Skip to main content

Full text of "S.r.e. cardinalis s. Bonaventurae.."

See other formats 


g 


I 


I 

i 

i 


"t 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/srecardinalissbo07bona 


OPERA  OMNIA 


SANCTI  BONAVENTURyE 


MSASCOS. —  IMPRIMERIE  D'0IJTIIENIN  CHAUNDRE  FILS. 


S.  R.  E.  GARDINALIS 

S.  BONAVENTllRyE 

EX   ORDINE   MINORUM 

EPISCOPI  ALBANENSIS,  DOCTORIS  SERAPHICl  ECCLESl.^i 


OPERA  OMNIA 

SIXTl  V,  PONTIFICIS  MAXIMI  JlISSl  DILIGENTISSIME  EMKNDATA 


ftCCEDUNT 


SELFXTA    MULTA    TUM    EX    POSTREMA    VENETA    EDJTIOXEj   TUM    E£    PRODROMO    ERIIDITISSIMO 
FR.   BENEDICTI  A   CAVALESIO   ORDINIS   MINORUM   BEFORMATI 


EDITIO  ACCURATE  RECOGNITA 

AD     PURAM     KT     VERIOREM     TE&TIMONIOBUM     BIBLICORUM     EMBND.4TI0NEM     DENUO    RECUCTi 
CURA    CT    STCDIO 


A.   C.   PELTIER 


CANONICI       ECCLESI/E       REMENSIS 


TOMUS  SEPTIMUS 


PAPvISIIS 

LUDOVICUS  VIVES,  BIBLIOPOLA  EDITOR 


VIA     DELAMBRE,     9 
M    DCCC    LXVI 


IK  INSTITUTE  CF  RJFPIAWL  STUDIES 

10  ELMrLEY   PLACE 

TOF.CNTO  5.  CANADA. 

N0V281931 

(5-57 


PR.^FATIONIS  LOGO 

Ex  ProJioiHd  ad  opera  omnia  S.  Bouaventurae  excerpta  quEedam. 


§  I.  —  Pharetra  {Prodrom.,  col.  503.). 

Pharetra,  seu  Loci  communes,  turn  morales,  tum  theologici,  congesti  ex  sanctorum 
Patrum,  aliorumque  monumentis.  Hujusmodi  Pharetrae  primum  inter  Bonaventurae  opera 
sibi  vindicat  locum ,  cum  ipsam  fuerit  aggressus  in  conversionis  suce  primordio.  Certum 
ejusdem  opus  testantur...  nomenclatores,  quos  mter  Anonymus  Stronconiensis ,  et  Fran- 
ciscus  Samson,  editiones  ab  anno  1486  conjunctim,  separatimque  factae,  necnon  codices 
manuscripti  numero  plures ,  etiam  vetusti,  ex  quibus  Neapolitanus  quidam  siugulari  est 
mentione  dignus,  utpote  scriptus  a  tempore  Alexandri  quarti  PapcF,  uomenque  Bonaven- 
turce  expressum  habens  hoc  modo  :  o  Explicit  hber  Pharetras,  editus  a  Bonaventura ,  »  etc. 

Quanti  aestimanda  sit,  ex  eo  patet,  quod  Ludovicus  Carbo,  citans  scriptores  pro  variis 
merilis  legendos,  inter  scriptores  locorum  communium  in  primis  commemorat  divura 
Bonaventm-am ,  tomo  I,  opusculo  xn  (Edit.  Ven.  1564),  qui  libros  quatuor  locorum  com- 
munium  ex  sanctis  Patribus  coUegit'.  Idipsum  ob  oculos  ponet  catalogus  scriplorum  in 
eadem  Pharetra  laudatorum "-... 

Porro,  ne  omnem  prorsus  fidem  superare  videatur  adeoampla  codicum  manuscriptorum 
lectio,  ac  eruditio  tanta,  in  juvene  Bonaventura,  qui  Octaviano  de  Martinis  auctore,  non 
amplius,  quam  annum  suae  aetatis  circiter  22,  et  juxta  P.  Joannem  Hyacinthum  Sbara- 
leam  27  numerabat,  maxime  in  conversionis  suce  primordio;  animadvertendum  est, 
ipsum  minime  fuisse  mediocris  ingenii,  sed  fehcissimi,  probeque  vel  in  saeculo  exculti, 
atque  ad  omnes  Htteras  miriflce  comparati,  verbo  nihil  dissimilis  angelico  ingenio  S.  Thomae 
Aquinatis,  qui  «  23  annos  natus,  Magister  est  appellatus,  publiceque  philosophos  ac  theo- 
logos  summa  cum  laude  est  interpretatus  '.  »  Sciendum  quoque  Bonaventuram  adhuc 
juvenem  tam  potuisse  hujusmodi  opus  moliri ,  quam  aliud  aggressus  fuit  non  minus  dif- 
ficile  adhuc  adolescentulus  Bruno  Astensis,  postea  ex  abbate  Cassinensi  episcopus  Sig- 
niensis,  qui  obiit  anno  Domini  1125.  Ait  namque  in  initio  Expositionis  suae  in  Psalte- 
rium  :  a  Cum  adhuc  adolescentulus  essem,  exposui  Pialterium,  »  etc.  His  adde  etiam 
Joannem  Picum  Mirandulum  adhuc  a  puerum,  et  quidem  tenellum,  ex  Epistolis  summorum 
Pontificum,  quas  Decretales  vocant,  Epitomen  quamdam,  seu  Breviarium  compilasse, 
quo  omnes,  concisius  quam  fleri  potuit,  sanctionum  illorum  sententias  conclusit,  consum- 

'  Introrl,  in  Theul.,  c.  XLiii. —  '  Catalugum  hunc  in  ipsius  operis  limine  videre  est  iiilra,  pag.  3-4. —  '  Breuiar, 
Rom.,  VII,  Mart.,  Lect.  v. 

TOM.  VII.  a 


II 

matis  professoribus  opus  non  tenue ,  »  prout  testatur  Franciscus  Picus  Mirandulus  in 
ejus  Vita... 

Ad  id,  quod  inquiunt  novissimi  Editores'  :  «  Quis  penitus  probet  Bonaventuram  unius 
anni  cireulo  tot  Pati'um  volumiiia  evolvisse,  quot  in  1'baretra  complectuntur  ?  »  quodve 
addunt :  «  Incredibile  omnino  Bonaventuram ,  probationis  anno,  tot  sub  manu  habuisse 
chirograpba,  quot  jam  laudavimus,  »  nempe  «  centum  numoro,  eoque  ampiius;»  pari 
facililate  respondeo ,  tam  baic  probare  nihil ,  quam  probant  nimis  :  quandoquidem  hinc 
posset  inferri ,  nenunem  alium  quemcumque  ipso  probationis  anno  ad  id  valuisse,  ac  esse 
omnino  incredibik,  ut  omnisalter  novitius  et  tiro  totuplicibus  originabbus  ab  se  evolulis, 
tam  difticilem  spartam  ornarit.  Et  si  alius  potuit,  eo  magis  Bonaventura,  qui  fatentibus 
ipsis  Editoribus',  o  theologicae  Facultati  vel  ab  adolescentulo  summopere  deditus  erat. »  Aut 
ergo  Boiiaventura  Pharetne  bujusraodi  auctor  babendus,  aut  mortalium  nemo  intra  pro- 
batioids  annum  absolvit,  adeoque  nullus  ejusdem  auctor  potest  adduci.  Ne  autem  postre- 
mum  hoc  admittamus,  fateamm-  necessum  est,  cum  P.  Sbai-alea,  per  conversionis  primordium 
inlelligendos  primos  conversionis  annos,  intra  quos  vel  ipse  Bonaventura  facile  potuit 
opus  illud  perficere.  Quo  quidem  sensu  accipienda  sunt  etiam  illa  verba  Legendce  S.  Fran- 
cisci  ab  eodem  Bonaventura  scriptae  :  «  Circa  conversionis  suae  primordia  tempore  hyemali 
in  foveam  plenam  glacie  seipsum  mergebat,  »  etc.  Quod  autem  dictam  Pharetram  non 
compleverit  intra  probationis  annum,  sed  duntaxat  inceperit,  satis  indicare  mihi  videntur 
illa  verba  Prologi,  quibus  dicitur  :  «  Quaj  quidem  postmodum,  ut  scivi,  ordiuavi,  »  nimi- 
rum  in  quatuor  libros,  et  horum  singulos  in  quinquaginta  capitula,  ob  jubilaei  figurara 
in  boc  numero  \  Itaque  Pharetra  hujusmodi  uon  nisi  subsecuto  tempore  babuit  ordinem 
et  complementum,  atque  intra  probationis  annum  non  fuit  nisi  ad  summum  exigua,  et 
indigesta  quaedam  moles,  ac  sylva  quaedam  parva  auctoritatiuaiposfmodM?/tordinanda,locu- 
pletanda  et  perficienda... 

Si  etiam  aliquis  urserit,  pelagianum  videri  auctorem  Pharetrop- ,  dum  illam  laudat 
sententiam  :  o  Debet  voluntas  praecedere,  et  sic  sequitur  gratia;  »  in  promptu  est  respon- 
sum,  illam  quidem  laudasse,  non  in  sensu  pelagiano,  quod  a  Bonaventura  absit,  sed 
catholico,  quatenus  voluntas  debet  intelligi  prius  esse,  quam  operaii  cum  gratia.  Unde 
continuo  subdit  :  «  Nam  nec  gratia  sine  voluutate  abquid  operatur,  nec  voluntas  sinegratia 
potest.  Nam  et  terra  non  germinat  nisi  pluviam  susceperit^  nec  pluvia  fructiflcat  siue 
terra.  »  Hanc  sententiam  tribuit  divo  Joanni  Chrysostomo.  Quod  autem  Auctor  admiserit 
gratiam ,  quam  nec  Pelagiani ,  nec  Semipelagiani  concessere ,  demonstrant  ab  eodem  ex 
Isidoro  et  Augustino  desumpta '. 

Id  quod  de  B.  Mariae  Virginis  nondum  natae  sanctiflcatione  post  conceptum  adseverat  ex 
Bernardo  hisce  verbis  :  «  Si  ante  conceptum  suum  sanctificari  minime  potuit ,  quoniam 
non  erat,"sed  nec  in  ipso  conceptu  propter  peccatum ,  quod  inerat,  restat,  quod  post  con- 
ceptum  in  utero  exislens  sanctificalionem  accepisse  credatur  ^ ;  plane  convenit  tempori,  quo 
Doctor  noster  scribere  cceperat;  nondum  enim  audiverat  contrarium  doceri,  cum  fassus 

'  \id.  loiu.  1,  buJQS  uostiee  ejiliouis,  (lag.  l::.  —  -  Ibid.,  p.  xiv.  —  '  AuclorDiVr^p  Solutis  inter  opuscula 
Bonfivcuturiana  inniiii  (tit.  x,  de  Gloria  Paradisi,  :  «  Quiuquageuarius  uuuieriis  iu  sacra  Scriptura  remissio- 
nem  pecculoiiiiii  siguilical.  Quinquagesinio  anno,  qui  dicitur  Jubilaeus,  fiebat  secundum  legem  remissio  dslic- 
toruiu.  »  —  <•  Hiaretrce  lib.  II,  c.  vi.  —  »  Ibid.,  lib.  I,  c.  v. 


III 
fuerit  :  a  NuUus  invenitur  dixisse  de  his,  quos  audivimus  auribus  nostris,  Yirginem 
Mariam  a  peccato  originali  fuisse  immunem'.  »  Audivisse  tamen  postea,  et  sententiam 
mutasse ,  dixi  libro  primo  -. 

Quae  cum  ita  siut,  nuUaest  ratio,  cur  Pharetram  genuinum  Bonaventuraeadhucjuvenis 
opus  inflciemur,  subsistuntque  secus  rationes  a  me  supra  indicatse,  quas  verum  ejusdem 
foetum  in  sensu  (antea '  exposito)  ipsum  ostendunt. 

§  II.  —  Declaratio  TEMii^ORUN  THEOLOr.LB  {Prodrom.,  col.  539  et  seq.). 

Hoc  opuscuhim  methodicum  et  clarum,  quod  ordine  congruo  fere  omnium  theologicarum 
vocum  deflnitiones  descriptionesque  complectitur,  sanctus  Bonaventura  scripsisse  videtur 
in  gratiam  cujusdam  Fratris,  qui  super  iis  breviter  informari  cupiebat.  Id  colligitur  ex  illa 
ipsiusmet  opusculi  clausula  :  «  Hsec  sunt,  carissime  Frater,  paucula ,  qu£e  pro  usu  et 
exercitio  tibi  relinquo  :  postquam,  Deo  dante,  te  iterato  ^idero,  latius  tibi  exponam.  » 
Ea  profecto  Seraphicus  Doctor  in  Breviloquio  fusius  edisserit ,  adeo  ut  hujusmodi  Decla- 
ratio  non  sit  nisi  totius  theologise  compendium ,  Breviloquio  prsefato  longe  contractius  ac 
brevius. 

Neque  hujus  Declarationis  stylus  a  Bonaventuriano  abludit :  etsi  enim  opponant  Editores 
novissimi*  se  illam  legentes  offeudisse  minus  latinas  voculas,  nempe  'productionem  sub- 
stantificam,  essentiam  divinam  nullo  modo  divisibilem,  componibilem ,  idque  genus 
similia,  quae  a  Bonaventuriano  dicendi  genere  longissime  abesse  pufant;  iu  hoc  tamen 
vehementer  hallucinationem  passi  sunt,  quia,  ut  alibi  animadvertimus ,  et  in  Commenta- 
riis  Sententiarum ,  et  in  Breviioquio  adhibeutur.  Vocula  etiam  vindicationis ,  quam  addit, 
et  in  qua  non  minus  quara  in  voce  domationis  vim  facit  Oudinus  '%  in  Centiloquio  usur- 
patur.  Profecto  nimis  hospitem  et  peregrinum  se  praebuit  in  Bonaventurianis  operibus  ac 
opusculis  idem  Oudinus ,  dum  censuit  praedictas  barbaras  voculas  Theologis  Scriptoribus 
medii  smculi  xiv ,  longe  rectius  convenientes ,  quam  xui  *.  Quasi  vero  his  necdum  ita 
placuerint,  ut  in  eorum  scholas  ingredi  mererentur.  Si  legisset  quoque  indubios  Sermones 
praestantissimi  Doctoris  Parisiensis  Fratris  Guiberti  de  Tornaco  ssecuU  xm,  quem  Alexander 
quartus  Pontifex  maximus  bis  suis  litteris  excitavit  ad  scribendum  ',  plures  certe  offen- 
disset  voces  ex  iis ,  quas  barbaras ,  et  scriptoribus  medii  saeculi  xiv,  longe  rectius  conve- 
nientes  appellavit ,  puta  carnis  edomationem  in  Sermone  ad  mulieres  de  ordine  Humilla- 
tarum  :  vivificare,  et  guerram  in  Sermone  ad  Sorores  Pcenitentes,  seu  Filias  Dei  :  necnon 
a\ihi  vilificationem,  grossa  peccata,parificare,  appodiare,  statum  mundialem,  idonei- 
tatem,  finaliter,  de  facili,  etc.  In  opusculis  etiam  Fratiis  Hugonis  de  Dina  ejusdem  sae- 
culi  XIII,  deprehendere  potuisset  vocabula  sequentia :  animalitatem,  domificare,  mamriem, 
rectificare,  rectificationem,  trufam,  finaliter,  aliqualiter,  servificare,  castificare,  etc. 

Ex  adeo  frivola  praefatorum  criticorum  censura  quis  fidem  detrahat  suam  Mariano  Flo- 
rentino,  et  Anonj'mo  Pistoriensi,  qui  memoratam  Declarationem  ceu  vere  Bonaventurianam 
testantur,  adstipulantibus  antiquis  editionibus,  atque  etiam  codice  nis.  Mantuse?  Fidem  sane 

*  In  librum  III,  Sent.,  dist.  lii,  part.  I,  art.  I,  q.  n,  ia  coacl.:  viJ.  supra,  hujus  nostrae  edit.  tom.  IV,  p.  64. 
—  '  Hujus  nostrffi  edit.  tom.  IV,  pair.  Ilii.  —  '  Ibid.,  pag.  ix.  —  '  Vid.,  lom.  I,  huj.  edit.  p.  Ll,  edit.  Veu. 
Diatribse,  p.  89.  —  s  Tom.  111,  col.  402.  —  6  Ibid.  —  '  Wadding.,  ad  an.  1257,  n.  8. 


IV 

suarn  adjungit  vir  emunctae  naris  P.  M.  Sbaralea  inquiens  :  «  Declaratio  terminorum  theo- 

logiCB  verum  est  Serapliici  Doctoris  opus,  et  ab  anno  l-i9o  in  editione  Argentoratensi  sem- 

per  illi  contributuui  invenitur,  frustraque  tentat  Oudinus  inania  quaedam  objicere ,  ut  id 

vel  ipsi  eripiat,  vel  sallem  in  dubium  vertal.  Nam  vocem  componibiUs  adhibuit  trjus  ma- 

gister  Alexander  Halensis,  part.  2,  qu.  12,  membr.  2,  duin  quaesivit  utrum  ratio  compo- 

nibilis  convsniat  omni  rei.  Itidem  domatio,  et  vindicatio  voces  latinaj  sunt  ex  Thesauro 

liuguae  latin»,  quarum  altera  usus  est  S.  Thomas.  » 

Quod  si  quis  opposuerit  vocem  Cotus,  ubi  ait  :  «  Cotus  est  observatio  opportuni  tem- 

poris  ad  viudictam,  »  contendens  prorsus  esse  inusitatam  et  inauditam ;  ipsum  ablegaverim 

ad  Amaltheam  Onomasticam  Josephi  Laurentii  Lucensis,  sacrae  theologiae  doctoris,  ubi  ait : 

«  Cotos,  ira  vetus,  vindictce  occasionem  qua;rens.  »  Illud  quoque  subdiderim,  ad  agnos- 

cendum  verum  alicujus  scriptoris  opusculum,  majorem  habendam  esse  rationem  conso- 

nantis  doctrinai,  quam  vocuni;  faterique  de  praesenti  opusculo  ipsos  novissimos  Editores: 

0  Tanta  iu  hoc  opusculo  cognatio  doctrinae  cernitur,  quanta  certe  in  legitimis  Bonaventuraj 

operibus  esse  videtur  '.  »  Non  ergo  rejiciendum  ad  incerta,  sed  inter  legitima  servandum 

est. 

§  III.  —  Breviloqoium  (Prodrom.,  col.  525  et  seq.). 

Subit  animum  admiratio,  quod  Casimirus  Oudinus  illud  habeat  velut  genuinum  omnino  ', 
quanquam  velut  spuria  rejecerit  plm"a  opuscula  ob  quasdam  voces  barbaras,  quas  ipsc 
putat  non  legi  in  legitimis  divi  Bonaventurce  operibus ',  et  ob  affectationem  siiperlativarum 
vocum,  ac  siniiliter  cadentium '.  Hujusmodi  autem  voces  sunt :  Ramificare,  mundialiter, 
sapientialis,  rectificare,  habilitare,  uniformis,  multiformis,  triformis,  distinguibilitas, 
virtuositas,  wternalis,  de  facili,  etc.  Etenim  si  Breviloquium  ipsum  vel  perfunctorie  legis- 
set  Oudinus,  in  eo  passim  offendisset  barbaras  voces,  puta  :  triformitatis,  multiformitatis, 
radiositatis,  deiformitatis,  mititatis,  primitatis,  innascibilitatis,  defectibilitatis,  virtuo- 
sitatis,  artificiusitutis,  diictibilitatis,  prohibitivi,  prdedictivi,  promissivi,  narrativi.  repa- 
rativi,  contcntivi,  amativi,  detestativi,  beatificativi ,  distinctivi,  sequestrativi,  diversifi- 
candi,  subtiliandi,  principiandi ,  originandi ,  ramificandi,  rectificandi,  habilitandi, 
ordinabilis,  deordinabilis ,  incircumscriptibilis,  distinguibilis ,  prwdispositionis,  ramifi- 
cationis,  pramiationis ,  cidpw  commissivw  et  offensivw,  damnificativw  et  deformativw , 
virtutis  habilitativa ,  vis  operativw,  circumscriptibiliter,  prwsentialiter,  wternaliter,  sem- 
piternaliter,  mundialis,  sapientialis ,  sempiternalis ,  potentialis ,  scientialis,  condilecti, 
superabundantiw ,  supercoelestis ,  supermaximw,  emanationum  substantivarum,  psalmis- 
tatus  :  aliasque  id  genus  voces  a  Latio  exulantes,  ac  vel  ipsam  phrasim  de  facili  pro  adver- 
bio  facile  in  Procemio  ejusdem  Breviloquii. 

OfTendisset  quoque  eam,  quam  ipse  vocat,  affectationem  superlativarum  vocum,  ac 
similiter  cadentium.  Quippe  inibi  legere  est :  «  Quadrupliciter  potest  quis  moveri  ad  bo- 
num,  et  removeri  a  malo,  scilicet  per  praecepta  potentissimse  majestatis,  vel  per  docu- 
menta  saplentissimae  veritatis  ,  vel  per  exempla  et  beneficia  innocentissimae  bonita- 
tis'',  B  etc.  Item :  «  Crealorem...  spiritum  omnipotentissimum,  justissimum,  speciosissimum, 

■  Dialiibae,  p.  89,  huj.  edit.  lom.  1,  p.  LI.  —  '  Toni.  !ll,  col.  401.  —  '  Ibid.,  col.  lUl.  —  *  Ibid.,  col.  407.  — 
'  lii  ProQjiuiii,  ile  lalit.  Sacr.  Script. 


V 

optimum,  beatissimumque  fateamur'.  »  Dein  :  «  Unitas  prima  et  summa...  est  omnipo- 
tentissima,  sic  et  veritas  sapientissima^  etbonitas  benevolentissima'. »  Insuper:  «Quoniam 
excellentiarecuperari  non  poterat  nisi  per  reparatorem  escellentissimum,  nec  amicitia  refor- 
mari  poterat  nisi  per  mediatorem  amicabilissimum,  nec  innocentia  reacquiri  poterat  nisi  per 
satisfactorem  sufficientissimum ;  excellentissimus  autem  reparator  non  est,  nisi  sit  Deus  ; 
amicabilissimus  mecliator  non  est,  nisi  sit  homo ;  sufflcientissimus  satisfactor  non  est,  nisi 
sit  Deus  pariter  et  homo  :  congruentissima  fuit  nostrae  reparationi  incarnatio  Yerbi,  ut 
sicut  genus  humanum  in  esse  exierat  per  Verbum  increatum,  et  in  culpam  inciderat  per 
verbum  inspiratum,  sic  a  culpa  resurgeret  per  Verbum  iucarnatum'.  »  Prseterea  :  «  De 
moilo  autem  patiendi  hoc  tenendum  est,  quod  Christus  passus  est  passione  generalissima, 
passione  acerbissima,  passione  ignorainiosissima  \  » 

Rursum  quod  spectat  similiter  cadentia  absque  usu  superlativarwn  vocum,  in  eodem 
Breviloquio  dicitur  :  «  Quia  baptismus  est  ingredientium,  conQrmatio  pugnantium,  eucha- 
ristia  vires  resumentium,  poenitentia  resurgentium ,  extrema  unctio  exeuntium,  ordo 
novos  milites  introducentium,  matrimonium  novos  milites  prseparantium,  patet  ex  his 
sufflcientia  et  ordo  medicamentorum  sacramentalium ,  et  armorum^  »  Quoad  utrumque 
autem  usum,  et  superlativarum  vocum,  et  similiter  cadentiurn,  habetur  :  «  Quia  primum 
principium,  eo  ipso  quod  primumetsummum,  estuniversalissimum,  et  sufflcientissimum, 
ac  per  hoc  principium  est  naturarum,  gratiarum  etpraemionim  :  principium  etiam  poten- 
tissimum,  clementissimum,  et  justissimum.  Et  licet  secundum  quamdam  appropriationem 
sit  potentissimum  in  constitutione  naturarum,  et  clementissimum  in  collatione  gratiarum, 
et  justissimum  in  retribulione  stipendiorum ;  tamen  sigiliatim  singula  sunt  in  singulis'.  » 
Quod  si  totuplices  roces  barburce,  superlativce ,  similiter  cadentes  hactenus  relatae,  nihil 
obsint,  quominus  Breviloqiiium  sit  fienuinum  omnino,  quid,  qu£eso,oberuntaliisopuscuIis? 

Sed  Oudinianis  gerris  valere  jussis,  nos  quoque  praedictis  omnibus  minime  obstantibus 
censemus  idem  Breviloquium  genuinum  omnino.  Quippe  solidissimam  doctrinam  complec- 
titur,  nixam  auctoritate  Patrum,  erroribusque  cum  philosophorum ,  tum  haereticorum 
adversam :  philosophorum,  inquam,  sive  ponentium  ceternitatem  circa  principium  mate- 
riale,  sive  ponentium  Deum  produxisse  inferiores  creaturas  per  ministerium  intelligen- 
tiarum,  necnon  Manichceorum  ponentium  pluralitatem  principiorum,  ac  summum  malum 
malorum  omnium  principium  primum  ^'  :  quem  quidem  Manichaeorum  errorem  alibi  quo- 
querefutat,  ac  pessimum  nuncupat;  quandoquidem  ait :  «  Manichaei  ponunt  aliud  esse 
principium  spiritualium,  et  incorporalium,  sive  invisibilium ;  aliud  corruptibilium,  et  cor- 
poralium,  sive  visibilium  :  et  primum  vocant  Deum  lucis ;  secundum  vocant  Deum  tene- 
brarum '.  »  Et  quamvis  Beausobrius  contendat  Dei  nomen  nunquam  principio  malo 
tributum  a  Manicliaeis ,  et  mendacii  incuset  Ecclesiae  Patres  contrarium  docentes ;  vide 
tamen  validissime  rejectum,  ac  scitissime  vindicatos  e  contrario  eosdem  Patres,  in  insigni 
opere  Alphabeti  Tibetani  Cl.  viri  Augustini  Antonii  Georgii  Eremitae  Augustiniani '. 

'  Part.  I,c.  II.— Mbid.,  c.  vi  —  =  Part.  IV,  c.  1.— ^  Ibid.,  c.  ix.—  "'  Breviloi/.,  part.VI,  c.  iii.—  «  Part.  VII, 
c.  V. —  '  Part.  II,  c.  i;  part.  III,  c.  1.—  s  Lib.  II,  dist.  I,  part.  I,  art.  2,  q.  I,  necnon  dist.  xxxiv,  art.  2, 
q.  I,  ubi  ait  :  "  Usqne  hndie  visel  hic  error  pessimus,  quamvis  sit  irrationabilissimus.  »  — '  Pag.  23  cjusd. 
Alphnh. ,i\i  quo  Beausobrii  calumm<B  in  S.  Augu3linum,aliosquc  Ecclesiae  Patics  refulaDtur.  Romae,  1762,  typis 
S.  Congreg.  de  Propag.  Fide,  in-1'ol. 


VI 

la  hoc  sane,  uti  quoque  in  caeteris  pluribus  noster  Bonaventura  praseuntem  secutus  est 
maguum  Auguslinum.  Tametsi  enim  in  eodem  Breviloquio  proferanlur  testimonia  Ililarii, 
Ambrosii,  Hieronymi,  Isidori,  Anselmi,  Bernardi,  Hugonis  de  S.  Victore,  etc,  potissiraum 
tamen  Augustiniana  doctrina  refcrtum  est :  cui  adeo  addictum  sese  prffibet  Doctor  noster 
Seraphicus,  ut  Auguslinum  dixeritmodo  praciimum^,  modo  eximium  Doctorem*. 

Quamvis  etiam  Doctori  nostro  miuus  arriserit  Augustini  sententia  circa  ea,  quae  in  pri- 
mis  muudi  primordiis  simul  facta  idem  Augustinus  putavit,  ratus  omnes  septem  dies 
ad  considerationem  angelicam  referendos,  eo  quod,  eodem  Bonaventura  auctore,  contra- 
rius  dioendi  modus  sit  7mgis  Scripturfe  c07is07iuSj  ct  auctoritatibus  sanctorum  et  qui  pros- 
cesserunt,  ct  qui  secuti  sunt  beatum  Augustinum^ ;  pro  summo  tamen  suo  in  Auguslinum 
respectu  et  observantia,  in  hoc  ipso  illum  cum  caeteris  sanctis  conciliandum  censuit,  in- 
quiens  :  a  Ex  praedictis  apparet  sufflcientia  et  veritas  Scripturse  in  diversis  opinionibus 
sanctorum,  scilicet  Augustini  et  aliorum,  qui  sibi  non  contradicunt,  cum  verae  sint,  si  recte 
intelliganiur*.  » 

Accedit  ad  CrevjiogMU  commendationem  non  modicum,  quod  ubi  S.  Bonaventura  in 
libro  quarto  Sententiarum  noa  semel  scrupulos  quosdam  nobis  injecit  circa  institutionem 
septem  sacramentorum  a  Christo  factam,  ipsos  nobis  prorsus  ademit  in  hoc  Breviloquio, 
dis^^rte  pronuntians  :  «  De  institutione  autem  sacramentorum  hoc  tenendum  est,  quod 
septem  sacramenta  legis  gratiae  Cbristus  inslituit,  tanquam  novi  testamenti  Mediator,  et 
praecipuus  Lator  legis  '\  »  Quod  autem  spectat  Ecclesiaj  potestatem  circa  sacramenta,  loqui- 
tur  in  haec  verba  :  «  Ecelesiae  etsi  omnia  sacramenta  sint  commissa,  potissime  conjugii 
sacramentum  commissum  est  regulandum  propter  varietates,  quae  circa  hoc  sacramentum 
incidere  possuut,  et  propfer  morbum  annexum  qui  est  maxime  infectivus,  et  minime 
tenens  modum  :  et  ideo  ipsius  Ecclesiae  est  gradus  cognationum  limitare,  sicut  pro  tem- 
pore  expedire  videt,  et  personas  legitimas,  vel  illegitimas  judicare,  et  divortia  facere  :  sed 
nunquam  debet,  nec  potest  matrimonium,  quod  legitime  introductum  est,  annuUare,  quia 
quos  Deus  conjunxit,  Don  potest  homo,  quantumcumque  sit  magnae  potentiae,  separare'.  » 

§  IV.  —  Centiloquium  {Prodrom.,  col.  529  et  seq.) 

Centiloquium  dicitur  quoque  Gompendium  theologice,  in  quo  rudem  theologiae  candidatum 
circa  generalia  theologiae  principia  ejus  auctor  instituit.  Quia  vero  centum  sectiones  com- 
plectitur,  ideo  Centiloquium  vocatur.  Hinc  ad  finem  praeloquii  legifur  :  «  Collegi  autem  hoc 
ex  dictis  proborum,  quae  hinc  iade  decerpens,  in  unius  opusculi  angustiam  coarctavi  : 
quod  cum  et  centuin  recipiat  sectiones,  Centiloquium  poterit  appellari  :  cujus  continentia 
ut  facilius  pateat  requirenli,  praemittuntur  centum  tituli  sectionum,  quae  ex  quatuor  par- 
tibus  distinguuntur.  In  universo  enim  agitur  de  quatuor  in  prajsenti  opusculo,  primo  sci- 
licet  de  malo  sub  ratione  culpae,  secundo  de  malo  sub  ratione  poenae,  tertio  de  bono  sub 
ratione  gratiae,  quarto  de  bono  sub  ratione  gloriae.  » 

Quod  hujus  opusculi  auctor  sit  Bonaventura  (quidquid  sit  de  praeloquio  ac  forte  aliis 
quibusdamadditamentis),  testantur  S.  Bernardinus  Senensis,  Joannes  Franciscus  Pavinus, 

■  Breviloq.,  part.  III,  c.  viii.  —  =  Part.  VII,  c.  II.  —  =  Part.  I,  c.  IX.  —  '  Brevilfxj.,  part.  II,  c.  v.  —  »  Part. 
Yl,  c.  IV.  —  «  In  fine  part.  VI,  c.  xiii. 


vn 
Marianus  Florentinus,  Ludovicus  Prutenus,  Trithemius,  Fore?tus,  Marcus  Ulyssiponensis, 
Gulielmus  Eysengrenius,  Petrus  Rodulphius,  et  Anonymus  Maurinus...,  editiones  vel  ab 
ipsis  artis  typographicae  incunabulis  facta?...,  codices  mss.  in  bibliotheca  coUegii  Lova- 
niensis,  Mantuae  et  Murbaci.  Es  cognatione  insuper  et  similitudine  doctrinje  ac  styh,  ehci 
potest  Centiloquium  seque  ac  Breviloqimmi  nostro  Bonaventurae  adserendum,  ut  non  imme- 
rito  dixerint  Romani  editores  :  «  Adeo  conformis  est  doctrina  utriusque  tractatus,  ut 
eumdem  et  sibi  maxime  cons'antem  demonstret  auctorem.  »  Quid  quod  parte  iv,  sect.  l,  de 
Missse  caeremoniis,  quoad  multiplices  crucum,  sive  crucium  signationes,  auctor  ipsissimis 
verbis  loquitur  ac  Bonaveutura  in  IV  Sent.,  dist.  xii,  part.  I,  dub.  5?  Disserens  parte  1, 
sect.  XXV,  de  timore  gratuito,  qui  multipUcatur  in  servilem,  initialem,  et  filialem,  ac  sub- 
dens  :  «  De  quibus  alibi  dicetur,  scilicet  in  libro  de  Donis,  »  remittit  sese  non  ad  opuscu- 
him  dc  Septem  Bonis  impressum,  sed  ad  ineditum,  de  quo  suo  in  loco  dicam.  Centiloquimn 
allegatur  capite  tertio  opusculi  d£  Tribiis  Ternariis  peccatorum  his  verbis  :  «  Yide  in  Centi- 
loquio  de  peccato  veniali  latius;  »  id  quod  legere  est  in  editionibus  completioribus,  etiam 
in  novissima  Veneta,  nec  facile  putaverim  additamentum ,  vel  cujusdam  interpolatoris 
laciniam. 

Sed  praestat  Oudini  confessionem  audire  :  «  Cmtiloquium  \heo\ogicum ,  certum,  nempe 
ejusdem  ingenii  et  styli,  quo  anterius  opusculum  Breviloquii,  quamvis  voces  barbaras 
habeat,  paucas  tamen,  quas  auctor  properans  admittere  potuit.  Appellat  hoc  opus  idem 
S.  Bonaventura  sub  initium  opusculi  de  Ecclesiastica  Hierarchia,  ubi  leclorem  mittit  ad 
ea  quae  scripsit  de  angelis  in  opere  praecedenti  liis  verbis '  :  «  De  spirituali  substantia  actu 
et  potentia  a  materia  separata  est  agendum,  cujus  proprietates  et  differentias,  in  praece- 
denti  opusculo  traditas,  poteris  diligentius  intueri.  »  Haec  autem  habentur  parte  III  Genti- 
loquii,  sect.  xui,  xiv,  xv,  xvi,  xvii  et  xvii.  Unde  sequitur  Centiloquium  a  divo  Bonaven- 
tura  ante  opusculum  Hierarchice  Ecclesiasticm  compositum  ^  » 

Quoad  haec  nihil  in  Oudino  reprehensione  dignnm  offendimus,  nisi  hoc,  quod  postquam 
ipsefassus  eslCentiloquium  theolocjicum  certum,  nempe  ejusdem  ingenii  et  styli,  quo  ante- 
rius  opusculum  Breviloquii,  \\\ud  ipsum,  parum  sibi  constans,  in  dubium  quodammodo 
revocaverit,  inquiens  de  Breviloquio  et  Compendio  theologicce  veritatis :  «  Non  omnino 
ccrtum  est,  an  aliegata  opuscula  ad  S.  Bonaventuram  spectent,  quemadmodum  de  Com- 
raentario  illius  in  4  libros  Sententiarum  constat,  cui  Angelus  Rocca  attendere  debuit '. »  Sed 
ipse  potius  attendere  debuisset,  antea  agnovisse  Breviloquium  tanquam  genuinum  omnino, 
ac  Centiloquium  velut  certum  :  neque  duo  haec  opuscula  ab  ipso  confundenda  erant  cum 
Compendio  theologicw  veritatis,  quod  vel  ipso  judice  divi  Bonaventurae  certe  non  est.  Si 
autem  Breviloquium  totuplicibus  scatet  vocibus  barbaris,  quanto  plures  Centiloquium,  cum 
Oudinus  nullas  in  illo,  in  hoc  autem  saltem  paucas  notaverit?  Heic  minime  vacat  ipsas  re- 
ferre;  sed  earum  loco  nomina  auctorum,  quos  Bonaventura  in  eodem  Centiloquio  allegat, 
percensere. 

Laudatergosaepenumero  de  more  Augustinum,necnon  Ambrosium,  Anselmum,  Athana- 
sium,  Basilium,  Bedam,  Bernardum,  Boetium,  Cassiodorum,  Chrysostomum,  Damascenum, 
Dionysium,  Hieronymum,  Hilarium,  Hugonem,  Isidorum,  Josephum  hisloriographum, 

'  Vid.  huj.  lomi  paR.  m,  col.  1.  —  '  Toin.  III,  col.  iOl.  —  ■  Tom.  111,  fol.  4il. 


vm 

.Magistruni  Sententiarum ,  Magistros,  item  Origenem  ,  Orosium,  Prosperum,  Rabanum, 
Remigium,  Richardum,  etc.  In  hisce  omnibus  nihil  est,  quod  Bonavenlurse  nostro  re- 
pugnet ;  quinimo  quidquid  traditur  in  praedicto  Centiloquio  apprime  cohseret  traditis  in 
Breviloquio.  Totum  divinae  gratiae  mysterium  ilhs  expedit  verbis  a  divo  Bernardo  mutua- 
tis  :  a  Deus  operatur  in  nobis  cogitare,  velle  et  perficere  :  primum  sine  nobis,  secundum 
nobiscum,  tertium  per  nos  '.  » 

Verum  diffiteri  liaud  possumus,  quod  licet  in  reliquis  doclrina  Centiloquii  sit  conformis 
traditse  ia  libris  Sententiarum ;  illud  tamen,  quod  de  sacramentorum  institutione  habetur 
in  eodem  Ceniiloqido  %  discordatab  iis,  quse  leguntur  libroquarto  Sententiarum  l  Fatemur 
etiam,  quod  doctrina  ejusdem.libri  quarti'  circa  peccatum  veniale,  quod  in  conjugali  coitu 
caussa  fornicationis  vitandae  admittitur,  et  illa,  quaj  in  Centiloquio^  de  eodem  coitu  hcito 
ex  praedicta  caussa,  inter  se  cohaerere  non  videantur.  Sed  alibi  jam  diximus  Bonaventuram 
circa  hujusmodi  quaestiones  potuisse  priorem  mutare,  sive  temperare  sententiam.  Heic 
autem  subdimus,  citato  loco  libri  quarti  Doctorem  nostrum  in  praefato  coitu,  ex  memorata 
caussa  exercito,  agnovisse  peccatum  veniale  ex  eo,  quod  qui  ita  coit  cum  sua  uxore  non 
vult  procreare  prolem ,  quando  scihcet  spes  est  proUs.  Quaedam  namque  inordinatio  est  se- 
cundum  flnem  praeponere  flni  primario,  qui  est  prolis  generatio,  dum  obtineri  potest. 
Licitum  vero  dixisse  praedictum  coitum  caussa  vitandae  fornicationis,  loc.  cit.  Centiloqidi, 
quando  abest  spes  prohs.  Conciliari  etiam  potest,  quod  in  uuo  loco  pronunciatur  ilUcitus, 
et  in  altero  licitus  talis  coitus,  respondendo,  in  diverso  sensu,  aucloi'e  Bonaventura,  et 
illicitum,  et  hcitum  esse  :  illicitum  quidem,  cum  sub  praetextu  incontinentiae  praecavendse 
voluptas  carnalis  tanquam  finis  actus  attenditur ;  liritum  e  contrario,  quando  non  voluptas, 
sed  sola  pericuU  peccandi  amotio  prae  oculis  habetur.  Caeterum  cum  CentilQquii  doctrina 
circa  hoc  punctum  concordant  S.  Antoninus "  et  Catechismus  Romanus '. 

Multo  magis  concedimus,  a  Bonaventuriano  scribendi  genere  procul  videri,  quod  in 
ejusdem  Centiloquii  prologo  legitur,  sciUcet :  «  In  adminiculum  itaque  parvulorum  rudis 
rogatus  a  rudibus,  rudem  tractatum  rudibus  compilavi,  in  quo  rudium  ruditas  circa  gene- 
ralia  Theologiae  saltem  ruditer  poterit  erudiri,  et  ex  lacte  infantiae  ad  cibum  solidum,  prae- 
via  Dei  gratia,  cum  sensus  industria  praeparari.  »  Quae  proin  verba  expendentes  novissimi 
Editores  haud  immerito  inquiunt  :  «  Ab  hoc  certe  rudi  scribendi  genere  prorsus  abhorruit 
Bonaventura  '.  »  Hinc  etiam  animadvertentes  apud  Trithemium  praetermitti  prologum 
illum,  et  Centiloquium  mox  ab  iliis  verbis  exordiri  :  «  Malum  considerare  occurrit, »  plu- 
rimum  moventur  ut  credant,  hunc  Centiloquii  prologum  alienigence  potius,  quam  Bona- 
venturianm  manus  opus  esse.  Sed  opus  fuisset  ut  etiam  animadverterent,  eumdem  videri 
auctorem  Prologi  ac  Centiloquii  ex  iUis  verbis  :  «  CoUegi  autem  hoc  ex  dictis  proborum, 
quae  hinc  inde  decerpens,  in  unius  opuscuU  angustiam  coarctavi.  »  Oportuisset  quoque 
ipsos  nosse,  in  quodam  ms.  codice  Romano  exstare  idem  Centiloquium  sub  nomine  Fratris 
Marchesini  de  Regio  Lectoris  sacrce  Theologice,  cum  praedicto  Prologo. 
Itaque  ad  haec  cum  praemissis  conciUanda,  verisimilius  censeo,  hujusmodi  Centiloquium 

'  Centil.,  part.  111,  sect.  .xxxv.  —  =  Parl.  III,  spct.  XLVii.  —  3  Uist.  .^xill,  art.  i,  q.  II.  —  '  Dist.  xxxi,  art.  3, 
q.  II.  -  s  Part.  1,  sect.  xxxil.  —  «  Part.  111,  tit.  1,  c.  xx,  §  5.  —  '  Part.  II,  de  Matrim..  n.  13.  —  '  Diatiib., 
pag.  70.  Vid.  tom.  1,  hujus  nostrje  edit.,  pag.  xxxvHl. 


incipiens  sicutl  apud  Trithemium,  primo  editum  fuisse  a  Bonaventura,  tum  a  F.  Marche- 
sino  auctum  Prologo,  atque  adnexaTabula  (quae  habetur  in  editis  antiquioribus),  et  forte 
aliis  etiam  additamentis ;  ac  ideo  in  praedito  codice  Romano  inscribi  Fratri  Marchesino  ut 
quoad  Ccetera  sit  Bonaventurae.  Profecto  si  memoratus  Centiloquii  prologus  conferatur 
cum  prologo  Mamviotrepti,  sive  Mamotrecti  laudati  F.  Marchesini,  facile  patere  poterit 
legenti,  alterum  cum  altero  non  levem  afflnitatem  habere.  In  utroque  enim  auctor  profi- 
tetur,  ab  se  in  gratiam  rudium,  ac  velut  infantium  materno  lacte  indigentium,  necnou  ad 
promovendum  praedicationis  offlcium,  hujusmodi  opuscula  conipilata  fuisse,  ac  sicut  Ma- 
motrectum  collegisse  dicit  ex  laboribus  aliorum;  ita  quoque  fatetur  Tractatum,  de  quo  in 
praesentia  loquimur,  compilasse,  atque  coUegisse  ex  dictis  proborum,  quce  hinc  indedecer- 
pens  in  unius  opusculi  angustiam  coarctavit.  In  eodem  superaddendo  prologo  videtur 
quidem  induisse  Bonaventurae  personam,  ut  dicere  potuerit :  Collegi  autem  hoc  ex  dictis 
proborum,  sed  nequaquam  plene  assequi  potuisse  Bonaventurianum  stylum,  quin  sese 
alienigenam  proderet,  acpersouatum.  Exqua  multa  styli  diCferentia Prologum  inter  et  Cen- 
tiloquium  doctus  quisque  facile  colligit  diversitatem  auctorum. 

'  Nec  mirum  videatur,  in  praedicto  codice  Romano  hujusmodi  Centiioquium  inscribi  Fratri 
Marchesino  propter  dictum  Prologumj  ac  Tabulam,  atque  id  genus  superadjecta :  nam  etiam 
Biblia  pauperum  propter  similem  Prologum ,  ac  Tabulam,  sive  ordinem  alphabeticum , 
inscribitur  F.  Petro  Utinensi  Minoritae  apud  Waddingum ',  et  Serena  Conscientia  in  Regu- 
lam  Minorum,  quae  certe  composita  fuita  F.  Alexandro  Ariosto,  tribuitur  Fratri  Jacobo  de 
Gremello  Brixiensi  ab  eodem  "Waddingo^  propterea  quod  ipsam  cum  aliis  diversorum 
opusculis,  et  sua  praefatione,  imprimendam  curaverit.  Similiter  oh  quasdam  additiones  tri- 
buitur  Hartmanno  Schedelio  Chronicon  Norimbergense,  tametsi  ejusdem  auctor  sit  F.  Mat- 
thias  Doringus.  Quocirca  non  ausim  a  communissima  recedendo  sententia,  quae  Centilo- 
quium  pro  Bonaventuriano  certo  habet,  illud  aut  ad  dubia,  aut  ad  supposititia  relegare. 

.    §  V.  —  De  Ecclesiastica  hierarchia  {Vrndrom.,  p.  ;)33  ct  seq.). 

Intererat  ordinis  heic  posuisse  hujusmodi  Hierarchiam,  eo  quod  ex  hac  argui  posse  vi- 
deatur,  ipsam  fuisse  praecedens  opusculum  proxime  subsecutam.  Sane  talis  est  praedicto- 
tum  opusculorum  nexus,  ut  primo  Doctor  noster  Seraphicus  Breviloquium,  dein  Centilo- 
quium,  ac  postremo  Hierarchiam  Ecclesiasticam  lucubraverit.  Ad  verba,  quae  statim  ab 
exordio  ejusdem  Hierarchiae  leguntur,  videlicet  :  «  Praesens  opusculum,  etsi  laborio^um, 
mihi  tamen  et  aliis  parvulis  in  Christo  lac  petentibus,  ut  spero,  non  infructuosum,  offero 
ad  aedificationem  domus  Domini  :  »  ad  haec,  inquam  fortasse  aUusit  Fr.  Marchesinus  Re- 
giensis  in  Prologo  praecedentis  Centiloquii  sermonem  habens  de  lacte  infantice  ad  cibum 
solidum  proeparato. 

Ut  ut  de  hoc  fuerit,  dicit  quidem  auctor  Hierarchice  S3  acturum  de  proprietatibus  rerum 
naturalium ;  sed  e  vestigio  subdit :  «  Quas  secundum  parvitatem  meam  nunc  tropologice, 
nunc  allegorice,  necnon  quandoque  anagogice  rebus  spiritualibus  comparavi,  junioribus 
relinquens  materiam  exercitii,  sensibilia  insensibilibus,  et  carnalia  spiritualibus  coaptandi : 
et  cum  rerum  naturalium  proprietates  ipsarum  sequantur  substantias,  secundum  ipsarum 

'  De  Script.,  pag.  291,  col.  1.—  ■  Ibid.,  pag.  183,  col.  1. 


X 

distinctionem  substantiarum  et  ordincm,  erit  distinctio  et  ordo  proprietatum,  quas  in  alio 
opusculo  per  se  positas,  et  distinctas  poteris  per  ordinem  reperire.  »  Sed  quale  est  hoc 
opMSCJifem?  Niimquid,  ut  Roniani  Editores  snspicantur,  vel  injuria  temponm  Tractatus 
non  exstans,  vel  Breviloquiiim?  Minime,  sed,  utdictuni  supra  (pag.  vn),  praecedens  Centi- 
loquium,  quod  indicat  idem  Auctor  continuo  suljjungens  :  «  Primo  igitur  de  spirituali 
substantia  actu  et  potentia  a  materia  separata  cst  agendum,  cujus  proprietates  et  dilferen- 
tias  in  prwcedenti  opusculo  traditas  poteris  diligentius  intueri.  »  Porro  egerat  Auctor  Cen- 
tiloquii,  part.  ni,  sect.  xui,  de  quatuor  attributis  angelorum  aprimordio  conditionis  suw; 
sect.  XIV,  de  prcevaricatione  spirituum  inalignorum ;  sect.  xv,  de  confirmatione  spirituum 
bonormn;  scct.  xvi,  de  diffinitionibus  Angeli,  Ordinis  et  Hierarchim;  sect.  xvii,  de  triplici 
divisione  Hierarchiw;  et  sect.  xviu,  de  custodia  hominum  pcr  angelos.  Ex  eo  etiam,  quod 
Auctor  in  ipso  prologo  doceat  ad  invisibilium,  et  intellectualium  contemplationem  ascen- 
dere  per  visibilium,  et  sensibilium  comiderationem,  spondeatque  se  acturum  de  proprie- 
tatibus  rerum,  nunc  tropologice,  nunc  allegorice,  necnon  quandoque  anagogice,  satis  se 
manifestat  eumdem  ac  Auctorem  Itinerarii  mentis  in  Beum,  opusculi  de  Reductione 
artium  ad  Theologiam,  ubi  similiter  per  inferiora  ad  superiora  et  mystica  docet  assur- 
gere. 

Praeterea  hoc  opusculum  testatum  faciunt  duo  manuscripti  codices  (Bibliot.  Bodleian.  in 
Oxonia,  et  Salomii  in  Suevia);  editiones  etiam  numero  plures,  quarum  prima  est  Argen- 
tinensisanni  1495  :  neque  admittendum  silere  de  ipso  ad  unum  omnes  scriptores,  cum 
Marianus  Florentinus  minime  reticuerit,  ipsumque  laudaverint  Bartbolomaeus  de  Marty- 
ribus,  nccnon  Januarius  de  Mata  ' ,  atque  Oudinus  ipse  certitudinem  ejus  agnoverit, 
scripseritque  :  «  Opusculura  certum  ejusdem  ( Bonaventurae ) ,  cum  sub  operis  initium 
alleget  alia  a  se  olim  scripta,  quse  reperiuntur  in  opusculis  Breviloquii  et  Centiloquii, 
absque  dubio  ad  S.  Bonaventuram  spectantibus.  Preeterea  hoc  opusculum  ex  lectione 
grave  simul  et  eruditum  est,  nihil  habens  ,  quod  divo  Bonaventurae  subtrahi  debeat.... 
Unde  sancto  Doctori,  sub  cujus  nomine  ab  annis  circiter  ducentis  impressum  est,  accen- 
sendum.  » 

Porro  cum  ejus  confessionem  jam  teneamus  circa  hujusmodi  opusulum  tanquam  certum 
ac  grave  simul,  et  eruditum,  nihil  habens,  quod  divo  Bonaventurce  subtrahi  debeat ,  reli- 
quum  est,  ut  videamus,  quei  evadere  potuerit  ipsius  Oudira  censuram,  tametsi  iis  non 
paucis,  quse  in  aliis  ceu  supposititiisab  eodem  nolantur,  minime  careat :  quandoquidem  saepe- 
ScP.pius  in  eo  of^enduuim  similitercadentia,  et  in  ipso  quoque  videre  est  illatinas  et  barbaras 
voces  haud  paucas, exempli gra.\^a.,limpiditatem,  diaphaneilatcm,  virtuositatem,  dominabi- 
litatem,  ftexibilitatem,  superadventum,  supercoelestem,  superessentialem,  superprincipcm, 
superprincipalem,  potcntificam ,  causalem  potcntiam,  virtutem  potestativam,  tenebram, 
emendam,  grossitudinem,  luciformem,  unificam,  supportationem,  foscundationem,  fixionem, 
sensificationem,  unitionem,  influitionem,  unibilem,  subjicibilem,  stelleum,  crystallinum, 
prcRta,xatum,  ordinativum,  discretivum,  contentivum,  dimensivum,  repressivum,  exem- 
plificativum,  fugativum,  inclinativum,  informativum,  vivificativum,  reductivum,  pene- 
trativum,  deiformiter,  figurative,  proportionaiiter,  deividos,  ad  prceessendum,  etc.  Quid 

'  In  Exposit.  Morali,  in  Psal.  ciu,  n.  4,  §  2,  eciil.  1665. 


XI 

quod  nequidem  voxjMdicwKs'  deest,  de  qua  seque  ac  de  gehenmli,  empyreali  et  ceter- 
nali  Oudinusait :  «  Yideant  an  hae  voces  latinae,  et  congruae  sint?  An  digna^  vero  gravi  et 
sancto  Doctore  Seraphico^?  »  Quae  congessisse  juverit  non  ad  extenuandum  valorem  hujus 
opusculi,  quod  ego  quoque  magni  facio;  sed  ad  infirmandam  Oudini  censuram  ex  illatinis 
et  barbaris  vocibiis  petitam,  quam  identiJem  contra  alia  plura  opuscula  intorquet. 

Ratum  tamen  habeo  ejusdem  Oudini  judicium  in  eo,  quod  censet  praesens  opusculum 
grave  simul,  et  eruditum,  niliil  habeat,  quod  divo  Bonaventurm  subtrahi  debeat;  namque 
totuplicibus  divinae  Scripturae  textibus  a  capite  ad  calcem  refertum  est,  ut  ipsam  Doctor 
nosternedum  quam  diligenlissime  perlegisse,  sed  et  memoriaecommisissevideatur.  Neque 
ambigendura  est,  ipsum  ad  unguem  illud  implevisse,  quod  ejusdem  Scripturae  expositorem 
docuit,  videlicet,  quod  «  in  expositione  Scinpturarum  nunquam  poterit  esse  potens,  nisi 
per  assuefactionem  lectionis,  textum  et  htteram  Bibliae  commendet  memoriae '.  »  Ostendit 
quoque  se  diurua  nocturnaque  manu  evolvisse  Dionysium,  quem  prae  reliquls  citat,  ac 
laudat  in  ipso  opuscuh  exordio.  Allegat  quoque  Basihum,  Hieronymum,  Augustinum, 
Gregorium,  Isidorum,  Bernardum;  item  Aristotelem,  philosophos,  poetam  anonymum. 
Insuper  ita  agit  de  variis  philosophorum  systematibus,  ut  ea  ad  sensum  mysticum  redu- 
cere  studeat.  Tractat  ergo  de  spiritu  vitae ,  qui  est  principium  motus  et  operationis  in 
corde '.  Enumerat  secundum  nonnullos  septem  ccelos^  disserit  de  ccelo  mobih  et  inquieto, 
cujus  motus  est  revolubihs  super  medium,  id  est  super  axem,  deque  virtute  motiva  cceh, 
rapiente  firmementum  ab  Oriente  in  Occidentem,  et  iterum  reducente  de  Occidente  ad 
Orientem  ^  etc.  Viderint  igitur  novissimi  Editores,  an  «  a  philosophorum  systematibus  in- 
dagandis  exphcandisque  seraper  alienus  fuerit  Bonaventura,  »  an  sane  «  nihil  sollicitus 
fuerit,  num  Sol  rotet  circa  Terram,  num  e  contrario  TeUus  circa  Solem ',  anve  «  abhorruerit 
a  statuenda  anima  in  corde',  »  etc.  Verum  quidem  est,  maluisse  Bonaventuram  versari  in 
Scripturis,  inque  Patribus  volutandis,  quam  in  philosophorum  scholis  tempus  operamque 
perdere;  minime  tamen  censuit  tempus  operamque  perdere  laudando  placita  Aristotelis , 
alioi'umque  philosophorura,  atque  in  rem  suam  ipsa  trahendo ". 

Inquies,  in  hoc  opusculo  Claustrales  ac  Theolor/OS  acerrime  reprehendi,  nec  verisimile 
esse  Bonaventur  m  virum  modestisimum,  eumque  claustralem  ac  theologum,  illos  tanto- 
pere  objurgasse.  At  aio  ego,  non  increpasse  claustrales,  nisi  ihos,  ex  quibus  scandala  plu- 
rima  scepius  oriuntur,  adeo  ut  ipsi  Religiosi,  qui  per  famam  velut  coeli  relucere  deberent, 
famce  suce  jacturam  per  talium  insolentiam  patiantur  ^"^ ;  necuon  illos  theologos  dimtaxat, 
qui  rore  ccelipluuntur,  semper  tamen  remanent  sine  fructu  ". 

Dum  opusculum  scriberet,  nondum  suam  sententiam  mutaverat  circa  gloriosissimam 
Virginem  Mariam  per  sanctiftcationis  gratiam  in  utero  materno  ab  omni  originalis  culpce 
foeditate  depuratam  '*. 

'  Exstat  hcec  vox  apiij  Cic,  pio  Cluent.;  item  1  de  hweiitionc,  uecnon  11  de  Diiiu.  Invcnitnr  quoiuo  aputl 
ipsnm  Bonav.  in  Centil.,  part.  111,  sect.  sxxiv,  et  apud  Papiam.  —  -  Tom.  III,  col.  411.  —  ^  lu  Proo3m.  ISrcvil., 
de  moilo  exponeudi  sacr.  Script.,  luij.  tom.  pag.  246.  —  '  Part.  I,  c.  il.  —  ^  Part.  IV,  c.  I.  —  "  Ibid.,  c.  ill. 
—  '  Dialrih.,  cdit.  Ven.,  pag.  107;  hujus  uostrae  edit.,  tom.  1,  pag.  Lxiv.  —  "  Ibid.,  pag.  16G,  vol.  L.XIII.— 
'  Eccles.  Hier..  part.  IV,  c.  IX.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid.  —  '=  Ibid.,  c.  vii,  ubi  tamen  summam  suam  in  ipsam  devo- 
lionem  demonstrat,  quam  et  in  aliis  excitare  conatur. 


xn 

g  VI.  —  De  reductione  ARTiuM  AP  THEOLOf.iAM  (Prodrom.,  COl.  .=)36.). 

Opusculum  hoc  veram  testanlur  nedum  editiones  numero  plures  ac  pervetustai,  sed 
etiam,  prseter  Ludovicuni  Prutenuni,  Ludovicum  Carhonpm,  et  Petrum  Capullium,  Ma- 
rianus  Florentinus,  Trithemius,  Forestus ,  Auonymus  Pistoriensis,  necnon  codices  mss. 
Cortonae,  Mantuce,  Mugelli,  atque  Regii,  uhi  codex  recensetur  anui  1331.  Accedit,  quod 
tradita  in  hoc  opusculo  conformia  sunt  iis,  quae  ahbi  certo  certius  docuit  sanctus  Bonaven- 
tura.  Nam  praeterquam  heic  ipsissimis  verbis  ac  in  Prooemio  libri  secundi  Sententiarum 
defmit  Bectum,  quod  sit  illud  ciijus  medium  non  exit  ah  extremis,  libro  quarto  Sententia- 
rum  de  scienliis  inferioribus  in  ordine  aJ  theologiam  inquit'  :  «  Omnia  ad  ipsam,  sicut  aid 
originem,  possent  reduci,  si  quis  haberet  peritiam  juris  canonici  et  divini.  »  In  eodem  opus- 
culo  agitur  de  sex  illuminationibus,  quae  siint  in  vita  ista,  quseve  ideo  «  habent  vesperam, 
quia  omnis  haec  scientia  destruetm- :  et  po.^sunt  reduci  ad  senarium  numerum  formationum, 
sive  illuminationum,  in  quibus  factus  est  mundus;  et  succedit  eis  septima  dies  requietionis, 
quae  vesperam  non  habet,  scihcet  iUuminationis  gloriae.  »  His  autem  similia  occurrunt 
cum  in  singulari  llluminationum ,  sive  Luminarium  Ecclesice  opere,  quod  certo  Bona- 
venturianura  suo  loco  probabimus  :  tum  in  Itinerario  mentis  in  Beum  itidem  certissimo 
ejusdem  Seraphici  Doctoris  opusculo,  in  quo  de  senario  illuminationum  numero  sic  habe- 
tur' :  «  Necesse  est...  ascendere  ad  senarium,  ut  sicut  Deus  sex  diebus  perfecit  universum 
mundum,  etin  septimo  requievit;  sic  minor  mundus  sex  gradibus  illuminationum  sibi 
succedentium  ad  quietem  contemplationis  ordiuatissime  perducatur. 

Affine  quoque  vel  in  aUis  est  hoc  opufcukim  praefato  Itinerario.  Conferatur  prsesertim 
cum  iis,  quse  legere  est  de  philosophia  tripUci  ad  fmem  capitis  tertii  ejusdem  Ilinerarii. 
Itidem  haud  dissimile  ilUs,  quaepraemittuntur  Ecclesiastica  Hierarchia;  supra  laudatae :  sicut 
enim  in  hac  docemur  invisibilia  Dei  contemplari  per  visibilium  et  semibilium  conside- 
rationem  :  in  ipsis  rerum  naturalium  proprietatibus  pervestigare  tropologice,  allegorice  et 
ananogice  res  spirituales;  atque  ita  mentem  evehere,  ut  thcologia;  inserviant  ipsa  poetica, 
et  per  rerum  visibilium  siudlitudines  transferamur  ad  mystica  ;noii  secus  in  opusculo  isto 
sic  traditur  modus  reducendi  artes  ad  theologiam,  ut  omnes  cognitiones  famrdentur  theolo- 
qioe,  ac  in  omni  re  quce  sentitur,  sive  quoe  cognoscitur,  interius  lateat  ipse  Beus,  et  prae- 
serlim  in  lumine,  quod  illuminat  ad  veritatem  salutarem,  quaeratur  triplex  sensus 
mysticus  et  spiritualis,  nimirum  allegoricus,  moralis  et  anagogicus.  Denique  in  hoc  etiam 
convenit  cum  aliis  verissimis  divi  Bonavenlurae  scriptis  praesens  opusculum,  quod  in  eo 
laudantur  Dionysius,  Augustinus,  Gregorius,  Anselmus,  Bernardus,  Hugo  et  Richardus 
Victorini,  et  etiam  Horatius. 

Lectionem  ejus  ceu  studio  rerum  divinarum  accommodatam  suadet  eruditissimus  Ludo- 
vicus  Carbo'.  Non  indignum  sancto  Bonaventura  opusculum  censet  Oudinus'.  Improbant 
vero  et  adincerta  relegant  novissimi  Editores^  06  simplicem  inconditumque  sermonem,  et 
quia  ejus  auctor  «  studio  partium  velut  abreptus,  melioris  notae  Patres  posthabet,  ut 
Hugonis  perinde,  ac  Richardi  a  S.  Yictore  vestigiis  insistat : »  ex  qua  affectatapropemione 

'  Dist.  XXV,  arl.  i,  q.  iv.  Vid.  tom.  VI,  huj.  edit.,  p.  iOC.  —  '  Cap.  1.  —  '  Introd.  ad  Theolog.,  c.  iv.  — 
*Tom.  Itl,  col.  401.  —  5  Diatrib.,  p.  408;  buj.  edit.  tom.  I,  p.  L-LI. 


XIII 

in  Hugonem  a  S.  Victore,  post  Oudinum  suspicaatur,  fuisse  «  Victorinum  aliquem  cano- 
nicum  regularem,  qui  hoc  opus  ad  Hugonis  lucernam  composuerit.  »  Hi  tamen  iguorasse 
videntur,  quod  in  minime  dubio  apud  eosdem  opusculo,  inscripto  Incendium  amoris ,  sic 
dicitur'  :  «  Lectio  hujus  triplicis  viae  totam  contiuet  sacram  Scripturam,  imo  omnem  fere 
sanam  doctrinam,  sicut  ostensum  est  supra  in  tractatu  de  Reductione  artium  ad  Theolo- 
giam.  »  Quid  clarius  (saltem  in  hypothesi  adversariorum,  qui  recitata  verba  in  sua  edi- 
tione  adoptarunt,  nihilque  in  iisdem  addititii  sunt  suspicati ),  quid  clarius,  inquani,  ut  palam 
fiat,  ipsissimum  esse  utriusque  opusculi  auctorem?  Deinde  tam  procul  est  ab  eo  quod  in 
opusculo,  de  quo  nunc  loquimur,  ulla  sit  affectata  propensio  in  Hugonem  a  S.  Yictore , 
ut  nonnisi  semel  in  eo  citetur,  saepius  autem  Augustinus  in  Ubris  de  Genesi  ad  litte- 
ram,  de  Trinitate,  etc.  Neque  derivari  potest  ea  propensio  affectata  ex  eo,  quia  ibi  dicitur 
de  Hugone,  quod  ipse  omnes  sequitur,  videlicet  Augustinum,  Gregorium  atqueDionysium. 
Nam  sequi  perinde  est,  ac  imitari.  Dicere  autem  Hugonem  prsedictorum  Patrum  sequacem, 
tam  non  est  ipsos  Hugoni  posthabere,  ut  sit  potius  eosdem  Hugoni  praeferre.  Flocci  ergo 
nihilique  habenda  est  indicata  censura. 

§  VII.  —  De  qlatxor  viRTUTiBUS  CARDiNALiBus  (Prodwm.,  col.  537  et  seq). 

Cum  hoc  opusculum  ex  una  parte  in  Mariani  Florentini,  et  Anonymi  Pistoriensis  Cata- 
logis  memoretur,  contineaturque  in  pluribus  edilionibus,  quarum  prima  mihi  nola  est 
Argentinensis  an.  1495,  ex  altera  vero  eam  perstringat  doctrinam,  quam  in  Sententiarum 
Ubro  terlio  ^,  in  Breviloquio  %  in  Centiloquio ',  necnon  in  Luminaribus  Ecclesice  ^,  Sera- 
phicus  Doctor  tradidit ,  nulla  est  ratio  cur  ipsum  una  cum  novissimis  Editoribus  tanquam 
dubium  ac  incertum  habeamus  :  prasertim  quia  Oudinus  ipse  divo  Bonaventura  non  in- 
dignum  arbitratur ". 

Quamvis  autem  praefati  Editores  objectent  '  in  eodem  plura  commixta  vocabula,  quae 
toto  Latio  a  Bonaventuriano  stylo  abludunt ,  ego  tamen  idem  legens  opusculum ,  nihil 
deprehendi,  quod  toto  Latio  a  Bonaventuriano  stylo  abludat.  Aut  enim  id  esset  propter 
vocabula  quaedam  a  Latio  aliena,  aut  propter  universam  lectionem  minus  latinam ,  neque 
Bonaventura  dignam.  Non  propter  primum  ,  quia  exempli  causa  verbum  rectificat,  quo 
inibi  Bonaventui'a  utitur,  in  ahis  quoque  certissimis  suis  operibus  adhibet.  Idem  dixerim 
de  phrasi  purgati  animi,  et  virtutum  exemplarium.  Non  propter  secundum,  quia  omnem 
fere  dictionem  hujusmodi  mutuatus  est  ex  Macrobio,  Seneca,  Gregorio,  Augustino  atque 
Boetio  :  ex  Seneca  praecipue,  seu  potius  ex  auctore  tractatus  de  Quatuor  Virtutibus  Cardi- 
?iai/6MS,  olim  Seneca;  adscripli%  sed  postea  Martino  episcopo  Dumiensi  (qui,  Trithemio 
teste,  claruit  anno  340)  ceu  germano  suo  auctori  ope  mss.  codicum  restituti,  ex  quo  bonam 
hujusce  opellae  partem  desumpsit,  ut  scite  in  illius  argumento  Romani  Editores  animad- 
verterunt.  Quid  quod  vel  ante  Romanos  Editores  Ludovicus  Carbo,  qui  novit  libelluni  de 
Yirtutibus  tributum  Senecaj,  ab  aliis  adjudicatum  Martino  Dumiensi  episcopo,  niliilo  tamen 
minus,  ceayeTcdivi  Bonaventurw,  laudavit libetlum c/e  Quatuor  Yirtutibus  Cardinalibus^l 

'  Cap.  I.  —  2  Dist.  XXXIII.  Vid.  huj.  edit.  tom.  V,  pag.  42  et  seq.  —  '  Parl.  v,  c.  iv.  —  »  Sect.  xxxvi  et  XLi. 

—  5  Serni.  v  et  vi.  —  '  Tom.  III,  cal.  40j.  —  '  Diatrib.,  p.  89,  huj.  edit.  tom.   I,   p.    u.  —  "  In  monumento 
anni  1331  lefeitur  tanquam  diu  anlca  scriptus  LiUr  Scnecw  de   monl/ui,  sive  Suinma  de  quatuoi-  oirtniibus. 

—  '  Iictroduc.  iii  Tlieolog.,  lib.  VI,  c.  xvi. 


XIV 

Unde  facilis  est  responsio  ad  id ,  qiiod  nonnemo  contendit,  hoc  opusculum  fuisse  fere 
desumptum  ex  quinque  capitulis  libri  quinti  Compendii  Theologiw ,  a  capite  nimi- 
rumxxxin  ,  usque  ad  xxxvii,  necnon  ad  id  quod  novissimi  Editores  subdunt:  «  Vix  prae- 
terca  dici  credique  potest,  quam  multa  ad  nauseara  replicata  sint  ibi,  qua?  jam  alias  dicta 
fuerant.  Quis  porro  credat  Bonaventuram  multis,  tiisque  gravissimis  curis  distentum,  tam 
frequenter  sua  in  unum  contraxisse  Opera?  »  Etanim  iu  praesenti  Commentariolo  non  sua 
perstrinxit  opera,  multa  alias  dicta  ad  nauseam  replicando  ■,  sed  bonam  partem  ex  laudato 
Seneca,  sive  potius  Martino  Dumiensi  episcopo,  in  eamdem  opellam  derivando  ;  quae  cum 
brevissima  sit,  lacile  potuit  ab  eo,  dum  junior  esset,  ac  nondum  gravissimis  curis  disten- 
tus,  citra  ullam  lectorum  nauseam,  et  absque  recocta  saepius  crambe,  compilari.  Neque  id 
supervacaneum,  aut  insolens  dixeris  :  nam  pariter  junior  certe  tuitPharetrce,  ut  jamdixi- 
mus,  compilator;  et  quanquam  heic  non  dixerit  nova,  dixit  nove,  consuevitque  Bonaven- 
tura  vel  ab  se  latius  alibi  pertractata,  in  compendium  postea  redigere,  ut  brevitatis  studio- 
sioribus  quoquo  modo  consuleret. 

Quod  si  hactenus  dicta  parum  esse  videantur,  ut  hocce  opusculum  Doctori  nostro  pro 
certo  adseratur,  satis  tamen  esse  reor,  ne  suo  moveatur  loco,  donec  ex  adverso  certiora  inno- 
tuerint  :  maxime  cum  eamdem  (fatentibus  ipsis  novissimis  Editoribus)  compleclatur  doc- 
trinam,  quam  vere  docuit  Bonaventura,  nec  proin  iidem  ausi  fuerint  ad  supposititiorum 
sentinam  rejicere.  Profecto  nihil  magis  consonat  Bonaventurianae  doctrioae,  quam  quod 
inibi  dicitur  de  virtutibus  purgati  animi,  et  esemplaribus  :  «  Purgati  animi  dicuntur, 
quando  devictis  vitiis  possessor  virtutum  quiescit,  raro  insurgentibus  motibus  pravis  pri- 
mis.  Exemplares  dicunturj  quae  in  mente  divina  consistunt.  Nam  ideae  in  Deo  sunt,  et 
omnium  rerum  exemplar  est '.  » 

Modo  etiam  loquendi  Bonaventurae  familiari  per  gradus,  per  textus  insertos  perque 
voces  similiter  desincntes,  ille  apprime  similis  est,  quo  auctor  scribit ' :  «  Prudentia  in  sex 
dividitur  :  in  cognitionem  praesentium,  unde  in  Proverbiis  dicitur ,  etc.  » 

§  VIII.  —  De  tribus  ternariis  peccatorum  infamibus  (Prodrom.,  col.  541  et  seq.) 

Certum  reddunt  editiones  ab  anno  saltem  1484,  et  inter  nomenclatores  Marianus  Flo- 
rentiuus,  Trithemius,  Forestus,  atque  Anonymus  Pistoriensis,  tum  prseserlim  Centilo- 
quium,  de  quo  supra' jam  satis  diximus.  Quippe  caput  tertium  opusculi,  de  quo  in  prae- 
sentia  sermo  est,  ita  concluditur  :  «  Vide  in  Centiloquio  de  peccato  veniali  latius.  »  Ergo 
perinde  certum  est  ac  Centiloquium. 

Neque  hujus  dunlaxat  Centiloquii  doctriuae  parti  primae  per  totum  apprime  cohseret,  sed 
et  doctrinaj  libri  secundi  Sententiarum  *,  Breviloquii ''  et  Pharetrae '.  Speciatim  quod  in 
praesenti  opusculo  traditur  de  singulari  B.  M.  V.  immuuitate  ab  omni  peccato  veniali,  non 
vero  ab  originali',  concordat  cum  doctrina  libri  tertii  Sententiarum^.  Quod  eliaminibi' 
explicetur  peccatum  per  privationem  speciei,  modi  et  ordinis,  nedum  conforme  est  Augus- 

'  Vid.  huj.  tom.  pag.  507,  col.  1.  —  '  Ibid.  pag.  508,  col.  1.—  '  Vid.  sup.,  p.  vii.  —  "  Dist.  xxxv  et  xxwi. 
—  s  Part.  111,  per  lotum.—  «  Lib.  II,  c.  v.  —  '  Cap.  il.—  "  Dist.  lii,  part.  I,  art.  l,q.  i  et  ii,  neciion  art.  2, 
q.  I.  —  '  Cap.  vii;. 


■'» 


XV 

tino ',  sed  et  ipsi  Bonaventurae  in  libro  seciindo  Sententiamm ',  et  in  Expositione  ma- 
nuscripta  Parabolarum  Evangelicarum. 

Hiuc  uon  solum  laudatur  a  Ludovico  Garbone ',  sed  etiam  ab  Oudino  censetur  *  divo 
Bonaventura  non  indignum.  Aiunt  quidem  indignum  Editores  novissimi ' ;  sed  quibus 
permoti  rationibus?  Nullis :  quod  enim  vel  ex  ipso  opusculi  titulo  non  levem  suspicandi 
ansam  acceperint,  negandique  Incubratiuncidam  hanc  a  Bonaventura  elaboratam  fuisse,  ita 
non  leve  i^osis  est,  ntmihi  levissimum  videatur;  nam  vocabulum  ternarii  indignum  non 
est  Bonaventura,  utpote  alibi"  ab  ipso  adbibitum  et  explicatum.  Quid  quod  nequidem 
Bonaventuram  dedeceat  vox  dyscrasice,  inibi  accepta  pro  infirmitate  ?  Si  enim  grseca  vox 
Crasis  (Kpai'.;)  significat  temperamentum,  sive  proportionem  quamdam  primarum  qua- 
litatum  exsistentium  in  elementis ,  ex  quibus  corpus  conflatum  est ,  in  qua  proportione 
sanitas  consistit;  satis  intelligitur  infirmitas  per  dyscrasiam',  quae  illius  est  tempera- 
menti  sive  proportionis  destructio ,  eaque  vox  per  metapboram  ad  infirmitatem  anima; 
potest  transferri. 

Quod  praedicti  Editores  in  eodem  opusculo  carpant  quasdam  similitudines ,  tanqitam 
leves,  dc  Bonaventurce  gravitate  indignas,  ad  explicationem  peccatorum  adhibitas,  jam 
alibi '  contrarium  evicimus,  videlicet  nedum  Bonaventura,  sed  et  Augustino  Patre  omnium 
gravissimo  dignas.  A  popularibus  quibusdam  similitudinibus  nequidem  abhorruisse  gra- 
vitatemS.  Joannis  Chrysostomi,  nemo  unus,  qui  eum  legerit,  ignorat. 

His  adde,  alios  in  hoc  opusculo  non  citari,  quam  qui  in  aliis  legitimis  D.  Bonaventurae 
opusculis  laudantur,  nempe  Dionysium,  et  Ambrosium,  ssepiusque  Augustinum,  tum  eliam 
Gregorium^  et  Bernardum,  item  Glossam,  necnon  Aristotelem  ac  Tullium. 

§  IX.  —  Speculdm  ANiM*  {Prodrom.,  col.  542  et  seq.) 

Testatur  P.  Mag.  Sbaralea,  quod  «  sub  eodem  titulo  SpecuU  Animce,  sancto  Bonaventurae 
contributum,  prodierit  primum  in  antiqua  parvorum  opusculorum  ejusdem  S.  Doctoris 
editione,  quam  suspicatm-  Venetam  anni  1487.  »  Nos  alias'  indicavimus  editiones,  quarum 
antiquior  Brixiensis  anni  1495.  Exstat  inter  mss.  codices  monasteriorum  S.  Magui  et  Schy- 
rensis  in  Bavaria,  necnon  BibUothecae  Paulinse  Lipsise.  In  Praefationis  initio,  ac  serie 
hujuscemodi  Opusculi,  polius  quam  Speculum,  vocitatur  Ar6or  jnate,  cujus  proin  foUa, 
fructus,  rami,  truncus,  et  radix  graphice  describuntur. 

'  Lib.  rfe  Nat.  Boni.  —  =  Dist.  xxxiv,  art.  I,  q.  il.  —  '  Introd.  in  Theolog.,  lib.  Vi,  c.  xvi.  —  '  Tom.  III, 
col.  404.  —  5  Diatrib.,  p.  102,  huj.  edit.  tom.  I,  p.  LX.  —  «  In  IV  Sent.,  dist.  vi,  part.  I,  art.  1,  q.  ni,  huj. 
edit.  tom.  V,  p.  377,  col.  2 ;  necnonia  Exposit.  Regul.  FF.  llin.,  c.  iii.  Vid.  quoque  Columellain,  lib.  XI,  c.  ir, 
de  Scrobitus. 

'  Ibi  non  videtur  Prodromi  auctor  animadvertisse  vocem  rfyscra«a»i(3u(rxpa(iiav)  perinde  graecam  esse  ac 
xpaoiv ,  e  qua  etymologiam  habet. 

8  «  Has  similitudines  uon  indi!;nas  censeo  Bonaventura,  tum  ipsemet  fassus  fuerit  '  :  Augustinus  ostendens 
periculum,  quod  est  iu  multitudine  venialium,  comparat  arenae,  comparat  bestiis  minutis,  compaiat  gnttis 
multiplicatis,  coniparat  scabiei,  »  etc.  Quod  etiam  Augustino  indignae  nou  sint,  hoc  accipe  ex  ipsu  Auguslino 
de  iisdem  peccatis  venialibus  ita  loquente  -  :  «  Minuta  sunt,  non  sunt  magna  :  non  est  bestia  quasi  leo,  ut 
uno  morsu  guttur  frangal;  sed  et  plerumque  bestiae  miuuta;  mullcE  uecaut.  Si  projiciatur  quisquam  in  locum 
pulicibus  plenum,  numquid  non  moritur  ibi'?...  ijic  et  modica  peccata  :  attenditis  quia  modica  suut;  cavete, 
qnia  plura  sunt.  »  Prodrom.,  col.  17t.  —  '  Prodrom.,  lib.  VI. 

I  Id  IV  Sent.,  disl.  XVI,  parl.  11,  art.  3,  q.  2.  —  ~  Aug.,  seroo.  ii,  n.  17,  edit.  Beuedictin.,  tom.  V,  pi  60. 


XVI 

Recte  tamen  inscribi  quoque  potest  Speailum,  quia,  ut  Romani  Editores  in  Argumento 
aiunt,  «sicut  in speculo  objectarum  i-erum  imagines  apparent,  et  quisque  in  eo  effigiem  suam 
intuetur;  ita  in  hoc  tractatu  capitalia  vitia,  eorumque  propagines  adeo  perspicue  cernun- 
tur,  ut  eo  sibi  ante  oculos  mentis  proposito,  non  mediocriter  juvetur  is,  qui  conscientiam 
suam  examinare,  et  patrata  scelera  inquirere ,  eademque  in  memoriam  revocare  studet, 
ad  integram  eorum  confessionem.  »  Hinc  etiam  in  editione  R.  P.  Zamorae  de  eodem  Speculo 
dicitur  :  «  Hic  tractatus  ad  confessionem  sacramentalem  debite  faciendam  dlrigitur.  » 

Videtur  praetermissorum  in  praecedenti  opusculo  De  tribus  ternariis  peccatorum  quo- 
dammodo  supplementum,  cum  in  hoc  Speculo,  sive  Arbore  mala,  agatur  de  superbia,  de 
concupiscentia  divitiarum,  de  concupiscentia  carnis.  Huic  adtexitur  Epilogus  prcedic- 
torum,  ubi  arbor  describitur,  ad  cujus  calcem,  dum  tanguntur  sex  species  peccati  in 
Spiritum  Sanctum,  dicitur  :  «  Si  quis  autem  plenius  de  singulis  velit  habere  notitiam ,  ad 
traclatum  superiorem  recurrat.  »  Porro  de  singulis  plenius  egerat  idem  auctor  capite 
tertio  dictae  Arboris,  consone  ad  ea,  quae  S.  Bonaventura  tradiderat  in  secundo  Senten- 
tiarum^  in  Breviloquio-,  in  Gentiloqido',  in  opusculo  de  Puritate  Conscientice '',  etc. 
Quod  insuper  ait  in  Praefatione  de  radice  malce  arboris,  quce  secundum  Apostolum  est 
cupiditas,  ipsissimum  est  ac  illud,  quod  idem  sanctus  docet  in  Apologia  pauperum'^. 
Persimilia  itidem  sunt,  quae  habentur  de  observatione  diei  dominici  capite  secundo  laudati 
Speculi,  et  libro  tertio  Sententiarum^,  necnon  in  opusculo  de  Decem  Prceceptis\  Demum 
quoad  usuram  optime  concordat  Specidum  cum  citato  libro  tertio  *.  Fusius  ab  se  scripta  in 
compendium  redigere  idem  Bonaventura  consuevit. 

Nihil  autem  convenientius,  quam  ut,  sicut  arborem  vitae«,  ita  quoque  arborem  criminis, 
sive  mortis  per  crimen  invectae,  Bonaventura  noster  describeret,  atque  ob  oculos  poneret. 
In  hoc  opusculo  nihil  citatum  olTenditur,  quod  a  legitimis  Doctoris  Seraphici  opusculis 
absit ;  in  eo  siquidem  allegantur  Ambrosius ,  Hieronymus,  saepesaepius  Augustinus,  Gre- 
gorius,  Isidorus,  Beda,  Damascenus,  Bernardus,  Glossa,  Aristoteles,  Seneca,  Boetius,  et 
Chalcedonense  Concilium.  Severior  morum  discipUna,  Scriptoris  summa  modestia,  et  gra- 
vitas  in  eodem  spectantur ;  nec  in  ipso  notari  potest  ea  vocabulorum'  barbaries,  qua  major 
non  sit  in  certissimis  sancti  Doctoris  operibus. 

Ex  bis  facilis  est  responsio  ad  Oudini  objecta.  Quod  enim  ait  inscribendum  rectius  hoc 
opusculum  Arbor  cupiditatis,  sive  iniquitatis,  ab  auctore  ipso  vocitatum  hoc  nomine 
audivimus,  non  ita  tamen  quin  etiam  inscribi  jure  potuerit  Speculum  animce,  ut  a  Roma- 
nis  Editoribus  intelleximus.  Quod  e  vestigio  subdit  :  «  Nihil  aliud  continere  quam  defini- 
tiones  et  divisiones  peccatorum  tam  principalium,  quam  ahorum  ex  illis  nascentium,  » 
falsum  est;  prajterea  enim  saluberrimam  morum  doctrinam  complectitur.  Falsum  itidem, 
quodadtexit  idem  Oudinus  :  «  Non  videtur  spectare  ad  sanctum  Bonaventuram ,  cujus 
saeculo  haec  opuscula,  quae  casuistas  spectant,  cognita  minus  erant.  »  Quippe  Bonaventurae 
sajculo  probe  innotuere  Summa  de  Casibus  Raymuudi  de  Pennaforti ,  Speculum  Morale 
Yincentii  Bellovacensis,  Speculum  Virtutum  Moralium  Eugelberti  abbatis,  Summa  de 

•  Dist.  XLin,  art.  3,  q.  I.  —  =  Pavt.  1!I,  c.  XI.  —  ^  Parl.  1,  secl.  xxvii.  —  '  Cap.  xis.  —  ^  Respons,  iii,  c.  i, 
post  inilium.  — "  Dist.  x.vxvii,  dub.  3,  huj.  eJit.  loiu.  V,  p.  153.  — '  Serm.  IV.  —  ^  q[i_  dijt,  xxxvii,  dub.  vii, 
huj.  edit.  tom.  V,  p.  156-157.  —  «  In  Ubro  cui  titulus  Liynum  Yita,  queiu  suo  loco  edendum  nobis  quoque 
proponioius. 


<;;: 


ivn 

Yirtutibm  et  Vitiis  Guillelmi  Perardi ,  Summa  Casuum  Conscientice  Brochardi  Argenti- 
nensis,  et  similia,  qua  utique  ad  casuistas  spectabaut. 

Opponit  insuper  Oudinus ,  in  Prsefatione  adSumi  phrasim  de  facili  pro  adverbio  facile 
atque  in  fihe  Prajfationis  ejusdem  haberi :  «  Et  de  hoe  ullimo  primo  est  dicendum  tanquam 
de  grossiori;  »  censetque  hujusmodi  barbaras  expressiones  olere  finemsceculi  xiv,  vel  ini- 
tium  sceculi  xv.  Sed  jam  monuimus  adhuc  majorem  barbariem  spiranlia  ab  ipsomet  Bo- 
naventura  certo  non  semel  f uisse  adhibita ,  quodve  praedictae  expressiones  fuerint  usur- 
patse  multo  ante  initium  saeculi  xv,  ac  etiam  ante  finem  ssecuU  xiv,  discimus  ex  Cangiano 
Glossario.  Sane  Bonaventuram,  de  magnis  et grossis  eleemosynislocatam  fuisse  in  opusculo 
de  Paupertate  Christi,  phrasim  de  facili  usurpasse  in  Apologia  paiiperum,  infra  patebit; 
sed  et  phrasim  eamdem  adhibuisse  quoque  m  Breviloquio  jam  notavimus.  Urget  vocem 
officiare  pro  fungi  divinis  in  altari,  quam  dicit  a  absque  dubio  non  adhibitam  a  Bona- 
ventura,  utpote  ejus  tempore  non  eonsuetam,  vel  nondum  ortam;  »  sed  errat  vehementer, 
nam  ejus  usum  apud  ipsum  Bonaventuram  legere  licet  in  Libello  apologetico  in  eos,  qui 
Ordini  Fratrum  Minorum  adversentur  ^ ;  necnon  inalio  opusculo  :  Quare  Fratres  Minores 
prosdicent,  et  confessiones  audiant-.  Videsis  etiam  laudatum  Glossarium,  verbo  Officiare, 
Officiari '. 

Stylus  hujus  operis  ita  humitis  et  abjectus  est  eidem  Oudino,  ut,  ipso  judice,  «  gravem 
et  doctum  hominem ,  qualis  Bonaventura  fuit ,  prae  se  non  referat.  »  Sed  qua  id  facilitate 
ab  ipso  affirmatur,  eadem  a  nobis  rotunde  negatur;  nec  tantum  a  nobis,  verum  etiam  a 
P.  Sbaralea,  qui  adseverat  in  eo  «  nihil  esse  quod  a  Seraphici  Uoctoris  sapientia  ipsum  ab- 
judicare  queat.  Ut  ut  enim  repugnet  Oudinus,  qui  in  hoc  tractatu  vocem  de  facili  uti  bar- 
baram  reprehendit,  aberrat;  nam  et  Columella,  argeutei  saeculi  scriptor,  lib.  VI,  c.  i, 
dicit  ex  facili  pro  facile.  Item  cum  carpit  verbum  officiare ,  non  advertit  dictum  etiam 
fuisse  Beneficiare  a  Leone  III ,  epist.  xi ,  ad  Carolum  Magnum ,  ab  Hugone  de  Miromari 
Carthusiano ,  et  a  Stephano  Borbone  Uominicano  circa  tempora  Divi  Bonaventuraj  scribeu- 
tibus.  Tandem  vocabulum  grossiorem  illorum  erat  saeculorum,  quo  usus  est  Joannes  XXII , 
in  Bulla  canonizationis  sancti  Ludovici  episcopi,  quem  chordam  grossam  detulisse  scribit. » 
Imo  vestem  grossiorem  adhibuit  quoque  Severus  Sulpicius  * ;  grossas  vestes  sanctus  Ber- 
nardus '  :  et  Guibertus  de  Tornaco ,  xui  saeculi  scriptor,  in  sermone  de  Dedicatione  Eccle- 
siee,  dixit :  «  Haec  sunt  grossa  peccata.  »  Fortius  objectat  Oudinus  %  quod  ejusdem  operis 
scriptor  «  excuset  duellum ,  vel  excusare  videatur,  quod  absque  dubio  Doctor  Seraphicus 
nunquam  fecisset,  cujus  ut  institutum  severius,  ita  severiorem  fuisse  doctrinam  moralem, 
dubitandum  non  est.  »  Hanc  Oudinianam  objectionem  tauti  faciuut  novissimi  Editores,  ut 
disserentes  do  eodem  Speculo  minime  dubitent  illud  ablegare  ad  quisquilias ,  ac  prorsus 
stramineum  vocare,  quasi  vero  a  recta  morum  regula  ejus  scriptor  recesserit ,  a  qua  ta- 
men  Seraphicum  Doctorem  nunquam  recessisse  constat.  «  Nam,  aiunt ',  capite  primo  illos 
a  culpa  eximere  videtur,  qui  duellum  crudele  et  exitiosum  suscipiunt.  Duellum,  inquit, 
secundum  juraest  prohibitum  :  et  secundum  rationem,  habet  rationem  mortaUs...  Dicunt 

'  Ad  Quffist.  I,  Resp.  —  '  Versus  fiDem.  —  » Vid.  Du  Cange,  Glossar.  —  *  Dialog.,,  c.  xiv.—  5  Versus  finem 
Tol.  1,  col.  1576,  edit.  ilaur.  Paris,  1719,  ubi  exhibetur  nomenclalura  vocum  exoticarum  in  S.  Bernardo.  — 
•  Tom.  111,  col.  418.  —  '  Diatrib.,  p.  103  et  seq.,  huj.  edit.  tom.  I,  pag.  Lxi. 

TOM.   VU.  b 


1\ 


XVIII 

4 

tamen  quidam  ,  quod  consuetudo  excusat  in  hoc  facto  :  in  quam  malam  consuetudinem 
minime  invehitur  benignus  Casuista ,  qui  ut  scripto  suo  auctoritatem  adjungeret^  illud 
invito  Bonavenlur»  adscripsit. »  Ast  nosse  aveo  ab  iisdem  Editoribus,  num  suo  silentio  pro- 
baverit  hujusmodi  consuetudinem  praifati  Speculi  scriptor,  ut  benignus  Casuista  dici 
gwea^^  Quinimo  disertissime  improbavit,  continuo  subjungens  :  «  Cujus  contrarium  te- 
netur  communiter  a  theologis  et  jurisperitis.  »  Quei  ergo  ipsius  auctorem  crediderim  be- 
mgnum  Casuislam ,  propterea  quod  de  duello  sermonem  habens,  inquit :  «  Dicunt  quidam 
quod  consuetudo  excusat  in  hoc  facto  :  »  tametsi  e  vestigio  illud  addiderit  :  «  Cujus 
contrarium  tenetur  comniuniter  a  theologis  et  jurisperitis?  » 

Ex  modo  quidem  ita  loquendi  Oudinus  elicit ',  «  Hujus  opusculi  scriptorem  esse  ulti- 
morum  temporum,  non  sa^cuU  xiii ,  in  quo  theologi  scholastici  non  ita  loquebantur,  nec 
loqui  poteraut :  »  sed  fallitur  vehementer.  Si  enim  Bonaventura  secutus  est ,  se  testante, 
doctrinam  cotnmunem  et  solidam ,  qum  Parisiis  vigebat  maxime  suo  tempore ,  ut  Joannes 
Gerso  '  scite  monet;  quid  ei  magis  consentaneum ,  quam  in  prsefato  casu  dixisse  :  «  Cu- 
jus  contrarium  tenelur  communiter  a  theologis  et  jurisperitis?  »  Nonne  pariter  alio  in 
casu  allegasse '  constat  «  ad  confirmationem  doctrinse  suse  Parisienses  articulos ,  quos  per 
G.  Parisiensem  de  consilio  et  assensu  magistrorum  omnium  dicit  fuisse  damnatos  et  ex- 
communicatos  ?  »  Cseterum  dubitari  neutiquam  potest,  ssculo  xm,  Doctorem  Seraphicum 
adhibere  consuevisse  illas  loquendi  formulas  :  «  Hoc  communis  opinio  tenet ' ;  Probabilius 
alii  dicunt,  et  Magister  videtur  hoc  sentire  \  »  etc.  Quidni  dicere  quoque  potuerit :  «  Cujus 
contrarium  tenetur  communiter  a  theologis  et  jurisperitis?  »  Num  alienum  a  Bonaventura 
allegare  placita  jurisperitorum?  At  hoc  adeo  alienum  a  Bonaventura  non  fuit  ,  ut  ipse  de 
quadam  inter  jurisperitos  controversia  disseruerit ". 

An  saltem  a  Bonaventura  alienum  id  quod  praemittitur ,  nempe  :  «  Dicunt  quidam  quod 
consuetudo  excusat  in  hoc  facto  :  »  quasi  vero  aut  prava  hujusmodi  consuetudo  non  in- 
valuerit ,  aut  ipse  non  consueverit  referre  quod  dicunt  quidam  ?  Nullo  modo ,  cum  cer- 
tum  sit,  multo  ante  Gregorii  XIII  BuIIam  contra  duellum,  plura  in  Gallia,  Italia,  etc, 
duella  principum  auctoritate  fuisse  permissa ,  uti  legere  est  apud  Capitularia  regum  Fran- 
cise,  reginarum ,  etc.  Videatur  quoque  apud  Odoricum  Raynaldum  epistola  Innocentii  IV, 
anno  1252  data,  et  incipiens  :  Consuetudo  qucedam.  Constat  etiam,  quod  Bonaventura 
loquens  de  ignorantia  imincibili  per  culpani,  ut  in  eo  qui  per  culpam  efficitur  furiosus, 
6  contrario  quidem  ,  sed  pari  loquendi  formula  dixerit '  :  «  Secundum  quosdam  non  ex- 
cusat  a  toto.  ».  An  insolens  Bonaventurce,  opinionibus  quorumdam  relictis,  communioriac 
probabiliori  adhaerere  ?  Minime  gentium,  cum  de  preefata  ignorantia  invincibili  adhuc  enu- 
cleatius  scripserit  * :  a  Si  ignorantia  est  introducta  per  praeambulam  culpam,  sicut  in  ebrio 
et  furioso,  quorum  uterque  praecipitavit  se  in  hoc  per  culpam  suam,  sic  non  excusat  a 
toto  :  sed  ut  dicit  Philosophus ,  ebrius  habet  duphces  maledictiones,  unam  pro  culpa  prae- 

'  Cit.  lom.,  col.  418.  —  '  In  epist.  Lugdunum  luissa  ad  quemdam  Fratrem  minorem.  Idquc  adeo  verum,  ul 
ipie  Eonaventura  in  Luminarihus  Ecclesice,  serm.  xix,  loquens  de  Summis  Magisirorum,  dixerat :«  In  his  autem 
homo  debet  cavere,  ut  semper  adhaereat  viae  magis  communi.  »  —  '  Idem  Gerso  in  cit.  epist.  —  *  In  IV  Sent., 
dist.  SiUi,  art.  1,  q.  i,  in  corp.,  huj.  edit.  tom.  VI,  p.  134.  —  »  Quaist.  ii,  ihid.,  p.  136.  —  '  Ibid.,  dist.  sxxvil, 
art.  1,  q.  i,  in  corp.,  p.  227.  —  '  In  Continuat.  .4nna].  Ecclesiast.,  ad  an.  1252,  n.  31,  edit.  Colon.  1692.  — 
•  Centil.,  part.  I,  sect.  vii,  huj.  tom.  p,  352,  eol.  2.  —  »  Ibid.,  sect.  xxv,  p.  367,  col.  2. 


XIX 

cedenti,  aliam  pro  culpa  sequenti.  Non  tamen  proprie  loquendo  est  dicendum,  quod 
ebrius  aliquid  perpetrans,  novam  culpam  commiitat,  sed  ex  consequenti  culpa  a^gravatur 
prima ,  ut  videtur  magis  peritis,  quamvis  aliqui  dixerunt,  quod  prceter  culpam  primam 
in  ebrietate  commissam,  secundo  committat  novam.  »  Igitur  praedicti  Speculi  doctrina  ne- 
quaquam  carpenda  mihi  videtur. 

Si  quis  etinm  institerit,  et  opposuerit,  inter  opera  Joannis  Pecliami,  Ordinis  Minorum 
archiepiscopi  Cantuariensis,  et  S.  Bonaventura;  discipuli,  circumferri  Speadum  animce 
adeoque  jure  ac  merito  desiderari  inter  Bonaventuriana  opuscula  Spemlum  animw  in 
editionibus  Argentinensi  an.  1493,  ac  Veneta  io04  ,  nullo  negotio  refufatur,  quia  multo 
diversum  est  Speculum  animce  Bonaventurianum  a  Speculo  animce  laudati  Pechami,  quod 
incipit :  Audi ,  Domine ,  et  vide. 

Ex  his  autem  omnibus  judicet  sequus  lector,  jure  an  injuria  de  hoc  opusculo  scripserint 
novissimi  Editores  :  «  Iniquus  sit  censor,  qui  morale  hocSpeculum  ad  quisquihas  non  ab- 
leget.  »  Secus  censet  doclissimus  Ludovicus  Habertus,  doctor  Sorbonensis,  in  sua  Theo- 
logia  dogmatica  et  morali ,  ubi  illud  semel  iterumque  laudat '. 

§  X.  —  Ue  modo  coKFiTENDi  ET  DE  PURiTATE  coNSCiEMi/E  {Prodrom.,  col.  349  et  seq.) 

Circa  hoc  opusculum,  cujus  in  Indiculo  Gersouis,  libro  V,  mentionem  factam  intellexi- 
mus,  novissimos  Editores  audiamus  -  :  a  Aquinatis,  inquiunt ,  nomen  diu  multumque 
prae  setulit;  sed  mendacissime  :  nam,  ut  perbene  advertit  P.  Eccardus,  veterum  nemo 
fuit,  qui  illud  Aquinati  adscripserit.  Typographi  aufem  Argentoratenses  per  summam  in- 
scitiam  in  editionem  opusculorum  S.  Bonaventurse  projecerunt  :  a  quo  tamen  errore  sibi 
caverunt  Romani  Editores,  qui  cum  illud  majestati  Bonaventurae  repugnare  vidissent,  ad 
operum  appendicem  amandarunt. »  flaec  omnia  a  veri  specie  omnino  aliena  mihi  videntur. 
Primo  enim,cuni,  teste  laudato  Gersone,  hoc  opusculum  adscripserint  aliqui  S.  Thomae,  non 
video  quei  admitti  possit :  Veterum  nemo  fuit,  quiillud  Aquinati  adscripserit.  Concesserim 
tamenveteres  operum  Doctoris  AngeUci  enumeratores,  eosque  diligentissimos,  illud  uon  com- 
memorasse,  videlicet  Ptolomseum  Lucensem,  Nicolaum  Trivettum,  Bernardum  Guidonis, 
ac  nequideni  S.  Antoninum  :  necnon  fateri  Petrum  Pellicanum  legenti  satis  patere,  ex 
phrasi  et  stylo  non  esse  divi  Thomae.  Secundo,  cum  idem  opusculum  ,  laudato  Gersone 
judice ,  «  magis  appareat  ex  stylo  et  materia,  quod  sit  Bonaventurae  ,  »  non  ergo  Argen- 
toratenses  per  summam  inscitiam  in  editionem  opusculorum  S.  Bonaventurce  projecerunt. 
Tertio  falsum  est  iUum  a  Romanis  Editoribus  ad  operurn  appendicem  amandatum  fuisse , 
propterea  quod  majestati  Bonaventura;  repugnare  viderint;  cum  e  contrario  illud  Gerso- 
nianum  judicium  ratum  habuerint :  «  Magis  apparet  ex  stylo  et  materia,  quod  sit  Bonaven- 
turffi;  B  ac  insuper  dixerint :  « Cujuslibet  opus  sit,  legitimae  confessionis  conditiones  continet 
docte  etbreviterexpressas.»  Igiturnonpropterpraedictamcaussam  illud  ad  operumappen- 
dicem  amandarunt ,  utpote  de  qua  ipsi  ne  verbum  quidem  fecerunt ;  sed  quia ,  ut  diserte 
suam  expresserunt  mentem  ,  «  in  opusculis  S.  Thomae  recensetur  in  editione  Romana  sub 
Pio  V  pontlfice  ,  et  Joannes  Trithemius  S.  Thomam  Aquinatem  ejus  auctorem  agnoscit.  » 
Atqui  ex  concessis  mendacissime  adscribitur  divo  Thoniae  :  ergo  non  per  summam  insci- 

'  Part.  Ill,  (ie  Contraclib.,  c.  .\ix,  §  2.  —  =  Dtatrib.,  p.  117,  huj.  edit.  toiii.  I,  p.  LXX. 


XX 

tiam ,  sed  multo  verisimilius ,  illud  Argentoratenses  aliique  editores  S.  Bonaventura  adju- 
dicarunt,  ac  iuter  ejus  opuscula  retulerunt. 

Sane  Romani  Editores  opusculum  hoc  non  exploserunt ,  sed  de  eo  tantummodo  dubita- 
runt ,  sicut  ad  instar  eorum  dubius  heesit  cii-ca  illud  Waddingus  inqviiens '  :  «  Nihil  ausim 
definire,  utriuque  video  adstipulari  vetustas  editiones  et  testes.  »  Porro  ex  confessione 
Echardi  cessante  jam  onmi  dubio  circa  divum  Thomam ,  consequens  est,  ut  opinio  favens 
divo  Bonaventurse  probabilior  evaserit ,  vel  ipso  gravissimo  Gersonis  testimonio  satis  fir- 
mata  :  cui  quidem  magis  magisque  roborandae  accedunt  nedum  Marianus  Florentinus, 
Anonymus  Pistoriensis ,  Marcus  Ulyssiponensis ,  et  Anonymus  Maurinus ,  necnon  plures 
editiones,  quarum  una  in  typographiai  incunabulis ,  absque  loco ,  anno  ac  nomine  typo- 
grapbi  scorsim  facta  indicatur  a  uovissimis  Editoribus;  sed  etiam  manuscripti  codices  bi- 
bliothecarum  monast.  S.  Magni  et  Pollingani  in  Bavaria,  et  in  Fonte-Columbae,  atque,  ser- 
mone  etrusco,  in  biblioth.  Richafdiana  Florentiae. 

Oudinus  autem,  qui  opinatur  hoc  opusculuni  nec  ad  Thomam,  nec  ad  Bonaventuram 
spectare,  sed  ■  ad  casiiistani  aliquem,  qui  suh  initium  swcidi  xvi,  vel  finem  sceculi  xv, 
floruisse  videtur,  potius  ridendus,  quam  confutandus  apparet.  Quis  enim  non  rideat, 
opusculum,  cujus  Gerso  adeo  diserte  mentionem  facit,  referri  sub  initium  saecuU  xvi, 
vel  flnem  saeculi  xv,  quasi  vero  ejusdem  Gersonis  vita  fuerit  eo  usque  prolracta?  Digna 
quoque  risu  mihi  videtur  ab  Oudino  lata  censura  illorum  verborum ,  quae  leguntur  in 
eodem  opusculo  :  «Gravius  esse  peccatum  Bertam  osculari ,  quam  ipsam  in  eodem  loco 
cum  pede  tangere ,  »  utpote  nisa  falso  supposito ,  quod  per  tactum  pedis  potius  ir(B  quam 
luxurice  peccatum  significatur.  Quid  enim  ridiculum  magis ,  quani  auctorem  palam  loqui 
de  pedis  impudico  tactu ,  Oudinum  autem  putare ,  eum  de  iracundo  pedis  tactu  loqui  ? 

Plaue  a'.;ctor  noster  ne  verbum  quidem  habet  de  taclu  Bertae  cum  pede  ex  motu  irce, 
sed  ex  solo  motu  iuxwri^ ,  censetque  majorem  libidinis  ardorem  plerumque  excitari  in 
osculo  Bertae,  quam  in  tactu  ejus  cum  pede.  Profecto  verba  illa  :  Iste  modus  tangendi  esl 
magis  impudicus  (loquendo  nimirum  de  taciu  Bertae  per  osculum  comparate  ad  ejus  tactum 
per  pedemj  solam  Ubidinem  significare  majorem  in  osculo,  quamin  tactu  Bertae  cum  pede, 
non  autem  uUum  irae  motum  innuere,  caecus  sit,  qui  non  videat.  Idque  in  propatulo  flt 
etiam  per  ea,  quae  continuo  ab  eodem  Auctore  subduntur  :  a  Unde  non  sufficit  dicere  : 
Tetigi  Bertam  impudice,  sed  oportet  dicere  locum  corporis ,  quem  tetigisti ,  sciUcet 
manum,  velpectus,  supra  pannos,  vel  ad  nudum;  et  dicas  modum,  sciUcet  cum  ore,  manu, 
pede,  etc.  »  iNiunquid  in  his  vel  unibra  apparet  de  muliere  per  iram  pede  cakanda,  vel 
ferienda  ? 

Caeterum  opusculum  hoc  ideo  huc  spectare  credidi,  quia  egregie  versat  confessionis  ma- 
teriam,  quae  in  Theologia  morali  pertractari  consuevit.  In  eo  nihil  deprehenditur,  quod 
noviUum  scriptorem  prodat,  soli  enim  antiquiores  in  ipso  laudantur,  Ambrosius,  Hierouy- 
mus,  Augustinus,  Gregorius,  Bernardus,  etc.  NihU  quod  Bonaventuram  dedeceat,  sive 
stylum,  sive  materiam  spectes.  Stylum  Bonaventuram  redolere ,  mxdtumque  utile  esse, 
post  Gersonem  censet  P.  Sharalea.  Merentur  in  ipso  lectitari  quae  scripta  sunt  ad  impro- 
bandam  nimiam ,  et  incautam  cum  feminis  conversatiouem,  quaeve  transcribenda  duxit 

1  Scnpi.  Ord.  min.,  pag.  80.  —  =  Tom.   111 ,  col.  34". 


XXI 

P.  Franciscus  Longus  a  Coriolano  Capuccinus  in  suo  tractatu  de  Casibus  Reservatis  '.  Lau- 
datur  etiam  sub  Bonaventurae  nomine  a  P.  Francisco  Pothronio,  cardinali  J.  Bona,  etc. 

§  XI.  —  De  septem  DONis  Spiritiis  sancti  {Prodrom.,  col.  693  et  seq.). 

Hoc  opuscalum  nostro  Bonaventurae  attribuunt  Marianus  Florentinus,  mss.  codex  Man- 
tuanus,  ac  editiones  ab  anno  1495,  inter  quas  etiam  novissima  :  quibus  forte  sufTragantur 
Trithemius,  Forestus,  Anonymus  Pistoriensis,  et  Gulielmus  Eysengrenius,  qui  memoriae 
prodiderunt  eumdem  Bonaventuram  scripsisse  de  Septem  Bonis  Spiritus  sancti.  Nos  ta- 
men  supposititium  habemus,  non  propter  Oudinam  censuram  ,  quam  alibi  jam  refutavi- 
mus ,  quamque  solide  retudit ,  vel  ante  novissimos  Editores ,  P.  Casimirus  Liborius  Tem- 
pestius  Florentinus ,  Minorita  Conventuahs ;  sed  quia  unus  idemque  est  auctor  ejus ,  ac 
postea  commemorandi  opusculi  de  Septem  Itineribus  ceternitatis ,  videlicet  Rodolphus  de 
Bibraco  Minorita,  et  quia  certius  nobis  constat  de  alio  Bonaventurae  opusculo  circa  Sep- 
tem  Dona  Spiritus  sancti,  hactenus,  ut  putamus,  inedito.  His  adde,  quod  auctor  impressi 
non  conveniat  cum  Bonaventurse  doctrina  libro  tertio  Sententiarum  tradita.  Ille  enim  lo- 
quens  de  timore  servili ,  ait  -  :  «  Nec  iste  timor  est  donum  Spiritus  sancti ;  »  Bonaventura 
vero  pronuntiat ' :  «  Absque  dubio  timor  servilis  est  donum  Spiritus  sancti.  »  Quid  quod 
in  edito  allegationes  quaedam  auctori  familiares  offenduntur,  quae  in  sinceris  Bonaventurae 
opusculis  ita  familiares  non  occurrunt  ? 

Hinc  capere  minime  possumus,  quei  novissimi  Editores,  ut  ut  asseruerint '  : «  Mos  nun- 
quam  Scriptorum  fuit  saeculi  xiii,  ut  vel  in  suis  firmandis,  aut  in  ahenis  dogmatibus  ever- 
tendis  ad  illos  confugerent ,  quibuscum  una  vixissent ,  »  nixi  tamen  auctoritate  Catalogi 
Trithemiani  vindicaverint  contra  Oudinum  ,  tanquam  verum  atque  legitimum ,  Bonaven- 
turae  opiisculum  istud,  de  quo  loquimur,  quamvis  in  eo  producatur  '  testimoninm  Alani 
de  InsuUs,  libro  de  Planctu  naturali;  quem  Alanum  scriptorem  aevi  xni  ipsimet  pronun- 
tiant  S  quemve  Trithemius '  claruisse  putat  post  Bonaventm-am,  sub  Alberto  imperatore, 
an.  d300.  Item "  testimonium  nedum  Abbatis  Vercellensis,  sed  et  Linconensis ,  qui  fuit 
Bonaventurae  coaevus,  obiitque  anno  1233.  Cumque  saepius  in  eodem  opusculo  '  laudetm' 
etiam  Aristoteles ,  quei  praefati  editores  nihil  suppositionis  in  eo  suboluerunt,  quum  ea 
potissimum  ratione  exploserint  Summam  Expositionis  in  Psalterium ,  quia  '"  saepenumero 
«  Aristotelem  laudat  auctor,  ac  multa  ex  ejus  penu  depromit?  »  Si  eisdem  Editoribus  con- 
jectura  suppositionis  fuit  in  opusculis,  quae  Bonaventurae  nomine  circumferuntur,  citatio 
Sallustii,  Senecce ,  Julii  Ccesaris ,  Catonis  ",  cur  iu  hoc  opusculo  nil  supposititii  conjecta- 
runt,  quum  tamen,  praeter  Aristotelem,  in  eodem  citentur  Solinus  ,  Tullius ,  Plato  ,  Ma- 
crobius ,  Avicennas ,  Seneca  '^  ?  Si ,  ut  ipsi  persuaserunt  sibi '%  alienus  fuit  Bonaventura 

'  Part.  III,  secU  i,  art.  14,  a  pag.'33ad37,  edit.  Venit.  1622,—  =  Cap.  i,  Ue  Douo  timoris.  —  '  In  III  Setil., 
dist.  XXXIV,  part.  II,  art.  1,  q.  i,  huj.  edit.  tom;  V,  p.  93.—  '  Diatrib.,  pag.  103,  huj.  edit.  tom.  I.pair.  Lx.— 
s  Part.  J,  c.  IV,  necnon  part.  II,  sect.  vii,  c.  iv,  hiij.  tom.  pag.  591,  col.  2,  et 038,  col.  1.—  «  Pag.  Uo.—  '  De 
.ScripL  hcc/es.,  cap.  .^27.— *  Fabriciu?,  in  notis  ad  Trilbemiuin,  p.  mihi  99.—  ''  De  septem  Donis  in  genere,c.  ii 
ac  III ;  item  part.  II,  sect.,  i,  c.  iv;  sect.  iv,  c.  i;  sect.  v,  c.  i ;  scct.  vi,  c.  i  et  ii;  sect.  vii,  c.  vii,  huj.  tom. 
pag.  58(1,  .-.87,  fiHO,  014,  G18,  627,  628,  644.  —  '»  Dintntj.,  pag.  100,  huj.  edit.  tom.  I,  pag.  LXlll.  —  "  Ibid., 
pag.  91,  sive  Lili.—  '-  Part.  il,  sect.  ii,  c.  i,  pa^.  602;  sect.  iv,  c.  i,  ii  et  lii,  pag.  614,  613  et  61C;  sect.  vir, 
c.  IV,  VIII  et  XI,  pag.  639,  644  et  G:>2.  —  '»  Diatrib.,  pag.  107,  hjj.  edit.  tom.  I,  pag.  64.  Locus  ad  quem 
alludit  auctor  Prodromi ,  non  omnino ,  ut  mihi  videtur,  ejusmodi  sensum  habet.  Consulat  Lector,  et  conferat 
cum  pagina  prEecedenti,  scilicet  lxiii. 


xxn 

a  philosophorum  scholis  ,  »  qua  veri  specie  adscribitur  ei  opusculum,  cujus  auctor  adse- 
verat '  :  a  Ilabet  philosophia  admirabiles  deleclatlones,  ut  dicitur  X  Elhicorum?  » 

Infrequens  etiam  est  in  \eris  scriptis  Bonaventurianis  ab  adversariis  concessis  allegatio 
similis  illi ,  qua  hujus  opuscnli  auctor  ad  comprobandum  «  credibile,  quod  angeli  visitent 
animas  in  purgatorio  sibi  commissas,  et  consolentnr  eas,  docentes  eis  terminum  purga- 
tionis  sua; ,  et  aha  eis  consolatoria ,  »  sequentes  adfert  conglobatos  *  «  sanctos  doctores  in 
Hbris  suis,  ut  Gregorium,  in  libro  IV  Dialogorum  ,  et  Augustinum,  in  libro  de  Civitate 
Bei,  et  Bedani,  in  Historia  Anglorum,  et  Isidorum,  et  caeteros  doctores  de  hoc  loquentes.» 
Missos  facio  Gilbertum  Porretanum,  heic  inter  egregios  ecclesiasticos  scriptores  super 
Cantica  laudatum  ',  quem  Bonaventura  libro  primo  Sententiarum  improbat*,  necnon 
Alesandrum  Nechan  *,  itidem  siiper  Cantica ,  quem  non  memini  in  vere  Bonaventurianis 
editis  allegatum  :  imo  neutrius  mentionem  deprehendo  in  certa  Bonaventurse  postilla  ma- 
nuscripta  super  Canticum  Canticorum  ,  tametsi  opportunior  in  ea  locus  fuisset  ipsos  lau- 
dandi.  Praeterea  quoque  Cantuariensern  super  Cantica  ",  qimm  per  eum  P.  Sbaralea  intel- 
ligendum  existimet  Joannem  Pechamum ,  archiepiscopum  Cantuariensem ,  ac  D.  Bona- 
venturse  discipulum  ,  inter  cujus  multa  opera  post  Joannem  Pitseum  Waddingus  refert ' 
Postillam  in  Cantica  Canticorum  incipientem  :  «  Dissolveris,  fllia  vaga.  » 

§  XII.  —  De  resurrectione  a  peccato  ad  GRATiAM  {Prodrom.,  col.  695-696.). 

Novissimi  Editores  hoc  quoque  opusculum  contra  Oudinum  inler  vera  et  legitima  S.  Bo- 
naventurae  scripta  recensent."  :  (quorum  rationes)  si  satis  f uerint ,  ne  hujusmodi  opuscu- 
lum  a  Bonaventurae  doctrina  et  stylo  alienum  credamus,  non  tamen  ut  a  Bonaventura 
conscriptum  arbitremur.  Unde  nobis  fas  fuerit  aliquas  observationes  adjicere. 

Et  primo  quidem  addinius  editiones  Parisienses  an.  ti99  apud  Petrum  Le  Dru,  et  an. 
1502  typis  Joannis  Gerliel,  necnon  Lugdunensem  apud  Joannemde  Platea  an.  1505,  utpote 
memoratis  (ab  Editoribus  Venetis)  antiquiores ;  sed  in  hac  Lugdunensi  tractatus  ille  voca- 
tur  ex  dictis  S.  Bonaventurce  excerptus.  Quinimo  in  alia  Veneta  an.  l/i97,  diserte  adflr- 
matur  ex  scriptis  D.  Bonaventurce  exlractus.  Secundo ,  si  pondus  auctoritatis  habeant  in 
rem  hanc  editiones  hujusmodi,  non  video  qua  veri  specie  iidem  Editores  scripserint'  : 
«  Vera  ratio  cur  in  stabiliendis  Bonaventurae  operibus  audire  recusemus  antiqua  exempla- 
ria,  vel  maxime  petitur  ex  eo,  quod  absque  delectu,  et  solo  typographorum  judicio  Bo- 
naventurae  adscripta  sint.  »  Tertio,  si  praesenti  opusculo,  quominus  in  sententia  praedicto- 
rum  Editorum  certum  ac  legitiraum  sit,  nihil  obsit,  et  quod  in  nullo  nomenclatorum  ca- 
talogo  ponatur,  et  quod  illatinis  locutionibus  inquinatus  sit ,  et  quod  eamdem  verset  doc- 
trinam ,  quae  actitatur  in  Commentariis,  in  Centiloquio  et  in  Breviloquio  (addunt  Editores 
Romani  etiam  in  Pharetra),  ergo  haec  nequidem  aliis  similibus  opusculis,  quominus  certa 
et  legitima  sint,  offlcere  queunt.  Quarto,  si  Oudinus  nullum  affert  documentum,  sed  rem 
proprio  cerebro  constituit,  ergo  peccavit  in  iilam  regulam   criticam  ab  ipso  statu- 

'  Sect.  vii,  c.  1,  p.  «36.  —  =  Ibid.,  c.  viii,  p.  04.';.  —  '  '?ect.  i,  c.  i  el  ii,  p.  .-iOT  et  1)98.  —  '■  Dist.  x.\vii,  part.  I, 
arl.  i,  q.  iv,  necnon  dist.  xxxiii,  art.  1,  q.  i,  luij.  edit.  tom.  I,  pag.  440  et  530.  —  "  Sect.  iil,  c.  ll,  atque 
sect.  vu,  c.  V,  pag.  610  el  641.  —  «  Part.  II,  secl.  vil ,  c.  v,  pag.  641.  —  '  De  Script.  Ord.  Min.,  pag.  217, 
col.  2.  —  '  Diatrib.,  pag.  71  et  seq.,  huj.  edit.  toui.  I,  pa-;.  XL.  —  '  Ibid.,  pag.  51,  sive  s.xv-x.xvi. 


I 


xxin 

tam ',  de  non  auferendis  scriptis  ulli ,  cui  antiquitus  tributa  sunt,  ex  vroprio  cerebro , 
absque  rationibus  idoneis  et  demonstrativis  :  peccaruntque  pariter  in  eamdem  regulam 
prffifati  Editores ,  qui  ex  proprio  cerebro ,  absque  rationibus  idoneis  et  demonslrativis 
plura  Doctori  Seraphico  abstulerunt ,  atque  ea  partim  ad  dubia,  partim  ad  supposititia 
rejecerunt. 

•  Tom.  111,  col.  301. 


I 

f 


SERIES 

OPDSCULORDM  QU^  HOC  SEPTIMO  TOMO  CONTINENTDR 


I.  Pharetra 1 

U.   DECLARATIO  TERlUSORtTI  THEOLOGUB 232 

III.  Breviloqcioi 240 

IV.  CESTILOQLICa 344 

V.  De  ecclesiastica  bierarchia 436 

VI.  De  redcctioxe  articm  ad  theologiasi 498 

Vl(.  De  qcatcor  virtctihcs  cardisalibcs 306 

VIII.  De  TRIBCS  TERNARIIS  PECCAT0RC51  ISFAMIBCS 510 

IX.  SPECCLCJI  AM3LE 323 

X.  De  modo  contitexdi.         539 

XI.  De  septem  doxis  spiritcs  saxcti 583 

XII.  De  rescrrectioxe  a  peccato  ad  gratiam 633 


S.  R.  E.  CARDINALIS 

SANCTI  BONAVENTURyE 

EPISCOPI  ALBANENSIS,  DOCTORIS  SERAPHICI  ECCLESlyE 

PHARETRA' 


OPUSGUL!  SEQUENTIS  ARGUMENTUM 

(Ea;  edit.  Vatic.) 

Auctor  in  Prooemio  salis  brevifer  el  diliicide  explicat  :  in  eo  enim  utililatem  libri, 
divisionem,  et  rationem  norainis,  cur  scilicet  Pharetra  inscribitur,  facile  comperies. 
Et  quoniani  in  hac  Pharetra  auctoritates  Doctorum  variae  veconduntur ,  quibus  velut 
sagittis  utentcs  anliquum  hostem  dejicere  possinius ;  sedula  diligentia  adhibita  est  iis- 
dem  conquirendis,  et  margini  ^  adjungendis  pro  commodilate  legentium.  IUud  vero 
aniniadvertendum  est,  aliquos  Doctorum  libros  in  Pharetra  citatos,  vel  hoc  tempore 
non  extare,  vel  alio  tilulo  in  exemplaribus  impressis  inscribijet  olim  uni  auctori 
adscriptos,  jam  hac  aelate  in  allerius  operibus  recenseri.  Nam,  ut  de  singulis  proferatur 
exemplum  ,  libro  saucti  Ambrosii,  quem  sanctus  Bonaventura  jPffs^ora/e  appellat ,  ti- 
tulus  est  in  editione  romaua  de  Dignitate  Sacerdotali.  Sancti  Augusliui  in  Canonicam 
Jacobi  expositio ,  quam  Auctor  cilat ,  modo  non  extat.  Liber  de  Singidaritate  Clerico- 
rum,  quem  Auguslino  Iribuit  ,  in  operibus  Cypriani  cnnnumeratur  in  editione  Pame- 
liana.  Quare  eo  recurrendum  erit ,  ubi  in  margine  -  citalur  auctoritas  ,  quo  facilius  in 
evulgatis  libris  inveniatur.  NonnuUas  vero  auctoritates  ,  quae  vel  propter  i'ationesjam 
dictas,  vel  quia  diligentiam  superarunt,  reperiri  nequaquam  poluerunt,  asterisco  no- 
tatae  sunt. 

'  Cf.  Edit.  Vatic,  tom.  VI,  pag.  10'];  Edit.  Argent.,  pars  I,  12;  Edit.  Ven.  au.  1611,  tom.  I,  \i;  Edil.  Ven. 
an.  1753,  tom.  VII,  pag.  234.  —  »  Quantmn  ad  hanc  nostram  editionem,  in  ima  parte  pagiuarura. 


TOil.  va. 


PR^FATIO 


In  conversionis  meae  primordio,  cum  ob  mentis  recreationem  auctoritates  Sanctorum 
legerem ,  et  legcns  varias  corruptiones  perciperem ;  placuit  mihi ,  ut  ail  ipsum  fontem 
originalium  recurrerem ,  et  ob  majorem  certitudimem ,  ipsemet  aliqua  perciperem,  quse 
postmodum ,  ut  scivi ,  ordinavi  :  ut  quae  ad  meditationem,  prsedicationem  ,  disputationem 
ibidem  essent  utilia^  levius  reperirentur.  Hoc  autem  sciat  lector,  quod  reperi  aliquando 
diversos  doctores  unum  dixisse^  aliquando  eamdem  doctorem  idem  In  diversis  libris.  Dis- 
tinxi  antem  Opusculum  istud  per  quatuor  libros,  ut  dicatur  liber  primus  de  personarum 
varietate;  secundus,  de  principalium  vitiorum  et  virtutum  multiplicitate ;  tertiuSj  de  pe- 
riculosis ;  quartus,  dc  gratiosis.  In  unoquoque  libro  posui  quinquaginta  capitula,  quia 
tabs  numerus  jubilaei  esl  figurativus.  Opusculum  autem  istud  P/taretram  appellavi ,  quia 
sicut  in  pharetra  jacula  reponuntur,  quibus  hostis  hostem  ferit,  vulnerat  et  dejicit ,  sic  et 
hae  variae  auctorifates  fide  dignorum  :  qnas  si  manu  operationis  tenemus,  hostem  anti- 
quum  dejicienius.  Scicndum  quoque  quod  ,  cuni  dico  idem,  non  apponendo  ubi  infelligen- 
dum  estj  in  priori  liljro  antea  posito  fore.  Originalia  ista  subscripta  ipse  excepi  : 


DE  SA?iCTO   GREGORIO. 

Moralia , 

Hotnilia  siiper  Ezecliielem , 

Registrurn  ,  id  est  Epistolas, 

Homilias  siiper  Evangelia , 

Pastorale , 

Dialogura , 

Cantica. 

DE   SANCTO   AMBROSIO. 

Dc  Virginitale , 

De  Vjiluitate, 

De  Ofliciis, 

De  Patriarchis , 

De  Excessu  Satyri, 

De  Fide  resurrectionis, 

De  Hexaemeron , 

De  figura  sajculi , 

De  obitu  Theodosii , 

Apologiara  de  David , 

Pastorale, 

Sermones , 

Epistolas, 

Super  Lucam , 

Super  Bcati  immaculali. 

'  Id  fsl,  Ijdniiliiinim  jc,  Super  Matthaetim,  (Inplox 
inlerpriUatio,  nna  qnidom  Georgii  Trapezuntini,  allina 
vero  Auiaui  Pclasiani. 


DE   SANCTO  JOAIWK  CHRYSOSTOMO. 

Super  Matthseum  bis  '. 

Super  Joannem , 

De  compunctione , 

De  inilitia  spirituali , 

De  militia  christiana, 

De  eo  quod  non  laeditur  liomo  nisi  a  seipso , 

Sermoncs, 

Epistolam. 

DE  SANCTO   ISIDORO. 

Etymologias , 

Synonyma , 

De  summo  bono , 

De  ortu  et  obitu  antiquorum  , 

De  Novo  Testamento. 

DE   SANCTO   CVPRIANO. 

Dc  duodecim  abusibus. 

DE  SANCTO   AUGUSTINO. 

De  civitate  Dei , 

De  Trinitate, 

De  Doctrina  christiana , 

De  Vita  cliristiana  , 

De  Discipliiia  christiana , 


PRJIFATIO. 


De  Agone  christiano, 

De  confessionibus , 

De  gratia  Novi  Testamcnti , 

De  Moribus  Ecclesia; , 

De  Vera  religione , 

De  Consensu  quatuor  Evangelistarum , 

De  Incarnatione  Verbi, 

De  essentia  Divinitatis, 

De  Magistro , 

De  ordine  disciplin<e , 

De  opere  Monachorum , 

De  singularitate  Clericorura , 

De  octoginta  tribus  qu£EStionibus , 

De  ses  quaestionibus  contra  paganos , 

De  quaestionibus  Novi  et  Veteris  Testamenti , 

De  quinque  Responsionibus, 

De  Ecclesiasticis  Dogmatibus, 

De  decem  Chordis, 

De  Pastoribus , 

De  Ovibus , 

De  catechizandis  rudibus, 

De  mirabilibus  sacrae  Scripturae , 

De  moribus  Manichaeorum , 

De  Divinatione  daemonum, 

De  Sohloquiis , 

De  Meditationibus . 

De  Virginitate , 

De  Viduitate , 

De  bono  conjugali , 

De  conjugiis  adulterinis , 

De  quantitate  animEe, 

De  duabus  animabus , 

De  natura  boni , 

Denatura  et  gratia, 

De  correctione  et  gratia  , 

De  gratia  et  Ubero  arbitrio  , 

De  hbero  arbitrio, 

De  spiritu  et  httera, 

De  vita  bona , 

De  perfectione  justitia;, 

De  prsedestinatione  divina . 

De  flde  ad  Petrum , 

Ad  Orosium , 

Ad  Bonifacium , 

De  poenitentia , 

De  patientia, 

De  perseverantia, 

Regulam, 

Enchiridion , 

De  cura  pro  mortuis, 

De  svmbolo , 

De  jejunio  sabbati, 

De  utiUtate  eredeudi , 


De  laude  charitatis , 

De  unico  baptismo, 

De  baptismo  parvulorum, 

De  sermone  Domini  in  monte , 

De  sententia  Jacobi ,  ad  Hieronymum , 

De  conilictu  vitiorum, 

Super  Genesim  ad  litteram , 

Super  Gencsim  contra  Manichaeos, 

Epistolas, 

Sermones, 

De  mendacio , 

Contra  mendacium, 

Contra  Julianum , 

Contra  Adamantium , 

Contra  quinque  haereses . 

Contra  Donatistas, 

Contra  Epistolam  fundamenti , 

Contra  adversarios  Legis  et  Prophelarum. 

DE   SA^CTO   HIERONVMO. 

Super  Isaiam, 

Super  duodecim  prophetas . 

Epistolas, 

Homibas. 

DE   SANCTO   BERNARDO. 

Super  Cantica, 

Super  Missus  est, 

Super  Qui  hahitat, 

Super  Ecce  nos , 

De  Consideratione, 

De  praeceptorum  dispensatione , 

De  hbero  arbitrio , 

De  diligendo  Deum , 

De  amore  Dei , 

De  duodecim  gradibus , 

Epistolas , 

Apologiam, 

Meditationes , 

Sermones, 

Flores. 


.'i 


DE   SANCTO   ANSELMO. 


De  similitudinibus , 
Meditationes. 

DE  CASSIODORO. 

De  anima. 

DE   SENECA. 

Epistolas, 

De  copia  verborum , 

De  clementia , 

De  hberalitate , 

De  spiritu  et  anima  : 

Et  ahqua  dc  aliis  Hbris  et  glossis. 


PHARETRA 


LIBER  PRIMUS 


IN    QDO 


DE  PERSOIVARUM  VARIETATE  TRACTATUR 


CAPUT  PRIMUM. 


De  Deo. 


Gregorius  ia  Moralibus^ :  «Deus  ipse  ma- 
net  intra  omnia,  ipse  est  extra  omnia,  ipse 
supra  omnia ,  ipse  infra  omnia  :  et  superior 
est  per  potentiam,  et  inferior  est  per  susten- 
tationem,  et  exterior  per  magnitudinem , 
et  interior  per  snbtilitatem.  »  Idem  ' :«  Deus 
hoc  est,  quod  habet  :  seternitatem  quippe 
habet ,  etipse  est  seternitas  ;  lucem  habet , 
et  lux  sua  ipse  est.  »  Idem  '  :  «  Omnipotens 
Deus ,  etsi  plerumque  mutat  sententiam , 
consilium  nunquam.  »  Idem  *  :«Omnipotens 
Deus,  quid  nobis  profuturum  essevaleat, 
sciens,  dissimulat  exaudire  dolentium  vo- 
cem,  ut  augeatutilitatem,  ut  vita  per  pcenam 
purgelur,  et  quietis  tranquillitas  ,  quse  hic 
inveniri  non  valet,  alibi  quaeratur.  »  Idem ' : 
B  Omnia  humana  quse  justa,  quae  pulchra 
sunt,  Dei  justitiae  et  pulchritudini  comparata, 
nec  justa,  nec  pulchra  sunt,  nec  omnino 
sunt.  B  Idem  ' :  «  Conditor  noster  mira  dis- 
pensatione  consilii ,  et  culpas  nostras  respi- 
cit ,  et  vivendi  tempora  impendit :  ut  lon- 
giora  vitae  temporaiis  spatia  aut  converso 
fiant  adjutorium  muneris,  aut  non  converso 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  11,  c.  viii.  —  Mbid.,  lib.  XVI, 
c.  XX.  -  'Ibid.,  c.  IV.—  »  Ibid.,  lib.  XIV,  c.  xiv.— 
»  Ibid.,  lib.  XXXV,  c.  il,  non  longe  a  princ.  —  «  Ibid., 
lib.  XVII,  c.  iil. —  '  Idem,  in  Evang.,  hom.  xxv,  circa 
fin.,  et  Moral.,  lib.  XXXIII,  c.  x,  poslmed.— "  Id.,  in 
Eiech.,  hom.,  xsvii,  circamed.—  '  Aug.,  ad  Dardan,, 


augmentum  damnationis.  »  Idem,  in  Ho- 
mUiis '  :  «  Ubique  nobis  occurrit  superna 
medicina,  quia  Deus  et  dedit  homini  prae- 
cepta  ne  peccet ;  et  tamen  peccauti  dedit  re- 
niedia ,  ne  desperet.  »  Idem  ,  swper  Eze- 
chiclem  '  :  «  Omnipotens  Deus,  qui  sibimet- 
ipsi  dissimilis  non  est ,  ea  virtute  videt  om- 
nia ,  qua  audit  omnia  ;  et  ea  virtute  judicat 
omnia,  qua  creavit  omnia.  »  Augustinus  in 
epistola  '  :  «  Deus  ubique  praesens  est ,  et 
ubique  totus  praesens,  nec  tamen  ubique 
habitans,  sed  in  templo  suo.  Capitur  autem 
habitans  ab  aliis  plus,  ab  aiiis  miuus.  » 


Idem 


Deus  totus  ocnhis  est,  totus  ma- 


nus ,  totus  pes  est.  Totus  oculus  est ,  quia 
omnia  videt;  totus  est  manus,  quia  omnia 
operatur ;  totus  pes  ,  quia  ubique  est.  » 
Idem  "  :  «  Non  tantummodo  in  hoc  nos  ad- 
juvat  Deus,  ut  sciamus  quid  agendum  sit , 
verum  etiam  ut  amando  agamus,  quod  dis- 
cendo  jam  scimus.  »  Idem  dicit  '^  Hierony- 
mum  dixisse :  «  Videre  Deum  sicut  est  in  na- 
tura  sua ,  oculus  hominis  non  potest.  Nec 
solumhomo,  sed  nec  Angeli,  necThroni, 
nec  Potestates ,  nec  Dominationes ,  sed  nec 
omne ,  quod  nominatur.  »  Idem ,  de  Confes- 
sionibus  " :  «Pcenitet  te,  Deus,  et  non  doles ; 

epist.  Lvii,  al.  CLXXXvm,  c.  v,  n.  16,  17,  quoad  sen- 
sum.  —  ">  Id.,  ad  Fortunat,  epist.  cxi,  al.  cxLvii, 
c.  IV,  n.  14;  et  Hieron.  ia  Psa/.  xciii.  —  •'  Id.,  ad 
Fidiam,epKt.  CXLII.— "  Id.,  ad  Forlunat.,fpiil.  cxi, 
al.  csLviii,  c.  II,  n.  7.  —  •'  Id.,  Con/e.is.,  lib.  I, 
c.  IV. 


6 

irasceris,  et  tranquillus  es;  opera  mutas, 
nec  mutas  ccnsilium.  »  Idem  ' :  «  0  quam 
excelsus  es,  Domine  I  Sed  humiles  corde  simt 
domus  tuae  :  tu  enim  erigis  elisos,  et  non 
cadmit ,  quorum  celsitudo  tu  es.  »  Idem  ^  : 
o  Voluntas  et  potentia  Dei ,  Deus  ipse  est.  » 
Ideni ,  siypcr  Genesim  contra  Manichceos  ' : 
«  Deiim  dicimus  tantse  bonitatis  esse,  tantce 
justitiae,  tantajque  incorruptionis ,  ut  neque 
peccet ,  neque  alicui  noceat ,  qui  peccare  no- 
luerit,  uec  ipsi  aliquis,  qui  peccare  voluerit. » 
Idem  in  Soliloquiis  * :  «  Constanter  Deo  crede, 
eique  te  totuin  committe,  quantum  potes. 
Noli  velle  esse  quasi  proprius  et  in  tua  po- 
testate ;  sed  ejus  clementissimi  et  utilissimi 
Domini  te  servum  esse  profitere  :  ita  enim 
te  ad  se  sublevare  non  desinet,  nibilque  tibi 
evenire  permittet  ,  nisi  quod  tibi  prosit , 
etiamsi  nescias. »  Idem ,  de  Conjugiis  adul- 
terinis  ' ;  «  Absit  ut  catholicus   quisquam 
dixerit,  quaudo  suadet  Spiritus  sanctus,  non 
Deum  suadere  :  cum  ipse  Deus  sit,  et  inse- 
parabilia  sint  opera  Trinitatis.  »  Idem,  de 
Civitate  Dei  *  :  «  Patientia  Dei  ad  poeniten- 
tiam  invitat  malos,  sicut  flagellum  Dei  ad 
patientiam  erudit  bonos.  »  Ambrosius,  super 
Lucam ' :  «Nihil  prsesumptum^  nihil  circum- 
scriptum,  nihil  emensum,  nihil  dimcnsum 
Trinitas  habet :  non  loco  clauditur,  non  opi- 
nione  comprebenditur ,    non   a^stimalione 
conciuditiir,  non  aitate  variatur.  »  Isidorus, 
de  Summo  bono  '  :  «  IUe  qui  nos  malos  to- 
lerat,  non  dubium  est  quin  conversis  cle- 
menter  ignoscat.  »  Idem  "  :  «  Cum  de  Deo 
nec  secundum  quantitatem  ,  nec  secundum 
qualitatem,  nec  secundum  situm,  nec  secun- 
dum  habitum  ,  aut  motum ,  aliquid  digne 
dicatur ;  inest  tamen  ei  et  quodam  modo  lati- 
tudo  charitatis,  qua  nos  et  ab  errore  colligit, 
et  continet  in  veritate.  Inest  ei  et  longitudo 


PHARETR.E  LIB.  I. 

emendatos  patriae  futurae  restituat.  Inest  ei 
el  allitudo,  per  quam  omnem  sensum,  sua; 
scieutite  immensitate  esuperat.  luest  ei  et 
profundiim,  quo  damnandos,  iuferius  juxta 
aequitatem  disponens,  praeordinat. »  Joannes 
Chrysostomus,  super  Mattkeum  '"  :  «  Deus 
iuvitus  compellitur,  et  cum  magnodolore, 
peccatores  damnare.  Non  enim  sic  dolet, 
quia  et  ipse  abeis  ofTenditur;  sed  quia  quasi 
violenter  cogitur  perdere  aliquem ,  qui  om- 
nes  cupit  salvare.  »  Idem  "  :  «  Deus  gaudet 
non  de  suo  lucro ,  sed  de  salute  nostra ;  tris- 
tatur  non  de  sua  mjuria,  sed  de  nostra  per- 
ditione.  »  Beniardus ,  ia  libro  de  Conside- 
ratione  '^  :  «  Deus  amat  ut  charitas,  novit 
utveritas,  sedet  ut  aequitas,  dominatur  ut 
majestas,  regit  ut  principium,  tuetur  ut  sa- 
lus,  operatur  ut  virtus,  revelat  ut  lux ,  as- 
sistit  ut  pietas.  »  Idem  '* :  «  Deus  non  parti- 
bus  coustat,  ut  corpus ;  non  affectibus  distat, 
ut  anima;  non  formis  substat^  ut  materia; 
non  mutatur,  ut  omne  quod  factum  est.  » 
Idem,  super  Qui  habitat  "  :  «  Vigilat  super 
uos  iudefessus ,  et  pervigil  ille  singularis 
clementiae  oculus  non  dormit  neque  dormi- 
tat,  qin  custodit  Israel.  Et  id  quidem  nece.sse 
est,  quia  etiam  non  dormit,  neque  dormitat, 
qui  impugnat  Israel.»  Idem,  in  Sermoni- 
bus  '^ :  «  Quatuor  filia3  magnae  misericordiae 
Dei  sunt :  inunissio  amaritudinis,  subtractio 
opporlunitatis,  virtus  resistendi ,  et  sanitas 
affectus.  »  Auctor  de  Spiritu  et  Anima  '* : 
«  Nemo  de  Dei  pietate   diffidat ,  quoniam 
major  est  ejus  misericordia,  quam  nostra 
miseria;  et  quisijuis  ad  eum  loto  corde  cla- 
maverit ,  exaudiet  illum,  quia  misericors 
est.  Tardius  siquidem  ei  videtur  esse  pecca- 
tori  vcniam  dare,  quam  ipsi  peccatori  ve- 
niam  accipere.  Sic  enim  festinat  Deus  absol- 
vere  tormenta  compassionis  suae ,  quasi  plus 


qua  longanimiter  nos  malos  portat ,  douec     cruciet  eum  compassio  miseri,  quam  ipsum 


'  Aug.,  Con/ess.,  lib.  XI,  c.  xxxi.  —  «  IbiJ., 
lib.  VII,  c.  IV.  —  s  Id.,  rle  Gen.  conl.  Mankh,  lib.  II, 
c.  XXIX.—  »  Id.,  Solil.,  lib.  II,  c.  XV.  —  5  id.,  (le 
Conjuy.  AdulL,  lib.  I,  c.  xviii.  —  '  Id.,  de  Civit.  Dei , 
lib.  I,  c.  vi;i,  n.  1.  —  ">  AiBbroe  ,  in  Luc.,  lib.  II,  c.  I, 
n.  13.—'  lbid.,(/e  Suiii.  Bon.,  lib.  H,  c.  xv,  senL.  8. 


—  9  Ibid.,  c.  II,  seut.  6.  —  '»  Cliiysost.,  in  Matth., 
Oper.  iinperf.,  hom.  XLVi.  —  "  IMd.  —  "  Beru.,  dc 
Consid.,  lib.  V.  -  '^  Ibid.  —  "  Id.,  iu  Psal.  Quiliabit., 
serm.  xi,  —  '^  Id.,  de  Triid.  miteiia  et  cjua.  niiserat. 
serm.  —  -^  De  Spir.  ct  Aniin.,  c.  vi,.  iuter  oper. 
S.  Aug  ,  tom.  VI,  Append. 


>, 


DE  PERSONaRUM  VARIETATE. 


miserum  passio  sui.  »  Glossa:  «Deus  natura 
misericors  paratus  est  ut  salvet  per  clemen- 
tiam,  quos  salvare  non  potest  per  justi- 
tiam.  » 

CAPUT  I. 

De  Christo. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Nuntiante 
AngelOj  et  adveniente  Spiritu  sancto,  mox 
Verbum  iu  utero,  et  mox  intrauterum  Ver- 
buni  caro  :  et  manente  incommutabili  es- 
sentia  Verbi,  quae  ei  est  et  cura  Patre,  et 
cum  Spiritu  sancto  coaeterna,  assunipsit  in- 
tra  virginea  viscera  matris,  ut  impassibilis 
pati,  et  immortalis  mori,  et  jeternus  ante 
ssecula ,  temporalis  possit  esse  in  flne  ssecu- 
lorum  :  ut  per  inefFabile  sacramentum  coa- 
ceptu  sancto,  et  partu  inviolabili,  secundum 
veritatem  utriusque  naturae,  eadem  virgo 
et  ancilla  Domini  esset,  et  maler.  »  Idem  -  : 
«  Ad  hoc  Dominus  apparuit  in  carne,  ut 
humanam  vitam  admonendo  excitaret,  ex- 
empla  praebendo  accenderet ,  morieudo  re- 
dimeret,  resurgendo  repararet. »  Idem  '  : 
«  In  altitudine  sua  diviuitas  a  nobis,  utpote 
parvulis,  apprehendi  non  poluit;  sed  stra- 
vit  se  hominibus  per  bumauitatem,  ct  quasi 
in  jacentem  ascendimus;  surrexit,  et  levati 
sumus.  »  Idem  *  :  «  Qui  nos  existere  fecit 
ex  nihilo,  etiam  sine  sua  morte  revocare  nos 
potuit  a  diabolica  passione.  Sed  ut  quanla 
esset  virtus  compassionis  ostenderet,  fieri 
pro  nobis  dignatus  est,  quod  nos  esse  vo- 
luit;  ut  in  semetipso  temporaliter  mortem 
susciperet ,  quam  a  nobis  in  perpetuum  fu- 
garet.  »  Idem  ^  :  «  Mos  medicinai  est,  ut 
aliquando  similia  simUibus,  aliquando  con- 
traria  contrariis  curet.  Nam  saepe  calida 
calidis,  et  frigida  frigidis ;  ssepe  etiam  calida 
frigidis ,  et  frigida  calidis  sanare  consuevit. 
Veniens  ergo  ad  nos  desuper  medicus  nos- 
ter,  et  tantis  nos  inveniens  languoribus  op- 

'  Greg.,  Moral  ,  lib.  XVIII,  c.  xxvii.  —  =  Ibid., 
lib.  XXI ,!c.  V.  —  3  Ibid.,  lib.  XVI,  c.  xiv.—  »  Ibid., 
lib.  XX,  c.  XXVI.  —  5  Ibid.,  lib.  XXIV,  c.  ll.  —  -  Ibid., 
lib.  XXVll,  c.  viii.  —  '  Id.,  in  Ezech.,  bom.  il.—  »  Id., 
Moral.,  lib.  XXXIV,  c.  xviii.  —  9  Id.,  Epist.,  Ub.  VI, 


pressos ,  quiddam  nobis  simile ,  et  quiddam 
uobis  contrarium  apposuit.  Ad  homines 
quippe  homo  venit,  sed  ad  peccatores  jus- 
tus.  »  Idem  ^ :  «  Is,  qui  propter  nos  minor 
angelis  sibi  extitit,  aiquales  nos  angelis  vir- 
tute  suee  minorationis  fecit.  Unde  et  mo- 
riendo,  docuit  mortem  non  metui ;  resur- 
gendo ,  (locuit  de  vila  confidi ;  ascendendo , 
de  ccelestis  patriae  hereditate  gloriari.  » 
Idem ,  super  Ezechiele  '  .•  «  Ut  bumanum 
genus  a  suo  languore  sanaret ,  tunc  magna 
apparuit  potentia  medici ,  cum  languor  cre- 
vit  aegroti.  »  Idem ,  in  Movalibus  '  .•  a  Ad 
hoc  unigenitus  Dei  fllius  formam  inflrmi- 
tatis  nostrae  suscepit ;  ad  hoc  invisibilis  non 
solum  visibilis,  sed  etiam  despectus  appa- 
ruit;  ad  hoc  contumeliarum  ludibria,  illu- 
sionum  probra,  passionum  tormenta  tole- 
ravit,  ut  superbum  non  esse  hominem 
doceret  humilis  Deus.  »  Idem,  in  B£gistro  ': 
Descendens  ad  inferos  Christus  solos  illos 
per  suam  gratiam  liberavit,  qui  eum  et 
venturum  esse  crediderant  (a),  et  praecepta 
ejus  vivendo  tenuerant  [b).  »  Idem,  iu  Ho- 
milia  '"  :  «  Deus ,  qui  in  utero  virginis  iu- 
caruatus  ,  in  mundum  sine  peccato  venerat, 
nihil  contradictionis  in  semetipso  tolera- 
bat.  B  Joannes  Chrysostomus  in  sermoni- 
bus  "  :  «  Christus  viator  factus  est,  ut  te 
siue  labore  faceret;  ex  muliere  natus  est, 
ut  praevaricationem  Evae  deleret ;  homo 
appellatus  est,  ut  te  deum  vocaret;  flhus 
hominis  dictus  est,  ut  te  in  fllium  adoptaret 
Dei.  »  Idem  '= :  «  0  misericordia  Christi,  o 
Judaj  dementia  1  IUe  eum  trigiuta  denariis 
paciscebatur,  ut  venderet;  et  Christus  ei 
sanguinem,  quem  vendidit,  offerebat.  » 
Idem  '^ :  «  Non  sub  tecto ,  sed  sub  ccelo 
Chi"istus  immolabatur,  ut  universus  aer  in 
excelso  immolatae  ovis  odore  a  tetro  mun- 
daretur.  Sed  et  terra  simile  beneflcium  sen- 
tiebat,  decursi  de  latere  sanguinis  stillatione 


epist.  XV,  ad  Georg.  et  Tfieod.  —  ">  Id.,  in  Evang., 
hom.  XVI.  —  "  Cbrysoit.,  de  Cruce  Domin.  —  '^  Id., 
de  prodil.  JudcE. —  '•'  Id.,  de  Cruce  et  Latr.,  hom.  1. 

(a)  Ceet.  edit.  crediderunt.  —  (b)  Item  tenuerunt. 


PHARETILE  LIB.  I. 


mundata.  b  Ambrosius,  de  Yirginitate  *  : 
«  OmniaChristus  est  nobis.  Si  vulnus  curare 
desideras,  medicus  est;  si  febribus  aestuas, 
fons  est ;  si  gravaris  iniquitate,  justitia  est ; 
si  auxiiio  indiges,  virtus  e.st ;  si  mortem 
tinies,  vita  est ;  si  ccelum  desideras,  via  est ; 
si  tenebras  fugis,  lux  est;  si  cibum  quajris, 
alimentum  est.  Gustate  igitur  ',  et  videte, 
quoniam  Dominus  suavis  est.  »  Idem,  super 
Lucam  ' :  a  Me  illius  infantiae  Christi  vagien- 
tis  abluunt  fletus  :  iilae  lacrymae  mea  delic- 
talaverunt.  Plus  igitur,  DomineJesu,  debeo 
injuriis  tuis,  quibiis  redemptus  sum,  quam 
operibus  tuis,  quibus   creatus   sum.  Non 
prodesset  nasci,  nisi  redimi  profuissset.  » 
Idem  *  :  a  Non  solum  fldem  flrmat ,  sed  et 
dcvotionem   acuit,  quod  Christus  vulnera 
suscepta   pro   nobis    coelo  inferre    voluit, 
abolere  noluit,  ut  Deo  Patri  nostrae  pretia 
libHrtatis  ostenderet.  »  Augustinus,  in  Medi- 
tationibits  ' :  «  Quid  est  Jesus,  uisi  Salvator  ? 
Ergo  propter  temetipsum  esto  mihi  Jesus. 
Noli,  Domine,  noli  sic  attendere   malum 
meum,  ut  obliviscaris  bonum  tuum.  0  bone 
Domiue,   si  ego   commisi    unde  damuare 
potes,  iu  non  amisisti  unde  salvare  soles.  » 
Idein,  de  Yera  Religione  ' ;  « Niillum  pecca- 
tum  committi  potest,  nisi  cum  appetuntur 
ea  quae  Christus  comtempsit ,  aut  fugiuutur 
quae  ille  sustinuit.  Tota  itaque  vita  ejus  in 
terris  per  hominem,  quem  suseipere  digua- 
tus  est,  discipliua    morum    fuit.  »  Idem, 
contra  Juliamm  '  :  «  Caro  Christi  mortali- 
tatem  de  mortalitate  materni  corporis  traxit, 
quia  mortale  corpus  ejus  invenit  ;  confa- 
gium  ve.ro  peccati  originalis  non  contraxit, 
quia   concumbentis    concupiscentiam    nou 
jnvenit.  »  Idem  '  :  «  Christus  in  carne  qui- 
dem,  et  de  carne ;  non  tamen  carnaliter,  sed 
spiritualiter  natus  est.  Natus  est  enim  de 
Spiritu  sancto  ex  virgine  Maria  :  de  Spiritu 
sancto,  ut  non  esset  in  illo  caro  peccati ;  ex 

'  Amljr.,  de  Virginil.  ad  Marcell.  soror.,  lib.  III.— 
'  Psal.  xxxiii,  9.-3  Miibr.,  in  Luc,  lib.  II,  n.  41.  — 
'  Ibid.,  lib.  X,  u.  170.  —  5  Aug.,  Medit.,  c.  xjxix.— 
•  Id.,  de  vera  Relig.,  c  .xvi.  —  "'  Id.,  cont.  Julinn., 
lib.  V,  c.  IX.  -  »  Ibid.,  lib.  VI,  c.  viii.  —  »  Id.,  de 


virgine  autem  Maria,  ut  esset  in  eo  simili- 
tudo  carnis  peccati.  »  Idem,  Cotitra  quinque 
hwreses  '  :  «  Fusus  est  sanguis  medici,  et 
factum  est  medicamentura  frenetici.  »  Idem, 
in  libro  de  Pastoribus  '°  .•  «  Ab  omnibus 
tentationibus  te  eruet  Dorainus ,  si  ab  illo 
non  recesserit  cor  tuum.  Nam  ad  confortan- 
dum  cor  tuura,  venit  ille  pati,  venit  ille 
mori ,  venit  sputis  illini ,  venit  spinis  coro- 
nari,  venit  opprobria  sufferre  ,  venit  postre- 
mo  ligno  configi.  Omuia  hcec  iUe  pro  te;  tu 
nihil  pro  illo,  sed  pro  te.  »  Idem,  de  Catechi- 
zandis  rudibus  "  .•  «  Omnia  bona  terrena 
contempsit  homo  factus  Dominus  Jesus ,  ut 
contemnenda  monstraret ;  et  omnia  terrena 
mala  sustinuit,  quae  sustinenrla  praecepit,  ut 
neque  in  illis  quaereretur  felicitas,  neque 
in  istis  infelicitas  timeretur.  »  Idem,  de  Prw- 
destinatione  divina  '-  :  «  Venit  Filius  Dei 
quaerere,  quod  perierat;  sanare,  quod  aegro- 
tabat;  erigere,  quod  jacebat  :  potestatem 
habens  dimittere  peccata,  quod  non  debebat, 
donare  ;    quod   ei    debebatur,    ignoscere. 
Idem,  de  Ordine  disciplinoe  :  «  Qaod  hoc 
nostri  generis  corpus   tantus  propter  nos 
Deus  assumere,  atque  agere  dignatus  est, 
quanto  videtur  vilius,  tanto  est  clementia 
plenius ,  ct  a  quadam  ingeniosorum  super- 
bia  longe  lateque  remotius.  »  Idem  in  Epis- 
tola  " ."  « Ipsa  vii'tus  per  inviolata  matris  vir- 
ginea  viscera  membra  infantis  eduxit,  quae 
postea  per  ostia  clausa  membra  juvenis  in- 
troduxit.  »  Idem,  de  verbis  Domini :  «  Mul- 
tos  fllios  Dei  miicus   fllius  Dei   emit  sibi 
fratres  sanguiue  suo,  probavit  reprobatus, 
redemit  venditus,  honorificavit  injuriatus, 
viviflcavit  occisus.  Dubitas  quod  dabit  tibi 
bona  sua^  qui  non  dedignatus  est  suscipere 
mala  tua  ? »  Idem,  iu  sermone  "  ;  «  Expal- 
matur,  qui  est  vera  palma  victoriae ;  spinis 
coronatur,   qui    spinas    peccatorum   venit 
confringere;  ligatur,  qui  solvit  compeditos ; 
ligno  suspenditur,  qui  erigit  eUsos;  aceto 

Quinque  Hares.,  c.  vii.—  '"  Id.,  de  Pastorib.,  c.  v.  — 
'  Id.,  de  Catechiz.  rud.,  c.  xxi!.—  '=  Id.,  de  Pr^xdestin. 
et  Grat.,  c.  XIII.  —  "  Id.,  ad  Volusian.,  epist.  Ul, 
al.  cxxxvii,  n.  8.—  "  Id.,  de  quai.  Virtut. 


4,1 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


potatur  fons  vitae ;  disciplina  caeditur  magis- 
ter  aliorum  ;  salus  vulneratur  ;  vita  mori- 
tur;  occidit  ad  tempus  vitam  mors,  ut  in 
perpetua  vita  occideretur  mors.  b  Isidorus, 
de  Summo  Bono  '  .•  «  Christus ,  sicut  pecca- 
tum,  quod  pcena  dignum  est,  non  admisit, 
ita  pcenam  peccati  nostri  suscepit  :  ut  per 
indebitam  pcenam  suam,  debitam  aboleret 
culpam  nostram ,  ut  per  hoc  amitteret  dia- 
bolus  quos  reos  tenebat ,  dum  unum  inter- 
fecerat,  qui  nihil  peccati  admiserat.  »  Raba- 
nus,  in  hbro  de  Laiide  Crucis  ' :  «  Passio 
Christi  coelum  sustentat,  mundum  regit, 
tartarum  perfodit.  In  ea  confirmantur  ange- 
U,  redirauntur  populi ,  conteruntui'  inimici, 
stabihuntur  subsistentia,  animantur  viven- 
tia,  conservantur  sentientia ,  illustrantur 
intelligentia.  Inde  timor  ductus  a  pcena 
fideles  hberat;  tristitia  salubris  poenitentes 
a  peccatis  mundat ;  concupiscentia  boni  vir- 
tutum  fructus  germinat ;  gaudium  vitae  spe 
confidentes  Isetificat.  »  Bernardus,  super 
Cantica '  .*  «  In  carne  Christus  et  per  car- 
nem  potenter  ac  patenter  operatus  est  rnira, 
locutus  salubria,  passus  indigna.  Per  qua; 
evidenter  ostendit,  quia  ipse  sit,  qui  poten- 
ter  sed  invisibiliter  omnia  condidisset,  sa- 
pienter  regeret,  benigne  protegeret.  » 
Idem  '  :  «  Frustra  hujus  sseculi  sapientesde 
quatuor  virtutibus  cardinalibus  tam  multa 
disputaverunt,  quas  tanien  apprehendere 
omnino  nequiverunt,  cum  illtim  nescierunt, 
qui  factus  a  Deo  est  nobis  sapientia,  docens 
prudentiam  ;  et  justitia,  delicta  donans ;  et 
sanctificatio ,  in  exemplum  temperantiae  , 
continenter  vivens ;  et  redemptio,  in  esem- 
plum  patientiae  fortiter  moriens.  »  Idem  *  : 
«  Utrumque  mihi  es,  Domine  Jesu ,  et  spe- 
culum  patiendi,  et  prsemium  pafientis  : 
utrumque  fortiter  provocat  ac  vehementer 
accendit.  »  Idem  ^  :  a  An  ignoras  quia  beni- 
gnitus  Dei  ad  poeniteniiam  te  adducit  '  ?  Ad 
hoc  siquidem  diu  suspendit  sententiam  ul- 

'  Isid  ,  *  Swii.  Bon.,  lib.  I,  c.  svi,  sent.  12.  — 
*  Raban  ,  de  Laud.  Crucis,  in  declar.  fig.  2.  —  '  iJern., 
in  Cant.,  serm.  is.  —  '  Ibid.,  5erm.  Xiii.  —  '  Ibid., 
serm.  xlvii,  —  '  Ibid.,  senn.  ix.  —  '  Rom.,  n,  4. — 


tionis  a  contemnente,  ut  quandoque  exhi- 
beat  remissionis  gratiam  in  poenitente.  » 
Idem  '  :  «  Christus  in  carnis  assumptione 
condescendit  mihi ;  in  culpae  vitatione  con- 
suluit  sibi ;  in  mortis  susceptione  satisfecit 
Patri.  Amicus  dulcis,  consiliarius  prudens, 
adjutor  fortis.  Huic  securus  me  eredo,  qui 
salvare  me  velit,  noverit,  atque  possit.  » 
Idem  '  :  «  Jesus  mel  est  in  ore,  melos  in 
aure,  jubilus  in  corde.  »  Idem  *° :  «  Est  inter 
oleum  et  nomen  Jesus  similitudo,  ia  quibus- 
dam  qualitatibus  olei,  quod  lucet,  quod 
pascit,  quod  ungit  :  fovet  ignem,  nutrit 
carnem,  lenit  dolorem  :  lux,  cibus,  medi- 
cina.  Vide  idem  de  hoc  nomine  Jesu  : 
lucet  praedicatum,  pascit  recogitatum,  le- 
nit  et  ungit  invocatiun.  »  Idem "  :  «  Ego 
omnino  fidenter,  quod  ex  me  mihi  deest, 
usurpo  mihi  ex  visceribus  Domini;  quo- 
niam  misei'icordia  affluunt,  nec  desunt 
foramina  per  quae  effluaut.  Foderunt  manus 
ejus  et  pedes,  latusque  lancea  perforave- 
ruut,  et  per  has  rimas  licet  raihi  sugere  mel 
de  petra,  oleumque  de  saxo  durissimo.  » 
Idem  '- :  «  Ego,  fratres,  ab  ineunte  mea  con- 
versione  pro  acervo  meritorum,  quae  mihi 
deesse  sciebam,  mihi  fasciculum  hunc  coUi- 
gare,  et  inter  ubera  mea  coUocare  curavi, 
collectum  ex  omnibus  anxietatibus  et  ama- 
ritudinibus  Domini  mei  :  primum  scilicet 
infantilium  illatarum  necessitatum ;  deinde 
laborum  quos  perlulit  in  praedicando,  fati- 
gationum  in  discurrendo,  vigiliamm  in 
orando,  tentatiouum  in  jejunando,  lacry- 
marum  in  compatiendo,  insidiarum  in  col- 
loquendo;  postremo  periculorum  in  falsis 
fratribus,  convitiorum,  sputorum,  colapho- 
rum  ,  subsannationuni ,  exprobrationum  , 
clavorum ,  horumque  similium.  »  Idem  '' : 
«  Petra  refugium  herinaciis  '*,  et  revera 
refugium.  Ubi  enim  est  tuta  firmaque  re- 
quies  infirmis,  nisi  in  vulneribus  Christi 
Salvatoris  ?   Tanto   illic   securior    habito, 


9  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xx.  —  '  Ibid.,  senn.  sv.  — 
'"Ibid.  —  "  Ibid.,  seim.  ixi.  —  "  Ibid.,  serm.  iliii. 
—  "Ibid  —  "  Psal.  ciil,  18. 


10 

quanto  ille  potenlior  ad  salvandutn.  Fremit 
muiidus,  premit  corpus,  iusidiatur  diabolus: 
non  cado ;  fundatus  eiiim  sum  supra  fir- 
niam  petrani.  »  Ideiii ' :  «  Apiid  Dominum 
miscncordia,  et  copiosa  apud  eum  redemp- 
tio ' :  prorsus  copiosa ,  quia  non  gutta  san- 
guiuis,  sed  unda  largiter  per  quinque  partes 
corporis  emanavit.  Quid  iibi  debuit  facere, 
et  non  fecit  "?  illuminavit  cajcum,  soivit 
mutum,  reduxit  erroiieum,   reconciliavit 
reuni.  »  Idem*:  a  Omnino  propter  mansue- 
tudinem,  quae  ia  te  praidicatur,  currimus 
post  te,  Douiine  Jesu,  audieutes  quod  non 
spernas   paiiperem,  peccatorem  non  hor- 
reas.  »  Idem  ^  :  «  Vult  lienignus  dux  devoti 
militis  vultuiu  ct  oculos  in  sua  sustolli  vul- 
nera,  ut  illius  ex  lioc  aniinum  erigat,  et 
exemplo  sui  reddat  ad  tolerandum  fortio- 
rem  :  enimvero  non  sentiet  sua,  dum  illius 
vuluera   intuebitur.  »  Mem  in  Floribus  : 
«  Sitio,  iaquit  Dominus.  Domine ,  quid  sitis? 
ergone  te  plus  cruciat  sitis,  quam  crux  ?  De 
cruce  siles,  et  de  siti  clamas  :  Sitio.  Quid  ? 
vestram  fidem,  vestram  salutem,  vestrum 
gaudium  :    plus    animarum    vestrarum , 
quam  corporis  mei  cruciatus  me  tenet. » 
Idem  :  a  Quid  tibi  respondeam,  Domine  ? 
quid  loquar,  aut  quid  retribuam  ?  Fecisti 
mihi    de    corpore    tuo   speculum    animae 
meae.  »  Idem,  in  sermonibus  «  :  «  Exina- 
nivit  Christus  semetipsum,   formam  servi 
accipiens.  Filius  erat,  et  faclus  est  tanquam 
servus.  Nec  solam  formam  servi  accepit,  ut 
subesset;  sed  etiain  mali  servi,  ut  vapula- 
ret ;  et  servi  peccati,  ut  poenain  solveret , 
cum  culpam  non  haberet.  »  Idem  "  :  «  In 
passione  Domini   tria    specialiter  convenit 
intueri  :   opus,  modum,  causam.  Nam   in 
opere  quidem  patientia ;  in  modo  humilitas ; 
in  causa  charitas  commendatur.  »  Idem  *  : 
«  Quam  dulciter,  Domine  Jesu  Chi'iste,  cum 
hominibus  conversatus  es  !  quam  abundan- 


PHARETRjE  LIB.  i. 

ter  multa  et  magna  bona  hominibus  largiri 
dignatus  es  !  quam   fortiter  fam   indigna, 
quaiii  aspera,  pro  hominibus  passus  es:  ita 
ul  liceat  sugere  mel  de  petra,  oleumque  de 
saxo  durissimo  :  duro  ad  verba,  duriore  ad 
verbera,  durissimo  ad  horrenda  crucis  sup- 
plicia  1  »  Idem  ° :  «  Vide  nunc  o[>era  Domiiii, 
quae  posuit  prodigia  super  terram,  flagellis 
caisus,  spinis  coronatus,  clavis  coufossus, 
affixus  palibulo,  opprobriis  saturatus;  om- 
uium   tamen   dolorum   immemor,    ait*": 
Pater,  ignosce  (a)  illis.  »  Idena »' :  «  Videns 
Deus  homines   omnino   carnales   effectos, 
tanluin  eis  dulcediuis  in  carne  exhibuit,  ut 
durissimi  cordis  sit  quisquis  euna  toto  aflec- 
tu  non  diligit.  »  Idem  '^ :  «  An  trepidas  ad 
Chrislum  accedere  ?  Frater  tuus  est,  caro 
tua ,  per  omnia  tentatus  absque  peccato ,  ut 
misericors  fleret.  »  Idem  :  «  Quis  cogitare 
suffecerit  qualiter  Dominus  praevenerit  (6) 
nos,  venerit  ad  nos ,  subvenerit  nobis  ?  Sin- 
gularis  illa  majestas  voluit  mori,  ut  vivere- 
mus;  servire,  ut  regnaremus;  exulare,  ut 
repatriaremur  (c) ;  et  usque  ad  servilissima 
opera  inclinata  est,  ut  constitucret  nos  super 
omnia  opera  sua.  »  Anselmus,  inlibro  Cur 
Deus  homo  "  :  «  Quatuor  modis  potest  Deus 
facere   hominem  :  aut  de  viro  et  femina, 
sicut  assiduus  demonstrat  usus ;  aut  nec  de 
viro  nec  de  femina ,  sicut  creavit  Adam ;  aut 
de  viro  sine  femina ,  sicut  fecit  Evam  ;  aut 
de  femiua  sina  viro,  quod  nondum  fecit.  Ut 
igitur  hunc   quoque    modum  probet  suie 
subjacere  potestati,  et  hoc  ad  ipsum  opus 
dilatum  esse  nihil  conveiiientius,  quam  ut 
de  femina  siiie  viro  assumeret   humanita- 
tem.  Utruin  auteni  de  virgine,  aut  de  non 
virgine  dignius  hoc  fiat,  non  est  opus  dis- 
putare;  sed  sine  omni  dubitatione  asseren- 
dum  est,  quia  de  virgine  nasci  Deum  opor- 
tebat.  fl  Bernardus,  in  Adventu  Domini  '* : 
«  Si   personam  adveuientis   intueor,    non 


'  Bern.,  in  Cant.  berin.  xxii.  —  ■  Psal.  cxxix,  7.— 
s/ifl.,  V,  4.  —4  Beiu.,  in  Cant.,  serm.  xxii.  — » IbiJ., 
serm.  lxi.—  •  Id.,  cle  pass.  Dom.,  serm.  iv,  hebdoiii. 
poenos.  —  '  Ibid.  —  *  Id.,  in  die  Pentec.,  seriu.  ii.  — 
9  Id.,  de  pass.  Dorn.  —  '»  Luc.,  sxiii,  34.  —  "  Bern., 


de  dilig.  Deo.  —  '-  Id.,  de  Nativ.  B.  Mar.,  serm.  — 
'3  Ausel.,  Cur  Deus  Itom.,  lib.  11,  c.  viii.  —  "  Bern., 
de  adv.  Doiii.,  serm.  —  (a)  Vulg.  dimilte.  —  (6)  Cast. 
cdit.  prijeveuit.  —  (c)  repatriaremus. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 
capio  excellentiam  majestatis.  Si  attendam 
ad  quos  veneiit,  dignitatem  magniludinis 
expavesco.  »  Et  sequitiir  ' :  «  Venit  univer- 
sitiitis  Creator  et  Dominus  ad  homines;  ve- 
nit  medicus  ad  aegrotos,  redemptor  ad  ven- 
ditos,  ad  errantes  via,  ad  mortuos  vita; 
venit  non  perdere,  sed  salvare;  solvere,  non 
ligare.  »  Idem' :  <.<  Priusquam  appareret  Dei 
humanitas,  latebat  ejus  Lienignitas.  Appa- 
ruit  enim  ejus  potcntia  in  rerum  creatioue; 
apparebat  autem  sapienlia  in  earum  guber- 
natione  :  sed  benignitas  misericordise  maxi- 
me  apparuit  in  humanitate.  Apparuit  gratia 
Dei  Salvatoris.  Nota  :  Uuantumcumque  te 
dejeceris,  humilior  Christo  non  eris.  Esto 
quod  pedibus  incedas,  fusca  tunica  vestiaris, 
pauperibus  ajqueris,  celiam  pauperum  di- 
gnanter  introeas  *  sis  caecorum  oculus,  pes 
claudorum,  manus  debilium,  aquam  ipse 


11 


comportes,  ligna  conscindas  ,  focum  extra- 
has  :  ubi  viuculum  ?  ubi  spiitum  ?  ubi 
alapsB  ?  ubi  flagellum  ?  ubi  ;palibuium  ?  ubi 
mors  ?  a 

CAPUT    III. 

De  Eucharistia. 


Gregorius  in  Homiliis' 


«  Singulariter 
ad  absolutionem  uostram  oblata  cum  la- 
crymis  et  benignitate  meniis ,  sacri  altaris 
hoslia  suffragatur :  quia  is,  qui  in  se  sur- 
gens  amortuis  jam  non  moritur,  adhuc  per 
hanc  in  suo  mysterio  pro  nobis  iterum  im- 
molatur.  »  Idem  in  Dialogis  *  .•  «  Quis  fide- 
hum  habere  dubium  possit,  in  ipsa  immo- 
latioais  hora  ad  sacerdotis  vocem  ccelos 
aperiri,  in  iilo  Jesu  Christi  mysterio  Ange- 
lorum  choros  adesse,  summis  ima  sociari, 
terreua  coelestibus  jungi,  unum  quoddam  ex 
visibiUbus  et  invisibilibus  fleri  ?  Sed  necesse 
est,  cum  hffic  agimus,  nosmetipsos  Deo  in 

'  Bern.,  paulo  post,  et  serm.  in  Vigil.  Nativ.  Dom. 
—  '  lil.,  ile  Epiiilt.,  serm.  1,  et  in  die  Nativ.  Dom.  — 
'  Greg.,  1«  Mvan/j.,  hom.  .x.x.wii.  —  •  Id.,  Dial., 
lib.  IV,  c.  Lvjii,  Lix.  —  5  Chi-ysost.,  in  Joan.  — 
'Hier.,  ad  Luciuium,  episl.  x.wiii.  —  '  Imo  Geunad., 


cordis  contritione  mactemus.  »  Idem,  infra, 
capitulo  de  Muliere  :  «  Nota  duo.  »  Idem 
etiam,  capitulo  de  Conjiicjalis :  «  Si  quis  sua.» 
Joannes  Chrysostomus,  siiper  Joannetn^: 
«  Ubicumque  viderint  satiguinem  Domiui- 
cum,  fugiunt  quidem  dsemones,  concurrunt 
autem  Aogeii  :  hic  sanguis  etfbsus,  omuem 
orbem  terrarum  lavit.  »  Idem  in  sermone  : 
«ludignaetfucata  mente(a)  mysteriorum  ce- 
lebrantibus  secreta,  a  diabolo  prseparantur 
insidice,  qui  magis  ac  magis  a  se  mutantur; 
qui  non  sequo  animo  communicare  festi- 
uant.  »  Idem  :  «  Sicut  corporalis  cibus  cum 
veutrem  iuveuerit  adversis  humoribus  occu- 
patum,  amplius  laedit,  magis  nocet,  nullum 
praesiat  auxilium;  ita  et  spiritualis  cibus,  si 
aliqueu]  reperii  malignitate  pollutum,  magis 
eum  perdit,  non  sua  uatura,  sed  aecipientis 
vitio.  »  Ilieionymus  in  Epistola  ^  :  «  Utinam 
omn!  tempore  jejunare  possemus,  quod  in 
Actibus  Apostolofum  diebus  Pentecostes  et 
uie  Domuiico  aposlolum  Paulum,  et  cum 
eo  credentes  fecisse  legimus ;  Eucharistiam 
quoque,  absque  condemnationenostri  et  pun- 
gente  conscientia,  semper  possemus  acci- 
pere !  »  Augustinus '',  de  Ecclesiasticis  dog- 
matibus  :  «  Quotidie  Eucharistiae  commu- 
nionem  accipere,  nec  laudo ,  nec  vitupero  : 
omnibus  tamea  Dominicis  diebus  commuui- 
candura  hortor,  si  tamen  mens  in  afiectu 
peccandi  non  sit.  »  Idem,  de  Civitate  Dei ' : 
a  Gorpoiis  et  sanguinis  Christi  sacriflcium 
successit  omnibus  illis  sacrificiis  Veteris  Tes- 
tamenti,  quae  immolabantur  in  umbra  fu- 
turi.  »  Et  post :  «  Pro  illis  omnibus  sacrifl- 
ciis  et  oblationibus,  Corpus  Chrisli  offertur, 
et  participantibus  miuistratur.  »  Bernardus, 
in  legenda  S.  Malachice  '  ;  a  Eucharistise 
plane  sacrameutum  potens  est  peccata  con- 
sumere,  debeiiare  obvias  potestates,  inferre 
ccelis  revertentes  de  terra.  » 

de  Eccl.  Dog.,  c.  Liv,  inler  op.  S.  Aug.  —  '  Aug.,  de 
Civit.  Dei,  Ub.  .Wll,  c.  xs.  —  '  Beru.,  Vit.  S.  MulwJi., 
c.  u.  —  («)  Edit.  Ven.  mentis. 


19 


PHARETR^  LIB. 


CAPUT   IV. 


De  Cruce. 


Gregorius,  super  Ezechielem ' :  «  Redemp- 
tor  noster,  ad  passionem  ductns,ligniim  sibi 
crucis  ipse  portavit.  Et  sic  in  sacrificio  pro 
noliis  ex  liumanitate  est  mortuus ,  ut  tamen 
immortalis  maneret  ex  divinitate.  »  Ambro- 
sius,  super  Beati  immaadati  -  :  «  Crux  est 
opprobrlura  perfido,  fideli  autem  gloria,  re- 
dempto  resurrectio  est;  quia  pro  nobis  pas- 
sus  est  Dominus,  illo  nos  redemit  sanguine, 
illa  ail  paradisum  resurrectione  vocavit.  » 
Joannes  Chrysostonms ,  in  sermonibus  '  : 
«  Crux  nobis  totius  bealitndinis  causa  est; 
haec  nos  a  caicitate  liberavit  erroris;  haec  e 
tenebris  reddidit  luci ;  haec  debellaf  is  inimicis 
quieti  pcrpetuae  nos  sociavit ;  haec  alienatos 
Deo  conjunxit;  haec  nos  peregrinos  exis- 
tentes  ccelorum  cives  osteudit.  »  Idem  '  : 
B  Crux  spes  Christianorum  :  cruxresurrectio 
mortuoruni  :  crux  cajcorum  dux ;  crux  des- 
peratorum  vita;  crux  claudorum  baculus  : 
crux  consolatio  pauperuni.  »  Et  post :  «  Crux 
adolescentium  paedagogus ,  crux  sustentatio 
inopum,  crux  spes  desperatorum,  crux  navi- 
gantium  guberuator,  crux  periclitantium 
portus,  crux  obsessorum  murus. »  Et  infra  : 
«  Crux  insensatorum  sapientia^  crux  hberlas 
servorum,  crux  imperitorura  philosophia, 
crux  lex  impiorum,  crux  prophetarum  prae- 
couizalio ,  crux  animntiatio  apostolorum  , 
crux  marlyrum  gloriatio,  crux  monacho- 
rum  abstinentia ,  crux  virginum  castitas , 
crux  gaudium  sacerdotum,  crux  Ecclesiae 
fundamentum.  »  Augustinus,  super  Psal- 
mos  ^  ••  «  Crux  fmita  est  in  poena,  sed  infi- 
nita  semper  manet  in  ploria,  a  locis  suppU- 
ciorum  fecit  transitum  ad  frontes  jmperato- 
rura.  Qui  tantum  lionorem  dedit  poenis  suis, 

'  Greg.,  in  Kzixh.,  hom.  vi,  circa  med.  —  -  Ambr., 
in  Psai.  cxvm,  serm.  x.Ki,  n.  21.  —  '  CUrysost.,  de 
Cruce  et  latr.,  hom.  li. —  '  Id.,  de  Cruce.,  hom.,  circa 
med.  —  ^  Aug.,  Enarr.  m  Psal.  xsxvi,  conc.  ii.  — 


quid  servat  fidelibus  suis?  »  Isidorus,  de 
Summo  bono  ' ;  «Quocumque,  o  mens,  pro- 
celhs  mundi  involveris ,  lignum  conscende 
crucis,  ut  a  mari,  id  est  a  tempestate  hujus 
saeculi,  hbereris.  »  Bernardus,  in  Floribus: 
«  In  cruce  pendet  omnis  fructus  vita;,  quia 
ipse  est  arbor  vitae,  quae  est  in  medio  para- 
disi,  ipsa  est  longitudo  et  latitudo ,  sublimi- 
tas  et  profundum.  Ipsa  bonos  coUigit  et  re- 
munerat :  ip?a malos  dispergit  et  condemnat : 
ipsa  est  moestorum  consolatio  ,  esurientium 
refectio,  perfectorum  gloriatio.  »  Rabanus, 
de  Laude  Crucis '  .•  «  lu  cruce  insinuatur  a 
morte  redemptio,  demonstratur  sancta  mo- 
rum  conversatio,  intimatur  omnium  virtu- 
tum  perfectio ,  promittitur  ad  aeternam  vi- 
tam  ingressio,  aeternae  beatitudinis  speratur 
adeptio  ,  et  verae  fehcitatts  acquisitio.  » 
Idem  ^  :  «  In  te,  Crux,  sancti  angeli  gaudia 
sua  accumulata  conspiciunt;  in  te  homines 
jura  salutis  suae  cognoscunt;  inte  inferi  jus- 
tam  retributionem  fraudis  suae  percipiunt. 
Omnibus  es  aequa,  omnibus  justa.  Praeterila 
renovas,  prajsentia  illustras,  futura  praa- 
monstras,  perdita  requiris,  quaesita  invenis, 
inventa  custodis.  » Idem ' :  «Tu,  sanclaCrux, 
peccatoru:!"!  remissio,  pietatis  exhibitio,  me- 
ritorum  augmentatio ,  infirmorum  reme- 
dium,  laborantium  auxilium,  et  lassorum 
refrigerium,  sanorum  incolumitas,  quieto- 
rum  serenitas ,  fortunatorum  felicitas.  » 
Idem '" :  «  Tu,  santa  Crux,  cura  aegrotos  me- 
dicaus,  tugaudium  mcestos  consolans;  tu  sa- 
nitas  dolentes  laetificans ;  tu  status  credentium 
recte ;  tu  firmitas  operantium  heue :  tu  bea- 
titudo  perseverantium  rite,  sancta,  pia,  bona, 
justa.  »  Cassiodorus,  super  Psalterium  "  : 
«  Crux  est  humihura  invicta  tuitio,  superbo- 
rum  abjectio,  victoria  Christi,  perditio  dia- 
boli,  infernorum  destructio,  ccelestium  refor- 
matio,  mors  infldelium,  vita  justorum.  » 

'  Isid.,  ile  Sum.  Boii,,  hb.  III,  c.  xxil,  sent.  2.  — 
'  Haban.,  de  Laud.  Cruc,  declar.  fig.  U.  —  *  Ibid., 
declar.  fig.  21.  -  '  Ibid.  —  ">  Ibid.  —  "  Cassian.,  in 
Psal.  IV,  vers.  7. 


DE  FKRSO.NARU.M  YARIETATE. 


13 


CAPUT   V. 


De  B.  Maria. 


Dum  unige- 


Gregorius  in  Registro  ' 
nitus  Dei  existens  ante  ssecula  ex  Marioe 
utero  natus  est  homo,  investigabili  miraculo 
facta  est  et  ancilla  hominis  per  diAinitatem, 
et  mater  Verbi  per  carnem.  Idem,  in  Mora- 
libus-,  loquens  de  verbo  illo,  Liicce  primo  ' : 
Yirtus  altissimi  obumbrabit  tibi  :  «  Quia 
umbra  non  aliter  exprimitur  nisi  per  lumen 
et  corpus,  virtus  Altissimi  obumbravit  Mariae, 
quia  in  ejus  utero  lus  incorporea  corpus 
sumpsit  :   ex  qua  videlicet  obumbratione, 
omne  in  se  refrigerium  mentis  aecepit.  » 
Idem  » :  «  Christus  non  operante  coitu,  sed 
Spiritu  sancto  .superveniente,  conceptus  est. 
Natus  autem  materna  viscera  et  fcecunda 
exhibuit,  et  incorruptaservavit.  Ambrosius, 
de  Yirginibus  '  .■  a  Talis  fuit  Maria,  ut  ejus 
unius  vita,  omuium  disciplina  sit.  »  Idem  ^ : 
«  Quicumque  sibi  Mariae  exoptat  praemium. 
ejus  imitetur  exemplum.  »  Idem  '^  :  a  Vidit 
Maria  resurrectionem  Domini,  et  prima  vi- 
dit,  et  credidit;  vidit  et  Maria  Magdalena, 
quamvis  adhuc  ista  nutaret.  »   Idem  '  : 
0  Virgo  erat  Maria  non  solum  corpore,  sed 
et  mente,  quae  nullo  doli  ambitu  sincerum 
adulteraret  affectum,  corde  humilis,  verbis 
gravis,  animo  prudens,  loquendi  parcior, 
legendi  studiosior,  non  in  incerto  divitiarura, 
sed  in  prece  pauperum  spem  ponens,  intenta 
operi,verecundasermone. » Idem':  «Quando 
iaesit  Maria  vultu  parentes?  quando  dissensit 
a  propinquis?  quando  fastidivit  humilem? 
quando  derisit  debilem?  quando  vitavit  ino- 
pem?  Eos  solum  solita  erat  ccetus  virorum 
invisere,  quos  misericordia  non  erubesceret, 
non  praeteriret  verecundia.  »  Idem  '"  :  «  Ni- 
hil  torvum  in  oculis  Marije ,  nihil  in  verbis 


'Greg.,  ad  Episcopos  Uibern.,  lib.  IX,  epist.  LXI. — 
'  Id.,  ilora/.,  lib.  XSXIII,  c.  III.  —  »  Luc,  I,  32.  — 
'  Greg.,  Moral.,  lib.  XXIV,  c.  ii.  —  *  Ambros.,  de 
Virgin.,  lib.  II,  n.  15.  —  «  Ibid.  —  :  Ibid ,  lib.  III.— 
'  Ibid.,  li:..  II,  n.  7.  —  '  Ibid.  —  'o  Ibid.  —  "  Aug., 
vel  auctor  lib.  de  quinque  Hceres.,  c.  v.  —  '■  Ibid.  — 


procax,  nihil  in  actu  inverecundum .  non 
gestus  fractior,  non  incessus  lascivior,  non 
vox  petulantior,  ut  ipsa  corporis  species  si- 
mulacrum  fuerit  mentis,  figura  probitatis. » 
Augustinus,  Contra  quinque  Ecereses  "  .-«Si- 
cut  in  transitu  Mari»  non  est  corrupta  vir- 
ginitas,  sicineanonestmaculatamajestas.  » 
Idem  "  :  «  Unde  sordes  in  Maria,  quae  nec 
concipiendo,  libidinem,  nec  pariendo,  passa 
est  dolorem  ?  Unde  sordes  in  domo,  ad  quaxn 
nuUus  habitator  accessit  ?  Solus  ad  eam  Fa- 
bricator  ejus  et  Dominus  venit.  »  Idem  "  : 
«  Eva  inobediensmeruitpcenam;  Maria  obe- 
biendo  consecuta  est  gratiam  :  illa,  gustando 
prohibitum ,  maledicta ;  haec ,  credendo  An- 
gelo,  benedicta.  »  Idem,  de  Yirginitatc^'' : 
«  Beatior  Maria  percipiendo  fidem  Christi, 
quam  concipiendo  carnem Christi. »  Idem  '• : 
«  Materna  propinquitas  nihil  Mariae  pro- 
fuisset,  nisi  felicius  Christum  corde ,  quam 
carne  gesiasset.  Ipsa  quoque  virginitas  ideo 
gratior  et  acceptior,  quia  non  eam  conceptus 
Clirisius  viro  violaturo,  quam  conservaret, 
ip?e  praeripuit ;  sed  priusquam  conciperetur, 
jam  Deo  dicatam^  de  qua  nasceretur,  elegit.  » 
Idem  '^  :  «  Quomodo,  inquit  '',  fiet  istud, 
quoniam  virum  noncognosco?  Quod  profecto 
non  diceref,  nisi  Deo  virginem  se  ante  vo- 
visset.  Sed  quia  hoc  Israelitatum  mores  ad- 
huc  recusabant,  desponsata  est  viro  justo, 
non  violenter  ablaturo,   sed  potius  contra 
violenlos  custodituro  quod  iUa  jam  voverat. » 
Idem,  in  sermonibus  '* :  «  Vera  ratione  cen- 
seo  confltendum,  Mariam  in  Christo  et  apud 
Christum  esse :  in  Christo,  quia  "  in  ipso  vi- 
vimus;  movemur,  et  sumus;  apud  Ghristum, 
gloriosa3  ad  aeternitatis  gaudia  assumptam, 
beuignitate  Christi   honoratius   susceptam 
caeteris ,  atque  ad  communem  ^ihtatem  non 
esse  adductam  post  mortem,  putredinis  vi- 
delicet,  vermis,  et  pulveris.  »  Beatus  Bartho- 
lomaeus,  ut  habetur  in  legenda :  a  Haec  prima 

"  Ibid.  —  '*  Id..  de  sanct.  Virginit.,  e.  iil,  n,  3.  — 
«5  Ibid.,  c.  IV,  n.  4.  —  '«  Ibid.  —  ''  Luc,  l,  34.— 
"  August.,  de  Assumptione  Bculce  Marice,  c.  vill, 
el  est  sermo  XSXIV,  de  Sanctis.  —  "  Act.  Aposlolo- 
rujn,  XXII,  28. 


14 


PIIARFTR^  LIR.  I. 


inter  feminas  hoc  constituit  in  coide  suo, 
ut  diceret  Deo :  a  Domine,  ofFero  tibi  virgini- 
»  tatem  meam,»  cum  hoc  a  nuUo  homine,  iiec 
verbodidicisset,  nec  exemplo  ad  imiiationem 
invitata  fuisset. »  Hieronynms,  in  sermone* : 
«  Sicut  in  comparatione  Dei  nemo  bonus, 
ila  etiani  in  comparatione  Mafris  Domini 
nulla  feminai'um  invenitur  perfecta,  quam- 
vis  virlutibus  eximia  comprobetur.  »  Idem ' : 
«  Totam  reple^erat  Spiritus  sancti  gratia, 
totam  incanduerat  divinus  amor  :  ita  ut  in 
ea  nihU  esset ,  quod  mundanus  violaret  af- 
fectus ;  sed  ardor  continuiis  et  ebrietas  per- 
fusi  amoiis.  »  Idem  ' :  «  Quidquid  in  iMaria 
geslum  est,  totum  puritas  et  simpUcitas,  to- 
tum  verilas  et  gratia  fuit,  totum  misericordia 
et  justitia,  quae  decoelo  prospexit.  »  Idem  ' : 
«  Maria,  quia  mente  passa  est ,  plus  quam 
martyr  fuit :  nimirum  quoniamejus  dilectio 
amplius  fortis  qnam  mors;  quia  mortem 
Chrisli  suam  feoit.  »  Idem ' :  «  Si  Spiritu  Dei 
omuis  virlus  angelorum  constat,  beatam  et 
gloriosam  Yirginem,  in  quam  supervenlt 
Spirilus  sanctus  et  Deus  totus,  ita  ut  porta- 
retur  novem  mensibus  in  ejus  utero,  credi- 
tur  ampliora  proraeruisse  virtutum  privi- 
legia,  et  percepisse  gratiam  ab  angelis  etiam 
coUaudatam.  »  Idem  '  :  «  Si  in  domo  Patris 
mansiones  mult«  sunt,  credimus  splendi- 
diorem  domum  Matri  Filium  praestltisse , 
quam  olim  aedificavit  sibi  domum  subnixam 
columnis  septem.  »  Joannes  Chrysostomus, 
super  Matthceum''  :  «  0  inaestimabilis  laus 
Mariae !  Magis  credebat  Joseph  castitati  ejus, 
quam  iitero  ejus,  ef  plus  credidit  gratiaa 
quam  naturae.  Conceptionem  manifestam  vi- 
debat,  et  fomicationem  suspicari  non  pote- 
rat :  possibilius  esse  credebat  mulierem  sine 
viro  posse  concipere,  quam  Mariam  posse 
peccare.  » Idem* :  «Comessatrixautvinolenta 
nunquam  Maria  fuit,  non  levis,  non  otiosa, 
non  cantatrix,  non  turpium  verborum  ama- 

'  Ilicrou.,  vel  forlasse  Sophronius,  serm.  cle  A-^- 
sumpl.  II.  Mai:,  c.  i.\. —  '  Ibid.  —  '  Ibid.  —  ♦  lljid.  — 
»  Ibid.  -  0  Ibid.  —  '  Cbiysost..  Op.  imperf.  in  Mattli., 
bom.  IJ.  —  '  Ibid.  —  »  Isid.,  de  vit.  et  mort.  Sanclor. 
nov.  Testam.,  c.  LXVlil.  —  ">  Ued.,  in  fest.  Annunt. 


trix,  sicut  solent  plerumque  puellae,  quse 
libenter  talia,  aut  loquuntur,  aut  audiunt; 
iion  super  virum  oculos  suos  extulit,  aut 
infixit  aspecJum. »  Isidorus,  de  Novo  Testa- 
mento ' :  «  Maria,  quae  interpretalur  domina 
sive  illuminatrix,  clara  stirpe  David,  ^lrga 
Jesse,  hortus  conclusus ,  fons  signatu.s,  ma- 
ler  Domini,  templum  Dei  vivi,  sacrarium 
Spiriiu.T  sancti.  »  Beda,  in  homiliis '» :  «  Jure 
nngelico  aspectu  simul  et  affatu  nieruit  per- 
frui,quae  angelicam  vitamstuduitimitari.» 
Idem  "  :  «  Decebat  ut,  sicut  per  superbiam 
Evae  mors  intravit ,  ita  per  humilitatem 
Maria?  panderetur  introitus  vitae.  »  Joannes 
Damascenus  "  :  «  Maria  in  domo  Dei  plan- 
tata,  et  impinguata  Spiritu  sancto,  ut  oliva 
fructifera  omnis  virtutis  habitaculum  faeta 
est,  ab  omni  vitas  hujus  vitio  et  carnali  desi- 
derio  mente  desistens,  et  ita  virginem  ani- 
mam  observans  cum  corpore ,  quod  decebat 
eam  Deum  in  sinu  suo  suscipere.  »  Ber- 
nardus,  super  Cantica  ".- «  Sagitta  electa  est 
amor  Christi,  quae  Mariae  animam  non  modo 
connxit,  sed  etiam  totaliter  pertransivit :  ut 
nuilam  in  pectore  virginaU  particulam  va- 
cuam  amore  relinqueret ;  sed  toto  corde , 
tota  aiiima,  tota  virtute  diligeret,  et  esset 
gratia  plena.  »  Idem ,  super  Missus  est  " : 
«  In  periculis,  in  augustiis,  in  rehus  dubiis, 
Mariam  cogita,  Mariam  iuvoca;  non  rece- 
dat  ab  ore,  non  recedat  a  corde ;  et  ut  impe- 
tres  orationis  suffragium,  non  deseras  con- 
versationis  exemplum.  Ipsam  enim  sequens, 
non  devias;  ipsam  rogans ,  non  desperas; 
ipsam  cogitans,  non  erras ;  ipsa  tenente,  non 
corruis;  ipsa  protegente,  non  metuis;  ipsa 
duce,  non  fatigaris;  ipsa  propitia,  securus 
ad  gratiam  pervenis.  »  Idem  "  :  «  Quod 
Moysi  inonstratum  estin  rubo  et  igne,  Aaron 
in  virga  et  flore ,  Gedeon  in  veUere  et  rore, 
hoc  aperte  Salomon  praevidit  in  forti  muUere 
et  ejus  pretio;  apertius  praescivit  Hieremias 
de  femina  et  viro ;  apertissime  Isaias  decla- 

B.  Mar.  —  ■'  Id,  in  sext.  fer.  k  iemp.  Decembris.  — 
'-  Dani.isc,  de  Fid.  Orlhoil.,  lib.  IV,  c.  .\v.  —  "  Bern., 
In  Cant.  serm.  xxi.\,  in  line.  —  '*  Id.,  super  Missus 
esl ,  bom.  il.  —  '^  Ibid.,  circa  med. 


ravit  de  virgine  et  Dco ;  et  Gabriel  tandem 
exhibuit  ipsam  virginem  salutando.  » 
Idem  ' :« Ipsa  conteret  caput  tuum,  etc.  Cni 
bsec  viotoria  servata  est,  nisi  Maria??  Ipsa 
proculdubio  caput  contrivit  venenalum,  qu« 
omnimodam  maligni  spiritus  suggeslionem 
tam  de  carnis  illecebra,  quaru  de  menlis  su- 
perbia  deduxitad  nihilum.  »  Idem  * :  «  Auili, 
filia,  et  vide,  etc.  Incliuavit  Maria  aurem 
suam,  videlicet  ad  obedientiam,  et  cor  suum 
ad  disciplinam,  et  oblita  est  populum  suum 
et  domum  patris  sui  :  quia  nec  populum 
augere  prolis  successione ,  nec  domui  patris 
sui  relinquere  curavit  haeredem ;  sed  quid- 
quid  honoris  in  populo,  quidquid  de  paterna 
domo  rerum  terrenarum  habere  potuisset, 
omnia  arbitrata  est  quasi  stercora,  ut  Chris- 
tum  lucrifaceret.  »  Idem  *  :  «  Ipsa  est  nobihs 
illa  sleila  ex  Jacob  orla,  cujns  radius  uni- 
versum  orbem  illuminat,  cujus  splendor  in 
supernis  prafulget,  et  inferos  penetrat,  ter- 
ram  etiam  perlustrans,  et  calefaciens  magis 
meutes  quam  corpora,  fovet  mentes,  et  exco- 
quit  vitia.  »  Idem  in  Epistola  *  :  «  Fuit  pro- 
cul  diibio  Mater  Domini  ante  saiicta,  quam 
nafa,  nec  faHitur  omnino  sancta  Ecclesia 
sanctum  repulans  ipsum  nativitatis  diem.  » 
Idem  5  :  «  Decuit  reginam  virginum  singu- 
larjs  privilegio  sanctitatis  absque  omni  pec- 
cato  ducere  vitam,  quas  dum  peccati  mor- 
tisque  pareret  peremptorem,  munus  vitse  et 
justitiae  omnibus  obtineret.  »  Idem  "  :  a  Si 
ante  conceptum  suum  sauctificari  minime 
potuit,  quoniam  non  erat;  sed  uec  in  ipso 
conceptu  ',  propter  peccatum  quod  inerat ; 
restat  quod  post  conceptum  in  utero  jam 
existens,  sanctificationem  accepisse  creda- 
tur.  »  Idem ,  in  sermone  *  :  «  iSileat  miseri- 
cordiam  tuam,  o  beata  Virgo,  si  quis  invoca- 
tam  te  in  necessitatibus  suis  sibi  meminerit 
defuisse.  Nos  quidem  servuli  tui  caeteris  in 
virtutibus  congaudemus  tibi ;  sed  in  liac  po- 
tius  nobis  ipsis.  Laudamus  enim  virginita- 


<  Bem.,  iit  Cant..  serm.  xxix,  aale  med.—  *  Id.,  sup. 
Missus  est,  hom.  ul.  —  '  Id.,  super  codem,  horu.  il. — 
'  Id.,  ail  Cunonic.  Lugdmi.,  epist.  CLXXlv,  aute  med. 
—  5  !hid.,  paulo  posl.  —  'Ibid.,  prope  lineui.  —  '  Ue 


HE  PKRSONARUM  YARIETATE.  15 

tem  tuam ,  et  humilitatem  miramur ;  sed 

misericordia  miseris  sapit  dulcius,  quia  mi- 

sericordiam  complectimur  charius,  recorda- 

niur  sEepius ,  crebrius  invocamus.  Haec  est 

enim  illa,  quae  totius  muiidi  reparalionem 

obtinuit,  et  salutem  omnibus  impetravit.  » 

luem  ^  :  «  Quis  misericordiae  tuae,  o  bene- 

dicta,  lougitudinem  ,  latitudinem,  sublimi- 

tatem  et  profundum  queat  investigare?  Nam 

longitado  ejus  usque  ad  novissimum  diem 

invocantibus  eam  subvenit  universis.  Lati- 

tudo  cjus  replet  orbem  terrarum,  ut  tua 

quoque  misericordia  plena  sit  omnis  terra. 

Sic  et  sublimitasejus  civitatis  supernae  inve- 

nit  restauratioaem ;  et  profundum  ejus  se- 

dentibus  in  tenebris  et  ia  umbra  mortis  ob- 

tinuit  redemptionem.   »  idem '"  :  «  Maria 

omnibus  omnia  facta  est;  sapientibus  et  in- 

sipientibus  copiosissima  charitate  debitricem 

sefecit,  oumibus  misericordiae  sinum  ape- 

ruit,  ut  de  plenitiidine  illius  accipiant  uni- 

versi :  captiviis  redemplionem,  aeger  cura- 

iiouem,  tristis  consolationem,  peccator  ve- 

niam  ,  justus  gratiam ,  Angelus  laetitiam , 

denique  tota  Trinitas  gloriam ,  Filii  persona 

Ciirnis  humanae  substantiam.  »  Idem  :  a  Fuit 

beata  Virgo  fortis  in  proposito,  temperans  in 

silentio,  prudens  in  interrogatione,  justa  in 

confessione.  »  Idem  "  :  «  In  te  sola,  beata 

Virgo,  res  ille  dives  et  praedives  exinanitur, 

et  excelsus  humiliatur,  et  immensus  abbre- 

viatur,  et  ab  angelis  minoratur,  verus  deni- 

que  Deus  et  Dei  lilius  incarnatur.  Sed  quo 

fructu?  Nempe  ut  omnes  ejus  paupertate 

locupletemur,  ejus  hamilitate  sublevemur, 

ejus  niinorationc  maguiOcemur,  ejus  incar- 

natione  adheerentes  Deo ,   incipiamus  uuus 

essespirituscuineo.  »  Idem  :  «Mariam  salu- 

tans  Angelus ,  non  solum  plenam  gratia , 

sed  etiam  adhuc  superventurum  in  eam  as- 

serit  Spiritum  sanctum.  Ad  quid,  nisi  ut, 

adveuiente  jam  Spiritu,  plena  sibi;  eodem 

superveniente ,  nobis  quoque  superplena  et 

hoc  vid.  tom.   IV  huj.  edit.   pag.  xiii.  —  "  Bern.  in 

Assumpt.  li.  Mar.,  serm.  iii,  in  fine.  —  9   [bid.,  post 

'»  lii.,  serm.  ii,  clc  B.  Mar.,  ox  verb.  Aiioc., 

'  lU.,  17!  Annonciat.  Dom..  serm.  iii,  post  med. 


pauca, 
c.  MI.- 


16  PHAKETR^  LIB.  i. 

superefflueus  fleret  ?  »  Idem  '  :  o  Advocataiu 
praeinisit  peregrinatio  nostra,  quae  tanquam 
judicis  mater,  et  mater  misericordiae,  suppli- 
oiter  et  efficaciter  salutis  nostraj  negotia  per- 
tractabit.  »  Idem  '  :  «  Filioli,  Maria  pecca- 
torum  scala,  Maria  mea  maxima  flducia  est, 
haec  lola  ratio  spei  meae.  Quid  enim?  Po- 
testne  fllius  aut  repellere  te ,  aul  sustinere 
repulsam,  non  audire,  aut  non  audiri  fllius? 
Neutrum  plane.  Invenisti,  ait  Angelus,  gra- 
tiam;  et  sola  est  gratia ,  qua  egemus.  » 
Idem  '  :  «  Non  in  sola  Mariae  taciturnitate 
commendalur  ejushumilitas ;  sed  e^identius 
resonat  in  sermone.  Audierat  :  Quod  ex  te 
nascetur  sanctum ,  vocabitur  Filius  Dei ,  et 
nihil  aliud  quam  ancillam  ejus  se  esse  fate- 
tur.  B  Anselmus,  de  Conceptu  virginaW' : 
oDecebatenimut  illius  hominis  conceptio  de 
matre  purissima  fleret;  ut  ea  puritate  qua 
major  sub  Deo  uequit  intelligi  virgo  illa  ni- 
teret,  cui  Deus  pater  unicum  filium ,  quem 
de  corde  suo  aequalein  sibi  genuit,  et  tan- 
quam  seipsum  diligebat,  ita  dare  dispone- 
bat.  »  Ideai,  in  libro  Orationum  :  «  Sicut,  o 
beatissima,  omnis  a  te  aversus,  et  a  te  des- 
pectus,  necesse  est  ut  intereat ;  ita  ad  te  om- 
nis  conversus,  et  a  te  respectus,  impossibile 
est  ut  pereat.  »  Idem  :  «  0  femina  mirabi- 
liler  singularis,  et  .singuiariter  mirabilis, 
per  quam  elementa  renovantur ,  inferna  re- 
mediantur,  homines  salvantur,  angeli  redin- 
tegrantur.  0  femina  plena  et  superplena 
gratia,  de  cujus  plenitudinis  exundantia  res- 
persa  sic  revirescit  oninis  creatural  0  \ii'go 
benedicta,  per  cujus  benedictionem  benedi- 
citur  omnis  creatura ,  non  solum  creatura  a 


creatore,  sed  etiam  creator  a  creatura!  » 

Idem  circa  SolUoquium  :  «  Loquamur,  Do- 

mina,  beneficiis  tuis  plenum  esse  mundum  : 

inferna  penetrant,  ccelos  superant :  per  ple- 

nitudinem  enim  gratiae  tuae,  et  quae  in  inferno 

erant  se  laetantur  liberata,  et  quae  supra  coe- 

lum  sunt  se  gaudent  restaurata.  » 

'  Bern.,  de  Assumpt.  B.  ilur.,  serm.  i.  —  '  Id.,  in 
Nativ  B.  Mar.,  serm.,  circa  med.  —  '  Id.,  de  B.  Vir. 
Mar.,  senn.  ii ,  ex  verb.  Apoc.,  c.  xii.  —  »  Anseim., 
de  Concept.  Virgin.  et  pec.  origin., 


CAPUT   VI. 

De  Angelis. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ^ :  «  Nisi  angeU 
quaedam  nobis  interna  nuntianles  ad  tem- 
pus  ex  aere  corpora  sumerent ,  exterioribus 
profecto  nostris  obtutibus  non  apparerent , 
nec  cibos  cum  Abraham  caperent ,  nisi  prop- 
ter  nos  sohdum  aliquid  ex  coelesti  alimento 
gestarent.  »  Idem  ' :  «  Divinitatis  celsitudi- 
nem  quamvis  sublevatae  videant ,  nec  vir- 
tutes  tamen  angeUcae  comprehendunt.  » 
Idem  '  :  «  Certa  angelorum  ministeria  dis- 
pensandis  quibusque  gentibus  sunt  prae- 
lata.  »  idem  '  :  «  In  hoc  est  nunc  natura 
angelica  a  nostrae  naturae  conditione  dis- 
juncta ,  quod  nos  et  loco  circumscribimur, 
et  caecitatis  ignorantia  coarctamur;  ange- 
lorum  vero  spiritus  loco  quidem  circum- 
scripti  sunt ,  sed  tamen  corum  scientiae 
longe  super  nos  incomnarabiiiter  dilatan- 
tur.  Interius  quippe  exteriusque  sciendo 
distincti  sunt^  quia  ipsum  fontem  srientiae 
contemplantur.  »  Idem,  iu  homilia'  :  «  In 
hominibus  omne  judicium  per  angelos  ex- 
hibetur. »  Augustinus,  de  Civitute  Dei '» : 
«  Sancti  angeli,  quorum  societati  et  con- 
gregationi  in  liac  peregrinatione  laboriosis- 
sima  suspiramus  ,  sicut  habent  permanendi 
aefernitatem ,  ita  cognoscendi  facilitatem,  et 
requiescendi  felicitatem.  »  Joannes  Chry- 
sostomus,  in  sermone  "  :  Factum  est  ut  mo- 
reretur  mendicus ,  et  deportaretur  ab  angelis 
in  sinum  Abrahw  ".  Tantae  pcenas  pauperis 
sic  repente  deliciis  commutantur,  iit  porfa- 
retur  ab  angeUs ,  et  induceretur  in  paradi- 
sum  ,  ne  saltem  ambulans  pauper  Lazarus 
laboraret.  Portatur  post  tantos  labores,  quia 
prius  defecerat ;  et  portatur  ab  angeUs  :  non 
enim  suffecerat  ad  portandum  pauperi  unus 
angelus;  et  propterea  plui-es  veniunt,  ut 

Moral.,  lib.  XXVllI,  c.  iv,  post  med.  —  '•Ibid.,  lib.  IX, 
c.  X.  —  ■  Ibid.,  lib.  XVII,  c.  viii.  —  »  Lib,  II,  c.  n, 
paulo  post  med.  —  '  Id.,  m  Evang,  hom.  xxxiv,  — 
'0  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XI,  c.  xxxi.  —  "  Chrysost., 
de  Divile,  hom.,  c.  xvi.  —  "  Luc,  xvi,  22. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


17 


chorum  lcetitise  faciant.  »  Idem ,  super  Epi- 

stolara  ad  ffebrceos '  ;  o  Intellige  quantus 

honor  nobis  existit,  ut  ad  nos  sicut  ad  ami- 

cos  ministros  angelos  suos  dcstinet  Deus. 

Quamvis  enim  mnltum  intersit  inter  ange- 

los  et  homines ,  propinquos  tamea  nobis  eos 

fecit  Deus,  quia  nostree  saluti  student,  prop- 

ter  nos  discurrunt ,  nobis  suo  funguntur  of- 

ficio.  »  Isidorus ,  de  summo  Bono  ^  :  «  Inest 

angelis  mutabilitas  in  natura ,  sed  facit  eos 

incorruptos  charitas  sempiterna.  »  Idem  '  : 

«  Inter  angelos  distantia  potestatum  est,  et 

pro  graduum  dignitate   ministeria  eisdem 

sunt  distributa  ,  aliisque  alii  prseferuntur 

tam  culmine  potestatis ,  quam  scientia  ve- 

ritatis.  »  Hieronymus,  infra  in  capitnlo  de 

homine  '  :  a  Magna  dignitas,  »  etc.  Bernar- 

dus ,  super  Cantica  ^ :  «  Gaudent  angeU  in 

conversione  et  poenitentia  peccatorum ,  sa- 

Jutem  hominum  sitientes  ,  lacrymEeque  pce- 

nitentium  vinum  eorum.  »  Idem "  :  «  Non 

ambigo  ,  quin  angeli  gratanter  in  palatio 

colHgant ,  quem  tam  gratanter  in  sterquih- 

nio  visitant.  Denique  Isetati  sunt  in  conver- 

sione  peccatorum,  et  in  assumptione  prae- 

miorum  non  agaoscent?  »  Idem  in  Episto- 

la ' :  «0  si  quis  haberet  oculos  apertos,  quos 

orando  Propheta  puero  revelavit ,  videret 

proculdubio  quemadmodum  praeveniunt  * 

principes  conjuncti  psallentibits ,  in  medio 

juvencularum  tympanistriarum  ;  videret, 

inquam  ,  qua  cura ,  quove  tripudio  inter- 

sunt  cantantibus  ,  adsimt   orantibus ,  in- 

sunt    meditantibus  ,   supersunt  quiescen- 

tibus  ,  ordinantibus  et  pi'ocurantibus  prae- 

sunt.  »  Idem ,  super  Qui  habitat '  .•  «  Quid 

sub  tantis  custodibus  timeamus  ?  nec  enim 

superari  ,  nec  seduci  ,  minus  autem   se- 

ducere  possunt  ,  qui    custodiunt   nos    in 

omnibus  viis  nostris  :  fideles   enim  sunt, 

prudentes  sunt ,  potentes  sunt.  »  Glossa  '"  : 

«  Quotidie  angeli  de  terra  longinqua,  id  est, 

de  superna  patria  descendentes,  in  mundo 

'  Chrysost.,  in  Epist.  acl  Hebr.,  hom.  iii.  —  ^  isicj,^ 
(le  Sum.  Bon.,  lib.  1,  c.  xil,  sent.2.  —  »  Ibid.,  XIV  Seut. 
—  »  Vid.  inf.,  c.  vii. —  '  Bern.,  in  Cant.,  semi.  y.7i\, 
ante  med.  —  "  Ibid.,  serm.  vu,  in  tin.  —  '  Id.,  ad 

TOM.    VII. 


justos,  vel  inter  tenlationes  spe  ccelestium 
roborant,vel  finito  certamine,  ad  palmam 
retributionis  inducunt.  »  Glossa  "  :  «  Adest 
unicuique  nostrum  angelus  bonus ,  qui  re- 
gat ,  moneat ,  qui  pro  actibus  nostris  corri- 
gendis ,  et  miserationibus  nostris  exposcen- 
dis  quotidie  videat  facicm  Dei.  » 

De  distinctione  novem  ordinum. 

Gregorius,  mHomiliis  "  :  «  Hi,  qui  mi- 
nima  nuntiant,  Angeli;  qui  vero  suprema 
annuntiant,  Archangeli  vocantur.  Hinc  est, 
quod  ad  Mariam  virginem  non  quilibet  an- 
gelus,  sed  Gabriel  archangelus  mittitur.  » 
Et  infra  :  «  Virtutes  vocantur  hi  nimirum 
spiritus ,  per  quos  signa  et  miracula  fre- 
quenter  fiunt.  Potestates  vocantur  hi ,  qui 
hsec  potentius  in  suo  ordine  perceperunt ,  ut 
eorum  ditioni  virlutes  adversae  subjectae 
sint ,  quorum  potestate  refraenantur  ,  ne 
corda  hominuni  tantum  tentare  prsevaleant 
quantum  volunt.  Principatus  quoque  vo- 
cantur ,  qui  et  ipsis  quoque  bonis  angelo- 
rum  spiritibus  prsesunt,  qui  sulijeclis  aliis , 
dum  quaecumque  sunt  agenda  disponunt, 
eis  ad  explenda  divina  mysteria  principan- 
tur.  Dominationes  vocantur ,  qui  etiam  po- 
testates  principatuum  dissimilitudine  alta 
transcendunt.  »  Subiufert :  «  Ea  ergo  ange- 
lorum  agmina ,  quse  mira  potentia  praeemi- 
nent ,  pro  eo  quod  eis  caetera  ad  obedien- 
dum  subjecta  sunt ,  dominationes  vocantur. 
Throni  quoque  iUa  agmiua  sunt  vocata, 
quibus  ad  exercendum  judicium,  semper 
Deus  oumipotens  praesidet.  »  Et  infra  :  o  Et 
sublimiora  illa  agmina  ideo  cherubin  vo- 
cata  sunt  ,  quia  tanto  perfectiori  scientia 
plena  sunt  ,  quanto  claritatem  Dei  vici- 
nius  contemplantur  :  ut  secundum  crea- 
turae  modum  eo  plenius  omnia  sciant ,  quo 
visioni  conditoris  sui  per  meritum  dignitatis 
appropinquant.  Seraphin  autem  ardentes 
vel  incendentes  vocantur ,  quae  quia  sic  Deo 

Suger.  Adb.,  epist.  Lxxviii,  ante  med.  —  '  Psal.  Lxvii 
".—  '  Bern.,  serm.  sxi,  ante  med.  —  i»  Gloss.  in  Prov.' 
c.  -x.iiv,  post  med.—  "  Gloss.  in  Num.,  xxv.—  "Greg. 
in  Kvang  ,  hom.  xxxiv,  ante  med. 


IS 


PHARCT 


coDJuncta  sunt,  utinter  hsec  et  Deum  nulli 
alil  spiritus  medii  intersint,  tanto  magis 
ardent,  qnantohimc  vicinius  videut.  Idem, 
in  eadem  homilia  '  :  a  Dislinctae  conversa- 
tiones  singulorum  hominum  distinctis  ordi- 
nibuscongruunt,  et  in  eorum  sortem  vel 
ordinem  per  conversationis  similitudinem 
depntantur.  Nam  simt  plerique  qui  parva 
capiunt,  sed  tamen  haec  eadem  parva  pie  an- 
nuntiare  fratribus  non  desistunt :  isti  itaque 
in  Anpelorum  numerum  currunt.  Et  suut 
nonnulli,  qui  divinae  largitatis  munere  re- 
fecli ,  secretorum  coelestium  summa  non  so- 
lum  capere  prfevalent,  sed  etiam  aliis  nun- 
tiare  :  quo  ergo  isti,  nisi  in  Archangelorum 
numerum  deputantur?  Et  sunt  ahi,  qui  fa- 
ciunt  mira,  signa  valenter  operantur  :  quo 
ergo  isti,  nisi  ad  supernaram  Virtutum  sor- 
tem  et  numerum  congruunt?  Et  sunt  non- 
nulli,  qui  etiam  de  obsessis  corporibus  mah- 
gnos  spiritus  fugant,  eosque  virtute  orationis 
et  vi  acceplae  potestatis  ejiciunt :  quo  itaque 
isti  per  meritum  suum ,  nisi  inter  Potesta- 
tum  coelestium  numerum  sortem  sortiun- 
tnr?Et  sunt  nonnulli,  quiacceptis  virtutibus 
etiam  electorum  hominum  merita  transcen- 
dunt,  cumque  et  bonis  mehores  sint ,  electis 
quoque  fratribus  principantur  :  quo  ergo 
isli  sortem  suam ,  nisi  inter  Principatuum 
numerum  acceperunt?  Et  sunt  nonnulli, 
qui  sic  in  semetipsis  cunctis  vitiis  omnibus- 
que  desideriis  et  illecebris  dominantur,  ut 
ipso  jure  munditiBe  dii  inter  homines  vocen- 
tur  :  quo  ergo  isti,  nisi  inter  numerum 
Domiiiationum  currunt  ?  Et  sunt  nonnuUi , 
qui  duni  sibimetipsis  vigilanti  cura  domi- 
nantur,  dum  se  sollicita  intentione  discu- 
tiunt ,  divino  timori  semper  inhaerentes, 
hoc  in  mnnere  virlutis  accipiunt,  ut  judi- 
care  et  regere  ahos  possint,  quorum  pro- 
fecto  mentibus  divina  contemplatio  prssto 
est  ,  in  his  velut  in  throno  sno  Doininus 
praesidens,  aliorum  facta  examinat,  et  cuncta 
mirabiliter  de  sua  sede  dispensat :  quid  ergo 

'  Greg.,  iH   Evang.,  liom.  nxxiv,  circa  med.  — 
"fl-TO.,  xui,  \6.  —  ^ Greg.,  in  Evang.,  hom.  Viil,  circa 


RM  Llli.  1. 

isti,  nisi  Throni  sui  Conditoris  sunt?  Quia 
vero  Clierubin  'plenitiido  scientice  dicitur  , 
et  Paulo  dicentedidicimus,  qma.' plenitudo 
legis  est  ckaritas ,  omnes ,  qui  Dei  ac  pro- 
ximi  charitate  caeteris  amplius  pleni  sunt, 
meritorum  suorum  sortem  inter  Cherubin 
numeros  perceperunt.  Et  sunt  nonnulU ,  qui 
superncB  contemplationis  amore  accensi ,  in 
solo  Conditoris  sui  desiderio  anlielant,  nihil 
jam  iu  hoc  mundo  cupiunt ,  solo  aeternitatis 
amore  pascuntur,  terrena  quaeque  aljjiciunt, 
cuncta  temporalia  mente  transcendunt , 
amant  et  ardent ,  atque  in  ipso  suo  amore 
requiescunt ,  amando  ardent ,  loqnendo  et 
ahos  accendunt,  et  quos  verbo  tangunt, 
ardere  protinus  in  Dei  amore  faciunt  :  quid 
ergo  istos  nisi  Seraphin  dixerim  ,  quorum 
cor  in  ignem  conversum  lucet  et  urit?  » 

CAPUT   VII. 

De  Homine. 

Gregorius,  iu  Homiliis ' :  «  Curemus,  ira- 
tres  carissimi  ,  ne  qua  nos  immunditia 
polluat ;  qui  in  aeterna  praesentia  et  Dei  ci- 
ves  et  angehs  aequales  sumus,  vendicemus 
moribus  dignitatem  nostram.  »  Idem ,  in 
Moralibus  '•  :  «  Ad  hoc  in  paradiso  homo 
positus  fuei'at,  ut  si  se  ad  Conditoris  sui 
obedientiam  vincuUs  charitatis  astringeret , 
ad  coelestem  patriam  angelorum  quandoque 
sine  carnis  morte  transiret.  Sic  namque  im- 
mortaUs  est  conditus ,  ut  si  non  peccaret , 
etiam  mori  non  potuisset ,  atque  ex  merito 
Uberi  arbitrii  bealitudinem  illius  regionis 
attingeret,  in  qua  vel  peccare,  vel  moi'i 
non  potuisset.  »  Idem  ^ :  «  Homo  ab  humo 
appellatus  est;  et  quomodo  valet  esse  sine 
macula  ,  qui  sponte  sua  ad  inflrmitatem 
concidit  factus  de  terra  ? »  Idem  °  :  «  Non  se 
desperet  humana  fragilitas;  Unigeniti  san- 
guinem  consideret ,  et  in  pretio  suo  conspi- 
ciat  quam  magna  est ,  quae  tanti  valet.  » 

fin.  —  *  Id.,  A/ora/.,  lili.  IV,  c.  xxvi.  — » ibid.,lib.  XII, 
c.  XVI,  iu  fiu.  —  '  ibid.,  lib.  .X.WII,  c.  vili,  circa 
fiii. 


n 


Augustinus  ,  de  adulterinis  Conjugiis'  : 
«Indignanturviri,  si  audiant  adulteros  viros 
pendere  similes  adulteris  feminis  poenas , 
cum  tanto  gravius  eos  puniri  oportuit, 
quanto  magis  ad  eos  pertinet,  et  virtute 
vincere,  et  exemplo  regere  feminas  chris- 
tianas.  »  Idem,  de  Trinitate  :  «  Justitiam 
sibi  dare  non  potest  homo  ,  quam  perditam 
non  habet.  Hanc  enim,  cum  homo  conde- 
retur,  accepit,  et  peccando  utique  perdidit. » 
Idem ,  de  Libero  Arbitrio  * :  Ex  quo  incipit 
homo  praecepti  esse  capax,  ex  illo  incipit 
posse  peccare.  Duobus  autem  modis  peccat , 
antequam  fiat  sapiens  :  si  aut  non  se  accom- 
modet  ad  accipiendum  praeceptum  ;  aut , 
cum  acceperit ,  non  observet.  »  Idem ,  de 
Civitate  Dei :  «  Infantia  quidem  hominis 
non  a  risu ,  sed  a  fletu  orditur  hanc  lucem ; 
quid  malorum  ingressa  sit,  nesciens  pro- 
phetat  quodam  modo. »  Idem  :  «  Puer  a  plo- 
ratu  incipit,  nec  ridere  potest  ,  propheta 
calamitatis.  Lacrymae  sunt  testes  miseriae  : 
non  adhuc  loquitur,  et  jam  prophetat.  Eru- 
bescant  cantatrices  ibi  non  flere  ,  ubi  infans. 
qui  non  est  unius  diei ,  praedicat  esse  flen- 
dum.  »  Idem ,  super  Genesim,  contra  Mani- 
chasos '  :  «  Omnium  animaUum  corpora , 
sive  quae  in  aquis,  sive  quae  in  terra  vivunt, 
inchnata  sunt  ad  terram,  et  non  sunt  erecta 
sicut  hominis  corpus.  Quo  signatur  etiam 
aniraum  nosti'um  in  superna  sua,  id  est,  in 
aeternaspirituaUaerectumessedebere. »  Hie- 
ronymus ,  in  Matthasum '  :  «  Magna  dignitas 
animarum,  ut  unaquaeque  habeat  ab  ortu 
nativitalis  in  custodiani  sui  angelum  de- 
legatum.  »  Joaunes  Chrysostomus  ,  super 
MatthoRum  '  :  «  In  hoc  sumus  imago  Dei , 
ut  quod  bonum  ei  vi'Vtur,  et  apud  nos  sit 
bonum  ;  et  quod  ei  malum  videtur,  et 
apud  nos  sit  malos.  »  Idem  in  sermone  : 
«  Comparatus  est ,  ait  Propheta  '  ,  homo 
jumentis  insipientibus ,  et  similis  factiis 

'  Aug.,  de  Adull.  Conj.,  lib.  II.  c.  viii.  —  -  Id.,  rle 
Li/j.  Arti ,  lib.  III,  c.  .\xiv.  —  3  Id..  super  Geiies., 
lib.  II,  c.  xvu,  \a  fiu.  —  *  Hieron.,  Comment.  in 
ilaitlt.,  xviil. —  5  Chrysost.,  de  Ascens.  Dom.,  serm. 
cirta  med.  —  «  Psal.  iLViii,  13,  21 .  —  7  Bern.,  Medit.. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE.  19 

est  eis.  Pejus  est  comparari ,  quam  nasci. 
Naturaliter  non  habere  rationem,  tolerabile 
est;  verum  ratione  decoratum,  irrationali 
creaturae  comparari  ,  voluntatis  est  crimen, 
non  naturae.  »  Bernardus,  in  Meditationi- 
bus  '  :  «  Tria  in  mente  mea  invenio,  per 
quffi  Dsum  recolo  ,  aspicio  ,  concupisco. 
Sunt  autem  haec  tria  :  memoria,  intelligen- 
tia,  voluntas.  »  Idem,  de  Consideratioiie' : 
9  Homo  natus  ad  laborem,  non  ad  honorem, 
Homo  natus  de  muliere  ^ ,  et  ob  hoc  cum 
reatu;  brevi  vivens  tempore,  ideoque  cum 
metu ;  repletur  multis  miseriis  ,  et  prop- 
terea  cum  fletu  :  et  vere  multis,  quia  cor- 
poris  et  ammae  simul.  »  Idem  '" :  «  Attende, 
quid  fuisti  ante  ortum ,  et  quid  es  ab  ortu 
usque  ad  occasum,  ac  quid  eris  post  hanc 
vitam.  »  De  primo  paulo  post  versus  : 


Forma,  favor  populi,  fervor  juvenilis,  opesque, 
Surripuere  tibi  nosse,  quid  esset  homo. 

De  secundo  : 


Post  hominem  vermis,  post  vermem  foetor  et  horror: 
Sic  in  uon  hominem  vertitur  omnis  homo. 


Idem  '*  :  «  Ad  imaginem  et  similitudinem 
Dei  factus  est  homo  :  in  imagine  arbitrii 
libertatem,  ^irtutem  habens  in  similitudine. 
Et  similitudo  quidem  periit  :  verumtamen  " 
in  imagine  pertransit  homo.  Imago  siqui- 
dem  iu  gehenna  ipsa  uri  poterit,  non  exu- 
ri. »  Idem  "  :  «Quotquot  degimus  in  regione 
umbrae  morlis,  in  infirmitate  corporis,  in 
loco  tentationis,  si  diligenter  advertimus, 
triplici  hic  incommodo  miserabiliter  labo- 
ramus  :  nam  et  faciles  sumus  ad  seducen- 
dum ,  et  debiles  ad  operandum ,  et  fragiles 
ad  resi.stendum.  »  Unde  idera  Bernardus  '* : 
«  Si  discernere  volumus  inter  bonum  et 
malum,  decipimur;  si  tentamus  facere  bo- 
num,  deflcimus ;  si  conamur  resistere  malo, 
dejicimur  et  superamur.  Nec  mirum,  quia, 

c.  I,  in  princ.  —  '  Id.,  de  Coiisider.,  lib.  II,  longe  post 
med.  —  '  Job,  xiv.  I.  —  '<>  Bern.,  Medit.,  c.  Ili,  a 
princ.  —  "  Id.,  m  Annunliat.  B.  Mar.,  serm.  i,  circa 
nied.  —  12  Psal.  xxxviii,  7.  —  '^  Bern.,  de  adv.  Dom., 
serm.  vii.  —  "  Ibid. 


ut  dicitur  in  Job  ' ,  non  eiit  potestas  super 
terram,  quce  possit  ei  comparari ,  scilicet 
adversarii  nostri.»  Boetius,  infra  Mn  capi- 
tulo  de  Ignorantia  humanw  natura.  Auctor 
de  Spiritu  et  anima ' :  «  Anima  est  ratio- 
nalis,  concupiscibilis,  irascibilis.  Per  ratio- 
nabilitatem  habilis  est  illuminari  ad  aliquid 
cognoscendum  iufra  se,  supra  se,  in  se,  juxta 
se.  Cognoscit  siquidem  Deum  supra  se,  se  in 
se,  angelum  juxta  se,  quidquid  coeli  conline- 
tur  ambitu  infra  se.  Per  concupiscibilitatem 
et  irascibilitatem  babilis  est  affici  ad  aliquid 
appetendum  vel  fugiendum,  amandum  vel 
odiendum.  Et  ideo  de  rationabilitate  omnis 
sensus  animse  oritur ,  et  de  aliis  omnis  af- 
fectus.  » 

CAPUT   VIII. 

De  MuHere- 

Gregorius,  iu  Registro  *  :  «  Si  hora  ea- 
dem  ,  qua  genuerit ,  actura  gratias  mulier 
intret  licclesiam,  nullo  peccati  pondere  gra- 
vatur.  Voluptas  enim  carnis,  non  dolor  in 
culpa  est.  In  carnis  autem  commixtioiie 
voluptas  est :  nam  in  prolis  prolatione  gemi- 
tus.  »  Idem  ^  :  o  Menstrua  consuetudo  mu- 
lieribus  non  culpa  est,  videlicet  quia  natura- 
hter  accidit.  »  Idem  ^  :  «  Si  in  menstrua 
consuetudine  ad  sacrameutum  dominici  cor- 
poris  et  sanguinis  accedere  mulieres  non 
praesumant,  de  sua  recta  consideratione  lau- 
dandae  sunt.  Dum  vero  percipiimdi  {«)  ex 
religiosse  vitse  consuetudine  ejusdem  mys- 
terii  amore  rapiuntur,  reprimendae  non 
sunt.  »  Idem '  :  In  Sina  monte  Domiuus  ad 
populum  locuturus,  prius  eumdem  populum 
abstinere  a  mulieribus  prsecepit.  Et  si  illic 
ubi  Dominus  per  creaturam  subditara  ho- 
miuibus  loquebatur ,  tauta  provisione  est 
munditia  corporis  requisita,  ut  qui  verba 


Woi,  XLi,  24.  —  ^Vid.  iuf.,  lib.  111,  c.  xxix.  — 'De 
Spir.etAnitn.,  c  iv,  iuter  Op.  August.,  aiipeuil.  lom.  VI. 
—  >  Greg.,  lib.  XII,  epist.  xxxi ,  ad  Awjustin.  interro. 
X.— 5  Ibid.,  circa  med.  —  ^  Ibid.,  paulo  post.— '  Ibid., 
circa  fiu.  —  »  Aiig.,  dc  Civit.  Dci ,  lib.  XII,  c.  xxvii, 
n.  i.  —  '  Id.,  de  Patient.,  c.  Xli.  —  '»  Aug.,  de  decem 


PHAUETR^  LIB.  1. 

Dei  perciperent,  mulieribus  mixti  non  es- 
sent ;  quanto  magis  mulieres ,  quae  corpus 
Domini  oumipotentis  accipiunt ,  custodire 
iii  se  munditiam  carnis  debent,  ne  ipsa  inae- 
stimabilis  mysterii  magnitudine  praegra- 
ventur  ?  »  Auguslinus  ,  de  Civitate  Dei  ^  : 
«  Quod  femina  Adae  ex  ejus  latere  facta  est, 
etiam  hinc  satis  signiticatum  est,  quam  sa- 
cra  mariti  et  uxoris  debeat  esse  conjunctio.  » 
Idem ,  de  Patientia  ' :  «  Non  diabolus  uxo- 
rem  Job,  cum  etiam  filios  abstulisset,  tan- 
quam  nocendi  imperitus  reliquerat ,  quae 
quantum  esset  necessaria  tentatori  jam  iu 
Eva  didicerat;  sed  modo  alterum  Adam, 
quem  per  mulierem  caperet,  non  invenerat. 
Cautior  fuit  Job  in  doloribus ,  quam  Adam 
in  nemoribus. » Idem,  de  decem  Chordis  '" : 
«  llla  est  casta  et  sancta  femina,  et  vere 
christiana,  quae  dolet  fornicantem  virum  ;  et 
non  dolet  propter  carnem ,  sed  dolet  propter 
charitalem.  »  Idem ,  de  verbis  Domini  "  : 
«  Quod  dolendum  est,  multi  viri  vincuntur 
a  femicis  :  servant  feminae  castitatem , 
quam  viri  servare  nolunt.  »  Ambrosius,  de 
Virginibus  "  :  «  Saltat ,  sed  adulterae  filia ; 
quaj  vero  pudica,  quae  casta  est,  filias  suas 
religionem  doiet,  non  saltationem.  »  Joan- 
nes  Chrysostomus,  super  Matthasum,  in  ori- 
ginali "  :  «  Quid  est  mulier ,  nisi  amicitiae 
inimica,  inefTugabilis  pcena,  notorium  ma- 
lum  ,  iiaturalis  tentatio,  desiderabilis  cala- 
mitas,  domesticum  pericukim,  mali  natura, 
boui  colore  depicta  ?  Ergo  si  dimittere  illam 
peccatum  est,  tenere  autem  viro  tormentum 
est,  necesse  est,  ut  aut  dimittentes  adulte- 
rium  faciamus ,  aut  tenentes ,  quotidianas 
pugnas  et  amaritudines  habeamus.  »Idem  '* : 
«  Sexus  muliebris  incautus  et  moUis  est : 
« incautus  quidem ,  quia  non  omnia  quae 
videt,  aut  audit,  cum  sapientia  et  ratioue 
cousiderat;  mollis  autem,  quia  facile  flec- 
titur,  vel  de  malo  ad  bonum,  vel  de  bono  ad 


C/iord.,  c.  IX.  —  "  Id.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xlvi,  in 
med.  —  '*  Anibros  ,  de  Virgitiit.,  lib.  III,  n.  31.  — 
"  Chrysost.,  Op.  imperf.  in  Multh.,  xix,  liom.  Lii.  — 
'•  ibid.,  hom.  XLiv,  m  .Vatth.,  xxiil. 
(«)  Edil.  l'ut.,  Ven.  et  Lugii.  percipiendiB. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

malum.  »  Idem ,  In  sermoue  '  :  «  Quid  est 
speciosa  mulier  ?  sepulchrum  dealbatum , 
nisi  fuerit  casta,  sobria  et  pudica.  Pulchri- 
tudo  autem  est  sine  his  virtutibus  praeci- 
pitium  patens,  venenum  insipientibus  com- 
positum. »  Idem,  super  Joannem  ^  :  «  Nihil 
fortius  muliere  i'eligiosa  et  prudente  ad  de- 
liniendum  virum ,  et  informanduni  ejus 
animum  ad  quodcumque  voluerit.  »  Hiero- 
nymus,  in  Epistola  ad  Oceanum  ^  :  «  Janua 
diaboh,  via  iniquitatis,  scorpionis  percussio, 
nocivumque  genus  feminarum'  est.  Cum 
proximat  slipula ,  incendit  ignem  :  flammi- 
gero  igne  percutit  femina  conscientiam  pari- 
ter  habitantis,  exurit  fundamenta  quoque  (a) 
montium.  »  Seneca ,  in  Proverbio  :  «  Malo 
in  consilio  vincunt  feminae  viros.  »  Secun- 
dus  Philosophus:  «  Mulie.r  est  hominis  con- 
fusio,  insaturabilis  bestia,  sollicitudo  conti- 
nua,  indesinens  pugna,  quolidianum  dam- 
num,  castitatis  impedimentum,  domus  tem- 
pestatis ,  adulterii  vas ,  viri  et  continentiae 
naufragium,  praecipuum  praehum,  animal 
pessimum ,  pondus  gravissimum ,  aspis  in- 
satiabihs,  humanum  mancipium.  » 


CAPUT  IX. 

De  Christianis  bonis. 

Gregorius,  in  Moralibus  *  :  «  Ecce  veritas 
clamat " :  Nisi  quis  renuntiaverit  omnibus 
quce  possidet ,  non  potest  meus  esse  disci- 
pulus.  Perfectus  igitur  Christianus  quomodo 
debet  res  terrenas  jurgando  defendere,  quas 
non  praecipitur  possidere?  Itaque  cum  res 
proprias  amittimus,  si  perfecte  Deum  sequi- 
mur  in  hujus  vitae  itinere ,  a  magno  onere 
levigati  sumus.  »  Idem,  in  Regislro  *  : 
«  Christianum  decet,  ut  (6)  nobilem,  plus 
benignum  quam  rigidum ,  plus  misericor- 
dem  esse  quam  districtum ,  et  lucrum  de 

'  Chrysost.,  in  Psal.  xxx,  ante  med.  —  '  Id.,  in 
Joan.,  hom.  LX,  al.  LXI,  n.  4.—  'Hieron.,  ad  Ocean., 
de  vit.  cleric.  — '  Greg.,  Moral.,  lib.  X.\XI,  c.  viii.  — 
'iuc,  XIV,  33.  —  «  Greg.,  ad  Anihem.  suk/iac,  Epist. 
lib.  VII,  p.  II,  epist.  xxxvii.  —  t  Aug.,  de  verb.  Dom., 
8erm.  xviii,  post  med.  —  *  Id.,  de  i''it.  Christ.,  c.  ix, 


21 

damno  alterius  non  expecfare,  sed  recepti 
pretii  sit  sorte  contentus  :  quatenus  quid- 
quid   cessit  pauperi,  omnipotons  ei  Deus 
multiplicata,  sicut  promisit,  restitutione  com- 
penset.  »  Augustinus ,  de  verbis  Domini ' : 
«  Cum  Christianus  cceperit  bene  vivere,  ac 
fervere  bonis  operibus,  mundumque  con- 
temnere,  statim  in  ipsa  novitate  operum 
suorum  patitur  reprehensores  et  contra- 
dictores  frigidos  Christianos.  Si  autem  per- 
severaverit,  et  eos  superaverit  perseverando, 
et  non  defecerit  a  bonis  operibus,  in  idip- 
suni  illi  jam  obsequuntur,  quod  ante  pro- 
hibebanl.  »  Idem ,  de   Yita  christiana  '  : 
«  Hoc  est  sacrificium,  quod  Deus  super 
omnes  hostias  quaerit  et  diligit,  ut  per  jusfi- 
tiae  nostrae  opei-a  nomen  suum  ubique  lau- 
detur,  et  Deus  verus  esse  servorum  suorum 
actu  et  opere  comprobetur.  »  Idem  '  :  «  Non 
solum  hoc  a  Christiano  quaeritur,  ut  malo 
careat ,  sed  ut  bonum  exerceat.  »  Isidorus, 
de  Etymologiis '" :  «Non  se  giorietur  Christia- 
num,  qui  nomen  habet,  et  facta  non  habet : 
ubi  autem    nomen  secutum  fuerit  opus, 
certissime  ille  est  Christianus,  qui  se  factis 
Christianum  ostendit,  ambulans  sicut  et  iUe 
ambulavit,  a  quo  et  nomen  traxit.  »  Ambro- 
sius,  in  Epistola  "  :  «  Omuis,  qui  Christum 
recipit ,  sapiens  est  :  qui  autem  sapiens  est, 
etiam  hber  est  :  omnis  igitur  Christianus , 
et  hber,  et  sapiens. »  Joannes  Chrysostomus, 
in   Epistola  :    «  Unum  tantummodo  Chri- 
stianus  judicat  malum  ,  solumque  formidat 
Domini  ccelestis  offensam.  »  Bernardus,  in 
Epistola  "  :  «  Quid  prodest  Christum  sequi 
nisi  contingat  et  consequi?  Ideo  Paulus  aie- 
bat  '5  :  Sic  currite  ut  comprehendatis.  » 
Idem  "  :  «  Ibi  tu,  Christiane,  fige  tui  cursus 
profectusque  metam ,  ubi  Christus  posuit 
suam.  Factus  est,  inquit",  obediens  usque  ad 
mortem. »  Glossa  Bedae,  Jacobi  primo  :  «  Ne 

in  fin.— '  Ibid.,  c.  xviii,  in  princ.  —  "  Isid.,  Etymol., 
lib.  VII,  c.  XIV. —  "  Ambros.,  ad  Simpliciam.  Epist. 
—  '*  Bern.,  ad  Theod.  Monach.,  epist.  vi,  longe  post 
med.  ^  "  I  Cor.,  ix,  24.  —  >»  Bern.,  ad  Abb.  Garin., 
epist.  ccLiii,  prope  fin.  —  '^  Philip.,  ii,  8. 

(a)  Al.  fundamentaque.—  (6)  eU 


rHARETRiE  LIR.  I. 


indignemini ,  si  mali  in  mundo  florent ,  si 
vospatimini;  quia  non  est  cliristianse  difrni- 
tatis  in  temporalibus  exaltari,  sed  potius 
deprimi.  Mali  nihil  habent  in  coelo;  vos 
nihil  in  mundo^  sed  ?pe  illius  boni,  ad  quod 
tenditis,  quidquidin  via  contingat ,  gaudere 
debetis.  »  Glossa  :  «  Mansueludo  homiuem 
spernit ;  humilitas  (a)  se  omnibus  subjicit : 
decet  aulem  Christianum  aequalibus  et  infe- 
rioribus  affabilem  esse  et  mitem,  senio- 
ribus  humilem.  » 

CAPUT  X. 

De  Christianis  malis. 

Gregorius,  in  Moralibus '  :  «  Multos  peste 
propriae  pravitalis  olisessos ,  sub  christiano 
nomine  ipsa  trauquilUtas  ecclesiaslicae  pacis 
abscondit :  quos  tamen  si  levis  persecutionis 
aura  pulsaverit ,  mox  extra  aream  velut 
paleas  tollit.  »  Idem,  in  Registro '  :  «  Si 
veraciter  Christianus  esses,  plus  Dei  judi- 
cium  quam  voces  hominum  timeres.  »  Hie- 
ronymus,  infra  '  in  capitulo  :  De  stultilo- 
quio ,  De  turpiloquio  :  «  Non  flagilo.  » 
Augustlnus,  de  decetii  chordis  * :  «  Qui  non 
de  fuluro  saeculo  cogitat ,  nec  propterea 
Christianus  est,  ut  id^  quod  in  flne  Deus 
promittit,  accipiat,  nondum  Christlanus 
est.  »  Idem,  de  Vita  christiana  ' :  «  Christi 
ille  non  famulus,  sed  subsannator  et  irrisor 
est,  qui  ejus  se  servum  dicit,  cui  servire 
dissimulat.  »  Idem  " :  «  Non  in  hoc  nobis 
nomen  tantum  quod  Christiani  dicimur , 
blandiamur ;  sed  propter  hoc  etiam  nos  judi- 
candos  credamus,  si  nomen  nobis  frustra 
vendicemus  alienum.  »  Isidorus,  de  summo 
Bono ' :  «  Christianus  malus  secundum  Evan- 
gelii  doctrinam  non  vivit ,  et  ipsam  fidem , 
quam  verbo  colit ,  adorta  tentatione ,  facile 
perdit.  »  Bernardus,  super  Cantica  ' :  «  In- 

'  Greg.,  Moial.,  lib.  V,  c.  .\,  circa  uied.  —  '  Greg., 
lipist.  XXXI,  lib.  XII,  ad  l'elr.  subd.  —  ^  Non  reperi- 
lur.  —  '  Aug.,  f/e  decem  Chord.,  c.  IV,  in  princ.  — 
5  Id.,  de  Vil.  Christ.,  c.  I.—  «  Ibid.,  c.  vi.  —  '  Isid., 
de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  II,  sent.  12.  —  '  Bern.,  in 
Cant.,  serm.,  in  fin.  —  «  Isa.,  xxxviii,  17.  —  '»  Isa., 
I,  2.  —  "  Bern..  in  .convers.  S.  Pauli,  serm.  i.  — 


testina  et  insanabills  est  plaga  Ecclesiae ,  et 
ideo  '  in  pace  amaritudo  ejus  amarissima. 
Sed  in  qua  pace  pax  est ,  et  non  est :  pax  a 
paganis,  paxab  haereticis,  sed  non  profecto 
a  filiis.  Vox  plangentis  Eccle.siae  etiam  tem- 
pore  i.sto  ">:  FtYjos  enutrivi  et  exaltavi;  ipsi 
autem  spreverunt  me ,  spreverunt  et  macu- 
laveruntme.  »  Idem,  in  sermone:  «  Nunc 
friistra  clamat  Christus  de  levitate  oneris 
sui,  sine  causa  jugum  suum  suave  prae- 
dicat :  quandoquidem  et  ab  ipsis ,  qui  chri- 
stiano  censentur  nomine,  onus  diaboli,  et 
jugum  carnis  atque  saeculi  hujus  delecta- 
bilius  reputatur.  »  Idem  "  :  «  Sicut  ipsi 
Christum  persequuntur  (6),  qui  ab  eo  utique 
Christiani  dicuntur  ainici  '^  tui ,  Deus,  et 
proximi  adversum  te  appropinquaverunt  el 
steterunt,  conjurasse  videtur  contra  te  uni- 
versitas  populi  christiani  a  minimo  usque 
ad  maximum.  » 

CAPUT  XI. 

De  Prcelatis  bonis. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Pia  pasto- 
rum  mens ,  quia  non  propriam  gloriam , 
sed  auctoris  quaerit,  ab  omnibus  vult  adju- 
vari. »  Idem  '*  :  «  Nolenti  mihi  atque  reve- 
renti ,  cum  grave  esset  altaris  mysterium , 
etiam  pondus  est  curae  pastoralis  injunc- 
tum.  »  Idem,  in  Dialogo  "*  ••  «  Petri  vicem  et 
ligando  et  solvendo  obtinent,  qui  locum 
sancti  regiminis  fide  et  moribus  tenent.  » 
Idem,  in  Pastorali  '^ :  «  Rector  semper  cogi- 
talione  sit  mundus,  quatenus  hunc  nulla 
immunditia  poliuat,  qui  hoc  suscipit  offi- 
cium ,  ut  in  alienis  quoque  cordibus  pollu- 
tionis  maculas  tergat ".  Mundamini ,  etc. 
Idem  "  :  «  Sit  rector  aatione  praecipuus,  ut 
vitae  viam  subditis  vivendo  denuntiet,  et 
grex,  qui  pastoris  vocem  moresque  sequi- 

«'  Psal.  XXXVII,  12.  —  '=  Greg.,  Moral.,  lib.  XXII, 
c.  X'Vi.  —  "  lliij.,  ad  Leundr.,  epist.  dedic.  in  fia.  — 
'5|d.,  riial..  lib.  II,  c.  xxiii.—  '«Id.,  Paslor..  lib.  II, 
c.  II.  —  "  /s«.,  Lii,  H.  —  "  Greg.,  Pastor.,  part.  II, 


(a)  Edil.  Vat.  et  Ven.  add.  iu.  —  {b)  Edit.  Vat. 
Lug.  prosequuntur. 


Ven. 


DE  PERSONARUM  YARIETATI-. 


23 


tur ;  per  exempla  melius ,  qiiam  per  verba 
gradiatur.  '  Super  montem  excelsum,  etc.  » 
Idem '  :  «  Sit  rector  discretus  in  silentio , 
utilis  in  verbo  ,  ne  aut  tacenda  proferat,  aut 
proferenda  reticescat.  Nam  sicut  incauta 
locutio  in  errorem  protrabit,  ita  indiscretum 
silentium  hos,  qui  erudiri  poterant,  in  er- 
rore  derelinquit. »  De  primo  in  Numeris  ^ : 
Vas  quod  non,  etc.  De  secundo  in  Jsaia  *  .• 
Canes  muti.  Idem  '"  :  «  Sit  rector  singulis 
compassione  proximus,  prse  cunctis  contem- 
platione  suspensus,  ut  et  per  pietatis  viscera 
in  se  infirmitatem  CEeterorum  transferat,  et 
per  speculationis  altitudinem  semetipsum 
quoque  invisibilia  appetendo  transcendat. 
In  Genesi  %  de  angelis  ascendentibus  et  des- 
cendenlibas.  Idem ' ;  «  Sit  rector  bene  agen- 
tibus  per  humilitatem  socius ,  contra  delin- 
quentium  vitia  per  zelum  justitiae  erectus, 
ut  et  bonis  in  nullo  se  prseferat,  et,  cum 
pravorum  culpa  exigit,  potestatem  sui  prio- 
ratus  agnoscat.  »  In  Epistola  ad  Hwbraos 
dicitur,  quod  tria  erant  in  arca,  scihcet 
manna  dulcedinis,  virga  disciplinse,  et  tabu- 
lae  scientise  legis.  Idem  *  :  «  Tales  sese  ,  qui 
praesunt,  exhibeant,  quibus  eorum  subjecti 
occulta  quaeque  sua  prodere  non  erubes- 
cant :  ut  cum  tentationum  fiuctus  parvi  tole- 
rant ,  ad  pastoris  sui  mentem ,  quasi  ad 
matris  suae  sinum  recurrant.  »  Idem  "  : 
0  Debet  rector  subtili  examine  bona  mala- 
que  discernere,  et  quae,  vel  quibus,  quando 
et  qualiter  congruant  studiose  cogitare ,  nil 
proprium  quaerere ,  sed  sua  commoda  pro- 
pinquorum  bona  reputare.  »  Idem  '"  :  «  Qai 
ad  sollicitudinem  regendarum  animarum  se 
accingit,  restat  ut,  quibus  aeterna  praedicat, 
ad  providenda  quoque  eis  temporalium  ne- 
cessitatum  subsidia  invigilet.  »  Idem ,  in 
Homiliis":  «  Causae  pensandae  sunt,  et  tunc 
ligandi  atque  solvendipotestasexercenda.Vi- 
dendum,  quae  culpa  praecesserit  (a),  aut  quae 

'  Ezech.,  XL,  2.  —  '  Greg.,  Pastor.,  p.  II,  c.  iv.  — 
»Num.,  XIX,  15.  —  '  Isa.,  Lvi,  10,  —  »  Greg.,  Past., 
p.  II,  c.  V.  —  ^  Gsn.,  XXVIII,  12.  —  '  Greg.,  Past.,  p.  II, 
c.  VI.  —  '  Ibid.,  c.  V.  —  »  Ibid  ,  c.  ii. —  'o  Gloas.,  in 
Cant.,  V.  —  "  Id.,  in  Evang.,  hom.  xxvi,  ante  med. 


sit  pcenitentia  secuta  post  culpam  :  nt  quos 
omnipotens  Deus  per  compunctionis  gra- 
tiani  visitat,  illos  pastoris  sententia  absol- 
vat.  Tunc  enim  vera  est  absolutio  praesi- 
dentis,  cum  interni  arbitnum  sequitnr  judi- 
cis.  B  Idem,  in  Registro : «  Praelatoruin  bonitas 
subjectorum  saUibris  est  regula.  »  Idem  '^  : 
«  Sic  nos  fidelibus  subditis  tenere  discipli- 
nam  debemus ,  sicut  boni  patres  carnalibus 
filiis  solent ,  quos  et  pro  culpis  verberibus 
feriunt,  et  tamen  ipsos,  quos  doloribus  affli- 
gunt,  et  habere  haeredes  quaerunt.  »  Augus- 
tinus ,  de  Pastoribus  "  :  «  Glorientur  pasto- 
res ;  sed  ''  qui  cjloriatur,  in  Domino  glorie- 
tur.  Hoc  est  Christum  in  subdilis  pascere ; 
hoc  est  in  Christo  pascere  ;  hoc  est  propter 
Christum  et  propter  subditos  sibi  non  par- 
cere.  »  Idem  '^  :  «  De  bonis  ovihus  fiunt  boni 
pastores.  »  Idem  '*  :  «  Habemus  duo  quae- 
dam  :  unum  quod  cbristiani  sumus ;  alte- 
rum  ,  quod  praepositi  sumus.  IUud  quod 
christiani  sumus,  propter  nos  est ;  quod  prae- 
positi  sumus ,  propter  alios  est.  In  eo  quod 
chrisliani  sumus,  attenditur  utilitas  nostra; 
in  eo  quod  praepositi  sumus ,  nonnisi  alie- 
na.  »  Ambrosius ,  in  Pastorali  "  :  «  Quod 
sumus  professione,  actione  potius,  quam 
nomine  demonstremus ,  ut  nomen  congruat 
actioni ,  actio  respondeat  nomini.  Ne  sit 
nomen  inane ,  et  crimen  immane.  Ne  sit 
honor  sublimis,  et  vita  proelivis.  Ne  sit  dei- 
fica  professio,  et  iUicita  actio.  Ne  sit  religio- 
SU3  amictus,  et  irreligiosus  profectus.  Ne  sit 
gradus  excelsus,  et  deformis  excessus.  Ne 
habeatur  in  ecclesia  cathedra  subliraior ,  et 
conscientia  sacerdotis  reperiatur  hiimihor. 
Ne  locutionem  simulemus  columbinam,  et 
mentem  habeamus  caninam.  Ne  professio- 
nem  monstremus  ovinam,  et  ferocitatem 
habeamus  lupinam.  »  Idem,  de  Officiis  •' : 
«  Decet  omnes  censura  frugalitatis,  conti- 
nentiae  auctoritas,  et  maxime  eum  qui  ho- 

—  '^  Greg.,  Epist.,  lib.  XII,  ■  pist,  xxi,  ad  Auguitin. 
interrog.  i.  —  '^  Aug.,  de  Paslorib.,  c.  xil.  —  ''■•  I  Cor., 
I,  31.  —  '5  Aug.,  dn  Past.,  c.  xM. —  '*  lliid.,  c.  i,  in 
princ.  —  '"  Ambr.,  lie  dignit.  Sacerd.,  c.  ili. —  "  Id., 
de  Offic.,  Ub.  II,  c.  xlii.  —  (a)  Al.  prsecessit. 


24 


nore  prsestat ,  ne  prceeminentem  virum  the- 
sauri  possideant  sui,  et  pecuniis  serviat,  qui 
prseest  liberis.  »  Idem  '  :  «  Quomodo  potes 
eum  judicare  consilio  superiorem ,  quera 
videas  inferiorem  moribus?  Supra  me  debet 
esse,  eui  me  committere  paro.  »  Joannes 
Chrysostomus ,  swper  Matthmim  :  «  Vis 
apparei'e  sanctus,  circa  tuam  vitam  esto 
auslerus,  circa  aliorum  benignus;  audiant 
te  homines  parva  mandantem ,  et  gravia 
facientem.  »  Idem  :  «  Si  erramus  modicam 
poenitentiam  imponentes,  nonne  melius  est 
propter  misericordiam  dare  rationem,  quam 
propter  crudelitalem  succumbere  poeniten- 
tem?  »  Isidorus,  iu  Syiionymis^  :  «  Talem 
te  redde  subditis,  ut  magis  ameris  quam 
timeaiis.  Reverentia  enim  ex  amore  pro- 
cedit,  odium  vero  timor  efficit.  »  Bernai'dus, 
in  Epistola  ' :  «  Nec  praeceps  eHs  in  senten- 
tia,  nec  vehemens  in  vindicta ;  non  in  corri- 
gendis  remissior,  non  in  parcendis  severior, 
non  pusillanimia  in  expectandis ;  non  super- 
fluus  in  victu,  non  notabilis  in  vestitu ;  non 
citus  ad  promittendum,  non  tardus  ad  red- 
dendum ;  non  prodigus  dator ,  non  tenax  ad 
largiendum.  »  Idem  '  :  «  Non  vos  felices, 
quia  praeestis  et  non  prodestis ;  imo ,  si  non 
prodestis,  vos  infelices  putate.  Ut  autem  se- 
cure  preeesse  possitis,  subesse  et  vos,  si  cui 
debetis,  non  indignemini.  ludignatio  quippe 
subjectionis,  preelationis  reddit  indignum.  » 
Idem  ' :  «  Si  lebus  raritas  pretium  facit,  nil 
in  Ecclesia  Dei  pretiosius ,  nil  optabilius  est 
bono  utilique  pastore.  Nempe  rara  avis  est 
ista.  B  Idem  "^  :  «  In  alto  noli  altum  sapere  ; 
sed  humilibns  consentire,  nil  Deo  carius, 
nil  rarius  apud  homines. »  Idem,  super  Can- 
tica '  :  «  Sciant  boni  fidelesque  praepositi 
langueutium  sibi  creditam  curam  anima- 
rum ,  non  pompam  rerum  saecularium  : 
cumque  internum  murmur  cujuspiam  illa- 

•  Ambr.,  de  Offic,  lib.  II,  c.  xu.  —  -  Isid.,  de  Synon., 
c.  peuult.,  in  princ.  —  '  Beru.,  ad  Henric.  Seuon., 
epist.  XLli,  nou  longe  a  princ. —  *  Ibid.,  louge  post 
raed.  —  !>  'd.,  nd  liug.  Vap.,  epist.  ccxLviu.  —  "  Id., 
ad  HHtleberl.  Turon.,  epist.  c.\iiii.  —  '  Id.,  in  Cant., 
serin.  xxv,  in  princ.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xlvii. 


PHARETRjE  LIB.  1. 

rum  querulae  vocis  indicio  deprehendunt , 
et  si  etiam  in  ipsos  usque  ad  convicia  et 
contumelias  prorumpentes ,  medicos  se ,  et 
non  dominos  agnoscentes ,  paraat  confestim 
adversus  frenesim  auimse ,  non  vindictam , 
sed  medicinam.  »  Idem  iufra ' ,  capite  de 
fama  :  «  Validos  et  coastantes.  »  Idem,  de 
Prcecepto  et  dispensatione  ^ :  «  Ponant  prse- 
positi  metam  obedientiaj  subditorum  ex 
votis  labiorum  suorum,  non  suorum  deside- 
riorum,  monentes  eos,  non  cogentes  ad  cel- 
siora ;  condescendentes  eis ,  cum  necesse 
fuerit,  ad  remissiora ;  non  cadentes  cum  eis 
ad  deteriora.  »  Idem"*  :  «  Nil  me  prcclatus 
prohibeat  eorum  quse  promisi,  nec  plus  exi- 
gat  quam  promisi.  Vota  mea  non  augeat 
sine  mea  voluntate ,  nec  minuat  sine  certa 
necessitate.  »  Idem ,  de  Consideratione  '' : 
«  Prsesis  ut  provideas,  ut  consulas,  ut  pro- 
cures ,  ut  serves.  Prcesis  ut  prosis ;  praesis 
ut  '2  fidelis  servus  et  prudens,  quem  consti- 
tuit  Dominus  super  familiam  suam.  Ad 
quid?  ut  des  illis  escam  in  tempore,  hoc  est, 
ut  dispenses,  non  imperes.  »  Idem  "  :  «  Si  te 
agnoscis  sapientibus  et  insipientibus  non 
dominatorem ,  sed  debitorem ,  couandum 
summopere  tibi,  et  tota  vigilantia  conside- 
randum,  quomodo  et  qui  non  sapiunt,  sa- 
piant,  et  qui  desipuere ,  resipiscant.  »  Idem, 
in  secunda  parte  Epistolarum  :  «  Pascere 
tripliciter  debemus  :  esemplo  conversatio- 
nis ,  verbo  praedicationis ,  f ructu  orationis  ; 
et  pascere  ad  mandatum  Christi,  ut  nemo 
sibi  hunc  sumat  honorem,  sed  '*  qui  vocatus 
iuerit  a  Deo  tanquam  Aaron. »  Idem  in  ser- 


mone  '^ :  «  Quoties  prailatus  pro  uno  ex  mi- 
nimis  Dei  spirituale  studium  intermittit, 
toties  pro  eo  spiritualiter  animam  suam 
ponit.  »  Idem,  multa  infra,  de  Temperan- 
tia  ",  de  Dignitate  bona,  de  Zelo,  de  SoUi- 
citudine,  de  Correptione,  de  /Equitate  ". 

—  9  Id.,  de  Prtsc.  et  Dispeiis.,  longe  autc  lued.  — 
'0  Ibid.,  paulo  anle.  —  "  Id.,  de  Consid.,lih.  III,  non 
longe  a  princ.  —  '=  Matth.,  xxiv,  45.  —  "  Bern.,  de 
Consid.,  lib.  111.  —  '*  Hebr.,  v,  4.  —  •»  Bern.,  super 
Ecce  noi  reliquimus  omnia,  ante  med.  —  "  Vid.  inf., 
lib.  II,  c.  XV.  —  "  Inf.,  lib.  IV,  c.  xxxv-xxxix,  elc. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


CAPUT    XII. 

De  Prcelatis  malis. 

Gregorius ,  in  Moralibus ' :  «  Unusquis- 
que  superbus  rector  toties  arl  culpam  apos- 
tasiae  dilabitur,  quoties  prwesse  hominibus 
delectatus,  honoris  sui  singularitate  laeta- 
tur.  »  Idem ,  infra ,  in  capitulo  de  Stultilo- 
quio ',  de  conviciatione  :  «  Ssepe  qiii  in  po- 
testate  sunt.  »  Idem  ^ :  «  Cum  majores  ipsi 
voluptati  deserviunt,  nimirum  minoribus 
lasciviae  frsna  laxantur.  »  Idem ' :  «  Hypo- 
crita ,.  assumpto  sanctae  conversationis  ha- 
bitu ,  filiorum  custodiam  deserit ,  et  teoipo- 
ralia  quseque  defendere  etiam  jurgiis  quae- 
rit. »  Idemj  in  Registro ' :  « Ita  sibi  regentium 
merita  connectuntur,  et  plebium,  ut  saepe 
ex  culpa  praesidentium  deterior  Qat  vita  sub- 
ditorum  ;  et  saepe  ex  demerito  plebium ,  de- 
linquat  vita  pastorum.  »  Idem  ^ :  «  Quod  di- 
cere  pudet,  et  grave  tacere  est,  regendi 
rectores,  et  qui  dqcendi  sunt  doctores,  nec 
erubescunt  videri ,  nec  metuunt.  Ducatum 
animarum  impudenter  assumunt,  quibus 
via  omnis  ductoris  est  ignota,  et  quo  vel 
ipsi  gradiantur,  ignari  sunt.  »  Idem  de  quo- 
dam  abbate  nialo  '^ :  «  Qui  tot  discipulos  per 
suam  negligentiam  ad  inferuum  duxit ,  re- 
liquis  nunquam  praeponi  debuit.  »  Augus- 
tinus ,  in  Epistola  :  «  Omnis,  qui  male  vivit 
in  conspectu  eorum  quibus  praepositus  est, 
quanfura  in  ipso  est,  omnes  occidit.  »  Idem, 
de  Civitate  Dei ' :  « IUo  pacis  ordine,  quo  alii 
aliis  subjecti  sunt,  sicut  prodest  humilitas 
servientibus ,  ita  nocet  superbia  dominanti- 
bus. »  Idem ,  de  Pastoribus^ :  «  Sunt  pasto- 
res,  qui  pastorum  audire  nomina  volunt, 
pastorum  offlcium  implere  nolunt. »  Idem '" : 
«  Quisquis  ita  prsepositus  est,  ut  in  eo,  quod 
praeposilus  est ,  gaudeat ,  et  honorem  suum 

'  Greg.,  Moral.,  iib.  XXIV,  c  xiv.  —  '  Vid.  inf., 
lib.  111,  c  III.  —  '  Greg.,  MoraL,  lib.  II,  c.  s.  — 
»  Ibid.,  lib.  XXXI,  c.  viii,  in  princ.  —  ^  Ibid.,  Moral., 
lib.  XXV,  c.  XIV.  —  '  Id.,  ad  Brunichild.,  Epist.  c.xiv, 
lib.  VII.  —  '  Id.,  Lb.  IV,  epis.  xLViii.  —  3  Aug.,  de 
Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  xv.  —  «  Id.,  de  Past.,  Vib.  il, 
c.  I,  in  princ.  —  '"  Ibid.,  in  fin.  —  "  Ibid.,  c.  iv,  iu 


quaerat ,  et  commoda  sua  sola  respiciat ,  se 
pascit,  non  oves.  »  Idem  "  :  «  Parum  est  ma- 
lis  pastoribus ,  quod  oves  languentes ,  et  in- 
firmas ,  et  errantes ,  et  perditas  non  curant ; 
sed  etiam  ipsas  fortes  et  pingues  necant , 
quantum  in  ipsis  est :  et  si  illae  vivunt ,  de 
misericordia  Dei  vivunt ;  tamen ,  quantum 
ad  pastores  malos  attinet ,  occidunt.  Quo 
modo ,  inquis ,  occidunt  ?  male  vivendo , 
malum  exemplum  praebendo.  »  Bernardus , 
de  Consideratione  '* :  «  Monstruosa  res  est , 
gradus  summus ,  et  animus  infimus ;  status 
supremus ,  et  gressus  minimus ;  sedes  pri- 
ma,  et  vita  ima;  lingua  magniloqua,  et 
manus  otiosa ;  sermo  multus,  et  fructus  nul- 
lus  ;  vultus  gravis ,  et  actus  levis ;  lingens 
auctoritas  ,  et  nutans  stabilitas.  »  Idem'' : 
a  Simia  in  tecto ,  rex  fatuus  in  solio  suo  se- 
dens.  »  Idem,  in  Epistola  '*  .■  «  Si  instar  mei, 
qui  ovis  sum,  pastor  meus  et  ipse  curvus 
graditm',  vultum  gerens  deorsum,  et  ter- 
ram  semper  respiciens,  ventri  solum,  mente 
jejuuus ,  pabula  terrena  quaeritans ,  in  quo 
discernimur '?  Vae ,  si  venerit  lupus  ;  non 
erit  qui  praevideat,  qui  occurrat,  qui  eri- 
piat.  »  Idem,  siiper  Canticu  '^ :  «  Innumeros 
cernes  simpliciter  ac  sine  querela  inter  fra- 
tres  conversari ,  quos  si  fratribus  praeesse 
feceris,  non  solum  inutiliter,  sed  et  insipien- 
ter,  et  nequiter  agere  videbis.  »  Idem  '*  : 
«  Non  est  hoc  tempore  ornare  sponsam ,  sed 
spoliare ;  non  est  custodire ,  sed  perdere  ; 
non  est  defendere,  sed  exponere;  non  est 
instruere ,  sed  prostituere ;  non  est  pascere 
gregera ,  sed  mactare  et  devorare ,  dicente 
de  praelatis  Domino  '■" :  0"«  devorant  plebem 
meam ,  itt  cibiim  panis.  »  Idem  '* :  «  Quo- 
modo  in  pascua  divinorum  educet  eloquio- 
rum  greges  dominicos  pastor  idiota  ?  Sed  et 
si  doclus  quidem  fuerit ,  non  sit  autem  bo- 
uus,  verendum  ne  non  tam  nutriat  doctrina, 

fin.  —  '2  Bern.,  de  Consid.,  lib.  II,  circa  med.  — 
'^  Ibid.,  paulo  ante  cit.  verba. —  '*  Idem.,  epist.  XLii, 
ad  Henr.  Senon.  .irch. —  '5  Idem.,  in  Cant.,  serni.  xxiii, 
ante  med.  —  '*  Ibid.,  serm.  Lxxvii,  non  longe  a  princ, 
—  "  Psul.  xiii,  4.  —  "  Bern.,  m  Cant.,  senn.  Lxsvi, 
in  fine. 


26 


PHARETRiE  LIR.  I. 


quam  vita  sterilis  noceat.  »  Idem  :  « '  Omnes 
quw  stia  sunt,  qucerunt ,  non  qucc  Jcsu 
Christi :  ministri  Christi  snnt ,  et  serviunt 
Anliohristo  :  honorati  incedunt  de  bonis  Do- 
mini ,  qui  Domino  honorem  non  deferunt. 
Inde  is,  quem  quotidie  vides,  meretricius 
nitor,  histrionicus  habitus ,  regius  appara- 
tus  in  cibis  et  potibus.  »  Idem  * :  «  Miror  au- 
daciam  phirimorum ,  quos  non  videmus  de 
suis  vineis  coUigere  nisi  spinas  et  tribulos, 
^ineis  tamen  dominicis  etiam  se  ingerere 
non  vereri :  fures  sunt  et  latrones ,  non  cus- 
todes,  neque  cultores  in  illis.  Idem':  o  De 
eis  dico,  qui  auimas  regere  susceperunt, 
quod  sine  mirabih  gemitu  dicendum  non 
est ,  Christi  opprobria ,  sputa ,  flagella ,  cla- 
vos ,  lanccam ,  crucem ,  et  mortem  ,  haec 
omnia  iu  fornace  avaritiae  conflant ,  et  pro- 
fligant  in  acquisitione  turpis  quaestus.  » 
Idem ' :  «  Animarum  nec  casus  reputatur, 
nec  salus.  Non  sunt  profecto  matres,  qni 
cum  sint  de  Crucifixi  patrimonio  nimium  in- 
crassati,  impinguati,  dilatati,  non  compa- 
tiuntur  super  contritione  Joseph.  »  Idem  : 
a  Parum  est  nobis ,  »  infra  in  capitulo  de 
ObUvione.  Idem^  :  «  Quem  dabis  mihi  de 
numero  praepositorum ,  qui  non  plus  invi- 
gilet  subditorum  vacuandis  marsupiis,  quam 
vitiis  exiirpandis?  Ubi  est,  qui  orando  flec- 
tat  iram  Dei ,  qui  praedicet  annum  placabi- 
lem  Deo  ?  Leviora  loquimur,  gravio!  a  gra- 
vius  manet  judicium.  »  Idem  in  Sermone  ^ : 
«  Utinam  nostri  quicumque  videntur  hodie 
pharisaei ,  forte  enim  aliqui  sunt ,  etiamsi 
non  facerent,  saltem  dicerent ,  quod  oportet. 
Utinam  qui  sine  sumptu  Evangelium  ponere 
nolunt ,  ponerent  vel  pro  sumptu !  utinam 
vel  evangelizarent,  ut  manducarentl »  Idem, 
de  Contemptu  ■" :  «  0  terribilis  Deus  in  consi- 
liis  superflhos  hominum,  frustra'  incipient 
miseri  praelati  dicere  montibus  :  Cadite  su- 

*  Philipp..  II.  21.  —  *  Bern.,  in  Cant.,  serui.  sxx, 
circ.  med.  —  '  Id.,  serm.  .x,  non  longe  a  princ.  — 
'  Ibid.,  paulo  post.  —  ^  i(j._  serui.  lxxvii,  paulo 
post  prin.  —  *  Idem,  serm.  de  Conv.  ad  Clericos, 
c.  XXXI.  —  '  Idem,  in  declam.  super  Ecce  nos  rel. 
omnia,  anle  med.  —  '  Luc.,  xxiii,  30.  —  '  Vid.  inf., 


per  nos;  et  collibus :  Cooperite  nos.  Venient 
ante  tribunal  Christi ;  audietur  populorum 
querela  gravis,  accusatio  dura,  quorum 
vixere  stipendiis,  nec  diluere  peccata  ,  qui- 
bus  facti  sunt  duces  caeci ,  mediatores  frau- 
dulenti.  »  Idem,  in  capite  de  Ignorantia^ : 
«  Qiiando  excusare  poterit,  »  etc.  Glossa  in 
Matthceum^"  :  «Quam  rarus  est  Domino  ser- 
viens,  oves  Christi  non  ad  lucrum,  sed  amore 
Christi  pascens!  »  Multa  infra,  lib.  III,  cap. 
de  Honore,  de  Zelo,  de  Doctrina,  de  Correc- 
tione,  de  Remissione,  de  Acceptiorie  personce. 

CAPUT   XIII. 

De  subditis. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  « Cum  subjec- 
torum  corda  superbia  instigat,  hoc  summo- 
pere  agere  nititur,  ut  sua  acta  considerare 
funditus  negligant,  et  semper,  tacitis  cogita- 
tionibus,  rectorissui  judices  flant.  »  Idem  '• : 
«  Dum  salva  flde  res  agitur,  virtutis  est  meri- 
tum,siquidquidsuperiorpraecipit,humiliter 
toleratur.  Debet  tamen  humiliter  suggeri , 
si  forte  valeat ,  quod  displicet,  emendari.  » 
Idem  in  Registro  "  :  «  Servorum  Dei  humili- 
tas  in  afflictionis  lempore  debet  apparere. 
Qui  vero  se  contra  praepositos  suos  erigunt, 
profecto  ostendunt ,  quia  servi  Dei  esse  con- 
temnunt.  »  Idem'* :  «  Qui  paternae  adhorta- 
tionis  verba  libenti  animo  suscipit,  et  in  sinu 
cordis  amplectitur,  emendatorem  se  vitio- 
rum  fore  proculdubio  profltetur.  »  Idem,  in 
Eomiliis  '*  ;  «  Utrum  juste,  aut  injuste  obli- 
get  pastor,  pastoris  tamen  sententia  gregi 
timenda  est :  ne  is,  qui  subest ,  et  tamen  in- 
juste  forsitan  ligatur,  ipsam  obhgationis  suae 
sententiam ,  ex  alia  culpa ,  mereatur.  » 
Idem  "  :  «  Pastor  vel  absolvere  indiscrete  ti- 
meat ,  vel  hgare.  Is  autem ,  qui  sub  manu 
pastoris  est ,  ligari  timeat  juste,  vel  injuste, 

lib.  III,  c.  cx.'Six.  —  "»  Glossa  in  Matth.,  xsiv.  — 
X  Greg.,  Moral.,  lib  XXXIV,  c.  xviii,  paulo  anle  med. 

—  "  Ibid.,  lib.  X.W,  c.  XIV,  circa  med.  —  '■>  Idem  in 
Reg.,  lib.  II,  c.  xxiil.  —  '»  Ibid.,  lib.  IV,  Ind.  iv, 
c.  Liv.  —  >5ldem.,  hom.  xxvi,  m  Evang.,  ante  med. 

—  "  Ibid. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

nec  pastoris  sui  judicium  temere  reprehen- 
dat ;  ne ,  etsi  injuste  ligatus  est ,  ex  ipsa  tu- 
midae  reprehensionis  superbia ,  culpa ,  quae 
non  erat ,  fiat.  »  Idem ,  infra ',  in  capitulo 
de  DiscipUna :  «Tanto  apud  Dominum, »  elc. 
Isidorus,  de  summo  Bono ' ;  «Melior  esl  sub- 
jecta  servitus  ,  quam  elata  libertas.  »  Idem  , 
in  Synonyjnis^ :  «  Potiori  gradui  competen- 
tem  reverentiam  tribue ,  et  juxta  dignita- 
tem  unicuique  redde  honorem.  »  Hierony- 
mus  iu  (capitulode  Obedientia ")  :  «Servias 
fratribus,  »  etc.  Augustinus ,  de  Natura 
boni'^  :  «  Injustum  non  est,  ut  improbis 
accipientibus  nocendi  potestatem  ,  et  patien- 
tia  bonorum  probetur,  et  maloruni  iniquitas 
puniatur.  »  Idem  ,  de  Civitate  Dei  ^ :  «  Jus- 
tis  quidquid  malorum  ab  iniquis  dominis  ir- 
rogatur,  non  est  pcena  criminis,  sed  examen 
virtulis.  Proinde  bonus,  etiamsi  serviat,  li- 
ber  est ;  malus  autem  ,  etiamsi  regnet ,  ser- 
vus  est,  uec  unius  hominis^  sed  ,  quod  est 
gravius,  tot  dominorum,  quot  vitiorum.  » 
Joannes  Chrysostomus ,  super  Matthceum'' . 
«  Propter  bonos  sacerdotes ,  etiani  malos  ho- 
norate,  ne,  propter  malos,  etiam  bonos  con- 
temnatis.  »  Bernardus,  super  Cantica^ : 
a  Parum  est  esse  sulijectum  Deo,  nisi  sis  et 
orani  creaturse  propter  Deum  :  sive  abbati 
tanquam  praecellenti ;  sive  prioribus ,  tan- 
quam  ab  eo  constitutis.  Ego  plus  dico ,  sub- 
dere  paribus ,   subdcre  et  minoribus ;  sic 


27 


CAPUT  XIV. 

De  pmdicatoribus  bonis. 


enim  decet  nos ,  inquit  Dominus  ^,  omnem 
implere  justitiam.  Glossa  :  «  Si  subditi  ali- 
quid  peccant,  propter  quod  doctores  a  quiete 
surgere  cogantur,  non  tantum  pcenam  pec- 
cati  illius  incurrunt ,  sed  etiam  puniuntur 
pro  inquietudine  doctorum.  »  Idem '" :  «  Qui 
doctoresccelestlbus  intentos  inquietare  prae- 
sumit,  etiam  virtutes ,  quas  credebat  se  ha- 
bere ,  perdit. » 

<  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  ix.  —  ■  Isid.,  de  Sum.  Bon., 
lib.  XXX,  c.  XLV,  sent.  3  —  2  Idem,  lib.  de  Syn.,  c.  xvi, 
in  fin.  —  »  Vid.  inf.,  lib.  il,  c.  xliii.  —  s  Aug.,  lili.  de 
Nat.  hon.,  c.  xx.\ii.  —  '  Idem,  de  Civit.  Dei,  lib.  IV, 
c.  II,  in  tine.  —  ''  Chrys.,  Op.  imp.,  hom.  XLill.  — 
'  Bern.,  in  Cant.,  serm.  XLll,  circa  med.  —  '  Matth., 
m,  13.  —  '»  Bem.,  in  Cant.,  serm.  XLli.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XIX,  c.  x,  non  longe  a  princ.  —  '«  Ibid., 


Gregorius,  in  Moralibus  "  : « A  bonis  prae- 
dicatoribus  non  causa  vicfus  praedicatio  im- 
penditur,  sed  causa  praedicationis  victus  ac- 
cipiiur  :  et  quoties  prjedicantibus  necessaria 
ab  audientibus  conferuntur,  non  solum  de 
rerum  munere ,  sed  de  conferentium  gau- 
dent  mercede.  »  Idem  :  «  llle  apud  Deum 
magis  in  amore  ejus  est,  qui  ad  ejus  amo- 
rem  plurimos  trahit.  »  Idem  "  :  a  Humani  ge- 
neris  Redemptor  per  diem  miracula  in  ur- 
bibus  exhibebat ,  et  ad  orationis  studium  in 
nocte  pernoctabat :  ut  perfectis  videlicet  prae- 
dicatoribus  innuat ,  quatenus  nec  activam 
vitam  amore  speculationis  funditus  dese- 
rant,  nec  contemplationis  gaudia  operatio- 
nis  nimietate  penitus  contemnant ;  sed  quieti 
contemplantes  sorbeant,  quod  occupati  erga 
proximos  loquentes  refundant.  »  Hierony- 
mus  ,  iu  originali  super  Hieremiam  "  :  «  Ille  - 
est  doctor  ecclesiasticus ,  qui  lacrymas,  non 
risum  movet;  qui  corripit  peccatores;  qui 
nallum  beatum ,  nullum  dicit  esse  felicem.  » 
Augustinus,  de  Doctrina  Christiana^'' :  «Qui 
diceiido  nititur  persuadere  quod  bonum  est, 
nihil  horum  trium  spernens ,  ut  scilicet  do- 
ceat,  ut  delectet,  et  fleclat ;  oret  atque  agat, 
ut  intelligenter,  hbenter,  obedienter  audia- 
tur.  n  Idem'^  :  «  Habet,  ut  obedienter  audia- 
tur,  quantacumque  granditate  dictionis,  ma- 
jus  pondus  vita  docentis.  Nam  qui  sapienter 
et  eloquenter  dicit,  vivit  autem  nequiter, 
erudit  quidem  multos  discendi  studiosos, 
quamvis  animae  suae  sit  inutilis.  »  Ambro- 
sius,  de  Virginibus  '^ :  «  Debet  is,  qui  docet, 
supra  eum ,  qui  docetur,  excellere.  »  Isido- 
rus,  de  summo  Bono  " :  «  Prius  debet  justus 
praedicator  bene  agere,  ut  consequenter  pos- 
sit  bene  docere.  Sicut  enim  in  numismate 

Ub.  VI,  c.  XVII,  paulo  a  princ.  —  '^  Hieron.,  in 
Lamentat.,  lib.  I.  c.  r.  —  "  Aug.,  de  Doct.  Christ., 
lib.  IV,  c.  XVII.  —  's  Ibid.,  c.  xxvii.  —  •«  Ambros.,  de 
Virgin.,\ib.  II,  in  princ.  —  "  Isid.,  de  Sum.  Bon., 
lib.  III,  c.  xxxvi,  sent.  5. 


28  PHARETRjE  LIB.  I. 

tDetaUum,  et  figura ,  et  pondus  perquiritur ;     in  capitulo  de  Conscientia  mala 


ita  in  omui  doctore  ecclesiastico ,  quem  se- 
quaturj  quid  doceat ,  quo  modo  vivat ,  in- 
quirendum  est.  Per  qualitatem  igitur  me- 
talli  doctrina,  per  figuram  soUicitudo  pa- 
tram,  per  pondus  humilitas  designatur.  Qm 
ergo  ab  his  tribus  discrepaverit ,  nou  me- 
tallum ,  sed  terra  erit.  »  Bernardus ,  super 
Cantica  > :  «  Est  funiculus  triplex  ,  qui  diffl- 
cile  rumpitur,  ad  extrahendas  animas  de 
carcere  diaboli ,  et  trahendas  post  te  ad  c(£  ■ 
lestia  regna  :  si  recte  sentias ;  si  digne  pro- 
loquaris ;  et  si  vivendo  confirmes.  »  Seneca, 
in  Epistola ' :  «  Eligamus  non  eos  qui  verba 
magna  celeritate  praicipitant,  sed  eos  qui 
vita  docent ;  qui ,  cum  diserint  quid  facien- 
dum  sit,  probant  hoc  ipsuia  faciendo  ,  quod 
docent ;  qui  docent  quid  vitaudum  sit ,  nec 
unquam  in  eo ,  quod  fugiendum  dixerunt , 
deprehenduntur.  Eum  ehge  doctorem,  quem 
magis  admireris,  cum  videris,  quam  cum 
audieris. »  Multa  libro  tertio,  de  Doctrina  \ 
de  conjunctione  vitse  et  doctrinae. 

CAPUT  XV. 

De  Prcedicatoribus  malis. 

Gregorius ,  in  Moralibus ' :  «  Mens  con- 
cupiscentiis  exterioribus  occupata,  divini 
amoris  igne  non  caret :  et  idcirco  ad  super- 
num  desiderium  inflammare  auditores  suos 
nequeunt  verba ,  quae  frigido  corpore  pro- 
feruntur.  »  Idem ' :  «  Qui  mandata  Dei  in 
memoria  retinet,  sed  nequaquam  facit ,  is  in 
doctrinae  suae  verbis  sententias,  quibus  dam- 
netur,  tenet.  »  Idem,  super  Ezechielem^ : 
«  Turpe  est  nimis  ibi  nos  neghgendo  cadere, 
unde  praedicando  conati  sumus  aUos  levare. » 
Idem '  :  «  Non  facile  praedicatio  praedicatoris 
accipitur,  si  levis  in  moribus  esse  videatur. 
Et  nulla  erit  maturitatis  ostensio ,  si  contra 
adversa  non  affuerit  operis  fortitudo.  »  Idem, 

>  Bern.,  m  Canl.,  serm.  xvi,  paulo  a  princ.  — 
'  Senec,  epist.  lm  ,  circa  uied.  —  '  Inf.,  lib.  III, 
c.  xxxiu.  —  *  Greg.,  MoraL,  Ub.  Vlll,  c.  sxvi,  anle 
med.  -  5  ibid.,  lib.  XV,  c.  vii.  —  «  Id.,  in  Ezech., 
hom.  XIX,  ionge  anle  med.  —  '  Ibid.,  hom.  ui,  ante 


a  Scriptura 

.sacra,  »etc.  Idem,  in  Registro" :  «  Nimisini- 
quum  est,  si  hi,  qui  praedicatores  humiiitatis 
facti  sunt,  de  vani  nomiuis   elatione  glo- 
riantur,  cum  verus  Praedicator  dicat ' :  Mihi 
autem  absit  gloriari,  »  etc.  Idem  ">:  «  Quod 
per  linguam  praedicamus,  per  exempla  des- 
truimus ,  dum  iniqua  docemus  operibus ,  et 
soli  voce  ea,  quae  sunt  justa,  praetendimus. 
Ossa  jejuniis  atterimus ,  et  mente  turge- 
mus  :  corpus  despectis  vestibus  regimus ,  et 
elatione  cordis  purpuram  superamus  :  jace- 
mus  in  cinere  ,  et  excelsa  suscipimus.  Doc- 
tores  humiUtatis ,  duces  superbiae ,  ovina  fa- 
cie ,  lupinos  dentes  abscondimus.  »   Hiero- 
nymus,  in  Epistola  "  :  «  DeUcatus  est  magis- 
ter,  qui  pleno  ventre  de  jejuniis  disputat. 
Accusare  avariUam  et  latro  potest ;  sacerdo- 
tis  Christi  os  cum  raente  concordet.  »  Idem  " : 
a  Nec  rusticus ,  nec  simplex  frater  ideo  se 
sanctum  putet ,  si  nihil  noverit ;  uec  peritus 
et  eloqueus  lingua  existimet  sanctitatem. 
Multoque  meUus  est  es  duobus  imperfectis, 
rusticitatem  habere  sanctam,  quam  eloquen- 
tiam  peccatricem.  »  Idem,  in  originali  super 
Michceam  "  :  «  An  non  confusionis  et  igno- 
miniae  est,  Jesum  crucifisum,  magistrum 
pauperem  atque  esurientem ,  lartis  prajdi- 
care  corporibus,  et  jejuniorum  doctrinam 
rubente  bucca   turaentique   ore  proferre  ? 
Si  iu   apostolorum  loco  et  ordine  sumus , 
non  solum  sermonem   eorum   imitemur  , 
sed  et  conversationem  quoque  et  abstinen- 
tiam.  »  Idem  :   «  Rigida  vita,  »  infra,  de 
Adulatione.  Isidorus ,  de  summo  Bono  "  : 
«  Ad  majoris  culpae    cumulum   pertinet  , 
scire  quemquam  quod  sequi  oporteat  ,  et 
sequi  noUe  quod  sciat.  »  Idem  '^  :  «  Qni  non 
vivit  sicut  docet,  ipsam,  quam  praedicat, 
veritatem  contemptibilem  facit.  »  Joannes 
Chrysostomus ,  super  Matthceum  :  «  Non 
poterit  excusari  doctor,  cujus  verba  aliud 

med.  —  *  Id.,  Epist.  lxix,  lib.  VI.  —  '  Gal.,  vi, 
14.  _  10  Greg.,  Epist.  Lxxvi,  lib.  IV.  —  "  Hierou.,  ad 
NepoliatK,  epist.  u.  —  '*  Ibid.,  post  med.  —  "  Id.,  m 
Michw.,  lib.  II,  c.  il. —  '*  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  II,  sent.  10.  —  '»  Ibid.,  lib.  III,  c.  xxxvii,  sent.  1. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

sonant,  aliud  facta  denionstrant.  »  Idem,  de 
Compunctione  cordis  '  :  «  Docere ,  et  non 
facere  ,  non  solnm  niliil  lucri  ,  sed  etiam 
damni  plurimumconfert.  Grandisenini  con- 
demnatio  est  componenti  quidem  sermonem 
suum ,  vitam  vero  suam  atque  operam  ne- 
gligenti. »  Augustinus,  in  Epistolis  :  «  Ex- 
auditeipsum,  durissime,  immanissime,  sur- 
dlssime  doctor ;  quid  mihi  lingua  aurea ,  et 
cor  ferrenm?  »  Idem,  de  Divinatione  dcemo- 
num  ^  :  a  In  hominibus  etiam  vifse  borse 
prsecepta  videmus  pariter  a  justis  perversis- 
que  doceri.  Nec  obesse  aliquid,  imo  et  prod- 
esse  ad  majorem  notitiam  famamque  veri- 
tatis,  cum  de  illa  etiam  hi ,  quidquid  nove- 
rint,  dicunt,  qui  et  perversis  moribus  con- 
tradicunt.  »  Bernardus  ,  in  Sermone  '  ; 
«  Beati ,  inquit  '' ,  pacifici ,  quoniam  filii 
Bei  vocabuntur.  Considcrate  diligenter  non 
pacidicos  ,  sed  pacificos  commendari  :  sunt 
enim  qui  dicunt,  et  non  faciunt.  Sane  quem- 
admodum  non  auditores  legis  justi  sunt,  sed 
factores ;  sic  non  annuntiatores  pacis ,  sed 
actores  beatificantur. »  Seneca,  in  Epistola: 
«  Hoc  turpissirainn  est ,  quod  nobis  objici 
solet,  verba  nos  fari ,  non  operatractari.  » 


29 


CAPUT  XVI. 

Be  pradicatioiiem  usurpantibus . 

Gregorius,  in  PastoraW^:  «  Sunt  nonnulli, 
qui  solerti  cura  spiritaha  prcEcepta  perscru- 
tantur;  sed  quse  intelhgendo  penetrant,  vi- 
yendo  conculcant.  Repente  docent ,  quae  non 
opere,  sed  meditatione  didicerunt;  et  quod 
verbis  praedicant,  moribus  impugnant.  » 
Idem ' :  «  Redemptor  noster,  cum  in  coehs 
sit  conditor  omnium ,  et  ostensione  suse  po- 
tentise  sit  doctor  angelorum,  ante  tricennale 
tempus  magisler  fleri  noluit  hominum  :  ut 
videlicet  praecipitatis  et  usurpantibus  viam 

''Chrysosl.,  de  Compunct.  Conl.,  lili,  I,  in  fine.  — 
^Aug.,  de  Divinut.  Uaim.,  c.  vi.  —  ^  Bern.,  de  Convers. 
ad  C/ericos,  c.  .xx.vi.  —  *  Matth.,  v,  9.  —  ^  Greg., 
Paslor.,  p.  I,  0.  II,  ia  princ.  —  «  Ibid.,  p.  IV,  c.  II, 
admou.  26,  circa  Dn.  —  '  Id.,  in  Ezech.,  hom.  Ii,  longe 
ante  med.  —  '  ILiid.,  hoin    ix,  lon"e  ante  med.  — 


saluberrimi  timoris  infunderet',  cum  ipse 
etiam,  qui  labi  non  posset,  perfectse  vitae 
.gratiam  non  nisi  in  perfecta  setate  prsedica- 
ret.  »  Idem,  super  Ezechielcm''  :  «  Cam 
prima  sunt  adolescentiae  vel  juventutis  no- 
strse  tempora,  nobis  adhuc  a  praedicatioue 
cessandum  est,  ut  vomer  hnguse  nostrae 
proscindere  non  audeat  terram  cordis  aheni, 
cum  non  habeat  duritiem  et  aciem  inciden- 
di.  »  Idem »  :  «  Adhuc  nobis  in  inflrmitatis 
confusione  jacentibus,  praeberi  non  debet 
auctoritas  prsedicationis ;  sed  cum  jam  in 
bono  opere  surgimus,  cum  jam  recti  stare 
coeperimus,  dignum  est  ut  ad  lucrandum 
alios  cum  prsedicatione  mitti  debeamus.  » 
Idem,  in  Moralibus^ :  «  Infirma  ffitas,  etiam 
cum  recte  sentit,  ad  prsedicandum  non  debet 
incaute  prosilire.  »  Idem  :  «  Qui  mundum 
deserunt,  ad  exteriora  officia  provehi  non 
debent,  nisi  per  humilitatem  diutius  in  ejus- 
dem  mundi  contemptu  solidentur.  »  Isidorus, 
de  summo  Bono^":  «Quadrimoda  e.4  dicendi 
ratio,  qua  aut  bene  sentiendo,  quod  benc 
profertur ;  aut  nihil  sentiendo,  nihil  dicitur ; 
aut  parum  .«leutiendo,  loquacitas  sola  osten- 
tatur ;  aut  optime  sentiendo,  non  eleganter 
profertur,  quod  intehigitur.  »  Bernardus, 
super  Cantica  " :  «  Canales  hodie  multos  ha- 
bemus  in  Ecclesia,  conchas  vero  perpaucas. 
Tantae  enim  charitatis  sunt,  per  quos  nobis 
fluenta  caelestia  manant ,  ut  ante  etfundere, 
quam  infundi  veUnt;  loqui,  quam  audire; 
paratiores  docere ,  quod  non  didiceruat;  et 
aliis  prseesse  gestientes,  qui  se  ipsos  regere 
ncsciunt.  »  Idem  '^ ;  «  Publicc  prsedicare,  nec 
monacho  convenit,  nec  novitio  expedit,  nec 
non  misso  licet.  »  Idem  '^  :  «  Quod  tuuin  est 
spargis  et  perdis,  si  prius  quam  infundaris, 
tu  totus  semiplenus  fHstines  effundere,  contra 
legem  arans  in  priraogenito  Ijovis,  et  ovis 
primogenitum  tondens.  Nimirum  vita  at- 
que  (a)  salute,  quam  alteri  das,  te  fraudas , 

9  Id.,  Moral.,  hb.  XI,  o.  v.  —  'o  (si,l.,  d,;  Sum  Bon., 
lib.   II,    c.   .x.ti.t,  sent.    10.  —    "  Cein.,   in   Cant., 
serm.  xviii,  parum  a  princ—  '-  Ibid,,  siu-m.  lxjv,  aute 
med.—  "  Ibid.,  scrm.  sviii,  paulo  a  piiuc. 
(a)  Cal.  eilit.  absque. 


30 


PHARETRiE  LIB.  I. 


cum  sana  vacuus  inteatione  glorise  inanis 
vento  inflaris.  »  Idem  :  «  Multi,  puritate  ne- 
glecta,  ante  loqui  quam  audire  conati  sunt, 
et  aut  graviter  erraverunt  iiescientes  de  qui- 
bus  loquerentur,  neque  de  quibus  affirma- 
reut;  aut  turpiler  viluerunt ,  dum  qui  alios 
docerent,  seipsos  prius  non  docuissent.  » 
Idem^  in  Epistola^ :  «  Docere  nec  indocto  est 
in  promptu,  nec  monacho  in  ausu,  nec  pec- 
canti  in  afrectu.  »  Glossa  super  illud' :  Sl  est 
tibi  intellectus,  etc. :  «  Sicut  peccat^  qui  scit, 
et  non  vult  docere  proximum  suum;  sic  qui 
nescit,  et  vult  magister  esse.  » 

CAPUT  XVII. 

De  negligentibus  prcedicationem. 

Gregorius,  in  PaMoralibus^ :  «  Quo  reatu 
adstringantur,  aspiciant,  qui  dura  peccan- 
tibus  fratribus  vcrbum  praedicationis  sub- 
trabunt,  uiorientibus  animabus  vitae  remedia 
absconduut.  »  Idem,  in  capitulo  de  Consensu 
proximorum  :  «  Mala,  »  etc.  Idem'  :  «  Si 
quis  est  Domini^,  jungatur  mihi. »  Etpostea 
subdit :  «  Si  ilie  Dei  dicitur,  qui  ad  ferienda 
vitia  zelo  divini  amoris  excitatur,  profecto  se 
Dei  esse  denegat,  qui,  in  quantum  sufficit, 
increpare  vitam  car:ialium  recusat.  »  Ber- 
nardus_,  super  Cantica^  :  a  Rem  profecto 
proximi  retine?,  si  plenus  virtutibus  cum  sis, 
forisque  nibilominus  donis  scientiae  et  elo- 
quentise  adornatus,  metu  forte,  aut  segnitie, 
aut  minus  discreta  humilitate ,  verbum  bo- 
num ,  quod  posset  prodesse  multis ,  inutili , 
imo  et  damnabili  ligas  silentio.  Certe "  7nale- 
dictus,  quifrumenta  abscondit,  in  populo.  » 

CAPUT  XVIII. 

De  audilorihus  verbi  Dei. 

Gregorius,  in  Moralibus^  :  «  Verba  sa- 
pientiae  quae  reprobi  audiunt,  electi  non  so- 

'  Bern.,  ad  Oyer.,  epist.  lxx.xix.  — '  Eccli.,  v,  14. — 
••  Greg.,  iastor.,  p.  III,  c.  ii,  admon.  2G,  fere  in  princ. 
—  '  Ibid.,  paulo  a  iiied.  —  5  Exod.,  xsxil,  26.  — 
*  Beru,,  in  Cant.,  seim.  xviu,  fere  in  princ.  —  '  Prov., 
XI,  26.  —  8  Greg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  v.  —  9  ibid., 


lum  audiunt,  sed  etiam  degustant,  ut  eis  in 
corde  sapiat ,  quod  reproborum  non  menti- 
bus,  sed  solummodo  auribus sonat. »  Idem' : 
«  Pleruinque  discipuli  incassum  bona  au- 
diunt,  cum  ex  maglstri  vita  mala  et  exemplo 
destruuntur.»  Idem,  in  capitulo  de  Scientia 
mala  :  «  Quisquis  a  prajceptis.  »  Idem  super 
Ezecluelem"' :  «Quidam  verbum  Dei  audien- 
tes,  non  audiunt;  quoniam  aurem  ad  sacrum 
eloquium  ponunt,  sed  cor  a  mundi  desideriis 
non  evellunt.  »  Idem"  :  «  Gloria  prsedica- 
toris,  est  profectus  auditoris.  »  Idem,  in  Bo- 
miliis  '- :  «  Cibus  mentis  est  sermo  Dei  :  et 
quasi  acceptus  cibus,  stomacho  languente, 
rejicitur,  quando  auditus  sermo  in  ventre 
memoriae  non  tenetur.  Sed  quisquis  alimenta 
percepta  non  retinet,  hujus  profecto  vita  des- 
peratur.  Per  vocem  auditus  non  instruimur, 
quando  mens  interius  per  spiritum  non  jun- 
gitur. »  Idem  ",  super  Ezechielem  :  «  Tutius 
veritas  auditur,  quam  praedicatur  :  quoniam 
cum  auditur,  cordis  hiimilitas  custoditur; 
cum  autem  praedicatur,  vix  non  surripit  cui- 
que  hominum  quantulacumque  jactantia,  in 
qua  ulique  pedes  affectionis  vel  intentionis 
aliquantuhim  inquinantur. »  Idem  in  Regis- 
tro  '*  ••  «  Utilis  est  semper  docti  viri  allocutio  : 
quia  aut  discit  audiens,  quod  nesclre  se  no- 
verat;  aut  cognoscit,  quod  est  ampliusid, 
quod  se  et  nescivisse  nesciebat.  »  Augusti- 
nus,  de  Vita  beata  '^ :  «  Si  vos  invitos  et  fasti- 
dientes  alere  conabor,  frustra  operam  insu- 
mam .  »  Idem ,  de  Verbis  Bomini  >'  :  «  In 
doctore  inhonesta  est  causa,  non  facere,  quod 
praecipit  observare ;  in  discente  vero  audire 
velle,  quod  nolit  implere.  »  Idem,  de  Doc- 
trina  christiana  "  :  a  Fit  ut  homines  eum 
non  obedienter  audiant,  qui  seipsum  non 
audit;  et  Dei  verbum,  quod  eis  praedicatur, 
simul  cum  ipso  prsdicatore  contemnant.  » 

lib.  XII,  c.  VIII.  —  '»  id.,  in  Ezecli.,  hom.  xii,  circa 
med.  —  "  Ibid.,  hom.  xviii,  ante  med.  —  "  Id.,  in 
Evang.,  bom.  xv,  non  mullo  a  princ.  —  '^  Est  apud 
Aug.,  in  Joan..  tract.  Lvii,  anle  med.  —  "  Idem  in 
Reg.,  hti.  V,  ind.  1.  c.  vi,  in  princ.  —  '^  Aug.,  de  vit. 
Beat.,  disput.  \,  diei,  ante  med.  —  "  [d.,deverb.  Dom., 
serm.  iii,  paulo  post  princ. —  "  Id.,  de  Docl.  Christ., 
lib.  IV,  c.  xxvii,  infine. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 


31 


Idem ,  in  Epistola '  :  «  Ego  cum  amatores 
saeculi  intueor,  nescio  quando  possit  esse  ad 
eorum  animos  sanandos  opportuna  prsedica- 
tio  :  quando  enim  res  hujus  mundi  velut 
prosperas  habent,  fastu  suo  respuunt  salu- 
bres  monitiones,  et  quasi  anilem  reputant 
cantUenam ;  quando  autem  in  adversis  an- 
guntur,  magis  conantur  evadere  unde  ad 
praesens  anguntur,  quam  capere  unde  cu- 
rentur.  »  klem ,  in  Sermone  ^ :  «  Non  minus 
reus  erit,  qui  verbuai  Dei  negligenter  audit, 
quam  Ule,  qui  negligentia  sua  corpus  Christi 
in  terra  cadere  permiserit.  »  Bernardus,  in 
Sermone' :  «  Benigne  audiendum est,  devote 
suscipiendum,  sollicite  conservandum  quid- 
quid  ad  animarum  salutem  pertinet;  et  non 
sicut  verbum  hominum,  sed  sicut  vere  est, 
Dei  verbum,  sive  sit  illud  consolatorium, 
sive  comminatorium ,  sive  etiam  increpato- 
rium  audiatur.  »  Glossa*  :  «  Illi  soli  beati 
sunt,  qui  audiunt,  et  mente  recondunt,  ut 
opere  compleant,  et  opere  impleant,  ut  vitam 
aeternam  possideant. 

CAPUT    XIX. 

De  Episcopis. 

Gregorius,  in  Registro^ :  «Episcopus  cum 

loco  mutet  mentem.  Non  sibi  credat  solam 

lectionem  et  orationem  sufficere,  ut  remotus 

ab  aliis  studeat  sedere,  et  de  manu  nihil 

fructificare;  sed  largam  manum  habeat;  ne- 

cessitatem  patientibus  occurrat ;  alienam  in- 

opiam,  suam  credat :  quia  si  hoc  non  habet, 

vacuum  Episcopi  nomen  tenet.  »  Idem '  : 

0  Tota  mente  fraternitas  vestra  se  exhibere 

festinet  in  prosperis  humilem,  et  in  adversis, 

si  quando  adveniunt,  cum  justitia  erectam; 

amicam  bonis,  contrariam  perversis  :  nuUius 

unquam  faciem  pro  veritate  loquentem  pre- 

mens;  misericordise  operibus  juxta  possibi- 

'  Bern.,  ad  Larg.,  epist.  x.xxii.  —  ^  Id.,  lib.  L 
hondl.,  hom.  xxu,  paiilo  a  priDC.  — 'Bem.,  serra.  in 
feat.  apost.  Petr.  et  Puul.,  ante  med.  —  '  Gloss.  Bed. 
in  Apoc.  —  s  Greg.,  Epist.,  lib.  V,  c.  cxxix.  —  «  (bid., 
lib.  VI,  c.  cxxi.'i.  —  '  Ibid  ,  lib.  IV,  c.  Lxxxis.  — 
•  Id.,  Past.,  p.  II,  c.  I,  in  princ.  —  '  Isid.,  de  Sum. 
£0«.,  lib.  III,  c.  XXXV,  senl.  1.  —  '"  Ibid.,  c.  xli/. 


litatem  substantiae  insisfens,  et  eisdem  in- 
sistere  etiam  supra  posse  cupiens;  infirmis 
compatiens,  bene  valentibus  congaudens, 
aliena  darana  propria  deputans,  de  alienis 
gaudiis  tanquam  de  propriis  exultans;  in 
corrigendis  vitiis  sfeviens,  in  fovendis  virtu- 
libus  auditorum  animum  demulcens;  in  ira 
judicium  sine  ira  tenens,  in  tranquillitate 
autem  severitatis  suae  sententiam  non  dese- 
rens.  »  Idem '  :  «  Valde  periculosum  est  ani- 
mae,  temere  cuiquam  manum  imponere.  » 
Idem,  in  Pcistoralibiis'  :  «  Tantum  debet 
actionem  populi  actio  transcendere  praesulis, 
quantum  distare  solet  a  grege  vita  pastorjs. 
Oportet  namque  ut  metiri  sese  sollicite  stu- 
deat,  quanta  tenendae  rectitudinis  necessitate 
constringatur,  sub  cujus  aestimatione  popu- 
lus  gres  vocatur.  »  Isidorus,  de  summo 
Bono '  :  «  Desinat  locum  docendi  suscipere, 
qui  nescit  docere  :  ignorantia  quippe  prae- 
sulum ,  vitcB  non  congruit  subjectorum.  » 
Idem '" : « Agnoscat  episcopus  servum  se  esse 
plebi.-,  non  dominum.  »  Idem,  de  Officiis  " : 
«  Ejjiscopo,  dum  consecratur,  baculus  datur, 
ut  ejus  judicio  subditam  plebem  vel  regat, 
vel  corrigat ,  vel  infirmitates  infirmorum 
sustineat.  »  Augustinus ,  ad  Orosium  "''  : 
«  Sciat  se  non  esse  episcopum ,  qui  pra;esse 
desiderat,  non  prodesse.  »  Idem,  de  Civitate 
Dei'^  :  «  Episcopus  nomen  est  operis,  non 
honoris.  Episcopein  (a)  (i-iGv.or.ih  ]  enim 
graece,  latine  superintendere  possumus  di- 
cere,  ut  intelligat  uon  se  esse  episcopum, 
qui  praeesse  dilexerit,  non  prodesse.  »  Idera, 
in  Sermone  '*  :  «  Non  est  Episcopi  servaro 
aurum,  et  revocare  a  se  mendicantis  ma- 
num.  »  Ambrosius,  in  Pastorali "  :  «  Quan- 
tum  prae  caeteris  gradus  episcopalis  altior 
est,  tanto,  si  per  negligentiam  dilabatur, 
ruina  gravior  est.  »  flieronymus ,  in  origi- 
nali  super  Sophoniam  '* .- «  Qui  episcopatum 

sent.  3.  —  "  Id.,  rffl  Offic.  KcqIc,  lib.  II,  c.  v.  — 
<=  Aug..  ad  Oros.,  quaest.  ull.  —  "  Id.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XIX,  c.  XIX.  —  "  Id.,  arl  frat.  in  Eremo  serni.  Lii, 
post  med.  —  "  Ambros.,  de  dignil.  Sacerd.,  c.  iil.  — 
'"  Hieron.,  in  Sophron.,  c.  ili. 

(a)  Cat.  edit.  scopos. 


38 


PHARETR^  [IR.  1. 


(inquit ')  desiderat,  bonum  opus  desiderat. 
Videte  quid  dixerit :  opus,  non  dignitatem. 
Si  autem  solum  aspexerit  dignitatem,  cito 
corruet.  n  Bernardn^,  in  Epistola*  :  «  In 
omnibus,  exeinplo  Apostoli ,  honoriflcabitis 
ministerium  vestrum ,  ministerium,  inquam, 
non  dominium;  ipsum  quidem  honorifica- 
bitis,  non  vos.  Nam  qui  quaerit  quse  sua  sunt, 
secupit  honorari,  non  ministerium.  Honori- 
ficabitis  autem  non  ciiltu  vestium,  non  fastu 
equorum,  non  amplis  ajdificiis;  sed  moribus 
ornalis,  studiis  spiritualibus,  ac  bonis  operi- 
bus.  »  Idem '  :  «  hi  omnibus  actibus  suis , 
vel  dictis,  nihil  suum  quserat  Episcopus,  sed 
tantum  aut  Dei  honorem,  aut  salutem  proxi- 
morum,  aut  utrunique.  »  Idem,  de  Conside- 
ratione'' :  «  Domum  episcopi  decet  sanctitudo, 
decet  modestia,  decet  honestas  et  morura 
disciplina. 

CAPUT  XX. 

De  Sacerdotibus  bonis. 

Gregorius,  in  Registro'  :  «  Officii  sacerdo- 
talis  est,  ut  viduis  ac  maritali  regiraine  de- 
solatis  irapartiri  solatia  debeant ,  ut  unde  in 
hoc  muudo  humano  adjutorio  privantur,  sa- 
cerdotaU  tuitione  possi^it  remedia  reperire.  » 
Idem  ^  :  «  Redemptor  noster  ad  sacerdotis 
offlcium  non  quaerit  aurura,  sed  aniraas.  » 
Idera'  :  «  Lux  gregis  est  flarama  pastoris. 
Decet  enim  dominicura  sacerdotem  raoribus 
et  vita  clarescere ,  quatenus  in  eo  tanquara 
in  vitse  suse  speculo  plebs  commissa  possit  et 
eligere  quod  sequatur,  et  videre  quod  corri- 
gat.  »  Idem*  :  «  Est  in  illusione  nocturna 
valde  necessaria  discretio ,  qua  subtihter 
pensari  debeat,  ex  qua  re  menti  acciderit 
dormientis.  Aliquando  enim  ex  crapula; 
aliquando  ex  natura?  superfluitate^  vel  infir- 
mitate;  ahquando  ex  prsecedenti  cogitatione 

'  I  Tim.,  in,  1.  —  ^  Bem.,  acl  Henr.  Senoii., 
epist.  XLii,  paulo  a  princ.  —  ^  Ibid.,  longe  ante  med. 
—  *  Id.,  de  Consider.,  lib.  IV,  prope  fin.  —  ^  Grep!., 
Bpist,,  lib.  I,  episl.  .'Ciii,  in  priuc.  (Labb.  Conc,  tom.VI, 
col.  1035).—  '  Ibiil.,  lib.  V,  c.  cxxviil.  —  '  Ibid., 
lib.Vll,episl.  XXXII.  (Labb.  Conc.,  tom.  VI,  col.  1307). 


contin!?it.  Et  quidem  cum  ex  naturae  super- 
fluitatc  vel  infirmitate  evenerit,  omniraodo 
haec  illusio  non  est  timenda,  quia  hanc  ani- 
mus  pertnlisse  raagis  dolendus  est,  quara 
fecisse.  Cum  vero  ultra  modum  appefitus 
gulse  in  snmendis  alimentis  rapitnr,  atque 
idcirco  humorum  receptacula  gravantur, 
habet  exinde  animus  aliquem  reatum ,  non 
tamen  usque  ad  prohibitionem  percipiendi 
sancti  mysterii ,  vel  missaruni  solemnia  ce- 
lebrandi,  cum  fortasse  aut  dies  festus  exigit, 
aut  exhibere  ministerium ,  pro  eo  quod  sa- 
cerdos  alius  in  loco  deest,  ipsa  necessitas 
compellit.  Nam  si  adsunt  alii  qui  implere 
ministeriura  valeant,  illusio  per  crapulara 
facta  a  perceptione  sacri  mysterii  prohibere 
non  debet ;  sed  ab  iraraolatione  sacri  rayste- 
rii,  ut  arbitror,  subtrahere  se  humiliter  de- 
bet :  si  tamen  dormientis  mentem  turpi  ima- 
gine  non  concusserit.  »  Et  infra  :  «  Si  vero 
ex  turpi  cogitatione  vigilantis  oritur  illusio 
dormienti',  patet  animo  suus  reatus.  Videt 
enira  a  qua  radice  inquinatio  illa  processerit : 
quia  qiiod  cogitavit  sciens,  hoc  pertulit  ne- 
sciens.  Sed  pensandum  est,  ipsa  cogitatio 
utrum  suggestione  tantura,  an  delectatione, 
vel  quod  majus  est,  peccati  consensu  acci- 
derit.  »  Augustinus,  de  Poenitentia^  :  «  Sa- 
cerdos,  cui  omnis  profitetur  peccator,  ante 
quem  statuitur  omnis  languor,  in  nuUo  illo- 
rura  sit  judicandns,  quod  ipse  in  aliis  judi- 
care  est  promptus.  Judicans  enim  alium,  qui 
est  ab  aliis  judicandus,  condemnat  seipsum. » 
Idem,  de  Singularitate  clericorum^" :  «Con- 
templaraini  quid  sit  populo  sancto  praeesse, 
et  considerate  quale  sit  divinis  sacramentis 
insistere.  Altario  enim  placere  debent,  qui 
altario  vivunt,  et  talis  convenit  cura  sinceri- 
tatis  sacratis,  qualia  sunt  sacramenta  ipsa, 
quibus  exhibent  officia  servitutis  :  ne  contra 
Dorainum  olfendant  ipsi,  quem  tractant*aut 
contra  populum  incipiant  impedite,  quod 

—  8  Ibid.,  lib.  XII,  epist.  xxxr,  ad  Auguslin.  inter- 
rogat.  XI  (Labb.  Conc,  lom.  VI,  col.  1575).  —  »  Imo 
auctor,  quisquis  ille  sil,  lib.  de  ver.  et  fals.  Ptenit., 
c.  IV,  inter  Op.  S.  Ang.,  tom.VI,  Append.  —  ">  Repe- 
ritur  inter  opera  S.  Cypriau.,  edit.  Pamel. 


DE  PERSONARTJM  YARIETATE 

praedicant.  »  Ambrosius ,  svper  Liicam '  : 
«  Religionis  insignia,  arma  sunt  sacerdotis. » 
Idem,  in  Epislola^  :  «  Sobriam  a  turbis  gra- 
vitatem,  ac  seriosam  vitam,,  et  singulare 
pondus  conversionis,  dignitas  sibi  vendicat 
sacerdotalis.  Quomodo  enim  polest  in  exem- 
plum  observari  a  populo,  qui  nihil  babet 
discretum  a  populo,  nihil  dispar  in  moribus 
a  multitudine?  Quid  enim  in  te  miretur,  si 
omnia  tua  facta  bona  in  semetipso  recogno- 
scat  existere ;  si  nihil  in  te  aspiciat,  quod  ultra 
se  inveniat ;  si  ea  quae  in  se  erubescit,  in  te, 
quem  reverendum  arbitratur,  offendat?  » 
Idem,  de  Offlciis^  :  «  Sacerdotis  est,  nnlli 
nocere,  prodesse  velle  omnibus;  posse  au- 
tem,  solius  Dei  est.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono'".  « Sacerdotis  praedicatio operibus  con- 
firmanda  est,  ita  ut  quod  docetverbo,  in- 
strnat  et  exemplo. »  Glossa  ex  Ambrosio  (a)  : 
a  Non  facile  accusanda  esf  persona  tam  alti 
ordinis,  cum  sit  vice  Christi.  » 


33 


CAPUT  XXI. 

De  Sacerdotibus  rnalis. 

Gregorius,  in  Homilia  * :  «  Cui  rei  simi- 
les  dixerim  sacerdotes  malos,  nisi  aquae  bap- 
tismatis,  quae  peccata  baptizatorum  dihiens, 
illos  ad  regnum  cceleste  mittit,  et  ipsa  in 
cloacas  descendit?»  Idem ,  in  Pastorali  *  : 
a  Si  homo  apud  hominem ,  de  quo  minime 
praesumit  fieri  intercessor ,  erubescit ;  qua 
mente  apud  Dominum  intercessoris  locum 
pro  populo  arripit ,  qui  familiarem  se  ejus 
gratiae  esse  per  vitae  meritum  nescit  ?  Aut  ab 
eo  quomodo  illi  veniam  postulat,  qui  utrum 
sibi  sit  placatus,  ignorat?  »  Item  in  Regis- 
tro''  :  a  Durum  est,  et  proculdubio  a  sacer- 
dolis  officio  ahenum ,  personam  positam  sub 

'  Arabros.,  in  Luc,  c.  s,  lib.  VIII.  —  '  Id.,  Epist., 
lib.  III,  ad  IrentBum. —  3  Id.,  de  Offic,  lib.  III,  c.  ix. — 
*  Isid.,  de  Suni.  Bon.,  lib.  III ,  c.  xx.xvi,  sent.  2.  — 
5  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xvii,  circa  fin.  —  "  Id., 
Pastor..,  p.  I,  c.  XI,  fere  iD  princ.  —  '  Id.,  Epist., 
lib.  IV,  c.  Lix.  —  '  Ibid.,  lib.  !X,  epist.  LSiv,  ad 
Bnmicliilfl.  ( Labb.  Conc,  tom.  V,  coL  1477).  — 
'  Ibid.,  lib.  III,  episl.  v,  ad  Bonifac.  (Labb.,  Conc, 
tom.  V,  col.   1139).  —  ">  Serm.   xiv,  de  tempore, 

TOM   VU, 


necessitate  negligere ,  et  studio  congregan- 
di ,  indecenter  inhiare  pecuniis.  »  Idem '  : 
o  Causa  sunt  ruinas  populi  sacerdotes  mali. 
Quis  enim  se  pro  populo  peccatis  intercessor 
objiciat ,  si  sacerdos  ,  qui  exorare  debuerat, 
graviora  committat?»  Idem' :  «In  contume- 
Uam  (6)  sacerdotum  est,  de  divinis  cultibus 
admoneri;  quod  enim  ipsi  debent  exigere , 
turpiter  exigmilur.  »  Ambrosius,  in  Sermo- 
ne  '" :  8  Mendacium  est,  sacerdotem  vel  cle- 
ricum  se  profiteri ,  et  contraria  huic  ordini 
operari.  »  Idem,  in  Epistola  "  :  «Nihi!  in  sa- 
cerdote  tam  periculosum  apud  Deum  ,  tam 
turpe  apud  homines,  quam  quod  sentiat, 
non  libere  denuntiare.  »  Joannes  Chrysosto- 
mus,  super  Matthccum  '^  «Yere  magna  con- 
fusio  est  sacerdotum  et  omnium  clericorum, 
quando  laici  inveniuntur  fldeliores   eis  et 
justiores.  Quomodo  autem  non  sit  confusio 
esse  illos  inferiores  laicis ,  quos  etiam  aequa- 
les  esse  confusio  est  ?  »  Isidorus ,  de  Summo 
Bono  "  :  «  Sacerdotes  populorum  iniquitate 
damnantur,  si  eos  aut  ignorantes  non  eru- 
diant,  aut  peccantes  non  arguant. »  Idem  " : 
a  Multi  sacerdotes  metu  potestatis  veritatem 
occultant,  et  a  bono  opere,  vel  justitiae  prae- 
dicatione,  rei  alicujus  formidine,  aut  potes- 
tatis  terrenae  avertuntur.  Sed  heu !  proh  do- 
lor !  inde  metuunt ,  quia  vel  amore  rerum 
saecularium  implicantur,  vel  quiu  aliquo  fa- 
cinoris  opere  confunduntur.  »  Hieronymus, 
in  Epistola  "  :  «  Vinolenlos  sacerdotes  et 
Apostolus  damnat,  et  vetus  lex  prohibet  ". 
Qui  enim  altario  serviunt,  vinuni  et  siceram 
non  bibant.  Sicera  hebraeo  sermone  omnis 
potio  nuncupatur,  quae  inebriare  potest.  » 
Idem  "  :  «  Peccalor  homo  si  ceciderit ,  ro- 
gabit  pro  eo  sacerdos,  pro  sacerdotis  lapsu 
quis  rogaturus  est?  »  Idem  ,  in  originali  su- 
per  Malachiam  "  :  «  Ad  sacerdotis  pertinet 

Ambrosio  ascriplus.  —  "  Id.,  ad  Theod.,  epist.  lib.  II, 
epist.  XVII.  —  '-  Chrysost.,  in  Matlli.  Op.  imperf., 
c.  XXI,  hom.  XL.  —  "  Isid.,  de  Stim.  Bon  ,  lib.  III, 
c.  XLvi,  sent.  1.  —  '*  Ibid.,  c.  XLV,  sent.  2.  —  's  Hier., 
nd  Nefiolian.,  epist.  ii.  —  •*  Levit.,  x,  9.  —  '■  Hieron., 
ad  Heliod.,  eplst.  i.  —  "  Id.,  in  Malach.,  c.  li. 

(«)  Ccei.  edit.  Ambrosius.  —  (A)  Latb.  Conc  contu- 
melia. 


34 


PHARETR^  LIB.  I. 


disciplinam  ,  inteiTOgatum  respondere  de 
lege ;  qui  si  non  doceat  et  respondeat ,  et 
resislentes  non  convincat,  iVustra  jactat  sa- 
cerdotis  dignitatem,  cnjus  opera  non  exlii- 
bet.  »  Bernardus  ,  in  Epistola  '  :  «Cernitur 
in  nonnuUis  sacerdolibus  vestium  cultus 
plurimus  ,  virtutum  aut  nuUus  aut  exi- 
guus.  »  Idem ,  in  Sermone  * :  «  Egressn  ezt 
iniquitas  a  senioribus  judicibus  tuiS ,  Domi- 
ne  ,  qui  videntur  regere  populum  tuum. 
Non  est  jam  dicere  '  :  l't  populus,  sic  sacer- 
dos;  quia  sie  nec  populus,  ut  sacerdos.  Heu, 
heu ,  Domine  Deus ,  quia  ipsi  sunl  in  perse- 
cutione  tua  primi,  qui  videntur  in  Ecclesia 
tua  primatum  diligere,  et  regere  principa- 
tum.  »  Ifiem,  de  Contemptu  *  :  «  In  muUis 
mullipUsiter  regnat  fornicatio,  quia  purita- 
tis  Auctori,  impuro  corde  et  corpore  miais- 
trantes,  non  verentur  stare  ante  Angelum 
Dei,  qui  secet  medios,  et  disperdat;  sed  om- 
nino  audent  Agni  i:iimaculati  sacras  contin- 
gere  carnes,  et  intingere  in  sanguine  Sal- 
vatoris  manus  nefarias ,  quibus  paulo  ante, 
proh  dolor !  meretrices  allrectarunt ;  sic  et 
altaria  circuire,  sic  et  ecclesias  frequentare, 
psalmos  decantare,  cum  et  ejusmodi  laus 
sit  execrabilis,  et=  oratio  fiatinpeccatum.  d 

CAPUT  XXII. 

De  Clericis. 

Gregorius ,  in  Homilia '  :  «  Clericus  ad- 
moneadus  est ,  quatenus  sic  vivat ,  ut  exem- 
plum  vitae  sajcularibus  praebeat.  »  Idem ,  in 
Registro  ' :  iNeunquam  hi,  qui  ordinati  sunt, 
pereant,  provideri  debet  quales  ordinentur, 
ut  prius  aspiciatur  si  vita  eorum  continens 
iu  annis  plurimis  fuit,  si  studium  leclionis, 
si  eleemosynae  amorem  habuerunt. »  Idem  ^: 
K  Proculdubio  Deus  offendilur,  si  ad  sacros 
ordines  quisquam  non  ex  merito,  sed  ex  fa- 

'  Bern.,  ad  Hfnrio.  Senon.,  Epist.  SLII.  —  '  Id.,  in 
Conv.  S.  Paul.,  serm.  1.—  »  Ose.,  iv,  4.  —  »  Bern., 
Declau^at.  super  Ecce  nos  rcliguimus,  elc,  loDge  ante 
meJ.  —  '  Psul.  cviii,  7.  —  '  Greg.,  in  Ei:ang., 
liom.  .XVII,  circa  finem.  —  '  Id.,  ad  Januar.,  lib.  111, 
Epist.  XXVI  (Labb.  Conc,  toro.  V,  col.  U5i).  — 
•  itl.j  ad  ColumO.,  lib,  II,  p.  II,  Episl.  XLVii  (Labb. 


vore ,  quod  absit ,  aut  ex  venalitate  prove- 
hitur.  »  Idem  ' :  Qui  post  acceptum  sacrum 
ordinem  lapsus  in  peccatum  carnis  fuerit , 
sacro  ordine  ita  careat,  ut  ad  altaris ministe- 
rium  ulterius  non  accedat. »  Isidorus,  inlibro 
Elymologiarum  '° :  «  Cleros  (y.Xr,pb?)  graece, 
sors  vei  haereditas  dicitur  :  propterea  ergo 
dicti  sunt  clerici,  quia  de  sorte  sunt  Domini, 
vel  quia  Domini  partem  habeut.  »  Hierouy- 
mus,  in  Epistola  "  :  «  Clerici  vita,  Cbristi 
debet  ornari  Ecclesia.  »  Idem  :  «  Negotiato- 
rem  clericum ,  et  ex  inope  divilem  factum  , 
ex  ignobili  gloriosum ,  quasi  quamdam  pes- 
tem  fuge.  »  Mem  :  «  Procuratores  atque  dis- 
pensatores  domorum  alienarum  atque  villa- 
rum ,  quomodo  possunt  esse  clerici ,  qui 
proprias  jubentur  contemnere  facultates?» 
IJem  '- :  «  Ita  age  et  vive  in  monasterio,  ut 
clericus  esse  merearis ,  ut  adolescenliam 
tuam  nuUa  sorde  commacules,  ut  ad  altare 
Cliristi  quasi  virgo  de  thalamo  procedas,  et 
habeas  de  foris  bonum  teslimonium.  Fe- 
minae  nomen  tuum  noverint,  vultum  ne- 
sciant.  o  Amhrosius,  in  Epistola  :  «Tu  qui- 
cumque  in  cleroes,  Domini  portio  es,  etpos- 
sessio  ejus ;  noli  recedere  de  Domini  tui  pos- 
sessione ,  ut  dicas  Domino  "  :  Possedisti  re- 
nes  meos,  suscepisti  me  de  utero  matris  mece, 
et  ille  tibi  quasi  bono  servo  dicat "  ;  Transi, 
et  recumbe. »  Auguslinus,  de  Singularitate 
clericorum  "  :  «  Cum  Christus  agnus  inno- 
cens,  imo  ipsa  ccelestis  innocentia,  quod  est 
verius,  tantum  se  contempserit  pro  Ecclesia, 
ul  eam  sine  macula  vel  uUa  ruga  redderet 
illibatam,  qualis  est  ille  clericus,  cui  ad  hoc 
sponsa  Christi  committitur,  utpro  unius  fe- 
minae  amore,  culpari  totam  Ecclesiam  patia- 
tur  ?  »  Joannes  Chrysostomus ,  super  Mat- 
thceum  :  «  Laici  delinquentes  facile  emendan- 
tur ;  clerici  autem,  si  semel  evaserint,  inemen- 
dabiles  sunt. »  Bernardus,  de  Contemptu  "  : 

Conc,  tom.  V,  col.  1123)  —  «  Ibid.,  Itb.  III , 
Episl.  .Kxvi,  iibi  sup.  —  '0  Isid.,  Elymolog.,  lib.  VII, 
c.  XII.  —  "  Hieron.,  ad  Ne/jotian.,  Ej/isl.  Ji.  —  '-  !d., 
ad  Rustic,  Epist.  iv.—  '  Psal.  c.xxxviil,  13.—  '*  Luc, 
XVII,  7.  —  '5  Est  apud  Cypr.,  edit.  Pamel.  —  '*  Bern., 
Declamat.  super  Ecce  nos  retiguimus ,  elc  ante  med. 


J 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


35 


a  Vae,  vfe  in  domo  Dei  horrendum  vide- 
mus.  Quid?  Idololatras  ministrantes.  Men- 
tior,  si  non  idolorum  servitus  avaritia  est; 
si  non  quihusdam  etiam  venter  suus  factus 
est  Deus  suus.  Quod  enim  quisque  prsB  cse- 
teris  colit,  id  sibi  Deum  constituisse  perlii- 
betur.  »  Idem  ' :  «  Res  pauperum  non  pau- 
peribus  dare,  par  sacrilegio  crimen  esse  dig- 
noscitur.  Sane  palrimonia  pauperum  facul- 
tates  sunt  ecclesiarum ;  et  sacrilega  eis  cu- 
piditate  surripitur,  quidquid  sibi  ministri  et 
dispensatores ,  non  utique  domini  vel  pos- 
sessores,  ultravictum  accipiunt  et  vestitum.» 
Idem ,  in  Sermone  ^ :  «  Dilatata  videtur  Ec- 
clesia,  et  ipse  clericalis  sacratissimus  ordo 
super  numerum  multiplicatus  est.  Verum  , 
etsi  '  muUiplicasti  gentem ,  Domine ,  non 
magni/icasti  Imtitiam ,  dum  nihil  minus  ap- 
pareat  defecisse  meriti ,  quam  numeri  ac- 
cessisse.  »  Multa  infra  libro  tertio  in  capitulo 
de  Familiaritate '. 

CAPUT  XXIII. 

De  Beneficiatis. 

Gregorius,  in  Registro  '  :  «  sicut  Ecclesia 
proprias  res  amittere  non  debet ,  ita  eam  ra- 
pacitatis  ardore  alienas  invadere  non  opor- 
tet.  »  Idem  ' :  «  Laudabile  studium ,  et  con- 
veniens  est  clericoet  religioso,terrenisgra- 
tam  Deo  pacem  prseferre  compendiis ,  et  ex 
rebus  transitoriis  mansura  semper  charitatis 
lucra  mercari.  »  Idem',  loquens  deillo  verbo 
Joannis ' :  Amen ,  amen  dico  voMs ,  quce- 
ritis  me ,  non  quia  vidistis  signa ,  sed  quia 
ex  panibus  meis  mandmastis,  et  saturati 
estis  :  «  Per  eorum  personam  Dominus  illos 
intra  sanctam  Ecclesiam  detestatur,  qui  per 
sacros  ordines  ad  Doroinum  propinquantes 
non  in  eisdem  ordinibus  virtutum  merita, 
sed  subsidia  vitae  prsesentis  exquirunt;  nec 

'  Beru.,  Dec/nmat.  siiper  Ecce  nos  reliquimus,  etc. 
ante  ined.  —  -  Id.,  le  Convers.  ad  Cleric.,  c.  xxix.  — 
*  Isa.,  IX,  3.  —  »  Vid.  iuf.,  lib.  UI,  c.  xxvi.  —  s  Greg., 
ad  Donif.,  lib.  II,  p.  II,  ICpist.  XLiii  (l.abb.  Conc., 
tom.  V,  col.  H20).  —  "  Id.,  ad  Anton.  et  Dometian., 
lib.  VII,  p.  II  (Labb.  Conc,  tom.  V,  col.  1323).  — 


cogitant  quid  benevivendo  imitari  debeant, 
sed  quae  concupiscendo  compendia  sortian- 
tur.  »  Augustinus ,  in  Epistola :  «  Si  priva- 
tim  quse  nobis  sufficiant  possidemus,  non 
sunt  illanostra,  sed  pauperum,  quorum  pro- 
curationem  quodam  modo  gerimus,  nonpro- 
prietatem  nobis  usurpatione  damnabili  ven- 
dicamus.  »  Idem,  de  Verbis  Domini^ :  «Cle- 
ricus  si  non  contentus  stipendiis  fuerit,  quae 
de  altario,  Domino  jubente,  consequitur, 
sed  exercet  mercimonia,  intercessiones  ven- 
dit,  munera  libenter  ampleclilur,  hic  ne- 
gotiator  magis  potest  videri,  quam  cleri- 
cus.  »  Bernardus,  super  Cantica'":  «  Ti- 
meant  clerici ,  f imeant  ministri  Ecclesiarum 
Dei  ;  qui  in  terris  sanctorum,  quas  possi- 
dent,  tam  iniqua  gerunt,  ut  stipendiis,  quae 
sufflcere  debeant ,  minime  contenti ,  super- 
flua,  quibus  egeni  sustentandi  forent,  impie 
sacrilegeque  sibi  retinent,  et  in  usus  suse  su- 
perbiae  atque  luxuriae  victumpauperum  con- 
sumere  non  verentur  :  duplici  profecto  ini- 
quitate  peccantes,  eo  quod  et  aliena  diri- 
piunt,  et  sacris,  in  suis  vanitatibus  et  tur- 
pitudinibus ,  abutunlur.  »  Idem ,  in  Epis- 
tola  "  :  a  Honores  et  dignitates  ecclesiasticas 
non  ignoro  deberi  his  qui  eas  digne  et  se- 
cundum  Deum  administrare ,  et  velint ,  et 
possint.  »  Et  infra  '"  :  « Nec  cuiquam ,  vel 
adulto ,  plures  in  pluribus  ecclesiis  habere 
licet,  nisi  dispensatorie  quidem  ob  magnam 
vel  Ecclesiae  necessitatem ,  vel  personae  uti- 
litatem.»  Idem  "  :  Quidquid  praeter  necessa- 
rium  victum ,  ac  simplicem  vestitum  de  al- 
tario  retines  ,  tuum  non  est,  rapina  est^  sa- 
crilegium  est.  o  Idem  '* :  «  Conceditur  tibi, 
ut  si  bene  deservis ,  de  altario  vivas  ;  non 
autem  ut  de  altario  luxurieris ,  ut  de  altario 
superbias ,  ut  inde  compares  libi  fraena  au- 
rea,  sellas  depictas,  calcaria  deaurata,  varia 
griseaque  pellicea.  »  Idem,  de  Contemptu  "  : 

'  Id.,  Moral.,  lib.  XVI,  c.  XIX.  —  '  Joan.,  VI,  26.  — 
■'  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xix.  —  ">  Bern.,  in  Cant., 
serm.  xxil.  —  "  Id.,  ad  Theob.,  epist.  ccLXXl.  —  "Id., 
adFutcon.,  epist.  iv.—  "  Ibid.—  '*  Id.,  Dedamat.  super 
Ecce  nos  rcUquimus,  etc,  longe  ante  med.  —  "  Ibid. 
(a)  Labb. ,  laudabile  et  studio  est  religiosu. 


36 


PHARETR.E  LID.  1. 


a  Yae,  vai  tibi,  cierice,  mors  in  olla,  mors 
in  oUis  carnium,  mors  in  deliciis  est  :  non 
modo  quia  secus  inlroitum  deleetationis  po- 
sifa  esse  cognoscitur ;  sed  ob  id  maxime, 
quia  populi  peocata  constat  ossequae  comedis, 
ac  si  propria  tibi  minus  sufflcere  viderentur. 
SoUicitus  eslo,  tanquam  redditurus  ratio- 
nem,  dignos  pro  eis  gemitus  fundere,  dignos 
agere  poeiiiteutiai  fructus. »  Idem' :  «  Quau- 
do  poterit  necessariis  esse  contentus  ,  qui 
60  animo  iutroivit  ,  ut  stipendia  clerici  in 
usus  voluptalis,  curiositatis  el  vanitatis  con- 
greget ,  servet ,  et  expendat  ?  Triplex  '  est 
ergo  fiiniciihis ,  qui  difficile  rumpitnr,  ho- 
minem  miserum  in  perniciem  trahit,  qui 
impure  intrat,  indigne  ministrat  ,  et  ipso 
fructu  abutitur  temporali. »  Idem  '  :  «  Non 
ordinavit  Deus  his,  qui  Evangelio  serviunt, 
de  Evangelio  qua;rere  delicias,  vel  ornatum ; 
sed  vivere,  ut  ait  Paulus ',  ex  eo',  ut  videli- 
cet  sint  contenti  aliiuenta  corporis,  non  gu- 
Iffi  irritamenta  ,  vel  incentiva  hbidinis  ha- 
bere ;  et  quibus  tegantur,  non  quibus  or- 
nentur,  acciperc,»  Idem  ^ :  «De  altario,  in- 
quit  Apostohis  ^  vivat,  non  superbiat,  non 
luxurietur  :  denique  non  ditetur,  non  con- 
tra  sancti  cujusquam  plane  dignam  omni 
accrptioue  sentenliam  ex  clericatu  ditior  fiat, 
Non  sibi  de  bonis  Ecclesise  ampla  palatia  fa- 
bricet,  mutans  quadrata  rotundis ;  nec  locu- 
los  inde  congreget ,  nec  in  vanilate,  aut  su- 
perfluitate  dispergat ;  non  extollat  de  facul- 
tatibus  Ecclesiae  consanguineos,  aut  neptes, 
ne  flUas  dixerim.  » 

CAPUT  XXIV. 

De   Ambitiosis. 

Gregorius,  in  Regislro  '  :  «  Sicut  is ,  qui 
invitatus  renuit,  quaesitus  refugit,  sacris 
est  altaribus  admovendus ,  sic  qui  ultro  am- 
bit,  vel  importunum  se  ingerit,  est  procul- 

'  Bem.,  Declamal.  super  Ecce  nos  reHquimus,  etc, 
loDge  anle  med.  —  '  Ecclc.,  l\,  12.  —  '  Bern.,  loc.  cit. 
—  »  I  Cor.,  IX,  14.—  5  Bern.,  loc.  tit.  —  M  Cor.,  ix, 
14.  —  '  Greg.,  Ub.  VII ,  epijt.  cx.  —  «  Id.,  lib.  IV, 
epist.  xcvii.  —  9  !d.,  Pastor.,  p.  I,  c.  i,  iu  priuc.  — 


dubio  repellendus.  »  Idem' :  «  Yerecundum 
nobis  est ,  et  dicere  pudet,  quia  sacerJotes 
sibi  ducatum  accipiunt,  qui  exordium  reli- 
giosae  militiae  non  viderunt. »  Idein  :  «  Or- 
dinate  ad  ordines  accedendum  est :  nam  ca- 
sum  appetit,  qui  ad  summa  loci  fastigia, 
postpositis  gradibus,  per  abrupla  ascensum 
quaerit.  »  Idem,  in  Fastorali  ^  :  «  NuUa  ars 
doceri  praesumitur,  nisi  prius  iutenta  medi- 
tatione  discatur.  Ab  imperitis  ergo  pastorale 
magisterium  quatemeritatesuscipitur,  quan- 
do  ars  artium  est  regimen  auimarum !  » 
Idem  '" ;  «Ipsi  regnaverunt ",  et  non  ex  me; 
principes  extiterunt,  et  non  cognovi.  Ex  se 
namque ,  et  non  ex  arbitrio  sunimi  Crfatoris 
regnantii,  qui  nuUis  fulti  virtutibus ,  ne- 
quaquam  divinitus  vocati ,  sed  sua  cupidi- 
tate  accensi,  culmen  regiminis  rapiunt  po- 
tius,  quam  assequuntur.  »  Idem  "  :  «  Sa- 
crum  officium  non  solum  non  diligitomnino, 
sed  nescit ,  qui  ad  culmen  regiminis  anhe- 
lans ,  Ln  occulta  meditatione  cogitationis  cae- 
terorum  subiectione  pascitur ,  laude  propria 
laetatur,  ad  houorem  cor  elevat,  rerum  af- 
fluentium  abundantia  exultat.  »  Idem  "  : 
«  Nescit  laudem,  cum  suppetit,  fugere,  qui 
ad  hanc  didicit ,  cum  deesset ,  anhelare.  » 
Idem : «  Quod  dicerepudet, » (supraincapitulo 
de  Prcelatis  nialis  ").  Isidorus,  de  Summo 
Bono  "  :  «  Qui  regimen  sacerdotum  conten- 
dit  appetere,  ante  se  discutiat,  si  vita  ho- 
nori  sit  congrua :  quod  si  non  discrepat,  hu- 
mihter  adid,  ad  quodvocatur,  accedat.  Rea- 
tuiu  quippe  culpa  geminat,  si  quis  cum  culpa 
ad  sacerdotale  culmen  aspirat.  »  Idem  '^  : 
0  Qui  ad  hoc  conversionem  sanctitatis  prae- 
tendit,  ut  aliis  quandoque  praeesse  possit, 
iste  non  discipulus  Christi ,  sed  pravitatis  et 
Antichristi  sectator  existit,  quianou  pro  Deo, 
sed  pro  saeculi  honore  portare  stuuet  crucis 
Chrisii  contumeliam  et  laborem.  »  Augusti- 
nus ,  de  Civitate  Dei  ''  :  «  Locus  superior, 

'0  Ibid.  —  "  Ose.,  rai,  4.  —  "  Greg.,  lib.  cit.,  c.  viii. 
—  "  Ibid.,  c.  IS.  —  '*  Vid.  sup.,  c.  xil,  p.  25.  — 
'5  IsiJ.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c  xisiv,  sent.  4.  — 
'6  ibid.,  c.  XIX,  sent.  3.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XiX,  c.  xis. 


sine  quo  regi  populus  non  potest ,  etiamsi 
teneatur  et  administretur  ut  decet ,  tamen 
indeceuter  appetitur. »  Idem,  de  Trinitate ' : 
oHomines  diabolum  tanto  magis  imitantur, 
quanto  magis  neglecta ,  vel  eliam  perosa 
justitia,  potentiae  student,  ejusque  vel  adep- 
tione  Ifetantur,  vel  inflammanlur  cupidi- 
tate.  »  Ambrosius ,  super  Liicam  ^ :  «  Si  Do- 
minus  Jesus  propria  deseruit ,  tu  aliena  cur 
quaeris?  Si  Creator  omnium  saec.uli  gloriam 
subeundae  paupertatis  virtute  contempsit,  cur 
tu  fastidias  ad  quod  natus  es ,  appetas  quod 
indebitum  est  ?  Cur  ea ,  quae  ad  usum  tibi 
diuturna  esse  non  possunt,  ad  supplicium 
diulurna ,  deposcas  ?  Cave  insidias  ,  cave 
fraudes.  »  Idem  ^ :  a  Ordinatio  mundi  a  Deo, 
opera  mundi  a  malo  :  ita  etiam  a  Deo  potes- 
tatum  ordinatio,  a  malo  ambitio  potestalis.» 
Idem  *  :  «  Ssepe  quos  vitia  nulla  delectant , 
quos  nullapotuit  movereluxuriaj  nulla  ava- 
ritia  subvertere ,  facit  ambitio  criminosos. 
Hahet  enim  forensem  gratiam ,  domesticum 
scelus ,  et'  xit  dominetur  aliis ,  prius  servit.  » 
Bernardus ,  de  Consideratione  ^  :  «  0  am- 
bitio ,  ambientium  crux ,  quomodo  omnes 
torquens,  omnibus  places?  Nil  acerbiuscru- 
ciat,  nil  molestius  inquietat ;  nil  tamen  apud 
miseros  mortales  celebrius  negotiis  ejus. 
Annon  limina  Apostolorum  plus  ambitio , 
quam  devotio  terit?»  Item,  siiper  Missus  « : 
«  Quoties  hominibus  prseesse  desidero ,  to- 
ties  Deum  meum  praeire  contendo ;  et  tunc 
vere  non  sapio  ea ,  quae  Dei  sunt.  »  Idem '  : 
« Videas  homines  pecuniosos  ad  honores 
quosque  ecclesiasticos  pervolare  ,  moxque 
applaudere  sibi  sanctitatem  vestium  dun- 
taxat  mutatione,  non  mentium,  et  dignos 
se  aestimare  dignitate ,  ad  quam  ambiendo 
pervenerunt  ;  quodque  ,  si  audeo  dicere, 
adepti  sunt  nummis  ,  attribuere  meritis.  » 
Idem ,  super  Cantica  « :  «  0  utinam  praelati 


'  Aug.,  rle  Trin.,  lib.  XIII,  c.  xiii.  —  2  Ambros.,  in 
Luc,  IV,  lib.  IV,  Q.  34.  —  '  Ibid.,  n.  29.  —  '  Ibid., 
n.  31.  —  »  Bern.,  de  Consider.,  lih.  III,  an(e  med.  — 
*  Id.,  super  Missus  est ,  hom.  i,  non  longe  a  Cne.  — 
'  Ibid.,  hom.  iv,  post  laed.  —  8  ij.^  ,„  Cant., 
serm.  Lxxvii,  ante  med.  —  '  Ibid.,  serm.  lxiii,  anle 


DE  PERSONARUM  VARIETATE.  37 

tam  vigiles  reperirentur  ad  curam ,  quam 
alacres  currunt  ad  cathedram.  »  Idem  °  : 
«  Non  probe  satis  prseesse  affectas,  quibus 
prodesse  non  curas;  et  quorum  non  zelas 
salutem,  subjectionem  nimis  ambitioseven- 
dicas  tibi.  »  Idem,  in  Epistola  '" :  «  Ambitio, 
mater  hypocrisis,  latebras  amat,  et  tenebras 
quaerit,  lucis  impatiens.  Ambitio  spurcum 
vitium,  in  imojacet,  videt  tamen  omne  su- 
blime ,  sed  videri  ipsa  refugit  :  nec  mirum , 
optato  namque  nesesse  est  careat ,  nisi  ca- 
veat  arbitros.  »  Idem  "  :  «  Curritur  in  clero 
passim  ab  omni  aetate  et  ordine,  a  doctis 
pariter  et  indoctis,  aJ  ecclesiasticas  curas , 
tanquam  sine  curis  quisque  victurus  sit , 
cum  ad  curas  pervenerit.  »  Idem  ,  super 
Qui  liabitat  '^  :  «  Radix  iniquitatis  ambitio, 
subtile  malum,  secretum  virus ,  pestis  oc- 
culta,  doli  artifex,  mater  hypocrisis,  livoris 
parens,  vitiorum  origo,  criminum  fomes, 
virlutum  aeriigo,  tinea  sanctitatis ,  excaeca- 
irix  cordium,  ex  remediis  morbos  creans , 
generans  ex  medicina  languorem. » Idem  "  : 
«  Omnes  quce  sua  sunt  qucerunt  '*,  non  quce 
Jesu  Christi  :  ipsa  quoque  ccclesiasticae  di- 
gnitatis  officia  in  turpem  quaestum,  et  tene- 
brarum  negotia  transiere  :  nec  in  his  ani- 
marum  salus  ,  sed  luxus  quaeritur  divitia- 
rum.  Propter  hoc  tondentur,  propter  hoc 
frequentant  ecclesias,  missas  celebrant,  psal- 
mos  decantant.  Pro  episcopatibus  et  archi- 
diaconatibus  hodie  decertatur,  ut  ecclesia- 
rum  redditus  in  superfluitatis  et  vanitatis 
usus  dissipentur.  »  Idem,  de  Contemptu  "  : 
«  Alius  undique  circuit  sedulus  explorator  , 
blanditur,  obsequitur,  simulat  et  dissimulat, 
miseraque  sibi  suffragia  mendicare  non  eru- 
bescit,  manibus  et  pedibus  repens,  si  quo 
modo  tandem  se  ingerere  queat  in  patrimo- 
nium  Crucitixi,  et  bona  Domini,  quae  sola 
ex  omnibus  inveniuntur  exposita,  Nimirum 
peregre  profectus  est '%  sed  in  plenissimo 


med.  —  ">  Id.,  ad  Episc.  Aquit..  epist.  cxxvi,  ante 
med. —  ''Id.,  ad  Henr.  Senon.,  epist  SLil,  post  med. 
—  '-  Id.,  sufier  ^«1  liabitat ,  serm.  vi ,  ante  med.  — 
"  Ibid.,  prope  tin.  —  '*  Philip.,  11,  21.  —  '^  Bern., 
declam.  super  Ecce  nosreliquimus.—  ^'Maith.,  xxi,  33. 


38 


PHARETRS:  LIB.  I. 


die,  ut  sua  districte  repefat,  rediturus.  » 
Idem'  :  « Universos  in  ordinibus  ecclesiasti- 
cis ,  caeterisque  ad  sanctuarium  pertinenli- 
bus,  honorem  quaerentes  proprium  ,  aut  di- 
vitias ,  seu  corporis  voluptatem,  postremo, 
quce  sua  sunt ,  non  quoe  Jesu  Christi,  ma- 
nifeste  prorsus,  et  indubitanter  nou  ea  quae 
Deus  est  charitas ,  sed  aliena  a  Deo  et  om- 
nium  radix  malorum  cupiditas  introducit.  » 
Idem' :  aPotentes  potentcr  tormentapatien- 
tur  '.  Ascendat  superbia  tua  semper ;  se- 
quere  rcgem  tuum  ;  omne  sublime  videant 
oculitui ;  festina  multiplicare  praebendas;  in- 
de  ad  archidiaconatum  evola ;  deinde  aspira 
ad  episcopatum  ,  nec  ibi  quidem  requiem 
habiturus  :  quoniam  sic  itur  ad  astra.  » 
Idem,  in  Sermone*  :  «0  perversitas,  o  abu. 
sio  filiorum  Adam,  qui,  cum  ascendere  dif- 
ficillimum  sit,  descendere  autem  facillimum, 
ipsi  et  leviter  ascendunt,  et  descendunt  dif- 
ficilius  ,  parati  ad  houores  ,  ad  celsitudines 
graduum  ecclesiasticorum  ipsis  etiam  ange- 
licis  humeris  formidandos.  »  Idem  ''i  o  Cur- 
ritur  passim  ad  sacros  ordines,  et  revereuda 
quoque  ipsis  spiritibus  angelicis  mysteria 
homiues  apprehendunt  sine  reverenlia,  sine 
consideratione.  Neque  enim  signum  regni 
ccelestis  occupare,  aut  illius  timent  imperii 
gestare  coronam.  in  quibus  avaritia  regnat, 
ambitio  imperat ,  sedet  iniquitas ,  luxuria 
dominatiu*,  superbia  principatur.  » 

CAPUT   XXV. 

De  Studeniibus. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  ^  :  «  Idcirco 
nonnunquam  studiosus  tarditate  intelligen- 
tiae  preinitur,  ut  eo  majora  praemia  retri- 
butionis  inveniat,  quo  magis  in  studio  in- 
ventionis  elaborat.  »  Idem  ^  :  «  A  fervore 
mentis,  vel  inter  spirituales  inimicos  ,  vel 
inter  carnales  quosque  proximos ,  ipsi  ali- 
quo  modo  vivendi  usu  veterascimus  ,   et 

'  Bern.,  Declam.  super  Ecce  nos  religuimus, —  '  Ibid. 
—  ^  Sap.,  VI,  7.  —  »  Bern.,  m  As^-ens.  Dom.,  serm.  II, 
prope  fin.  —  5  ij.^  tle  Convers.  ad  Cleric,  c.  xxix.  — 
«  Greg.,  Moral.,  lib.  VI,  c.  vi.  —  '  Ibid.,  lib.  XIX. 


assumptae  novitatis  speciem  fuscamus.   A 

qua  tamen  vetustate  quotidie ,  si  studia  cir- 

cumspectionis  invigilent,  orando,  legendo, 

bene  vivendo,  renovamur.  »  Ideni,  super 

Ezechielem ' :  «  Qui  idcirco  in  sacro  eloquio 

ea ,  quse  dignitatis  sunt,  contemplatur  ,  ut 

per  hoc ,  quod  intelligit ,  occupari  ad  quaes- 

tiones  possit ,  quia  non  dulcedine  quaesitae 

veritatis  sanari  appelit ,  sed  doctus  videri  : 

iste  nimiruin  intellectus  sui  pennas  desuper 

non  exlendit.  »  Idem '  :  «  In  verbis  sacri 

eloquii  iste  debet  studii  nostri  ordo  servari , 

ut  haec  ideo  cognoscamus ,  quatenus  de  ini- 

quitate  nostra  compuncti,  et  cognoscentes 

mala  quae  fecimus ,  ipsa  vitemus ,  ne  alia 

faciamus ;  et  cum  jam  ex  magno  usu  lacry- 

marum  de  peccatorum  remissione  cceperit 

esse  tiducia ,  per  verba  Dei ,  quae  intelligi- 

mus ,  ad  vitam  quoque  et  alios  trahamus.  » 

Idem  in    Pastorali  '"  :   «  Yalde  inter  hu- 

mana  verba  cor  nostrum  defluit;  cumque 

indubitanter  constet,  quod  exterius  occupa- 

tionum  tumultibus  impulsum  a  semetipso 

corruat ,  studere  incessabiliter  debet ,  ut  per 

eruditionis  studium   resurgat.  »  Idem ,  in 

Registro  :  «  Dum  his,  quibus  aedificamur, 

innitimur ,  locum  sine  dubio  deceptionis  ex- 

cludimus.  »  Hieronymus  ,  in  originali  super 

Michceam  :  a  Non  aestimes  in  eo  te  placere 

Deo ,  si  sermones ,  id  est ,  scripturas  illius 

legas :  tunc  enim  scripturae  prosunt  legenti, 

si  quod  legitur ,  opere  compleatur.  »  Isido- 

rus,  de  Summo  Bono  >'  :  «  Lector  strenuus 

potius  ad  implendum  quae  legit ,  quam  ad 

sciendum  erit  promptissimus.  Minus  enim 

poena  est  nescire  quod  appetas ,  quam  ea , 

quae  noveris ,  non  implere.  »  Idem ,  in  Syn- 

onymis  '-  :  «  Disce  quod  uescis ;  ne  doctor 

inutilis  inveniaris,  anteaesto  auditor,  postea 

doctor.  »  Idem  "  :  «  In  disputatione  tolle 

certamen,  tolle  pertinacem  vincendi  defen- 

sionem  :  cede  cito  veritati  ,  non  contradicas 

justitiae.  »  Idem  "  :  «  Disputare  stude,  non 

c.  XVI.  —  »  Id.,  1)1  Ezech.,  hom.  iv.  — '  Ibid.,  hom.  i. 
—  '0  Id.,  Paslor.,  p.  11,  c.  xi.  —  ■>  Isid.,  de  Sum.  Bon., 
lib.  111,  c.  VIII,  sent.  5.  —  '-  Id.,  de  Synon.,  c.  xvi.  — 
"Ibid.—  '*lbid. 


DE  PERSONARmi  VARIETATE. 

superare  :  plus  dilige  audire,  quam  dicere  ; 
plus  auscultare,  quam  loqui.  »  Augustinus, 
in  Sermone  '  :  «  Mullos  reperimus  negli- 
gentissimos  justitiae  ,  et  avidissimos  sapien- 
tiae  :  hos  docet  Scriptura  divina  pervenire 
non  posse  ad  id  quod  appetunt,  nisi  servando 


39 


quod  negligunt :  Fili  ,  inquit  ^ ,  concupis- 
cens  sapientiam,  conserva  justitiam,  et  Do- 
minus  prcelehit  illam  tfbi.  «  Idem,  de  Civi- 
tate  Dei '  :  «  Philosophiaj  est  finis  boni  : 
nulla  est  igitur  causa  philosophandi  nisi 
finis  boni.  Quamobrem ,  quae  nullum  boni 
finem  sectatur,  nuUa  philosophiae  secta  di- 
cenda  est.  »  Idem,  cle  Trinitate  * :  «  Necpi- 
gebit  me ,  sicubi  haesito,  qua^rere  ;  nec  pu- 
debit  me  ,  sicubi  erro ,  discere.  »  Llem  ' : 
a  Quisquishaec  legit,  ubi  pariter  certus  est, 
pergat  mecum;  ubi  pariter  haesitat,  quaerat 
mecum ;  ubi  errorem  suum  cognoscit,  redeat 
ad  me ;  ubi  meum  cognoscit,  revocet  me.  » 
Et  post  :  «  Et  hoc  placitum  primum  atque 
tutum  corara  Domino  Deo  nostro,  cum  om- 
nibus  gratum,  quia  ea,  quae  scribo  legunt : 
et  in  omnibus  scriptis  meis,  maxime  in  his, 
ubi  quaeritur  unitas  Trinitatis  Patris ,  et  Fi- 
hi,  et  Spiritus  sancti  :  quia  nec  periculosius 
alicubi  erratur,  nec  laboriosius  aliquid  quae- 
ritur,  nec  fructuosius  aliquid  invenitur.  » 
Idem,  de  Opere  monachorum  *  :«Quceest  ista 
perversitas,  lectioni  obtemperare  nolle,  dum 
vult  ei  vacare ;  et  dum  id  quod  bonum  est, 
diutius  legatur,  ideo  facere  nolle,  quod  legi- 
tur?  »  Bernardus,  super  Cantica  '  :  «Scias 
quoordine,  quostudio,quoflnequaequenosse 
oporteat.  Quo  ordine,  ut  id  prius  addiscas, 
quod  est  maturius  ad  salutem.  Quo  studio,  ut 
idardentius,  quod  estvehementiusad  amo- 
rem. Quo  fine,  ut  non  ad  inanem  gloriam,  aut 
propter  curiositatem,  aut  aliquid  simile;  sed 
tantum  ad  tuam  et  proximi  aedificationem , 
et  ad  Dei  gloriam.  »  Idem  '  :  «  Sunt  qui 
scire  volunt  eo  fine  tantum  ,  ut  sciant,  et 

'  Au?.,  de  Annunt.  Dom.,  serra  .  i.  —  '  Eccli.,  i,  3.''. 
—  3  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  I.  —  *  Id.,  de 
Trinit.,  lib.  I,  c.  Ii.  —  s  Ibid.  —  «  Id.,  de  opere 
Momc,  c.  XVII.  —  "^  Cern.,  in  Cant.,  serm.  xxxvi.  — 
•  Ibid.  —  '  Id.,  ad  Jhom,  de  S.  Audom.,  epist.  cviii. 


turpis  curiosifasest;  et  sunt,  qui  scire  vo- 
lunt,  ut  sciantur  ipsi,  et  turpis  vanitas  est; 
et  sunt  item ,  qui  scire  volunt ,  ut  scientiam 
suam  ahis  vendant,  verbi  causa  pro  pecu- 
nia  et  honOribus;  et  turpis  quaestus  est :  sed 
sunt  quoque  qui  scire  volunt,  ut  alios  aedi- 
ficent ,  et  charitas  est;  et  item,  qui  scire 
volunt,  ut  cediflcentur  ,  ct  prudentia  est.  » 
Idem ,  in  Epistola ' :  «  Falleris ,  fili,  falleris, 
si  te  putas  invenire  apud  mundi  magistros 
scientiam,  quam  soh  Christi  discipuh,  id 
est  mundi  contemptores ,  Dei  munere  asse- 
quuntur.  Non  enim  hanc  lectio  docet,  sed 
unctio ;  non  liltera,  sed  spiritus;  non  erudi- 
tio,  sed  exercitatio  in  mandalis  Dei.  »Idem '» : 
«  Non  recte  proditur  ad  scientiae  hmen,  nisi 
justitiae  germen  praecedat  ad  animam  ,  ex 
quo  formetur  granum  vitae ,  et  non  palea 
vanae  gloriae.  »  Idem ,  in  Sermonibus  "  : 
«  Pessimus  mons  inflans  scientia  ;  in  quem 
tainen  usque  hodie  tanta  videas  concupis- 
centia  plurimos  reperire  flliorum  Adam ,  ac 
si  non  noverint ,  quantum  pater  illorum  il- 
lius  montis  ascensu  descenderit;  imo,  quam 
graviter  ceciderit,  quanlum  lota  dejecta  sit 
et  conquassata  posteritas.  »  Seneca,  in  Epi- 
stola^^ :  «Tandiu  discendum  estquemadmo- 
dum  vivas,  quandiu  vivis,  » 

CAPUT  XXVI. 

De  Advocalis. 

Gregorius,  super  Ezechielem  "  :  «  Justus 
advocatus  injustas  causas  nullo  modo  acci- 
pit,  nec  verba  dare  pro  injustitia  consentit.» 
IJem,  super  illud  Job  '*,  De  convalUbus  ista 
rapientes ,  cum  singula  reperissent,  ad  ea 
cum  claynore  currebant " : «  In  valle  repertis 
singulis  cum  clamore  occurrere ,  ex  subor- 
tis  causarum  occasionibus,  etiam  pro  parva 
stirpe  litigare.  »  Augustinus ,  de  Verbis  Do- 
mini  "  :  «  Usque  adeo  cupiditatis  inoievit 
malum,  ut  jam  ex  consuetudine  vendantur 

—  1"  Ibid.  —  "  Id.,  in  Ascens.  Dom.,  serni.  iv.  — 
<-  SeDcc,  Episl.  LS.xvi,  in  princ.  —  "  Greg.,  in  Ezech., 
bom.  VII.  —  '*yo6,  XXX,  S.  — 'SGreg.,  il/ora/.,  lib.  XX, 
c.  XV.  —  '*  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xix. 


40 


PHAHRTR^  LIB.  1. 


leges  ,  corrumpantur  jura ,  sententia  ipsa 
venalissit,  ct  nuUa  jam  causa  possit  esse 
sine  causa.  »  Bernardus,  de  Consideratio- 
ne*  :  «  Quotidie  perstrepunt  in  palatio  le- 
ges,  sed  Justiniani ,  non  Domini.  »  Idem  : 
«Certe  »  lex  Bomini  immaculata,  conver- 
iens  aiiimas.  Haj  aulem  non  tam  leges  , 
quam  lites  sunt,  et  cavillationes  subverten- 
tes  judicium.  «  Idem'  :  «  Miror,  quemad- 
modum  rcligiosai  aures  tuae  audire  susti- 
nent  hujusmodi  disputationes  advocatorum, 
et  pugnas  verborum ,  quse  magis  ad  sub- 
versionem,  quam  ad  inventionem  proflciunt 
veriiatis.  Corrige  pravum  morem  ,  et  praj- 
cide  linguas  vaniloquas  ,  et  labia  dolosa 
claude.  »  Idem  ' :  «  Advocati  sunt ,  qui  do- 
cuerunt  linguas  suas  loqui  mendacium ;  di- 
serti,  adversus  justitiam  ;  eruditi,  pro  falsi- 
tate ;  sapientes  sunt ,  ut  faciant  malum  ; 
eloquentes,  ut  impugnent  verum.  »  Idem  '^ : 
«  Iniqua  omnis  appellatio,  ad  quam  justitiae 
inopia  nonco^git.  Appellare,  nonutgraves, 
sed  si  graveris  ,  iicet. .»  Idem  ^  :  «  Qui  non 
gravatus  appellat ,  liquet  quia  aut  gravare 
intendit ,  aut  tempus  redimere.  » 

CAPUT    XXVII. 

■ 

De  Religiosis  bonis. 

Gregorius,  in  Registro  '  :  «  Expedit  parvo 
incommodo  ,  a  strepitu  causarum  servos 
Dei  quietos  existere  ,  ut  et  utilitates  collec- 
tae  (a)  per  negligentiam  non  pereant,  et 
servorum  Dei  mentes  ad  opus  divinum  [b) 
liberiores  existant.  »  Idem  :  «  Sicut  vera- 
citer  adversus  religiosos  dicta  crimina  , 
digna  sunt  ultione  pleclenda;  ila  ab  illatis 
nihilominus  sunt  absolvendi ,  quando  nul- 
lus  eos  culpae  reatus  astringit.  »  Augus- 
tinus,  in  Regula'  :  «  Non  debent  velle  om- 
nes,  quod  paucos  vident  amplius,  non  quia 
honorantur,  sed  quia  tolerantur,  accipere; 

'  Bern.,  de  ConsUl.,  lih.  I ,  anle  med.  —  -  Psal.  xviii, 
8.  —  '  Bern.,  Ibici.,  post  med.  —  *  Ibid.  —  =  Ibid., 
lib.  III,  anle  med.  —  «  Ibid.  —  '  Gieg.,  ad  Petr.  Suhd., 
lib.  I,  Eiiist.  LXvii  (  Labb.  Conc,  tom.  v,  col.  1069). 
—  '  Aug.,  Rerj.  iii,  c.  XV.  —  '  Id.,  de  Mor.  EccL, 


ne  contingat  detestanda  perversitas,  ut  in 
monasterio  ubi,  quantum  possunt,  fiunt  di- 
vites  laboriosi ,   fiant  pauperes  delicati.  » 
Idem ,  dc  Moribus  Ecclesice  ' :  «  Quis  non 
illos  miretur  et  praedicet,  qui  contemptis 
atque  desertis  muiidi  hujus  illecebris ,  in 
communem  vilam  sanctissiinam  et  castissi- 
mam  congregati,  simul  aetatem  agunt,  vi- 
ventes  in  orationibus,  in  leclionibus,  in 
disputationibus  ,   nuUa    superbia    tumidi , 
nuUa  pervicacia  turbulenti ,  nulla  inviden- 
tia  lividi ;  sed  modesti,  verecundi ,  placati , 
concordissimam  vitam  et  intentissimam  in 
Deum,  gravissimum  munus  ipsi  ofl^erimt, 
a  quo  ista  posse  tacere  meruerunt.  »  Isido- 
rus,  in  libro  Etymologiarum  '°  :  «  Religio- 
sus,  ait  Cicero,  a  Relego  est  appeUatus,  quia 
retractat  et  tanquam  relegit  ea ,  quae  ad  cul- 
tum  divinum  pertineant.  »  Idem,  de  Summo 
Rono  ''  :  «  Sancti  viri  fuuditus  saecuio  re- 
mmtiantes,  ita  huic  mundo  moriuntur,  ut 
soli  Deo  vivere  delectentur;  quantoque  ab 
hujus  saeculi  conversatione  se  subtrahunt, 
tanto  internae  mentis  facie  praesentiam  Dei , 
et  angelicae  societatis  frequentiam  contem- 
plantur.   »  Bernardus ,  super  Cantica  '*  : 
«  Omnis  in  vobis ,  qui  caelerorum  infirmi- 
tates  tam  corporum,  quam  animorum  non 
solum  patienter  supportat,  sed  insuper ,  sci- 
licet  si  valet,  juvat  obsequiis,  confortat  al- 
loquiis,  informat  consiliis ;  et  si  hoc  forsi- 
tan  non  polest  propter  disciplinam ,  soUici- 
tus  saltem  orationibus  solatiari  non  cessat 
infirmos  :  omnis ,  inquam ,  qui  talia  opera- 
tur  in  vobis ,  bouum  omnino  inter  fratres 
spargit  odorem.  »  Idem  "  :  n  Optimum  in 
moribus  dixerim,  qui  in  nuUo  prorsus  aut 
resistat  prioribus,  aut  invideat  paribus  et 
subjeclis,  vel  desit  in  cura,  vel  in  superbia 
prae:*it,  praelatis  obediens,  sociis  congruens, 
subditis  uliliter  condescendens.  »  Idem ,  in 
Epistola  "  :  «  Conversare  simpliciter  inter 

c.  .xxxi.  —  '0  Isid.,  Etymo/og.,  lib.  X.  —  '•  Id.,  de 
Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xvii,  sent.  1.  —  '-  Bern.,  m 
Cant.,  serm.  xii,  circa  med.  —  "  Ibid.,  serm.  xxiii, 
circamed. —  '*Id.,  adOger.,  epist.  lvxxvii,  post  med. 
(«/  Labb,  cellae.  —  (6)  Labb,  Dominicum, 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

fratres  ,  Deo  devotus  ,  magistro  subditus , 
senioribus  obediens ,  junioribus  obtempe- 
rans,  angelis  placens^  verbo  utilis,  humilis 
corde,  mansuetus  ad  omnes.  »  Idem,  iu  Ser- 
monibus  ' :  «  Tu  qui  in  congregatione  es , 
bene  vivis ,  si  vivis  ordinabiliter,  socialiter, 
et  humiliter  :  ordinabiliter  tibi  ,  socialiter 
proximo ,  humiliter  Deo.  »  Idem  :  «  Certum 
triumphati  mundi  tesiimonium  est,  si  cor- 
pus  castiges,  et  subjicias  servituti,  ne  per- 
niciosa  libertate  serviat  voluptati ;  si  fletui 
praebeas  oculos  magis ,  quam  curiositati ;  si 
denique  spirituali  dilectione  flagrans ,  nulli 
dederis  animum  vanitati.  »  Idem  '  :  «  Quo- 
niam  spectaculum  fac'i  sumus,  et  angelis, 
et  hominibus;  semiuemus  hominibus  exem- 
plum  bonum  per  aperta  opera  bona  ,  semi- 
nemus  angelis  gaudium  per  occulta  suspi- 
ria  sancta.  »  Idem  '  :  «  In  congregatione 
positus ,  voluntates  aliorum  tuis  voluntati- 
bus  anteponas,  ut  non  solum  sine  querela , 
sed  etiam  cum  gratia  maneas  inter  fratres , 
portans  omnes,  orans  pro  omnibus  ,  ut  et 
de  te  quoque  dicatur  *  :  Hic  est  fratriim 
amator.  »  Idem  :  «Parum  timetdiabolusje- 
junantes,  vigilantes,  contineutes ,  quia  tam 
de  istis,  quam  de  illis  multos  traxit  in  la- 
queum  ruinae ;  sed  concordes ,  et  unauimiter 
viventes  in  domo  Domini ,  conjuncti  Deo , 
et  sibi  per  vinculum  charitatis,  hi  dolorem, 
hi  timorem,  hi  livorem  diabolo  ingerunt.  » 


CAPUT    XXVIII. 

De  Religiosis  malis. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ^ :  a  Ex  actione 
secularium  confunditur  actio  religiosorum  , 
dum  illi  etiam  promittendo  non  servant, 
quse  in  praeceptis  audiunt ;  et  isti  vivendo 
ea  custodiunt,  in  quibus  nequaquam  lega- 
libus  mandatis  adstringuntur.   »   Idem  *  : 


'  Bern.,  in  fest.  Apost.  Petr.  et  Pauli,  serm.  i,  post 
med.—  '  Id.,  de  S.  Bened.,  serm.,  posl  med.—  ^  !d.,  in 
Vig.  Nat.  Dom.,  serm.  i,  poat  med. —  *  II  Mach.,  xv, 
14.  _  s  Greg.,  MoraL,  Prsf.,  c.  il.  —  « Ibid.,  lib.  VIII, 
c.  XXI,  in  fin.  —  '  Ibid.,  lib.  XXXI,  c.  iv,  post  med. 
—  '  Id.,  tn  Ezech.,  hom.  x,  ante  med.  —  '  Aug.,  de 


■ii 

«  Saepe  nonnulli  pravitatis  aperte  vias  de- 
serunt,  sanctitatis  habitum  sumunt;  mox- 
que  ut  prima  limina  bene  vivendi  contige- 
rint ,  obliti  quid  fuerint,  affligi  jam  per  pce- 
nitentiam  de  perpetratis  nequitiis  nolunt; 
laudariautem  de  inchoata  justiiia  appetunt; 
praeejse  caeteris  melioribus  concupiscunt. 
Quos  plenmique  dum  juxta  votum  praesens 
prosperitas  sequitur  ,  multo  ,  quam  prius 
fuerant,  de  sanctitatis  habitu  pejores  fiuni. » 
Idem  '  :  «  Pravi  homines  cultum  religionis 
assumuni ,  et  bonorum  vitam  sub  despectis 
vestibus  iniquis  moribus  premunt.  »  Idem , 
super  Ezechielem  ' :  «  Saepe  quosdam  vide- 
mu5  ad  vocem  praedicationis ,  quasi  ex  con- 
versione  compmictos ,  habitum ,  non  ani- 
mum  mutasse  :  ita  ut  religiosam  vestem 
sumerent  ,  sed  anteacta  vitia  non  calca- 
reni.  »  Augustiiius((«)  in  capite  f/e  Jra : «  Me- 
lior  esi,  elc.)  Idem,  de  Opere  Monachorum ' : 
«  Qui  veram  ostendit  corporis  infirmitatem, 
humane  tractandus  est;  qui  autem  falsam 
praetendii,  et  convinci  non  poiest ,  Deo  di- 
mittendus  est.  »  Idem  '"  :  «  Utinam  isti,  qui 
vacare  volunt  manibus ,  omnino  vacarent 
et  linguis  :  neque  enim  tam  multos  ad  imi- 
tationem  inviiareni  ,  si  eis  non  tantum 
exempla  pigra,  sed  etiam  muta  propone- 
rent.  »  Idem,  in  Epistola  "  :  «  Ex  quo  Deo 
sei^vire  coepi,  quomodo  difficile  sum  exper- 
tus  meliores,  quam  qui  in  monasteriis  pro- 
lecerunt ;  ita  non  sum  expertus  pejores , 
quam  qui  in  monasteriis  ceciderunt.  »  Isi- 
dorus,  de  Smmno  Bono  "  :  «  Atrociter  in 
discussione  divini  judicii  arguendi  sunt , 
qui  quod  professione  spoponderunt ,  opere 
implere  contempserunt.  »  Bernardus,  super 
.Missus  " :  « illam,  qua  saeculum  deseruimus, 
hnmilitatem  deserentes,  dum  post  hoc  cogi- 
mur  inepta  denuo  sectari  studia  saecularium, 
canes  efficimur  revertentes  ad  vomitum.  » 
Idem  '*  :  «  Video ,  quod  magis  doleo,   post 

ojjere  Monach.,  c.  six.  —  "•  Itid.,  c.  xsil,  in  fine.  — 
"  Id.,  ad  Cler.  et  Pop.  Hippon.,  epist.  cxxxvii.  — 
'2  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xxil,  sent.  3.  — 
"  Bern.,  super  Missua  est,  hom  iv,  prope  fin.  — 
"  Ibid.,  paulo  anle. —  (a)  Suppl.  vid.  infra. 


i1 


spretam  saeculi  pompam,  nonnullos  in  schola 

liumilitatis  superbiam  magis  addiscere,  ac 

sub  alis  niitis  humilisqnc  IMagistri  gravius 

insolescere ,  et  impatieates  fieri  iu  claustro 

amplius,  quara  fuissent  in  saeculo.  Quodque 

magis  perversum  est,  plerique  in  domo  Dei 

non  patiuntur  haberi  se  contemptui ,  qui  in 

sua  domo  non  nisi  contemptibiles  esse  po- 

tuerunt :  ut  quia  videlicet,  ubi  a  pluribus 

honores  appetuntur,  id  est  in  saeculo,  ipsi 

locum  habere  non  potucrunt,  nec  merue- 

runt ;  saltem  ibi  honorabiles  videantur ,  ubi 

ab  omnibus  honores  contemnuntur.  »  Idem, 

in  Apologia'  :  «  Quid  facit  superbia  sub 

pannis  huiuilitatis  tua?,  Domine  Jesu  ?  Num- 

quid  non  habel  quo  se  palUet  humana  ma- 

lilia,  nisi  uude  invohita  est  Salvatoris  in- 

fanlia?  »  Idem ,  in  Epistola ' :  «  Jungant  se 

animis,  qui  juncti  snnt  institutis.  Invicem 

sefoveant,  invicem  se  defendant,  invicem 

onera  sua  portent.  Ait  euim  Sapieus ' :  Frater 

adjuvans  fratrem  ,  ambo  consolabuntur. 

Quod  si  allerutrum,  quod  absit,  se  corro- 

serint  et  momorderint,  nonne  simul  ambo 

desolabuntur  ?  »  Idem  :  «  Qui  debitorem  et 

procuratorem  carnis  se  constituit ,  et  magis 

ventrem  sterilem  pascere,  quam  animge  stu- 

deat  benefacere,  nuUum  religionis  jugum, 

quantumlibet  leve,  quantumlibet  suave  vi- 

deatur,  ei  tolerabile  est.  Unde  contingit,  ut 

neque  hic,  ubi  sine  murmure  esse  non  po- 

test,  neqiie  in  futuro,  ubi  poenam  murmu- 

rationis  tolerare  necesse  est,  pacem  inve- 

niat :  ubi  autem  non  est-  pax,  ibi  nec  Deus , 

quia  *  in  pace  factus  est  locus  ejus. »  Idem, 

in  Sermonibus '  :  «  In  omnibus  fere  religio- 

sis  congregalionibus  sane  invenire  est  ho- 

mines  pusiilanimes  et  remissos ,  deficienles 

sub  onere,  virga  et  calcaribus  indigentes  : 

quorum  remissa  la^titia  pusillanimis  trislilia 

est ,  quorum  brevis  et  rara  compunctio , 

animalis   cogitatio  ,  et  tepida  conversatio 

'  Bern.,  Apolof/.  ad  Guiilelm.  abh.,  paululum  a 
princ.  —  »  Id.,  ad  Conrad.  reg.Iiom.,  epist.  cciLlil.— 
=  Prov.,  xviu,  19.  —  '  fsal.  LNV,  3.  —  '  Bern.,  in 
Asccns.  Dom.,  serm.  vi,  ante  med.—  ^  Id.,  de  Ligno, 
Ferro  et  Slip.  serm.—  '  Id.,  serm.  ad  Fratres,  post 


PHARETR^  LIB.  1. 

est  :  quorum  obedientia  sine  devotione, 
sermo  sine  circumspectione ,  oratio  sine  cor- 
dis  intenlione  ,  lectio  sine  aedificatione.  » 
Idem  *  :  «  Sunt  inter  nos  tria  genera  homi- 
num,  ipsaque  satis  incongrua  et  ordini,  et 
homini  qui  hanc  viam  ingressus  est.  Sunt 
enim  ,  qui  bene  incoeperunt,  sed  defecerunt 
cito ;  et  sunt ,  qui  nunquam  incceperunt , 
sed  in  sua  moUitie  permanserunt ;  et  sunt 
qui  captantur  spiritu  levUatis,  tardi  ad  au- 
diendum,  veloces  ad  loquendum,  paralissi- 
mi  rursum  enumerare  quod  faciunt.  Sed 
quid  faciunt  tamen?  »  Idem  '  :  «Mngna  est 
confusio,  et  magna  valde,  et  ardenlius  sae- 
culares  perniciosa  desiderant ,  quam  nos 
utUia  ;   citius  illi  ad  morlem  propcrant , 
quam  nos  ad  vitam.  »  Idem  ^ :  «  De  eo  qui 
habitum  habet  reUgionis ,  et  non  vitam , 
Propheta  inquit '  :  Comederunt  alieni  robur 
ejus,  et  ipse  nescivit.  Exteriorem  quippe 
superficiem  intuens  religiosus  malus ,  salva 
sibi  omnia  suspicatur,  non  sentiens  ver- 
mem  occultum ,  qui  omnia  interiora  corro- 
dit  :  manet  tonsura ;  vestis  necdum  mutata 
est ;  jejuniorum  regula  custoditur  ;  statutis 
psallitur  horis ;  sed  '"  cor  eorum  longe  est  a 
me ,  dicit  Dominus.  »  Idem,  in  Epistola  "  : 
«  Multo  faciiius  reperies  multos  saeculares 
converti    simpiiciter    ad    bonum  ,    quam 
unumquempiam  de  religiosis  proficere  de 
bono  in  melius.  Rai-issima  enim  avis  in  ter- 
ris  est ,  qui  degradu,  quem  in  religione 
semel  attigerat  ,  modicum  vel  parumper 
ascendit.  » 


CAPUT  XXIX. 

De  Novitiis. 

Gregorius,  in  Registro  '*  :  «  Omuibus  cu- 
jusUbet  aetatis,  aut  offlcii ,  onerosa  est  novi- 
tas. » Idem  "  :  «  Quisquis  divina  inspiratione 

iiied.  — «  Id.,  in  cap.jrj.  serm.  ll,  anle  med.  — '  Ose., 
VII,  9.  —  '"  Isn.,  xxi.^,  13.  —  "  Bern.,  ad  Richard. 
Fonlan.  abli.,  epist.  xcvi.  —  "  Greg.,  ad  Andr., 
lib.  IV,  epist.  XLv  (Labb.  Conc,  tom.  V,  col.  1201). 
-.  "  Id.,  ad  Vrbic,  lib.  V,  epist.  XLIX  (Labb.  Conc, 
tom.  V,  col.  1230). 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


43 


compunctus,  relictis  saeculi  hujus  actioui- 
bus,  aJ  Deum  converti  festinat,  ita  cum 
charitate  suscipiendus  est,  et  blandis  per 
omnia  consolationibus  refovendus,  ut  in  ea, 
quam  elegit,  Deo  adjuvante,  delectetur  mo- 
dis  omnibus  conversatione  persistere.  » 
Idem  ',  super  Ezechielem  :  «  Nullus  qui  ad 
bonum  propositum  conveisus  adhuc  id 
mentis  teneritudiae  esse  conspicitur,  des- 
piciatur;  quia  frumentum  ab  herba  incipit, 
ut  granum  flat.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono  '  :  a  Primordia  conversorum  blandis 
refovenda  sunt  modis,  ne  si  ab  asperitate 
incipiant,  exterriti  ad  priores  lapsus  recur- 
rant.  Qui  enira  conversum  sine  lenitate  eru- 
dit,  exasperare  potius,  quam  corrigere  no- 
vit.  »  Bernardus,  de  Amore  Bei' :  «  Fervo- 
rem  novitiorum  non  decent  illae  misericor- 
des  in  seipsos  discretiones ,  et  districtionum 
dispensationes ,  facilesque  indulgentiae  suo 
judicio  tribuendse  :  nou  tamen  recusandae 
sunt  alieno  judicio.  »  Idem '  :  «  A  novitio  in 
seipsum  rigida  debet  esse  censura,  et  dis- 
tricta  severitas;  ad  regentem  autem,  vel 
consulentem,  spectat  paterna  vel  fraterna 
charitas  et  pietas  :  si  alterum  horum  desit, 
vel  in  deside  et  tepido  non  spero  cursus 
perseverantiam ,  vel  in  prsecipiti  timeo  rui- 
nam.  » Idem  ^ :  «  Animalem  discretum,  novi- 
tium  prudentem ,  insipientem  sapientem  in 
cella  diu  posse  consistere,  in  congregatione 
possedurare,  impossibile  est.  »Idem : «  Docen- 
dus  est  novitius  sic  habere  corpus  suum,  sicut 
aegrum  commendatum,  cui  etiam  multum 
volenti  inutilia  sunt  neganda ,  utilia  vero 
etiam  nolenti  ingerenda ;  sic  de  corpore  suo 
agere,  sicut  de  non  suo,  sed  ejus  a  juo 
pretio  magno  empti  sumus,  ut  gloriQcemus 
eum  in  corpore  nostro.  »  Idem,  super  Qui 
habitat  ^  :  «  Obsecro  vos ,  novellae  plr.;ita- 
tiones  Dei,  vos  qui  nondum  exercitatos  ha- 
betis  sensus  ad  discretionem  boni  et  mali ; 

'  Greg.,  super  Ezech.,  hom.  xv.  —  *  Isid.,  de  Sum. 
Bon.,  lib.  II,  c.  vm,  sent.  5.  —  ^  Bern.,  de  Nat.  et 
Dignil.  amor.  diu.,  c.  Iil,  circa  med.  —  *  Bera.,  loc. 
cit.  —  '  Id.,  de  vit.  solit.,  ad  fratr.  de  Monte  Dei,  aute 
med.  —  '  Id.,  super  Qui  habitat,  serm.  iii,  in  princ. 


nolite  sequi  cordis  vestri  judicium,  nolite 
abundare  in  sensu  vestro,  ne  vos  tanquam 
rudes  adhuc  versutus  ille  venator  uecipiat.» 
Idem ,  super  Cantica  '  :  «  Placent,  fateor,  in 
novltiis ,  quantum  ad  ea  quae  in  facie  sunt, 
neglectior  utique  is,  qui  foris  apparet,  cor- 
porum  cultus ,  et  vestium  minor  cura,  ser- 
mo  rarior,  vultus  hilarior,  aspectus  vere- 
cundior,  incessus  maturior.  »  Idem,  in  Ser- 
monibus  '  :  «  Ante  omnia  timor  novitiis 
necessarius  est  quo  nimirum  peccata  prae- 
terita  possint  delere,  cavere  futura.  Timor 
enim  Domini,  ut  ait  Scriptura  %  expellit 
peccatum ,  sive  quod  admissum  est,  sive 
quod  tentat  intrare :  espellit  hoc  poenitendo, 
illud  resistendo.  » 

CAPUT    XXX. 

De  Juvenibus. 

Gregorius,  in  Registro''' :  «  Esto  sollicitus, 
ut  pueri  ad  sacros  ordines  nullatenus  admit- 
tantur,  ne  tanlo  periculosius  cadant,  quanto 
citius  alta  conscendere  festinant.  »  Idem,  in 
Moralibus  " ;  «  Immensa  superbia  juvenum 
est  a  seniori  sibi  reverenliam  exigere,  et  si- 
lentium  imperare  meliori.  »  Idem,  in  Pasto- 
rali  '*  :  «  Juvenes  pierumque  severitas  ad- 
monitionis  ad  profectum  dirigit ;  senes  vero 
ad  meliora  opera  deprecatio  blanda  compo- 
nit. »  Ideni,  supra  "  in  capitulo  de  Vsurpan- 
tibus  prcedicationem.  Joannes  Chrysosto- 
mus,  de  Compunctione  :  «  Non  canities  lau- 
dabilis,  neque  juventus  culpabilis  existit  : 
multi  quippe,  et  in  juventute  philosophiam 
demcnstrarunt,  et  in  senectute  lapsi  sunt. 
Canities  sapientiae ,  non  capilli  candidi  com- 
mendanlur.  »  Cyprianus,  de  Buodecim 
abusionibus  "  :  «  Sicut  in  senibus  sobrietas 
et  morum  perfectio  requiritur,  ita  in  adoles- 
cenlibus  et  juvenibus  obsequium,  et  subjec- 

—  '  Id.,  in  Cant.,  serm.  lxiii,  post  med.  —  *  Id.,  de 
Div.  a/fnction.  animcB.  serm.,  post  med. —  '  Eccti.,l, 
27.—  '"Greg.,  ad  Columh.,  lib.  II,  p.  II,  epist.  XLVii, 
col.  1122.—  "Id  ,  Morai.,  lib.  IV,  c.  vii,  vcrs.  fia.  — 
'»  Id.,  Pastor.,  p.  III,  c.  i,  admoQ.  2.  —  "  Supra, 
c.  xvi,  p.  2-9.  —  '*  Cyprian.,  de  duod.  abus.,  c.  ui. 


*4  PHARETRiE  LIB 

tio,  et  obedientia  rite  debetur.  »  Ambrosius, 
de  OfficiisKa  Pulchra  virtus  adolescentium 
verecundia,  et  suavis  gratia,  quae  non  so- 
lum  in  factis,  sed  etiam  in  ipsis  spectatur 
sermonibus.  »  Idem  '  :  «  Ut  in  senibns 
gravitas,  in  juvenibus  alacrifas ,  ita  in  ado- 
lescentibus  verecundia  velut  qiindam  dote 
commendatur.  »  Ideni ,  de  Virginitate  '  : 
«Etiam  cum  Qdes  tua  tuta  sit,  juventus  ta- 
men  suspecta  est.  »  Uernardus,  super  Can- 
tica  * :  «  Quid  amabilius  verecundo  adoles- 
cenlel  quam  pulchi"a  ha;c  et  quam  snlendida 
gemma  morum  in  vita  et  vultu  adolescen- 
tis !  qiiam  vere  et  minime  dubia  bonae  nun- 
tia  spei,  bonae  indolis  index !  »  Idem,  de 
Comideratione  '  :  «  Verbosulum  adolescen- 
tem,  et  studentem  eloquenliae,  cum  sapien- 
tiae  sit  inanis,  non  aliud ,  quam  justitiae 
hostem  reputes;  et  pro  hujusmodi  falsis 
fratribus  dicit  ille  magister  disciplinae  '  : 
Manus  nemini  cito  imposueris.  »  Idem,  de 
Amore  Dei ' :  «  Sapientes  latent ,  et  delites- 
cunt;  pueri  regnant,  et  principantur,  et 
fiunt  principes  qui  mane  comedunt  :  et  vae 
terrae  illi.  »  Idem,  infra,  libro  tertio,  in  ca- 
pitulo  deLcetitia  mala  '  :  «  Eia,  laetare.  » 
Anselmus,  de  Similitudinibus  '  ;  «  In  ju- 
vene  tria  notantur,  quibus  ad  probitatem 
venturus  praenoscitur  :  haec  autem  sunt 
tacitumitas,  corporis  continentia,  et  vere- 
cundia. » 


1. 


CAPUT    XXXI. 

De  Monachis  bonis. 

Gregorius,  in  Registro,  ad  quemdam 
Abbatem  '"  :  «  Hujus  te  praecepti  serie  com- 
monemus ,  ut  neque  mulieres  in  monasterio 
tuo  deinceps  qualibet  occasione  permittas 
ascendere,  neque  monachos  tuos  sibi  com- 
matres  facere.  »  Idem,  in  Homiliis  "  :  «  Mo- 


>  Ambros.,rfe  Offic,  lib.  I,  c.  xviii.—  ^  Ibid.,  c.  xiii. 
—  >  Id.,  de  Virginit.,  lib.  III.  —  «  Bern.,  in  Canl., 
serm.  lxxxvi,  parum  a  princ.  —  «  Id.,  de  Comider., 
lib.  IV,  circa  med.  —  «  1  Tim.,  \,  2i.  —  '  Bern.,  de 
Nat.  et  Dignit.  amor.  div.,  o.  xiv.  —  «  Vid.  inf., 
lib.  III,  c.  XLV.  —  e  Anselm.,  de  Similit.,  c.  cxxxTX. 


nachus  reverentiam  sui  habitus  in  actu,  in 
locutione,  in  cogitatione  semper  circumspi- 
ciat,  et  ea  quae  mundisunt,  perfecte  dese- 
rat ;  et  qtiod  ostendit  humanis  oculis  habi- 
tu,  hoc  ante  Dei  oculos  moribns  praetendat. » 
Isidorus,  de  Summo  Bono  '^ :  «  Summa  mo- 
nachi  virtus  humilitas,  summuni  vitium  est 
superbia.  »  Idem  "  :  «  Turic  autem  se  quis- 
que  monachum  judicet,  quando  se  mini- 
mum  omnium  existimaverit,  etiamsi  opera 
majora  virtutum  gesserit.  »  Joannes  Chry- 
sostomus ,  de  Compunctione  :  «  Monachus 
non  solum  propterea  dicitur  monachus, 
quia  uxorem  nonhabet;  ?ed  quia  religioni 
Dei  et  servitio  ipsius  mancipatus  est,  et 
cura  illi  est  quemadmodnm  Deo,  non  saeculo 
placeat ;  et  qui  magis  eligit  castitatem,  quae 
Deo  cara  est  et  Spiritus  sancti  habitatio.  » 
Hieronjanus ,  in  epistola  '*  :  «  Ilumilitatem 
vestium  tumenti  animo  non  appetas  :  saecu- 
larium  et  maxime  potentum  consortia  devi- 
ta  :  quid  necesse  est  ea  videre  saepius ,  quo- 
rum  contemptu  monachus'  esse  coepisti  ?  » 
Idem  "  :  «  Monachus  non  docentis,  sed 
plangentis  habet  officium ;  qui  vel  se  mo- 
nachum  lugeat,  et  Domini  sui  semper  pavi- 
dus  praestoletur  advenlum ;  qui  sciens  imbe- 
cillitatem  suara ,  et  vas  fragile  quod  portat, 
timet  offendere  ne  impingat ,  et  corruat,  at- 
que  frangatur.  Unde  et  mulierum  maxime 
juvencularum  vitat  aspectum,  et  in  tantum 
castigator  sui  est,  ut  etiam  quae  tuta  sunt, 
pertimescat.  »  Bernardus  '%  de  Prcecepto  et 
Dispensatione  :  «  Lego  in  regula  haec  : 
Consideratio  penes  abbatem  sit,  et  hoc  vel 
illud  esse  in  providentia,  vel  arbitrio,  seu 
dispositione  abbatis.  Ut  autem  pro  sua  vo- 
luntate  aliquid  mutet  de  regula,  me  ibi  le- 
gisse  non  recolo  :  quinimo,  inquit,  omnes 
magistram  regulam  sequantur,  nec  ab  ea 
temere  devietur  a  quoquam.  Ergo  nec 
etiam  ab  ipso  abbate.  Onines,  inquit,  ma- 

—  '0  Greg.,  ad  Valentin.,  lib.  III,  ppist.  XL,  col.  H6i. 

—  ■•'  \{'..,  in  Evang.,  hom.  xvir,  eirca  fiu.  —  "  Isid., 
de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xx ,  sent.  1.  —  "  Ibid.— 
'*  Hierou.,  epist.  xiii.  —  '^  Id.,  adv.  Vigilant.,  circa 
fin.  —  '*  Bern.,  de  Prmc.  et  Dispens.,  ante  med. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


45 


gistram  sequantiir  regulam  :  nemo  igitur 
suam  voluutatem.  »  Idera  '  :  «  Super  fra- 
trum  transgressiones ,  non  super  patrum 
traditiones  constituitur,  qui  abbas  eligitur, 
manuatorum  cultor,  ultor  vitiorum.  »  Idem, 
in  epistola  '  .■  «  Ordo  noster  abjectio  est, 
liurailitas,  vohmtaria  paupertas,  obedientia, 
pax,  gaudium  in  Spiritu  sancto.  Ordo  nos- 
ter  est  esse  sub  magistro ,  sub  abbate ,  sub 
regula ,  sub  disciplina.  Ordo  noster  est  stu- 
dere  silentio,  exerceri  vigiliis,  jejuniis  ac 
orationibus,  opere  manuum,  et  super  om- 
nia  excellentiorem  viam  tenere,  quse  est 
charitas  :  porro  in  omnibus  Ijis  proQcere  de 
die  in  diem,  et  in  ipsis  perseverare  usque 
ad  ultimum  diem.  »  Idem  '  :  «  Quoscumque 
de  tuis  inveneris  tristes,  pusillanimes,  mur- 
murosos ,  ipsorum  te  patrem ,  ipsorum  te 
noveris  esse  abbatem,  consolando,  exhor- 
tando,  increpaddo.  Tunc  enim  agis  opus 
tuum,  et  portas  onus  tuum;  et  portando 
sanas,  quos  sanando  portas.  Si  quis  vero  ita 
sanus  est ,  ut  magis  juvet  te,  quam  j  uvetur 
a  te  :  hujus  te  non  patrem,  sed  fratrem ;  co- 
mitem ,  non  abbatem  esse  cognoscas.  »  Be- 
nedictus ,  in  Regula '  :  «  Magiiopere  debet 
sollicitudinem  gerere  abbas,  et  omni  sagaci- 
tate  et  industria  curare,  ne  aliquam  de  ovi- 
bus  sibi  creditam  perdat :  noverit  euim  in- 
firmarum  se  curam  suscepisse  animarum. 
non  super  sanas  tyrannidem.  »  Idem  ^  : 
«  Abbas  non  conturbet  gregem  sibi  comrais- 
sum,  nec  quasi  libera  utens  poteslateinjuste 
disponat  aliquid ;  sed  cogitet  semper  quia  de 
omnibus  judiciis  et  operibus  suisredditurus 
est  Deo  rationem.  »  Idem  ^ :  «  Oportet  abba- 
tem  esse  doctum  lege  diviua ,  ut  sciat  unde 
proferat  nova  et  vetera ;  castum,  sobrium, 
misericordem,  ut  superexaltet  misericordia 
judicium,  ut  ipse  idem  a  Domiuo  consequa- 
tur ;  odiat  quoque  vilia ,  diligat  Iralres.  » 
Idem '  :  «  Abbas  in  ipsis  imperiis  suis  sit 

'  Bern.,  de  Prmc.  et  Dispens.,  paulo  ante.  —  '  Id., 
ad  monach.  Alp-,  episl.  c.\Lii.  —  '  Id.,  ttd  Renatd. 
Abb.,  epist.  LX.xilt.  — »S.  Benedicli  Rc(/.,c.  xxvii.  — 
'  Ibid.,  c.  Lxni.  —  *  Ibid.,  c.  lxiv.  — '  Ibid.  —  '  Gen., 
Xlxiii,  13.  — »Grec.,Z)ia%.,  lU).  lil,  c.  xiv.  —  i«  Id., 


providus  et  consideratus ,  sive  secundum 
Deum,  sive  secundum  sceculum  sit.  Opera 
quse  injungit,  disceinat',  et  temperet :  cogi- 
tet  discretionem  sancti  patriarcliaj  Jacob,  di- 
centis  ' :  Si  (jreges  meos  plus  in  ambulando 
fecero  laborare,  morientur  cuncti  una  die. 

CAPUT   XXXII. 

De  Monachis  malis. 

Gregorius,  in  Bialogis  ' :  «  Monachus  qui 
in  terra  possessiouem  quajrit,  monachus 
non  est.  »  Idem,  in  Registro  '" :  «  Si  peculia- 
ritas  a  monachis  habefur,  neque  concordia, 
neque  charitas  in  congregatione  eadera  po- 
terit  permanere.  »  Idem  " ;  «  Quid  esthabitus 
monachi,  nisi  despectus  mundi  ?  quomodo 
ergo  mundum  despiciunt,  qui  in  monachi 
habitu  positi,  aurum  quaerunt?  »  Idem  '^  : 
«  Monachorum  quidem  species  tenetur, 
multa  vero  sub  sanctilatis  habitu  saecularia 
aguntur.  »  Idem  :  «  Monachi  mihi  terrense 
mentis  esse  oiniiiao  apparuerunt,  qui  nimis 
terrenum  hominem  abbatem  habere  quaesie- 
runt.  »  Isidorus,  in  Etymologiis  "  :  «  Mona- 
chus  grseca  etymologia  vocatur,  eo  quod 
singularis  sil.  Monos  enim  (ijtsvo^)  graece 
singularis  dicitur.  Ergo  si  solitarius  vel  sin- 
gulaiis  intcrpretatur  \ocabulum  monachi, 
quid  facit  in  turba ,  qui  soius  esse  debet  ?  » 
Idem,  de  Summo  Bono '' :  «  Malti  monacho- 
rum  amore  parentum  non  solum  terrenis 
curis,  sed  etiara  forensibus  jurgiis  invol- 
vuntur,  et  pro  suorum  temporali  salute 
amicorura  suas  aniraas  perdunt.  »  Idem  "° : 
«  Maxime  per  cenodoxiam  subjicit  sibi  dia- 
bolus  monachum,  ut  quera  per  saeculi  amo- 
rem  retinere  non  potuit,  ab  hurailitatis  cul- 
mine  subtrahat,  et  per  superbise  tumorem 
subditura  faciat.  »  Joannes  Chrysostomus, 
dc  Compunctione  "  :  «Eos,  qui  videntur  sus- 


adJuan.,  lib-.  X,  epiit.  XXII,  col.  1403.  —  i'  Ibid.  — 
■■-  Id.,  ad  Anastas.,  lib.  VI,  epiit.  xxix,  col.  127'i.  — 
"  Id.,  tom.  cit.,  col.  M03.  —  '»  Isid.,  Etymolog., 
lib.  VII,  c.  xiil.  —  'S  Id.,  de  Sum.  lion.,  lib.  III, 
c.  XXI,  scnt.  4.—  •*  Ibid.,  c.  xxu,  sent.  8.  —  "  Cbrys., 
de  Compunct.,  lib.  I. 


4G 


PHARETR.f.  LIB.  I. 


tulisse  crucem  suam  et  sequi  Christum,  per 
latam  et  spaliosam  viam  velle  incedere, 
nonne  tibi  prodigiosum  videtur?  »  Idem'  : 
a  Denique  monachi  cum  de  monasteriis  re- 
quirunl,  et  de  locis  habitationum  perconlan- 
tur,  ante  omnia  requirunt  si  requies  sit  in 
loco,  si  abundent  omnia.  »  I  Jem,  in  capitulo 
de  Propinquitate  * :  «  Dico  tibi,  monaclie.  » 
etc.  Hieronymus.  in  episiola ' : «  Monachum, 
quem  senseris  tibi  aut  semper,  aut  crebro 
de  nummis  loquentem  accepta  eleemosyna, 
quaj  iudifferenter  omnibus  patet,  institorem 
habeto  potius,  quam  monachum.  »  Bernar- 
dus,  in  cpistola  ' :  «  Labor,  et  latebra?,  et 
vnluntaria  paupertas,  bsec  monadiorum  in- 
signia,  hajc  vitam  solent  nobilitare  monas- 
ticam.  Yestri  autem  ocuU  omne  sublime 
vident,  vestri  pedes  omne  forum  circum- 
eunt,  vestrffi  linguae  in  omnibus  audiun- 
lur  consiliis ,  vestrae  manus  omne  diripiunt 
patrimouium.  »  Idem,  super  Canticis  ^  : 
o  Quale  est  hoc,  ut  iu  omuibus  fluviis,  agris, 
hortis',  cellariisve  vix  reperiri  possit,  quod 
comedas  vel  bibas?  Momento  te,  quaeso, 
monachum  esse ,  non  medicum ;  nec  de 
complexione  judicandum,  sed  de  professio- 
ne.  Parce,  obsecro,  primum  quidem  quieti 
tuae;  parce  deinde  labori  ministrantium 
tibi;  parce  gravamini  domus;  parce  con- 
scientiaj ;  conscientise  dico,  etsi  non  tuae,  par- 
ce  saltem  conscientiae  alterius.  »  Idem,  in 
Apologia  ^  :  «  Miror  unde  inter  monachos 
tanta  iutemperantia  in  cibis  et  potationibus, 
in  vestimentis  et  lectisterniis,  equitaturis, 
et  construeudis  sedificiis  inolescere  potuit, 
quatenus  ubi  hsec  studiosius,  et  voluptuosius, 
atque  effusius  fuerint,  ibi  ordo  melius  obser- 
vari  dicatur,  et  major  putetur  religio.  » 
Idem  '  :  «  Ecce  inter  monachos  parcitas 
putatur  avarilia ;  sobrietas,  austeritas ;  silen- 
tium,  tristitia  reputalur.  E  contra  remissio, 
discretio  dicilur;  effusio,  liberalitas;  loqua- 
citas,  aflabilitas;  cachinnatio,  jucunditas; 

'  Chrysost.,  de  Compunct.,  lib.  I.  —  ^  Vid.  inf., 
lib.  111,  c.  xwa.  —  'llieron.,  ad  Pau!.,  epiit.  .\in. — 
♦  Bern.,  arfHenc.  Senon.,  epist.  XLIi,  ia  fiu. —  '  Id.,  in 
Cant.,  stTm.  xv,  in  fin.  —  *ld.,  Apol.  ad  Guill.  abb.. 


mollities  vestimentorum,  etequorum  fastus, 
honestas ;  lectorum  superfluus  cultus,  mun- 
ditia.  »  Idem  "  :  «  Jam  de  aquae  potu  quid 
dicam  ?  quando  nec  ullo  quidem  pacto 
vinum  aquatum  admittitur  :  omnes  nimi- 
rum,  ex  quo  monachi  sumus,  infirmos  sto- 
machos  habemus,  et  fam  necessarium  Apos- 
toli  de  vino  utendo  consilium  non  negligi- 
mus ,  modico  tamen  quod  ille  praemisit ', 
nescio  cur,  praetermisso.  »  Idem  '" :  «  Quaeri- 
tur  ad  induendum,  non  quod  utilius,  sed 
quod  subtilius  invenitur ;  non  quod  repellat 
frigus ,  sed  quod  superbiae  competat ;  non 
denique  ,  juxta  regulam,  quod  vilius  com- 
parari  potest,  sed  quod  venustius,  imo  va- 
nius  poterit  ostentari.  Heu,  me  miserum 
qualemcumque  monachum,  cur  adbuc 
vivo  ?  Taedet  animam  videre  ad  hoc  deve- 
nisse  ordinem  nostrum  sanctum.  »  Idem"  : 
«  Habitus  noster,  quod  etdolens  dico,  qui 
humilitafis  solebat  esse  insigne.  a  monachis 
nostri  temporis  iu  signum  gestatur  super- 
biae.  Vix  jam  in  nostris  provinciis  invenitur, 
quo  vestiri  dignemur  :  miles  et  monachus 
ex  eodem  panno  parfiunfur  sibi  chlamidem 
et  cucuUam.  Quivis  de  saeculo  quantumlibet 
honoratus,  etiamsi  rex,  etiamsi  imperator 
ille  fuerit,  non  tamen  nostra  borrebit  indu- 
menta,  si  sibi  suo  modo  praeparata  fuerint 
et  aptata.  »  Idem,  super  Missus  "  :  «  Ornari, 
non  armari  appetunt  milites  Christi,  qui 
dum  se  praeparare  ad  praelium,  et  contra 
aereas  potestates  praetendere  paupertatis 
insigue  debuerant,  quod  utique  adversarii 
multum  formidant,  in  mollitie  veslimento- 
rum  pacis  potius,  quam  belli  praeferentes 
indicium,  ultro  se  suis  hostibus,  sine  san- 
guine  tradunt  inermes.  »  Item,  in  capite 
de  Curiositate,  libro  III  :  «  Monaclius  qui 
sui  ". »  Idem  in  libro  II,  in  capite  rfe  Super- 
bia  '*.  Idem,  in  Sermonibvs  "  :  «  Nihil  tur- 
pius,  quam  monachus  per  urbes  et  castella 
discurrens ,  nisi  cum  hoc  charitas  cogat, 

post  meJ.  —  '  Ibid.  —  «  Ibid.  —  »  I  Tim.,  v,  23.  — 
'0  Bern.,  lib.  cit.  —  "  ll)id. —  ''  Id.,  super  Missus  est , 
hom.  IV,  prope  fin.  —  '^  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  vii.  — 
'*  Vid.  iuf.,  lib.  II,  c.  vi.—  '»  Id.,  Serm.  parv.,  Lim. 


DE  PERSOxNARUM  VARIETATE. 

quje  operit  muKitudinem  peccaforum. »  An- 
selmus,  de  Svnilitudinibus  '  :  «  Nec  cui- 
quam  prodest  habitum  monachi  exteriorem 
hcibere,  si  non  sluduerit  et  interiorem  re- 
tinere.  » 


in 


CAPUT  XXXIV. 

De  ProficieiUibus. 


CAPUT  XXXIII. 

De  Incipientibvs. 

Gregorius,  in  Pastorali  *  :  «  Qui  bona  in- 
choata  non  consummant,  dum  proposita 
non  perficiunt,  etiam  quse  fuerunt  ccepta 
convellunt.  »  Idem  '  :  «  Nec  malos  bona 
imperfecta  adjuvant,  nec  bonos  mak  incon- 
suramata  condemnant.  »  Idem ,  super  Eze- 
chiele  * :  «  Via  Dei,  et  inchoantibus  angusta 
est,  et  perfecte  jam  viventibus  lata.  Et  dura 
sunt,  quae  contra  consuetudinem  spiritua- 
hter  animo  proponimus ;  et  tamen  onus  Dei 
leve  est,  postquam  hoc  ferre  coeperimus.  » 
Idem,  in  Moralibus  *  :  «  Conversorum  initia 
bonis  moribus  malisque  permixta  sunt,  quia 
et  nova  vita  jam  per  intentionem  agitur,  et 
vetus  adhuc  ex  usu  relinetur.  »  Isidorus, 
de  Swnmo  Bono  ^  :  «  Qm  es  deteriore  jam 
melior  esse  ccepit,  caveat  de  acceptis  extoUi 
virtutibus,  ne  gravius  per  vanam  gloriam 
corruat ,  quam  prius  per  lapsum  vitiorum 
jacebat.  »  Idem '  :  «  Valet  interdnm  con- 
versis,  pro  animi  salute,  mutatio  loci :  plu- 
rimum  enim,  dum  mutatur  locus,  mutatur 
et  mentis  affectus.  »  Augustinus,  super  Ge- 
nesi  :  «  Nulla  abstinentia  fit  a  voluntate 
carnali,  quae  non  habeat  in  exordio  dolo- 
rem,  donec  in  meliorem  partem  consuetudo 
flectitur.  »  Cassiodorus,  super  FsaUerium: 
«  Inilium  profectus  est  carnalia  vitia  relin- 
quere ,  Domino  supplicare.  »  Bernardus ,  in 
sermone  *  :  «  Solet  inter  primordia  conver- 
sionis  acrius  insurgere  tentatio  pravce  con- 
suetudinis,  et  vix  possunt  extingui  jacula 
ignita  diaboli. » 

•  Anselm.,  cle  Similit.,  c.  xc,  post  raed.  —  -  Oreg., 
Paslor.,  p.  III,  c.  r,  adinon.  35.  —  '  Ibid.,  admon.  31. 
—  '  Id..  in  Ezcch.,  bom.  xvii,  cirea  med.  —  ^  ij.^ 
MoraU,  lib.  X.\XI,  c.  xvii.  —  «  Isid.,  de  Sum.  Bon., 
lib.  11,  c.  vui,  sent.  8.  —  "  Ibid.,  c.   x,  sent.  ".  — 


Gregorius,  in  Moralibus  " :  «  Omnipofens 
Deus  inleriora  decernens,  ipsis  spiritualibus 
profectibus  modum  ponit,  ut  ex  hoc  homo, 
quod  apprehendere  conatur  et  non  valct,  in 
illis  se  non  elevet,  quse  jam  valet. »  Idem  '" : 
«  Ad  Deum  quasi  tot  gressibus  mens  acce- 
dit,  quot  bonis  moribus  proficit.  »  Idem  "  : 
«  Nonnulli  qui  Belate  crescunt,  ab  innocentia 
decrescunt;  electis  vero,  cum  foris  setas 
corporis,  intus',  si  dici  liceat,  crescit  setas 
virtutis.  »  Mem  '' :  «  Si  lassescere  ab  in- 
choatis  bonis  nolumus,  valde  neccsse  est, 
ut  inchoare  nos  quotidie  credamus.  » Idem  " : 
«  Sancti  viri  quo  altius  apud  Deum  virtu- 
tum  dignitate  proticiunt,  eo  subtilius  indi- 
gnos  se  esse  deprehendunt;  quia  dum  pro- 
ximi  luci  fiunt,  quidquid  eos  in  seipsis 
latebat,  inveniunt.  »  Wem ,  super  Ezechie- 
le  "  :  «  Quanto  plus  proficimus  ia  cogni- 
tione ,  tanto  nobis  indignamur  amplius  de 
perverso  opere.  »  Idera  '^  :  «  Pierumque  qui 
plus  in  contemplatione  rapilur,  contingit  ut 
amplius  in  tentatione  fatigetur  :  sicut  qui- 
busdam  bene  proficientibus  contingere  saepe 
solet,  quorum  mentem,  dum  aut  compunc- 
tio  afflcit ,  aut  contemplatio  super  semetip- 
sam  rapit,  statim  etiam  tentatio  sequitur, 
ne  de  his  ad  quae  rapta  est,  extollatur.  » 
Idem ,  in  Jiegistro  "^ :  «  In  tantum  proficis, 
quantum  tibi  non  studueris  derogando  fra- 
tribus  arrogare.  »  Hieronymus ,  in  Epi- 
stola  ''  :  «  Oblitus  posteriorum,  semper 
priora  sectaberis;  nequaquam  considerans, 
quid  alii  mali  faciant,  sed  quid  boni  tu  facere 
(lebeas.  Nec  peccantium  ducaris  multitu- 
dine,  sed  sanctorum  exempla  potius  imite- 

'  Bern.,  in  Assumiit.  B.  Mar.,  serm.  iv,  aiile  med.  — 
9  Greg.,  Moral.,  lib.  Xll,  c.  ii.  —  «>  Ibid.,  lib.  XV, 
c.  I!i,  post  med.  —  "  Ibid.,  lib.  XXI,  c.  .tiii.  —  '2  Ibid., 
lib.  XXII,  c.  II,  circaCn.—  '=  Ibid.,  lib.  XXXII,  c.  i, 
in  princ.  —  "  Id.,  in  Ezech..  bom.  x,  circa  fiu.  — 
"  IbiJ.,  hom.  .xiv,  anle  med.  —  •«  Id.,  ad  Joan. 
Conitanlinop.,  lib.  IV,  epist.  xxxviii,  col.  H91.  — 
''  Hieron.,  ail  Rustic,  cpist.  iv,  post  med. 


48 


PHARETR.4;  LIB.  I. 


ris.  »  Ideni  '  :  «  Crescat  iii  te  cuui  uunis 
gratia;  crescat  cum  a?tate  justitia;  et  fides 
tua  60  pertectior  esse  videatur ,  quo  senior 
es.  n  Augustiiius,  de  verhis  Aposloli  '  : 
«  Seiuper  tibi  displiceal  quod  es,  si  vis  per- 
venire  ad  id  quod  uonduni  es.  Nam  ubi  libi 
placuisti,  ibi  remansisli.  Si  autem  dixisli : 
«  SufQcit,  »  peristi.  »  Idem '  :  «  Seuiper 
adde,  semper  ambula ,  semper  proflce ,  noli 
in  via  deficere,  noli  retro  ire,  noli  deviare. 
Reraanet  enim ,  qui  non  proficit;  retro  re- 
dit,  qui  ad  ea  revolvitur,  unde  jam  recessc- 
rat;  deviat,  qui  apostatat.  »  Idem,  de  Prw- 
destinatmie  *  :  «  Cur  non ,  inquit  Cj-pria- 
nus,  properamus  et  currimus,  ut  patriam 
nostram  videre,  ut  parentes  nostros  salu- 
tare  possimus?  Magnus  illic  nos  carorum 
uumerus  expectat ;  parentum,  fratrum,  filio- 
rum  frequens  et  copiosa  nos  turba  desideraf, 
jam  de  sua  incolumitate  secura,  adhuc  de 
nostra  salute  soUicita.  »  Idem ,  in  capite  de 
Oratione  accepta  ^ :  «  Qui  didicerunt.  »  Ber- 
nardus,  in  Epistola  "  :  «  Aut  ascendas  ne- 
cesse  est,  aut  descendas :  si  atteutas  stare, 
ruas  necesse  est.  »  Idem,  in  cap.  de  Vere- 
cundia,  lib.  IV '  :  «  Nolo  repente.  n  Idem, 
in  sermone  '  :  «  Ita  nimirum  divina  solet 
pietas  couservandce  humilitatis  gratia  ordi- 
nare ,  ut  quanto  plus  quisque  proficit ,  eo 
minus  se  reputet  profecisse.  Nam  et  usque 
ad  extremum  spiritualis  exercitii  gradum, 
si  quis  tanlum  proficit,  aliquid  ei  de  primi 
gradus  imperfectione  reUnquitur ,  ut  adhuc 
vix  sibi  illum  adeptus  videatur.  »  Idem  : 
«  Ubi  sane  in  spirituali  profeceris  exercitio, 
erit  uonnunquam  rapi  a  tuo  spiritu  in  divi- 
num,  ut  incipias  gaudere  de  bonis  Domiui, 
quia  propria  ante  raala  lugebas.  »  Idem  ' : 
«  Minime  oportet  gressura  sistere,  et  respi- 
cere  retro ;  multo  minus  expedit ;  sed  cur- 

'  Hieron.,  ad  Maur.,  epist.  .xiv,  circa  iin.  —  *  Aug., 
de  ver/i.  Apost..  serm.  xxv,  iu  Qu.  —  ^  Ibid.  —  '  Id., 
de  l'radesl.  Sancl.,  lib.  1,  c.  XIV.  —  s  Vid.  inf.,  lib.  II, 
c.  XLV.  —  "  Dern.,  ud  Fratres  ^w^ssione  congreg., 
epist.  .\ci,  post  med.  —  '  Vid.  icf.,  lib.  IV,  c.  xiv.  — 
'  Id.,  de  quatuor  modis  ora/id.,  scrm.,  aiite  med.  — 
'  Id.,  de  trib.  ordin.  EccL,  serm.,  ante  med.  —  '"  Vid. 
iuf.,  lib.  IV,  c.   :;iiv.  —  "  Greg.,  Moral.,  iib.  XlX, 


reuilum  nobis,  et  properandiim,  ne  forte 
egre..ssus  nt  gigas  ad  currendura  viam 
suam ,  a  nobis  se  Christus  elonget.  Sed  po- 
tius  providentes  eum  in  conspectu  nostro 
semper,  et  in  ejus  odorem  (a)  tracti ,  facilius 
citiusque  curramus.  »  Auctor  de  Spiritu  et 
anima  :  «Anima  per  odium.  »  Infra,  hb.  iv, 
in  cap.  de  Desiderio  '". 

CAPUT  XXXV. 

De  Perfectis. 

Gregorius ,  in  Moralibus  "  :  «  Magna  est 
perfectio,  suse  imperfectionis  cognitio.  » 
Idem  :  «  Tanto  quisque  perfectus  est ,  quan- 
to  perfecte  sentit  dolores  alienos.  »  Idera  '» : 
«  Valde  perfectorura  est,  sic  de  ostenso 
opere  Auctoris  gloriam  quaerere,  ut  de  oblata 
laude  privata  nesciant  exultatione  gau- 
dere.  »  Idera  "  :  «  Perfectus  quisque,  cum  in 
seipso  vitia  vicerit,  statim  mentem  etiam 
contra  vulnera  passionis  accingit. »  Idera  '* : 
«Illevero  perfectus  est,  qui  ad  iraperfectio- 
nem  proximi  impatiens  non  est.  Nara  qui 
alienara  imperfectionera  ferre  non  valens, 
proximum  deserit,  ipse  sibi  testis  est,  quod 
perfecte  nondum  perfecit.  »  Idem  '*  :  «  Per- 
fecta  vita,  mortis  est  meditatio.  »  Idem  '* : 
»  Qui  perfecle  Deo  placere  desiderant ,  sibi 
de  se  nil  relinquant.  »  Augustinus ,  de  Spi- 
ritu  et  littera  "  :  «  Quantum  raihi  videtur, 
in  ea,  quae  perficieuda  est,  justitia  multum 
in  hac  vita  ille  profecit,  qui  quam  longe  sit 
a  perfectione  justitiae ,  pi'oficiendo  cogno- 
vit.  »  Ideiii  :  «  Hoc  perfectorum  est,  »  etc. 
infra,  in  hb.  iv,  in  c.  de  JSquitate  ".  Idem  : 
ft  Nullus  perfectus,  »  infra,  lib.  iv,  c.  de  Suf- 
ficieniia  ".  Isidorus,  de  Sunimo  Bono  "  : 
M  Sicul  falsitatis  crimen  a  proficientibus 
pertimescitur ,  ita  otiosa  verba  a  perfectis 

c.  VIII.  —  "  Ibid.,  lib.  VIII,  c.  xxx,  post  med.  — 
"  IbiJ.,  lib.  VI,  c.  \lil,  post  med.  —  '*  Ibid.,  lib.  V, 
c.  XIII,  circa  fin.  —  "'  Ibid.,  lib.  XIII,  c.  x.  — 
'«  Ibid.,  lib.  X,  c  IV.  —  "  De  Sptr.  et  litt.,  c.  xxvl, 
inler  Oper.  Aug.  —  "  Vid.  inf  ,  lib.  IV,  c.  xxxix,  sed 
non  reperitur  locus  Augustini.  —  "  Vid.  inf.,  lib.  IV, 
c.  ,\x.  —  ">  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  c.  xxix,  seut.  3. 
(o)  Ccel.  edit.  odore. 


viris  sollicite  vitantur 

quae  incipientibus  levia  sunt,  perfectis  viris 
gravia  reputantur.  »  Bernardus,  in  Epi- 
stola '  :  «  Nemo  perfectus ,  qui  perfectior 
esse  non  appetit.  »  Idem  '  :  «  Proficiendi 
studium ,  et  jugis  conatus  ad  perfectionem, 
perfectio  reputatur.  Quod  si  studere  perfec- 
tiorem  esse,  perfectum  est;  nolle  proflcere, 
deflcere  est.  o  Idem  * :  «  In  proposito  perfec- 
tionis  apparere  imperfectum,  naevus  est.  » 
Idem  =  :  «  Habes  de  justo,  quod  lex  Dei  in 
corde  ipsius,  et  non  in  codice.  Nec  perfec- 
tionis  is  gradus.  Perfectus  carere  et  neces- 
saiiis  paratus  est.  »  Idem,  super  Cantica  ^  : 
«  Perfectus  omnis  reputatur,  in  cujus  anima 
tria  haec  congruenter  atque  opportune  con- 
currere  videbuntur,  ut  scilicet  noverit  ge- 
mere  pro  se,  et  exultare  in  Deo ,  et  proxi- 
morum  utilitatibus  potens  sit  subvenire, 
placens  Deo ,  cautus  sibi ,  utilis  proximis.  » 


DE  PERSONARUM  VARIETATE.  49 

Idem  '  :  «  Peccata  tica  "  ;  «  Sunt  hi  tres  animarum  affectiis, 
sive  profectus,  expertis  duntaxat  satis  noti 
et  manifesti,  scilicet  cum  aut  de  actibus  ma- 
lis  indulgentiam,  aut  de  bonis  agendis  gra- 
tiam,  aut  ipsius  etiam  indultoris  et  benefac- 
toris  sui  prsesentiam  (eo  quidem  modo ,  quo 
in  corpore  fragili  possibile  est)  obtinent 
intueri.  »  Idem  '^  :  «  Invenit  profecto  apud 
Deum,  et  verecunda  confessio,  quo  se  humi- 
liando  dejiciat,  et  propera  devotio,  ubi  se 
innovando  reflciat,  et  jucunda  contemplafio, 
ubi  se  excedendo  quiescat.  »  Idem,  in  serrno- 
ne"  :  «  Alii  vacent  sanctse  contemplationi ; 
alii  dediti  sint  fraternae  administrationi ;  alii 
in  amaritudine  animae  suae  recolant  annos, 
tanquam  vulnerati  dormientes  in  sepul- 
cris.  »  Idem  "  :  «  Sic  plane,  sic  opus  est, 
ut  Maria  pie  et  sublimiter  sentiat  de  Deo 
suo;  Martha  misericorditer  et  benigne  de 
proximo;  Laxarus  misere  et  humiliter  de 
seipso.  » 


CAPUT  XXXVI. 

De  tribtis  prcedictis  statibus. 

Gregorius,  in  Moralibiis''  :  «  Tres  sunt 
modi  conversorum ,  scilicet  inchoatio ,  me- 
dietas,  atque  perfectio.  In  inchoatione  au- 
tem  sunt  blandimenta  dulcedinis ;  in  medio 
quoque  tempore  sunt  certamina  tentationis ; 
ad  extremum  vero  perfectio  virtuosae  (a) 
pulchritudinis.  »  Idem  super  Ezechielem  '  : 
«  AUasunt  virtutis  exordia,  aliud  perfec- 
tio. »  Isidorus,  de  Summo  Bono ' :  «  Tripar- 
titus  describitur  esse  uniuscujusque  conversi 
profectus,  scihcet  :  primus,  corrigeudi  a 
malo;  secundus,  faciendi  bonum;  tertius, 
consequendi  boni  operis  praemium.  »  Ber- 
nardus,  in  Epistola  '" :  «  Incipientium  status 
dici  potest  animalis,  proflcientium  rationalis, 
perfectorum  spirituahs.  »  Idem,  super  Can- 

'  Isid.,  deSum.  Bon,,  cxviii,  sent.  0.  — '  Bem. ,ad 
Drogon.  Monach.,  epist.  xxxiv.  —  ^  Id.,  ad  Guarin. 
Abb.,  epist.ccLlll,  circamed. — *Id.,arf£er.  Priorem, 
epist.  ccxLix.  —  5  Id.,  Vit.  S.  Malach.,  in  praef.  — 
•  Id.,  m  Cant.,  serrn.  vi,  prope  fin.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  IV,  c.  vii ,  ante  med.  —  »  Id.,  in  Ezech., 
hom.  XIV,  ante  med.  —  »  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 

(a)  Cat.  edit.  vitiosaB. 
TOM.  VU. 


GAPUT  XXXVII. 


De  Monialibus. 


Gregorius,  in  Registro  "  :  «  Juvenculas  ab- 
batissas  fleri  vehementissime  prohibemus.  » 
Ambrosius,  de  Virginitate  '^ :  «  Aiunt  pleri- 
que  maturioris  aetatis  virgines  esse  velandas. 
Neque  ego  abnuo  sacerdotales  cautiones  esse 
debere,  ut  non  temere  velentur.  Spectet 
plaue ,  specfet  aetatem  sacerdos  :  sed  fidei , 
vel  pudoris.  Spectet  maturitatem  verecun- 
diae,  examinet  gravitatis  canitiem,  morum 
senectam,  pudicitiae  annos,  animos  chari- 
tatis.  »  Augustinus,  de  Virginitate  sanc- 
ta  "  :  «  Non  nos  in  virginibus  praedicamus, 
quod  virgines  sunt,  sed  quod  Deo  dicatae  pia 
continentia  virgines.  Nam ,  quod  non  teme- 
re  forsifan  dixerim ,  felicior  mihi  videtur 
nupta  mulier,  quam  virgo  nuptura. » Idem  " : 

c.  II,  sent.  7.  —  "•  Bern.,  de  vit.  solit.  ad  Fratr.  de 
Monte  Dei,  ante  med.  —  •'  Id.,  in  Cant.,  serm.  iv, 
ante  med.  —  "  Ibid.,  paulo  post.  —  '3  Id.,  in  Assumpt. 
B.  Mar.  Virg.,  serm.  iii,  circa  med.  —  "  Ibid.  — 
"  Greg.,  ad  Maximian.,  lib.  III,  Epist.  xi,  col.  1144 
"  Ambros.,  de  Virginib.  lib.  ill,  aute  med.  —  ''  .Aug  , 
de  sanct.  Virginit.,  c.  xi.  —  "  Ibid.,  c.  viii. 


50  PHARETR 

a  Nulla  carnis  fecunditas  sanctaB  virginitati 
comparari  potest.  Neque  enini  et  ipsa,  qnia 
virginitas  est,  secl  quiaDeo  dicataest,  hono- 
ratur.  »  Idem  '  :  «  In  vita  aeterna  est  quae- 
dam  egregia  gloria,  uon  omnibus  in  seter- 
numvicturis,  sed  quibusdam  ibitribuenda  : 
cui  consequendae  parum  est  liberum  esse  a 
peccatis,  nisi  super  hoc  aliquid  ipsi  libera- 
tori  voveatur,  quod  non  sit  criminis  non 
vovisse,  sed  vovisse  ac  reddidisse  sit  laudis 
et  honoris.  »  Idem  ' :  a  Pergite,  sancti  pueri 
Dei  et  puellse,  mares  et  femiuEe,  coelibes  et 
innuptae  :  pergite  perscveranter  in  fmem , 
et  laudate  Dominum  dulcius,  quem  cogitatis 
uberius;  sperate  felicius,  cui  servitis  instan- 
tius ;  amate  ardentius,  cui  placetis  attenlius : 
lumbis  acciuctis ,  et  lucernis  ardentibus  ex- 
pectate  Dominum,  quando  veniat  a  nup- 
tiis. »  Idem,  de  Ecclesiasticis  Bogmatihus'^ : 
«  Sacratae  Deo  virginitali  nuptias  coaequari, 
aut  pro  amore  castigandi  corporis  abstineu- 
tibus  a  vino,  vel  carnibus,  nihil  accrescere 
meriti  credere,  non  hoc  Christiani,  sed  Sovi- 
niani  est.  »  Hieronymus,  in  Epistola  *  : 
0  Agnosce,  virgo,  statum  tuum,  agnosce 
locum ,  agnosce  propositum ,  Cbristi  spon- 
sa  diceris  :  vide  ne  quid  indignum  ei,  cui 
desponsata  diceris,  admittas.  Cito  rescri- 
betrepudium,  si  iu  te  viderit  vel  unum 
adulterium.  »  Idem  ^  :  «  Cave  ne  cui  vel 
concupiscendi  .occasionem  tribuas ,  quia 
sponsus  tuus  Deus  zelans  est.  Criminosior 
est  enim  Christi  adultera,  quam  mariti.  » 
Idem  '  :  «  Romana  Ecclesia  apostolico 
sine  dubio,  cujus  sedem  ohtinet ,  spiritu 
animata,  tam  severam  statuit  sententiam, 
ut  vix  vel  pcenitentiae  dignam  judicaret , 
quae  sanctificatum  Deo  corpus  libidinosa 
coinquinatione  violasset.  »  Anastasius ,  in 
Sermone  :  «  Nihil  prodest  corpus  velare, 
et  mentem  vitiorum  portentis  maculare. 
Quid  enim  prodest  nigris  vestibus  indui,  et 
a   detraclione  linguam  non  cohibere  ?   » 

■  Aug.,  de  sanct.  Virginit.,  c.  5UI.  —  -  Ibid , 
c.  xsvii.  —  '  Imo  Gennad.,  de  Eccles.  Dogm.,  c.  vi, 
inter  opera  S.  Aug.,  tum.  VIU,  append.  —  *  Hieron., 
ad  Mauritii  filiam ,  epist.  xiv,  circa  med.  —  i  Ibid., 


.E  LIB.  I. 

Idem  :  «  In  monasterio  positae  non  otio  tor- 

pescant,  non  detractionibus,  non  obscoenis 

confabulationibus  incumbant ;  sed  aut  psal- 

morum  modulationibus ,  aut  manuum  ope- 

rationibus  insistant,  aut  certe  divinis  lectio- 

nibus  aurem  accommodent. »  Idem :  «  Mino- 

res  natu ,  eas  quae  provectae  sunt  aetatis , 

obsequio  sanctitatis  venerentur.  Provectae 

quoque  annis,  juniores  dictis  et  exemplis  ad 

bene  vivendum  informent.  Nobiles  genere, 

nequaquam  ignobilibus  se  praeferant :  scien- 

tes ,   quia   personarum    acceptor   non    est 

Deus. »  Idem  :  «  Vitaabbatissae,  velut  penna- 

tum  animal,  ad  altum  semper  perdesiderium 

evolet,  per  verbaresonet,  luceat  per  exem- 

plum.  »  Idem  :  «  Tales  abbatissae  regen- 

darum  animarum  curam  suscipere  debent, 

quae  subdilis,  verbis  et  exemplis,  ducatum 

praebeant  sanctae  religionis.  »  Idem  :  «  Ora- 

nis  actio  abbatissae  semper  sit  propter  Deum, 

et  de  Deo,  et  cogitatio  in  Deum  ;  et  exceptis 

viliis ,  quibus  non  compassio ,  sed  rectitudo 

debetur,  omnibus  eam  cupio  esse  compassi- 

bilem,  omnibus  gratam.  »  Caesarius,  in  Ser- 

mone  :  «  ReUgiosam  quampiam  non  oportet, 

non  decet,  non  expedit  pareutum  suorum 

mullis  obligationibus  implicari,  aut  quo- 

rumlibet  extraneorum  perniciosa  familiari- 

tate  constringi.  »  Idem  :  «  Pomposa  indu- 

menta,  quae  non  utilitati,  sed  vanitali  ser- 

viunt ,  fastidite ,  atque  contemnite,  virgines 

Chrisli  sponsae.  Mullae  enim ,  quod  in  mori- 

bus  diligunt ,  hoc  et  in  vestibus  et  in  operi- 

bus  suis  ostendunt.  »  Cyprianus ,  libro  de 

Disciplina  et  habitu  virginum  '  :  «  Non 

computari  jani  poteris  inter  puellas  et  vir- 

gines  Christi ,  quae  sic  vivis  et  vadis,  ut 

possis  ab  hominibus  adamari.  »  Bernardus, 

in  Epistola  '  :  «  Ut  quid  hactenus  monacha 

el  sanctimonialis  vocata  es,  quae  sub  sancti- 

tatis  nominibus ,  non  tamen  sancte  conver- 

sata  es?  Cur  velum  in  capite  mentiebatur 

reverentiam,  et  sub  velo  petulans  oculus 

circa  fin.  —  '  Ibid.  —  '  Cyprian.,  de  discipl.  et  habit. 
Virg.,  c.  V.  —  8  Bern.,  ad  Sanctimonial.  quamdam, 
epist.  cxiv. 


Mouia- 
liuro  ex. 
erciUa. 


.\bbatis- 

ix  vitaet 

exem- 

plum. 


I 


I 

f 

k 

(t 

\i 

\if 

n 

r 
r 

Ui 


1« 


I,-' 


'  -J' 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


Sl 


exhibebat  impudentiam  ?  Caput  siquidem 
gerebas  velatum ,  sed  elatum.  Sub  signo 
verecundiae,  sermo  resonabat  inverecundus. 
Risus  immoderatior,  incessus  lascivior,  ves- 
titus  ornatior  uni  inflatae  magis ,  quam 
velatae  oongruerent.  » 

CAPUT   XXXVIII. 

Be  Virginibus. 

Gregorius,  s?/per  Ezechielem  '  :  «  Can- 

dida  vita  est  carnis  incorruptio,  et  flos  virgi- 

nitatis.   »  Idem,  in  Moralibus  '  :   Carnis 

virginitas  nequaquam  jussa  est,  sed  tantum- 

modo  laudata.  Nam  si  illa  juberetur,  nimi- 

rum  jam  conjugium  in  culpam  verteretur. 

Et  tamen  multi  virtute  virginitatis  pollent, 

ut  videlicet  plus  impendant  obsequio,  quam 

acceperant  in  prfficepto.  »    Augustinus,  de 

Yirginitate  ' :  «  Profecto  habebunt  magnum 

ahquid  virgines  prajter  caeteros  in  illa  com- 

muni  sanctorum  immortalitate ,    quoniam 

habent  aliquid  jam  non  carnis  in  carne.  » 

Idem  '  :  «  Non  qua;rit  in  vobis  amator  vester 

pulchram  carnem,  sed  pulchram  mentem  et 

pulchros  mores,  quibus  frcenatis  et  car- 

nem. »  Idem  ^ :  « Toto  vobis  figalur  in  corde, 

qui  pro  vobis  fixus  est  in  cruce  :  totum  ipse 

teneat  in  animo  vestro,  quidquid  voluisselis 

occupati  connubio.  »  Idem  ^ :  Virgines  sunt, 

et  sequuntur  agnum  quocumque  ierit ''.  Quo 

ire  putamus  hunc  agnum?  Certe  quo  nemo 

eum  sequi  vel  audeat ,  vel  valeat ,  nisi  vos. 

Quo  putamus  eum  ire?  in  quos  saltus  et 

prata?  Ubi,  credo,  graniina  sunt  gaudia,  non 

gaudia  hujus  saeculi  vana,  insani  et  men- 

dacis,  nec  gaudia  qualia  in  ipso  regno  Dei 

caeteris  non  virginibus ;  sed  a  capterorum 

omnium  sorte  distincta.  »  Idem  *  :  «  Gaudia 

virginum  Christi  sunt  de  Christo,  in  Christo, 

cum  Christo,  post  Christura,  per  Christum, 

propter  Christum.  Gaudia  propria  virginum 

Christi ,  non  sunt  eadem  non  virginum , 

'  Greg.,  in  Ezech.,  hom.  vi,  ante  med.  —  =  Id., 
Moral.,  lib.  XV,  c.  XII.  —  '  Aug.,  de  sanct.  Virginit., 
c.  XII.  —  *  Ibid.,  c.  LV.  —  '  Ibid.  —  «  Ibid.,  c.  xxvil. 
—  ■>  Apoc,  iix,  1.  —  *  Aug.,  ibid.  —  •  Ibid.,  c.  xxix. 


quamvis  Christi.  Nam  sunt  aliis  aha,  sed 
nullis  talia.  »  Idem  '  :  «  Sequimini  agnum, 
et  tenendo  perseveranter  quod  vovistis  ar- 
denter ,  facite  quod  potestis ;  ne  virginitatis 
bonum  a  vobis  pereat ,  cui  facere  nihil 
potestis,  ut  redeat.  »  Idem  '"  :  «  Gaudeat 
magis  puella  nobilis  genere ,  sed  nobilior 
sanctitate,  quod  sit  per  divinum  consortium 
praecipuam  in  coelis  consecutura  sublimi- 
tatem ,  quam  si  esset  per  humanum  connu- 
bium  prolem  in  terra  propagatura  subli- 
mem.  »  Idem,  infra,  hb.  rv,  in  capit.  de 
Meditatione  "  :  «  Virginahs  integritas,  etc.  » 
Idem,  infra,  in  capite  de  Connexione  vir- 
tutum,  scilicet  continentiae  et  charitatis. 
ibidem  "  :  « Inspicite  vulnera,  etc. » Idem  " : 
«  Illis  virginibus  in  quibus  est  quidam  pla- 
cendi  appetitus,  aut  elegantiori  vestitu, 
quam  tanfae  professionis  necessitas  postulat, 
aut  capitis  ligamento  notabili ,  sive  tumidis 
umbonibus  capillorum ,  sive  tegminibus  ita 
teneris,  ut  retiola  subterposita  appareant, 
his  non  de  humilitate,  sed  de  castitate  ipsa, 
vel  integritate  pudicitiae  danda  praecepta 
sunt.  »  Idera  '*  :  «  Bonum  est  tibi,  o  anima 
virginalis,  ut  sic  quando  virgo  es,  sic  om- 
nino  servans  in  corde  quod  renata  es,  ser- 
vans  in  carne  quod  nata  es ,  concipias  cum 
timore  Domini ,  ut  parturias  spiritum  salu- 
tis.  Idem  '^  :  «  Ille  unius  sanctae  virginis 
partus,  omnium  sanctarum  virginum  est 
decus ;  et  ipsge  virgines  cura  Maria  virgine 
matres  Christi  sunt,  si  Patris  ejus  voluntatem 
faciunt,  »  Idem  "  :  «  Quis  nesciat  obedien- 
tem  mulierem,  inobedienti  virgini  praepo- 
nendam  ?  »  Idem  "  :  «  Virginitatis  honum, 
quantum  magnum  video,  tanto  ei  ne  pereat, 
furem  superbiam  pertimesco.  »  Hierony- 
mus,  in  Epistola^' :  Non  proderit  caeterorum 
sanctificatio  membrorum ,  si  inveniatur  vel 
in  uno  corruptio.  »  Idem  :  «  An  tibi  de  vir- 
ginitatis  praerogativa  blandiris?  Memento 

—  ">  Id.,  ad  Pro.  et  Jul.,  epist.  CLxxii.  —  "  Vid.  iuf., 
!ib  IV,  c.  XXVI.—  "  Ibid.,  c.  xLv.—  's  Id.,  de  S.  Vir- 
ginit.,  c.  xxxi.  —  "  Ibid.,  c.  xxxviii. —  "  |bid.,  c.  v. 

—  '«  Ibid.,  c.  xLiv.  —  "  Ibid.,  c.  Ll.  —  '*  Hierou  , 
ad  Maurit.  fii.,  epist.  xiv. 


Adam  et  Evam  virgines  deliquisse,  uec  inte- 
gritatem  corporis  profuisse  peccautihus.  » 
klem  '  :  «  Cum  universos  artus  tuos  mun- 
daveris  ab  omni  sorde  peccati ,  et  toto  fueris 
sanctifioata  corpore  ;  tunc  tibi  castitatem 
intelligas  profuturam ,  et  cum  omni  fiducia 
palmam  virginitalis  expecta.   »   Idem  *  : 
«  Sit  in  te  nova  gravitas,  honestas  admira- 
bilis,  stupenda  verecundia,  mira  patientia, 
virginalis  incessus,  et  veras  pudicitise.  habi- 
tus,  sermo  semper  modestus ,  et  in  suo  tem- 
pore  proferendus. »  Idem ' :  «  Virginis  defmi- 
tio  est,  sanctam  esse  corpore  etspiritu,  quia 
nihil  proficit  carnem  habere  virginem,  si 
mente  quis  nupseril.  »  Idem  *  :  «  Audenter 
loquar ;  cum  omnia  possit  Deus,  suscitare  non 
polest  virgiuem  post  ruinam.  Valet  quidem 
Mberare  de  pcena,  sed  non  vult  coronare  cor- 
ruptam.  »  Cyprianus ,  in  Epistola  ^  :  «  Si 
ChrisLum  continenlia  sequitur,    et   regno 
Dei  virginitas  destinatur,  quid  est  virgini- 
bus  Christi  cum  terreno  cultu,  et  cum  orna- 
menlis,  quibus  dum  hominibus  placere  ges- 
tiunt ,  Deum  offendunt  ?   »    Isidorus  ,  de 
Sumrno  Bono^ :  «  Omne  peccatum  per  pceni- 
tentiam  recipit  vulnerum  sanitatem  ;  virgi- 
nitas  autem  si  labitur ,  nullatenus  repara- 
tur.  »  Idem '  :  «  Yirgo  carne ,  non  mente , 
nullum  prajmium  habet  in  repromissione.  » 
Ambrosius,   de   Hortatione  ad  virginita- 
tem »  :  «  Attende  tibi,  virgo,  ut  et  lu  insistas 
orationi,  et  vultus  tuus  assidua  pallescat 
obsecratione.  Sed  ante '  omnem  orationem, 
frwpara  animam ,  ut  tion  tu  videaris  ten- 
tare  Deum,  cum  deprecaris :  ut  id  quod  oras, 
mores  tui  loquantur,  fldes  adjuvet,  opera 
commendent.  »  Idem  '»  :  «  Nec  liberiorem 
l^eliliam  in  virgiuibus  decet  esse  :  quae  si 
non  habent  quod  defleant,  fleant  tamen  saj- 
culum,  Ueaiit  lapsus  peccanlium.   Etenim 
quae  aliorum  lapsus  fleverit ,  suos  cavebit. 

1  Hieron.,  ad  Maurit.  fil.,  epist.  xiv.  -  =  Ibid.  - 
2  Id.,  aiiversus  Helviii.,  non  longe  a  fine.  —  '  Id.,  ad 
Eustoch.,  epist.  xxii,  ante  med.  —  ^  Cyprian.,  de 
Discipl.  et  hubit.  Virg.,  c.  III.  —  iil.  —  °  li"l-,  de 
Sui/i.  Bon.,  lib.  II,  c.  XL,  seut.  6.  —  '  Ibid.,  sent.  7. 
—  8  Ambros.,  de  hortat.  ad  Virginit.,  post  med.  — 
9  Eccli.,  xviii,  23.  —  '«  Ambros.,  ibid.,  paulo  posl.  — 


PIIARETR^  LIB.  1. 

FLeant  quod  a  gaudiis  paradisi  longius  eva- 
gantur  ;  fleant,  quia  nesciaat  an  ad  illa  de- 
beant  pervenire  :  fleant  postremo,  vel  ipsa 
contemplatione,  ut  hic  flentes,  illic  accipiant 
consolationem.  »  Idem  "  :  «  Custodi '%  virgo, 
vias  tuas,  ut  non  delinquas  in  lingua  tua. 
Etenim  bona  loqui  plerumque  crimen  est 
virgini.  »  Idem  "  :  a  Ingreditur,  o  virgo, 
mors  per  ostium  tuum ,  si  falsum  loquaris, 
si  turpiter ,  si  procaciter ,  postremo  si  ubi 
non  oportet  loquaris.  Clausse  sint  ergo  fores 
labiorum    tuoium,   et  obseratum   maneat 
vocis  vestibulum.  »  Idem  "  :  «  Yirgo  quae 
Christum  requirit ,  non  debet  esse  vulgaris, 
non  debet  esse  in  foro ,  non  in  plateis  voce 
querula,  gressu  lubrica,  facihs  audilu,  vilis 
aspectu.  »  Idem  '=  :  «  Qui  non  nubunt  et 
uxores  non  ducunt,  sicut  angeli  in  terris 
sunt  :  ut  tribulalionem  cai"nis  non  sentiant, 
servitutem  ignorent ,  et  mundanae  negotia- 
tionis  allevientur  contagio ,  divinis  rebus 
mente  intendant :  ut  tanquam  exuti  corporis 
infirmitate,  non  quae  hominis  sunt,  sed  quae 
Dei  cogitent.  »  Idem  '*  :  «  Virginitas  adole- 
scentiam  decet,  juventutem  ornat,  senec- 
tutem  amplificat,  omuique  aevo  habet  justi- 
tiae  suae  canos,  maluritalem  gravitatis,  vela- 
men  pudoris,  qui  devotionem  uon  impediat, 
religionem  augeat.  »  Idem ,  de   Yirgini- 
tate^''  :  «  Quid  est  virginalis  castitas,  nisi 
expers  contagionis  integritas  ?  »  Idem  '*  : 
«  Nec  mirum ,  o  virgines,  si  pro  vobis  an- 
geli  militant,  qui  angelorum  moribus  mili- 
tatis.    Meretur  eorum   praesidium    castitas 
virginalis,    quorum  meretur  et   vitam  et 
mores.  »  Idem  '^ :  «  Rachel ,  extorto  osculo , 
flevit  et  gemuit.  Nec  flere  desiisset,    nisi 
proximum  cognovisset.  »  Idem  ="  :  «  Con- 
siderate ,  quia  virgines  prae  apostoUs  resur- 
rectionem    Domini    videre    meruerunt.    » 
Idem  ^'  :  «  Claudat  ora  virginis  pudor ;  de- 


"  Ibid.,  prope  fin.  —  '^  Psal.  xxxviii,  2.  —  "  Ambr., 
de  Virginib.,  lib.  III,  post  med.  —  "  Ibid.  —  '5  ld.,  de 
hortat.  ad  Virijinit.  —  '^  Id.,  de  Vid.,  ante  mcd.  — 
"  Id.,  de  Virginib.,  lib.  I,  anle  med.  —  '*  Ibid.,  post 
med.  —  "  Ibid..  lib.  III,  non  multum  a  princ.  — 
"  Ibid.,  ante  med.  -  >■  Ibid. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 


53 


bilitatem  corporis  excludat  religio ;  in- 
stituat  consuetudo  boni  operis  exercitium. 
Maturam  igitur  virginem  mihi  prius  gra- 
vitas  morum  nuntiet  pudore  obvio ,  gres- 
su  sobrio ,  vultu  modesto ,  et  praenuntia  in- 
tegritatis  antecedant  signa  virtutis.  »  Ber- 
nardus ,  super  Missus  est  ■  :  «  Solent  vir- 
gines,  quae  verae  virgines  sunt  ^  semper  ad 
omnem  viri  affatum  pavere,  et  nunquam 
esse  securae,  et ,  ut  caveant  timenda,  etiam 
tuta  pertimescere,  scientes  se  in  vasis  ficti- 
libus  thesaurum  portare  pretiosiim,  et  nimis 
arduum  esse  vivere  inter  homines  ut  ange- 
lum ,  et  in  terris  more  ccelestium  conver- 
sari.  »  In  dialogo  sanctorum  Basilii  et  Joan- 
nis  :  «  Virgo ,  quse  arripuit  prophetiam , 
ccfilestemque  conversationem  angelorum 
repraesentare  in  terris  spopondit,  atque  in 
hac  carne  incorporeae  natura?  aggressa  est 
implere  virtutem ,  neque  superfluos  [a) 
egressus,  neque  vaniloquia  usurpare  per- 
mittitm' ;  maliloquii  vero  et  adulationis 
etiam  uomina  ignorare  debet.  »  Glossa  '  : 
«  Altior  professio  virtutis  altiorem  debet 
tenere  viam  vivendi.  Qui  enim,  abrenuutiato 
conjugio,  virginitatem  voto  consecrant, 
oportet  ut  mores  virginitatis  condignos  os- 
tendant.  Abstineant  ab  otiosis  verbis,  ira, 
rixa,  detractione,  habitu  superfluo,  et  oculo 
impudico  ,  comessationibus,  potationibus , 
atque  hujusmodi;  vigiliis  et  sanctis  oratio- 
nibus,  lectionibus,  eleemosynis,  et  hujus- 
modi,  vacent.  » 

CAPUT  XXXIX. 

De  Viduis. 

Gregorius,  in  Registro  ' :  «  Quanto  viduae 
bene  viventes  virorum  sunt  solatio  desti- 
tutae,  tanto  eis  enisius  ecclesiastica  est  im- 
pendenda  tuitio.  »  Idem,  in  cap.  de  Sacer- 
dotibus  bonis ' ;  «  Officii  sacerdotahs ,  »  etc. 

'  Bern.,  super  Alissus  est ,  hom.  iii,  post  med.  — 
'  Gloss.  ord.  in  III  Reg.,  vi.  —  '  Gre?.,  ad  Anlhem., 
lib.  V,  epist.  sxxvii,  col.  1234.  —  *  Vid.  siip.,  c.  x.x, 
p.  32.  — *  Aug.,  ad  Prob.,  epist.  cxxi,  al.  cxxx,  c.  xvi, 

(q)  Ccet.  edit,  superfluus. 


Augustinus ,  in  Epistola  '  :  «  Quamvis  ad 
omuia  membra  Chrisfi,  hoc  est,  ad  omnes 
qui  in  eum  credunt,  et  ejus  corpori  mystico 
sociantur,  sicut  docuit,  orare  pertineat ;  spe- 
cialiter  tamen  diligentior  cura  orationis,  in 
Scriptura,  ejus  viduis  invenitur  injuncta.  » 
Idem,  de  Yiduitate  ^:  «  Si  nondum  vovisses 
Deo  continentiam  vidualem,  exhortaremur 
profecto  ut  voveres ;  quia  vero  jam  vovisti , 
exhortamur  ut  perseveres.  »  Mem ' :  «  Agite 
cursum  vestrum,  o  viduae,  et  perseveranter » 
currite,  ut  comprehendatis:  et  exemplo  vitae, 
exhortationisque  sermone,  rapite  in  eumdem 
cursum  vestrum  quascumque  potueritis.  » 
Idem,  de  Vita  Christiana  ':  «  Tria  esse  vi- 
duarum  genera,  non  ignorare  te  credo  : 
unum,  quod  perfectissimum  est  coelestique 
praemio  destinatum,  quod  ritu  illius  de  Evan- 
gelio  '"viduaeDeo  orationibus  etjejuniis  die 
noctuque  deservit ;  aUud  vero,  quod  filiorum 
curam  habet  et  domus,  non  tam  dignum, 
nec  tamen  peccatis  obnoxium ;  tertium  au- 
tem  genus  est  in  epulis  et  deliciis ,  quod 
aefernae  morti  servatur.  »  Idem,  de  Virgini- 
tate  "  .•  «  Multas  viduarum  revocat  a  nuben- 
do,  non  amor  praeclari  propositi,  sed  aperti 
dedecoris  timor,  veniens  et  ipse  de  superbia, 
qua  formidatur  magis  hominibus  displicere, 
quam  Deo.  »  Hieronymus ,  in  Fpistola  '^ : 
«  Vidua  quae  marito  placere  desinit,  et  juxta 
Apostolum  vere  vidua  est ,  nihil  habet  ne- 
cessarium,  nisi    perseverantiam.   Meminit 
pristinae  voluptatis,  scit  quid  amiserit,  quo 
delectata  sit.  »  Ambrosius,  de   Viduis  "  : 
«  Propemodum  non  inferioris  virtutis  est  a 
conjugio  abstinere,  quod  aliquando  delecta- 
verit,  quam  conjugii  penitus  delectamenta 
nescire.  »  Idem  " :  «  Virginitas  in  eo  facilior 
est,  quod  carnis  incentiva  non  novit;  et  vi- 
duitas  in  eo  sollicitior,  quod  praeteritas  ani- 
mo  recolit  voluptates.  »  Idem,  de  Vidui- 

n,29.  —  ^ld.,deBon.  Viduit.,  c.-xix.  —  'Ibid.,  c.  xiii. 
—  8  I  Cor.,  IX,  24.  —  9  Aug.,  <:e  Vif.  Christ.,  c,  xlll.  — 
'»  Luc.  II,  37.  —  "  Aug,,  de  S.  Virginit.,  c.  xxxlv.  — 
1-  Uieron., «(/  Furiam,  epist.  x,  ante  med.  —  '^  Ambr., 
de  Vid.,  in  princ.  —  ■'  Kst  Hierou.,  ad  Agerunt,, 
epist.  XI,  aute  med. 


S4  PHARETR^  LIB 

tate^:  a  Esto,  vidua,  temperans  et  casta. 
Tempera  te  primum  a  vino,  ut  possis  casta 
esse  ab  adultero;  nec  te  ille  tentabit,  si  te 
vina  non  tentent.  Nam  si  Judith  vidua  vi- 
num  bibisset ,  cum  adultero  utique  dormis- 
set.  »  Idem,  de  Officiis^:  a  Quid  tam  deco- 
rum,  quam  ut  vidua  defuncto  conjugl  fidem 
servet?  Quid  etiam  hoc  utilius,  quo  regnum 
coeleste  acquiritur?  Sunt  enim',  qui  se  cas- 
traverunt  "propter  regniim  coelorum.  »  Idem, 
de  Fid^  resurrectionis  ';  «  Mulier  satis  pie 
virum  luget,  quae  servat  pudorem ,  non  de- 
serit  fidem.  Sic  enim  bene  defunctis  officia 
penduntur,  ut  vivant  in  mentibus,  et  in  af- 
fectibus  perseverent.  » 


I. 


CAPUT    XL. 

De  Conjugaiis, 

Gregorius ,  in  Moralibus ' ;  «  Tunc  solum 
conjuges  in  admixtione  sine  culpa  sunt,  cum 
non  pro  explenda  libidine,  sed  pro  susci- 
pienda  prole  miscentur.  »  Idem,  in  Pasto- 
rali^:  «  Necesse  est  ut  conjuges  crebris  ora- 
tionibus  deleant,  quod  pulchrae  copulae  spe- 
ciemadmixtisvoluptatibus  foedant.  »  Idem ' : 
«  Admonendi  sunt  conjuges,  ut  ea  in  qui- 
bus  sibi  aliquando  displicent,  et  patientes 
invicem  tolerent,  et  exhortantes  se  invicem 
salvent.  »  Idem,  in  Registro  * ;  «  Yir  cum 
propria  uxore  dormiens,  nisi  lotus  aqua, 
Ecclesiam  intrare  non  debet,  sed  neque  lotus 
infrare  statim  debet.  »  Et  infra  ° :  «  Nec  hoc 
dicentes  culpam  putamus  esse  conjugum; 
sed  quia  etiam  ipsa  licet  admixtio  conju- 
gum,  sine  voluptate  carnis  esse  non  potest, 
a  sacri  loci  ingressu  abstinendum  est ,  quia 
voluptas  ipsa  sine  culpa  esse  nullatenus  po- 
test.  »  Idem :  «  Si  quis  sua  conjuge  non  cu- 
pidine  voluptatis,  sed  solum  procreandorum 
liberorum  gratia  utitur,  ille  profecto  sive  de 


'  Ambros.,  de  Vid.,  circa  med.  —  *  Id.,  dc  Of/ic, 
lib.  II,  c.  VI.  —  »  Matth.,  xix,  12.  —  '  Ambros.,  de 
fid.  Iksurr.,  longe  ante  med.  —  '  Greg ,  Moral., 
Ub.  XXXIl,  c.  XVII.  -  e  Id.,  Pastor.,  p.  III,  c.  ii, 
admonit.  26.  —  '  Ibid.  —  •  Id.,  ad  Augustin.,  lib.  XII, 
epist.  XXXI,  ad  interrog.   x,  col.    1573.  —  »  Ibid., 


ingressu  Ecclesiee ,  sive  de  sumendo  domi- 
nici  corporis  sanguinisque  mysterio,  suo 
est  relinquendus  judicio,  quia  a  nobis  pro- 
hiberi  non  debel  accipere,  qui  in  igne  positus 
nescit  ardere. »  Idem '" :  o  Cum  boni  conjuges 
aut  meritum  augere  desiderant,  aut  anteactae 
vitae  culpas  deflere,  ut  se  ad  continentiam 
astringant,  et  meliorem  vitani  appetant  licet. 
Si  vero  continentiam,  quam  vir  appetit,  uxor 
non  sequitur,  aut  quam  uxor  appetit,  vir 
recusat;  dividi  conjugium  non  licet,  quia 
scriptum  est "  :  Quod  Deus  conjunxit,  homo 
non  separet.  Et  iterum  "  :  Mulier  corporis 
potestatem  non  habet,  sed  vir :  similiter  au- 
tem,  et  vir  sui  corporis  potestatem  non  ha- 
bet,  sedmidier.  Augustinus,  de  Bono  con- 
jugali  "  ;  «  Concubitus  necessarius  causa 
generandi  inculpabilis  est,  et  solus  ille  nup- 
tialis.  lUe  autem,  qui  ultra  necessitatem  is- 
tam  progreditur,  jam  non  rationi,  sed  libi- 
dini  obsequitur.  Et  hunc  tamen  non  exigere, 
sed  reddere  conjugi,  ne  fornicando  damna- 
biliter  peccet,  ad  personamconjugalem  per- 
tinet.  Si  autem  anibo  tali  concupiscibili  sub- 
jungantur,  rem  faciunt  non  plane  nuptia- 
rum.  »  Idem  '*  :  «  Cum  ille  natiiralis  usus, 
qui  prolabitur  ultra  pacta  nuptialia,  id  est, 
ultra  propagandi  necessitatem ,  venialis  sit 
in  uxore,  in  meretrice  damnabilis;  ille  qui 
est  contra  naturam  execrabilis  flt  in  mere- 
trice,  sed  execrabilior  flt  in  uxore. » Idem  " : 
a  Bonae  sunt  nuptiae,  in  quibus  tanto  melio- 
res  simt  conjugati ,  quanto  castiores  ac  fide- 
lioresDeum  timent :  maxime  si  fllios,  quos 
carnaliter  desiderant,  spiritualiter  nutriant. » 
Idem  in  Epistola  '^-  «Mulierem  conjugatam 
non  licet  dicere :  «  Facio  quod  volo  de  meo, 
cum  et  ipsa  non  sit  sua,  sed  capitis  sui,  id 
estviri.»  Idem,  siiper  Genesimad  litteram": 
«  Quod  bonum  habent  nuptiae,  peccatum 
nunquam  esse  potest.  Hoc  autem  tripartitum 
est,  scilicet  fldes,  proles,  sacramentum.  In 

col.  1574.  —  "•  Id.,  ad  Theodistam,  lib.  IX,  epist.  xxxii, 
col.  1446.  —  "  Matth.,  xix,  6.  -  "  I  Cor.,  vii,  4.  - 
"  Aug.,  de  Bon.  Conjug.,  c.  x.  —  >'  Ibid.,  c.  xl.  — 
"  Ibid.,  c.  xviu.  —  «  Id.,  epist.  cicix,  al.  ccmi,  n.  7, 
—  "  Id.,  de  Genes.  ad  litt.,  Ub.  11,  c.  vu. 


fide  attenditur,  ne  praeter  vinculum  conju- 
gale  cum  alteravel  cum  altero  coiicumbatur ; 
in  prole,  ut  amanter  suspiciatur,  benigne 
nutriatur,  religiose  educetur ;  in  sacramento, 
ut  conjugium  non  separetur,  et  dimissus 
aut  dimissa,  nec  causa  prolis,  alteri  conjun- 
gatur.  »  Idem,  conlra  Julianim  ' :  «  Intem- 
perans  in  conjugio,  quid  aliud  nisi  quidam 
adulter  uxoris  est?  Omnis  enim  vehemens 
amator  propriae  uxoris,  adulter  est. »  Idem  ^ : 
«  Sicut  adulterium  non  potest  esse  siue 
bono  naturas,  nec  ideo  est  bonum;  ita  con- 
nubium  non  potest  esse  sine  malo  concupis- 
centise,  nec  ideo  malum  est.  »  Idem  ':  Con- 
juges  bene  utentes  malo  concupiscentiae , 
anteponuntur  virginibus  male  utentibus 
bono  continentiae.  Idem,  de  Yiduitate  *.' 
«  Nuptiarum  bonura  semper  est  bonum;  sed 
in  populo Dei  fuit  aliquando legis  obsequium, 
nunc  est  infirmitalis  remedium.  »  Idem  ^ : 
«  Sicut  manente  in  se  sacramento  regenera- 
tionis,  excommunicatus  quisque  reus  crimi- 
nis  cujuscumque,  non  illo  sacramento  caret, 
etiamsi  nunquam  reconcilietur  Deo;  ita  ma- 
nente  in  se  vinculo  fcederis  conjugalis,  si 
uxor  dimittitur  ob  causam  fornicationis,  nec 
carebit  illo  vinculo  foederis,  etiamsi  nun- 
quam  reconcilietur  viro ;  carebit  autem ,  si 
mortuus  fuerit  vir  ejus.  »  Idem  :  «  Indi- 
gnantur  viri, »  etc,  supra,  in  capitulo  de  Ho- 
mine  ^.  Joannes  Chrysostomus,  super  Mat- 
thwum'' :  «  Abstine  tea  menstruata;  abstine 
te  a  praegnante  ;  erubesce  te  facere,  quod 
animalia  non  faciunt.  »  Et  infra :  «  Quando 
dies  festus  est  et  dies  jejunii,  serva  ut  impleas 
apostolicum  prseceptum '  :  Nolite  fraudare 
invicem, »  etc.  Ambrosius,  de  Viduitate  ° ; 
«  Non  prohibemus  secundas  nuptias,  sed 
tamen  non  probamus  seepe  repetitas.  » Idem, 
de  Yirginitate  '".• «  Bonum  conjugium,  sed 
tamen  a  jugo  tractum,  et  mundi  jugo,  ut 
viro  potius  cupiat  mulicr  placere,  quani 

'  Aug„  cont.  Julinn.,  lib.  II.  —  '  Ibid.,  lib.  III, 
c.  XXIII.  —  '  Ibid.,  lib.  IV,  c.  viii.  —  *  Id.,  de  Bon. 
Viduit.,  c.  viii.  —  s  Id.,  de  Adull.  Conj.,  c.  v.  — 
'  Supra,  c.  vn,  p.  19.  —  '  Chrysost.,  Op.  imperf.  in 
Matth.,c.x\-i..  —  '^\Cor.,y\\,  5.  —  '  Ambros.,rfe  Vid., 


DE  PERSONARUM  VARIETATE.  35 

Deo.  »  Idem  "  :  «  Jactet  licet  se  fecundo  no- 
bilis  dotata  partu ;  quo  plures  generavit , 
plus  laboravit.  Numeratsolatia  filiorum ;  sed 
numeret  pariter  et  molestias.  Nubit  et  plo- 
rat,  qualia  sunt  vota  quEe  flentur?  »  Idem'^ : 
«  Prius  utique  impedimentum  fecunditas 
carnis  incipit  afferre,  quam  fructum.  Par- 
turit  enim  et  aegrotat ,  priusquam  pariat : 
quam  dulce  pignus,  quod  a  periculo  incipit, 
et  in  periculis  desinit;  prius  dolori  futurum, 
quam  voluptati?  Periculis  emitur,  nec  pro 
arbitrio  possidelur.  »  Idem  '':  «  A  conjugio 
illa  nascuutur  incentiva  viiiorum ,  ut  quse- 
sitis  coloribus  ora  depingant,  dum  viris  dis- 
plicere  formidant,  et  de  adulterio  vultus, 
meditantur  adulterium  castitalis.  »  Isidorus 
in  Etymologiis  "  ;  «  Tribus  causis  ducitur 
uxor.  Prima  est  causa  prolis,  de  qua  legitur 
in  Genesi  " :  Et  benedixit  eos  dicens  :  Cres- 
cite  et  multiplicamini.  Secunda  causa  adju- 
torii,  de  qua  ibi  in  Genesi  dicitur  '^ :  Non  est 
bonuvi  esse  hominem  solum,  faciamus  ei  ad- 
jutorium  simile  sibi.  Tertia  causa  inconti- 
nentiae,  unde  dicit  Apostolus  '' :  Qui  se  non 
continet,  nubat.  »  Hieronymus,  in  Epis- 
tola  '* ;  Non  negamus  viduas,  non  negamus 
raaritatas,  sanctas  mulieres  inveniri;  sed 
quae  uxores  esse  desierunt,  quae  in  ipsa  ne- 
cessiiate  conjugii  imitantur  virginum  casti- 
tatera. »  Idem  '^ :  «  Ubi  tympana  sonant,  tibia 
clamitat,  lyra  garrit,  cymbala  concrepant, 
quis  ibi  Dei  timor?  Parasitus  in  contumeliis 
gloriatur.  Ingredinntur  expositae  libidini 
victimae,  et  tenuitate  vestium  nudae  impu- 
dicis  oculis  ingeruntur:  his  infelix  uxor  aut 
laetatur,  et  perit;  aut  offenditur,  et  maritus 
in  jurgia  concilatur.  »  Idem  '" :  «  Nupta  ad 
speculum  pingitur,  et  in  contumeliara  Arli- 
ficis  conalur  pulchrior  esse,  quam  nata  est.  » 
Idem,  in  originali  super  illud  Joel^\-  Egre- 


ditur  sponsus  de  cubili  suo,  etc. :  «  Ergo  qui 
in  castigatione  victus,  et  jejunio,  atque  elee- 

c.  XI,  n.  6S.  —  "  Id.,  de  Virg,  lib.  III,  post  med.  — 
' '  Ibid.,  lib.  1,  ante  med.  —  ''-  Ibid.  —  '3  jbid.  —  "  Isid  , 
ElijmoL,  lib.  IX,  c.  viii.  —  '5  Gen.,  \,  28.  —  '«Ib  id.,  ii, 
18.  —  "  I  Cor.,  vii,  9.  —  '8  Hieron  ,  adv.  Helvid.  — 
>9  Ibid,  —  ■'  Ibid.  —  "  Id.,  in  Joel.,  ii,  16. 


36 


PHARETHE  LIB.  I. 


mosjTiis  dicit  se  agere  poenitentiam,  frustra 
agit  poenitentiam,  quinon  servat  castitatem; 
frustra  hoc  sermone  promittit,  nisi  egredia- 
tur  de  cubiculo  suo,  et  sanctum  purumque 
jejunium  pudica  expleat  poenitentia.  «  Glos- 
sa  ' :  0  Quoties  uxori  debitum  reddo,  orare 
non  possum.  Quod  si  juxta  Apostoli '  ser- 
monem  sine  intermissione  orandum  est, 
nunquam  ergo  mihi  conjugio  serviendum, 
ne  ab  oratione,  cui  semper  instare  jubeor, 
uUa  hora  praepediar.  » 

CAPUT  XLI. 

De  tribtis  statibus  frcBdictis. 

Augustinus,  in  libro  de  Bono  conjngali': 
a  Sicut  bonum  erat,  quod  Martha  faciebat 
occupata  multum  circa  ministerium  sancto- 
rum;  sed  melius,  quod  Maria  soror  ejus  se- 
dens  ad  pedes  Domini ,  et  audiens  verbum 
ejus,  cum  ambae  hospitio  recepissent  :  ita 
bonum  Susannae  in  conjugaU  castitate  lau- 
damus ;  sed  tamen  ei  bonum  viduae  Annae^ 
ac  multo  magis  Mariae  virginis  anteponi- 
mus.  »  Idem ,  de  Yirginitate  ' ;  «  Certa  ra- 
tione  et  sanctarum  scripturanim  auctoritatej 
nec  peccatum  esse  nuptias  invenimus ;  sed 
tamen  nec  eas  bono  vel  virginalis  continen- 
tiae,  vel  etiara  viduaHs  absfinentiae ,  aequa- 
mus.  »  Idem,  contra  Julianuin  ^:  a  Vera 
pudicitia,  sive  conjugahs,  sive  viduahs,  sive 
virginahs,  dicenda  non  est^  quae  non  verae 
fidei  mancipatur.  Conjuges  enim ,  et  virgi- 
nes,  et  viduae  possunt  esse,  et  pudicae  non 
esse,  si  contaminata  voluntate  mcechantur.  » 
Hieronymus ,  in  Epistola  « :  «  Cum  in  se- 
mente  terrae  bonae ,  centesimum ,  et  sexage- 
simum,  et  trigesimum  fructum  Evangeha 
doceant ;  et  centenarius  pro  virginitatis  co- 
rona  primum  gradum  teneat,  sexagenarius 
pro  labore  viduarum  in  secundo  sit  numero, 
tricenarius  foedera  nuptiarum  ipsa  digito- 

'  Gloss.  ord.  in  (  Petr.,  m.  —  2  I  Thess.,  v,  17.  — 
'  Aug.,  de  Bon.  Conjug..  c.  viii.  —  » Id.,  de  S.  Virgi- 
nit.,  c.  XXI.  —  5  |d_^  ^o«(.  Julian..  lib.  IV,  c.  viii.  — 
'  Hieron,,  ad  Aqeruch.,episL  xi.  —  ■"  Ambros.,  de  Vid., 
c.  jv,  n.  2  j.  — '  Greg.,  m  Evang.,  hom.  XL,  post  med. — 


rum  conjunctione  testatur;  bigamia  in  quo 
erit  numero  ?  imo  extra  numerum  :  certe  in 
terra  bona  non  oritur,  sed  in  vepribus  et 
spinetis  vulpium,  quae  Herodi  impiissimo 
comparantur.  »  Ambrosius,  de  Viduitate ' ; 
«  Docemur  triphcem  castitatis  esse  virtutem : 
unam  conjugalem,  aham  viduitatis,  tertiam 
virginitatis.  » 

CAPUT   XLII. 

De  Pauperibus. 

Gregorius ,  in  Homiliis  ^ :  «  Pauper  cum 
reprehensibihs  cernitur,  moneri  debet,  et 
despici  non  debet.  Si  vero  reprehensionis  nil 
habet,  venerari  summopere  sicut  intercessor 
debet.  »  Idem  ' :  «  Cum  quoshbet  pauperes 
nonnuUa  reprehensibilia  perpetrare  conspi- 
citis,  nohte  despicere,  nohte  desperare ;  quia 
fortasse  quod  superfluitas  tenuissimae  pravi- 
tatis  inquinat,  caminus  paupertahs  purgat. » 
Idem '" :  «  Quaudo  ad  fldei  agonem  venimus, 
luctamtn  contra  mahgnos  spiritus  sumi- 
mus.  Mahgni  autem  spiritusnudi  sunt,  quia 
nihh  in  lioc  mundo  proprium  possident. 
Nudi  ergo  cum  nudis  luctari  debemus.  Nam 
si  vestitus  quis  cum  nudoluctatur,  citius  ad 
terram  dejicitur:  quia  habet  unde  tenea- 
tur.  »  Idem,  in  Dialogo  '';  «  Paupertas  men- 
tibus  bonis  esse  solet  custos  humihtatis.  » 
Idem ,  super  Ezechielem  " ;  «  Paupertas  in 
inopia  mentis  est,  non  in  quantitate  posses- 
sionis.  »  Idem  "  :  «  Cum  deest  terrena  subs- 
tantia,  de  qua  aeterno  judici  rationem  pone- 
mus,  hberius  ad  patriam  pergimus,  quia 
quasi  in  via  pondere  caremus.  »  Idem,  in 
Moralibus  "  ;  «  Mira  securitas  est  cordis , 
ahena  non  quaerere,  sed  uniuscujusque  diei 
sufflcientia  contentum  manere,  »  infra '%  de 
Sufficientia ,  hb.  IV.  Idem  :  «  Quisquis  sti- 
mulo, » etc,  infra '%  hb.  III^  capitulo  de  Ju- 

9  Ibid.,  circa  med.  —  '» Ibid.,  hom.  xsii,  non  longe  a 
princ. —  "  Id.,  Dialog.,  lib.  II,  e.  ix,  non  longe  a 
princ.  —  "  Id.,  in  Ezech.,  hom.  xviii,  post  med. — 
■'  Ibid.,  hom.  x,  post  med.  —  "  Id.,  Moral.,  lib.  XV, 
c.  xui,  post  med.  —  '»  Vid.  int.,  lib.  IV,  c.  xx.  — 
'«Vid.  int.,  lib.  III,  c.  xlii. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

dicio.  Augustinus ',  de  Ecclesiasticis  Dog- 

matibus :  «  Bonum  est  facultates  cum  dis- 

pensatione  pauperibus  erogare ;  melius  pro 

intentione  sequendi  Dominum  insimul  pau- 

peribus  donare,  et  absolutum  ab  omni  solli- 

citudine  egere  cum  Christo.  »  Idem,  in  libro 

de  Cura  pro  mortuis,  et  in  libro  de  Civitate 

Bei  ■  :  «  Praeclaras  exequias  in  conspectu 

hominum  exhibuit  purpurato  illi  diviti  turba 

famulorum ;  sed  multo  clariores  in  conspectu 

Dei  ulceroso  illi  pauperi  ministerium  prae- 

buit  angelorum,  qui  eum  non  extulerunt  in 

marmoreum  tumulum,  sed  in  Abrahae  si- 

num.  »   Idem,  super  Canonicam  Jacobi : 

«  Magnae  felicitatis  est  conditio  Christiano- 

rum,  quibus  claritudo  regni  in  paupertate 

posita  est.  Possidere  quod  cum  labore  ac- 

quiritur,  paucorum  est;  contemnere  quod 

cum  fructu  contemnas,  omnium  est.  Feli- 

citas  ergo  magna  Ciiristianorum ,  quibus 

datum  est,  ut  paupertate  faciant  pretium 

regni  coelorum.  »  Idem :  «  Non  tibi  displi- 

ceat  paupertas  tua ;  nihil  enim  ea  potest  di- 

tius  inveniri.  Vis  scire  quam  locuples  sit 

paupertas?  Ccelum  emit.  »  Joannes  Chrysos- 

tomus  :  «  Non  malum  aliquod  aestimemus 

inopiam;  etenim  sapientiae,  et  patientiae,  et 

omnis  philosophiae  nobis  magistra  est  ino- 

pia.  »  Ambrosius,  in  Hexaemeron^: «  JustUg 

vir,  qui  hic  eguerit ,  illic  abundabit :  et  qui 

hic  laborem  toleraverit,  illic  consolationem 

habebit.  Qui  autem  hic  receperit  bona,  Uhc 

mercedem  eorum  sperare  non  poterit.  Pau- 

pertas  enim  mercedem  suam  reservat,  cen- 

sus  absumit.  »   Hieronymus,  in  epistola  : 

«  Vacuus  viator  et  nudus  latronis  non  timet 

insidias ,  securus  a  nocturnis  furibus  dormit 

pauper,  etiamsi  claustra  non  muniat :  diviti 

vero  suae  opes  latronis  imaginantur  occur- 

sum  et  jugi  sollicitudine  somnum  adimunt. » 

Idem  ' :  «  Crates  ille  Thebanus  quondam  di- 

tissimus,  cum  ad  philosophandum  Alhenas 

pergeret,  magnum  auri  pondus  abjecit  in 

'  Imo  Gennad.,  c.  lxxi.  —  ^  Aug.,  de  Cur.  pro 
Mort.,  c.  II;  de  Civit.  Dei,  lib.  I,  c.  xii.  —  '  Amtr., 
i«  Hexaem.,  Ub.  VI,  c.  viii,  prop.  fin.  —  »  Hieron., 
ad  Pau/.  epist.,  ante  med.  —  »  Bein,,  Epist.  cili.  — 


57 
mare ;  nec  putavit  se  posse  et  virtutes  simul 
et  divitias  possidere.  »  Bernardus,  in  epis- 
tola  * :  «  Volo  te  esse  amicum  pauperum , 
magis  autem  imitalorem.  Ille  gradus  profi- 
cientium  est,  hic  perfectorum.  Amicitia  nam- 
que  pauperum,  regis  amicos  constituit ;  sed 
amor  paupertatis  reges  facit.  Regnum  deni- 
que  ccelorum  pauperum  est.  »  Idem,  in  ser- 
mone :  «  Cum  tria  sint  genera  paupertatis, 
necessaria,  voluntaria,  et  simulatoria ;  recte 
dividens  et  recte  offerens,  rejecta  simula- 
tione,  necessariam  patiens,  voluntariam  am- 
plectens,  pauper  efflcitur  spiritu.  »  Idem  ° : 
«  Felix  paupertas  voluntarie  relinquentium 
omnia,  et  sequentium  te,  Domine  Jesu.  Felix 
plane,  quae  tam  securos,  imo  gloriosos  faciat 
in  illo  singulari  fragore  elementorum,  in 
illo  tremendo  examine  meritorum,  in  illo 
tanto  discrimine  judiciorum.  »  Seneca,  in 
Epistola ' ;  «  Cui  cum  paupertate  bene  conve- 
nit,  dives  est. »  Idem ' :  «  Non  qui  parum  ha- 
bet,  sed  qui  plus  cupit,  pauper  est. »  Idem  ' : 

Aude,  hospes,  contemnere  opes,  et  te  quo- 
que  dignum. 

Finge  Deo  '". 

«  Nemo  alius  est  Deo  dignus,  quam  qui  opes 
contempsit :  quarum  possessionem  tibi  non 
interdico ;  sed  hoc  efflcere  volo ,  ut  intrepi- 
dus  eas  possideas.  »  Idem  "  :  «  Si  vis  vacare 
animo ,  aut  pauper  sis  oportet ,  aut  pauperi 
similis.  Non  potest  salutare  fleri  studium 
sine  fragiiitatis  cura.  » 

CAPUT  XLIII. 

De  Dimtibus. 

Gregorius ,  in  Homiliis  ''  :  «  Quicumque 
bene  in  hoc  saeculo  habetis,  cum  vos  bona 
egisse  recoljtis,  valde  de  ipsis  pertimescite, 
ne  concessa  vobis  prosperitas  eorumdem  re- 
muneratio  sit  bonorum.  »  Idem  "  :  «  Cum 
pauci  sint  qui  spiritualia  dona  percipiunt, 


«  Id.,  serm.  viii,  super  Qui  habitat.  —  '  Senec,  iid 
Lucii.,  epist.  ii.  —  '  Ibid.  —  '  Id.,  epist.  xviii,  prope 
fin.  —  '»  Virg.,  yEneid.,  lib.  VIII.  —  "  Senec,  epist. 
XVII,  ante  raed.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xl,  post 
med.  —  "  Ibid.,  hom.  xx,  post  med. 


58  PHARKTRiE  LIB.  I. 

et  multi  qui  rebus  femporaUbus  abundant,      habent.  »  Idem,  in  ffexaemeron'' 


per  hoe  se  divites  virlutibus  pauperum  in- 
serunt ,  qiiod  eisdem  sanclis  pauperibus  de 
suis  divitiis  partiuntur.  »  Idem  '  :  «  Plerum- 
que  mali  eo  magis  contra  Dominum  super- 
biuat,  quo  ab  ejus  largitale  et  contra  meri- 
tum  ditantur;  et  qui  provocari  bonis  ad 
meliora  debuerunt,  bonis  pejores  fmnt.  » 
Auguslinus,  de  Civitate  Dei- :  a  Tempora- 
libus  magis  utendum  est,  quam  fruendum, 
ut  frui  mereamur  aeternis.  Non  sicut  per- 
versi,  qui  frui  volunt  nummo,  uti  autem 
Deo  :  quoniam  non  nummum  propter  Deum 
impendunt,  sed  Deum  propter  nummum 
colunt.  »  Idem  :  a  Pra^claras  exequias, »  etc, 
supra,  de  Pau-peribiis '.  Idem,  de  Verbis  Do- 
mini ' :  «  Ecce  recole,  dives,  primordia  tua  : 
dic,  rogo,  quid  atluleris?  aut  si  dicere  eru- 
bescis,  audi  Aposlolum  dicentem^  :  Nihil, 
inquit,  intulimiis  in  hunc  mundum,  utique 
quando  nati  sumus;  sed  nec  auferre  quid 
possumus,  utique  quando  de  mundo  exibi- 
mus.  Nihil  attulisti ;  nihil  auferes  :  quid  te 
inflascontra  pauperem?  Certe  quando,  ba- 
bito  casu,  vetera  sepulcbra  franguntur,  ossa 
divitum  ab  ossibus  pauperum  non  agno- 
scuntur.  »  Joannes  Chrysostoraus ,  super 
Matdiceo  :  «  Nou  propter  hoc,  dives,  divitias 
accepisli,  ut  in  lascivia  consumas,  sed  ut  in 
eleemosynam  expendas.  Numquid  enim  tua 
sunt,  qucehabes?  Quaepauperum  bonasunt, 
tibi  credita  sunt,  eliamsi  ex  laboribus  justis, 
vel  ex  hereditate  paterna  possessor  factus 
fueris.  »  Idem,  super  Joanne  :  «  Per  innu- 
meras  mortes  suorum,  laetanlur  se  cupidi  ad 
pecuniae  januas  pervenisse.  Volutari  namque 
in  caeno  ejus  tanquam  sues  delectantur,  et 
ut  tauri  stercus  ejus  evolvere.  »  Ambrosius, 
de  O/ficiis^ :  «  Isti,  qui  in  luxuria,  rapina^ 
quaestibus,  honoribus,  studia  sua  posuerunf, 
spectatores  magis  sunt,  quam  praeliatores. 
Habent  lucrum  laboris,  fructum  virlutis  non 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  ii,  non  longe  a  princ.  — 
'  Aug.,  de  Civit.  Dei ,  lib.  XI,  c.  XiV.  —  '  Sup., 
p.  57.  —  *  Id.,  de  verb.  Dom.,  serm.  v.  —  5  |  Tnn., 
VI,  7.  -j- «  Ambros.,  de  Offic,  lib.  1,  c.  xvi.  —  '  Id.,  in 
Hexaem.,  Ub.  VI,  c.  viii.  —  '  Id.,  de  Nab.,  c.  i.  — 


«  Nudi 

omnes  nascimur,  nudi  morimur.  Nulla  di- 
scretio  inter  cadavera  mortuorum,  nisi  forte 
quia  gravius  fcetent  divitum  corpora  distenta 
luxuria.  »  Idem,  in  Sermone'  :  «  In  com- 
mune  omnibus,  divitibus  atque  pauperibus, 
terra  fundata  est  :  cur  vobis  jus  proprium 
soli,  divites,  arrogalis?  Nescit  natura  di- 
vites,  quae  omnes  pauperes  generat. »  Idem' : 
Quicumque  patrimonio  suo  tanquam  posses- 
sor  uonutitur,  qui  largiri  pauperi  et  dispen- 
sare  non  novit ,  is  suarum  servulus  est ,  non 
dominusfacultatum.  »  Idem'"  :  «  Ipsum  no" 
men  considera  :  Ditem  dicunt  Gentiles  in- 
ferni  praesulem,  arbitrum  mortis.  »  Hiero- 
nymus,  in  originali  super  Abacuc  "  :  «  Pro 
iniquitate  vidi  tentoria  uEthijopice.  Omnis 
dives,  aut  iniquus,  aut  heres  iniqui.  »  Se- 
neca,  in  Epistola '-  :  «  Libera  te  prius  metu 
morlis,  illa  nobis  grave  jugum  iniponit; 
deinde  metu  paupertatis.  Si  vis  scire,  quam 
nitiil  iu  illa  mali  sit,  compara  inter  se  pau- 
perum  et  divitum  vultus;  saepius  pauper  et 
fidelis  ridet.  »  Idem  "  :  «  Horum,  qui  felices 
vocantur,  bilaritas  facta  est  aut  gravis  et 
suppurala  tristilia,  eoqae  gravior,  quia  in- 
terdum  non  licet  esse  miseros;  sed  inter 
aerumnas  cor  ipsum  exedentes  necesse  est 
agere  felicera.  » 

CAPUT   XLIV. 

De  totentihvs. 

Gregorius,  in  Registro  " :  «  Qui  post  terre- 
nam  potestatem  coeleslis  regni  gloriam  cupit 
acquirere,  ad  faciendum  lucrum  Creatori 
suo  debet  enixius  laborare  :  ut  ad  ea ,  quae 
desiderat,  operationis  suae  gradibus  possit 
ascendere.  »  Idem  '* :  a  Summura  in  regibus 
bonum  est,  justitiam  colere,  ac  sua  unicui- 
que  jura  servare,  et  in  subjectis  non  sinere 
quod  potestatis  est  fieri,  sed  quod  aequum 

»  Ibid.,  c.  XV.  —  1»  Ibid.,  c.  vi.  —  "  Ilieron.,  in  Hab., 
ill,  1. —  "  Senec,  Episl.  Lx.xx,  circa  med.  —  "  Ibid. 

—  "Greg.,  ad  Aldiberg.,  lib.  IX,  epist.  Lix,  col.  1472. 

—  "  Id.,  ad  Theodor.  et  Theodeb.,  lib.  VJI,  epiit.  cxxi, 
col.  1384. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 

est  custodire. »  Idem'  :  «  Tunc  regnum  bene 
regitur,  cum  regnandi  gloria  animo  non 
dominatur.  »  Idem  »  :  «  Restringenda  sub 
ratione  potestas  est,  nec  qiiidquam  est  agen- 
dum,  priusquam  concitata  ad  tranquillita- 
tem  mens  redeat.  Nam  commolionis  tempore 
justuni  putat  ira,  quod  fecerit.  »  Idem,  in 
Pastorali '  :  «  Contra  Deum  praesunt  poten- 
tes,  si  eos  quos  per  conditionem  tenent  sub- 
ditos,  aequales  sibi  per  naturae  consortium 
non  agnoscunt.  »  Idem  ,  in  Moralibus '  : 
«  Bene  potestatem  exercet,  qui  scit  per  illam 
super  culpas  erigi ,  scit  cum  illa  caeteris 
aequalitate  componi.  Humana  enim  mens 
plerumque  extollitur,  etiam  cum  nuUa  po- 
testate  fulcitur  :  quanto  igitur  magis  se  in 
altum  erigit,  cum  se  ei  etiam  potestas  ad- 
jungit !  »  Idem '  :  «  Juncta  semper  esse  su- 
perbia  potentibus  solet.  »  Augustinus,  de 
Vita  christiana ' :  «  Quo  potestas  sublimior 
est,  tanto  ad  peccandum  major  est  audacia; 
quia  totum  credit  licere  sibi  quod  potest;  et 
dum  alterius  judicium  non  timenl  qui  alios 
judicant,  ad  peccandum  praecipites  flunt.  » 
Idem  :  «  Homines  diabolum ,  »  etc,  supra  ' 
de  Ambitiosis.  Idem,  de  Mendacio  ^ :  «  Nulli 
est  injuria  per  potentiam  vel  leviter  infe- 
renda,  ut  ab  alio  gravior  injuria  repellatur. » 
Ambrosius,  de  Officiis^  :  «  Laus  Domini, 
ubi  munda  possessio,  et  iunocens  familiae 
disciplina. »  Idem,  in  Apologia '"  :  «  Peccavit 
David  ut  solent  reges ;  sed  pcenitenliam  ges- 
sit,  flevit  et  ingemuit ,  quod  non  solent  re- 
ges.  »  Isidorus,  de  Summo  5ono"  :  «  Qui 
recte  utitur  regni  potestate ,  ita  praestare  se 
omnibus  debet,  ut  quanto  magis  honoris 
celsitudine  claret ,  tanto  semetipsum  mente 
magis  humiliet,  proponens  (a)  sibi  exem- 
plum  humilitatis  David,  qui  de  suis  meritis 
non  tumidus,  sed  humiliter  sese  dejiciens. 


59 

dixit " ;  «  Vilior  fiam  plus  quam  factus  sum, 
et  ero  humilis  in  oculis  meis. » Idem  "  :  v  Qui 
recte  utitur  regni  potestate ,  formam  justitiae 
factis  magis,  quam  verbis  instituit  :  ille 
namque  nulla  prosperitate  erigitur,  nulla 
adversitate  turbatur;  non  nilitur  propriis 
viribus,  nec  a  Deo  recedit  cor  ejus;  regni 
quoque  fastigiohumili  praesidet  animo;  non 
eum  delectat  iniquitas ,  non  inflammat  cu- 
piditas,  sine  fraudatione  alicujus  ex  paupere 
divitem  facit;  et  quod  justa  potestate  a  po- 
pulis  extorquere  potuerat,  hoc  sajpe  miseri- 
cordi  clementia  donat.  »  Idem,  in  Synony- 
mis  "  :  «  Modica  est  hujus  saeculi  gloria  : 
caduca  est  et  fragilis  temporalis  potentia. 
Dic,  ubi  sunt  reges,  ubi  principes,  ubi  im- 
peratores,  ubi  locupletes  rerum,  ubi  poten- 
tes  saeculi,  ubi  divites  mundi?  Quasi  umbra 
transierunt,  velut  somnium  evanuerunl.  ». 
Bernardus,  in  Epistola^^  :  «  Principis  error 
multos  iuvolvit ;  et  tantis  obest ,  quantis 
praeest  ipse.  »  Seneca,  libro  de  Clementia  "  : 
«  Nec  promiscuam  habere,  nec  vulgarem 
clementiam  principem  decet.  Nam  tam  om- 
nibus  ignoscere,  quam  nuUi,  malum  est.  o 
Idem  "  :  «  Sic  cum  inferiore  vivas,  quemad- 
modum  tecum  vivere  superiorem  velis.  » 
Idem,  in  Epistola"'  :  «  Quoties  in  mentem 
tuam  venerit,  quantum  libi  in  servum  tuum 
liceal,  toties  veniat  etiam  in  mentem  tuam 
tantumdem  in  te  domino  tuo  licere.  At  ego, 
inquit,  nulium  dominum  habeo.  Respondeo, 
bona  forsitan  est  fortuna,  si  nescis  qua  aetate 
Hecuba  servire  ccepit,  qua  Crcesus,  qua  Darii 
mater.  » 

CAPUT  XLV. 

De  Judicibus. 


'  Greg.,  ad  Reccared.,  lib.  VII  ,  epist.  r,xxvii, 
col.  1390.  —  »  Id.,  ad  Gudisc,  lib.  Vlll ,  epist.  xu, 
col-  140U.  — '  1(1.,  Paslor.,  p.  III,  c.  III,  admon.  6.  — 

*  Id.,  Morat.,  Ub.  XXVI,  c.  xxvi;  Paslor.,  p.  II,  c.  vj. 
—  6  Id.,   Moral.,  lib.  XXVI,   c.  xix,  post  med.  — 

*  Aug.,  de  Vit.  Christ.,  c.  ni.  — '  Vid.  sup.,  c.  XJiiv, 
p.  37.   —  '  Id.,  de  Mend.   ad  Consent.,  c.  xi.  — 

(a)  Cat.  edit.  praBpanens, 


Gregorius ,  in  Homiliis  "  :  «  Durum  est, 
ut  qui  nescit  tenere  moderamina  vitae  suae , 

'  Ambros.,  de  O/^fic,  \ih.  I,  c.  L.  —  "  Id.,  Apol.  Dav., 
lib  I,  c.  IV.  —  "  Isid.,  de  Sum.  l!on.,  lib.  Ilj,  c.  xui., 
sent.  \.—  "  II  Heg.,  vi,  12.  —  "  Isid.,  ibid.,  sent.  2. 
—  "  Id.,  Synon.,  c.  vii.  —  's  Bern.,  Epi^t.  c.x.wii.  — 
'"  Senec,  de  Clement.,  lib.  I,  c.  ii.  —  'i  Id.,  epist.  Lvi, 
circa  med.  —  "  Ibid.  consequenter.  —  "  Greg.,  in 
Evang.,  hom.  xxvi,  ante  med. 


60 


judex  fiat  vitae  alienae.  »  Ideni 

digne,  »  etc,  in  cap.  de  Acceptione  persona- 

ntm,  lib.  III '.  Mem,  in  Mo}'ulibi(S^ :  «  Ma- 

jora  criniina  et  tarde  crcdenda  sunt,  cum 

audiuutur ;  et  citius  punienda  sunt,  cum  ve- 

raciter  agnoscuntur.  »  Idem '  :  «  Tres  sunt 

acceptiones  munerum ,  ad  quas  ex  fraude 

festinatur  ad  judicium  :  munus  namque  a 

corde,  est  eaptata  gratia  a  cogitatione;  munus 

ab  ore,  est  gloria  per  favorem;  munus  a 

manu,  est  prsmium  per  dationem.  »  Idem  : 

a  Boni  te  dulcem,  »  etc,  in  capit.  de  jEqui- 

tate\  lib.  lY.  Joannes  Chrysostomus ,  SMper 

Matthmm  :  «  Benigni  et  justi  judicis  est 

suas  injurias  contemnere,  et  aliorum  inju- 

rias  judicare.  »  Ideiu  :  «  Facile  deviat, »  etc, 

in  capitulo  de  Timore\  in  lib.  III.  Isidorus, 

in  Synony^nis^  :  «  Noli  esse  plus  justus, 

quam  justum  est  :  omne  enim  quod  nimis 

est,  vitium  est.  »  Idem  :  «  NuUum  judi- 

ces, »  etc,  infra,  lib.  III,  cap.  de  Stultiloqido 

in  Accusatione'' .  Idem,  de  Summo  Bono^ : 

«  Neminem  stultorum  vel  improborum  opor- 

tet  judicem  esse.  Nam  stultus  per  ignoran- 

tiam,  improbusper  improbitatem  corrumpit, 

quam  didicit,  veritatem. »  Idem  ^ :  «  Qui  recte 

j  udicat,  et  prsemium  inde  renumerationis  ex- 

pectat,  fraudem  in  Deo  perpetral,  quia  justi- 

tiam,  quam  gratis  partiri  debuit,  acceptione 

pecunise  vendit.  »  Idem '"  :  «  Quatuor  modis 

judicium  humanum  pervertitur,  timore,  cu- 

piditate,  odio,  amore  :  timore,  dum  metu 

potestatis  alicujus,  veritatem  loqui  pavesci- 

mus;  cupiditate,  dum  prsemio  muneris  ali- 

cujuscorrumpimur ;  odio,  dum  contra  quem- 

libet  adversari  molimur;  amore,  dum  amico 

vel  propinquis  obtemperare  contendimus.  » 

Augustinus,  in  Epistola^^  :  «  Iniquum  est, 

ut  quisque  judicare  de  alio  velit,  et  judicari 

de  se  ipso  nolit.  »  Idem" :  «  Imple,  Christiane 

Judex,  pii  patris  officium  :  sic  succeuse  ini- 

'  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  xxxviii.  —  ■  Greg.,  Moral., 
lib.  XXIX,  c.  XIV. —  3  IbiJ.,  lib.  IX,  c.  xvii  —  *  Vid. 
inf.,  lib.   IV,  c.  XLIX.  -  »  Vid.  iuf.,  lib.  III,  c.  xLil. 

—  •  Uid.,  Synon.,  c.  xvi.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  III,  §  6. 

—  »  Isid.,  (le  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  Lv,  sent.  1.  — 
•  Ibid.,  c.  Lviii,  sent.  1.  —  ">  Ibid  ,  sent.  7.  —  "  Aug., 
ad  Pascent.,  epist.  cLxxiv.  —    "  Id.,  arf  Mar.  Trib., 


PHARETRjE  LIB.  I. 

a  Judicare     quitati,   ut  consulere  memineris  hnmani- 


tati.  »  Idem,  in  Sermone  :  «  Cum  judica- 
veris  te  ipsum  sine  adulatione,  judica  proxi- 
mum  cum  dilectioue.  »  Idem,  Conira  Bona- 
tistus  :  «  Non  facile  pro  uno,  vel  paucis, 
adversus  innumerabiles  religioniset  unitatis 
viros,  et  magno  ingenio  et  uberi  doctrina 
praeditos,  nisi  pertraetatis  pro  viribus  atque 
bene  perspectis  rebus,  ferenda  sententia  esl. » 
Idem  :  a  Sacerdos  cui  omnis, »  etc,  supra", 
d?  Sacerdotibus  bonis.  Ambrosius,  in  Apo- 
logia^''  :  «  Uiiusquisque  de  alio  judicaturus, 
de  seipso  prius  judicet ,  nec  minora  in  alio 
errata  condemnet,  cum  ipse  graviora  com- 
miserit.  »  Idem'"  :  «  Saepe  et  in  judicando 
majus  peccatum  judicii  est,  quam  peccatum 
ipsum  (a),  de  quo  fuerit  judicatum.  » 

CAPUT   XLVI. 

De  Nobilibus. 

Gregorius,  in  Dialogis  '^ :  «  Nonnullis  solet 

nobilitas  generis  parere  ignobilitatem  men- 

tis,  ut  minus  se  in  hoc  mundo  despiciant, 

qui  plus  se  caeteris  aliquid  esse,  vel  fuisse 

meminerint.  »  Hieronymus,  in  epistola  ad 

Celuntiam  "  :  «  Nulli  te  unquam  de  generis 

nobilitate  praeponas,  nec  obscuriores  quas- 

que  et  humili  loco  natas,  te  inferiores  putes. 

Nescit  enim  religio  uostra  personas,  nec 

conditiones  hominum;  sed  auimas  inspicit.  » 

Idem  "  :  «  Sola  apud  Deum  bbertas  est,  non 

servire  peccatis.  Summa  est  apud  eum  no- 

bilitas ,  clarum  esse  virtutibus.  »  Idem  "  : 

«  Nobilitatis  tuae  tanlum  ad  hoc  memineris^ 

ut  cum  claritate  generis ,  morum  sanctitate 

contendas.  »  Idem  ^  :  «  Non  est ,  quod  sibi 

aliquis  de  generis  nobiUtate  blandiatur,  si  ex 

meliori  parte  sit  [b]  servus.  »  Idem  -'  :  «  Mun- 

danam  nobilitatem  non  naturae  aequitas  prae- 

slitit,  sed  cupiditatis  ambitio  invenit. »  Idem, 

epist.  CLix.  —  "  Vid.  sup.,  c.  xx,  p.  32.  —  '»  Ambr., 
Apol.  Dav.,  II,  c.  II.  —  '6  Ibid.  —  '"  Greg.,  Binlog. 
lib,  11,  c.  xxiii.  —  "  Hieron.,  ad  Celanl.,  epist.  xiv. 

—  "  Ibid.  —  '"  Id.,  ad  Dcmetr.,  epist.  i,  [lost  uied. 

—  »  Ibid.  —  =1  Id.,  Mawit.  fil.,  epist.  xiv,  ultra 
med. 

(a)  Al.  ipsius.  —  (6)  Ccet.  edit.  fit. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE. 

in  Homiliis  :  «  IUe  apud  Deum  potior  et  no- 
bilior  est,  non  quem  nobilitas  geueris  aut 
dignitas  sseculi,  sed  quem  devotio  fidei  Deo 
et  sancta  vita  commendat.  »  Ambrosius,  in 
Sermonibus  :  «  Nuilum  ad  commendationem 
hominis  conditio  servitutis  affert  impedi- 
mentum,  nec  dignitas  prosapiae  meritum, 
sed  fides  affert  :  sive  liber,  sive  servus, 
omnes  in  Christo  unum  sumus.  »  Rernar- 
dus ,  in  Epistola  '  :  «  Minime  quidem  Deus 
est  acceptor  personarum ;  nescio  tamen  quo 
pacto  virtus  iu  nobili  phis  placet ;  an  forte , 
quia  plus  claret?  Siquidem  ignobilis  cum 
caret  gloria,  non  facile  liquet,  utrum  quia 
nolit,  aut  quia  non  possit  habere.  Laudo 
tamen  factam  de  necessitate  virtutem ;  plus 
illam,  quam  eUgit  animi  libertas,  non  indu- 
cit  necessitas.  » 


61 

patossemalisactibusconqueruntur.»  Idem'' : 
«  Non  est  delictum  militare ;  sed  propter  prae- 
dam  militare,  peccatum  est.  Nec  rem  publi- 
cam  gerere  criminosum  est ;  sed  ideo  agere 
rem  pubhcam  ,  ut  rem  familiarem  augeas, 
potius  videtur  esse  damnabile.  »  Idem,  in 
epistola  ad  Bonifaciian  comitem  «  :  «  Hoc 
primum  cogita,  quando  armaris  ad  pugnam, 
quia  virtus  tua  et  fortitudo  corporalis,  do- 
num  Dei  est.  Sic  enim  cogitabis  de  dono  Dei 
non  facere  quidquam  contra  Deum.  »  Idem ' : 
«  Esto  etiam  bellando  pacificus,  ut  eos  quos 
expugnas,  ad  pacis  utilitatem  vincendo  per- 
ducas  :  Beati  enim  pacifici,  ait  Dominus  '", 


quia  fiUi  Dei  vocabuntur.  »  Idem  ' 


Hos 


CAPUT   XLVII. 

De  Militibus. 

Gregorius,  in  liegistro  * :  «  Summa  mili- 

tiae  laus  inter  alia  bona  merita  haec  est,  obe- 

dientiam  sanctse  reipublicse  utilitatis  causa 

exhibere,  et  quod  sibi  utiliter  imperatum 

fuerit ,  obtemperare.  »  Joannes  Chrysosto- 

mus,  super  Mattlueum^  :  «  Inhonestum  est 

apud  Deum  opus  negotiationis ,  sive  digni- 

tatis,  sive   militiae.  »  Ambrosius',  super 

illud  Luc,  in  %  Neminem  concutiatis : « Sin- 

gulis  generibus  hominum  tribuit  sanctus 

Joannes  Raptista  responsum,  scilicet :  publi- 

canis,  ne  ultra  quam  praescriptum  est  eis, 

exigant;  miUtibus,  ne  calumniam  faciant, 

ne  praedam  requirant :  docens  idcirco  stipen- 

dia  constituta  militiae,  ne  dum  sumptus  quae- 

ritur,  praedo  grassetur.  »  Augustinus,  de 

Verbis  Domini  *  :  «  Nonnulh  qui  aut  militia^ 

cingulo  detinentur,  aut  in  actu  sunt  publico 

constituti ,  cum  peccant  graviter,  hac  solent 

a  peccatis  suis  prima  se  voce  excusare,  quod 

mihtant;  et  ne  bene  aliquando  faciant,  occu- 

'  Bern.,  ad  Soph.,  epist.  cxni.  —  *  Greg.,  ad  Milit. 
Neapol.,  lib.  XII,  epist.  xxiv,  col.  1562.  —  'Cbrvsost., 
in  ilaiti.,  XXII,  Up.  iinperf.,  hoin.  XLI.  —  *  Ambros., 
in  Luc,  lib.  II,  n    17.—  'iuc,  lll,  14.  —  *  Aug.,  cle 


tem  pugnantem  necessitas  perimat,  non 
voluntas.  Et  sicut  bellanti  et  resistenti  vio- 
lentia  redditur,  ita  victo,  vel  capto,  miseri- 
cordia  jam  debetur,  maxime  in  quo  pacis 
perturbatio  non  timetur.  »  Idem  "  :  «  Ornet 
mores  tuos  pudicitia  conjugalis,  ornet  so- 
brietas  et  frugalitas.  Valde  enim  turpe  est , 
ut  militem,  quem  non  vincit  homo,  vincat 
libido;  et  obruatur  vino,  qui  non  vincitui- 
ferro.  »  Idem  '^  :  «  Ex  his  quae  habes  de  mi- 
litia,  gratias  age  Deo  lanquam  fonti  bonitatis, 
unde  habes ;  atque  in  omnibus  bonis  actibus 
tuis  ilh  da  claritatem,  tibi  autem  humilita- 
tem.  » 

CAPUT   XLVin. 

De  Negotiationibus. 

Gregorius,  in  Homiliis  "  :  «  Sunt  pleraque 
negotia,  quae  sine  peccato  exhiberi,  aut  vix, 
aut  nullatenus  possunt.  Quae  ergo  ad  pecca- 
tum  implicant ,  ad  haec  necesse  est  ut  post 
conversionem  ani  mus  non  recurrat. » Idem '° : 
«  Negotium  autem,  quod  ante  conversionem 
sine  peccato  extitit,  hoc  etiam  post  conver- 
sionem  repetere  culpa  non  fuit.  »  Augusti- 
nus  :  «  Studium  avaritiae ,  sive  fraudis ,  pro- 
prium  solet  esse  negotiantium  facinus.  » 

verb.  DoOT.jSerm.  xix.  — '  Ibid.  —  s  ld.,ad Bonif.  Com., 
epist.  ccv,  al.  clxxxix,  n.  G.  —  «  IbiiJ.  —  '"  Matth., 
V,  9.  —  II  Aug.,  ibid.  —  "  Ibid.  —  i'  Ibid.  -  '» Greg.[ 
1«  Evang.,  hom.  xxiv.  —  '»  Ibid. 


62 


PHARETRiE  LIB. 


Idem ,  super  illud  Psalmi '  :  Quoniam  non 
cognovi  lilteraturam,  alia  littera,  negotia- 
tioncs,  etc.  * :  «  Nam  avidus  acquirendi  pro 
damno  blasphemat,  pro  pretiis  rerum  men- 
titur  et  pejerat.  »  Ambrosius,  de  Virgini- 
tate,  ponittalem  litteram  Cant.,nx^:  Circum 
ibo  civitafem  in  foro  et  in  plateis,  et  quasram 
quemdilexit  anima  inea* :  «  Nequaquam  ibi 
quaeramus  Christum,  ubi  invenire  non  pos- 
sumus.  Non  est  Christus  circumforaneus  : 
Christus  enim  pax  est,  in  foro  lites :  Christus 
justilia  est,  in  foro  iniquitas  :  Christus  ope- 
rator  est,  in  foro  inane  olium  :  Christus  cba- 
ritas  est,  in  foro  residet  obtrectatio :  Christus 
fiiles  est,  in  foro  fraus  est,  ac  perfidia. »  Idem, 
de  Officiis'' :  «  Morlificelur  avaritia,  moria- 
tur  concupiscentia.  Sanctus  Dei  negotiatio- 
nem  cognovisse  se  negat,  quia  pretiorum 
captare  incrementa,  non  simplicitatis,  sed 
versutiffi  est.  »  Joannes  Chrysostomus,  super 
Mattlucum^  :  «  Fuge  forum,  utnec  patiaris 
fraudem,  nec  facias.  »  Idem''  :  «  Prima  laus 
est  Christiani ,  alienum  esse  a  foro ,  nullam 
causam  habere  cum  illo.  »  Idem'  :  «  Homo 
mercator  vix  aut  nunquam  potest  placere 
Deo;  et  ideo  nuUus  Christianus  debet  esse 
mercator;  aut  si  voluerit  esse,  projiciatur  ab 
Ecclesia  Dei,  dicente  Psalmo' :  Quoniam  mn 
cognovi  negotiationes ,  introibo  in  potentias 
Domini.  Quemadmodum  enim  qui  ambulat 
inter  duos  inimicos,  volens  ambobus  placere, 
et  se  commendare,  sine  maliloquio  non  po- 
test  esse  :  necesse  est  enim,  ut  et  iste  male 
loquatur  de  illo,  et  ille  male  loquatur  de  isto : 
sic  qui  emit  et  vendit,  sine  mendacio  et  per- 
jurio  esse  non  potest.  »  Idem  :  «  Qui  com- 
parat  rem, »  etc,  infra,  de  Foeneratoribus  ". 
Hieronymus  :  «  Negotiatorem  clericum ,  » 
etc,  supra",  de  Clericis. 

>  Psal.  LXX,  15.  — '  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  LXX,  n.  1"?. 
—  =  Cunt.,  III,  2.  — 'Aiiibr03.,  de  Virginit..  n.  46.  — 
»  Id.,  de  Off.,  lib.  III,  c.  M.  —  '  Chrysost.,  in  Malth.. 
0[).  impei!'.,  Uom.  .x.Kxiv.  —  '  Ibid.  —  '  Ibid., 
liom.  Xi.wm.  — 9  Psal.  LSi,  13  jiixla  LX.\.  —  '"  Cap. 
seq.  ^  "  Siipra,  c.  x.tii,  p.  .14.  —  ■'  Greg  ,  ad 
Ncupolit.,  lib.  Vlll ,  epist.  .\L.  (Labb.  Conc,  tom.  V, 
col.  1461).  —  '»  Chrysost.,  in  Malth.,  Op.  imperf., 
hom.  xxivui.  —  "  Ibid.  —  "  Ibjd.,  hom.  v,  n.  5.  — 


CAPUT   XLIX. 

De  Faneratoribus. 

Gregorius,  in  Registro  "  :  «  Nos  amatori- 
bus  usurarum  nulla  ratione  manus  imponi- 
mus.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super  Mat- 
thmtm  "  :  «  Qui  comparat  rem,  ut  illam 
ipsam  integram  et  immutatam  dando  lucre- 
tur,  ille  est  mercator,  qui  de  templo  Dei 
ejicitur.  Unde  super  omnes  mercatores  plus 
maledictus  usurarius.  »  Idem  "  :  o  Si  quis 
rem  comparatam  vendidit,  mercator  est  et 
maledictus  :  quanto  magis  maledictus  erit, 
qui  non  comparatam  pecuniam,  sed  a  Deo 
datam  sibi,  dat  ad  usuram  I  »  Idem  "  :  «  Nihil 
usura  turpius,  nihil  crudelius.  Alienasenim 
haec  negotiatur  miserias,  et  lucrum  alterius 
adversitatem  facit,  et  mercedem  expetit 
misericordiae ,  velut  timens  ne  appareat  mi- 
sericors ;  et  flctione  misericordiae  profundio- 
rem  fodit  foveam ,  in  auxiliando  conterens 
inopem,  et  in  porrigendo  manura  expel- 
lens ;  et  suscipiens  quidem  ut  in  portum,  nau- 
fragio,  autem  (a)  submittens  hunc  in  vadis  et 
in  antris.  »  Ambrosius,  in  epistola  "  :  «  Non 
dabis  pecuniam  tuam  ad  usuram,  quoniam 
scriptum  est  ",  quod  is,  qui  7ion  dedit  pecu- 
niam  suam  ad  usuram,  habitabit  in  taber- 
naculo  Dei.  Nam  ille  est  supplantator,  qui 
usurarum  captat  emolumentum.  Itaque  vir 
christianus,  si  habet,  det  pecuniam  quasi 
non  excepturus,  aut  certe  sortem,  quam  de- 
dit,  recepturus.  »  Idem  "  :  «  Quid  durius 
quam  ut  des  pecuniam  tuam,  ut  ipse  du- 
plum  exigas  ?  Qui  simplum  non  habuit, 
quemadmodum  duplum  solvet?»  In  Yitis 
patrum  \  «  Cui  nocetur,  aut  injuriatur,  et 
voluntarie  parcit  proximo,  hic  secundum 
naluram  Christi  est.  Qui  nec  laedit,  nec  Isedi- 
tur,  hic  secundum  naturam  Adae  est.  Qui 
vero  nocet  aut  injuriatur,  aut  calumniam 
ingerit,  aut  usuras  exigit,  hic  secundum 
diabolum  est.  »  Seneca,  in  epistola  :  o  Quid 

1»  Ambros.,  lib.  II,  epist.  xxiv.  —  "  Psal,  xi»,  5.  — 
"  Ibid.  —  [a)  At.  et. 


DE  PERSONARUM  VARIETATE 

fcenus,  et  calendarium,  et  usura,  nisi  huma 
nae  ciipiditatis  extra  naturam  quajsita  no- 
mina  ?  0  miserum ,  si  quem  haec  delec- 
tant!  » 


63 


CAPUT    L. 


De  Dcemonibus. 


Gregorius,  in  Moralibus  '  :  a  Hoslis  mali- 
gnus  quos  sanctos  vigiiantes  minime  supe- 
rat,  eos  (a)  dormientes  pravius  impugnat. 
Quem  tamen  hoc  maligne  agere  superna 
dispensatio  benigne  permitlit ,  ne  iu  electo- 
rum  cordibus  ipse  saltem  sommus  a  proba- 
tionis  praBmio  vacet.  »  Tdem  =  :  «  Maligni 
spiritus  certis  quibusque  viliis  singuli  obse- 
qui  sunt  credendi.  »  Ideni '  :  «  Angelorum 
spiritus  idcirco  irremissiliiliter  peccaverunt, 
quia  tanto  robustius  stare  poterant^  quanto 
eoscarnis  admixlio  nontenebaf.  Homo  vero 
idcirco  post  culpam  veniam  meruit,  quia 
per  carnale  corpus,  aliquid,  quo  semetipso 
minor  esset,  accepit.  »  Ideni  '  :  «  Angelus 
sua  malitia  cecidit ;  hominem  vero  aliena 
prostravit.  »  Idem  '  :  «  Occultae  justitiae  li- 
centia  malignis  spiritibus  datur,  ut  qaos 
volentes  in  peccati  laqueo  strangulant,  in 
peccati  pcenam  etiam  nolentes  trahant.  » 
Idem  «  :  «  Ita  Deus  super  omnia  est,  ut  ipse 
sub  nullo  sit.  Leviathan  vero  ejus  celsitudi- 
nis  culmen  aspiciens,  jus  perversai  liberta- 
tis  appetiit,  utpraeesset  caeteris,  et  nuUi  sub- 
esset.  »  Idem  '  :  «  Scimus  quod  immundi 
spiritus,  qui  e  ccelo  fethereo  lapsi  sunt,  in 
hoc  cceli  terra^que  medio  vagantur.  Qui 
tanto  magis  corda  hominum  ascendere  ad 
coelestia  invideut,  quanto  se  a  ccelestibus 
per  elationis  suse  immunditiam  projeclos  vi- 
dent. »  Idem  '  :  «  Alius  iaetis,  alius  tristibus, 
alius  timidis,  alius  elalis  moribus  existit. 
Qqo  ergo  occultus  adversarius  facile  capiat, 

•  Greg.,  MoraL,  lib.  VIU,  c.  xiii,  circa  6n.  — 
»  Ibid.,  lib.  XV,  c.  XVI.  —  3  Ibid.,  lib.  IX,  c.  xxvm. 
—  »  Ibid.,  lib.  IV,  c.  X.  —  6  Ibid.,  lib.  I,  c.  xvi.  — 
«  Ibid.,  lib.  XXIV,  c.  xvii.  —  '  Ibid.,  lib.  II,  c.  xxv, 
circa  6n.  —  •  Ibid.,  lib.  XXIX,  c.  xii.  — « Ibid.,  c.  vi. 

(q)  Ccet.  edit.  quo eo. 


vicinis  conspersionibus  deceptiones  parat.  » 
Idem ' :  «  Satange  voluntas  semper  iniqua 
est ;  sed  nunquam  potestas  injusta  :  quia  a 
semelipso  voluntatem  habet,  sed  a  Domino 
potestatem. »  Idem  in  homiliis  '"  :  «  In  bonis 
operibus  intenti,  nisi  contra  malignos  spiri- 
tus  sollicite  vigilemus,  ipsos  irrisores  pa- 
timur  in  poenis,  quos  ad  malum  persuasores 
habemus.  »  Idem,  in  Registro  "  :  «  Tanlo 
hostis  calbdus  contra  nos  deceptionis  moli- 
mina  ardentius  exquirit,  quanto  nos  ccelesti 
patriae  ferventius  inhiare  cognoscit.  »  Idem, 
in  Dialogis  "  :  «  Malignus  spirituscogitatio- 
ni,  locutioni,  atque  operi  nostro  semper  in- 
sistit,  si  fortasse  quid  inveniat,  unde  noster 
apud  examen  seterni  judicis  accusator  exis- 
tat.  »  Idem,  in  Pastoralibus  "  :  «  Diabolus 
modo  aliorum  facta  graviora,  modo  nihil 
esse  quod  perpetratum  est,  modo  misericor- 
dem  Deum  loquitur,  modo  adhuc  tempus 
subsequens  et  sufficiens  ad  pcenitentiam  pol- 
licelur  :  ut  dum  per  hsec  decepta  mens 
ducitur,  ab  intentionepcenitentiae  suspenda- 
tur  :  quatenus  tunc  bona  nulla  percipiat, 
quam  nunc  mala  contristant.  »  Augustinus, 
de  Civitate  Dei  '*  :  «  Credendum  est ,  esse 
spiritus  nocendi  cupidissimos ,  ajustitiape- 
nitus  alienos,  superbia  tumidos,  invidia 
lividos,  fallacia  callidos  :  qui  in  hoc  quidem 
aere  habitant,  quia  de  cceli  superioris  subli- 
mitate  dejecti,  merito  irregressibilis  trans- 
gressionis  in  hoc  sibi  congruo  velut  carcere 
damnati  sunt.  »  Idem  '' :  «  Sicut  ipsi  mali 
homines  in  terra,  sic  etiam  dcemones  non 
omnia,  quae  volunt,  facere  possunt;  nisi 
quantum  ordinatione  sinitur  illius,  cujus 
judicia  plena  nemo  comprehendit,  juste  ne- 
mo  reprehendit. »  Idem  "  :  «  Mali  angeli  sua 
potestatepotiusdelectali,  velut  suum  bonum 
ipsi  sibi  essent,  a  superiore  communi  omnium 
beatifico  bono  ad  propria  defluxeruut,  et 

—  "  Id.,  m  Evang.,  hora.  xxxvii,  ciica  med.  — 
"  Greg.,  ad  Securtdtn.,  lib.  VII,  cpist.  Liv,  col.  1338. 

—  '«  Id.,  Ditdog.,  Iib.  III,  c.  xix.  —  "  kl.,  Pastor., 
p.  II,  c.  11,  admon.  30.  —  '*  Aug.,  cle  Civil.  Dei, 
lib.  IX,  c.  XXII.  —  "  Ibid.,  lib.  11,  c.  xiiii,  iu  fin.  -^ 
"  Ibid.,  Ub.  XII,  c.  I. 


u 


PHARETR^  LIB.  1. 


habentes  elationis  fastum  pro  excellentis- 
sima  aeternitate ,  vanitatis  astiitiam  pro  cer- 
tissima  veritate,  studia  partium  pro  indivi- 
dua  charitate,,  superbi,  fallaces,  invidi  effecti 
sunt.  »  Idem  '  :  o  Esse  natura  in  qua  nul- 
lum  bonum  sit,  non  potest  :  proinde  nec 
ipsius  diaboli  natura,  in  quantum  natura 
est,  malum  quid  est.  »  Idem  :  «  Avertat 
Deus,  »  etc,  libro  II,  de  Invidia  '.  Leo,  in 
sermone  '  :  a  Diabolus  omnium  discutit 
consuetudines,  ventilat  curas,  scrutatur 
affectus ;  et  ibi  causas  quajrit  nocendi,  ubi 
quemque  viderit  studiosius  occupari.  » 
Joannes  Chrysostomus ,  in  sermone  * :  «  Ze- 
latur  diabolus  hominem ,  quia  ipse  de  ccelo 
corruerat.  Videbat  enim  Adam  paradisi  esse 
colonum  ;  et  inflatus  invidia,  induit  serpen- 
tis  imaginem.  Incorporahs  enim  cum  esset, 
corporalibus  loqui  non  poterat.  »  Idem  : 
«  Diabolus  non  aliunde  tahs  factus  est,  nisi 
quia  primo  quidem  post  peccatum  despera- 
tione  usus  est ;  postea  vero  ex  desperatione 
in  invidiam  incidit  et  superbiam.  »  Cypria- 
nus,  in  Epistola  ' :  «  Lata  et  spatiosa  itinera 
vitae  lethalis  :  illic  illecebrae  et  mortiferae 
voluptates :  illic  diabolus  blanditur,  utfallat; 
arridet,  ut  noceat;  illicit,  ut  occidat.  »  Am- 
brosius,  in  sermonibus '  :  «  Pater  diabolus 

'  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  xiil.  —  »  Vid. 
inf.,  lib.  II,  c.  viir.  —  '  Leo,  de  Naiivit.  Dom., 
senn.  vii,  circa  med.  —  '  Chrysost.,  de  Crttce  hom., 
post  med.  —  '  Cjpr.,  de  Discipl.  et  hab.  Virginum. 
—  '  Senn.  xliv,  de   Temp.,  inter  serm.  Ambrosio 


nou  diligit  Ghos  suos,  sed  odit.  Sicamat  dia- 
bolus  fllios  suos,  ut  perdat;  sicut  amat  gluto 
porcellum,  ut  comedat.  »  Isidorus,  in  Ety- 
mologiis  '  :  a  Praesciuut  daemones  futura 
multa,  unde  et  solent  responsa  allqua  dare. 
Inest  enim  illis  cognitio  rerum  plus  quam 
inflrmitati  humanae,  partim  sublilioris  sen- 
sus  acumine,  partim  experientia  longissimae 
vitae,  partim  per  Dei  jussum  angelica  reve- 
latione.  »  Idem  *  :  «  Diabolus  hebraice  dici- 
tm-  deorsum  fluens,  quia  qui  quietus  in  cceU 
culmine  stare  contempsit,  superbise  pondere 
deorsum  corruens  cecidit ;  graece  vero  dia- 
bohis  criminator  '  dicitur.  »  Idem,  de  Sum- 
mo  Bono  '"  :  «  Diabolus  non  est  immissor, 
sed  incensor  potius  malarum  cogitationum 
et  omnium  vitiorum.  Neque  enim  alibi  con- 
cupiscentiae  fomenta  incendit,  nisi  ubi  prius 
pravae  cogitationis  delectationes  inspexerit.» 
Idem"  :  «Tunc  contra  eum,  quem  possidet, 
diabolus  acrius  saevit,  quando  se  divina  vir- 
tute  ab  eo  expellendum  cognoscit.  »  Bernar- 
dus ,  in  sermonibus  ".  «  Laedit  nos  iniquitas 
diaboli  atque  versutia ;  sed  multo  amplius 
eum  nostra  simpUcitas  et  misericordia  tor- 
quet,  humihtatem  nostram  non  sustinet, 
uritur  charitate  nostra,  mausuetudine  et 
obedientia  cruciatur.  » 

adscriptos.  —  '  Isid.,  Etymol.,  lib.  Vlll ,  c.  xxi. 
—  *  Ibid.,  paulo  post.  —  '  Scilicet  a  oiaSaXXu.  — 
">  Isid.,  *Sum.  Bon.,Iib.  III,  c.  v,  sent.  5.  —  "  Ibid., 
sent.  71.  —  1'  Bern.,  de  Ded.  Eccl.,  senn.  iii,  ante 
med. 


LIBER  SECUNDUS 


IN    QUO 


DE  PRIIVCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE 

TRACTATUR 


CAPUT  PRIMUM. 


De  Tentatione. 


Gregorius,  in  Moralibus '  :  «  Nisi  miseri- 
cors  Deus  cum  viribus  tentamenta  modilicet, 
nullus  profecto  est,  qui  malignorum  spiri- 
tuum   insidias,    non    corriiens,    portet.  » 
Idem  ' :  «  Sancta  Ecclesia  transire.  sine  la- 
bore  tentationis  non  potesttempora  peregri- 
nationis;  quae  etsi  foris  apertos  hosles  non 
habet,  intus  tamen  tolerat  fictos  fratres.  » 
Idem  :  «  Plerumque  qui  plus  »,  etc,  supra, 
hbro  I,  de  Proficientibus  '.  Augustinus, 
contra  Julianum  ' :  «  Quia  in  ista  humana 
miseria  pejor  liostis  est  cavenda  superbia, 
ideo  nimirum  non  penitus  extinguitur  in 
carne  sanctorum  continentium  ista  carnalis 
concupiscentia  :  ut  dum  pugnatur  adversus 
eam,  periculorum  suorum  animus  admonea- 
tur,  ne  securus  de  meritis  per  superbiam 
infletur.  »  Idem  ^ :  «  In  nobismetipsis  sola 
infirmitas  est  causa  pugnandi ;  et  rursus  in- 
tirmitas   est    admonitio    non    superbiendi. 
Proinde,  ut  virtus,  qua  hic  superbiri  potest, 
non  superbiatur,  eadem  virtus  in  infirmitate 
tentationis  perficitur.  »  Isidorus,  de  Sumtno 
Bono  "  :  «  Diabolus  serpens  est  lubricus,  cu- 
jus  si  capiti,  id  est  prinise  suggestioui,  non 
resistitur,    illabitur.    »  Ambrosius,    super 
Lucam  ' :  «  Tentationem  nunquam  timere 
debemus  :  est  enim  causa  victorise,  materia 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  IX,  c.  xxv,  in  fin.  —  '  Ibid., 
lib.  X.KXI,  c.  IV.  — '  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xxxiv,  p.  47. 
—  '  Aug.,  cont.  Julian.,  lib.  IV,  c.  ii.  —  s  Hjid.  — 
'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  V,  sent.  12.  — 
■  Ambros.,  in  Luc.,  jv,  lib.  IV,  n.  37.  —  «  Ibid.  — 

TOM.  vn. 


triumphorum.  »  Idem  '  :  «  Dives  ille,  qui 
tentationem  non  sensit  in  hoc  saeculo,  rap- 
tus  est  ad  inferos ,  et  sepultus  in  inferno.  » 
Joannes  Chrysostomus,  swper  Matthceum  : 
«  Imprimis  gravis  et  insuperabilis  est  impe- 
tus  diaboli ;  quod  si  quis  forli  animo  susti- 
nuerit  eum,   statim  inveniet  infirmiorem. 
Quanto  enim  plus  repercussus  fuerit,  tanto 
magis  torpescit  et  deficit.  »  Idem  :  «  Qui 
murmurat  de  periculo  tenlationis,  murmu- 
rat  de  praemio  probationis  :  iu  nullo  enim 
negotio  potest  requies  inveniri,  nisi  prseces- 
serit  labor;  quanto  magis  in  spiritualibus 
rebus,  nisi  praecesserit  tentatio,  non  potest 
esse  probatio  1  »  Bernardus  siiper  Cantica  ' : 
«  Impulsus  eversus  sum,  ut  caderem,  et 
Dominus  suscepit  we '".  Quaeris,  quis  ille 
sit   impulsor  ?   Non   est   unus.     Impulsor 
diabolus ,    impulsor    mundus ,    impulsor 
homo.   Quis  ille  homo  sit  qujeris  ?  Quis- 
que    sui.    »   Idem  "  :   «  Necesse    est   ut 
veniant  tentationes  :  quis  enim  '^  coronabi- 
tur,  nisi  qui  legitime  certaverit  ?  aut  quo- 
modo  certabunt,  si  de^it  qui  impugaet  ?  Tu 
vero  '^  accedens  ad  servitutem  Dei,  sta  in 
timore,  et  prwpara  animam  tuam  ad  tcnta- 
tionem.  Certi  namque  sint  "  omnes,  qui  pie 
volunt  vivere  in  Christo,  persecutionem  se 
passuros.  »  Idem ,  in  sermonibus  '^ :  «  Ora- 
mus  quotidie  "*  ut  Dei  voluntas,  sicut  in  coe- 
lestibus  facta  est  creaturis,  sic  fiat  et  in  ter- 

•'  Bem.,  iuper  Cani.,  serm.  L.\.\xv,  ante  med.  — 
'°  Psal.  cxvii,  13.  —  "  Bern.,  ibid.,  serm.  lxiv,  in 
priuc—  '2 II  Tim.,  ii,  5.—  '^Ecc/i.,  ii,  1.—  '»  II  Tim., 
iil,  12.  —  "  Id.,  in  Quadrag.,  serm,  vi,  statiai  a 
princ.  —  '"  Matth.,  vi,  10. 

5 


66 


renis  :  ut  sicut  angelus,  sic  et  homo  adliae- 
rens  Deo,  unus  spiritus  cum  eo  flal.  Sed, 
heu !  me  quot  obslacul;i  scparant,  quot  pro- 
hibent  impedimenta  !  Objicit  enim  se?e  me- 
diam  malitia  nostra,  infumitas  nostra,  con- 
cupiscentia  nostra,  et  ignorantia  nostra.  » 
Ideni ' :  «  Heu  nie ,  Domine  Deus ,  quia  un- 
dique  mihi  bella,  undique  tela  volant,  undi- 
que  pericnla,  undique  impedimenta.  Qiio- 
eumque  vertam  me,  nulla  usquam  securitas 
esl ;  et  quse  nmlcent ,  et  quae  molestant,  ti- 
meo ;  et  esuries ,  et  refectio,  et  somnus,  et 
vigiliae ,  et  labor,  et  requies  militant  contra 
me.  » 

CAPUT   II. 
De  Cogitatione. 

Gregorius,  siiper  Ezechielem ' :  «  Sic  saepe 
cogitalioni  bouae  cogitatio  sinistra  adjuugi- 
tur,  ut  vix  ipsc  qui  casdem  cogitationes  ge- 
nerat ,  animus  agnoscat.  »  Idem  ,  in  Mora- 
libus  ' :  «  Tanto  longius  mens  a  necessariis 
cessat ,  quanto  inania  latius  cogitat.  » 
Idem  *  :  «  Sancli  viri  quantum  agere  pos- 
sunt,  ne  exlerius  labantur  in  opere,  tanlum 
interius  nequaquam  agere  possunt,  ne  un- 
quam  labantur  in  cogitatione.  »  Idem  ■*  : 
«  Anle  oculos  Dei  vacuaj  non  transvolant 
cogitaliones  nostrae,  et  nulla  momenta  tem- 
poris  per  animum  transeunt  praeter  retri- 
butioni.s  actum.  »  Idem  in  Registro  '  :  «  II- 
lud  ab  omnipotenti  Deo  pollutum  esse  in 
opere  ostenditur,  quod  ex  pollutae  cogitatio- 
nis  radice  generatur.  »  Idem  in  PastoraW  : 
«  Nihil  in  nobis  est  corde  fagacius ,  quod  a 
nobis  toties  recedit ,  quoties  per  pravas  co- 
gilationes  defluit.  »  Isidorus,  de  Summo 
-Bono' :  «Ferrecogilalionessine  perfeclione 
viliorum  non  est  ad  damnationem  ;  nec  est 
occasio  subeundi  discriminis,  sed  potius  au- 
gendae  virtntis.  »  Idem  '  :  «  Non  est  pecca- 

>  Bern.,  in  Quadrag.  serm.  vi  circamed.—  -  Greg.,  iu 
Ezech.,  hom.  x\\,  post  med.  —  ^  Id.,  Moral.,  lib.  II, 
c.  x.KVi.— »  Id.,  lib.  XI,  c.  xi.K.  -  5  Ibid.,  lib.  .\XV!, 
c.  XIII.  —  '  Id.,  lib.  XII,  epist.  xx.xi,  ad  Augustini  in- 
lerr.  x,  col.  1573  —  'Id.,  Vastor.,^.  III, c.  11, admon.  15. 
— «  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  vi,  sent.  13.—  » Ibid. 


PHARETRiE  LIB.  11. 

tum ,  quando  nolentes  imaginibus  nocturnis 
illudimur;  sed  tunc  est  peccatum,  si  ante- 
quain  illudamur,  cogitationisafTectibusprffi- 
veniinur.  »  Idem  :  «  Cogitalio  prava  delec- 
talionem,  »  etc,  infra,  libro  III,  c.  de  Con- 
siietudine  ">.  Bernardus,  de  Consideratio- 
ne"  :  «In  acquisitione  salutis  nemotibiger- 
manior  unico  matris  tuae  :  contra  salutem 
propriam  cogites  nihil ;  minus  dixi,  quam 
dixisse  debueram  :  quidquid  se  cogitationi 
ofTerat  ,  quod  non  quoquomodo  ad  tuam 
ipsius  salutem  pertineat,  respuendum  est.  » 


CAPUT    III. 


De  Deledatione. 


Gregorius . 


Esse  sine 


in  Moralibus  '^ 
deleclatione  anima  nunquam  potest.  Nam 
aut  in  infimis  delectatur,  aut  in  summis; 
et  quanto  majori  studio  exercetnr  ad  sum- 
ma ,  tanto  majori  faslidio  torpescit  ad  ima ; 
quantoque  acriori  cura  inardescit  ad  inflma, 
tanto  torpore  damnabili  frigescit  a  summis. 
Utraque  enim  simul  et  ap.qualiter  amari  non 
possunt.  Qui  ergo  terrenarum  rerum  amore 
vincitur  ,  in  Deo  nullatenus  delectatur.  » 
Idem  '' :  «  Deum  apprehendere  non  valet, 
qui  adhuc  in  delectatione  peccati  jacet.  » 
Idem :  «Unusquisque  superbusrector, »  etc, 
supra,  lib.  I,  de  Prwlatis  malis  '*.  Idem '» : 
«  Mentem  nequaquam  cogitatio  immunda 
inquinat,  cum  pulsat;  sed  cum  hanc  sibi 
per  delectationem  subjugat.  »  Idem  "  : 
«  Cum  culpa  aniinum  tentat ,  necesse  est  ut 
brevitatem  suae  delectationis  aspiciat ,  ne  ad 
aeternam  mortem  iniquitasrapiat,  cumcon- 
stet  quod  ad  lerminum  citius  mortalis  vita 
percurrat.  »  Idem  ''  :  «  Sspe  bono  operi 
dum  laus  huiu;uia  obviat,  mentem  operan- 
tis  immutat,  quae  quamvis  quaesita  non 
fuerat,  tamen  oblata  delectat.  Cujus  delec- 

-  1»  Vid.  inf.,  lib.  III ,  c.  XII.—  "  Bern.,  de  Consid., 
lib.  II,  ante  med.  —  '2  Greg.,  il/ora/.,  lib.  XVIII, 
c.  viii,  in  piiuc.  —  "  Ibid.,  lib.  XV,  c.  \vi,  circa 
med.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  1,  c.  xii,  p.  00.  —  '»  Greg., 
ibid.,  lib.  XXI,  c.  ili.  —  "•  Ibid.,  lib.  IX,  c.  xxxvi. 

—  "  Ibid.,  lih.  I,  c.  XIX,  ante  med. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


tatione  dum  mens  bene  operantis  resolvitur, 
ab  omiii  intentione  intimi  vigoris  quanto- 
cius  dissipatur.  »  Idem  '  :  o  Quisquis  in  hoc 
mundo  appetit  prosperari,  caeteros  excedere, 
rebus  et  honoribus  tumere ,  huic  uimirum 
cura  saecularis  in  delectatione  est ,  quies  in 
labore.  »  Isidorus,  de  Summo  Sono  ^  :  «  Co- 
gitationes  illicitas  ingerere^  daemonum  est ; 
cogitationibus  oblectari  perversis  ,  nostrum 
est.  »  Augustinus ,  de  Yerbis  ApostoH  '  : 
«  Quidquid  peccatorum  in  dictls ,  in  factis , 
in  cogitationibus  est ,  non  oritur  nisi  ex 
mala  cupiditate ,  non  imputatur  nisi  ex  illi- 
cita  delectatione.  Huic  igitur  illicitse  delec- 
tationi  si  resistamus ,  non  regnat  peccatum 
in  nostro  mortali  corpore.  »  Idem  ' :  «  Mor- 
tua  esfuna  delectatio  :  sed  vivit  altera  :  et 
illi  dum  non  consentis ,  eam  mortiflcas ; 
cum  cceperis  omnino  non  delectari ,  morti- 
ficasti.  flaec  est  actio  nostra;  haec  est  militia 
nostra.  » 

CAPUT    IV. 

De  Consensu. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ^  :  «  Concupis- 
centiffi  carnalis  ostia  dum  consensus  noster 
aperit ,  ad  innumera  nos  corruptionis  mala 
pertrahit.  »  Idem  *  :  «  Proximorum  mala , 
quae  quis  corrigere  non  valet ,  taceat ;  quae 
cum  corrigi  loquendo  possunt  ,  silentium 
consensum  esse  pertimescat :  et  si  ea  ,  quae 
tacet,  tolerat ,  non  tamen  in  animo  virus 
doloris  occultet.  »  Idem  '  :  «  Sciendum  est 
aliud  esse,  quod  animus  de  tentatione  car- 
nis  patitm ;  aliud  vero ,  dum  per  consensum 
delectationibus  obligalur.  Plerumque  enim 
cogitatione  prava  pulsatur ,  sed  renititur ; 
plerumque  autem  cum  perversum  quid  con- 
eipit ,  hoc  intra  semetipsum  per  consensus 
desiderium  volvit  (a).  »  Idem,  in  Homiliis  ' : 
allle  vere  Deum  amat,  cujus  videlicet  men- 

'  Greg  ,  Moral.,  lib.  XVI,  c.  ult.  —  '  Isid.,  de  Sw)/. 
Bon.,  Ub.  II,  c.  XXV,  sent.  5.  —  '  Aug.,  rfe  verb.  Afost., 
serm.  vi,  al.  clv,  n.  1.  — *  Ibid.,  serm.  xiii,  al.  CLVi, 
n.  9.  —  5  Cireg.,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xxiv.  —  '  Ibid., 
lib.  X,  c.  IV.  -  '  Ibid.,  lib.  XXi ,  c.  ni.  -  '  Id.,  in 


tem  delectatio  prava  ex  consensu  non  supe- 
rat.  Nam  tanto  quisque  a  superno  amore 
disjungitur  ,  quanto  inferius  delectatur.  » 
Augustinus ,  de  Mendacio » :  «  Tunc  consen- 
timus  ,  cum  approbamus  et  volumus.  » 
Idem  '» :  «  Pudicitiam  corporis,  non  consen- 
tiente  aut  non  permittente  anima,  nemo 
violat.  Quidquid  enim  nobis  invitis  conlingit 
in  noslro  corpore ,  nulla  impudicitia  esf.  » 
Idem ,  in  Epistola  "  :  «  Bene  agere,  et  illi- 
cita  non  prohibere ,  consensus  erroris  est.  » 
Idem ,  sitper  Genesim  contra  Manichwos  "  : 
«Si  ratio  humana  censentiat,  ut  quod  libido 
commonuerit ,  faciendum  esse  decernat ,  ab 
omni  vita  bona  tanquam  de  paradiso  expel- 
litur  homo  ,  et  jam  ei  peccatum  imputatur, 
etiamsi  non  sequatur  factum  ,  quoniam  rea 
tenetur  in  consensione  conscientia.  »  Ber- 
nardus  ,  in  Meditationibus  '^ :  «  Daemonum 
est  malas  suggestiones  ingerere ,  nostrum 
est  ilHs  non  consentire.  Nam  quoties  resisti- 
mus,  diabolum  superamus,  angelos  laetifl- 
camus,  Deum  honoramus.  »  Idem  ,  in  Ser- 
mone  :  «  Si  carnalibus  distrahor  desideriis , 
et  illis,  quod  absit,  consensero  quantuui 
possum ,  etiamsi  non  sequatur  factum ,  in 
morte  quidem  sum  mortuus ,  utique  et  con- 
sequeriter  sepeliendus  in  inferuo.  »  Idem  : 
«  NuUaest  hisqui  sunt  in  Christo.Iesu  dam- 
natio ,  si  concupiscentiae  sensus  sit  absque 
consensu.  »  Idem  '*  :  «  Peccatum  in  foribus 
est  :  nisi  tu  ipse  aperias ,  non  intrabit.  Ap- 
petitus  in  corde  prurit ,  sed  subter  te  est : 
nisi  tu  sponte  cesseris ,  nil  nocebit.  Audi 
consolationem  :  consensum  cohibe ,  ne  prae- 
valeat  appetitus  concupiscentiae ,  et  imma- 
culatus  eris.  »  Idem  "  :  «  Potest  inimicus 
excitare  tentationis  motum ;  sed  in  te  est , 
si  volueris  ,  dare,  vel  negare  con.sensum.  » 
Idem  :  «  Nemo,  fratres,  »  etc,  infra,  lib  IV, 
de  Correptione  bona  ". 


Kvang.,  hom.  xxx.  —  "  Aug.,  de  Mend.  ad  Consent., 
c.  XIX.—  '"  Ibid.,  —  "  Id.  Epist.  CLxxxii.  —  12  |d.,  de 
Gen.  cont.  Manicli.,  lib.  II,  c.  xiv.  —  '^  Bern.,  Medit., 
e.  XIV,  post  med.  —  "  Id.,  de  sex  Tribul.  serm.,  post 
med.  —  "  Id.,  in  Quadrag.,  serm.  V,  ante  med.  — 
'«  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xxxviii.  —  (a)  Al.  voluit. 


68 


PHARETRiE  LIB.  II. 


CAPUT    V. 

De  Peccato. 

Gregorius,  st/per  Ezechielem*  :  »  Quolies 
actu ,  quoties  verbo ,  quoties  cogitatione  de  • 
linquimus ,  Deum  contra  nos  toties  irrita- 
mus.  »  I.lem  '  :  «  Districta  sunt  omcipoten- 
tis  Dei  judicia;  et  qui  peccatorem  diu  ex- 
pectat  ut  redeat ,-  non  redeuntem  atque  con- 
temnentem  gravius  damnat.  »  Idem  '  : 
«  Peccatuiii  quippe  quod  per  poenitcntiam 
citius  non  delelur  ,  aut  peccatum  est  et 
causapeccali,  aut  peccatum  simul,  et  causa, 
et  poena  peccati.  »  Idem  '  :  «  Graviores  cul- 
pae  sunt,  quaj  superducta  specie  virtutis, 
virtutes  se  mentiuntur  esse.  »  Idem ,  in  Mo- 
ralibus  ^  :  «  Peccatum  quod  pcenitentia  nou 
diluit,  ipso  suo  pondere  mox  ad  aliudtra- 
hit.  »  Idem  * :  «  Tribus  modis  peccatum  com- 
mittitur ,  scilicet  ignorantia ,  infirmitate ,  et 
sludio.  Et  gravius  quidem  infirmitate,  quam 
ignorantia,  sed  multo  gravius  studio,  quam 
infirmitate  peccatur.  »  Idem '  :  «  In  gravi- 
bus  peccatis  quis  positus ,  cum  suis  premi- 
tur ,  aliena  non  diluit.  »  Idem ,  in  PastO- 
rali '  :  «  Nonnunquam  in  parva  deterius , 
quam  in  majore  culpa  peccatur.  Major  enim, 
quo  citius,  quia  sit  culpa,  agnoscitur,  eo 
etiam  celerius  emeudatur.  Minor  vero,  dum 
quasi  nulla  creditur,  eo  pejns,  quo  et  se- 
curius  in  usu  retiuetur.  »  Idem  ,  in  Rcgis- 
tro  '  :  «  Apud  homiues culpa,  et  apud  Deum 
pcena  est,  nolle  quemquam  bonum  imitari, 
quod  placet.  »  Idem  '">  :  «  Plerumque  quod 
in  laicis  culpa  est ,  hoc  crimeu  est  iu  sacro 
ordine  constitutis.  »  Idem  :  «  Nonnunquam 
Dominus,  »  etc,  :  infra,  libro  IV,  de  Cer- 
tamine  ".  Augustinus,  de  Confessionibus  '* : 
«   Ibam  ad  iuleros,  portans  omnia  maia, 

'  Greg.,  in  Ezech.,  bom.  ix,  posl  nied.  —  '  Ibid., 
hom.  xn,  posl  med.  — '  Ibid.  —  *  Ibid.,  bom.  v.  longe 
ante  med.  —  ^  Id.,  iloral.,  lib.  XXV,  c.  ix,  uon  mult. 
a  princ.— «  Ibid.,  c.  xi,  in  piiuc—  '  Id.,  Prset.  in 
lib.  Moral.,  c.  lil.  —  *  Id.,  Pastor.,  p.  III,  c.  ii, 
.idmon.  34.  —  '  Id.,  lib.  V,  indict.  xiv,  epist,  cvii.  — 
"  Id.,  ad  Sabin.,  lib.  VIII,  epist.  v,  col.  1398.  — 
"  Vide  inf.,  lib.  IV,  c.  xi.  —  '*  Aug.,  Confess.,  lib.  V, 


quae  commiseram ,  et  in  te  ,  et  in  me ,  et  in 
alios  multos,  et  gravia  super  originalis  pec- 
cati  vinculum.  »  Llem  de  Civitate  Dei  "  : 
«  Paucissimi  sunt  tantae  felicitatis ,  ut  ab 
ipsa  ineunte  adolescentia ,  nulla  damnabi- 
lia  peccata  committant.  »  Idem  "  :  «  Quae 
sunt  istapeccata,  quae  ita  impediunt  per- 
ventionem  ad  regnum  Dei ,  ut  tameu  sanc- 
torum  amicorum  merilis  impetrent  indul- 
gentiam?  Difficillimum  est  invenire,  peri- 
culosissimum  est  diffinire.  »  Idem  :  «  Nunc 
usque  adeo, »  eti\,  infra,  libro  IV,  de  Voliin- 
tate  mala  '\  Idem,  de  Spiritu  et  littera  "  : 
«  Sicut  uon  impediunt  a  vita  aiterna  justum 
quaidam  peccata  venialia ,  sine  quibus  haec 
vita  non  ducitur,  sic  ad  salutem  aeternam 
nihil  prosunt  impio  aliqua  bona  opera ,  sine 
quibus  difficillime  vita  cujus'ibet  pessimi 
hominis  invenitur.  »  Idem  ,contra  Julia- 
num  "  :  «  Diluuntur  in  baptismate  cuncta 
peccata ,  et  originaliter  tracta ,  et  ignoran- 
ter,  vel  scienter  adjecta.  »  Idem  "  :  «  Cum 
non  ad  suum  referuntur  auctorem  dona 
Dei ,  hoc  ipso  raale  his  utentes  efficiuntur 
injusti.  B  Idem,  ad  Orosium  "  :  «  Malum  na- 
tura  non  est .  sed  privatio  boni  hoc  nomen 
accepit. »  Idem,  de  Baptismo  parvulorum  " : 
«  Sicul  eorum ,  per  quos  renascuntur  par- 
vuli ,  justitiae  spiritus  responsione  sua  tra- 
jicit  in  eos  fldem,  quam  voluntate  propria 
nondum  habere  potuerunt ;  sic  eorum ,  per 
quos  nascuntur  ,  caro  peccati  trajicit  in  eos 
noxam  ,  quam  uondum  vita  propria  contra- 
xerunt.  »  Idem  ,  in  Meditationibus :  «  Certe, 
0  miser  homo ,  ipsa  sola  plus  est  vitanda 
peccati  foeditas,  quam  quaelibet  tormento- 
rum  immanitas.  »  Idem ,  in  Epistola  " : 
«  Quem  non  potest  diabolus  devorare  seduc- 
tum  ad  nequitiam ,  famam  ipsius  inquinare 
couatur,  ut  si  fieri  potest,  opprobriis  et  ma- 
larum  linguarum  detractione   deficiat ,  et 

c.  VI.  —  '3  hl.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XXI,  c.  xvi.  — 
•*  Ibid.,  0.  XXVII,  post  med.  —  '^  Vid.  iuf.,  lib.  IV, 
c.  I :  «  Nemo  habet,  »  ete. —  '*  Aug..  de  Spir.  et  lill., 
c.  xxviii.  —  "  Id.,  cont.  Julian.,  lib.  VI,  c.  XLV,  post 
med.  —  '«  Ibid.,  lib.  IV,  c.  iii.  —  '»  Id.,  ad  Oros., 
q.  XXVI.  —  =»  Id.,  de  Bapt.  parv  .  Uh.  III,  c.  u.  — 
='  Id.,  Epist.  cxxxvi,  al.  Lxxvii,  n.  1. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLIGITATE. 


09 


sic  iQ  ejus  fauces  ruat.  Si  autem  famam  in- 
nocentis  maculare  potuerit ,  hoc  ei  persua- 
dere  tentat ,  ut  per  malevolas  suspiciones  de 
fratre  suo  judicet,  et  sic  ab  illo  implicatus 
absorbeatur.  »  Idem  ,  de  Virginitate  '  : 
«  Qnia  satagentibus  vigilantibusque  ne  pec- 
cent,  subrepunt  quoclammodo  ex  Immana 
fragilitate  peccata ,  quamvis  parva,  quam- 
vis  pauca ,  non  tameu  nulla  ,  eadem  ipsa 
magna  fiunt ,  et  gravia ,  si  eis  superbia  in- 
crementum  et  pondus  adjecerit.  »  Idem ,  de 
Patientia '  :  «  Tanto  rectius  majori  suppli- 
cio  dignum  judicaveris  animum,  quanto 
magis  vitiis  subdit  instrumenta  virtutum.  » 
Idem  ,  de  Pmnitentia  :  «  Nullum  peccatum 
adeo  parvum ,  quod  non  crescat  neglectum. 
Non  enim  considerandum  est  quid  fecerit, 
sed  quem  offenderit,  quam  bonus  est,  quam 
benignus ,  quam  pius.  »  Idem  *  :  «  Qui  pec- 
cat ,  et  gratiam  suam  recuperare  non  amat, 
et  nunquam  curat  ab  eo  diligi ,  qui  totus  est 
amor  et  charitas ,  nec  ad  illud  tendit ,  unde 
sumpsit  arrham  ;  in  Spiritum  sanctum  pec- 
cat,  et  nunquam  post  mortem  ,  sicut  nec 
vivens ,  consequetur  veniam.  »  Idem,  super 
canonicam  Joannis  ^  :  «  Ista,  quae  dicimus 
peccata  levia,  noli  contemnere.  Si  contem- 
nis  quando  appendis,  expavesce  quando  nu- 
meras;  multa  levia  faciunt  unum  gi-ande.  » 
(a)  Idem  (b),  de  decem  chordis ,  et  super 
Joannem;  Gregorius,  m  Pastorali ;  Isidorus, 
de  Summo  Bono :  Idem  Augustinus : «  Ex  quo 
incipit  homo  »  etc,  supra ,  de  Homine  ^ 
Idem  :  «  Voluntas  aversa,  »  infra,  libro  III , 
de  Voluntate  \  Ambrosius ,  de  Officiis ' : 
«  Qui  non  repellit  a  socio  suo  injuriam  si 
potest,  tam  est  in  vitio,  quam  ille  qui  facit.  » 
Idem ,  in  Apologia '  :  «  Peccatum  donatur 
per  gratiam,  deletur  per  sanguinem  crucis, 
tegitur  per  charitatem.  »  Joannes  Chrysos- 
tomus ,  super  Joannem  :  «  Excogitate  quan- 

<  Aug.,  de  S.  Yirginil.,  c.  L.  —  ^  Id.,  de  Patient., 
c.  V.  —  3  Id.,  de  Pcenit.,  c.  vii.  —  *  Ibid.,  c.  iv.  — 
'  Id  ,  in  Efjist.  Joan.,  tract.  i.  —  '  Vid.  sup.,  lib.  I, 
c.  VII,  p.  19.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  i.  —  '  Ambros,, 

{a)  CcEt.  edil.  add.  ad.  —  (6)  Suppl.  babel,  seu  con- 
sulatur.  —  (c)  Cat,  edit.  aliena. 


tum  est  malum  ,  nos  ex  hominibus  pares 
augelis,  ad  feras  transponere.  Ventri  enim 
servire,  et  pecuniarum  concupiscentia  de- 
tineri ,  et  irasci ,  et  mordere ,  et  calcitrare  , 
non  hominum,  sed  ferarum  est.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bono  '° :  «  Si  unum  vitium  dis- 
tricte  judicetur,  et  alia  (c)  negligantur.  ina- 
nis  est  labor.  »  Idem  "  :  «  Judicio  divino  in 
reatum  nequiorem  labuntur,  qui  distringere 
minora  sua  facta  contemnunt.  »  Idem  '^  : 
«Majoris  est  culpse  manifeste,  quam  occulte 
peccare  :  dupliciter  enim  reus  est  qui  aperte 
delinqidt,  quia  et  agit  malum,  et  docel  ma- 
lum  facere.  Unde  Isaias'' :  vreccatum  smim 
quasi  Sodoma  pradicaverunt. »  Bernardus, 
in  Sermonibus  '*  :  «  Cavete  ne  quis  parva 
reputet,  quantumlibet  parva,  scienter  com- 
missa;  nemo  dicat  in  corde  suo :  «  Levia  sunt 
ista;  non  curo  corrigere;  non  est  magnum 
si  in  his  maneam  venialibus  minimisque 
peccatis.  »  Hsec  est  impcenitentia,  dilectis- 
simi, hsec  blasphemia  in  Spiritum  sanctum ; 
blasphemia  autem  irremissibilis  est.  »  Ansel- 
mus,  de  Similitudinibus  :  «  Nat\u-a  peccati 
est,  ut  non  facile  videatur  ab  illo  qui  eo 
premitur  ;  sed  mox  ut  cessaverit,  et  ab  illo 
se  alienaverit,  tunc  demum  considerat  in 
quanta  foeditate  et  miseria  jacuerat.  »  Idem  : 
«  Si  hinc  peccati  pudorem ,  »  etc,  lib.  IV, 
de  Innocentia  '^ 

CAPUT   VL 

De  Superbia. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Septem  prin- 
cipalia  vitia  de  superbiae  virulenta  radice 
producuntur ,  scilicet  inanis  gloria,  invidia, 
ira ,  tristitia ,  avaritia ,  venlris  ingluvies  , 
luxuria.  »  Idem  "  :  «  Scimus,  quod  aliquando 
minus  est  in  corporis  corruptionem  cadere , 
quam  cogitatione  tacita  ex  deliberata  ela- 

■'  Id.,  Apol.  Dav.,  lib.  I, 
Bon.,    lib.  II,  c.    x.^i.til, 


de  Offic,  lib.  1,  c.  xx.xvr. 

c.  VJ.  —  "•  Isid.,   de  Sum.   Bon.,    lib.  II,  c. 

sent.  5.  —  "  Ibid.,  c.  xviii,  sent.  1.  —  '-  Ibid.,  c.  i, 

sent.  1.—    '  />■«.,  III,  9.  —  "  Bern.,  in  Conv.  S.  Paul., 

serm.  i,  posl  med.  —  '*  Vid.  inf ,  lib.  IV,  c.  v.  — 

18  Greg.,  Moral.,   lib.   XXXII,  c.  xwi.  —    "   Ibid., 

lib.  XXXUI,  c.  XI. 


70 


PHARRTRJE  LIB.  II. 


tione  peccare.  Sed  tamen  minus  superbia 
turpis  creditur,  minus  peccatum  a  simpli- 
cibus  judicatur  ;  luxuriam  vero  eo  magis 
erubescunt  homines ,  quo  simul  omnes  eam 
turpem  esse  noverunt.  »  Idem  :  «  (Juisquis 
superbiae, »  etc,  infra,libro  III,  de  Bijudica- 
tione  '.  Idem  *  :  «  Cunctis  superba  apud  se 
cogitatione  tumentibus  inest  clamor  in  lo- 
cutione,  amaritudo  in  silentio,  dissolutio  in 
bilaritate ,  luror  in  tristitia ,  inhonestas  in 
actione,  honestas  in  imagine,  erectio  in  iu- 
cessu,  rancor  in  responsione.  Horum  mens 
semper  est  ad  irrogandas  contumelias  va- 
hda ,  ad  tolerandas  infirma,  ad  obediendum 
pigra  ,  ad  lacessendos  vero  alios  impor- 
tnna,  ad  ea  quae  facere  et  debet ,  et  praevalet. 
ignava,  ad  ea  vero  ,  quae  facere  non  debet, 
nec  praevalet,  parata.  »  Idem  '  :  «  Hoc  pro- 
prium  arrogantium  esse  vitium  solet ,  ut  et 
pauca  credant ,  quae  ipsi  multa  dixerunt ;  et 
multa  credant ,  quae  ipsis  pauca  dicuntur. 
Qui  enim  sua  dicere  semper  volunt ,  aliena 
audire  non  possunt.  »  Idem' :  «  Tolerabilius 
Deo  est,  ut  in  inflrmitate  atque  ignorantia 
cum  humililate  quisquis  jaceat ,  quam  cum 
elatione  cordis  alta  compreheodat. »  Idem  ' : 
0  Adjuvare  imbecillem,  charitatisest;  adju- 
vare  vero  velle  potentem ,  elationis  est.  » 
Idem  *  :  «  Per  elationem  plerumque  et  usque 
ad  senium  servata  virginitas  vitiatur  :  quia 
enim  negligitur  humilitas  cordis  ,  rectus 
judex  despicit  etiam  integritatem  corporis. » 
Idem ' :  «  Difficile  iu  se  quisque  inveteratam 
superbiam  deprehendit ,  quia  nimirum  hoc 
vitium  quauto  magis  patimur ,  tanto  minus 
videmus.  »  Idem  *  :  «  Arrogantes  sicut  in- 
flantur  laudibus ,  ita  correptionibus  inflam- 
mantur,  et  a  quolibet  se,  vel  justo,  repre- 
hendi  despiciunt ,  moxque  in  maUs  suis  fo- 
mitem    defeusionis   exquirunt.   »  Idem  '  : 
«  Omnino  difQcile  est,  ut  elatio,  quae  regnat 


'  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  x.  —  *  Greg.,  Moral., 
lib.  XXXIV,  c.  xvin,  circa  ined.—  '  Ibid.,  lib.  XXVI, 
c.  xTii,  circa  fin.  —  'Ibid.,  lib.  XVII,  c.  vii,  circa  fin. 
—  *  Ibid.,  c.  XI,  in  princ. —  *  Ibid.,  lib.  X.XXVI, 
c.  XIII,  circa  rned.  —  '  Ibid.,  lib.  XXIV,  c.  xxiii.  — 
•  Ibid.,  lib.  XXVi,  c.  I.  —  »  !bid.  —  •»  Ibid.,  c.  xviii. 


in  corde ,  non  erumpat  in  voce.  »  Idem  '" : 
«  Arrogantes  grave  se  damnum  perpetijudi- 
cant,  si  scientiam  suam  loquendi  brevitate 
constringant.  Tanto  enim  semetipsos  cre- 
dunt  doctiores  ostendere ,  quanto  se  potue- 
rint  multiplicitatem  loquacitatis  aperire.  » 
Hieronymus,  iu  Epistola  :  «  Initium  omnis 
peccati  superbia  est ,  quae  natione  coelestis , 
sublimium  mentes  inhabitat,  sub  cinere  et 
cilicio  latitans.  »  Idem  "  :  «  Nihil  ita  a  pue- 
ritia  vitare  conatus  sum,  sicut  tumentem 
animum ,  et  erectam  cervicem  Dei  contra 
se  odia  provocantem.  Novi  enim  Magistrum 
et  Dominum  meum  in   carnis   humilitate 
dixisse  "  :  Discite  a  me,  quia  mitis  sum,  et 
humilis  corde. »  Augustinu?,  in  Regula  "  : 
«  Alia  qufficumque  iniquitas  in  malis  operi- 
bus  exercetur,  ut  fiant;  superbia  vero  etiam 
bonis   operibus  insidiatur  ,  ut  pereant.  » 
Idem,  de  Yirginitate  "  :  «  Mensura  humiU- 
tatis  cuique  ex  meusura  ipsius  magnitudinis 
data  est ,  cui  est  valde  periculosa  superbia , 
quae  ampliusamplioribusinsidiatur.  »  Idem : 
«  Quia  satagentibus ,  »  etc,  supra  in  capite 
de  Peccato  '\  Idem,  de  Gratia  Novi  Testa- 
menti^^ :  «Superbiaoditconsortium,etquan- 
tum  in  ipso  est,  solus  cupt  eminere  omnis 
superbus.  »  Idem,  de  Civitate  Det''  :  a  An 
forte  corrigi  pudet?  Et  hoc  vitium  non  nisi 
superborum  est.  »  Idem  "  :  «  Superbia  per- 
verse  imitatur  Deum  :  odit  uamque  cum 
sociis  aequalitatem  sub  illo ;  sed  imponere 
vult  sociis  dominationem  suam  pro  illo.  » 
Idem  "  :  «  Facilius  servitur  homiui ,  quam 
libidini,  cum  saevissimo  dominatu  vastet 
corda  mortaUum,  ut  alias  omittam,  libido 
ipsa  dominandi  hominibus  aUis.  »  Idem  : 
«  Audeo  dicere ,  »  etc,  infra ,  libro  III,  de 
Becidivatione  ".  Idem  in  Epistola  "  :  «  Fit 
miris  modis  in  anima  hominis ,  ut  de  falsa 
humilitate  magis  infletm" ,  quam  si  apertius 

—  ')  Hieron.,  orf  Abig.,  epist.  xxxii.  —  "  Matth.,  xi, 
29.  —  "  .^U£;.,  Reg.  iii,  c.  V.  —  '*  Id.,  rfe  Virginit., 
c.  xxx:.  —  '5  Vid.  sup.,  p.  69.  —  "  Id.,  ad  Hon.,  de 
grat.  A'(/u.  Tea:.,  epist.  cxx,  c.  xvii.  —  ''  Auj.,  rfe 
Civit.  Dei,  lib.  X,  c.  xxix.  —  '*  Ibid.,  Ub.  Xl.\,  c.  iii. 

—  >»  Ibid.,  c.  XV.  —  «»  Vid.  inf.,  lib.  111,  c.  xi.  — 
"  Aug ,  ad  Paul.,  epist.  lix,  al.  cxlix,  n.  28. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATR. 


71 


superbiret.  »  Idem,  de  Confessionibus  * :  «Hu- 
miliasti  tanquam  vulneratum  superbum ' , 
et  tumore  meo  separabar  abs  te ,  et  nimis 
inflata  facies  claudebat  oculos  meos.  » 
Idem '  :  B  Plus  hostis  vincitur  in  eo ,  quem 
plus  tenet ,  et  de  quo  plures  tenet  :  plus  au- 
tem  superbos  teiiet  nomine  nobilitatis,  et 
de  his  plures  uomiae  aucloritatis.  »  Joaunes 
Chrysostomus ,  super  Joannem  ' :  «  Super- 
bia  in  nobis  exislente  ,  omnis  nostra  vita 
immuudafit,  etsi  sobrietatem,  etsi  virgini- 
tatem.  etsi  jejunium ,  etsi  orationes,  etsi 
eleemosynam,  elsi  quodcumque  aliud  perfl- 
ciamus.  »  Isidorus,  de  SummoBono' :  «  Su- 
perbia,  sicut  est  origo  omnium  criminum  , 
ita  ruina  cunctarum  virtutum  :  ipsa  enim 
est  in  peccato  prima,  in  confliclu  postrema. » 
Idem  *  :  «  Omnis  peccans  superbus  est ,  eo 
quod  faciendo  vetita ,  contemptui  habet  di- 
vina  prsecepta.  »  Bernardus ,  de  duodecim 
Gradibus  '  :  «  Gloriosa  res  humilitas,  qua 
ipsa  quoque  superbla  palliare  se  appetit ,  ne 
vilescat.  »  Idem  ' :  «  Arrogans  de  alia  omni 
re  plus  sibi  credit,  quam  aliis ;  de  seipso 
plus  aliis  credit,  quam  sibi.  »  Idera ' :  «  Mo- 
nachus  praesumptuosus  primus  in  conventi- 
bus  residet ,  in  consiliis  primus  respondet , 
non  vocatus  accedit ,  non  missus  se  intro- 
mittit  ,  reordinat  ordinata  ,  reflcit  facta. 
Quidquid  ipse  non  fecit ,  aut  ordinavit ,  nec 
recte  factum ,  nec  pulchre  a;stimat  ordina- 
tum.  Judicat  judicantes ,  praejudicat  judica- 
turis.  Si  cum  tempus  advenerit  non  promo- 
veatur  ad  prioratum ,  abbatem  aut  invidum 
judicat,  aut  deceptum.  »  Idem,  super  Can- 
tica '" :  Argumentum  superbise,  privatio  gra- 
tiae  est :  humilibus  "  enimdat  Deus gratiam, 
superbis  resistit.  Idem  "  :  «  Perniciosa  pau- 
pertas  ,  penuria  meritorum  ;  prsesumptio 
autem  spiritus  ,  fallaces  divitiae  :  et  ideo  " 

*  Aug.,  Conf.,  lib.  VII ,  c.  vil.  —  -  Psal.  Lxx.wiii, 
U.  —  '  Aug.,  Conf.,  lib.  VIII,  c.  iv.  —  »  Chrysost., 
m  Evanrj.  Joan.,  hom.  viii,  al.  ix,  n.  2.  —  s  isid.^  rfe 
Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xx,\viii,  sent.  7.  —  «  Ibid., 
sent.  2.  —  '  Cern.,  de  duodec.  Grad.,  grad.  ix.  — 
'  Ibid.,  grad.  vi.  —  '  Ibid.,  grad.  vii.  —  •»  Id.,  iit 
Cant.,  serm.  liv,  propfi  fui.  —  "  Jac,  iv,  (j.  — 
"  Bern.,  in  Cant,,  serm.  Lxvin,  circa  fln.  —  ''  Prov., 


divitias  et  paupertatem  ne  dederis  mihi , 
Domine.  » 

CAPUT    VII. 

De  Vana  Gloria. 

Gregorius,  in  Moralibus  '*  :  «  Inobrdien- 
tia,  jactantia,  hypocrisis,  coutentiom^s,  per- 
tinacise,  discordise,  et  novitatuin  prjesump- 
tiones  oriuntur  de  inani  gloria.  »  Idem  ^^  : 
«  Quatuor  sunt  species  ,  quibus  oiniiis  !u- 
mor  arroganlium  demonstratur  :  cum  bo- 
num  aut  a  semetipsis  habere  se  aestimant ; 
aut ,  si  datum  desuper  credant ,  pro  suis  se 
hoc  accepisse  meritis  putant;  aut  certe  cum 
jaclant  se  habere,  quod  non  habeut;  aut, 
despeclis  caeteris ,  singulariter  videri  appe- 
tuut  habere,  quod  habent.  »  Idem  :  «  Saepe 
bono  operi,  i>  etc,  supra,  capite  de  Delecta- 
tione  '*  » Idem  ":  «  Qui  accepta  bona  sibi  ar- 
rogat ,  suis  contra  Deum  donis  pugnat.  » 
Idem  '^  :  «  In  cogitatione  tuinidi  proprii  fa- 
vores  oriuntur,  sibique  de  singularitate  sa- 
pientiae  blanditur  ipsa  fatuilas.  Pensat  ea 
quae  audierit,  ac  verba  quse  profert;  et  mira- 
tur  sua,  et  deridet  aliena. »  Item  :  «  Cuncti 
vauae  gloriae,  etc,  infra,  libro  III,  de  Diju- 
dicatione  ".  Idem  -" :  «  Sicut  labor  justorum 
est  videre  prava,  nec  corrigere ;  ita  gravis 
est  labor  arrogantium ,  si ,  quod  sapiunt,  non 
ostendunt.  »  Idem  ^'  :  «  Quasi  latrunculus 
est  appetilus  laudis  humanae  :  qui  recto  iti- 
nere  gradientibus  ex  latere  jungitur,  nt  ex 
occullis  educto  gladio,  gradientium  vita  tru- 
cidetur.  »  Idem  :  «  Agilur  utante  justi  judi- 
cis  oculosfovea  mentis  sit  memoria  virtulis, 
quiareminiscendo  quod  ges3it,dum  se  apud 
se  erigit ,  apud  humilitatis  auctorem  cadit.  » 
Isidorus  :  «  Maxime  per  cenodoxiam,  »  etc, 
supra ,  de  Monachis  malis  ".  Idem  :  «  Qui 
ex  deteriore,  »  etc,  supra,  de  Incipienti- 

XXX,  8.  —  '*  Gref;.,  Moral.,  lib.  xxxi,  c.  xvii,  post 
med. —  ''  Ibid  ,  lib.  X.X.III,  c.  iv,  paiiluliim  a  priuc. — 
'6  Vid.  sup.,  c.  w,  p.  (iO.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  IX, 
c.  II,  in  princ.  —  "  Ibid.,  lib.  X,  c.  xiv,  iu  priuc.  — 
'•<  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  x.  —  =0  Grcg.,  Mom/., 
nii.  XXIII,  c.  v,  circa  en.  —  ='  Ibid.,  lib.  VIII,  c.  xiil. 
—  2>  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  XXXII,  p.  4o, 


72 


PHARETRiE  LIB.  H. 


bus  '.  Joannes  Chrysostomus,  super  Joan- 
nem  :  «  Gloriain  vanani  cupere ,  ingloriatio 
est ;  gloria  auteni  vera  est  hanc  despicere , 
et  nuUam  ejus  curani  facere,  sed  ad  id  quod 
Deo  placet,  omniaetdicere  etfacere.»  Ideni' : 
«  Qiii  omnium  contemptum  pecuniarum  ha- 
bueruiit,  et  nuUi  liujusmodi  imaginationi 
se  imraiscuerunt ,  et  magis  tyrannicas  cor- 
porum  concupiscentias  domuerunt,  hi  mul- 
toties  capti  a  vana  gloria  omnia  perdide- 
runt.  »  Idem  '  :  «  Si  laudes  amamus,  eas 
quae  a  Deo  sunt  diligentius  quaeramus.  Nam, 
quae  quidem  ab  hominibus  est  laus ,  qualis- 
cumque  fuerit,  simul  ut  apparuit ,  periit.  » 
Augustinus,  de  Confessionibus  ' :  «  Domine, 
gloria  nostra  tu  es ;  propter  te  amemur,  et 
verbum  tuum  et  nomen  tuum  timealur  a 
nobis.  Qui  eiiim  laudari  vult  ab  homiuibus, 
vitnperante  te,  non  defendetur  ab  homini- 
bus,  judicante  te;  non  eripietur,  damnante 
te.  »  Ambrosius  ,  de  Officiis  ^  :  «  Fortitudo 
gloriae  caveat  appetentiam,  quae  frequenter 
nocuitimmoderatius  appetita,  semper  autem 
nocuit  usurpata. »  Bernardus ,  in  Epistola ' : 
K  0  stulti  filii  Adaoi,  qui  contemnentes  pa- 
cem,  et  gloriam  appetentes,  et  pacem  per- 
dunt  etgloriam.  » 

CAPUT   VIII. 

De  Invidia. 

Gregorius,  in  Moralibus''  :  «  De  invidia 
odium,  susurratio, ,  detractio,  exultatio  in 
adversis  proximi  ,  et  afflictio  in  prosperis 
nascitur.  »  Idem  * :  «  Qui  post  puniendi  sunt 
i'etributionis  supplicio ,  nunc  semetipsos  af- 
ficiunt  invidiae  tormento.  »  Idem  ' :  «  Invi- 
dia  iram  generat ;  quia  quanto  interno  U- 
voris  vnlnere  animus  sauciatur  ,  tauto 
etiam  mansuetudo  tranquilUtatrsamittitur. » 

•  Vid.  sup.,  lib.  1,  0.  xxxiu,  p.  47.  —  -  Chiydost , 
1/1  Joan.,  hom.  xxviii,  ol.  xsix,  n.  3.  —  ^  ibiii., 
hom.  xxxvii  ,  al.  xxxviii,  n.  o.  —  *  Aiig.,  Con/:, 
lib.  X,  c.  xxxvi.  —  5  Anbv.,rfe  Offic,  lib.  I,  c.  xxxix. 
—  '  Bern.,  ad  Epi-ic.  Aquilan.,  episl.  cxxvi,  post 
med.  —  ''  Greg.,  MoruL,  lib.  XXXI,  c.  xvii,  post 
med.  —  '  Ibid.,  hb.  II ,  c.  xx,  circa  med,  —  '  Ibid., 
lib.  XXI,  c.  XVII,  posl  med.  —  ■"  Ibid.,  lib.  XXVIll, 


Idein  '» :  «  Dum  electi  proficiunt,  reprobi  ad 
rabiem  furoris  etinvidiae  excitantur,  et  bona 
nascentia,quae  nolunl  imitari,  graviusperse- 
quuntur.»  Idem:  «luvididumljoimni,»  etc, 
infra,  libro  lertio,  de  Stultiloquio  in  accu- 
satione  ".  Idera,  in  Dialogis  '"  :  «  Antiquus 
hoslis,  uude  bonos  cernit  per  charitatem  pro- 
vehi  ad  glorian»,  inde  perversos  per  invi- 
diam  rapit  ad  pcenam. »  Idem,  in  Homiliis^^ : 
«  Quidquid  iu  muiido  concupiscimus  ,  hoc 
proculdubio  proxiiuis   invidemus.   Videtur 
etenim  quia  nobis  desit,  quod  alius  assequi- 
tur.  »  Joannes  Chrysostomus ,  in  Sermoni- 
bus  :  «  0  zelus,  0  invidia  omni  malitia  cu- 
midata  !  Invidia  ignis  inextinguibilis  est; 
etenim ,  sicut  tinea  comedit  vestimentum  , 
sic  et  invidia  eum,  qui  zelatur,   consurait; 
eum  autem  cui  invidet ,  clariorem  reddit.  » 
Idem ,  super  Joannem  :  «  Invidiae  passio ,  et 
fornicatione,  et  adulterio  multum  est  dete- 
rior.  »  Idem  " :  «Invidi  oculus  liquatur  tris- 
titia ,  invidus  cum  morte  vivit  continua.  » 
Augustinus,  de  BiscipUna  Christiana  "^ : 
«  Avertat  Deus  invidiae  pestem  ab  animis 
oinnium ,   nedum    Christianorum.   Vitium 
enim  diabolicum  est  invidia,  quo  solo  dia- 
bolr.s  reus  est,  et  inexpiabiliter  reus.  Non 
enim  dicitur  diabolo ,  ut  damnetur  :  «  Quia 
adulterium  commisisti ,  furtum  fecisti ,  vil- 
lam  alienam  rapuisti ;  »  sed  :  «  Quia  (a)  ho- 
mini  stanti,  tu  lapsus,  continuo  invidisti.  » 
Idem,  de  Virginitate  "^  :  «  Superhiam  se- 
quitur  invidia ,  tanquam  filia  et  pedissequa. 
Kam  quippe  superbia  continuo  parit,  nec 
unquam  est  superbia  sine  tali  prole  atque 
comite.  »  Hieronymus,  in  Epistola  "  :  «  0 
invidia  primum  mordax  tui,  o  satanae  caili- 
ditas  seinper  sancta  persequens !  »  Isidorus, 
in  Synonymis  '*"  « Invidia  cuucta  bona  ar- 
dore  pestifero  devorat.  Invidia,  animaetinea, 

c.  VII,  circa  fiu.  —  "  Vid.  inf.,  hb.  III,  c.  iii,  §  6.  — 
"  Id.,  Dialoij.,  lib.  III ,  c.  xv,  ante  med.  —  "  Id.,  in 
Evang.,  hom.  v,  post  med.  —  '*  Chrysost.,  in  Joan., 
hom.  LV,  al.  lvi,  n.  .'3.  —  '5  Aug.,  de  Discip.  C/irisl., 
c.  XiV.  —  "  Id.,  de  S.  Virginit.,  c.  xv.  —  "  Hieron., 
ud  AselL,  epist.  xcix,  circa  med.  —  "  Isid.,  Synon., 
c.  IX,  iu  priuc. 
(a)  Cat.  edit.  qui. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM 

sensum  comedit,  pectus  urit,  mentem  affi- 
cit,  cor  hominis  quasi  quaedam  pestis  de- 
pascit.  B  Anselmus,  de  Similitudinibus  '  : 
«  Qui  bonis  alterius  arridet,  sanctis  consen- 
tit ;  qui  vero  invidet,  diabolis  simiiis  est.  Si- 
quidem  magis  puto  esse  salvationem  spe- 
randam  ejus,  qui  parum  boni  facit ,  et  factis 
aliorum  favet ,  quam  illius ,  qui  multa ,  et 
invidet  aliis.»  Seneca,  in  Proverbiis  :  «  Non- 
dum  felix  es ,  si  nondum  turba  te  deridet. 
Nam  etsi  nuUos  tibi  mimicos  facit  injuria , 
multos  facit  invidia.  »  Glossa,  super  Psal- 
mum  cxxm :  « Ira  et  invidia  judicio  carent. » 

CAPUT  IX. 

De Ira. 

Gregorius,  mMoralibus  * ;  «  De  ira  rixse, 
tumor  mentis,  contumeliae,  clamor,  indi- 
gnatio ,  blasphemiae  proferuntur.  »  Idem  ' : 
«  Plerumque  mentem,  sub  obtentu  justitiae, 
irae  immaaitas  vastat;  et  dum  quasi  saevit 
zelo  rectitudinis,  rabiem  explet  ira  furoris.» 
Idem '  :  «  Qui  humanorum  actuum  subtili 
examine  gressus  enumerat,  iram  sine  voce, 
judicio ;  iram  iu  voce ,  concilio  ;  iram  vero 
in  voce  atque  sermone,  gehennae  ignibus 
mancipat.  »  Idem  '  :  «  Plus  semper  ira  in 
vindicta  exigit ,  quam  de  injuria  accepit.  » 
Idem ,  in  Dialogis  *  :  «  Tanto  metuenda  est 
ira  justorum ,  quanto  et  constat  quia  in  eo- 
rum  cordibus  ille  praesens  est ,  qui  ad  infe- 
rendam  ultionem ,  quam  voluerit ,  iavahdus 
non  est.  »  Idem,  in  Begistro '  :  «  Ira,  etiam 
cum  deUnquentium  culpas  insequitur ,  non 
debet  menti  nostrae  quasi  domina  praeire ; 
sed  post  rationis  tergum,  quasi  ancilla  ra- 
tionis,  subnixius  famulari.»  Idem*:  «Nemo 
potest  diligere  illum ,  quem  ex  ira  vel  odio 
non  vult  videre.  »  Idem '  :  «  Ira  si  semel 

'  Anselm.,  de  Similit.,  c.  XLV.  —  -  Greg,  Moi-uL, 
lib.  XXXI,  c.  xYii,  post  med.  —  ^  Ibid.,  lib.  XXVI, 
c.  xxviii,  aiite  med.  —  '  Ibid.,  lib.  XXI,  c.  iv,  circa 
med.  —  *  Lib.  XXVIII,  c.  ix,  circa  med.  —  '  Dialog., 
lib.  I,  c.  IX,  circa  med.  —  '  Greg.,  lib.  VII,  indict.  2, 
epist.  cxxvi.  —  '  Ibid.,  ad  Rustician.,  iudicl.  I , 
epist.  xxiii,  col.  1300.  —  '  Ibid.,  indict.  2,  epist.  cxxvi, 
post  med.  —  '°  Id.,  Pastorul.,  p.  III,  c.  u,  admon.  10, 


ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  73 

mentem  possidere  cceperit ,  justum  esse  de- 
putat  etiam  illud,  quod  crudeliter  facit.  » 
Idem,  ia  Pastorali  ">  :  «  Illa  quae  mater  est 
omnium  custosque  virtutum ,  per  irae  vel 
impatientiae  vitium  virtus  charitatis  enerva- 
tur.  B  flieronymus  ,  in  originali  super  Mi- 
chceam  "  :  «  Propemodum  naturale  est ,  ut 
et  nurus  socrum ,  et  socrus  oderit  aurum.  » 
Augustiaus,  in  Epistola  '- :  «  Sicut  acetum 
corrumpit  vas,  si  diutius  ibi  fuerit ,  sic  ira 
corrumpit  cor,  si  in  alium  diem  durave- 
rit.  »  Idem  "  :  «  Multo  melius  nec  juste  cui- 
quam  irascimur,  quam  velut  juste  irascendo, 
in  alicujus  odium  irae  occulta  facilitate  dila- 
bimur.  « Idem,  de  (a)  Sermone  Bomini  in 
monte  "  :  «  Si  irasci  non  est  fas  fratri  suo  sine 
causa,  aut  dicere  :  Raca,  aut  dicere  :  Fatue, 
multo  minus  fas  esl  animo  tenere  aliquid , 
ut  in  odium  indignatio  convertatur.  »Idem  " : 
«  Odium  est  ira  inveterata.  »  Idem,  de  Ci- 
vitate  Dei  '^  :  «  Iram  nihil  aliud  esse,  quam 
ulcisceadi  hbidinem,  veteres  diffiuieruut.  » 
Idem,  in  Regula '' :  Melior  est,  qui  quamvis 
ira  saepe  tentatur,  tamen  impetrare  festinat, 
ut  sibi  dimittat ,  cui  se  fecisse  agnoscit  inju- 
riani,  quam  qui  tardius  irascitur,  et  ad  ve- 
niam  petendam  tardius  inclinatur.  Qui  au- 
tem  nunquam  petit  veniam,  aut  non  ex  ani- 
mo  petit,  sine  causa  est  in  monasterio,  etiam- 
si  inde  non  projiciatur.  »  Glossa'* :  «  Si  non 
dimiserimus  ex  corde,  quod  in  nos  dehn- 
quitur,  etiam  hoc  quod  per  poenitentiam  di- 
missum  erat,  a  nobis  exigetur  (6).  »  Cassio- 
dorus,  in  Psalmos  "  :  «  Venialis  ira  est,  quae 
non  ducitur  ad  eflectum.»  Joannes  Chrysos- 
tomus,  super  Joannem  :  «Qui  irascitur  sine 
ratione ,  multis  suppliciis  dignus  erit ,  vo- 
luntarie  seipsum  in  barathra  perditionis  fe- 
rens,  et  ante  futuram  gehennam  ,  hic  jam 
vindictam  solvens.  »  Idem ,  de  Compunctio- 

non  longe  a  priDc.  —  "  Hieron.,  in  Michos.,  lib.  II, 
c.  VII.  —  '*  Aug.,  epist.  Lxssvii,  al.  ccx,  n.  2.  — 
"  Id.,  ad  Prof.,  epist.  cxLlx.  —  '*  Id.,  de  Serm. 
Dom.  in  monte,  lib.  1,  c.  xxi.  —  '•  Ibid.,  lib.  II, 
c.  XXX.  —  'Md  ,  rfe  Civit.  Dei,  lib.  XIV,  c.  xiv.  — 
"  Id.,  Reg.  lii,  c.  xxxvni.  —  '«  Gloss.  in  Matth,, 
iviii.  —  '"  Cassiod.,  in  Psal.  iv,  ante  med. 
(a)  C(Bt.  edit.  in.  —  (6)  Item  exigitur. 


74 


PHARETRiE  LIB.  II 


ne  cordis  '  :  «  Noii  iracundos  tantum  et  il- 
latae  malitiae  memores  punit  Deus  tanquam 
reos ;  sed  et  eos,  qui  et  irascentes  aut  offen- 
sos  fratres  placare  negligunt  et  contemnunt.» 
Idem '  :  a  Osculura  pacis  porrigere  tempore, 
quo  sacramenla  offeruntur ,  in  usu  Eccle- 
siae  est.  Sed  vereor  ne  plures  ex  nobis  labiis 
tantummodo  pacem  faciant  ,  cum  tamen 
Christus  non  ex  ore,  sed  ex  corde  desideret, 
et  affectu  velit  proximuni,  non  labiis  salu- 
tari.  »  Idem  '  :  «  Si  tanturamodo  non  lajdas 
eum ,  qui  te  laesit ,  avertas  autem  te  ab  eo  , 
nec  libenter  eura  videas ,  mauet  sine  dubio 
vulnus  iu  pectore ,  et  irae  dolor  augescit  in 
corde.  »  Ambroslus,  de  OffiGiis '  :  «  Si  irasci- 
mur,  quia  affectus  naturae  est ,  non  potesta- 
tis,  malum  sermouem  non  proferamus  de 
ore  nostro,  ne  in  culpam  ruaraus.  »  Idera  * : 
«  Is  qui  cito  injuria  illata  movetur,  facit  se 
dignura  judicari  contumelia,  dum  vult  ea 
indignus  baberi. »  Bernardus,  in  Epistola  '^ : 
a  Non  irasci,  ubi  irascendum  sit,  nolle  emen- 
dare  peccatura  est ;  prius  vero  irasci ,  quam 
irascendum  sit ,  peccatum  peccato  addere 
est » 

CAPUT   X. 
De  Accidia. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  De  tristitia, 
velaccidia,  nascitur  malitia,  rancor,  pusil- 
lanimitas,  desperatio,  torpor  circa  prsecepta, 
vagatio  mentis  circa  illicita.  »  Idem  *  :  «  Hu- 
mana  auima,  quia  ad  Deum  solum  appe- 
tendum  facta  est,  omne  autem  quod  infra 
Deum  appetit ,  minus  est ,  ideo  ei  jure  non 
sufficit  omne  quod  Deus  non  est.  Hinc  est, 
quod  huc  illucque  spargitur,  et  ab  uuaqua- 
que  re  fastidio  impellente  removetur.»  Idem, 
in  Pastorali ' :  «  Plerumque  piger,  dum  ne- 
cessaria  agere  negligit ,  quadam  sibi  diffi- 
cilia  opponit,  quaedara  vero  incaule  formi- 

'  Chrysost.,  cle  Compund.  Cord.,  lib.  I,  ante  med. 

—  '  Ibid.,  paulo  post.  —  '  Ibid.,  post  multa.  — 
»  Ambros.,  de  Ofjic.,  lib.  I,  c.  Ui,  in  fln.  —  '  Ibid., 
c.  vi.  —  '  Bern.,  nd  Guid.  abb.,  epist.  LXix,  in  princ. 

—  '  Greg.,  Moral.,  lib.  III,  c.  xvil,  post  med.  — 
•  Ibid.,  lib.  XXVI,  c.   x.xviii,   post  med.  -  »  Id., 


dat ;  et  dum  quasi  invenit  quod  velut  juste 

meluat,  ostendit  quod  in  otio  quasi  non  juste 

torpescat.  »  Idem  '"  :  «  Si  quod  mortuum  in 

nobis  est ,  ad  vitam  non  accenditur ;   hoc 

etiam  extinguitur,  quod  quasi  adhuc  vivum 

tenetur.  »  Idem  "  :  «  Qui  adhuc  in  peccatis 

est,  conversionis  fiduciam  non  amittil;  qui 

vero  post  conversionem  tepuit,  etiam  spem, 

quae  potuit  esse  de  peceatorum  conversione , 

subtraxit.»Augustinus,  de  Confessionibits^^ : 

«  Palato  non  sano  poena  est  panis ,  qui  sano 

est  suavis ;  et  oculis  aegris  odiosa  est  lux , 

quae  puris  amabilis  est;  et  justitia  tua,  Do- 

mine,  displicet  tristibus  et  iniquis.  »  Idem  : 

«Nullo  modo  decet,  »  etc,  infra",  lib.  IV,  de 

Exercitio.  Joannes  Chrysoslomus,  de  Com- 

punctione  cordis  '*  :  «  Non  video,  quod  ah- 

quis  nostrura  vera  el  perfecta  cupidine  coe- 

lectium  teneatur ;  alioquin  omnia  quae  vi- 

dentur  esse  gravia ,  umbras  putaret  et  ri- 

sum.  »  Ambrosius,  super  Lmco»i"  :  «  Disce 

rogare  quod  cupis   impeti'are  :  fastidiosos 

viros  coelestium  profectus  munerum  non  se- 

quuntur.  »  Idem ,  in  Epistola  :  «  Sicut  Do- 

minus  non  vult  mortem  peccatoris  tantum , 

sed  ut  revertatur,  et  vivat ;  ita  tepidos  odit, 

et  cito  ei  nauseam  faciunt.  »  Isidorus ,  de 

Summo  Bono  '' :  «  Tepidus  in  conversatione, 

otiosa  verba  et  vanas  cogitationes ,  noxias 

esse  non  conspicit ;  quod  si  a  torpore  mentis 

evigilaverit,  ea  quae  prius  levia  aestimabat , 

confestim  quasi  horrenda  atque  atrocia  per- 

timescit.  »  Ideni "  :  «  Dei  servum  sine  inter- 

raissione  legere  ,  orare,  et  operari  oportet, 

ne  forte  mentem  otio  deditam  spiritus  forni- 

cationis  surripiat.  Cedit  enim  labori  volup- 

tas ;  animum  autera  vacantem  cito  praeoc- 

cupat.  »  Bernardus ,  in  Epistola  ''  :  o  Pro 

vitando  otio  ,  otiosa  sectari  ridiculum  est. 

Otium  autem  est,  quod  vel  nullam  habet 

utilitatem  ,   vel   utilitatis    intentionera.   » 

Past.,  p.  III,  c.  n,  aJmon.  16.  —  ">  Ibid.,  admon.  25, 
post  raed.  -  >'  Ibid.  —  '^  Aug.,  Conf.,  lib.  VII, 
c.  XXVI.  —  "  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  iv.  —  '*  Chrysost., 
de  Comp.  Cord.,  lib.  I.—  "  Ambros.,  in  Luc,  lib.  IV. 
—  '«  Isid.,  de  Sum.  Bon„  lib.  II,  c.  y,  sent.  2.  — 
"  Ibid.,  lib.  III,  c.  XX,  sent.  5.  —  '«  Ber.,  de  vit. 
solit.,  epist.  ad  Fratr.  de  Monte  Dei,  ante  med. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

Idem  '  :  «  Miror  quod  ad  gustum  cibi  dul- 
cissimi  nauseas,  '  si  tamen  gustasti  quam 
dulcis  est  Bominus;  aut  certe  nondum  gus- 
tasti,  et  nescis  quid  aut  quomodo  sapit  Chri- 
stus ,  ideoque  non  appetis  iucognitum  et  in- 
expertum  ;  aut  si  forte  gustasti,  et  dulce  non 
sapit,  sanum  non  habes  palatum.  »  Idem, 
swger  Cantica  '  :  «  Doleo  aliquos  nostrum 
gravi  in  sacris  vigiliis  depremi  somno ,  nec 
cceli  cives  revereri,  sed  in  praeseutia  princi- 
pum  tanquam  mortuos  apparere  :  cum  ta- 
men  ipsi  nostra  alacritate  permoti  nostris 
interesse  solemniis  delectentur.  Vereor  ne 
nostram  desidiam  aliquaudo  abominantes  , 
cum  indignatione  recedant.  »  Idem  ' :  «  Cum 
te  tepore ,  accidia ,  vel  tsdio  affici  sentis , 
noli  propterea  diffidere^  atque  desistere  a 
studio  spirituali;  sed  juvantis  require  ma- 
num ,  trahi  te  obsecrans.  »  Idem ,  in  Ser- 
monibus " :  «  Tepescimus  processu  temporis 
a  fervore  conversionis  nostrae  :  paulatim  re- 
frigescit  charitaSj  abundat  iniquitas,  ut, 
heu!  consummemur  in  carne,  qui  spiritu 
coeperamus.  »  Idem  *  :  «  Quid  istud  negli- 
gentiae ,  quid  pigritiaj  ,  imo  quid  vecor- 
diae  est,  ut  non  crebris  suspiriis  et  ferven- 
tissima  affectione  abrumpere  hinc,  et  in  illa 
tam  felicia  agmina  jaculari  animos  studea- 
mus .''  Vae  nobis  a  duritia  cordis  nostri ;  vae 
nobis  a  peccato  gentium  ,  quas  Apostolus 
sine  affectione  commemorat  esse.  »  Seneca, 
in  Epistola '  :  «  Cito  inerti  otio  vita  torpebit, 
si  relinquendum  est  quidquid  offendit.  » 
Idem  '  :  «  Otium  sine  ^lilteris  mors  est,  et 
vivi  hominis  sepultura.  » 

CAPUT  XI, 

De  Avantia. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  De  avaritia 
proditio,  fraus,  fallacia,  perjuria,  inquietudo, 

'  Bem.,  ad  Pulcon.,  epist.  li.  —  >  I  Peir.  ii,  3.  — 
'  Bern.,  in  Canl.,  serm.  vii,  ante  med.  —  *  Ibid., 
serm.  xxi,  ante  med.  —  >  Id.,  in  Annunl.  Dom  , 
serm.  iil,  circa  fin.  —  "  Id.,  in  fesl.  omn.  Sanct., 
aermo  v,  circa  med.  —  '  Senec,  Epist.  nxxvii, 
statim  a  princ.  —  «  Id.,  epist.  lxixii,  statim  a  princ. 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  7.S 

violentiae ,  et  contra  misericordiam  obdura- 
tiones  cordis  oriimtur.  »  Idem-" :  «  Avaritia 
desideratis  rebus ,  habitis  non  extinguitur, 
sed  augetm-.  Nam  more  ignis,  cum  ligna, 
quae  consumat,  exceperit,  magis  excrescit. » 
Ambrosius ,  in  Scrmonibus  "  :  «  Quosdam 
gradus  cupiditas  habet :  quo  plures  ascendit, 
eo  ad  altiora  festinat;  uude  flt  graviorruina 
lapsuro.  »  Idem,  iu  Epistola'-  :  «  Ibi  abun- 
dant ia ,  ubi  satietas ;  ubi  autem  fames  cupi- 
ditalum ;  ubi  inexplebilis  appetentia ,  ibi 
utique  paupertas.  Augustinus,  in  Sermoni- 
6ms"  :  «  Non  solum  avarus  est,  qui  rapit 
aliena ;  sed  et  ille  avarus  est,  qui  cupide  ser- 
vat  sua.  B  Idem,  de  Verbis  Born^ni^'' :  a  In- 
explebilis  est  sola  avaritia  divitur.i :  semper 
eiiim  rapit,  et  nunquam  satiatu.  :  uec  Deum 
timet,  nec  hominem  reveretijr,  nec  patri 
parcit ,  uec  matrem  agnoscit ,  nec  fratri  ob- 
temperat,  nec  amico  fldem  servat  :  viduam 
opprimit,  pupillorum  res  invadit,  liberos  in 
servitium  redigit,  testimonium  falsum  pro- 
fert ;  res  mortui  hominis  occupantur,  quasi 
nou  et  ipsi,  qui  hoc  faciunt,  moriantur.  » 
Idem,  de  Libero  Arbitrio '' :  «  Dictum  est,rd- 
dicem  omnium  malorum  esse  avaritiam,  hoc 
est,  plus  velle,  quam  satis  est.  Tantum  au- 
tem  satis  est,  quantum  sibi  exigit  naturae  iu 
suo  genere  conservandae  modus.  »  Idem,  de 
Decem  chordis  '*  :  «  Qua  fronte  venturus  es 
ad  fllium  tuum.,  qui  praecessit,  cui  praece- 
denti  uon  mittis  partem  suam  in  ccelum?  An 
non  potest  mitti  in  coelum?  Potest  prorsus. 
Audi  ipsum  Dominum  dicentem  '^  :  Thesau- 
rizate  vobis  thesauros  in  coelo. »  Isidorus,  in 
Etymologiis  " : «  Avidus  dictus  est  ab  avendo; 
avere  enim  cupere  est :  hiuc  et  avarus.  Nam 
quid  est  avarum  esse,  nisi  progredi  ultra 
quam  sufflcit?  Avarus  enim  diclus  est,  eo 
quod  sit  avidus  auri,  et  uunquam  opibus 

—  '  Greg.,  Moral.,  lib.  X,\XI,  c.  xxvii,  post  med.  — 
"  Ibid.,  lib.  XV,  c.  xii,  circa  med.  —  "  Ambros.,  de 
Nah.,  c.  II,  ante  ined.  —  '*  Idein,  ad  Simplic, 
epist.  xxxviii,  u   10. —  "  Aug.,  de  Tempor.,  serm.  xcv. 

—  '*  id.,  de  verh.  Dom.,  seriii.  xxv,  al.  CCCLXVII, 
n.  1.  —  '5  Id.,  de  lib.  Arb.,  lib.  III,  c.  xvii.  —  •«  lA, 
de  dec.  Chord.,  c.  xil.  —  "  Matth.,  vi,  20.  —  "  Isid., 
EtymoL,  lib.  X,  verbo  Avidus. 


76 


PHAUETRiE  LIB.  I/. 


expleatur.  »  Idem,  de  Summo  Bono ' :  a  Qui 
bona  mundi  diliglt,  velit,  nolit,  timoris  et 
doloris  poenae  succumbit.  »  Joannes  Cliry- 
sostomus,  super  Joannem  :  «  Quemadmo- 
dum  in  fontem  mundum  stercus  quis  immit- 
tens,  totum  eum  immundum  facit;  ita  et  ia 
divitias  justasavaritia  intrans,  omnia  spirare 
facit  ab  eo,  qui  illic  est,  avaritiae  fcelore.  » 
Idem  :  a  Non  amabit  proximum,  qui  aurum 
amat.  »  Bernardus ,  de  Contemptu  mundi '  : 
«  Nunc  trahit  sua  quemque  voluptas;  odorem 
turpis  lucri  sectantes,  quwstum  wstimant 
pietatem ,  quorum  '  certa  damnatio  est.  » 
Idem*  :  «  Utinam  saperes,  miser,  et  intelli- 
geres,  cum  thesauro  peeuniae,  thesaurum 
irae  pariter  camulari.  Utinam  novissima 
providens^  animadverteres  non  faeile  per 
foramen  acus  transituros  divitiarum  cumu- 
los.  »  Seneca,  in  Epistola^  :  «  Vidisti  ali- 
quando  canem,  missa  a  Domino  frusta  panis 
ac  carnis,  aperto  ore  captantem;  quidquid 
accipit,  protinus  iutegrum  devorat,  et  semper 
ad  spem  venturi  hiat.  »  Idem^  :  «  Evenit 
nobis  quidquid  expectantibus  fortuna  pro- 
jecit,  id  sine  ulla  voluptate  dimittimus,  sta- 
tim  ad  rapinam  alterius  erecti  et  attenti,  » 
Idem :  «  Quisquis  de  accipiendo, »  etc,  infra, 
libro  tertio  de  Ingratitudine'' . 

CAPUT  XII. 

De  Gula. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ' :  «  De  ventris 
ingluvie  inepta  laetilia,  scurrilitas,  immun- 
ditia,  multiloquium ,  hebetudo  sensus  circa 
intelligenliam  oritur.  »  Idem'  :  «  Quinque 
nos  modis  gulae  vitium  tentat  :  aliquando 
namque  indigentiae  tempora  praevenit;  ali- 
quando  vero  tempus  non  praevenit,  sed  cibos 
lautiores  quaerit;  aliquando  quaeUbet  su- 
menda  praeparari  accuratius  expetit;   aU- 

'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  111,  c.  Lxm,  sent.  2.  — 
'  Bern.,  super  Ecce  nos  reliqtiimtis ,  ante  med.  — 
^  I  Tini  ,  VI,  5.  —  *  Bern.,  loc.  cit.  post  pauca.  — 
'  Senec  ,  Epist.  lxxii,  post  med.  —  '  Ibid-  —  '  Vid. 
inf.,  lib.  111,  c.  XX'-.  —  «  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXI, 
c.  XVII ,  post  med.  —  '  Ibid.,  lib.  XXX,  c.  .\iii.  — 
"  I  Rey.,  XIV.  —   "  Num,,  Xl.  —  "  I  Reg.,  a.  — 


quando  autem  et  qualitati  ciborum,  et  tem- 
pori  congruit,  sed  in  ipsa  clborum  quantitate 
sumendi  mensuram  refectionis  excedit.  Non- 
nunquam  vero  et  abjectum  esl  quod  desi- 
derat ,  et  tamen  ipso  aestu  immensi  desiderU 
deterius  peccat.  Esemplum  de  prlmo  in 
Jonatha '";  de  secundo  in  IsraeUticis  " ;  de 
tertio  in  tiUis  HeU  " ;  de  quarto  in  Ezechiele'' ; 
de  quinto  in  Esau  ".  »  Idem  "  :  «  Saepe  dum 
quasi  concivi  carni  parcimus,  ad  praelium 
contra  nos  hostem  nutrimus.  Eisdein  nam- 
que  alimentis  vitia  superbiunt,  quibus  nu- 
tritae  virtutes  vivunt ;  et  cum  virtus  aUtur, 
plerumque  vires  vitiis  augentur.  »  Idem,  in 
Pastorali  *'  :  «  Gulae  deditos,  superfluitas  lo- 
cutionis,  leviias  operis  atquo  luxuria;  absti- 
nenles  vero  saepe  impatientia  atque  tristitia, 
saepe  vero  superbiae  culpa  comitatur.  »  Hiero- 
nimus,  in  Epistola  "  :  «  Difficile  inter  epulas 
servatur  pudicitia  :  nitens  cutis  sordidum 
ostentat  animum.  »  Idem  :  «  NihU  soUici- 
tius,  »etc.,  infra,  libro  lY,  de Lcetitia^* .  Isi- 
dorus.  de  Suinmo  Bono^^ :  «Ebrielas  pertur- 
bationem  gignit  mentis,  furorem  cordis, 
flammam  libidinis.  Ebrietas  ita  mentem  aUe- 
nat ,  ut  ubi  sit ,  nesciat ;  unde  etiam  et  ma- 
lum  non  sentitur,  quod  per  ebrietatem  com- 
mittitur.  »  Idem  "  :  «  Cui  abundantia  est 
epularum,  ardentis  divitis  attendat  suppli- 
cium,  cujus  tanta  in  inferno  interignes  erat 
inopia,  quanta  hic  fuerat  epularum  copia.  a 
Idem  "  :  «  Qui  nimium  cibis  utunlur,  quanto 
magis  ventrem  pascimt,  tanto  ampUus  sen- 
sum  mentis  obtundunt.  Nam  Graeci  dixerunt, 
ex  crasso  venlre  subtilem  sensum  gigni  non 
posse.  »  Augustinus,  de  Doctrina  Christia- 
na  "  :  «  Fieri  potest,  ut  sine  aUquo  vitio  cra- 
pulae  vel  voracitatis  pretiosissimo  cibo  sa- 
piens  utatur;  insipiens  autem  fcelidissima 
gulae  flamma  in  cibum  vilissimum  ardescat » 
BasiUus,  in  Regula  :  «  Sicut  mUes  plurimo 

"  Ezech.,  svi.  —  "  Gen.,  xxv.  —  's  Greg.,  Uoral., 
lib.  X.\.X,  c.  XIV.  —  <«  Id.,  Pastor.,  p.  III,  c.  ii, 
admon.  20.  —  '"  Hieron.,  epist.  slvii.  —  »8  Vid.  inf., 
lib.  IV,  c.  XLIV.  —  "  Isid,,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  XLiii,  sent.  1  et  2.  —  "  Ibid.,  c.  xlii,  sent.  3.  — 
"  Ibid.,  sent.  6.  —  "  Aug.,  de  Doctr.  Christ.,  lib.  III, 
c.  XJ. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

onere  praegravatus  praepeditur,  ita  mona- 
chus  vel  clericus  impeclitur  aii  vigilias,  cum 
escarum  plenitudine  torpescit.  »  Bernardus , 
in  Apologia '  :  «  Sanius  est  modico  vino  uti 
propter  infirmitatem ,  quam  multa  aqua  in- 
gurgitari  per  aviditatem.  Legilur  in  scientia 
naturali,  quod  inter  animalia  magnorum 
corporum,  nuUi  dedit  nalura  tam  parvum 
os,  secundum  corporis  quantitatem,  sicut 
homini  :  quod  factum  est  ad  commendatio- 
nem  temperantiae,  et  ad  detestationem  gulo- 
sitatis.  »  Gregorius  :  «  Quanto  corpus  im- 
pletur,  tanto  aniiua  miuoralur.  »  Unde 
Hieronymus  *  :  «  Qui  lusuriatur ,  vivens 
mortuusest;  et  qui  inebriatur,  mortuus  et 
sepultus.  »  Seneca  :  «  Ciborum  copia  subli- 
mitas  impeoitur.  »  Idem  :  «  Ventri  obedien- 
tes,  loco  animalium  vivimus,  non  homi- 
num.  »  Bernardus'  :  «  Voluptas  gutturis, 
quae  tanti  ho'die  eestimatur,  vix  duorum 
habet  longitudinem  digitorum  ;  non  durat 
nisiquantum  dural  transitus  ille  per  gulam  : 
et  pro  illo  transitu  vult  domina  gula  tot  et 
tanta  sibi  praeparari.  » 

CAPUT   XIII. 

De  Luxuria. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  De  luxuria 
caecitas  menlis,  inconsideratio,  inconstantia, 
praecipitatio,  amor  sui,  odium  Dei,  aCFectus 
praesentis  sseculi,  horror,  vel  desperatio  fu- 
turi  generatur.  »  Idem^  :  «  Nulla  ante  Dei 
oculos  justitiae  pietatisque  sunt  opera,  quae 
corruptionis  contagio  monstrantur  immun- 
da.  »  Idem,  in  Dialogis "  :  «  Carnalis  delecta- 
tio  mentem,  quam  inficit,  obscural,  ut  vi- 
dere  veraj  lucis  claritatem  non  valeat;  seil 
unde  inferius  delectatur,  inde  caligiuem  ad 
superna  patiatur.  »  Augustinus ',  de  Fide 
ad  Petrum :  «  Quia  dum  sibi  iuvicem  vir 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  77 

mulierque  miscentur  ut  filios  gignant ,  sine 
libidine  non  est  parentum  concubitus,  et  ob 
hoc  filiorum  ex  eorum  carne  nascentium 
non  potest  sine  peccato  esse  conceptus,  et 
peccatum  in  parvulos  non  transmittit  pro- 
pagatio,  sed  libido.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono ' :  «Luxuriae  imagines,  quas  in  veritate 
gessimus,  saepe  dormientibus  nobis  in  animo 
apparent;  sedinnoxiae,  si  non  concupiscendo 
occurrunt,  id  est,  si  non  consentimus  vigi- 
lantes.  »  Idem'  :  «  Qui  nocturna  illusione 
polluitur,  etsi  extra  memoriam  turpium  co- 
gitationum  sese  praesentiat  inquinatum ,  ta- 
men  hoc,  ut  tentaretur,  culpae  suae  tribuat, 
suamque  immunditiam  statim  fletibus  ter- 
gat.  »  Idem  '" :  «  Deus  nonnunquam  dejicit 
occultam  mentis  superbiam  per  carnis  ma- 
nifestam  ruinam.  »  Idem  "  :  «  Inter  septem 
vitia,  fornicatio  maximum  est  scelus,  quia 
per  carnis  immunditiam  templum  Dei  violat, 
et  tollens  membra  Christi,  facit  membra  me- 
retricis. »  Joannes  Chrysostomus,  super  Mat- 
thceum  '^ :  «  Vitium  libidinis  facile  ex  vacantia 
et  otio  nascitur.  Nam  definitio  amoris  hsc 
est  :  Animae  vacantis  passio.  »  Idem  :  «  Per 
omnem  actum  carnalem ,  homo  animalibus 
similis  invenitur,  maxime  autem  per  usum 
libidinis.  »  Idem,  super  Joamiem  "  :  «  Porci 
sunt,  qui  vitam  suam  ccenosae  libidini  et 
voluptatibus  saeculi  manciparunt.  »  Hiero- 
nymus,  in  originali  super  Oseam^'' :  «  Sicut 
vinum  et  ebrietas  eum,  qui  biberit,  mentis 
suae  impotem  facit,  ita  fornicatio  ac  voluptas 
pervertit  sensum,  animumque  debilitat,  et 
de  rationali  liomine,  brutum  clflcit  animal. » 
Idem  '" :  «  Sicut  gulae  servientes  habent  ven- 
trem  Deum,  ita  qui  libidini  serviunt,  habent 
Deum  Beelphegor.  » Idem,  in  originali  super 
Naum,  explicans  verba  illa"^  :  «  Corruent  in 
corporibus  SMi4',(Septuaginla :  Infirmabuntur 
in  corporibus  suis )  :  «Multi  propter  res  ve- 


'  Bern.,  Apolog.,  ad  Gul.  abb.,  ante  med.  — 
»  Hieron.,  ad  Oceaii.,  epist.  Lxxsiii,  post  med.  — 
•  Berii  ,  de  Conccrs.  nd  Cleric,  c.  xii.  —  '  (jrcg., 
MoraL,  lib.  X.VXl,  c.  xsvii,  post  med.  —  *  Ibid., 
lib.  XXI,  c.  IX,  post  med.  —  «^  Id.,  Dialog.,  lib.  IV, 
c.  XXXVI,  circa  fln.  —  '  )mo  Fulgent,  de  fid.  ad  Petr., 


c.  II.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  vi,  sent.  13. 
—  »  Ibid.,  sent.  14.  —  '°  Ibid..  lib.  11,  c.  x.x.irx, 
sent.  1.  —  "  Ibid.,  sent.  20.  —  '^  Chrysost.,  !w  Mutih., 
op.  imperf.,  hom.  XL.  —  "  Est  iu  bom.  de  Cruce, 
aute  med.  —  '^  Hierou.,  in  Ose.,  lib.  I,  c.  iv.  —  "  Ibid., 
lib.  II,  c.  IX.  — >«ld.,iniVa/(.,  111,3. 


78 


PHARFTRiT:  I.in.  II. 


nereas  in  corpore  debilitati  sunt,  ot  cnm 
perditione  animae  carnem  cnoque  frangunt, 
cni  serviunt.  n  (ilossa  in  Proverhia,  super 
illud  '  :  Pretiim  scorti  :  «  Brevis  voluptas 
fornicationis,  et  perpetua  poena  fornicalio- 
nis.  »  Inferlinearis'  :  «  Luxuria  consumit 
oinnia  bona  gratiir  et  naturae.  »  Seneca.  in 
Epistola  :  «  Luxuria  voluptas  fragilis  est, 
brevis,  fastif!'.o  objecta;  quo  avidius  acta  est, 
ocins  in  contrarium  rccidens;  cujussubinde 
necesse  est,  aut  pojnifeat,  aut  pudeat ;  in  qua 
nihil  est  masrnificum,  aut  quod  naturam  ho- 
minis  diis  proximi  deceat;  res  humilis  mom- 
brorum  turpium  aut  vilium  ministerio,  exitu 
foeda.  »  Idem  :  «  Nihil  tam  mortiferum  in- 
geniis,  quam  luxuria.  »  Ideni  :  «  Yis  magna 
mentis,  blandusque  animi  calor,  amor  est; 
juventa  gignitnr,  lux;i  et  otio  nutrifur  inter 
laeta  fortunae  bona  :  quem  si  fovere  atque 
alere  desisfas,  cadit,  brevique  vires  perdit 
extinctus  suas;  illiiita  amantur,  et  excidit 
quidquid ;  quisquis  in  primo  obstitif,  pepuHt- 
que  amorem,  tutus  ac  victor  redit :  qui  blan- 
diendo  dulce  nufrivit  malum ,  sero  recusat 
ferre,  quod  subiit  jugum.  »  Hieronymus  : 
«  Appetitus  fornicationis  anxietas  est,  satietas 
poeniteulia.  »  Et  Pauhis  apostolus  ait :  «  Qui 
fornicatur,  in  corpus  siium  peccat. »  Glossa  : 
«  In  fornicationis  opere  totus  homo  absor- 
betur  a  carne  qui  fornicatur,  ut  jam  homo 
non  possit  animus  suus  esse,  sedsimul  totus 
homo  possit  dici  caro.  »  Et  dicit  qusedam 
Glossa  super  Leviticum,  quod  cum  dsemones 
de  omni  peccafo  gaudeant,  prsecipue  tamen 
gaudent  de  fornicatione ,  quia  ibi  corpus  et 
anima  maculatur  :  et  ideo  maxime  caven- 
dum.  » 

CAPUT   XIV. 

De  Ferplexitate. 

Gregorius,  in  Moralibus'' :  «  Dum  mens 
inter  minora  et  maxima  peccata  constringi- 


tur,  si  omnino  nullus  sine  poccato  evadendi 
aditus  patef,  minora  semper  eligantur.  » 
Ideni"  :  «  Cum  in  dubiis  constringimur,  uti- 
lifer  minimis  subdimur,  ne  in  magnis  sine 
venia  peccemus.  »  Isidorus,  in  Synonymis^: 
«  In  malis  promissis  rescinde  fidem,  in  turpi 
voto  muta  decretum.  »  Idem ,  de  Simmo 
Bono  '  :  «  Argumenta  machinationum ,  ma- 
larumque  cogitationum  semina,  quae  in  cor- 
dihus  hominum  diabolns  fundit,  ita  saepe 
undique  captam  implicant  raentem,  ut  ex 
quacumque  parte  evadere  quisque  tentaverit, 
sine  periculo  exire  non  possit :  veluti  si  jures 
hoc  facere,  quod  si  feceris,  pecces;  si  non  fe- 
ceris,  reus  perjurii  sis.  In  tanto  ergo  mali 
discrimine,  ut  evadendi  aditus  pateat,  minora 
potius  eligenda  sunt,  ut  majora  vitentur.  » 
Augustinus,  de  Mendacio"  :  «  llla  desinunt 
esse  peccata,  quae  propter  graviora  vitanda 
suscipiuntur.  Siciit  enim  in  rebus  utilibus 
non  vocatur  damnum,  quod  propter  majus 
lucrum  amittitur,  sic  et  in  rebus  sacratis  non 
vocatur  peccatum,  quod  admittitur,  ne  gra- . 
vius  admittatur.  »  Ambrosius,  de  Officiis '  : 
«  Si  non  potest  alteri  subveniri,  nisi  alter 
laedalur;  commodius  est  neutrum  juvari, 
quam  gravari  alterum.  » 

CAPUT  XV. 

De  Conflictu  vitiorum,  et  virtutum. 

Augustinus,  in  libro  de  Conflictu^"  :  «  0 
quam  amarus  superbiae  congressus,  quae 
angelos  de  ccelo  projecit,  homines  de  para- 
diso  minavit  1  Superbia  dicit :  Certe  multis, 
imo  pene  omnibus  melior  es,  verbo,  scientia, 
divitiis,  honoribus ,  et  cunclis',  quae  carnali- 
bus  vel  spiritualibus  suppetunt ,  charisma- 
tibus.  Cunctos  ergo  despice,  cunctis  teipsum  gupeibia 
superiorem  attende.  Humilitas  respondet  :  ^\^"^'' 
Memento  quia  pulvis  es ;  quia  ciuis  es ;  quia 
putredo,  et  vermis  es  :  quique,  elsi  allus  es, 
nisi  tanto  te  humilies,  quanto  magnus  es. 


litas. 


'  Prov.,  VI,  26.  —  '  In  Luc,  xv.  —  M  Cor.,  vi,  18.  c.  v,  scnt.  21.  —  »  Aug.,  de  Mend.  ad  Consent. 
—  »  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXII,  c.  xvii.  —  »  Ibid.  -  c.  xviii.  —  "  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  111,  c.  ix.  — 
•  Isid.,  Synon.,  c.  xi.  —  ■>  Id.,  de  Sum.  Bon.,  lib,  111,       '°  Aug.,  de  Confl.  virt.  et  vit.,  c.  l,  ll. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

perdis  omnino  quod  es.  Numquid  tu  altior 
es,  quam  primus  angelus?  Numquid  splen- 
didior  in  terra  quam  Lucifer  in  coelo?  Quod 
si  ille  de  tanta  sublimitate  per  superbiam 
cecidit ,  quomodo  tu  ad  tantam  celsitudinem 
superbiens  de  imis  aseendes? 
naais       »  luanis  gloria  dicit  :  Age  bonum  quod 
imo/  vales ;  ostende  bonum  cunctis  quod  agis ,  ut 
^"-    bonus  a  cunctis  dicaris,  ut  sanctus,  et  vene- 
rabilis  ab  bominibus  prajdiceris ,  ut  Dei  di- 
lectus  voceris ,  ut  nemo  te  contemnat ,  nemo 
te  despiciat,  sed  universi  debitum  tibi  hono- 
rem  persolvant.  Timor  Dei  respondet  :  Si 
boni  aliquid  agis,  non  pro  transitoriis,  sed 
pro  ffiternis  honoribus  age  :  occulta  quod 
agis,  in  quantum  vales;  sit  in  animo  tuo 
occultandi  voluntas  :  et  non  erit  de  ostenta- 
lione  ulla  temeritas,  nec  criminis  erit  ali- 
quando  manifestare,  quod  semper  vis  cela- 
tum  habere. 
imuia-      »  Simulatio  dicit :  Quia  nibil  boni  in  ab- 
1  nh-  scondito  facis,  ne  a  cunctis  cognitus  detesta- 
B'"-    bilis  habearis,  finge  te  foris  esse,  quod  intra 
non  appetis.  Vera  religio  respondet  :  Imo 
magis  satage  esse,  quam  ostentare,  quod 
non  es.  Nam  hoc  hominibus  ostendere  quod 
non  es,  quid  aliud,  quam  damnatio  esl? 
Con-        »  Contemptus  dicit :  Quis  tu,  ut  tibi  pejo- 
°^';!^^1  ribus  obtemperes,  deterioribus  famulatum 
'■»•     exbibeas?  Te  magis,  quam  illos  decuerat 
imperare,  qui  tibi  non  possimt  ingenio  vel 
industria  coaequari :  obtempera  igitur  solius 
Dei  imperio,  et  non  sit  tibi  cura  de  aliquo. 
Subjectio  respondet :  Si  Dei  obtemperandum 
est  imperio,  etiam  humano  subdi  necesse 
est  magisterio.  Ipse  enim  dicit '  :  Qiii  vos 
audit,  me  audit;  et  quivosspemit,  mesper- 
nit.  Ita,  inquis,  oporteret,  si  tahsesset,  qui 
loco  Dei  imperaret;  sed  non  est  talis,  per 
quem  Deus  imperet.  Sed  audi  Apostolum 
eontradicentem  tibi.  Ait  enim ' :  Non  est  po- 
testas,  nisi  a  Beo;  quw  autem  a  Deo  sunt, 
ordinata  sunt.  Quales  enim  esse  debeant  hi, 
qui  imperant,  non  est  a  subditis  discutien- 
dum. 
latiiiia     »  Invidia  dicit :  In  quo  illo,  vel  illo  minor 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  79 

es?  Cur  ergo  eis  aequalis,  vel  superior  non 
es?  Quanta  vales,  quse  ipsi  non  valent?  Non 
ergotibi,  aut  superiores  esse,  aut  sequales 
debent.  Concordia  fraterna  respondet  :  Si 
cseteros  virtutibus  antecellis,  tutius  in  loco 
inflmo,  quam  in  summo  temetipsum  con- 
servas,  semper  enim  de  alto  pejor  flt  ruina. 
Quod  si  tibi,  ut  asseris,  quidam  superiores 
vel  aequales  sunt,  quid  te  Iffidit?  quid  te  no- 
cet  ?  Cave  prorsus  ne,  dum  aliis  locum  celsi- 
tudinis  invides,  illum  imiteris,  de  quo  scrip- 
tum  est  * :  Jnvidia  diaboli  mors  introivit  in 
orbem  terrarum  :  imitantur  autem  illum, 
qui  sunt  ex  parle  illins. 

»  Odium  dicit :  Absit  ut  illum  ames,  quem 
in  omnibus.contrarium  habes,  qui  tibi  de- 
rogat,  qui  tibi  insiiltat,  qui  te  convitiis  exas- 
perat ,  qui  tibi  peccata  tua  improperat ,  qui 
te  dictis,  et  operibus,  atque  honoribus  sem- 
per  prsevenire  festinat.  Nisi  enim  ipse  tibi 
invideret,  nequaquam  se  tibi  ita  praeferret. 
Dilectio  vera  respondet :  Numquid  quia  haec, 
quae  narras,  odio  habenda  sunt  iu  homine, 
propterea  non  est  amanda  Dei  imago  in  ho- 
mine?  Sicut  Christus,  qui  in  cruce  positus 
inimicos  suos  dilexit,  et  ante  crucis  tormen- 
tum  admonuit,  dicens  :  Diligite  inimicos 
vestros^,  etc.  Omnem  ergo  amaritudinem 
cordis  evome,  et  quo  pacto  valueris ,  chari- 
tatis  duleedinem  sume  :  nihil  enim  suavius, 
nihil  illa  beatius. 

»  Detractio  dicit :  Quis  potest  sustinere? 
quis  silentio  vaiet  tegere  quanta  ille,  vel  illa, 
prava  committit,  nisi  forte  qui  consentit? 
Libertas  justae  increpationis  respondet:  Nec 
tacenda  sunt  mala  proximi,  nec  consentieu- 
da,  sed  charitate  fraterna  in  faciem  proxi- 
mus  est  redarguendus.  »  Et  infra  :  «  Non- 
nunquam  et  errata  delinquenlium  ad  tem- 
pus  silentio  tegenda  sunt,  ut  aptiori  tempore 
corrigantur. 

»  Ira  dicit ;  Quae  erga  te  agunf ur,  aequani- 
miter  ferri  non  possunt;  imo  haec  patienter 
tolerare  peccatum  est,  quia  etsi  non  eis  cum 

'  Luc,  X,  IR.—  '  Kom.,  xjij,  I.  —  »  Sap.,  v,  24.— 
*  Matth.,  V,  44. 


et  con- 
corilia. 


Odium 

el  dilec- 

lio. 


Detrac- 
liu.  et 
fraterna 
correc- 
tio. 


Irael  pa- 
lieutia. 


Proler- 

via  et 

iiiaosue- 

tudo. 


80 

magna  exasperatione  resistitur,  contra  te 
deinceps  sine  nieusura  cumulantur.  Patien- 
tia  respondet :  Si  passio  Redemptoris  ad  men- 
tem  reducitur,  nil  tam  durum,  quod  non 
aequo  animo  toleretur :  Christus  '  enim ,  ut 
ait  Petrus,  pro  Jiohis  passus  est,  vobis  relin- 
quens  exemplum,  ut  sequamini  vestigia  ejus. 
Sed  quanta  sunt  liaec,  quae  patimur  in  com- 
paratione  illius?  Ille  enim  opprobria,  irri- 
siones,  contumelias,  alapas,  sputa,  flagella, 
spineam  coronam,  cruceui  quoque  sustinuit, 
atque  mortem:  et  nos  miseri  ad  nostram 
coufusionem  uno  sermone  fatigamur,  uno 
verbo  dej  icimur. 

»  Protervia  dicit :  Numquid  stultis,  num- 
quid  insensatis  ac  brutis  animalibus  levia 
verba,  et  non  magis  aspera,  ut  tales  decet, 
dum  delinquunt ,  objicienda  sunt?  Mansue- 
tudo  respondet :  Nou  tua  in  his  persuasio, 
sed  Apostoli  sequenda  est  prseceptio  ^ :  Se- 
niorem  ne  increpaveris.  Et  rursum  ^ :  Ser- 
vum  Bomini  non  oportet  litigare,  sed  man- 
suetum  esse  ad  omnes.  Quod  videlicet  malum 
proterviae,  deterius  adhuc  subditis,  quam 
prselatis  uocet.  Sa;pius  enim  contingit,  ut 
leniter  et  cum  charitalis  dulcedine  prolatam 
correctionem  subditi  spernant,  et  contra  hu- 
miUtatis  verba,  et  despectionis  jacula  emit- 
tant. 

»  Tumor   mentis  dicit  :   Testem  habens 

Deum  in  coelis,  non  tibi  sil  curae,  quid  de  te 

suspicentur  homines  in  terris.  Satisfactio 

debita  respondet :  Non  est  danda  detrahendi 

occasio,  non  susurrandi  suspicio;  sed  si  ad- 

suut  quae  corrigantur,  manifestanda ;  aut 

cerle,  si  desunt,  humih  protestatione  ne- 

ganda. 

i\rpor      »  Torpor  et  ignavia  dicunt  :  Si  lectioni 

ei  igna-  continuato  studio  semper  insistis,  oculorum 

eiJrci-  cahginem  incurris;  si  indesinenter  lacrymas 

^'"Zm."'  fundis,  ipsos  etiam  oculos  amittis;  si  prole- 

latis  vigiliis  Psalmorum  censum  persolvis, 

insaniam  capitis  acquiris ;  si  quotidiano  la- 

bore  te  conflcis,  ad  opus  spiritale  quando 


Tutuor, 

et  satis- 

racliu. 


'  I  Petr.,  II,  22.  —  '  I  Tim.,  v,  1.  —  '  II  Tim..  II 
24.  —  *  Matih.,  XXV,  13. 


PHARETR^  LIB.  H. 

consurges?  Exercitium  bonum  respondet: 
Quid  tibi  ad  hsec  perferenda,  tani  longa  tem- 
porum  proponis  spatia?  Numquid  scissidie 
crastina  vivas,  imo  si  vel  etiam  unam  horam 
in  hac  vita  facias?  An  forte  de  tua  mente 
excidit,  qaod  Salvator  in  Kvangelio  dicit*: 
Vigilate,  quia  nescitis  neque  diem,  neque 
horam  7  Quapropter  discute  corporis  iner- 
tiam,  semperque  memento  quia  regnum  cce- 
lorum  non  tepidi,  non  molles,  non  desides, 
sed  violenti,  vimque  facientes  diripiunt. 

»  Cupiditas,  sive  avaritia,  dicit:  Yaldesine  cupidi- 
culpa  es,  quod  quaedam  habenda  concupis-  ^^'f^. 
cis,  quia  non  multipiicare  appetis,  sed  egere  '^*- 
pertimescis ;  et  quod  malus  alius  male  reti- 
neret,  ipse  melius  expendis.  Mundi  con- 
temptus  respondet :  Ista  nec  apud  homines 
saeculares  sine  periculo  procurantur,  quia 
quanto  quis  amplius  habere  cceperit,  tanto 
amplius  habere  concupiscit;  fitque  ut  mo- 
dum  in  concupiscendo  nou  habeat,  dum  in- 
numeris  hujus  saeculi  curis  deservire  festi- 
nat.  Si  ergo  sae.cularibus  viris  ita  est  pericu- 
losa  cupiditatis  industria,  quanto  magis  illis 
periculosior,  qui  jam  habitu,  et  conversa- 
tione  saeculares  esse  desierunt ;  qui  totum, 
quod  vivunt,  Domino  devoverunt!  Dicis 
forte :  Ideo  a  sanctis  religiosisque  viris  plura 
habenda  sunt,  ut  melius  ab  ipsis,  quam  a 
popularibus,  erogentur  Christi  pauperibus. 
Et  ego  consentio;  sed  praelatis,  non  autem 
subjectis. 

»  Obduratio  dicit:  Si  ea,  quae  possides,  obdura. 
egentibus  tribuis,  unde  subjectos  absque 
penuria  nutris  ?  Misericordia  respondet  : 
Memento  quid  purpurato  diviti  contigerit, 
qui  non  ideo  damnatus  est,  quod  aliena  tu- 
lerit ,  sed  quod  egenti  pauperi  sua  non  tri- 
buerit,  et  in  inferno  positus  ad  petenda  mi- 
nima  pervenerit,  qui  haec  parva  negavit. 

»  Ventris  ingluvies,  sive  gula,  dicit :  Ad  ouia  et 
esum  Dominus  omnia  munda  creavit;  et  qui  ''^^™'^ 
saturari  cibo  respuit,  quid  aliud,  quam  mu- 
neri  concesso  contradicit  ?  Ciborum  parci- 
monia  respondet:  Unum  horum,  quae  dicis, 
verum  est :  ne  enim  homo  fame  moreretur, 


tio,  et 
miseri- 
cordia. 


'i 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

omnia  ad  esum  Deus  munda  creavit ;  sed  ne 
comedendi  mensuram  excederel,  altstinen- 
tiam  imperavit,  atque  inter  caetera  sua  mala 
saturitate,  maxime  panis,  Sodoma  periit. 
Quapropter,  sicut  aeger  ad  medicinam,  sic 
ad  sumendas  dapes  debet  quisquam  acce- 
dere,  nequaquam  scilicet  in  illis  voluptatem 
appetens,  sed  necessitati  succurrens.  llle 
autem  plene  bujusmodi  vitium  superat,  qui 
in  sumendis  dapibus  non  solum  parcimoniam 
tenet,  ut  scilicet  refectionem  corporis  sem- 
per  esuriens  imperet,  vertim  etiam  accura- 
tiores  simul  et  lautiores  epulas,  excepta  cor- 
poris  infirmitate,  et  bospitum  susceptione, 
contempsit. 
Vana  la-  »  Inepta  laetitia  dicit :  Ut  quid  animi  gau- 
'"'^'  "^  dium  intus  abscondis?  Egredere  in  publicum 

modera-  ^  ^ 

uis  moE-laetus;  dic  aliquid  foris,  unde  vel  tu,  vel 
proximi  rideant ;  fac  eos  laetos  tua  Isetitia. 
Moderatus  mceror  respondet :  Unde  tibi  inest 
tanta  laetitia?  Numquid  jam  diabolum  vi- 
cisti?  Numquid  jam  de  exilio  ad  patriam 
venisti?  An  forte  in  oblivionem  venit,  quod 
Dominus  dicit ' :  Mundus  gaudebit,  vos  au- 
tem  contristabmini ;  sed  tristitiavestra  ver- 
tetur  ingaudium?  Comprime  ergo  inanem 
Isetitiam,  quia  nondum  evasisti  poenalem 
aerumnam.  Nonne  apud  omnes  insanus  ju- 
dicatur  is,  qui  carceralibus  tenebris  reclusus 
gaudere  conatur? 
Loquaci-  »  Multiloquium  dicit :  Non  reus  ille  tene- 
tas.^et  31-  jjitur,  qui  plura  quidem,  sed  bona  loquitur ; 
sed  ille,  qui  saltem  rara,  sed  mala  dicere  pro- 
batur.  Discreta  taciturnitas  respondet:  Ve- 
rum  est  quod  dicis;  sed  dum  multa  bona 
proferri  videntur,  ssepe  contingit,  ut  a  bonis 
locutio  inchoans ,  ad  prava  derivet.  Hoc  ip- 
sum  sacra  Scriptuia  pronuntiat,  quia^  in 
multiloquio  non  deerit  peccatiim.  Ac  forte 
inter  innumera  verba  declinantur  crimi- 
nosa ,  sed  nunquam  declinari  poterunt  inu- 
tilia  atque  otiosa,  de  qnibus  ratio  erit  in  fu- 
turo  reddenda.  Tenendus  est  ergo  modus  in 

'  Joan.,  XVI,  20.  —  «  Prov.,  X,  19.  —  '  Isid.,  de 
Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xxxvii,  sent.  l.  —  *  Greg.,  ad 
Dynam.  et  AurcL,  lib.  VI,  epist.  xxxili,  col.  1279.  — 

TOM.    VU. 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  81 

loquendo,  atque  ab  ipsis  nonnunquam  uti- 
libus  verbis  parcendum. 

»  Luxuria  dicit :  Cur  te  in  voluptate  tua  Luiuria, 
modo  non  dilatas,  cuni  fe  quid  sequatur,  ^' tas.'"" 
ignoras?  Acceptum  tempus  in  desideriis  per- 
derenondebes,  quiaquam  citius  pertranseat, 
nescis.  Si  eniin  Deus  misceri  hominem  in 
voluptate  carnis  nollet,  in  ipso  humani  ge- 
neris  exordio  masculum  et  feminam  non 
fecisset.  Carnis  munditia  respondet:  Nolo 
ut  ignorare  te  fmgas,  quiil  post  hanc  vitam 
recipias.  Si  enim  pie  et  caste  vixeris,  sine 
fine  gaudebis;  si  autem  impie  et  luxuriose, 
aeternis  incendiis  subjacebis.  Inde  autem 
magis  Cr  ste  vivere  debes,  unde  quam  citius 
tempns  acceptum  transeat,  ignorare  te  di- 
cis.  »  Et  infra  :  «  0  quam  parva  est  concu- 
bitushora,  qua  perditur  vitafutura!  »  Isi- 
dorus,  de  Summo  Bono^:  «  Interdum  vitia 
cum  virtutibus  ad  utilitatem  confligunt,  ut 
ipso  certamine  vel  mens  exerceatur,  vel  ab 
elatione  concussus  animus  restrinaratur.  » 


CAPUT  XVI. 

he  Gratia. 

Gregorius,  in  Registro":  «  Quia  degratia 
debemus  superna  praesumere,  ut  non  simus 
negligentes  in  oratione,  vel  opere,  voce  veri- 
tatis  exprimitur  = :  Oportet  semper  orare,  et 
non  deficere.  Pelamus  ergo  orando,  quaera- 
mus  legendo,  pulsemus  operando.  »  Idem  =: 
9  Quaelibet  occulta  loca  sine  Dei  gratia  ani- 
mam  salvare  non  possunt.  Quod  aliquando 
in  ipsis  quoque  erratibus  conspicimus  elec- 
torum.  Nam  Lolh  in  perversa  civitatejustus 
fuit,  in  monte  peccavit.  »  Idem,  in  Morali- 
bus'':  «  Cum  mentem  nostram  elatio  erigit, 
a  nobis  summi  protinus  compunctio  amoris 
recedit;  cum  vero  superua  nos  gratia  vi- 
sitat,  statim  per  lacrymas  ,?d  sua  desideria 
instigat. »  Idem»:  «Quantoquisqueseminus 
videt,  tanto  minus  sibi  displicet;  et  quanto 


5     I.UC,    XVIII  ,     l.    — 

cpist.  IV,  col.  1233.  — 


Greg.,  ad  Cyriac.,  lib.    VI, 
Id.,  Moral.,  lib.  IX,  c   xxxm' 
in  Hn.  -  '  Ibid.,  lib.  XXXV,  c.  v,  in  princ. 

6 


82 


PHARETfLE  LIB.  II. 


majoris  gratice  lumen  percipit,  tanto  am- 
piius  repreheusibilem  se  cognoscit. »  Idem  ' : 
0  Justi  animam  gratia  vocat,  tentalio  inter- 
rogat.  B  Idem  » :  «  Quia  per  occultam  gra- 
tiam  aJ  amorem  Uei  temperata  desuper 
mensura  proficimus,  quanto  in  nobis  quo- 
ti Jie  de  Dei  spiritu  virtus  crescit ,  tanlo  nos- 
ter  spiritus  deficit.  »  Idem :  «  Unumquemque 
electum  suum  divina  gratia  tunc  magis  eru- 
diendo  custodit,  cum  eum  quasi  percutiens 
deserit.  »  Idem' :  «  Miles  Dei  supern^e  gratiae 
fretus  auxilio,  sic  vulnera  infirmitatis  suae 
curat,  ut  aliena  non  deserat.  »  Idem  ':  «  Bo- 
nuni  quod  agimus,'  et  Dei  est,  et  nostrum  : 
Dei,  per  praevenientem  graliam;  nostrum, 
per  obsequentem  liberam  voluntatem.  » 
Idem,  super  Ezechielem  ^:  «  Sive  hi ,  qui 
electi  ia  Testamento  Veteri  fuerunt,  sive  hi, 
qui  in  Tesfamento  Novo  secuti  sunt,  nimi- 
tuva  constat,  quia  omnes  ex  amore  Trini- 
tatis  accensi  sunt.  Neque  enim  unum  Deum 
diligerent,  si  ejusdem  Trinitatis,  quae  Deus 
est,  gratiam  non  accepissent.  »  Idem:  «  Sunt 
quidam,  qui  per  donum  gratiae  et  ipsa  intel- 
ligunf ,  quae  exponi  a  doctoribus  non  audie- 
runt.  »  IsiJorus,  de  Summo  Bono^ :  «  Ho- 
minis  meritum  superna  gratia,  ut  inveniat, 
praevenit ;  et  postquam  praevenerit,  perflcit ; 
atque  ad  indignam  mentem  veniens,  facit  in 
ea  meritum  quod  remuneret,  quae  solum 
invenerat  quod  puniret.»  Idem,  in  Synony- 
mis':  «  In  omni  opere  tuo  Dei  auxilium 
posce  :  omnia  divinae  gratiae ,  divino  dono 
ascribe  :  nihil  meritis  tuis  tribuas  :  in  vir- 
tute  tua  nihil  prajsuraas.  o  Augustinus,  de 
Confessionibiis  ^ :  «Gratiae  tuae  deputo  etmi- 
sericordiae  tuae,  Domine,  quod  peccata  mea 
tanquam  glaciem  solvisti;  gratiae  tuae  de- 
puto  et  quaecumque  non  feci  mala.  »  Idem, 
de  Natura  et  Gratia' :  «  Chrisfi  gratia,  siue 
qua  nec  infantes ,  nec  setate  grandes  salvi 

'  Greg.,  iloral.,  lib.  XX,  c.  xis,  circa  med.  — 
-  Ibid  ,  lib.  XXII,  c.  XIV,  non  lonae  a  princ. —  '  Ibid., 
ib.  XXI,  c.  svii,  ante  med.  —  "*  Ibid.,  lib.  XXXIII, 
c.  XX.  —  5  |(j._  ,n  Ezecli.,  hom.  xvi,  ante  lued.  — 
''  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c  v,  sent.  1.  —  "  Id., 
Synon.,  c.  xii.  —  »Aug.,  Con/ess.,\ib  II,  c.  vii,  n.  15. 
— '  Id.,  deNat.  et  Grat.,  c.  iv.  —  '»  Id.,  i/e  Corrept.  et 


fieri  possunt,  non  meritis  redditur,  sed  gratis 
datur  :  propter  quod  gratia  nominalur.  » 
Idem,  de  Correptione  et  Gratia  '°;  «  Deside- 
rare  auxilium  gratiae,  initium  gratiae  est.  » 
Idem  "  :  «  Gratia  sola  homiues  liberantur  a 
malo,  sine  qua  nuUum  prorsus,  sive  cogi- 
tando,  sive  volendo  et  amando,  sive  agendo, 
faciunt  bonum.  o  Idem  "  :  «  Voluntas  hu- 
mana  non  libertate  consequitur  gratiam,  seJ 
gratia  potius  libertatem,  et  ut  perseveret, 
delectabilem  perpetuitatem  et  insuperabilem 
fortitudinem.  »  Idem,  de  Quinque  Responsio- 
nibus  "  ;  «  Opera  liberi  arbitrii  bona,  quae 
ut  fiant ,  praeparantur  per  "gratiae  praeven- 
tum,  nullis  liberi  arbitrii  meritis,  et  ipsa  fa- 
ciente,  gabernante  et  perficiente,  ut  abun- 
dent  in  libero  arbitrio,  non  damnamus :  quia 
ex  his,  vel  hujusmodi,  homines  Dei  justifl- 
cati  sunt,  justiflcantui',  et  justificabuutur  in 
Christo.  »  Idem,  de  Gratia  el  LiberoArbi- 
trio  " :  «  Carissimi ,  vita  nostra  bona  nil  est 
aliud,  quam  Dei  gratia;  et  vita  aeterna,  quae 
bonae  vitae  reddilur,  Dei  gralia  est,  et  ipsa 
enim  gratis  datur.  »  Idem  ibidem '°:  «  Gratia 
Dei  nos  facit  legis  dilectores;  lex  vero  ipsa 
sine  gratia,  non  nisi  prcevaricatores.  »  Idem, 
contra  Juliatium  '* ;  «  Quia  caro  concupiscit 
adversus  spiritum,  etiam  baptizatis  sanctis 
ingerit  pugnandi  necessitatem.  Contra  quid, 
nisi  contra  iiialum ,  non  contra  substantiam, 
sed  substantiae  vitium,  Dei  gratia  regene- 
rante  non  imputandum,  Dei  gratia  adju- 
vante  fraeuandum,  Dei  gratia  remuuerante 
sanaudum?  »  Idem,  de  Sex  QucBStionibus  ": 
Salus  religionis  h'jjus,  per  quam  solam  salus 
vera  veraciler  promittitm',  nulli  unquam 
defuit,  qui  dignus  fuit ;  et  cui  defuit,  dignus 
non  fuit  ab  exordio.  Ab  exordio  namque 
propagationis  humanffi  usque  in  finem,  qui- 
busdam  ad  proemium,  quibusdam  ad  juJi-. 
cium  praeJicatur.  »  IJem,  de  Spiritu  et  Lit- 

Grat.,  c.  l.  —  "  Ibid  ,  c.  Ii.  —  '»  lbid.,c.  viu.  —  '»  Est 
in  Hypognost.  sive  Hypomnest..  iuter  Op.  S.  Aug., 
append.  tom.  X.  —  '*  Aug.,  rfe  Grat.  et  lib.  Arb., 
c.  viil.  —  ">  Ibid.,  c.  xviii,  —  I'  Id.,  cont.  Julian., 
lib.  II,  n.  10.  —  "  Id. ,  ad  Deogr.,  epist.  XLli,  al. 
cii,  n.  IS. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  KT  VIIITUTUM  MULTIPLICITATE.  83 


tera  ' :  «  Per  legem ,  cognitio  peccati ;  per 
fidem ,  impetratio  gratise  oontra  peccatum ; 
per  gratiam,  saiiatio  aiiimse  et  abolitio  pec- 
cati;  per  animse  sanitatem,  libertas  arbitrii ; 
per  liberum  arbitrium,  justitiae  dilectio ;  per 
justitiae  dilectionem,  legis  operatio. » Idem^: 
«  Lex  data  est,  ut  gratia  quiereretur;  gratia 
autem  data  est,  ut  les  impleretur.  Neque 
enim  suo  vitio  non  implebatur  lex,  sed  vitio 
prudentiae  cariiis :  quod  vilium  per  legem 
demonsti'andum ,  per  gratiam  sanandum 
fuit.  »  Idem,  rfe  Civitate  Dei ' ;  «  Parit  cives 
terreiiae  civitatis  peccalo  vitiata  natura ;  cce- 
lestis  vero  civitatis  cives  parita  peccato  natu- 
vam  liberans  Dei  gratia.  »  Idem,  de  Pceni- 
tentia  *;  «  Prsesto  semper  est  gratia,  quai 
uuuquam  deficit ,  nisi  prius  espulsa  fuerit. 
Continue  necessario  quod  f  uum  est  inspirat, 
si  estqui  recipiat.  »  Joannes  Chrysostomus,  de 
Co7npunctione  cordis'^:  «  Gratia  rectas  men- 
tes  diligit,  et  sine  fuco  propositum.  »  Idem, 
super  Matthceim  ' :  «  Debet  voluutas  praece- 
dere,  et  sic  sequitur  gratia ;  nam  nec  gratia 
sine  voluntate  aliquid  operatur,  nec  voluntas 
sine  gratia  potest.  Nam  et  terra  non  germi- 
nat,  uisi  pluviam  susceperit,  nec  pluvia 
fructificat  sine  terra.  »  Ambrosius,  suijier 
Litcam  '  .•  «  Nescit  tarda  molimina  Spiritus 
sancti  gratia. »  Auctor  de  Spiritu  et  Anima  ^ : 
«  Animam  Dei  pietas  respicif,  humilitas  sub- 
jicit,  poenitentia  reducit,  justitia  deducit, 
obedientia  conducit,  perseverantia  perducit, 
ilevotio  introducit,  puritas  jungit,  charitas 
unit.  »  Idem  ' :  «  Facultates  et  quasi  instru- 
menta  cognoscendi  et  diligendi  habet  anima 
ex  natura;  cognilionem  vero  veritatis,  et 
ordinem  dilectionis,  nequaquam  habet ,  nisi 
ex  gratia.  »  Idem  '"  :  «  Vasa ,  quae  creatrix 
sapientia  format  ut  sint,  adjiitrix  gratia  re- 
plet,  ne  vacua  sint,  si  strenuum  operarium 

'  Aiictor  lib.  de  Sj/ir.  et  liit.,  c.  XXX,  inter  Op.  S. 
Aug.,  app.  tom.  VI.  —  ^  |bid.,  c.  xi\.  —  '  Id.,  de  Civ. 
Dei,\\h.  XV,  c.  II.  —  *  Imoauct.,  lib.  de  ver.  et  /als. 
Pce:iit.,  c.  XVI,  iuter  Op.  S.  Aug.,  append.  tom.  VI.— 
^ Chrysosl.,  de  Comp.  Cord.,  lib.  I.  — "  Id.,  iti  Matt/i. 
Op.  imperf..hom.  xxxu. —  '  Aiiibros.,  in  Luc,  ;,  lib. 
II ,  u.  19.  —  8  fle  Spir.  et  Anim.,  c.  xxxvi,  inter  Op.  S. 
Aug.,  append.  tom.  VI.  — '  Ibid.,  c.  vii.  —  '»  Ibid.  — 


invenerit. »  Bernardus,  super  Cantica": « In 
veritate  didici,  nihil  aeque  efficax  esse  ad 
gratiam  promerendam ,  retinendam ,  recu- 
perandam,  quam  si  omni  tempore  inveniaris 
non  altum  sapere,  sed  timere.  » 

CAPUT  XVIL 

De  Poenitentia. 

Gregorius,  in  Homiliis  "  :  «  Poenitentiam 

agere ,  est  et  perpetrata  mala  plangere ,  et 

plangenda  nou  perpetrare.  Nam  qui  sic  alia 

deplorat,  ut  tamen  alia  committat,  adhuc 

poenitentiam  agere ,  aut  ignorat ,  aut  dissi- 

mulaf.  »  Augustinus,  de  Mirahilibus  sacrce 

Scripturce"  :  «  Qui  per  pcenitentiam  peccata 

diluerit ,  angelicae  felicitatis  consors  in  aeter- 

num  erit. » Idem,  in  libro  de  Pcenitentia  "  : 

«  Convertifur,  qui  jam  totus  et  omnino  ver- 

titur,  qui  jam  non  tantuiu  poenas  non  timet, 

sed  ad  bonum  Deum  redire  festinat.  Quae 

conversio  si  contigerit  alicui  etiam  in  fine , 

desperandum  non  est  de  peccaforum  suorum 

remissione  :  sed  quoniam  vix  vel  raro  est 

tam  justa  conversio,  timendum  est  de  sero 

pcenitente.  »  Idem  '^ :  «  Pietas  fldei  expostu- 

lat  credere,  qaod  omnes  eleemosyuce  totius 

Ecclesiae,  et  orationes,  et  opera  justitiae  et 

misericordiae  succurrant  recognoscenti  mor- 

tem  suani ,  ad  conversionem  suam.  Ideoque 

nemo  pcenitere  digne  potest,  quem  non  sus- 

tineat  unitas  Ecclesiae.  »  Idem  " :  «Poenitens 

omnes  fructus  suae  poenitentiae  parvos  ha- 

beat ;  nunquam  sufflciat ;    semper  doleat ; 

semper  coram  Domino,  ante  quem  peccavit, 

erubescat,  et  dolorem  cum   vifa  flniat.  » 

Idem  "  :  «  Ubi  dolor  finifur,  deflcit  et  poeni- 

tentia.  »  Idem  "  :  «  Poenifens  semper  doleat, 

et  de  dolore  gaudeat.  »  Idem  "  :  «  Pcenifens 

consideret  qualitatem,  et  quantitatem  cri- 

minis,  in  loco,  in  tempore,  in  perseveran- 

"  Bern.,  in  Cant.,  serm.  Liv.  —  '2  Greg. ,  in  Evany., 
honi.  XXXIV,  postmed.  —  "  De  mirabil.  S.  Scrip  ,lib. 
I ,  c.  n,  inter  Op.  S.  Aug.,  append.  lom.  IV,  edit.  Be- 
ned.  —  '*  Vel  potius  auctor  lib.  de  ver.  et  fals.  Pcenit., 
c.  XVII,  ibid.,  append.  tom.  VI.  —  '»  Ibid.,  c.  xil.  — 
'«  Ibid.,  c.  XIII.  -  ■'  Ibid.  —  '«  Ibid..  —  '»  Ibid., 

C.  XIV. 


84  PHARETRiE  LIB 

tia,  in  varietate,  in  oonditione  personae,  et 
quali  lioe  feeeril  tentatione  ,  et  in  ipsiiis  vi- 
tii  ninltiplici  cxecutione.  »  Idem  :  «  Nun- 
qnain  Dominns  aliqneni  sanavit .  »  infra , 
de  Contrilione'.  Ideci  «  :  «  Poenitentia  est 
quaedain  dolentis  vindicta ,  puniens  in  se 
quod  dolet  coniraisisse  ;  qui  autem  dolet 
quod  detinelur  in  mortali  corporo,  desiderat 
quod  aniat,  piorat  quod  retardat.  »  Idem^  : 
«Qid  meconfessus  fuerit  coram  hominibus^ 
id  est,  omnis  quantuincuraque  et  quoties- 
cumque  peccator  cujuscumque  ordinis , 
etiam  si  fuerit  peccator  sacerdos ,  confitehor 
et  ego  eum :  uam  ^  qui  invocaveriC  nomen 
Domini,  id  est ,  secundum  quod  nominatur 
Domiuus,  id  est,  qui  invocaverit  eum  ad  se 
serviendo ,  et  non  contradicendo ,  ut  for- 
sitan  saepe  fecit,  omnis,  id  est,  quicumque 
sif,  ille  peccator,  salvus  erit.  »  Idem ' :  «  Pce- 
nitentia  languores  sanat_,  leprosos  curat, 
mortuos  suscitat ,  sanitatem  auget  et  con- 
servat ;  claudis  gressum  ,  aridis  copiam , 
caecis  restiluit  visum,  vitia  fugat,  virtutes 
exornat,  mentem  munit  et  roborat. »  Idem', 
de  Quinque  Responsionibus :  «  Petrum  nisi 
Dominus  respexisset,  nunquam  poenitentia 
motus  amare  flevisset.  Pcenitentia  ergo  res 
est  optima,  et  perfecta ,  quffi  defectus  revo- 
cat  ad  perfectum.  »  Idem,  in  Sermonibus  ' : 
«  Si  tunc  vis  agere  poenitentiam ,  quando 
jam  peccare  non  potes,  peccata  te  dimiserunt, 
non  tu  illa.  »  Idem ,  in  Epistola  '  :  «  Si  res 
aliena,  proptcr  quam  peccatum  est,  c;im 
reddi  possit,  non  redditur,  non  agitur  poe- 
nitentia,  sed  fingitur.  Si  autem  veraciter 
agitur,  non  remittitar  peccatum  ,  nisi 
restituatur  ablatum,  si  tamen  restitui  po- 
test.»  Idem:  «  Nemo  vitam  aeternam ,  »  etc, 
infra,  libro  IV,  de  Defdderio '°.  »  Ambrosius  : 
«  Facilius  inveni,  infra,  libro  lY,  de  Inno- 
centia^^.  Isidorus,  in  Etymologiis  '^  :  «  Poe- 

'  Vid.  cap.  seq.  —  ^  Dc  ver.  el  fals.  Pcpnit.,  c.  vni. 

—  3  Ibid.,  c.  V.  —  »  Motlh.,  X,  22.  —  '  Rom.,  X,  13. 

—  '  De  ver.  et  fnls.  Parii.,  e.  1.  —  '  Hijfjvc/rioii.  seu 
Hypomnesi.,  lib.  III,paulopost  med.,  inter  Op.  S.  Aug., 
apppnii.  tom.  X.  —  '  Aci  fralres  in  eremo.  serm.  Lx.xi. 

—  »  Au^.,  ail  Maced.,  ep.  Liv,  al.  CLlli,  n.  20.—  '»  Vid. 
inf.,  lil).  IV,  c.   XXIV.  -   "  Ibid.,   c.  v.  —  '=  Isid. 


II. 

nitentia  appellata  est ,  quasi  punientia ,  eo 
quod  ipse  homo  in  se  poenitendo  punit  quod 
male  admisit.  Nam  nihil  aliud  agunt ,  qui 
veraciter  poenitent,  nisi  ut  id,  quod  male 
feceriut ,  impunitum  esse  non  sinant.  Eo 
quippe  modo  sibi  non  parcentibus,  ille  par- 
cit ,  cujus  altum  justumque  judicium  nullus 
contemptor  evadit.»  Idem,  de  Summo  Bono : 
Q  Pffnitentia  est  medicamentum  vulneris, 
spes  salutis,  per  quam  peccatores  salvantur, 
per  quam  Deus  ad  misericordiam  provoca- 
tur,  quae  non  tempore  pensahir,  sed  profun- 
ditate  luctus  et  lacrymarum.  »  Idem  :  «  Ne- 
que  unquam,  »  etc,  infra,  libro  III ,  de  Se- 
curitate  ".  Idem,  in  Synonymis  " :  «  Inanis 
est  poenitentia  ,  quain  .sequens  coinquinat 
culpa.  »  Cyprianus,  in  Sermonibus  '^  :  «  0 
poenitentia,  quffi  peccata  miserante  Deo  re- 
mittis,  et  paradisum  reseras ;  quee  contritum 
sanas,  omnem  tristem  exhilaras,  vitam  de 
interilu  revocas,  statum  restauras,  hono- 
rem  renovas ,  fiduciam  reformas  ,  gratiam- 
que  abundantiorem  refundis.  »  Idem  '« :  a  0 
pcenitentia,  quid  de  te  novi  referam?  omnia 
ligata  tu  solvis ,  omnia  soluta  tu  reseras , 
omnia  adversa  tu  mitigas,  omnia  contrita 
sanas ,  omnia  confusa  tu  lucidas ,  omnia  de- 
sperata  tu  animas.  »  Idem  " :  «  Pcenitentia  re- 
spuit  avaritiam,  horret  luxuriam ,  fugat  fu- 
rorem,  firmat  amorem,  calcat  superbiam, 
continet  linguam,  componit  mores,  odit  ma- 
litiam,  excludit  invidiam.»  Bernardus,  su- 
per  Cantica  "  :  «  Qui  amat  animam  suam , 
perdeteam  ",  sive  ponendo  ut  martyr,  sive  af- 
fligendo  ut  pcenitens.»  Idem,  de  Duodecim 
gradibus  '"  :  «  Qui  veraciter  poenitet,  labo- 
rera  poenitentiaenon  abhorret;  sed  quidquid 
sibipro  culpa,  quamodit,  injungitur,  tacita 
conscientia  patienter  amplectitur.  »  Idem^ 
in  Sermonibus  :  «Si  vis  agere  pcenitentiam, 
oportet  membra  punire,  corpus  affligere,  te- 


ElymoL,  lib.  VI,  c.  xviii.  —  i3  Vid.  inf.,  lib.  III, 
c.  IX.  —  '*  Isid,,  Synon.,  c.  i,  prope  fin.  —  "  Est  apud 
Chrysost.,  scrm.  de  Pcenit.,  aute  med.  —  '"  Ibid.,  con- 
sequenter.  —  "  Ibid  ,  paulo  post.  —  "  Bern.,  in 
Cant.,  serm.  xxx  ,  post  med.  —  "  Joan.,  xii,  25.  — 
'"  Bern.,  de  duod.  grad.  Humil.,  grad.  ix. 


DE  PRINCIPALIU.M  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


85 


ipsum  judicare,  ut  non  incidas  in  manus  Dei 
viventis.  Justum  id  quidem;  sed  nequid  ni- 
mis;  alioqiiin  reprimendus  est  fervor  immo- 
deratus ,  ne  noceat  unitati ,  serviat  indiscre- 
tioni.  » 

CAPUT  xvin. 

Be  Contritione. 

Gregorius  ,  in  fiegistro  '  :  «  Ilhim  quem 
conspicis  delicta  fletu  delere  ,  in  conspectu 
divinitatis  non  dubites  misericordiam  con- 
sequi :  quia  nullum  peccantem  reversum  ad 
se  despicit,  qui  peccatores  sanguine  .vuo  re- 
dimere  venit.  »  Idem ,  super  Ezechielem  '  : 
«  Mala,  quse  nos  egisse  meminimus,  fle- 
tLbus  puniamus ,  ut  per  lamenta  poeni- 
tentiae  perveniamus  ad  carmen  vitae  :  ne  si 
affligi  modo  poenitendo  nolumus  ,  vae  post- 
modum  sine  flne  sentiamus.  »  Idem  ,  in 
Moralibus  '  :  «  Quo  uberius  oulpa  defle- 
tur,  eo  altior  cognitio  veritatis  attingitur  : 
quia  ad  videndum  internum  lumen ,  polluta 
dudum  conscientia  ,  laeryiuis  baptizata  re- 
novatur.  »  Ideui:  «  Ouilibet  peccator, »  elc, 
infra ,  in  capite  cl3  Justitia  *.  Idem  '  :  «  Si 
nos  virtus  compunctionis  in  intimis  afficit , 
omnis  strepitus  pravae  suggestionis  obmu- 
tescit(a).  »Idem,  in  Pastorali^:  «  Quasi  sus 
in  lutosa  aqua  semetipsum  volvit ,  qui  dum 
fletibus  suisvitaemunditiarn  subtrahit,  ante 
Dei  oculos  sordidas  etiam  ipsas  lacrymas  fa- 
cit.B  Idem  "  :  «Qui  admissa  plangit,  nec  ta- 
men  deserit,  tanto  graviori  culpae  se  subjicit. 
quanto  et  ipsam  ,  quam  flendo  impetrare 
potuit,  veniam  contemnit.  »  Augustiniis,  de 
Pomitentia^  :  «  Sicut  comes  pcEuitentia;  do- 
lor  est ,  ita  lacrymae  testes  doloris.  »  Idem, 
de  vera  et  falsa  Pwnitentia ' :  «  Qui  se  co- 
gnoscunt ,  sicut  semper  peccant ,  ita  semper 
plorant ;  in  tota  vita  sua,  quae  est  tentatio 

'  Greg.,  ad  Secundin.,  lib.  VII,  epist,  uv,  col.  1341. 
—  -  Id  ,  m  Ezech.,  hom.  ix,  prope  fin.  —  '  Id., 
Moral.,  lib.  X.\.VII,  c.  xn.  —  »  Inf.,  c.  xui.  — 
5  Greg.,  Moral.,  lib.  III,  c.  XIX.  —  *  Id.,  Pastor., 
p.  III,  c.  II,  admoD.  31.  —  '  Ibid.  —  »  Aug.,  de  Pcenit., 
inter  l  ,  Hom.,  hom.  ii.  —  '  Z)e  ver.  et  fats.  Pcenit., 


super  terram,  plorant  totam  vitam  suam.  » 
Idem  '»  :  «  Nunquam  aliquem  Dominus  sa- 
navit,  quem  omnino  non  liberavit.  Totum 
enim  hominem  sanavit  in  sabbato ,  quia  et 
corpus  ab  inflrmitate,  et  animam  ab  omni 
peccati  cantagione  liberavit ,  indicans  pceni- 
tentem  oportere  simul  de  omni  crimine  do- 
lere.eldem  " :  «Satis  durus  est,  cujusmeutis 
dolorem  oculi  carnis  nequeunt  declarare  : 
sed  sciat  culpabiliter  se  durum ,  qui  deflet 
damna  corporis,  vel  mortem  amici,  e.t  do- 
lorem  peccalinon  o.stendit  lacrymis.  nldem  " : 
«  Quem  poenitet ,  omnino  poeniteat ,  et  do- 
lorem  lacrymis  ostendat.  »  Idem,  in  libro 
Meditationinn  :  «  Da  mihi^  Domine,  in  hoc 
exilio  panem  doloris  et  lacrymarum  ,  quem 
esurio  super  omnem  copiam  deliciarum.  » 
Idem  :  a  Sit  pcenitentia  continua ,  amara 
comes  aetatis  meae ,  continuus  dolor ,  insa- 
tiabilis  terror  vitse  meae.  »  Et  infra  :  «  Si 
non  sum  dignus  oculos  ad  coelum  levare 
orando ,  certe  non  sum  indignus  eos  vel 
saltem  excaecare  plorando.  »  Idem ,  in  Con- 
fessionibus  "  :  «Amore  amoristui,  Domine, 
facio  istud,  recolens  vias  meas  nequissimas 
in  amaritudine  recogitationis  mese,  ut  tu 
dulcescas  mihi,  dulcedo  non  faUax ,  dulcedo 
felix  etsecura,  et  coUigens  me  a  dispersione, 
in  qua  frustatim  sum  discissus,  dum  ab  uno 
te  aversus  ,  in  multa  evanui.  »  Joannes 
Chrysostomus ,  super  Matthwum  :  «  Nihil 
ita  conglulinat  et  unit  Deo ,  ut  pceniteutis 
lacrj^msB.  »  Ideiu  :  «  Quemadmodum  quse 
propter  mundum  est  laetitia  ,  tristitiam  ha- 
bet  cohaeredera ;  et  quae  secundum  Deum 
sunt  lacrymaBj  laetitiam  assumunt  continuam 
et  imraarcessibilem.  »  Wem ,  in  Sermoni- 
bus  :  «  Nemo  ad  Deum  aliquando  flens  ac- 
cessit,  qui  non,  quod  postulavit,  accepit  : 
nullus  ab  eo  beneflcia  dolenter  optavit ,  qui 
non  impetraret  quod  voluit  :  ipse  enim  est 
qui  consolatur  flentes ,  curat  dolentes ,  in- 
format  poenitentes.  »  Idem  ,  libro  de  Com- 

c.  VIII,  inler  Op.  S.  Aug.,  append.  tom.  VI.  — 
10  Ibid.,  c.  IX.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid.,  c.  x.  —  '^  Aug., 
Confess.,  lib.  II,  c.  lil.  —  (a)  Ccet.  edit.  obtumescit. 


8r. 


PHARETR^  LIR.  11. 


punctione  cordis  ' :   «  Sicut  impossibile  es^t 
ut  ignis  inflammetur  in  aqua  ,  ita  impossi- 
bile  est  oompunctinnem  vigere  in  ileliciis  : 
contraria  enim  ijaec  invicem  sibi  suut,  el 
peremptoria.  111:.  enim  mater  fletus  ,  hiec 
mater  risus  :  ili?.  cor  coustringit ,  istje  dis- 
solvunt.  »  Idem  '  :  «  Sola  esl  compunctio  , 
quae  facit  hominem  horrescere  purpuram, 
desiderare  cilicium,  amare  lacrymas,  fugere 
risum.  »  Idem»  :  «  Haec  est  humilitati  cordis 
vera  compunctio  :  magna  agere,  et  humilia 
loqui ;  juste  operari,  et  super  peccatis  timere 
ac  tremere.  »  Isidorus,  de  sumino  Bono   ': 
a  Compunctio   cordis  est  humilitas  mentis 
cum  lacrymis,  exoriens  de  recordatione  pec- 
cati,  et  timore  judicii.  »  Idem  :   «  Qui  noc- 
turnaillusione,»  etc,  supra,  de  Luxuria'. 
Idem  :  «  Laerymse  poenitentiae  apud  Deum 
pro  baptismate  reputantur ;  unde  quamlibet 
sintmagnadelicta,  etquautumvis(a)  gravia, 
non  tamen  in  illis  Domini  misericordia  de- 
speranda. »  Ambrosius,  de  Excessu  Satyri  * : 
8  Non  solus  dolor  lacrymas  habet ;  habet  et 
laetitia  lacrynias  suas  ,  et  pietas  fletum  exci- 
tal ,  et  oralio  stratum  rigat.  »    Rernardus, 
super  Cantica '  :   «  Alta  suspiria  teslantur 
tristitiam  animorum.  »  Idem  »  :  «  Dies  mei 
sicut  ■imbra  declinaverunt ,  et  sine  fructu 
prae.terierunt ,  impossibile  est  ut  revoccm  : 
placeat  libi,  Domine,  ut  recogitevn  eosin 
amaritudine  animae  meae.»  Idem':  «  Abscin- 
datur  ferro  acutae  compunctionis  ulcus  inve- 
teratae  consuetudinis. »  Idem,  de  Contemptu 
mundi  '":  «  Felices  lacrymae,  quas  benigna 
manus  Conditoris  absterget ;  et  beati  oculi , 
qui  in  talibus  liquefieri    fletibus  elegerunt 
magis,  quam  in  supeibiam  elevari,  quani 
omne  sublime  videre,  quam  avaritiae  et  pe- 
tulantiae  famulari. »  Idem,  de  duodecim  Gra- 
dibus  "  :  «  Quos  veritas  sibi  innotescere,  ac 

'  Chrysost.,  de  Comp.  Cordis,  lib.  II,  n.  3.  —  -  Ibid. 
—  3  Ibid.  —  *  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xil.  — 
'  Vid.  sup.,  c.  Slll.  —  "  Ambros.,  de  exc.  Satyr.  — 
'  Bern.;  in  Cnnt.,  serm.  XLix,  post  med.  —  *  Ibid., 
serm.  xx,  statim  a  piinc.  —  "  IbiJ.,  serm.  xviii,  post 
med.  —  '"  Id.,  super  Ecce  nos  reliquimus,  posl  med. 

(a)  Cat.  e  Ut.  et  qvvamlibet  sinl  magna  delicta , 
quantumvis. 


per  hoc  vilescere  facit ,  necesse  est ,  ut  cuncta , 
quae  amare  solebant,  et  ipsi  sibi  amares- 
cant.  »  Idem  ,  in  Sermonibus  "  :  «Miserere 
animae  tuae ,  qui  Deum  tibi  vis  misereri :  lava 
per  singulas  uoctes  lectum  tiinm  lacrymis 
tuis,  stratum  fuurarigare  memento;  si  com- 
pateris  tibi  ipsi,  si  laboras  in  gemitu  poeni- 
tentiae,  primus  enim  is  gradus  misericordiae 
est ,  raisericordiam  utique  consequeris.  » 
Idem  "  :  «  Si  non  plangis,  plane  non  sentis 
animae  vulnera,  conscientise  laesionem ;  sed 
ncc  futura  satis  gaudia  concupiscis ,  si  non 
quotidie  postulas  ea  cuni  lacrymis. » Idem  " : 
«  Primum  opus  Gdci  per  dilectionem  ope- 
rantis  cordis  compunctio  est,  in  qua  plene 
de  intus  ejiciuntur  daemonia,  cum  ab  affectu 
cordis  eradicantur  peccata.  » 

GAPUT    XIX. 

De  Confessione. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '■"  :  «  Haec  sunt 
verae  bumilitatis  testimonia,  scilicet  et  ini- 
quitatem  suam  corde  cognoscere ,  et  cogni- 
tam  voce  coufessionis  integraliter  aperire.  » 
Augustinus,  iii  Sermonibus  '^  :  «  Utiliter  ac 
salubriter  admonemur,  ut  peccata  nostra  de- 
beamus  jugiter  ethumiliter  non  solum  Deo, 
sed  etiam  sanctis  et  Deum  timentibus  confi- 
teri. » Idem,  de  Pwnitentia  "  :  «  Ista  assidua 
peccata,  et  quodammodo  qua.-i  necessaria. 
assidua  laventur  confessione ,  assidua  res- 
taurentur  compunctione. »  Idem  "  :  «  Fit  ve- 
niale  per  confessionem,  quod  criminale  erat 
iu  operatione.  oldem  ":  «  Quoniam  verecun- 
dia  magna  est  pcena ,  quierubescit  pro  Chri- 
sto,  flt  dignus  misericordia.  Unde  patet , 
t]uia  quanto  pluribus  confitebitur  in  spe  ve- 
niff  tiirpitudinem  criminis,  tanto  facilius 
consequetur  gratiam  remissionis.  »  Idem  •" : 
«  Qui  conflteri  vult  peccata ,  ut  inveniat  gra- 

—  "  Id.,  de  dttod.  grad.  Hum.,  srad  I.  —  "  Id.,  de 
Convers.  ad  Cieric,  c.  xxiv.  — "  Id.,  t«  Capite  Jej., 
serm.  ii,postmed.—  '*  Id.,  in  Ascen^.  Dom. ,  serm.  1. 

—  '5  Greg  ,  Morr.l.,  lib.  II,  c.  K.  —  '«Aug.,  hom.  xii, 
al.  serm.  ccliii,  app.  lom.  V.  —  "  Ve  ver.  et  fals. 
Pasnil..  c,  viii,  inter  Op.  8.  Aug.,  append.  tom.  VI.  — 
"Ibid.,  c.  X.  -  '"Ibid.  —  20  Ibid. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

tiam ,  qnserat  sacerdotem  scientem  ligare  et 
solvere  ;  ne  cum  negligens  circa  se  extiterit, 
negligatur  ab  illo,  qui  eum  misericorditer 
monet  et  petit,  ne  ambo  in  foveam  cadant, 
quam  stultus  evitare  noluit.  Tanta  itaque 
vis  confessionis  est,  ut  si  deest  sacerdos,  con- 
fiteatur  proxirao.  »  Idem  '  :  «  Qui  omnino 
coufitciur,  sacerdoti  meliori,  quam  potest, 
confiteatur.  »  Idem  '^ :  «  Ponat  se  pcenitens 
omnino  in  polestate  judicis,  »  etc,  infra,  de 
Satisfactione  ^.  Idem  :   «  Cautus  sit  pceni- 
tens ,  ne  verecundia  ductus  dividat  apud  se 
confessionem ,  ut  diversa  diversis  velit  sa- 
cerdotibus  manifestare.    Quidam  enim  uni 
celant ,  quae  alii  manifestanda  conservant : 
quod  est  se  laudare ,  et  ad  hypocrisim  ten- 
dere.  »  Idem  *  :  «  Neque  facilius  ab  inimico 
dejicimur,  quam  cum  eum  superbiendo  imi- 
tamur;  nec  vehementius eum  prosternimus, 
quam  cum  humilitate  Dominum  sequimur  ; 
nec  acutiores   ei  dolores  infigimus,   quam 
cum  plagas  peccatorum  nostrorum  confiten- 
do  et  poenitendo  sanamus. »  Idem  :  «Peccata 
sive  parva,  sive  magna  sint,  impunita  esse 
non  possunt ,  quia  vel  homine  pcenitente  , 
vel  Deo  judicante  plectuntur;  cessat  autem 
vindicta  divina ,  si  confessio  prsecurrat  hu- 
mana.  »  Idem ,   in  libris  Contessionum  ^ : 
a  Tibi,  Domine,  cujus  oculis  nuda  est  abys- 
sus  humanae  conscientise  ,   quid  occultum 
esset  in  me ,  etiamsi  nollem  confiteri  tibi  ? 
Te  enim  abseonderem  mihi,  non  me  tibi.  » 
Idem  '  .•  «  Obsecro  te,  Deus  meus,  et  meip- 
sum  mihi  indica ,  ut  confitear  oraturis  pro 
me fratribus  meis,  quod  in  me  saiicium  com- 
perero.»  Ambrosius,  de  FceniCentia  '  :  «  Qui 
jaces  in  tenebris  conscientiae ,  et  delictorum 
tuorum  sordibus ,  quasi  in  reorum  carcere, 
exi  foras ;  delictum  proprium  prode,  ut  jus- 
tificeris  :  Ore  enim  "  confessio  fit  ad  salu- 
tem.  »  Joannes  Chrysostomus ,  de  Compunc- 


VIRTUTUM   MULTIPLICITATE.  87 

tione  Cordis  :  «  Ilabes  accusatorem  acerbis- 
simum  et  immitem  :  praeveni  ergo  eum ,  et 
oblura  os  ejus  impudentissimum,   propria 
sponte  contitendo  delicta. »  Isidorus,  in  Ety- 
mologiis"  :  «Confessioerroris,  professio  est 
desinendi.  Desinendura  ergo  a  peccatis  est, 
dum  quis  confessus  est ;  confessio  autem  an- 
tecedit,  remissio  sequitur. »  Isidorus,  in  Sy- 
nonymis^" :  «  Confessio sanat,  confessio justi- 
flcat,  confessio  peccati  veniam  donat.  Orunis 
spes  in  confessione  consistit,  iu  confessione 
locus   misericordise  est.  »  Idem  " :  «  Vitia 
cordis  tui  revela  :  pravas  cogitationes  tuas  ' 
illico  manifesta :  peccatum  enim  tuum  pro- 
ditum,  citocuratur;   crimen  autem  occul- 
tum  tacendo  ampUatur.  »  Idem,  de  summo 
Bono  "  :  «  Servo  Dei  lanta  record.atio  esse 
debet  peccati,  ut  ea,  quae  gessit,  semper  la- 
crymans  confiteatur.  »  Bernardus,  in  Epis- 
tola  '^  :  «  Ama  confessionera,  si  affectas  de- 
corem;  reveraubi  confessio,  ibi  pulchritudo, 
ibi  decor.  Si  peccata  sunt,  in  confessione  la- 
vantur ;  si  bona  opera ,  confessione  commen- 
dantur.  Cum  mala  tua  confiteris,  sacr/^ciMm 
est  Deo  spiritus  contribidatus  '*  :  cum  Dei 
beneficia  dicis  ,  immolas  Deo  sacrificium 
laudis*^.  «Idem'":»  Absque  confessione  jus- 
tusjudicatur  ingratus,  et  peccator  mortuus 
reputatur  :  A  mortuo  quippe  •'',  tanquam  qui 
non  est ,  perit  confessio.   Confessio  igitur 
peccatoris  est  vita,  sed  justi  gloria. »  Idem  " : 
«  Sunt  qui  confitendo,  sicut  fabulam  pecca- 
torum  suorum  narrant  historiam,  et  jegri- 
tudines  animae  suse  sine  verecundia  et  con- 
fusionedinumerant,  et  penesine  pcenitentia 
et  affectu  doloris,  et  ideo  nihil  de  consola- 
tione  reportatur.  IUe  vero  cito  lacrymas  in- 
venit,  et  resolvitur  in  gemitum  compunc- 
tionis ,  qai  habet  sensum  doloris.  »  Idem  , 
super  Cantica  "  :  «  Omne  quod  remordet 
conscientiam,  confitere  humiliter,  pure,  fide- 


<  De  ver.  et  fals.  pccnit.,  c.  x,  inter  Op,  S.  Aug., 
append.  tom.  VI.  —  ^  Ibid.,  c.  xv.  —  »  Vid.  cap.  seq. 
—  »  Aug  ,  hom.  L,  al.  serm.  cccli,  n.  fi.  —  »  Id., 
Confess.,  lib.  X ,  c.  II.  —  «  ibid.,  c.  xxxvii.  — 
'  Ambros.,  de  Panit.,  lib.II,  c.  vri.  —  »  Rom.,  x,  10. 
— » Isid.,  EtymoL,  lib.  V),  c.  XI.— »"  Id.,  Synon..  c.  i.— 


"lbid.,c.  xir.  —'-\d.,(leSum.Bon.,  lib.  II,  c.  xxiv, 
sent.  3.  —  "  Beru.,  aU  Sopli.  Virg.,  cpist.  cxiir.  — 
"  Psal.  L,  19.  —  '5  Psal.  XLr.f,  14.  —  "•  liera.,  ibid  , 
paulo  post. —  "  Eccli.,  XVII,  26.  —  "  Bem.,  de  Yit. 
Solit.,  epist.  —  "  Id.,  super  Canl.,  serm.  xvi,  paulo 
post  med. 


88 

liter.  B  Glossa  super  Matthwum '  :  «  Confes- 
sio  peccatorum  testimoniuin  est  conscientiae 
timentis  Deum  :  qui  enim  timet  judicium 
Dei,  peccata  non  erubescit  confiteri.  Perfec- 
tus  enim  timor  solvit  omnem  pudorem.  » 
Ibidem  :  «  Ideo  jubemur  confiteri  peccata, 
ut  erubescentiam  patiamur  pro  poena.  »  Se- 
neca ,  iu  Epistola  '  :  «  Somnium  narrare , 
vigilantis  est ;  et  vitia  sua  confiteri,  sanitatis 
indiciuin  est.  Expergiscamur  ergo,  ut  er- 
rores  nostros  redarguere  possimus.  » 

CAPUT    XX. 

De  Satisfactione. 

Gre^orius ,  iu  Pastorali  '  :  «  Neque  Deus 
nostris  crucialibus  pascitur  ;  sed  delictorum 
morbos  medicamentis  contrariis  medetur , 
ut  qui  voluptatibus  delectati  discessimus  , 
rursum  fletibus  amaricati  redeamus ;  et  qui 
per  illicita  diffluendo  cecidimus,  etiam  a  li- 
citis  nosmetipsos  restringendo  surgamus.  » 
Idem  ,  in  Homillis  * :  «  Dum  a  retributione 
uUionis  niliuiae  esse  quaedam  tempoiis  se- 
curitas  videtur  ,  debemus  pensare  malum 
quod  sequitur,  pensanlesgemere,  gementes 
vitare;  ea,  quae  commisimus ,  peccatainde- 
sinenter  aspicere ,  aspicientes  flere ,  flentes 
abstergere.»  Augustinns,inBeg(Uia*:  «  Qui- 
cumque  convitio ,  vel  raaledicto  ,  vel  etiam 
criminis  objectu  aliquem  laeserit,  meminerit 
satisfactione  quam  citius  curare  quod  fecit ; 
et  il!e  ,  qui  lajsus  est,  sine  disceptatione  di- 
mittere.  Si  autem  invicem  se  laeserint,  invi- 
cem  sibi  debita  relaxare  debebunt.»  Idem^ 
de  Ecdesiasticis  Dogmatibus  :  «  Pcenitentia 
vera  est  poenitenda  non  admittere ,  et  ad- 
missa  deflere.  Satisfactio  pcenitentiae  est , 
causas  peccatorum  excidere,  nec  earum 
suggcstionibus  aditura  praebere.  »  Ibidem : 

'  GlooS.  in  Mattli.,  m.  —  ''  Senec,  Eiiist.  xxxiv, 
post  med.  —  '  Greg.,  Paslor.,  p.  111,  c.  ii,  admon.  31. 
—  *  id.,  in  Evang.,  hom.  xxxix,  post  med.  —  '  Aug., 
Regul.  111,  c.  xxxviii.  —  '  Irao  Gennad.,  de  Ecc/e. 
Bogmat.,  c.  Liv.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c  X.  —  '  De 
ver.  etfals.Panit.,a.\^,'iDleTOii  S.Aug.,app.tom.  VI. 


PHARRTR7E  LIB.  11. 

«  Secreta  satisfactione, »  etc,  infra,libro  FV, 
de  Bdiriione  \  Idem,  de  PoRnitentia  *  ; 
«  Ponat  se  pcenitens  omnino  in  potestate  ju- 
dicis,  in  arbitrio  sacerdotis,  niliil  sibi  reser- 
vans  sui ,  ut  omnia ,  eo  jubente  paratus 
sit  facere  pro  recipienda  vita  animae ,  quae- 
cumque  faceret  pro  evitanda  corporis  morte. » 
Idem  "  :  «  Qui  multos  otfendit  peccando  , 
multos  oportet  placare  satisfaciendo.  »  Idem, 
in  Enchiridio  '"  :  «  De  quotidianis  levibus- 
que  peccatis,  sinequibus  haec  vita  nonduci- 
tur,  quotidiana  oratio  fidelium  satisfacit. » 
Idem  ,  in  Epistola  "  :  «  Nihil  aliud  facit , 
quem  veraciler  pcenitet,  uisi  ut  id,  quod 
male  fecerat,  impunitum  esse  non  sinat.  » 
Ambrosius,  super  Lucam  "  :  Nemo  diffidat, 
nemo  veterum  conscius  delictorum  praemia 
divina  desperet  :  novit  enim  Deus  mutare 
sententiam,  si  tu  noveris  emendare  delic- 
tum. »  Idem ,  super  Beati  immaculati  "  : 
«  Tanta  vis  emendatae  conversationis  est ,  ut 
in  quamdam  redeat  pueritiae  spiritualis  aeta- 
tem,  quae  vias  erroris  ignoret ;  et  crimen, 
etiamsi  velit,  non  possit  admittere,  quae  de- 
sinitusum  peccandi.  »  Isidorus  ,  in  Synony- 
mis  "  :  <i  Cinis  es,  et  in  cinerem  reverteris  : 
vivas  ergo  semper  lugens,  semper  moerens, 
semper  suspiria  cordis  emittens.  »  Mem,  de 
summo  Bono  '^  :  «  Ille  poenitentiam  digne 
agit,  qui  reatum  suum  satisfactione  legitima 


plangit.  »  Idem  "  :  «  Quamvis  per  poeniten- 
tiam  propiliatio  peccatorum  sit ,  sine  metu 
tamen  homo  esse  non  debet,  quia  poeuiten- 
ticB  satisfaclio  divino  tantum  pensatur  judi- 
cio,  non  humano.  »  Bernardus,  super  Can- 
tica  "  :  «  Humilis  et  verecunda  debet  esse 
satisfactio ,  per  quam  emendatur  superba 
transgressio.  »  Glossa  super  Psalmos  " : 
«  Est  quaerlam  confusio  temporalis,  quae  est 
ad  horam,  quae  quidem  prodest,  scilicet 
perturbatio  animi  respicientis  peccata  sua , 

—  "  lbid.,c.  XII.—  '»  Aug.,  Enchirid.,  c.LTiU.—  "  Id., 
ad  Maeed.,  opist.  liv,  al.  cliii,  n.  6.  — '■' Ambros.,  m 
Luc,  II,  lib.  II.  —  "  Id.,  in  Psal.  cxvni,  octouar.  xxii. 

—  "•is\<.i.,Sy)ion.,  c.  vi.postmed.  — '^  isid. ,  de  Sum. 
Bon.,  iib.  l\,  c.  xiu,  sent.  6.  —  '"  Ibid.,  sent.  xiit.  — 
"  Bern.,  in  Cant.,  serm.  iv,  post  med.  —  "  Gloss,  in 
Psal.  XXX. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM 

et  respectione  horrentis,  ct  horrore  erubes- 
centis,  et  rubore  corrigentis.  » 

CAPUT  XXI. 

De  Virtute. 

Gregorius,.  in  Moralibus  ' :  a  Non  res 
eadem  semper  est  virtus,  quia  per  momenta 
temporum  saepe  merita  mutanturactionum.» 
Idem ' :  o  Plerumque  virtus  cum  indiscrete 
tenetur,  amittitur;  cum  discrete  intermitti- 
tur,  plus  tenetur.  »  Idem  :  «  Omnes  virtu- 
tes,  etc.,infra,  lib.  IY,de  Connexione^.  Augus- 
tinus.  de  CivitateDei:  «Mihi  videtur,»  etc, 
infra,  de  Charitate '.  Idem  :  «  Virtutes,  quas 
sibi  habere  mens  videturj  per  quas  imperat 
corpori  et  vitiis,  ad  quodlibet  adipiscendum 
vel  tenendum,  nisi  ad  Deum  retulerit,  etiam 
ipsaevitia  sunt  potius,  quam  virtutes. » Idem, 
de  Libero  Arbitrio  '^ :  o  Virtutes,  quibus  recte 
vivitur,  magna  bona  sunt ;  species  autem 
quorumlibet  corporum,  sine  quibus  recte 
vivi  potest,  minima  bona  sunt;  potentiae 
vero  animae ,  sine  quibus  recte  vivi  non  po- 
test,  mediabona  sunt.  Virtutibus  nemo  male 
utitur;  caeteris  autem  bonis,  id  est,  mediis 
et  minimis,  non  solum  bene,  sed  etiam  male 
quisque  uti  potest.  »  Idem ,  de  octoginta  tri- 
bus  quwstionibus '  :  «  Omnis  ordinatio,  quae 
virtus  etiam  nominatur,  est  fruendis  frui,  et 
utendis  uti.  »  Isidorus,  de  Summo  Bono'  : 
«  Prius  vitia  extirpanda  sunt  in  homine ; 
deinde  inserendae  virtutes.  Nam  cohaerere  et 
conjungi  non  potest  veritas  cum  mendack), 
pudor  cum  petulantia,  fldes  cum  perfidia, 
castitas  cum  luxuria.  »  Idem ' :  «  Quisquis 
ex  deteriori  jam  melior  esse  coepit,  caveat  de 
acceplis  extolli  virtutibus,  ne  gravius  per 
vanam  gloriam  corruat,  quam  prius  ex  lapsu 
vitiorum  jacebat.  »  Joannes  Chr^^sostomus , 
superJoannem"':  «Sicut  malitia,  etiam  ante 

1  Greg.,  Moral.,  lib.  XXVIII,  c.  vi.  —  2  Ibid.  — 
'  Vid.  inf.,  )ib.  IV,  c.  XLv,  in  princ.  —  »  Vid.  inf., 
c.  XXV,  p.  94.-5  Aug.,rfe  Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  x.iv. 
—  «  Id.,  de  Ub.  ^ri.,  lib.  II,  c.  xix.  — '  Id.,  rfeLXXXiil 
QiuESt.,  q.  sxx.  —  »  hid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  XXXVI,  sent.  0.  —  '  Ibid.,  sent.  9.  —  '"  Chrysost  , 
m  Joan.,  hom.  xxxv,  a].  xxxvi,  n.  2.  —  >'  Ambros.,  in 


ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  89 

gehennam,  eos,  qui  hic  eam  fa)  participant, 
cruciare  consuevit,  ita  virtus  etiam  ante  reg- 
num  eos,  qui  hic  eam  operantur,  praeparat 
voluptati,  et  cum  spe  optima  et  delectatione 
perpetua  vivere  facit.  »  Ambrosius,  super 
Lucam  "  :  «  Non  est  virtus  non  posse  pec- 
care,  sed  nolle,  atque  ita  tenere  perseveran- 
tiam  voluntatis,  ut  voluntas  infantiam,  usus 
imitetur  naturam.  »  Beriiardus,  super  Can- 
tica^-  :  «  Medium  vitiorum  virtus  tenet,  ac 
proinde  sedula  eget,  non  solum  putatione, 
sed  circumcisione.  »  Idem ,  in  Epistola  "  : 
«  Virtus  in  pace  acquiritur,  in  pressura  pro- 
batur,  in  victoria  approbatur.  »  Seneca,  in 
Epistola  "  :  «  Virtus  non  aliud  est ,  quam 
recta  ratio.  »  Idem  :  «  Cum  virtus  utique 
medium  et  modus  sit,  aeque  peccatum  est 
quod  excedit,  sicut  quod  deficit.  »  Idem  "  : 
«  NuUi  praeclusa  est  virtus ;  omnibus  patet, 
omnes  invitat,  omnes  admittit;  non  eligit 
parentelam,  non  eligit  domum,  non  censum, 
nudo  homine  contenta  est.  »  Idem  "  :  «  Vir- 
tus  extollit  hominem ,  et  super  omnia  mor- 
talibus  chara  collocat  eum;  nec  ea,  quae 
bona  sunt,  nec  ea,  quae  mala  vocantur,  aut 
cupit  nimis,  aut  expavescit.  »  Idem ''  :  «  Om- 
nia  ista ,  in  quae  dominium  casus  et  fortuna 
exercet,  servilia  sunt;  pecunia,  et  corpus,  et 
honores,  imbecilla,  fluida,  mortalia;  posses- 
siones  incertae  :  illa  rursus,  quae  virtutis 
sunt,  libera  sunt,  et  invicta.  »  Idem  "  : 
«  Quemadmodum  minuta  lumina  claritas 
solis  obscurat,  sicdolores,  etmolestias,  ac 
injurias,  virtus  magnitudine  sua  elidit  atque 
opprimit;  et  quocumque  affulsit,  ibi  quid- 
quid  sine  ea  apparet,  extinguitur.  Nam  non 
magis  ullam  portionem  habent  incommoda, 
cum  in  virtute  inciderunt,  quam  in  mari 
nimbus.  »Idem  "  :  «  Sola  virtus  praestat  gau- 
dium  perpetuum ,  securum  :  etiam  si  quid 
obstat,  nubium  modo  intervenit ,  quae  infra 

Luc.  XVII,  lib.  VIII.  —  "  Bern.,  in  Cant.,  serm.  Lvm. 
—  '3  Id.,  ad  Episc.  Aquil.,  epist.  cx^vi,  in  princ. — 
'»  Senec.,  epist.  cxxvi,  post  med.  —  '  Id.,  de  Benefic, 
Ub.  III,  c.  XVIII.  —  "  Id.,  epist.  lxvi,  anle  med,  — 
•'  Id.,  epist.  Lxxxvii,  ante  med.  —  "  Ibid.,  panlo 
ante.  —  "  Id.,  Epist.  xxvii.  —  (a)  Al.  ea. 


90 


PnARFTR^  LIB.  II. 


feruntur,  nec  unquam  vincunt  diem.  »  Tul- 
lius ,  in  Rhetoricis  '  :  «  Virtus  est  animi  ha- 
bitus,  naturaj  modo ,  rationi  consentaneus.  » 

CAPUT  XXII. 

De  tribus  VirtiUibus  theologicis. 

Gregorius,  in  Pastorali* : «  Cum  districtus 

judey  venerit,  qui  sese  nobis  per  naturae 

nostrae  consortium  junxit,  ab  eo  procul  du- 

bio  culpae  reatum  uon  expetit,  quem  sub 

ejus  venia  fides,  spes  et  charitas  jam  abscon- 

dit.  »  Idem,  in  Hforalibiis^  :  «  In  corde  non- 

nunquam  per  flagella  turbalur  charitas,  per 

formidinem  concutitur  spes ,  per  quaestiones 

pulsatnr  fides.  Sed  per  Dei  gratiam  omnia 

tormentorum  et  insidiarum  genera  superan- 

tur.  »  Idem*  :  «  Bona  summa  sunt  fides, 

spes,  et  charitas,  quae  cum  veraciter  haben- 

tur,  in  malum  inflecti  non  possunt.  »  Idem, 

snper  Ezechielem '^  :  «  Tres  sunt  virtutes, 

sine  quibus  is,  qui  operari  aliquid  jam  po- 

test,  salvari  non  potest,  videlicet  fides,  spes, 

et  charitas.  »  Idem '  :  «  Unusquisque,  qui  in 

activae  vitae  exercitio  versatur,  tantum  cre- 

dit,  quantum  sperat,  amat,  et  operatur ;  tan- 

tum  sperat,  quantum  credit,  operatur,  et 

amat ;  tantum  amat,  quanlum  credit,  sperat, 

et  operatur;  tantum  operatur,  quantum  cre- 

dit,  amat,  et  sperat.  »  Isldorus,  in  Etymo- 

logiis'  :  «  Tria  sunf,  quae  in  religionis  cultu 

ad  colendum  Deum  in  hominibus  perqui- 

runtnr,  scilicet  fides,  spes,  et  charitas.  » 

Augustinus,  de  Boctrina  christiana" : «  Ho- 

mofide,  spe  et  charitafe  subnixus,  et  haec 

tria  inconcusse  retineus,  non  indiget  Scrip- 

turis ,  nisi  ad  alios  instruendos.  »  Idem ,  de 

Trinitate ' :  «  Ubi  sunt  illa  tria,  propter  qu;e 

in   animo  aedificanda  onmium  diviuorum 

librorum  machinamenta  consurguat,  fldes, 

spes,  charitas,  nisi  in  animo  credente  quod 

'  Cic.,de  Invent.,  lib.  II.  —  '  Greg.,  Pasf.,  p.  II, 
c.  X,  in  fiD.  —  '  1(1.,  MoraL,  lib.  II,  c.  xxvii,  ante 
med.  —  '  Ibid.,  lib.  XXVII,  c.  vii,  nou  muUum  a 
priuc.  —  5  jd,^  ,„  Ezech.,  hom.  xvi,  aute  med.  — 
«  Ibid.,  hom.  xxii,  post  med.  —  '  Isid.,  Eiymol., 
Ub.  Vlll,  c.  II.  -  »  Aug.,  de  Dod.  Chnst.,  Ub.  1, 
c.  XXIX.  —  »  Id.,  de  Trinit.,  Ub.  VIII,  c.  iv.  —  '« Id., 


nondum  videt,  et  sperante  atque  amante 

quod  credit?  Amatur  ergo  quod  ignoratur, 
sed  tamen  creditur.  »  Idem ,  in  Soliloquiis  : 
«  Deo  nos  fides  escitat,  spes  erigit,  charitas 
jnngit.  »  Idem'"  :  «  Sine  tribus  i.stis,  scilicet 
fide,  spe  et  charitate,  nulla  anima  sanatur, 
ut  pos.sit  Deum  suum  videre.  »  Bernardus, 
de  Amore  Dei "  :  «  Potest  esse  ut  fides  et  spes 
sint  sine  charitite ;  ut  autem  charitas  fidem 
et  spem  in  se  non  cnntineivt,  non  potest  esse.  » 
Idem,  super  Qui  habitat "  :  «  Dicit  Fides :  Pa- 
rata  sunt  niagna  et  inexcogitabiha  bona  a 
Deo  fidelibus  suis.  Dicit  Spes  :  Mihi  illa  ser- 
vantur.  Sed  Charitas  ait :  Curro  velociter  ad 
illa.  »  Glossa"  :  «  Fide,  et  spe,  et  charitate, 
vere  colitur  Deus,  et  ad  contemplationem 
pervenitur,  quae  est  vita  aeterna.  » 

CAPUT  XXIII. 

De  Fide. 

Gregorius,  in  Homiliis  "  :  «  Fides  earum 
rerum  argumentum  est,  quae  apparere  non 
possunt  :  quae  etenim  apparent,  jam  fldem 
non  habent,  sed  agnitionem.  »  Idem '" :  «  Fi- 
des  non  habet  meritum ,  cui  humana  ratio 
praebet  experiraentum.  »  Idem,  siiper  Eze- 
chielem  '" :  «Non  virtntibus  venitur  ad  fidem, 
sed  fide  pertingltur  ad  virtutes.  »  Augusti- 
nus,  In  homilia  de  Centutn  Ooibus  :  «  Deus 
omnibus  jequaliter  adest ;  sed  ille  apud  Deum 
plus  habet  loci,  qui  plus  attulerit,  non  ar- 
genti,  sed  fldei.  »  Idem,  Contra  Julianum  "  : 
«  Qiiando,  Deo  adjuvante,  ex  vera  vivitur 
fide,  ipse  Deus  adesf,  et  menti  illuminandae, 
ef  concupiscentiae  superandae,  et  molestiae 
perferendae.  »  Idem ,  de  Verbis  Apostoli  "  : 
«  Nullae  majores  divitiae,  nnlli  thesauri,  nulli 
honores,  nulla  mundi  hujus  major  est  sub- 
stanlia,  quam  est  fides  catholica,  quae  pec- 

So/iV..  lib.  1,  c.  VI.  —  "  ImoGuiUelm.  de  S.  Theodor., 
de  Nal.  et  dignit.  div.  Ainoris ,  c.  v.  —  •-  Bern., 
super  Psal.  Qui  liabitat,  serm.  x.  —  "  Gloss.  m  Eccli., 
II.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxvi,  post  med.  — 
—  '6  Ibid.,  iiou  muUum  a  princ.  —  ">  Id.,  in  Ezecfi., 
hom.  six,  ante  med. —  "  Aug.,  cont.  Julian.,  lib.  V, 
c.  111. —  '»  Id.,  de  verb.  Apost.,  serm.  i,  al  CCCLXXXIV, 
n.  3,  et  d«  Temp.,  serm.  xvni. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


9! 


catores  homine;  salvat,  caecos  illuminat,  in- 
flrmos  curat,  catechumenos  baptizat,  impios 
justificat,  pcenitentes  reparat,  justos  aug- 
mentat,  martjTes  coronat.  »  Idem'  :  «  Ille 
credit  in  Christum,  qui  et  sperat  in  Christum, 
et  diligit  Christum.  Nam  si  fidem  quis  habet 
sine  spe  ac  sine  dilectioue,  Christum  esse 
credit,  nou  in  Christum  credit. »  IsiJorus,  de 
SumJiio  Bono ' :  «  Frustra  libiriinosus  sibi  de 
sola  fide  blanditur,  si  bonis  moribus  nou  or- 
natur.  »  Joannes  Cbrysostomus,  super  Mat- 
tlueum '  :  «  Virtus  fidei  in  periculis  secura 
est,  et  in  securitate  periclitatiu-.  »  Idem  : 
a  Fides  nunquam,  »  etc,  infra,  lib.  IV,  de 
Religione  *.  Idem ,  super  Juannem  ^  :  «  Ma- 
gnum  bonum  fldes  est,  quando  a  calida  flt 
mente,  ab  amore  multo,  et  fervente  anima. 
Haec  philosophos  nos  ostendit,  hsec  utilitatem 
humanam  conculcat.  »  Idem  :  «  Sufflcit  fldes 
in  regnum  inducere ;  sed  haec  maxime  con- 
demnare  habet  eos,  qui  vitam  malam  de- 
monstrant.  Qui  enim  sci\it  voluntatem  Do- 
mini  sui ,  et  non  fecit ,  plagis  verberabitur 
multis.  B  Bernardus ,  in  Epistola  *  :  «  Multi 
ante  Salvatoris  adventum  Deum  omnipoten- 
tem  timentes  et  diligentes  suEe  salutis  gra 
tissimum  promissorem,  credentes  eumdem 
in  promissione  fldelem,  ?perantes  cerlissi- 
mum  redemptorem,  in  hac  ude  et  expecta- 
tione  salvati  sunt ,  licet  quando,  et  qualiter, 
et  quo  ordine  salus  repromissa  fleret,  igno- 
rarent.  »  Idem,  super  Cantica''  :  «  Quid  est 
quod  non  inveniat  fldes?  Fides  enim  falsi 
nescia,  atlingit  inaccessa,  deprehendit  igno- 
ta,  comprehendit  immensa,  apprehendit  no- 
vissima,  transcendit  flnes  rationis  humanae, 
terminos  experientise  ac  usum  naturae ,  ip- 
sam  denique  aeternitatem,  suo  illo  vastissimo 
sinu,  quodam  modo  circumcludit.  »  Idem, 
in  Sermonibus'*  :  «  Necesse  est  primo  cre- 
dere  omnium  remissionem  peccatorum  ha- 


'  Aiig.,  de  verb.  Dom.,  serm.  lxi.  —  2  |sid.,  de 
Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  II,  scnt.  8.  —  '  Chrysost.,  1« 
Mallfi.  Op.  imperf.,  hom.  xxxvi.  —  *  Vid.  inf., 
lib.  III,  c.  XIX.  —  '  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  LXi.', 
al.  LXlli,  n.  3.  —  «  Bem.,  ad  Hug.  de  S.  Vict., 
epist.  Lxxvii,   post   med.  —  '  Idem,    super   Cant., 


beri  non  posse,  nisi  per  indulgentiam  Dei ; 
deinde,  quod  nihil  prorsus  habere  queas 
operis  boni,  nisi  etiam  de  hoc  dederit  ipse; 
postremo,  quod  vitam  aBternam  promereri 
nullus  potest  honis  operibus  suis ,  sed  quod 
gratis  a  Deo  detur  vila  aeterna.  b  Idem '  : 
«  Est  fldes  alia  praeceptorum,  alia  signorum, 
alia  promissorum,  qua  credimus  in  Deum, 
qua  credimus  Deum ,  et  qua  credimus  Deo. 
Per  iidem  enim  prseceptorum  credimus  in 
Deum.  Credere  autem  in  Deum,  est  in  eum 
sperare,  et  eum  diiigere.  Per  fidem  autem 
signorum  credimus  Deum,  qui  taliapotesl, 
et  omnia  potest.  Per  fldem  vero  promisso- 
rum,  credimus  Deo,  qui  quidquid  promittit, 
veraciter  complet.  » 

CAPUT  XXIV. 

De  Spe. 

Gregorius,  in  Moralibus '" :  «  Spes  in  aeter- 
nitatem  animum  erigit ;  et  idcirco  nulla  mala, 
quae  exleriustolerat,  sentit. »  Idem" :  «  Tanto 
spes  in  Deum  solidior  surgit,  quanto  pro 
illo  quisque  graviora  pertulerit;  quia  ne- 
quaqaam  retributionis  gaudium  de  aeterni- 
tate  colligitur,  quod  non  hic  prius  pia  tribu- 
latione  seminatur.  »  Augustinus,  in  Confes- 
sionibus  "  :  «  Merito  mihi  spes  valida  in  illo 
est,  quod  sanabis  omnes  iHnguores  meos, 
per  eum  qui  sedet  ad  dexteram  tuam ,  et  te 
inlerpellat  pro  nobis  :  alioquin  desperarem. 
Multi  etiam  et  magni  sunt  languores  mei ; 
sed  ampiior  est  medicina  iua.  »  Idem  " :  «  Vae 
etiam  laudabili  vitae  hominum,  si  remota 
misericordia  discutias  eam  :  quia  vero  non 
exquiris  delicta  vehementer,  flduciaiiter  spe- 
ramus  aliquem  apud  te  locum  invenire  in- 
dulgentiae.  »  Idem,  de  Gratia  Novi  Testa- 
menti  '*  :  «  Non  jam  desperandum  est,  parti- 
cipalione  Verbi   fieri  posse  homines  fllios 

serm.  xxviii,  post  med.,  etserm.  lxxvi,  ante  med.; — 
»  Id.,  in  Annunt.  Dom.,  serm.  —  '  Id.,  Serm.  parv., 
serni.  1 .  —  ''  Greg.,  Moral.,  lib.  VI,  c.  xv,  post  med. 

—  "  Ibid.,  lib.  XX  ,  c.  xii,  cilra  med.  —  '•  Aug., 
Confess.,  lib.  X,  c.  XLili.  —  "  Ibid.,  hb.  IX,  c,  xill. 

—  '•  Id.,  ad  Honor.,  de  gral.  Nov.  Test.,  epist.  cxx. 


92 


PHARETR^  LIR.  II. 


Dei,  quando  filius  Dei  participatione  carnis, 
factus  est  Qlius  hominis.  »  Isidoius ,  in  Ety- 
mologns':  «Spesvocata  est,  quodsit  spes  (a) 
progrediendi  quasi  pes.  »  Ambrosius  :  «  Ne- 
mo  difQdat,  o  etc,  supra,  de  Satisfactione '. 
Joannes  Chrysostomus ,  in  Sermonibus  : 
a  Spes  est  in  qua  salus  nostra  i-onsislit,  et 
quae  de  terris  animas,  velut  quibusdam  ca- 
tenis  cselitus  dependentibus ,  innexas  evehit 
ad  supema.  »  Bernardus,  in  Sermonibus^ : 
«  Spes  triplex  est;  nam  de  Qde  praeceptorum 
oritur  spes  veniae ;  de  fide  signorum ,  spes 
gratiae;  et  de  fide  promissorum,  spes  g\o- 
riae.  »  Idem  *  :  «  Tria  considero,  in  quibus 
tota  spes  mea  consistit :  charitatem  adoptio- 
nis,  veritatem  promissionis,  et  potestatem 
redditionis.  »  Multa  infra,  lib.  IV,  de  Confi- 
dmtia  \ 

CAPUT    XXV. 

De  Charitate. 

Gregorius ,  in  Registro  * :  «  Credat  mihi 
charitas  tua,  quia  valde  contristatus  sum 
de  tristitia  tua ,  ac  si  in  te  injuriam  ipse 
pertulissem.  Dominicis  enim  mandatis  prae- 
cipimur,  proximos  sicut  nosmetipsos  dili- 
gere,  eorumque  languoribus ,  tanquam  pro- 
priisinfirmitatibus,  condolere. »  Idem'  :  «0 
quam  bona  est  charitas ,  quae  ahsentia  per 
imaginem  ,  praesentia  Fibimetipsis  exhibet 
per  amorem ,  divisa  unit ,  confusa  ordinat , 
inaequalia  sociat ,  et  imperfecta  consum- 
mat!  »  Idem* :  «Magistra  bonorum  omnium 
charitas  ,  nihil  sapit  extraneum,  nihil  aspe- 
rum ,  nihil  confasum  :  ita  exercet  corda ,  et 
corroborat,  ut  nihil  grave ,  nihil  difficile, 
sed  fiat  totum  dulce  quod  agitur.  »  Idem  '  : 
0  DuP-i  nos  vobis  per  orationis  opem  con- 

'  Isid.,  Etymol.,  lib.  VIll,  c.  II.  —  '  Sup.,  c.  xx, 
p.  83.  —  '  Bern.,  Serm.  paro  ,  serm.  1.  —  '  Id.,  de 
dilig.  Deo,  c.  xiv.  —  s  vid.  inf..  lib.  IV,  c.  XLili.  — 
"  Greg.,  ad  Euseb.,  lib.  II,  epist.  xxiv,  col.  1083.  — 
'  Ibid.,  ad  Virg.  Aretat.,  lib.  IV,   epist.  L,  col.  1203. 

—  '  Ibid.,  ad  Syagr..  lib.  VII,  epist.  cxili,  col.  1376. 

—  '  Ibid.,  ad  Jonn.  Constantinop.,  lib.  I,  epist.  xxiv, 
col.  1045.  —  i»  Inf.,  lib.  IV,  c.  xxi.  —  "  Greg.,  ad 
Januar.  Calarit.,  lib.  VU,  p.  II,  epist.  il,  col.  1311. 


jungimus ,  quasi  ambulantes  per  lubricum, 
vicissim  manum  nobis  tenemus  :  fltque  ex 
magna  provisio:;e  charitatis,  ut  eo  singu- 
lorum  robustius  charitas  perfigatur  (6),  quo 
et  alter  altero  magis  (c)  innititur.  »  Idem  : 
«  Si  me  participem ,  »  etc,  infra,  hbro  IV, 
de  Commnnitate  ">.  Idem  "  :  «Dum  unum  in 
redemptoris  nostri  corpore  membrum  su- 
mus ,  sicut  in  culpa  tua  dilaceror ,  ita  quo- 
que  in  bona  actione  laetiQcor.  »  Idem  "  ; 
«  Inimici  dilectio  lunc  veraciter  custoditur, 
cum  nec  de  ejus  profectu  dejicimur ,  nec  de 
ruina  illius  laetamur.  »  Idem  "  :  «  Charita- 
tem  recte  praedicator   egregius  vinculum 
perfectionis  vocat  :  quia  virtutes  quidem 
caeterae  perfeclionem  generant,  sed  tamen 
eas  charitas  ita  ligat,  ut  ab  amautis  mente 
dissolvi  jam  nequeant.  »  Idem  '*  :  «  Charita- 
tis  cum  sit  proprium  nutrire  concordiam , 
servare  composita,  dissociata  conjungere, 
prava  corrigere ,  et  virtutes  caeteras  perfec- 
tionis  suae  munimine  sohdare ,  quisquis  in 
ejus  radice  se  inseruerit,  necaviriditate  de- 
flcit ,  nec  a  fruetii  iiianescit.  »  Idem  '*  : 
«  Nec  abesse  credendus  est ,  qui  per  dilec- 
tionis  vinculum  animis  inhaeret.  »  Idem  ,  in 
Moralibus  '*  .•  «  Virtuti  mortis  dilectio  com- 
paratur,  quia  nimirum  mentein  ,  quam  se- 
mel  ceperit  ,   a   dilectione  mundi  funditus 
occidit  »  Idem  '"  :  «  Quod  valde  mens  amat, 
etiam  in  sermone  replicat.  »  Idem  '*  :  «  Pro- 
batio  sauctitatis  non  est  signa  facere,  sed 
unumquemque  ut  se  diligere ,  de  Deo  au- 
tem  vera  cognoscere  ,  de  proximo  vero  me- 
liora  quam  de  semetipso  sentire.  »  Idem  '  : 
«  Per  amorem  Dei  amor  proximi  gignitur , 
et  per  amorem  proximi  amor  Dei  nutritur. » 
Idem,  in  Pastorali  "  :  «  Nostra  sunt  etiam 
illa  bona ,  quae  imitari  non  possumus  ,  sed 

—  "  Id.,  Moral.,  lib.  .\XII,  c.  vi,  fere  in  princ.  — 
"  Id.,  ad  Virg.  Arel.,  lib.  IV,  epist.  L,  col.  Ii03.  — 
•k  Id.,  ad  Syagr.,  lib.  VII,  epist.  cxiii,  col.  1376.  — 
'5  Id.,  ad  Areg.  Vapinc,  lib.  IX,  epist.  LXU,  col.  1476. 

—  '*  Id.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  xii,  circa  iin.  —  "  Ibid., 
lib.  XXXI,  non  loniie  a  princ. —  '*  Ibid.,  c.  ix,  circa 
fin.  —  "  Ibid.,  lib.  VII,  c.  x,  non  longe  a  princ.  — 
'"  Id  ,  Pastor.,  p.  III,  c.  1,  admon.  11. 

(a)  Al.  pes.  —   (41  Labb.   robustius  pes  figatur.  — 
(c)  Id.,  in  alterum  alter. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATR. 


93 


in  aliis  amamus ,  et  amantium  fiunt  quae- 
cunique  aniantiir  iii  nobis.  Hinc  ergo  pen- 
sent  invidi,  charitas  qiiantae  virtutis  est, 
quae  alieni  laboris  opera ,  nostra  siue  labore 
facit.  »  Idem ,  in  Homiliis '  :  «  Vis  amoris 
hoc  «^gere  in  animo  solet ,  ut  quem  ipse 
semper  cogitat,  nullum  alium  credat  igno- 
rare.  »  Idem  '  :  «  Minus  proximum  amare 
convincitur,  qui  non  cum  eo  in  iiecessitate 
illius  etiam  ea,  quae  sibi  sunt  necessaria, 
partitur.  »  Idem  :  «  llle  vere  Deum,  »  etc, 
supra ,  capitulo  de  Consensu  \  Idem  *  :  «  Si 
quis  quemlibet  amat,  sed  propter  Deum  non 
amat,  charitatem  non  habet,  sed  habere  se 
simulat,  sive  putat.  Charitas  autem  veraest, 
cum  et  in  Deo  diligitur  amicus,  et  propter 
Deum  diligitur  inimicus.  »  Idem,  de  dilec- 
tione  Conditoris  '  :  «  Lingua,  mens ,  et  vita 
requirantur.  »  Idem  ^ :  «  Nunquam  est  Dei 
amor  otiosus  :  operatur  etenim  magna,  si 
est;  si  vero  operari  renuit,  amor  non  est.  » 
Idem  '  :  «  Si  quod  impendi  nobis  recte  vo- 
lumus,  hoc  aliis  impartimur,  et  quod  nobis 
fieri  nolumus  ,  hoc  aliis  facere  devitamus  , 
tunc  charitatis  jura  illsesa  servamus.  » 
Idt^m,  siiper  Ezechielem"  :  «  Tantum  quis- 
que  portat  proximum ,  quanlum  amat.  Si 
enim  amas  ,  portas ;  si  desistis  amare ,  de- 
sistis  tolerare.  »  Idem  ,  super  Cantica  ^  : 
«  Charitas  sancta  cor  pacificat,  mentem  in 
tenlationibus  roborat ;  et  ut  sedes  sapientise 
sit  anima  justi,  quietem  tribuit,  et  locum 
praeparat. »  Ambrosius,  de  Officiis '"  .•  «  Non 
minus  vos  diligo ,  quos  in  Evangelio  genui, 
quam  si  conjugio  suscepissem.  Non  enim 
vehementior  est  natura  ad  diligendum  , 
quam  gratia.  »  Idem  " :  «  PIus  certe  diligere 
debemus,  quos  perpetuo  nobiscum  putamus 
futuros,  quam  quos  tantum  in  hoc  sajculo.  » 
Isidorus,  deSummo  Bono  '^ :  «  Quamvis  non- 
nuUi  fide  atque  operibus  sanctitatis  videau- 


tur  esse  participes,  tamen  quia  privantur 
charitate  fraternaj  dilectionis,  nulium  ha- 
bent  incrementum  virtutis.  »  Hieronymus, 
in  Epintola  "  :  «  Nihil  amantibus  durum, 
nullus  difficilis  labor  iu  amore.  Amemus  et 
nos  Chrislum,  et  facile  videbitur  omne  dif- 
ficile.  »  Idem,  m  Sermonibus :  «  Hoc  habet 
proprium  impatiens  amor,  ut  quem  deside- 
rat,  semper  invenire  se  credat  :  ignorat  si- 
quidem  judicium ,  ratione  multoties  caret , 
nescit  modum ,  nec  aliud  cogitare  potest , 
quam  quod  diligit.  Amor  non  accipit  de  im- 
possibilitate  solatium ,  neque  ex  difficultate 
remedium.  »  Augustinus,  de  Doctrina  Chri- 
stiana  '* :  «  Quatuor  sunt  diJigenda :  unum, 
quod  supra  nos  est;  aUeruui ,  quod  nos  su- 
mus;  tertium  ,  quod  juxta  uos  est;  quar- 
tum,  quod  infra  nos  est.  »  Idem  '*  :  «  Ille 
juste  et  sancte  vivit ,  qui  rerum  integer  aes- 
timatorest.  Ipse  autem  est,  qui  ordinatam 
habet  dilectionem ,  ne  aut  diligat  quod  non 
est  diligendum,  aut  non  diligat  quod  est  dili- 
gendum ;  aut  amplius  diligat  quod  minus est 
dihgendum;  aut  aeque  diligatquod  minusvel 
amplius  diligendum  est ;  aut  minus  vel  am- 
plius,  quod  aeque  diligendum  est.  »  Idem  ''^  : 
«  Omnis  peccator  i  n  quan  tum  peccator  est,  non 
esi  diligendus  ;  et  omnis  homo ,  in  quantum 
homo  est,  diligendus  estpropter  Deum;  Deus 
autem  propter  seipsum.  faitsi  Deus  omni  ho- 
mine  amplius  diligendus  est ,  ampiius  quis- 
que  Deum  debet  diligere ,  quam  seipsum.  » 
Idem  "  :  «  Onmes  seque  diligendi  sunt ;  sed 
cum  omnibus  prodesse  non  possis,  his  po- 
tissimum  consulendum  est,  qui  pro  loco- 
rum,  vel  temporum ,  vel  quarumhbet  re- 
rum  opportunilatibus,  conslrictius  tibi  quasi 
quadam  sorte  junguntur.  »  Idem,  de  Cate- 
chizandis  rudibus  '"  :  «  Diligamus  Deum , 
quoniam  prior  dilexit  nos ,  et  fllio  suo  unico 
non  pepercit ,  sed  pro  nobis  omnibus  tradi- 


'  Greg.,  in  Evang.,  hom.  sxv,  ante  med.  —  ^  Ibid., 
hom.  x.\,  circa  med.  —  '  Vid.  .sup. ,  c.  iv,  p.  67.  — 
*  Ibid.,  hom.  x.xxviii,  circii  med. —  o  Ibid.,  hom.  xxx, 
non  longeaprinc.  —  *■  Ibid.  — ''Ibid.,  hom.  x.^xviii, 
circa  med.  —  *  Id.,  in  Ezec/t.,  hom.  xxxv,  ante  med. 
—  '  Id.,  Expos.  in  Cant.,  i,  aliquantulum  a  princ.  — 


"  Auibros.,  de  Offic.,  lib.  I,  c.  vii.  —  n  Ibid.,  coase- 
queoter.  —  '^  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  in, 
sent.  1.  —  "  Hieron.,  ad  Eustvch.,  e[pist.  xxii,  versus 
liu.  —  *  Aug.,  de  Docl.  Cknst.,  lib.  I,  c.  x.\ill.  — 
'»  Ibid.,  c.  xxvii.  —  '6  Ibid.,  couseq.  —  "  Ibid., 
c.  xxviu.  —  "  Id.,  de  Catech.  liudil,.,  c.  iv. 


94 


PHARETR^  LIB.  II. 


dit  eum.  Si  amare  pigebat,  saltem  redamare 

non  pigeat  :  nulla  enim  est  major  ad  amo- 

rem  iuvitatio  ,  quam  praevenire  amando ; 

et  nimis  durus  est  animus ,  qui  dilectionem 

si  nolebat  impendere ,  noluit  repcndere.  » 

Idem ' :  «  Maxime  propterea  Christus  adve- 

nit  ,  ut  cognosceret  homo  quantura  Deus 

diligat  eum;  et  ideo  cognosceret,  nt  ejus 

dilectione ,  a  quo  prior  dileetus  est ,  inardes- 

ceret.  »  Idem  ,  de  Periectione  juslitiw  '  : 

B  Perfecta  charitas  foras  mittit  timorem ,  et 

facit  prajcepti  sarcinam  levem  ,  non  solum 

non  prementem  onei"e  ponderum  ,  verum 

etiam  sublevautem  vice  pennarum.  »  Idem, 

de  Yiduitatis  bono  '  :  «  Nullo  modo  sunt 

onerosi  labores  amantium  ;  sed  etiam  ipsi 

delectant,  sicut  venanlium  ,  aucupantium, 

et  piscantium.  »  Idem  *  «  In  eo ,  quod  ama- 

tur,  aut  ncn  laboratur ,  aut  etiam  labor  ama- 

tur.  »  Idem  ,  de  Tnnilate "  :  «  Qui  amat 

homines ,  aut  quia  justi  sunt ,  aut  ut  justi 

sint ,  amare  debet.  Sic  enim  .«^eipsum  amare 

debet ,  aut  quia  justus  est ,  aut  ul  justus  sit : 

sic  enim  diligit  proximum  tanquam  seip- 

sum  sine  ullo  periculo.  »  Idem  ^  :  «  Nemo 

aliquid  volens  facit ,  quod  non  in  corde  suo 

prius  dixerit.  Quod  verbum  amore  concipi- 

tur ,  sive  creaturae ,  sive  Creatoris.  »  Idem , 

de  Moribus  Ecdesiw  ' :  «  Nihil  est  tam  du- 

rum  atque  ferreum  ,  quod  non  amoi'is  igne 

viucatur  :  quo  cum  se  anima  rapit  in  Deum, 

super  omnem  carnis  naturam ,  libera  et  ad- 

miranda  volitabit   pennis  pukherrimis  et 

integerrimis  ,  quibus    ad   Dei  aniplexum 

amor  castus  iunititur.  »  Idem  *  :  «  Solus  se 

novit  diligere ,  qui  Deum  diligit.  »  Idem  '  : 

«  Qui  diligit  proximum ,  agit  quantum  po- 

test ,  ut  salvus  corpore  ,  salvusque  animo 

sit ;  sed  cura  corporis  ad  salutem  animi  re- 

ferenda  est. » Idem,  deSpiritu  et  Littera  '" : 

a  Sciri  aliquid  et  credi ,  et  lamen  uon  diligi 

>  Aug.,  de  Catech.  Rudib.,  c.  iv,  paulo  post.  —  -  Id  , 
Je  Perf.  juslit.  —  '  Id.,  de  Bon.  Viduit.,  c.  sxi.  — 
»  Ibid  ,  conseq.  —  ^  id.,  de  Tnmi.,  lih.  VIII,  c.  vi. 
—  "  Ibid.,  lib.  IX,  c.  VII.  —  "'  Id.,  de  Uorib.  Encles., 
c.  ixii.  —  »  Ibid.,  c.  XXVI.  —  9  Ibid.,  c.  xviu.  — 
'"  Id.,  de  Spir.,et  Liiit.,  c.  xxxvi.  —  'i  Id.,  de  Civit. 
Dei,  lib.  XIV,  c.  vi.  —  •>  Ibid.,  lib.  XV,  c.  xxii.  — 


potest  :  diligi  autem  quod  neque  scitur, 
ncque  creditur,  non  potest.  »  Idem,  de  Ci- 
vitate  Dei  "  :  «  Perfectutn  odium  debet  ma- 
lis ,  qui  secundum  Deum  vivit  :  sic ,  ut  nec 
propter  vitium  oderit  hominem ,  nec  amet 
vitium  propter  hominem ;  sed  oderit  vilium, 
amet  hominem.  »  Idem  ":  «  Mihi  videtur, 
quod  defmitio  brevis  et  vera  virtutis  ,  est 
ordo  amoris.  »  Idem  ,  de  Conjugiis  adulte- 
rinis  "  :  «  Multa  sunt  facienda  non  jubente 
lege ,  sed  libera  voluulate  :  et  ea  sunt  in 
nostris  offlciis  gratiora  ,  quae  cum  liceret 
nobis  etiam  non  impendere,  causa  tamen 
dilectionis  impendimus.  »  Idem ,  de  Solilo- 
quiis  '*  :  «Impatiens  animus,  nec  lacbrymis 
modus  flt ,  nisi  amori  detur  quod  amatur.  » 
Idem,  de  Yerbis  Apostoli  '^ :  «  Nihil  sic  probat 
amicum ,  quemadmodum  oneris  portatio. » 
Idem,  super  primam  Canonicatn  Joannis^'  : 
«  Tahs  est  quisque,  quaiis  ejus  dileclio  est. 
Terram  diligis?  terra  es.  Deum  diligis?  quid 
dicam?  Deus  es.  Ego  ,  inquit '',  dixi  :  Dii 
estis.  Idem ''  :  «  Charitas  ut  perficiatur , 
nascitur ;  cum  fuerit  nata ,  nutritur ;  cum 
fuerit  nutrita ,  roboratur ;  cum  fuerit  robo- 
rata ,  perficitur ;  cum  ad  perfectum  venerit, 
qui J  dicit  '•  ?  Mihi  vivere  Christus  est ,  et 
mori  lucrum. »  Idem  "  :  «Dihge,  et  quod  vis 
fac.  Sive  taceas,  dilectione  tace;  sive  clames, 
dilectione  clama :  sive  emendes,  dilectione 
emenda  ;  sive  parcas  ,  dilectione  parce.  » 
Idem,  in  Epistola  *'  :  «  Diligentia  charitatis. 


freneticum  castigare. 


lelhargicum  stimu- 


lare,  ambos  amare  :  ambo  oCfenduntur,  sed 
ambo  diliguntur  :  ambo  molestari,  quandiu 
aegrisunt,  indignantur;  sed  ambo  sanati, 
gratulantur.  »  Idem  *- :  «  Diliges  Dominum 
Deum  tuum  ex  toto  corde  tuo ,  et  ex  tota 
anima  tua,  et  ex  tota  mente  tua,  et  diliges 
proximum  tuum  sicut  teipsum.  Hic  Physica, 
quoniam  omuesomnium  uaturarum  causae 

"  Id.,  de  Conjug.  Aduller.,  lib.  I,  c.  xiv.  —  "  Aug., 
Solilog.,  lib.  1,  c.  1.  —  '5  Id.,  de  verb.  Apost., 
serin.  xiil.  —  '*  Id.,  ia  I  Joan.,  Uact.  ll,  n.  14.  — 
"  Psal.  l;;xxi,  6.  —  "  Aug.,  lib.  cit.,  tracl  v,  n.  4.  — 
'9  Pliilip.,  I.  21.  —  -'"  Aug.,  ibid.,  tract.  vn,  n.  8.  — 
"  Id.,  ad  Fest.,  epist.  CLXVII,  al.  LXXXIX,  n.  6.  — 
"  Id.,  ad  Vulusian.,   epist.  iii,  al  cxxxvil,  u.  il. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM 

in  Deo  creatore  sunt.  Hic  Ethica ,  quoniam 
vita  bona  et  honesta  non  aliunde  fonnalur , 
quani  cum  ea ,  quae  diligenda  sunt ,  quem- 
admodum  diligenda  sunt ,  diliguntur ,  Iioc 
est  Deus,  et  proximus.  Hic  Logica ,  quo- 
niam  veritas  lumenque  animse  rationalis 
non  nisi  Deus  est.  »  Idem  '  :  «  In  hac  dilec- 
tioue  virtus  non  est,  nisi  diligere  quod  dili- 
gendum  est.  Id  eligere,  prudentia  est :  nullis 
inde  averti  molestiis,  fortiludo  est ;  nullis 
illecebris ,  temperantia  est ;  nulla  superbia , 
juslitia  est.  Quid  autem  eligamus ,  quod 
praecipue  diligamus,  nisi  quo  nihil  melius 
inveuimus?  Hoc  Deus  est,  cui  si  aliquid 
diligendo  vel  prseponimus,  vel  aequamus  , 
nosipsos  diligere  nescimus. »  Idem  * :  «  Tan- 
to  nobis  melius  est  ,  quanto  nos  magis 
in  illum  iums,  quo  uihil  melius  est.  Imus 
autem  non  ambulando ,  sed  amando  :  quera 
tanto  habebimus  praesentiorem  ,  quanto 
eumdem  amorem,quo  in  eum  tendimus, 
poterimus  habere  puriorem.  »  Idem ' :  «  Nou 
faciunt  bonos ,  vel  malos  mores ,  nisi  boni , 
vel  mali  amores.  »  Idem  *  :  «  Debet  homo 
proximum  diligere  tanquam  seipsum  ,  ut 
quem  poterit  hominem  ,  vel  beneflcenlise 
consolatione  ,  vel  doctrinae  inrormatioue,  vei 
disciplinae  coercitione,  secum  ducat  ad  co- 
lendum  Deum.  »  Idem ,  in  libris  Confessio- 
num  '  :  «  Minus,  Domine,  te  amat,  qui  ali- 
quid  tecum  amat,  quod  non  propter  te  amat. 
0  amor,  qui  semper  ardes ,  et  nunquam  ex- 
tingueris  !  Charitas,  Deus  meus,  accende 
me.  Continentiam  jubes  ;  da  quod  jubes ,  et 
jube ,  quod  vis.  »  Idem  '  :  «  Domine ,  amore 
tuo  percussisti  cor  meurn ,  et  amavi  te  :  sed 
et  ccBlum,  et  terra,  et  omnia  quae  in  eis 
suiit,  ecce  undique  mibi  dicunt ,  ut  amem 
te;  nec  cessant  dicere  omnibus,  ut  inexcusa- 
biles  sint.  »  Idem ' :  Pondus  non  ad  ima  tan- 
tum  est ,  sed  ad  locum  suum.  Ignis  enim 
sursura  tendit,  deorsum  lapis.  »  Et  infra  '  : 
«  Minus  ordinata,  inquieta  sunt ;  ordinautur. 


Ef  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  95 

et  quiescunt.  Pondus  meum  amor  meus  : 
eo  feror,  quocumque  feror.  Dono  tuo  accen- 
dimur  ,  et  sursum  fetimur  :  inardescimus, 
et  imus;  ascendimus  ascensiones  in  corde, 
et  cantamus  canticum  graduum.  »  Idem  '  : 
«  Deus  meus,  quid  amo ,  cum  te  amo  ? 
Non  speciem  corporis,  nou  decus  temporis, 
nec  candorem  lucis,  non  dulces  melodias 
cantilenarum  omnimodarum ,  non  florum , 
et  unguentorum,  et  aromatum  suavem  olen- 
tiam,  non  manna,  et  melia,  non  membra 
carnis  amplexibus  acceptabilia :  non  haec 
amo,  cum  amo  Deum  meum.  Et  tamenamo 
quamdaui  lucem  ,  et  quamdam  vocem,et 
quemdam  odorem  ,  quemdam  cibum  ,  et 
quemdam  amplexum  ,  cum  amo  Deum 
meum  lucem,  vocem,  odorem ,  cibum ,  am- 
plexum  interioris  hominis  mei,  ubi  fulget 
animae  meae,  quod  uon  rapit  tempus  ;  et  ubi 
olet ,  quod  non  spargit  flatus ;  et  ubi  sapit , 
quod  uon  minuit  edacitas;  et  ubi  Iiaeret, 
quod  non  divellit  satietas.  »  Idem,  de  Laude 
charitatis  '"  :  «  Divinarum  scripturarum 
multiplicem  abund--intiam  ,  lalissimamque 
doctrinam  sine  ullo  errore  couiprehendit , 
et  sine  ullo  labore  custodit ,  cujus  cor  ple- 
num  est  charitate,  dicente  Apostolo  "  :  Fle- 
nitudo  legis  est  charitas.  Idem  " :  «  Ille  te- 
net ,  et  quod  patet ,  et  quod  latet  in  divinis 
sermonibus,  qui  charilatem  tenet  in  mori- 
bus.  »  Idem  "  :  «  Fratres,  sectamini  chari- 
tatem,  dulce  et  salubre  vinculum  mentium, 
sine  qua  dives  pauper  est,  et  cum  qua  pau- 
per  dives  est.  »  Idem  "  :  «  Charitas  iu  ad- 
versitatibus  tolerat ,  iu  prosperitatibus  tem- 
perat ;  in  duris  passionibus  fortis ,  ia  bonis 
operibus  hilaris ;  in  tentatione  tutissima ,  in 
hospitalitate  latissima ;  intcr  veros  fratres 
laetissima  ,  inter  falsos  paticntissima.  » 
Idem  '^  :  «  Charitas  ca^ta  fuit  iu  Susanna 
erga  virum;  in  Anna,  post  virum;  in  Ma- 
ria,  prffiter  virum  ;  libera  in  Paulo  ad  ar- 
guendum ;  humihs  in  Petro  ad  obediendum ; 


'  Aug.,  ad  Mac,  epist.  Lvi,  al.  CLV,  n.  13.  —  ■  lliid.  '  Ibitl.  —  ^  IbiJ.,  lib.  X,  c.  vi.  —  i"  Aiig.,  tracl.  dt 
—  ^  Ibid.  —  '  Ibid.,  u.  15.  —  *  Id.,  Con/.,  lib.  X,  Luud.  Charit.  —  i'  r.om.,  sni,  10.  —  "  Aug.,  loc.  cit. 
c.  XXIX.  —6  Ibid.,  c.  VI.  —  '  Ibid.jlib.  XIU,  c.  u.—       —  '^  Ibid.  —  "  Ibid.  —  '^  Ibid. 


96  1'HARETR^  LIB 

humana  in  Christianis  ad  confitendiini ;  di- 
vlna  in  Christo  ad  ignoscemium.  »  ideni  '  : 
a  Charitas  intiT  opprobria  secura  est ;  inter 
odia,  beneflca  ;  inter  iras  ,  placida;  inter 
insidias,  innoceus;  in  ii.iquitate,  geniens; 
inveritate,  respirans;  in  virlute,  congra- 
tulans.  »  Idem ,  in  Meditationtbus  ' :  «  Non 
melius,  nec  decentius,  quam  por  dilectio- 
nem  rependi  potest,  quod  per  dilectionem 
dalum  est. »  Avictor  de  Spiritu  et  Anima  ' : 
«  Miser  ego ,  quantum  deberem  diligere 
Deuni  nieum ,  qui  me  fecit  cum  non  eram, 
redemit  cum  perieram !  Non  eram,  et  de 
nihilo  me  fecit,  non  lapidem ,  non  arborem, 
non  avem ,  aut  aliqnod  de  animalibus  ,  sed 
voluit  nie  esse  hominem  :  dedit  mibi  vivere, 
sentire,  discernere,  et  intelligere.  Perieram, 
et  ad  raortalem  descendit,  mortalitatem  sus- 
cepit,  mortem  sustinuit,  mortem  vicit,  et 
sic  me  restauravit.  »  Idem  * :  «  Multa  sunt 
in  me ,  de  quibus  coram  Deo  erubesco  ,  et 
pro  quibus  valde  illi  disphcere  tinieo  :  nec 
pro  omnibus  his ,  quod  illi  impendam  ha- 
beo,  nisi  tantum  ut  diligam.  Non  enim  me- 
Uus,  »  elc,  ut  supra.  Idem » :  a  Amat  Deus, 
utametur;et  cum  amat,  nihil  aliud  vult 
quam  amari .  Sciens  ipso  amore  beatos ,  qui 
se  amaverint,  per  amorem  venit  ad  homi- 
nes,  venit  in  homines  ,  factus  est  homo , 
et '  delicice  illius  esse  cum  filiis  hominum. 
Joannes  Ciirysostomus ,  saper  Matthceum  ' : 
«  Omnis  species  justitise  in  malis  inveuitur; 
sed  sola  gratia  vera3  charitatis  non  inveni- 
tur,  nisi  in  servis  Dei.  »  Idem,  de  Compunc- 
tione  cordis  ' :  «  Hic  amantium  mos  est ,  ut 
amorem  suum  silentio  tegere  nequeant;  sed 
uecessariis  suis  et  caris  efTerunt,  et  pro- 
dunt ,  et  flammas  amoris  intra  pectus  cohi- 
bere  nou  possunt.  »  Idem  ,  super  Joannem: 
«  Etsi  fratres  iusaiiabiliter  aegrotaveriut , 
maueamus  curantes ,  et  portemus  ad  invi- 


II. 


I  A\ig.,  loc.  cit.  —  •  Id.,  Medit.,  de  dilirj.  Deo, 
c.  \l ;  rfe  Spir.  et  Anim.,  c.  xvu.  inter  Op.  S.  Aug.  — 
»  De  Siiir.et  Anim.,  loc.  cit.  —  '  Ibid.,  post  med.  — 
'  Ibid.,  c;.  x.\xvi.  —  >■  Prov.,  viu,  31.  —  '  Cbrjsost., 
in  ilaltli.  Op.  imp.,  hom.  v.  —  8  Id.,  de  Comp.  Cord., 
lib.  I,  c.  V.  —  s  Imo  Guillelm.  S.  Tbeod.,  de  Nat.  et 


com  onera  :  ita  enim  implehimus  legem 
Christi  ,  et  promi.ssis  potiemur  bonis.  » 
Idem  :  «  Vitam  nihil  ita  facit  claram ,  ut 
amor.  »  Bernardus ' ,  de  Amore  Dei,  lo- 
quens  de  verbo  iilo  Lucce  '"  :  DHiijes  Domi- 
num ,  etc:  «  Qualuor  in  Denm  a  nobis  et 
toti  exigunlur  afTectus.  In  eo  quod  dicit : 
Ex  toto  corde  tuo,  totam  sibi  vendicat  vo- 
luntatem  ;  in  tota  anima,  totuni  amorem  ; 
in  omnihm  viribus ,  virtutem  designat  cha- 
ritatis ;  in  tota  mente ,  fruitionem  sapien- 
tiae.  Primum  autem  horum  ,  scilicet  volun- 
tas,  ad  Deum  animam  movet  ,  amor  pro- 
movet  ,  charitas  contemplatur ,  sapientia 
fruitur.  »  Idem  "  :  «  Nihil  aliud  est  amor , 
quam  vehemeiis  etbene  ordinata  voluntas.  » 
Idem  "  :  «  Te,  Domine,  velle,  et  vehemen- 
ter  velle,  quod  est  le  amare,  et  singulariter 
amare :  quia  amari  non  liignaris  cumaliqua 
alia  rc ,  sive  carnali ,  sive  spirituaU  ,  sive 
terrestri,  sive  ccelesti,  quae  non  ametur  pro 
te.  Hoc  demum  est  non  velle  nisi  bonum  , 
boc  est  habere  quaecumque  vult  omnia; 
quia  habet  te  quis ,  in  quantum  amat  te.  » 
Idem ,  de  Diligendo  Deo  "  :  «  Causa  dih- 
gendi  Deum  Deus  est,  luodus  est  sine  modo 
diligere.  »  Idem  "•  :  «  Vide  quo  modo ,  imo 
quam  sine  modo  a  nobis  Deus  amari  me- 
ruit :  qui  pi'ior  ipse  dilexit  nos,  tantus,  et 
tanium  et  gi-atis,  tantillos  et  tales. »  Idem  "  : 
«  Non  sine  praemio  diligitur  Deus ,  etsi  abs- 
que  praemii  intuitu  sit  diligendus.  Vacua 
namque  vera  cliaritas  esse  non  potest,  nec 
tamen  mercenaria  est,  '^  quippe  non  qucerit 
quce  sua  sunt:  affectus  est,  non  contractus.» 
Idem  '^  :  «  Quidquid  propter  aliud  amare 
videaris,  id  plane  anias,  quo  araoris  finis 
pertendit ,  non  per  quod  tendit.  »  Idem , 
super  Cantica'^:  «  Quantitas  uniuscujusque 
aniraae  aestimatur  ex  mensura  charitatis, 
quam  habet  :  ut,  verbi  gratia,  quae  mul- 
tum  charitatis  habet  magna  sit ;  quae  pa- 


dignit.  div.  Amor.,  c.  l,  in  princ.  —  '"  iuc.,  z,  27. 

—  "  De  Nat.  et  dign.,  etc,  c.  vii.  —  <'  Ibid.  — 
"  Ijern.,  de  dilig.  Deo,  in  priuc.  —  "  Ibid.,  ante  med. 

—  >5  Ibid.  —  •'  I  Cor.,  xiii,  3.  —  "  Beru.,  de  dilig. 
Deo.  —  "  Id.,  super  Cant.,  serm.  xxvii,  post  med. 


DE  PRINC1PA.LIUM  VITIORIBI  ET 

rum,  parva;  qu£e  vero  nihil,  nihil,  dicente 
Apostolo ' :  Si  charitatem  non  habuero,  nihil 
sum.  3  Idem  ' :  «  Xec  ignoro,  quia '  honorre- 
gisjudicium  diligit;  sed  praeceps  amor  nec 
judicium  praestolatur.  nec  consilio  tempera- 
tur,  nec  pudore  fraenatur,  nec  rationi  subji- 
citur.  Rogo ,  supplico  ,  flagito  ' ,  oscidetur 
me  osculo  oris  sui.  »  Idem  ^ :  a  Ubi  amor 
est  ,  labor  non  est ,  sed  sapor.  »  Idem  ^  : 
«  Non  abduci  blanditiis ,  non  seduci  falla- 
ciis,  nec  injuriis  frangi,  toto  corde,  tota 
anima ,  tota  virtute  diligere  est.  »  Idem '  : 
a  Valde  mihi  amandus  est,  per  quem  sum, 
vivo ,  et  sapio ,  si  iugratus  non  sum  et  in- 
dignus.  Dignus  plane  est  morte ,  qui  tibi, 
Domine,  recusat  vivere ,  et  mortuus  est ;  et 
qui  tibi  non  sapit ,  desipit :  et  qui  curat  esse, 
nisi  propter  te,  pro  nihilo  est ,  et  nihil  est. » 
Idem  '  :  Spiritus  est  Deus ',  et  concupiscit 
decorem  animae  illius ,  quam  forte  adverte- 
rit  in  spiritu  ambulantem,  et  curam  carnis 
non  perflcientem  in  desiderio,  praesertim 
cum  sui  amore  flagrantem  conspexerit.  » 
Idem  '" :  «  Fateor,  non  sustinui  pondus  diei 
etsestus;  sedjugum  suave,  et  onus  levepro 
beneplacitopatrisfamiliasporto.  Opus  meum 
vix  unius  horBB  ;  et  si  plus  ,  prae  amore 
nonsentio. » Idem,  de duodecim  Gradibus^^ : 
a  Vere  dulcis,  et  suavis  cibus  charitas ,  quae 
fessos  allevat ,  debiles  roborat  ,  mcestos 
laetiflcat ,  denique  '-  jugum  veritatis  facit 
suave,  et  onus  leve. »  Idem,  de  Prcecepto  et 
Bispensatione  "  :  «  Fons  vitoe  charitas  est ; 
nec  vivere  animam  dixerim,  quce  de  illo 
noQ  hauserit.  Haurire  porro  quo  modo  po- 
test,  nisi  fuerit  praesens  ipsi  fonti,  qui  cha- 
ritas  est ,  quse  Deus  est  ?  Praesens  ergo  Deo 
est ,  qui  amat  Deum  ,  in  quantum  amat.  » 
Idem,  '*  in  Epistola  :  «  Bona  mater  charitas, 
quae  sive   foveat  infkmos ,  sive   exerceat 

'•  1  Cor.,  XIII,  2.  —  »  Bern.,  super  CarU.,  serni.  is, 
non  longe  a  princ.  —  '  Psal.  xcviii,  4.  —  *  Cunt., 
I,  1.  —  *  Bem.,  super  Cant.,  serm.  Lxssv,  post  med. 

—  "  Ibid.,  serm.  xx,  paulo  post  med.  —  '  Ibid.,  in 
princ.  —  '  Ibid.,  serm.  xxxi,  post  med.  —  9  Joan., 
IV,  2i.  —  ">  Bem.,  super  Cant.,  serm.  xiv,  post  med. 

—  •'  Id.,  da  duod.  grad.  Humiiit.  —  '-  Matth.,  xi,  39. 

—  '^  Bern.,  de  Prcec.  et   Ditp.,  versus  fin.  —  "  Id., 

TOM   VU, 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  97 

pi'Ovectos,  sive  arguat  inquietos,  diversis 
diversa  exhibens,  sicut  filios  diligit  univer- 
sos.  »  Idem  "  :  «  Servite  in  charitate  ifla , 
qua8  timorem  expellit ,  labores  non  sentit , 
meritum  non  intuetur ,  praemium  non  re- 
quirit,  et  tamen  plus  omnibus  urget.  » 
Idem,  in  Apologia  '*  :  a  0  quanta  flducia 
charitatis!  Alius  operatur,  non  amans;  et 
alius  amat,  nihil  operans :  ille  quidem  opus 
suum  perdit ;  istius  vero  charitas  nunquam 
excidit.  »  InterUnearis  *'  ;  «  Omnia  faciha 
amanti.  »  Interiinearis  '*  :  Nullum  permittit 
Deus  cadere,  qui  ei  servit  vero  amore.  » 

CAPUT  XXVI. 

De  quatuor  Cardinalibus  VirtiUibus. 

Gregorius,  in  31oralibus"  :  «  Prudentia, 

temperantia,  fortitudo,  atque  justitia,  tanto 

perfectse  sunt  singulae,',  quanto  vicissim  si- 

bimet  junctae.  »  Idem,  super  Ezechielem  ^" : 

«  Unusquisque  tantum  prudens  est,  quantum 

temperans,  fortis  et  justus;  tautum  tempe- 

rans,  quanttun  prudens,  fortis  et  justus; 

tantum  fortis ,  quantum  prudens,  temperans 

etjustus;  tantum  justus,  quantum  prudens, 

temperans  et  fortis.  »  Augustinus  :  «  In  hac 

dilectione,  »  etc,  supra,  de  Charitate  ". 

Idem,  de  Trinitate  -^ :  « Illud,  quod  agit  justi- 

tiain  subveniendo  miseris,  quodprudentiain 

praecavendis  insidiis,  quod  fortitudo  in  perfe- 

rendis  molestiis,  quod  temperantia  in  coer- 

cendis  delectationibus  pravis,  non  ibi  erit,  ubi 

nihil  omnino  mali  erit. » Idem,  de  Moribus  Ec- 

clesice  *' :  «  Illas  quatuor  virtutes ,  quarum 

utinam  itain  mentibusvis,  ut  nominain  ore 

sunt  omnium ,  sic  etiam  difflnire  non  dubi- 

tem ,  ut  temperantia  sit  amor  integrum  se 

praebens  ei  quod  amatur;  fortitudo,  amor 

facile  tolerans  omnia  propter  id  quod  ama- 

tur;  justitia,  amor  soh  amato  ser^-iens,  et 

ad  Fulc,  epist,  ir,  non  longe  a  princ.  —  '5  ij.^  ad 
Clarcev.,  epist.  cxLili,  infin. —  '^  ]j.^  Aiml.  ad  Guil., 
ante  med.  —  "  Gloss.  interl.  in  Isa.,  xl.  —  "  la 
A/jOC,  VI.  —  >9  Greg.,  iloral.,  lib.  XXII,  c.  l.  — 
'-0  Id.,  in  Ezeck.,  bom.  xxii ,  post  med.  —  "  Vid. 
cap.  prsc,  p.  93.  —  ='  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  XIV, 
c.  IX.  —  =3  Id.,  de  Sor.  Ecct.,  c.  xv. 

7 


PHARETR^  LIB.  11. 


proplerea  recte  dominans;  pnidentia,  amor 
eaquibus  adjuvalur,  abeisquibus  impeditur. 
sagaciter  seliyens. »  Idem  (a)  :  o  '  Mihi  vide- 
tur,  quod  defmitio  brevis,  et  vera  virtutis, 
est  ordo  amoris.  »  Isidorus,  mElymologiis: 
«  Prudentia  est  in  rebus,  qua  a  bonis  mala 
discernuntur ;  forliludo  est.  qua  adversa 
aequanimiter  tolerantur;  temperantia  est, 
qua  libido  coneupiscentiaque  rerum  refrae- 
natur;  justilia,  qua  recle  juciicando,  sua 
cuique  distribuuntur.  »  liieronymus ,  in 
Epistola '  .• «  Vis  scire  quales  quaerat  Domi- 
nusornatus?  habeto  juslitiam,  prudentiam, 
lemperantiam,  forlitudinem  :  nihil  hoc  mo- 
nili  pretiosius,  nihil  hac  gemmarum  varie- 
tato  distinctius.  »  Idem,  in  originali  super 
Naum  '  ;  «  Ouo  modo  quatuor ,  quibus 
pugnamus,  et  tegimur,  sunt  scuta  vir- 
tutum,  prudentia,  justitia,  temperantia, 
fortitudo;  ita  econtrario  quatuor  vitia  sunt, 
stultitia,  iniquitas,  luxuria,  formido,  quibus 
ab  hoste  percutimur. »  Bernardus,  de  Consi- 
deratione  * ;  «  Justitia  quffirit,  prudentia  in- 
venit,  fortitudo  vindicat,  temperantia  pos- 
sidet.  » 

CAPUT    XXVII. 

De  Pruderitia. 

Gregorius,  in  Moralibus'^ :  «  Cum  recti- 
tudo  sanctos  viros  ad  libertatem  vocis  erigit, 
consideratio  iuflrmitatis  propriae  in  humi- 
lifate  custodit.  »  Idem  ,  in  Uomiliis  * ;  «  Co- 
gitale  quid  facitis,  recogitale  quid  fecistis  : 
Iargita'eni  supernaj  pietatis  aspicite ,  et  ad 
misericordiae  judicem,  dum  adhuc  expectat, 
cnm  lacrymis  venite.  »  Idem,  in  Registro ' ; 
«  Summis  in  rebus,  cilum  non  oporlet  esse 
consilium.  »  Idem  '  :  «  Via  est  vita  prasens; 
et  tanlo  quisque  necesse  est,  ut  insidiantes 
spiritus  caveat ,  quanto  majora  sunt  dona, 

'  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XV,  c.  xxll.— '  Hieron.,  ad 
Nefiot^,  cpist.  n,  posl  med.  —  '  Id.,  in  Nah.,  i',i.  — 
*  Bem.,  de  Consid.,  lib.  I,  posl  med.  —  =■  Greg., 
Moral.,  lib.  Vll,  c.  xv.—  «  Id.,  m  Evang.,  hom.  xxxiv, 
prope  Gd.  —  '  Id.,  orf  Neapo/.,  lib.  II,  Lud.  10, 
epist.  VI,  col.  1079.  —  *  Ibid.,  ad  Reccared.,  lib.  VII, 

(a)  Ccet.  edit.  Unde.  -  [b)  si. 


quae  portat.  »  Idem  ,  swper  Ezechielem » ; 
«  Rostat  nt,  sive  in  verbi  minislerio  fatige- 
mur,  seu  indigentibus  uostra  largiamur, 
seu  per  abstinentiam  carnem  domemus,  seu 
zelo  moveamur,  seu  per  patientiam  ali- 
qnando  leviter  j.rava  toleremus,  ut  summo- 
pere  debeamus  in  intentione  nostra  discu- 
tere,  qualenus  omne,  quod  facimus,  non 
nosfro,  sed  Domini  zelo  faciamus.  »  Augus- 
tinus ,  de  Soliloquiis  '"  :  «  Cavendum  cst 
magnopere,  dum  hoc  corpus  agimus,  ne 
quo  sensibilium  visco  pennae  nostrae  impe- 
diantur,  quibus  integris  perfectisque  opus 
est,  ut  ad  illam  lucem  ab  his  tentbris  evole- 
mus.»  Idem,  dc  Singularitate  dericorum^^ : 
«  Utilius  est,  ut  infirmum  se  (6)  homo  cognos- 
cat,  et  fortis  existat,  quam  fortis  videri  velit, 
et  inflrmus  emcrgat.  »  Isidorus,  de  Etymolo- 
giis  "  :  «  Prudens  dicitur,  quasi  porro  vi- 
dens  :  perspicax  est  enim  et  incertorum 
praevidet  casus.  »  Idem ,  in  Synonymis  "  ; 
«  Quidquid  boni  cum  discretione  feceris,  vir- 
tus  est ;  quidquid  sine  discretione  gesseris, 
vitium  est.  Yirtns  enim  indiscreta  pro  vitio 
deputatur.  »  Idem  :  «  Nihil  juvat,  »  etc,  in- 
fra,  lib.  IV,  de  Exercitio  '*.  Hieronymus  : 
«  Prudentia  absque  bonitate,  »  etc,  infra, 
lib.  III,  de  Malilia  '^  Ambrosius,  de  Offt- 
ciis  "  ;  «  Sapiens,  ut  loquatur,  multa  prlus 
considerat,  quid  dicat,  et  cui  dicat,  quo  in 
loco,  et  tempore.  »  Bernardus,  de  Conside- 
ratione^'' :  «  Quantum  ad  considerationis atti- 
net  fructum,  quatuor  tibi  consideranda  reor : 
te;  quae  sub  te;  quae  circa  te;  quae  supra  te 
sunt.  A  te  tua  consideratio  inchoet,  ne  frus- 
tra  extendaris  iii  alia,  te  neglecto.  »  Idem" : 
«  Tui  consideratio  in  tria  quidem  dividitur, 
si  consideras  quid,  quis,  aatqualis  sis  :  quid 
in  natura;  quis  in  persona;  qualis  in  mori- 
bus. »  Idem  '*  :  «  Consideratio  mentem  puri- 

ind.  2,  epiit.  cxxvu,  col.  1389.  —  »  Id.,  in  Ezech., 
hom.  XII,  post  med.  —  '»  Aug.,  Solil.,  lib.  I,  c.  xiv. 
—  "  Ebt  apud  Cyprian.,  edit.  Pamel.  —  "  Isid., 
Etijmol.,  lib.  X,  verbo  Prudens.  —  "  Id.,  Synon., 
c.  XVI,  ante  med.  —  '*  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  iv.  — 
'i'  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  xxlli.  —  "*  Ambros.,  de  Offlc, 
lib.  I,  c.  s.—  "  Bern.,  de  Consid.,  lih.  II,  ante  med. — 
"  Ibid.,  post  pauca —  "  Ibid.,  lib.  II,  paulo  post  med. 


DE  PRINCIPALIUM  YITIORUM  ET 

ficat,  regit  deinde  affectus,  dirigit  actus, 
corrigit  excessus,  componit  mores,  vitam 
honestat  et  ordinat.  »  Idem ' :  «  Consideralio 
confusa  determinat,  hiantia  comprimit, 
sparsa  colligit,  secreta  rimatur,  vera  inves- 
tigat,  verisimilia  examinat,  flcta  et  fucata 
explorat.  Haec  est,  quae  agenda  prseordinat, 
recogitat  acta,  ut  nihil  in  mente  resideat  in- 
correctum.  »  Idem,  super  Cantica^:  «  Dis- 
cretio  est  non  tam  virtus,  quam  qusedam 
moderatrix  et  auriga  virtutum ,  ordinatrix- 
que  affectuum  et  morumdoctrix  :  tollehanc, 
et  virtus  vitium  erit.  »  Idem '  :  «  Anima 
quee  amat,  vigilat  et  observat;  et  beata', 
quam  Dominus  invenerit  vigilantem.  Non 
transibit  eam,  nec  praeteribit  ab  ea ;  sed  sta- 
bit,  et  loquetur  ei,  loqueturque  amatoria, 
loquetur  siquidem  ut  dileetus.  »  Idem ,  de 
duodecim  Gradibus^ :  «  Inquirimus  verita- 
tem  iu  Dobisipsis,  in  proximis,  in  sui  natura  : 
in  iiobis,  nosmetipsos  dijudicando ;  in  proxi- 
mis,  eorum  malis  compatiendo ;  in  sui  na- 
tura,  mundo  corde  contemplando.  »  Idem, 
in  Sermonibus '  ;  «  Sedens  computa  quid 
diebus  singulis  acquirere  valeas,  certus  equi- 
dem  apuil  Deum  uullum  esse  bonum  om- 
nino  irremuneratum ,  nec  aliquod  malum 
impunitum  ;  et  sicut  non  capillum  de  capite, 
sic  nec  momentum  de  tempore  periturum. » 
Tullius,  in  Rhetoricis''  :  «  Prudentla  est  re- 
rum  bonarum,  et  malarum,  et  utrarumque 
Kcientia.  Partes  ejus  memoria,  intelligentia, 
provideutia.  Memoria  est  per  quam  animus 
repetit  illa,  quae  fuerunt;  intelligentia,  per 
quam  ea  perspicit  quae  sunt;  providentia, 
per  quam  futurum  aliquid  videtur,  ante- 
quam  factutu  sit.  » 

CAPUT   XXYIII. 

De  Memoria. 

Gregorius ,  in  Homiliis '  .•  «  Cum  bona , 

fratres,  agitis,  semper  ad  memoriam  mala 

'  Bern.,  de  Cotisicl.,  lib.  II,  conseq.  —  -  Id.,  sup. 
Canl.,  serm.  XLix,  circa  med.  —  '  Ibid.,  serm.  Lvii, 
statim  a  princ.  —  '  MaUh.,  xxiv,  46.  —  >  Bern.,  de 
duod.  grad.  —  '  Id.,  super  Ecce  ms  rehquimus,  post 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  99 

acta  revocate,  ut  dum  caute  culpa  conspi- 
citui',  nunquam  de  bono  opere  incaute  ani- 
mus  laetetur. »  Idem,  in  Registro  :  «  Cogita- 
tionum  illecebras,  Unguae  incontinentiam , 
delictorum  opera  ad  memoriam  revocemus ; 
et  dum  licet,  et  tempus  habemus,  magno 
planctu  iniquitatum  nostrarum  maculas  de- 
leamus.  »  Idem, super  Ezechielem^ :  «  Cum 
mala  commiltimus ,  frustra  tunc  ad  memo- 
riam  bona  nostra  transacta  revocamus,  quo- 
niam  in  perpetratione  malorum  nuUa  de- 
bet  esse  flducia  bonorum  praBteritorum.  » 
Idem  '»:  «  Tunc  nobis  misericordiae  Dei  mirae 
flunt,  cum  nobis  ad  memoriam  miseriae 
nostrae  revocantur.  »  Idem,  in  Moralibus  "  .- 
«  Patienter  illatam  injuriam  tolerat,  qui  pie 
meminit,  quod  fortasse  adhuc  habeat,  in  quo 
debeat  ipse  tolerari.  »  Idem  "  :  «  Ciim  vo- 
luptas  lubrica  tentat  in  prosperis,  haec  ipsa 
sunt  prospera  aculeo  tentationis  opponenda, 
ut  eo  erubescamus  prava  committere,  quo 
nos  a  Deo  meminimus  gratuita  bona  perce- 
pisse.  »  Idem:  «Quisquis  a  prsceptis,  »  etc, 
infra,  hb.  III,  de  Jiemorsu  conscientice^». 
Idem  ",  super  illud  Job  '= ;  JJbi  eras,  quando 
•ponebam  fundamenta  terrce  ?  «  Ac  si  jusli- 
flcato  peccatori  aperte  veritas  dicat :  Virtu- 
tes  a  me  acceptas  tibi  non  iribuas.  iVoIi  con- 
tra  me  de  meo  munere  extolli.  Recole  ubi 
te  inveni,  quando  meo  te  timore  solidavi. 
Ut  ergo  ego  in  te  non  destruam  quod  con- 
struxi ,  ipse  non  cesses  consideiare  quod  in 
te  reperi.  »  Isidorus ,  de  Summo  Bono  '= ; 
«  Quisquis  peccatorum  memoria  compungi- 
tur  ad  lamenta,  tunc  Dei  se  visitari  sciat 
praesentia,  quando  ex  eo  quod  se  admisisse 
recolit,  interius  erubescit,  suoque  judicio 
pcenitendo  jam  punit.  »  Augustinus,  de  Tri- 
nitate  "  ;  «  Mihi  utile  est,  ut  meminerim  vi- 
rium  mearum ,  fratresque  meos  admoneam 

med.  —  '  Cic,  de  Invent..  lib.  II.  —  *  Gje".  m 
Emng.,  hom.  vii ,  post  raed.  —  »  Id.,  in  Ezech. 
hom.  XI,  post  med.  —  ">  Ibid.,  hom.  xviii,  post  med! 
—  "  Id..  IJoral.,  lib.  V,  c.  xxxi.  —  '^  jbid.,  Ub.  XXX. 
c.  IX,  circa  med.  —  '3  |nf.^  ijb.  [|l^  c.  ,i.  _  14  Greg., 
Moral.,  lib.  XXX,  c.  vi,  circa  med.  —  i*  Job, 
xxxvill,  7.—  '8  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  iii' 
sent,  5.  —  "  Aug.,  de  Trin.,  lib.  Ill,  c.  xx..'  ' 


ioo 

ut  memiuerint  suarum ,  ne  ultra  quam  tu- 
tum  est,  progrediatur  humana  infirmitas.  » 
Ambrosius,  in  Apologia  :  «  Sapicns  si  epu- 
letur,  si  cogitet,  si  oret  ac  deprecetur,  ante 
oculos  ejus  semper  error  est  propius,  et 
momentis  omnibus  puisat  culpa  conscien- 
tiam,  nec  quiescere,  nec  oblivisci  sinit.  » 
Hieronymus  :  «  Nec  David,  »  etc,  infra, 
lib.  III,  de  FamiliaritateK  Joannes  Chrysos- 
tomus  :  «Quando  accubueris, »  etc,  lib.  IV, 
de  Discussione '.  Idem,  super  Epistolam  ad 
Behrwos  :  «  Nullum  invenitur  deUctorum 
tale  remedium,  sicut  eorum  continuata  me- 
moria.  »  Bernardus ,  de  Consideratione  "  .• 
«  Inter  alia  consideranda,  qualis  sis,  et  qua- 
lisfueris,  ad  memoriam  revocandum  est : 
conferenda  sunt  enim  posteriora  prioribus, 
et  priora  sequentibus ,  utrumne  profeceris 
in  virtute,  in  sapientia,  in  intellectu,  in  sua- 
vitate  morum,  aut  ab  his  forte,  quod  absit, 
defeceris.  »  Idem  :  «  Tertia  contempla- 
tio, »  etc,  infra,  lib.  IV,  de  Contemplatione '. 
Idem ,  in  Epistola " ;  «  Iturus  ad  somnum , 
semper  aliqnid  tecum  defer  in  memoria,  vel 
cogitatione,  in  quo  placide  obdormias,  quod 
nonnimqnarn  etiam  soniniare  juvet. »  Idem, 
sttper  Cantica  '  .•  «  Is  qui  Clu-isto  passo  pie 
compatltnr,  compungitur  et  movetur  facile 
ad  memoriam  eorum  quae  pertulit,  atqne 
istius  suavitate  devotionis  pascitur  et  con- 
fortatur  ad  quseque  salubria,  honesta,  pia.  » 
Seneca ,  in  Epistola  ' :  «  Aliquis  vir  bonus 
eligendus  est,  atque  semper  ante  oculos  ha- 
bendus,  ut  sic  tanquani  illo  spectante,  viva- 
mus,  et  omnia  tanquam  illo  vidente  facia- 
mus.  0  fehcem,  qui  sicaliquemvereri  potest, 
ut  ad  memoriam  quoque  ejus  se  componat 
atque  ordinet !  » 

CAPUT  XXIX. 

De  Intelligentia. 

Gregorius,  in  Moralibus  «  :  «  Ne  contra 
auctorem  suum  homo  superbiat,  consideret 

»  Vid.  iut.,  lib.  111,  c.  XXV].  —  2  Vid.  inf.,  lib.  IV, 
c.  vn.  —  *  Bein.,  de  Consider.,  lib.  II,  posl  med.  — 


PHARETR^  LIB.  II. 

unde  huc  venit,  et  intelligat  quid  sit.  » 
Idem '  :  «  Dum  pensamus  quales  erga  ali- 
quos  fuinius ,  esse  circa  nos  tales  alios  mi- 
nus  dolemus,  quia  aliena  injustitia  in  nobis 
vindicat,  quod  in  se  juste  conscientia  nostra 
accusat.  »  Idem '»  :  «  Qui  plenissime  inSelli- 
gere  appetit  qualis  est,  tales  nimirum  debet 
conspicere,  qualis  non  est,  ut  ex  bonorum 
forma  nietiatur  quantum  ips,",  deserto  hono 
deformis  est.  »  Idem  "  :  «  Tunc  vere  cogno- 
scimus  bona  nostra  unde  sint,  quando ,  haec 
quasi  amittendo,  sentimus  quia  a  nobis  ser- 
vari  non  possunt. »  Idem  '* :  «  Sancti  omnes, 
quando  in  Dei  visione  proflciunt,  quanto 
magis  divinitatis  interna  conspiciunt,  tanto 
magis  se  nihil  esse  cognoscunt.  Nusquam 
quippe  legitur ,  quod  Abraham  cinerem  et 
pulverem  se  esse  professus  est,  nisi  cum  ha- 
bere  meruerit  Dei  colloquium.  »  Idem  "  : 
«  Sancti  viri  ingenii  virlutem  ad  cognoscen- 
dam  inflrmitatem  propriam  dirigunt ,  atque 
ex  inflrmitatis  sueb  melius  cognitione  con- 
valescunt.  »  Idem  "  :  «  Nunquam  Deus  men- 
tem  deserit,  quae  in  peccatis  se  veraciter 
agnoscit.  » Idem :  «  Sancti  viri  minime, »  etc, 
infra,  de  Exercitio,  lib.  IV  ".  Idem'°  :«Nemo 
fortitudinem  suam,  nisi  cum  rectus  esse  coe- 
perit,  deprehendit.  Nam  qui  omnino  per- 
versus  est,  neque  hoc  potest  videre,  quod 
est.  »  Idem  "  :  «  NuUa  est  cognitio  reprehen- 
sionis,  si  non  sequantur  etiam  lamenta  poe- 
nitudinis.  »  Idem  '*  :  « In  hoc  mundo  dum 
vivimus,  tunc  perfecte  quae  scienda  suut 
scimus,  cum  proficientes  per  intelligentiam, 
nil  nos  perfecte  scire  cognoscimus. » Idem  '* : 
«  Vera  scientia  afflcit ,  non  extoliit ;  nec  su- 
perbientes ,  quos  impleverit,  sed  lamentan- 
tes  facit. » Idem :  «Saepe  dum quosdam, »  etc, 

*  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xxviii.  —  =  Bera.,  ad  frat.  de 
Monte  Dei,  de  vit.  sol.,  circa  med.  —  '^  Id.,  in  Cant., 
serm.  xx,  post  med.  —  '  Senec,  epist.x.  —  *  Greg., 
Moral.,  lib.  XVli,  c.  x,  non  longe  a  priac.  —  '  Ibid., 
lib.  X.MI,  c.  VII,  circa  fin.  —  »  Ibid.,  lib.  XXIV, 
c.  VI,  ante  med.  —  "  lbid.,lib.  II,  c.  xxvii,  ante  med. 

—  I'  Ibid.,  lib.  XVIII.  c.  XXVII,  post  med.  —  "  Ibid., 
lib.  X.Xil,  c.  II,  circa  fin.  —  "  Ibid.,  c.  iii,  post  med. 

—  "  Vid.  nf.,  l.b.  IV,  c.  IV.  —  '*  Greg.,  Moral., 
lib.  XXIV,  c.  VI.  —  •'  Ibid.,  lib.  .\.XXV,  c.  v.  — 
'« Ibid.,  lib.  XXVII,  c.  XXII.  —  '9  ibid  ,  lib.  XXIil,  c.  i. 


DE  PRINCIPALIUM  YITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  101 


infra ,  lib.  III ,  de  Discordia  '.  Idem  in 
Registro  *  :  «Ronarum  mentium  est,  etiam 
ibi  aliquo  modo  culpas  suas  agnoscere,  ubi 
culpa  non  est. »  Idem,  super  Ezechielem  ' : 
a  Recte  prophetia  dicitur,  non  quia  prsedicit 
ventura,  sed  quia  prodit  occulta.  »  Idem  '  : 
a  Spiritus  prophetiae  nec  semper,  nec  eodem 
modo  prophetae  animuni  tangit.  »  Idem  '  : 
«  Aliquando  prophetise  spiritus  prophetis 
deest,  nec  semper  eorum  mentibus  praesto 
est :  quatenus ,  cum  hunc  non  habent,  se 
hunc  agnoscant  ex  dono  habere,  cum  ha- 
bent.  »  Augustinus,  de  Civitate  Bei  "^  : 
0  Tria  sunt,  quae  in  imoquoque  homine  ar- 
tifice  spectantur^  ut  aliquid  efficiat :  natura, 
doctrina,  usus.  Natura  ingenio,  doctrina 
scientia,  usus  fructu  dijudicandus  est.  » 
Idem  ■^  :  «  Multa  ad  fldem  cathoUcam  perti- 
nentia,  dum  haereticorum  callida  inquietu- 
dine  exagitantur,  ut  adversus  eos  defendi 
possint,  et  considerantur  intelligentius,  et 
intelhguntur  clarius,  et  instantius  praedi- 
cantur,  et  ab  adversario  mota  qusestio  di- 
cendi  nobis  existit  occasio.  »  Idem^  de  Octo- 
ginta  tribus  qucestionibus ' :  «  Nullum  bo- 
num  perfecte  noscitur,  quod  non  perfecte 
amatur. »  Idem,  de  Doctrina  Christiana^ : 
«  Disputationis  disciplina  ad  omnia  genera 
quaestionum,  quae  in  htteris  sanctis  sunt, 
per  intellectum  penetrauda  et  dissolvenda 
plurimum  valet  :  tantum  ibi  cavenda  est  li- 
bido  rixandi.  »  Idem  '" :  «  Bonorum  ingenio- 
rum  insignis  est  indoles  in  verbis  verum 
amare,  non  verba.  »  Idem ,  de  Bono  perse- 
verantice  "  :  «  Non  simus  in  disputationibus 
prompti,  et  in  orationibus  pigri.  »  Idem,  de 
Trinitate  '-  :  «  Scientiam  lerrestrium  coeles- 
tiumque  rerum  magni  aestimare  solet  genus 
humanum,  in  quo  profecto  meliores  sunt, 
qui  huic  scientiae  praeponunt  nosse  semet- 

•  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  xxil.  —  '  Greg.,  ad  Augustin,, 
interroft.  10,  lib.  XII,  epist.  xxxi,  col.  1573.  —  '  Greg., 
in  Ez^^ch.,  iioiu.  i,  non  longe  a  princ.  —  '  Ibid.,  inf. 
—  *  Ibid.,  post  med.  —  ^  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XI, 
c.  XXV.  —  '  Ibid.,  lib.  XVI,  c.  ii.  —  '  Id.,  de 
LXXXlll  Qurest.,  q.  xxxv.  —  «rfe  Doct.  Christ.,  lib.  II, 
c.  XXXI.  —  ">  Ibid.,  lib.  IV,  c.  Xl.  —  "  Id.,  de  bon. 
Persev.,  c.   xxiv.  —   •'  Id.,  de  Trinit.,  lib.   IV,  in 


ipsos ;  laudabiliorque  est  animus^  cui  nota 
est  infirmitas  sua ,  quain  qui ,  ea  non  re- 
specta  (o),  vias  siderum  scrutatur,  ignorans 
viam  qua  ingrediatur  ad  coelum.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bo7io  :  «  Nihil  pejus,  quam  cul- 
pam  agnoscere ,  nec  deflere.  »  Cassiodorus, 
in  libro  de  Anima  "  :  «  Nimia  magnitudo 
est  suam  intelhgereparvitatem;  nec  praeva- 
let  hoc  ipsum  nosse,  nisi  cum  cceperint  di- 
vina  patescere.  »  Bernardus ,  in  Meditatio- 
nibus  "  :  «  Ab  exterioribus  ad  interiora  re- 
deam,  ab  inferioribus  ad  superiora  ascen- 
dam,  ut  possim  cognoscere  unde  venio,  aut 
quo  vado,  quid  sim,  vel  unde  sim,  ut  per 
cognitionem  mei  possim  pervenire  ad  cogni- 
tionem  Dei.  »  Idem,  iu  Epistola  "  :  «  U  "^ 
utinam  saperes  et  intelligeres,  ac  7iovissima 
provideres  :  saperes,  qaae  Dei  sunt;  inteili- 
geres,  quae  mundi  sunt;  provideres,  quae 
inferni  sunt ,  profecto  inferna  horreres ,  su- 
perna  appeteres ,  quae  sunt  mundi  contem- 
neres.  »  Idem  "  :  «  Qui  perfecte  se  exami- 
nando  coguoscit ,  suo  peccato  nullius  pecca- 
tum  par  aestimat,  qiiod  non  sicut  suum 
intelligit.  »  Idem,  super  Cantica  '^  :  «  Est 
quidem,  quautum  in  se  est,  omnis  scientia 
bona ,  quae  tamen  veritati  subnixa  sit  :  sed 
tu,  qui  cum  limore  et  tremore  tuam  ipsius 
operari  salutem  pro  temporis  brevitate  festi- 
nas,  ea  scire  prius  ampliusque  curato,  quae 
praesenseris  viciniorasaluti.  »  Idem'' :  «  An- 
non  inflationes  et  torsiones  in  conscienlia 
sustinebit ,  qui  hujusmodi  est,  sciens  vide- 
licet  bonum,  et  non  faciens?  Annon  respon- 
sum  mortis  et  damnationis  toties  in  semet- 
ipso  habebit,  quoties  in  mentem  venerit 
sermo,  quem  dixit  Deus,  quia^"  servus  sciens 
voluntatem  domini  sui,  et  non  faciens,  digne 
vapulabit  plagis  multisl  »Idem,  in  Sermoni- 
bus  -' : « Super  omnes  ^*  docentes  me  intellexi. 
Quare,  inquam?  Numquid  quia  bysso  et  pur- 

Procem.  —  '^  Cassiod.,  de  Anima,  c.  xviii.  —  "  Bern., 
iledit.,  c.  I,  in  princ.  —  "  Id.,  Epist.  ccscn.  — 
">  Deut.,  XXXII,  29.  —  "  Bern.,  de  vit.  solit.,  epist.  ad 
Frat.  de  monte  Dei,  ante  med.  —  "  Id.,  in  Cant., 
serm.  xsxvi,  ante  med.  —  ''  Ibid.,  post  med.  — 
"  Luc,  XII,  47.  —  ''  Bern.,  in  die  Pent.,  serm.  iii, 
circa  med.  —  '■  Psat.  cxvill,  99.  —  (a)  Al.  prospecta. 


102 


PHARRTRjE  LIR.  H. 


piira  me  indui?  quia  lautioribus  epulis  abun- 
davi?  nuraquid  quia  Platonis  argutias,  nut 
Ariftotelis  versutias  intellexi?  aut  ut  inlelli- 
gerem  laboravi?  Absit,  inquam,  sed  '  quia 
testimonia  tua  exqidsivi.  »  Idem  :  a  Orans 
sauctus  quidam  ' :  «  Deus,  inquit,  noverim 
»  me,  noverim  te.  »  Brevisoralio,  sed  fidelis. 
Haec  est  enim  vera  philosophia ,  et  utraque 
cognitio  prorsus  necessaria  ad  salufeni.  Ex 
priori  siquidem  timor  concipitur  et  Immi- 
litas ;  ex  posteriore  spes  et  charitas  genera- 
tur. »  Boetius:  «H".manae  naturae,  »  etc,  in- 
fra,  lib.  III,  de  Ignorantia  '.  Anselmus  : 
«Primus  gradus,  »  etc,  lib.  IV^  de  Humili- 
tate  '.  Glossa  ^  ;  «  Ubi  majus  donum  scien- 
tiae,  ilii  trangressormajori  subjacetculpa3.  » 
Seneca ,  in  Epistola  °  :  «  Quare  liberalibus 
studiis  filios  erudimus?  Non  quia  virfutem 
dare  possunt,  sed  quia  animum  ad  excipien- 
(lam  virtutem  prjeparant.  »  Idem  ' :  «  Si 
perpendere  te  voles,  sepone  pecuniam,  do- 
mum,  dignitatem  ;  intus  teipsum  considera, 
nec  qualis  sis  aliis  crede.  »  Idem  *  :  «  Ini- 
tium  salutis,  est  notitia  peccati.  Nam  qui 
peccare  (a)  nescit,  corrigi  non  vult.  » 

CAPUT    XXX. 

De  Providentia. 

firegorins,  iu  Moralihus  "  :  «  Quod  valde 
esse  importabile  ex  dolore  ostenditur,  con- 
sideratione  provida  el  remuneratione  levi- 
gatur. »  Idem '" :  « Is  qui  cuncta,  priusquam 
veniant,  conspicit,  nequaquam  ,  postquam 
aliquid  fecerit ,  poenitendo  resipiscit.  » 
Idem  "  :  «  Qui  in  dictis  suis  reprobari  me- 
tuit,  ipse  prius  debet  examinare ,  quod  di- 
cit.  »  Idem''  :  «  Nihil  sic  ad  edomandum  de- 
siderium  carnalium  appetitum  valet ,  quam 
ut  unusquisque  hoc,  quod  vivum  diligit, 


•  Psal.  cxviii,  22    —  '   Aug.,    lib.    Conf.,   passim. 

—  3  Vid.  int.,  lib.  III,  c.  xxi.t.  —  '  Item,  lib.  IV, 
c.  sii.  —  '  Gloss.  in  Luc,  vi.  —  "  Senec,  lipist. 
Lxxxvm,  circa  med.  —  '  Id.,  Epist.  lxxx,  in  fin. 

—  '  Id.,  Epist.  xxvii,  prope  fin.  —  '  Gri'g.,  Moral., 
lib.  VIII,  c.  V,  non  longe  a  princ. —  '"  Ibid.,  lib.  !X, 
0.  VI,  non  mulUim  a  princ.  —  "  Ibid.,  lib.  VIII,  c.  u. 

—  "   Ibid.,  lib.   XVI,   c.   ult.   —   '»  Ibid.,  lib.   VI, 


mortuum  penset.  »  Idem  "  :  «  In  omni  quod 
dicitur,  necesse  est  ut  causa,  tenipuset  per- 
sona  pensetur  ;  si  verba  sententiae  veritas 
roborat;  si  hanc  tempuscongnnimpostulat; 
si  veritalem   sententiae ,  et   congruenliam 
temporis,  personae  qualitas  non  inipugnat.  » 
Idem,  swper  Ezecliielem  "  :  «  Sanctorum 
actio  ab  omni  parte  circumspecta  est,  bona 
desiderabiliter  providens,  niala  solerter  ca- 
vens.  Sed  hoc  esl  laboriosius,  ubi  sancto- 
rum  mens  invigilat,  ne  se  ante  eorum  ocu- 
los  mala  sub  bonorum  specie  abscondant.  » 
Idem,  in  Registro  '^  :  «  Terribilem  judicem 
venientem  considera,  et  de  adventu  illius 
nunc  conscientia  tua  contremiscat ,  ne  tunc 
sine  causa  jam  timeat,  cum  coram  illo  coe- 
lura  et  terra  tremuerit.  »  Isidorus ,  in  Sijno- 
nymis  '* :  «  Perspice  quod ,   cui  aptum  sit 
tempori,  quid,  ubi,  quantum,  quandiu  fa- 
cere  debeas.  »  Idem  "  :  «  Cum  diu  cogitave- 
ris,  tunc  fac  qiiod  probaveris.  »  Ambrosius, 
in  Epistola  :  «  Mens  bona  speculatrix  con- 
siliorum  suorum  est;  prius  oxaminat  quid 
decorum  atque  honestum.  »  Hieronymus  : 
«  Caveto  omnes,  »  etc,  infra,  lib.  IV,  de 
Fama  '^  Augustinus '',  de  Singularitate  cle- 
ricorwn  :  «  Amator  est  salutis  suaj,  qui  evi- 
tat  alienae  mortis  incursum ;  et  ipse  est  jpro- 
vidus,  qui  soUicitus  fit  cladibus  caeterorum. » 
Bernardus,  de  Consideratione^" :  «  Non  opor- 
Uii  ut  vilia  domus  tuae  ultimus  scias ,  quod 
quamplurimis  novimus  contigisse.  Quapro- 
pter  alius  alia  dispenset;  de  disciplina  tu 
provide.  »  Idem  ^'  :  «  Spiritualis  homo  iile, 
qui  "^  omnia  dijudicat,  ut  ipse  a  nemine  ju- 
dicetur,   omne  opus  stmm  trina  quadam 
consideratione  praevenit;   primum   quidem 
an  liceat,  deinde  an  deceat,   postremo  an 
expediat.  »  Idem"  :  «  Diligentervero  omne, 
quod  faciendum  erit ,  tracta  apud  te ,  et 

0.  xviii,  circa  tin.  —  "  Id.,  in  Ezech.,  hom.  vii,  non 
longe  a  princ.  —  '^  Id.,  lib.  I,  epist.  xui,  ad  Pelr. 
subd.,  col.  10o9.  —  "•  Isid.,  Synon.,  c.  xvii,  ante  med. 
—  "  Ibid.,  c.  xiii.—  's  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  XLVii.  — 
'"  Est  apud  Cjpriau.,  edit.  Pam.,  c.  il.  —  '»  Bern.,  de 
Consider.,  lib.  IV,  post  med.  —  ^'  Ibid.,  lib.  III,  post 
mcd.  —  "  I  Cor.,  n,  15.  —  "  Bern.,  de  Consider., 
lib.  IV,  paulo  ante  med,  —  (o)  Suppl.  se. 


DE  PRINCIPALIUM  YITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


103 


cum  his,  qui  te  fliligunt.  Tracta  ante  fac- 
tum  ,  quia  post  factum  sera  tractatio.  » 
Iilem,  in  Meditationibus  :  a  Habes  domum, 
0  anima ;  sed  cito  casura  est  domus  tua,  tu 
qiioque,  nisi  aliam  provideris,  vento  et  plu- 
viffi  exponenda.  »  Tdem,  in  Sermonibits  '  : 
a  In  omnibus  operibus  tuis memorare  novis- 
sima,  horrorem  mortis,  judicii  tremendum 
discrimen ,  ardentis  gehennae  metum ,  ab 
opulis  cordis  tui  nuUatenus  patiaris  elon- 
gari.  »  Idem  -  :  «  Cura  judicium  carnis  ex 
anima  pendeat,  nihil  carni  potest  utilius 
quam  salus  animae  provideri,  ut  videlicet  in 
tempore  sit  respectus  illius,  et  socia  pas- 
sionis,  fehcitatis  quoiue  consortium  merea- 
tur  (a).  » 

CAPUT   XXXL 

De  Fortitvdine. 


Gregorius ,  in  Moralibus 


Justorum 


fortitudo  est  carnem  vincere,  propriis  volup- 
tatibus  contraire ,  delectationem  vitae  prae- 
sentis  extinguere ,  hujus  mundi  aspera  pro 
aeternis  prsemiis  amare,  prosperitatis  blan- 
dimenta  contemnere ,  adversitatis  metum 
corde  superare.  »  Idem  '  :  «  Qui  in  auctoris 
sui  amore  roborantur,  quo  magis  in  concu- 
pita  Dei  fortitudine  convalescunt ,  eo  a  pro- 
pria  virtute  deficiunt ;  et  quo  robustius 
aeterna  appelunt ,  eo  fortius  a  temporalibus 
salubri  defectione  lassantiu:.  »  Idem  '  : 
a  Tanto  unusquisque  ad  fortitudinem  pro- 
fecisse  verius  demonstratur,  quanto  aliena 
mala  aequanimius  tolerat.  »  Idem ,  in  Re- 
gistro  '  •■  «  Mores  meos  bene  habes  cognitos, 
quia  diu  porto ;  sed ,  si  semel  deliberavero 
non  portare ,  contra  omnia  pericula  laetus 
vado.  »  Hieronymus,  in  Epistola  :  «  Nihil 
60  fortius ,  qui  vincit  diabolum ;  nihil  imbe- 

>  Bern.,  in  fesi.  Omn.  Sanct.,  serm.  i,  ante  med.  — 
'  Id.,  super  Ecce  nos  reliq.,  paulo  ante  med.  — 
'  Greg.,  Moral.,  Ub.  VII,  c.  vm,  in  priac.  —  *  Ibid., 
Ub.  IV,  c.  xx.x,  ante  med.  —  *  Ibid.,  Ub.  V,  c.  xni, 
circa  fin.  —  *  Id.,  ad  Sabinian.,  Ub.    VII  ,   ind.  1, 

(fl)  Cat.  edit.  mereamur. 


cillius,  quam  qui  a  carne  superatur.  »  Ideu), 
in  originali  super  Isaiam  ■"  :  «  Fortitudo 
atque  constantia  via  regia  est ,  a  qua  decli- 
nat  ad  dexteram,  qui  temerarius  est  et  per- 
tinax  ;  ad  sinistram  ,  qui  formidolosus  est  et 
pavidus.  » .\ugustinus,  acl  Hieronymum,  de 
sentenlia  Jacobi  Apostoli '  :  «  Qui  vera  vir- 
tute  fortis  est,  nec  timere  audet,  nec  incon- 
sulte  timet.  »  Ambrosius,  de  Officiis  '  : 
«  Est  fortis,  qui  se  in  dolore  aliquo  conso- 
latur.  Et  reverajure  ea  fortitudo  vocatur , 
cum  unusquisque  seipsum  vincit,  iram  con- 
tinet,  nuUis  illecebris  emollitur  atque  inflec- 
titur,  non  adversis  perturbatur,  non  extol- 
litur  secundis,  et  quasi  vento  quodam  va- 
riarum  rerum  circumfertnr  mutatione.  » 
Idem  '"  :  «  Non  in  inferenda,  sed  depelleuiia 
injuria,  lex  virtutis  est.  Qui  enim  non  re- 
pellit  a  socio  injuriam,  si  potest,  tani  est  in 
vitio,  quam  ille  qui  facit.  »  Idem  "  :  «  Forti- 
tudo  invicta  est  ad  labores,  fortis  ad  peri- 
cula ,  rigidior  adversus  voluptates,  dura 
adversus  illecebras,  quibus  aurem  deferre 
nesciat,  nec,  ut  dicitur,  ave  dicat,  pecuniam 
negligat,  avaritiam  fugiat,  tanquam  labem 
quamdam  quae  virtutem  effeminet.  »  Idem, 
super  Lucam  '-  :  «  Fortitudo  animum  cor- 
pusque  contirmat ,  nec  perturbari  sinit  ti- 
more  aliquo ,  vel  dolore.  »  Seneca ,  in  Epi- 
Stola  " :  a  Sapiens  et  fortis  ad  omnem  incur- 
sum  munitus  et  intentus,  non  si  paupertas, 
non  si  luctus,  non  si  ignominia,  nou  si  dolor 
impetum  faciat,  pedem  referet  intrepidus, 
et  contra  illa  ibit,  et  inter  illa  stabit.  »Idem  ■' : 
«  Sapiens  virtutem,  si  licebit,  in  divitiis 
explicabit ;  sin  minus ,  in  paupertate  :  in 
patria,  si  poterit;  sin  minus,  in  exilio  :  si 
poterit,  imperator;  sin  minus,  miles  :  si 
poterit,  integer;  sin  minus,  debilis.  »  Multa 
infra,  lib.  lY,  de  Certamine  ". 

epist.  I,  col.  1284.  —  '  Hieron.,  in  Isa.,  lib.  XVI, 
c.  Lvii.  —  '  Aug.,  ad  Hieron.,  eplst.  ixi.v.  —  '  Ambr., 
de  Offtc,  lib.  I,  c  .txxvi.  —  «>  Ibid.,  in  princ.  —  >'  Ibid., 
c.  XXXIX.  —  '-  Id.,  in  Luc,  vi,  lib.  V.  —  ''  Senec, 
Epist.  Lix,  paulo  ante  med..  —  '*  Id.,  Episl.  Lxxxv, 
vers.  fin.  —  '»  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  Xl. 


404 


PHARETR^  LIB.  II. 


CAPUT   XXXII. 

De  Constantia. 

Gregorius,  in  Uomiliis  '  :  «  Non  nos  pros- 
pera  elevent,  non  adversa  perturbent  :  ut 
qui  in  soliditate  fidei  figimur,  nequaquam 
rerum  transeuntium  mutabilitate  movea- 
mur.  »  Idem ,  in  Moralibm  '  :  «  Sancti  viri 
nec  sustinere  falsa  per  infirmitatem  me- 
tuunt,  nec  laesi  unquam  a  veritate  conti- 
cescunt.  »  Idem  ' :  «  Electi  ipsa,  quae  forti- 
ter  tolerant,  supplicia  perhorrescunt ,  ita  ut 
in  eis  uno  eodemque  tempore,  et  constantia 
ex  Adrtute  sit ,  et  pavor  ex  carne.  »  Idem ' : 
«  Justi  viri  seciuritas  recte  leoni  comparatur, 
qnia  cum  contra  se  quoslibet  insurgere  con- 
spicit ,  ad  mentis  suae  constantiam  redit ;  et 
scit  quia  cunctos  adversantes  superat ,  quia 
ilium  solum  diligit ,  quem  invitus  nullo 
ii2udo  amittit.  »  idem  ' :  «  Vir  sanctus ,  quo 
majore  persecutione  premitur,  eo  ad  praedi- 
canduoi  veritatem  acrius  instigatur  :  et 
cum  constanter  persecutores  tolerat,  ardeu- 
ter  ad  se  auilitores  trahere  festinat. »  Ideui  ^ : 
a  Si  semel  in  appetitu  supernae  patriae  forti 
stabilitate  animus  figitur ,  miuus  rerum 
temporalium  perturbatione  vexatur.  »  Idem, 
super  Ezechielem '  :  «  Timeri  ab  omnibus 
hoiuo  debuerat ,  si  ipse  auctorem  omnium, 
uthomo,  timuisset.  Nam  qui  rationis  sen- 
sum  ad  timorem  Dei  non  habet,  tanto  in 
nuUo  timendus  est,  quanto  hoc,  quod  ipse 
esse  debuit,  non  est.  »  Idem,  in  Registro  "  : 
«  Hoc  certissime  scito ,  quod  placere  Deo ,  et 
pra^is  hominibus  nullus  potest.  In  tantum 
ergo  se  existimet  fraternitas  tua  omnipo- 
tt^nti  Deo  placuisse,  quanto  se  perversis 
hominibus  disphcuisse  cognoverit.  »  Idem  : 
a  NuUius  vos  »  etc,  infra,  lib.  lY,  de  Tran- 
quillitate  '.  Augustinus,  in  Epistola :  «Sen- 

'  Greg  ,  !>i  Evang.,  hom.  vi,  ciica  med.  —  ■  Id., 
Moral.,  lib.  Vlll,  c.  i.  —  '  Ibid.,  lib.  XIV,  c.  i,  post 
med.  —  '  Ibid.,  lib.  XXXJ,  c.  xiv,  aute  med.  — 
"  Ibid.,  c.  XV,  circa  med.  —  *  Ibid.,  lib.  X.XII,  c.  x, 
circa  med.  —  '  Id.,  in  Ezech.,  hom.  x,  ante  med.  — 
"  Id.,  ad  liaxim.  Salon.,  lib.  VIII,  epist.  sxxvi, 
col.  1413.  —  »  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  ii.  —  '»  Aug.,  de 


ti  de  Augustino  quidquid  libet ;  sola  me  in 
ocuhs  Dei  conscientia  non  accuset.  »  Idem, 
de  Civitate  Bei '" :  «  Yirtutes  habenti ,  ma- 
gnavirtus  est  contemnere  gloriam.»Idem" : 
«  Qui  contemnit  judicia  laudantium,  con- 
temnit  etiam  suspicantium  temeritatem  : 
quorum  tamen,  si  vere  bonus  est,  non  con- 
temnit  salutem.  »  Idem ,  in  Sermonibus  : 
«  Nec  valde  gaudere  debemus  quando  lau- 
damur,  nec  contristari  quando  vituperamur, 
quia  nec  damnare  injiu*ia ,  nec  coronare 
potestlaus  falsa. »  Ambrosius,  de  Officiis  " : 
«  Bene  sibi  conscius ,  falsis  non  debet  mo- 
veri ;  nec  aestimari  plus  ponderis  in  alieno 
esse  convitio,  quam  in  suo  testimonio.  » 
Joannes  Chrysostomus,  io  Sermone '' : «  Quid- 
quid  erroris  habet  mundus,  contemno  : 
quidquid  delectabile  habet ,  rideo  :  divitias 
non  cupio,  paupertatem  non  horresco,  mor- 
tem  nontimeo.  »  Hieronymus,  iu  Epistola  : 
«  Utinam ,  ob  Dei  mei  nomen  atque  justi- 
tiam,  universa  me  infidelium  turba  perse- 
quatur  et  tribulet  :  utinam  in  opprobrium 
meum  solidus  exurgat  hic  mundus  :  tantum 
ut  a  Christo  merear  laudari ,  et  suae  poUici- 
tationis  sperare  mercedem.  »  Idem  '*  :  «  Gra- 
tias  ago  Deo  meo,  quod  dignus  sum  habitus, 
quem  mundus  oderit.  »  Idem  "  :  «  Per  bo- 
nam  et  malam  famam,  a  dextris  et  a  sinis- 
tris,  Christi  miles  graditur ;  nec  laude  extol- 
litur,  nec  vituperatione  frangitur;  non  divi- 
tiis  tumet ,  non  confundif ur  paupertate ,  et 
laeta  contemnit ,  et  tristia.  »  Idem  '« :  a  Nec 
afTectamus  laudes  hominum,  nec  vitupera- 
tiones  expavescimus  :  Deo  enim  placere 
curantes,  minas  hominum  penitus  non  time- 
mus,  quoniam  dissipat  Deus  ossa  eorum , 
qui  hominibus  placere  desiderant.  »  Seneca, 
in  Epistola  "  :  «  Honores  et  injuriae  vulgi 
in  promiscuo  sunt  habendae  ;  nec  his  gau- 
dendum,  nec  illis  dolendum.  »  Idem :  «  Ani- 

Ciiii(.  Dei,  lib.  Y,  c.  xrx.  —  "  Ibid.  —  '■  Ambros.,  de 
Offic.,  lib.  1.  c.  V.  —  "  Chrysost.,  cum  de  ipsius 
expuls.  agerelur,  in  princ.  —  '•  Hieron.,  arf  Asell., 
epist.  Xi:ix,  post  med.  —  'S  Id.,  ad  Nepotian.,  epist.  li, 
posl  med.  —  "  Id.,  epist.  cxxu,  quae  est  Prolog.  in 
Esther.  —  "  Senec,  Epist.  xu,  circa  med. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


105 


mutn  excellentem ,  constantem  et  modera- 
tum,  et  omnia  tanquam  se  minora  trans- 
euntem,  quidquid  timemus  optamusque 
ridentem,  ccelestis  potentia  agitat.  Non  po- 
test  res  tanta  sine  adminiculo  numinis  sta- 
re.  »  Idem  '  :  «  Vir  bonus ,  quod  honeste  se 
facturum  putaverit,  faciet^  etiamsi  laborio- 
sum  erit;  faciet,  etiamsi  periculosum  erit. 
Rursum  quod  turpe  erit  non  faciet,  etiamsi 
pecuniamafTerret,  etiamsi  voluptatem,  etiam- 
si  potentiam  et  dignitatem  :  ab  honesto 
nulla  re  deterrebitur ,  ad  turpia  nulla  re 
invitabitur.  »  Idem  "-  :  «  jEquo  animo  au- 
dienda  sunt  imperitorum  convicia,  et  ad 
honesta  vadenti  contemnendus  est  ipse  con- 
temptus.  » 

CAPUT   XXXIII. 

De  Patientia. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Nunquam 
est  patientiae  virtus  in  prosperis.  IUe  autem 
est  vere  patiens ,  qui  rebus  adversis  atteri- 
tur,  et  tamen  a  spei  suae  rectitudine  non 
curvatur.  »  Idem  *  :  «  Tunc  vere  ostendi- 
mus,  quod  accepta  bona  recte  tenuimus, 
cum  profecto  aequanimiter  ad  momentum 
sublata  toleramus.  »  Idem  '  :  a  Quos  ad 
fortia  trahere  nitimur,  eorum  necesse  est  ut 
infirma  toleremus  :  quia  nec  jacentem  eri- 
git,  nisi  qui  status  sui  rectitudinem  per 
compassionem  flectit.  »  Idem  '  :  a  Sancti 
viri  patienter  audiunt ,  etiam  quse  se  nun- 
quam  fecisse  meminerunt,  quamvis  ea  mala, 
quae  sibi  ingeri  conspiciunt,  ab  ipsis  suis 
criminatoribus  noverint  perpetrata. »  Idem': 
0  Tunc  illata  convicia  bene  toleramus ,  cum 
in  secreto  mentis  ad  mala  perpetrata  recur- 
rimus.  Leve  quippe  videbitur,  quod  aliena 
injuria  percutimur,  dum  in  actione  nostra 
conspicimus ,  quia  pejus  est  supplicium , 
quod  meremur.  »  Idem,  super  Ezechielem  * : 

'  Senec,  Epist.  lxxvi,  circa  med.  —  ^  Ibid.,  ante 
med.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  xvii.  —  »  Ibid., 
lib.  II,  c.  ult.  in  fine.  —  »  Ibid.,  lib.  VIl,  c.  vi,  circa 
fir.  —  «  Ibid.,  lib.  XIII,  c.  i.  —  '  Ibid.,  lib.  XX.X, 
c.  II,  circa  med.  —  "  Id.,  in  Ezeck.,  hom.  u,  ante 


«  Linguas  detrahentium,  sicut  nostro  studio 
non  debemus  excitare ,  ne  ipsi  pereant ,  ita 
per  suam  malitiam  excitatas  debemus  sequa- 
nimiter  tolerare,  ut  nobis  meritum  crescat.  » 
Idem  '  :  «  Patientia  vera  est,  quae  etiam 
ipsumamat,  quemportat.  Nam  tolerare  et 
odisse,  non  est  virtus  patientiae  et  mansue- 
tudinis,  sed  velamentum  furoris.  »  Idem ,  in 
DialOfjis  '"  :  «  Ego  virtutem  patientice,  et 
signis,  et  miraculis  majorem  credo.  »  Idem, 
in  Homiliis  "  :  «  Tribus  modis  virtus  pa- 
tieutije  eserceri  solet.   Alia  namque  sunl, 
quse  a  Deo ;  alia,  quse  ab  antiquo  adversario; 
alia,  quae  a  proximo  sustinemus.  A  proximo 
namque  persecutiones ,  damna  et  contume- 
lias;  ab  antiquo  adversario  tentamenta;  a 
Deo  flagella  toleramus.  »  Idem  »'' :  «  Perfecte 
adversarius  vincitur ,  quando  mens  nostra , 
et  inter  tentamenta  diaboU  a  delectatione 
atque  consensu  omnibus  modis  refraenatur, 
et  inter  contumelias  proximi  custoditur  ab 
odio ,  et  inter  flagella  Dei  custoditur  a  mur- 
muralione.  »  Idem  :  a  Patientia  est,  aliena 
mala    aequanimiter   perpeti ;    contra   eum 
quoque,  qui  mala  irrogat ,   nullo  dolore 
morderi.  »  Idem  "  :  «  lUe  veraciter ,  »  etc, 
infra,  hb.  iv,  de  Lwlitia  ".  Joannes  Cbry- 
sostomus  '*,  in  originalisuper  illud  Matthaei : 
Audistis  quia  dictum  est :  Oculum  pro  ocu- 
lo,  etc.  :  «  Primus  gradus  patientiae  est  reci- 
pere  injuriam;  secundus,  postquam  recepta 
est,  non  velle  vindicari ;  tertius  est,  nonfacere 
vexanti  haec  quae  passus  est ,  sed  quiescere; 
quartus,  tribuere  seipsum  in  patiendo  mala ; 
quintus,  et  amplius  tribuere,  quam  ipse 
vult,  qui  fecit;  sextus,  non  odio  habere 
eum,  qui  operatur  haec;  septimus  est  dili- 
gere;  octavus  est,  benefacere;  nonus  est, 
Deum  pro  ipso  deprecari.  »   Idem,  super 
Joannem  "  :  «  Non  memoriam  malorum 
habeamus  in  eos  qui  nos  laedunt,  sed  redar- 

med.  —  '  Ibid.,  hom.  xvii,  post  med.,  et  hom.  xx, 
post  med.  —  "  Id.,  DiaL,  lib.  I,  c.  li,  post  med.  — 
"  Id.,  in  Evang.,  hom.  xxxv,  post  med.  —  "  Ibid. 

—  "  Ibid.,  circa  med.  —  "  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  XLlv. 

—  «  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  xviii,  n.  4.  — 
"  Cbrysost.,  in  Joan..  hom.  lxx,  al.  LXXi,  n.  3. 


106 


PHARETR.^  LIB.  II. 


guamus  eos ,  et  ploremus  :  ploratu  cnim 
digni  sunt,  non  qui  patiuntur,  sed  qui  mala 
faciunt.  Nam  seipsos  quidem  maxime  lae- 
dunt,  et  amarus  calumniator,  et  quiciunque 
alii  aliquod  malum  facit;  nobis  autem  pro- 
sunt  maxime ,  ni.^i  nosipsos  vendicaveri- 
mus.  »  Auguslinus  siiper  Joanyiem  :  «  Pro 
dilectione  Dei  debemus  patienter  persecufio- 
nes  et  mundi  odia  sustinere  :  necesse  est 
enim  ut  nos  oderit ,  quos  cernit  nolle  quod 
diligit.  »  Idem,  in  libro  de  Patientia  '  : 
a  Non  sicut  omnes  qui  sciunt,  participes 
sunt  scientiae,  iia  nec  omnes,  qui  patiuntur, 
sunt  parlioipes  patientiaj.  Sed  qui  passione 
recte  utuntur,  lii  patienliae  veritate  lau- 
dantur,  hi  patientiae  munere  coronantur.  » 
Idem'  :  «  Inde  est  patientia  justorum  vera, 
unde  est  in  eis  charitas  Dei  vera ;  et  inde  est 
patientia  iniquorum  falsa,  unde  est  in  eis 
cupiditas  mundi  perversa.  »  Idem  '  :  «  Pa- 
tientia  pauperr.m  Christi ,  sed  ditandorum 
heredum  Christi ,  non  peribit  in  Beternum  : 
non  quia  illic  patienter  ferre  debeamus ;  sed 
quia  pro  his,  quse  hic  patienter  pertuli- 
mus ,  iUic  aeterna  beatitudiue  perfruemur.  » 
Idem  »  :  «  Job  sustinens  in  carne  dolores 
suos ,  in  corde  errores  alienos ,  conjugis 
corripiebat  insipienliam ,  amicos  docebat 
sapientiam,  et  servabat  ubique  patientiam.  » 
Idem,  de  Moribus  Ecclesice  *  :  «  Perpetienda 
sunt  vitia  multitudinis,  ut  curentur  :  et 
prius  toleranda ,  quam  sedanda  est  pesti- 
lentia.  »  Idem,  in  Ubro  de  Ovibus  ^  :  «  Tole- 
ra,  quia  toleratus  es.  Si  semper  bonus  fuisti, 
habeto  misericordiam  :  si  aliquando  malus 
fuisti ,  noli  perdere  memoriam.  Et  quis  est 
semper  bonus?  Si  te  Deus  diligenter  discu- 
tiat,  facilius  te  inveniet  etiam  nunc  malum, 
quam  tu  te  semper  bonum.  Ergo  toleranda 
sunt  zizania  inter  frumentum.  »  Idem  : 
«  Yis  desideriornm,  »  etc,  infra,  lib.  IV,  de 
Desiderio  \  Ambrosius,  sj/per  Lucam  '  : 

•  Aug.,  de  Palient.,  c.  vi  —  »  Ibid.,  c.  xvii.  — 
*  Ibid.,  c.  xxix.  —  »  Ibid  ,  c.  xil.  —  ^  |J.,  rl^  Morib. 
Ecrl.,  c,  XXXII.  —  «  Id.,  fle  Ovib.,  c.  v.  —  '  Vid.  inf., 
lib.  IV,  c.  XXIV.  —  »  Ambr.,  in  Luc,  vi,  lib.  IV.  — 
'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,    lib.   II,  c.  xxix,   sent.  4.  — 


«  Christus  voluit  ab  apostolo  suo  tradi,  ut  tu 
a  socio  desertus,  a  socio  proditns,  moderate 
feras  tuum  errasse  judicium,  perisse  hene- 
ficium.  »  Hieionymus  in  Epistola  :  «Libens 
tunc  (a)  tormenta  paliar,  ut  tunc  futura  mihi 
gloria  servetur.  Non  euim  judicabit  Domi- 
nus  bis  in  idipsum.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono  ^  :  «  Adversus  convicium  linguae,  for- 
titudo  est  adhilienda  patientiae ,  ut  tentatio 
verbi ,  quse  foris  impugnat,  tolerantiae  vir- 
tute  victa  disceilat.  »  Bernardus,  in  Epi- 
stola  '"  :  «  Vera  patientia  est  pati  vel  agere 
contra  quod  libeat,  sed  non  praeter  quod 
liceat.  B  Idem,  in  Sermonihus  "  :  «  Est  homo 
pacatus,  qui  bona  pro  bonis  reddens  quan- 
tum  in  se  est,  nemini  vult  nocere.  Estalius 
paliens,  qui  non  reddens  malum  pro  malo, 
etiam  potens  est  sustinere  nocentem.  Est 
enim  pacificus,  qui  bona  pro  malis  reddens, 
in  promptu  habet  prodesse  nocenti.  Primus 
quidein  parvulusest,  etfacile  scandalizatur; 
nec  facile,  qui  hujusmodi  est,  et  in  hoc 
saeculo  nequam  et  pleno  scandalis,  poterit 
obtinere  salutem.  Secundus ,  ut  scriptum 
est,  in  patientia  sua  possidebit  animam 
suam.  Nam  tertius  quidem  non  modo  suam 
possidet,  sed  et  multorum  animas  lucri- 
facit.  »  TuUius,  in  Rhetoricis  "  :  «  Patientia 
est,  honestatis  aut  utilitatis  causa,  rerum 
arduarum  ac  difficilium  voluntaria  ac  diu- 
turna  perpessio.  » 

CAPUT   XXXIV. 

De  Perseverantia. 

Gregorius ,  in  Registro  "  :  «  Magna  est 
contra  peccatum  virtus  poenitentise,  si  quis 
in  eadem  pcenitentia  perseveret.  »  Idem  : 
«  IUa  Deo  nostro  semper  opera  grata  sunt, 
quae  a  bonis,  quae  coeperint,  non  recedunt.  o 
Idem,  in  Moralibus  "  :  «  In  cunctis  vigi- 
lanter  debet  se  mens  circumspicere,  atque 

'"  Bern.,  orf  Adam  Monach.,  epist.  vii.  paulo  ante 
med.  —  "  lil.,  de  Convers.  ad  C/ericos,  o.  xxvi.  — 
'2  Cic,  de  Invent.,  lib.  11,  post  nied  —  "  Greg.,  ad 
Theoct.,  lib.  I.X,  epist.  xxxix,  col.  1457.  —  "  Id., 
MoraL,  lib.  I,  c.  xx.  —  (a)  Leg.  nunc. 


DE  PRINCrPALIUM  VITIORUM  ET 

in  ipsa  circumspectionis  suae  providenlia 
perseverare.  »  Idem  '  :  «  Bene  ccepta  cunctis 
diebus  agenda  sunt,  ut  cum  malum  pug- 
gnando  repellitnr,  ipsa  boui  victoria  con- 
stanliae  manu  teneatur.  »  Idem  *  :  «  Mirum 
non  est,  si  quis  bona  inchoet;  sed  valde 
mirabile  est,  si  infentione  recta  in  bono 
opere  perduret.  »  Augustinus,  de  Correp- 
tione  et  Gra/ia  ^ :  «  Prsedestinatorum  fides, 
quae  per  dilfctionem  operatur,  profecto  aut 
omnino  non  deticiet,  aut,  si  qui  sunt  quo- 
rum  defioit,  reparatur  antequam  vita  ista 
fmiatur ;  et  deieta ,  quae  infercucurrerat , 
iuiquitate,  usque  in  flnem  perseveranfia  de- 
putatur.  »  Idem ,  de  Conjugiis  aduUeri- 
nis  *  .•  «  Quae  rectissime  voventur ,  cum 
honiiues  voverunt,  nulla  conditione  rum- 
peuda  sunt,  quae  sine  uUa  conditione  vove- 
runt. »  Isidorus,  de  Simmo  Bono  '  :  «  Tunc 
Deo  placet  nostra  conversatio ,  quando  bo- 
num  quod  inchoamus ,  perseveranti  fine 
complemus.  »  Idem,  inSynonymis^ :  «  Salus 
inchoantibus  promittitur;  praemium  perse- 
verantibus  datur.  Non  est  beatus  qui  bonum 
facit;  sed  qui  incessabiliter  facit :  QHienim' 
perseveraverit  usque  in  finem,  salvus  eril. 
Bernardus,  in  Epistola  '  :  «  Perseverantia 
sola  meretur  viribus  gloriam,  virtutibus 
coronam.  Prorsus  absque  perseverantia  nec 
qui  pugnat  victoriam,  nec  palmam  victor 
consequitur.  »  Idem  ^  :  o  Perseveranlia 
vigor  virium,  virtufum  consummatio  est, 
nutrix  ad  meritum,  mediatrix  ad  praemium, 
soror  patientiae ,  constantiae  filia ,  amica 
pacis,  amicitiarum  nodus,  unanimitatis 
\-inculum,  propugnaculum  sanctitatis.  » 
Idem  '"  :  «  ToUe  perseverantiam ,  nec  obse- 
quium  raercedem  habet,  nec  beneficium  glo- 
riam,  nec  laudem  fortitudo.  Denique  non 
qui  cceperit,  sed  qui  perseveraverit  usque 
infinem,  salvus  erit.  »  Idem,  in  Sermoni- 

«  Greg.,  MoraL,  lib.  I,  c.  xxi.  —  '  Ibid.,  lib.  XII, 
c.  XXIV,  post  med.  —  '  Ang.,  de  Corrcpt.  et  Grat., 
c.  vii,  post  med.  —  '  Id.,  de  Conjuy.  Adutter.,  lib.  1, 
c.  ixiv.  —  6  Isid.,  rle  Sum.  Bon,,  lib.  II,  c.  vii, 
sent.  2. —  •  Id.,  Synon.,  o.  i,  in  fio.—  '  Malth.,  x,  22. 
—  •  Bern.,  ad  Genuens.,  epist.  cxxix,  ante  med.  — 
•  Ibid.,  conseq.  —   '°  Ibid.  —  "  Id.,  in  fest.  apost. 


VIRTUTUM  MULTIPL[CITATE.  107 

bus  "  :  «  Non  vivit,  qui  superbia  inflatur, 
qui  luxuria  inquinatur ,  qui  caeteris  quibus- 
cumque  inficitur  peslibus;  quoniam  non  est 
hoc  vivere,  sed  magis  vitam  confundere  ,  et 
appropinquare  usque  ad  portas  mortis.  Bo- 
nam  autem  vitam  ego  puto,  et  mala  pati, 
et  bona  facere,  et  sic  perseverare  usque  ad 
mortem.  »  Seneca,  in  Epistola  "  :  «  Plus 
operis  in  eo,  ut  proposita  custodias,  quam 
ut  honesta  proponas.  Perseverandum  est, 
et  assiduo  studio  robur  addendum,  donec 
bona  raens  sit,  quod  bona  voluntas  est.  » 

CAPUT  XXXV. 

De  Temperantia. 

Gregorius,  in  Moralibus  " :  « Is  qui  praeest, 
ea  se  circa  subditos  mensura  moderetur,  qua- 
tenus  et  arridens  timeri  debeat,  et  iratus 
amari  :  ut  eum  nec  nimia  laefitia  vilem  red- 
dat,  nec  immoderata  severifas  odiosum.  » 
Idem  '* : «  Nonnunquam,  dum  nonnulla  menti 
delectatio  surrepit,  temperantia  nostra  mar- 
cescit.  In  quantum  enim  ad  delectafionem 
ducimur,  iu  tantum  minus  ab  illicitis  tem- 
pcramus.  »  Idem,  in  Uomiliis  :  «  In  talibus 
mentibus  Dominus  pascitur,  quae  per  respec- 
tum  graliae  temperatae  (a)  corporalibus  desi- 
deriis  non  utuntur.  »  Idem ,  in  Registro  "  : 
«  Romanorum  semper  ab  antiquioribus  usus 
fuit,  post  admixtionem  propriae  conjugis 
lavari  (b) ,  et  purificationem  quaerere ,  et  ab 
ingressu  ecclesiae  paululum  reverenter  ab- 
stinere.  »  Idem'*  :  «  Quofies  ira  animum  in- 
vadit,  mentem  edoma,  vince  teipsum,  differ 
tempus  furoris ;  cum  tranquilla  mens  fuerit, 
quod  placet  vindica.  »  Idem,  in  Pastorali "  : 
a  Cum  non  malitia,  sed  sola  ignorantia,  vel 
infirmitate  delinquitur,  profecto  necesse  est 
ut  magno  moderamine  ipsa  delicti  correptio 

Petr.  et  Paul.,  serm.  i,  post  med.  —  "  Senec., 
Epist.  XVI,  fere  in  princ.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  .\X, 
c.  III.  _  1»  Ibid  ,  lib.  II,  c.  xxvii,  noQ  multjm  a 
princ.  —  "  Id.,  ad  Augustin.,  inlerrog.  10,  lib.  XII, 
epist.  XXXI,  col.  1574.  —  '■  Id.,  ad  Leont.,  lib.  VIII, 
epist.  Ll,  col.  1423.  —  "  Id.,  Paslor.,  p.  II,  c.  x, 
circa  med. 
(a)  Cwt,  edil.  temperate.  —  (A)  Labh.  et  lavari. 


108  PHARETRiE  LIB.  II 

temperetur.  »  Augustinus ,  de  Libero  Arbi- 

trio '  :  «  Temperantia  est  afflictio  coercens  et 

cohibens  appi-litum  ab  his  rebus,  quaj  tur- 

piter  appetuntur.  »  IJem,  de  Co7ifessioni- 

bus '  :  «  De  illecebra  odorum  non  satago 

nimis  :  cum  absunt,  non  requiro  :  cum  ad- 

sunt,  non  respuo  :  semper  tamen  carere 

paratus.  »  Idem,  de  Opere  Monachorum^  : 

a  Tanto  gloriosius  mens  ad  superiora  pro- 

movetur,  quanto  diligentius  ab  inferioribus 

concupiscentia  cohibetur.  »  Idem,  de  Singii- 

laritate  Clericorum^ :  u.  Disce  nunc  tempe- 

rantice  modum,  qui  per  licentiam  quaeris 

excessum.  Ama  feminas  inter  sacra  solem- 

nia,  et  odio  habe  in  communione  privata.  » 

Idem ,  de  Morihus  Ecclesice  ^  :  «  Omne  offi- 

cium  temperantiae  est  exuere  veterem  homi- 

nem,  et  in  Deo  renovari,  id  est  contemnere 

onines  corjjoreas  illecebras  laudemque  popu- 

larem,  totumque  amorem  ad  invisibilia  et 

divina  conferre.  »   Idem  ^  :  a  Curiosi  esse 

prohibemur,  quod  magnae  temperantiae  mu- 

nus  est.  »   Isidorus,   de  Summo  Bono''  : 

«  Quidquid  nimis  et  ultra  modum  esl ,  pei'- 

niciosum  fit,  studiumque  suum  in  contra- 

rium  vertit.  In  omni  ergo  opere  modum  et 

temperamentum  oportet  habere.  »  Idem,  in 

Synonymis' :  «  In  omni  re  tene  tempera- 

mentum.   Nihil  intemperantius  agas,   nec 

minus,  r.ec  nimium  aliquid,  nec  ultra  quam 

oportet,  nec  infra.  Etiam  in  bonis  modera- 

tum  esse  decet.  »  Idem '  :  «  Quae  cum  tem- 

perantia  fiunt,  salubria  sunt,  et  bona  qusevis 

etiam,  cum  immoderato  usu,  noxia  efficiun- 

tur.  Nimietas  enim  omnis  in  vitio  deputa- 

tur. »  Bernardus,  de  Consideratione '" :  «  Non 

est  temperantia  in  solis  resecandis  superfluis; 

est  eliam  in  admittendis  necessariis.  »  Tul- 

hus,  in  Rhetoricis ''  :  «  Temperantia  est  ra- 

tionis  in  libidinem,  atque  in  ahos  non  rectos 


impetus  animi  flrma  et  moderata  domina- 
tio  :  ejus  partes,  continentia,  clementia,  mo- 
destia.  » 

CAPUT   XXXVI. 

De  Continentia  gustus. 

Gregorius ,  in  Moralibus  "  :  a  Per  absti- 
nentiam  vitia  sunt  extinguenda,  non  caro; 
et  tanto  quisque  sibimet  debet  moderamine 
praiesse,  ut  et  ad  culpam  caro  non  superbiat, 
et  tamen  ad  effectum  rectitudinis  in  opere 
subsistat.  » Idem  " :  «  Yirtus  abstinentiae  aut 
omnino  nuUa  est,  si  tantum  quisque  corpus 
suum  non  edomat,  quantum  valet;  aut  valde 
inordinata  est,  si  corpus  atterit  plusquam 
ferre  valet.  »  Idem ,  in  PastoroM  "  :  «  Incas- 
sum  per  abstinentiam  corpus  atteritur,  si 
inordinatis  dimissa  motibus  mens  vitiis  dis- 
sipatur.  »  Idem ,  in  Homiliis  "  :  «  Qui  a  Pa- 
radisi  gaudiis  per  cibum  cecidimus,  ad  haec, 
in  quantum  possumus,  per  abstinentiam  re- 
surgamus. »  Augustinus,  de  Confessionibus  '*: 
«  Hoc  me  docuisti,  Domine,  ut  quemadmo- 
dum  medicamenta,  sic  alimenta  sumpturus 
accedam.  Sed  dum  ad  quietem  satietatis  ex 
indigentiae  molestia  transeo,  in  ipso  transitu 
mihi  insidialur  laqueus  concupiscentiae.  » 
Idem,  de  Bono  conjugali^''  :  «  Ad  hoc  justi 
cum  opus  est  prandent,  ut  tanquam  boni 
domini,  quod  bonum,  et  justum,  et  aequum 
est  servis  suis ,  id  est  corporibus  suis  prae- 
beant.  »  Idem,  in  Sermonibus^^  :  «  Jejunium 
purgat  mentem ,  sublevat  sensura ,  carnem 
spiritui  subjicit,  cor  facit  contribulatum  et 
humiliatum,  quod  Deus  non  spernit.  »  Idem, 
in  libro  de  Jejunio  sabbati^^ :  «  Sicut,  quod 
ait  Apostolus  ^^,  ver  um  est :  Malum  est  homini 
qui  per  offensiotiem  manducat;  ita  malum 
est  homini  qui  per  olTensionem  jejunat.  » 
Joannes  Chrysostomus ,  in  Acta  Apostolo- 


'  Aug.,rfe  lib.  Arbit.,  lib.  1,  c.  xill.  —  '  Id.,  Confess., 
lib.  X,  c.  XXXI!.  —  ■■  Id.,  de  oper.  Monach.,  c.  xxxii. 

—  '  Lib.,  de  siugular.  Cleric.,  reperitur  apud  Cyprian., 
edit.  Pamel.  —  ^  Aug.,  de  Morih.  EccL,  lib.  I,  c.  xix. 

—  '^  Ibid.,  c.  XXI.  —  "'  isiJ.,  de  Sum.  Bon..  lib.  I, 
c.  XLiv,  sent.  16.  —  '  Id.,  S'jnon.,  c.  ivi,  anle  med. 
— '  Ibid.,  post  pauca.  —  '"  Bern.,  de  Connd.,  lib.  I, 
posl  med.  —  "  Cic,  de  Invent.,  lib.  II.  —  "  Greg., 


Moral.,  lib.  XXVI ,  c.  ult.,   non   longe    a   pjinc.  — 

—  "  Itiid.  —  "  Id.,  I^astoral.,  p.  III,- c.  ii,  admon.  20, 
post  med.  —  ">  Id,,  in  Evang.,  hoiu.  xvi,  post  med. 

—  "  Aug.,  Con/ess.,  lib.  X,  c.  xxxi,  ante  med.  — 
"  Id.,  de  Bon.  Conjug,,  c.  viii. —  '*  Id.,  de  Tempore 
serm.  ccxxx,  al.  lxxiii,  n  1,  in  Append. —  "  Id.,  ad 
Casul.,  epist.  Lxxxvi,al.  xxxvi,  n.  26.—  "fiom.,  iiv, 
21,  guoad  sensum. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


rwm'  :  « Indigentia,  sicut  sanitatis,  ita  de- 
lectationis  est  mater.  »  Idem,  super  Mat- 
thwum^  :  «  Qiii  jejuuat,  et  peccat,  non  ad 
gloriam  Dei  jejunat  nec  se  humiliat,  sed 
substantise  suse  parcit.  »  Idem  :  «  Per  jejunia 
cessat,  »  etc,  infra,  lib.  IV,  de  Connexione '. 
Ambrosius,  in  Uexaemeron^  :  «  Jejuni  ho- 
minis  sputum  si  serpens  gustaverit,  mori- 
tur.  Vides  quanta  vis  jejunii  sit,,ut  es  sputo 
jejunus  homo  terrenum  serpentem  interfi- 
ciat  :  quanto  magis  ergo  serpentem  spiri- 
tualem  per  jejunii  virtutem!  »  Hieronymus, 
in  Epistola  ^ :  «  Modicus  ac  temperatus  cibus, 
et  carni  et  animse  utilis  est.  »  Idem  '^  :  «  Non- 
nulli ,  pudicam  vitam  appetentes ,  in  medio 
itinere  corruunt,  dum  solam  abstinentiam 
carnium  sufficere  putant,  et  leguminibus 
onerant  stomachum.  »  Idem'  :  «  Parcus  ci- 
bus  et  venter  semper  esuriens  triduanis  je- 
juniis  prajfertur ;  et  multo  melius  est  quotidie 
parum,  quam  raro  satis  sumere.  Pluvia  enim 
illa  optima  est,  quae  sensim  descendit  in  ter. 
ram;  subitus  autem  et  nimius  imber  in 
pra?ceps  arva  subvertit.  »  Isidorus,  de  Sim- 
mo  Bono '  :  «  Abstinentia  et  vivificat  et  occi- 
dit :  viviflcat  animam ,  et  corpus  necat.  » 
Idem'  :  «  Jejunia  cum  operibus  bonis  Deo 
acceptabilia  sunt.  Qui  a  cibis  abstinent,  et 
prava  agunt,  daemones  imitantur,  quibus 
esca  non  est,  et  nequitia  semper  est.  «Idem '" : 
«  Spernitur  a  Deo  jejunium,  quod  in  vespe- 
rum  repletione  ciborum  reflcitur.  Neque  enim 
reputanda  cst  abstinentia,  ubi  fuerit  ventris 
saturitas  subsecuta.  »  Bernardus,  in  Episto- 
ta "  :  «  Observandus  est  sumendi  modus  et 
tempus,  cibi  quantitas  et  quahtas ;  fugienda 
quoque  sunt  superflua  et  adulterina  condi- 
menta.  Observandus  est  modus,  ut  non 
effundat,  qui  comedit,  animam  suam  super 
omnem  cibum ;  tempus,  ne  ante  horam ; 

'  Chrysosl.,  in  Acla  Aposi.,  hom.  xvi. —  '  Id.,  in 
Matth.  Op.  imperf.,  hom.  xv.  —  3  Vid.  inf.,  hb.  IV, 
c.  XLv,  §  4  et  0.  —  *  Ambros.,  in  Hexaem,,  hb.  VI, 
c.  XII.  —  '  Hierou.,  ad  Rust.  Mon.,  epist.  iv^  ante 
med.  —  «  Id.,  ad  Fw.,  epist.  x,  paulo  post  med.  — 
'  Ibid.,  post  pauca.  —  "  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  Ub.  II, 
c.  xLiv,  sent.  4.  —  9  Ibid.,  sent.  8.  —  '"  Ibid., 
aent.  10.—   '>  Bern.,  ad   Frat.  de  Monte  Dei,  epist. 


109 

qualitas,  quaUbus  utitur ;  communitas  fra- 
ternitalis,  excepta  causa  manifestae  inflrmi- 
tatis.  »  Idem ,  in  Sermonibus  "  :  «  Si  gula 
sola  peccavit,  sola  quoque  jejunet,  et  suffl- 
cit ;  si  vero  peccaverunt  et  membra  caetera, 
quare  non  jejunent  et  ipsa?  Jejunet  ergo 
oculus,  qui  depraedatus  est  animam ;  jejunet 
auris,  jejunet  lingua,  je.junet  manus,  jeijunet 
etiam  anima  ipsa  (supple,  a  propria  volun- 
tate).  B  Idem"  :  «  Jejunium  non  solum  est 
abolitio  peccatorum,  sed  extirpatio  vitiorum; 
nec  solum  obtinet  veniam,  sed  meretur  et 
gratiam ;  nec  solum  delet  peccata  praeterita 
quae  commisimus ,  sed  etiam  repellit  futura 
quae  committere  poteramus.  » 

CAPUT  xxxvn. 

De  Continentia  tactus, 

Gregorius ,  in  Moralibus  "  :  «  Nulla  sunt 
caetera  bona,  si  occulli  judicis  oculis,  casti- 
tatis  testimonio  non  approbantur. »  Idem  "  : 
«  Nulla  est  castitas  carnis  quam  non  com- 
mendat  suavitas  mentis.  »  Idem,  in  Pasto- 
raW^  :  «  Quos  onus  licitum  conjugii  non 
gravat,  nequaquam  pondus  illicitum  terrenae 
soUicitudinis  premat;  sed  tanto  eos  paratiores 
dies  ultima,  quanto  expeditiores,  inveniat : 
ne  quo  meliora  agere  vacantes  possuut,  sed 
tamen  negligunt,  eo  supplicia  deteriora  me- 
reantur. » Idem,  in  Registro  " :  «  Custodienda 
est  munditia  corporis  in  studiis  bonae  actio- 
nis.  »  Ambrosius,  de  Viduitate  '^ :  «  Castitas 
solitudinem  quaerit  :  pudica  secretum  :  im- 
pudica  conventuin.  »  Idem,  in  Epistola  "  : 
«  Prima  castitatis  victoria,  est  facultatem  cu- 
piditatis  vincere;  quialucri  studium,  tentatio 
pudoris  est.  »  Augustinus,  de  Virginitate 
sancta'"  :«  Sicut  nemo  impudice  utitur  cor- 
pore,  nisi  spiritu  prius  concepta  nequitia; 

circa  med.  —  '^  Id.,  in  Quadrarj.,  serm.  iii,  post  med. 
—  '^  Ibid.,  serm.  iv,  anle  med.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib.  XXI,  c.  III,  fere  in  princ.  —  "  Ibid.,  lib.  VI, 
c.  XVI,  post  med.  —  "^  Id.,  Pastor.,  p.  |II,  c.  i, 
admon.  is,  post  med.  —  "  Id.,  ad  Brccared..  lib.  VII, 
ind.  2,  epist.  cxxvi',  col.  1390.—  "  Ambros.,  de  Vid., 
c.  IX,  n.  57.—  •'  Id.,  hb.  II,  epist.  xii.—  ™  Aug,,  de 
Virginit.,  c.  vill. 


110 

ita  nemo  pudicitiam  servat  in  corpore ,  iiisi 
spiritui  prius  insita  castitale.  »  Idem,  de  Ec- 
clesiasticis  Dogviatibus '  :«  .Melior  est  conti- 
nentia  nupliis ;  sed  non  sibi  sola  sufflcit  ad 
beatitudlnem,  si  pro  solo  amore  piidiciliae 
retinetur;  sed  si  et  hoc  cum  afiectu  causa  va- 
candi  Domino  eligitur  :  alioquia  divortium 
magisconjugiividebituresse,quamappetitus 
castitatis.  »  Idem,  de  Soliloquiis'  :  «  Quan- 
tum  uxorem  velis  pingere ,  atque  cumulare 
bonis  omnibus ,  nihil  mihi  tam  fugiendum , 
quam  concubitum  esse  decrevi.  Nihil  enim 
sentio ,  quod  magis  ex  arce  virtutis  dejiciat 
animum  virilem,  quam  blaudimenta  femi- 
nea ,  corporumque  ille  contactus ,  sine  quo 
uxor  haberi  non  potest.  »  Idem,  de  Civitate 
Bei '  :  «  Ita  non  amiltitur  corporis  sanctitas 
manente  animi  sanctitate,  etiam  corpore  op- 
presso,  sicut  amittilur  et  corporis  sanctitas, 
violata  animi  sanctitate ,  etiam  corpore  in- 
tacto.  »  Idem ,  in  Epistola  ^"  :  «  Quidquid  in 
carne  nec  comiuisit,  nec  permisit  Ubido  pa- 
tientis,  solius  erit  culpa  facientis ;  omnisque 
illa  violenlia  nonpro  corruptionisturpitudi- 
ne,  sed  pro  passionis  vulnere  reputabitur  (a) . » 
Idem  :  «  Pudicitiam,  »  etc,  supra%  de  Con- 
sensu.  Joannes  Chrysostomus,  super  Mat- 
thceum  :  «  Omnes  virtutes  spirituales  res 
sunt  angelica;;  praecipue  tamen  castitas  res 
est  angeiica  :  per  hanc  enim  solum  singula- 
riter  homiues  angehs  simiiantur,  et  vincitur 
natura  virtutibus.  »  Idem "  :  «  Illa  est  glo- 
riosa  continentia,  non  quam  transgredi  non 
potest  necessitas,  vel  debililas  corporis,  sed 
quam  complectitur  voluntas  sancti  propo- 
siti.  »  Hierouynms,  in  Epistola''  :  «  Grandis 
virtutis  est  et  soUicitag  dihgentia;,  superare 
quod  nala  sis,  in  carne  non  carnaliter  vi- 
vere,  tecum  pugnare  quotidie,  et  inclusum 
hostem  Argi,   ut  fabula;  ferunt,  centum 

'  Imo  Genuad.,  de  Eccles.  Dogm.,  c.  Lxiv.—  ^  Aug., 
Soliloq..  lib.  1,  c.  X.  —  '  Id.,  de  Civit.  Dei,  lib.  I, 
c.  xviu.  —  '  Id.,  ud  Vidorian.,  epist.  cxxil,  al  Ci.\, 
u.  9  .—  6  Vid.  sui>.,  lioc  iiiso  libio,  c.  iv,  p.  67.— 
•  Chrysost.,  in  MattU.,  Op.  imperf.,  hom.  xxxil,  post 

[a)  Al.  deputabitur. 


PH.VRETR^  L!B.  II. 

oeulis  observare.  »  Item ' :  «  Magnus  est  pu- 

dicitiffi  labor,  sed  majus  est  pramium  :  tem- 

poralis  custodia,  sed  rcmuneralio  aeterna.  » 

«  Isidorus,  de  Stmmo  Bono^  :  «  Amanda  est 

pulchritudo  castitatis,  cujus  degustata  de- 

lectatio  dulcior  invenitur,  quam  carnis.  Ca- 

stilas  enim  fructus  est  suavitatis,  pulchritudo 

inviolata  sanctorum  :  castitas  securifas  men- 

tis ,  sanitas  corporis.  »  Idem  :  «  Nequaquam 

in  seueotute,  »  etc,  infra,  lib.  lY,  de  Certa- 

mine '".  Idem,  in  Etymologiis  " :  «  Continens 

non  solum  in  castitate  dicitur,  sed  et  incibo, 

et  in  potu,  iu  ira  quoque  et  vexatione  men- 

tis,  et  detrahendi  libidine.  Nam  continens 

dicitur,  quod  se  a  multis  abslineat.  »  Cypria- 

nus,  de  duodecim  Abusionibus^^ :  «  Pudicitia 

nobilium  ornamentum  est,  exaltatio  humi- 

lium,  nobilitas  ignobilium,  pulchritudo  de- 

bilium,  prosperitas  laborantium,  solamen 

moestorum,  augaientum  omnis  pulchritudi- 

nis,  decus  religionis,  defensio  criminum, 

multiplicatio  meritorum,  Dei  creatoris  om- 

uium  amica.  »  Beruardus,  in  Epistola'^  : 

«  Quid  castitate  decorius,  quae  mundum  de 

immundo  conceptum  semine,  de  hoste  do- 

mesticum,  angelum  denique  de  homiae  facil? 

Differunt  quidem  inler  se  uomo  pudicus ,  et 

angelusjsed  felicitate,  non  virtute.  Nam  etsi 

castitas  illius  felicior,  hujus  tamen  cognosci- 

tur  esse  fortior.  »  hlem  '* ;  «  Sola  est  caslitas, 

quae  in  hoc  mortalitatis  et  loco  et  tempore, 

statum  quemdaru  immortalis  gloria?  repra;- 

sentat.  »  Item,  iu  Sermonibus  :  «  Continen- 

dum  est  in  veritate  :  quidam  enim  continent 

ex  necessitate,  non  habentes,  aut  loci,  aut 

temporis,  aut  instrumentorum  opportunita- 

tem;  quidam  ex  vauitate,  propter  favorem 

videlicet  hominum,  vel  aliquod  temporale 

commodum;  quidam  ex  veritate,  soli  Deo 

placere  cupientes.  » 

med. —  '  Hieron.,  ad  Fur.,  epist.  x,  ante  med.  — 
'  Id.,  ad  Maitr.  fil.,  cpist.  xiv,  non  longe  a  princ.  — 
»  Ifid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  11,  c.  XL,  seut.  5.—  »  Vid. 
inf.,  lib.  IV,  c.  XI.  —  "  Isid.,  Etymol.,  lib.  X,  verbo 
Continens.  —  "  Cyprian.,  rfe  duoJ.  Abusion.,  c.  v,  iu 
fiue.  —  "  Beru.,  ad  Henric.  Senon.,  epist.  XLII,  anle 
med.  —  "  Ibid.,  conseq. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 


CAPUT   XXXVIII. 

De  Continentia  visus. 

Gregorius,  in  Moralibvs  '  :  «  Ne  quaedam 

lubrica  iii  cogitatione  versemus,  providen- 

dum  nobis  est,  quod  intueri  non  decet ,  quod 

non  licet  concupisci.  »  Idem^ :  a  Sancti  viri, 

cum  sinistra  pulsari  delectatione  se  sentiunt, 

ipsa,  per  quae  formse  species  ad  mentem  in- 

grediuntur,   disciplinae  magisterio  lumina 

restringunt,  ne  pravffi  cogitationi  visio  leno- 

cinata  famuletur.  »  Augustinus,  in  Regula^: 

«  Oculi  vestri ,  etsi  jactantur  in  aliquam  fe- 

minarum,  in  nulla  figantur.  Neque  enim, 

quando  proceditis,  feminas  videre  prohibe- 

mini ;  sed  appetere,  vel  ab  ipsis  appeti  velle, 

criminosum  est.  »  Idem,  de  Confessionibus* : 

«  Resisto  seductionibus  oculorum  meorum , 

ne  implicenlur  pedes  affi^ctus  mei,  quibus 

ingredior  viam  tuam,  Deus  meus;  et  erigo 

ad  te  invisibiles  oculos  meos ,  ut  tu  evellas 

de  laqueo  pedes  meos.  »  idem ,  de  Pceniten- 

tia^  :  «  Cohibeat  se  a  ludis,  a  spectaculis 

saeculi,  qui  perfectam  vult  consequi  gratiam 

remissioiiis.  Nam  Dina  si  se  cohibuisset,  si 

inter  suos  remansisset,  ab  extraneo  raptore 

corrupta  non  fuisset.  »  Isidorus,  in  Synony- 

mis^  :  «  ToUe  occasionem  peccandi,  aufer 

materiam  delinquendi :  si  vis  esse  a  fornica- 

tione  tutus,  esto  corpore  et  visione  discre- 

tus.  »  Idem'  :  «  Peccati  pudore  oculos  tuos 

attollere  erubesce.  Incede  abjecto  vultu,  Im- 

miliato  ore,  deposita  facie.  »  Ambrosius,  de 

Officiis  *  :  «  Est  in  oculis  verecundia,  ut  nec 

videre  viros  femina  purtica,  nec  videri  ve- 

lit.  »  Idem,  super  Lucam^ :  «  Quod  non  vi- 

deris,  non  amabis;  sed  ubi  caro  concupierit^ 

compalientis  quoque  animi  constantia  defd- 

tiscit,  et  mens  cnnsortio  amoris  inflectitur.  » 

'  Greg.,  Mornl.,  lib.  XXI,  c.  i,  circa  med.  — '  Ibid., 
c.  VI.  —  '  Aug.,  Reg.  lli,  c.  XXI.  —  *  Ibid.,  Confnss., 
lib.  X,  c.  XXXIV.  —  6  Lib.  de  ver.  et  fals.  Panit., 
inter  Op.  S.  Aug.,  Append.  tom.  VI,  cdit.  Bened.  — 
"  Isid.,  Synon.,  c.  v.  —  '  Ibid.,  c.  vi,  posl  med.  — 
»  Ambros.,  de  Offxc,  lib.  I,  c.  xviii.  —  '  Id.,  in  Luc, 
IV,    lil).  iV,    n.   9.  —   '»  Bern,,  de    Vita    solit.,   ante 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  111 

Bernardus,  in  Epistola  '"  :  «  Ut  te  ipsum 
semper  aspicias,  ab  omnibus  oculos  averte.  » 
Idem,  de  duodecim  Gradibus  "  :  «  Utquid 
audes  oculos  levare  ad  ccelum ,  qui  peccasti 
in  ccelum?  Terram  intuere,  ul  cognoscas 
teipsum :  ipsa  te  tibi  reprcesenf abit,  quia  terra 
es,  et  in  terram  ibis.  Duabus  tamen  causis 
inculpabiliter  oculos  levas,  ut  petas  auxilium 
a  Deo,  vel  impendas  prosimo.  »  Seneca,  in 
Epistola  '^  :  «  Qui  deponere  vult  desideria 
rerum  omnium,  quarum  cupiditate  flagra- 
verit,  et  oculos,  et  aures  ab  his,  quae  relin- 
quit ,  avertat.  » 

CAPUT   XXXIX. 

De  Continentia  auditus. 

Gregorius ,  in  Moralibus  "  :  «  Necesse  est, 
ut  nec  ad  aures  veniat,  quod  mens  a  cogita- 
tiouis  aditu  vigilans  repellat.  »  Augustinus, 
de  decem  Chordis  "  :  «  Cur  ambulamus  de- 
lectali  vanis  canticis,  nuUi  rei  profuturis,  ad 
tempus  dulcibus,  in  posterum  amaris?  Tali- 
bus  enim  turpitudinibus  cantionum  animi 
hun)ani  illecli  enervaniur,  et  decidunt  a  vir- 
tute  defluentes  in  turpitudinem ,  et  propter 
ipsas  turpitudiues  postea  sentiunt  dolores,  et 
cum  amaritudine  digerunt,  quod  cum  tem- 
porali  delectatione  et  dulcedine  biberunt.  » 
Hieronymus,  in  Epistola '° :  «  Nos  ad  patriam 
festinantes,  mortiferos  sirenarum  cantus, 
surda  debemus  aure  transire.  »  Idem  '^  : 
«  Seraper  linguam  tuam  de  bonis  loqui  as- 
suesce,  et  audilum  tuum  ad  bonorum  magis 
laudem,  quam  ad  malorum  vituperationem 
commoda.  »  Idem"  :  «  Non  licet  tibi  alterius 
vituperationem  patienter  audiie,  quia  nec 
ab  aliis  optas  recipi  tuam.  »  Isidorus,  in  Sy- 
nonymis  "  :  «  NuUa  aures  tuas  sermonum 
impudicilia  subrepat.  Vanus  sermo  cito  pol- 

med.  —  "  Id.,  de  duod.  grad.  IJumilii.,  grad.  I.  — 
'•  Senec,  epist.  LX,  anle  med.  —  '^  Greg.,  Monii., 
lib.  VII,  c.  VI,  post  med.  —  '*  Aui,'.,  de  dec  Clionl.  — 
"•  Hieron.,  epist.  cv,  qu£e  est  Piaef.  in  Josue. —  '*  Id., 
ad  Maur.  fU.,  epist.  xiv,  longe  post  med.  —  "  Ibid  , 
paulo  ante.  —  "  Isid.,  Synon.,  c.  ix,  post  med. 


«2  PHARETRiE  LIB 

luit  mentem ,  et  facile  agitur,  quod  libeiiter 
auditur.'»  Bernardus  :  «  Verbum  scurrile,  » 
infra,  lib.  III,  de  Stidtiloquio. 


II. 


CAPUT   XL. 

De  Clementia. 

Gregorius,  in  Moralibus^  :  «  Minor  est 
virtus  certaminis,  foris  quempiam  videre 
mala  quae  superet,  et  intus  quod  toleret  non 
habere.  Perfectce  autem  mansuetudinis  et 
clementiae  laus  est,  adversa  perpeti,  et  exte- 
rius  fortiter,  et  interius  clementer.  »  Au- 
gustinusj  in  Scrmonem  (a)  Domini  in  mon- 
te-:  «  Mitis  est ,  qni  cedit  improbitatibus,  et 
non  resistit  in  malo,  sed  vincit  in  bono  ma- 
lum.  »  Idem ,  in  Epistola '  :  «  Malis  parce, 
vir  mitis  et  bone ;  et  quanto  melior  es_.  tanto 
mitior  esto;  et  quanto  sis  celsior  potestate, 
tanto  humilior  fias  pietale.  »  Joannes  Chry- 
sostomusj  super  Matthceum'' :  «  Mansuetus 
neque  irritat  malum,  neque  irritatur  a  malo, 
neque  adversus  eum  praevalet  causa  peccati, 
neque  adversus  alterum  aliquando  ex  illo 
nascitur  causa  peccandi  :  sed  magis  conten- 
tus  est  injuriam  pati,  quam  facere.  »  Idem  = : 
a  IUe  est  vere  mansuetus ,  qui  cum  nocitus 
fuerit  ab  alio,  nec  cogitat  facere  malum,  nec 
facit.  »  Idem ,  super  Joannem. :  «  Si  cogita- 
verimus  quoniam  non  ei  qui  conlristavit, 
sed  nobisipsis  largimur,  cito  dimittemus  ve- 
nenum  irae  et  vindictai  »  Ambrosius,  in  Lu- 
cam^:  «  Non  habet  ultionis  studium  perfecta 
virlus ;  nec  ulla  est  iracundia ,  ubi  plenitudo 
est  charitatis.  »  Isidorus ,  in  Synonymis  "^  : 
a  Aufer  a  corde  fraternam  ofTensionem ;  alie- 
nae  nequitiae  non  serves  dolorem.  »  Idem*  : 
«  SuppUci  oranti  veniam  deprecare ;  petenti 
quoque  tibi  veniam,  hbenter  indulge. »  Beda, 
in  glossa,  Li/c,  ix  :  «  Non  semper  in  eos, 
qui  peccant,  est  vindicandum ;  quia  nunquam 

'  Greg.,  Jl/orn/.,Ub.XXIl,  c.  vn.  — -Aug.,  de  serm. 
Dom.  in  moiile.  lib.  I,  c.  lii. —  ^  Id.,  acl  Maced.,  epist. 
Lxin,  al.  cuii,  u.  II.  —  *  Chrysost.,  m  A'fl«/i.,  Op.  im- 
perf.,  hom.  ix,  anle  med.  —  '  Ibid.,  posl  pauca.  — 
'  Ambr.,  m  Luc.,  lib.Vl,  c.  IX. —  '  Isid.,  Synon.,  c.  viii, 
in  flne.  —  "  Ibid.,  paulo  ante.  —  '  Senec,  de  Clement., 


amplius  prodest  clementia  tibi  ad  patien- 
tiam,  lapso  ad  correctionem.  »  Seiieca,  de 
Clementia^  :  «  Verecundiam  peccandi  facit 
ipsa  clementia  regentis.  »  Idem '"  :  «  Magni 
animi  proprium  est,  placidum  esse  tran- 
quillumque,  et  injurias  atque  offensiones 
spernere.  »  Idem  " :  «  Clementem  vocabo  non 
in  alieno  dolore  facilem ,  sed  eum  qui ,  cum 
suis  stimulis  exagitetur,  non  prosilit;  qui 
intelligit  magni  animi  esse  inj  urias  in  summa 
potentia  pati,  nec  quidtpiam  esse  gloriosius 
principe  impune  lajso.  »  Idem '-  :  «  Nullum 
clementia  ex  omnibus  magis  quam  princi- 
pem  decet.  Nam  pestifera  vis  est,  valere  ad 
nocendum.  » 

CAPUT   XLL 

De  Modestia. 

Gregorius,  in  Registro  '^ ;  «  Sic  ea,  quae 
sunt  justitiae,  foris  exequor,  ut  ea,  quae  in- 
tus  amoris  et  dilectionis  sunt ,  minime  post- 
ponam  :  »  Idem  "  :  «  Omnia  age  blande  et 
dulciter^  ut  et  actio  tua  discreta  sit,  et  lingua 
mitis.  »  Idem :  «  Cum  curam  rerum  nobis 
necessitas  imponit,  quidam  dum  eas  rapiunt 
solummodo  tolerandi  sunt :  quidam  vero 
servata  charitate  prohibendi  sunt :  non  ta- 
men  sola  cura  debet  esse  ne  nostra  subtra- 
hant,  sed  ne,  rapienles  non  sua ,  semetipsos 
perdant.  »  Ambrosius,  de  Officiis  "  :  «  Nec 
cursim  ambulare  honestum  arbitior,  nisi 
cum  causa  exigit  alicujus  pericuh,  vel  justa 
necessitas.  »  Idem  '" :  «  Magna  virtus  mo- 
destia,  quae  cum  sit  etiam  sui  juris  remissior, 
nihil  sibi  usurpans,  nihil  sibi  vendicans ,  et 
quodam  [d)  modo  intra  suas  vires  contrac- 
tior,  dives  est  apud  Deum.  »  Idem  "  :  «  In 
modestia  maxime  tranquillitas  animi,  stu- 
dium  mansuetudiuis ,  moderationis  gratia, 
honestatis  cura,  decoris  consideratio  spec- 

lib.  I,  c.  .\xii.  —  "  Ibid.,  c.  III.  —  "  Ihid.,  c.  XX.  — 
'-  Ibid.,  c.  III.  —  13  Greg.,  ad  Cyriac.  C.  P.,  lib.  VI, 
epist.  V,  col.  1255.  —  '»  Id.,  ad  Castor.,  lib.  V, 
epist.  XXXIII,  col.  1232. —  '»  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  I, 
c.  xviii.  —  1=  Ibid.,  paulo  ante.  —  "  Ibid.,  c.  xuil. 

(a)  Ccct.  edit.  sennone.  —  (6)  Item  quod. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


tatur  et  quaeritur.  »  Augustinus,  in  Regula ': 
«  In  incessu,  statu,  habitu,  et  in  omnibus 
motibus  vestris  nihil  fiat,  quod  cujusquam 
offenclat  aspectum,  sed  quod  vestram  deceat 
sanctitatem.  »  Idem,  de  Vita  beata  ^:  «  Mo- 
destia  dicta  est  a  modo,  sicut  a  tcmperie  tem- 
perantia :  ubi  autem  modus  est  atque  tem- 
peries,  nec  plus  est  quidquam,  nec  minus.  » 
Idem  ^ :  «  Illud  prseclarum  est,  et  non  imme- 
rito  difTamatur,  ut  hoc  primum  in  vita  esse 
utile,  ut  ne  quid  nimis.  »  Isidorus,  in  Syno- 
nymis  * ;  «  Professionem  tuam  et  habitu  et 
incessu  demonstra.  Sit  in  gressu  tuo  simpli- 
citas,  in  motu  puritas,  in  gestu  gravitas,  in 
incessu  honestas.  »  Bernardus,  super  Can- 
tica  ^ :  «  Honestum ,  in  quo  animse  decorem 
locandum  censuimus,  difflniatur  :  Mentis 
ingenuitas,  sollicita  servare  cum  conscientia 
bona  famae  integritatem ,  vel  juxta  Aposto- 
lum  %  providere  bona  non  tantim  coram 
Beo,  sed  etiam  coram  hominibus.»  Seneca, 
in  Epistola  ' :  «  Vita  non  est  imperfecta,  si 
est  honesta.  »  Idem' :  «  Nihil  honestum  est, 
quod  ab  invito  coactoque  flt.  Omne  hones- 
tum  voluntarium  est.  Admisce  illi  pigri- 
tiam,  querelam,  tergiversationem,  metum; 
quod  habet  in  se  optimum,  perdit  totum.  » 
Idem ' :  «  Omne  honestum  injussum  incoac- 
tumque  est,  sincerum,  et  nuUo  modo  mix- 
tum.  » 

CAPUT   XLIL 

De  Justitia. 

Gregorius,  super  Ezechielem"' :  «Quihbet 
peccator  conversus  in  fletibus,  jam  justus 
esse  inchoat,  cum  cceperit  accusare  quod 
fecit.  Cur  enim  juslus  uon  sit,  qui  contra 
suam  injustitiam  jam  per  lacrymas  saevit?  » 
Idem,  in  Registro  "  .•  «  Turpe  est  defendere, 

'  Aug.,  Reg.  III,  c.  XX.  —  =  Id.,  de  Vit.  Beal., 
disput.  ii:,  post  med.  —  ^  Ibid.,  post  panca.  —  '  Isid., 
Synon.,  c.  IX,  circa  med.  —  '  Bern.,  in  Cant., 
serm.  lxxxv,  post  med.  —  *  Rom.,  xii,  17.  — 
'  Senec,  Epist.,  lxxvii,  aote  med.  —  »  Ibid., 
epist.  Lxvi  anle  med.  —  '  Ibid.,  post  pauca.  —  ">  fireg., 
in  Ezech.,  hom.  vil,  prope  fin.  —  "  Id.,  ud  Leoiit., 
lib.  VIII,  epist.  li,  col.  1425.  -   '*  Id.,  in  Evang., 

TOM.    VU. 


id3 

quod  mihi  prius  non  constiterit  justum  esse : 

quia  ego  homines  propter  justitiam  diligo, 

non  autem  justitiam  propter  homines  post- 

pono.  »  Idem  :  «  Justum  est,  ut  visitatores 

illic    coiisequantur   stipendium,    quo    pro 

Christo  suum  commodare  reperiuntur  obse- 

quium.  »  Idem  in  Homiliis  '' ;  «  Vera  jus- 

titia  compassionem  habet,  falsa  vero  dedi- 

gnationem :  quamvis  et  justi  soleant  recte 

peccatoribus  indignari.  Sed'  aliud  est  quod 

agitur  typo  superbiae,  aliud  quod  zelo  disd- 

phuce.  »  Augustuius,  de  Mirabilibus  sacrce 

Scripturce  '= ;  «  Perfecta  justitia  hsec  est,  sa- 

cerdotium,  virginitas,  et  martyrium.  QucB 

triplex  justitia  in  Abel  primo  fuit,  qui  et 

munera  Deo  placita  obtulit,  prosapiam  sui 

generis  in  saeculo  non  rehquit,  et  martyrii 

coronam  sanguinis  effusione  promeruit.  » 

Idem  :  «  Quantum  mihi  videlur  »  etc,  su- 

pra,  lib.  I,  de  Perfectis  '\  Idem,  de  Vera 

ReUgione  '"■:  «  Hsec  est  perfecta  justitia,  qua 

potius  potiora,  et  minus  minora  diligioius.  » 

Idem,  de  Civitate  Bei  '^ ;  «  Ilaec  in  unoquo- 

que  justitia  est,  ut  Deus  obedienti  homini, 

animuscorpori,  ratio  vitiis  etiam  repugnan- 

tibus  iniperet,  vel  subigendo  vei  resistendo, 

atque  ut  ab  ipso  Deo  petatur  et  meriti  gratia 

et  venia  deUctorum,  ac  de  exceptis  donis 

gratiariim  actio  persolvatur.  »  Ambrosius, 

de  Virginibus  "  :  «  Justitia  in  alto  quodam 

suggestu  locata,  videt  exploratque  omnia, 

quae  aliis  potius  nota  quam  sibi;  non  tam 

suas  utihtates,  quam  pubhca  emolumenta 

rimatur.  »  Bernardus,  de  Consideratione  '» .• 

«  Justitia  nec  factura  est  utique  alteri,  quod 

sibi  fleri  noUt;  nec  quod  sibi  fieri  velit,  alteri 

negatura.  In  his  nempe  duobus  liquet  inte- 

grum  esse  justitiae  statum.  »  Idem,  iu  Epi- 

stola^^ :  « Nunquam  justus arbitratur  se com- 

prehendisse,  nec  unquam  dicit :«  Satis  est;» 

sed  semper  esurit,  sititque  justitiam,  itaut 

hom.  xxxviii,  non  longe  a  princ.  —  '3  De  Mirab. 
S.  Script.,  lib.  I,  c.  11),  inter  Op.  S.  Aug.,  append. 
tom.  Ill.edit.  lieued.— '*  Vid.sup.,lib.  I,  c.  xxxv,  p.48. 
—  '5  ..ug.,  de  ver.  Relig.,  c.  XLviii.  —  '6  Ui.,  de  Civit. 
Dei.  lib.  XI.\,  c.  xxvii.  —  "  Ambros.,  de  Virginib., 
lib.  III.  —  "  Bern.,  de  Comid.,  lib.  I,  post  med.  — 
"  Id.,  ad  Guarin.  Abb.,  episl.  CCLIII ,  ante  med. 

8 


lU 


PHARETRiE  LIB.  II. 


si  semper  viveret,  semper,  quantum  in  se  est, 
justior  esse  contenderet,  semperque  de  bono 
in  melius  proficere  lolis  viribus  suis  cona- 
retur. »  Idcm,  de  Contemptu ' ; «  Panis  animce 
justitia  est,  et  soli '  beati  qui  csuriunt  ilhim, 
quoniam  ipsi  saturabuntur.  IsimiruQi  ad 
imaginem  Dei  facla  est  anima  ratioualis;  et 
caeteris  quidem  omnjbus  rebus  occupari  po- 
test,  repleri  omnino  non  potest.  »  Idem,  in 
Sermonibus  '  :  «  Justitia  virtus  est,  quod 
suum  est,  uuicuique  tribuens.  Tribue  ergo 
tribus  quae  sua  suut:  redde  superiori,  redde 
inferiori,  redde  aequali  cuique  quod  debes.  » 
Idem:  «  Habemus  enim  ante  uos  priores, 
post  nos  juniores,  a  dextris  amicos,  a  sinis- 
tris  inimicos.  Reddamus  ergo  singulis  quod 
suum  est,  prioribus  obedientiam,  junioribus 
doctriuam,  amicis  laetitiam,  inimicis  patien- 
tiam.  »  Glossa' :  «  Justitia  est  sua  unicuique 
reddere,  sibi  et  proximis,  et  Deo.  »  TuUius, 
iu  Rhetoricis''^ :  «  Justitia  est  habilus  animi, 
communi  utilitate  conservata,  suam  unicui- 
que  tribuens  dignitatem.  » 

CAPUT    XLIII. 

De  Obedientia  bona. 

Gregorius,  iu  Moralibus  " :  «  Sola  obe- 
dientia  est,  quae  fidei  meritum  possidet,  sine 
qua  infldelis  quisque  convincitur,  etiamsi 
fldelis  esse  videatur.  »  Idem  ' :  «  Per  obe- 
dientiam  volunlas  propria  mactatur.  Tanto 
igitur  quisque  Deum  citius  placat,  quanto 
ante  ejusconspectum,  repressa  arbitrii  sui 
superbia,  gladio  prajcepti  se  imraolat.  » 
Idem  * :  «  Nvmquam  per  obedientiam  malum 
fleri  debet;  aliquando  autem  debet  per  obe- 
dientiam  bonum  quod  agitur,  intermitti. 
Neque  enim  mala  in  Paradiso  arbor  extitit, 
quam  Deus  homini,  ne  contingeret ,  inter- 
dixit.  Sed,  ut  in  melius  per  obedientiae  me- 

'  Bcrn.,  super  E(ce  nos  leliquiimts,  paulo  aulc  iued. 
—  »  Matlh.,  V,  6.  —  '  Bern.,  in  adv.  Dom..  serm.  ill, 
anlc  med.  —  *  Gloss.  m  iialtli.,  v.  —  s  cic,  de 
Jnvoit.,  lib.  II.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXV,  c.  X, 
ante  med.  —  '  Ibid.,  uou  louge  a  princ.  —  '  Ibid.  — 
»  Ibid.  —  ">  Gen.,  II,  H.  —  "  Greg.,  loc.  rit.  — 
"  Ibid.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid.   —  "  Greg.,  acl  Cler. 


ritum  homo  bene  condilus  cresceret,  dignum 
fuerat,  ut  et  hunc  etiam  a  bono  aliquo  pro- 
hiberet :  quatenus  tanto  verius  hoc,  quod 
ageret,  bonum  esse  cognosceret,  quanto,  a 
bono  cessans ,  auctori  suo  se  subditum  hu- 
milius  exhiberet.  »  Idera  '  :  «  Notandum 
quod  dicitur  '"  :  Ex  omtii  ligno  Paradisi 
edite,  de  ligno  autem  scientiw  boni  et  mali 
ne  comederitis.  Qui  enim  ab  uno  bono  sub- 
jectos  vetat,  necesse  est  multa  concedat,  ne 
obedientis  mens  funditus  intereat,  si  a  bonis 
omnibus  omnino  repulsa  jejunat.  »  Idem  "  : 
«  Obe;;ientia  sola  virtus  est,  quae  virtutes 
caeteras  menti  inserit,  insertasque  custodit.  » 
Idem  " :  «  Si  obedientiae  palmam  apprehen- 
dere  nitimur,  prosperis  hujus  saeculi  ex  sola 
jussione,  adversis  autem  ex  devotione  mili- 
temus.  »  Idem  "  :  «  Debet  obedientia ,  et  iu 
adversis  aliquid  ex  suo  habere ,  et  in  pros- 
peris  aliqaid  ex  suo  omnino  non  habere : 
quatenus  et  in  adversis  tanto  sit  gloriosior, 
quanto  divinae  ordinationi  etiam  ex  desi- 
derio  sui  jungitur  :  et  in  prosperis  tanto  sit 
verior,  quanto  a  praesenti  ipsa ,  quam  divi- 
nitus  percepit  gloriam,  funditus  mente  se- 
paratur.  »  Idem  '* :  «  Obedientia  non  servili 
metu,  sed  charitatis  affectu  servanda  est; 
non  timore  pcenae,  sed  amore  justitiae.  » 
Idem,  iu  Registro  '^  :  «  Pensate  quantum 
cunctis  expedit  (a),  ei  quem  nobis  gratia  di- 
vina  praetulit,  integerrimam  semper  in  om- 
nibus  obedientiam  praebere  (b).  »  Idem  "  : 
«  Vide,  ut  omnia  absque  imminutione  custo- 
dias :  quia  de  his,  quae  pro  servanda  justitia 
scribo,  ego  absolvor,  et  tu  si  negligis,  obli- 
garis.  »  idem  '^ :  «  lii  obedientia  valde  est 
utile,  si  id  quod  disciplinae  vigor  imponit, 
nullo  cogente  huraihlas  laudanda  servave- 
rit. » Idem,  super  Ezechielem  "  ; «  Ille  recte 
loquitur,  qui  prius  obediendo  fecerit,  quae 
loquendo  admonet  esse  facienda.  »  Idem  "  : 

Meiliolan.,  lib.  II,  indict.  ii,  epist.  xxix,  col.  1114. — 
'6  Id.,  ad  Petr.,  lib.  I,  epist.  XLII,  col.  i0o9.  —  "  Id., 
ad  Felic.  Sard-c,  lib.  IV,  cpist.  x,  col.  1)68.  —  "  Id., 
in  Ezech.,  hom.  X,  ante  med.  —  "  Ibid.,  post  med. 

(rt)  Lahb.  Pensantes  quse  cunctis  eipediimt.  —  (A) 
Labb.  praebete. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET 

«  Mandata  Deiprojussione  facere,  servientls 
et  obedientis  est;  diligendo  autem  facere, 
obedientis  et  amantis  est.  »  Augustinus,  de 
Civitate  Dei ' ;  «  Pax  liominis  et  Dei  est  or- 
dinata  in  fide  sub  aeterna  loge  obedientia.  » 
Idem":  a  Obedientia  in  crealiira  rationali, 
mater  quodam  modo  est  omnium  custosque 
virtutum.  »  Idem,  de  Opere  Monachorum  ': 
«  Citius  exauditur  una  obedientis  oratio, 
quam  decem  millia  contemptorum.  »  Isido- 
rus,  de  Summo  Bono'':  s  Non  erit  caro  sub- 
jecta  animae,  nec  vitium  rationi,  si  animus 
non  est  subjectus  Conditori.  Tunc  autem 
recte  subjiciuntur  nobis  omnia  quae  sub  no- 
bis  sunt,  si  iios  subjicimur  ei,  a  quo  nobis 
illa  subjecta  sunt.  »  Hieronymus,  in  Epis- 
tola  ^ :  «  Bonnm  est  obedire  majoribus,  pa- 
rere  perfectis,  et  post  regulas  Scripturarum, 
vitae  suae  tramitem  ab  aliis  discere,  nec  prse- 
ceptore  uti  pessimo,  scilicet  praesumptione 
sua.  »  Idem':  «  Servias  fratribus,  hospitum 
pedes  laves,  passus  injuriam  taceas,  praepo- 
situm  monasterii  timeas  iil  dominum,  diligas 
ut  parentem ,  credas  tibi  salutare  quidquid 
ille  prseceperit,  nec  de  majoris  sententia  ju- 
dices,  cujus  officium  est  obedire,  et  implere 
quae  justa  sunt.  »  Ambrosius,  super  Lu- 
cam  ';  «  Disce,  homo,  Deo  esse  subjectus, 
ut  non  quod  ipse  vis,  eligas,  sed  quod  Deo 
scis  esse  placiturum.  »  Cyprianus,  de  Duo- 
decim  Abusionibus  '  ;  «  Obedientia ,  quae 
omnium  disciplinarum  mater  est,  magna 
exercitatioue  indiget,  quae  sui  normam  stu- 
dii  a  Christo  Domino  sumpsit :  qui  obediens 
Patri  usque  ad  mortem  crucis,  ignominiam 
libenter  sustinuit.  »  Bernardus,  de  Prcecepto 
et  Bispensatione'^:  »  Quidquid  vice  Dei  prs- 
cipit  homo,  quod  non  sit  tamen  certum  dis- 
plicere  Deo,  hand  secus  omnino  accipien- 
dum  est,  quam  si  praecipiat  Deus.  »  Idem  '" : 
u  Generalis  beec  regula  teneatur,  ut  in  diffi- 

'  Aug.,  de  Cwit.  iJei ,  lib.  XIX,  c.  xiii.  —  2  |bid., 
lib.  XIV,  c.  vii.  —  '  Id.,  rle  o/i.  Monach.,  c.  xvii.  — 
♦  Isid.,  de  Sum.  Hoii..  lib.  1,  c.  XI,  seDt.  II.  — 
'  Hieron.,  ad  Demelr.,  episl.  viif,  post  med.  —  "  Id., 
ud  Ruf.  Monacli.,  episL  iv,  post  med.  —  '  Ainbros., 
in  Luc,  xaIi,  lib.  X.  —  '  Cyprian.,  de  duod.  Abus., 


VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  H5 

ciiioribus  quidem  agendis,  obedientia  gra- 
tior,  quam  gravior  praevaricatio  judicetur; 
et  in  facilioribus  minusque  onerosis,  con- 
femplus  damnabilior,  quam  actus  laudabi- 
lior  aestimetur.  »  Idem  :  «  Nil  me,  »  etc, 
supra,  lib.  I,  de  Prcelatis  bonis  ".  Idem,  in 
Episioia '-; «  Hocad  vertendum ,  quod  quaedam 
siint  pura  bona,  quaedam  pura  raala;  et  in 
his  nullam  deberi  hominibus  obedientiam : 
quoniam  nec  illa  omittenda  sunt,  etiam  cum 
prohibentur;  nec  ista,  cum  jubentur,  com- 
mitteiida.  Porro  inter  haec  sunt  media  quae- 
dam,  quae  pro  modo,  loco,  terapore,  vel  per- 
sona,  et  mala  possunt  esse,  et  bona  :  et  in 
his  lex  posita  est  obedientiae;  tanquam  in 
ligno  scientiae  boni  et  mali,  quod  erat  in 
medio  Paradisi.  In  his  profecto  fas  non  est 
nostrum  sensum  sententiae  praescribere  ma- 
gistrorum :  in  Iiis  omnino  praelatorum  nec 
jussio,  necprohibitiocontemnenda.  »Idem": 
«  0  monachum  obedientissimum,  qui  ex 
quibuslibet  seniorum  verbulis  ne  unum  qui- 
dem  iota  praetervolat ;  nonattendit,  qualesit 
quod  praecipitur,  contentus  quia  praecipitur ! 
Et  hsec  est  obedientia  sine  mora.  »  Idem,  de 
Contemptu  mundi  "• : «  Age,  eia  age,  qui  re- 
linquere  omnia  disponis,  te  quoque  primum 
inter  relinquenda  numerare  n:iemeQto :  imo 
vero  maxinie  et  principaiiter  abnega  leip- 
sum,  si  deliberas  sequi  eum,  qui  oxinanivit 
propter  te  semetipsum.  »  Idem,  in  Sermoni- 
bus :  «  Obedientia  quinquepartila  est  :  pri- 
ma,  opus  rectum,  quia  non  est  obedientia 
contraDeum;  secunda,  voluntarium,  quia 
quod  fit  ex  necessitate,  non  est  bonum;  ter- 
tia,  purum,  ut  intentio  pura  sit,  quia  si  ocu- 
lus  simplex  est,  totum  corpus  lucidum  est; 
quarta,  discretum,  nequidnimis,  aulminus: 
qui  enim  recte  ofTert ,  si  non  recte  dividat, 
peccat ;  quinta,  firinum,  id  est,  perseveraus, 
quae  omnia  claudit,  et  continet :  nuUum  enim 
bonum  sine  perseveranlia  coronatur.  Ut  au- 

c.  VIII.  —  '  Bern.,  de  Prcec.  et  Disp.,  ante  nied.  — 
'0  Ibid.,  post  med.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xi,  p.  24. 
—  '2  Dern.,  nd  Adam  Monacli.,  aiUe  med.  —  "  Ibid., 
epist.  VII,  post  uied.  —  "  Id.,  super  Eccc  nos  reliq.^ 
uon  longe  a  priue. 


116 


PHARETRjE  LIB.  II. 


tem  perseverantiam  habeat  murus  obedien- 
tiae,  inhaerere  sibi  debent  propugnacula  pa- 
tieuliae.  »  Idem  ' :  o  Redde  reverenliam  et 
obedientiam  praelato:  quarum  altera  cordis, 
altera  corporis  est.  Nec  enim  sufficit  exterius 
obtemperare  niajoribus  nostris,  nisi  ex  in- 
timo  cordis  afTectu  sublimiler  sentiamus  de 
eis.  »  Benedictus,  in  Regula  * :  «  Obedientia 
tunc  acceptabilis  erit  Deo,  et  dulcis  homini- 
bus,  si  quod  jubetur,  non  trepide,  non  tarde, 
non  tcpide,  aut  cum  niurmure,  aut  cum  res- 
ponso  nolentis  efficiatur :  quia  obedientia, 
quae  raajoribus  praebetur,  Deo  exbibetur.  » 
Idem  ' :  «  Obedientiae  bonuni  non  soluni  ab- 
bati  exhibendum  est  ab  omnibus,  sed  etiam 
sibi  invicem  obediant  fratres,  scientes  per 
hanc  obedienliae  viam  se  ituros  ad  Deum.  » 
Glossa  interlinearis  * :  «  Obedientia  est  com- 
plenda  sine  mora,  et  observanda.  » 

CAPUT  XLIV. 

De   Obedientia  inaccejpia. 

Gregorius ,  in  Regislro  ^ :  «  Apud  nolentis 
animum,  quamvis  sit  evidens  ralio  parendi, 
tanien  hoc  ipsum  (a),  quod  non  vult,  obsta- 
culum  obedienliae  esse  solet.  »  Idem,  in  Mo- 
ralibus  " :  «  lUe  primus  inobediens,  mox  ut 
superbiendo  peccavit ,  pudenda  contexit : 
quia  enim  contunieliam  spiritus  Deo  iutuUt, 
mox  contumeliam  carnis  invenit.  »  Idem' : 
B  Cum  hujus  mundi  successus  praecipitur, 
cum  locus  superior  imperatur,  is  qui  ad  per- 
cipienda  baec  obedit,  obedientiae  sibi  virtu- 
tem  evacuat,  si  ad  haec  etiam  ex  proprio  de- 
siderio  anhelat.  »  Idem' :  «  Ad  detrimentum 
obedienlia  ducilur,  cum  nientem,  ad  susci- 
pienda  probra  hujus  saeculi,  nequaquam  ex 
parle  ahqiia  etiam  sua  vota  comitantur.  » 
Idem ' :  «  Dignum  profecto  est,  ut  a  Dei  be- 

•  Bern.,  i»  adv.  Dom.,  semi.  iil,  anle  meJ.  — 
'  S.  Bened.  Beg.,  c.  v,  post  mcd.—  '  Ibid.,  c.  Lxxi,  in 
piiuc.  —  '  Gloss.  interl.  in  Gen.,  x\ll. —  '  Giefi.,  ad 
Boiiif.  Uagnif.  Afric,  lib.  III,  episl.  XLI,  col.  1162.— 
'  Id.,  Morut.,  lib.  XXVI,  c.  xill,  circa  med.  —  '  Ibid., 

(oi  Lahh.  ratio,  hoc  ipsum.  Cwt.  edit.  ratio  non  pa- 
rendi,  lameu  hoc  ipsum. 


neficiis  sit  extraneus,  cujus  nimirum  jussio- 
nibus  non  vult  esse  subjectns.  »  Joannes 
Chrysostomus ,  swper  Joannem  :  «  Quanto 
leviora  sunt  praccepta,  tanto  majus  suppli- 
cium  his,  qui  non  obediunt.  »  Augustinus, 
de  Confessionibus  ^" :  «  Nenio  invitus  bene 
facit,  etiamsi  bonum  e.st  quod  facit.  »  Ber- 
nardus,  in  Epistola":  <i  Facere  malum,  quo- 
libet  etiam  jiibente,  constat  non  esse  obe- 
dientiam,  sedpotiusinobedientiam.  »Idem  ": 
«  Extorta  seii  coacta  licentia,  licentia  non 
est,  sed  violenlia.  »  Idem  :  «  Non  vos  feli- 
ces,  »  etc,  supra,  de  Prcelalis  b07iis  ".  Idem, 
supcr  Cantica  "  ;  «  Non  dabit  inobedientiae 
copiam  sui,  tantus  obedientiae  amator,  ut 
mori,  quam  non  obedire  maluerit;  sed  neque 
approbat  tuae  contemplationis  inane  olium, 
qui  dicit  per  Prophctam  '^ :  Laboravi  siisti- 
nens.  »  Idem :  «  Si  in  die  jejunii,  »  elc,  li- 
bro  III ,  de  Voluntate  '^  Idem  :  A  mandatis 
tuis  intellexi,  elc. ,  infra,  iibro  IV,  de 
Gustu  ".  Idem,  de  Prcecepto  et  Dispensa- 
tione  '*  .•«  Imperfecti  cordis  et  infirmae  pror- 
sus  voluntatis  indicium  est,  statuta  senio- 
rum  studiosius  discutere;  hassitare  ad  sin- 
gula,  quae  injunguntur ;  exigere  de  quibus- 
que  rationem,  et  male  suspicari  de  omni 
praicepto,  cujus  causa  latuerit;  nec  unquam 
libenter  obedire,  nisi  cum  audire  contigerit 
quod  forte  libuerit,  aul  cum  non  aliter  licere 
seu  expedire  monstraverit  vel  aperta  ratio, 
vel  indubitata  auctoritas.  »  Et  infra:  «Si, 
jubente  seniore  ut  sileam,  verbum  mibi 
forte  per  oblivionem  elabilur,  reum  me  fa- 
teor  inobedientiae,  sed  venialiter.  Si  ex  con- 
temptu,  sciens  et  deliberans,  sponte  in  verba 
prorupero,  et  rupero  silentii  legem,  praeva- 
ricatorem  me  constiluo,  et  criminaliler;  et 
si  impoenilens  persevero  usque  ad  mortem, 
peccavi  etiam  damnabiliter.  »  Idem,  in  Ser- 

lib.  X.X.XV,  c.x,  antc  mcd.  — » Ihid.  —  >  Ibid.,  lib.  Xl, 
c.  X,  aule  med.  —  '"  Ang  ,  Confrs^.,  lili.  I,  c.  xii.  — 
"  Beru.,  ad  Adum  Monnch.,  epist.  vii,  ante  med.  — 
'2  Id.,  ait  Orjcr.  can.  rtn.,  epist.  Lxxviii,  autc  mod. — 
"  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  M,  p.  2i.  —  "  Bern.,  super  Cant., 
serm.  xlvi,  circa  med. —  '^  Isa.,  I,  14.  —  ''  Vid.  inf., 
lib.  III,  c.  I.  —  ."  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xxix.  — 
"  Bern.,  de  Praec.  et  Disp.,  ante  med. 


DE  PRINCIPALimi  VITIORUM  E 

monibus' ;«  Sic  profecto,  sic  multorum  usque 
hodie  pusillanimitas  et  perversitas  exigit,  ut 
ab  eis  quceri  oporteat :  Quid  vis,  ut  faciam 
tibi?  Non  ipsi  qua?runt ':  Domine,  quid  me 
vis  faccre  ?  Considerare  nempe  necessc  babet 
minister  et  vicarius  Christi,  quid  sibi  prse- 
cipi  velit;  non  ipse  considerat,  quae  sit  vo- 
lunlas  praeceptoris.  »  Idem  ' :  «  Qui  vel 
aperte,  vel  occulte  satagit,  ut  quod  vult  ipse, 
hoc  ei  praelatus  injungat,  ipse  se  seducit,  et 
frustra  sibi  blanditur  de  obedienfia.  Non 
enim  in  ea  re  ipse  praelato ,  sed  magis  ei 
prailalus  obedit.  »  Seneca,  in  Epistola  " : 
«  Qui  imperia  libens  excipit,  partem  acer- 
bissimam  servitutis  efTugit,  scilicet  facere 
quod  nolit.  Non  qui  jussus  aliquid  facit  miser 
est,  sed  qui  invitus  fac.t.  »  Multa  infra,  li- 
bro  III ,  de  Stultiloquio  in  murmure. 

CAPUT  XLV. 

De  Oratione  accepta. 

Gregorius ,  in  Dialogis  "  :  «  Obtineri  per 
orationem  nequaquam  possunt,  quae  pra?- 
destinata  non  fuerunt :  sed  ea ,  quse  sancti 
viri  orando  efficiunt ,  ita  preedestinata  sunt, 
ut  precibus  obtineantur.  »  Idem ,  in  Regis- 
tro  '  :  «  Dominico  die  a  labore  terreno  ces- 
sandum  est ,  atque  omni  modo  oralionibus 
insistendum  :  ut,  si  quid  negligenlite  per 
sex  dies  agitur,  per  diem  septimum,  qui  est 
resurrectionis  dominicse ,  precibus  expie- 
tur.  »  Idem ,  in  Moralibus  '  :  «  Yeraciter 
orare,  est  amaros  in  compunctione  gemitus, 
non  composita  verba  resonare.  »  Idem  :  «  Dif- 
ferre  solet,  »  infra,  lib.  IV,  de  Besiderio^. 
Idem ,  in  Homiliis  '" :  «  Virtus  verse  oratio- 
nis  est  celsitudo  cbaritatis.  Et  tunc  quisque, 
quod  recte  petit ,  adipiscitur ,  cum  ejus  ani- 
mus  in  pelitione  nec  inimici  odio  fuscatur.  » 
Augustinus,  in  Epistola  "  :  «  Absit  ab  ora- 

'  Bern.,  in  Convers.  S.  PauL,  serm.  i,  post  meJ. 
—  '  Acl.  Aposl.,  IX,  6.  —  '  Bern.,  de  trib.  or.  liccl., 
serm.,  circa  med.  —  *  Senec,  E/iist.  lxi.  —  '  Vid. 
inf.,  lib.  III,  c.  III,  §.  7.  —  «  Greg.,  Dial.,  lib.  I, 
c.  viii.  —  '  Id.,  acl  Civ.  Rum.,  lib.  XI,  epist.  Iil, 
col.  1512.  —  "  Id.,  iloral.,  Ub.  XXlll,  c.  xxi,  circa 
fin.  —  •  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c  xxiv,  —   ">  Greg.,  in 


T  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  117 

tione  multa  locutio ;  sed  non  desit  multa 
precatio,  si  fervens  perseverat  intentio.  Nam 
multum  loqui  in  orando ,  est  rem  necessa- 
riam  superfluis  agere  verbis.  Multum  au- 
tem  precari,  est  ad  Deum,  quem  precamur, 
diuturna  et  pia  cordis  excitalione  pulsare. 
Nam  plerumque  hoc  negotium  plus  gemi- 
tibu.^,  quam  sermonibus  agitur;  plus  fletu, 
quam  affatu.  Talis  enim  oratio  ponit  lacry- 
mas  in  conspectu  Dei,  et  gemitus  noster  non 
est  absconditus  ab  eo.  »  Idem  '^  :  «  Qui  om- 
nia  per  verbum  condidit ,  in  orationibus 
etiam  humana  verba  non  quaerit.  »  Idem  : 
«  Qui  didicerunt  a  Domino  Jesu  Chri.sto 
mites  esse.  et  humiles ,  corde  plus  cogifando 
et  orando  perflciunt,  quam  legendo  et  au- 
diendo.  »  Idem ,  in  sermone  "  :  «  Dicimus  : 
Panem  nostrum  quotidianum  da  nobis  ho- 
die.  0  sapientia  vera  et  divina  providentia, 
quae  docuit,  et  panem  solum  petere,  et  hodie 
nominare!  Hoc  enim  dicto,  et  avinitas  cum 
avaritia  tollitur,  et  humanae  vitae  insinuatur 
incertum.  »  Idem  :  «  Quid  est  oralio,  nisi 
ascensio  animae  de  terrestribus  ad  coelestia, 
inquisitio  sunernorum ,  invisibilium  deside- 
rium  ?  »  Idem,  in  Meditationibus  :  «  Obse- 
cro,  Domine,  amaricatum  est  cor  meum  sua 
desolatione  :  indukora  illud  tua  consola- 
tione.  Obsecro,  Domine,  quoniaiu  esuriens 
inccepi  quaerere  te;  non  de.sinam  jejunus: 
ad  fe  famelicus  accessi;  ne  recedam  impa- 
slus  :  pauper  veni  ad  divitem ,  miser  ad 
misericordem ;  ne  redeam  vacuus  et  con- 
temptus ;  et  si ,  antequam  comedam ,  sus- 
piro,  da,  vel  post  suspiria,  quod  comedam.  » 
Idem,  de  Civitate  Dei  '*  :  «  Quanto  est  quis- 
que  sanctior,  et  desiderii  saucti  plenior, 
tanto  est  ejus  in  orando  fletus  uberior.  » 
Idem  " ,  de  Ecclesiasticis  Dogmatibus  : 
«  Nullum  credimus  ad  salutem,  nisi  Deo 
invitante,  venire;  nullum  invilatum  salu- 

Euang.,  hom.  xxvii,  post  meJ.  —  "  Aug.,  ail  Prob., 
epist.  c.vxi,  c.  X.  —  "  Ibid.,  couseq.—  •'  De  Temjjor., 
serm.  cxxvi,  al.  lxv,  n.  3,  iu  append.  Op.  S.  Aug. — 
"  Aug.,  (le  Civit.  Dei,  lib.  XX,  c.  xvii.  —  •»  Imo 
Gennad,,  de  Eccl.  Dogm.,  c.  lvi,  inter  Op.  S.  Aug., 
append.  tom.  VIII. 


H8 

tem   suatn ,  nisi   Deo  aiixiliante,   operari; 

nulhim ,  nisi  oranteni,    auxilium   prome- 

reri.  »  Joannes  Chrysostomus ,  si/pf  r  Mat- 

thasum  '  :   «  Sicut  thymiamata  bene  con- 

fecfa    (Iflectant   hominem   (Klorantein  ,  sic 

oratio  justi  suavis  est  ante  Deura.  Vis  au- 

tem  scire  dignitatem   ejus  ?   Mox  ,   ul  de 

ore  processerit,  suscipiunt  eam  angeh  raa- 

nibus  suis,  et  offeruntante  Deum.  »  Ambro- 

sius,  super  Beati  immaculati  -  :  «  Per- 

noctabal  in  oratione  Dominus  Jesus ,  non 

indigens  prceationis  auxilio ,  scd   statuens 

tibi  imitationis  exemphim.  »  Idem  '  :  «  Me- 

dia  nocte,  ait  Propheta  S  surgeham  ad  con- 

fitendim  tibi  swper  judicia  justificalionis 

tuce;  et  tu  surge  vel  media  nocte,  si  non 

potes  tota  nocte  vigilare.  »    Isidorus,   in 

Synonymis  ^  :  «  Pernocta  in  oratioiie ,  et 

prece  :  incumbe  noclurnis  vigiUis;  ad  modi- 

cum  cliusis  oculis,  rursuni  ora.  »  Idem  '^  : 

a  Omnibus  malis  prsevalet  oratio.  »  Idem, 

de  Sumino  Bono  '  :  «  Fidei  Symbolnra,  et 

Dominica  Oratio  pro  tota  lege  parvuhs  Ec- 

clesiae  ad  coelorum  regna  sufficit  capessen- 

da  :    omnis  enim  latitudo  Scripturanmi  in 

eadern  Oralione  Dominica,  et  Symboh  brevi- 

tate  concluiiilur.  »  Idem  '  :  «  Frequens  ora- 

tio  viliorum  impugnationem  extinguit.   » 

Idem  '  :  «  Oratio  cordis  est,  non  lablorum  : 

neque  enim  verba  deprecantis  Deus  inten- 

dit,  sed  oranlis  cor  aspicit.  Quod  si  tacite 

cor  oret,  et  vox  sileat,  quamvis  homines 

lateat,  Deum  latere  non  potest,  qui  praeseus 

est.  »  Idem  '" :  «  Nuuquaui  orandum  est  sine 

gemitu.  »  Idem  "  :  «  Qui  vult  cum  Deo 

semper  esse,  frequenter  debet  orare,  fre- 

quenter  et  legere.  Nam  cum  oramus,  ipsi 

cum  Deo   loquiraur  ;   cum  vero  legimus, 

Dens  nobiscum  loquitur.  »  Idem '- :  «  Oratio 

privatis  locis  opportunius  funditur,  magis- 

que  obtenlum  impetrat,  dum  Deo  tantura 

'  Chrysost.,  in  Matth.  Op.  imperf.,  hom.  xin,  post 
tued.  —  -  Amliro;  ,  in  Psal.  cxviii,  oi^toaar.  vui.  — 
a  Ibid.  —  *  Psttl.  cxvi:i,  02.  —  ''  Isid.,  Synon.,  c.  iv. 

—  '  Ibid.  —  '  Ibid.,  de  Sum.  Bon.  lib.  1,  c.  ui, 
?ent.  1.  —  '  Ibid.,  lib.  III,  c.  vn,  sent.  4.  —  '  Ibid,, 
^PDt.  4.  —  '"  Ibid.,  sent.  5.  —  "  Ibid.,  c.  viii,  sent.  2. 

—  '-  Ibid.,  c.  VII,  senl.  37.  —  "  Oamasc,  Ortliod.  Fid., 


PHARETR;E  LIB.  H. 

teste  depromitur.  »  Joannes  Damascenus  in 
libro  suo  "  :  «  Oratio  est  ascensus  intellectus 
ad  Deum,  vel  petitio  decentiuiu  a  Deo.  » 
Bernardus,  in  Epistola  '* :  «Oratio  est  homi- 
nis  Deo  adha^rentis  affectio,  et  familiaris 
qusdam  et  pia  allocutio,  et  statio  illiiminataB 
mentis  ad  fruendum  Deo  quandiu  licet.  » 
Idera  '"  :  «  Dura  manibus  pectora,  genibus 
pavimenta  tunduntur ,  votis  ct  devolis  pre- 
cibus  altaria  cumiilantur  ;  dum  sordent 
geuae  lacrymis,  gemitibus  atque  suspiriis 
mugiunl  coUa,  et  pro  forensibus  causis  can- 
ticis  spiritiiaHbus  sacra  tecta  resultant :  nil 
supernis  civibus  magis  spectar;>,  libet,  nil 
Regisumino  juciiudius  exhibetur.  » Idem '" : 
«  Elsi  vocis  virtus  sit  opus,  et  operi  tamen, 
et  voci,  et  gratiam  et  efficaciam  promeretur 
oratio.  »  Idem ,  super  Cantica  "  :  «  Credi- 
mus  angelos  sanctos  astare  orantibus  et 
ofTerre  Deo  preces  et  vota  hominum,  ubi 
tamen  sine  ira  et  disceptatione  levari  puras 
manus  perspexerint.  »  Ideni  '"  :  «  Orando 
bibitur  vinuni  spirituale  laetificans  cor  ho- 
minis,  vinum  scilicet  Spiritus  sancti,  quod 
inebriat  mentem ,  et  carnalium  voluptatum 
infundit  oblivionem  ,  humectans  interiora 
arenlis  conscieutia; ,  escas  bonorum  actuum 
digerit ,  et  deducit  per  qusedam  animae 
membra,  fidem  roboraus,  spem  confortans, 
vegetans  ordinausque  charitatem,  et  impin- 
guans  mores.  »  Idem  "  :  «  Unicum  in  dubiis 
remedium  seu  refugium  oratio  est,  et  fre- 
quens  gemitus  ad  Deum,  et  ut  quid,  quando 
et  qualiter  facere  nos  veUt  Deus,  assidue 
nobis  monstrare  dignetur.  »  Idem,  in  Ser- 
monibus  ^"  :  «  Milha  millium  ministrabant 
ei,  et  decies  centena  millia  assistebant  ei. 
Quanta  ergo  cum  reverentia,  quanto  timore, 
quanta  illuc  humihtate  debet  accedere,  a 
palude  sua  procedens  ranuncula.  »  Idem  "  : 
In  omnibus  actionibus  nostris  et  obser- 


« 

lib.  II! ,  c.  :i:;iv.—  '*  Beru.,  de  Vil.  Solii.,  episl.,  posl 
med.  —  '^  Id.,  nrf  Suger.  abb.,  epist.  LX.xviii,  ante 
med.  —  "■  Id.,  ad  Balduin.  epi^t.  cci,  versus  fin  — 
'"  Id.,  in  Cant;  serm.  vii ,  aule  med.  —  "  Ibid., 
serm.  .wiii,  post  med.  —  '»  Ibid.,  serm.  LVii,  post 
med.  —  ■'"  Id.,  di;  quat.  mod.  orand.,  serm.  post  med. 
—  -'  lliid.,  post  pauca. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORU.M 

vantiis,  multa  opus  est  animi  vigilantia, 
sed  praecipue  in  oratione.  »  Idem  '  :  «  Li- 
cet  omni  hora  et  omni  loco  oculi  Domini 
super  nos  speculeutiir,  maxime  tamen  in 
oratione.  Licet  enim  semper  videamur ,  sed 
tunc  eliam  praesentamus  nos  et  ostendimus 
quasi  facie  ad  faciem ,  cum  Domino  coUo- 
quentes.  »  Glossa ,  super  illud  Matthcei  ' ; 
Et  oravit  tertio  eumdem  sermonem,  etc. : 
«  Tribus  vicibus  Christus  oravit,  ut  et  nos  a 
peccatis  praeteritis  veniam,  et  a  prsesentibus 
malis  tutelam ,  et  futuris  periculis  cautelam 
a  Domino  oremus.  »  Seneca,  in  Epistola '  : 
«  Sic  vive  cum  hominibus ,  tanquam  Deus 
videat  :  sic  loquere  cum  Deo ,  tanquam 
homines  audiant. »  Idem  ' :  «  Audacter  i-oga 
Deum,  nihil  illum  de  alieno  rogaturus  es. 
Roga-  bonam  mentem ,  bonam  valetudinem 
animi ;  deinde  tunc  corporis.  »  Multa  infra, 
libro  lY,  de  Desiderio,  de  Connexione  '°  [a]. 

CAPUT  XLVL 

De   Omtione  inaccepta. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Gravi  mens 
nostra  confusione,  orationis  suae  tempore, 
deprimitur,  si  hanc  aut  sua  operatio  adhuc 
inquinat,  aut  alienae  malitiEe  servatus  dolor 
accusat.  »  Idem,  in  Registro '  :  «  Ut  ad  aures 
Dei  viam  precibus  faciatis,  vigilantius  stu- 
dendum  est,  ut  vestrae  voces  actibus  adju- 
ventur.  Nam  inanis  iit  oratio ,  ubi  prava  est 
actio.  »  Augustinus ,  in  Sermonibus  : 
0  Qua  fronte  postulas  quod  promisit  Deus , 
cum  non  facis  quod  jussit  Deus  ?  Prius  audi 
monitiones,  et  sic  exige  promissiones.  » 
Idem  :  «  Dimitte  nobis  debita  nostra ,  sicut 
et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris.  Nec 
pro  eis  est  efflcax  oratio,  quorum  fldes  sine 
operibus  mortua  est;  sed  pro  eis,  quorum 
fldes  per  dileclionem  operatur.  »  Isidorus, 

'   Bem.,   de   Quat.    Mod.  orandi ,   post   pauca.    — 

•  Matth  ,  xsvi,  44.  —  '  Senec.  epist.  x,  in  tm.  — 

*  Ibid.,  ante.  —  ^  vid.  iDf.,  lib.  IV,  c.  xxiv,  et  c.  xlv, 
§  6.  —  '  Greg.,  Morai.,  lib.  .\ ,  c.  xi,  post  med.  — 
'  Id.,  ad  Epist.  Sicil..  lib.  IX,  epist.  XLV,  col.  1462. 

(a)  Ccet,  edit.  laudatione. 


ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE.  H9 

de  Summo  Bono '  :  «  Longe  a  Deo  est  ani- 
mus ,  qui  in  oratione  cogitationibus  saeculi 
fuerit  occupatns.  »  Idem  '  :  a  Mens  qualem 
se  in  oratione  ofiert,  talem  post  oralionem 
se  conservet.  Nam  nihil  proflcit  oratio,  si 
denuo  culpa  committatur,  uode  jamvenia 
posluletur.  »  Hieronymus,  in  Epistola  '"  : 
«  Nescio  qua  conscientia  ea  hngua  quis 
Deum  rogat ,  qua  aut  mentitur ,  aut  male- 
dicit,  aut  detrahit.  Labia  sancta  exaudit 
Deus;  et  ipsis  cito  annuit  precibus,  quas 
lingua  immaculata  pronuntiat.  »  Joannes 
Chrj^sostomus ,  super  Matthceum  "  :  «  Qui 
orat  et  peccat,  non  orat  Deum,  sed  illudit 
eum.  »  Idem  ,  in  Sermone  :  «  Tu  non  audis 
orationem  tuam ,  et  Deum  vis  audire  pre- 
cemtuam?  Flecto,  inquis,  genua.  Curvasti 
quidem  genua  intus,  sed  mens  tua  fcris 
vagabatur :  corpus  tuum  intus  in  ecciesia , 
sed  animus  tuus  foras  :  os  quidem  loque- 
batur  ,  sed  mens  usuras  cogitabat.  »  Beda, 
in  Homiliis  :  «  Est  oratio  quae  peccatum 
facit;  sed  qui  bene  orat,  orando  quaerit 
Deum ,  hic  a  terrenis  ad  superiora  progre- 
diens  verticem  curiae  sublimioris  ascendit : 
qui  vero  de  divitiis,  aut  honore  saeculi,  aut 
certe  de  inimici  morte  sollicitus  obsecrat, 
ipse  in  inflmis  jacens ,  viles  ad  Deum  preces 
mittit.  B  Bernardus,  super  Cantica^'- :  « Quae- 
rentes  aliquid,  frustrari  solent,  cum  aut 
videlicet  non  in  tempore  qua?runt ,  aut  non 
sicut  oportet,  aut  ubi  oportet.  »  Idem  : 
«  Oratio  peccatoris,  »  etc. ,  infra,  libro  iii, 
de  Discordia  '^  Idem  '* :  «  Miror  valde  im- 
pudentiam  aliquorum ,  qui  inter  nos  sunt , 
qui  cum  omnes  nos  sua  singularitate  tur- 
baverint,  sua  impatientia  irritaverint ,  sua 
inobedientia  coinquinaverint ;  audeht  nihi- 
lominus  ad  tam  foedum  conscientiae  suae 
lectulum  cum  orationum  instantia ,  totius 
puritatis  Deum  invitare.  Sed,  sicut  scriptum 

—  •  Isid.,  de  Sum.  Boii.,  lib.  III,  c.  vii,  sent.  8. — 
"  Ibid.,  sent.  6. —  '°  Hieron.,  ad  Maur.  fi/.,  cpist.  xiv. 

—  •'  Clirysost.,  in  Mattli.  Oper.  iuiper.,  hom.  xv, 
ante  med.  —  '-  Bern.,  in  Cant.,  serm.  Lx.w,  ante 
med.  — "  Vid.  int.,  lib.  III,  c.  .\LXii.—  "  Bern.,  ibid., 
serm.  slvi,  ciica  med. 


120  PHARETR^  LIB.  II 

est  '  :  Cuvi  extenderitis  mamis  resrras , 
avertam  oculos  meos ,  et  ctim  mullipUca- 
veritis  orationem ,  non  exaudiam.  »  Mem, 
in  Sermone  -  :  «  Timida  oratio  coeliim  noii 
penetrat,  qiiia  restringit  ania->uui  timor  ini- 
moderalus,  ut  omnino,  non  dico  ascemlere, 
sed  nec  procedere  queat.  Tepida  vero  in 
ascensu  languescit  et  deficit,  eo  quod  non 
habeat  vigorem.  Temeraria  ascendit  qui- 
dem,  sed  resilit,  resistitur  enim  ei;  nec 
tantum  non  obtinet  gratiam,  sed  meretur 
olTensam.  Quae  vero  fidelis ,  et  humilis ,  et 
fervens  oratio  fuerit ,  coelum  sine  dubio 
penetrabit ,  unde  certum  est  quod  vacua 
redire  non  possit.  »  Seneca ,  in  Epistola ' : 
B  Tunc  scito  te  omnibus  cupiditatibus  esse 
solutum,  cum  eo  perveneris,  ut  nihil  Deum 
rtiges,  nisi  quod  rogare  palam  possis.  Nunc 
autem  quanla  dementia  est  hominum,  qui 
turpissima  vola  Diis  insusui  rant ,  ita  ut ,  si 
quis  aurem  admoverit,  slatim  conticescant, 
et  quod  scire  hoininem  nolunt,  Deo  nar- 
rant!  » 


CAPUT  XLVII. 

De  Donis. 

Gregorius,  in  Moralibus  *  :  «  Donum 
Spiritus,  qnod  in  subjecta  mente  ante  alia 
prudentiam ,  temperantiam  ,  fortitudinem , 
et  justitiam  format,  eamdem  menteni,  ut 
contra  singula  quaeque  tentamenta  erudiat, 
in  septem  mox  virtutibus  temperat :  ut  con- 
tra  stultitiam,  sapientiam;  contra  hebetu- 
dinem. ,  intellectum  ;  contra  praecipitatio- 
nem,  consilium ;  contra  timorem,  fortitudi- 
nera ;  contra  ignorantiam,  scientiam  ;  contra 
duritiam  ,  pietatem  ;  contra  superbiam ,  det 
timorem.  n  Idem  '  :  «  Orandum  est,  ne  sa- 
pientia  elevet ;  ne  intellectus,  dum  subtiliter 
currit,  aberret ;  ne  consilium,  dum  se  mul- 
liplicat,  confiuidat ;  ne  fortitudo,  dum  fldu- 
ciam  prsebet ,  praecipitet ;  ne  scientia,  dam 

'  Isa.,  I,  15.  —  '  Bern.,  de  Quadrag.,  serm.  !v,  prope 
fin.  —  '  Senec,  Epist.  s,  prope  fin.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  II,  c.  xxvii,  anle  med.  —  '  Ibid.,  lib.  I, 


novit  et  non  diligit ,  inflet;  ne  pietas,  dum 
e.\tra  rectitudinem  inclinat,  intorqueat;  ne 
timor,  dum  plus  justo  trepidat,  in  despera- 
tionis  foveam  mergat.  »  Idem ,  supi/  Eze- 
chielem  '  :  «  Est  timor  in  mente.  Sed  qualis 
timor  est,  si  cum  eo  pietas  non  est?  Qui 
enim  misereri  proximo  ignorat,  qui  compati 
ejus  tribulationi  dissimulat  :  hujus  timor 
ante  omnipotentis  Dei  oculos  nuUus  est,  quia 
non  sublevatur  ad  pietatem.  Sed  saepe  pie- 
tas  per  inordinatam  misericordiam  errare 
solet ,  si  forte  pepercerit  quae  parcenda  non 
sunt.  Peccata  enim ,  quae  feriri  gehennae 
ignibus  possunt,  disciplinae  sunt  verbere 
corrigenda.  Ut  ergo  vera  et  ordinata  sit 
pietas ,  ad  gradum  est  alium  sublevanda,  id 
est,  ad  scientiam,  ut  sciat  quid  ex  judicio 
puniat,  vel  quid  ex  misericordia  dimittat. 
Sed  quidem  si  sciat  quid  agere  quisque  de- 
beat,  virtutem  vero  agendi  non  habeat, 
nihil  valet.  Scientia  ergo  uostra  crescat  ad 
fortitudinem,  ut  cum  viderit  quid  agendum 
sit ,  hoc  agere  per  mentis  fortitudinem  pos- 
sit.  Sed  saepe  fortitudo ,  si  improvida  fuerit, 
et  minus  contra  vilia  circumspecta,  ipsa  sui 
praesumptione  in  cassum  ruit.  Ascendat  ergo 
ad  consilium,  ut  praevidendo  praemuniat 
omne ,  quod  agere  fortiter  potest.  Sed  con- 
silium  esse  non  potest,  si  intellectus  deest: 
quia  qui  noniiitelligit  malum  quod  agentem 
gravat ,  quomodo  potest  bonum  dare  consi- 
lium,  quod  adjuvet?  Itaque  a  consilio  ascen- 
damus  ad  intellectum.  Sed  quid ,  si  intel- 
lectus  magno  quidem  acumine  viget,  et 
moderari  se  nescit  per  maturitatem  ?  Ab 
intellectu  ergo  ascendatur  ad  niaturitatem. 
Ascendamus  ergo  per  intellectum  ad  sapien- 
tiam ,  ut  hoc ,  quod  accuratius  intellectus 
invenit,  sapientia  mature  disponat. »  Idem ' : 
«  Per  timorem  Dei  efflciniur  humiles ;  per 
pietatis  studium,  misericordes ;  per  scien- 
tiam ,  dijcreli ;  per  mentis  fortitudinem, 
liberi;  per  consilium ,  cauti;  per  intellec- 
tum,  providi  ;■  per  sapienliam,  niaturi.  » 

c.  .XXIX,  al.  XXXV.  —  »  Id.,  in  Ezech.,  hom.  xix,  ante 
med.  —  '  Ibid.,  circa  med. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


121 


Augustinus,  super  Matthceum  :  «  Spiritus 
sanctus  operatione  septenaria  commenda- 
tur ,  ut  sit  in  nobis  spiritus  sapientiae  et 
intellectus,  consilii  et  fortitudinis,  scientiae 
et  pietatis,  et  timoris  Dei.  Huic  septenario 
bono,  constitue  e  contrario  septenarium 
malum,  scilicet  spiritum  stultiti£e  et  erroris, 
spiritum  temeriialis  et  ignavise,  spiriium 
ignoranliae  et  impietalis,  et  spiritiim  super- 
biae  contra  timorem  Domini.  Et  ita  '  alii 
septem  nequiores.  Infra,  lib.  in,  de  Simula- 
tione^.  » 

CAPUT   XLVIII. 

Be  Beaiikidine. 

Augustinus,   de  Moribus  Ecclesice  '   : 

«  Beatus,  quantum  esistimo,  neque  ille  dici 

potest,  qui  non  habet  quod  amat,  quale- 

cumque  sit ;  neque  qui  habet  quod  amat,  si 

noxium  sit ;  neque  qii  i  non  amat,  quod  habet, 

otiamsi  optimum  sit.  Nam  et  qui  appetit,  et 

adipisci  non  potest,  cruciatur ;  et  qui  adeptus 

est  quod  appetendum  non  esset ,  fallitur ;  et 

qui  non  appetit  quod  adipiscendum  esset, 

aegrotat.  »   Idem ,  de  Libero  Arbitrio  '  : 

a  Sicut  tota  vita  corporis  anima  est,  sic  beata 

vita  animse  Deus  est.  »  Isidorus,  de  Summo 

Bono  ^  :  «  Quia  sine  fide  impossibile  est  Deo 

placere,  vere  beatus  est,  qui  et  recte  cre- 

dendo  bene  vivit,   et  bene  vivendo  fidem 

rectam  custodit.  »  Idem  :  «  Salus  inchoan- 

tibus,  »   etc,  supra,   de  Perseverantia  ". 

Idem,  in  Etymologiis  '  :  «  Beatus  dicitur, 

quasi  bene  auctus,  scilicet  ab  habendo  quod 

vellet,  et  non  patiendo  quod  nollet.  Ilie  au- 

tem  vere  beatus  est ,  qui  et  habet   omnia 

quae  vult  bona,  et  nihil  vult  male  :  ex  his 

enim  duobus  beatus  homo  efficitur.  »  Am- 

brosius ,  super  Lucam  "  :  «  Beatus  pauper 

qui  clamavit ,  et  Dominus  exaudivit  eum  : 

pauper  a  crimine,  pauper  a  vitiis,  pauper  in 

quo  princeps  mundi  hujus  nihil  invenit,pau- 

'Luc.,  XI,  26.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  III,  c.  jxv.  - 
'  Aug.,  de  iloiib.  EccL.  c.  ill.  —  '  Aug.,  cfe  Lib.  Arb., 
lib.  II,  c.  XVI. —  >  Isid.,  de  Suni.  Bon.,  lib.  II,  c.  ii, 
Bent.  2.  —  *  Vid.  sup.,  Huj.   lib.  c.  xxxiv,  p.  107.  — 


per  illius  pauperis  aemulus  ',  qui  cum  dives 

esset,  propter  nos  pauper  factus  est.  Prima 

ergo  bealitudo  est,  cum  deposuero  omne 

peccatum ,  et  exuero  oranem  malitiam  ,  et 

simplieitate  conlentus  fuero,  iuops  malo- 

rum.  Superest  igitur,  ut  mores  meos  tem- 

perem.  Qiiid  enim  mihi  prodest  carere  sae- 

cularibus,  nisi  fuero  mitis  atque  mansuetus? 

Nam  qui  sequitur  viam  rectam,  sequitur 

utique  illum,  qui  ait '" :  «  Discite  a  me,  quia 

mitis  sum,  et  humilis  corde.  »  Et  infra : 

«  Mitiga  affectum  tuum,  ut  uon  irascaris; 

aut  certe  iratus ,  ne  peccaveris ,  juxta  quod 

scriptum  est  "  :  Irascimini,  et  nolite  pec- 

care.  Praeclarum  est  enim  motum  tempe- 

rare ;  nec  minoris  virtutis  dicitur  cohihere 

irjicundiam,  indignationemque  compescere, 

quam  omnino  non  irasci,  cum  plerumque 

illudlenias  (a),hocfortiusaestimetur.  Cumau- 

tem  hoc  feceris,  memento  quia  peccator  es , 

et  lugeto  peccata  tua,   et  lugeto  delicta.  Et 

bene  tertia  beatitudo  est  peccala  deflentis, 

quia  Trinitas  est,  quae  peccata  condonat. 

Ablue  igitur  te  lacrymis,  lava  fletibus  :  si 

tu  te  ipse  fleveris,  alius  non  te  flebit.  Nam 

si  Saul  flevisset  peccata  sua,  Samuel  eum 

non  flevisset.  »  Et  post  pauca  subdit :  «  De- 

posui  peccatum,  temperavi  mores,  delicta 

deflevi;  jam  nunc  esurire  incipio ,  et  sitire 

jnstitiam.  jEger  enim,  dum  in  gravi  morbo 

est,  non  esurit,  quia  aegritudinis  dolor  ex- 

cludit  famem. »  Et  mox  ait :  «Qui  esurit,  uti- 

que  virium  quaerit  augmentum.  Quod  au- 

tem  est  majus  virtutis  incrementum,  quam 

norma  justitiaj?  Justitiam  sequitur  miseri- 

cordia;  unde  dictum  est  '^ :  Dispersit,  dedit 

pauperibus  :  justitia  ejus  manet  in  scecu- 

lum  sceculi.  Sed  qui  misericordiam  defert, 

mercedem  amittit,  nisi  mundo  corde  mise- 

reatur.  Namsijactantiam  quaerit^  nuilus  est 

misericordiae  fructus.  Emunda  igitur  inte- 

riora  tuae  mentis.  Sed  nisi  prius  tu  interiora 

tua  vacuefeceris  ab  omni  labe  peccati,  ne 

'  Isid.,  Etymol.,  lib.  X,  verb.  Beatus.  —  '  Ambros., 
in  Luc.,  VI,  lib.  V.  —  '  II  Cor.,  viii,  9.  —  '"  Matth., 
XI,  29.  —  "  Psal.  IV,  5.  —  "  Psal.  CXI,  9.  —  (a)  Al. 
lentius. 


122  PHARETR.E  LIB.  FI. 

dissensiones  contentionesque  ex  afTectu  tuo 
prodeant,  non  potes  aliis  ferre  medicinam. 
A  femetipso  igitur  pacem  incipe,  ut  cum 
fueris  ipse  pacificus,  pacem  aliis  feras.  Quo- 
modo  enim  alioruni  corda  potes  mundare, 
nisi  tuum  ante  mundaveris  ?  »  Et  infra : 
«  Qui  autem  patitur  persecutionem,  in  ulti- 
mo  certamine  constitutus  probatur  adversis, 
ut  cum  legitime  certaverit,  coronetur.  b 
Bernardus ,  in  Sermonibus '  :  «  Videmus 
pauperes  aliquos,  qui  si  veram  haberent 
paupertatem,  non  adeo  pusillanimes  inveui- 
rentur,  utpote  reges,  et  reges  coeli.  Sed  hi 
sunt,  qui  pauperes  esse  volunt,  eo  tamen 
pacto,  ut  nihil  eis  desit;  et  sic  diligunt  pau- 
pertatem,  ut  nuUam  inopiam  patiantur. 
Sunt  et  alii  mites,  sed  quandiu  nihil  dicitur 
vel  agitur,  nisi  pro  eorum  arbitrio.  Patebit 
autem  quam  longe  sint  a  mansuetudine,  si 
levis  oriatur  occasio  turbationis.  Ha^c  igilur 
mansuetudo  quomodo  hereditabit  terram 
promissionis,  quae  ante  hereditatem  deticit? 
AHos  quoque  lugentes  video;  sed  si  de  corde 
puro  et  conscientia  non  ficta  procederent 
illae  lacrymae,  non  tam  facile  solverentur  in 
risum.  Nunc  autem,  cum  abundantius  otio- 
sa  et  scurrilia  verba  profluant ,  quam  prius 
lacrymae,  lacrymas  hujusmodi  de  his  esse 
non  arbitror  quibus  consolatio  divina  pro- 
mittitur;  quandoquidem  post  illas  tam  facile 
consolatio  vilis  admittitur.  Alii  tam  vehe- 
menter  contra  aliorum  delicta  zelantur,  ut 
videri  possint  esurire  et  sitire  justitiam  : 
quod  quidem  verum  esset ,  si  esset  apud  eos 
de  suis  quoque  peccatis  idem  judicium.  Sed 
nunc  » pondus  et  pondus,  utrumque  abomi- 
natio  est  apud  Beum  :  nam  contra  alios  tam 
imprudenter.  quam  imraaniter  aestuant; 
seipsos  tam  insipienter,  quam  inutiliter  pal- 
pant.  Sunt  alii  misericordes  de  his  quas  ad 
ipsos  non  pertinent ;  qui  scandalizantur , 
quod  non  datur  omnibus  abundanter,  sic 
tamen  ut  ipsi  nec  in  modico  quidem  gra- 
ventur  :  qui  si  vere  misericordes  essent,  de 


suo  facere  deberent  misericordiam ;  et  si 
non  possent  de  terrena  substantia,  de  volun- 
tate  saltem  bona  darent  iis,  qui  contra  eos 
forte  peccare  viderentur,  indulgentiam,  da- 
rent  utique  dulce  signum,  verbum  bonum. » 
Et  infra  :  «  Sunt  eliam  qui  peccata  sua  sic 
confitentur,  ut  videri  possint  ex  desiderio 
mundi  cordis  id  agere,  omnia  enim  in  con- 
fessione  lavantur,  nisi  quod  ea,  quae  ipsi 
dicunt  aUis,  ab  aliis  audire  patienter  non 
possunt.  Sunt  etiam  alii  qui  si  viderint 
quempiam  vel  leviter  scandalizatum,  valde 
soUiciti  sunt  quomodo  in  pacem  eum  redu- 
cere  possint,  et  ob  hoc  viderentur  pacifici, 
nisi  quod  eorum  commotio ,  si  forte  contra 
eos  quidquam  factum  dictumve  videbitur, 
tardius  universis  poterit  difflciUusque  se- 
dari :  qui  nimirum,  si  vere  pacem  dilige- 
rent,  haud  dubium,  quin  eam  primo  quae- 
rerent  sibi  ipsis.  »  Seneca,  in  Epistola '  : 
«  Beatus  non  is  est,  quem  vulgus  appellat, 
ad  quem  pecunia  magna  confluxit ;  sed  ille 
cui  bonum  omue  in  animo  est,  erectum,  et 
exceisum,  et  mutabilia  calcans.  » 

CAPUT  XLIX. 

De  Ehemosyna  accepla. 

Gregorius,  in  homilia  super  illud  Luc,  xvi : 
Facite  vobis  amicos,  etc. :  «  Si  cceleste  pa- 
trimonium  eleemosynis  emitur,  pauperes 
non  sunt  audiendi  ut  egeni,  sed  ut  patroni 
exorandi.  »  Idem  '  :  «  Ad  tribuendum  pigri 
cur  estis,  quando  hoc,  quod  jacenti  in  terra 
porrigitis,  sedenli  in  ccelo  datis?  Dominus 
ait  ^* :  Quidquid  iecistis  uni  de  his  fratri- 
bus  meis  minimis,  mihi  fecistis.  »  Idem,  in 
Moralibus  "  :  «  Tunc  plena  est  nostri  cordis 
compassio,  cum  malum  inopiae  pro  proximo 
suscipere  non  metuimus,  ut  illum  a  pas- 
sione  liberemus.  »  Idem '  :  «  Rem  quamli- 
bet  plerumque  dat  etiam  qui  non  compa- 
titur ;  nunquam  autem  qui  vere  compatitur, 


'  Bern.,  in  Ado.,  serm.  !v,  post  med. —  ^Prov,,  xx, 
10.  —  =  Senec,  Epist.  xlv,  post  med.  —  '  Greg.,  i» 


Evang.,  liom.  XL,  circa  fin.  —  ^  Matth.,  xxv,  40.  — 
"  Greg.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  xxiv,  nnn  longe  a  princ. 
—  '  Ibid.,  circa  fin. 


DE  PRINCIPALIUM  VITIORUM  ET  VIRTUTUM  MULTIPLICITATE. 


123 


quod  necessarium  proximo   conspicit,  ne- 
gat.  »  Idem,  in  Pastorali  '  :  «  Nonnulli  hu- 


jus  mundi  divites,  cum  fame  crucientur 
Christi  panperes,  efTusis  largitatibus  nu- 
triunt  histriones.  Qui  vero  indigenti  etiam 
peccatori  panem  suum ,  non  quia  peccator, 
sed  quia  homo  est ,  tribuit ,  nimirum  non 
peccatorem,  sed  pauperem  justum  nutrit.  » 
Isidorus ,  de  Siwmo  Bono  ■ :  «  Verum  est 
quod  peccata  omnia  misericordiae  operibus 
expurgentur ;  sed  si  jam  caveat  peccare,  qui 
misericordiam  impartitur.  »  Joannes  Chry- 
soslomus,  in  Sermonibus :  «  Melius  servatur 
pecunia,  quae  in  dextera  pauperis  colloca- 
tur  :  hanc  mihi  nou  calumniator  extorquet, 
non  invidus  criminatur,  non  latro  auferet , 
non  fur  nocturnus  diripiet ,  non  servus  fu- 
gam  meditans  invadet ;  sed  semper  est  tuta, 
semper  integra ,  semper  salva.  »  Idem  : 
«  Mentem  Deus  misericordem  requirit ,  non 
pecuniae  quantitatem.  B  Idem,  siiper  Joan- 
nem :  «  Eleemosyna  est ,  quse  est  ab  omni 
eruta  injustitia;  haec  omnia  facit  munda; 
haec  et  jejunio  melior,  et  terrae  lectulo  :  et 
nimirum  difflciliora  illa  et  laboriosa;  sed 
haec  lucrabiUter  illuminat  animam  et  impin- 
guat,  et  bonam  et  speciosam  facit.  »  Idem  : 
«  Da  indigenti,  et  non  da  saltanti,  ut  non 
cum  tuis  pecuniis  et  tuam  animam,  et  illius 
perdas :  tu  enim  causa  es  perdilionis  illius. » 
Ambrosius,  in  Epistola  : «  Misericordia  non 
de  meritis  judicare  consuevit,  sed  de  neces- 
sitatibus  subvenire ;  juvare  pauperem,  non 
examinare  justitiam.  »  Idem  :  «  Habe ,  di- 
ves,  hypothecas  inopum  sinus,  habeas  hypo- 
thecas  viduarum  domos ,  habeas  hypothecas 
orainfantiumorphanorum,  ut  dicaturtibi^ : 
Ex  ore  infantium,  et  lactentium  perfecisti 
laudem.  »  Idem ,  de  Officiis  '  :  «  Perfecta 
liberalitas  flde,  causa,  loco,  tempore  com- 
mendatur  :  fide,  ut  prius  opereris  circa  do- 
mesticos  fldei.  »  Idem '  :  «  Non  omnibus  de- 
bemus   misericordiam;   sed   quia  plerique 

*  Greg.,  Pmtoral.,  p.  III,  c.  i,  admon.  21.  —  -  Isid., 
de  Sum.  Bon.,  lib.  XIII,  c.  LXiv,  sent.  7.  —  ^  pga/. 
viii,  3.  —  t  Ambr.,  de  (iffic.,  Ub.  I,  c.  xxx.  —  '  Ibid. 
—  '  Ibid.  —  '  Ibid.,  c.  xi.  —  '  Ibid.,  lib.  II,  c.  xxviii. 


fraude  eam  quaerunt ,  et  conflngunt  aerum- 

nam,  ideo  ubi  causa  manifestatur,  persona 

cognoscitur,  tempus  urget,  largius  se  debet 

perfundere  misericordia.  »  IJem  ^  :  «  ACTec- 

tus  divitem  collatorem,  aut  pauperen:,  facit , 

et  pretium  rebus  imponit.  »  Idem '  :  «  Si 

peregrinum  sub  tectum  tuum  inducas,  si 

suscipias  egentem,  ille  tibi  acquirit  sancto- 

rum   amicitias,  et  aeterna  tabernacula.    » 

Idem " :   «  Aurum  Ecclesia  habet ,  non  ut 

servet,  sed  ut  eroget,  et  subveniat  in  neces- 

sitatibus.  »  Idem,  super  Lucam  ^  :  «  Tu  qui 

putas  te  mauum  habere  sanam,  cave  ne  ava- 

ritia,  cave  ne  sacrilegio  contrahatur;  exten- 

de  saepius  eam,  extende  ad  illum  pauperem, 

qui  te  obsecrat;  extende,  ut  proximum  ju- 

ves,  ut  viduae  feras  praesidium,  eripias  inju- 

riae,  quem  vides  inju.stae  contumeliae  subja- 

cere.  »  Hieronymus,in  Epistola :  «  0  quanta 

beatitudo  pro  parvis  magna  recipere,  aeterna 

pro  brevibus,  pro  morituris  semper  viven- 

tia,  et  habere  Dominum  Deum  debitorem!» 

Augustinus ,  Contra  quinque  hcereses  '"  : 

a  Obsecutus  est  Lot  angelis,  tanquam  pere- 

grinis ,  consuetudine  hospilitatis ;  hberatus 

a  periculo  civitatis ,  et  temporale  evasit  in- 

cendium,  et  aeternum  consecutus  est  prae- 

mium.  Discite  ergo ,  Christiani,  sine  discre- 

tione  exhibere  hospitalitatem,  ne  si  forte  cui 

domum  clauseritis ,  cui  humanitatem  dene- 

gaveritis,  ipse  sit  Christus.  »  Idem,  in  Epi- 

stola  "  :  «  Utilius  esurier.ti  panis  toUilur,  si 

de  cibo  securus  justitiam  negligat,  quam  si 

ei  panis  frangitur,  ut  injustitiae  seductus 

acquiescat.  »  Idem,  in  Sermone  '^ :  «  Redime 

te,  homo,  dum  vivis  ;  redimete  ipse,  dum 

potes;  redime  te,  inquam  ,  dum  pretium  in 

manibus  habes ;  redime  te,  ne  dum  te  mors 

amara  praevenerit,  et  vitam  simul  et  pre- 

tiuiu  perdas.  Sine  causa  hoc  vis  dimittere 

uxori,  quae  forsitan  alium  habebit  mari- 

tum.  B  Idem  "  :  «  Qui  sibi  aut  praemium 

comparare,  aut  peccatorum  desiderat  indul- 

—  '  Id.,  m  Luc,  VI,  lib.  V.  —  x'  Aug.,  de  Quinq, 
Hwrcs.,  c.  IV.  —  "  Aug.,  ad  Vinc,  epist.  XLvm.  — 
'-  InterOp.  S.  Aug.,  de  Temp.  serm.ccxii,  al.  ccLxxvii, 
n.  3,  in  append.  tom.  VI.  —  "  Ibid. 


154 


PHARETR^  LIR.  II. 


gentiam  promereri ,  redditis  decimis  de  no- 
vem  parlibus  sludeat  eleemosynara  dare.  » 
Idem  ' :  a  Si  decimas  nou  habcs  friictuum 
terrennrum ,  quod  habet  agricola ,  quod  te 
pascit  ingeniiim,  Dei  est :  inde  decimas  ex- 
petit,  unde  vivis  :  de  mililia,  de  negotio,  de 
artificio  tuo  reilde  decimas.  Aliud  enim  de 
terra  rependimus,  aliud  de  tonsura  ovium, 
et  de  lacte.  b  Idem  -  :  «  Da  [a]  pauperibus, 
et  habebis  thesaurnra  in  coelo  :  non  sine  the- 
sauro  remanebis ;  sed  quod  habebis  in  terra 
sollicitus,  habebis  in  ccelo  securus.  »  Idem, 
in  Enchiridio  "  [b)  :  a  Multa  sunt  genera 
eleemosynarum,  quas  cum  facimus,  adjuva- 
mur  ut  dimittantur  peccata  nostra.  Sed  ea 
nihil  est  majus,  qua  ex  corde  dimittimus , 
quod  in  nos  quisque  peccavit.  b  Leo  Papa, 
iu  Sermone :  «  Magna  est  eleemosyna,  quae 
ardentium  criminum  globos  benevolentiae 
su»  fonte  refrigerat,  et  quodam  irriguo 
largitatis  obruit  incendia  delictorum,  ut 
quamvis  offensus  Deus,  quamvis  crimini- 
bus  provocatus,  cogatur  liberare  eleemosy- 
nis,quem  disposueratpunirepeccatis.»  Rer- 
naidus,  in  Epistola ' :  «  Vere  beatus  qxd  in- 
telligit  non  super  cupidum,  sed  '  swper  ege- 
niim  et  pauperem  :  iWnrn. ,  inquam,  paupe- 
rem,  qui  invite  petit,  et  verecunde  accipit, 
et  accipiens  glorificat  Patrem  suum ,  qui  in 
coelis  est.B  Multa  infra,  lib.  IV,  de  Con- 
nexione  virtutum '. 

CAPUT  L. 

De  Eleemosym  inaccepta. 

Gregorius,  in  Begistro '  :  «  Quidquid  in 
Dei  sacrificio  exscelere  offertur,  omnipoten- 
tis  Dei  non  placat  iracundiam  ,  sed  irritat.  » 
Idem ,  in  Moralibus  *  :  «  Quisquis  super 
eum ,  cui  aliquid  tribuit ,  fastu  se  elationis 

'  Aug.,  de  Temp  ,  serm.  ccxix,  al.  ccLXXVii,  n.  3, 
in  appcnd.  —  '  Ibid.,  serm.  l.  al.  ix,  n.  7.  —  '  Id., 
Enchirid.,  c.  LXXii.  —  '  Bern.,  ad  Hoger.  Sic.  reg., 
epist.  cvii.  —  6  Psal.  xl,  2.  —  '  Vid.  inf.,  lib.  IV, 

(a)  Cat.  edit.  Idem  de.  —  (6)  Item  Enchiridione. 


extollit,  majorem  culpam  intrinsecus  super- 
biendo   perngit,    quara,    extrinsecus   lar- 
gienrlo,  mercedem  acquirit.  b  Isidorus,  in 
Synomjmis '  :  a  Niiiil  proficit,  alterum  inde 
reficis,  unde  alteri  maciem  facis :  condemnat 
misericordia  ista,  non  propitiatur.  b  Idem , 
de  Summo  Bono '°  :«Nonesteleeuiosyna,quae 
gloriae  magis  causa,  quam  misericordiae  im- 
partitur  intuitu  :  quali  enim  intentione  ab 
unoqvioque  largitur,  taliter  et  apud  Deum 
recipitur.  »  Augustinus,  de  Civitate  Dei"  : 
«  Sicut  non  fratri  suo  dicit  :  Fatue,  qui  cum 
hoc  dicit,  non  ipsi  fralernitati,  sed  peccato 
ejus  iufensus  est,  alioquin  reus  erit  gehennae 
ignis;  ita  e  contrario,  qui  porrigit  eleemosy- 
nam  Christiano,  non  Christiano  porrigit,  si 
non  in  co  diligit  (^hristum.  »  Idem  ",  super 
Psalmos  :  «  Qui  dat  eleemosyuam  ut  careat 
taedio  interpellantis,  nonut  renciat  viscera  in- 
digenti?,  etrem,  etmeritumperdit.»  Ambro- 
sius,  Si/perZMca?n:«Hospitalemessepropter 
remunerationem ,  effectus  avaritiae   est.  » 
Idem:  «  Qui  misericordiam  defert,  b  etc,  su- 
r>va,de  JBeaf  ?7Mrfi«e".  JoannesCiirysostomus, 
supcr  Mattha:um :  «  Non  gaudent  martyrcs, 
quando  ex  illis  pecuniis  vel  eleemosynis  ho- 
norantur,  de  quibus  pauperes  plorant.  » 
Idem  :  a  Qualis  est  ista  justitia,  munerare 
mortuos,  et  spoliare  viventes;  de  sanguine 
miserorum  toUere,  et  Deo  offene ?  Illud  non 
est  Deo  ofTerre,  sed  violentiae  suae  socium 
facere  Deum  :  ac  si  Deus  oblatam  sibi  pecu- 
niam  de  peccato  libenler  accipiat ,  et  con- 
sentiat  peccato.  »  Rernardus,  super   Can- 
tica  ' :  «  Non  recipit  Deus  eleemosynam  de 
manu  raptoris,  seu  fceneratoris ;  sed  nec  de 
hypocritae  quidem ,  qui  cum  facit  eleemo- 
synam  ,  facit  tuba  cani  ante  se,  ut  glorifice- 
tur  ab  hominibus.  » 

c.  XLV,  §  4,  6,  7.  —  '  Greg.,  ad  Syagr.,  etc,  lib.  VII, 
p,  II,  epist.  cxi,  col.  1172.-8  |d.,  Moral.,  lib.  XXI, 
c.  XIV,  posl  med.  —  '  Isid.,  Sy:ion.,  c.  xviii,  post 
med.  —  'o  Id.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  Lxiv,  sent.  7. 
—  "  Aug.,  de  Civit.  i^ei,  lib.  II,  c.  xxvii.  —  '«  Id.,  i» 
Psal.  XLll,  n.  8.  —  "  Vid.  sup.,  c.  XLVlii,  p.  121.  — 
'*  Bern.,  in  Canl.,  serm.  xi,  post  med. 


LIBER  TERTIUS 


IN  Qno 


DE    PERICULOSIS   AGITUR 


CAPUT  PRIMUM. 

De  Yoluntate. 

Gregorius ,  in  Moralibiis  ' ,  super  illud 

Job  * :  InvoluUe  sunt  semitce  gressuum  eo- 

rum ,  etc. :  «  Reprobi  recta  quidem  delibe- 

rando  appetunt ,  sed   ad  consueta  semper 

mala  recurrunt.  »  Et  infra  ;  «  Bona  quidem 

cupiunt,  sed  a  malis  nunquam  recedunt. 

Esse  quidem  humiles ,  sed  sine  despectu ; 

esse  contenti  propriis,  sed  sine  necessitate  ; 

pauperes  esse  volunt,  sed  sine  defectu  ;  esse 

casti,  sed  sine  maceratione  corporis;  esse 

palientes,  sed  sine  contuc:eliis  volunt.  Cum- 

que  adipisci  quaerunt  virtutes ,  sed  labores 

virtulum  fugiuut,  quid  aliud,  quam  et  belli 

certamina  in  campo  nesciunt,  et  triumpbare 

in  urbibus  de  bello  coucupiscunt?  »  Idem ' : 

«  Nequaquam  homo  ad  pravam  delectatio- 

nem  rapitur,  nisi  prius  per  voluutarias  men- 

tis  tenebras  infirmetur.  »  Idem  *  :   «  Cum 

quis  adhuc  ex  timore  bona  agit,  a  malo  pe- 

nitus  non  recessit :  quia  eo  ipso  peccat,  quo 

peccare  vellet,  si  inulte  potuisset.  »  Idem  ^ : 

«Nou  intuetur  Dorainus  quantum  quisquam 

mali  valeat  facere ,  sed  quantum  velit ;  et 

cum  deest  potestas  male  faciendi  foris,  apud 

se  tainen  tyrannus  est,  cui  iniquitas  domi- 

natur  intus.  »  Hieronymus ,  in  Epistola  : 

«  Tantum  virtuti  adjicies,  quantum  propriae 

voluntati  subtraxeris.  »  Augustinus ,  de  Li- 

bero  Arhilrio^ :  «  Yoluntas aver.sa  ab  incom- 

mulabili  et  communi  bono ,  et  conversa  ad 

'  Greg  ,  Moral.,  lib.  VII,  c.  xi;.  —  2  Jo/j,  vi,  18.  — 
'  Greg.,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xv,  circa  iiied.  —  »  Ibid.. 
lib  1 ,  c.  xr.  —  5  Ibid  ,  lib.  XII,  c.  xx.  —  «  Aug.,  rfe 
Ub.  Arb.  Ub.  II,  c.  x      — '  Vid.  inf.,  buj.  lib.  c.  XLi. 


proprium  bonum ,  aut  ad  exterius,  aut  ad 
inferius,  peccat.  Ad  proprium  bonum  con- 
vertitur,  cum  suae  potestatis  vult  esse;  ad 
exterius  autem,  cum  aliorum  propria,  vel 
qusecumque  ad  se  non  pertinent,  cognoscere 
studet;  ad  inferius,  cum  voluptatem  corpo- 
ris  diligit,  atque  ita  homo  superbus,  et  cu- 
riosus,  et  lascivus  eCfectus ,  excipitur  ab  illa 
vita,  quae  in  comparatione  superioris  vitae 
mors  est.  »  Idem  :  «  Voluntas  mala,  0  etc, 
infra,  de  quatuor  affectionibus  inordina- 
tis  '.  Idem ,  de  Confessionibus  '  :  «  Ex  vo- 
luutate  perversa  facta  est  libido  :  et  dum 
servitur  libidini,  facta  est  consuetudo  :  et 
dum  consuetudini  non  resistitur,  facta  est 
necessitas.  »Idem,  in  Epistola''  :  «  Nimis 
perverse  se  amat,  qui  alios  vult  errare,  ut 
error  suus  lateat.  »  Idem,  de  Yera  Reli- 
gione  ">  :  «  Nunc  usque  adeo  peccatum  vo- 
luntarium  malum  est,  ut  nullo  modo  sit 
peccatum,  si  non  sit  voluntarium.  »  Idem, 
de  Trinitate  "  :  «  Mala  voluntate,  vel  sola, 
miser  quisque  efficitur  :  sed  miserior  potes- 
tate,  qua  desiderium  malfe  voluntatis  adim- 
pleiur.»  IJem,  de  Catechizandis  Rudibus  '^ : 
«  In  hac  vita  homines  magnis  laboribus  re- 
quiein  quaerunt  el  securitatem ;  sed  pravis 
cupiilitatibusseducti,  non  inveniunt.  Volunt 
enini  requiescere  in  rebus  inquietis  :  nam 
si  in  divitiis  velit  homo  requiescere,  magis 
snperbus  efficitur,  quain  securus.  »  Idem, 
de  Verbis  Domini  "  :  «  Deus  amissus,  mors 

—  s  Aug.,  Confi-ss.,  lib.  VIII,  c.  x.  —  »  Id.,  ad 
Marcell.,  epist.  vii.  —  '"  Id.,  rf<?  ver.  Relig.,  c.  XIII. 

—  II  Id  ,  ile  Triml.,  lib.  .\lll,'c.  v.—  '2  Id.,  de  Catec/t. 
Rudtb.,  c.  wi.  —  '^  Id.,  de  verb.  Dom.,  serm.  vi, 
al.  LXli,  n.  2. 


m 


PHARETR^  LIB.  III. 


animae  est  :  anima  amissa,  mors  corporis 
est  :  mors  corporis  necessaria,  mors  auimae 
voluntaria.  »  Joannes  Chrysostomus,  de  Mi- 
litia  spiritnali '  : »  Scito,  quia  te  nonvincet 
nalura  corporis,  neque  strangulabit  invi- 
tum  :  neque  enim  te  obnoxium  ct  servum 
faciet  ex  libero,  nisi  voluntaria  tua  decliua- 
tio.  «  Idem ,  super  Joannem  :  «  Electionis, 
et  propriae  voluntatis  est  omnis  malitia  ho- 
minis.  »  Bernardus,  super  Cantica-  :  «Si 
in  die  jejunii  mei  invenitui'  voluntas  mea, 
non  tale  jpjunium  elegit  Sponsus;  nec  sapit 
ille  jejunium  meum  ,  quod  non  lilium  obe- 
dientiae,  sed  vitium  propriae  voluntatis  de- 
coxit.  Ego  ergo  non  solum  de  jejunio,  S2d 
de  silentio,  de  vigiliis,  de  oratione,  de  lec- 
tione,  de  opere  manuum ,  postremo  de  omni 
observatione  mon.ichi,  ubi  invenitur  volun- 
tas  sua  in  ea,  et  non  obedientia  magistri, 
idipsum  sentio. »  Idem,  de  Libero  Arbitrio ' : 
u  Duo  sunt,  quae  iujustam  comprobant  vo- 
luntatem  :  vel  cum  peccare,  vel  cum  impune 
peccasse  libet.  »  Idem,  in  Sermonibus  '  : 
0  Quid  odit,  aut  cjuid  punit  Deus,  praeler 
propriam  voluntatem  ?  Cesset  voluntas  pro- 
pria,  et  infernus  jam  non  erit.  In  quem  enim 
ignis  ille  desae\iet,  nisi  in  voluntatem  pro- 
priam?  »  Idem^  :  «  Unde  sunt  scandala,  et 
unde  perturbatio,  nisi  quod  propriam  sequi- 
mur  voluntatem ,  ct  teinere ,  quod  voluerit 
ipsa,  in  cordenostro  definientes,  siqr.o  modo 
idprohiberi  contingat,  continuo  in  impatien- 
tiam,  et  murmurationem,  et  scandaluai  proni 
sumus?  » 

CAPUT  n. 

De  Remorsu  conscientim. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Dum  nulla 
bonorum  operum  confidentia  fulcitur,  in- 
tueri  summa  meus  trepidat ,  quia  ipsa  se 
conscientia  accusat.  »  Idem  '  :  «  Quisquis  a 

'  Cbrysost.,  de  Milit.  Sjjirit.,  hom.  —  ^  Bera.,  in 
Cant.,  serm.  Lxsi,  versus  tiu. —  ^  Id.,  de  Grat.  et 
Lib.  Arb.,  post  med.  —  *  Id.,  i'e  resurr.  Dom., 
serm  iii.  —  '  Id.,  Quomodo  vot.  nostra  div.  vol.  tripl. 
mbj.  debeat,  Serm.,  eirca  med.  —  "  Greg.,  ilorut., 
lib.  XVl,  c.  IX,  circa  med.  —  '  Ibid.,  lib.  XVUI,  e.  v. 


prajceptis  dominicis  discordat  opere ,  quo- 
ties  ea  audit,  vel  legit,  corde  suo  reprehen- 
ditur  atque  confunditur,  quia  id,  quod  non 
fecit,  memoralur  :  nara  in  quo  se  errasse 
considerat ,  ipsa  se  laleuler  conscientia  ac- 
cusat.  »  Idem ,  super  Ezechiekm  * :  «  Scrip- 
tura  sacra  ei  suavis  est  ad  loquendum  ,  cui 
interius  impressa  ad  viveiidum  fuerit.  Nam 
sermo  dulcedinem  nou  liabet ,  quem  vita  re- 
proba  intra  conscientiam  remordet.  »  Isido- 
rus,  in  Synonymis  '  :  «  Nullapcena  gravior 
mala  conscie.  tia.  Vis  autem  nunquam  esse 
tristis?  bene  vive. » Idem,  de  summo  Bono  "> : 
«  Omnia  fugere  poterit  homo,  praeter  cor 
suum  :  non  enim  potest  a  se  quisquam  rece- 
dere.  Ubicumque  enim  abierit ,  reatus  sui 
conscientia  iUum  non  derelinquit  »  Idem"  : 
«  Abyssus  abyssum  invocare ,  est  de  judicio 
suae  conscientiae  ire  ad  judicium  damnatio- 
nis  aeternae.  »  Ambiosius,  de  Officiis  "  : 
«  Quae  poena  gravior,  quam  interioris  vul- 
nus  conscientiae  ?  Nonne  hoc  magis  fugien- 
dum,  quam  mors ,  quani  dispendium,  quam 
exilium,  quam  debilitas,  quam  dolor  est?» 
Bernardus,  de  Consideratione  '^  :  «  Vitiosus 
vitiosorum  conscienlias  non  refugit;  et  ubi 
omnes  sordent,  unius  foetor  minime  senti- 
tur.  »  Idem  :  Annon  inflationes,  »  etc,  su- 
pra,  libro  II,  de  InteUigentin  ".  Idem,  in 
Sermonibus  '^  :  «  Quis  magis  mortuus  eo, 
qui  portat  ignem  in  sinu ,  peccatum  in  con- 
scientia ,  nec  sentit ,  nec  excutit ,  uec  expa- 
vescit?  »  Ideni  :  «  Qui  conscientias  »  ,  etc, 
infra,  de  Mutabiltate  '*.  Seneca,  in  Episto- 
la  "  :  «  Quid  prodest  recondere  se,  et  oculos 
hominum  auresque  vitare?  Bona  conscien- 
tia  turbam  advocat ,  mala ,  etiam  in  sOlitu- 
dine,  anxia  atque  soUicita  est.  Si  honesta 
quae  facis ,  omnes  sciant;  si  turpia ,  quid  re- 
fert  neminem  scire ,  cum  tu  scias  ?  0  te  mi- 
serum ,  si  contemnis  hunc  testem  !  » 

fere  in  prlnc.  —  »  Id.,  in  Ezech.,  hom.  x,  ante  med. 

—  '  Isid.,  Synon.,  c.  xii,  circa  med.  —  "■  Id.,  de  Sum. 
Bon.,  lib.  II,  c.  -xxvi,  sent.  2.  —  "  Ibid.,  sent.  3.— 
>'  imbros.,  de  Offic.,  lib.  111,  c.  iv.—  '3  Bern.,  de  Con- 
sider.,  lib.  1,  versus  fiu. —  "  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xxix, 
p.   101.  —  '5  ij^  (i^  reswT.  Dom.,  serm.  ii,  aiile  fin. 

—  '«  Vid.  inf.,  huj.  lib.  c.  v.  —  "  Senec,  Epist.  XLiii. 


DE  PERICULOSIS. 


127 


CAPUT    III. 

De   Pcccatis    lingum   (a). 
§  I. —  De  StulUloquio. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ' :  «  Stulte  contra 
Deuni  loquitui',  qui  inter  divinse  animadver- 
sionis  flagella  positus,  justiflcare  semetip- 
suui  conatur. »  Idem  - :  «  Duo  sunt  genera  lo- 
cutionuni,  importuna  valde  et  noxia  generi 
humano  :  unum ,  quod  cm-at  etiam  perversa 
laudare;  aliud,  quod  studet  semper  etiam 
recfa  corrigere.  »  Idem  :  «  Sicut  plerique  re- 
ticent, »  etc,  infra,  de  CreduUtate  \  Idem  * : 
«  Apud  homines  cor  ex  verbis ;  apud  Deum 
vero  verba  pensantur  ex  corde.  »  Idem  '  : 
«  Qui  verba  sua  metiri  nesciunt,  proculdu- 
bio  ad  otiosa  dicta  dilabimtur,  in  quibus  si 
se  minime  reprehenduut,  statim  ad  noxiaet 
contumeliosa  prosiliunt.  »  Idem,  in  Dialo- 
gis  '  :  «  Loquendo  cum  saecularibus  flt ,  ut 
ab  otiosis  ad  noxia,  a  levibus  ad  graviora 
veniamus ;  et  os  nostrum  ab  omnipotenti 
Domino  tanto  minus  exaudiatur  in  prece, 
quanto  amplius  inquinatur  stulta  locutione . » 
Isidorus,  desimimo  Bono  '  :  «  Quadripartita 
est  loquendi  ratio  :  quia  vel  bonum  bene, 
vel  bonum  male,  seu  bonum  male,  seu  ma- 
lum  bene  profertur.  Bonum  quippe  bene  lo- 
quitur,  qui  ea ,  quse  recta  sunt,  humiliter 
annuutiare  videtur.  Malum  male  ioquitur, 
qui  quodlibet  flagitium  persuadere  conatur. 
Bonum  male  loquitur,  qui  quodcumque  rec- 
tum  arroganter  prffidieare  sentitur.  Malum 
bene  loquitur,  qui  aliquod  narrando  vitium 
delestatur ,  ut  ab  eo  homines  avertantur.  » 
Angustinus  ,  super  Canonicam  Jacobi  : 
M  Lingua  facilitatem  habel  motus ;  in  udo  po- 
sita  est,  facile  in  lubrico  (6)  labitur :  quanto 
illa  citius  et  facilius  movetur,  tanto  tu  ad- 
versus  illam  flxus  esto.  » 

'  Greg.,  MoraL,  lib.  II,  c.  xiv.  -  ■  Ibid.,  lib.  VII, 
c.  XVII,  iu  priac.  —  '  Vid.  inf.,  huj.  lib.  c.  xx.\i.  — 
»Greg.,J/ora/.,lib.  il,  c.vii.  —  »  Ibid.,  lib.  XVI,  c.  i. 
—  "id.,  Dialog.,  lib.  III,  c.  xxv,  postmed.  — '  Isid., 
de  Sum.   Bon.,  lib.  II,  c.  xxix,  sent.   17  et  18. — 

(a)  Hoc  [.ilulo  et  ea,  quae  seqnitur,  octodecim  paragra- 
phorum  disliactione,  carent  Cet.  edit. —  (A)  L.  lubrica. 


§  II.  —  De  Multiloquio. 

Gregorius,  in  Moralibus  ' :  «  Certum  est, 
quod  verbosus  vir  justiflcari  uequeat.  » 
Idem  ' :  «  Mentis  justitia  desolatur,  quando 
ab  immoderata  locutione  non  pai'citur.  » 
Idem,  in  Pastorali  "*  :  «Quiamunim  silentii 
non  habet,  patetinimicijacuUs  civitas  men- 
tis ;  et  cum  se  per  multa  verba  extra  semet- 
ipsam  ejicit,  apertam  se  fotam  adversario 
cstendit ;  quam  ille  tanto  sine  labore  supe- 
rat,  quanto  et  haec  eadem,  quje  vincitur, 
contra  semetipsam  per  multiloquium  pu- 
gnat.  »  In  Proverbiis  dicitur  "  :  Sicut  urbs 
patens  et  absque  murorum  ambitu ,  ita  vir 
qui  non  potest  in  loquendo  cohibere  spiri- 
tum  suum.  »  Idem,  super  Ezechielem  '^ : 
«  Valde  difflcile  est ,  ut  qui  multa  loquitur, 
non  etiam  mentiatur.  »  Isidorus,  in  Syno- 
nymis  "  :  «  Loqui  multum  stultitia  est,  et 
vox  insipientis  in  multiplicatione  sermonis. » 
Idem  "  :  «  Mulfiloquium  non  declinat  pecca- 
tum ;  fluvius  enim  exundans  cito  coUigit 
lutum.  » 

§  III.—  De  Nugis. 

Gregorius ,  in  Maralibus  '°  :  «  Otiosum 
verbum  est ,  cjuod  aut  ratione  justaj  neces- 
sitatis ,  aut  intentione  piae  utilitatis  caret.  » 
Idem  :  «  Qui  verba,  »  etc,  supra,  eodem  ". 
Ambrusius  ,  super  Beati  immaculati  "  : 
«Noumediocre  periculum  est,  cum  babeas 
tanta  eloquia  Dei ,  et  opera ,  quae  fecit  in  Ge- 
nesi,  laExodo,  in  Levitico,  Numeris,  Deute- 
ronomio,  Jesu  Nave,  Judicum,  libro  Regum 
atque  Esdrce ,  tt  quae  dixit,  et  quai  fecit  in 
Evangelio,  in  Actibus  Apostolorum;  si ,  illis 
praetermissis  ,  loquaris  quae  saiculi  sunt , 
audias  quaj  vaua  sunt  et  otiosa.  »  Isidorus, 
in  Synonymis  "  :  «  Sermo  vanus,  vanae 
conscientiae  judex  est.  Mores  enim  homiais 

»  Greg.,  iloral.,  lib.  X,  c.  ii.  —  Mbid.,  lib.  VII, 
c.  XVII,  ante  med.  —  ">  Id.,  Paslor.,  p.  III,  admon.  15; 
et  Moral.,  lib.  VII,  c  xvii.  —  '■  Irov.,  xxv,  27.— 
'-  Id.,  inEzech.,  hom.  xil,  post  med.  —  '^  Isid., 
Synon.,  c.  ix,  in  fine.  —  '*  Ibid.,  paulo  post.  — 
15  Greg.,  Moral.,\\h.  VII,  c.  xvii,  circa  med.  —  '6  vid. 
paulo  ante,  bac,  §  1  ipsa  pag  —  "  Ambros.,  in  Psal. 
cxviii.  octon.  XXII.—  "  Isid.,  Stjnun.,  c.  ix,  post  med, 


128 


lingua  pandit;  et  qualis  sermo  ostenditur, 
talis  et  animus  comprobatur.  »  Idem,  de 
summoBono  '  :  aVanisermonesin  ore  Chri- 
stiani  non  debent  inveniri.  Nam  sicut  malos 
mores  bona  colloquia  corrigunt ,  ita  prava 
colloquia  bonos  mores  corrumpunt.  »  Joan- 
nes  Chrysostomus, super Matth(eum^ :  a  Om- 
nis  sermo  vauus  qui  dicitur ,  immundo  spi- 
ritu  dictante  profertur.  »  Hieronymus  ,  in 
Epistola  :  «  Quidquid  non  a;diflcat  audien- 
tes,  in  periculum  vertiturloquentium. »  Ber- 
nardus ,  in  Apologia  ' :  «  Vobis  convenienti- 
bus  in  unum ,  ut  Apostoli  verbis  utar  ',  jam 
non  est  dominicam  ccenam  manducare :  pa- 
nem  quippe  ccelestem  nemo  est  qui  requirat, 
nemo  qui  tribuat  :  nihil  de  Scripturis  sacris 
quisquam  loquitur,  nihil  de  salute  agitur 
animarum;  sed  nugae,  risus,  et  verba  multa 
proferuutur  in  ventum.  »  Idem,  de  PrOBceptO 
et  Dispensutione  ^  :  «  Stultiloquia  et  vanilo- 
quia  nunquam  nisi  contra  mandata  Dei  usur- 
pantur.  Peccata  quippe  sunt  :  et  Deus  pro- 
hibet  omne  peccatum;  et  tamen  vunialia, 
non  criminalia  reputantur  ,  excepto,  cum 
per  contemptura  vertuiitur  in  usum  et  con- 
suetudinem;  et  tunc  non  peccati  species,  sed 
peccantis  inttntio  pensatur.  »  Idem,  de  Con- 
sideratione  ^  :  «  Fugienda  otiositas  mater 
nugarum,  noverca  virtutum.  Inter  saecula- 
res  quippe  nugai  sunt ,  in  ore  sacerdotis 
blasphemiae  :  interdum  tamen  si  incidant , 
ferendae  fortassis,  referendse  nunquam  :  ma- 
gis  interveniendum  caute  et  prudenter  nu- 
gacitati.  »  Idem  '  :  «  Consecrasti  os  tuum 
Evangelio;  nugis  igitur  jam  os  aperire  illi- 
citum  est :  assuescere  vero  nugas  loqui ,  sa- 
crilegum  est.  Labia  sacerdotis,  ait  Prophe- 
ta',  custodiunt  scientiam,  etex  ore  ejus  re- 
quirunt  legem,  non  nugas,  aut  fabulas.  » 
Idem '  :  a  Yerbum  scunile  ab  ore  procul  sit, 

'  Isid.,  de  Stim.  Bon.,  lib.  II,  c.  xxix,  senl.  o.  — 
»  Cbrysojl.,  in  Matth.  Op.  iinperf..  hom.  XI,  anle 
njed.  —  '  Bern.,  ad  Giiliolm.  Abb.  Ayolog.,  post  med. 
—  *  1  Cor.,  XI,  20.  —  °  Dern.,  de  Prcec.  el  Dis/j.,  antc 
med.  —  ^  Id.,  de  Consider.,  lib.  111,  \ersus  fiu.  — 
'  Ibid.,  paulo  post.  —  »  iialuc,  u,  7.  —  «  Bern.,  de 
Consider.,  lib.  II,  circa  tin.  —  ■•  Greg.,  Moral., 
lib.  VUl,  c.  XXII,  circa  ined.  —  "  Ibid.,  lib.  XXV, 


PHARETRJ:  LIB.  111. 

et  procul  ab  aure  relegandum  est.  Foede 
enim  ad  cachinnos  moverls ;  sed  foedius  alios 
moves.  » 


§  IV.  —  De  Jactantia. 

Gregorius,  in  Moralibus  '"  :  «  Procaces 
quique  etiam  nola  jactanter  proferunt,  ut 
loquentes  docti  videantur.  »  Idem  "  :  «  Eo 
ipso  superbiens  abintegritatesalutis  corruit, 
quojactantiacujuslibetvirtutis  intumescit. » 
Idem  "  :  «  Arrogantes,  si  non  inveniunt  voces 
hominum ,  quas  inhiantes  espectant ,  ipsi 
scientiam  suam  laudantes  praedicant » .  Idem, 
in  Pastorali  "  :  «  Eligit  patiens  quaelibet 
mala  perpeti,  quamperostentationis  vitium 
bona  sua  occulta  foris  publice  cognosci.  At 
contra  eligit  arrogans  bona  de  se ,  vel  falsa, 
jactare,  ne  mala  possit,  vel  minima,  per- 
peti.»  Isidorus,  de  Summo  Bono  "  :  «Culpa- 
biliter  manus  ad  Dominum  expandit,  qui 
facta  sua  jactanter  prodit.  »  Bernardus,  de 
duodecim  Gradibus  "  :  « .Monachus  jactator, 
aut  loquetur,  aut  rumpetur.  Plenus  est  enim 
sermonibus,  et  coarctat  eum  spiritus  uteri 
sui  :  propterea  sitit  et  allicit  (a)  auditores, 
quibus  suds  jactet  vanitates.  » 

§  V.  —  De  Excusatione. 

Gregorius,  in  Homiliis  "  :  «  Sunt  multi, 
qui  pravitatem  suam  ex  alienis  pravitatibus 
tuentur.  Quia  enim  alios  taUa  fecisse  consi- 
derant,  eadem  facere  sibi  licenter  putant.  » 
Idem,  in  Moralibus  ''  :  «  Usitatum  humani 
generis  vitium  est ,  et  latendo  peccatum  com- 
mittere,  et  commissum  negando  abscondere, 
et  convictum  defendendo  multipUcare.  » 
Idem  "  :  «  Sunt  nonnulli,  qui  nequaquam 
deflent  quod  faoiunt ,  sed  etiam  laudare  et 
defendere  non  desistunt.  Et  nimirum,  cum 
defendilur  culpa,  geminatur. »  Idem  " :  a  Su- 

c.  Mil.  —  '*  Ibid.,  lib.  XSVI,  c.  xviu,  post  med.  — 
"  Id.,  Pustor.,  p.  III,  c.  I,  admon  10.  —  "  Isid.,  de 
Sum.  Bon.,  lib.  lil,  c.  vii,  scnt.  3G.  —  's  Bern.,  c& 
dmd.  yrad.  Humil.,  grad.  IV.  —  ■'  Greg.,  in  Evang., 
hom.  VII,  ante  med.  —  "  li-.,  Moral.,  lib.  XXII,  c.  ix, 
fere  in  princ.  —  '*  Ibid.,  lih.  IV,  c.  xix,  fere  in  princ. 
—  "  Ibid.,  lib.  XXII,  cix,  ante  med. 
(a)  Caet.  edit.  crudelitate,  meud. 


perbiae  vitium  est,  ut  quod  de  se  fateri  quis- 
que  quasi  sponte  dignatur,  hoc  sibi  dici  ab 
aliis  dedignelur.»  Hieronymus,  in  originali 
super  Oseam  '  :  «  Libenter  vitiis  nostris  ap- 
plaudimus ;  et  superali  voluptatibus ,  obten- 
dimus  carnis  inflrmitatem,  aut  dura  majo- 
rum  imperia.  »  Idem  :  «  Nihil  omniuo  agi- 
mus,  »  etc,  infra,  de  Consolatione  ^.  Isido- 
rus ,  de  Summo  Bono ' :  «  Est  quoramdam 
excusatio  perversorum ,  qui  dum  pro  suis 
facinoribus  arguuntur,  verba  justorum  pro 
censura  declinandaobjiciunt,  reservantes  se 
divino  judicio ,  quo  puniendi  sunt  durius, 
dum  temporaliter  coutemnunt  judicari  ab 
hominibus.  »  Bernardus ,  sitper  Cantica  '  : 
«  In  animam  peccat  suam ,  qui  se  excusat 
dum  arguitur,  repellens  proinde  a  se  indul- 
gentise  medicinam ,  et  sic  vitam  sibi  inter- 
cludens  ceternam.  »  Idem,  de  duodecim  Gra- 
dibus  °  : «  Mullis  modis  sunt  excusationes  in 
peccatis;  aut  enim  dicit,  qui  se  excusat  : 
Non  feci,  aut :  Feci  quidem,  sed  bene  feci; 
aut  :  Si  male  ,  non  multum   male ;  aut  : 
Si  multum  male ,  noa  mala  intentioue.  Si 
autem  de  illa ,  velut  Adam  et  Eva,  convin- 
cilur,  aliena  suasione  excusare  se  nititur.  » 
Idem,  super  Qui  habitat  ^  :  «  Omnes  ali- 
quando  cadere  necesse  est ,  dum  in  hoc  sae- 
culo  delinentur ;  sed  alii  quidem  coUiduntur, 
alii  non''  ,  quia  Dominus  supponit  manum 
suam.  Verum  hoc  interest  inter  eorum  casus, 
quod  justus  suscipitur  a  Domino ,  ideoque 
resurgit  fortior;  injustus  autem,  cum  ceci- 
derit,  non  adjiciet  ut  resurgat,  imo  vero  aut 
in  pudorem  noxium  ,  aut  in  impudentiam 
cadit.  Aut  enim  excusat  quod  fecit,  ethicest 
pudor  adducens  peccatum ;  aut  fit  ei  frons  me- 
retricis,  et  jam  nec  Deum  timet ,  nec  homi- 
nes  reveretur.  »  Ambrosius  ,  in  Apologia  ' : 
«  Aliqui  homines,  cum  a  sacerdotibus  corri- 
piuntur,  peccatum  suum  aggravant,  dum 

'  Ilicrou.,  in  Ose.,  x,  lib.  11.  —  ^  Vid.  inf.,  huj. 
lib.  c.  XIX.  —  *  Uiil.,  (le  Sum.  Bon.,  lib.  111,  c.  xxxu, 
sent.  7.  —  '  Bern.,  suptr  Canl.,  serm.  xvi,  post  med. 
—  '  Id.,  de  duod.  rjrad.  HumiL,  grad.  vm.  —  ^  Id., 
super  Qui  habiint.  serni.  ii,  anle  med.  —  '  Psal.  xxxvi, 
24.  —  «  Ambros.,  ApoL  Duv.,  lib.  1,  c.  l.  —  »  Vid. 
p.   01.   —    ">  Greg.,  MoraL, 


DE  PERICULOSIS.  129 

negare  cupiunt,  autdefendere.o  Augustinus : 
«  NonnuUi  »  etc,  supra,  libro  I,  de  Militi- 
bus  \  Glossa  :  «  Malum  est  peccare,  pejus 
est  perseverare ;  sed  perniciosius  est ,  defen- 
dendo  se ,  in  Deuni  culpam  refundere. 


8up.,  lib. 


I,    C.     XLVJl, 
TOM.    VU. 


§  VI.  —  De  Accusatione. 

Gregorius,  in  Moralibus  "> :  «  Invidi  dum 
bonum,  quod  vident ,  accusare  nequeunt, 
excsecati  malitia  malum  ,  quod  non  vident , 
ad  accusationem  quaerunt.  »  Isidorus ,  in 
Synonymis  " :  «  NuUum  judices  suspicionis 
arbitrio  :  anteproba,  etsic  judica.  Nonenim 
qui  accusatur,  sed  qui  convincitur,  reus 
est.  »  Augustinus,  de  Sermone  Domini  in 
nionte  "*  :  «  Accusare  vitia,  offlcium  est  viro- 
rum  bonorum  et  benevolorum.  » 

§  VII.  —  De  Murmuratione. 

Gregorius,  in  Moralibus^^  :  «Si  justapla- 

cere  Deoscimus,  pati  autem  nulla,  nisiquae 

Domino  placuerint,  possumus ,  justa  sunt 

cuncta  quai  patimur.  Unde  valde  injustum 

est,  si  de  justa  passione  et  afflictione  mur- 

muramus.  »  Idem  "  :  «  Qui  contra  superpo- 

silam  sibi  potestatem  murmurat,  liquet  quod 

illum  redarguit,  qui  eamdem  homini  potes- 

tatem  dedit.  »  Idem,  in  Ho7niliis  "  :  «  Reg- 

num  ccelorum  nuUus  murmurans  accipit, 

nec  uUus  qui  accipit  murmurare  potest.  » 

Joannes  Chrysostomus  ,  in  Sermonibiis  : 

«  Qui  murmurat   de  periculo  tentationis  , 

murmural  de  praemio  probationis.  »  Bernar- 

dus,  de  Consideratione  "  :  «  Si  is,  qui  mur- 

murat,  secundum  animam  mortuus  est;  qui 

ad  murmurandum  instigat,  quomodo  vivit? » 

Idera,  in  Sermonibus  ''  :  «  Nihil  sic  borren- 

dum ,  ut  murmur  et  dissensio  in  congrega- 

tione  monacliorum.  »  Idem  "  :  «  Si  moleste 

cceperis  sustinere ,  si  judicare  praelatum,  si 

murmurare  in  corde ;  etiamsi  exterius  im- 

lib.  V.  c.  XIII,  post  med. —  "  Isid.,  Synon.,  c.  xvi.  — 
'^  Aug.,  de  serm.  Dom.  in  Monle,  lib.  II,  c.  XXX.  — 
"  Greg.,  MoraL,Ui>.  II,  c.  Xlii,  circu  med. —  "  Ibid., 
Ub.  X.\l,  c.  ult.,  cirea  fin.  —  '»  Id.,  m  Evang., 
bom.  XIX,  circa  med.  —  "  Uern.,  de  Consid.,  lifa.  III, 
post  med.  —  "  Id.,  Serm,  parv.,  serm.  lxiii,  —  "  Id., 
de  circumc.  Dom.,  serm.  iii,  post  med. 

9 


130 

pleas  quod  jiibetur,  non  est  virtus  patientiaj, 
sed  velaiuen  maliliae. »  Glossa  '  :  «Ignisjus- 
tap  ultionis  in  futuro  illos  excruciat,  qui  lin- 
gua  iuflammata  a  gehenna  murmurant  et 
detrahunt.  » 

§  VIII.  —  De  Contentione. 

Gregorius,  in  Moralibus  ' :  «  Culpabilio- 

res  esse  solent  hi  qui  iu  contentione  in- 

choant,  quam  qui  respondent.  »  IJem,  in 

Pastorali ' :  «Uuisquis  in  seminando  jurgia 

dilectionera  proximorum  perimit ,  hosti  fa- 

miliarius  servit.  »  Idem '  :  «  llypocrita ,  as- 

sumpto  sauctae  conversationis  hahitu ,  filio- 

runi  suorum  custodiam  deserit,  et  tempora- 

lia  quwque  defendere,  etiam  jurgiis,  quaerit.» 

Augustinus,  iu  Regula  ^ :  «  Lites  aut  nuUas 

habeatis,  aut  quam  celerrime  fmiatis,  ne 

ira  crescat  in  odium  ,  et  trabem  faciat  de 

festuca ,  et  animam  faciat  homicidam.  Sicut 

enim  legistis  %  Qui  odit  fratrem  suum,  ho- 

micida  est.  »  Idem  '  :  «  Vobis  a  verbis  du- 

rioribus  parcile  :  quae  si  emissa  fuerint  ex 

ore  vestro  ,  non  pigeat  ex  ipso  ore  proferre 

medicamenta  ,  unde  facta  sunt  vulnera.  » 

Isidorus ,  in  Synonymis  * :  «  Contentio  faces 

odiorum  accendit ;  pacem  cordis  contentio 

extinguit;  concordiam  contentio  rumpit.  » 

Seneca,  in  Epistola  :  «  Rixa  est  inter  com- 

petitores.  » 

§  IX.  —  De  Convitiatione. 

Gregorius ,  in  Moralibus ' :  «  Saepe  pravi, 

dum  su»  viliuiu  fortiludiuis  ignorant,  au- 

denter  aliorum  rectitudinem  laceraut :  cum- 

que  contra  bonos  sibi  auctoritatem  increpa- 

tionis  arripiunt,  aut  ea  bona  profernnt,  quae 

non  videndo  ,  sed  aiidiendo  didicerunt,  aut 

ea  mala  (o)  aliis  mentientes  ingeruut,  quae 

ipsi  committunt.  »  Idem  ">  :  «  Saepe  qui  in 

potestate  sunt ,  ad  subjeclorum  passim  con- 

'  Gloss.  iu  yiim.,  :;i.  —  -Greg.,  Moral.,  lib.  XXVI, 
c.  11.  —  »  Ul.,  l'astor.,^.  111,  admon.  24.  —  *  Id., 
Moral.,  lib.  XXXI,  c.  viii,  paulo  post  princ.  —  5  Aag., 
Rerj.  III,  c.  .\xxvii.  — «  1  Joan.,  m,  13.  —  '  Aug.,  lib. 
modo  cit.,  c.  xxxix.  —  *  Isid.,  Synon.,  c.  ix,  ante 
ined.  —  »  Greg.,  .l/ora/.,  lib.  VUI,  c.  xxui,  circa  med. 
—  '<>  Ibid.,  lib.  V,  c.  viii,  ante  med.  —  "  Chrysost., 


PHARETR^  LIB.  III. 

tumelias  erurapunt;  et  hoc,  quod  invigilan- 
tes  regimini  serviunt,  per  linguae  procacita- 
tem  perdunt  ,   minori   scilicet    rectitudine 
verba  j  udicii  [b)  pensantes,  quia  qui  sine  causa 
fiatrem  fatuum dixerit,  gehennae  se  ignibus 
addicit  (c).  »  JoannesChrysostomus,  de  Com- 
puncti07ie  cordis  " : «  Sive  fatuum  quis  dixe- 
rit ,  sive  vanum  ,  sive  latronem ,  sive  quoli- 
bet  aho  nomine  injuriam  vel  maledicfum 
fratri  ingesserit;  ex  quolibet  horum  voca- 
bulo  sub  maledicti  titulo  ,  gehennae  ignis 
suppliciiscondemnatur. »  Augustinus:  «Qui- 
cumque  convitio,»  etc,  supra,  iu  capite  de 
Satisfactione ,  libro  II  '^  Hieronymus ,  in 
Epistola  "  :  «  Nec  sibi  quisquam  de  corporis 
castitale  supplaudat,  cum  "  de  verbo  otioso, 
quodcumque  locuti  fuerint  homines,  reddi- 
turi  sint  pro  eo  rationem  in  die  judicii ; 
cum  etiam  homicidii  sit  reatiis  couvilium  in 
fratrem.  »  Bernardus,  in  Epistola  '^  :  «  Ego 
plagis  conscientiae  ineae  nullum  judico  ac- 
commodatius  medicamentum  probris  et  con- 
tumeliis  :  non  est  proinde,  quod  pro  me  mo- 
vear ,  homuncio  omni  opprobrio  dignus ,  et 
despectione.  » 


§  X.—  De  Derisione. 

Gregorius,  in  Moralibus  '"  :  «Timendum 
est  ne  etiam  nobis  cadentibus  surgat ,  qui 
a  nobis  stantibus  irridetur ,  quamvis  stare 
jam  non  noverit,  qui  non  stantem  noverit 
irridere.  »  Idem  "  :  «  Illum  facit  humana 
derisio  Deo  proximum ,  quem  ab  humanis 
pravitatibus  ^itae  innocentia  servat  alie- 
num.  » 

§  XI.  —  De  Maledictione. 

Gregorius,  iu  Moralibus  "  :  «  Aliter  ma- 

ledictum  profertur  prajtextu  justitiae;  aliter 

livore  vindictae. »  Ideiu  "  :  «  Cum  saucti  viri 

maledictionis  seutentiam  proferunt,  non  ad 

rfe  Comp.  cord.,  lib.  1.  —  '»  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xx, 
p.  88.  —  "  Uieion.,  aU  lleliod.,  episl.  i,  veisus  tin. 

—  i*  MaWi.,  xi;,  36.  —  '»  Beru.,  ad  Eutj.  Pap., 
episl.  ccLxsx,  ante  med.  —  '"  Greg.,  Mot-aL,  lib.  V, 
c.  VIII,  circa  uied.  —  "  Ibid.,  lib  X,  c.  xv.  —  "  Ibid., 
lib.  IV,  c.  VI.  —  "  Ibid.—  (a)  Ccet.  edit.  prwinitt.  ab. 

—  (b)  Al.  judicis.  —  (c)  adjicit. 


DE  PERICULOSIS. 


131 


hanc  ex  voto  ultionis  ,  sed  ex  justitia  exa- 

minis  erumiAint.  »  Idem  '  :  «  Qui  maledic- 

tionibus  inimicum  impetunt ,  quid  aliud  in 

illo  Deum  facere  volunt ,  nisi  quod  ipsi  aut 

facere  nequeunt ,  aut  erubescunt  ?  »  idem  , 

in  RegistrOi  ad  quemdam  archiepiscopum  - : 

«  Nil  te  ostendis  de  ccelestibus  cogitare,  sed 

terrenam  te  cogitationem  habere  significas, 

dum  pro  vindicta  proprice  injuriae  ,  quod 

sacris  regulis  prohibettr,  maledictum  ana- 

fhematis  invexisti.  »  Idem,  in  Dialogis^, 

super  illud  '  :  Neque  vialedici  regntnn  Dei 

•possidebunt :  «  Pensa  quam  gravis  est  culpa, 

quse  separat  a  regno  coelestis  vitse.  »  Au- 

gustinus ,  de  Conflictu  vitionm  et  virtii- 

tum  '  :  «  Quid  de  illis  dicendum  est,  qui 

furore  caecitatis,  usque  ad  verba  prorum- 

punt  maledictionis,  nisi  hoc  quod  Apostolus 

ait :  Neque  muledici  regnum  Bei  posside- 

hunt  ? »  Et  in  Froverbiis  ^ :  Maledictum  frus- 

tra  prolatum  in  quempiam  devolvetur  :  In- 

terlinearis   :    «  In   proferenteni.  »    Ibidem 

Glossa  :  «  Est  ahquid  maledictum  juxta  di- 

vinam  justitiam  ,   ut   excommunicatio.   » 

Joannes  Chrysostomus ,  de  Compunctione  ' : 

«  Christus  orare  nos  pro  calumniantibus 

jubet;  uos  autem  insidias  et  dolos  etiam 

amicis  coneinnamus.  Christus  male  dicen- 

tibus  benedicere  jubet ;  nos  autem  e  contra- 

rio  ,  aut  priores  maledicimus ,  aut  maledic- 

tis  alterius  multiplicata  maledicta  restitui- 

mus. » 

§  XII.  —  De  Detractione, 

Gregorius,  super  Ezechielem  '  : « Perver- 
sorum  derogatio  ,  vifs  nostrae  approbatio 
est :  quia  jam  ostenditur  aliquid  justitiae 
nos  habere,  si  illis  displicere  incipimus,  qui 
non  placent  Deo.  »  !dem  :  «  Ne  immodera- 
tis,  »  etc,  infra,  de  Infamia^.  Isidorus,  in 
Synonymis '" :  «  Detractio  grave  crimen  est ; 
detractio  gravis  damnatio  est.  »  Idem  "  : 

'  Ibid.,  lib.  XXII,  circa  fin.  —  -  Id.,  «'/  Januar. 
Calar.,  lil).  II,  epist.  xixiv,  col.  1093.  -  ^  jj.^  Dia/., 
lib.  III,  c.  XV,  circa  med.  —  '1  Cor,,  vi,  10.  —  ^  Aug., 
de  confl.  \it.  ct  Virl.,  c.  Ix.  —  "  Prov.,  xxvi,  2. — 
'  CLrysosl.,  de  Comp.,  ante  med.  —  '  Greg.,  i»  Ezecli., 
hom.  IX,  antc  med.  —  ''  Vid.  inf.,  haj.  lib.  c.  XL.  — 
'»  Uid.,  Synon.,  c.  x.  —  "  Ibid.,  paulo  post.—  '*  Vid. 


«  Nunquara  detrahes ,  si  te  bene  perspexe- 
ris.  »  Idem  :  «  Erit  ille  apud  Deum ,  »  etc, 
infra ,  de  Crediditate  '-.  Joannes  Chrysosto- 
luus ,  in  Sermonibiis  "  :  «  Ad  condemnan- 
dum  caeteros  omne  vitee  nostrae  tempus 
absumimus  :  a  quo  vitio  neque  saeculi  ho- 
minem  ,  neque  monachum  ulhim  facile 
invenias  hberum.  »  Hieronymus  ,  in  Epi- 
stola''':  «  Quia  homines  sunius,  et  inter- 
dum,  contra  annorum  maturitatem ,  pue- 
rorum  vitiis  labimur;  si  me  vis  corrigi 
delinquenfem,  aperte  increpa ,  tantum  ne 
occulte  mordeas.  »  Bernardus ,  super  Can- 
tica  ''  :  «  Unus  est  detracfor  quiloquitur, 
et  unum  fantum  verbum  profert ;  et  famen 
illu.l  unum  verhum ,  uno  in  momento,  mul- 
titudinis  audientium  aures  inflcit,  animas 
interficit.  »  Idem  ,  de  Consideratione  '^  : 
«  Detrahere ,  an  detrahentem  audire ,  quid 
horum  damnabilius  sit ,  non  facile  dixe- 
rim. »  Anselmus,  de  Similitudinibus '' :  «Tria 
sunt  genera  homicidii,  quae  pari  plectuntur 
pcena;  interfectio  hominum  ,  deiraclio  pro- 
ximorum ,  odium  fraternum.  »  Idem  ''  : 
«  Detractio  est ,  quoties  quis  aliquid  ea  in- 
tentione  de  aliquo  dicit ,  unde  ipse  minus 
amari  vel  appretiari  possit. 

§  XIII.  —  De  Adulatione. 

Gregorius,  in  Dialogis  '^  :  «  Moris  est,  ut 

occupato  in  multis  animo  ,  adulatio  valde 

subrepat,  si  ab  ipso  cordis  ostio  nequaquam 

fuerit  cifius  repulsa.  »  Idem,  in  Registro  ^" : 

«  Nec  novum ,  nec  reprehensibile  est  in  eh- 

gendo  episcopo,  popuU  se  vota  in  duas  partes 

dividere ;  sed  grave  est ,  quando  in  hujus- 

modi  causis,  non  ex  judicio,  sed  ex  solo 

favore  adulationis  venit  electio.  »  Idem ,  in 

Homiliis  :  «  Yix  pro  culpa  sua  quempiam 

aperta  voce  reprehendimus ;  et  adhiic,  quod 

est  gravius ,  aliquando  si  persona  in  hoe 

inf,  huj.  lib.  c.  x.xxi.—  "  Estapud  CUrysost.,rie  Com-p. 

cord.,   lib.   I.  —  '■■   Hieron.,  ad  Rust.,  episL  iv.  

"1  Bern.,  m  Cant.,  serm.  x.xiv,  aiite  med.  —  '«  Id.,  de 
Consider..  Ilb.  II,  prope  iin.  —  "  Anselm.,  rfc  Simi- 
litud.,  c.  147.  —  '»  Ibid.,  c.  14«.  —  '»  Greg.,  Dial., 
lib.  II,  c.  IV,  circa  med.  —  ^o  Greg.,  ad  Neapol., 
lili.  VIII,  cpist.  L,  col.  14)6. 


132 


mundo  potens  sit ,  ejus  forsitan  et  errata 
laudantur,  ne,  si  avertatur  per  iracundiam, 
munus  subtrahat,  quod  inipendebat.  »  Am- 
brosius ,  de  Officiis  ' :  «  Non  est  vera  ami- 
citia  ,  ubi  est  fallax  adulalio.  »  Idem  '  : 
B  Prospiciendum  est,  ne  adulantibus  aperia- 
mus  aurem.  EmoUiri  enira  adulatioue  ,  non 
solum  foriitudinisnonesse,  sed  etiam  igna- 
vise  videtur. »  Augustinus ,  de  Qucesti07iibus 
Veteris  et  Novi  Testamenti ' :  «  Adulator  est, 
qui  ideo  dat  consensum ,  ne  oITendat  eum , 
quem  optat  habere  propitium,  »  Idem ,  de 
Trinitate  *  :  «  Si  inimicus  insultat ,  feren- 
dus  est.  Amicus  autem,  si  errat ,  docendus 
est;  si  docet,  audiendus.  Laudator  vero  et 
errans  confirmat  enorem ,  et  adulans  illicit 
in  errorem.  »  Hieronj-mus ,  in  Glossa  Mat- 
th(ei^ :  «Rigitla  vita  ,  et  prajdicatio  vera, 
declinare  debet  mollium  palatia ,  quae  fre- 
queutant  mollibus  iiuluti  adulantes,  qui  po- 
nunt  pulvinaria  sub  cubito ,  qui  vitam  pal- 
pant  peccanlium,  non  pungunt,  ut  vel  sic 
aliquid  venenlur.  »  Bernardus  :  «  Habet 
vera,  »  elc,  infra,  lib.  lY,  de  Amicitia  \ 
Glossa  super  Psalmos  ' : «  Plus  nocet  lingua 
adulatoris,  quam  manus  persecutoris.  »  Se- 
ueca,  in  Epistola  '  :  «  lUud  praecipue  nos 
impedit ,  quod  cilo  nobis  placemus ,  si  in- 
venimus,  qui  nos  bonos  viros  dieat,  qui 
prudentes,  qui  sanctos,  et  non  sumus.  » 

§  XIV.  —  De  SuggesUone. 

Gregorius,  sitper  Ezechielem^  :  «  Hi  qui 
ahos  ad  iniquitatem  suadendo  pertrahunt , 
in  semetipsis  miuisterium  dajmonum  susci- 
piunt.  »  Hieronyaius ,  in  Epistola  :  «  Cum 
de  aliquibus,  qui  sanctum  nomen  proflten- 
tur,  aliquid  criminis  vel  falsi  sonuerit ,  vel 
veri  patuerit,  instant  maU,  satagunt,  am- 
biunt,  ut  de  aliis  omnibus  hoc  credatnr.  » 
Isidorus,  de  Summo  Bono  '" :  «  Deteriores 

'  Ainbros.,  de  Offic,  lib.  III,  c.  xvi.  —  -  Ibid.,  lib.  1, 
c.  XLil.  —  ^  lie  quast.  Vet.  cl  Nov.  Tcst.,  q.  li,  iuter 
Oper.  S.  Aug.,  tom.  lll.append.— *  Aug.,  de  Trinit., 
lib.  II,  n.  1.  —  '  Uicrou.,  in  Matth.,  xl.  —  «  Vid. 
inf.,  lib.  IV,  c.  xv.  —  '  In  Psal.  Lsix.  —  '  Senec, 
E(iist.  LX.  circa  med.  —  '  Greg.,  in  Ezech.,  hom.  )l, 
longe  ante  med.  —   '•  isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 


fharetrj:  lib.  iii. 

sunt,  qui  sive  doctrinis,  sive  exempUs  vi- 
tam  moresque  bonorum  corrumpunt ,  his 
qui  substantias  aliorum  praediaque  diri- 
piunt.  » 


§  XV.  —  De  Turpiloquio. 

Hieronymus,  in  Epistola  "  :  «  Non  flagito 
linguae  nitorem  ,  sed  animae  puritatem. 
Apud  Christianos  enim  suloecismus  est,  et 
magnum  vitium ,  turpe  quid  vel  narrare , 
vel  facere.  »  Bernardus  in  Sermonibus  "  : 
0  Dum  otiosa  tanquam  minima  spernimns , 
ad  turpia  interdum  e.t  inhonesta  dilabimur.  » 

§  XVI.  —  De  Mendacio. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  a  Deus  meii- 
dacio  nostro  non  eget ,  quia  veritas  fulciri 
nou  quaerit  auxilio  falsitatis.  »  Idem  '*  : 
«  Summopere  cavendum  est  omne  menda- 
cium  :  quamvis  nonuunquam  sit  aliquod 
genus  mendacii  culpae  levioris ,  scihcet,  si 
quisquam  beneflcium  praestando  mentia- 
tur.  »  Idem  '' :  «  Incaute  sunt  humiles,  qui 
se  mendacio  illaqueant,  dum  arrogantiam 
vitant ;  imo  mentiendo  superbiuut ,  qui 
contra  verilatem  se  erigunt,  quam  rehn- 
quunt.  »  Idem  :  «  Quisquis  expositor,  »etc., 
infra ,  hb.  IV ,  de  Doctrina  '^  Isidorus ,  in 
Synoiiymis  "  :  «  Cave  mendacium  inomni- 
bus  :  mendacio  eniai  fldes  tollitur,  error 
inducitur,  veritas  aboletur.  NuUiun  menda- 
cium  potesi  esse  justum.  »  Idem,  de  Summo 
Bono  '*  :  0  Testis  falsidicus  tribus  est  perso- 
nis  obnoxius  :  primum  quidem  Deo ,  quem 
perjuraudo  contemnit;  cousequenterjudici, 
quem  mentiendo  fallit;  postremoiniioceuti, 
quem  falio  testimonio  laedit.  »  Idem  "  : 
«  Nonnunquam  pejus  est  mendacium  medi- 
tari,  quam  loqui  :  nam  interdum  quisque 
incautus  solet  ex  praecipitatione  loqui  men- 

c.  xsxviii,  sent.  5.  —  "  Hieron.,  adv.  Helvid.,  longe 
ultra  med.  —  "  Bem.,  de  trip/.  g^n.  Cor/il.,  serm., 
prope  fia.  —  '*  (Jreg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  xiii,  circa 
med.  —  "  Ibid.,  lib.  VIII,  c.  iv,  uon  louge  a  priuc.  — 
»  lbid.,ib.  XVI,  c.  lil.  —  «  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xxxiv. 
—  "  Uid.,  Synon.,  c.  xxi,  circa  princ.  —  "  Id.,  de 
Sum.  Bon.,  Ub.  III,  c.  Lix,  sent.  2  —  "  Ibid.,  lib.  11, 
c.  XXX,  seuU  6. 


DE  PERICULOSIS. 

dacium ;  meditari  autem  non  potest  nisi  per 
studium.  »  Augustinus,  ia  Enchiridio '  (a)  : 
«  Utique  verba  propterea  sunt  instituta,  non 
per  qua;  invicem  se  liomines  fallant ;  sed 
per  quae  in  alterius  quisque  notitiam  cogi- 
tationes  suas  perferat.  »  klem  ^ :  «  Mihi  vi- 
detur  omne  mendacium  esse  peccatum  qui- 
dem;  sed  multum  interesse  quo  animo,  et 
de  quibus  rebus  quisque  mentiatur. »  Idem ' : 
a  Omne  mendacium  ideo  dicenduni  est  esse 
peccatum ,  quia  homo ,  non  solum  quando 
scit  ipse  quid  verum  sit ,  sed  et  si  quando 
errat  et  fallitur  sicut  homo ,  hoc  debet  loqui 
quodanimogerit,  sive  illud  verum  sit,  sive 
putet,  et  non  sit.  »  Idem,  in  libro  de  Men- 
dacio  '  :  «  Mendacium  est  falsa  significalio 
vocis  cum  iutentione  fallendi.  »  Idem ,  de 
Vera  Religione  ^ :  « Inest  omni  mentienti  vo- 
luntas  fallendi ,  etiam  si  ei  non  credatur.  » 
Idem  , .  de  Boctrina  Christiana  *  :  «  Nemo 
mentiens ,  in  eo  quod  menlitur ,  servat  fi- 
dem.  Nam  hoc  vult  utique ,  ut  cui  mentitur 
sibi  fidem  adhibeat,  quam  tamen  ei  men- 
tiendo  non  servat.  Omnis  autem  fidei  viola- 
tor  iniquus  est.  » 


§  XVII.  —  De  Juratione. 

Augustinus ,  de  Mendacio  '  :  «  Dico  vobis 
nonjurare  omnino ',  ne  scilicet,  jurando  se- 
mel  ,  ad  facilitatem  jurandi  veniatur  ,  ex 
facilitate  ad  consuetudinem  ,  et  ex  consue- 
tudine  in  perjuriura  decidatur.  »  Idem ,  su- 
per  Canonicam  Jacobi:  «  Falsa  juratio  exi- 
tiosa  est ;  vera  juratio  periculosa  ;  nulla 
secura.  »  Idem  :  «  Quam  grave  peccatum 
est  perjurare ,  compendium  tibi  dedit  Scri- 
ptura  dicens  :  Noli  jurare.  »  Idem  :  «  Per- 
jurium  praecipitium  est  :  qui  jurat,  juxta 
est;  qui  non  jurat ,  longe  est  :  qui  verum 
jurat,  non  peccat,  sed  prope  est  ad  pecca- 
tum ;  sed  qui  non  jurat,  non  peccat,  et  longe 

'  Aug.,  Enchirid.,  c.  xxu.  —  2  ijjid.  c.  xvui.  — 
'  Aug.,  Encliirid.,  c.  .xxil  —  *  Id.,  de  Mend.,  c.  iv. 
—  »  Id.,  de  ver.  Relig.,  c.  xxxill.  —  "  Id.,  de  Doctr, 
Christ.,  lib.  I,  c.  XXXVI.  —  '  Id.,   de  Mend.,  c.   ,\v. 

(n)  K.dit.  Vat.  Enchiridione .  Edit.  Ven.  et  Lugd. 
Enchiridion. 


m 

est  a  peccato.  »  Idem  :  «  Qui  juramentum 
exigit  ab  alio ,  multum  interest  si  nescit  11- 
lum  falsum  juraturum  ,  an  scit.  Si  enim 
nescit,  etideo  dicit  :  «  Jura  mihi,  »  ut  fides 
ei  flat,  non  audeo  dicere  esse  peccatum ;  ta- 
men  humana  tentafio  est.  Si  autem  scit,  et 
cogit  eum  jurare,  homicida  est  :  ille  enim 
suo  perjurio  se  perimit.  »  Idem,  in  Episto- 
la "  :  «  Sine  dubio  minus  malum  e? t  per 
Deu:r.  falsum  jurare  veraciter  ,  quam  per 
Deum  verumjurare  fallaciter.  Quantoenim, 
per  quod  juratur ,  magis  est  sanctum,  tanto 
magis  est  pcenale  perjurium.  » 


§  XVIII.  —  De  Blasphemia. 

Gregorius,  in  Moralibus  "> :  «  Filii  in  cor- 
dibus  Deo  maledicunt  ,  cum  recta  nostra 
opera  a  non  rectis  cogitationibus  prodeunt ; 
cum  bona  in  aperto  exerunt,  sed  noxia  in 
occullo  moliuntur.  »  Idem  "  :  «  Deo  quippe 
maledicunt,  cum  se  et  ab  illo  accepisse  vires 
intelligunt,  sed  tamen  de  ejus  muneribus 
propriam  laudem  quaerunt.  »  Augustinus , 
de  Vera  Religione  '^  :«  Blasphemia  est,  cum 
aliqua  mala  dicuntur  de  bouis.  Itaquejam 
vulgo  blasphemia  est ,  ubi  mala  verba  de 
Deo.  »  Glossa  Augustini  " :  «  Blasphemia  est 
per  quam  de  Deo  ipso  falsa  dicuntur  :  et  ideo 
pejus  est  blasphemare  ,  quam  pejerare  : 
quia  pejerando  falsa?  rei  adhibetur  testis 
Deus;  blasphemando ,  de  ipso  Deo  falsa  di- 
cuntur.  B  Idem ,  siiper  Joannem  '* :  «  Fla- 
gellatus  est  Christus  flagellis  Judaeorura  ; 
sed  non  minus  flagellatur  blasphemiis  falso- 
rum  Chrystianorum.  »  Joannes  Chrysosto- 
mus ,  super  Joannem :  «  Gloriflcemus  Deum, 
non  per  fldem  solum ,  sed  etiam  per  vitam ; 
quia  aliter  nequaquam  erit  gloria ,  sed  blas- 
phemia.  Non  enim  ita  blasphematur  Deus  a 
Gentili  existente  inquinato ,  ut  a  Christiano 
corrupto.  »  Bernardus  :  «  Fugienda  otiosi- 


—  9  Malth.,  V,  34.  —  '  Aug.,  ad  Public.,  epist. 
CLlv,  al.  xLVii,  n.  2.—  '»  Greg,  MoruL,  lib.  I, 
c.  xvui.  —  "  Ibid.  —  '2  Esl  apud  Aug.,  dc  Morib. 
Manich.,  c.  XI.  —  "  Gloss.  in  Epist.  ad  Ephes.,  iv,  ex 
Aug.,  ad  Consent.,  c,  xix.  —  "  Id.,  in  Joan.,  tract.  x 
n.  4. 


134 

tas ,  »  etc,  supra ,  de  Nugis  '.  Idem  :  «  Ca- 
vete  ne  quis  parva,  »  etc,  supra,  lib.  II,  de 
Peccato -.GloiSix  ^ :  Omnepeccatumblasphe- 
miae  comparatum  ,  minus  est.  b  Glossa  *  : 
a  Gravius  peccat  contemptor  sedentis  in 
coelo  majestatis,  quam  crucifixor  ambulan- 
tis  in  terra  paupertatis.  » 

CAPUT    IV. 

De  Occupatiotic. 


Gregorius,  in  Bialogis  *  :  «  .Multum  est, 
quod  uniuscujusque  prsesulis  mentem  cura- 
rum  densitas  devattat;  cumque  animus  di- 
viditur  ad  multa  ,  iit  minor  ad  singula  ; 
tantoque  ei  in  unaquaque  re  surripitur, 
quanto  latius  in  pluribus  occupatur.  »  Idem, 
in  Registro  ^  :  «  Sicut  toto  desiderio  debe- 
mus  curas  et  occupationem  bujus  mundi 
fugere,  ita  si  desit  qui  praedicet,  occupa- 
tionis  onus  libenti  necesse  est  humero  su- 
bire.  »  Idem  '  :  «  Qui  adhuc  valetis,  hujus 
mundi  occupaliones  fugite  :  quia  quanto 
quisque  in  eo  piofecerit ,  tanto,  ut  video, 
ab  amore  Dei  amplius  decrescit.  »  Idem ,  in 
Homiliis '  :  «  Usu  terrenee  cura;  a  ccelesti 
desiderio  obdurescit  animus  ;  et  dum  ipso 
suo  usii  durus  efficitur,  per  actionem  Sceculi 
ad  ea  molliri  non  valet ,  quse  pertinent  ad 
charitatem  Dei.  »  Idem  ,  iu  Moralibus  ^  : 
a  Male  homo  vigilal,  quando  eum  saecula- 
rium  negotionini  asstus  insolenter  inquie- 
tat.  »  Idem  :  «  Plus  in  hoc  mundo,  »  etc, 
infra,  capitulo  de  Honore  '".  Idem,  super 
Ezechielem^' :  «  Quibusdam  pravis  menti- 
bus  nihil  est  laboriosius  ,  quam  si  eis  prse- 
cipiatur,  ut  in  hujus  mundi  actibus  non  la- 


PHARETR^  LIB.  III. 

borent.  »  Augustinus,  de  vera  Religione  '* : 
B  Amici  hujus  mundi  tam  timent  ab  ejus 
amplexu  separari ,  ut  nihil  sit  eis  laborio- 
sius  ,  quam  hujus  saeculi  curis  non  labo- 
rare.  »  Isidorus,  de  summo  Bono  "  : «  Quanto 
quisqiie  curis  mundi  majoribus  occupatur, 
tanto  facilioribus  otiis  premitur.  »  Idem  "  : 
M  Mundi  amatores  non  solum  ex  eo  rei  sunt, 
quod  infima  prae  summis  appetunt ;  verun' 
etiam  niiseri  per  hoc  ,  quod  cum  gravi 
aerumna  ad  ipsa  desiderata  pertingunt.  » 
Idem  :  «  Longe  a  Deo,  »  etc,  supra,  lib.  II, 
de  Oratione  inaccepta  '\  Ambrosius,  in  ser- 
mone  '"  :  «  Escitat  divitem  occupatum  eupi- 
ditas  ;  excitat  cura  pervigil  alieiia  rapiendi ; 
torquet  invidia ;  moravexat,  sterilitas  pro- 
ventum  iufcecunda  perturbat  ,  soUicitat 
abundantia.  »  Idem ,  in  Epistola  ^  :  «  Etsi 
alii  dives  videtur,  sibi  pauper  est,  qui  non 
utitur  eo  quod  habet,  qui  adhuc  alia  rapit, 
alia  desiderat.  »  Leo  Papa  '* :  «  Diabohis  om- 
nium  discufit  consuetudines  ,  omnium  ven- 
tilat  curas  ,  omnium  scrutatur  affectus ;  et 
ibi  causas  quaerit  nocendi ,  ubi  quempiam 
viderit  studiosius  occupari.  »  Bernardus,  de 
Contempiu  "  : «  Sane  ut  exercitii  spiritualis, 
et  curae  cordis ,  judicium  evidens  est  con- 
temptus  exteriorum  ;  sic  eorumdem  soUici- 
tudo ,  certum  signum  est  mentis  incultae.  » 
Seneca,  in  Epistola,  ^"  :  «  Quisquis  se  fortui- 
tis  multum  dedit ,  ingentem  sibi  materiam 
perturbationis ,  et  inexplicabilem  facit.  Una 
haec  via  est  ad  tuta  vadenti ,  externa  sive 
forluita  despicere,  et  honesto  contentum 
esse.  B  Idem  -'  :  «  Omnia  impedimenta  di- 
mitte,  et  vaca  bonse  menti.  Nemo  enim  ad 
illam  pervenit ,  fortuitis  occupatus.  » 


'  Vid.  sup.,  hocipso  cap.,  §3,  p.  128.  —  ^Vid.  sup., 
lib.  II,  c.  V,  p.  69.—  »  Gloss.  in  ha.,  xvni.—  *  Gloss. 
in  Psal.  Lxviii.—  5  Greg.,  Dial.,  lib  1,  c.  iv.—  «  Id.,  ad 
Cyriac.  C.  P.,  lib.  VI,  epist.  iv,  col.  1252.  —  '  Id.,  ad 
Joan.  txcons.,  lib.  1,  epist.  xxx,  col.  1048. —  *  Id.,  in 
Evang.,  hom.  xix,  post  med.  —  '  Grea.,  Moral., 
lib.  lU,  c.  XH,  non  louge  a  princ.  —  '"  Vid.  inl'., 
c.  xxxiv.  —  "  Id.,  in  Ezeih.,  hom.  x,  ante  med.  — 


'=  Aug.,  cle  ver.  Relig.,  c.  xxxv.  —  "  Isid.,  de  Sum. 
Bon.,  lib.  111,  c.  XLViii,  sent.  4.  —  '*  Ibid.,  c.  LXiii, 
sent.  1.  —  '5  Vid.  siip.,  lib.  II,  c.  XLVi,  p.  119.  — 
"•  Ambros.,  de  Nabut.,  c.  vi.  —  "  Id.,  ad  Simulic,, 
Ub.  IV,  epist.  XXVII.  —  i"  Leo,  de  Nativ.  Dom., 
serm.  vil,  circii  med.  —  "  Bern.,  super  Eccc  nos 
rctiq.,  post  med.  —  '">  Senec,  Epist.  Lxxiv,  ante 
med. —  "  Id.,  Epist.  liv,  post  med. 


CAPUT  V. 

De  Mutabilitate. 

Gregorius ,  in  Registro '  :  a  Si  laudibus 
aliorum  Iffitamur  ,  et  aliorum  vituperationi- 
bus  frangimur ,  gloriam  nostram  non  ia 
nobis,  sed  in  aliorum  ore  posuimus. »  Idem, 
in  Moralibus  '  :  «  Dum  cor  in  adversis  spe- 
rat  prospera ,  in  prosperis  formidat  adversa, 
huc  illucque  quibusdam  fluctibus  volvitur ; 
ac  per  modos  varios  rerum ,  alternantium 
mutabilitate  versatur.  »  Augustinus  ,  de 
Pastoribus  ^  :  <t  Hominum  temerariis  judi- 
ciis  plena  sunt  omnia ;  de  quo  enim  multum 
desperavimus ,  subitoconvertitur,  et  fit  op- 
timus ;  de  quo  praesumpseramus  ,  subito 
deficit  ,  et  fit  pessimus.  Nec  timor  ergo 
noster  certus  est,  nec  amor  noster  certus 
est.  Quid  sit  hodie  quisque,  vix  novit  ipse 
homo ;  si  autem  utcumque  novit  ipse  quid 
sit  hodie ,  quid  autem  cras  erit ,  nec  alius  , 
nec  ipse.  »  Idem ,  in  Meditationibiis  :  «  Heu 
me  tantee  infelicitatis ,  tantaj  perditionis! 
dum  enim ,  quse  retro  sunt  obliviscens ,  ad 
ea  quae  ante  sunt  me  estendere  volo,  subito 
nescio  qua  miseria  me  relabi  ad  inaoia  et 
noxia  conspicio.  »  Bernardus ,  in  Sermoni- 
bus  '  :  «  Qui  conscientias  suas  in  alienis  la- 
biis  ponunt,  modo  magni,  modo  parvi  sunt, 
modo  nulli,  secundum  quod  adulantium  lin- 
guis ,  vel  vituperare  placuit ,  vel  laudare.  » 
Seneca,  in  Epistola^  :  «  Hoc  habent  inter 
caetera  boni  mores  ;  placent  sibi ,  et  perma- 
nent.  Levis  est  malitia ;  saepe  mutatur ,  non 
in  mehus ,  sed  in  aliud.  » 

CAPUT   VI. 

De  Vagatione. 


DE  PERICULOSIS.  435 

vat  membra  corporis.  Qui  ergo  statum  men- 
tis  perdidit,  subsequenter  foras  inconstantia 
motionis  fluit;  atque  exteriore  mobilitate 
indicat,  quod  nulla  interius  radice  constan- 
tiae  subsistat.  »  Hieronymus ,  in  Epistola ' : 
«  De  agmine  columbarum  crebro  accipiter 
unam  separat ,  quam  statim  invadat  et  lace- 
ret ,  cujus  carnibus  et  cruore  satietur ;  et 
morbidge  oves  suum  relinquunt  gregem ,  et 
luporum  faucibus  devorantur.  » Idem,  super 
illud  Genesis ,  secundum  aliam  litteram  * : 
Egressus  Cain  a  facie  Domini  habitabat  in 
terra  Naid,  quod  interpretatur  fluctuatio^ : 
«  Quicumque  eniui  a  Domino  recedit,  statim 
saeculi  fluctibus  quatitur,  et  moventur  pedes 
ejus.  »  Augustinus  :  «  Cohibeat  se,  »  etc, 
vid.  sup.,  lib.  II ,  de  Continentia  visus  '». 
Bernardus  :  «  Nibil  turpius ,  »  etc,  ut  sup., 
lib.  I,  de  Monachis  malis  ".  Seneca,  in  Epi- 
stola  '-  :  a  Frequens  migratio  corporis,  in- 
stabilis  auimi  proprium  est.  Coalescere  otio 
non  potes ,  nisi  desinas  circumspicere  et  er- 
rare.  »  Idem  "  :  «  Ut  animum  possis  conti- 
nere,  primo  corporis  fugam  siste;  deinde 
reraedia  continuata  plurimum  proflciunt.  » 
Idem  *'  :  «  Sine  discere  oculos  tuos,  sine  au- 
res  assuescere  sanioribus  verbis  :  quoties 
processeris,  in  ipso  transitu  aliqua  quee  re- 
novent  cupiditates  tuas  tibi  occurrent.  » 
Idem  '° :  «  Primum  argumentum  compositae 
vitae  existimo ,  posse  consistere^  et  secum 
morari.  »  Idem  "  :  «  Non  coalescit  planta, 
quae  ssepe  transfertur.  Nihil  tam  utile  est , 
quod  in  transitu  prosit.  »  Idem  " :  «  Avarior, 
ambitiosior,  luxuriosior,  imo  vero  crudelior 
et  inhumanior  redeo,  quia  inter  homines 
fui.  »  Idem  "  :  «  Nusquam  est,  qui  ubique 
est.  »  Idem  "  :  «  Yitam  in  peregrinatione 
agentibus  hoc  evenit ,  ut  multa  hospitia  ha- 
beant ,  nuUas  amicitias.  » 


Gregorius ,  in  Pastorali  ^ :  «  Interior  est 
custodin  cordis,  quae  ordinata  exterius  ser- 

'  Greg,,  ad  Theod.,  lib.  IX,  epist.  xxxix,  col.  1452. 
—  '  1(1  ,  iloral.,  lib.  XXII,  c.  X,  circa  med.  —  '  Aug., 
de  Pastoi:,  c.  xii.  —  »  Bern.,  in  Naliv.  S.  Joan.  Bajit., 
ante  med.  — '  Senec,  Epist.  xlvii,  in  fin.  —  '  Greg., 
Paslor.,  p.  III,  admon.  24,  non  longe  a  princ.  — 


'  Hieron.,  ad  Demetr.,  epist.  viii,  post  med.  —  8  Gen., 
IV,  16.  —  '  Hieron.,  ad  Damas.,  epist.  CXLVI,  ante 
med.  —  '"  Vid.  suij.,  lib.  II,  c.  xx.wiii,  p.  Hl.  — 
"  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xxxii,  p.  46.  —  »  Senec, 
Epin.  LXix.  —  "  Ibid.,  consequenter.  —  '*  Ibid.  — 
'5  Id.,  Epist.  11.  —  '«  Ibid.  —  "  Id.,  epist.  vu,  ante 
med.  —  '"  Id.,  Epist.  ii.  —  "  Ibid.  conseq. 


13R 


PHARETR^  LIB.  III. 


CAPUT    \II. 

De  Curiositate. 


Gregorius,  in  Registro :  «  Duir.  incongrua 
dicentes  audire  non  renuis,  nou  solum  opi- 
nionem  tuam,  sed  gravas  et  animam. »  Idem, 
in  Homiliis ' :  «  Grave  curiositatis  est  vitiuiu, 
quae  dum  cujuslibet  mentem  ad  iuvestigan- 
dam  vitam  proximi  exterius  ducit,  semper 
ei  sua  intima  abscondit,  ut  aliena  sciens  se 
nesciat;  et  omnis  curiosi  animus,  quanto 
peritus  fuerit  alieni  meriti ,  tanto  fiat  ignarus 
sui.  B  Idem ,  super  Ezechielem '-  :  a  Sicut 
malus  aer,  assiduo  flatu  tractus,  inficit  cor- 
pus;  ita  perversa  locutio,  assidue  audita, 
inflrmantium  inflcit  animum,  ut  tabescat 
delectatione  pravi  operis ,  assiduitate  curiosi 
sermonis.  o  Idem,  in  Moralibus ' :  «  Fit  recto 
retributionis  examine,  utqui  exteriori  oculo 
negligenter  utitur,  interiori  cordis  oculo  non 
inJQste  caecetur.  »  Idem  :  «  Plerumque  res,  » 
etc,  ut  infra,  lib.  IV,  de  Innocentia''.  Au- 
gustinus,  in  Confessionibus^  :  «  Cum  mihi 
accidit,  ut  me  amplius  cantus,  quam  res  quae 
cantatur,  moveat,  poenaliter  me  peccare  con- 
fiteor;  et  tune  mallem  non  audire  cantan- 
tem.  »  Idem  *  :  a  Praeter  concupisceatiam 
carnis,  quae  inest  in  delectatione  omnium 
sensuum,  et  voluptatem,  cui  servientes  de- 
pereunt,  qui  louge  se  faciunt  a  te,  Domine, 
inest  animae  per  eosdem  sensus   corporis 
quaedam,  nou  se  oblectandi  in  carne,  sed 
experiendi  per  carnem  vana  et  curiosa  cupi- 
ditas,  nomine  cognitionis  et  scientiae  pallia- 
ta.  »  Idem''  :  «  Pulcliras  formas  et  varias, 
nitidos  et  amoenos  colores  amant  oculi.  Non 
teneant  haec  auimam  meam;   teneat  eam 
Deus,  qui  fecit  haec  bona  valde ;  sed  ipse  est 
bonum  meum ,  non  haec.  »  Idem ,  de  Vera 
Religione'° : «  Miseri homines, quibus  cognita 
vilescunt,  et  novitatibus  gaudent ,  libentius 

'  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxxvi,  ante  med.  —  -'  W., 
in  Ezech.,  hom.  IX,  post  med.  —  '  Id.,  Moral., 
lib.  XXI,  c.  VI.  —  «  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  v.  —  »  Aug., 
Confess.,  Ub.  X,  c.  xxxiii.  —  '  Ibid.,  c.  xxxv,  in  princ. 
—  '  Ibid.,  c.  xxxiv.  —  "  Id.,  de  ver.  Relig.,  c.  LII.  — 


discunt,  quam  norunt,  cum  tamen  cognitio 
sit  finis  discendi.  »  Joaunes  Chrysostomus, 
in  Sermonibus  :  «  la  theatro  non  solum  vi- 
des  res  infaustas ;  sed  et  audis  spurciloquia, 
et  ex  ipso  incessu  meretricis  et  habitu  mol- 
Uris  :  ubi  auditu,  et  cantu  diabolico  laedun- 
tur  aures  tuae,  et  undique  percutitur  mens 
tua.  »  Isidorus,  in  Synoiiymis '  :  «  Noh  quae- 
rere,  quid  quisque  dicat  vel  facial  :  evita 
curiositatem,  omitte  curam,  quae  ad  causam 
tuam  uon  pertineat.  » Idem '" : «  Oculi,  prima 
tela  libidiuis;  visio,  prima  concupiscentia 
mulieris.  »  Idem,  de  Summo  Bono  "  : «  Qui- 
dam  curiosi  delectantur  audire  quoslibet  sa- 
pientes,  nou  ut  veritatem  ab  eis  quaerant, 
sedutfacundiamsermoniseorumcognoscant, 
more  poetarum ,  qui  magis  compositionem 
verborum,  quam  sententiam  veritatis  se- 
quuntur.  »  Bernardus,  in  Meditationibus  "  : 
oMultimulta  sciunt,  et  seipsos  nesciunt;  alios 
inspiciunt,  et  seipsos  deserunt;  Deum  quae- 
runt  per  ista  exteriora ,  deserentes  interiora 
sua,  quibus  interior  est  Deus.  »  Idem,  de  Duo- 
decim  Gradibus^^  :  «  0  Dina!  quid  necesse 
est  ut  videas  mulieres  alienigenas?  qua  ne- 
cessitate?  qua  utilitate?  an  sola  curiositate? 
Etsi  otiose  vides,  non  tamen  otiose  videris. » 
Idem'*  :  «  Serva  commissum,  cave  prohibi- 
tum,  ne  perdas  concessum.  Quid  muherem, 
tuam  mortein,  tam  intente  intueris?  quid 
illuc  tam  crebro  vagantia  lumina  jacis?  » 
Idem  '^* :  «  Nisi  mens  minus  se  curiose  serva- 
ret,  tua  curiositas  tempus  vacuum  non  ha- 
beret.  Si  culpa  nonest,  culpae  tamen  occasio 
est,  et  indicium  commissae,  et  causa  commit- 
tendae. » Idem '"  :  «  Monachus,  qui  sui  negli- 
gens  alios  curiose  circumspicit,  dum  quos- 
dam  suspicit  (a)  superiores,  quo.sdam  despicit 
inferiores ;  et  in  aliis  quidem  videt  quod  in- 
videt,  in  aliis  quod  irridet  :  inde  fit  ut  pro 
mobilitate  oculorum  levigatus  animus,  nulla 

3  Isid.,  Syiion.,  c.  x.  —  '"  Ibid.,  c.  v.  —  "  Id.,  de 
Sum.  Bon.,  lib.  II,  c  xsix,  sent.  13.  —  "  Bern.. 
Medit.,  c.  I,  in  princ.  —  "  Bem.,  de  duod.  grad. 
Humilit.,  grad.  1,  ia  princ.  —  "  Id.,  paulo  post.  — 
>»  Ibid.  —  ""  Ibid.,  grad.  2. 
(a)  Al.  suscipit,  mend. 


DE  PERICTTLOSIS. 


137 


utique  sui  cura  gravatus ,  modo  per  super- 
biatn  ad  alta  se  erigit,  modo  per  invidiam  in 
ima  se  demergit.  »  Idem  ' :  «  Ex  insolenti 
corporls  motu  recens  animse  morbus  depre- 
henditur;  quandiu  enim  a  sui  circumspec- 
tione  curiosus  torpesclt,  incurlam  sui  curio- 
sam  in  alios  facit.  Qui  enim  seipsum  ignorat, 
foras  mittitur  ut  hBedos  pascat.  »  Anselmus, 
de  Similitudinibus^ : «  Curiositas  est  stu- 
dium  perscrutandi  ea,  quae  scire  nuUa  est 
utiUtas.  B  Seneca,  in  Epistola^  :  «  Nil  tam 
damnosum  honis  moribus,  quam  in  curioso 
spectaculo  residere ;  tunc  enim  per  volupta- 
tem  facilius  vitia  siu-repunt.  » 

CAPUT   VIII. 

De  Negligentia. 

Gregorius,  in  Moralibus''  :  «  Si  curare 
parva  negligimus,  inseusibiliter  seducti,  sta- 
tim  audenter  etiam  majora  perpetramus.  » 
Idem  ^  :  «  Plerumque  de  bonis  per  incurise 
vitium  mala  nascuntur.  »  Idem  ^  :  «  Iniquo- 
rum  mentes,  qui  damna  sua  considerare 
negligunt,  integritatem  suam  quasi  nescien- 
tes  perdunt.  Amittunt  namqueacorde  inno- 
centiam,  ab  ore  veritatem,  a  carne  conti- 
nentiam,  et  per  accessura  temporis  ab  setate 
vitam.  B  Idem,  in  Registro''  :  «  Cum  divina 
praecepta  nos  moneant,  proximos  sicut  nos- 
metipsos  diligere  debere,  non  parvae  negli- 
genticB  est  prsecepta  Dei  despicere,  et  quod 
sibi  quis  metuit,  alii  non  timere.  b  Idem,  ia 
Pastorali '  :  «  Si  a  circumspectionis  sollici- 
tudine  cor  destifuitur,  vulneribus  aperitur; 
qiiia  hostis  callidus  tanto  liberius  pectus  per- 
cutit,  quanto  nudum  a  providentiae  lorica 
deprehendit.  b  Augustinus,  de  Verbis  Do- 
mini :  «  Sicliomines  negligunt  vitam  suam, 
ut  nolint  habere  malam  rem  nisi  ipsam.  » 
Idem  :  «  Tu  vulnus,  »  etc,  ut  infra,  Ubro  IV, 


de  Taciturnitate '.  Idem,  de  Natura  et  Gra- 
tia '° :  «  Cum  ubique  sit  praesens,  qui  multis 
modis  per  creaturam  sibi  servientera  aver- 
sum  vocet,  doceat  credentem,  consoletur 
sperantem,  diligentem  ailhortetur,  conan- 
tem  adjuvet,  exaudiat  deprecantem  :  non 
tibi  deputatur  ad  culpam,  quod  invitus  igno- 
ras,  sed  quod  negligis  quserere,  quod  igno- 
ras;  neque  illud  quod  vulnerata  membra 
non  colligis,  sed  quod  volentem  sanare  con- 
temnis.  »  Joannes  Chrysostomus,  de  Com- 
punctione  Cordis  "  : «  Si  forte  in  corpore  pa- 
rum  aliquid  morbi  pulsaverit,  statim  et  me- 
dicos  adhibemus,  et  pecuniam  profundimus, 
et  omni  observantia,  quse  competunt,  geri- 
mus;  nec  prius  cessatur,  quam  quse  molesta 
sunt  mitigentur.  Anima  vero  cum  quotidie 
vulneretur,  cum  per  singula  lanietur,  ura- 
tur,  prsecipitetur,  et  modis  omnibus  pereat, 
nec  parva  quidera  pro  ea  nos  cura  sollicitat. » 
Idem  :  «  Non  anima  pro  corpore,  sed  corpus 
pro  anima  factum  est  :  qui  ergo,  quod  pri- 
mum  et  melius  est,  negligit,  et  quod  inferius 
est,  extoUit,  utrumque  corrumpit.  »  Idem  '^ : 
«  Certum  est,  quod  omnes  pariter  corrumpat, 
et  absumat  incuria  :  dum  nemo  est,  qui  vel 
opportuna  praebeat,  vel  importuna  prohi- 
beat. »  Idem,  super  Joannem  :  «  Omni  rei 
magis  parcere  debes,  quam  tempori :  aurum 
enim  si  contempseris,  poteris  rursus  vel  id- 
ipsum,  vel  aliud  recuperare ;  tempus  vero  si 
perdideris,  difficile  id  resumes.  »  Bernardus, 
in  Meditationibus  "  :  «  Quanto  diutius  nos 
Deus  expectat,  ut  emendemur ;  tanto  distric- 
tius  judicabit,  si  neglexerimus.  »  Idem,  de 
Gontemptu  Mundi  "  :  «  Nihil  pretiosius  tem- 
pore ;  sed,  heu !  nihil  hodie  viiius  aestimatur : 
transeunt  dies  salutis ,  et  nemo  recogitat.  » 
Idem,  super  Cantica  '^  :  «  Non  curant  car- 
nales  quaerere,  quantum  desiderant  invenire; 
cupientes  consequi,  sed  non  exequi.  »  Se- 


'  Bern.,  grad.  1 ,  ciica  princ.  —  =  Anselrn.,  de 
Similit.,  c.  XXVI.  —  3  Senec,  Epist,  vii,  ante  med. — 
'  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  ix,  circa  fin.  —  '  Ibid., 
Ub.  XIII,  c.  XVIII,  posl  med.  —  *  Ibid.,  lib.  V,  c.  ix, 
circa  med.  —  '  Id.,  ad  Virgil.  Arelat.,  lib.  IX, 
epist.  XLIS,  col.  1464.  —  '  Id.,  Pastor.,  lib.  III,  c.  I, 


admon.  33,  non  longe  a  princ.  —  "  Vid.  inf.,  huj.  lib. 
c.  XXXVII.  —  ">  Aug.,  de  Nat.  et  Grat.,  c.  xcvii,  post 
med.  —  "  Cbrysost.,  de  Comp.  rord.,  lib.  I ,  n.  1.  — 
i^  Ibid.  —  "  Bern.,  Medit.,  c.  ii,  ante  med.  —  "  Id., 
super  Ecce  nos  reliq.,  post  med.  —  "  Id.,  m  Cant., 
serm.  xxi,  ante  med. 


138  PHARETRiE  LIB. 

neca,  in  Epistola*  :  «  Nemo  se  judicat  quid- 
quam  debere,  qui  tempus  accepit,  cum  inter 
mulla  lioc  unum  est,  cum  nec  gratus  qui- 
dem  potest  reddere.  » 


III. 


CAPUT  X. 

De  Dijudicatione. 


CAPUT  IX. 

De  Securitate. 

Gregorius,  in  Moralibus ' :  «  Nonnunquara 
ipsis  lx)nis,  quje  agimus,  ad  deterius  propin- 
quamus,  quia  dum  laetitiam  menti  pariunt , 
quamdain  etiam  securitatem  gignnnt;  dnm- 
que  meus  secura  redditur,  in  torpore  laxa- 
tur.  B  Idem ' :  «  Ssepe  mens,  dum  de  virtutis 
suae  securitate  resolvitur,  insidiante  adver- 
sario,  inopinatai  culpae  telo  perforatur.  » 
Idem  :  «  Saepe  quem  tentationis ,  »  etc,  ut 
infra,  capite  de  Remissione '.  Idem  ^ :  «  Saepe 
nonnullLS  grave  periculum  incauta  securitas 
fuit,  ut  callidi  hostis  insidias  non  tentati,  sed 
jam  prostrati  cognoscerent.  »  Idem  :  «  Ple- 
runiqueres, »  etc,  ut  infra,  lib.  lY,  de  Inno- 
centia^.  Idem  :  «  Nonnunquam  in  parva,  » 
etc,  ut  supra,  lib.  II,  de  Peccato''.  Idem»  : 
«  Quia  amoris  intimi  calorem  mens  non  ha- 
bet,  frigida  deorsum  jacet;  ac  miserando 
modo  fit  quotidie  tanto  securior,  quanto  pe- 
jor.  »  Idern ,  in  Registro '  :  «  Mater  negli- 
gentiae  solet  esse  securitas.  »  Augustinus,  de 
Conflictu '"  :  «  Lofh  exercitio  malorum  pro- 
batus  iuter  Sodomitas  sanctus  fuit ;  in  monte 
vero,  securitate  corporis  salvatus,  cum  lilia- 
bus  peccavit. » .loanues  Chrysostomus  :  «  Vir- 
tus  fidel,  »  etc,  ut  supi"a,  lib.  II,  de  Fide^'. 
Isidorus,  de  Summo  Bono '-:  «Neque  unquam 
oportet  pcenitentem  habere  de  peccatis  secu- 
ritatem.  Nam  securitas  negligentiam  parit; 
negligentia  autem  saepe  incautos  ad  vitia 
transacta  reducit.  » 

'  Senec,  Epist.  i.  —  '  Greg.,  Moral,,  lib.  I,  c.  xvii, 
al.  XXXIV.  —  '  ibid.,  lib.  IX,  c.  vii.  —  *  Vid.  inf.,  huj. 
lib.  c.  XXXVII.  —  8  Greg.,  Moral.,  lib.  X.\,  c.  v,  non 
longe  a  princ.  —  ■*  Vid.  iuf.,  lib.  IV,  c.  v.  —  '  Vid. 
sup  ,  lib.  II,  c.  V,  p,  68.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  IX, 
0.  xxxiv,  circa  princ.  —  '  Id.,  ad  Gregor.  cubicular. 
Aug.,  lib.  VI,  epist.  xxil ,  col.  1266,  et  Moral., 
lib.  XXIV,  c.  VII,  ante  med.  —  '"  Aug.,  de  Confl.  virt. 
el  vit.,  c.  XIV.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xxm,  p.  9). 


Gregorius,  in  Registro  " :  «  Grave  est  satis 
et  indecens,  ut  in  re  duliia  certa  dicatur  sen- 
tentia. »  Idem,  in  Moralibus  '*  :«Fit  ut,  dum 
ad  aliena  dijudicanda  mens  ducitur,  proprii 
judicii  liimine  privetur;  et  eo  durius  conti'a 
aliena  superbiat,  quo  sua  negligentius  igno- 
rat.  B  Idem  :  «  Hoc  proprium ,  »  etc,  ut  su- 
pra,  lib.  II,  de  Superbia  '\  Idem »" :  «  Quis- 
quis  superbiae,  vel  invidiae  in  se  t)Tannidem 
captiva  mente  susceperit,  hoc  primum  dam- 
num  patitur,  quod,  clauso  cordis  oculo,  ju- 
dicii  aequitatem  perdit.  Nam  cuncfa  quae  ab 
aliis  bene  geruntur,  displicent;  et  sola  ei, 
quae  ipse  vel  prave  egerit,  placent.  »  Idem  "  : 
«  Cuncti  vanae  gloriae  sectatores,  dum  se 
omnibus  praeferunt,  ahos  quidem  de  fatuis 
sensibus,  alios  autem  de  indignis  meritis  re- 
prehendunt,  alios  enim  censent  nihil  scire, 
alios  non  bene  vivere.  »  Idem  '* :  «  Sancti  viri 
aliena  opera  etiam  prava  mirantur;  sua  vero 
etiam  magna  despiciunt.  Reprobi  vero  sua, 
vel  quae  parva  sunt,  admirantur;  et  ple- 
rumque  de  suis  malis  bona  aestimant,  de 
alienis  autem  bonis  male  sentire  non  ces- 
sant. » Idem  :  «  Stulti  cum  prudentium, »  etc, 
ut  infra,  de  Oblivione  '^  Hieronymus,  in 
Epstola  ^" :  «  Periculosum  est  de  servo  alte- 
rius  judicare,  et  non  facilis  venia,  prava 
dixisse  de  rectis.  »  Joannes  Chrysostomus, 
de  Compunctione  *'  :  «  In  ahenis  delicfis  se- 
veri  et  amarissimi  judices  residemus;  no- 
stras  autem  trabes  oculis  infixas  propriis  non 
videmus ,  qui  ahena  etiam  minima  sollicife 
perscrutamur.  »  Idem  ^-  :  «  Judicare  de  alte- 
rius  mente,  summa  difhcultas  est.  »  Augu- 

—  "  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xxi,  sent.  17.  — 
"  Greg.,  ad  Const.  Mediol.,  lib.  VIII,  epist.  xxx, 
col.  1409.  —  ""  Id.,  MoraL,  lib.  III,  c.  xviii,  circa 
med.  —  '5  vid.  sup.,lib.  II,  c.  vi,  p.  70.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XXXIV,  c.  xviii,  aute  med.  —  "  Ibid., 
lib.  XXIII,  c.  iii,  non  longe  a  pilnc.  —  "  Ibid., 
lib.  XXVI,  c.  X.XVI.  —  "  Vid.  inf.,  huj.  hb.  c.  xxviii. 

—  2»  Hieron.,  ad  AselL,  epist.  xcix,  non  longe  a  princ. 

—  »'  Chrysost.,  de  Compunct.,  lib.  I.  —  "  Ibid. 


DE  PERICULOSIS. 


139 


stinus,  de  Sermone  Domini  in  monte'  : 
«  Maxime  hi  temere  judicant  de  meritis 
alienis,  et  aliorum  facta  facile  reprehen- 
dunt,  qui  magis  amant  vituperare  et  dam- 
nare,  quam  emendare  et  corrigere.  Quod 
quidem  vitium ,  vel  superbiae  est,  vel  invi- 
dentise.  »  Bernardus,  de  Contemptu^  :  «  Ju- 
dicent  tunc,  et  prsejudicent  superblae  filii, 
et  cum  rege  suo  sedeant,  qui  sibi  latera 
aqiiilonis  elegit.  Exalteulur  et  eleventur  si- 
cut  cedrus  Libani :  transibimus,  et  ecce  non 
enmt.  Opprimant  tunc  quos  possunt,  blas- 
phement,  congerant  maledicta ;  veniantsu- 
per  nos  opprobria  exprobrantium  Christo, 
quoniam  merces  noslra  copiosa  est  in  cobIo.  » 

CAPUT  XI. 

De  Recidivatione. 

Gregorius,  in  Moralibus^  :  a  In  unoquo- 
que  lapsu,  a  minimis  semper  incipitur,  et 
succrescentibus,  ad  graviora  pervenitur.  » 
Idem'  :  «  Saepe  committunt  homines  mala 
quae  sciunt;  et  idcirco  permittuntur  decipi, 
ut  cadant  etiani  in  mala  quae  nesciunt.  » 
Idem°  :  «  Auget  reatum  culpae  sequentis, 
praeconium  gloriae  prajcedentis.  Nam  unius- 
cujusque  casus  tanto  majoris  est  criminis, 
quanto,  priusquam  caderet,  majoris  potuit 
esse  virtutis.  »  Idera  *  :  «  Incassum  bonum 
agitur,  si  ante  terminum  vitae  deseratur; 
quia  et  frustra  currit,  qui,  priusquam  ad 
metas  veniat,  deflcit.  »  Idem,  in  Pastorali ' : 
a  Si,  quod  videtur,  lionum  gerendum  sollicifa 
intentione  non  crescit,  etiam  quod  fuerat 
bene  gestum,  decrescit.  »  Idem  *  : «  Qui  for- 
tiori  studio  intenderit,  retrospicere  convin- 
citur,  si  relictis  bonis  amplioribus  ad  minima 
retorquetur.  »  Idem ,  super  Ezechielem  ' : 
«  Sicut  qui  a  flde  recedit,  apostata  est,  ita 
qui  ad  perversum  opus ,  quod  deserit ,  redit, 

'  Aug.,  rle  serm.  Dom.  in  monte,  tib.  II,  c.  xxxv. 
—  ■  Bem.,  super  Ecce  nos  relig.,  post  med. —  ^  Greg., 
Moral.,  lib.  XXI,  c.  ix.  —  *  Ibid.,  lib.  XI,  c.  vii.  — 
»  Ibid.,  lib.  XVlll,  c.  six.  —  "  Ibid.,  lib.  1,  c.  ult.  in 
princ— '  Id.,  Pastoral.,  p.  111,  c.  I,  admon.  35,  circa 
med.  —  '  Ibid.,  admon.  28,  iu  fin.  —  '  Id.,  i«  Ezech., 
bom.  IX,  longe  ante  med.  —  '"  Id.,  ad  Sever.  AquHei., 


ab  omnipotenti  Deo  absque  uUa  dubietate 
apostata  deputabitur,  etiam  si  fldem  tenere 
videatur.  »  Idem ,  in  Registro  '"  :  «  Minoris 
excessus  est  veritatem  non  cognoscere,  quam 
in  ea  agnita  non  manere.  »  Augustinus,  de 
Civitate  Dej"  :  «  Audeo  dicere,  superbis  esse 
utile  cadere  in  aliquod  apertum  manifestum- 
que  peccatum,  unde  sibi  displiceant,  qui  jam 
sibi  placendo  ceciderant.  Salubrius  enim  Pe- 
trus  sibi  displicuit,  quando  flevit,  quam  sibi 
placuit  quando  praesumpsit.  »  Idem,  in  libro 
de  Viduitate '- :  « In  viduali  et  virginali  con- 
tinentia,  excellentia  muneris  amplioris  ex- 
petitur  :  qua  expetita ,  et  electa ,  et  voti  de- 
bito  ol)lata,  jam  non  solum  capescere  nuptias, 
sed  etiam  si  non  nubatur,  velle  nubere  dam- 
nabile  est.  »  Idem  ''  :  «  Cum  quisque  non 
reddit  quod  non  imperio  compulsus ,  sed 
consilio  commonitus  vovit,  tanto  magis 
fraudati  voti  auget  iniquitatem ,  quanto  mi- 
nus  habet  vovendi  necessitatem.  »  Idem  "  : 
«  Planenon  dubitaverim  dicere  lapsas  animas 
a  charitate  sanctiore,  quae  vovetur  Deo,  adul- 
teris  esse  pejores.  »  Idem,  in  libro  de  Verbis 
Apostoli^^ :  «  Semper  adde,  seniper  ambula, 
semper  profice,  noli  in  via  retardare,  noli 
retro  redire,  noli  deviare.  Remanet  enim, 
qui  non  proficit ;  retro  redit,  qui  ad  ea  rela- 
bitur,  unde  jam  recesserat ;  deviat,  qui  apo- 
statat.  »  Hieronymus ,  in  Epistola  "  :  «  De 
Dei  virgine  facta  es  corruptio  satanae  :  de 
spoDsa  Christi,  facta  es  scortum  execrabile  : 
de  templo  Dei ,  fanum  immunditiae  :  de  ha- 
bitaculo  Spiritus  sancti ,  tugurium  diaboli  : 
quae  prius  incedebas  cum  flducia  ut  columba, 
nunc  lates  in  tenebris,  ut  stellio.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bono  "  :  «Quemadmodum  ad  vir- 
tutum  (a)  tendentes  culmen  non  a  summis 
inchoant,  sed  a  modicis,  ut  sic  sensim  ad 
altiora  pertingant ;  ita  et  qui  dilabuntur  ad 
vitia,  non  statim  a  magnis  criminibus  inci- 

lib.  1,  epist.  svi,  col.  1036.  —  "  .4ug.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XIV,  c.  xiu,  in  fin.  —  '-  Id.,  de  Bon.  Viduit., 
c.  viii.  —  "  Ibid.,  c.  XI.  —  "  Ibid.  —  "■  Id.,  de  verb. 
Apost.,  serm.  xv,  ia  fin.  —  '*  Hieron  ,  ad  Susnn.  laps., 
epist.  -xxii,  iinte  med.  —  '■"  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  xixvi,  sent.  2. 
(a)  C<Bt.  edit.  virtutem. 


140 


PHARETR^  LIB.  lll. 


piunt ,  sed  a  modicis  assuescunt ,  et  sic  ad 
maxiraa  proruunt.  »  Idem '  :  «  MuUis  argu- 
mentis  insidiatur  diabolus  eis,  qui  reiiun- 
tiant  saeculo,  ut  ejus  se  iterum  amori  sub- 
sternant :  gravius  autem  illos  concupiscentiis 
saeculi  ferit,  quos  post  renunliationem  ad 
mundi  amorem  reduxerit.  »  Bernardus,  in 
Epistola ' :  «  Habet  quidem  Christus  multos 
milites,  qui  forlissime  cceperunt,  sleterunt, 
vicerunt ;  paucos  autem  qui ,  de  fuga  con- 
versi,  rursus  se  periculo  ingesserint,  quod 
declinaverant,  rursusque  fugarent  hostes, 
quos  fugiebant.  »  Idem'  :  «  Beatus  es,  si 
pugnando  moriaris,  quia  mortuus  mox  co- 
ronaberis  :  vae  autem  tibi  declinando  pu- 
gnam;  perdis  enim  victoriam  simul  et  coro- 
nam.  »  Idem'  :  «  Si  proficere  currere  est, 
ubi  non  proficere,  ibi  et  currere  desinis :  ubi 
vero  non  currere,  ibi  et  deficere  incipis  : 
hinc  plane  colligitur,  quia  noUe  proficere, 
non  nisi  deficere  est.  o  Idem,  super  Cantica^ : 
ff  Septies  cadit  justus,  et  septies  resurgit,  si 
tamen  cadit  in  die,  ut  se  cadere  videat,  et 
cecidisse  sciat,  et  resurgere  cupiat,  et  re- 
quirat  manum  adjuvantis,  et  dicat" :  Domine, 
in  voluntate  tua  prcestitisti  decori  meo  vir- 
tutem :  avertisti  faciem  tuam  a  me,  et  factus 
sum  conturbatus.  » 

CAPUT    XII. 

De  Consuetudine. 

Gregorius ,  in  Homiliis  ' :  «  Usitata  culpa 
obligat  mentem,  ut  nequaquam  surgere 
possit  ad  rectitudinem.  Conatur  enim,  et  la- 
bitur:  quia  ubi  diu  sponte  perstitit,  ibi, 
etiam  cum  noluerit,  coaota  cadit.  »  Idem, 
super  Ezechielem* :  «  Frontem  oordis  in  im- 
pudentiam  atterit  culpa  frequens  :  ut  quo 
crebrius  committitur,  eo  de  illa  committentis 
animus  minus  verecundetur.  »  Idem,  in  Re- 

'  Isid.,  De  verb.  Apost.,  lib.  III,  c.  xxil,  sent.  8.  — 
>  Bern.,  ad  Roberl.,  epist.  i,  post  med.  —  '  Ibid., 
prope  fin.  —  *  Id.,  ad  Guarin.  abb.,  epist.  CCLIII.  — 
'  Id.,  in  Cant.,  serm.  xvii,  anle  med. —  '  Psal.  xxix, 
8,  9.  —  '  Greg.,  in  Evang.,  hom.  ixxi  post  med.  — 
'  Id.,  in  Ezech.,  hom.  x,  longe  ante  med.  —  s  id.,  ad 


gistro " :  «  Si  pravse  rei  aditus,  antequam 
diu  pafescat,  non  claudilur,  usu  flt  lalior,  et 
erit  consuetudine  licitum,  quod  ratione  et 
lege  constat  esse  prohibitum.»  Glossa  "> : 
«  Difficile  surgit,  quem  moles  malae  consiic- 
tudinis  premit.»  Isidorus,  in  Synonymis^\- 
«  Assiduitas  mores  facit,  et  jugis  usus  in 
naturam  se  vertit.»  Idem,  de  Summo  Bono  " : 
«  Cogitatio  prava  dclectationem  parit,  de- 
lectatio  consensionem,  consensio  actionem, 
actio  consuetudinem ,  et  consuetudo  necessi- 
tatem. »  Idem  "  :  Dum  facta  quaedam  non 
gravia  libere  ac  sine  metu  committimus,  ad 
pejora  scelera,  et  horrenda,  peccati  consue- 
tudinc  labimur.  »  Augustinus,  de  Libero 
Arbitrio  "  .•«Ratio  «stimat  luce  veritatis,  ut 
rectojudicio  subdatmajora  majoribus;  usus 
autem  consuetudine  commoditatis  plerum- 
que  incUnatur,  ut  ea  pluris  aestimet ,  quae 
veritas  minora  convincit.  »  Idem,  contra 
Julianum  '^  .•  «Contra  istam  genitalium  con- 
cupiscentiam,  quae  ingenita  nobis  est  per 
originale  peccatum,  vehementius  vidua, 
quam  virgo;  vehementius  meretrix,  cum 
casta  esse  voluerit,  quam  quae  semper  casta 
confligit;  et  tanto  amplius  in  ea  superanda 
voluntas  laborabit,  quanto  majores  ei  con- 
suetudo  vires  dedit.  »  Idem,  in  Glossa  sttper 
Psalmos :  «  Facilius  est  retrahi  ab  ingressu, 
quam  ab  arrepto  itinere  pravae  consuetudi- 
nis  revocari.  »  Joannes  Chrysostomus ,  de 
Compunctione  cordis  :  «  Consuetudine  con- 
temnendi,  dum  de  praeteritis  dolor  nullus  est, 
facilius  supervenientibus  maUs  locum  da- 
mus.  »  Ambrosius,  de  Officiis  '* :«  Ususcito 
inflectit  naturam.  »  Seneca ,  in  Epistola  '" : 
«  Mali  mala  sua,  quod  malorum  ultimum  est, 
amant.  Tunc  autem  consummata  est  infeU- 
citas,  ubi  turpia  non  solum  delectant,  sed 
etiam  placent ;  et  desinit  esse  remedio  locus, 
ubi  quae  fuerunt  vitia  mores  fiunt.  » 

Syagr.  Auguslod.,  lib.  VII,  epist.  cix,  col.  1383.  — 
'"  GIoss.  in  Thren..  Iil,  e\.Joan..  xi. —  "  Isid.,  Synon., 
c.  sill.  —  '-  Id.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xxiii, 
sent.  3.  —  "  Ibid.,  c.  xix,  sent.  !.  —  "  Aug.,  de  Lib. 
Arbil  ,  lib.  III,  c.  v.  —  '5  Id.,  cont.  Julian.,  lU».  VI, 
c.  VII.  —  '6  Ambros.,  de  Offxc,  lib.  I,  c.  xi.  — 
"  Senec,  Epist.  xxxix,  infin. 


CAPUT    XIII. 

De  Obstinaiione. 


Gregorius,  in  Momlibus ' ;  «  Pravi  audire 
bonapatienter  nequeunt;  etcum  vitae  emen- 
dationem  negligunt,  ad  verba  se  obslinatae 
responsionis  accingunt.  »  Idem  ^ :  «  Quos 
reatus  similis  sociat,  concordi  pertinacia 
etiam  defensio  perversa  constipat^  ut  de  fn- 
cinoribus  suis  alterna  se  invieem  defensione 
tueantur.  »  Augustinus,  de  Agone  Chris- 
tiano  ^ :  «  Nolentes  se ,  si  peccaverint ,  cor- 
rigi,  nihil  aliud  elegerunt,  nisi  cum  hoc 
mundo  damnari.  »  Idem,  de  Vita  Chris- 
tiana  ' :  «  Fit,  ut  qui  homines  non  timcnt 
in  delinquendo,  in  judicio  Deum  judicem 
sentiant,  et  ultorem.  »  Idem  %  de  Fide  ad 
Petrum :  «  Obdurate  vivit,  sive  qui  non  con- 
vertitur,  desperans  de  induigentia  peccato- 
rum  suorum,  sive  qui  sic  de  misericordia 
Dei  sperat,  ut  usque  in  finem  vila?  suae  in 
suorum  criminum  perversitate  permaneat. » 
Joannes  Chrysostomus ,  in  Sermonibus : 
a  Peccare  humanuni  est ;  permanere  autem 
in  peccatis  diabolicum  est.  »  Bernardus,  de 
Consideratione  ^ :  «  Quid  est  cor  durum  ? 
Ipsum  est,  quod  nec  compunctione  scinditur, 
nen  pietate  mollilur,  nec  movetur  precibus : 


DK  PERICULOSIS.  141 

detur  regredi :  et  hoc  ab  his,  qui  in  ipso  in- 
cendio  positi  sunt,  et  obstinatissima  demen- 
tia,  ac  dementissima  obstinatione  fugere  pe- 
riculum  nolunt.  Proh  dolor !  si  contemnitis 
mortem  vestram,  cur  appetitis  et  meam?  » 
Idem  in  Sermonibus ' :  «  NonnuUi  dura  cer- 
vice  et  attrita  sunt  fronte,  ut  quo  magis  eis 
compatimur,  tanto  magis  nostra  et  compas- 
sione,  et  patientia  abutantur.  »  Idem  '" : 
«  Putasne  Filium  Dei  reputat  Jesum ,  quis- 
quis  ille  est  homo,  qui  ipsius  nec  terretur 
comminationibus ,  nec  attrahitur  promis sio- 
nibus,  nec  praeceptis  obtemperat,  nec  consi- 
liis  acquiescit?  Nonne  is,  si  fateatur  se  uosse 
Deum,  factis  eum  negat?  porro  fldes  sine 
operibus  mortua  est.  »  Idem :  «  Quiimperium 
dedit  ne  peccaremus,  pcenitentibus  statuit 
ut  confiterentur.  Excluditur  itaque  digne  a 
regno  Dei  non  omnis  qui  peccat,  sed  qui 
post  peccatum  labitur  in  contemptum.  » 
Glossa  "  : «  Carnale  est  cadere ;  sed  lapideum 
est jacere.  » 


minis  non  cedit,  flagellis  duratur: 


mgratum 


ad  beneficia,  ad  consilia  infidum,  ad  judicia 
saevum,  inverecundum  adturpia,  impavi- 
dum  ad  pericula.  »  Idem,  de  Pracepto  et 
Dispensatione  ' ;  «  Elatio  contemnentis ,  et 
impcenitentis  obstinatio ,  in  minimis  quoque 
mandatis  culpam  facit  non  minimam,  et  con- 
vertit  in  crimen  gravis  rebellionis  naevum 
levera  simplicis  transgressionis.  »  Idem,  in 
Epistola  adproprios  parentes ' ;  «  0  dira  abu- 
sio !  domus  ardet,  ignis  instat  a  tergo,  et 
fugienti  proliibetur  egredi,  evadenti  sua- 

>  Greg.,  Xoral.,  lib.  X,  c.  iii.  —  2  |l,id.,  iib.  XXlll, 
c.  xx:v,  post  uied. —  '  Aug.,  de  Agon.  C/irist.,  c.  x.\xi. 
—  *  Id.,  de  Vit.  Christ.,  c.  111.  —  5  imo  Fulgent., 
c.  III.  —  '  Bern.,  'k  Comider.,  lib.  I,  ante  med.  — 
'  Id.,  de  Prcec.  ct  fJisp..  anle  med.  —  '  Id.,  ad  prop. 
Parenl.,  epist.  cxl,  circa  med.  —  "  Id.,  de  resurr. 
Dom.,  serm.  n,  ante  med.  —  '"  Id.,  in  Octav.  Pasch., 


CAPUT    XIV. 

De  Desperatione. 

Gregorius ,  in  Registro  '- ;  «  Diffidentiae 
quodammodo  genus  est,  contra  hoc  quod 
quisque  praedicat  torqueri  mcestitia.  »  Idem, 
in  Moralibus  '' ;  «  Praesumptio  virtutis  pro- 
priae  tanto  gravius  in  desperatione  est , 
quanto  longius  ab  humilitate. »  Idem  '*  : 
«  Gravi  desperationis  telo  mens  perculitur, 
cum  supernae  irae  tribulationibus  premitur, 
et  linguarum  foris  opprobriis  urgetur.  » 
Idem  '^  :  «  Clausis  oculis  cordis  eo  anima 
praecipitatur  in  inflmis,  quo  obscuratur  a 
summis ;  et  tanto  securius  mala  temporalia 
perpetrat  (a),  quanto  durius  bona  aeterna  des- 
perat.  »  Idem  "^ :  «  Deus  hominem,  quem  be- 
nigne  condidit,  inique  non  spernit.  Pensan- 

serm.  i,  anle  lued.  —  "  Gloss.  in  ilattli.  siv.  — 
'-  Grcg.,  ad  Areg.  Vupinc,  lib.  VII,  epist.  c.xll, 
col.  yi'i">.  —  "  Id.,  Moral.,  lib.  XXH,  c.  v,  circu  fin. 
—  "  Ibid.,  Pncf.  expos.  Job,  c.  iil,  circa  fiu.  — i 
<s  Ibid.,  lib.  .\XVI,  c.  viii.  —  1«  Ibid.,  c.  xti. 

(a)  CcBt.  edit.  penetrat. 


142  PHAUETRiE 

dum  est  igitnr,  quanti  est  periemli  transacta 
munera  cernere,  et  futura  desperare. »  lclem : 
«  Plerumque  contingit,  »  etc. ,  infra,  capite 
djR  Argutione  '.  Joannes  Chrysostomus ,  in 
Sermonibus  '  .•  «  Utrumque  periculosum  est  ,• 
et  confidenlia  perversa,  et  desperatio.  Nam 
confidentia  nimia  stantem  evertit;  et  despe- 
ratio  post  lapsum  non  permittit  exsurgere. » 
Idem:  «Diabolus  non  aliunde,  »  etc,  supra, 
lib.  I,  de  Dosmonibus  \  Auguslinus  *,  de  Pce- 
nitentia :  «  Qui  de  Deo  non  praesumit  ve- 
niam,  non  animadvertit  plus  peccato  suo 
posse  Dei  clementiam.  »  Ideni :  « Inter  spem, 
et  desperationem,  »  etc,  infra ,  in  capile  de 
Morte^.  Isidorus,  in  Synonymis^:  «  Non 
desperes  de  salute,  si  ad  meliora  converteris : 
qui  enim  veniam  de  peccato  desperat,  plus 
se  desperatione,  quam  commisso  scelere 
damnat.  Desperatio  namque  auget  pecca- 
tum,  et  pejor  est  omni  peccato.  » 

CAPUT  XV. 

De  Dilatione. 

Gregorius,  in  iVoralibus  ' :  «  Ssepe  accele- 
randi  boni  tarditas  consilium  putatur;  et 
cum  expectatur,  ut  ex  tardatione  proflciat, 
hoc  insidians  mora  supplantat.  »  Augusti- 
nus,  de  Confessionibus  \-  «  Non  erat  quid 
responderem  tibi,  Domine,  dicenti  mihi "  : 
Suvge,  qui  dormis,  et  exsurge  amortuis,  et 
illuminabit  te  Christus :  et  undique  osten- 
denti  te  vera  dicerc,  non  erat  omnino  quid 
responderem  veritate  convictus,  nisi  tantum 
verba  lenta  et  somnolenta:  «  Ecce  modo, 
sine  modo,  sine  paululum.  »  Sed  7noda  et 
modo  non  habebat  modum,  et  sine  paululum 
in  longum  ibat. »  Idem,  de  Yerbis  Bomini '" : 
«  Scio  ego,  et  mecum  omnis  homo,  qui  paulo 
attentius  consideravit,  neminem  Deum  ti- 

»  Vid.  iDf.,  lib.  liuj.  c.  .\.xxvi.  —  =  Chrysost.,  de 
Pccnit.,  hom.  x.  —  '  \'id.  sup.,  lih.  I,  c.  l,  p.  64.  — 
*  Imo  auct,  lib.  de  ver.  et  fals.  Pcenit.,  c.  I,  apud 
Augusliu.,  append.  lom.  VI.  —  "  Vid.  inf.,  Imj.  lib. 
e.  XLViii.  —  «  Isid.,  SynOH.,  c.  i,  post  med.  —  "^  Greg., 
MoraL,  lib.  XXXII,  c.  xvii,  longe  posl  med.  —  *  Aug., 
Conjess.,  lib.  VlU.c.  v.  —  »  Ephes.,  v,  14.  —  "  Aug., 


LIB.  III. 

mentem  sub  verbis  ejus  non  se  corrigere, 
nisi  putat ,  quia  plus  habeat  vivere  :  et  haee 
ipsaresest,  quai  multosoccidit,  cum  dicunt: 
«Cras,  cras,  »  et  su])ito  ostium  clauditur. 
Remanebunt  foris  cum  voce  corvina,  quia 
non  habent  gemitum  columbinum.  Cras, 
cras,  vox  corviest.»  Idem,  de  Civitate  De^'": 
«  Si  propterea  quisque  objurgandis  et  corri- 
piendis  male  agentibus  parcit ,  quia  oppor- 
tunius  tempus  inquirit,  vel  eisdem  ipsis 
metuit ,  ne  deteriores  ex  hoc  efficiantur,  vel 
ad  bonam  vitam  et  piam  erudiendos  impe- 
diant  alios  infirmos,  et  premant  atque  aver- 
tant  a  fide :  non  videtur  esse  cupiditatis  oc- 
casio,  sed  consilium  charitatis.  »  Idem,  de 
Pcenitentia  '- :  «  Qaoniam  multa  sunt,  quae 
impediunt  languentem,  et  retrahunt;  peri- 
culosum  est,  et  interitui  vicinum,  ad  mor- 
tem  protrahere  poenitentiffi  remedium.  » 
Idem  "  :  «  Purgandus  est  igne  purgationis, 
qui  in  aUud  saeculum  distulit  fructum  con- 
versionis.  Hic  autem  ignis,  etsi  aeternus  non 
sit,  miro  modo  est  gravis  :  excellit  enim 
omnem  poenam,  quam  unquam  quis  passus 
est  in  hac  vita.  »  Dernardus,  super  Can- 
tica  " :  «  lustar  solis  urentis,  desiderii  ardor 
peregrinantem  in  corpore  animam  decolorat, 
dum  vultui  gloriae  inhiantem  impatieutem 
facit  repulsa,  et  excruciat  amantem  dila- 
tio.  »  Idem,  de  Contemptu  '* :  «  Numquid  in 
die  judicii  miseri  dicere  incipient :  Modo, 
Domine,  ecce  modo,  sine  paululum?  sic  enim 
nunc  dissimulant  infelices,  et  modo  et  modo 
non  habent  modum,  et  sine  •pauhdum  in 
longum  vadit.  »  Idem  "* : «  Clama  ad  Deum, 
anima  mea  " :  Trahe  me  post  te,  in  odore  un- 
guentorum  tiiorum  curremus  :  alioquin, 
quando  eum  remorando,  tepescendo,  pau- 
sando  consequi  speras  ?  '*  Exultabit  ut  gigas 
ad  currendam  viam.  Hilarem  sine  dubio  di- 
11  gH  secutorem.  » 

deverb.  Dom.,  serm.  ."Cvi. —  "  Id.,  Confesf.,  lib.  I,  c.  ix. 
—  '-  Auctor,  quisquis  ilie  sil,  lib.  de  veru  et  fnls.  Pcenit., 
c.  XVII,  inter  Op.  S.  Aug.,  appeiid.  tom.  VI.  —  "  Ibid., 
c.  XVIII.  —  "  Bem.,  in  Cunt.,  prope  liii.  —  "  Id., 
super  Ecce  nos  reliq.,  post  med.  —  '*  Ibid.,  luulto 
ante.  —  "  Cant.,  i,  3.  —  '8  Psal.  ii.yin,  6. 


DE  PERICULOSIS. 


i43 


CAPUT    XVI. 

De  Voluptate. 

Gregorius,  in  Moralibiis  '  ;  «  Qui  nunc 
male  se  voluptatibus  dilatat,  eum  post  in 
suppliciis  pcena  coangustat.  »  Ideni,  in  Re- 
gistro  - :  «  Si  pro  luxu  animi ,  atque  volup- 
tate  carnis,  dominico  die  quis  lavari  appetit, 
hoc  fieri  nec  reliquo  quolibet  die  concedi- 
mus.  Si  autem  pro  necessitate  corporis,  hoc 
nec  dominico  die  prohibemus.  »  Hierony- 
mus,  in  Epistola^:  «  Miserise  deliciis,  et 
deliciae  miseriis  comoiutantur.  In  nostro  ar- 
bitrio  est,  vel  divitem  sequi,  vel  Lazarum.  » 
Idem*:  «  Difflcile,  imo  impossibile  est,  ut 
praesentibus  quis ,  et  futuris  fruatur  bonis : 
ut  hic  ventrem ,  ibi  mentem  inipleat :  ut  de 
deliciis  transeat  ad  delicias :  ut  in  utroque 
saeculo  primus  sit :  ut  in  ccelo  et  in  terra  ap- 
pareat  gloriosus.  »  Bernardus ,  de  Con- 
temptu^:  «  Nunc  et  trahit  sua  quemque  vo- 
luptas,  et  odorem  turpis  lucri  sectantes,  '^ 
qncestum  cestimant  pietatem :  quorum  dam- 
natio  certa  est.  »  Boetius,  de  Consolatione  ^' : 
«  Tristes  esse  voluptatum  exitus,  quisquis 
reminisci  libidinum  suarum  volet,  intelliget : 
quae  si  beatos  explicare  possent,  nihil  caiisai 
est ,  quin  pecudes  quoque  beatae  esse  dican- 
tur,  quaruni  omnis  ad  explendam  corpora- 
lem  lasciviam  festinat  intentio.  »  Interlinea- 
ris,«:  «  Nibil  voluptuosum,  nihil  suave  placet 
Deo ;  sed  quod  habet  aliquid  mordacitatis  et 
severitatis  :  unde  pascha  cum  amaritudini- 
bus  manducatur.  »  Glossa ' :  «  Voluptas  in- 
satiabiiis  est,  et  habita  famem,  non  satieta- 
tem  parit.»  Seneca,  in  Epistola"':  «  Volupta- 
tes  praecipue  exturba,  et  invisissimas  habe  : 
latronum  more  in  hoc  nos  amplectuntur,  ut 
strangulent.  »  Multa  libro  II,  in  capite  de 
Luxuria  ". 


'  Greg.,  Moral.,  lib.  iiv,  c.  iv,  circa  fln.  —  ^  Id., 
ad  Civ.  Rom.,  lib.  XI,  epist.  ni,  col.  1511.  —  ^Hier., 
ad  Pammach.,  epist.  L,  in  tin.  —  '  Id.,  al  Julian., 
epist.  xx.xiv.  —  5  Bem.,  super  Kcce  nos  reliq.,  aute 
med.  —  »  1  Tim.,  vi-  —  ■>  Boet.,  de  Consol.  Philos., 
lib.  Ul,  prope  fin,  —  >  Glos*.  interlin.  in  Levit.,  ii.  — 


CAPUT    XVII. 

Be  CamaUfate. 

Gregorius  in  Homiliis  :  «  Unde  caro  ad 
tempus  suaviter  vivit,  inde  spiritus  in  aeter- 
nuTn  interit.  »  Joannes  Chrysostomus,  super 
Matthwum:  «  Quid  impinguas,  dic  mihi, 
corpus?  Numquid  enim  immolare  te  habe- 
mus?  numquid  apponere  mensae?  »  Bernar- 
dus,  de  Contemptu  '^-  «  NonnuUi,  cum  spi- 
ritu  cceperint,  beu!  carne  cousumantiu".  » 
Idem  "* : «  Hodie  filii  hominum  animae  curam 
negligunt,  curam  autem  carnis  perficiunt  in 
omni  desiderio :  neque  enim  peccare  me- 
tuunt,  sed  puniri:  nec  virtuti  cordis  datur 
opera,  sed  valetudini  corporis,  imo  et  vo- 
luptati.  »  Idem,  super  Cantica  "  ;  «  Tu  tibi- 
metipsi  dispensas  misertus  tui :  suspecta  est 
mibi,  fateor,  tua  ipsius  in  te  dispensatio: 
vereor  tibi  illudi,  sub  tegmine  et  nomine  dis- 
cretioiiis,  a  carnis  prudentia.  Id  te  saltem 
volo  admonitum  esse,  ut  si  tibi  aucloritas 
Apostoli  placet  de  bibendo  vino  modico,  quod 
ille  adjunxit  non  praetermittas.  »  Idem  "  : 
«  Quid  vos  dicitls,  observatores  ciborum,  mo- 
nim  neglectores,  et  corruptores  animorum? 
Hippocrates,  et  sequaces  ejus,  docent  animas 
salvas  facere  in  hoc  mundo ;  Chrislus  et  ejus 
discipuli  perdere.  Quemnam  vos  e  duobus 
magistrum  eligitis?  At  manifestum  se  facit 
qui  sic  di?piitat :  «  Hococulis,  hoc  capili,  illud 
»  pectorijvelstomacho  nocet.»Profectounus- 
quisque  quod  a  suo  magistro  didicit,  hoc  in 
medium  profert.  » Idem  in  Apologia  '^: « Ista 
chaiitas  destruit  charitatem;  haec  discretio 
discretionem  confundit;  talis  misericordia 
crudehtate  plena  esl :  quia  videiicet  ita  cor- 
pori  servitur,  ut  anima  juguletur.  Quae  ete- 
nim  charitas  est  carnem  diligere,  et  negli- 
gere  spiritum?  Quae  discretio  totum  dare 
corpori,  et  animae  nihil?  Qualis  misericordia 

9  Gloss.  oni.  in  Osc,  iv.  —  '"  Senec,  Epist.  u,  in  fin. 

—  "  Viil.  sup.,  lib.  II,  c.  XMI,  p.  77-78.—  '^Beru.,super 
£«v  noi  reliq.,  ante  med.  —  "  Ibid.,  post  medi  — 
"  Id.,  in  Cwit.,  serm.  iv,  iu  fin.  —  '^  Id.,  multo  aote, 

—  "  Id.,  ad  Guliel.  abb.  Apolog.,  post  med. 


144 


PHARETR^  LIB.  III. 


ancillam  reficere,  et  dominam  interficere? 
Nemo  pro  hujusraodi  misericordia  sperct  se 
consequi  misericordiam.  »  Ideai,  in  EpiS' 
tola:  «  Quicumque  in  carm  sunt,  sive  prae- 
ter  haltitum,  sive  in  habitu  religionis.  si 
verax  est,  imo  quia  verax  est  Apostolus  ', 
Deoplacere  non  possunt:  multum  enim  citra 
perfectuni  proficit,  imo  iufra  imperfectum 
deficit,  cnjus  gula  Deus  est.  »  Idem:  «  Qui 
debitorem,  »  etc,  supra,  libro  I,  de  Religiosis 
malis  -.  klcm ,  in  Sermonibus ' ;  «  Filii  ho- 
minum'',  usquequo  gravi  corde,  et  pingui 
corpore  ?  ut  quid  diligitis  vanitatem ,  et  ve- 
ritatem  negligitis?  Piuguedo  carnis,  dehcise 
corporis,  saturitas  ventris,  aut  ante  morlem 
vos  deserent,  aut  vos  in  morte  illas  desere- 
tis :  quoniam,  iuquit  Sanctus  %  cum  inte- 
rierit  homo,  non  sumet  onmia,  mquedes- 
cendetcum  co  gloria  ejus. »  Seneca,  in  Epis- 
tola  * ;  «  Cum  tibi  feliciter  sagina  cesscrit,  et 
tori  creverint ,  uec  vires  unquam  opimi  bo- 
^is.  nec  pondus  zequabis.  Adjice  nunc,  quod 
majore  sarciaa  anlmus  eliditur,  et  minus 
agilis  est.  »  Idem":  «  Stringe  corpus,  et  ani- 
mo  laxa  locum ;  multa  sequuntur  incommoda 
corporis  deditos  curs.  »  Idem  ^ :  «  Fateor 
insitam  esse  nobis  corporis  nostri  charita- 
tem:  fateor,  nos  hujus  gerere  tutelam:  non 
nego  iudulgendum;  illi  serviendum  nego. 
Multis  servit,  qui  corpori  servit,  qui  pro  illo 
nimium  tiuiet,  qui  ad  illud  omnia  refert.  » 
Idem^ :  «  Sic  gerere  nos  debemus,  non  tan- 
quam  propter  corpus  vivere  debeamus,  sed 
tanquam  non  possimus  sine  corpore.  » 

CAPUT   XVIII. 

De  FTOsperitate. 

Gregorius,  in  Moralihus  ^" :  «  Sancti  viri 
omnem  praesenlis  vitae  copiam,  inopiam  de- 

^Rcm.,  VIII,  8.  —  '  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xxviii, 
p.  42.  —  *  Id.,  de  verb.  Apost.  Kon  eit  rcgnum  Dei 
escti,  serm.  ii.  —  *  Psa!.  iv,  a.  —  '  Psal.  XLviii,  18. 
—  '  Senec,  Epist.  xv,  ante  med.  —  '  Ibid.,  paulo 
post.  —  '  Id.,  epist.  xiT,  in  princ.  —  '  Ibid.,  couse- 
quenter.  —  '"  Greg.,  Morai.,  Ub.  XXII,  c.  II,  ante 
med.  —  "  Ibid.,  bb.  V,  c.  viii,  in  priuc.  —  '*  Ibid., 
lib.  X,  c.  XVII,  non  ionge  a  princ.  —  "  Ibid.,  Ub.  I, 


putant:  quia  videlicet  nil  extra  Deum  sufflcit 
menti,  quae  veraciter  Deum  qusrit.»  Idem" : 
a  Quamvis  quolibet  in  loco  positi,  cogitando, 
loquendo,  agendo  peccemus;  tunc  tamen 
per  tria  hsc  animus  eCfrjenatius  rapitur, 
cum  mundi  hujus  sublevatur  prosperitate. » 
Idem  '- :  «  Non  est  cen&us  in  crimine ,  sed 
affectus.  Cuncta  enim  quae  Deus  condidit, 
bona  sunt.  » Idem  " : «  Solet  rerum  abundan- 
tia  tanto  magis  a  divino  timore  mentem  sol- 
vere,  quanto  magis  hanc  exigit  diversa  co- 
gitare.  ^fam  dum  foris  per  multa  spargitur, 
stare  in  intimis  flxa  prohibetur.  »  Idem  " : 
a  Qui  transeuntia  ampleotitur,  eo  ipso  ad 
decursum  ducitur,  quo  decurrentibus  impli- 
catm'.  »  Idem  " :  «  Multos  sua  pejus  felicitas 
stravit ,  multos  diuturna  pax  inertes  reddi- 
dit;  eoque  illos  inopinatus  hostis  gravius 
percutit,  quo  longo  quietis  usu  negligentes 
invenit. » Idem,  super  Ezechielem  " : «  Abun- 
dantia  superbiae  vicina  est.  »  Idem  '' :  c  Qui 
a  Deo  avertitm-,  et  prosperatur,  tanto  perdi- 
tioni  flt  proximus,  quanto  a  zelo  disciplinae 
invenitur  alienus.  »  Idem,  in  Registro  "; 
«  Libere  nobis  non  debet  dari  donum  Dei, 
quod  per  («)  delectationem  sui  separat  ab 
amore  Dei,  ne  data  danti  praeferamus;  et 
dmn  bona  percipimus  etiam  mali,  unde 
crescere  in  ejus  amore  debuimus,  inde  a  ti- 
more  illius  disjunganmr.  »  Joannes  Chry- 
sostomus,  super  Matthceum  :  «  Ipsa  fehcitas 
mundialium  rerum,  satis  magnum  impedi- 
mentum  est  animae  ad  justiliam  faciendam.  » 
Idem  '' : «  Qui  \"ult  Deum  amare,  necesse  est 
ut  odiat  divitias ;  qui  autem  voluerit  amare 
divitias,  necesse  est  ut  odiat  Deum.  »  Idem, 
super  Joanmm  '" ;  «  Non  accuso  domos  ha- 
bentes,  et  agros,  et  pecunias,  etmancipia; 
sed  cum  cautela  haec  possideri  volo,  et  cum 
decentia.  Quid  est  cmmi  decentia,  nisi  ut 

IV,  circa  racd.  —  "  Ibid.,  lib.  VIII,  c.  xxiv,  in  fin.  — 
'5  Ibid.,  lib.  XXXI,  c.  xvii,  circa  med.  —  "  Id.,  in 
Ezech.,  bom.  xix,  post  med.  —  "  Ibid.,  hom.  XII, 
circa  med.  —  <*  Id.,  ad  Venant.  Syrac.,  Iib.  IX, 
cpist.  XXV,  col.  1444.  —  "  Chrysost.,  in  Matth.,  Op. 
imperr.,  hom.  xv;,  parum  a  princ.  —  "  Id.,  in  Joan., 
bom.  xviii,  post  med. 
(a)  CcBt.  edit.  deest.  per. 


DE  PERICULOSIS. 


m 


more  dominorum ,  et  non  servorum ,  possi- 
deant  ea,  et  non  possideantm"  ab  eis ;  ut 
utantur  eis,  et  non  abutantur?  »  Isidorus, 
in  Synonymis ' ;  «  Divitiae  nunquam  sine 
peccato  acquiruntur;  nullus  res  lerrenas 
sine  peccato  administrat.  »  Augustinus,  in 
E-pistola  '- :  «  Fallax  in  transitoriis  suavitas, 
et  infructuosus  labor,  et  perpetuus  timor,  et 
periculosa  sublimilas :  initium  sine  provi- 
denlia,  et  fmis  cum  pcenitentia.  »  Idem  ^ : 
«  TJtaris  hoc  mundo  tanquam  non  utens,  ut 
ex  bonis  ejusbona  facias,  et  non  malus  fias: 
quia  et  ipsa  bona  sunt,  et  a  Deo  bona  sunt; 
nec  dantur  hominibus  nisi  ab  illo,  qui  habet 
omnium  coelestium  atque  terrestrium  potes- 
tatem.  Sed  ne  putentur  mala,  dantur  et  bo- 
nis;  ne  putentur  magna,  vel  summa  bona, 
dantur  et  malis.  Itemque  auferuntur  et  ista 
bonis,  ut  pi'obentur;  etmalis,  ut  crucien- 
tur.  »  Idem ,  siiper  Lucam '  .•  «  Amor  rerum 
terrenarum  viscus  [a)  est  pennarum  spiri- 
tualium.  »  Idem,  de  verbis  Apostoli ' :  «  Au- 
rum  materia  laborum,  periculum  possiden- 
tium,  enervatio  virtutum,  malus  dominus, 
proditor  servus.  Aurum  nemo  tutus  habet, 
nisi  qui  semper  abscondit :  in  perniciem 
domini  fulget ,  per  teuebras  quaeritur , 
per  tenebras  custodilur.  »  Idem  *  :  «  Au~ 
rum  praebet  misericordiae  materiam  apud 
bonos  animos,  et  novo  genere  lucri  tunc 
magis  prodest ,  quando  contemnitur  :  ut 
scilicet  ipsa  sui  conditione  testetur,  quo- 
niam  mala  est  ejus  rei  possessio ,  cujus  ab- 
dicatio  fructuosa.  »  Idem,  de  Moribus  Ec- 


clesice  ■" 


Multo  enim  mirabilius  non  inhae- 


rere  divitiis,  quamvis  possideas,  quam  om- 
nino  eas  non  possidere.  »  Ambrosius,  in 
Sermonibus  ' :  Merito  clamat  Propheta  ^ : 
Bivitice  si  affluant,  nolite  cor  apponere. 
Quid  enim  prosunt,  si  mecum  esse  post  mor- 
tem  non  possunt?  Hic  acquiruntur;  hic  re- 

•  Isid.,  Stjnon.,  cap.  ult.,  ante  med.  —  '^  Aug.,  ad 
tar.,  epist.  Lxxxil,  al.  cciii.  —  '  Id.,  ad  Bonif., 
epist.  LXX,  al.  ccxx,  n.  10.  —  '  Id.,  de  verb.  Dom., 
serm.  xxxiii ,  n.  6.  —  ^  idem ,  de  verb.  Apost., 
serm.  xxviii,  ante  med.  —  °  Ibid.,  paulo  post. —  '  Id., 
de  Morih.  Eccles.,  lib.  I ,  c.  xxiil.  —  '  Ambros.,  de 

(a)  A/Jud  ipsunt  Aug.,  edit.  Gaume,  viscum. 

TOU.    VU. 


linquuntur.  Somnium  igitur  loquimur,  non 
patrimonium.  Unde  bene  ait  Propheta  '» : 
Dormierunt  somnum  suum,  et  nihil  invene- 
runt  omnes  viri  dimtiarum  in  manibus  suis. 
Bernardus,  in  Epistola  :  «  Bona  tempo- 
ralia  sunt,  si  non  amantur  ut  illicita :  sive 
autem  amentur,  sive  non  amentur,  non 
multum  expediunt,  quia  quadam  sui  dulce- 
dine  cor  possidentis  cito  subvertunt.  »  Idem, 
in  Sermonibus  "  .■  «  Divitiarum  amor  insatia- 
bihs.  Longe  euim  amplius  desiderio  torquet 
animam ,  quam  refrigeret  usu  suo  :  utpote 
quarumacquisitio  quidem  laboris,  possessio 
vero  timoris,  amissio  plena  doloris  inveni- 
tur.  »  Idem  ''- :  «  Filii  Adam ,  genus  avarum 
et  ambitiosum,  audite.  Quid  vobis  cum  ter- 
renis  divitiis,  et  gloiia  temporali,  quce  nec 
verse,  nec  vestrae  sunt?  Aurum  enim  et  ar- 
gentum  nonne  terra  est  rubra  et  alba,  quam 
solus  error  hominum  facit,  magis  reputat 
pretiosam?  Denique  si  vestra  simt  haec,  tol- 
liteeavobiscum.  Sed 'Vtomo,  cum  interierit, 
non  sumet  onmia,neque  descendet  cum  eo 
gloria  ejus.  »  Idem  :  «  Fallax  feUcitas  est 
major  infelicitas.  »  Seneca,  in  Epistola"': 
«  Res  est  inquieta  felicitas.  » 

CAPUT    XIX. 

De  Consolatione. 

Gregorius,  in  Pastorali  "  :  «  Offerenda  est 

eis  consolatio  ,  quos  caminus  paupertatis 

excoquit ,  atque  illis  inferendus  est  timor, 

quos  consolatio  glorise  temporalis  extoUit.  » 

Idem  ; «  Habethocpravorum,»  etc.,inira,  ca- 

pite  de  Malitia  ".  Idem : «  Mens  in  qua, »  etc, 

infra,  libro  IV,  de  Fervore  ".  Hieronymus, 

in  Epistola  '*  :  «  Nihil  omnino  agimus,  qui 

nos  per  multitudinis  exempla  defendimus , 

et  ad  consolationem  nostram,  aliena  saepe 

numerantes  vitia,  deesse  nobis  dicimus,  quos 

Nabule,  c.  vi. —  ^  Psal.  Lxi,  U.—  'o  Pia/.  Lxxv, 
6.  —  "  Bern,,  de  Convers.  ad  Cieric,  c.  xii.  —  '^  Id., 
in  Adv.,  serm.  iv,  circa  princ.  —  's  Psal.  XLViii,  18. 
—  '*  Senec,  Epist.  xxxvi,  circa  princ.  —  '5  Greg., 
Pastor.,  p.  III,  c.  I,  adinon.  3,  circa  princ.  —  "  Vid. 
inf.,  p.  149.  —  "  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xxv.  —  '8  Hie- 
ron.,  ud  Celant.,  epist.  xiv,  ante  med. 

10 


U6 

sequi  in  virtutibus  debeamus.  »  Bernardus , 
in  Epistola  ' :  «  Si '  caro  et  sanguis  regnum 
Iki  possidere  non  possunt ,  cai-nalibus  pro- 
fecto  consolationibus  spirituales  sociari  im- 
possibile  est.  »  Idem  :  «  Funes  cecide- 
ruut,  »elc.,  infra,  libro  IV, de  Gustu  ^  Idem 
in  Apolocjia '  :  «  Fusi  sumus  exterius  ,  et  de 
regno  Dei^  quod  intra  nos  est ,  relictis  veris 
ac  perennibus  bonis,  foris  quaerimus  vanam 
consolationem  dt;  vanitalibus  et  insaniis  fal- 
sis ;  ac  jam  religionis  antiquffi  non  solum 
virtutem  amisimus ,  sed  nec  specieni  retine- 
mus.  »  Idem ,  snper  Qui  habitat  ^*  :  «  Si  vis 
babere  ministerium  angelorum,  fuge  con- 
solationem  sseculi,  et  tentationibus  resiste 
diaboli  :  renuat  consolari  anima  tua  in  aliis, 
si  vis  in  Dei  memoria  delectari.  »  Idem  ,  in 
Sermonibus  ^  :  «  Vilis  est  et  ad  nibilum  uti- 
lis  mundi  consolatio;  et  quod  raagis  est  rae- 
tuendum,  etiam  verae  ac  salubris  consola- 
tionis  est  impedimentum. »  Idem  '  :  «  Cujus 
ad  alias  consolationes  mens  inbiat,  et  non 
penilus  renuit  consolari  in  caducis  et  trausi- 
toriis,  i[ise  sibi  profecto  coelestis  subtrahit 
gratiam  consolationis  :  qui  si  digna  devo- 
tione  ,  pleno  afTeclu  ,  desiderio  vehementi 
petere  ,  quaerere ,  pulsare  satageret  ,  sine 
dubio  petens  acciperet,  queerens  inveniret, 
pulsanti  aperiretur. »  Idem  :  «  Alios  quoque 
higentes,  »  etc,  supra,  libro  II,  in  capite 
rfe  Beatitudine '. 

GAPUT    XX. 

De  Oraatu. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Pravi  cum 

tegendis  membris  vestimenta  quaerunt ,  non 

solum  qua;  tegant,  sed  eiiam  quai  excolant, 

expetunt;  et  contra  torporem  frigoris  non 

solum  quse  per  pinguedinem  muniant,  sed 

etiam  quae  per  mollitiem  delectent ;  et  non 

'  Bern.,  ad  Guliel.  abb.  Apolog.,  aate  meJ.  — 
5  1  Cor.,  XV,  5ii.  —  3  Vid.  iiif.,  lib.  IV,  c.  xxix.  — 
'  Berii.,  ad  Guliel.  ahb.  Apolor/.,  post  med.  —  '  Id., 
super  Qui  Imbitat,  serm.  iv,  ante  med.  —  ^  Id,,  m 
Vig.  Nativ.  Dom.,  serm.  iv.  —  '  Id.,  super  Ecce  nos 
reliq.,  post  med. —  '  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  XLViii, 
p.  122.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  xv,  ante  med. 


PHARETRiE  LIB.  111. 

solum  quae  per  mollitiem  tactum  mulceant, 
sed  eliam  quse  per  colorem  oculos  seducant.» 
Joannes  Chrysostomus ,  de  Compunctione  : 
«  Nos  omne  tempus  vitae  nostrae  consumi- 
mus  expoliantes  dominam,  et  adornantes 
ancillam  diversis  ornatibus.  »  Augustinus , 
super  Matthceum  :  «  Qui  immoderato  cultu 
corporis  atque  vestitus ,  vel  caeterarum  re- 
rum  nitore  praefulget,  facile  convincitur  re- 
bus  ipsis  pomparum  sfficuli  esse  sectator.  » 
Idem ,  de  Doctrina  christiana  '" :  «  Quem 
judicem,  muUer,  veriorem  requirimus  de- 
formitatis  tuae,  quam  te  ipsam  quae  videri 
times?  Si  pulchra  es,  quid  absconderis?  si 
deformis,  cur  te  formosam  esse  mentiris, 
nec  tuae  conscienliae ,  nec  aheni  gratiam  oris 
habilura?»  Idem  Augustinus,  de  Doctrina 
christiana,  loquens  de  fuco  mulierum  "  : 
«Tolerahiliorapropemodum  in  adulterio  cri- 
niina  suiit  :  ibi  enim  pudicilia,  hic  natura 
adulteratur.  »  Idem ,  de  Doctrina  christia- 
na^-:  «MonentisApostoli  vox  est  "* :  Expur- 
gate  vetus  fermentum,  etc,  in  azymis  sin- 
ceritatis ,  etc.  Num  sinceritas  perseverat  et 
veritas,  quando  quae  sincera  sunt  poliuuntur, 
et  colorum  adulterinis  fucis  in  mendacium 
vera  mutantur?  Dominus  tuus  dixit ''  :  JVo?i 
potcsfacereunumcapillumalbumautnigrum: 
et  tu  ad  vincendam  Domini  tui  vocem ,  vis  te 
esse  potiorem  audaci  conatu ,  et  sacrilego 
contemptu?  Crines  tuos  inficis;  malo  praesa- 
gio  futurorum ,  capillos  jam  tibi  flammeos 
auspicaris.  »  Hieronymus,  in  Epistola  '^  : 
a  Crimen  est  caput,  post  chrismatis  sanctifi- 
cationem ,  aut  croci ,  aut  alterius  pigmenti 
fuco  vel  pulvere  sordidari,  aut  auro,  vel 
gemmis  ,  cujuscumque  terrenae  creaturae 
specie  comi,  quod  jam  coelestis  ornatus  splen- 
dore  refulget.  »  Idem  "^  :  «  Quid  facit  in  facie 
christiana  pm'purissus  et  cerussa ,  quorum 
alterum   ruborem    genarum    labiorumque 

—  '0  Aug.,  de  Doet.  Christ.,  lib.  IV,  c.  xxi,  post  med., 
ex  Ambros.,  de  Virgin.,  Iib.  ),  c.  vi,  u,  28.  — "  Ibid., 
paulo  post ,  ex  eod.  Ambrosii  loco.  —  '^  Ibid., 
ex  Cyprian.,  de  discipl.  et  habit.  Virgin.,  c.  vii.  — 
'3  I  Cor.,  V,  ~l.  —  <^  MaUh.,  v,  30,  —  '=  Hieron.,  ad 
Maurit.  fil.,  epist.  xiv,  circa  uied.  —  '^  Id.,  ad  Fur., 
epist.  X,  ante  med. 


DE  PERICDLOSIS. 


147 


mentitur,  alterum  candorem  oris  et  coUi ,  ignis 
juvenum ,  fomenta  libidinum  ,  impudicitise 
mentis  indicia  ?  »  Et  infra :  «  Ornalus  iste  non 
Domini  est,  velamen  illud  Antictiristi  est.  » 
Idem  ' :  a  Qua  fiducia  erigit  ad  ccelum  vul- 
tus,  quos  Conditor  non  agnoscit?  »  Ambro- 
sius  :  «Qui  vult  audiri , »  etc,  infra,  lib.  IV, 
de  SimpUcitate  -.  Cyprianus,  in  Epistola ' : 
«  Fugiant  castse  virgines ,  et  pudicae ,  inces- 
tarum  cultus ,  et  habitum  impudicarum  , 
lupanarium  insignia,  ornamentum  meretri- 
cum.  Hoc  Deus  culpat,  hoc  denotat.  Seri- 
cum  et  purpuram  indutae  Christum  induere 
non  possunt  :  auro,  et  margaritis,  et  moni- 
libus  adornatae ,  ornamenta  cordis  ac  pec- 
toris  perdiderunt.  »  Idem  '  :  «  Parem  se  in 
omnibus  integrilas  virginea  praestet ;  nec 
bonum  cordis,  corporis  cultus  infamet.  Quid 
enim  ornata  virgo ,  quid  compta  procedit , 
quasi  maritum  habeat ,  aut  quserat?  Timeat 
potius  placere  ,  si  virgo  est ,  ne  periculum 
sui  appetat  (a),  quae  ad  meliora  et  divina  se 
servat.  »  Bernardus,  in  Epistola^ :  «  Filise 
Babyloois ,  quarum  vere  gloria  in  confurio- 
ne,  induuntur  purpura  et  bysso ,  et  subinde 
conscientiapannosajacet;fulgentmoniHbus, 
et  moribus  soi-dent.  »  Idem  ,  in  Apologia ' : 
«  Ex  cordis  thesauro  sine  dubio  procedit , 
quidquid  foris  apparet  vitiosum.  Vanum 
enini  cor  vanitatis  notam  ingerit  corpori ,  et 
exterior  superfluitas  interioris  vanitatis  in- 
dicium  est.  MoUia  indumenta  mollitiem  ani- 
mi  indicant :  non  tantum  curaretur  corporis 
cultus ,  nisi  prius  neglecta  fuisset  mens  in- 
culta  virtutibus.  »  Multa  supra,  Ubro  I ,  de 
Monialibus  et  Conjugatis ''. 

CAPUT    XXI. 

Be  Ingraliludine. 

Gregorius,  in  Registro  ,  de  imperatore 
Mauritio ' :  o  Valde  mibi  durum  videtur,  ut 
ab  ejus  servitio  milites  suos  prohibeat ,  qui 

'  Hieron.,  ad  Fur.,  epist.  x,  conseq.  —  *  Vid.  inf., 
lib.  IV,  c.  xiii.  —  '  Cyprian.,c/erfisc!p/.  et  hab.  Virg., 
c.  VI.  —  »  Cypr.,  de  discipi.  et  hab.  Virg.,  c.  vi.  — 


et  ei  omnia  tribuit,  et  dominari  eum  non  so- 
lum  militibus ,  sed  etiam  sacerdotibus  con- 
cessit.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super  Mat- 
thceuin  :  «  Omne  bonum  quod  non  ex  amore 
ipsius  boni  faciunt  homines ,  ingratum  est 
ante  Deum.  »  Augustinus,  de  Yiduitate  '  : 
«  Multi  habent  multa  dona ,  et  Deum  ne- 
sciendo,  a  quo  iiabent,  impia  vanitate  jac- 
tantur.  Nemo  autem  est  doni.s  Dei  beatus , 
qui  donanti  exliterit  ingratus.  »  Idem ,  de 
Poenitentia  '"  : «  Ingratus  extitit,  qui  plenus 
virtutibus  Deum  omnino  non  timuit.  In  hoc 
enim  quisque  peccator  fit  culpabilior,  quo 
est  Deo  acceptior.  »  Idem,  de  Spiritu  et  Lit- 
tera  "  :«  Erit  anima  ingrata,  si,  quod  illi  ex 
Deo  est,  sibi  tribuit ,  praecipueque  justi- 
tiam.  »  Bernardus,  super  Qui  habitat  '^  : 
«  Confltenti  humUiter  ,  et  devote  gratias 
agenti ,  non  immerito  ampUora  beneficia 
promittuntur.  Nam  qui  fidelis  invenitur  in 
modico,  jure  constituilursuper  muUa ;  sicut 
e  contrario  accipiendis  indignus  est ,  qui 
fuerit  de  aceeptis  ingratus.  »  Idem ,  super 
Cantica  "  :  « Ingratus  reputabitur  ,  cum 
discussio  venerit,  qui  non  poterit  dicere 
cum  David  '* :  Cantabiles  mihi  erant  justifi- 
cationes  tua,  in  loco  peregrinationis  mece. » 
Idem  '"  : «  Numquid  non  perit ,  quod  datur 
ingrato  ?  Ingratitudo  enim  iniraica  est  gra- 
tiae,  perditio  animae,  exinanitio  meritorum  , 
virtutum  dispersio,  beneficiorum  perditio.B 
Idem  "^  :  «  Ingratitudo  ventus  est  urens  , 
fontem  siccans  pietatis,  rorem  misericordiae, 
et  flueuta  oinnis  gratiae.  »  Idem  :  «  Quid  est 
cordurum,  »  etc,  supra,  capite  de  Obsti- 
natione  ".  Idem : «  Absque  confessione,  »  etc, 
supra,  libro  II,  de  Confessione  '^  Idem,  in 

5  Bern.,  ad  Sojj/i.  Virg.,  epist.  cxni,  circa  med.  — 
'  Id.,  aJ  Gulid.  abb.,  Apolog,,  post  med.  —  '  Vid. 
sup.,  lib.  1,  c.  .\xxvil  et  xl.  —  '  Greg.,  ad  T/ieod'. 
med.,  lib.  11,  epist.  LXV,  col.  1136. —  »  Aug.,  de  Bon. 
Viduit.,  c.  XVI.  —  '<>  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit, 
lib.  de  vcr.  et  fals.  Vcenit ,  c.  X]v.  —  "  Auctor  lib.  de 

Spir.  et  Litt.,  c.  x; ,  inter  Op    S.  .\ug.,  tom.  VI.  

'-  Bern.,  super  Psal.  Qui  huhitat ,  serm.  iv,  in  princ. 
—  "  Id.,  in  Cant..  serm.  i,  post  med.  —  '*  Psal. 
r.xviii ,  tk.  —  '5  Bern.,  in  Cant.,  serm.  li,  post  med.— 
'6  Ibid.,  consequenter.—  "  Vid.  sup.,  huj.  lib.  c.  iiii, 
p.  141.—  "Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  II.';,  p.  V,l.—  {a)Leg. 
oppetat. 


148 
Sermone ' 


PHARETRiE  LIB.  III. 

«  Ingralitudo  vias  obstruit  gra- 
tiae,  et  ubi  fuerit  illa,  gratia  accessum  uon 
invenit,  locum  non  habet.  flinc  mihi,  ca- 
rissimi ,  dolor  contiuuus  est ,  multaque  tris- 
titia  cordi  meo,  quod  nonnuUos  tam  prouos 
ad  lcvitatem,  ad  risum,  ad  verba  otiosa  et 
scurrilia  video,  ut  pertimescam  valde,  ne 
forte  plus  quam  expeJial  divinae  rnisericor- 
dicB  immemores  et  iugrali  super  lam  muUis 
beneficiis  suis,  aliquando  deserantur  a  gra- 
tia ,  quam  non  habent  ut  gratiam. »  Idem  ' : 
«  Onuuno  nos  sola  a  profectu  conversationis 
impedit  ingratitudo  nostra  :  dum  quodam- 
modo  perditum  reputans  qui  dedit,  quod 
ingratus  accepit,  cavet  sibi de  cKtero ne  tanto 
plura  amitteret,  quanto  plura  iugrato  cou- 
ferret.  »  Seneca,  in  E^pistola^-.v  Quisquis  de 
accipiendo  semper  cogitat ,  oblitus  accepli 
est;  necullum  habet  malum  cupiditas  ma- 
jus,  quam  quod  ingrata  est.  » 


CAPUT   XXII. 

De  Discordia. 

Gregorius,  in  Registro  *  :  «  Dubium  non 
est,  bonos  pravorum  odia  .sustinere,  divi- 
nisque  intentos  operibus ,  perversorum  ad- 
versitatibuslacerari.»  Idem  ^  :  «Quoties  res 
ahqua  pluribus  agenda  committitm-,  dum 
quisque  dissentit  ab  altero,  dispendiis  potius 
quam  utilitatibus  aditus  reseratur.  »  Idem^: 
«Mihi  inimicitiam  facio,  sifratrum  meorum 
jura  perturbo. »  Idem  '  :  «  Discordia  consue- 
vit  scandala  generare.  »  Idem,  in  Morali- 
bus  ^ :  oSolet  inter  fratres  major  substantia, 
discordiaj  fieri  gra^aoris  causa.  »  Idem  '  : 
«  Evenire  plerumque  solet ,  ut  non  amissa 
charilate ,  et  inimici  nos  ruina  laetificet ,  et 
rursum  ejus  gloria  siue  in\ndiai  culpa  nos 
contristet :  dum  el  ruente  eo  quosdam  bene 

■  Bem  ,  de  sept.  iliseric,  serm.  ii,  circa  princ.  — 
>  Id.,  cont.  Ingratit.,  serm.  anle  fin.  -  '  Senec., 
epUt.  Lxxiu,  statim  a  princ.  -  '  Greg.,  ad  Columb., 
lib  VI,  epist.  II,  col.  1231.  -  s  Ibid.,  ad  Uanens 
lib.  1,  epist.  LKVui,  col.  10-i.  -  '  Greg.  od^fl- 
Salon.,  Ub.  II,  ind.  x,  epist.  sxxyii,  col.  1096  - 
'  Ibid  ,  ad  Neapol.,  epist.  ui,  col.  10'8.  -  Id., 
Morai.   lib.  I ,  c.  IV,  circa  fin.  -  »  Ibid.,  lib.  XXil, 


erigi  credimus ,  et  proficiente  eo  plerosque 
injuste  opprimi  formidamus.  »  Idem  ,  in 
Pastorali  "  :  «  Discordes,  etsi  booi  operis 
fructus  in  suis  actionibus  proferunt ,  pro- 
fecto  uuUi  sunt ,  quia  non  ex  unitate  chari- 
tatis  oriuntur. »  Idem  "  :  «  Saepe  dum  quos- 
dam  major  scienlia  erigit,  a  caeterorum  so- 
cietate  disjungit  :  et  quasi  quo  plus  sapiunt, 
eo  a  concordiae  virtute  desipiunt. »  Idem,  in 
Dialogis  '* :  «  Pravis  moribus  semper  gravis 
est  vita  bonorum.  »  Idem ,  iu  Homiliis  "  : 
«  Quisquis  malos  non  tolerat ,  ipse  sibi  per 
intolerantiam  lestis  est,  quia  bonus  non  est. 
Abel  enim  esse  renuit ,  quem  Cain  malitia 
non  exercuit.  »  Hieronymus,  in  Epistola  '* : 
«  Nihil  tam  coutrarium  ,  nihil  tam  execra- 
bile  Deo ,  quam  aUquem  velle  lajdere ,  vel 
odisse ;  nihil  tam  probabile ,  quam  omnes 
amare.  »  Idem ,  in  Homiliis  '°  :  «  Quomodo 
concordia  parvae  res  crescunt ,  sic  discordia 
maximae  coUabuntur. »  Simile ,  in  Glossa 
Eccle.,i.  Idem,  inoriginaU  superMichcEam*^: 
«  Ubique  insidiae,  ubique  fraudulentia;  in- 
noxius  sanguis  efTunditur  prae  avaritia  et  U- 
bidine  ;  germanitas  ignoratur.  »  Augusti- 
niLs,  de  Verbis  Domini '"  :  «  Non  poterit  ha- 
bere  concordiam  cum  Christo ,  qui  discors 
volueril  esse  cum  Christiano. »  Idem  " : «  Quid 
tibi  discordia,  Christiane?  quid  simultates 
amas,  quaeDeotuononplacent?lninitionam- 
que  inimicitias  in  protoplastum  dum  serpens 
exerit,  interficitur;  dmnhomini  invidet,  ipse 
prosteruitur ;  dum  Adam  cupit  decipere,  ipse 
primilus  jugulatur.  »  Idem,  in  Epistola  "  : 
a  Facile  est  atque  proclive  malos  odisse,  quia 
mali  sunt ;  rarum  autem  et  pium  eosdem  dih- 
gere,  quia  homines ,  ut  in  uno  eodemque  si- 
mulet  culpam  improbes,  et  naturamprobes.» 
Idem ,  de  Confessione  "  :  «  Sicut  amici  adu- 

c.  VI,  non  longe  a  princ.  —  '•"  Id.,  Paslor.,  p.  III,  c.  l, 
admon.  24,  non  longe  a  princ.  —  "  Ibid.,  admon.  13, 
non  mult.  a  princ.  —  "-  \ii. ,Dial.,  lib.  II,  c.  iil.  — 
•'  Id.j  in  Evang.,  hom.  xsxviii,  anle  med.  —  "  Hier., 
ad  Maurit.  fil.,  epist.  xiv,  post  med.  —  "  Id.,  in 
ilatth.,  XII,  ante  med.  —  '« Id.,  in  .Vich.,  lib.  II,  c.  vii. 
—  "  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  Lvi.  —  "  Ibid.  — 
"  Id.,  ad  Maced.,  episU  ""  —  " 
lib.  IX,  c.  VIII. 


LIll. 


Id.,   Confess., 


DE  PERICULOSIS 
lantes  pervertunt,  sic  et  inimici  litigantes 
plerumque  corrigunt. »  Ambrosius,  de  Vir- 
ginitate ' :  «  Quot  tiomines ,  tot  sententise. » 
Isidorus,  in  Symnymis  -  :  «  Odium  a  regno 
Dei  separat,  a  ccelo  suljtiahit ,  a  paradiso 
ejicit;  nec  passione  adlmitur,  nec  martyrio 
expiatur.»  Idem,  de  Simmo  Bono  '  : «  Ami- 
citia  in  rebus  tautum  bonis  habendaest.  Nam 
qui  ea  in  malo  utnntur,  non  sibi  amici ,  sed 
inimici  existunt.  »  Joannes  Chrysosfomus, 
in  Sermone  :  «  Zelantur  mansuetum  iuvidl , 
modestum  superbi,  prohumimprobi,  milem 
tumidi  inimicaaemulationelacessunt.»  Idem, 
super  Matthwum "  :  «  Malos  qui  monet ,  of- 
fendit ;  incurrit  odium ,  qui  arguit  crimino- 
sos.  »  Idem  :  «  Inimicus  manifestus  , »  etc, 
infra,  de  Simidatione  \  »  Idem : «  Si  inimi- 
citiae  semel,  »  etc,  infra,  de  Crudelitate  *. 
Bernardus,  in  Epistola  ^  :  «  Yeritas  nonnun- 
quam  odium  et  discordiam  parit. »  Idem ,  sii- 
per  Cantica '  :  «  Oratio  peccatoris  execra- 
biUs  erit ;  frustra  quoque  offert  munus  suum 
ad  altare,  qui  conscius  est  sibi,  quod  frater 
suus  habet  ahquid  adversum  se.  Denique 
non  respexit  Dominus  ad  Cain  munera ,  eo 
quod  non  recte  ambularet  cum  fratre  suo.  » 
Glossa' :  «  In  perpetuum  cum  Cain  damna- 
bitur,  qui  hoc  genere  homicidii  tenetur,  ut 
discordet  a  fratribus.  »  Ibidem  :  «Omnis  ho- 
micida  est,  qui  vel  ferro  percutit,  vel  odio 
insequitur.  »  Boetius ,  de  Consolatione  '•>  : 
«  Quem  felicitas  amicum  fecit ,  infortunium 
faciet  inimicum.  Quae  vero  pestis  efficacior 
ad  nocendum ,  quam  familiaris  inimicus?  » 
Multa  supra,  hbro  II,  de  Ira  ". 


149 


CAPUT   XXIII, 

De  Malitia. 

Gregorius,  in  Bialogis  "^ : «  Sunt  nonnuUi, 
qui  idcirco  bona  facere  student,  ut  gratiam 

'  Ambros.,  de  Virginib.,  lib.  II,  c.  vi,  n.  39. —  '•  Isid., 
Synon.,  c.  viii ,  in  fin.  —  '  Id..  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 
c.  XXXI,  sent.  1. —  '  Chrysost.,  ex  var.  loc.  in  Mutth., 
hom.  XVI,  n.  7.  —  5  Viii.  inf.,  huj.  lib.,  c.  xxv.  —  '■  Vid. 
inf.,  c.  XXXI,  p.  157.—  '  Bern.,  ad  Suger.,  epist.  Lxxiii, 
post  med.  —  '  Id.,  in  Cant.,  serm.  Lxxi,  post  med. 
—  »  Gloss.   in  I   Joan.,    iii.  —   '«  Boet.,  de  Consol. 


alienae  operatioiiis  obaubilent;  nec  pascun- 
tur  bono,  quod  faciunt,  sed  laude  boni,  qua 
caeteros  premunt.  »  Item  "  :  «  Maliliarema- 
nentium  meretur,  ut  hi  qui  prodesse  pote- 
rant,  festine  subtraliantur ;  et  cum  mundi 
finis  appropinquat,  electi  tolluntur,  ne  dete- 
riora  videant.  »  Idem,  in  Moralihus  "  :  « Ini- 
quorum  homiuum  mentes  cum  qucedam  a 
proximis  bene  gesta  conspiciunt ,  inextenso 
livoris  .sui  equuleo  torquentur,  ct  gravem 
malitise  suse  poenam  sustinent,  cum  bona  in 
ahis  tabescendo  vident.  »  Idem  '^:  «Ab  Om- 
nipotenti  munus  ex  manu  nou  accipilur  , 
quod  corde  obligato  in  mahtia  profertur.  » 
Idem  "  :  «  Habet  hoc  pravorum  maUtia,  ut 
cum  vera  in  se  flere  mala  renuit,  fmgat 
aliena.  Nam  quasi  solatio  facinoris  utitur,  si 
fiilsis  vocibus  et  vita  corripientis  inquine- 
tur.  »  Idem  "  :  «  Mens  prava  semper  in  la- 
boribus  est :  quia  aut  molitur  prava  quae  in- 
ferat,  aut  metuit  ne  sibi  ab  ahis  inferantur.  » 
Idem,  iii  Pastorali  "  :  «  Frustra  indignatio, 
clamor  et  blasphemia  ab  exterioribus  toUi- 
tur,  si  in  interioribus  vitiorum  niater  maU- 
tia  dominatur.  Et  incassum  foras  nequitiae 
ramus  inciditiir,  si  surrectura  multiplicius 
intus  in  radice  reservatur.  »  Ambi-osius ,  de 
Fugasceculi  '"  :  «Ubi  inimicitiae  sunt,  ibi 
discordia  est,  nocendique  studium;  ubi  no- 
cendi  studium ,  ibi  ponitur  malitia. »  Augus- 
tinus,  in  Sermone  -" : «  Benefacere  Deus  sem- 
per  paratus  est,  sed  hominum  malitia  pro- 
hibetur  :  quia  a  Domino  Deo  sibi  dari  vult 
omnia ,  et  non  vult  de  his ,  quae  possidere 
videtur,  offerre.  »  Hieronymus,  in  originali 
super  Oseam  ^'  : «  Prudentia  absque  bonitate 
malitia  est,  et   simplicitas  absque  ratione 
stultitia  nominatur.  »  Bernardus ,  de  Amore 
Dei  :  «  Malitia  est  sapor  mali.  »  Idem,  in 


Pki/os.,  lil).  III,  pros. 
c.  IX,  p.  73-74. 
med.  —  "  Ibid., 
c.  III,  circa  med 

III.  ■ 

Id., 


in  &n.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II, 

—  '■  Greg.,  Moral.  lib.  I,  c.  X,  circa 
lib.  IV,  c.  XXXVII.—  ■*  Ibid.  lib.  VI, 
-  '!>  Ibid.,  lib.  II,  c.  VII.  —  "5  Ibid., 

—  "  Ibid.,   lib.  XXII,  c.  XXI,  circa 
Pastor.,  p.  III,  c.  I,  admon.  10,  circa 

Ambros.,  de  Fiig.  Scbc,  c.  vii,  n.  43.  — 
™- Aug.,  de  Temp.,  serm.  ccxix,  al.  cCLxsvii,  n.  2,  Ap- 
pend.  tom.  V.  — '"  Hieron.,  in  Ose.,  vii,  lib.  II. 


lib.  X,  c. 
princ.  — 


priuc. 


19 


450 

Sermonibiis  '  :  «  Alius  supra  se  ambulal 
in  magnis  et  mirabilibus ;  alius  exti'a  se  iuu- 
tili  curiositate  vagatur ;  alius  sub  se  in  carne 
ambulat ,  et  non  potest  placere  Deo ;  alius 
contra  se  diligens  iniquitatem,  et  odio  ba- 
bens  animam  suam.  Omnis  enim  qui  saevit 
in  proximum,  magis  laedit  seipsum,  eo  quod 
longe  pejus  sit  inferre  violenliam ,  quam 
suCferre.  » 

CAPUT    XXIV. 

ne  Cmdelitate. 

Gregorius,  in  Registro"-  :  «  Valde  iniquum 
est,  ut  qui  te  plus  amaveruiit,  ipsi  te  sine 
causa  atrociorem  contra  se  sentiant.  »  Idem, 
in  Moralibus^  :  «  Plerumque  dissolula  re- 
missio  quasi  raansuetudo  ac  pietas  reputatur, 
et  dum  plus  quam  decet  delinquenlibiis  tem- 
poraliter  parcitur,  ad  aeterna  supplicia  cru- 
deliter  reservantur.  »  Augnstinus,  in  Epi- 


PHARETRj:  LIB.  III. 


stola 


Molestus  est  et  crudelis  videtur 


medicus  furenti  frenetico,  et  pater  indisci- 
plinato  filio  :  ille  ligando,  ille  caedendo;  sed 
ambo  diligendo.  Si  autem  illos  negligant,  et 
perire  permittant,  ista  potius  falsa  mansue- 
tudo^  vera  crudelitas  est. »  Idem ' :  «  Ut  con- 
stitueretur  in  Ecclesia,  ne  quisquam  post 
alicujus  criminis  pcenitentiam  clericatum  ac- 
cipiat,  vel  ad  clericatum  redeat,  vel  in  cle- 
ricatu  remaneat,  non  desperatione  indul- 
gentiae,  sed  rigore  factum  esl  disciplinse.  » 
Joannes  Chrysostoraus ,  siiper  Joannem '"'  : 
«  Sicut  oleum  non  utique  parit  lapis,  ita  nec 
crudelilas  misericordiam  :  cum  euim  talem 
habuit  radicem,  non  ultra  eleemosyna  est, 
quodtaleest.»  Idem :«  Cumuosignoremus  (o) 
esurientem  Christum ,  ignorabit  nos  et  ipse 
misericordiaindigentes  :  et juste,  quiacrude- 
les  fuimus  iu  idipsum  (6). »  Bernardus,  super 
Qui  habitat  ■"  :  «  Quantum  ego  compatiar,  et 

'  Bern.,  m  Canf.,  serin.  lxxxVj  post  nied.  —  ^  Greg., 
ml  Mnximian.,  lib.  XII,  epist.  xxvi,  col.  l.SB^. —  ''  Id., 
MoraL,  lib.  X.XXll,  c.  xvii,  louge  posl  med. —  '  Aug., 
udBonif.,  epist.  L,  al.  CLxxxv,  n.  7.—  *  Ibid.  u.  45.— 
'  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xll,  al.  xiii,  n.  4.  — 
'  Ultima  verba  bujus  auctoritatis  Bernardi  reperiuntur 


si  quid  solatii  possera  impendere,  quam  li- 
benter  id  facerem,  novit  ille  quem  nihil  latet. 
Verumtamen  si  de  pcenarum  diminutione 
solatium  praebere  vobiero,  crudelis  et  immi- 
sericors  ero  :  qiKuituin  enim  subtraham  de 
pcena ,  tantum  de  corona  furabor  :  tantum 
defraudabo  fructus,  quantum  de  semente 
subtraxero  :  siquidem  modica  seminis  de- 
tractio ,  non  modicum  est  messis  detrimen- 
tura.  »  Seneca,  in  Epistola"  :  «  Quid  oppo- 
nitur  clementiae?  nonne  crudeHtas,  quae  nihil 
aliud  est,  quara  atrocitas  animi  in  pcenis 
exigendis?  Crudeles  enim  vocantur,  qui  pu- 
niendi  causara  habent,  modura  non  ha- 
bent.  » 

CAPUT    XXV. 

De  Simulatione. 

Gregorius,  de  Moralibus ' :  «  Omnis  hypo- 
crita,  quia  vitam  justitiae  simulans  justorum 
sibi  laudem  arripit,  alienum  est  profecto  quod 
tolUt.  »  Idem'"  :  «  Omnes  hypocrilse,  dum 
bonorum  vitam  simulant,  imitationem  sanctae 
conversationishabent,  sed  veritatem  sanctae 
actionis  nou  habent. »  Idem,  in  Pastorali^^ : 
a  Inter  hypocritas  Jure  deputatur,  qui  simu- 
latione  disciplinae  ministerium  regiminis  ver- 
tit  in  usum  dominationis.  »  liieronymus,  in 
Epistola  '-  :  «  Fictam  humiUtatem  fugiens, 
iUam  sectare,  quae  vera  est,  quara  Christus 
docuit  humiUtatem ,  in  qua  non  sit  superbia 
inclusa.  Multi  enim  hujus  virtutis  umbram, 
veritatem  pauci  sequuntur.  Perfacile  est  aU- 
quem  vestem  liabere  contemptam ,  salutare 
submissius,  manus  et  genua  deosculari,  in- 
clinato  in  terram  capite  oculisque  dejectis 
bumiUtatem  ac  mansuetudinem  poUiceri, 
lenta  voce  tenuique  sermones  infringere, 
suspirare  crebrius,  et  ad  omne  verbum  pec- 
catorem  ac  miserum  se  clamare.  Sed  si  vel 
levi  sermone  offensus  fuerit,  continuo  vide- 

in  priEfatione  super  Qui  Itabiiat.  —  '  Senec.,  de 
Clement.,  lib.  11,  c.  iv.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  V, 
c.  XVI. —  '"  Ibid.,  lib.  XX.Vl,  c.v,  paululum  a  princ.  — 
"  Id.,  Pastor.,  p.  II,  c.  vi.  —  "  Hieron.,  ad  Demeir., 
epist.  —  (a)  Leg.  ignoraverimus.  —  (6)  in  ipsum. 


DE  PERICULOSIS. 


151 


bis  attollere  supercilium ,  levare  cervicem, 
et  delicatum  illum  oris  sonum  insano  cla- 
more  repente  mutare.  »  Idem  '  :  «  Sancta 
magis  esse,  quam  videri  stude  :  quia  niliil 
prodest  aestimari  quod  non  sis,  et  duplicis 
peccati  reatus  est,  non  habere  quod  creditur, 
et  quod  non  haheas  simulare.  »  Idem,  in  ori- 
ginali  super  Matthceum  :  «  Nunc  rara  fides 
est  :  aliud  in  labiis,  aliud  in  corde  versatur  : 
venenum  animae  linguae  mella  contegunt.  » 
Joannes  Chrysostomus,  super  Matthceum  -  : 
a  Dic,  hypocrita,  si  bonum  est  esse  malum, 
ut  quid  nonvis  apparere,  quod  es?  Si  autem 
melius  est  bonum  esse,  ut  quid  non  vis  esse 
quod  vis  apparere?  »  Idem'  :  «  Inimicus 
manifestus  mehor  est ,  quam  amicus  fictus. 
Ille  dum  timetur,  faciie  vitatur;  iste  dum 
non  cognoscitur,  praevalet.  »  Idem  :  «  Oscu- 
lum  pacis,  »  etc,  supra,  libro  II,  de  Ira^. 
Isidorus ,  de  Summo  Bono  *  :  «  Saepe  per  si- 
mulationem  amicitia  colitm',  ut  qui  non  po- 
tuit  aperte  decipere,  decipiat  fraudulenter.  » 
Idem^  :  «  Per  adversa  magis,  quam  per  pro- 
spera  comprobatur,  si  Deus  et  proximus  vere 
dihgatur  :  quia  dum  adversa  proveneriut, 
tunc  amicus  fraudulentus  detegitur.  »  Idem  : 
«  Qui  crucem  portat,  »  etc,  infra,  libro  IV, 
de  Cruce  spirituali'.  Augustinus,  de  V/rgi- 
nitate '  :  «  Simulatio  humilitatis  major  su- 
perbia  est.  »  Idem  :  «  Simulatio  dicit,  »  etc, 
supra,  Uhro  II,  de  Conflictu'^.  Idem,  super 
Matthceum  :  «  Malus  spiritus,  spiritus  stul- 
titiae;  alter  pejor,  simulatio  sapientiae.  Spi- 
ritus  malus,  spiritus  erroris;  alter  pejor, 
simulatio  veritatis.  Spiritus  malus,  spiritus 
temeritatis;  alter  pejor,  simulatio  consilii. 
Spiritus  malus,  spiritus  ignaviae;  alter  pejor, 
simulatio  fortitudinis.  Spiritus  malus,  spiri- 
tus  ignorantiae;  alter  pejor,  simulatio  scien- 
tiae.  Spiritus  malus,  spiritus  impietatis;  alter 
pejor,  simulatio  pietatis.  Spiritus  malus,  spi- 

'  Hieron.,  ad  Maurit.  fil.,  epist.  xiv,  post  med.  — 
'  Chrysost.,  in  Mutth.,  Op.  imperf.,  hom.  xlv,  circa 
princ.  —  '  Ibid.,  hom.  xlii,  ante  med.  —  *  Vid.  sup., 
Ub.  II,  c.  !x,  p.  74.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 
c.  XXIX,  sent.  2.  —  "  Ibid.,  sent.  3.  —  '  Vid.  inf., 
lib.  IV,  c.  X.  —  »  Aug.,  de  S.  Virgin.,  c.  xLiii.  — 
•  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xv,  p.  79.  —   oyid.  sup.,  lib.  11, 


ritus  elationis ;  alter  pejor,  simulatio  timo- 
ris.  »  Idem  :  «  Cautus  sit  poenitens,  »  etc, 
supra.Iibro  II,  de  Gonfessione^".  Bernardus, 
super  Cantica"  :«  Intendere  quasi  in  Deum, 
sed  non  propter  Deum,  hypocritae  plane  ani- 
mae  est :  cujus  etsi  una  facies  decora  videtur, 
quod  ad  Deum  qualicumque  intentione  res- 
piciat;  ipsa  tamen  simulalio  omne  in  ea  de- 
corum  exterminat,  et  magis  per  totum  in- 
gerit  fcedilatem.  »  Idem  •-  :  «  Minus  semper 
malitia  palam  nocuit;  nec  unquam  bonus, 
nisi  simulatione  boni  deceptus  est.  »  Idem, 
in  Epistola  :  «  Nemo  magis  iram  meretur, 
quam  amicum  simulans  inimicus.  »  Idem  " : 
«Non  dicit  bypocrita  :  Gloria  mea^Uestimo- 
nium  conscientice  mece  :  quia  etsi  judican- 
tium  secundum  faciem,  verbo,  vultu,  et 
habitu  simulatorio,  eludat  opinioni ,  sed  non 
ejus,  qui  scrutatur  renes  et  corda,  falht  vel 
evadit  judiciiim.  »  Glossa  :  «  Ira  justa  est,  » 
etc,  infra,  libro  IV,  de  Zelo  bono  ".  Seneca, 
in  Epistola"^ :«  Omnia  vitiain  aperto  leviora 
sunt.  Morbi  quoque  tunc  ad  sanitatem  incli- 
nant,  cum  ex  abdito  erumpunt,  atque  vim 
suam  proferunt.  Avaritiam  itaque  et  ambi- 
tionem,  et  caetera  mala  mentis  humanae, 
tunc  perniciosissima  scias  esse,  cum  simu- 
lata  sanctitate  subsistunt.  » 

CAPUT    XXVI. 

De  Familiaritate. 

Gregorius ,  in  Dialogis  "  :  «  Qiii  corpus 
suum  continentiae  dedicant,  habitare  cum 
feminis  non  praesumant  :  ne  ruina  menli 
tanto  repentina  subrepat,  quanto  ad  hoc, 
quod  male  concupiscitur,  etiam  praesentia  (a) 
concupitae  formae  famulatur.  »  Idem,  in  Re- 
gistro  '*  : «  Legitur,  quod  beatus  Augustinus 
nec  cum  sorore  habitare  consenserit,  dicens : 


c.  XIX,  p.  S7.  — 
med.  —  "  Ibid., 
"  Id.,  ud  Henr. 
"   II  Cor.,  I,   12. 


"  Uern.,  1«  Cant.,  senn.  xl,  circa 
serm.  Lxvi,  non  longe  a  princ.  — 
Scnon.,  epist.  xLii,  post  med.  — 
—  "  Vid.  inf.,  lib.  IV,  c.  xix.  — 


"  Senec,  epist.  lvii,  post  med. 
lib.  111,  c.  IX,  non  longe  a  princ.  —   '* 
lib.  VII,  epist,  xxiix,  ind.  2,  col.  1329, 
(a)  Cat,  edit.  prsesentiae. 


Greg.,  Dia/., 
Id.,  ud  Rom, 


152 


PHARETRiE  LIB.  III. 


0  QuaB  cum  sorore  mea  sunt ,  sorores  meae 
non  sunt.  »  Docti  ergo  viri  cautela,  magna 
debet  nobis  esse  instructio  :  nam  vitium 
praesumptionis  est,  quod  fortis  pavet^  niiuus 
validum  non  timere. »  Idem,  super  Ezechie- 
lem '  :  «  Sicut  perfecti  viri  perversos  proxi- 
mos  non  debent  fugerCj  quia  et  eos  sa;pe  ad 
rectitudinem  trahunt,  et  ipsi  ad  perversita- 
tem  nunquam  trahuntur;  ita  infirmi  quique 
societatem  debent  declinare  malorum,  ne 
mala,  quae  frequenter  aspiciunt,  et  corrigere 
non  valent,  delectenlur imitari. »  Ambrosius, 
super  Lucam  ^ :  «  Quam  religiosum  videtur, 
ut  commemorationem  christianBe  feminae 
non  recuses!  Sed  crebra  inde  teutatio  :  si 
attentos  Deo  viderit  diabolus,  suggerit  ut 
decipiat.  Sed  tu  quamvis  de  proposito  praj- 
sumas,  cave  tentationem,  sciens  naturam.  » 
Idem,  de  Yirginihus  '  :  «  Teritur  officiis  pu- 
dor,  audacia  emicat,  risus  obrepit,  modestia 
.solvitur,  dnra  afTectatur  urbanilas.  »  Isido- 
rus,  in  Synonymis  '  :  «  Saepe  familiaritas 
imphcat ;  saepe  occasio  peccandi  voluntatem 
facit.  K  Idem  ^ :  «  Melius  est  habere  malorum 
odium,  quam  consorlium.  »  Idem  :  «  Sicut 
multa  bona  habet  communis  vita  sanctorum, 
sic  plurimum  mali  societas  affert  malorum. » 
Augustinus,  de  Singularitate  Clericonm' : 
«  Diabolus^  sicut  de  simphci  charitate  amo- 
rem  conflat  illicitum,  sic  per  societatem  cle- 
rico  et  muheri  inducit  interitum :  dum  autem 
contentus  est  cedere ,  sic  valet  fortius  occu- 
pare  :  et  dum  submissius  patitur  semetipsum 
prsebere  devictum,  sic  plenius  devincere 
gloriatur.  »  Idem '  :  «  De  clericis  familiari- 
bus  erga  mulieres  Apostolus  ait' :  Gloria  in 
turpitudine  (a)  eorum.  Sed  dilectio  est,  in- 
quiunt.  0  dilectio,  quae  invidet  (6)  sibi!  0 
charitas,  quae  cupit  se  in  vituperatione  lau- 
dari !  Grande  miraculum ,  ut  virginum  cha- 
ritas  virgines  faciat  velut  conjuges  credi,  et 

'  Greg.,  in  Ezech.,  hom.  viii,  post  med.  —  '  Ambr., 
iii  Luc,  lib.  IV,  c.  IV.  —  3  Id.,  de  Virg.,  lib.  III,  c.  iv. 
—  *  Isid.,  Synon.,  c.  v,  posl  med.  —  *  Ibid..  c.  ix, 
post  med.—  '  Est  apud  Cyprian.,  de  Singular.  Cleric, 
c.  IX,  post  ined.,  edit.   Pamel.  —  '  ibid.,  c.  xviii, 

(a)  Vulg.  Confusione.  —  ;6)  Cmt.  edit.  invadet. 


conjugum  charitas  conjuges  faciat  velut  vir- 
gines  aestimari.  »  Idem"  :  «  Conversatio  pa- 
rilitatisnon  nisi  corruptionem  sominat,  vitia 
pullulat,  lasciviam  pascit,  cupidinem  conci- 
pit,  ignominiam  parit,  rabiem  concitat,  fu- 
riam  porrigit,  petulantiam  nutrit,  casus 
exaltat,  ruinas  aedificat.  »  Idem'"  :  «  Semel 
dixerim,  omnis  inconveniens  sodalitas  mu- 
lierum ;  gluten  est  delictorum,  et  viscus  toxi- 
catus,  quo  diabolus  bomines  aucupafur.  » 
Hieronymus,  in  Epistola'^  :»  Si  pudioitiam 
servare  quaeris,  feminam  quam  bene  videris 
conversantem  mente  dilige,  non  corporali 
frequentia.  »  Idem  '*  :  «  Germinant  feminae 
spinas  cum  viris  habitantes,  et  arcana  men- 
tium  acuto  mucrone  percutiunt.  »  Idem  "  : 
«  Nec  Davide  sanctior,  nec  Salomone  potes 
esse  sapientior.  Memento  semper  quod  para- 
disi  colonum  de  possessione  sua  mulier  eje- 
cerit.  »  Idem  :  a  Janua  diaboli,  »  etc,  supra, 
de  Muliere"',  lib.  I.  Bemardus,  super  Can- 
tica  '■'  :  «  Cum  femina  semper  esse ,  et  non 
cognoscere  feminaiu,  nonne  plus  est,  quam 
mortuum  suscitare?  Quod  minus  est,  non 
potes;  et  quod  majus  est,  vis  credam  tibi? 
Quotidie  latus  tunm  ad  latus  juvenculai  in 
mensa ;  lectus  tuus  ad  lectum  ej us  in  camera; 
oculus  tuus  ad  oculos  ejus  in  colloquio;  ma- 
nus  tuae  ad  manus  ipsius  in  opere  :  et  conti- 
nens  vis  putari?  Esto  ut  sis,  sed  ego  suspi- 
cione  non  careo.  » 

CAPUT  XXVII. 

De  Propinquitate. 

Gregorius,  in  Moralibus '^  :  a  Saepe  ad 

avaritiam  cor  parentis  illicit  fcecunditas  pro- 

lis  :  eo  enim  ad  ambitum  congregandae  hae- 

reditatis  accenditur,  quo  multis  haeredibus 

fcecundatur.  »  Idem  '^ :«  lUe  scire  Deum  fa- 

miharius  appetit,  qui  prae  amore  pietatis, 

circa  med.  —  '  Philip.,  iii,  19.  —  ^  De  Singtdar. 
Cleric,  c.  xsii.  —  '"  Ibid.,  c.  vii.  —  "  Hieron.,  ad 
Ocean.,  de  vit.  Clericorum,  tom.  I.\.  —  "  Ibid.,  post 
raed.  —  "  Id.,  ad  Nepotian.,  epist.  ii,  ante  med.  — 
'•  Vid.  sup.,  lib.  I ,  c.  viii,  p.  21.  —  "  Bern.,  in  Cant., 
serm.  lxv,  ante  med. —  "Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  iv, 
in  princ.  —  "  Ibid.,  lib.  VII,  c.  xiv,  ante  med. 


DE  PERICULOSIS. 

nescire  desiderat,  quos  carnaliter  scivit.  b 
Idem'  :  a  Gravi  damno  scientia  divina  mi- 
nuitur,  si  cum  carnis  notitia  partitur.  Extra 
cognatos  ergo  quisque  ac  proximos  debet 
fieri,  si  vult  parenti  omnium  verius  jungi.  » 
Hieronymus,  in  Epfstola-  :  «  Licet  sparso 
crine  et  scissis  vestibus  ubera,  quibus  te 
nutrierat,  mater  ostendat;  licet  in  limine 
pater  jaceat;  percalcato  patre  perge,  siccis 
oculis  ad  vexillum  crucis  evola.  Solum  pie- 
tatis  genus  est,  in  hac  re  esse  crudelem. 
Veniet  postea  dies  ille,  quo  victor  revertaris 
in  patriam. »  Idem,  in  Romiliis '  :  «  Hic  ordo 
in  omni  alTectu  necessarius  est.  Ama  post 
Deum  patrem,  ama  matrem,  ama  filios.  Si 
autem  necessitas  venerit,  ut  amor  parentum 
ac  filiorum  Dei  amori  comparetur,  et  non 
possit  uterque  servari,  odium  in  suos,  pietas 
in  Deum  est.  »  Joannes  Chrysostomus ,  in 
Homiliis^  :  «  Dico  tibi,  monache,  quid  quse- 
ris  matrem?Aut  christiana  est  mater,  aut 
non  est  christiana ;  aut  sancfa  est ,  aut  pec- 
catrix.  Si  sancta  est,  gaudet,  quia  servis 
Domino;  si  peccatrix,  dimitte  illam,  quia 
mortua  est.  »  Idem '  :  «  Qui  habet  Jesum, 
habet  et  patrem,  habet  matrem,  habetfilios, 
habet  omnem  propinquitatem.  Quid  quaeris 
morluos?  sequere  vivum,  et  dimitte  mor- 
tuos,  ut  sepeliant  mortuos  suos.  »  Isidorus, 
de  Simmo  Bono "  :  «  Multi  dum  propinquo- 
rum  utilitates  procurant,  a  Dei  amore  se  se- 
parant.  Vir  autem  spiritualis  ita  prodesse 
debet  suae  propinquitati,  ut  dum  illis  gra- 
tiam  camis  praestare  studet,  ipse  a  spirituali 
proposito  nequaquam  declinet.  »  Idem  : 
«  Multi  monachorum,  »  etc,  supra,  hb.  I, 
de  Monachis  malis '.  Idem ' :  «  Noveris  non 
prohiberi  pietatis  officium ,  sed  negari  car- 
nahtatis  affectum  :  proximis  enim  carnahter 
praestatur,  quod  extraneis  pie  impenditur.  » 
Augustinus,  in  Epistola ' :  «  Carnalem  affec- 


1S3 

tum,  et  in  nobis,  et  in  nostris,  militia  chri- 
stiana  ut  perimamus  hortatur;  nec  tamen 
ita  ut  ingratus  sit  quisque  parentibus ,  et 
eadem  ipsa  beneflcia,  quibus  in  hanc  vitam 
editus,  susceptus  atque  nutritus  est,  enume- 
rata  derideat  :  servet  potitis  ubique  pieta- 
tem.  Habent  haec  locum ,  ubi  majora  non 
vocant.  Mater  Ecclesia,  mater  est  eliam  ma- 
tris  tus.  »  Idem,  de  Yiduitate  '"  :«  Nec  ideo 
laudanda  es ,  quia  filios  habes ;  sed  quia  eos 
pie  nutrire  atque  educare  studes.  Ut  enim 
tibi  nascerentur,  fcecunditatis ;  ut  vivant, 
felicitatis  est;  ut  et  instituantm"  sic  volun- 
tatis  est  atque  potestatis.  »  Bernardus,  in 
Epistola  "  :  «  Ecclesia  jubetur,  ut  concupiscat 
rex  decorem  ejus,  oblivisci  populum  suum 
et  domum  patris  sui.  Puer  Jesus  inter  co- 
gnatos  et  notos  quaeritur,  nec  invenitur. 
Fiige  fratres  tuos  et  tu,  si  tuam  vis  invenire 
salutem.  Fuge,  inquam,  de  medio  Babylonis, 
fuge  a  facie  gladii  aquilonis.  »  Idem  '^  :  «  0 
dirum  patrem !  o  ssvam  matrem !  o  parentes 
crudeles  et  impios!  imo  non  parentes,  sed 
peremptores,  quorum  dolor  salus  pignoris, 
quorum  consolatio  mors  filii  esf,  qui  me  ma- 
lunt  perire  cum  eis,  quam  regnare  sine  eis. » 
Idem  "  :  «  Configat  carnes  tuas  divinus  ti- 
mor,  ne  decipiat  carnahs  amor.  Blandifur, 
sed  sub  lingua  ejus  labor  et  dolor  :  lacry- 
matur,  sed  insidiatur,  ut  rapiat  pauperem, 
rapere  pauperem,  dum  atfrahit  eum.  o 
Idem"  :  «Fidelis  sermo  et  omni  acceptione 
dignus  :  etsiimpiumestcontemnerematrem, 
contemnere  propter  Christum  piissimum  est. 
Nam  quidixit '"' :  Honora  patrem  et  matrem, 
ipseetiamdixit'*  :0«iamaiparre»!  et  matrem 
plusqiiam  me,  non  est  me  dignus.  »Glossa  " : 
«  Perfecfa  est  conversio,  ubi,  cum  cupidi- 
tate  rerum,  camalis  quoque  rumpitur  di- 
lectio.  » 


'  Greg.,  Uoral.,  lib.  VII,  c.  xiv.  —  =  Hieron.,  ad 
Heliod..  epist.  i.  — '  Id.,  in  Matth.,  x.  —  '  Chrysost.j 
hom.  xviii,  ex  var.  loc.  in  Matth.  — ^  Ibid.,  paulo 
ante.  —  «  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  111,  c.  xi,  sent.  3 
"14.—  '  Vid.  snp.,  lib.  I,  c.  xxxii,  p.  45.  —  '  Isid., 


loc.  cit.,  sent.  5.  —  '  Aug.,  ad  loet.,  epist.  xxxviil, 
al.  ccxLiii,  n.  iO.  —  '•  Id.,  de  Viduit.  Bono,  c.  xiv. 
—  "  Bern.,  epist.  cvii,  in  fin.  —  '-  Id.,  epist.  cxii,  ante 
med.  —  "  Id.,  ad  Fulc,  epist.  ii,  post  med.  —  '*  Id., 
ad  Mag.  Galt.,  epist.  cv.  —  "  Exod.,  xx,  )2.  — 
>«  Matth.,  X,  37.  -  •'  Gloss.  in  Matth.,  iv. 


m 


CAPUT   XXVIII. 

De  Oblivione. 


Gregorius,  in  Homiliis ' :  «  Nulla  nos  pro- 
speritas  blandiens  suducat :  quia  stultus  via- 
tor  est,  qui  iii  itinere  amcena  prata  conspi- 
ciens,  obliviscilur  ire  quo  debet.  »  Idem,  in 
Moralibus  *  :  «  Stulti  cum  prudentium  facta 
conspiciunt,  haec  cis  esse  omnia  reprehensi- 
bilia  videntur  :  quia  suai  imperitise  et  infir- 
mitatis  obliti,  tanto  intensius  de  alienis  ju- 
dicant,  quanto  sua  profundius  ignorant.  » 
Idem '  :  «  In  istis  visibilibus  quai  intuetur 
cor  nostrum,  extra  se  spargitur ;  et  quid  de 
se  intrinsecus  agatur  obliviscitur,  dum  ex- 
trinsecus  occupatur.  »  Idem^  in  Registro''  : 
B  Sincera  in  dilectione,  nec  vires  absentia, 
nec  locum  habet  oblivio.  »  Idem ,  in  Pasto- 
rali^ :  «  Saepe  nonnulli,  velut  obliti  quod 
fratribus  animarum  causa  prselati  sunt,  tolo 
cordis  annisu  sfficularibus  causis  inserviunt.  B 
Idem  ^ :  «  Ex  se  debet  unusquisque  colligere, 
qualiter  alienge  hunc  oporteat  imbecillitati 
misererij  ne  contra  infirmitatem  proximi,  si 
ad  increpationis  vocem  ferventius  rapiatur, 
oblitus  sui  esse  videatur.  »  Idem  :  «  Saepe 
nonnulli,  »  etc,  supra,  lib.  1,  de  Religiosis 
malis '.  Augustinus ,  de  Libero  arbitrio  * : 
«  Melior  est  animus,  cuca  obliviscitur  sui , 
prae  charitate  incommutabilis  Dei,  vel  seip- 
sum  penitus  in  illius  comparatione  contem- 
nit. »  Idem,  de  Confessionibus^ :  «  Quisdabit, 
Domine,  mihi,  ut  venias  in  cor  meum,  et 
inebries  illud,  ut  obliviscar  mala  mea,  et 
unum  bonum  meum  amplectar  te?  »  Idem, 
in  Sermone  :  «  Percutitur  hac  animadver- 
sione  peccator,  ut  moriens  obliviscatur  sui, 
qui,  dum  viveret,  oblitus  est  Dei.  »  Idem  : 
«  Vae  qui  derelinqunnt  te  ducem ,  »  etc,  in- 
fra,  capite  de  Sapientia  mala  '".  Ambrosius, 

'  Greg.,  in  Evatig.^  hoai.  xiv,  circa  fin.  —  -  Id., 
Moral,,  lib.  XI,  c.  xiii,  circa  med.  —  '  Id.,  lib.  XXV, 
c.  VII,  circa  med.  —  *  Id.,  arf  Areg.  Vapiuc,  lib.  IX, 
epist.  L\u,  col.  1476.  —  '  Id.,  PastoraL,  p.  11,  c.  vii, 
paulo  a  princ.  —  '  Ibid.,  c.  x,  ante  med.  —  '  Vid. 
sup.,  lib.  I,  c.  iiviii,  p.  41.  —  •  Aug.,  de  Lib.  Arb., 
lib.  111,  c.  ixv.  —  » Id.,  Confess.,  lib.  1,  c.  v.  —  'o  Vid. 


PHARETRjE  LIB.  III. 

iu  Apologia :  «  Sentire  vitalis  vigoris  ac  mu- 
neris  est :  unde  et  ille  qui  errorem  suum  non 
cognoscit,  insanit,  furit,  desipit.  »  Bernar- 
dus,  super  Missus  est "  :  «  Videas  plerosque 
in  Ecclesia  Dei  de  ignobilibus  nobiles,  de 
pauperibusdivitesfactossubito,  intumescere, 
pristinae  oblivisci  abjectionis,  genus  quoque 
siium  erubescere.  »  Idem,  super  Cantica^-  : 
«  Parum  est  nostris  vigiiibus,  quod  non  ser- 
vant  nos ,  nisi  et  perdant :  alto  quippe  de- 
niersi  oblivionis  somuo,  ad  nuUum  dominicae 
comminationis  tonitruum  expergiscuntur , 
ut  suuni  ipsorum  periciilum  expavescant. 
Inde  est ,  ut  non  parcant  suis ,  qui  non  par- 
cunt  sibi,  perimentes  pariter,  et  pereuntes.  » 
Idem ,  in  Sermone  "  :  «  Quantos  videmus 
quasi  oblitos  sui ,  et  peccatorum  suorum, 
Dei  quoque  et  beneQciorum  ejus  immemores, 
sic  non  redimere,  sed  amittere  tempus,  ut 
de  moribus  et  affectionibus  suis  ultima  apud 
ipsos  vix  mentio  fiat !  » 


CAPUT   XXIX. 

De  Ignorantia. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  "  :  «  Nescire , 
ignorantia  est;  sed  scire  noluisse,  super- 
bia.  »  Idem  "^  :  «  Quo  nosipsos  minus  agnos- 
cimus,  eo  illos ,  quos  reprehendere  nitimur, 
plus  videmus.  Communia  heec  malasuut, 
quae  ssepe  a  subditis  in  praelatos,  saepe  a 
praelatis  in  subditos  cominittunlur. »  Idem  '* : 
«Nemo  bene  judicat,  qui  ignorat.  »  Idem" : 
«  Saepe  commiltunt ,  »  etc,  supra,  de  Reci- 
divatione  '^  Idem  :  «  Seclusum  ab  internis 
gaudiis  genus  humanum,  exigente  culpa , 
mentis  oculos  perdidit ;  et  quo  meritorum 
passibus  gradiatur,  nescit.  Sa?pe  enim  est 
donum  gratiae,  quod  iram  deputat :  et  saepe 
divinae  distrietionis  ira  est,  quod  gratiam 

iut.,  huj.  lib.  c.  XXXII. —  "  Bern.,  super  Missus  esl, 
hom.  IV,  po=l  uied.  —  '^  Id.,  in  Cuni.,  serm.  xvii, 
ante  med.  —  '=  Id.,  Cnnt.  ingrat.,  serm.  aule  med. — 
"  Grej;.,  Moral.,  lib.  XXV,  c.  xi,  circa  med.  —  "■  Ibid  , 
c.  XIV,  circa  fin.  —  "^  Ibid.,  lib.  XXVll,  c.  i,  in  fin. 
—  "  Ibid.,  lih.  IX,  c.  V5I,  in  princ.  —  "  Vid.  sup., 
huj.  Ub.  c.  XI,  p.  139. 


putat.  0  Idem,  in  Registro  ' 
esse  pastoris  excusatio ,  si  lupus  oves  come- 
dit ,  et  pastor  nescit?  »  Idem  - :  «  Quoties- 
cumque  tam  de  baplismo  aliquorum ,  vel 
de  confirmatione ,  quam  de  ecclesiarum  con- 
secratione  dubium  habetur,  et  nec  scriptis 
nec  testibus  certa  ratio  habetur,  utrum  bap- 
tizati,  vel  confirmati ,  sive  ecclesise  conse- 
crat«  sint :  baptizentur  tales  ac  conflrmen- 
tur,  atque  ecclesiae  canonice  dedicentur,  ne 
talis  dubitatio  ruina  fldelibus  fiat :  quoniam 
non  monstrat  ur  iteratum  ,  quod  non  certis 
indiciis  ostenditur  rite  peractum.  »  Joannes 
Chrysostomus,  siiper  Matthceim  ■*  :  «  Non 
potest  eis  esse  excusatio  condemnationis 
ignorantia  veritatis ,  quibus  fuit  inveniendi 
facultas ,  si  fuisset  quaerendi  voluntas.  Nam 
si  veritas  salus  est  et  \ita  cognoscentium 
se ,  magis  debet  quaeri ,  quam  quaerere.  » 
Isidorus  ,  in  Synonymis  *  :  «  Ignorantia 
mater  errorum  est ;  ignorantia  vitiorum  nu- 
trix.  »  Augustinus ,  siiper  Matthceum  '  : 
«  Melior  est  fidelis  ignorantia ,  quam  teme- 
raria  scientia.  »  Idem  :  «  Cum  ubique  sit 
praesens,  »  etc,  supra  ,  de  Negliqentia  ^ . 
Idem ,  de  Gratia  et  Libero  Arbitrio '  : «  Ideo 
divina  praecepta  data  sunt ,  ut  homo  excu- 
sationemde  ignorantia  non  haberet.  »  Idem, 
de  Trinitate '  :  «  Error  est ,  pro  alio,  alte- 
rius  approbatio.  »  Idem  :  «  Rem  prorsus 
ignotam  amare  ,  omnino  nullus  potest.  » 
Idem ,  de  Vita  beata  ^  :  «  Recte  dicimus  eo- 
rum  animos ,  qui  nullis  disciplinis  eruditi 
sunt,  nihilque  bonarum  artium  hauseruut , 
jejunos  alque  famelicos  esse.  »  Idem  ,  de 
Conjugiis  adulterinis :  «  Sunt  peccata  igno- 
rantium ,  quamvis  minora  peccatis  scien- 
tium.  B  Idem  '"  :  «Certe  nuUius  crimen  ma- 


DE  PERICULOSIS.  155 

«  Quse  potest  culat  nescientem.  »  Et  est  interlinearis  (a) 
Gen.,  cap.  xxi,  26  :  Nescivi.  Bernardus,  de 
Contemptu^^ :  «  Quando  excusare  ignorantia 
possit  hominem,  qui  se  magistrum  infan- 
tium  ,  et  doctorem  insipientium  profite- 
tur?  Ignorans  utique  ignorabitur,  et  multos 
ignorare  faciet,  et  igaorari.  »  Idem ,  super 
Cantica  '*  :  «  Dico  omnes  ignorare  Deum , 
qui  nolunt  converti  ad  eum  :  neque  enim 
ob  aliud  proculdubio  renuunt,  nisi  quia 
gravem  et  severum  imaginantur,  qui  pius 
est ;  durum  et  implacabilem,  qui  ivJsericors 
est;  ferum  et  terribilem,  qui  amabilis  est. 
Et  mentitur  iniquitas  sibi.  »  Idem,  de  Duo- 
decim  Gradibus  '^ :  «  Frusfra  sibi  de  infir- 
mitate  vel  ignorantia  blandiuntur ,  qui ,  ut 
liberius  peccent,  libenter  ignorant;  vel  in- 
firmantur.  »  Idem  ,  in  Epistola"'  :  «Multa 
scienda  nesciuntur ,  aut  sciendi  incuria,  aut 
discendi  desidia ,  aut  verecundia  inquirendi : 
et  quidem  hujusmodi  ignorantia  non  ha- 
bet  excusationem.  »  Idem  :  «  Multi  multa 
sciunt,»  etc,  supra,de  Curiositate  ".  Idem, 
de  Consideratione  "  :  «Noveris  licet  omnia 
mysteria ,  noveris  lata  terrae ,  alta  coeli ,  pro- 
funda  maris ;  si  te  nescieris  ,  eris  similis 
aedificanti  sine  fundamento  ruinam  ,  non 
structuram.  »  Boetius  ,  de  Consolatione  "  : 
«  Humanae  naturae  ista  conditio  est ,  ut  si  se 
nosse  desierit ,  infra  bestias  redigatur ;  si 
vero  cum  caeteris  rebus  semetipsum  agnos- 
cat,  excellat  easdem.  Nam  caeteris  animan- 
tibus ,  sese  ignorare  ,  natura  est ;  homini- 
bus,  \itio  venit.  »  Seneca,  in  Epistola  "  : 
«  Non  est  extrinsecus  malum  nostrum ,  sed 
intra  nos  est ,  in  visceribus  sedet ,  et  ideo 
difficulter  ad  sanitatem  pervenimus,  quia 


'  Greg.,  ad  Joan.  V.  P.,  lib.  II,  epist.  Lil,  ind.  ii, 
col.  1125.—  '  Ibid.,  ad  Felic.  ilessan.,  lib.Xll ,  ind.  7, 
epist.  xsxii,  col.  1580. —  '  Cbrysost.,  in  Matth.,  Op. 
imperf.,  hotu.  XLiv. —  '  Isid.,  Syrton.,  c.  xlv.—  '  Aug., 
de  rerb.  Apost.,  serm.  xxii,  ante  med.  —  '  Vid.  sup., 
huj.  lib.  c.  VIII,  p.  137  —  '  Aug.,  de  Grat.  et  Lih. 
Arb.  —  '  Aus.,  de  Trin.,  lib.  X,  c.  I.  —  '  Id.,  de  Vit. 
keat  ,    disp.    I  ,    ante    med.    —    '•    Id.,   arf    Vinc, 


nos  aegrotare  nescimus. 


epist.  xLViii,  al.  xciii,  n.  15. —  "  Bern.,  super  Ecce 
nos  reliq.,a.niemed. —  "  Id.,  in  Cant.,  serm.  xx.xvui, 
ante  med.  —  '^  Id.,  de  duml.  Grad.,  post  med.  — 
"  Id.,  ad  Hug.  de  S.  Vict.,  epist.  Lxxvii,  anle  med.  — 
•  Vid.  sup.,  huj.  lib.  c.  VII,  p.  136.  —  '*  Id.,  de 
Consider.,  lib.  II,  ante  med.  —  "  Boet.,  de  Consolat., 
lib.  II ,  pros.  5,  circa  6n.  —  "  Senec,  Epist.  l,  ante 
med.  —  (a)  Suppl.  in. 


1 


156 


CAPUT   XXX. 

De  Stultitia. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  '  :  «  Incautis 
saepe  ad  peccati  flnem  verlitur  etiam  hoc , 
quod  pro  solo  studio  mercedis  inchoatur.  » 
Idem  '  :  «  Quantalibet  doctrina  mens  pol- 
leat ,  gravis  ejus  imperitia  est  velle  docere 
meliorem.  »  Idem  '  :  «  Saepe  reprobi  ,  per 
hoc  quod  unum  vel  minimum  bonum  suum 
incaute  conspiciunt,  mala  multa  et  gravia, 
in  quibus  demersi  sunt,  non  agnoscunt.  » 
Idem  ' :  «Quia,  testante  Paulo  %  sapientia 
hiijus  mundi  stuUitia  est  apud  Beum,  tanto 
quisque  amplius  intus  stultus  fit,  quanto 
conatur  exterius  sapiens  videri. »  Idem  ,  in 
Registro  ^ :  «  Ego  et  minores  meos,  quos  ab 
illicitis  prohibeo,  in  bonis  imitari  paratus 
sum.  Stultus  enim  est,  qui  in  eo  se  primum 
aestimat,  ut  bona,  quae  viderit,  discere  con- 
temnat.  »  Augustinus,  de  libero  Arbitrio ' : 
«  Stultitia  est ,  rerum  appetendarum-  et  vi- 
tandarum,  non  quaelibet,  sed  vitiosa  igno- 
rantia.  »  Idem  :  «  Si  prudentes  dicuntur , 
qui  omuibus  modis  agunt,  ut  differant  mor- 
tem ,  et  vivant  paucos  dies ;  quam  stulli  sic 
vivunt ,  ut  perdant  aeternam  vitam  ?  »  Idem, 
de  Octoginta  tribus  qucestionibus  ^ : « Quid- 
quid  casu  fit,  temerc  fit.  »  Idem,  de  Vita 
beata  '  :  «  Major  et  miserabilior  egestas 
nulla  est ,  quam  egere  sapientia ;  et  qui  sa- 
pientia  non  eget ,  nulla  re  omnino  egere 
potest.  Est  ergo  animi  egestas  nihil  aliud , 
quam  stultitia.  »  Idem ,  de  Ordine  discipli- 
noe  :  «  Quisquis  ea  sola  novit,  quae  corpo- 
ris  sensibus  attingit,  non  solum  cum  Deo  non 
esse  mihi  videtur,  sed  nec  secum  quidem. » 
Isidorus  :  «  Neminem  stultorum,  »  etc, 
supra^  lib.  I ,  de  Judicibus  '".  Bernardus , 

»  Greg.,  Moral.,  lib.  111,  c.  x,  post  med.  —  -  Ibid., 
lib.  VI,  c.  svm,  circa  fin.  —  '  Ibid.,  lib.  XXXI V, 
c.  XVII,  post  med.  —  '  Ibid.,  lib.  XVlll,  c.  sxv,  fere 
in  princ.  —  '  I  Cor.,  iil,  19.  —  '•  Greg.,  ad  Joan. 
Syrac,  lib.  Vll,  ind.  1,  epist.  Lxiv,  col.  1348.  — 
'  Aug.,  de  Lib.  Arb.,  lib.  111 ,  c.  xxiv.  -  "  Id.,  de 
LXXXlll  Quast.,  q.  xiii.  —  '  Id.,  de  Vit.  beat., 
Disp.  ui.  —  '•  Vid.   sup.,  Ub.  1,  c.  ILV,  p.  60.  — 


PHARETR^  LIB.  IIl. 

de  Consideratione  "  :  «  In  his  stulto  labore 
consumeris,  quae  non  sunt  nisi  afflictio  spi- 
ritus,  evisceratio  mentis,  evacuatio  gratiae.  » 
Idem,  super  Cantica  '*  :  «  Stultus  quod  vi- 
vit ,  mortem  potius  quam  vitam  esse  cen- 
suerim.  Quomodo  vita  cum  sterihtate  ?  » 
Seneca,  in  Epistola  "  :  «  Inter  caetera  mala 
hoc  quoque  habet  stultitia  proprium :  semper 
incipitvivere.  Quidest  autem  turpius,  quam 
senex  vivere  incipiens?  »  Idem  :  «  Omnis 
stultitia  laborat  fastidio  sui.  »  Idem  "  :  «  Ni- 
hil  stullitia  pacati  habet  :  tam  superne  illi 
metus  est ,  quam  infra.  Utrumque  trepidat 
latus  :  sequuntur  pericula  ,  et  occurrunt : 
ad  omnia  pavet ,  imparata  est,  et  ipsis  ter- 
retur  auxiliis  » 

CAPUT  XXXI. 

De  Credulitate. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Error,  cum 
virtus  creditur  ,  difflciUus  emendatur.  » 
Idem  "  : «  Sicut  plerique  reticent  ex  timore, 
et  tamen  tacere  se  aestimant  ex  humilitate  ; 
ita  nonnuUi  loquuntur  per  impatientiam  ela- 
tionis ,  et  tameu  loqui  se  credunt  per  liber- 
tatem  i-ectitudinis.  »  Idem  :  «  Majora  crimi- 
na  ,  »  etc,  iiifra,  lib.  lY,  de  jEquitate  ". 
Idem  "  :  a  Arrogantes  grave  se  damuum 
perpeti  judicant,  si  scientiam  suam  loquendi 
brevitate  constringunt.  Tanto  enim  semet- 
ipsos  credunt  doctiores  ostendere,  quanto 
se  poterunt  multiplicitate  loquacitatis  ape- 
rire.  »  Idem,  in  Registro  "  :  «Nos  ignotis 
hominibus  passim  credere  non  debemus.  » 
Idem  "  :«  Ex  te  aliorum  causas  aestima,  et 
in  quorumdam  adversitates  falsis  suspicio- 
nibus  non  ducaris.  »  Isidorus  ,  de  summo 
Bono  -'  :«  Erit  ille  apud  Deum  condemnatus, 

"  Bern.,  de  Consider.,  lib.  1,  ante  med.  —  '^  Id.,  in 
Cant.,  serm.  m,  aute  med.  —  "  Senec.,  Epist.  slii, 
circa  fin.  —  "  Senec.,  Epist.  Lix,  ante  med.  — 
"  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXIl,  c.  xvii,  longe  post  med. 

—  '8  Ibid.,  lib.  XXXIV,  t.  xviii,  circa  mcd.  —  "  Vid. 
inf.,  lib.  IV,  c.  xxxix.  —  "  Ibid.,  Ub.  .\XVI,  c.  xvui. 

—  "  Id.,  ad  Joan.  Syrac.,  lii.  VII,  epist.  Lxv, 
col.  1349.—  "  ibid.,  lib.  VIII,  epist.  iii,  ad  Gudisc., 
col.  1400.  —  «1  Isid.,  de  Swn.  Bon.,  lib.  III,  c.  LU, 
sent.  6. 


DE  PERICULOSIS. 


iVi 


qui  adversus  innocentem  falsum  teslimo- 
nium,\  el  clicit,vel  dicentibus  credit.  Nam  non 
solum  reus  est,  qui  falsum  de  aliquo  profert, 
sed  is  qui  cito  aurem  criminibus  prajbet.  » 
Joannes  Chrysoitomus ,  de  Compunctione ' : 
«  Si  inimicitisB  semel  occupaverint  homines, 
omnia  quae  fiunt ,  quse  dicuntur ,  quae  au- 
diuutur,  ita  accipiuntur  et  intelliguntur,  ut 
ad  majores  et  longiores  proficiant  inimici- 
tias.  Si  quid  enim  boni  dicatur  de  inimico , 
non  creditur ;  si  quid  autem  mali ,  hoc  so- 
lum  creditur,  hoc  confirmatur.  »  Augusti- 
nus  ,  de  Baptismo  •parvulorum  -  :  «  Si  est 
ulla  humanitas  in  rebus  hiimanis,  puto  uos 
justius  posse  reprehendi ,  si  ignotos  homi- 
nes,  quos  criminantur  inimici,  nec  eorum 
criraen  ulla  testificatione  demonstraut,  no- 
centes  potius  quam  innocentes  credideri- 
mus.  »  Bernardus  ,  in  Epistola  '  :  «  Error 
est  humanse  mentis  ,  non  modo  bonum 
putare  malum,  et  malum  bonum,  aut  ve- 
rum  falsum,  et  e  converso,  sed  etiam  certa 
recipere  pro  dubiis,  dubia  pro  certis.  »  Idem, 
de  Consideratione  *  :  «  Facilitas  credulitatis 
est,  cujus  callidissimse  vulpeculae  magno- 
rum  nemiuem  comperi  satis  cavisse  versu- 
tias  :  inde  ipsis  pro  nihilo  irae  multae ,  inde 
innocentium  frequens  abdicatio  ,  inde  prae- 
judicia  in  absentes.  »  Idem  :  «  Arrogans 
de  omni  alia,  »  etc,  supra,  libro  II,  de 
Superbia  ^.  Seneca,  in  Epistola  *  :  «  Utrum- 
que  vitium  est,  et  omnibus  credere ,  et  nulh ; 
sed  alterum  honestius  dixerim  vitium  ,  al- 
terum  tutius.  » 

CAPUT  XXXII. 

De  Sapientia  mala  (a). 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Ad  veram 
sapientiam  veuire  nou  possunt,  qui  falsae 
suae  sapientiae  fiducia  decipiuntur.  »  Idem' : 

'  Chrysost.,  de  Compunct.,  lib.  I,  ante  med.—  *  Aug., 
de  unico  Bapt.  cont.  fctil.,  c.  xvi.  —  '  Bern., 
epist.  Lxxxv,  ad  Vic.  abh.  —  '  Id.,  de  Consideratione , 
lii).  II,  in  fin.  —  '  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  vi,  p.  71.  — 
'  Senec,  Efiist.  iii,  post  med.  —  '  Greg.,  Uoral., 
lib.  XIII.  c.  XIV.  —  8  Ibid.,  lib.  XVi,  c.  xvii,  in  fin.  — 

(a)  Caet.  edit.  omitt.  mala. 


«  Valde  difflcile  est,  ut  is,  qui  se  sapientem 
aestimat,  mentem  ad  humilitatem  reducat. » 
Idem  :  «  Quia  testante,  »  etc,  supra,  de 
Stidtitia^.  Idem '" :«  Sapientia  hujus  mundi 
infidelis  est ,  quia  mansura  post  mortem  non 
est.  »  Idem ,  in  Pastorali  "  :  «  Quo  quisque 
melius  sapit ,  eo  deterius  delinquit ,  et  id- 
circo  inexcusabiliter  raeretur  supphcium, 
quia  prudenter ,  si  voluisset,  potuit  vitare 
peccatum.  »  Idem  :  «  Saepe  dum ,  »  etc,  su- 
pra,  de  Discordia  '*.  Idem ,  in  Registro,  de 
quodam  monacho  '^  :  «  Sunt  bona,  quae.  in 
eo  placent ;  sed  hoc  est  in  illo  vehemens  vi- 
tium,  quia  valde  sibi  sapiens  esse  videtur.  » 
Augustiuus,  de  Libero  Arbitrio  '* : «  Yae  qui 
derelinquunt  te  ducem,  et  oberrant  in  ves- 
tigiis  tuis;  qui  nutus  tuos  pro  te  amant,  et 
obhviscuntur  quid  innuas.  0  suavissiraa  lux 
purgatae  mentis  sapientia  I  non  enira  cessas 
innuere  nobis ,  quae  et  quanta  sis ,  et  nutus 
tui  sunt  omne  creaturarum  decus.  »  Idem , 
de  Quantitate  animce  '^  :  «  Odore  ac  sapore 
mire  dijudicare  pulmenta ,  el  quo  lacu  pis- 
cis  captus  sit,  vel  quod  tenue  vinum  sit , 
nosse  dicere,  quaedam  est  miseranda  peritia; 
et  his  artibus  cum  quasi  crevisse  anima 
videtur,  quae  neglecta  mente  defluxit  in 
sensus ,  niliil  aliud ,  quam  tumuisse ,  vel 
etiam  contabuisse  judicanda  est.  »  Idem, 
de  Civitate  Bei  "^  :  «  Philosopliiam  si  vere 
ac  fldeliter  amasses  ,  Christum  Dei  virtu- 
tem,  et  Dei  sapientiam  cognovisses  ,  nec 
ab  ejus  saluherrima  humilitate  ,  tumore 
inflatus  vanae  scientiae,  resihsses.  »  Idem  "  : 
« Ineruditos  liberalibus  disciplinis ,  et  om- 
niuo  quantum  ad  philosophorum  attinet 
doctrinas  impolitos  ,  non  peritos  gramma- 
tica,  non  armatos  dialectica,  non  rheto- 
rica  inflatos  ,  piscatores  cum  retibus  fidei 
ad  mare    hujus  saecuh  paucissimos  misit, 

'  Vid.  sup.,  liuj.  lib.  c.  XXX,  p.  lo6.  —  '»  Greg., 
Moral.,  lib.  XXXI,  c.  xx,  circa  med. —  "  Id.,  Piislor., 
p.  III,  c.  I,  admon.  23,  ante  med.  —  '-'  Vid.  sup., 
c.  XXII,  p.  Ii8.  —  "  Greg.,  lib.  VII,  epist.  xcii,  ad 
Fortuiiut.  Nca.,  col.  1?.62.  —  "  Aug.,  de  Lib.  Arb., 
lib.  II,  c.  XVI,  n.  43. —  '^  Id.,  de  Quant.  Atiim.,  c.  xlx, 
D.  33.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  X,  c.  xxviii.  — 
'1  Ibid.,  hb.  XXII,  c.  v. 


158 


PHARETRjE  LIB.  111. 


atque  ita  et  ex  omni  genere  tam  multos 
pisces ,  et  tanto  mirabiliores ,  quanto  rario- 
res ,  etiam  ipsos  philosophos  ccepit.  »  Idem, 
de  Ordine  disciplina  :  «  Astrologia  est 
magnuni  religiosis  argumentum  ,  tormen- 
tumque  curiosis.  »  Ambrosius ,  de  Yirgini- 
tatc '  :  «  Nemo  potest  vestitus  amictu  phi- 
losophiae ,  habitu  scilicet  sapientire  saecula- 
ris,  Christum  videre.  »  Hieronymus  ,  in 
originah  snper  Isaiam  :  «  Omuis  pompa 
structuraque  verborum  et  argumenta  dia- 
lectica,  redigentur  ad  nihilum.  »  Idem ,  in 
Epistola  ' :  M  Dsemouum  cibus  esl  carmina 
poetarum  ,  saicularis  sapientia;  vanitas  , 
rhetoricorum  pompa  verhorum  :  baec  sua 
omnes  vanitate  delectant  ,  et  dum  aures 
versibus  dulci  modulatione  currentibus  ca- 
piunl,  animam  quoque  penetrant,  et  pecca- 
toris  interna  devincimt.  »  Bernardus,  de 
Duodecim  Gradibus  '  :  «  Sapere  malum, 
sapere  non  est ,  sed  desipere.  »  Idem ,  de 
Contemptu  mundi '' :  «  Quantos  mundi  sa- 
pientia  maledicta  supplantat  ,  et  concep- 
tum  in  eis  extinguit  spiritum,  quem  vulue- 
rat  vehementer  Dominus  accendi  !  Noli, 
inquit  ,  prsecipitanter  agere ;  dia  conside- 
ra,  diligenter  intuere.  Magnum  est  quod 
proponis  ,  et  opus  egens  multa  delibera- 
tione ;  experire  quid  possis  ,  amico  consule, 
ne  post  lactum  pcenitere  contingat.  »  Idem  ^ : 
«  Sapientia  mundi ,  terrena ,  aniuialis ,  dia- 
bolica  est,  inimica  salutis,  suffocatrix  vits, 
mater  tepiditatis ,  quae  Deo  solet  vomitum 
provocare.  »  Idem  ,  super  Cantica  ^ :  «  Phi- 
losophorum  ventosa  loquacitas  non  bonus 
est  imber ,  qui  sterilitatem  magis  intulit 
terris  ,  quam  fertililatem.  »  Idem  "^ :  « Vinum 
saecularis  scienticB  inebriat  quidem ,  sed  cu- 
riositate ,  non  charitate ;  implens ,  non  nu- 
triens ;  inflans,  non  aediflcans ;  ingurgitans, 
non  confortans.  »  Seneca  ,  in  Epistola  * : 


a  Liberalium  artium  ostentatio  ,  molestos , 
intempestivos ,  verbosos ,  sibi  placentes  fa- 
cit.  » 

CAPUT  xxxin. 

De  Doctrina. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Saepe  viri 
ferventes  ingenio ,  dum  congrua  inveniunt, 
arroganter  intumescunt ;  et  quod  per  ela- 
tionis  vitium  plerumque  contingit,  eisdem 
acutis  sensibus,  quibus  hostem  feriunt, 
prosternuntur  :  dum  in  his  quce  recte  de 
Deo  sentiunt,  non  Dei,  sed  suam  gloriam 
quaerunt.  »  Idem '" :  «  Perversi ,  cum  vera 
sapiunt,  recta  quidem  et  rectis  rationibus 
loquuntur  :  non  ut  alios  audientes  doceant, 
sed  ut  ipsi  quanta  doctrina  polleant ,  in- 
notescant.  »  Idem  :  «  Quantalibet  doctri- 
na,  »  etc,  supra,  de  Stultitia  ".  Idem,  su- 
per  Ezechielem  "  : «  De  praedicationis  labore 
laudem  transitoriam  quaerere,  quid  estaliud, 
quam  rem  magnam  vili  pretio  venundare?» 
Idem  "  : «  Necesse  est,  ut  semper  sermo  prae- 
dicantis  cum  auditorum  debeat  qualitate 
formari ;  ne  aut  verecundis  aspera ,  aut  im- 
pudentibus  levia  loquatur.  »  Ambrosius, 
super  Lucam  "  :  «  Vita  verbum  exigit ,  et 
acquirit ;  sermo  autem  sine  vita  non  dicitur 
sermo.  »  Augustinus,  de  Vera  Religione  '^  : 
«  Quid  adhuc  oscitamus  crapulam  hester- 
nam ,  et  in  mortuis  pecudibus  divina  eloquia 
perserutamur,  si,  quando  ad  disputationem 
venitur  ,  platonico  nomine  ora  crepitantia , 
quam  pectus  vero  Deo  plenum  magis  ha- 
bere  gestimus  ?  »  Bernardus ,  super  Canti- 
ca  "  : «  Vae ,  bene  de  Deo  et  sentire,  et  eloqui 
acceperunt,  si  quaestum  aestiment  pietatem  ; 
si  convertant  ad  inanem  gloriam ,  quod  ad 
lucra  Dei  acceperant  erogandum ;  si  alta  sa- 
pientes  humilibus  non  consentiant ;  paveant 


'  Ambros.,  de  Virginib.,  lib.  III,  post  med.  — 
»  Hieron.,  ad  Damas.,  epist.  cxLvi,  ante  med.  — 
'  Bern.,  de  duod.  grad.  Humilit.,  grad.  1,  ante  med. 
—  *  Id.,  super  Eccc  nos  reliq.,  circa  med.  —  ^  Ibid., 
conseq.  —  *  Id.,  in  Cani.,  serm.  lviii,  post  med.  — 
'  lbid.,serm.  ix,  postmed.—  •Senec.,£;ois<.  Lxxxviil, 


post  med.  —  'Greg.,  Moral.,  lib.  111,  c.  iii,  circamed. 
—  ">  Ibid.,  lib.  X,  c.  III,  circa  fin.  —  "  Vid.  sup.,  huj. 
lib.  c.  -xxx ,  p.  156.  —  "  Greg.i  in  Ezech.,  hom. 
XXI,  post  med.  —  ''  Ibid.,  hom.  xi,  post  med.  — 
1«  Anj)r.,  iu  Luc.,vi,  lib.V.  —  ''  Aug.^  de  Ver.  Relig., 
c.  ni.  —  '^  Bern.,  in  Cant.,  serm.  lU,  versusfin. 


DE  PERrCDLOSIS. 


1S9 


quod  in  Propheta  legitur,  dicente  Domino.: 
Dedi  enim  aurum  meum ,  »  etc. 

CAPUT   XXXI V. 

De  Honore. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Plus  in  hoc 

mundo  honor,  quani  despectio  occupat ;  ma- 

gis  prosperitatis  subhmitas,  quam  necessi- 

tatis  adversitas  gravat.  »  Idem  * :  «  Transit, 

quod  extollitur;  permanet,  quod  punitur; 

et  qui  honoratur  in  via,  in  perventione  dam- 

nabitur;  et  quasi  per  amcena  prata  ad  car- 

cerem  pervenit,  qui  per  prjesentis  vitaj  pro- 

spera  ad  interitum  tendit.  »  Idem  '  :  «  Tan- 

torum  pondera  unusquisque  sustinere  com- 

pellitur,  quantis  hoc  raundo  principatur.  » 

Idem  * :  Tumoris  elatio,  non  ordo  potestatis 

in  crimine  est.  Potentiam  enim  Deus  tribuit, 

elationem    vero    potentiae    malitia   nostrse 

mentis  invenit.»  Idem  ^  :  «  Nunierari  culpse 

nequeunt,  quae  habendae  potestatis  araore 

perpetrantur. »  Idem,  mPastorali^  :  «  Pen- 

set  quisque  quid  subjeclus  egerit,  etrepente 

cognoscet   si    prseiatus   bona  agere,  quae 

proposuerit ,  possit :  quia  nequaquam  valet 

in  culmine  humilitatera  discere,  qui  in  imis 

positus  non    desiit  superbire.   »   Idem  '  : 

0  Saepe  suscepta  cura  regiminis  cor  per  di- 

versa  intuendo  diverberat ;  et  impar  quisque 

invenitur  ad  singula,  dum  confusa  mente 

dividitur  ad  mulla.  »  Idem  :  «  Cum  rerum 

necessitas,  »  etc,  infra,  iib.  lY,  de  Bigni- 

tate '.  Idem,  in  Registro : «  In  alto  loco  posi- 

tis,  saepe  dum  exterius  ab  hominibus  honor 

tribuitur,  ad  ima  animus  mergitur,  quia 

curis  discerpentibus  gravatur.  »  Idem  ' : 

«  Nec  cuibbet,  favente  gratia,  ultra  quam 

meretur,  impartior  :  nec  ulli  hoc,  quod  sui 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  V,  c.  I.  —  «  Ibid.,  lib  VI, 
c.  IV.  —  '  Ibid..  lib.  iX,  c.  x,  in  princ.  —  '  Ibid.,  lib. 
XXVI,  c.  XIX,  in  fin.  —5  Ibid.,  lib.  X.\1V,  c.  svi.  — 
•  Id.,  Pa-^toral..  p.  I,  c.  U. —  '  Ibid.,  c.  iv,  in  princ. 

—  8  Vid.  inf.,  lib.   IV,   c.  xsiv.  —  »  Gres.,  lifa.  11, 
epist.  XXXIX,  ail  Dominic.  Carth.,  ind.  10,  col.  1098. 

—  ">  Ibid.,  ad  Eulog.  Alex.,  epist.   xxx,  lib.  VII, 
ind.  1,  col.  1308.  —  "  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 


jurisest,  ambitu  stimulante  denegabo  (a) ;  sed 
fratres  meos  honorare  per  omnia  cupio , 
sicque  studeo  honore  singulos  subvehi,  dum 
non  sit  quod  alteri  jure  ab  altero  possit  op- 
poni.  »  Idem  ">  :  «  Nec  honorem  reputo ,  in 
quo  fratres  raeos  honorem  suum  perdere 
cognosco.  »  Idem  :  «  Minorem  major  praece- 
dit,  sicut  honore,  ita  et  crimine.  »  Isidorus, 
de  SummoBono^^  :«  Saepe  per  honores  quo- 
rumdam  luutantur  et  mores ;  et  quos  ante 
conglutinatos  cliaritate  habuerunt,  postquam 
ad  culmen  honoris  venerint,  amicos  habere 
despiciuut.  »  Idem  '*  :  «  Non  debet  honoris 
ducalum  suscipere,  qui  nescit  subditos  tra- 
niite  vitae  melioris  praeire.  Nequeenim  quis- 
que  ad  hoc  praeficitur,  ut  subditorum  culpas 
corrigat,  et  ipse  vitiis  serviat.  »  Idem  :  «  Qui 
regimen,»  etc.,supra,  de  Ambitiosis,]ib.  I". 
Idem,  ibidem  :« Qui  ad  hoc  conversionem,  » 
etc,  supra,  ibidem  (b)  Augustinus,  in  Epi- 
stola  ''  :  «  Non  cogito  in  ecclesiasticls  hono- 
ribus  terapora  ventosa  transigere;  sed  co- 
gito  me  Principi  pastorura  omnium  ralio- 
nem  de  commissis  ovibus  redditurum.  » 
Idem,  de  Pastoribus  "  :  «  Quisquis  ita  prae- 
positus  est ,  ut  in  eo  quod  praepositus  est , 
gaudeat,  et  honorem  suum  quaerat,  et  com- 
moda  sua  sola  respiciat ;  se  pascit,  non  oves.  » 
Bernardus,  in Epistola^^ :«  Potestate  accepta 
malle  in  malo  quara  in  bono  uti,  abuti  est.  » 
Idem  "  :  «  Non  dignum  est,  ut  inde  exigas 
honorem,  unde  refugis  laborem.  »  Idem, 
super  Cantica^'  :o  Fratres,  revereamur  epi- 
scopos,  sed  vereamur  labores  eorum.  Si  la- 
bores  pensamus,  non  alTectamus  honores.  » 
Idem  :  «  0  perversitas ,  »  etc,  supra ,  lib.  I, 
de  Ambitiosis  ".  Glossa  "  :  «Quanto  gradus 
altior,  tanto  casus  gravior.  » 

c.  .i:xv,  sent.  G.  —  '*  Ibid.,  c.  xxxiv,  sent.  2.  —  '  Vid. 
sup.,  lib.  I,  c.  XMV,  p.  oC.  —  '■'  Aug.,  ad  Max.  episc. 
Donatist.,  epist.  cciu,  post  meJ.  —  '» IJ.,  rfe  Paatorib., 
c.  XV.  —  •'  L'ern.,  ad  Euy.,  epist.  CCVLV,  prope  fin. 
—  '"  Id.,  ad  Oger.,  cpist.  Lxxxvii,  post  med.  —  "  Id., 
1«  Cant.,  serm.  x;i,  posl  med. —  "  Vid.  sup.,  lib.  I, 
c.  xxiv,  p.  38.  —  ">  Gloss.  in  Psal.  xxxvi. 

[u\  Labb.  Conc.  derogo.  —  (6)  Ccet.  edit.  deest  supra, 
ibidem. 


166 


PHARETRiE  LIB.  III. 


CAPUT  XXXV. 


De  Zelo. 


Gregorius,  in  Moralibus  '  :  a  Apud  mi- 
sericordem  judicem  nequaquam  sine  veuia 
culpa  relinquitur,  cum  per  fervorem  zeli  ex 
ejus  amore  peccatur. »  Idem,  in  Pastorali-: 
0  Exasperatus  rector,  cum  subditorum  mea- 
tem  plus  se  quam  debuit  percussisse  cousi- 
derat  apud  se,  ad  pojnitentiam  semper  re- 
cufrat,  ut  per  lamenta  veniam  in  conspectu 
veritatis  obtineat  ex  eo  etiam ,  quod  per  zeli 
ejus  studium  peccat.  »  Isidorus,  de  Snmmo 
bono  '  :  «  Nimia  pietas  dissolutionem  disci- 
plinae  parturit ,  et  zeli  studium ,  dum  plus 
est  quam  oportet,  in  iracundiaj  vitium 
transit.  »  Bernardus ,  super  Cantica  *  : 
a  Zelus  minus  absque  scientia  efficax ,  mi- 
nusque  utile  invenitur ;  plerumque  autem 
et  perniciosus  valde  sentitur.  Quo  zelus  fer- 
vidior,  vehementior  spiritus ,  profusiorque 
charitas,  eo  vigilantiori  opus  est  scientia, 
quse  zelum  suppriamt,  spiritum  temperet, 
ordinet  charitatem.  »  Idem,  de  Consideva- 
tione  '  :  a  Vides  omnem  ecclesiasticum  ze- 
lum  fervere  sola  pro  dignitate  tuenda  :  ho- 
noribus  totum  datur,  sanctitati  nihil.  » 
Idem  :  a  Alii  tam  vehementer,  »  etc.,  supra, 
lib.  II,  de  Beatitudine ". 

CAPUT    XXXVI. 

De  Arguitione. 

Gi'egorius,  in  PastoraW  :  a  Correpti  mens 
ad  odium  repente  proruit,  si  hanc  immode- 
rata  increpatio  plus,  quam  debuit,  addicit.  » 
Idem  *  :  «  Plerumque  contingit ,  ut  dum 
culpa  subditorum  cum  magna  invectione 
corripilur,  magistri  lingua  usque  ad  exces- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  v.  —  2|d.,  Pastor.,  p.  II, 
c.  X,  post  med.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  XXXIV,  sent.  4.  —  '  Bern.,  in  Cant.,  serm.  XLl.x, 
post  med  —  '  Bern.,  de  Consider.,  lib.  IV,  unte  med. 

—  "  Vid.  sup.,  hb.  II,  c.  XLVjii,  p.  122.  —  '  «reg., 
Uoral.,  lib.  X,  c.  v,  et  Pasloral.,  p.  II,  c.  x,  circa  tin. 

—  '  Id.,  Paslor.,  p.  II,  c.  X,  circa  med.  —  '   Id., 
Moral.,  lib.  XXX,  c.  vii.  —  '«  Vid.  inf.,  iib.  IV,  c.  XLI. 


sus  verba  pertrahantur  :  cumque  increpatio 
immoderate  accenditur,  corda  dehnquen- 
tium  in  desperatione  deprimuntur.  »  Idem, 
in  Moralibus  '  :  «  Furentem ,  qui  per  invec- 
tionem  carpit,  quasi  ei,  qui  noii  sentiat, 
ebrio  plagas  imponit.  »  Idem  :  «  Justo  ti- 
mendum  non  est,  »  etc,  infra,  lib.  lY,  de 
Timore  '".  Idem  :  «  Ssepe  qui  in  potesta- 
te,  »  etc,  supra,  de  Stultiloqido,  in  Convi- 
tiatione  ".  Idem  '^  :  «  Qui  semper  increpare 
appetunt ,  et  nunquam  fovere ,  multa  ple- 
rumque  increpaudo  mentiuntur.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bono  "  :  «  Non  debet  vitia  ahena 
corripere,  qui  adhuc  vitiorum  contagionibus 
inservit  :  improbum  est  enim  arguere  quid- 
quam  iu  aUo,  quod  adhuc  repreheudit  in 
semelipso.  »  Augustinus ,  in  Epistola  "  : 
«  Obsecro  te  per  mansuetudinem  Christi,  ut 
si  Isesi  te,  dimittas  mihi,  nec  me  vicissim 
laedendo  malum  pro  malo  reddas  :  laedes 
autem  me,  si  mihi  tacueris  errorem  meum, 
quem  forte  inveneris  in  factis  vel  dictis  meis. 
Nam  si  ea  in  me  reprehendis,  quae  repre- 
hendenda  non  sunt,  tc  laedis  magis ,  quam 
me.  » Idem,  iu  Regula  " : «  Quando  (a)  neces- 
sitas  disciplinae,  in  moribus  corrigendis,  di- 
cere  vos  dura  verba  compellit,  si  etiam  iu 
ipsis  modum  vos  excessisse  sentitis ,  non  a 
vobis  exigitur,  ut  a  vobis  subditis  veniam 
postuletis  :  ne  apud  eos,  quos  oportet  esse 
subjectos,  dum  nimium  servatur  humilitas, 
regendi  frangatur  auctoritas.  Sed  petenda 
est  venia  ab  omnium  Domino,  qui  novit  eos, 
quos  plus  justo  corripitis,  quanta  benevo- 
lentia  dihgatis.  »  Idem ,  super  illa  verba  : 
Si  'peccaverit  in  te  frater  tuus,  etc,  •"  : 
«Quare  illum  corripis?  quia  dolesquod  pec- 
caverit  in  te?  absit :  si  amore  tuo  id  facis, 
nihil  facis ;  si  amore  iUius  facis,  optime  fa- 
cis.  »  Bernardus,  .swper  Cantica  "  :  « Inhu- 
niane  eorum  redarguis  opera,  quorum  onera 

—  •'  Vid.  sup.,  huj.,  lib.  c.  iii ,  §  9,  p.  130.  —  "Greg., 
Moral.,  lib.  XXIll,  c.  X.-  '» Isid.,  de  Sum.  Bon.,  Ub.  III, 
c.  XXXII,  sent.  1.  —  "  Aug.,  ad  Hieron.,  epist.  xv, 
al.  Lxxiil,  u.  3.  —  '5  Id.,  Reg.  ili,  c.  XL.  —  '«  Id.,  de 
verb.  Dom.,  serm.  xvi.  —  ''  Bern.,  t>j  Cant.,  serm.  xii, 
post  med.  —  (a)  C<xt,  edit.  quanto. 


refugis  :  temerarie  objurgat  virum  de  prae 
lio  revertentem  mulier  nens  in  domo.  » 

CAPUT  XXXVII. 

De  Remissione. 


Gregorius ,  in  Regisiro  '  :  «  Cum  in  sub- 
jecto  peccatum  non  corrigitur,  in  eos  qui 
praesunt  sententia  retorquetur.  »  Idem  *  : 
«  Uui  emendare  potest,  et  negligit,  partici- 
pem  se  proculdubio  delicti  constituit.  » 
Idem  ^  :  «  Satis  grave  est ,  si  illic  contingat 
habere  pravam  actionem  refugiuni ,  unde 
disciplinse  decet  prodire  censuram.  »  Idem  : 
a  Consentire  videtur  erranti,  qui  corrigenda 
ut  resecari  debeant  non  occurrit.  »  Idem,  in 
Moralibus ' :  «  Ssepe  quem  tentationis  certa- 
men  superare  non  valuit,  sua  deterius  secu- 
ritas  stravit.  Nam  dum  lassum  se  quisque  in 
otio  reniittit,  dissolutam  mentem  corruptori 
prostituit.  »  Idem  '  :  a  Zeli  iram  quia  Heli 
non  habuit,  motum  contra  se  implacabiliter 
supernce  ultionis  excitavit.  »  Idem  :  «Ple- 
rumque  dissoluta,  »  etc.j  supra,  de  Crude- 
litatc  '.  Idem  '  :  «  Dum  moderari  lingua 
otiosa  verba  negligit,  more  inolitae  remis- 
sionis  capta ,  audax  ad  noxia  prorumpit  :  et 
dum  gulffi  incumbitur,  ad  levitatis  protinus 
insaniam  proditur.  »  Idem  ,  in  Pastorali  *  : 
«  Si  inchoata  bona  fortis  operantis  manus  ad 
perfectionem  non  sublevat,  ipsa  operandi 
remissio  contra  hoc,  quod  operatum  est, 
pugnat.  B  Idem,  super  Ezechielem  ^  :  «  Su- 
per  ea  mala,  quae  propria  habemus ,  alienas 
quoque  mortes  addimus  :  quia  tot  occidi- 
mus,  quot  ad  mortem  ire  quotidie  tepidi  et 
tacentes  videmus.  »  Isidorus,  de  Summo 
JBono  '"  :  «  Multos  remissa  conversio  in  pri- 
stinos  errores  reducit,  ac  vivendi  lepore  re- 
solvit.  Horum  ergo  exempla  quisque  con- 

'  GiegOT.,  ad  Nobil.  SaiY/in.,  lib.  III ,  epist.  xxui, 
col.  H30. —  '  Id.,  o</  Bruidch.,  lih.  IX,  epist.  LXiv, 
col.  (477.  —  '  Id  ,  arf  liom.  exarch.,  lib.  IV  , 
epist.  xviii,col.  UT3.  —  *  Id.,  Morul.,  lib.  II,  c.  xxvii, 
clrca  tued.  —  ^  Ibid.,  lib.  V,  c.  xxxi,  post  med.  — 
•  Vid.  sup.,  huj.  lib.  c.  xxiv  ,  p.  i;;o.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  X,  c.  ix.  —  *  Id.,  Pastor.,  p.  II,  c.  i, 
admon.  35.  —  "  Id.,  in  Ezech.,  hom.    xi,  anle  med. 

TOM.    VII. 


DE  PERICULOSIS.  m 

versus  evita ,  ne  cum  timorem  Dei  a  tepore 
incipi.s,  rursus  mundanis  erroribus  immer- 
garis.  »  Augustinus ,  in  Sermone  :  «  Qui 
errantem  non  corripuerit,  de  negligentia 
judicabitur;  quiautemclam  pro  eo  non  ora- 
verit,  de  pernicie  condemnabitur.  »  Idem, 
in  Regula  "  :  «  Magis  innocentes  non  estis, 
si  iratres  vestros ,  quos  judicando  corrigere 
potestis,  tacendo  perire  permittitis. » Idem  " : 
>(  Tu  vulnus  fratris  contemnis;  tu  eum  vi- 
des  perire,  et  negligis;  pejor  es  tacendo, 
quam  ille  convitiando.  »  Idem,  in  Epistola : 
«  Sicut  non  est  beneficentiae  adjuvaudo  effi- 
cere,  -at  bonum  quod  majus  est  amittatur, 
ita  non  est  innocentiae  parcendo  sinere,  ut 


in  malum  gravius  incidatur.  »  Idem  " :  «  Ni- 
hil  est  infelicius  felicitate  peccantium ,  qua 
pcenalis  nutritur  impunitas,  et  mala  volun- 
tas  velut  hoslis  interior  roboratur.  »  Idem , 
de  Civitate  Dei  "  .•  « Illud  est  culpabile,  quod 
hi ,  qui  dissimiliter  vivunt ,  et  a  malorum 
factis  abhorreut,  parcunt  tamenpeccatis  alie- 
nis,  quse  dedocereautobjurgare  debercnt.  » 
Ambrosius,  super  Reati  immaculati:  «  Re- 
missas  excubias  callidus  insidiator  irrum- 
pit.  B  Bernardus,  de  Consideratione '' :  «  Mira 
res  satis  superque  :  episcopi  ad  manum  ha- 
bent  quibus  animas  credant,  et  cui  suas 
committant  facultates  non  inveniunt :  optimi 
videlicet  aestimatores,  qui  magnam  de  mi- 
nimis ,  parvam  aut  nuUam  de  maximis  cu- 
ram  gerant.  Sed  ut  liquido  datur  intelligi, 
patientius  ferimus  Christi  jacturam,  quam 
nostram.  »  Idem  '^ :  «  De  pretio  escarum  et 
numero  panum  cum  ministris  quotidiana 
discussio  est ;  rara  admodum  cum  presby- 
teris  celebratm-  collatio  de  peccatis  populo- 
rum.  Cadit  asina,  et  est  qui  sublevet  eam  : 
perit  anima,  et  nemo  qui  reputet :  nec  mi- 
rum ,  cum  nec  nostros  assiduos  sentiamus 
defectus.  »  Iilem  '^  ;  « Impunitas ,  incuriae 

—  ">  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  x,  sent.  1.  — 
"  Aug..  Beg.  Iii,  c  xxili.  —  '^  Id.,  de  oerb.  Dom., 
serm.  xvi,  ante  med.  —  "  Id,,  aa  Marcell.,  epist. 
V,  al.  cxxxviii,  n.  U.  —  "  Id.,  de  Civit.  Dei , 
lib.  I,  c.  IX.  —  '5  Bem.,  de  Consider.,  lib.  IV, 
post  med.  —  '5  Ibid.,  post  pauca.  —  "  Ibid.,  lib.  III, 
circa  Cu. 

n 


m  PIIARETRiE  LIB.  III 

soboles,  insolentise  mater,  radix  impuden- 
tias,  transgressionum  est  nutrix  :  et  beatus, 
si  omni  satagas  cura  malorum  omnium  pri- 
mam  parenfem  cavere  incuriam.  o  Idem  '  : 
« Impunitas  ausum  parit,  ausus  excessum. » 


CAPUT  XXXVIII. 

De  Acceptione  personce. 

Gregorins,  in  Homiliis  ' :  «  Judicare  digne 
de  subditis  nequeunt,  quiin  subditorum  cau- 
sis  sua  velodia,  vel  gratiam  sequuntur.  » 
Idem,  in  Moralibus '  :  «  Quia  ab  internis 
atque  invisibilibus  oculos  claudimus,  et  vi- 
sibilibus  pascimur ,  plerumque  hominem 
non  ex  eo  quod  ipse  est,  sed  ex  his  quae 
circa  ipsum  sunt,  veneramur  :  cumque  non 
intuemur  quid  ipse  sit,  sed  quid  possit ,  in 
acceptione  personarum,  non  ex  personis, 
sed  ex  rebus  adjacentibus  ducimur.  »  Isido- 
rus,  de  Summo  Bono  '  .•  «  Judices  iniqui  er- 
rant  a  verilate  seiitenlia?,  dum  intendunt  in 
qualitate  persona?;  et  exulcerant  saepejus- 
tos,  dum  improbe  defendunt  iniquos.  » 
Idem  '  :  «  Dives  muneribus  cito  corrumpit 
judicem ;  pauper  autem ,  dum  non  habet 
quod  offerat,  non  solum  audiri  contemnitur, 
sed  etiam  contra  veritatem  opprimitur.  » 
Idem  :  «  Quatuor  modis,  »  etc,  supra,  lib.  I, 
de  JudicVnis  ^.  Ilieronymus,  in  Glossa  Ma- 
laclme'' :  «  Inter  omnia  peccata  sacerdotum, 
quasi  maximum  notatur,  quod  non  causas^ 
sed  personas  considerant,  et,  despecto  justo 
paupei"e,  injustos  divites  honorant.  »  Idem, 
in  Glossa  Jsaice,  super  illud  '  :  Quare  atte- 
ritis  :  «  Nostri  principes,  cum  pauperes  de- 
linquentes  publice  arguant  et  confundant , 
divitibus  pejora  peccantibus  nec  nutum  fa- 
cinnt,  in  quorum  domibus  rapina  pauperum, 
dum  Ecclesia;  opes  sibi  thesaurizant,  et  eas 
in  dehcias  abutuntur,  quae  ad  sustentatio- 

'  Bern.,  de  Considerat.,  lib.  IV ,  prope  fin.  — 
»  Greg.,  in  Evaiig.,  lioiu.  xxvi,  ante  meii.  —  ^  IJ., 
Moral.,  lib.  V,  c.  1.  —  *  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 
c.  LVii,  sent.  2.  —  5  Ibid.,  c.  LViii,  seut.  4.  —  '  Vid. 
9up.,  lib.  I,  c.  xLV,  p.  60  —  '  Hierou.,  in  Malacli., 
II.  —  *  Isu.,   III,   io.  —  '  HierOD.,   in  Amos,  vl.  — 


nem  pauperum  dantur,  et  sibi  reservant, 
vel  propinquis  dislribuunt,  et  aliorum  ino- 
pias ,  suas  vel  suorura  divitias  faciunt.  » 
Idem,  in  homilia  super  Amos  ^  :  «  Quicum- 
que  aut  consanguinitate  aut  aniicitia,  et  e 
contrario,  vel  hostili  odio,  vel  inimicitiis  in 
judicando  ducitur,  pervertit  judicium  Chri- 
sti,  qui  est  justitia.  »  Ambrosius,  de  Offt- 
ciis  ^"  :«  Gratia  absit,  causse  merita  discer- 
nantur :  nihil  sic  opinionem,  imo  fidem  gra- 
vat,  quara  si  in  jmlicando  potentiori  dones 
causam  inferioris,  vel  pauperem  innocentem 
arguas  et  divitem  excuses  reum  culpae.  » 
Idem  "  :  «  Pronum  genus  hominum  favere 
honoratoribus.  »  Bernardus ,  de  Considera- 
tione  '- : «  Non  parvi  te  reum  peccati  sestimes, 
si  faeies  peccatorum  sumis,  et  non  potius 
causas  judicas  meritorum.  »  Seneca,  in  Epi- 
stola"  :  «  Hoc  laboramus  errore,  sic  nobis 
imponitur,  quod  neminem  aestimamus  eo 
quo  est,  sed  etiam  adjicimus  illi  et  ea,  qui- 
bus  adornatus  est.  Atqui  cum  voles  veram 
hominis  ffistimationem  inire,  et  scire  qualis 
sit,  nudum  inspice  :  ponat  patrimonium, 
ponat  honores,  et  alia  fortuna;  raendacia; 
corpus  ipsura  exuat;  aniraura  intuere,  qua- 
lis,  quantusque  sit,  alieno,  an  suo  magnus. » 

CAPUT   XXXIX. 

De  Scandalo. 

Gregorius,  suiper  Ezechielem  "  : « In  quan- 
tum  sine  peccato  possuraus  vitare  proximo- 
rum  Kcandalum ,  debemus.  Si  autera  de  ve- 
ritate  scandalum  sumitur,  utilius  permitti- 
tur  nasci  scandalura,  quam  verilas  relin- 
quatur.  »  Iilera ,  in  Pastorali  '^  :  «  Scire 
Praelati  debent,  qui  si  perversa  unquam 
perpetrant,  tot  mortibus  digni  sunt,  quot 
ad  subditos  suos  perditionis  exempla  trans- 
mitUmt.  »  Idem  "  :  «  Nemo  amplius  in  Ec- 

'»  Atnbros.,  de  Offic,  lili.  11,  c.  xxiv.  -  "  Ibid.  — 
'-  Bern.,  de  Consider.,  lib.  II,  circa  fiu.  —  "  Senec, 
Eijist.  Lxxvi,  post  med.  —  "  Greg.,  in  Ezech., 
bom.  VII,  aute  med.  —  ">  Id.,  Pastoral.,  p.  III,  c.  I, 
admon.  5,  non  longe  a  princ.  —  '*  Ibid.,  p.  \, 
c.  II. 


m  PERICULOSIS. 


163 


clesia  nocet,  quam  qui  perversa  ageas ,  no- 
men  vel  ordinem  sanctitatis  habet.  Delin- 
quentem  namque  hunc  reJarguere  nullus 
praesumit,  et  in  exemplum  culpa  vehemeu- 
ter  extenditur,  quando  pro  reverentia  ordi- 
nis  peccator  honoratur.  » Isidorus,  deswmno 
Bono '  :  «  Deteriores  sunt,  qui  sive  doctrina, 
sive  exempUs  vitam  moresque  bonorum  cor- 
rumpunt,  his  qui  substantias  aliorum  prae- 
diaque  diripiunt.  »  Augustinus,  de  Pasto- 
ribtts  :  «  Parum  est  malis  pastorihus,  »  etc, 
supra,  lib.  I,  de  Pmlatis  7nalis  '.  Idem ' : 
«  Qui  in  conspectu  populi  male  vivit,  quan- 
tum  in  illo  est,  eum,  a  quo  attenditur,  occi- 
dit.  »  Idem,  de  Singularitate  Clericorum  * : 
«  Eleazarus  maluit  vitam  suam  tormentis 
objicere,  quam  cuiquam  magister  perditio- 
nis  existere;  et  nos,  ubi  nulla  tormenta 
sunt ,  fluxibus  sohs  nolumus  anteponere 
fratres  salvandos ,  nec  contenti  sumus  sine 
ullis  cruciatibus  lam  nobis  prodesse,  quam 
caeteris. » Idem : «  Cum  Christus  agnus, »  etc, 
supra,  lib.  I ,  de  Clericis  '.  Idem  :  «  Sicut 
quod  ait  Apostolus,  »  etc,  supra ,  hb.  I,  de 
Continentia  gustus  ^  Joannes  Chrysosto- 
mus,  super  Joannem  :  «  Omnia  agamus  ne 
scandalizetur  proximus;  vitaetenim  etsi  valde 
recta  fuerit,  scandalum  aliis  prsebens,  omne 
perdit.  »  Bernardus,  in  Epistola  '  :  «  Con- 
stat,  ubi  veritas  deest ,  et  ubi  veritas  neces- 
saria  in  causa  non  est ,  nec  hcite  scandalum 
quod  a  quohbet  posse  committi ,  nec  juste 
praecipi ,  nec  innoxie  consentiri.  »  Idem  *  : 
a  Gum  carpuntur  vitia,  et  inde  scandalum 
oritur,  ipse  sibi  scandali  causa  est,  qui  fecit 
quod  argui  debeat,  non  ille  qui  arguit.  » 
Idem  '  :  «  Libenter  cai'ebo  quautolibet  etiam 
spirituali  quaestu,  qui  non  possit  acquiri, 
nisi  cum  scandalo.  Ubi  enim  scandalum,  ibi 
proculdubio  charitalis  est  detrimentum;  ubi 
autem  diminutio  charitatis ,  miror  quod  vel 

'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xxsviii,  sent.  5. — 
-  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  x\l,  p.  25.  —  s  Aug.,  de  1'aslor., 
c.  IV.  —  »  De  Singular.  Cleric,  c.  v,  circa  med.;  est 
apud  Cyprian.,  edit.  Pamel.—  '  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xxii, 
p.  .fi  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xxxvi,  p.  i08.  — 
'  Bern.,  ad  Adam  Monach.,  epist.  vii,  ante  med. — 
'  Id.,  ad  GuUel.,  epist.  Lxxviii,  post  med.  —  *  Id., 


quale  possit  spiritualis  exercitii  sperari  lu- 
crum.  B  Idem,  in  Sermonibus  '»  :  «  Si  Domi- 
nus  proprium  sanguinem  dedit  in  pretium 
redemptionis  animarum ,  non  tibi  videtur 
graviorem  sustinere  ab  eo  persecutionem , 
qui  suggestione  mala,  exemplo  pernicioso, 
scandali  occasione,  avertit  ab  eo  animas 
quas  redemit,  quam  ab  illo,  qui  sanguinem 
suum  fudit  ?  »  Idem  "  :  « Is  qui  exemplo  suo 
ad  remissius  agendum  caeteros  provocat, 
aut  singularitate  turbat,  aut  inquietat  cu- 
riositate ,  aut  impatientia  sua  et  murmura- 
tione  molestat,  aut  quocumque  modo  con- 
tristat  spiritum  Dei ,  qui  est  in  eis,  scanda- 
lizans  unum  de  minimis  istis  credentibus  in 
eum,  nonne  et  hic  manifeste  persequitur 
Christum  ?  » 

CAPUT   XL. 

De  Infamia. 

Gregorius,  in  Registro  '-  :«  Habet.hoc 
proprium  antiqui  hostis  invidia,  ut  quos  in 
pravomm  actuum  perpetratione ,  Deo  sibi 
resistente,  superare  non  valet,  opiniones 
eorum,  falsa  {«)  ad  praesens  simulando ,  di- 
laceret.  »  Idem,  in  Moralibus  "  :«  Sicut  bo- 
nus  odor  ex  virtute  est,  sic  fcetor  ex  vitio.  » 
Idem  " : «  Gravis  est  iniquitas,  quando  is,  qui 
perversus  est,  ostendere  et  alios  perversos 
molitur,  ut  inde  et  ipse  quasi  sanctus  appa- 
reat,  quod  alios  sanetos  non  esse  docuerit.  » 
Idem  '=  : «  Ne  immoderatis  laudibus  eleve- 
mur,  plerumque  miro  Redemptoris  nostri 
moderamine,  etiam  detractionibus  lacerari 
permittitur,  ut  cum  nos  vox  laudantis  ele- 
vat,  lingua  detrahentis  humiliet.  »  Augu.';- 
tinus,  de  Vita  communi  Clericorum  '^  : 
a  Quaerentes  licenliam  male  faciendi ,  quae- 
runt  sibi  exempla  male  viventium;  et  mul- 

Episi.  Ls.xxi,  ante  med.  —  "•  Id.,  m  Conver.  S.  Paul. 
serm.  i,  aute  mcd. —  "  Ihid.,  post  multum. —  "  Greg., 
ad  Justin.  Presby  ,  lib.  U,  epist.  xxiii,  co).  lOSB.  — 
'^  Greg.,  Moral.,  lib.  XIV,  c.  xivi,  circa  med.  — 
>'  Ibid.,  lib.  XII,  c.  XXV,  post  med.  —  "  Ibid., 
lib.  X.\ll ,  c.  V,  circa  med.  —  "■'  Aug.,  de  vil.  C/eric., 
ad  frat.  in  Eremo,  serm.  L!I1. 
(a)  Labb,  falsas. 


464 


PHARETR^E  LIB.  III. 


tos  infamant,  ut  socios  invenisse  ^ndeantur.  » 
Ideni '  :  «  Quia,  ut  ait  Apostolus  -,  specta- 
culum  facti  sumus  mundo,  et  angelis  et  ho- 
minibus,  qui  nos  amant,  quaerunt  quid  lau- 
dent  in  nobis;  qui  autem  nos  oderunt,  de- 
trahunt  nobis.  Nos  autem  in  medio  consti- 
tuti ,  adjuvanteDominoDeo  uostro,  etvitam 
nosfram  et  famam  sic  custodire  debemus,  ut 
non  erubescant  detractoribus  laudatores.  » 
Idem,  de  Si7igularite  clericorum, ' :  «  Pejus 
est  q»iam  mcechia,  continentiam  ducere  cri- 
minosam;  et  infamem  facere  sanctimoniam, 
blaspliemiam  ingerit  religioni.  »  Ambrosius, 
super  Lucam '  :  o  Judicia  hominum  saepe 
falluntur,  utet  injustis  justitiae  gratiam  fre- 
quenter  ascribant ,  et  justum  aut  odio  per- 
sequantur,  aut  mendacio  decolorent.  »  Idem, 
in  Epistola  ^ :  o  Quid  est  quod  magis  pubh- 
cum  sit,  quam  offensa  pudoris,  et  defloratio 
\-irgiuitatis?  Nihil  profeclo,  quod  magis  se 
prodat,  quam  castitatis  dispendium.  » 

CAPUT   XLI. 

De  quatuor  affectionibus. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ^ :  «  Meus  nostra 
a  secreti  interioris  securo  gaudio  esclusa , 
modo  spe  decipitur,  modo  pavore  vexatur, 
modo  deficiendo  dolore  dejicitur,  modo  falsa 
hilaritate  relevatur.  »  Idem''  :  «  Quamvis 
Trinitatis  imaginem  in  natura  servemus, 
vanis  tamen  deleelationis  motibus  pertur- 
bati ,  in  conversalione  nostra  deUnquimus  : 
ut  modis  nos  semper  alternantibus  cupido 
concutiat ,  metus  frangat ,  Iselitia  mulceat , 
dolor  affligat.  »  Augustinus ,  de  Libero  Ar- 
bitrio :  «  Voluntas  mala ,  sive  cupiditate  i-a- 
piatm-,  sive  timore  revocetur,  sive  latitia 
diflundatur,  sive  tristitia  contrahatur,  atque 
in  his  omnibus  perturbationibus  animi,  quae- 
cumque  sunt,  aliis  vel  eo  tempore  graviora 

=  Aug.,  de  vit.  Cleric,  ad  frat.  in  eremo,  serm.  Liil. 

—  =  1  Cor.,  IV,  9.  —  'De  Singular.  Cleric,  c.  v,  anle 
med.;  esl  apud  Cyprian.,  odit.  Pamel.  —  *  Ambios., 
in  Luc,  lib.  I,  n.  18.—  »  Id  ,  Episl.hh.  VI,  episL  ILVI. 

—  •  Grea.,  Moral.,  lib.  VIII,  c.  xx,  circa  med.  — 
'  Ibid.,  lib.  X,  c.  ix,  circa  med    —  '  Ambros.,  ad 


contemnat  et  perferat ,  potest  etiam  sine  al- 
terius  spiritus  instinctu  se  ipsa  decipere.  » 
Ambrosius ,  in  Epistola «  :  «  Sapieus  non 
metu  frangitur,  nec  potestate  mutatur ;  non 
altoUitur  prosperis ,  nec  tristibus  mergitur. 
Ubi  euim  sapientia ,  ibi  virtus  animi ,  ibi 
constantia ,  ibi  fortitudo.  »  Idem ,  de  Virgi- 
nitate ' :  «  Sunt  animae,  velut  quatuor  equi, 
quatuor  afiectiones  :  ira,  cupiditas,  volup- 
tas ,  timor  :  quibus  furentibus  cum  coeperit 
agi ,  nequaquam  se  ipsa  cognoscit.  »  Hiero- 
nymus ,  in  originaU  super  Joelem  ">  :  «  Ca- 
vendum  est,  ne  aegritudo  ,  quasi  eruca,  nos 
comedat ,  ne  locusta  vastet ,  gaudio  huc  il- 
lucque  volitans ,  et  gesliente  laetitia  per  di- 
versa  sejactans;  nebruchus,  id  est  pavor 
et  futurorum  metus,  radices  sapientiae  de- 
voret ;  ne  rubigo ,  scilicet  desiderium  futu- 
rorum ,  res  inutiles  concupiscat ,  el,  nos  per- 
ferat  ad  ruinam.  »  Doelius ,  de  Consola- 
tione  "  : 

Vivere  si  vis 
Tramite  reclo, 
Gaudia  pelle, 
Pelle  limorem, 
Spemque  fugalo, 
Nec  dolor  adsit. 

CAPUT  XLIL 

De  Timore. 

Gregorius ,  in  Moralibus :  a  Saepe  non- 
nuUi,  dum  temporalia  adversa  pertimes- 
cunl,  districtionis  aeternae  animadversionem 
abjiciunt.  »  Idem  '* :  «  Quisquis  praesentem 
gloriam  quaerit,  profecto  despeclum  inetuit : 
qui  semper  ad  lucra  mhiat ,  semper  videli- 
cet  damna  formidat.  »  Idem  "  :  «  .\Iagna  est 
securitas  cordis  ,  nil  concupiscenliaj  habere 
saecularis.  Nam  si  ad  terrrenaconcupiscenda 
cor  inhiat,  seciu-um  tranquUlumque  esse 
nullatenus  potest :  quia  aut  uon  habita  con- 
cupiscit ,  ut  habeat ;  aut  habita  metuit ,  ne 
amittat.  »  Idem  '■' :  «  Multos  saepe  vidimus  vi- 

Simplician.,  in  Psal.  civ.  — '  ld.,  de  Virgin.,  lib.  III, 
post  med.  —  1»  Hieron.,  in  Joel ,  i,  4.  —  "  Boet., 
de  Consol.  philos.,  lib.  I,  metr.  9.  —  "  Grcg.,  iloral., 
lib.  X,  c.  XII,  posl  med.  —  '=  Ibid.,  lib.  XJtll,  c.  x, 
cii-ca  med.  —  "  Ibid.,  lib.  XXX,  c.  xii,  aute  med. 


tam  quidem  sanctae  conversationis  appe- 
tere ;  sed  ne  hanc  assequi  valeant ,  modo 
irrucntes  casus,  modo  futura  adversa  for- 
midare.  Qui  incerta  mala  dum  quasi  cauti 
conspiciunt ,  in  peccatorum  suorum  vincu- 
lis  incauti  retinentur.  »  Idem,  in  Pastorali^ : 
«  Plerumque  utilius  apud  pusillanimes  pro- 
ficiDius,  si  eorum  bene  gesta  memoramus.  » 
Idt-m ' :  «  Ignorat  mens  gratiam  libertatis , 
quam  ligat  servitus  timoris.  »  Auguslinus , 
de  Libero  Arbitrio ' :  «  Nulla re  fruituranima 
cum  libertate ,  nisi  qua  fruitur  cum  securi- 
tate.  Nemo  autem  securus  est  in  his  bonis , 
quse  potest  invitus  amittere. »  Joannes  Chry- 
sostomus,  de  Compunctione  :  «  Multa  inho- 
nesta  et  indigna  committere ,  non  pauper- 
tas ,  sed  pusillanimitas  facit.  Joannes  Chry- 
sostomus,  super  Matthwum  * :  «  Facile  deviat 
a  justitia ,  qui  in  causis  non  Deum ,  sed 
hominem  formidat.  Huic  peccandi  differt  fa- 
eultatem,  sed  non  aufert  voluntatem.  »  Isi- 
dorus ,  de  Summo  Bono  "^ :  «  Multi  cupiunt 
convolare  ad  gratiam  Dei,  sed  timent  carere 
oblectamentis  inundi :  provocat  quidem  eos 
amor  Christi,  sed  revocat  eos  cupiditas  sse- 
cuh.  »  Idem^  :  «  Qai  metu  potestatis  verita- 
tem  occultat ,  ejusdem  veritatis  iracundiam 
sibi  coehtus  provocat ;  quia  plus  pertimescit 
hominem  ,  quam  divinam  metuat  indigna- 
tionem.  »  Idem  :  «  Mulli  sacerdotes,  »  supra, 
libro  I ,  de  Sacerdotibus  malis  \  Gassiodo- 
rus ,  super  illud  Psalmi  '^ :  Illic  trepidave- 
runt  timore :  «  Sicut  cautela  est  opportune 
timere,  ita  ignavia  est  inepte  trepidare.  o 
Bernardus ,  in  Epistola '  :  «  Quaeso  te,  quod 
memoriale  virtutis ,  quae  laus  disciphuEe  , 
quis  scientiae  profectus ,  vel  artis  fructus , 
trepidare  timore ,  ubi  non  est  timor,  et  ti- 
morem  Domini  derelinquere  ?  Quam  salu- 
brius  disceres  Dominum  Jesum  Christum , 
et  hunc  crucifixum  1  quam  utique  scientiam 


'  Greg.,  Pastoral.,  p.  III,  c  i,  admon.  9,  circa  med. 
—  '  Ibid  ,  admon.  14,  non  procul  a  princ.  —  '  Aug., 
de  Lib.  Arb.,  ILb.  U,  c.  xiv.  — »  Chrysost.,  1«  Mailh., 
hom.  XVI.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xxil, 
sent.  3.  —  «  Ibid.,  c.  xxix,  sent.  7.  —  '  Vid.  sup., 
Ub.  1,  c.  XXI,  p.  33.  —  '  Psal.  XIII,   10. —  '  Beru., 


DE  PERICULOSIS.  i65 

haud  lacilc ,  nisi  qui  muiido  crucifixus  est , 
apprehendit. »  Idem  "  :«  Sicut  sanctis  et  elec- 
tis  tribulatio  operatur  patientiam ,  patientia 
probationem,  probatio  spem,  spes  autem 
non  conluudit;  sic  damnandis  et  reprobis 
tribulatio  parit  e  contrario  pusillanimitatem, 
pusillanimitas  perlurbationem ,  perturbatio 
desperationem  ,  et  illa  interimit.  »  Idem ,  de 
Contemi)tu  "  :  «  Yocat  magni  consilii  Ange- 
lus ;  quid  opus  est ,  ut  aliena  consilia  praes- 
tolerio  ?  quis  enim  fidelior,  quisve  sapienlior 
illo  ?  Deduc  me ,  Domine  ,  et  deducar ;  for- 
tior  esto ,  et  invalesce.  »  Idem  '^ :  «  0  si  cog- 
novissetis ,  miseri ,  et  vos  !  Mutatis ,  non 
effugitis  pcenitenliam :  nam  malum  impu- 
nitum  esse  non  potest.  Quod  non  punitur 
hic  propria  voluntate,  punietur  alibi  sine 
fine.  Misera  sane  et  extremae  plena  demen- 
tiae  commutatio ,  humanum  declinare  labo- 
rem ,  et  paratum  diabolo  stridorem  eligere 
sempiternum.  »  Idem  :  «  Videmus  pauperes 
aliquos,  »  etc,  supra,  libro  II,  de  Beatitu- 
dine  ".  Seneca ,  in  Epistola  '* :  «  Plura  sunt 
quse  nosterreut,  quam  quaepremunt ;  etsa?- 
pius  opinione,  quam  re  laboramus.  »  Idem  '^ : 
«  Expavescimus  dubia  pro  certis ;  non  ser- 
vamus  modum  rerum ;  statim  in  timore  ve- 
nit  scrupulus.  »  Idem  ''  :  «  Delicati  timent 
mortem,  cui  vitam  suam  fecere  similem.  » 
Idem  "  : «  Quemcumque  ex  illis  felicibus  ele- 
geris,  mulla  trahentibus,  multa  portanti- 
bus,  videbis  illum  comiti  onerique  timen- 
tem.  B 


CAPUT  XLIII. 

De  Dolore. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  "  : «  Saepe  gravi- 
tatem  cordis,  quasi  subjuucla  ex  Iatei'e, 
tristitia  sequitur,  atque  omne  opus,  quod 
mens  bona  intentione  inchoat,  haec  velamine 

Epist.  cviii,  anle  med.  —  "  Id.,  Epist.  xxxii,  ante 
med.  —  "  Id.,  super  Ecce  nos  relig.,  ante  med.  — 
"  Ibid.,  anle  med.  —  "  Viil.  sup.,  lib.  II,  c.  XLViii, 
p.  122.  —  "  Seuec,  Epist.  xiii,  unte  med.  —  '^  Ibid., 
post  med.  —  '"  Id.,  Epist.  Lxxxii,  ante  med.  — 
"  Id.,  Epiit.  LVii,  versus  fin.  —  '«  Greg.,  Moral., 
lib.  I,  c.  XIX,  ante  med. 


«66  PHARETR 

mceiorisobumbrat.  »  Idem  '  :  «Fructum  non 
habeut  laraenta ,  quffi  student  cum  gemitu 
desiderare  peritura.  »  Idem» :  «  Undeillelu- 
cet ,  qui  potestatem  suscipit,  indc  perversus 
quisque,  qui  corrigi  metuit,  in  tristitia  te- 
nebrescit.  »  Joaimes  Chrysostomus  ,  super 
Matlhceuin :  «  Aaimal  invidia  vulneratum , 
non  soUim  causa  idonea ,  sed  etiam  levis  oc- 
casio  excitat  in  dolorem.  »  Bernardus,  in 
Epistola^ :  «  Non  plane  bonus  color,  si  saiic- 
torum  quispiam  anxie  ferre  abjeclionem 
suam  videatur ,  de  qua  etiam  non  gaudere 
et  non  gloriari  minus  est  a  perfecto.  »  Idem 
in  Sermone :  «  Omnino ,  quantum  in  se  est , 
inhonorat  eum,  3  quo  vocatus  est,  quisquis 
in  ejus  servitio  in  tristitia  permanet  et  ran- 
core  :  ea ,  dico,  tristitia  qus  secundum  sse- 
culum  est ,  et  mortem  operatur.  »  Seneca  , 
in  Epistola  '  :  «  Qujedam  nos  magis  lor- 
quent,  quam  debeut;  quaedam  ante  torquent, 
quani  debent ;  quaedam  torquent ,  cura  om- 
nino  non  debent :  sic  aut  augemus  dolorem, 
aut  praeoccupamus ,  aut  fingimus.  » 

CAPUT  XLIV. 

De  Confidentia. 

Gregorius,  in  Moralibus  ^  .•  «  Quasi  in 
aquis  defluentibus  fundamentum  ponere,  est 
in  rebus  labentibus  spei  fiduciam  velle  soli- 
dare.  »  Augustinus ,  de  Singiilaritate  Cleri- 
conirn  ^ :  «  Adversa  est  confidentia ,  quae  in 
periculis  vitam  suam  quasi  pro  certo  com- 
mendat;  et  lubrica  spes  est,  quae  inter 
fomenta  peccati  salvari  se  sperat.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bono  '  :  «  Qui  male  agere  non 
desistunt,  vanaspe  indulgentiam  de  Dei  pie- 
tate  requirunt,  quam  quidem  recte  require- 
rent,  si  ab  actione  prava  cessarent.  »  Idem  : 
«  Qui  hic  de  bono  laudem  appetit,  spem  per- 
dit,  et  gloriam  mercedis  in  futuro  non  reci- 

'  Greg.,  iloral.,  lib.  XI,  c.  v,  in  fiu.  —  =  Ibid., 
lib.  XVI,  c.  ixv,  posl  med.  —  '  Beru.,  Epist.  ccXLr.t, 
.inl'!  med.  —  '  Senec,  Epist.  xm,  aule'  med.  — 
'  Oreg  ,  Moral.,  lib.  XXII,  c,  il,  non  longe  a  priQc. 
—  '  De  Singul.  Cleric  ,  c.  II ;  est  apud  Cvprian., 
edit.  Pamel.  —  ■"  Isid..  de  Sum.  Bon.,  lib.  li,  c.  iv, 
»eut.  3.  — «  Bern.,  in  Psal.  Quiliabitat,  serm.  1,  circa 


.«  LiB.  in. 

pit.  »  Bernardus,  super  Qui  habitat ' :  «  Sunt 
qni  sperant  in  Domino ,  sed  frustra,  quia  sic 
de  misericordia  ejus  sibi  ipsis  blandiuntur, 
ut  a  peccatis  non  emendentur.  Vana  est 
omnino  spes  ista ;  et  haec  confundit,  eo  quod 
charitas  dcsit.  »  Idem  in  Sertnonibus  '  : 
«  Est  infidelis  flducia,  solius  utique  male- 
dictionis  capax,  cum  videlicet  in  spe  pecca- 
mus.  »  Seneca,  in  Epistola  '"  : «  Vitate  quae 
vulgo  placent,  quaj  casus  tribuit ;  ad  omne 
fortuitum  bonum  suspiciosi  pavidique  sub- 
sistite  :  nam  fera  et  piscis,  spe  aliqua  oble- 
ctante,  decipitur.  » 

CAPUT  XLV. 

De  Lcetitia. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  A  veritatis 
pabulo  jejuni  sunt,  qui  in  hac  peregrinatio- 
nis  inopia  Isetantur.  »  Mem  :  «  Quisqiiis  in 
se  gaudere  appetit,  eo  ipso  jam  in  luctu  est, 
quo  a  vera  laetitia  recessit.  »  Idem  "  :  «  Sae- 
pe  se  bono  operi  laetitia  immoderata  sub- 
jungit;  cumque  plus  mentem,  quam  decet, 
hilai'escere  exigit,  ab  actione  bona  omne 
pondus  gravitatis  repellit.  »  Idem  "  :  «  Prae- 
nuntia  tribulationis  est  laetitia  satietatis.  » 
Idem,  in  HomiUis  "  ;  «  Si  qua  est  praesenlis 
temporis ,  ita  est  agenda  laetitia ,  ut  nun- 
quam  amaritudo  sequentis  judicii  recedat  a 
memoria.  »  Idem  ''  :  «  Nemo  potest  et  hic 
gaudere  cum  sseculo,  et  illic  regucire  cum 
Domino.»  Augustinus,  de  Confessionibiis  "  : 
«  Volentes  gaudere  extrinsecus ,  facile  eva- 
nescunt,  eteffunduntur  {a\  in  eaquae  videntur 
et  temporalia  snnt,  et  imagines  eorum  fame- 
lica  cogitatione  lambunt;  et  o  si  fatigentur 
iiiedia,  et  dicant  "  :  Quis  ostendet  nobis 
bona?»  Idem  :  «  Cur  ambulamus,»  etc, 
supra,  de  Continentia  auditus,  lib.  II ".  Idem 

med.  —  '■'  Id  ,  in  Annunt.  Dom.,  serm.  iii.  — 
'"  Sencc,  Epist.  viil,  ante  med.  —  "  Greg.,  iloral., 
lib.  V,  c.  VII,  non  longe  a  princ.  —  ''  Ibid.,  lib.  1, 
e.  .<ix,  ante  mt^d.  —  '*  ibid.,  lib.  II,  c.  ;x,  non  longe 
a  princ.  —  "  Id,,  in  Evang.,  hom.  xx.^ix,  ante  med. 
—  '5  Ibid,,  liom.  II,  ciroa  fin.  —  '•  Aug.,  Con/eas., 
lib.  IX,  c.  IV.  —  "  Psai.  iv,  6.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II, 
c.  xixix,  p.  111.  —  (0)  C(et.  edit.  offendunlur. 


DE  PERICULOSIS. 


167 


ia  Sermonihus  :  «  Frequenter  ridens  teger, 
ploratur  a  sanis.  »   Idfiii  :   «  Ut  quid  ani- 
mi,  »   etc,  supra,  lib.   II,  de  Conflictu'. 
Idem  super  Lucam  ^  :  «  Sajcnli  la^^titia  est 
impunita  nequitia.  »  Joannes  Clirysostomus, 
swper  Matthceum  '  :   «  Non  dat  Dominus 
ludere,  sed  diabolus.  »  idem  '  :  «  En  agon 
instat  nobis  difflcilis,  et  ad  invisibiles  nobis 
virtutes  coUuctatio   instat,   ad    spiritualia 
nequitiae  est  praelium,  ad  principatus  et  po- 
testates  est  bellum,  et  amabile  (a)  est,  stu- 
der.tes,  et    vigilantes,    et    erectos,    posse 
sylvestrem  illum   esercitum  sustinere.   Si 
ergo  riserimus,  et  luserimus,  et  desides  fue- 
rimus   ante    certamen ,    propria    cademus 
pigritia.  »  Basilius,  in  Regula  :  Jocus  re- 
missam  efflcit  animam,  et  negligentem  erga 
Dei  pra?cepta  ;   nec  delicta  sua  potest  ad 
memoriam  revocare  :    sed   obliviscens  ea , 
non  se  instigat  ad  poenitentiam ,  et  ita  pau- 
latim  omnibus  bonis  privatur.  »  Bernardus, 
de  Duodecim  Gradibus^  :  «  Inepte  laetum, 
aut  raro,  aut  nunquam  gementera  audies, 
lacrymantem   videbis  :   putes,  si  attendas, 
aut  sui  oblitum,  aut  ablutum  a  culpis.  In 
signis  scurrilitas,  in  fronte  hilaritas,  vanitas 
apparet  in  incessu ,  pronus  ad  jocum,  facilis 
ac  promptus  in  risu.  »  Idem ,  in  Epistola  ^ : 
«  Eia,  laetare,  juvenis,  in  adolescentia  tua,  ut 
decedente  pariter  cum  aetate  temporali  laeti- 
tia,  succedat,  quae  te  absorbeat,  aeterna  tris- 
titia.  »  Idem  '  :  «  Patriae  est,  non  exilii,  fre- 
quenlia  gaudiorum,  et  numerositas  festivi- 
tatum  cives  decet,  non  exules.  »  Seneca,  in 
Epistola^  :  «  Haec,  quibus  delectatm-  vul- 
gus,  tenuem  babent  ac  profusoriam  volup- 
tatem,  et  quodcumque  inventitium  gaudium 
est,  fundamento  caret. » 

CAPUT   XLVI. 

I)e  Vita. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Hoc  ipsum 
nostrum  vivere  quotidie  a  vita  transire  est, 

•  Vid.  sup.,  Ub.  II,  c.  XV,  p.  81.  —  '  Id.,  de  verb. 
(a)  Ccet.  edit.  admirabile.  Chrysost.  ipse  dyax^Tov. 


quia  dum  infantia  ad  pueritiam ,  pueritia  ad 
adolescentiam ,  adolescenlia  ad  juventutem, 
juventus  ad  senectutem,  senectus  transit  ad 
mortem,  in  cursu  vitae  praesentis  ipsis  suis 
augmentis  ad  detrimenta  impellitur.  » 
Idem  "> :«  Carnales  mentes  idcirco  praesentia 
diligunt,  quia  vita  carnis  quam  fugitiva  sit, 
minime  perpendunt  :  nam  si  velocitatem 
transitus  ejus  aspicerent,  hanc  eliam  pros- 
perantem  minime  amarent.  »  Idem  "  :  «  Hi 
vitam  caruis  quasi  permanentem  diligunt, 
qui  quanfa  sit  vitae  sequentis  aeternilas  non 
attendunt;  dumque  soliditatem  perennitatis 
non  considerant,  exilium  patriam,  tenebras 
lumeu,  cursum  stationem  puiant.  »  Idem, 
in  Registro  '-  :  «  Vita  nostra  naviganti  simi- 
lis  est  :  is  namque  qui  navigat,  stet,  sedeat, 
jaceat,  vadit,  quia  impulsu  navis  ducitur. 
Ita  ergo  et  nos  sumus,  quia  sive  vigilantes, 
sive  dormientes,  sive  jacentes,  sive  ambu- 
lantes,  sive  volentes,  sive  nolentes,  per 
momeula  temporum,  quotidie  ad  flnera  duci- 
mur. »  Augustinus,  de  YerbisDomini:  «  Scio 
ego,  »  etc.  supra,  capite  de  Dilatione  '\ 
Idera,  super  Psalmos  '»  :«  Omnis  malus,  aut 
ideo  vivit  ut  corrigatur ,  aut  ideo  vivit ,  ut 
per  illum  bonus  exerceatur.  »  Idem ,  de 
Verbis  Domini  '^  : «  Non  sunt  mali  dies,  quos 
agimus  in  corruptela  hujus  carnis,  inter 
tantas  difflcultates,  ubi  falsa  voluptas,  nulla 
gaudii  securitas,  timor  torquens,  cupiditas 
avida,  tristitia  arida?  Ecce  quam  mali  dies, 
et  tamen  rogant  Deum  homines,  ut  diu 
vivaiit.  Quid  est  autem  diu  vivere,  uisi  diu 
torqueri?»  Idem  :  »  Dicimus  :  Panem,n  etc, 
supra,  lib.  H,  de  Oratione  accepta '".  Seneca, 
in  Epistola  '"  :  «  Nemo  quam  bene  vivat, 

Dom.,  serm.  xxxvii,  al.  cLxxi,  □.  4.  —  '  Chrysost.,  in 
Malth.,  hom.  vi,  n.  6.—  '  Ibid.,  n.  7.—  ■•  Beru.,  de 
duod.  ijrad.  Humilit.,  grad.  3,  circa  med. —  '  Bern.,  ad 
Fulc.,  epist.  II,  noD  louge  a  fin.  —  '  Id.,  Epist.  CLXiiv, 
post  med.  —  '  Seiiec,  Epist.  xxxiii,  ante  med.  — 
9  GreK.,  Morat.,  lih.  XI,  c.  ult.,  circa  fin.  —  '»  Ibid., 
Iib.  IX,  c.  VI,  circa  fin.  —  "  Ibid.,  c.  vm,  in  princ.  — 
'-  !d.,  ad  Andrceam.  schol.,  lih.  VI,  epist.  xivi , 
col.  127i.  —  "  Vid.  sup.,  luij.  lib.  c.  xv,  p.  142.  — 
"  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  Liv.  —  ">  Id.,  de  verb.  Dom., 
serm.  xvii,  al.  lxxxiv,  n.  2.  —  '*  Vid  sup.,  lib.  II, 
c.  xLV,  p.  in.  —  "  Senec,  Epist.  xxii,  in  fin. 


168 


sed  quandiu,  curat 
contingere  ut  bene  vivant;  ut  diu,  nulli. » 
Idem  '  :  «  Nou  vivere  bonum  est ,  sed  bene 
vivere.  Itaque  sapiens  vivit  quantum  debet, 
non  quantum  potest;  videbit  ubi  victurus 
sit,  1)  etc,  infra,  lib.  IV,  cap.  de  Sapientm. 

CAPUT   XLVII. 

De  iliseria. 

Gregorius ,  in  Homtliis  -  :  «  Fastidio  no- 
stro  tabescimus,  et  longa  inediae  peste  fati- 
gamur;  et  quia  gustare  iutus  nolumus 
paratam  dulcedinem  ,  amamus  foras  miseri 
famem  nostram.  »  Idem ,  iu  Moralibus  '  : 
«  0  miseri,  qui  affectantes  laudes  homiuum, 
in  semetipsis  dissipant  fructus  laborum; 
cumque  se  ostendere  alienis  oculis  appelunt, 
damnant  quod  agunt !  »  Idem  *  :  «  Quod 
hoc ,  nisi  humanae  vitae  miseria  est ,  quod 
amissa  coelesti  patria  repulsus  homo  delec- 
tatur  exilio,  gravatur  curis,  et  tamen  co- 
gitare  dissimulat,  quam  grave  sit,  quia 
multa  cogitantur?  »  Idem ,  super  Ezechie- 
lem  ^  :  «  Necesse  est ,  ut  peccantes  tunc 
quoque  consideremus  amplius  miseros , 
quando  eos  inspicimus  in  culpa  sua  sine 
flagello  derelictos.  »  Augustinus,  de  Libero 
Arbilrio  '  :  «  Quid  tam  opus  habens  mise- 
ricordia ,  quam  miser  ?  et  quid  tam  iu- 
dignum  misericordia,  quam  superbus  mi- 
ser  ?  »  Idem,  de  Trinitate  :  «  Magna  homi- 
nis  miseria  est ,  cum  illo  non  esse ,  sine  quo 
non  potest  esse.  »  Idem,  de  Civitate  Dei : 
«  Qui  perverse  amat  cujuslibet  naturae  bo- 
num,  etiamsi  adipiscatur,  ipse  fit  in  bono 
malus,  etmiser,  meliore  privatus.  »  Isido- 
rus:  «  Mundi  amatores,  »  etc,  supra  de 
Occupatione  ' .  Hieronymus  :  «  Miseriae  de- 
liciis,  »  etc. ,  supra,  de  Voluptate  ^.  Ambro- 

'  Senec,  Epist.  lxi,  ante  med.  —  *  Greg.,  in 
Evang.,  hom.  xxxvl,  con  multum  a  princ.  —  '  Id., 
hloral.,  lib.  VIII,  c.  xxx,  ante  med  —  '  Ibid.,  lib.  XI, 
c.  VI,  ante  med. — » Id.,  in  Ezech.,  hom.  xii,  ante  med. 

—  '  Aug.,  de  Lib.  Arb.,  lib.  III,  c.  s.  —  '  Vid.  sup., 
huj.  lib.  c.  IV,  p.    134.  —  •  Ibid.  sup.  c.  xvi,  p.  143. 

—  '  Ambros.,  de  Fide  resurr.  —  '•  De  Spir.  el  Anim., 
c.  iLii,  inler  Op.  Aug.,  append.  toni.  VI.  —  ''  Bern., 


PHARETR^  LIB.  IIl. 

cum  omnibus  possit     sius ,  de  fide  Resurrectionis  ' 


«  Quid  nobis 
miserius,  qui  tanquam  spoliati  et  nudi  pro- 
jicimur  in  hanc  vitam  corpore  fragiles,  cor- 
de  lubrico,  imbecillo  animo,  auxii  ad  soUici- 
tudines,  desidiosi  ad  labores,  proni  ad 
voluptates  ?  »  Auctor  de  Spiritu  et  Anima  '» : 
«  Jugi  meditatione  animum  nostrum  exer- 
ceamus ,  et  consideremus  miserias  et  neces- 
sitates  nostras,  labores  et  dolores.  Lugentes 
enim  in  hanc  vitam  intravimus,  cum  labore 
vivimus ,  cum  dolore  et  timore  exituri  su- 
mus. »  Bernardus,  de  Libero  .irbitrio  "  : 
«  Nulla  verior  miseria,  quam  falsa  laetitia.  » 
Idem  :  «  Quotquot  degimus,  »  etc,  supra, 
lib.  I,  de  Homine  ".  Idem  :  «  Oramus  quo- 
tidie,  »  etc,  supra,  lib.  II,  de  Tentatione  ". 
Seneca,  in  Epistola  '*  :  «  Si  cui  sua  non  vi- 
dentur  amphssima ,  licet  totius  mundi  domi- 
nus  sit,  tamen  miser  est.  »  Idem  '^  :  o  Quid 
eo  miserius,  cui  beneficia  excidunt,  haerent 
injuriae?  Joannes  Chrysostomus,  super  Afaf- 
thceum  '*  :  «  0  miserrinius  mundus ,  et  mi- 
serrimi  qui  eum  sequuntur !  Semper  homi- 
nes  mundi  alta  opera  excluseruut  a  vita.  » 
Multa  in  capite  de  Renunciatione ,  hb.  IV  ''. 

CAPUT  XLVIII. 

De  Morte. 

Gregorius,  in  Homiliis  '*  :  «  Horam  ulti- 
mam  Dominus  noster  idcirco  nobis  voluit 
esse  incognitam ,  ut  semper  possit  esse  sus- 
pecta  :  ut  dutn  illam  prsevidere  non  possu- 
mus,  ad  illam  sine  intermissione  praepare- 
mur.  »  Idem,  in  Moralibus  "  :  «  Nil  sic  ad 
edomandum  desideriorum  carnalium  appe- 
titum  valet,  quam  ut  unusquisque  hoc,  quod 
vivum  diligit ,  mortuum  penset.  »  Idem  : 
«  Malilia  remanentium,  »  etc. ,  supra,  de 
Malitia  ".  Idem,  super  Ezechielem  "  : «  Esse 

de  Lili.  Arb.,  ante  med.  —  '-  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  vii, 
p.  19.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  i,  p.  65.  —  "  Senec, 
Epist.  l.v,  yersus  fin.  —  '^  jj.^  Efjist.  Lxxxi,  post  med. 

—  "  Chrysost.,  in  Matth.,  Op.  imperf.,  hom.  xli.  — 
"  Vid.  inf.,  hb.  IV,  c.  xvii.  —  >'  Greg.,  in  Evang., 
hom.  XIII,  posi  med.  —  "  Id.,  Morul.,  Ub.  XVI,  c.  ult. 

—  ^  Vid.  sup.,  huj.  lib.  c.  xxiii,  p.  149.  —  •'  Id.,  in 
Ezech.,  hom.  xvi.,  anlc  med. 


nobis  Conditor  noster  dieni  mortis  nostrse 
incognitum  voluit,  ut  duui  semper  igno- 
ratur,  semper  esse  proximus  credatur;  et 
tanto  quisque  sit  ferventior  in  operatione, 
quanto  et  incertus  est  de  vocatione.  »  Am- 
brosius,  de  Fide  Remnectionis '  :  «  Una 
est  mors  spiritalis,  alia  naturalis ,  lertia  poe- 
nalis.  »  Augustinus ,  de  Verbis  Domini  - : 
a  Agnoscat  se  homo  mortalera  ,  ut  frangat 
elationem  :  caetera  nostra,  et  bona,  et  mala, 
incerta  sunt;  sola  mors  certa  est.  »  Idem, 
super  Joannem  ' :  a  Inter  spem  et  despera- 
tionem  fluctuat  anima.  Quid  ergo  egit  Deus 
cum  periclitantibus  utroque  morbo  ?  Propter 
illos,  qui  desperatione  periclitantur,  propo- 
suit  indulgentiee  portum  ;  propter  illos,  qui 
spe  periclitantur,  fecit  diem  mortis  incer- 
tum.  »  Bernardus,  in  Meditationihus  '-  : 
«  Certum  est  quod  morieris,  et  incertum  est 
quando,  aut  quomodo ,  aut  ubi.  Quoniam 
ubique  te  mors  expectat,  tu  quoque,  si  sa- 
piens  fueris,  ubique  eam  expectabis.  »  Idem, 
in  Epistola  ^  :  «  0  quam  beati  mortui ,  qui 
in  Domino  moriuntur,  audientes  a  spiritu, 
ut  requiescant  jam  a  laboribus  suis !  Non 
hoc  solum  autem,  sed  succedit  jucunditas 
de  novitate ,  de  aeternitate  securitas.  » 
Idem  " :  «  Bona  mors  justi  propter  requiem ; 
melior  propter  novitatem;  optima  propter 
securitatem.  Contra  mors  peccatorum  pessi- 
ma.  Et  audi  unde  pessima  :  mala  siquidem 
in  amissione  mundi ;  pejor  in  separatione 
carnis;  pessima  in  vermis  ignisque  duplici 
contritione.  »  Idem  '  :  «  In  hac  vita,  quan- 
diu  durat,  compara  tibi  illam,  quse  semper 
durat.  Dum  vivis  in  carne ,  morere  mundo, 
ut,  post  mortem  carnis,  Deo  vivere  incipias. 
Quid  enim,  si  consciderit  mors  saccum  cor- 
poris  tui,  dum  te  subinde  circumdet  Isetitia? 
0  quam  beati  mortui ,  qui  in  Domino  mo- 
riuntur !  »  Idem,  in  Sermonibus  *  :  «  Quid 
in  rebus  humanis  certius  morte  ?  quid  hora 

'  Ambroa.,  rfe  Fid.  resurr.  —  »  Aug.,  deverb.  Dom., 
serm.  xxi,  al.  lxxxvii,  n.  2,  3.—  '  Id.,  in  Joan.,  tract. 
ixxiii,  D.  8.  —  '  Bern.,  Medit.,  c.  iii,  post  med.  — 
•  Id.,  ad  Rom.  suhd..  epist.  cv.  —  •  Ibid.,  conseq. — 
'Ibid.,  paiilo  ante. —  *  Id.,  de  Convers.ad  Cleric.,c.  xiv. 


DE  PERICULOSIS.  169 

mortis  iucertius  invenitur  ?  uon  miseratur 
inopiam,  non  reveretur  divitias,  nou  generi 
cujuslibet,  non  moribus,  non  ipsi  denique 
parcit  setati ;  ubique  senibus  est  in  januis, 
juvenibusininsidiis.  »  Interlinearis ' :  «Non 
debet  extolli  in  his  quse  agit,  qui  nescit  quo 
modo  huc  venit,  vel  quando,  et  quo  modo 
exibit.  »  Seneca,  in  Epistola  "* :  «  Junior  es; 
non  refert :  non  dinumerantur  anni ;  incer- 
lum  est,  quo  te  loco  mors  expectat :  itaque 
tu  illam  omni  loco  expecta. »  Idem  "  :«Per- 
cepit  sapientiam,  si  quis  tam  securus  mori- 
tiir,  quam  nascitur :  nunc  vero  trepidamus, 
cum  periculum  accesserit,  non  animus  no- 
bis,  non  color  constat ,  lacrymae  nihil  pro- 
futurse  cadunt.  Quid  est  turpius,  quam  in 
ipso  limine  securitatis  esse  soliicitum  ?  Causa 
autem  hsec  est ,  quod  inanes  onmium  bono- 
rum  sumus.  » 


CAPUT  XLIX. 

De  Judicio. 

Gregorius ,  in  Registro  '^  :  «  Kcce  mora 
non  erit,  et  ardente  ccelo,  ardente  terra, 
coruscantibus  elementis ,  cum  angelis  et 
archangelis,  cum  thronis  et  dominationibus, 
cum  principatibus  et  potestatibus  tremen- 
du3  judex  apparebit.  »  Idem,  super  Eze- 
chielem  '^  : «  Quse  mens  erit  hominis,  aeterni 
judicis  sententiam  non  formidantis?  Ibi  enim 
tunc  simul  cuncla  peccata  ante  oculos  re- 
deunt  :  ibi  omnia,  quse  cum  delectatione 
acta  sunt,  ad  memoriam  cum  pavore  revo- 
cantur.  Idem  "  :«  Redemptor  humani  gene- 
riscum  judex  apparuerit,  etspeciosus  justis, 
et  terribilis  erit  injustis.  Quem  enim  mau- 
suetum  aspicient  elecH,  hunc  eumdem  pa- 
vendum  atque  terribilem  conspicient  repro- 
bi.  »  Idem,  in  Moralibus  '^  :  «  Ille  post- 
modum  cum  Deo  judex  veniet ,  qui  hic  ei 

—  »  Gloss.  interlin.  in  Job,  xxxviii.—  ">  Senec, 
Epist.  XXV,  post.  med.  —  "  Id.,  Epist.  xxii,  versus 
fin.  —  "  Greg.,  ad  Mauric.  Aug.,  lib.  II,  epist.  Liil, 
indict.  11 ,  col.  1134.  —  "  Id.,  in  Ezech.,  hom.  ii,  post 
med.  —  "  Id  ,  hom.  vii,  longe  post  med.  —  '»  Id., 
Moral.,  lib.  XI,  c.  xiii,  non  longe  a  princ. 


m  PHARETiyB  LIB.  III 

modo  in  prece  familiaris  extiterit.  »  Idem  ' : 
a  Quisquis  stimulo  divini  amoris  excitatus, 
hic  possessa  reliquerit,  iu  judicio  procul 
dubio  culmen  judiciariae  potestatis  obti- 
neiiit.  B  Idem  '  :  «  Tunc  cum  lieo  judices 
veniunt,  qui  nunc  pro  Deo  injuste  judi- 
cantur.  »  Augustinus,  in  Epistola  '  :  «  Cum 
venerit  Dominus,et  illuminaverit  abscon- 
dita  tenebrarum  et  mauifestaverit  cogita- 
tiones  cordis,  tunc  niliil  latebit  proximum 
in  proximo ,  nec  e.rit  quod  suis  quisque 
aperiat-,  et  abscondat  alienis.  »  Idem,  de 
Civitate  Dei  '  :  «  In  illo  j  udicio  ,  vel  circa 
illud  judicium,  has  res  didicimus  esse  ven- 
turas :  Heliam  Thesbitem,  fldem  Judaeorum, 
Antichristum  persecuturum,  Christum  j  udi- 
caturum,  mortuorum  resurrectionem,  bono- 
rum  malorumque  discretionem,  mundi  con- 
flagrationem,  ejusdemque  renovationem.  » 
Idem,  de  Catechizandis  rudibus  ^ :  «  Juben- 
tur  servi  christiani  et  boni  fideles,  dominis 
suis  temporalilius^aequauimiter  fideliterque 
servire  :  quos  judicaturi  sunt,  si  usque  in 
finem  iniquos  invenerint ;  aut  cum  quibus 
aequaliter  regnaturi  sunt,  si  et  illi  ad  verum 
Deum  conversi  fuerint.  »  Hieronymus,  in 
originali  SMper  Joelem '  :  «  Moerorem  diei 
judicii,  et  tormenta  pereuntium,  ne  Sol  qui- 
dem  et  Luna,  astraque  Ccetera  poterunt  in- 
tueri ,  sed  retrahent  fulgorem  suum ,  et 
severitatem  judicantis,  reddentis  unicuique 
secundum  opus  suum,  in  caput  suum  aspi- 
cere  non  audebunt  :  non  quo  clementiora 
sunt  Dei  judicia,  sed  quo  omnis  creatura,  ia 
tormentis  aliorum ,  de  suo  judicio  perti- 
mescat.  »  Idem  :  «  Etiam  qui  sancti  sunt, 
praesentiam  Dei  absque  formidine  non  vide- 
bunt.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super  Mat- 
thmum  ■" :  «  In  illo  die  nihil  est  quod  respon- 
deamus,  ubi  ccelum  et  terra,  aqua,  Sol  et 
Luna^  dies  et  noctes,  et  totus  mundus  stabit 
adversum  nos  in  testimonium  peccatorum 


nostrorum  ;  et  si  omnia  taceant,  tamen  ipsae 
cogitationes  nostrae  et  ipsa  opera  specialiter 
stabunt  ante  oculos  nostros ,  accusantes  nos 
ante  Deum,  dicente  Apostolo  '  :  Cogitatio- 
nibiis  invicem  accusantibus ,  »  etc.  Ambro- 
sius,  super  Lucam '  :  «  Vae  mihi  est,  si  non 
peccata  mea  deflevero :  vffi  milii  est,  si  non 
media  nocte  surrexero  ad  confitendum  tibi, 
Domine  :  vffi  mihi ,  si  dolum  proximo  meo 
fecero  :  vae  mihi,  si  non  locutus  fuero  veri- 
tatem.  Ad  radicem  securis  posila  est :  faciat 
fructum  qui  potest  gralise ,  qui  debet  poeni- 
tentiae :  adest  Dominus ,  qui  fructum  requi- 
rat,  feeundos  vivificet,  steriles  reprehen- 
dat  (a). »  Isidorus,  deSummoBono  '" :«  Duae 
sunt  dilTerentiae ,  vel  ordines  hominum  in 
judicio  ,  hoc  est,  electorum  et  reproborum, 
qui  tamen  dividuntur  in  quatuor.  Perfec- 
torum  ordo  unus  est,  qui  cum  Domino  judi- 
cat ;  et  alius,  qui  judicatur  :  utrique  tamen 
cum  Christo  regnabunt.  Siuiiliter  ordo  re- 
proborum  partiturin  duobus,  duni  qui  intra 
Ecclesiam  sunt  mali,  judicandi  sunt  et  dam- 
nandi ;  qui  vero  extra  Ecclesiam  inveniendi 
sunt,  non  sunt  judicandi,  sed  tantum  dam- 
nandi.  »  Bernardus,  de  Contemptu  "  :«  Non 
unius  civitatis ,  aut  populi ,  aut  regionis 
unius,  sed  universitatis  judices  habent  prae- 
sidere  cum  Christo  :  non  solum  homines, 
sed  etiam  ipsos  angelos  judicabunt,  qui 
parenlem  ad  modicum  vaporem  praesentis 
gloriae  dedignantes  et  exsufflantes ,  impro- 
perium  Christi  universis  praeposuerunt  titu- 
lis  dignitatum '=  :  Nolite  timere ,  pusillus 
grex,  quoniam  complacuit  Patri  dare  vobis 
regnum.  »  Idem,  in  Epistola  "  :  «  Veniet, 
veniet  dies  judicii,  ubi  et  plus  valebunt  pura 
corda,  quam  astuta  verba,  et  conscientia 
bona,  quam  marsupia  plena,  quandoqufdem 
judex  ille  nec  falletur  verbis ,  uec  flectetur 
donis.  »  Idem ,  super  Cantica  '*  :  «  Quid  in 
Babylone  tutuin,  si  Hierusalem  manet  scru- 


'  Gieg.,  Moml.,lib.  X,  c.  ult.,  circa  princ. —  '  Ibid. 
—  '  Aug.,  ad  Ital.,  epist.  vi,  al.  xcil,  n.  2.—  '  Id., 
de  Ciuit.  Dei,  lib.  .\X,  c.  xxx.  —  s  |d.,  de  Cntech. 
Rud.,  c.  XX,  n.  37.—  "  Hieron.,  in  JoeL,  iii.—  '  Cbrys., 
in  Malth.,  Op.  imperf.,  hom.  xix.  —  '  Rom.,  i\,  15. 


—  "  Ambros.,  in  Luc.  Ili,  lib.  II,  n.  76.—  ">  Isid.,  de 
Suiii.  Bon.,  lib.  I,  c.  XXX,  seut.  10.  —  <'  Bern.,  super 
Ecce  nos  reliq.,  post  med.  —  •'  Luc,  xii,  32.  — 
''Bern.,  adRobert.,  epist.  i,circamed.—  "ld.,inCan<., 
setm.  Lv,  ante  med. —  (a)  Cat.  edit.  deprehendat. 


tinium  ?  b  Idem ,  de  Duodecim  Gradibus  '  : 
n  Cognoscetur  recte  Dominus  justitiam  fa- 
ciens,  qui  nunc  ignoratur  misericordiam 
qnaerens.  j>  Idem,  in  Sermonibus^  :  a  Nudi 
stabunt  ante  tribunal  Claiisti ,  ut  audiant 
vocem  judicii,  qui  ad  vocem  consilii  obdura- 
verunt  aures  suas.  Quid  enim  loquitur 
Deus?  Agite  poenitentiam ,  inquit.  Multi 
tamen  dissimulant ,  multi  continent  aures 
suas,  et  dicunt :  Durus  est  hic  sermo.  Non 
sic  impii,  non  sic,  cum  intonuerit  sermo 
durus,  et  verbum  asperum  :  Ite,  maledicti, 
in  ignem  ceternum.  »  Anselmus,  in  libro 
Meditationum  :  «  0  lignum  aridum  et  inu- 
tile,  aeternis  ignibus  dignum,  quid  respon- 
debis  in  illa  die^  cum  exigetur  a  te,  usque 
ad  ictum  oculi,  omne  tempus  vivendi  tibi 
impensum,  qualiter  fuerit  a  te  expensum? 
Tunc  quippe  condemnabitur  quidquid  fuerit 
inventum  in  te,  operis  vel  otii,  sermonis  et 
sileiitii,  usque  ad  minimam  cogitationem, 
efiam  quod  visisti,  si  non  fuerit  ad  volun- 
tatem  Dei  directum.  »  Idem  :  «  0  angustia! 
hinc  erunt  accusantia  peccata,  inde  terrens 
justitia,  subtus  patens  horridum  chaos  in- 
ferni ,  desuper  katus  judex,  intus  urens 
conscientia,  foris  ardens  mundus ;  et  si  ju- 
stus  vix  salvabitur ,  peccator  sic  depressus, 
in  quam  partem  se  premet  constrictus  ?  Ubi 
latebo?  ubi  apparebo?  Latere  erit  impossi- 
bile,  apparere  intolerabile.  »  Idem  :  «  Dies 
irae,  dies  illa,  etc.  Quid  dormitas,  anima 
tepida  et  digna  evomi?  Qui  non  expergi- 
scitur,  qui  non  tremit  ad  tantura  tonitruum, 
non  dormit,  sed  mortuus  est.  » 

CA.PUT  L. 

De   Damnatione. 

Gregorius ,  in  Moralibus  ' ;  «  Fit  miseris 
mors  sine  morte,  finis  sine  flne,  defectus  si- 
ne  defectu  :  quia  et  mors  vivit,  et  fmis  sem- 
per  incipit ,  et  deflcere  defectus  nescit :  mors 

'  Bern.,  tle  duod.  Grad.  hum.,  post  med.  —  '  Id., 
4e  verb.  Habac.,  serrn.  ante  fin.  —  •  Greg.,  Moral., 
lib.  IX,  c.  XXXIX,  circa  med.  —  '  Ibid.  —  »  Ibid., 
ante  med.  —  «  Id.,  in  Evang.,  hom.  xl,  post  med. 


DE  PERICITLOSIS.  i71 

perimit,  et  non  extinguit  :  dolor  cruciat, 
sed  nuUatenus  pavoremfugat :  flamma  com- 
burit,  sed  nequaquam  tenebras  diseutit.  » 
Idem  * :  «  In  iuferno  ignis  non  lucet  ad  con- 
soldtionem ;  et  tamen ,  ut  magis  torqueat , 
ad  ahquid  lucet.  Nam  sequaces  suos  secum 
in  tormento  reprobi  flamma  illustrante  vi- 
suri  sunt ,  quorum  amore  deliquerunt :  qua- 
tenus,  qui  eorum  vitam  carnaliter  contra 
picecepta  Conditoris  amarunt,  ipsorum  quo- 
que  interitus  eos  in  augmentum  suae  dam- 
nationis  affligat.  »  Idem  »  :  «  Sicut  in  domo 
Patris  mansiones  multce  sunt  pro  diversitate 
virtutis ,  sic  damnntos  diverso  supplicio  ge- 
hennseignibussubjicitdisparihtas  criminis. » 
Idem,  in  Homiliis '  :  a  Ut  peccatores  in  sup- 
phcio  amplius  puniantur,  et  eorum  vident 
gloriam,  quos  contempserunt,  et  de  ihorum 
etiam  pcenatorquentur,  quos  inutihter  ama- 
verunt.  »  Hieronymus,  in  originali  super 
Isaiam  :  «  In  consummatione  mundi ,  prae- 
teritaium  deliciarum  recordatio  erit  materia 
cruciatuum.  a  Augustinus,  in  Sermonibus  ' : 
«  Quare  in  inferno  mors  quaeritur,  et  non 
invenitur  ?  quia  quibus  in  hoc  saeculo  vita 
oQertur,  et  nolunt  accipere,  in  inferno  quae- 
rent  mortem,  et  non  poterunt  invenire.  » 
Idem  ,  in  Enchiridio  [a] '  :  «  Mitissima  sane 
omnium  pcena  erit  eorum  ,  qui  praeter  pec- 
catum ,  quod  originale  traxeruut ,  nuhum 
insuper  addiderunt;  et  in  caeteris,  qui  addi- 
derunt ,  tanto  ibi  quisque  tolerabihorem  ha- 
bebit  damnationem ,  quanto  hic  minorem 
habuit  iniquitatem.  »  Idem,  de  Catechizan- 
dis  rudibus  °  :  «  Sicut  nuhum  gaudium  re- 
rum  temporahum  ex  ahqua  parte  simile  po  - 
test  inveniri  gaudio  vitae  aeternae  ,  quam 
sancti  accepturi  sunt;  ita  nuhus  cruciatus 
poenarum  temporahum  potest  sempiternis 
iniquorum  cruciatibus  comparari.  »  Idem , 
de  Natura  boni  '"  :  «  Peccantes  in  suppliciis 
ordinantur.  Quia  ordinatio  eorum  naturae 
non  competit,  ideo  pcena  est ,  sed  quia  cul- 
—  7  Aug.,  de  Temp.,  serra.  ccLir,  al.  ccixix,  n.  4,  in 


app.  —  «  Id.,  Enchirid.,  c.   xciit.  —  '  Id.,  de  Catech, 
Rud.,  c.  XXII.  —  '»  Id.,  de  Nat.  Bon.,  c.  vii. 
(a)  Ceet.  edil.  Enchiridion, 


172  PHARETRiE  LIB.  III. 

pae  competit  ,  ideo  justitia  est.  n  Ideiu  '  :      calore  nascitur 


0  Melius  ordinatur  natura,  ut  juste  doleat  in 
supplicio,  quam  ut  impune  gaudeat  in  pec- 
cato.  »  Joannes  Chrysostonius ,  in  Sermo^ii- 
bus  :  «  Excludi  a  bonis  aeternis,  et  alienum 
efflci  ab  his,  quae  praeparata  sunt  sanctis, 
tanfum  generat  cruciatum,  tantum  dolorem, 
ut  etsi  nulla  estrinsecus  poena  torqueret, 
haec  sola  sufficeret. »  Idem  :  «  Non  putemus, 
quia  suppliciorum  nimietas  ipsa  dabit  flnem 
dolorum ;  sed  peccata  quidem  pcenas  accen- 
dent,  incorruptio  vero  animaB  et  corporis 
nullum  suppliciis  terminum  dabit.  »  Isido- 
rus,  in  Synomjmis ' :  «  Intende  auimo  quas- 
cumque  sajculi  poenas,  quoscumque  tormen- 
torum  dolores ,  quascumque  dolorum  acer- 
bitates,  oompara  hoc  totum  gehennae,  et 
leve  est  omne,  quod  pateris.  »  Fulgentius, 
inEpistola  :  «Principalia  suntduo  tormenta 
in  inferno  :  ibi  frigus  intolerabile ,  et  calor 
ignis  inextinguibihs.  Unde  iu  Evangeho  le- 
gitur  ' :  Illic  erit  fletits  et  stridor  dentium: 
fletus  namque  in  liquefactione  oculorum  de 


stridor  vero  dentium  de  fri- 
gore  oritur.  »  Bernardus,  in  Epistola  »  : 
«  Ob  hoc  proculdubio  inflexibilis  et  obstina- 
tae  nientis  punitur  aeternaliter  mahim  ,  hcet 
temporahter  perpetratum  ,  quia  quod  breve 
fuit  tempore  vel  opere ,  longum  esse  conslat 
in  pertinaci  voluntate.  »  Idem,  iu  Sermoni- 
bus :  «  Singuhs  excessibus ,  singulis  et  mem- 
bris ,  quae  arma  fuerant  iniquitatis ,  sua  de- 
betur  pcena  pro  quatitate  ,  vel  quantitate 
commissi.  in  quo  autem  membro  Creator 
amphus  offenditur,  peccator  gravius  torque- 
bitur.  B  Anselmus,  de  Similitiidinibus  '  : 
0  Partes  miseriae  sunt  turpitudo  ,  pondero- 
sitas,  imbecilhtas,  servitus,  inflrniitas,  anxie- 
tas,  vitae  brevitas,  insipientia,  discordia,  de- 
decus,  impotentia,  timor,  tristitia.  »  Auc- 
tor  de  Spiritu  et  Anima  '^ :  «  QuaeJam  animae 
iu  eisdem  locis,  in  quibus  culpam  commise- 
runt ,  puniuntur ;  quaedam  vero  abditis  re- 
ceptaculis  usque  ad  ultimam  resurrectio- 
nem  continentur  ,  sicut  unaquaeque  digna 
est  requie  et  miseria.  » 


'  Aug.,  de  Naf.  Bon.,  c.  ix.  — '  Isid.,  Synon.,  c.  I, 
ante  med. —  •  Matth.,  viii,  12.  —  '  Bern.,arf  Guarin. 


abb.,  epist.  ccliii. —  '  Anselm.,  de  Similit.,  c.  xlix.— 
«  De  Spir.  et  Anim.,  inter  Op.  S.  Aug.,  append.  tom.Vl. 


LIBER  QUARTUS 


IN    QUO 


DE    GRATIOSIS    AGITUR 


CAPUT  PRIMUM. 


Db  Voluntate. 


Gregorius,  in  Homiliis  '  :  «  Ante  Dei  ocu- 
los  nunquam  est  vacua  manus  a  munere,  si 
fuerit  arca  cordis  repleta  bona  voluntate.  » 
Hieronymus,  in  Epistola*:  «Certe  Cliristus 
pro  animi  voluntate  omnia  in  acceptum  re- 
fert.  Nemo  apostolis  pauperior  fuit,  et  nemo 
tantum  proDominodereliquit. »  Augustinus , 
de  vera  Religiotie ' :  «  Tales  servos  suos  me- 
liores  esse  Deus  judicavit ,  si  ei  servirent  li- 
beraliter.  Quod  nullo  modo  fieri  posset ,  si 
non  volunlate,  sed  necessitate  servirent.  » 
Idem,  deSpirituetLittera^  :  «Nemohabet 
inpotestate,  quid  ei  veniat  in  mentem  ;  sed 
consentire,  vel  dissentire,  propriBB  volun- 
tatis  est. »  Idem,  Contra  qvinqm  hcereses '  : 
«  Ad  compellenduLn  non  potest  esse  moles- 
tus  exactor,  cum  ad  reddendum  devotus  est 
debitor.  »  Idem  .•  «  Nemo  aliquid  ,  »  etc.,su- 
pra,  libro  II,  de  Churitate  '.  Idem  \  de  Ec- 
clesiasticis  Dogmatibus  :  «Nuilussanclus  et 
justus  caret  peccato ;  nec  tamen  ex  hoc  de- 
sinit  esse  justus  vel  sanrtus,  cum  affeclu  te- 
neat  sanctitatem.  »  Idem ,  de  Yiduitate  *  : 
«  Nostrum  est  velle ;  sed  voluntas  ipsa  et 
admonetur  ut  surgat,  et  sanatur  ut  valeat, 
el  dilatatur  ut  capiat,  et  impletur  ut  ha- 
beat. »  Idem,  dc  Solilnquiis  '  :  «  (Juanto  au- 
gelur  spes  videndae  illius ,  cui  vehementer 

'  Greg.,  iii.Evung.,  hom.  v,  circamed. —  '  Hieron., 
ad  Exuper.,  epist.  ixxv.  —  »  Aug.,  dc  ver.  Relig., 
c.  XIV.  —  *  Id.,  de  Spir.  c(  Litl.,  c.  xxxiv  —  =  Id., 
cont.quinrj.  Hasres.,  c.  I. —  ^  Vid.  sup.,  !ib.  II,  c.  xxv, 
p.  94.  —  '  Imo  Gemaad.,  de  Eccl.  Dogm.,  c.  lxxxv. 
:—  '  Aug.,  de  Viduil.  Boii.,  c.  xvii.  —  »  Id.,  Solil., 


aestuo,  pulchritudinis,  tanto  ad  illam  totus 
amor  voluntasque  convertitur. »  Idem,  de 
Agone  Christiano  '":«  Omnis  creatura ,  velit, 
nolit,  uni  Deo  et  Domino  suo  subjecta  est : 
sed  hoc  adinonemurj  ut  tota  voluntate  ser- 
viamus  Domino  Deo  nostro  :  quoniam  justus 
libei'aliter  servit;  injustus  autem  compedi- 
tus  servit.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super 
Matthwum^^  :  «  Voluntates  bonse  sic  suaves 
sunt  apud  Deum,  quemadmodum  apud  ho- 
mines  odoriferi  flores.  »  Idem  "  :  «  Sicut 
peccatum  opus  sine  voluutate  non  facit^  ita 
et  juslitia  ex  opere  non  consummatur^  nisi 
et  voluntas  affuerit.  »  Idem  :  «  Illa  est  glo- 
riosa ,  »  etc,  supra,  hbro  II ,  de  Continentia 
tactus.  Idem  '^*  :  «  Debet  voluntas,  »  etc, 
supra,  libro  II,  de  Gratia  '*.  »  Bernardus, 
de  Libero  Arbitrio  '^ :  «  Ordinatio  est  omni- 
moda  conversio  voluntatis  ad  Deum,  et  ex 
tota  se  voluntaria  devotaque  subjectio.  » 
Idem ,  in  Epistola  :  «  Regnum  Dei  intra  nos 
est.  Qaid  est  hoc  regnum?sana  et  libera  vo- 
luntas  hominis,  ita  se  conformans  voluntati 
Dei,  ut  nihil  velit  quod  sciat  ei  displicere, 
nihil  nolit  quod  sciat  ei  placere.  »  Auselmus, 
de  Similitudinihus  '°  :  «  'Voluntas  bona  est, 
quae  Dei  voluntati  subjecta  est ,  quando  id 
vult ,  quod  Deus  vult  illaiu  velle  debere ;  et 
justa  sive  recta  dicitui',  qua:ido  id,  quod 
Deus  vult  illani  velle  debere ,  amplectitur. » 
Idem  ''  :  o  Non  semper  velle  debemus  quod 

lib.  1,  c.  X.  —  '»  Id.,  de  Agon.  Chrisl.,  c.  Vll.  — 
"  Chrysost..  in  Miitlli.,  Op.  imperf.,  hom.  xxxix. 
—  "  Ibid.,  hom.  xxxil.  —  '■'  Vid.  sup.,  hb.  II, 
c.  xxxvii,  p.  140.  —  '  Vid.  ibid.,  c.  xvi,  p.  83.  — 
"  Bem.,  de  Lih.  Arti.,  ante  med.  —  "  Aoseln].,  de 
Similtt.,  c.  CLviil.  —  ''  Ibid.,  c.  CLU. 


174 


PHARETRjai  LIB.  IV. 


Deus  vult ;  sed  hoc  velle  debemus  ,  qiiod 
Deus  vult  nos  velle  debere.  » 

CAPUT  II. 

De  TranquiUitatc. 

Gregorius,  in  Begistro "  :  «  Nullius  vos  ibi 
liugua  implicet,  ubi  conscienlia  non  accusat. 
Quem  enim  conscienlia  defendit,  et  Inter  ac- 
cusatores  liber  est;  et  liber,  velsine  accusa- 
tione,  esse  non  potest,  si  sola ,  quae  interius 
audit,  conscientia  accusat.  »  Idem,  in  Mora- 
libus '  :  «  Piorum  conscientiae  grande  sibi 
conferri  prsemium  credunt,  cum  de  quibus- 
dani  modo  suis  illicitis  actionibus  arguun- 
tur.  Proponuat  (o)  enim  ante  oculos  cordis, 
quia  districtum  Dei  judicium  tnnto  verius 
tunc  super  eos  mitigabitur,  quanto  nunc 
acrius  homine  arguente  praevenitur.  »  Au- 
gustinus ,  de  Catechizandis  Rudibus ' : «  Tu 
qui  veram  requiem  ,  qua?  post  hanc  vitam 
Christiaais  promiltitur,  quaeris,  etiam  hic 
eam  inter  amarissimas  vitae  hujus  uioles- 
tias  suavem  gustabis,  si  ejus,  qui  eam  pro- 
misit,  praecepta  dilexeris.  Cilo  enim  senties 
dulciores  esse  fructus  justitiae ,  quam  ini- 
quitatis  ;  et  veriusatquejucundius  gaudebis 
de  bona  conscientia  inter  molestias,  quam 
de  mala  inter  deUcias. »  Idem ,  super  Gene- 
sim  ad  litteratn  '  :  «  Etiam  in  ipso  homine 
laetitia  quaedam  bonae  conscientiae  paradisus 
est.  Unde  et  Ecclesia  in  sanctis  temperanter, 
etpie,  et  juste  viventibus  paradisus  recte 
dicitur,  pollens  affluentia  gratiarum  castis- 
que  deiiciis,  »  Ambrosius  :  a  Bene  sibi  con- 
scius,  »  etc,  supra,  lib.  II ,  de  Constantia  ^ 
Isidorus,  de  Summo  Bono  «  :  b  Semper  con- 
scientia  servi  Dei,  humilis  esse  debet  et  tris- 
tis  :  ut  scilicet  per  humilitatem  uon  super- 
biat,  et  per  humilem  moerorem  cor  ad  las- 
civlani  non  dissolvat.  »  Bernardus  ,  super 

'  Greg.,  ad  Conslani.  Mediolan.,  lib.  Yl,  epist.  xiv, 
col.  12G1.  —  -  Id.,  MoraL,  lib.  XXVI,  c.  ii.—  '  Aug., 
de  Cutecli.  Hudih  ,  c.  XVI.—  *  Id.,  rfe  Genes.  ad  lill.,  liti. 
XII,  c.  .\xxiv.  —  s  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xx.tii,  p.  104.— 
'  Isiil.,  de  Sum.Bon.,  lib.  lil,  c.  ix,  seut.  3.  —  "  Bern., 

(a)  Ccet.  edil.  prseponunt. 


Cantica  ' :  «  Sufficit  adversum  os  loquen- 
tium  iniqua,  opinio  bonorum  cum  testimo- 
nio  conscientiae.  »  Idem  *  :  «  Omnis  gloria 
sanctorum  intus,  non  foris  est ;  hoc  est,  non 
in  flore  foeni ,  aut  in  ore  vulgi ,  sed  in  Do- 
mino. »  Idem  ,  de  Consideratione  '  :  «  Per- 
fecla  cui(]ue  et  absohita  excusatio  est ,  testi- 
monium  conscientia;  suae.  Mihi  enim  pro 
minimo  est ,  ut  ab  illis  judicer,  qui  dicunt 
bonum  malum ,  et  malum  bonum.  »  Idem  : 
«  Magnae  divitiae ,  bona  conscientia.  Et  re- 
vera,  quid  ditius  in  rebus,  aut  quid  dulcius. 
quid  in  teri"a  quietius,  atque  securius  ?  Bona 
conscienlia  damna  rerum  non  metuit ,  non 
verborum  contumelias,  non  corporis  crucia- 
tus ,  quippe  quae  et  morte  ipsa  magis  erigi- 
tur  quam  dejicitur. »  Idem  :  «  Bona  bonje 
conscientiae  revirescunt  in  laboribus,  non 
arescunt;  nec  in  morte  evanescunt ,  sed  re- 
florescunt ;  laetificant  viventem,  morientem 
consolantur,  reficiunt  mortuum,  nec  defl- 
ciunt  in  seternum.  »  Seneca,  in  Epistola  '"  : 
«  Sapiens  nunquam  sine  gaudio  est ;  gau- 
dium  aufem  hoc  non  nascitur  nisi  ex  virtu- 
tum  conscientia.  » 

CAPUT    III. 

De  Tacitumitaie. 

Gregorius,  in  Moralibus  " ;  «  Discrete  vi- 
cissitudinum  pensanda  sunt  tempora  :  ne 
aut,  cum  restringi  debet  lingua,  per  verba 
se  inutiliter  solvat;  aut,  cum  loqui  utiliter 
potest ,  semeti  psa  m  pigra  rest  ringat . » Idem  " : 
B  Si  ab  increpatione  idcirco  reticemus ,  quia 
contra  nos  insurgere  derisoris  odia  formida- 
mus ;  non  jam  lucra  Dei  quaerimus,  sed  nos- 
tra.  »  Idem  :  «  Proximorum  mala,  »  etc, 
supra,  hb.  II,  deConsensu^^.  Idem'':«Quo- 
ties  auditores  nostri  nostra  volunt  quasi  lau- 
dando  cognoscere,  non  autem  sua  perversa 

in  Canl.,  serm.  sxiv,  £uite  lued.  — *  Ibid.,  senn.  ixv, 
post  med.  —  '  Id  ,  de  Consider.,  lib.  U,  anbe  Bted.  — 
'"  Senec,  Epist.  Lix,  prope  fin.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib.  IX,  c.  XVII,  circa  fiu.  —  '-  Ibld.,  lib.  XX,  c.  xvii, 
clrca  fiu.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  iv,  p.  ti7.  — 
'♦  Greg.,  Moral.,  lib.  XXU ,  c.  xiii,  paulo  post  princ. 


DE  GRATIOSIS. 
mutare,  omnia  taceauius :  ne  ,si  ostentatio-      interrogatus  fueris 


m 


nis  studio  verbum  Dei  loquimur,  et  illorum 
culpa,  quae  erat,  esse  non  desinat,  et  nostra, 
quae  non  erat,  fiat.  [>>  Idem,  in  Homiliis  ' : 
«  Imitatione  Dei^  gloriosius  est  tacendo  in- 
juriam  fugere,  quam  respondendo  supe- 
rare.  »  Idera,  super  Ezechielem^ :  «  Quasi 
quoddam  nutrimentum  verbi  est  censura  si- 
lentii;  et  recte  per  excrescentem  quoque 
gratiam  sermonem  ^ccipit,  qui  ordinate  an- 
tea  per  humilitatem  tacet.  »  Ideni ':  «  Sicut 
mali  ideo  Deum  exasperant,  quia  loquuntur 
et  faciunt  mala;  ita  nonnunquam  boni  exas- 
perant,  quia  reticent  bona.  »  Idem,  in  Pas- 
toraW' :  «  Qui  proximi  mala  respiciunt,  et 
tameii  silentio  linguam  premunt,  quasi  cons- 
pectis  vulneribus,  usum  medicarninis  sub- 
trahunt,  et  eo  mortis  auctores  fiunt,  quo 
minus,  quem  poterant,  curare  volunt  [a).  » 
Hieronymus,  in  Epistola  " :  «  Nunquam  de 
mtdierum  formis  disputes ;  nec  quid  in  cu- 
jusquam  domo  agitur,  aha  domus  per  te  no- 
verit.  »  Augustinus,  de  Mendacio  ' :  «  Licet 
vel  dissertori,  ae  dis[iulatori,  ac  praedicatori 
rerum  aeternarum ,  vel  narratori  atque  pro- 
nunciatori  rerum  temporalium,  ad  sedifl- 
candarn  religionematquepietatem  pertinen- 
tium,  occultare  in  tempore  quidquid  occul- 
tandum  videtur;  mentiri  autem,  nunquam.  » 
Idem,  de  Baptismo  parvulorum  ' ;  «  Ubi  de 
re  obscurissima  disputatur,  non  adjuvanti- 
bus  divinarum  Scripturarum  certis  claris- 
que  documentis,  cohibere  se  debet  humana 
prassumptio,  nihil  faciens  in  partem  altei'am 
declinando.  »  Idem  :  «  iMagis  innocentes,  » 
elc,  supra,  lib.  III,  de  Remissione^.  Idem, 
ibidem  '  :  «  Tu  vulnus,  »  etc.  Isidorus,  in 
Synonymis  '° ;«  Tempore  congruo  loquere  ; 
tempore  congruo  tace;  nou  loquaris,  nisi 

'  Greg  ,  1«  Evang..  hom.  .xviii,  post  meJ.  —  -  Id., 
m  Ezeck.,  hom.  xi,  anie  mcd.  —  '  Ibid.,  bom.  ix, 
longe  po5t  med.  —  '  Id.,  Puntor.,  p.  III,  c.  l, 
admon.  13.  —  ^  Hieron.,  ad  Ncpolian.,  epist.  ii.  — 
'  Aug.,  de  Mcnd.  ad  Consent,,  c.  x.  —  "<  Id.,  de  Bapl. 
parvuL,  al.  de  Pcccator.  mcrit.  et  remiss.,  lib.  II, 
c.  XXXVI.  —  '  Vid.  sup.,  lib.  III,  c.  xxivij,  p.  IGI. 
—  '  Vid.  ibid.  —  "  Isid.,  Synon.,  c.  ix.  —  '•  Ibid., 

(a)  Al.  noluot. 


non  dicas,  priusquam 
audias.  »  Idem  "  :«  Ab  otioso  sermone  com- 
pesce  linguam ;  cave  fabulas  ineptas;  aniles 
fabulas  non  reijuiras ;  inania  verba  Hon  gar- 
rias.  »  Idem  '^ :  «  Vis  virfules  tuas  augere? 
prodere  noH.  »  Idem  '- :  «  Fuge  videri  quod 
esse  meruisti  :  quod  manifestando  potes 
amittere,  tacendo  custodi. »  Ambrosius,  super 
Lucam^'':  «  Rarior  tacendi  virtus,  quam  lo- 
quendi.  »  Idem,  de  Officiis'':»  Quamplures 
vidi  loquendo  in  peccatum  incidisse;  vix 
quemquam  tacendo  :  ideoque  tacere  nosse, 
quam  loqui,  difflcilius  est. » Idem'«:«  Quando 
nobis  aliquis  conviciatur,  lacessit,  ad  vio- 
lentiam  provocat,  ad  jurgium  vocat;  tunc 
silentium  exerceamus ,  tunc  muti  fleri  non 
erubescamus.  »  Bernardus,  de  Considera- 
tione  "  :  «  Utilis  semper  custodia  oris,  quae 
tamen  afTabilitatis  gratiam  non  excludat. 
Ergo  ubique  fraenanda  lingua  praeieps , 
maxime  autem  in  convivio.  »  Idem:  «  Nemo 
fratres,  »  etc,  infra,  de  Correptione  ".  Glossa 
in  Leviticum":«  Quod  gula  peccavit,  jeju- 
nium  corrigat :  qiiod  garrulitas  admisit,  si- 
lentium  deleal;  et  similiter  contrariis  cu- 
rentur  contraria.  » 

CAPUT  IV. 

De  Exercitio. 

Gregorius,  in  Registro  :  «  Apud  Domi- 
num  non  gradus  elegantior,  sed  vitae  me- 
horis  actio  comprobatur.  »  Idem  "  :  «  Qui 
ecclesiasticis  famulantur  obsequiis,  eccle- 
siastica ,  ut  possibilitas  exigit ,  debent  adi- 
pisci  subsidia.  »  idem  ^'  :  «Justitiam,  quam 
mente  geritis,  oportetcoramhominibusluce 
operum  demonstretis.  »  Idem,  in  Morali- 
bus  ^*;  «  Cum  opus  crescit,  praemii  fidueia 
proficit;  cum  vero  opus  torpaerit,  spes  a 

paulo  aule.  —  '-  Ibid.,  c.  .x.  —  "  Ibid.,  post  pauca. 
—  '*  Ambros.,  in  Luc,  xix,  lib.  IX,  n.  10.  — 
'5  Id.,  de  O/fic,  lib.  I,  c.  II.  —  '"  Ibid.,  c.  v.  — 
"  Beru.,  de  Consider..  lib.  IV,  versus  iin.  —  "  Vid. 
inf.,  c.  x.\xviii.  —  "  Gloss  in  Levil.,  xxv.  —  ^o  Greg., 
(id  Gaudcnt.  Nol  ,  lib.  IV,  epist.  xxvi,  col.ine.  — 
J'  Id.,  ad  r/icod.,  lib.  I,  c.  xLvi,  col.  H61.  —  "  Id., 
Aloral,,  lib.  VIII,  c.  III,  circa  fin. 


176 


reaiuneratioiie  lassescit.  »  Idem 
hac  vita  justonim  labor  est,  ut  semetipsos 
inveniaut;  invenientes  flendo  atque  corri- 
gendo  ad  meliora  perducant. »  Idem  * :  a  Sicut 
malis  securitas  praesens  labor  est ,  ita  bonis 
praesens  labor  perpetuam  securitatem  pa- 
rit.  »  Idem  '  :  «  Sancti  viri  minirae  exultant 
cum  cognoscunt  quae  faciant,  sed  cum  fa- 
ciunt  quae  cognoverunt  :  et  si  intelligendo 
congaudent  muneri  largitoris,  mcerentes 
tamcn  considerant  debitum  operis.  »  Idem, 
super  Ezechielem  * ;  «  Activa  vita  est  panem 
esurienti  tribuere,  verbum  sapientiae  nes- 
cientem  docere,  errantem  corrigere,  ad  hu- 
militatis  viam  superbientem  proximum  re- 
vocare,  infirmantis  curam  gerere,  et  com- 
missi  nobis  qualiter  subsislere  valeant,  dis- 
pensare.  »  Idem  ^ :  «  Considerandum  nobis 
est  opus  nostrum  quale  sit,  quae  cogitatio  in 
opere,  quae  intentio  in  cogitatione. »  Idem'; 
«  Quid  jam  de  Sciiptura  sacra  didiceris,  et 
quautum  proximum  tacitus  ames,  in  latitu- 
dine  boni  operis  ostendes.  »  Idem ,  in  Dia- 
logis'' :  «  Opus  ex  dono  est,  non  douum  ex 
opere.  Omne  quippe  opus  dona  prajvenmnt, 
quamvis  ex  subsequenti  opere  ipsa  etiam 
dona  succrescunt.  »  Isidorus,  in  Synony- 
mis  ' :  «Praecave  olium  ;  non  diligas  otiura; 
non  ducas  vitam  iu  otio :  fatiga  corpus  labo- 
ribus;  exerce  operis  cujushbet  studiura.  » 
Idem ' :  «  Gravius  libido  urit,  quem  oliosum 
inveuerit.  Cedit  auteni  hbido  rebus,  cedit 
operi,  cedit  industriae  et  labori.  »  Idem,  de 
SummoBono  '":«  Niliil  juvaf,  quod  inter  bo- 
num  et  malum  sensu  prudeuliore  discerni- 
mus,  nisi  opere  aul  male  cogitata  caveamus. 
aut  bona  inchoata  faciamus.  »  Idem"  :  «Dei 
servum  sine  intermissione  legere,  orare,  et 
operari  oportet ,  ne  forte  mentem  otio  dedi- 
tam  spiritus  fornicationis  surripiat.  Cedit 
enim  labori  voluptas;  animum  autem  va- 

'  Greg.,  Moi-al.,  lib.  XI,  e.  xxi. —  « Ibid.,  lib.  X,  c. 
XII,  post  princ. —  '  Ibid.,  lib.  XXII,  c.  ui,  post  med. 
—  *  Id.,  in  Ezech.,  bom.  xiv,  circa  med. —  '  Ibid., 
bom.  XX,  louge  post  med.  —  '  Ibid.,  bom.  xvii,  aute 
med.—  '  Id.,  Dmt.,  lib.  I,  c  iv,  ante  med.  —  *  Isid., 
Synon.,  a'.  v. —  »  Ibid.,  paulo  ante. —  '"  Id.,  rf"  Surn. 
Don.,  lib.  II,  c.  xiv,  sem.  10.  —  "   Ibid.,  lib.   III, 


PHARRTR^.  LIB.  IV 

:  «  Iste  iu 


cantem  cito  praeoccupat.  »  Joannes  Chrysos- 
tomus ,  super  Matthceim  "  .•  «  Uui  habent 
spiritura  Rei,  nou  sunt  contenti  sedere  otiosi ; 
sed  ipse  spiritus,  qui  est  in  eis,  urget  eos 
aliquod  bonum  apprehendere.  »  Idem,  de 
Comprmctione  "  .■  a  Merces  major  tibi  auge- 
lur,  quando  non  spe  mercedis  operaris,  sed 
studio  placendi. »  Augustinus,  in  Sermone "; 
«  NoU  esse  piger  in  opere,  cujus  mercedem 
desideras.  Si  quem  et  tu  ipse  mercenarium 
conduxisses,  non  ante  mercedem  numera- 
res,  quam  in  opere  exerceres.  »  Idem,  de 
Baptismo  parvulorum  '\- « Propter  hoc  de  pa- 
radiso  emissus  Adam  contra  Eden  habitavit, 
id  est  contra  sedem  deliciarura ,  ut  signifi- 
caret,  quod  in  laboribus,  qui  sunt  deliciis 
contrarii,  crudienda  est  caro  peccati.  »  Idem, 
de  Opere  monachorum  "^ ;  «  Nullo  modo  de- 
cet,  ut  in  ea  vita,  ubi  senatores  fmnt  labo- 
riosi,  ibi  fiant  opifices  otiosi;  et  quo  veniunt, 
rehctis  deliciis,  qui  fuerunt  praediorum  do- 
mini,  ibi  sint  rustici  delicali.  »  Idem,  in 
glossa  .super  1  Tim.,  v  :  «  Qui  ad  pedes  fra- 
tium  inclinatur,  in  corde  vel  excitatur,  vel, 
si  jam  inerat,  confirinatur  hurailitatis  affec- 
tus.  «Idem  :«  Vis  desideriorum ,  »  etc,  infra, 
in  c.  de  Besiderio  ".  Bernardus,  de  Conside- 
ratione  " ;  «  Si  labor  terret,  merces  invitet : 
unusquisque  enim  secundum  suura  laborera 
mercedem  accipiet.  »  Idem,  in  Epistola  "; 
«  Non  ex  foliis,  non  ex  floribus,  sed  ex  fructu 
arborbona,  malave  cognoscitur  :  denique^": 
A  fructibus  eorum  cognoscetis  eos  :  opera 
ergo,  et  non  verba,  discernuut  inter  fihos 
Uei,  et  fiUos  diffidentiae.  »  Idem,  de  Amore 
Dei:  «  Quamvis  adhuc  non  videat  oculus, 
non  cesset  operari  mauus :  ut  qui  proficere 
vult  in  niaguo,  fidelis  sit  in  minimo;  et  in 
eo,  quod  ex  Conditoris  largitate  jam  praero- 
gatum  habet,  vis  potestatis  officium  exhi- 

c.  XX,  sent.  5. —  "  Chrysost.,  in  Matth.,  Op.  imperf., 
bom.  V. —  "  Id.,  (le  Compunct.,  lib.  II. —  ">  Aug.,  de 
Temp.,  serm.  ccxLv,  al.  x.vxvni,  u.  4. —  ">  Id.,  de 
Peccut.  meni.  et  remiss..  et  de  Bupt.  parvul.,  lib.  II, 
c.  XXXIV. —  '"  Id.,  rfe  Oper.  Mnnacli.,  c.  xxv. —  ''  Vid. 
inf.,  c.  XXIV.  —  "  Ueru.,  de  Consider.,  lib.  II,  aute 
med.  —  "  Id.,  Epist.  cvii,  circa  princ.  —  "  Matth., 
VII,  16. 


DE  GRA' 

beat  bonae  voluntatis.  »  Idem  :  «  Miserere 
auituaj,  »  etc,  supra,  lib.  II,  de  Contri- 
tione  '.  Seneca,  in  Epistola^:  «  Satis  mul- 
tum  temporis  sparsimus,  incipiamus  vasa 
in  senectute  colligere  :  infreto  viximus,  mo- 
riamur  in  portu.  » 

CAPUT    V. 

De  Innocentia. 

Gregorius ,  in  Moralibus ' :  «  Plerumque 
res  quselibet  innoceuti  mente  conspicitur, 
sed  ipso  conspectu  anituus  concupiscentia; 
gladio  confoditur.  Non  enim  David  Urice 
conjugem  ideo  studiose  respexit,  quia  con- 
cupiverat ;  sed  ideo  potius  concupivit,  quia 
incaute  respexit.  »  Idem  * :  «  Nil  simplici 
corde  felicius,  quia  quo  innocentiam  erga 
alios  exhibet,  nihil  est,  quod  pati  ab  aliis 
formidet.  »  Idem  ^ :  «  IUum  facit  humana 
derisio  Deo  proximum,  quem  ab  humanis 
pravitatibus  vitae  innocentia  servat  alie- 
num.  »  Idem  ^ :  «  Si  mentis  innocentia  cus- 
toditur,  etiam  si  qua  foris  infirma  sunt, 
quandoque  roborantur. » Idem,  in  Registro': 
«  Sicut  multorum  jam  experimento  didici- 
mus,  in  damno  expenditur,  quidquid  cum 
peccato  congregatur.  Si  igitur  vultis  nihil 
injuste  perdere,  summopere  studefe  de  in- 
justitia  nihil  habere.  In  terrenis  enim  rebus, 
semper  causa  damni  est  origo  peccati.  » 
Idem  ' :  «  Vosmetipsos  ita,  ante  conspectum 
omnipotentis  Domini,  in  bonis  operibus  de- 
betis  exhibere ,  ut  inveniri  in  vestra  actioue 
nequeat,  quod  ab  eodem  Deo  judice  percuti, 
vel  homice  insidiante  valeat  accusari.  » 
Idem,  in  Pastorali :  «  Fit  plerumque  Deo 
gratior  amore  ardens  vita  post  culpam,  quam 
securitate  torpens  innocentia.  »  Ambrosius, 
cfe  Officiis:  «  Hoc  est  innocentem  esse,  igno- 
rare  quod  noceat;  et  si  circumscribitur  ab 

>  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xviii,  p.  86.  —  '  Senec., 
E[.itt.  XIX,  circa  princ.  —  '  Greg.,  Mural.,  ILb.  XXI, 
C  VI.  —  '  Ibid.,  lib.  .\ll,  c.  xxi,  iu  priuc.  —  »  Ibid., 
lib.  X,  c.  XV,  in  fia.  —  '  Ibid.,  lib.  V,  c.  xxxi,  post 
med.  —  '  Id.,  ad  Brunichild.,  lib.  IX,  c.  Lvii, 
col.  1470.  —  '  Id.,  ad  quosd.  episc.  Sicil.,  lib.  XI, 
C.  xxu,  col.  lo2i.  —  '  Ambros.,  de  Offic.,  lib.   li, 

TOM.   VII. 


riOSIS.  177 

ahquo  de  omnibus,  tamen  bene  ju'iicat ,  qui 
fidem  esse  in  omnibus  arbitralur.  »  tdem  ' : 
«  Beatam  vitam  efQciunt  tranquillitas  cons- 
cientise,  et  securitas  innocentiae.  »  Idem,  de 
Poenitentia  '".•  «  Facilias  inveni,  qui  inno- 
centiam  servaverint,  quam  qui  congrue  ege- 
rint  poenitentiam.  »  Hieronymus,  in  Epis- 
tola  "  :  «  Malitiam,  odium,  atque  invidiam, 
quse  vel  maxima,  vel  sola  semina  sunt  no- 
cendi,  christiana  a  se  anima  propellat :  neque 
manu  tantum  aut  lingua,  sed  corde  quoque 
custodiat  innocentiam.  »  Idem  '* :  «  Tum  de- 
mum  Isetare  de  innocentiae  conscientia,  si 
cum  potes  adjuvare  non  desistas.  »  Joannes 
Chrysostomus,  in  Sermone :  «  Gaude,  in- 
nocentia,  et  exulta;  gaude,  inquam,  quia 
ubique  illaesa  es,  ubique  secura.  Si  tentaris, 
proficis  :  si  humiliaris,  erigeris :  si  pu-'nas, 
vincis:  si  occideris,  coronaris.  »  Augustinus, 
siiper  Psalmos  "  :  «  Duobus  modis  nocet  ho- 
mo;  si  facit  miserum,  vel  si  deserit  mise- 
rum.  Innocens  vero  est,  qui  uec  sibi,  nec 
aliisnocet.»  Idem,  de  Civitate  Bei"':  «  Absit 
a  mente  christiana ,  quae  in  Deo  suo  spe  po- 
sita,  cujus  adjutorio  innititur,  ut  mens  talis 
cujuslibet  carnis  voluptatibus  ad  consensum 
turpitudinis  cedat.  Quod  si  illa  concupiscen- 
tia,  vel  inobedientia,  quae  in  membris  habi- 
tat,  praeter  nostrae  voluntatis  legem  qi^asi 
sna  lege  movetur,  quanto  magis  absque 
culpa  est  in  corpore  non  consentientis ,  si 
absque  culpa  est  in  corpore  dormienlis !  » 
Idem  " :  «  Pertinet  ad  innocentis  officium , 
non  solum  nemini  malum  inferre,  verum 
etiam  cohibere  a  peccato,  vel  punire  pecca- 
tum :  ut  aut  ipse ,  qui  plectitur,  corrigatur 
experimento,  aut  alii  terreantur  exemplo.  » 
Idem  :  «  Sicut  non  est  beneficentiae ,  »  etc, 
supra,  de  Remissione  ".•  Idem  ibidem :  «  Ma- 
gis  innocentes  ",  »  etc  Idem,  de  Vita  chris- 
tiana^':  «  Nihil  Deo  dignius,  nihil  carius 

c.  1.  —  ">  Id.,  de  Pcenit.,  lib.  II,  c.  .\.  —  ■'  Hieron., 
ad  Celant.,  epist.  xiv,  anle  med.  —  '»  Ibid.,  post 
pauca.  —  '5  .^ug.,  EnaiT.  m  Psat.  c. —  "  Id.,  deCivit. 
Dei,\\h.  I,c.  XXV.—  "Ibid.,  lib.  XIX,  c.  xvi  — '6  vid. 
3up.,  lib.  III,  c.  xxxvii,  p.  ICI.—  "  Vid.  ibid.  — 
'*  Aug.,  de  Vit,  Cftnst.,  c.  X. 

12 


478 

esse  potest,  quam  ut  iunoceutia  tota  obser- 
vafione  teneatur.  Licet  enim  quis  iii  aliis 
operibus  devotus  appareat,  si  illara  non  ha- 
buerit,  sibi  frustra  blanditur.  »  Cassiodorus, 
in  libro  de  Anima ' :  «  Vir  fixus,  purus,  in- 
nocuus  omnes  laudat,  se  semper  accusal:  ut 
complaceat  universis,  sibi  soli  displicet.  » 
Beniardus ,  de  Consideratione  '  -•  «  Non  eris 
innocens,  si  aut  punias  eum,  cui  fortasse 
parcendum  esset;  aut  parcas  ei,  qui  fuerat 
puniendus.  Anselmus,  de  SimiUtudinibus  \- 
«  Si  hinc  peccali  pudorem ,  el  illinc  cerne- 
rera  inferui  horrorem ,  et  necessario  uni  eo- 
rum  liaberem  immergi,  prius  me  in  infer- 
num  immergerem,  quam  peccalum  in  me 
immitterem.  Mallem  enim  purus  a  peccato, 
et  innocens,  gehennam  intrare,  quam  sorde 
pollutus  coelorum  regna  tenere :  cumconslet 
solos  malos  in  inferno  torqueri  et  solos  bo- 
nos  in  coelesti  beatitudine  foveri.  » 

CAPUT    VI. 

De  Exciisatione. 


Gregorius,  in  Moralibus'' :  «  Justus,  etsi 
quid  unquam  delinqnendo  loquitur,  tamen 
dignum  non  est,  ut  ab  injustis  et  prave  vi- 
veutibus  judicetur.  »  Idem  :  «  Cum  quos- 
libet,  »  etc,  supra,  lib.  1,  de  Pauperibus  \ 
Augustinus,  in  Epistola  *  .•  «  Discamus  in 
similitudine  operum  discernere  anioios  ope- 
ranlium,  ne  clausis  oculis  calumniemur,  et 
benevolos  pro  nocentibus accusemus.  » Idem, 
de  (a)  Sermone  Domini  in  monte  '  .•  «  Ea 
fjicta,  qnae  dubium  est  quo  aaimo  fiant,  in 
meliorem  partem  inlerpretamur.  »  Idem  : 
«  Non  reprehendamus  ea,  quae  nescimus 
quoanimo  fiant,  neque  ita  reprehendamus 
quee  rnanifesta  suut,  ut  desperemus  sanita- 
tem.  B  Bernardus,  super  Cantica^:  «  Cave 
alienaj  couversationis  esse  aut  curiosus  e;:- 

'  Cassiod.,  dc  Anim.,  c.  xvili,  circa  princ.  —  =  Beru., 
ile  CoiisiUn:,  lib.  II,  post  med.  —  '  Anselm.,  cle 
Similil.,  c.  CXC  —  *  Greg.,  Morn/.,  iib.  XVII,  c.  xVil. 
—  »  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  xLil.  p.  06.  —  '^  Aug.,  ad 
Vinc,  epist.  XLViii,  al.  xciii,  n.  7   —  '  Id.,  Ue  senn. 

(n)  .\1.  in. 


PHARETRJ;  LIB.  IV. 

plorator,  aut  temerarius  judex.  Etiamsi  per- 
peram  actum  quid  deprehendas,  nec  sic  ju- 
dices  proximum;  magis  autem  excusa  in- 
tentionem,  si  opus  non  potes,  puta  ignoran- 
tiam,  puta  subreptionem,  puta  casum.  Quod 
si  omnem  omnino  dissimulationem  rei  cer- 
titudo  recusat,  suade  nihiloininus  ipse  tibi, 
et  dicito  apud  teipsum  :  Yehemens  fuit  ten- 
tatio;  quid  de  me  illa  fecisset,  si  accepisset 
hi  me  similiter  polestatem?  »  Idem  ' :  «  Si 
is  qui  de  claustro  est,  euiu  qui  versatur  in 
populo  interdum  minus  discrete  sese  agere 
deprehendat,  verbi  gratia,  in  verbo,  in  cibo, 
in  somno,  in  risu,  in  ira ,  in  judicio;  non  ad 
judicandum  confestim  prosiliat,  sed  memi- 
nerit  scriptum  '" :  Melior  est  iniquitas  viri, 
quam  benefaciens  mulier.  Nam  tu  quidem 
in  tua  custodia  vigilans  benefacis;  sed  qui 
juvat  multos,  et  mehus  facit,  et  virilius. 
Ouod  si  implere  non  sufficit  absque  aliqua 
iniquitate,  id  est  absque  quadam  inaequah- 
tate  vitae  et  conversationis  suae,  memento 
quia"  Charitas  operit  multitudinempeccato- 
rum.  »  Seneca,  iu  Epistola  "  :  «  Sapiens  non 
vertit  omnia  in  pejus,  sed  nec  quaerit  cui 
imputet  casum  :  et  peccata  ad  fortunam  po- 
tius  refert;  non  calumnialur,  necverba,  nec 
vultus  :  quidquid  accidit,  benigne  interpre- 
tando  levat.  »  Idem  '^ ; «  Semper,  quidquid 
dubium  est,  humanitas  incUnet  in  melius.  » 


CAPUT    VII. 

De  Discvssione. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  '* :  «  Justi  viri, 
cum  districtionem  venturi  judicis  contem- 
plantur ,  peccata  sua  ad  memoriam  redu- 
cunt :  deflent,  quae  commiserunt  :  districte 
se  judicant,  ne  judicentur.  »  Ideui  "  :  «Do- 
miuum  tanto  quis  securius  expectat,  quanto 
quofidie  viam  suam  suspectus  examinat.  » 

Dom.  in  Monic,  lib.  II.  c.  ixvm.  _  s  Bem.,  in  Cant., 
serm.  XL,  prope  fin. —  *  Ibid.,  serm.  iil,  post  med. 
—  '"  Eccli.,  XLii,  14.  —  "  Juc,  V,  20.  —  '*  Senec, 
Epist.  Lxx.xi,  post  med.  —  "  Ibid.,  post  pauca.  — 
'*  Greg..  Moral.,  lib.  XI,  o.  iviii.  —  '^  Ibid.,  Ub.  V, 
c.  V. 


DE  GRATIOSIS. 


179 


Idem  ' :  «  Electi  intra  sinuin  cordis  adver- 
sum  se,  quidquid  se  impugnat,  enumerant: 
ibi  ante  oculos  suos  omne ,  quod  defleant , 
coacervant :  ibi  quidquid  per  iram  districti 
judicis  discerni  possit ,  iutuentur  :  ibi  tot 
patiuntur  supplicia ,  quod  pati  timent ;  nec 
deest  in  hoc  judicio  mente  concepto  omne 
ministerium,  quod  punire  reos  suos  plenius 
debeat.  Nani  conscientia  accusat,  ratioju- 
dicat,  timorligat,  dolor  excruciat.  »  Idem^ : 
«  Oui  semetipsum  prius  non  judicat,quid 
in  alio  recte  judicet  ,  ignorat.  »  Joannes 
Chrysostomus ,  in  Sermonibiis  ^  :  «  Quando 
accubueris  super  stratum  tuum,  et  nemi- 
nem  infestum  pateris ,  antequam  veniat  tibi 
somnus,  profer  in  medium  codicem  con- 
scientiam  tuam ,  et  reminiscere  peccata  tua, 
si  quid  in  verbo  seu  in  facto,  vel  in  cogita- 
tione  peccasti.  »  Augustinus,  de  vera  Reli- 
gione  * .- «  Spiritualis  homo  omnia  judicat ', 
quia  super  omnia  est,  quando  cum  Deo  est : 
cum  illo  est  autem  ,  quando  purissime  in- 
telligit ,  et  tota  charitate  ,  quod  intelligit , 
diligit.  »  Idem  :  «  Non  facile,  »  etc,  supra, 
libro  I ,  de  Judicibus  ".  Idem,  de  Verbis  Do- 
mini  :  «  Nihil  est ,  quod  sic  quisque  cogitare 
debeat ,  nisi  ut  in  semetipsum  oculos  con- 
vertat ,  se  discat ,  se  discutiat ,  se  inspiciat , 
se  quaerat ,  et  se  inveniat  :  quod  displicet , 
necet ;  et  quod  placet ,  optet  et  plantet.  » 
Bernardus ,  super  Cantica  '  :  «  Spiritiialis 
homo  omnia  dijudicat,  et  ipse  a  nemineju- 
dicajwr  .•  judicabo  proinde  mala,  judicabo 
et  bona.  Mala  melioribus  curabo  corrigere 
actibus,  diluere  lacrymis,  punire  jejuniis, 
eaeterisque  sanctae  laboribus  disciplinee.  In 
bonis  de  me  sentiam  humiliter,  et  juxta 
prfeceptum  Domini  ,  servum  me  inutilem 
reputabo.  »  Idem  '  :  «  Babyloniorum  mani- 
festa  sunt  peccata  prsecedentia  judicium ,  et 
non  egent  scrutinio  sed  supplicio  :  mea  au- 

"  Greg.,  MoraL,  Ub.  V,  c.  vi.  —  s  Ibid.,  lib.  XIV, 
c.  xril,  circa  med.  —  ^  Chiysost.,  in  Psal.  h,  hom.  ii. 
—  '  Aug.,  cle  ver.  Relig.,  c.  xxxl  —  ■>  I  Cor.,  ii,  15.  — 
*  Vid.  sup  ,  lib.  I,  c.  XLV,  p.  60.  —  '  Bern.,  in  Cant., 
serm.  lv,  post.  med.  —  '  Ibid.,  paulo  ante.  —  '  Vid. 
3up.,  lib.  II,  c.  xxva,  xxi.i;,  p.  98etl00.—  '«Senec, 


tem ,  qui  videor  monachus  et  hierosolymita, 
peccata  certe  occulta  sunt,  noraine  et  habitu 
monachali  oburabrata  :  et  idcirco  necesse 
erit  subtili  ea  investigari  discussione.  » 
Multa  supra ,  libro  II ,  de  Prudentia,  de  In- 
telligentia  '.  Seneca  ,  in  Epistola  "  :«  Quod 
homiues  de  aliis  libenlissime  faciunt,  de  te 
apud  tc  male  existima.  Assuesce  et  dicere 
verum ,  et  audire.  »  Idem  "  :«Clanio  me- 
cum  ipse  :  Numera  annos  tuos  ,  el  pudebit 
eadem  velle ,  quce  vohieras  puer.  Hoc  deni- 
que  tibi  citra  mortis  diem  prajsta  :  morian- 
tur  ante  te  vitia.  » 

CAPUT    VIII. 

De  Mortificatione. 

Gregorius ,  in  Moralihus  '*  : «  Tanlo  mens 

melius  ad  superna  appetenda  componitur, 

quanto  ab  illicitis  arctius  corpus  edomatur.  » 

Idem ,  in  Homiliis  "  :  «  Nisi  quis  a  semet- 

ipso  deficiat ,  ad  eum ,  qui  supra  ipsum  est , 

non  appropinquat ;  nec  valet  apprehendere 

quod  supra  ipsum  est.qui  nescit  mactare 

quod  est.  o  Augustinus ,  in  Regula  "  :  «  Car- 

nem  vestram  domale  jejuniis,  et  abstinentia 

escae  et  potus,  quantum  valetudo  permittit. 

Qiiando  autem  aUquis  non  potesl  jejunare, 

non  tamen  extra  horam  prandii  aliquid  ali- 

mentorum  sumat,  nisi  cum  aegrotat. »  idem, 

de  Viduitate  '° :  «  Facilius  concupiscenlia 

refrenatur,  quae  nulla  expectatione  succen- 

ditui. »  Idem,  de Singularilate Clericorum'' : 

«  Ampuianda  sunt  omnia  nobis,  qufficum- 

que  igniferi  fomitis,  sulphurantibus  flam- 

mis  scatens ,  fornax  ebullientis  carnis  exae- 

stuat;  ne,  vel  tenuisquidem  scintilla  servata, 

majora    conflet    incendia.  »    Isidorus  ,   de 

Summo  Rono  "  :«  Mori  oportet  hoininem  in 

carne  mundo ,  ne  moriatur  in  aniina  Chri- 

sto.  Nam  tunc  quisque  vivere  dicilur  ,  si 

Epist.  Lxviii,  ante  med.  —  '■  Id.,  Bpist.  xxvii,  ante 
med.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXI,  c.  .wii,  ante  med. 
—  "  Id.,  iii  Evarig.,  houj.  xi.xii,  ante  med.  — 
'»  Aug.,  Reg.  lil,  c.  xi  el  ,\ii.  —  '»  Id.,  cie  Bon. 
Vidwt.,  c.  XX. —  '6  pe  Singulur.  Cleric,,  c.  xxi  ■ 
nst  apud  Cj-prian.,  edit.  Pamel.  —  "  Isid.,  de  Sum, 
Bon,,  lib.  III,  c.  L.'iv,  seul.  G. 


180 


pharetrj:  lib.  iv. 


secundum  saeculum  moriens,  in  solo  Deo 
vivere  delecletur.  »  Cassiodorus ,  de  Ani- 
ma '  :  «  Vae  carni  quae  hic  superata  non 
fuerit.  Nam  qua3  in  hac  couvcrsatione  vin- 
cilur,  illic  sine  dubio  coronabitur.  »  Bernar- 
dus ,  in  Epistola  -  :  «  Durius  tractandum 
quidem  est  corpus  ,  ne  rebellet ,  ne  insoles- 
cat ;  sic  tamen  ut  servire  sulticiat ,  quia  ad 
servicndum  spiritui  dalum  est :  nec  sic  ha- 
bendum  est  tanquam  propter  illud  viva- 
mus,  sed  tanquam  sine  quo  vivere  non 
possumus.  »  Seneca,  iu  Epistola  ' :  «  Vetas 
me  coelo  inleresse ,  id  est ,  jubes  me  vivere 
capite  demisso?  Major  sum  et  ad  majora 
genitus ,  quam  ut  mancipium  sim  mei  cor- 
poiis  :  quod  quidem  non  aliter  aspicio  , 
quam  vinculum  aliquod  libertati  meae  cir- 
cunidutum.  »  Idem  *  :  «  Contemptus  sui 
corporis ,  certa  hbertas  est.  »  Idem  ^  :  «  Ho- 
nestum  ei  vile  est,  cui  corpus  nimis  carum 
est ;  agatur  ejus  diUgentissime  cura ,  ita 
tamen  ut,  cum  exiget  ratio  ,  cum  dignilas, 
cum  fides ,  mittendum  sit  in  ignes.  »  Idem  : 
«  Hanc  sanam  et  salubrem  formam  vitae 
tenere  ,  ut  corpori  tantum  indulgeas,  quan- 
tum  bonae  valetudini  satis  est;  durius  etiam 
tractaudum  est ,  ue  animo  male  pareat,  » 

CAPUT    IX. 

Be  DiscipHna. 

Gregorius,  in  Registro  ^ :  «  Cum  sit  pro- 
prium  disciplinaj  ab  iliicitis  prohibere,  et 
excessus  culparuui  saUibriter  resecare  ,  slu- 
diose  ejus  servanda  censura  est.  Nam  si  ne- 
gligitur,  cuncta  iu  confusionem  deveniunt , 
dum  unus  destruit,  quidquid  eam  custodien- 
do  aUer  aedificat. »  Idem  :  «  Sic  nos,  »  etc, 
supra,  librol,  de  PrcElatis  bonis''.  Idem, 
in  lyoralibus  ^  :  «  Saucti  viri,  cum  hujus 
mundi  potestate  fulciuntur,  tanto  sub  majo- 

•  Cassiod.,  rle  Anini  ,  c.  .xvm.  —  =  Bern.,  de  Vit. 
Solit.,  epist  ,  aute  med.  —  ^  Senec,  Epist.  Lxv,  post 
med.  —  *  Ibid.,  post  paucM.  —  ^  ij,,  Epist.  xiv.  — 
•Greg.,  ail  Chnjsant.  Spolet.,  lib.  Vll,  epi*t.  xxxv,, 
col.  5327.  —  '  Vjd.  snp.,  lib.  I,  c.  xi,  p.  2.!.  — 
"  Greg.,  Moral.,  lib.  V,  c.  vm,  non  lonse  a  princ.  — 
»  Id.,  ibid.  —  '"  Ibid.,  lib.  X.\X,  c.  u,  post  med.  — 


rem  mentis  disciplinam  se  redigunt,  quanto 
sibi  per  iiupatienUam  potestatis  suaderi  illi- 
cita  quasi  licentius  sciunt.  »  Idem  '  : «  Solus 
in  ilUcilis  non  cadit,  qiu  se  aliqiiando  et  a 
licitis  caute  restringit.  «  Idem  '"  :  «  Inten- 
tioni  animae ,  si  exterior  evagatio  clauditur, 
interior  secessus  aperitur.  Nam  quo  extra 
se  spargi  propter  discipUnam  mens  non  po- 
test ,  eo  super  se  intendere  per  profectum 
potest ;  quia  et  in  altum  crescere  iirbor  co- 
gitur,  quae  per  ramos  distendi  prohibetur. » 
Idem  "  :  «  Mens  mutabilitatis  suae  pondere 
ad  aliud  semper  impellitur ,  quam  est ;  et 
uisi  in  statu  suo  arcta  custodiae  disciplina 
tenealur ,  semper  in  deteriora  dilabitur.  » 
Idem  :  «  Sancti  viri ,  »  etc,  supra,  libro  II, 
de  Continentia  visus  ".  Idem  '^  :  «  Tanto 
apnd  Dominimi  obligatiores  sumus,  quanto 
apud  Uomines  inulte  peccamus.  Disciplina 
autem  nostra  subditos  divino  judicio  tanto 
lilieriores  reddit,  quanto  hic  eorum  culpas 
sua  vindicta  non  deserit.  »  Idem  :  «  Peccata 
quae  feriri,  »  etc,  supra,  Ubro  II,  de  Do- 
nis  ".  Ambrosius,  in  Epistola  "  ;  «  Non  na- 
tura  scrvum  facit ,  sed  insipientia ;  nec  ma- 
numissio  Uberum,  sed  disciplina.  »  Idem"  : 
«  Si  quaeris  vitam  sapientiae  et  disciplinae  : 
colere  Deum  atque  ei  subditnm  esse  ,  sa- 
pientia  est ;  abstinere  autem  a  peccato ,  dis- 
ciplina  est.  »  Idem,  de  Viduis  "  :  «  Prima 
inslitutionis  est  discipUna,  culpam  avertere; 
etsecunda,virtutem  infundere.»  Cyprianus, 
de  Duodecim  Abusionibus  '* : « Disciplina  est 
ordinata  morum  correctio  ,  et  majorum 
praecedentium  regularis  observatio.  »  Ber- 
nardus ,  in  Epistola  '*  :  «  0  quam  composi- 
tum  rediUt  omnem  pueUaris  corporis  sta- 
tum ,  uec  non  mentis  habitum  disciplina ! 
cervicem  subinittit ,  deponit  supercilia,  com- 
ponit  vultum ,  ligat  oculos ,  coUibet  cacUin- 
nos ,  moderatur  linguam ,  frenat  gulam  , 

—  '•  Ibid.,  lib.  X!,  c.  xxvi,  post  med.  —  "  Vid.  sup., 
lib.II,  c.  xxxviii,p.  m.—  '3j1/ora/.,  lib.  XXVI,c.  xix, 
post  med.  —  "  Vid.  siip.,  lib.  II,  c.  xLVii,  p.  120.  — 
"■  Ambros.,  ad  Siihplician.,  in  Psa/.  civ.  —  '^  Id., 
lib.  III,  epist.  XX.—  "  Id.,  de  Vid.  —  '»  Cyprian.,  de 
duod.  Abusion..  c.  xi.  —  "  Bern.,  ad  Soph.  Virg., 
epist.  cili. 


nE  GRATIOSIS. 


481 


sedat  iram ,  format  incessum.  Talibus  decet 
pudicitiae  vestem  distingui  margaritis.  » 
Idem  :  «  Non  oportet,  »  etc,  supra,  dePro- 
videntia,  libro  11 '. 

CAPUT  X. 

De  Cruce  spirituali. 

Gregorius ,  in  Homiliis  -  :  «  Crux  a  cru- 
ciatu  dicitur.  Et  duobus  modis  crucem  Do- 
mini  bajulamus,  cum  aut  per  abstinenfiam 
carnem  affligimus ,  aut  per  compassionem 
proximi  necessitatem  illius  nostram  puta- 
mus.  »  Idem,  in  Moralibus  ' :  «  Quia  Paulus 
nec  mundi  gloriam  quserebat,  nec  a  mundi 
gloria  ipse  quaerebatur  ,  et  se  mundo,  et 
mundum  sibi ,  cruciflxum  esse  gloriaba- 
tur.  »  Idem  * :  «  Cum  vitiis  et  concuplscen- 
tiis  carnem  crucifigimus,  si  sic  gulam  res- 
tringimus,  utjam  de  mundi  gloria  nU  quse- 
ramus.  Nam  qui  corpus  macerat ,  sed  lio- 
noribus  anlielat ,  crucera  carni  intulit ,  sed 
mundo  per  concupiscentiam  pejus  vivit.  » 
Augustinus ,  in  Glossa,  Gal.,  v,  super  illud : 
Qui  Christi  sunt,  etc.  :  «  Congruit  nostrae 
devotioni,ut  qui  Domini  crucifixi  passionem 
celebramus,  reprimendarum  carnalium  vo- 
luptatum  crucem  nobis  faciamus.  »  Idem, 
in  Sermonibus  :  «  Tota  vita  Christiani  ho- 
minis  ,  si  secundum  Evangelium  vivat  , 
crux  atque  martyrium  est.  »  Hieronymus  : 
«  Licet  sparso  crine,  »  etc,  supra,  libro  III, 
de  Propinquitate '.  Ambrosius  ,  super  Lu- 
cam  "  :  «  Non  amanti  divitias ,  non  amanti 
honores ,  non  amanti  quae  sua  sunt,  sed  quae 
Jesu  Christi ;  non  amanti  quae  videntur,  sed 
quae  non  videntur  ;  non  cupido  vitae  ,  sed  ei 
qui  festinat  dissolvi  et  cum  Cliristo  esse, 
crucifixus  est  mundus.  Hoc  est  enim  crucem 
tollere  ,  et  seqni  Cbristum  ,  ut  et  nos  com- 
moriamur,  et  sepeliamur  cum  eo.  »  Isido- 
rus ,  de  Summo  Bono  :  «  Qui  crucem  portat, 
debet  et  mundo  mori  :  nam  ferre  crucem , 

•VicJ.  sup.,p.  102.— -Greg.,m  Evang.,  hom.xxxvii, 
anle  med.  —  '  Id.,  Moi-aL,  lib.  V,  c.  lu  ,  circa  lia.  — 
*Greg.,i/ora/.,  lib.Vlll.c.ixvi.postmed. — 'Vid  sup., 
lib  111,  c.  XXVII,  p.  153.  —  '  Ainbros.,  in  Luc.,  viii, 


mortificare  seipsnm  est ;  ferre  et  non  mori , 
simulatio  hypocritarum  est.  »  Bernardus, 
de  Floribus  :  «  Mira  res  :  nihil  forniidolo- 
sius  homini ,  quam  crucem  pati.  Sed  quare 
timent  homines  crucem  ?  quia  latrones  sunt. 
Si  latrones  non  essent,  crucem  non  time- 
rent.  »  Idem  :  «  Circumire  possum,  Domine, 
coelum  et  terram,  et  mare,  et  aridam,  et  nus- 
quam  te  inveniam  nisi  tantum  in  cruce  :  ibi 
dormis ,  ibi  pascis  ,  ibi  cubas  in  meridie. 
Crux  enimtua  fides  est,  cujus  latitudo  cha- 
ritas.Iongitudo  longanimitas,  altitudo  spes, 
profundum  limor.  In  hac  cruce  te  invenit, 
quinumque  te  invenit.  In  hac  cruce  anima 
Euspenditur  a  terra,  et  dulcia  poma  de  ligno 
vitae  decerpit.  »  Idem  ,  in  Ajpologia ' :  «  Vae 
portantibus  crucem  non  ,  sicut  Salvator, 
suam  ,  sed  ,  sicut  ille  Cyrenaeus,  alienam. 
Vae  citharcedis  citharizantibus ,  non ,  ut  illi 
de  Apocalypsi ,  in  citharis  suis  ,  sed  vere , 
ut  hypocritae,  in  alienis.  »  Idem  '  :  «  Vae  se- 
mel ,  et  vae  iterum  pauperibus;  vae,  inquam, 
semel  ,  et  vae  iterum  portantibus  crucem 
Christi ,  et  non  sequentibus  Christum  :  quia 
nimirum  cujus  passionibus  participant,  hu- 
militatem  sectari  negligunt.  Duplici  quippe 
contritione  conterentur,  qui  huj  usmodi  sunt, 
cum  et  hic  pro  temporali  gloria  se  affligant, 
et  in  futuro  pro  interna  superbia  ad  a^terna 
supplicia  pertrahentnr.  »  Idem  .  in  Sermo- 
nibus'  :  «  Neminem  audiamus,  fratres,  non 
carnem  e.l  sanguinem  ,  non  spiritum  quem- 
libet  descensum  a  cruce  suadentem  :  per- 
sistamus  in  cruce ,  moriamur  in  cruce ,  de- 
ponamur  aliorum  manibus ,  non  nostra  le- 
vitate.  » 

CAPUT    XI. 

De  Certamine. 

Gregorius ,  in  Bialogis  '"  :  «  Sine  laboris 

certamine,nonestpalmavictoriae. »  Idem  "  : 

«  Nonnunquam  Dominus  eis  etiam ,  quibus 

lib  VI,  c.  vi;!.  —  '  Bern  ,  ad  Guliebn.  ahb.  Apohg., 
Dou  loDge  a  princ.  —  '  Ibid.,  conseq.  —  '  Ibid.,  i« 
S.  Diem  Pasch,  serm.  1,  ante  med. —  "  Greg.,  Dial., 
lib.  111,  c.  XIX.  —  "  Ibid.,  c.  xiv,  post  med. 


m 


PHARETRjE  LIB.  IV. 


magna  dona  tribuit,  parva  queedam  repre- 
hensibilia  relinquit  :  ut  semper  habeant  , 
contra  quod  bella  geiant;  etdevictis  niagnis 
hostibus,  mentera  non  erigant,  quando  eos 
adhuc  adversarii  etiam  minimi  fatigant.  » 
Idem  :  «  Vos  qui  viam,  »  etc,  infra,  de  Re- 
ligione  ' .  Idem ,  in  Moralibus  '  :  «  Semper 
est  ad  certamen  adversarii  erigendus  ani- 
mus;  semper  contra  occultas  insidias  cau- 
t«]a  providenda.  »  Idem  '  :  «  Scio  quia  per 
inOrmitatis  verecundiam  plerumque  gravio- 
ris  est  certaminiscommissapeccata  prodere, 
quam  non  adiuissa  vitare,  et  unumquodque 
mahim ,  quamvis  robustus  videtur,  tamcn 
humiUus  proditur.  »  Idem '  :  «  Labor  pro- 
trahitur  pugnse,  ut  crescat  corona  victoriae. » 
Idem  :  «  Minor  est,  »  etc,  supra,  lib.  II,  de 
ClementiaK  Idem' :  «  In  iniquifate  concepti, 
et  in  delicto  editi,  per  insitae  corruplionis 
molestias,  pugnam  nobiscum  huc  deferi- 
mus,  quam  cum  labore  vincamus.  »  Idem  : 
«  Excitatur  hostis  in  pvovocationem  certa- 
minis,  cum  jus  amiserit  perversae  damna- 
tionis.  »  Augustinus,  in  Epistola''  :  «  Non 
debet,  cum  praeliatur,  infringi,  qui  vult  post 
praehum  coronari,  vires  illo  subministrante 
certantibus,  qui  praeparat  ineffabilia  dona 
victorihus.  »  Idem  :  «  Contra  istam  genita- 
lium ,  »  etc,  supra ,  lib.  III ,  de  Consuetu- 
dine^.  Idem,  de  Verbis  Domini :  «  Ecce 
baptizati  sunt,  omnes  justificati  sunt  a  pec- 
catis  :  restat  tamen  lucla  cum  carne,  cum 
mundo,  et  cum  diabolo.  Qui  autera  luctatur, 
ahquando  ferit,  aliquando  percutitur,  ah- 
quando  vincit,  aliquandoperiinitur.  »  Joan- 
nes  Chrysostomus ,  de  Compunctione  '  : 
«  Nostri  agonis  tempus,  in  quo  adscripti  vi- 
demur,  pro  risu  poenam  habct,  laudem  vero 
pro  luctu ,  et  pro  tribulationibns  saiulem 
conferl.  »  Idem,  super  MattliOiUm  :  «  Incipe 
resistere  desideriis  tuis,  et  tunc  intelliges 


quam  fortes  sunt  spiritus  desideriorum  ma- 
lorum,  qui  te  persequuntur.  Haec  est  pugna 
periculosa,  et  haec  est  gloriosa  victoria,  qui 
potuerit  odisse  quod  amat ,  et  amare  quod 
odit. »  Ambrosius,  superLiicam '"  :«Corona 
propo.sila  esl;  subeunda  certamina  sunt. 
Nemo  potest,  nisi  vicerit,  coronari  :  nemo 
potest  vincere,  nisi  ante  certaverit;  ipsius 
quoque  coronae  major  estfructus,  ubi  major 
est  labor.  »  Leo  Papa  ,  in  Sermone  :  «  Vim 
sibi  factura  est  anima,  ut  pahnam  laborum , 
quam  sibi  subtrahi  multis  inimicis  adver- 
santibus  sentit,  viribus  contendat  eripere.  » 
Isidorus,  de  Summo  Bono  "  :«  Nequaquam 
in  senectute  continentes  vocaudi  sunt,  qui 
in  juventute  luxuriose  vixerunt.  Tales  non 
habent  praemium,  quia  laboris  certaraen 
uon  habuerunt  :  eos  enim  expectat  gloria , 
in  quibus  fuerunt  lahoriosa  certamina.  » 
Hieronymus ,  in  Epistola  '^ :  «  Quis  sancto- 
rum  sine  certamine  coronatus  est?  Solus  in 
deliciis  Salomon  fuit,  et  ideo  forsitan  cor- 
ruit.  »  Bernardus,  super  Cantica  ""  :«  Quan- 
tumUbet  in  hoc  corpore  manens  profeceris, 
erras,  si  vitia  putas  emortua,  et  non  magis 
suppressa.  VeIis,nolis,  intrafines  tuoshabitat 
Jebusaeus;  subjugari  potest,  non  extermi- 
nari.  »  Idem:  «  Solet  inter  primordia,  »  etc, 
supra,  lib.  I,  de  Incipientibus  '*. 

CAPUT    XII. 

De  Humilitate. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Magna  quae 
agimus,  quasi  minima  ducimus,  cum  for- 
tiorum  exempla  pensamus.  Sed  tunc  apud 
Deum  crescunt  per  meritum  ,  cum  apud 
nosmetipsos  per  humilitatem  dccrescunt.  » 
Idem  "  :  «Quia  prima  stultitia  angeU  elatio 
cordis  fuit ,  vera  sapientia  efficitur  hominis 
humiUtas  suae  aestimationis,  Quam  quisquis, 


'  Vid.  inf.,  c.  .Xl.^,  p.  191. —  -  Greg.,  Moral.,  lib. 
.\X,  c.  V,  nou  longe  :i  princ.  —  »  Ibid.,  lib.  XXII, 
c.  x,circamed. — '  Ibid  ,lib.  XXVI,  c.  xv.— 6  ViJ.sup.. 
lib.  11,  c.  XL,  p.  Mi.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XXVill, 
c.  IX,  lougp  post  med.  —  '  Aug.,  ad  Italic.  episl. 
C!ixx\.— 8  \id.  sup.,  lib,  III,  c.  xii,  p.  140.—  »  Chry- 


sost.,rfe  Componct.,  lib.  II. —  "  Ambros.,  in  Luc,  iv, 
lib.  IV,  c.  IV.  —  "  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II, 
c.  x.^xix,  sent.  25.  —  '>  Hier.,  ad  Eustoch..  epist.  xxii. 
—  "  Beru.,  in  Cant.,  serm.  Lviii,  posl  med,  —  '*  Vid. 
sup.,  lib.  I,  c.  Jtxxiii,  p.  47.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib,  XX.\,  c,  IX.  —  "■  Ibid.,  lib.  XXVIU,  c.  lu. 


DE  GRATIOSIS. 


vel  magna  sapiendo ,  deserit,  eo  ipso  vehe- 
menter  desipit,  quo  seipsuru  nescit.  » Idem ' : 
a  Electi,  ne  invite  curventur  in  niorte, 
sponle  curvantur  iu  Immilitate.  »  Idem,  sit- 
per  Ezechielem  -  :  «  Ad  hoc  nobis  cuncta 
de  nieritis  nostris  incerta  sunt,  ut  unam- 
certam  gratiam  teneamus  humilitatem. » 
Idenij  in  Homiliis'  :  «  Miranda  actio  cum 
elatione  nonelevat,  sed  gravat.  Qui  enim 
sine  humilitate  virtutes  congregat,  in  vento 
pulverem  portat;  et  unde  aliquid  ferre  cer- 
nitur,  inde  deterius  caecatur.  »  Idem,  in 
Dialogis  ' :  «  Mens  quae  diviuo  spiritu  im- 
pletur,  habet  evidentissime  signa  sua,  vii- 
tutes  scilicet  et  humilitatem  :  quae  si  utra- 
que  inima  mente  perfecteconveniunt,  liquet 
quod  de  praesentia  sancti  Spiritus  testimo- 
nium  ferunt. »  Idem :  «  Qualis  quisque, »  etc, 
infra,  de  Lcetitia  ^.  Idein,  in  Registro  '  : 
«  Non  grande  est  his  non  esse  humiles ,  a 
quibus  honoramur,  quia  et  hoc  saeculares 
quilibet  facinnt,  sed  his  masime  esse  liumi- 
les  debemus,  a  quibus  aliqua  patimur.  Nam 
Psalmista  dicit':  Yide  humilitatem  meam  de 
inimicis  meis.  » Idem ' :  «  Ab  omnibus  cor- 
ripi,  ab  omnibus  emendari  paratus  sum  ;  et 
solum  mihi  amicum  aestimo,  per  cujus  lin- 
guam,  ante  apparitionem  districti  judicis, 
meae  maculas  mentis  tergo. »  Idem ' :  «  Nolo, 
dum  in  hac  carne  sum,  si  qua  me  dixisse 
contigerit ,  ea  facile  hominibus  innotesci.  » 
Idem  ^" :  «  Omnes  fratres  sumus,  unius  im- 
peratoris  potestate  conditi ,  et  sanguine  re- 
dempti ;  et  idcirco  fratres  nostros  quoslibet 
pauperes  et  abjectos  in  nullo  despicere  de- 
bemus.  »  Hieronymus,  in  originali  super 
Isaiam  :  «  Non  statim  multiludiuis  acquies- 
camus  judicio ;  sed  electi  in  principatum , 
noverimus  mensuram  nostram,  et  humi- 
liemur  sub  potenti  manu  Dei,  quia  Dominus ' ' 
superbis  resistit,  humilibus  dat  gratiam.  » 

'  Greg.,  Uoral.,  lib.  XXV,  c.  Ii,  circa  med.  —  -  Id., 
in  Ezech.,  hom.  xii,ante  med.  —  '  Id.,  >n  Evany., 
hom.  VII,  circa  fiu.  —  *  Id.,  Dialog.,  lib.  I ,  c.  ■.  — 
'  Vid.  inf.,  c.  xLiv.  —  ^  Greg.,  ad  Euseb.  abb.,  lib.  II, 
p.  I,  epist.  XXIV,  col.  108'!.  —  '  Psal.  ix,  14.  — 
•  Greg.,  nd  Natal.  Salon..  lib.  II,  p.  I,  epist.  xxxvii, 
col.  1095.  —  5  lil.,  ad  Joaii.  iui/d.,  lib.  X,  epist.  xxii. 


«  Ilumiliter 


Augustinus,  de  Yirginitate  ' 
ad  humilem  venite,  si  amatis ;  et  ne  discedatis 
ab  illo,  ne  cadatis.  Qui  enim  timet  ab  illo 
discedere,  rogat  et  dicit"  :  ^onveniat  7nihi 
pes  superbice.  »  Idem  '*  : «  Pergite  viam  su- 
blimitatis  pede  humilitatis  :  ipse  exaltat  hu- 
militer  sequentes ,  quem  descer.dere  non 
piguitadjacentes. »  Idem  '^ :  a  Existimate ali- 
quos  in  occulto  superiores,  quibus  estis  in 
manifesto  meliores.  »  Idem,  de  Civitate 
Dei '°  : «  Qui  vera  pietate  in  Deum ,  quem 
diligit,  credit  et  sperat,  plus  intendit  in  ea, 
in  quibus  sibi  displicet,  quam  in  ea ,  si  qua 
in  illo  sunt,  quae  non  tam  ipsi,  quam  veri- 
tati  placent.  Neque  id  tribuit,  unde  jam  pla- 
cere  potest,  nisi  ejus  misericordiae,  cui  me- 
tuit  displicere,  de  his  sanatis  gratias  agens , 
de  illis  sanandis  preces  fundens.  »  IJera,  de 
Conflictu  "  .• «  Christus ''  humiliavit  semet- 
ipsum ,  factus  obediens  usque  ad  mortem , 
mortem  autem  crucis.  Si  ergo  tanta  humili- 
tate  se  deprimit  divina  maje.-tas,  superbire 
in  aliquo  audet  aut  debet  humana  inflrmi- 
tas?  »  Idem  ,  in  Epistola  :  «  Absit,  ut  non 
cum  gratiarum  actione  lucris  raeis  deputem, 
si  fuero  le  docente  instructus,  aut  emen- 
dante  correctus.  »  Idem,  de  Trinitate  "  : 
«  Magis  optabo  a  quolibet  reprehendi,  quam 
sive  ab  errante,  sive  ab  adulante  laiidari.  » 
Isidorus,  de  Summo  Bono  :  «  Superflua  est 
humilitas  eorum  ,  qui  se  gessisse  accusant , 
quod  r.on  admiserunt;  qui  vero  sine  arro- 
gantia  bona  facta  sua  pronuntiant ,  prccul- 
dubio  nequaquam  peccant.  »  Idem ,  in  Sy- 
nonymis  "  :«  Descende,  ut  ascendas;  humi- 
liare ,  ut  exalteris,  ne  exaltatus  humilieris. 
Qui  enim  exLulIitur,  humiliatur;  qui  exal- 
tatur,  dejicitur;  qui  elevatur,  prosternitur ; 
qui  inflatur,  alliditur.  »  Idem  "  «  Esto  par- 
vus  in  oculis  tuis  ,  ut  sis  magnus  in  oculis 
Dei.  Tanto  enim  eris  apud  Deum  pretiosior, 

col.  1193.  —  '»  Id  ,  ad  Theoct.,  Ub.  IX,  epist.  xx.tii, 
col.  1455.  —  "  Jac,  iv,  6.  —  '-  Aug.,  de  Virginit. 
Sanct.,  c.  Lli.  —  "  Psal.  xxxv,  12.—  •'  Aug.,  loc.  cit. 
_  15  ibid.  —  '«  Id.,  de  Civit.  Dei,  lib.  V,  c.  xs.  — 
'1  !d.,  de  Cotifl  vit.  et  Virt.,  c.  11.  —  '•  Pliilip.,  ii,  8. 
—  '»  Aii!!.,  de  Trinit.,  lib.  II,  n.  I.—  ■»  Isid.,  Synon., 
c.  VI,  ante  med.  —  -'  Ibiil.,  posl  pauca. 


m 


PHARETRiK  LIB.  IV. 


quanto  fueris  ante  oculos  tuos  despectior.  » 
Joannes  Chrysostomus,  in  Epistolu  '  :  « llu- 
militas  non  tantum  illa  laudatur,  qiiw  de 
conscientia  peccatorum  evenit ;  sed  el  illa , 
quae  ex  virtutedescendit,  Deo  cara  est.  Et 
quia  in  ea  reqniescit  Dominus,  ideo  omni- 
bus  dominatur.  »  Idem,  super  Matthmm  * : 
«  Humilis  a  nuUa  capitur  passione  :  non  ira 
hnnc  molestare  potest,  non  gloriae  cupido, 
non  semulatio,  non  zelotypia.  Idem,  de  Com- 
pu7ictione  '  :  «  Hoc  vere  magnmn  et  mira- 
bile  est,  quia  is,  qui  vere  magnus  est ,  nihil 
desemagnisentit,  autloquitur,  sed  ouinium 
se  ultimum  judicat ,  et  saltem  de  sola  mise- 
ricordia  Dei  sperat.  »  Cassiodorus,  de  Ani- 
ma  '  :  «Ad  te ,  Domine  sancte ,  nemo  se  eri- 
geudo  pervenit ,  sed  potius  humiliatns  as- 
cendil :  cum  altissimus  sis,  proximior  red- 
deris  supplicatione  curvatis.  »  Bernardus  , 
super  Cantica^ :  «  Oportet  humiliter  sentire 
dft  se,  uitentem  ad  altiora;  ne,  dum  supra 
se  atloUitur,  cadat.  »  Idem  '  :  «  In  anima 
non  est  plane  timenda  quantalibet  humilia- 
tio  :  horrenda  autem ,  nimiumque  pavenda 
vel  minima  temere  prsesumpta  erectio. 
Quamobrem  noli  fe,  homo,  comparare  ma- 
joribus,  noli  minoribusj  noli  aliquibus,  noli 
uni.  »  Idem  '  :  «  Appetere  de  humilitate 
laudem,  humilitatis  non  est  virtus,  sed  sub- 
versio.  Verus  humilis  vilis  vult  reputari, 
non  hurailis  praedicari :  gaudet  cou'eraptu 
sui ,  hoc  soio  planc  superbus,  quod  laudes 
conteranit.  »  Idem ,  in  Epistola  '  :  «  Ut  cas- 
titas  sive  charitas  detur,  humilitas  nieretur, 
quoniam  humilibus  Deus  dat  gratiam;  .ser- 
vat  acceptas ,  quia  uon  requiescit  spiritus  , 
nisi  super  quietum  et  humilem  ;  et  servatas 
consummnt ,  nam  virtus  in  infirmitate ,  lioc 
est  in  hurailitate ,  perficitur ;  et  inimicam 
gratiae ,  omuisque  initium  peccati ,  debellat 
.superbiam.  »  Idem  ' :  «  Hurailiatio  via  est 

1  Chrysost.,  ad  Theodor.  Monach.,  epist.  vi.  —  •  !tl., 
iK  Matth.,  hom.  Lxvi,  al.  LXV,  n.  !i.  —  '  Id.,  dc 
Compunctione.  hl)  II.  —  '  Cassiodonis,  de  Anim., 
c.  xi>:,  versiis  fin.  —  ^  Bern.,  in  Canl.,  sRrm.  xxxiv, 
ante  med.  —  '  Ibid.,  serm.  xxxvii,  versus  fiu.  — 
'  Ibid.,  serm.  xvi,  post  med.  —  '  Id.,  ad  Henric, 
Senon.,  epial.   XLii,  ante  med.  —  '   Id.,  ad  Ogcr., 


ail  humilitatem,  sicut  patientia  ad  pacem  , 
sicut  lectio  ad  scientiam.  Si  virtutem  appetis 
humilitatis ,  viam  non  refugias  humiliatio- 
nis.  Nam ,  si  non  pateris  humihari ,  non  po- 
teris  ad  humilitatem  provehi.  »  Idem  '"  : 
«  Nescio  quo  pacto  familiarius  seniper  hu- 
militati  propinquare  solet  Diviuitas.  Denique 
ipsa  se  induit,  utanpareret  hominibus;  sub- 
stantiam  ,  formam  ,  habitumque  gestavit 
humilem ,  ipsius  nobis  commendans  virtutis 
excelientiam,  quam  speciali  sui  vohiit  ho- 
norr.re  praesentia.  »  Idem  "  :  «  Sapientis  est 
consilium  "  :  Quanto  major  es ,  Inmilia  te 
in  omnibus.  Sapientiae  vero  prgeceptum  '■'  : 
Qui  major  est  vestrum  ,  fiet  sicut  minor. 
Idem ,  de  duodecim  Gradibus  "  : «  Huraili- 
tatis  tahs  potest  esse  difflnitio  :  Ilumilitas 
est  virtus  qua  homo  vera  cognitione  sui  ip- 
se  sibi  vilescit.  »  Idem  '"  :  «  Humihtatis  pri- 
musgraduscordeestetcorpore  semper  humi- 
Utatem  ostendere,  deflxis  in  terram  aspecti- 
bus.  Secundus  ,  ut  pauca  ,  et  rationabilia 
verba  loquatur,  non  clamo.-^a  voce.  Tertius , 
utnon  sit  facilisaut  promptus  in  risu.  Quar- 
tus,  taciturnitas  usquead  interrogationem. 
Quintus ,  tenere  quod  communis  habet  mo- 
nasterii  regula.  Sextus ,  credere  et  pronun- 
tiareseomnibusvihorem.  Septimus,  adomnia 
indignum  et  inutilem  se  confiteri  et  credere. 
Octavus,  confessio  peccatorum.  Nonus,  pro 
obedientia  in  duris  et  asperis  patientiam  am- 
plecti.  Decimus,  ut  omni  obedientia  subdat 
se  majori.  Undecimus ,  ut  voluntatem  pro- 
priam  non  delectetur  implere.  Duodecimus, 
ut  Deum  (a)  timeat,  et  raemor  sit  omnium 
quae  praecepit.  »  Anselmus,  de  Similitudi- 
nibus  '*  :  «  Primus  gradus  humihtatis  est , 
quandoque  cognoscere  contemptibilem  se 
esse.  Et  quiasunt  quidam,  qui  contemptibi- 
les  se  esse  cognoscunt,  sed  inde  non  dolent ; 
secundus  est,  dolere  contemptibilem  se  esse. 

epist.  Lxxwii,  post  med.  —  ">  id.,  ad  Henric.  Senon., 
episl.  inodo  cit.,  posl  med.  —  "  Id.,  epist.  XLli.  — 
'-  Eccli.,  III,  20.  —  <3  Luc,  XXII,  26.  —  "  Bern.,  de 
duod.  grad.  liumi/it.,  non  longe  a  princ.  —  "  Ex 
S.  Beued.  Regula.  c.  vii.  —  '«  Anselm.,  de  Similit., 
c.  X  et  seq. 
(a)  Cat.  edit.  eum. 


DE  GRATIOSIS.  183 

qui  se  contemptibiles     fucus  mendax ,  verum  ne  auri  quidem  ves- 


Quia  vero  sunt  alii 
dolent,  sed  conflteri  nolunt  •,  tertius  est,  con- 
fiteri  se  contemptibilem  esse.  At  vero ,  quia 
rursus  sunt  alii,  qui  se  contemptibiles  con- 
fltentur,  sed  nolunt  ut  ita  credatur;  quartus 
est,  persuadere  contemptihilem  se  esse.  Sed 
quia  quidam  coniemptibiles  quidem  volunt 
credi,  sed  hoc  sibi  nolunt  dici;  quintus  est, 
patienter  pati  ut  contemptibilis  dicatur.  Sed 
quia  quidam  patiuniur  ut  contemptibiles  di- 
cantur,  sed  tamen  pati  nolunt  ut  contempti- 
biliter  tractentur ;  sextus  est ,  pitti  ut  con- 
temptibiliter  tractetur.  Sed  quoniam  et  hoc 
quidam  inviti  patiuniur  ;  septimus  est^ 
amare  ut  contemptibiliter  tractetur :  ubi  post- 
quam  quis  ascenderit ,  clara  est  in  luce ,  id 
est  in  perfecta  sui  cognitione. »  Idem :  «  Alte- 
riusvirtutem, »  etc.,infra,  de  Ascensione  '. » 
Glossa  in  Matthceum  :  «  Perfecta  humilitas 
habet  tres  gradus.  Primus  est  subdere  se 
maiori ,  et  non  praeferre  se  sequali ;  hic  vo- 
catur  sufflciens,  quia  sufficit  aliquem  sic 
humiliari,  et  iste  gradus  omni  jusio  est  ne- 
cessarius.  Secnndus  gradus  est  subdere  se 
aequali ,  nec  praeferre  se  minori ;  hic  diciiur 
abundans.  Tertiusest  subesse  minori;  in  quo 
est  omnis  justitia.  » 

CAPUT   XIII. 

De  Simplicitate. 

Gregorius  ,  in  Eomiliis  '  :  «  Si  abjectio 
vihs  indumenti  virtus  non  esset,  Evangelista 
vigilanterde  Joannenon  diceret ' :  Erat  in- 
diitus  pilis  camelonm.  »  Augustinus  ,  in 
Regula  * :  «Non  sit  nofabilis  habitus  vester; 
nec affectetis  vestibus placere,  sed  moribus.  » 
Idem  .•  alnincessu,»  etc.,supra,  hbroII,de 
Modestia  \  Idem .  super  Matthreum  :  «  Re- 
sistit  Deus  superbis  et  calamistratis ;  et  pan- 
nosis  humihbus  dat  gratiam.  »  Idem ,  in 
Epistola  '  :  «  Yerus  ornatus ,  maxime  Chri- 
stianorum  et  Christianarum ,  non  tantum 


'  ViiJ.  inf.,  c.  xivii.  —  «  Greg.,  m  Evang.,  hom. 
ante  med.  —  '  Marc,  :,  6.  —  '  Aug.,  Regul. 
c.  iviii.  —  s  Vid.  sup.,  lib.  11,  c.  xu,  p.  113.—  * 
ad  roisid.,  epist.  LXixili,  al.  CCXLV,  n.   i.  —  ■ 


XL, 
lii, 
Id., 
Id.. 


iisque  pompa;  sedmoresbonisunt.»  Idem': 
a  Auri  circumpositio ,  et  intorsio  crinium , 
et  caetera  hujusmodi,  quae  vel  ad  inanem 
pompam,  vel  ad  illecebram  formae  adhiberi 
solent ,  merito  reprehensa  sunt.  Sed  est  qui- 
dam  pro  modulo  personae  habitus  mairona- 
hs  ,  a  viduali  veste  distinctus,  qui  potest  fi- 
delibus  conjugatis  salva  religionis  obser- 
vantia  convenire.  »  Et  infra  :  «  Quid  enim 
est  absurdius,  quam  muherem  de  humili 
veste,  viro  prohibente,  superbire?  cui  tepo- 
tius  expediret  obtemperare  candidis  moribus, 
quam  nigellis  vestibus  repugnare.  »  Idem , 
de  Yiduitate  '  :  «  Inieriore  pulchritudine 
Christo  placete  :  hanc  pulchritudinem  stu- 
diosa  cura  etsollicita  cogitatione  componite. 
Non  amat  ille  fallaciarum  fucos ;  veris  veri- 
tas  delectatur,  et  ille ,  si  quod  legisti  agno- 
scis ,  veritas  vocatur.  »  Ambrosius,  de  Offi- 
ciis  '  :  «  Non  sit  afiectatus  decor  corporis ; 
sed  naturalis,  sed  simplex,  neglectus  magis 
quam  expeditus ,  non  pretiosis  et  albentibus 
adjutus  vestimentis,  sed  communibus,  ut 
honestati  vel  utilitati  nihil  desit,  nihil  acce- 
dat  nitori.  »  Idem  '»  :  «  Qui  vult  audiri ,  in- 
clinare  se  debet,  amota  pompa,  ut  misericor- 
diam  Domini  provocet.  Habitus  enim  super- 
bus  nec  impeirat ,  nec  recta  de  se  credi  fa- 
cit.  »  Joannes  Chrysostomus  ,  sitper  Mat- 
thCBum  "  : «  Omne  vestimentum  ad  tres  per- 
tinetcausas  :  aut  ad  speciem  visionis.  seu  ad 
vanam  gloriam  ;  aut  ad  delectationem  corpo- 
ris  ;  aut  ad  tegumentum  nuditatis.  Ad  spe- 
ciem  visionis  habere  vestimentum,  servis 
Dei  non  convenii ;  simihter  ad  delectamen- 
tum  corporis,  Deo  servientibus  non  est  ap- 
tum ;  sed  quod  tantum  ad  tegumentum  nu- 
ditatis.  B  Hieronymus,  in  Epistola  "  .•  «  Sor- 
des  vestium  candidae  mentis  indicia  sunt : 
vilis  tunica  contemptum  saecuh  probat,  ita 
duntaxat,  ut  animus  non  tumeat,  nec  habi- 

ad  Ecdidam  ,  epLst.  cxcii,  al.  ccLiii,  n.  9.  —  '  Id., 
de  Bon.  Viduit.,  c.  lix.  -  '  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  I, 
c.  XU.  —  "  Id.,  vel  sub  ejus  nomine ,  in  I  arf  Tim.,  ii, 
post  med.  —  "  Chrysost.,  in  Matth.,  Op.  imperf.,  hom. 
,11    _  !?  Hieron-,  atl  Rustic    Monach.,  epist.  lY. 


186  PHARETRJE  LIB 

tus  sermoqiie  dissentiat.  »  Bernardus ,  in 
Epistola^  :  « Pauperior cultus in aliis fraenat 
concupiscentiam,  in  aliis  circa  amorem  pau- 
pcrtatis  afQcit  conscientiani.  »  Idem  ' :  «  S/ 
dederit,  inquit  Jacob,  mihi  [lominus  panem 
ad  manducandum  [a] ,  et  vestimentum  quo 
operiar  (h).  Nota :  quo  operiar.  Sic  ergo  et  nos 
contenti  simus  vestimentis ,  quibus  operia- 
mur,  non  quibus  lasciviamus,  non  quibus 
superbiamus^  nonquibus  mulierculissimilari 
vel  placere  studeamus.  Idem,  super  Can- 
tica  ' :  «  Simplicitas  candor  est.  Probamus 
a  contrario  :  nam  naevus  duplicitas.  Parum 
dixi,  macula  est.  » 


IV. 


CAPUT    XIV. 

De  Verecundia. 

Gregorius,  in  Moralibus^  :  «  Saepe  cum 
nos  a  sancti  desiderii  exercitatione  torpi  scere 
superna  pietas  cernit,  exempla  se  sequen- 
tium  nostris  obtutibus  objicit,  ut  mens  per 
otium  remissa,  quo  in  aliis  vigilantiam  pro- 
fectus  considerat,  eo  in  se  pigritudinem  tor- 
poris  erubescat.  »  Idem'  :  «  Nonnunquam 
quidam  in  Dei  servitio  ex  anteacta  acrius  de- 
bilitate  roborantur,  eosque  ad  custodienda 
mandata,  et  futurorura  trahit  desiderium, 
et  impellit  meraoria  prseteritorum  :  ut  binc 
ad  ventura  amor  provocet,  illinc  de  praete- 
ritis  verecundia  instiget.  »  Idem'  :  «  Boni  eo 
magis  ignescunt  ad  desiderium  requirendae 
pietatis  Dei ,  quo  magis  erubescunt  memo- 
riam  iniquitatis  suse.  »  Idera  ' :  «  Facile  culpa 
corrigitur,  qua  erubescitnr.  t>  Idem' :  «Cunc- 
tos  vitia  ad  ima  pertrahunt;  sed  taraen  qui- 
dam  eo  ab  his  facilius  redeunt,  quo  se  in  eis 
corruisse  ailius  erubescunt.  »  Idem'°:«  Qui 
adhuc  actibus  carnahbus  incumbit ,  necesse 

'  Bern.,  rle  \'ila  solil.,  epi?t.,  ante  med.  —  '  lii.,  (irl 
Fulcon.,  epist.  n,  Tersus  fin.  —  '  Gen.,  xxviii,  20.  — 
'  Bem.,  in  Canl.,  serra.  Lxxi,  ante  nied.  —  5  Greg., 
Moral.,  lib.  IX,  c.  .\xxiv.  —  '  Ibid.,  lib.  XXVlll, 
c.  XV.  —  '  Ibid.  —  »  Ibid.,  lib.  XXXII,  c.  xvii,  longe 
post  nied.  —  s  Ibid.,  lib.  V,  c.  vu,  circa  fio.  —  '"  Ibid., 
lib.  Vll,  c.  XVI.  —  "  Id.,  in  Ezedt.,  bom.  x,  posl 
med.  —  "  Ibid.  —  "  Ambros.,  vel  quicumque  ille  sit 

(o)  Vulg.  vescendum,  —  (i)  Item  ad  induendum. 


est  ut  instruere  spiritualiter  proximorura 
mentes  erubescat.  »  Idem,  super  Ezechie- 
lem"  :  «  Erubescere  malum,  sapientiae  est; 
boimm  vero  erubescere,  fatuitas.  »  Idem  "  : 
«  Qui  erubescit  poenitendo  raala  qiiae  fecit, 
ad  vitae  libertatem  pervenit.  »  Ambrosius,  in 
Sermonibus ''  :  «  Solet  citius  raereri  indul- 
gentiam,  qui  verecundius  deprecatur.  In 
omni  ergo  culpa  ante  flendum  est,  quam 
precandum.  »  Idem  :  «  Pulchra  virtus,  »  etc, 
supra,  libro  I,  de  Juvenibus  ".  Idem,  de  Offi- 
ciis  "  :  « In  ipso  genere  canendi,  prima  disci- 
plina  verecundia  est ;  imo  etiam  in  omni  usu 
loquendi  :  ut  seusim  quis  aut  psallere,  ant 
canere,  aut  postremo  loqui  incipiat,  ut  vere- 
cunda  principia  cominendent  processum.» 
Idem  " :  «  Est  etiam  in  ipso  motu,  gestu,  in- 
cessu,  tenenda  verecundia  :  habitus  enim 
mentis  in  corporis  statu  cernitur.  »  Isidorus : 
«  Peccati  pudore,  »  etc,  supra,  hbro  U,  de 
Continentia  visus  ".  Idem  :  «  Quisquis  pec- 
catorum,»  etc,  supra,  libro  II,  de  Memoria'^. 
Augustinus,  deVitaetmoribus  Clericorum^^: 
«  Fateor  vobis ,  de  pretiosa  veste  erubesco, 
quia  nou  decet  hanc  professionem.  »  Idem '" : 
«  Quoniam  verecuiidia  magna  est  poena,  qui 
erubescit  pro  Christo  Qt  dignus  misericordia. 
Unde  patet,  quia  qiianto  pluribus  confitebi- 
tur,  in  spe  veniae,  turpitudinem  criminis, 
tanto  faciliiis  consequetur  gratiam  remissio- 
nis.  »  Hieronymus ,  in  Epistola  "  : «  Ornet 
prudentiam  verecundia;  et,  quod  praecipuum 
in  feminis  semper  fuit,  cunctas  in  te  virtutes 
pudor  superet.  »  Idem  :  «  Omnino  pudor,  » 
etc,  infra,  de  Connexione  -*.  Bernardus,  in 
Epistola"  :«  Nec  sterilis  verecundia  graia 
est,  nec  humilitas  praeter  veritatem  lauda- 
bilis.  »  Idem,  super  Cantica^  :o  Verecundia 
specialis  gloria  conscieutiae  est^  fainae  custos, 

iuter  ipsius  opcra,  serm.  XLVii,  de  Tempore,  post 
med.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  x.xx,  p.  44.  —  "  Ambr., 
de  Ofpc,  lib.  I,  c.  xvin.  —  '^  Ibid.  —  "  Vid.  sup., 
lib.  II,  c.  XXXVIII,  p.  m.—  1«  Item  c.  xxviii,  p.  99. 
—  '"  Aug.,  ad  fratr.  tn  Erem.,  serm.  Ll.  —  "  Imo 
auctor,  quisquis  ille  sit,  lib.  de  ver.  et  fals.  Pcenit., 
c.  X,  inter  Op.  S.  Aug.,  Appeud.  tom.  VI.  —  *'  Hier., 
ad  Celant.,  episl.  —  '^  Vid.  inf.,  c.  XLV.  —  "  Bern., 
aaBakl.  aAA.,epist.  cci. —  "Id.,  inCant.,  serm.Lixxvi, 
ante  meii. 


DE  GRATIOSIS. 


187 


vitse  decus,  virtutis  sedes,  virtutum  primitise, 
natuise  laus,  et  insigne  totius  honestatis.  » 
Idem '  :  «  Nolo  repente  fieri  summus,  pau- 
latim  proficere  volo.  Quantum  displicet  Deo 
impudentia  peccatoiiSj  tantum  pcenileutis 
verecundia  placet.  Citius  placas  eum ,  si 
mensurani  tuam  servaveris^  et  altiora  te 
non  qusesieris.  »  Idem  :  «  Quid  amabilius,  » 
etc,  supra,  .libro  I,  de  Juvenibus^.  Idem  : 
a  Humilis  et  verecunda,  »  etc,  supra,  lib.  II, 
de  Satisfactione '.  Idem  ,  in  Sermonibus  *  : 
«  Credo ,  considerantes  quanta  sustinuit  illa 
majestas  pro  inutilibus  servis ,  erubescamus 
non  sustinere  vel  parva  pro  nobis.  »  Glossa 
in  Apocalypsim^ :  «  Melius  est  hic erubescere 
coram  paucis,  quam  in  futuro  coram  omni- 
bus.  »  Glossa  :  «  Est  qusedam,  »  etc,  supra, 
libro  II,  de  Satisfactione'. » 

CAPUT   XV. 

De  Amicitia. 

Gregorius,  in  Moralibus''  :  «  Cum  quis  in 
prosperitate  diligitur,  incertum  est  valde , 
utrum  prosperitas,  an  persona  diligatur; 
amissio  autem  felicitatis  interrogat  vim  di- 
lectionis.  »  Idem'  :  «  Qui  ex  adversitate 
proximum  despicit,  aperte  convincitur,  quod 
hunc  in  prosperis  non  amavit.  »  Idem ,  in 
Dialogis^  :  «  Inter  amantes  se  amicos,  ma- 
gnum  charitatis  familiaritas  ausum  prsebet. » 
Idem ,  in  Pastorali '"  :  «  Ab  illo,  qui  summe 
rectus  est,  eo  ipso  jam  discrepat,  quo  per- 
versorum  amicitiis  vita  nostra  concordat.  » 
Idem ,  in  Registro  "  :  «  Amicorum  amissio 
nos  tanto  debet  tolerabilius  contristare , 
quanto  amissuros  nos  illos  conditio  mortalis 
exposcit.  »  Idem  '^  :  «  Ut  aliquid  saecularis 
auctoritatis  loquar,  cum  amicis  orania  ti'ac- 


tanda  sunl ,  sed  prius  de  ipsis.  »  Idem  "  : 
«  Nemo  potest  diligere,  quos  non  vult  vi- 
dere.  »  Isidorus,  in  Etymologiis  "  :  «  Ami- 
cus,  quasi  animi  vel  amicitice  custos  per  de- 
rivationem,  diclus  autem  proprie  amicus  ab 
hamo,  id  est  a  catena  charitatis.  »  Idem,  de 
Summo  Bono  "* :«  Non  sunt  fideles  in  amici- 
tia,  quos  munus,  non  gratia  copulat :  hi  cito 
deserunt,  nisi  semper  acceperint.  Dileclio 
enim,  quae  munere  glutinatur,  eo  suspenso 
dissolvitur.  »  Idem  :  «  Saepe  per  honores,  » 
etc,  supra,  libro  III,  de  Honore  ".  Augusli- 
nus,  in  Epistola  "  :«  Nemo  potest  veraciter 
amicus  esse  hominis ,  nisi  fuerit  ipsius  pri- 
mitus  veritatis  :  quod  si   gratis  non  fiat, 
nullo  fieri  pacto  potest.  »  Idem,  de  Catechi- 
zandis  Riidibus^"  :«Nulla  est  major  ad  amo- 
rem  invitatio,  quam  prsevenire  amando.  Et 
nimis  durus  est  animus,  qui  dilectionem  si 
nolebat  impendere,  noluit  rependere. »  Idem, 
in  Soliloquiis"  :«  IUam  amicitiae  legem  jus- 
tissimam  esse  arbitror,  qua  praescribitur,  ut 
non  minus,  ita  nec  plus  quis  amicum,  quam 
seipsum  diligat.  »  Idem  ^"  :  «  Tanto  magis 
amo  amicos  meos,  quanto  magis  bene  utun- 
tur  anima  rationah,  vel  certe  quantum  desi- 
derant  ea  bene  uti.  »  Ambrosius,  de  Offi- 
ciis^' :«  Pietatis  custos  amicitia  est,  etaequa- 
litatis  magistra,  ut  superior  inferiori  se  ex- 
hibeat  aequalem,  et  iuferior  superiori  fide- 
lem.  B  Idem'-  :«Amicitia  nescitsuperbiam. » 
Idem  "  : «  Virtus  est  amicitia,  non  quaestus  : 
non  pecunia  paratur,  sed  gratia  :  non  poUi- 
citatione  pretiorum,  sed  concertatione  bene- 
volentiae.  Joannes  Chrysostomus,  de  Com- 
punctione  '* :  «  Ubi  amicitia  peiraanet,  nihil 
facile  creditur,  nil  facile  recipitur,  quod  dis- 
sidium  possit  operari.  »  Hieronymus,  in 
epistola -^ : «  In  amicis  non  res  quaeritur,  sed 


•  Bpru.,  in  Canl.,  serm.  ni,  posl  med.  —  '  Vid. 
sup.,  lib.  1,  c.  xsx,  p.  44.  —  '  llem  lib.  II,  c.  xx, 
p.  88.  — '  Bern.,  in  Psal.  Qui  habitat,  serm.  vj,  ante 
ined.  —  5  Gloss.  in  Apoc,  iii.  —  *  Vid.  snp.,  lib.  II, 
c.  ?X,  p.  88.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  VII,  c.  x,  aute 
med.  —  «  Ibid.  —  '  Id.,  Dialog.,  lib.  III ,  c.  xsxvii. 
—  ">  Id.,  Pastoral,  p.  III,  c.  ui ,  admon.  23,  post 
med.  —  "  Id.,  ad  Clementin.  patric.,  lib.  I,  cpist  xi, 
col.    1034.    —    "   Id.,    ad    Venanl.   Cancell.,  lib,    I, 


epist.  xxxin,  col.  1051.  —  "  Id.,  ad  Rastician., 
lib.  VII,  part.  i,  epist.  xxiii,  coU  1300.  —  •»  Isid., 
Etymol.,  verbo  .imicus. —  "  Id.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III . 
c.  XXX,  sent.  2.—  ■«  Vid.  sup.,  lib.  III,  c.  xxxiv,  p.  159. 

—  "  Aug.,  orf  Maced-,  epist.  Lll.—  "  Id.,  de  Catech. 
Rudib.,  c.  IV  —  '»  Id.,  SolH.,  lib.  I,  c.  iii.  —  '"  Ibid., 
c.  II.  —  '"  Ambros.,  di-  Offic,  lib.  I,  c.  xvi.  —  '"  Ibid. 

—  -'  Ibid  —  "  Chrysost.,  de  Cnmpunct.,\\.h.  I,antemed, 

—  ■'  Hieron.,  ad  Cast.,  epist.  xxxiii. 


m  PHARETRiE  LIB.  IV. 

voluntas ;  quia  alterum  et  ab  inimicis  sjepe 

prffibetur,  alterum  sola  charitas  tribuit.  » 

Idem ' :  «  Vera  illa  necessitudo  est,  et  Christi 

glutino  copulata ,  quam  non  utilitas  rei  fa- 

miliaris,  non  praesentia  tanlum  corporum , 

non  subdola  et  palpans  adulatio',  sed  Dei  ti- 

mor,  et  divinarum  Scripturarum  studia  con- 

ciliant.  »  Idem,  in  originali super  Michwam^: 

«  Delicata  est  amicitia,  quse  amicorum  feli- 

citatera  et  divitias  sequitur.  »  Bernardus,  in 

epistola ' :  «  Habet  vera  amicitin  nonnun- 

quam   objurgationem ,    adulationem  nun- 

quam.  »  Glossa  in  Ecdesiasticum ' ;  «  Plena 

et  perfecta  amicitia  inter  perfectos  viros, 

ejusdemque  virtutis,  perseverare  potest,  et 

ad  hanc  quibusdam  gradibus  pervenitur. 

Primus  est  mundanorum  contemptus.  Se- 

cundus,  ne  quis  se  sapientem  et  consultum 

judicans,  sibi  quam  amico  credere  malit. 

Tertius,  ut  omnia,  quae  utiha  et  necessaria 

sestimat,  bono  charitatis  et  pacis  proponat. 

Quartus,  ut  omniuo  desinat  ab  ira.  Quinlus, 

ut  irara  fratris  etiam  irrationabilem  sedare 

cupiat  :  quia  alterius  tristitia  perniciosa  est, 

sicut  propria,  nisi  eam,  quantum  in  te  est, 

etiara  de  fratris  mente  depellas.  Postremus 

gradus  est  omnium  vitiorum  peremptorius, 

ut  de  hoc  mundo  credas  te  quotidie  migra- 

turum.  »  Seneca  in  epistola^:  «  Qui  utilitatis 

causa  assumptus  est,  tandiu  placebit,  quan- 

diu  utilis  erit.  Hac  re  florentes  amicorum 

turba  circumsidet;   circa  eversos  sohtudo 

est,  et  inde  amici  fugiunt  ubi  probantur.  » 

Idem  * :  a  Amicum  paro,  ut  habeam  pro  quo 

mori  possim ;  ut  habeam  quem  in  exilium 

sequar;  cujus  me  niorti  et  opponam,  et  im- 

pendam.  Detrahit  amicitias  majestatem  suam, 

qui  illam  parat  ad  bonos  casus.  »  Idem  : 

«  Amicos  optime  res  secundae  parant ;  ad- 

versae  certissime  probant.  » 


CAPUT    XVI. 

De  Concordia. 


'  Hieron.,  ad  Paulin.,  epist.  ciii.  —  -  Id.,  m  Mich., 
VII,  lib.  II,  c.  VII.  —  s  Beru.,  ad  Rom.,  episl.  ccxLiii, 
post  med.  —  '  Gloss.  iuEccli.,  ix.  —  *  Senec,  Epist. 
IX.  —  «  Ibid  ,  post  pauea.  —  '  Greg.,  ad  Euseb.  The.sii., 
Ub.  VI,  p.  11,  epist.  v(,  col.  1313.  —  "  Id.,  ad  Euloy. 
et  Anast.,  lib.  IV,  episl.  xxxvi,  c.  1188.  —  »  Id.,  «rf 
Uon.  episc,  ibid.,  epist.  viil,  col.  116.5.—  ">  Id.,  ad 
Aiil.  el  Dom.,  lib.  VII,  p.  II,  epist.  xxvii,  col.  1323. 


Gregorius,  in  Registro ' :  «  Quisquis  patris 
heres  esse  desiderat,  filius  existere  pacem 
custodiendo  non  renuat.  Nam  qui  locum 
prsebet  discordiae,  ipse  profecto  tanti  se  mu- 
neris  exortem  esse  constituTt.  »  Idem ' : 
«  Pacem  tunc  veraciter  tenemus,  cum  super- 
borum  culpas  charitate  et  justitia  simul  in- 
sistente  persequimur;  cum  eos  dihgimus,  et 
eorum  vitia  odio  habemus.  »  Idem':  «  Mani- 
festum  bonitatis  esse  liquet  indiciuui,  in 
unius  electione  cunctorura  convenire  con- 
sensum.  »  Idem  '" :  «  Laudabile  et  studio  est 
religioso  conveniens,  terrenis  gratam  Deo 
pacem  prseferre  compendiis,  et  ex  rebus 
trausitoriis  mansura  charitatis  semper  lucra 
mercari.  »  Idem,  in  Moralibus  "  :  «  Sicut 
noxium  esse  solet,  si  unitas  desit  bonis;  ita 
perniciosura  est,  si  non  desit  raalis.  Perver- 
sos  quippe  unitas  corroborat,  dum  concor- 
dat;  et  tanto  magis  incorrigibiles,  quanfo 
unanimes  facit. »  Idem,  super  Ezechielem  ": 
« Ita  bona  facere  opera  debemus,  ut  per  haec 
quoque  cum  his,  cum  quibus  viviraus,  una- 
nimitatem,  in  quantiim  recte  possumus,  con- 
servemus. » Augustinus,  de  verbis  Dommi "; 
«  Pax  est  serenitas  mentis,  tranquillitas  aui- 
mi,  simplicitas  cordis,  vinculum  amoris, 
consortium  charitatis. »  Idem  ": « Paxcunctis 
est  placida,  non  quaerit  alienum,  nihil  de- 
putat  suum,  docet  amare,  quae  odisse  non 
novit,  nescit  inflari.  Hanc  ergo  qui  accepit, 
teneat;  qui  perdidit,  repetat;  qui  amisit,  re- 
quirat :  quoniam  qui  in  ea  non  fuerit  inven- 
tus,  abdicatur  a  Patre,  exheredatur  a  Filio, 
nihilomiiius  a  Spiritu  sancto  efflcitur  alie- 
nus.  Respuit  enim  raunus  oblatum,  qui  datae 
legis  contempserit  bonum;  nec  poterit  ad 
hereditatem  Domini  pervenire,  qui  testa- 
raentum  noluerit  observare.  »  Idem,  de  Ovi- 

—  "  Id.,  Moral.,  lib.  XXXIII,  c.  .\xiii,  post  med.  — 
'-  Id.,  in  Ezech.,  hom.  xxi,  circa  raed.  —  "'  Aug.,  de 
verb.  Dom.,  serm.  LVii.  —  '*  Ibid.,  conseq. 


DE  GRATIOSIS. 


189 


bus  ' :  «  Testamentum  Dei  et  hereditas  pax 
est,  ut  a  concordibus  consortibus  possidea- 
tur,  nou  a  litigantibus  dividatur.  »  Idem, 
de  Quastionilus  Veteris  ac  Novi  Testa- 
menti '  ;  «  Qui  pacem  suscipit  Salvatoris , 
inimicitiam  contrahit  mundi.  Nisi  enim  dis- 
cordaverit  a  Diabolo,  pacem  non  habebit 
cum  Christo.  »  Idem,  de  Civitate  Bei^: 
«  Tantum  est  pacis  bonum,  ut  etiam  in  re- 
bus  terrenis  atque  mortalibus  nihil  gratius 
soleat  audiri,  nihil  desiderabilius  concupisci, 
nihil  postremo  possit  inelius  inveniri.  » 
Idem  * :  a  Pacem  constat  belli  esse  optabilem 
flnem.  »  Joannes  Chrysostomus,  de  Com- 
punctione :  «  Ubi  pax  est ,  ibi  omnia  pros- 
perabuntur;  ubi  sobrietas  lucet,  ubi  unani- 
mitas,  abstinentia  coronatm".  »  Idern,  super 
Joannem  ^ :  «  Est  et  mala  concordia ;  est  et 
bona  dissonantia.  »  Ambrosius,  super  Lu- 
ca7n  ^ :  «  Fuge  contentiones,  dissensiones, 
strepitus,  tumultus  discordiae,  ne  per  portas 
mortis  ingressus  intereas.  »  Idem  :  «  Seil 
nisi  prius  tu, »  etc,  supra,  libro  II,  de  Bea- 
titudine  \  Isidorus ,  de  Summo  Bono  : 
a  Pax  plebis  sanitas,  gloria  sacerdotis,  et 
patria;laelitia,  et  terror  hostium,  sive  visi- 
bilium,  sive  invisibilium.  »  Idem :  «  Pax 
cum  bonis,  et  bellum  cum  vitiis  semper  ha- 
bendum  est :  mala  siquidem  homiuum  im- 
piorum  odio  habenda.  »  Bernardus,  super 
Cantica ' : «  Pacem  habete,  et  vos  nolite  lae- 
dereinvicem,  non  lacto,  non  verbo,  non 
signo  qualicumque  :  ne  quis  forte  exacer- 
batus,  et  praeoccupatus  a  pusillanimitate  spi- 
ritus  et  tempestate,  Deum  interpellare  coga- 
tur  adversus  eos  qui  se  laeserint  et  contrista- 
verint,  et  prorumpere  in  verbum  grave 
contingat " :  Filii  matris  mece  pugnaverunt 
contra  me.  Idem,  in  sermonibus '" :  «  Nisi  in 
unitate  opus  tuum  feceris,  Deo,  qui  unus  est, 
acceptus  esse  non  poteris.  Scriptum  quippe 

'  Aug.,  lU  Ouib.,  c.  XIII.  —  5  Id,,  de  Quast.  Ve.t.  et 
Nov.  Test .  q.  xcii.  —  '  Id.,  de  Cail.  Dei.  lib.  XVIII, 
c.  XI.  —  *  IbiJ.,  c.  .XII.  —  5  Chrysost.,  in  Jonn., 
hom.  LVI,  al.  lvii,ii.  2. — '  Ambros., !«  luc,  ix,  lib.  VI. 
—  '  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  XLViii,  p.  121.  —  '  Bern., 
in  Cant.,  senn.  xxix,  ante  med.  —  »  Cant.,  i,  5.  — 
"  Bem.,  in  Assumpt.  B.  Mar.,  serm.  v,  post  med.  — 


est  "  :  Non  est  quifaciat  bonum,  non  est  us- 
que  ad  unuin.  »  Idem:  «  Est  homo  paca- 
tus,  B  etc,  supra,  libro  [I,  de  Patientia  •'. 
Idem :  «  Sunt  etiam  alii  qui  si  viderint, »  etc, 
supra,  libro  II,  de  Beatitudine  ". 

CAPUT    XVII. 

De  Renuntiatione. 

Gregorius,  in  Dialogis  '* ;  «  Despiciendus 
a  nobis  hic  mundus  foret,  etiamsi  blandi- 
retur,  si  rebus  prosperis  demulceret  ani- 
mum.  At  postquam  tot  flagellis  premi- 
tur,  tanta  adversitate  fatigatur,  tot  nobis 
quotidie  dolores  ingeminat ,  quid  nobis 
aliud,  quam  ne  diligatur,  clamat?  »  Idem, 
in  homiiiis  '^  :  «  Fructus  mundi  ruina 
est.  Ad  hoc  enim  crescit,  ut  cadat;  ad  hoc 
germinat,  ut  quodcumque  germinaverit, 
cladibus  consumat.  »  Idem  '* :  «  Si  nihil  in 
hoc  mundo  tam  amando  possidetis,  etiam 
possidendo  cuncta  reiiquistis.  »  Hierony- 
mus:  «  Licet  sparso  crine,  »  etc,  supra,  de 
Propinquitate,  libro  III  ".  Isidorus,  in  Syno- 
nyinis  ":  «Semper  interna  quiete  frueris,  si 
te  a  strepitu  terrenarum  actionum  subtraxe- 
ris.  »  Iileiu  :  «  Nullus  sapientiam,  »  infra, 
de  Sapientia  '^.  Joannes  Chrysostomus,  su- 
per  Matthceum  ^"  :  «  Sicut  difllcile  est  arbo- 
rem  juxta  viam  positam  fructus  suos  usque 
ad  maturitatem  servare,  sic  difficile  est  vi- 
rumfidelem  juxtaistum  mundum  viventem, 
in  actibus  ejus justitiam  immaculatam  usque 
ad  fineni  tenere.  Recede  de  via ,  et  plantare 
in  loco  secreto,  ut  nec  mundus  tecuru  ha- 
beat  aliquid  commune,  nec  tu  cum  mundo. » 
Idem ,  super  Joannem  :  «  Oui  pecuniarum 
concupiscentiam  deriserunt,  hi  maxime  sunt 
qui  Deum,utoportet,  diligunt. »  Augustinus, 
in  epistola  ":  «  Vinculahujus  mundi  habent 

"Psn/.  xiii,  2.— 'n'id.  sup.,lib.  II,  c.  xxxiii,  p.  108.— 
'»  Vid.  ibid.,c.  XLViii,  p.  122.—  "  Greg.,  i»(Q/oy.,lib.  III, 
c.  x.vxviii.  —  '»  Id.,  in  Evang.,  hom.  I,  circa  med.  — 
'6  Ibid.,  bom.  xxvii,  circa  tin.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  III, 
c.  xxvii,  p.  153. — '» Isid  ,  Synon.,  c.  xviii ,  antemed. — 
"9  Vid.  inf  ,  c.  xxxi!!.  —  "  Chrysosl.,  in  Matth.,  Op. 
imperf.,  hom.  xxxix,  ante  med.  —  "  Aug.,  ad  Licent., 
epiil.  Kxix,  al.  xxvi,  n.  2, 


m  PHARETR^  LIB 

asperitatem  veram,  jucunditatem  falsam, 
certum  dolorem,  incertam  voluptatem,  du- 
rum  laborem,  limidam  quietem,  reni  plenam 
miseriae,  spembeatiturlinisinanem. »  Idem': 
«  Quid  prodest  acquirere  in  hoc  saeculo  quod- 
libel  temporale  et  transitorium,  sive  sit  pe- 
cunia,  sive  sit  voluptas  ventris  et  gutturis, 
sive  sit  bonor  in  laude  humana  ?  Nonne 
omnia  fuumset  ventus?  Nonne  omnia  trans- 
eunt  et  currunt?  Et  vae  his,  qui  haeserint 
transeuntibus;  quoniam  simul  transeunt.  » 
Idem  ' :   «  Utilius  terrena  opulentia  tenetur 
humiliter,    quam    superbe    relinquitur.  » 
Idern',  de  Poenitentia: « In  omnibus  dolens, 
aut  sua  relinquat,  aut  saltem  illa  quse  sine 
admixtione  mali  non  sunt  administrata ,  ut 
mercatura,  et  mililia,  et  alia  qu»  utentibus 
sunt  nociva,  ut  adininistrationes  saecularium 
potestatum,  nisi  his  utatur  ex  obedientiae 
licentia.  »  Idem  :    «  Recedat  amor,  »  elc, 
infra,  de  Gloria  '.  Bernardus,  in  gpistola  ^ : 
«  Voci  Dei,  tu,  dulciori  super  mel  et  favum, 
si  praeparas  aurem  interiorem,  fuge  ouram 
exleriorem,  ut  expedito  et  vacante  interno 
sensu,  dinas  tu  cum  Saamele  ' :  Loquere, 
Bomine,  quia  audit  servus  tuus.  »  Idem  ' ; 
«  Si  sapis,  ^i  babes  cor,  si  tecum  est  lumen 
oculorum,  desine  jam  et  ea  sequi,  quae  et 
consequi  miserum  est.  Beatus,  qui  post  illa 
non  abiit,  quae  possessa  onerant,  amata  in- 
quinant,  amissa  cruciant.  »  Idem  ' :  «  Ge- 
nerositas  sanguinis ,    proceritas    corporis , 
forraa  elegans,  juvenilis  decor,  praedia,  pa- 
latia,  immensa  supellex,  infulaeque  digni- 
tatum,  adde  et  sapientiam  miindi,  de  mundo 
sunt  haec,  et  mundus,  quod  suum  est,  dili- 
git.  Sed  quousque?  Non  soliim  enim  non 
semper,  ut  qui  non  semper  erit;  verum  nec 
diu  quidem.  Diu  siquidemista  in  te  mundus 
haberenon  poterit,  et  te  quidem  ipsum  in 
brevi  non  habiturus.  Nam  '  breves  dies  ho- 


'  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  x,  n.  6.  —  ^  Id.,  ud  Paul., 
epist.  XX.\1V,  al.  XXXI,  u.  G.  —  '  De  ver.  et  fals. 
Pcenit.,  c.  XV,  apud  August.,  append.  tom.  VI.  — 
'  Vid.  inf  ,  c.  L.  —  ^  Beiu.,  epist.  cvii,  versus  fiu.  — 
«  I  Reg.,  III,  10.  —  '  Bein.,  epist.  ciu,  post  med.  — 
'   Id.,  episL   vii,   circa  princ.  —  '  Job,    xiv,   5.  — 


IV. 

minis  sunt.  »  Idem  '" :  «  Subito  procedenli 
de  umbra  ad  solem,  de  otio  ad  laborem, 
grave  cernitur  omne  quod  incipit.  Sed  cum 
ab  his  dissuescere,  et  ad  illa  se  paulisper 
assuescere  cceperit,  usus  toUit  difficultatem, 
invenitque  facile  esse,  quod  difficile  antea 
putavit.  »  Idem  :  «Falleris,  o  fih,  »  etc, 
supra,  libro  I,  de  Studentibus  ".  Idem : «  Vi- 
gilias  times, »  etc,  infra,  de  Meditatione  ". 
Idem,  de Contetiiptu'':  aEcce  nosreliquimus 
omnia.  Bene,  optime,  et  non  ad  insipientiam 
tibi.  Nam  et  mundus  transit,  et  concupis- 
centia  ejus ;  et  relinquere  haec  magis  expe- 
dit,  quam  ab  eis  relinqui.  »  Idem  '*  :  «Se- 
cuti  sumus  te  :  nimirum  quia ''  exultavit  ut 
gigas  ad  currendam  viam  suam.  Nec  cur- 
rentem  sequi  poteras  oueratus ;  sed  nec  inu- 
lilis  commutatio,  pro  eo  qui  super  omnia 
est,  omnia  reliquisse  :  omnia  sane  dixerim : 
non  fantum  possessiones ,  sed  eliam  cupidi- 
tates,  et  eas  maxime.  »  Idem,  in  sermoni- 
bus  "  :  «  Convolate  ad  urbes  refugii ,  ubi 
possitis  et  de  praeteritis  agere  pcenitentiam, 
et  iii  praeseiiti  obtinere  gratiam,  et  futuram 
gloriain  fiducialiter  praestolari.  Non  vos  re- 
tardet  conscientia  peccatorum.,  quia  ubi  illa 
abundaverit ,  superabundare  gratia  consue- 
vit.  Non  potentiae  austeritas  ipsa  deterreat : 
neque  enim  condignae  sunt  passiones  hujus 
temporis  ad  praeteritam  culpam,  quae  remit- 
titur ;  iion  ad  praesentera    consolationem , 
quae  immittitur;  non  ad  futuram  gloriam, 
quae  promittitur.  »  Idem  " :  «  Quid,  si  peri- 
clitaretur  castitas  in  deliciis,  humilitas  in 
divitiis,  pietas  in  negotiis,  veritas  in  multi- 
loquio,  charitas  in  hoc  nequam  saeculo?  Fu- 
gite  de  medio  Babylonis;   fugite,    salvale 
animas  vestras.  »  Idem  " : «  Nil  credentibus 
impossibile;  nil  amantibus  difficile;  nil  as- 
perum  mitibus;  nil  humihbus  arduum  re- 
peritur :  quibus  et  gratia  confert  auxilium , 
et  obediendi  devotio  lenit  imperium.  » 


'"  Bein.,  itd  liohert.,  opist.  I,  prope  fiu.  —  "  Vid. 
sup.,  lib.  I,  c.  XXV,  pag.  39.  —  '^  Vid.  iuf.,  c.  xxvi. 
—  '3  Beru.,  super  Ecce  nos  reliquimus  circa  princ.  — 
"  Ibid.,  couseq.  —  "  Psal.  xvm,  6.  —  '"  Beru.,  de 
Comers.  ad  C/eric,  c.  xxx.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid. 


DE  GRATIOSIS. 


491 


CAPUT    XVIII. 

De  Solitudine. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Qui  mortifl- 
care  se  appetit ,  valde  ad  inventam  requiem 
contemplationis  hilarescit,  ut  exterius  mun- 
do  lateat ,  et  cunctis  exteriorum  rerum 
perturbationibus  intra  sinum  se  intimi 
amoris  abscondat.  »  Idem  -  :  <.<  Prodest  soli- 
tudo  corporis,  si  soliiudo  est  mentis.  Quid 
prodest  solitudo  corporis,  si  solitudo  defue- 
rit  cordis  ?  Qui  enim  corpore  remotus  vivit, 
.sed  tumultibus  conversalionis  humanae  ter- 
renorum  desideriorum  cogitatione  se  inse- 
rit,  non  est  in  solitudine,  Si  vero  prematur 
ahquis  corporaliter  popularibus  turbis,  et 
tamen  nullos  saecularium  tumultus  in  corde 
patiatur,  non  est  in  urbe.  »  Idem  :  «  Qubb- 
libet  occulta,  »  etc,  supra,  libro  II,  de  Gra- 
tia  ^.  Idem  :  «  Yos  qui  viam,  »  etc. ,  infra, 
de  Religione  '.  Hieronymus ,  in  Epistola '  : 
«  Mihi  oppidum  carcer  est,  et  solitudo  para- 
disus.  »  Idem  '  :  «  Iiifinita  eremi  vastitas  te 
terret  ?  Sed  paradisum  mente  deambula. 
Quoliescumque  illuc  mente  consoenderis  , 
toties  in  erenio  non  eris.  »  Idem  '  :  «  Hospi- 
tiolum  tuum  aut  raro,  aut  nunquam  muiie- 
rum  pedes  terant.  Omnes  puellas  et  virgines 
Christi,  aut  aequaliter  ignora,  aut  aequaliter 
dihge,  »  Idem  *  :  «  Bonus  honor  in  Ecclesia, 
si  a  consortio  clericorum  longe  sint  foeminae. 
Monachum,  vel  clericum,  solitudo  facit,  non 
publicum,  »  Augustinus ,  rfe  Sitigidaritate 
Clericorum '  :  «  Strages  pessimae  conver- 
sationis  nemo  prostemit,  nemo  calcat,  nemo 
funestat,  nisi  singularis  castitas  sola,  quae 
munimeu  invictum  est  sanctimoniae ,  et 
expugnatio  fortis  infamiae ,  fortitudinis  fir- 
mitas,  et  lasciviae  petalantis  inflrmitas,  pro- 
bifatis   praesidium^    et    improbitatis    exci- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  V,  c.  v,  post  med.  —  -  Ibid., 
lib.  XXX,  c.  XII,  aule  med.  —  '  Vid.  sap.,  lib.  11, 
c.  XVI,  p.  81  —  '  Vid.  iaf,,  c.  xix.—  'Hieron.,  ad  Rust. 
Mon.,  episl.,  ante  med.  —  '  Id.,  ad  Btliod.,  epist.  i, 
altra  med. —  •  Id.,  ad  Seyotian.,  epist.  ii,  ante  med. 
—  '  Id.,  ad  (kean.,  de  vit.  Cleric,  epist.  post  med.  — 
'  De  Singular.   Cleric,  c.  xxil,  est  apud  Cyprian., 


dium,  animae  victoria,  et  corporis  praeda, 
ubertas  gratiarum,  et  sterilitas  criminum.  » 
Idem  "•  :  «  Non  est  sine  fliiis  cum  clari- 
tate,  nisi  singularitas  sola,  quam  non 
solum  coucupiscentia  sua  nullis  sordibus 
maculat,  sed  etiam  nullje  opiniones  suspectae 
pluralitatis  infamant.  Nam  si  castitas,  quod 
est  difflcile,  masculum  et  feminam  pariler 
in  virginitate  conservet,  non  habet  clari- 
tatem ,  quoniam  communitas  ipsa  non  po- 
test  nisi  quibusJam  probrositatum  tenebris 
obscurari.  d  Bernardus,  in  Epistola  " :  «  Cum 
quo  Deus  est,  nunquam  minus  est  solus, 
quam  cum  solus  est.  Tunc  enim  hbere  frui- 
tur  gaudio  suo  ;  ttinc  ipse  suus  est ;  ibi  ad 
fruendum  Deo  in  sj ,  et  se  in  Deo ;  tunc  in 
luce  veritatis,  et  in  sereno  mundi  cordis, 
ultro  patet  sibi  pura  conscientia,  et  libere  se 
infundit  de  Deo  memoria  ;  et  illuminatur 
intellectus,  et  bono  suo  fruitur  affectu.«,  vel 
libere  seipsum  deflet  humanai  fragilitatis 
defecttos.  »  Idem ,  super  Cantica  "  :  «  Solus 
es,  si  non  communia  cogites,  si  non  affectes 
praesentia,  si  despicias  quod  multi  suspi- 
ciuut,  si  fastidias  quod  omnes  desiderant,  si 
jurgia  devites,  si  damna  non  sentias,  si  non 
recorderis  injuriaruiu :  alioquin  nec,  si  solus 
corpore  es ,  solus  es,  »  Cassiodorus,  de  Ani- 
ma  "  :  «  Nimia  turba  vitiorum  sine  certa- 
mine  vlndtm',  quando  ^olitudo  gratiaesuf- 
fragatur.  »  Seneca,  in  Epistola  "  :«  Subdu- 
cendus  est  a  populo  animus  tener,  et  paruiu 
tenax  recti  :  facile  transitur  ad  pliu-es,  So- 
crati,  et  Platoni,  et  Laelio,  exculere  morem 
suum  dissimilis  multitudo  potuisset.  » 

CAPUT  XIX. 

De  Religione. 

Gregorius,  in  Regi),tro  "  .•  «  Vos,  qui  viam 

vitae  praesentis  extra  hominum  frequenliam 

edil.  Pamel.  —  "  Ibid.,  e.  xxiii,  ante  med.  — 
"  Bem.,  de  vit.  solit.,  epiit.,  loDge  ante  med.  — 
"  Id.,  in  Cant.,  serm.  XL,  prope  fin.  —  "  Cassiod., 
de  Anima,  c.  xviii,  post  med. —  '»  senec,  Epist.  vii, 
circa  med.  —  ''  Greg.,  ad  Secundin.,  lib.  VII,  p.  II 
episL  Liv,   col.  1338. 


^92 


PHARETRiE  LIB.  IV. 


ducitis,  tanto  majora  certaminu  pati  necesse 
est^  quaato  ad  vos  ipse  magister  tentatio- 
nuni  accedit.  »  Idem  '  :  a  Mclius  est  de  ovili 
dominico  morbosam  ovem  ejicere,   quam 


unius  vitio  sauas  amittere.  »  Idem ' 


Cura 


est  sollicitudi.iis  adhibenda^  ut  quEe  pro 
quiete  religiosae  conversationis  fuerint  ordi- 
nata ,  nec  dissimulatio  negligere  ,  nec 
quaedam  valeat  prsesumptio  perturbare.  » 
Idem  '  :  «  Multi  sunt  qui  possunt  religio- 
sani  vitam  etiam  cum  saeculari  habitu  du- 
cere ;  et  plerique  sunt,  qui  nisi  omnia  reli- 
querint ,  salvari  apud  Deum  nullatenus 
possunt.  »  Idem  * :  «  Religiosam  vitam  eli- 
gentibus  congrua  nos  oportet  consideratioue 
prospicere,  ne  cujusdam  necessitatis  occasio, 
aut  desides  faciat,  aut  robur ,  quod  absit, 
conversationis  infringat.  »  Idem  ^  :  «  Sicut 
studii  nostri  esse  condecet,  a  litigiis  forali- 
bus  monachos  submovere,  ut  divinis  mini- 
steriis  pie  ac  solerter  iiivigjlent ;  ita  necesse 
est  nostra  provisione,  quemadmodum  nego- 
tia  eorum  disponi  debeant,  ordinare,  ne 
distenta  mens  per  varias  causarum  curas 
effluat,  et  ad  celebrandum  opus  consuetum 
enervata  torpescat.  »  Isidorus,  in  Etymolo- 
giis  *  :  «  Religio  appellata  est ,  eo  quod  per 
eam  uui  Deo  leligemus  animas  nostras,  ad 
cultum  divinum  vinculo  serviendi.  »  Au- 
gustinus  ' ,  de  Ecclesiasticis  Dogmatibus : 
«  Secreta  satisfactione  solvi  crimina  nou  ne- 
gamus;  sed  mutato  prius  saeculari  habitu , 
et  confesso  religionis  studio  per  vitae  cor- 
rectionem,  et  in  jugi,  imo  perpetuo  luctu, 
miseraute  Deo ,  ita  duutaxat,  ut  contraria 
pro  his  ,  quae  pceuitet ,  agat.  »  Idem ,  de 
Quantitate  animce  '  :  «  Omnibus  subven- 
tum  velle  debemus,  etiam  qui  nos  laeserunt, 
aut  laedere ,  aut  omniuo  laedi  voluut.  Haec 
est  vera,  baec  perfecta,  haec  sola  religio.  » 

'  Gres.,  ad  Euseb.  Ihess..  lib.  IX,  epist,  LSix, 
col.  1480.—  -  Id.,  ad  Yirgil.  Arel.,  lib.  V)I,  p.  II, 
epist.  C5V1,  col.  I08O.  —  *  Id.,  ad  Mauric.  Aug., 
lib.  II,  p.  II,  episl.  LSiT,  col.  !133.—  '  Id.,  ad  Gratios. 
suM.,  ibid.,  episl.  xvii,  col.  1108.  —  "^  Id.,  ad  l'etr. 
subd.,  lib.  I,  epist.  Lsvii,  eol.  1069.  —  «  Isid.,  Etym., 
lib.  VII,  0.  II.  —  '  Imo  Genuad.,  de  Eccles.  Dogm., 
c.  Lui. —  '  Aug.,  de  Quant.  anim.,  c.  iiXiv. —  »  lljid.. 


Idem  ' : «  Est  religio  vera,  qua  [a)  se  uni  Deo 
anima ,  uude  se  peccato  velut  abruperat , 
conciliatione  rehgat.  »  Idem  :  «  NuIIo  modo 
decet,  B  etc.  supra,  de  Exercitio '" :  Idem  "  : 
«  Non  debent  velle  omnes ,  quod  paucos  vi- 
dent  amplius,  non  quia  honorantur,  sed 
quia  tolerantur ,  accipere ,  ne  contingat  de- 
testanda  perversitas ,  ut  in  monasterio,  ubi , 
quantum  possunt ,  flunt  divites  laboriosi , 
fiant  pauperes  dehcati.  »  Idem  :  a  Melior 
est,  qui  quamvis,  »  etc,  supra,  libro  II,  de 
Ira  '-.  Ambrosius  '^  ,  in  epistola  :  «  Praefe- 
reuda  est  religio  necessitudini ,  pietas  pro- 
pinquitati.  Ea  est  enim  vera  pietas  ,  quae 
praeponit  divina  humanis,  perpetua  tempo- 
ralibus.  »  Joannes  Chrysostomus  ,  super 
Matthceum  :  «  Fides  nunquam  senescit ,  et 
religio  fatigationem  non  sentit. »  Bernardus, 
de  Consideratione  "  :  «  Nos  in  monasteriis 
recipimus  omnes  spe  meliorandi;  at  curia 
bonos  facilius  recipere,  quam  facere  con- 
suevit.  »  Idem ,  in  epistola  "  :  «  Ubi  non  ti- 
metiu-  repreliensor ,  securius  accedit  teuta- 
tor,  licentius  perpetratur  iniquitas.  In  con- 
ventu  vero,  bona  si  quae  facis,  nemo  prohi- 
bet;  malum  autem  facere  si  vis,  nou  licet. 
Mox  enim  a  pluribuscomperitur,  arguitur, 
emendatur  :  sicut  e  contrario  bonum  cum 
omnes  vident ,  mirautur ,  venerantur ,  imi- 
tantur.  »  Idem  :  «  Ordo  noster,  »  etc. ,  su- 
pra,  libro  I ,  de  Monachis  bonis  ".  Idem  "  : 
Moriens  vix  unquam  aliquis  a  cella  in  in- 
fernum  descendit ,  quia  vix  unquam ,  nisi 
cojlo  praedestinatus,  in  ea  usque  ad  mortem 
persistit.  »  Idem  :  «  Experto  credite ,  quia 
haec  via  quanlo  arctior,  quanto  molestior 
videtur  in  ingressu,  tanto  latior,  tanto  ju- 
cundior  invenitur  in  progressu.  »  Idem  : 
«  Qui  debitorem,  »  etc. ,  supra,  libro  I,  <jU 
Religiosis  malis  '*.  Idem  ,  in  Sermonibus  : 

c.  XXXVI.  —  1»  Vid.  sup.,  buj.  lib.  c.  iv,  p.  ITti.  — 
"  Aug.,  licgul.  111,  c.  XV.  —  '-'  Vid.  sup.,  lib.ll,  c.  IX, 
p.  73, —  "  Imo  iiuctor  (torsau  Euseb.  Emiss.)  comment. 
in  epist.  ad  Rom.,  annolat.  iii  exord.,  apud  Arnbros. 

—  "  Bem.,  de  lonsider.,  lib.  IV,  circa  med.. —  •'  Id., 
epist.  cxv,  circa  med. —  "Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  ixxi, 
p.45.—  "  Bem.,  de  vit.  sotit.,  epist.  multo  aute  med. 

—  "  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  sxv!ii,  p.  42,-  {a)  Al.  quia. 


DE  GRATIOSIS. 


m 


ct  Qui  est  in  mundo ,  fiigiat  ad  claustrum 
negotiaturus ;  et  qui  in  claustro  est ,  non 
dormitet ,  nec  torpescat  per  acediam ,  tan- 
quam  piger  servus  et  nequam.  Vita  enim 
confert  meritum ;  locus  non  facit  beatum.  » 
Idem  '  :  «  Minus  damnabile  est  in  sseculo 
perire,  quam  in  monasterio.  »  Idem  ^  :  «  Fe- 
lix  domus ,  et  beata  semper  congregatio , 
ubi  de  Maria  conqueritur  Martha;  nam  Ma- 
riam  Marthse  aemulari,  indignum  prorsus 
est.  B  Idem :  «  Regio  australis  est  claustrum, 
vel  eremus ,  in  quo  Cliristus  suos  abscondit 
a  contradictione  linguarum,  postmodum  ad- 
mixturus  consortio  angelorum.  »  Idem  : 
«  Ciauslralis  paradisus  ad  suavem  spirantis 
austri  clementiam  quasi  tot  floribus  vernat, 
quot  virtutibus  abundat.  »  Idem  '  :  «  Sicut 
bonum  noscere ,  sic  et  velle  solum  perfecta 
religio  vel  religiosa  perfectio  est.  »  Idem  '  : 
«Nihil  sic  horrendum  ,  ut  murmur,  et  dis- 
sensio  iu  congregatione.  » 

CAPUT    XX. 

De  Sufficientia. 

Gregorius,  in  Registro  ^  :  «  Non  delecta- 

mur  xeniis.  »  Idem,  in  Moralibus^:  «  Mira 

securitas  est  cordis ,  ahena  non  quaerere , 

sed  uuiuscujusque  diei  sufflcientia  contentum 

manere.  Ex  qua  videlicet  seruritate  etiam 

perennis  requies  nascitur ,  quia  a  bona  et 

tranquilla   cogitatione   ad    gaudia  £eterna 

transitur.  »  Idem  ,    super  Ezechielem '  : 

a  Qui  alimentorum  inopiam  sine  murmu- 

ratione  tolerat ,  nec  pro  necessitate  victus 

agit  aliquid,  unde  anima  peccati  laqueum 

incurrat,  scit  esurire.  »  Idem  ' :  «  Ifle  pau- 

per  est ,  qui  eget  eo  quod  non  habet.  Nam 

et  qui  non  habens,  habere  non  appetit,  dives 

est.  Paupertas  quippe  in  inopia  n.entis  est, 

non  in  quantitate  possessionis.  »  Idem  "  : 

'  Bern.,  in  fest.  S.  Mich.,  serm.  ir,  ante  med.  — 
'  Id.,  in  fest.  Assumpt.  B.  Mar.,  seri..  iii,  ante  med. 

—  '  Id.,  1«  fesl,  Ascens.  Dom.,  ser  : .  iii,  ante  med. 

—  '  Id.,  in  Sermonih.  parv.,  serm.  LXiii.  —  ^  Greg., 
ad  Felic.  Messan.,  lib.  I,  epist.  Lxiv,  col.  1068.  — 
'  Id.,  Moral.,  lib.  XV,  c.  xiil^  post  med.  —  '  Id.,  in 
Ezech.,  hom.  xix,  post  med.  —  8  ibid.,  hom.  xviii, 

TOM   VU. 


«  Discamus  esurire,  ut  nobis,  propter  abun- 
dantiam  sequentem ,  nostra  hic  inopia  pla- 
ceat.  Nec  nos  ventris  necessitas  ad  culpam 
trahat,  nec  peccatum  menti  indigentia  sug- 
gerat.  »  Augustinus ,  de  Soliloquiis  ""  : 
«  Sive  de  cibo ,  sive  de  potu ,  sive  de  bal- 
neis,  caeteraque  corporis  voluptate  nihil  in- 
terroges ;  tantum  ab  eo  pete,  quantum  vale- 
tudini  opem  conferre  potest. »  Idem,  de  Vita 
beata  "  :  «  Nullus  perfectus  aliquo  eget;  et 
quod  videtur  corpori  necessarium,  sumet, 
si  afluerit;  sinon  affueritjUon  eum  istarum 
rerum  franget  inopia.  Omnis  namque  sa- 
piens  fortis  est. » Idem,  de  Vera  Meligione  " : 
«  Quem  delectat  libertas,  ab  amore  mutabi- 
lium  rerum  liber  esse  appetat ;  et  quem  reg- 
nare  delectat,  uni  omnium  regnatori  Deo  fun- 
ditus  adhaereat. »  Bernardus ,  in  epistola  "  : 
«Surge,  praecingere,  tolle  otium,  exere  vires, 
move  brachia ,  complosas  explica  manus , 
exercitare  in  aliquo ;  et  statim  senties  sola 
te  appetere ,  quae  famem  tollant ,  non  fauces 
demulceant.  Reddet  quidem  sapores  cibis 
exercitium ,  quos  tulit  inertia  multa  ;  quae 
respuis  otiosus,  post  laborem  sumes  vel  de- 
siderio.  »  Seneca  ,  in  epistola  '*  :  «  Magni 
animi  est  magna  contemnere  ,  ac  mediocria 
malle,  quam  nimia.  Illa  enim  utiha  vitalia- 
que  sunt;  at  haec,  eo  quod  superfluunt,  no- 
cent :  sic  segetem  nimia  sternit  ubertas,  et  (a) 
rami  onere  franguntur.  »  Glossa  :  «  Per- 
fecta  humihtas,  »  etc,  supra,  capitede  Hu- 
militate  '\ 

CAPUT    XXI. 

De  Communitate. 

Gregorius ,  in  Registro  "  :  «  NuIIus  ves- 
trum,  neglecta  utilitate  communi,  suo  lucro 
prospiciat.  » Idem  " :  «  Si  me  participem  ope- 

post  med,  —  •'  Ibid.,  hom.  xis,  longe  post  med.  — 
">  Aug.,  Soliloq.,  Ub.  I,  c,  X.—  "  Id.,  de  Vit.  Beat., 
disp.  iir.  —  "  Id.,  de  ver.  Helig.,  c.  XLViii.  —  '3  Beru., 
ad  Robcrt.  nep.,  epist.,  post  med.  —  "  Senec, 
Epist.  XXXIX.  —  '8  Vid.  sup.,  huj.  lib.  c.  xii,  p.  185. 
—  '6  Gi-eg.,  ad  Cler.  MedioL,  lib.  II,  p.  II,  epist.  xxix, 
col.  H13.  —  "  Id.,  ad  Eulog.  Alex.,  lib.  VI, 
epist.  XXXVII,  col.  1281.  — («)  Edit.  Nisard,  sic. 

13 


m  piiaretRjE  lib 

ratio  non  facit  laboris  vestri,  me  participem 
charitas  facit  :  qiiia,  sicut  existimo ,  bonimi 
proximi  etiam  otioso  commune  fit ,  qui  de 
alterius  actibus  gaudere  communiter  scit.  » 
Idem  :  «  Melius  est  de  ovili,  »  etc,  supra, 
de  Religione  '.  Idem  :  «  Summa  militiae,  » 
etc,  supra  ,  lib.  I ,  de  Militihus  '.  Idem  ,  in 
Moralibus  '  :  «  Pro  qualitate  audientium 
formari  debet  sermo  doctorura ,  ut  et  ad  sua 
singulis  congruat ,  et  tamen  a  communis 
asdificationis  artenunquam  recedat.  »  Joan- 
nes  Chrysostomus,  in  Sermonibus  :  «  Omne 
quod  nostrum  est,  tunc  magis  nostrum  erit, 
si  sit  nobis  commune  cum  fratribus.  »  Idem, 
suyer  Joannem  :  «  Qualiter  est  imifatores 
fieri  Christi,  ad  communem  utilitatem  om- 
nia  negotiantes  ,  et  non  quaE  nostra  sunt 
quffirenles.  »  Ambrosius ,  de  Officiis  *  : 
«  Sic  Deus  generari  jussit  omnia ,  ut  partus 
omnibus  communis  esset,  et  terra  foret  om- 
nium  quffidam  communis  possessio.  Natura 


IV. 

gustinus,  super  Actus  Apostotorum '" :  «  Me- 

lior  est  fraternitas  Chrisli  fratiTnitate  san- 

fraternitas  sanguinis  interdum  sibi 


ergo  jus  commune  generavit  ;  usurpatio 
jus  fecit  privalum.  »  Idem  ^  :  «  Qui  perfecte 
sapit,  nescit  sua  spectare  commoda,  sed  ad 
illud  quod  steruum  est,  quod  decorum,  at- 
que  honestum ,  loto  afTeclu  intendit ,  quse- 
rens  non  quod  sibi  utile  est,  sed  quod  om- 
nibus.  »  Idem '  :  NihU  judicandum  utile, 
nisi  quod  in  commune  prosit  :  quomodo 
euim  potest  uni  prodesse ,  quod  omnibus 
nocet?  Mihi  crede,  non  videtur,  qui  inutilis 
est  omuibus,  sibi  utilis  esse  posse.  »  Idem  : 
«  Non  sit  affectalus ,  »  etc,  supra ,  de  Sim- 
plicitate  '.  Idem ,  super  Lucam  ^  :  «  Verum 
est  causam  inopiae  nostrffi  videri  avaritiam; 
etenim  volatilibus  cceli  idcirco  sine  labore 
pabuli  USU3  exubei'at ,  quod  fructus ,  sibi 
commuues  ad  escam  datos,  speciali  quodam 
nesciunt  vendicare  dominatu.  »  Idem  '  : 
«  Qui  justus  est,  non  negat  quod  est  ail 
usum  omnibus  communiter  datum.  »  Au- 


gmms 

inimica  est  ;  Christi  autem  fralernitas  sine 
intermissione  pacifica  est:  ilia  inter  se  com- 
munia  dividit  cum  aemulatione  ;  hajc  autem 
sua  commnnicat  cum  gratulatione.  »  Idem, 
in  Regula  "  :  «  Omnia  opera  vestra  in  unum 
fiant,  majori  studio,  et  frequentiori  alacrilate, 
quam  sivobis  singulisfeceritispropria;  cha- 
ritas  enim,  de  qua  scriptum  est '- :  Non  qucB- 
ritqucB  sua  sunt,  sic  intelligitur,  quia  com- 
munia  propriis,  non  propria  commuuibus 
anteponit;et  ideoquanto  amplius  rem  com- 
munem,  quam  propria  vestra  curaveritis, 
tanto  vos  amplius  proficere  noveritis.  »  Ber- 
nardus ,  de  Consideratione  '^  :  «  Quaeritur 
inter  dispensatores,  ut  fidelis  quis  invenia- 
tur.  Ubi  necessitas  urget,  excusabihs  dis- 
pensatio  est ;  ubi  utilitas  provocat ,  dispen- 
satio  laudabilis  est ;  utilitas  ,  dico ,  commu- 
nis,  non  propria.  Nara  cum  ndiil  horum  est, 
non  plane  fidelis  dispensatio,  sed  crudelis 
dissipatio  est.  »  Idem,  de  Buodecim  Gradi- 
bus  '*  :  «  Singularis  ad  omnia  sua  strenuus, 
ad  communia  piger,  vigilatin  lecto,  dormit 
in  choro.  »  Idem  :  «  Observandus  est, »  etc, 
supra,  lib.  II,  de  Continentia  gustus  ". 
Idem  ,  in  Sermonibus  ''  :  «  Dominus  com- 
muni  disciplina,  communi  vita,  communi- 
bus  studiis  delectatiu:.  Usquequo  ,  miser, 
diverticula  captas ,  et  consolationes  propriffi 
voluntatis  tanto  labore  tiuaeritas ,  tanto  ru- 
bore  mendicas  ?  Et  quid  faciam  ?  inquis. 
Ejice  '•  ancillam  et  filium  ejus.  »  Beda,  in 
Glossa  :  «  Qui  ita  vivunt,  ut  sint  omnia  com- 
munia  in  Domino,  coenobitce  vocantur  :  quae 
vita  tanto  felicior  est,  quanto  statum  saeculi 
futuri  imitatur,  ubi  omnia  communia,  quia 
Deus  est  omnia  iu  omnibus  ,  et  quia  ibi 
summa  pax  et  securitas ,  civitas  in  qua  ty- 


'  Vid.  sup.,  Uuj.  lib.  c.  xix,  p.  192.  —  =  ViJ.  sup., 
lib.  I,  c.  XLvii,  p.  61.  —  '  Greg  ,  ilorai.,  lib.  .\XX, 
c.  III,  al.  IV,  n.  12.—  *  Ambros.,  de  O/fic,  lib.  1, 
c.  x.wui,  ante  med.  —  '  Ibid  ,  lib.  III,  c.  ii.  — 
'  Ibid.,  c  IV. —  ■  Vid.  sap.,  buj.  lib.  c.  xiii,p.  1S5. — 
'  Ambros.,  in  Luc,  sil,  lib.  VU,  n.  124.  —  *  Ibid., 


VI,  lib.  V,  n.  62.  —  "  August.,  d?  verb.  Apost., 
serm.  xxvii.—  >'  id.,  Regul.,  iii,  c.  xxvii.—  "  I  Cor., 
XUi,  5.  —  "  Bern.,  de  ('onsitier.,  lib.  III,  posl  med. 
—  '*  Id.,  de  duod.  Grad.,  grad.  5.  —  '*  Vid.  sup., 
lib.  II,  c.  XXXVI,  p.  109.—  16  Bern.,  in  Ascens.  Dom., 
serm.  vi,  post  med.  —  '"  Gul.,  i\,  V,o. 


, 


DE  GRATIOSIS. 


m 


pus  hujus  vitae  pracessit,  Hierusalem,  id  est 
\isio  pacis  dicta  est.  »  Senecn,  in  epistola  * : 
«  Non  potest  quisquam  beate  degere,  qui  se 
tantum  intuetur  ,  qui  omnia  ad  utilitates 
suas  convertit.  Alteri  vivas  oportet ,  si  tibi 
vis  vivere.  »  Idem :  «  In  hoc  gaudeo  aliquid 
dicere,  ut  doceam,  nec  me  ulla  res  delecta- 
bit,  licet  sit  eximia  et  salutaris ,  quod  mihi 
uni  sciturus  sum.  »  Idem ,  in  Proverbiis  : 
«  Quietissime  viverent  homines  ,  si  duo 
verba  tollerentur  :  meum  et  tuum.  » 

CAPUT    XXII. 

De  Societate. 

Gregorius,  in  Moralibus  '  :  «  Hoc  unius- 
cujusqiie  esse  proprium  solet,  ut  qualis  ipse 
fuerit,  tales  sibi  conjungi  et  alios  velit,  ut 
diversitateni  viiae  refugiat,  atque  hoc  imi- 
tandum  imprimat^  quod  amat.  »  Idem  '  : 
«  Sicut  gravioris  culpae  est,  inter  bonos  non 
esse  bonum,  ita  immensi  est  prseconii ,  bo- 
num  etiam  inter  malos  extitisse.  »  Idem  '' : 
«  Cum  in  itinere  comes  jungitur ,  via  qui- 
dem  non  detrahitur ,  sed  tamen  de  societate 
comitislabor  itinerisleviatur. »  Idem,  super 
Ezechielem  ^  :  «  Qui  sancto  viro  adhseret, 
ex  ejus  assiduitate  visionis ,  usu  locutionis, 
exemplo  operis  accipit,  ut  accendatur  in 
amorem  veritatis  :  peccatorum  suorum  te- 
nebrasfugat,  in  desiderio  lucis  exardescit.  » 
Idem,  in  Registro  " :  «  Qui  assistunt  judici- 
bus,  et  sinceris  erga  eos  dilectionibus  astrin- 
guntur  (fl) ,  illa  eis  suadere  debent  atque 
suggerere,  quae  animam  salvant,  et  opinioni 
non  derogant  (&).  »  Augustinus  in  episto- 
la '  :  «  Si  paupertas  angit ,  si  luctus  moesti- 
flcat ,  si  dolor  corporis  inquietat ,  si  ulla  ca- 
lamitas  vexat,  adsint  boni  homines,  qui  non 
solum  gaudere  cum  gaudentibus ,  verum 

'  Senec,  Epist.  xli,  aute  med.  —  -  Greg.,  Mornl., 
lib.  Vlll,  c.  xxxix.  —  »  ll)id.,  lib.  I,  c.  i.  -  '  Ibid., 
iib.  V,  c.  XV,  anle  med.  —  ^  id.^  in  Ezech.,  hom.  v, 
ante  med.  —  '  Id.,  ad  Sever.  scholast.,  lib.  IV, 
epist.  XXIX,  col.  im.  —  '  Aug.,  arlProb.,  epist.  cxxi, 
al.  cxxx,  n.  4.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon,,  lib.  II,  c.  ili, 

(a)  Labb.  obstringuntur.  —  (6)  Item  et  animam  sal- 
venl,  et  opinioni  non  derogent. 


etiam  flere  cum  flentibus  norunt,  et  salu- 

briter  alloqui ,  et  colloqui  sciunt.  Per  hos 

plurimum  illa  aspera  leniuntur,  relevantur 

gravia,  superantur  adversa.  »  Isidorus,  de 

Summo  Bono  '  :  «  Tenenda  est  cum  sanctis 

viris  unitas  charitatis;  et  quantum  se  quis- 

que  subtrahit  mundo ,  tanto  opus  est  ut  se 

associet  bonorum  consortio.  »  Idem ,  in  Sy- 

nonymis  ^ :  «  Bonorum  societatem  require  : 

si  fueris  socius  conversationis,  eris  et  virtu- 

tis  eorum. »  Ambrosius,  de  Officiis  '" :  «  Ut 

aequalium  usus  dulcior  ,  ita  senum  tutior 

est ,  qui  magisterio  quodam  et  ductu  vitae 

colorat  mores  adolescentium,  et  velut  murice 

probatis  inserit.  »  Bernardus,  de  Conside- 

ratione  "  :  «  Interest  glorise  sanctitatis  tuae, 

ut  quos  prae  oculis  habes ,  ita  ordinati  sint , 

ita  informati ,  quatenus  totius  honestatis  et 

ordinis  ipsi  sint  speculum,  ipsi  sint  forma. » 

Idem  '-  :  «  Ne  te  dixeris  sanum,  dolentem 

latera;  hoc  est  :  ne  te  dixeris  bonum,  malis 

innitentem.  »  Idem,  in  epistola  "  :  «  Inter 

bonos  bonum  esse ,  salutem  habet ;  inter 

malos  vero,  et  laudem.  IUud  tantae  facilita- 

tis  est,  quantae  est  securitatis;  hoc  tantae 

virtutis,  quantee  et  difflcultatis.  Quale  nempe 

est  iliud  :  tangere  picem ,  et  non  inquinari 

ab  ea  ;  in   igne  sine  laesione  versari  ?   » 

Idem  "  :«  Omnia  fac  cum  consilio,  nec  ta- 

men  omnium,  aut  quorumcumque,  sed  tan- 

tum  bonorum.  Bonos  in  cousilio,  bonos  in 

obsequio ,  et  bonos  habeas  contubernales  , 

qui  vitae  et  honestatis  tuae  custodes  sint  et 

testes.  »  Idem  '^  :  «  Omnes  juxta  Domini 

prseceptum  etiam  inimici  diligantur;  sed  ad 

consilium  soli  eligantur,  qui  et  prudentes 

esse  videantur,  et  benevoli.  »  Idem  :  «  Ubi 

non  timetur,  »  etc,  supra,  de  Religi07ie  '^ 

«  Seneca ,  in  epistola  "  :  «  Nullius  boni  sine 

socio  jucunda  possessio  est.  »  Idem  :  «  Cum 

his  conversare,  qui  te  meliorem  facturi  sunt. 

seut.  6.-9  Id.,  Synon.,  c.  IX,  post  med.  —  "  Ambr. 
de  Ofpc,  lib.  1,  c.  XLlil.  —  "  Bern.,  de  Consider.', 
Iib.  IV,  non  procul  a  princ.  —  "  Ibid.,  ante  med.— ' 
'3  Id.,  Episl.  XXV,  ante  med.  —  i'  Id.,  Epist.  xxviii, 
post  med.—  '^  Id.,  Epist.  XLiv,  non  longe  a  princ.  -^ 
'"  Vid.  sup.,  huj.  hb.  c.  xix,  p.  192,  —  n  Senec. 
EjHst.  VI,  circa  med. 


196  PIlARKTRiE  LIB.  IV. 

Illostecum  ailmitte,  quos  tu  poteris  meliores      bouum  a  Deo  est 


facere.  Mutuo  ista  fiunt;  et  homines,  dum 
docent,  discuat. » 

CAPUT  XXIII. 

De  Bonitate. 

Gregorius,  super  Ezechielem'  :  «  <imne 
bonum,  quod  agimus,  per  intenliouem  sem- 
per  ad  coelestia  levemus.  »  Idem ' :  a  Hi  ve- 
raoiter  boni  sunt,  qui  iu  jjonitate  persistere 
etiamintermalospossunt.  «  Idem  ,  hiRegis- 
tro  '  raQuantum  vos  inbono  profecistis,  tan- 
tum  bona  etiam  de  alienis  sentitis.  »  Ideni : 
«  Bona  Deo  accepta  non  sunt,  quse  ante  ocu- 
los  ejus  malorum  admixlione  maculantur.  » 
Idem  :  «  Bona  quae  hominibus  iunotescunt, 
sine  periculo  vix  esse  possunt.  »  Idem ,  in 
Dialogis  * :  «  Multa  videnlur  bona ,  sed  nou 
sunt ,  quia  bono  animo  noa  fmnt.  »  Idem  ^ : 
«  71136  vera  sestimatio  in  virtute  est  ope- 
rum,  non  in  ostensionesignorum.  Nam  suut 
plerique ,  qui  et  signa  non  faciunt ,  signa 
tamen  facientibus  dispares  non  sunt. »  Idem, 
super  Ezechielem  :  «  Bonum  valde  est  quod 
justus  tiibuit,  quandomale  agentibus  bbera 
voce  conlradicit.  »  Idem,  in  Registro^ :  «  Bo- 
narum  mentium  est,  et  ibi  aliquo  modo  cul- 
pas  suas  agnoscere ,  ubi  culpa  non  est.  » 
Idem'' :  «  Vestrum  sine  dubio  bonum  faci- 
tis,  si  bona  volentibus  opem  ferlis.  »  Augus- 
tinus ,  dc  Verhis  Domini ' :  «  Poles  aurum 
perdere  et  nolens ,  potes  domum ,  potes  ho- 
nores ,  potes  ipsam  casu  salutem ;  bonum 
vero^  quo  verebonuses,  nec  invitusacci- 
pis ,  nec  invitus  amittis.  »  Idem  in  epistola^ : 
«  Quis  est  in  hac  vita  sine  aliquo  peccato? 
Sed  eum  dicimus  bonum ,  cujus  prajvalent 
bona ;  illumque  optimum ,  qui  peccat  mini- 
muui.  »  Idera,  de  Natiira  Boni*"  :«Et  omne 

'  Greg ,  in  Ezeclt.,  bom.  iv,  ante  med.  —  '  lil., 
Moral.,  lib.  XX,  c.  xxix,  post  raed.  —  ^  Id.,  ad  A?tast. 
Ant.,  lib.  VI,  epift.  x.\-iv,  col.  1269.  —  *  Id.,  Dialog., 
lib  I,  c.  \,  aiilc  raed.  —  ^  Ibid.,  c.  xil,  ciica  med.  — 
'  Id.,  ad  Augustin.,  lib.  XII,  epist.  xxxl,  col.  1573. — 
'  Id.,  ad  Virgil.  et  Syng.,  lib.  Vll,  epist.  CXIX, 
col.  1583.  —  "  Aug.,  de  verh.  Dom  ,  serm.  xii.  —  •  Id., 
ad  Maced.,  epist  Liv,  al.  CLiii,  n.    12.  —  >»  Id.,  rf<? 


oinnis  ergo  uatura  a  Deo 
est :  »  Idem  "  :«  Oinnia  quanto  magis  mode- 
rata ,  speciosa ,  ordinata  sunt ,  tanto  magis 
bona  sunt ;  quanto  autem  minus  inoderata , 
minus  speciosa,  minus  ordiiiata  sunt,  minus 
bona  sunl.  »  Idem  ,  de  Virginitate  "  : «  Ali- 
quando  alter  frucluosus  est  donis  jiauciori- 
bus,  sed  potioribus ;  alter  iriferioribus  ,  sed 
pluribus. » Idem,  deLibero  Arbilrio  "  :«  Bo- 
num  est  aliquid  homo  :  et  melius  quam  pe- 
cus,  ex  eo  quod  praecepti  capax  :  et  boc  me- 
lius ,  cum  praiceptnm  jam  cepit :  rursum 
hoc  nielius ,  cum  prfecepto  paruil :  et  his 
omnibus  melius,  cum  seternse  lumine  sa- 
pienlise  beatus  est.  »  Joannes  Chrysostomus, 
de  Mililia  Christiana^'' :«  Non  agamus  si- 
milem  infidelibus  vitam ;  sed  a  quibus  fide 
discernimur ,  ab  eorum  studiis,  etiam  et 
moribus  dividamur. »  Idem  mSej^monibus  "  : 
«  Pietali  hoc  proprium  est ,  ut  in  tenebris 
fulgeat ;  impietas  autem,  etsi  in  lumine  fue- 
rit,  tenebrescit.  »  Bernardus ,  iu  epistola  "  : 
«  Minime  pro  certo  est  Ijonus ,  qui  melior 
esse  non  vult ;  et  ubi  incipis  nolle  fieri  me- 
lior,  ibi  desinis  etiam  esse  bonus.  »  Idem  , 
super  Cantica  '^ : « iNon  mediocris  tilulus  pro- 
fecto  virtutis,  inter  pravos  vivere  bonum, 
et  inter  malignantes  innocentiae  retinere 
candorem  et  morum  lenilatem.  »  Seneca,  in 
epistola'^ :  «  Tranquillitas.auimi,  et  expulsis 
erroribus  absoluta  libertas ,  quseris  quoe  sit 
ista  ?  Non  homines  tiniere;  non  turpia  velle, 
nec  uimia;  in  seipsum  maximam  habere 
potestatem  :  inaestimabile  bonum  est  suum 
fieri.  »  Idem  '^ :  «  NuIJa  sine  Deo  mens  bona 
est.  »  Idem  ^"  :  «  Pars  magna  bonitatis  est 
velle  fieri  bonum.  »  Idem:  «  Animus  nun- 
quam  major  est,  quam  ubi  aUena  seposuit, 
et  fecit  sibi  pacem  nihil  timendo,  fecit  sibi 
divitias  nihil  coucupiscendo.  » 

Nat.  Bon.,  c.  xis  —  'i  Ibid.,  c.  lil.  —  "  Id.,  de 
Virginii.  sancl.,  c.  XLIX.  —  '^  Id.,  de  Lib.  Arb., 
lib.  III,  c.  XXIV.  —  "  Cbrysostomus  de  Milit. 
Christ.,  homil.  —  '5  ld.,  de  Cruc.  et  Lairon.,  liomil. 
—  '•  Bein.,  epist.  xci,  post  med.  —  "  Id.,  in  Cant., 
serm  xlviii,  uiite  med.  —  "Senec,  Epist.  lxxv,  aute 
ined.  —  "  Id.,  Epist.  lxxiii,  versus  iin.  —  "  Id., 
Ejjisl.  xixiv. 


DE  GRATIOSIS. 


197 


CAPUT  XXIV. 

De  Desiderio. 

Gregorius ,  in  Moralibus '  :  «  SBepe  nos- 
tra  desideria,  quia  celeriter  non  fiunt,  exau- 
diuntur,  et  quod  impleri  concite  petimus,  ex 
ipsa  melius  tarditate  prosperatur.  »  Idem- : 
«  Valenfiores  voces ,  apud  sacratissimas  au- 
res  Dei ,  non  faciunt  verba  nostra ,  sed  desi- 
deria.  »  Idem  ' :  «  Differre  solet  omnipotens 
Deus  desideria  petentium,  ut  crescant ;  qua- 
tenus  eo  magis  exaudiuntur  ad  meritum, 
quo  citius  non  exaudiuntur  ad  votum.  » 
Idem*  :  «  Quisquis  in  solo  aeternitatis  desi- 
derio  figitur,  nec  prosperitate  attollitur,  nec 
adversitate  quassatur  :  dum  nil  liabet  in 
mundo ,  quod  appetat ;  nil  est  de  mundo  , 
quod  pertimescat.  »  Idem,  super  Ezechie- 
lem ' :  «  Vulnerata  cliaritate  ego  sum.  Mala 
salus  est  cordis,  quae  dolorem  hujus  vulne- 
ris  nescit.  Cum  vero  anhelare  in  coelesti  de- 
siderio  jam  et  sentire  v^uhius  amoris  ccepe- 
rit,  fit  anima  salubrior  ex  vulnerOj  quae  prius 
aegrotabat  ex  salute.  »  Idem ,  in  homilis "  : 
«  Sancta  desideria  dilatione  crescunt.  Si  au- 
tem  dilatione  deflciunt,  desideria  non  fue- 
runt.  »  Idem' :  «  Augent  spirituales  deiiciffi 
desiderium  in  mente ,  dum  satiaut ;  quia 
quanto  magis  earum  sapor  percipitur,  eo 
amplius  cognoscitur,  quod  avidius  ametur.  » 
Idem  * :  a  flabere  hic  possunt  efc  justi  bona , 
nec  tamen  hsec  in  recompensatione  recipere  : 
quia  dum  meliora,  id  est,  aetema  appetunt; 
eorum  judicio  ,  quaehbet  bona  affuerint , 
cum  sanclis  desideriis  aestuant,  bona  mi- 
nime  videntur.  »  Augustinus  in  epistola ' : 
a  Quod  dicit  Apostolus  "> :  Sine  intermissione 
orate,  quid  est  aliud  quam  beatam  vitam, 
quae  nulla  nisi  aeterna  est ,  ab  eo ,  qui  illam 
dare  solus  potest ,  sine  intermissione  deside- 

'  Greg.,  iloral.,  lib.  XXVI ,  c.  xv,  non  longe  a 
princ.  —  -  Ibicl.,  lib.  XXII,  c.  xm,  ante  med.  — 
'  Ibid.,  lib.  XX,  c.  XXII,  ciroi  fin.  —  »  Ibid.,  lib.  X, 
c.  XII,  post  med.  —  ^  jj.^  ,„  Ezech.,  hom.  iv,  loage 
ante  med.  —  «  Id.,  in  Evanrj.,  hom.  xxv,  longe  ante 
med.  —  '  Ibid.,  hom.  xxxvi,  non  longe  a  princ.  — 
•  Ibid  ,  hom.  XL,  ante  med.  —  '  Aug.,  ad  Prob,, 


rare  ?  Semper  hanc  a  Domino  Deo  deside- 

remus,  et  semper  oremus. »  Idem  "•' :«  Tanto 

illius,  quod  valde  magnum  est;  quod  nec 

oculus  vidit ;  quia  non  est  color  ;  nec  auris 

audivit ,  quia  non  est  sonus ;  nec  in  cor  ho- 

minis  ascendit ,  quia  cor  hominis  illud  debet 

ascendere,    sumus  capaciores,  quanto  id, 

quod  fidehus  credimus,  et  speramus  firmius, 

et  desideramus  ardentius.  »  Idem  •- :  «  Diu 

orare  cum  vacat ,  id  est ,  cum  alia  bonarura 

et  necessariarum  actionum  non  impediunt 

officij ,  quamvis  et  in  eis  desiderio  semper 

orandum  sit ,  non  est  improbum  nec  iuutile. 

Neque  enim  ut  nonnulli  putant,  hoc  est  orare 

iu  multiloquio ,  si  diutius  oretur.  »  Idem  "  : 

«  Hierusalem  futuram  desideramus  utique  : 

et  quanlo  impalientius  desideramus  ipsam  , 

tanto  patientius  sustiuemus  omnia  propter 

ipsam.  »  Idem,  ile  Paticntia  "• :  «Vis  deside- 

riorum  facit  tolerantiam  laborum  et  dolo- 

rum  :  et  nemo ,  nisi  pro  eo  quod  delectat , 

sponte  suscipit  ferre  quod  cruciat.  »  Idem , 

deTcEnitcntia^'" :  «Nemo  vitam  aeternam  in- 

corruptibilem    immortalemque    desiderat , 

nisi  eum  hujus  vitae  temporalis ,  corruptibi- 

hs  mortahsque  poeniteat.»  Idem,  in  Medita- 

tionibus  ^ : «  Quando  venies,  consolator  meus 

quem   expecto?  o  si  quando  videbo   gau- 

dium  meum ,  quod  desidero  !  o  si  satiabor, 

cum  apparuerit  gloria  ejus  (a) ,  quam  esu- 

rio  !  0  si  inebriabor  ab  ubertate  domus  tuae, 

adquam  suspiro!»  Idem,  de  Verbis  Domini: 

«  Servat  libi  Deus  quod  non  vult  cito  dare , 

ut  et  tu  discas  magna  magne  desiderare.  » 

Joannes   Chrysostomus ,   super    Joannem : 

«  Sicut  ex  otio  desidia  gignitur,  ita  ex  ac- 

tione  desiderium  generatur.  »  Bernardus , 

super  Cantica  "  :  «  Accepi ,  fateor,  meritis 

potiora,  sed  prorsus  inferiora  votis. » Idem  '* : 

«Subtractio  rei,  quamamas,  augmentatio 

desiderii  est;  et  quod  ardentius  desideras, 

epist.  cxxi,  al.  cxxx,  n.  18.  —  ">  I  Thess.,  v,  n.  — 

•'  Aug.,  epist.    cit.,    c.  viii.  —  '=   Ibid.,  c.   xx.  

•3  \d.,adPaulin.,  epist.  xxsil,  al.  x.\vii,  n.  1.—  •'  Id. 
de  Palient.,  c.  iv.  —5  Est  apud  eumd.,  hom.  l,  al. 
CCCLI,  n.  3  —  "■  Mcdit.,  c.  XLI,  apud  Aug.,  Append. 
tom.  VI.  —  "  Bern.,  in  Cant.,  serm.  ix,  circa  princ— 
'»Ibid,,  serm.  li,  prope  princ.  —  (a)  Leg.  tua. 


198 


cares  aegrius.  »  Idem ' 
desiderii  ardor  praeveniat  faciem  Dei  ad 
omnem  auimam ,  c.d  quam  est  ipse  ventn- 
rus ;  qui  onmem  consumat  rubiginem  vitio- 
rum,  et  sic  prseparet  locum  Domino.  Et  tunc 
scit  anima  quam  juxta  est  Dominus ,  cum  se 
senserit  igne  illo  succensam.  »  Idem,  super 
illud  - :  Nolite  mc  considerare ,  etc. :  « Uren- 
tis  solis  instar,  »  etc,  supra,  lib.  111,  de  Di- 
latione^.  Idem' :  a  Modicum,  et  nonvidebi- 
tis  me  \  0  modicum  longum ,  pie  Domine  ! 
Modicum  dicis ,  quod  non  videmus  te.  Sal- 
vum  sit  verbum  Domini  mei,  longum  est  et 
mullum  valde  :  verumtamen  utrumque  ve- 
rum,  et  modicum  meritis,  et  longum  votis. » 
Idem ,  in  epistola  ^ :  «  Sicut  fides  ducit  ad 
plenam  cognitionem ,  sic  desiderium  ad  per- 
fectam  dilectionem.  Sicut  dicitur' :  Nisi  cre- 
dideritis,  non  intelligetis  (a) ;  sic  dici  seque 
non  absurde  potest :  Si  non  desideraveritis , 
non  perfecte  amabitis.  »  Auctor  de  Spiritu 
et  Anima  * :  a  Anima ,  per  odium  mundi  et 
sui ,  proficit  in  amorem  Dei  et  proximi ;  et 
per  contemptum  temporalium  et  inferiorum, 
crescit  in  desiderium  seternorum  et  superio- 
rum. »  Glossa ' :  «  Desiderium  est  orare ;  nec 
unquam  desinit  orare,  qui  non  desinit  amare. 
Charitas  enim  clamor  est.  » 

CAPUT  XXV. 

De  Fervore. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '" :  «  Saepe  elec- 
torum  conversio  plus  flniendo  peragit,  quam 
inchoando  proponit  :  et  si  tepidius  (6)  prima 
inchoat  ,  ferventius  extreraa  consummat; 
videlicet  semper  inchoare  se  astimat ,  et 
idcirco  infatigabiliter  in  novitate  perdurat. » 
Idem  "  :  «  Ili  quos  fortasse  despicimus ,  et 
tarde  possunt  incipere ,  et  tamen  vitam  nos- 

'  Bern.,  in  Conf.,  serm.  xxxl,  anle  med.  —  '  Cant., 
I,  6.  —  =  Vid.  sup.,  lib.  111,  c.  xv,  p.  142.  —  »  Bern., 
iu  Cant.,  serm.  Lxxiv,  aule  med.  —  ^  Joan.,  svi,  IC. 
—  ^  Beni.,  epist.  xviii,  eirca  med.  —  '  Isa.,  \i\,  9, 
juxta  Lxx.  —  *  De  Spir.  et  Anim.,  c.  iv,  apud  Aug., 
app.  tom.  VI.  —  "  Gloss.  in  Psal.  xxxvn.  —  ">  Greg. 
Moral.,  lib.  XIX,  c.  XVI.  —  "  Ibid.,  lib.  V,  c.  viil, 
circamed.— '2  Vid.sup.,  lib.  111,  c.  xlviii,  p.  16S-1G0. 


PHARETRiE  LIB.  lY. 

«  Oportet  ut  sancti     tram  ferventioribus  studiis  anteire. »  Idem, 


super  Ezechielem :  «  Mens  in  qua  anima  pcr 
amorem  invisibili  sponso  jungitur  (c),  nul- 
lam  prajseutis  saeculi  consolationem  reci- 
pit  (d) ;  sed  ad  illam,  quam  diligit,  medul- 
litus  suspirat ,  fervet ,  anhelat ,  anxialur  ; 
vilis  ei  flt  salus  sui  corporis,  quia  trans- 
fixa  est  vulnere  amoris.  »  Idem  :   «  Nisi 
mentis  intentio  ferveat  ,  unda  mundi  non 
vincitur,  per  quam  semper  anima  ad  ima 
revocatur.  »  Idem  :  «  Esse  nobis ,  »  etc, 
supra,  lib.  III,  de  Morte  '-.  Idem  :  «  Tanto 
hostis,»  etc.,supra,  lib.  I,  de  Dwmonibus  ". 
Augustinus  :  «  Tanto  illius,  »  etc,  supra, 
de  Desiderio  ".  Idem  :  «  Absit  ab  oratio- 
ne,  »  etc,  supra,  lib.  II,  de  Oratione  ac- 
cepta'^.  Ikinardu.«,  super  Cantica^^: ayirtus 
discretionis  absque  charitatis  fervore  jacet ; 
et  fervor  vehemens  absijue  discretionis  tem- 
peramento  praecipitat.  »  Idem  :  «  Fervorem 
novitiorum,  »  etc,  supra,  lib.  I,  de  Novi- 
tiis  ".  Idem  in  Sermonibus,  '*  :  Si  quis  devo- 
tus ,  si  quis  sollicitus  est ,  si  quis  spirilu 
fervens,  caveat  sibi,  ne  suis  fidat  meritis, 
ne  suis  operibus  innitalur  :  alioquin  nec 
hujusmodi  animum  intrat   gratia,   nimi- 
rumqui  plenus  est ,  nec  in  eo  jam  invenit 
gratia  locum  sibi.  »  Idem  "  :  «  Opera  nos- 
tra   in   fervore  agenda  sunt  et  desiderio 
cordis,  ut  sint  lucernae  ardentes  in  manibus 
nostris.  »  Idem ,  de  Contemptii :  «  Tu  si  vi- 
deris  hominem  in  bonis  opQribus  strenuum, 
et  fervore  conversationis  hilarem ,  vivere  in 
eo  fldem  ne  dubites,  indubia  tenens  vitae 
illius  argumenla  ;  sed  nonnulli  ,  cum  spi- 
ritu  cceperint,  heu !  carne  consummantur.  » 
Idem'"  :«  Ut  vigoris  esse  dignoscitur  ne- 
quaquam  cedere  tribulationi ,  sed  pro  jusli- 
tia  tribulationem  susdnere ;  sic  fervori  vi- 

—  1'  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  L,  p.  03.  —  "  Yid.  cap. 
prffic,  p.  197.  —  '  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  XLV, 
p.  in.  —  ^  Beru.,  in  Cant.,  serm.  xxiii,  circa  med. 

—  '■>  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  XXIX,  p.  43.  —  '«  Bern.,  in 
Annunt.  Dom.,  scrm.  m,  prope  lin.  —  "  Id.,  in 
Purif.  B.  Mar.,  serm.  ii,  circa  med.  —  ■"  U\.,  super 
Eccc  nos  rcliq.,  ante  med. 

(o)  Vulg.  non  permanebilis.  —  (6)  Ciet.  etlit.  tepi- 
dus.  —  (c)  Item  injungitur.  —  ('/)  //.  recepit. 


DE  GRATIOSIS. 


199 


detur  altribuendum ,  nuUis  capi  voluptati- 
bus ,  nullis  illecebris  enervari.  b 

CAPUT  XXYI. 

De  Meditatione. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Solerter 
animus  ante  actionis  suae  primordia  cuncla 
debet  adversa  meditari  ,  ut  semper  haec 
cogitans  ,  semper  contra  haec  thorace  pa- 
tienticB  munituSj  et  quidquid  acciderit  pro- 
vidas  superet,  et  quidquid  uon  accesserit 
lucrum  pulet.  »  Idem  ^  :  «  Vita  nostra, 
dum  laciymis  lavatur  ,  dum  bonis  ope- 
ribus  exercetur ,  sanctis  meditationibus 
tenditur  ,  ad  novitatem  suam  sine  ces- 
satione  reparatur.  »  Idem ,  in  Registro  ' : 
«  Slude,  quaeso,  et  quotidie  Creatoris  tui 
verba  meditare.  Disce  cor  Dei  in  verbis  Dei , 
ut  ardentius  ad  aeierna  suspires ,  ut  mens 
lua  ad  ccelestia  gaudia  majoribus  desideriis 
accendatur.  Tanto  enim  tunc  major  ei  erit 
requies ,  quanto  modo  ab  amore  Condi- 
toris  sui  requies  nuUa  fuerit.  »  Idem ,  in 
Homiliis  '  :  «  Meditetur  mens  in  proximo 
quod  exhibeat  Deo,  ut  perfecte  mereamur 
in  Deo  gaudere  cum  proximo.  »  Isidorus  , 
de  Sunmo  Bono  ^ :  «  Omnis  profectus  ex  lec- 
tione  et  meditatione  procedit  :  quae  enim 
nescimus,  ex  lectione  discimus,  meditatio- 
nibus  conservamus.  »  Idem ,  in  Etnmolo- 
giis  ^  :  «  Philosophia  est  meditatio  mortis  : 
quod  magis  convenit  Christianis ,  qui  saeculi 
ambitione  calcata ,  conversatione  disciplina- 
bili,  similitudine  futurae  vitae  vivuut.  »  Au- 
gustinus  ,  de  Medilationibus  '  :  «  Quanto 
magis  homo  mala  sua  intelligit ,  tanto  am- 
plius  suspirat  et  gemit.  Meditatio  siquidem 
parit  scientiam ,  scienlia  compunctionem , 
compunctio  devotionem,  devotio  commen- 
dat  orationem.  »   Idem  :  «  Considera  ,   o 

'  Greg.,  Moral.,\\h.  V,  c.  .'txxi,  post  med.  —  ■  lliul., 
ILb.  XIX,  c.  xsvi,  post  med.  —  ^  Id.,  ad  Theod.  med., 
lib.  IV,  epist.  xl,  col.  H95.  —  '  Id.,  m  Evang., 
hom.  XXX,  cirea  fin.  —  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 
c.  viii,  senl.  3.  —  *  Id.,  Etymol.,  lib.  II,  c.  xxv,  ciica 
lucd.  —  "^  De  Sfiir.  et  Anim.,  c.  xLix  et  L,  apud  Aug., 
append.  tom.  vi.  —  '  Id.  de  Yirginit.  sanct.,  c.  xili. 


homo,  quid  tibi  erat,  et  quid  tibi  factum 
sit ;  et  pensa  ,  qui  tibi  hoc  fecit ,  quanto 
amore  dignus  sit.  »  Idem ,  de  Virginitate  " : 
«  Yirginalis  integritas  ,  et  per  piam  conti- 
nentiam  ab  omni  concubitu  immimitas,  au- 
gehca  portio  est,  et  in  carne  corruptibili 
incorruptionis  perpetuae  meditatio.  Cedat 
huic  omnis  fecunditas  cai"nis  ,  omnis  pudi- 
citia  conjugalis.  »  Idem  ,  de  Conflictu '  : 
«  Avaritiae  morbus  nnnquam  melius  com- 
pescitur,  nisi  cum  dies  morlis  siue  olilivione 
meditatur.  »  Basilius ,  iu  Regula  :  «  Tunc 
aviditate  ccelesti  anima  flagrans  Christi 
amori  copulatur,  cum,  in  terris  degens,  de 
ccelestibus  et  supernis  jugiter  meditatur.  » 
Bernardus  ,  super  Cantica  '"  :  «  Quid  tam 
efQcax  ad  curandum  conscientiae  vuhiera, 
nec  non  ad  pm^gandum  mentis  aciem,  quam 
vulnerum  Christi  sedula  meditatio?»  idem, 
in  epistola  "  :  «  Vigilias  times,  et  jejunia  , 
manuumque  laborem;  sed  haec  levia  sunt 
meditanti  flammas  perpetuas.  Recordatio 
deinde  tenebrarum  exteriorum  (a)  facit  non 
horrere  solitudinem  (b) ;  si  futuram  cogitas 
de  verbis  otiosis  discussionem  ,  non  valde 
displicebit  silentium  :  flatus  aeternus ,  et 
slridor  iile  dentium  ante  cordis  oculos  re- 
ductus ,  pares  tibi  reddet  et  mattam  et  cul- 
citram.  »  Idem  '-  : «  Juge  silentium ,  et  ab 
omni  strepitu  saecularium  perpetua  quies, 
cogit  ccelestia  meditari.  »  Glossa  "  :  «  Egre- 
dimini  ,  etc.  Non  debemus  in  desideriis 
carnis  mollescere ,  el  segnes  in  boao  esse , 
sed  in  meditatione  legis  et  exercitio  virtu- 
tum  strenui. » Auctor  de  Spiritu  et  Anima : 
«Meditatio  siquidem  parit  scientiam,  »  etc, 
supra  ,  in  eodem.  Idem  '*  :  «  Meditatio  est 
occultae  veritatis  studiosa  investigatio  ,  et 
contemplatio  estperspicu»  veritatis  jucunda 
admiratio.  Illam  itaque  divina  revelatio  Ulu- 
minat ,  ut  veritatem  cognoscat :  istam  divi- 

—  '  De  Conflict.  viri.  et  vit. ,  c.  xvi,  apud  Aug.,  App. 
tom.VI. —  '"  Bern.,  in  Cant.,  serm.  lxxii,  post  med. — 
"  Id.,  ad  Robert.  nep.,  epist.  V,  post  med.  —  '-  Id.,  ad 
Sug.  abb.,  epist.  Lxxviii,  anle  med.  —  "  Gloss.  in 
Jercm.,  Li,  43.  —  •'  De  Spir.  el  Anim.,  c.  xxxii 
apud  Aug.,  appeud.  tom.  VI. 
(a)  Ctet.  edit.  esterior.  —  (6)  Item  soliciludiiiem. 


200 


PHARETR^  LIB,  lY. 


na  inspiratio  inflammat,  ut  eam  diligat.  » 
Seneca,  in  Epistola  :  «  Nihil  est  tam  difficile 
et  arduuni ,  quod  humana  mens  non  vincat, 
et  in  famiharitatem  perducat  assidua  medlta- 
tio.  »  Idem  :  «  Hoc  quotidie  meditare ,  ut 
possis  ajquo  animo  vitam  rellnquere.  » 

CAPUT  XXVII. 

De  Ascensione  spirituali. 

Gregorius,  in  Homiliis  '  :  «  In  cunctis, 
quae  agitis,  radicem  boni  operis  humilita- 
tem  tenete;  nec  quibus  jam  superiores  ,  sed 
quibus  adhuc  inferiores  estis  aspicite  ;  ut 
dum  meliora  vobis  exempla  propositis ,  ad 
majora  semper  ascendere  ex  humiUtate  va- 
leatis.  »  Idem ,  in  Registro '  :  «Tanto  verius 
intus  ascenderem,   quanto  per  convallem 
lacrymarum  foris   humilius  jacerem  :  at 
nunc  multum  me  deprimit  honor  onerosus.» 
Isidorus,  de    Stinmo  Bono  ' :  «  Qui  prlus 
in  activa  proficit ,  ad  contemplationem  bene 
ascendit :  merito  enim  ista  sustollitur ,  qui 
in  illa  utilisinvenietur. »  Bernardus ,  mEin- 
stola  * :  «  Multo  facilius  reperies  multos  sae- 
culares  converti  ad  bonum,  quam  unum- 
quempiam  de  religiosis  iransire  ad  melius  : 
rarissima  avis  in  terris  est,  qui  de  gradu 
quem  forte  in  rellgione  semel  attigerit ,  vel 
parum  ascendat.  »  Ideni  :  «  Qui  ascensiones 
in  corde  suo  disponunt ,  qui  de  virtute  in 
virtutem  eunt,  videre  Deum  Deorum  in  Sion 
eo  faciUus  merentur  in  retributione ,  quo 
summo  bono  familiarius  adhffirere  studue- 
runt  ,    puriori    conversationis    ordine.    » 
Idem^ :  «  Aut  ascendas  necesse  est ,  aut  de- 
scendas  :  si  attentas  stare  ,  ruas  necesse 
est.  »  Idem  :  «  Ab  exterioribus,  »  etc,  su- 
pra,  Ub.  II,  de  Intelligentia".   Idem,  de 
Amore  Dei '  :  «  Cogitationes ,  intentiones , 
voluntales  ,  afTectiones ,  et  omnia  interiora 
mea,  venite,  ascendamus  in  montem  ,  ubi 

'  Greg.,  in  Evang  ,  hom.  viii,  in  fin.  —  '  Id., 
lib.  VII,  epist.  cx.\vi,  ud  Leand.  Hispal.,  col.  1387,  — 
*  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xv,  sent.  3. — 
'Bern.,epist.xcvi. — '  ld.,epist.  xci,  posl.med. — *  Vid. 
sup.,  lib.  II,  c.  ixii,  p.  lUl.—  '  Beiu.,  dc  Amorc  Dei, 


Dominus  videt,  vel  videtur.  Curfe,  sollici- 
tudiues,  anxietates,  pcenae,  servitutes,  ex- 
pectate  me  hic  cum  asino   corpore   isto , 
donec  ego  cum  puero ,  ratio  scilicet  cum 
intelligentia ,  usque  illuc  properantes,  rc- 
vertamur  ad  vos.  Revertemur  enim  ,  et , 
heu  !  revertemur  quam  cito.  »   Idem ,  in 
Sermonibus ' :  «  Scienti  legem ,  et  non  fa- 
cienti ,  peccatim  est  illi'^ :  propterea  sciens 
quia  in  oratione  datur  bona  voluntas ,  cum 
videris  quEe  agenda  sunt ,  ut  convalescas  ad 
agendum  quae  videris,  ascende  tu  ad  ora- 
tionem ,  ora  instanter,  ora  perseveranter.  » 
Idem '"  :  «  Sub  te  sit  appetitus  tuus  ,  et  tu 
domineris  iUius.  Nam  ut  in  ccelum  ascendas, 
prius  necesse  est  levare  te  super  te,  carnalia 
calcando  desideria ,  quae  in  te  militant  aJ- 
versum  te.  »  Idem  "  :  «  Perseverate  in  dis- 
ciplinaquam  suscepistis,  utper  humUitatem 
ad  sublimitatem  ascendatis;  quia  haec  est 
via,  et  non  est  alia  praeter  ipsam  ;  qui  aliter 
vadit ,  cadit  potius  quam  ascendit ,  quia  sola 
est  humilitas  quae  exaltat ,  sola  quae  ducit 
ad  vitam. »  Auctor  de  Spiritu  et  Anima  "  : 
«  Quia  bona  exteriora  diu  stare  non  possunt, 
jussus  est  homo  ab  exterioribus  ad  superio- 
ra  ascendere  :  tantae  enim  dignitatis  est  hu- 
maua  conditio  ,  ut  nullum  bonum  pra^ter 
summum  ei  sufflcere  possit.  »  Idem  " :«  Qui 
interius  intrans ,  et  intrinsecus  penetrans , 
seipsum  transcendit ,  ille  veraciter  ad  Deum 
ascendit.»  Anselaius,  de  Similitudinibus  " : 
«  Tria  necessaria  sunt  ascendenti ;  innocen- 
tia,  beneficium,  praelatio.  Innocentia  talis 
esse  debet,  ut  nuUi  noceat ;  beneficium  ,  ut 
omnibus  prosit  :  praelatio,  ut  se  omnibus 
inferiorem  judicet.  Unde  Apostolus  '^  :  «  In 
humilitatc  superiores  invicem  arbitrantes. 
Haec  tria  debet  unusquisque  aUis  impendere, 
et  nihil  horum  sibi  fleri  ex  debito  exigere.  » 
Idem  "  :  «  AUerius  virtutem ,  non  vitium  ; 


c.  I,  in  princ.  —  •  Id.,  in  Ascetis.  Dom.,  serm.  iv, 
post  med.  —  '  Jac,  iv,  17.  —  ">  Bern.,  serm.  cit.  — 
>'  Id.,  serm.  il,  post  med.  —  "  De  Spir.  et  Anim., 
c.  XIV,  apud  Aiiguslin.,  append.  tom,  VI.  —  "  Ibid., 
paulo  post.  —  "  Anselm.,  de  Similit.,  c.  cxvi.  — 
15  Philip  ,  II,  i.  —  "  Anselm.,  lib.  cit.,  c.  ci. 


DE  GRATIOSIS. 

suumque  vitium,  non  virtutem  attendere 
debet ,  quisquis  ad  culmen  humilitatis  as- 
cendere  studet.  o 


201 


CAPUT   XXVIII. 

De  Contcmplatione. 

Gregorius ,  super  Ezechielem  '  ;  «  Con- 

templatiA^a  vita  est ,  cliaritatem  quidem  Dei 

et  proximi  tota  mente  retinere,  ab  exteriori 

actione  quiescere,  soli  desiderio  Conditoris 

inhaerere  :  ut  nihil  jam  agere  libeat ,  sed 

calcatis  curis  omnibus  ad  videndam  faciem 

sui  Creatoris  animus  inardescat  :  ita  ut  jam 

noverit  carnis    corruptibilis   pondus    cum 

moerore  portare ,  totisque  desideriis  appe- 

tere  illis  hymnidicis  angelorum  choris  in- 

teresse ,  admisceri  coelestibus  civibus ,  de 

SBterna  in  conspectu  Dei  incorruplione  gau- 

dere.  »  Idem  ' :  «  Primus  contcmplationis 

gradus  est,  ut  mens  se  ad  se  colligat;  se- 

cundus  ,   ut  videat  ,   qualis  est   collecta  ; 

tertius ,  ut  super  semelipsam  surgat ,  ac  se 

contemplationi   auctoris    invisibilis    inten- 

dendo  subjiciat.  Sed  se  ad  se  nullo  modo 

colligit ,  nisi  prius  didicerit  terrenarum  at- 

que  ccelestium  imaginum  phantasmata  ab 

oculis  mentis  compescei'e.  quidquid  de  visu, 

quidquid  de  auditu ,  quidquid  de  odoratu  , 

quidquid  de  tactu  et  gustu  corporeo  cogita- 

tioni  ejus  occurrerit,  respuere  atque  calca- 

re;  et  se  talem  quaerat  intus,  qualis  sine 

istis  est.  »  Isidorus  :  «  Sancti  viri  fundi- 

tus, »  etc,  supra,  de  Religiosis  bonis ,  lib. 

P.  Bernardus,  de  Consideratione" :  «Potest 

contemplatio  diffmiri  :  Verus  intuitus  animi 

de  quacumque  re,  seu  apprehensio  veri  non 

dubia.  »   Idem ' :  «  Contemplationis  species 

quatuor  sunt.  Priraa  et  maxima  contempla- 

tio  est  admiratio  divinae   majestalis.  Hsc 

requirit  corpurgatum,  ut  a  vitiis  liberum, 

atque  exoneratum  peccatis,  facile  ad  super- 

na  levet ,  interdum  quoque  per  aliqnas  mo- 

'  Greg.,  in  Ezech.,  hom.  xiv  circa  med.  —  =  Ibid., 
hom.  XVII,  ante  med.  —  '  Vid.  stip.,  lib.  I,  c.  x.wii, 
p.  40.— *Bern.,  rfe  Consideratione ,  lib.  II,  ante 
mcd.  —  '  Ibid.,  lib.  V,  prope  fin.  —  '  Psal.  c.\liv,  7. 


rulas  stupore  et  ecstasi  suspensum  teneat 

admiranlem.  Secunda  autem  necessaria  est 

huic  :   est  enim  intuens  judicia  Dei,  quo 

sane  pavido  aspectu  dum  vehementius  con- 

cutit  intuentem ,  fugat  vitia ,  fundat  viitu- 

tes,  iniliat  sapientiam,  humihtatem  servat. 

Yirtutum  siquidem  bonum  quoddam  et  sta- 

bile  fundamenlum  ,  humilitas  nempe  ,   si 

nulet,  illa  virtntum  aggregalio   non  uisi 

ruina  est.  Tertia  contemplatio  occupatur 

vel  potius  otiatur  circa  memoriam  benefi- 

ciorum  ;  et  ne  dimittat  ingratum  ,  sollicitat 

amantem  ad  amorem  benefactoris.  De  tali- 

busdicit  Propheta  ° :  «  Memoriamabundan- 

ticB  suavitatis  tuce  eructabunt.  Quarta,qu8e 

retro  sunt  obliviscens  in  sola  requiescit  ex- 

pectatione  promissorum ,  quae  cum  sit  me- 

ditatio  aeternitatis ,  siquidem  qua3  promit- 

tunlur  aelerna  sunt,  longanimitatem  animi, 

ct  perseverantiae  dat  vigorem.  Puto,  jam  fa- 

cile  est  quatuor  nostra  hsec  illis  quatuor 

Apostoh  '  assignare   :   dum   lonrjitudinem 

comprehendit  meditatio  promissorum ;  lati- 

ludinem,  recordatio  beneficiorum ;  sublimi- 

(atem,  contemplatio  majeslatis;  profundum, 

inspectiojudiciorum.  »  Mem,  in  Medilatio- 

nibus  :  «  Viscus  conlemplationis  est  amor 

possessionum,  affectus  cognationis,cupidilas 

honoris  et  voluptas  cariiis  :  quibus  auima 

inviscatur  et  irretitur^  ut  non  peunis  con- 

templalionis  per  plateas  supernse  Sion  dis- 

currere  possit.  »  Idem  ,  super  Cantica  *  : 

«Excedente  anima^  et  si  non  vita,  certe 

vitae  sensu ,  nece.sse  est  etiam  ut  nec  vitae 

lentatio  sentiatur.   Quis  ergo  '  dabit  mihi 

pennas  sicut  columbw ,  et  volabo  et  requics- 

cam?  Utinam  hac  morte  ego  frequenter  ca- 

dam  ,  ut  evadam  laqueos  mortis !  »  Seueca 

in  Epistola  '" :  «  Quantum  potes  ,  propera , 

(juo  (a)  diulius  frui  emendato  animo  et  com- 

posito  possis  :  frueris  quidem,  dum  emen- 

das,  etiam  dum  componis;  alia  tamen  illa 

voluptas  est,  qua;  percipitur  a  contempla- 

—  '  Ephes.,  III,  18.  —  *  Bern  ,  in  Cant.,  serm.  Lii, 
ciica  nied.  —  '  PsaL  Liv,  7.  —   "  Senec,  Epist.  iv, 
in  princ. 
(a)  Ccet.  cdit.  quod. 


205  1'HARETKj;  LIB 

tione  mentis  ab  omui  labe  purae  et  splendi- 
6x.  »  Idem  '  :  «  Subsilire  in  ccElum  ex  an- 
gulo  licet  :  exsurge  modo ,  et  te  quoque 
dignum  Deo  finges,  et  non  auro,  non  argen- 
to  :  non  potest  ex  hac  materia  imago  Deo 
exprimi  similis. 


IV. 


CAPUT  XXIX. 

De  Guslu. 

Gregorius  ,  in  Moralibus  '  :  «  Superiora 

amare,  jam  sursum  ire  est :  duiiique  magno 

desiderio  mens  ad  ccelestia  inhiat  ,  miro 

modo  hoc  ipsum,  quod  accipere  quserit, 

dcgustaf.  »   Idem  ,  super  Ezeclnelem  '  : 

«  Dulce  est  esse  in  rebus  humauis ,  sed  ei 

qui  adhuc  de  ccelestibus  gaudia  nulla  gusta- 

vit :  quia  quanto  minus  seterna  intelligit, 

tauto    delectabiUus    iu    temporalibus    re- 

quiescit.  »  Idem  '  :  «  Si  quis  jara  cordis 

ore  gustaverit  quje  sit  illa  dulcedo  coeles- 

tiura  prjemiorum  ,  qui  ilU  hymnidici  chori 

angelorum ,  quae  incomprehensibilis  visio 

Trinitatis;  huic  quanto  illud  dulce  flt  quod 

intus  videt ,  fanto  in  amaritudinem  verlitur 

omne ,  quod  foris  sustinet.  »  Idem  ^ :  «  Con- 

templativa  major  est  quam  activa  :   qnia 

haec  in  usu  prssentis  operis  laborat;  illa 

vero  sapore  intimo  venturam  jam  requiem 

degustat.    »   Augustinus  ,   in    Sermone  : 

«  Caetera  creatura  vilescat ,  ut  Creator  iu 

corde  dukescat.  »  Idem,  de  Medilationibus : 

«  Fac,  precor,  me,  Domine,  guslare  per  amo- 

rem ,  quod  gusto  per  agnitionem  :  sentiam 

per  afFectum ,  quod  sentio  per  intellectum  : 

plus  tibi  deljeo ,  quam  mcipsum  tolum.  Sed 

nec  plus  liabeo ,  sed  nec  hoc  ipsum  per  me 

totum  possum  reddere  :  trahe  ,  Domiue,  in 

amorem  tuum  vel  hoc  ipsum  qiiod  sum.  » 

Idem,  de  Yera  lieligione  :  «  Quandiu  sumus 

in  corpore  et  peregrinamur  a  Domino^  gus- 

temus  saUem  quam  suavis  est  Dominus,  qui 

dedit  nobis  pignus  spiritus ,  in  quo  sentia- 

'  Seuec,  Ejjisl.  xxii,  prope  fin.  — '  Greg.,  Mora!., 
lib.  XV,  c.  xxvit,  ia  fin. —  '  Id.,  in  Ezech.,  hom.  i, 
longe  post  med.  —  '  Ibld.—  »  Ibid.,  hom.  lil,  louge 
anle  med.  —  '  Psal.  i,  2.  —  '  Vid.  sup.,  huj.  lib. 


mus  ejus  dulcediucm ,  et  desideremus  ip- 
sum  vitae  fontem  :  ubi  sobria  ebrietate  inun- 
demur  et  irrigemur  '  sicut  lignum  quod 
plantatum  est  secus  decursus  arjuarum.  » 
Idem  :  «  Tu  qui  veram,  »  etc,  supra,  de 
TranquiUitate  '.  Auctor  de  Spiritu  et  Ani- 
ma  :  «  Haec  est  requies  cordis  nostri ,  cum 
in  Dei  amore  per  desiderium  figitur  :  haec 
est  vita  cordis  nostri ,  cum  Deum  suum  cou- 
templalur,  et  ipsa  sua  contemplatione  sua- 
viter  reficitur.  »  Idem '  :  «  Anima  prius 
sanatur,  .sanala  introducitur,  introducta  re- 
ficilur.  »  Idem  ' :  «  Mentis  visio  est  intelli- 
gentia,  guslus  sapientia:  illa  contemplatur, 
isfa  delectatur.  »  Bernai'dus ,  de  Ditodecim 
Gradibus '»  :  «  Primus  cibus  est  humilitatis , 
purgaforius  cum  amaritudine.  Secundus 
charifatis,  consolatorius  cum  dulcedine.  Ter- 
tius  contemplationis  ,  soUdus  cum  fortitu- 
dine.  »  Idem,  de  Diligendo  Deo  •'  :  «Ex 
occasione  frequentium  necessitatum ,  cre- 
bris  necesse  est  interpeUationibus  Deum  ab 
homine  frequentari ,  frequentando  gustari , 
gustando  probari ,  quoniam  suavis  est  Do- 
minus.  »  Idem,  de  Amore  Dei ''  :  «  Stansin 
douio  soUtudinis  ,  quasi  onager  solitarius , 
et  habitaculum  habens  in  terra  salsuginis , 
et  attraliens  ventum  amoris  mei,  os  meum 
aperio  ad  te,  Domine,  et  attraho  spiritum. 
Et  nonnunquam  ,  Domine ,  quasi  clausis 
ocuUs  ad  te  inhianti,  miltis  mihi  in  os  cordis, 
quod  non  Ucet  mihi  scire  quid  sit.  Saporem 
quidcm  seutio,  dulcedinem  aueo  conforfan- 
tem,  ut  si  perflcerttur  in  me,  nihil  ultra 
qujererem.  »  Idem,  super  Cantica  "  :  «  Si 
quem  forte  nostrum  aliqua  hora  sic  rapi,  et 
sic  abscondi  contigerit ,  ut  minime  avocet , 
aut  perturbet ,  aut  sensus  egens ,  vel  cura 
pungens,  vel  culpa  mordens,  vel  certe  ea 
quaj  difficiUus  amoventur  irruentia  imagi- 
nationum  corporearum  phantasmata,  pote- 
rit  quidem  hic,  cum  ad  nos  redierit,  glo- 

c.  II,  p.  ni. —  *  rfi.'  Spir.  ei  Aiiuna.,  c.  xi,  apud  Aug., 
append.  tom.  VI.  —  ■'  Ibid.,  c.  xi.  —  "•  Bern.,  de 
duod.  grad.  liumilit.,  ante  med.  —  "  Id.,  de  dtlig. 
Deo,  post  raed.  —  '^  Id.,  de  Amore  Dei,  circamed.  — 
"  1  j.,  1«  Cant.,  serm.  xxiii,  versus  fia. 


DE  GRATIOSIS. 

riari  et  dicere  '  :  Introduxit  me  rex  in  cu- 
biculum  suum  (a).  »  Idem  ^  :  «  A  mandatis 
tuis  intellexi,  inqiiit ',  ut  scias,  nisi  obedien- 
fiai  mandatorum  contemplationis  gustum 
penitus  non  deberi.  Nonergo  putes  de  pro- 
prio  amore  quietis ,  sanctae  obedientise  acti- 
bus ,  seniorumve  traditionihus  praejudicium 
ullatenus  faciendum.  »  Idem^  in  Episto- 
la  ■■ :  «  Funes  ceciderunt  mihi  in  pneclaris  ^, 
ccelestisque  hereditas  prwclara  est  mihi;  et 
terrena  adulatur  promissio ,  blanditur  con- 
solatio  carnis ;  gustato  spiritu  ,  necesse  est 
desipere  carnem  :  affectanti  coelestia ,  tcrre- 
na  non  sapiunt  :  ajternis  inhianti,  fastidio 
sunt  transitoiia.  »  Idem  ,  in  Sermone  "  : 
Beati  qui  lugent,  quoniam  ipsi  consolabim- 
tur '.  Quid  aliud  est  lisec  consolatio  ,  quam 
procedens  de  spe  veniae  gratia  devotionis, 
et  suavissima  delectatio  boni ,  et  gustus  sa- 
pientiae  licet  exiguus,  quibus  interim  be- 


203 


CAPUT    XXX. 

De  Consolatione. 


nignus  Dominus  afflictam  refrigerat  ani- 
mam  ?  At  gustus  ille  nihil  aliud  est,  quam 
irritamentum  desiderii,  et  incentivum  amo- 
ris ,  sicut  scriptum  est  *  :  Qiii  edunt  me , 
adhuG  esurient  ,  »  etc.  Idem  :  «  Ubi  sane  in 
spirituali,»  etc,  supra ,  de  Proficientibus , 
lib.  P.  Seneca,  in  Epistola'"  :«  Tunc  ani- 
mus  noster  habebit  quo  gratuletur  sibi , 
cum  emissus  his  tenebris  in  quibus  volula- 
tur,  non  tenui  visu  clara  prospcxerit ,  sed 
toium  diem  admiserit ,  et  redditus  coelo  suo 
fuerit  :  cum  receperit  locum  ,  quem  occupa- 
vit  sorte  nascendi  sursum.  Illum  vocant  ini- 
tia  sua ;  erit  autem  illic  eliam  antequam  hac 
custodia  exsolvatur ,  cura  vitia  devicerit , 
purusque  ac  levis  in  cogitationes  divinas 
emicuerit.  »  Idem  :  «  Philosophia  animum  a 
terrenis  admittit  ad  divina;  haec  libertas  ejus 
est ,  haec  evagatio  subducit  interim  se  cus- 
todiae  in  qua  tenetur,  et  ccelo  reficitur.  » 

'  Carit.,1,  3.  —  -  Bera.,  ibid.,  serm.  jl,  ante  mecl. 
—  '  Psal.  (.xviii,  lOi.  —  '  Bern.,  Epint.  cxi,  post 
mef).  —  5  psal.  xv,  6.  —  "Bcrn.,  in  /est.  Omn.  Sanct., 
serm.  i,  post  med.  —  '  Matlh.,  v,  5.  —  •  Eccli.,  xxiv, 
99.  —  '  Yid.  6Up.,  lib.  1,  c.  x.xxiv,  p.  48.  —  "  Seuec, 
Epist.  Lxxix ,  post  med.  —  "  Greg.,  lib.  Vlll  , 
epiit.  XXXI,  ad  Liberlin.  exprcef'.,  col.  1410.  —  "  Id., 
Ub.  XII,  epist.  xxi,  atl  Petr.  sul/il.,  col.  15Gi3.—  "  Id  , 


Gregorius,  in  Registro  "  :  «  In  summa 
tribulatione  positis ,  sola  est  consolatio  mi- 
sericordia  Creatoris.  »  Idem  '^ :«  la  Dei  cau- 
sis  occupatus ,  consolatione  fulciri  debet , 
non  amaritudine  depiimi.  »  Idem  :  «  Est 
mihi,  bone  vir,  hoc  ex  Dei  munere  in  ma- 
gna  consolatione ,  quod  opus  sanctum ,  quod 
in  me  non  habeo ,  diligo  in  te.  »  Idem  " : 
«  Facilis  crit  consolatio  ,  si  iiiter  flagella 
quae  patimur,  quaecumque  [b)  fecimus  ad  me- 
moriam  delicla  revocamus  ,  atque  haec  non 
flagella,  sed  dona  cognoscimus  (c) .  »  Idem,  de 
quodam  episcopo  :  «  Valde  contristabar , 
quod  de  illo  quaedam  superba  cognoveram ; 
sed  quia  mores  suos  ipse  correxit ,  meam 
trislitiam,  simul  meipsuin  vincendo,  conso- 
latus  sum .  »  Idem ,  in  Moralibus  " : «  Magna 
consolatio  in  rerum  amissione  est,  illa  tem- 
pora  ad  mentem  reducere,  quibus  nos  con- 
tigit  res,  quas  perdidimus,  nou  habuisse.  » 
Idfim  '°  :  «  Magna  est  consolatio  in  eo  quod 
displicet ,  quod  illo  ordinante  erga  nos  agi- 
tur,  cui  non  nisi  jusium  placet.»  Idem  '"  : 
«Laborantem  consolari,  estpariter  in  labore 
persistere ,  quia  sublevatio  laboi"is  est  visio 
coUaborantis.  »  Idem  "  :  «  Minus  tentat 
probatio,  quam  remuneratio  consolatur.  » 
Idem  :  «  Gravis  moeror,  »  etc,  infra,  de 
Dolore  ".  Idem  " :  «  Festina  consolatio  bo- 
norum  ,  est  consideralio  finis  malorum  : 
quia  dum  ex  eorum  interitu  conspiciunt 
malum  quod  evadunt ,  leve  aestimant  quid- 
quid  in  hac  vita  paliuntur  adveisum.  » 
Idem,  iu  Pastorali -" :  «  Non  flendo  flere, 
est  sic  exteriora  adversa  plangere,  ut  ta- 
men  mens  noverit  de  aeternae  spei  consola- 
tione  gaudere.  »  Isidorus ,  de  Swnmo  Bo- 

llb.  VII,  epist.  cxxvi  ad  Leand.  llispal.,  col.  1388.  — 
'*  Id.,  ilrirnl.,  lib.  II,  c.  XII.  —  '*  Ibid.,  c.  xin.  — 
"5  Ibid.,  lib.  V,  c.  V,  non  louge  a  princ.  —  "  Ibid., 
lib.  .\XXV,  c.  VIII.  —  "  Vid.  iuf.,  c.  XLii.  —  "  Greg., 
Maral.,  lib.  XXI,  c.  iv,  in  prin3.  —  -•  Id.,  Paslor., 
p,  III,  c.  I,  admon.  28,  aulo  med. —  (a)  Vulg.  cellnria 
sua.  —  (h)  Ca:t.  cdtt.  (|ua;que  fecimus ,  rjuEeque.  — 
('■)  Al.  esso  conspicimuii. 


201 


PHARETRiE  LIB.  IV. 


no'  :  «  Qui  vitac  futurce  praeinia  diligenter 
excogitat,  mala  omnia  vitae  prajsentis  aequa- 
nimiter  portat,  quoniam,  ex  illius  dulcedinej 
hujus  amaritudinem  temperat.  »  Idem ,  in 
Synonymis  ^  :  «  Intende  miserias  eorum , 
quibus  acerbe  aliquid  accidit  :  dum  aliena 
pericula  memoras ,  raitius  tua  portas;  alio- 
rum  enim  exempla  dolorem  relevant;  alie- 
nis  malis  facilius  consolatur  homo.  »  Am- 
brosius ,  de  Yiduis '  :  «  Paratus  est  mces- 
tiludini  anirase  fletus  :  oculorum  miseriam 
coiiciliat ,  laborem  miuuit,  dolorem  alleviat, 
pudorem  servat,  nec  jam  miseria  sibi  vide- 
tur,  quse  cousolationem  in  lacrymis  habet.  » 
BernarduSj  super  Qui  habitat '  :  «  In  quo 
horum  omnium  speras  solatii  aliquid  ,  vel 
auxilii  invenire?  Si  quaeras  intra  te,  aruit 
cor  tuunij  et  oblivioni  datum  te  reperis 
tanquam  mortuum  a  corde  ;  si  infra  te, 
corpus  quod  corrumpitur  ,  aggravat  ani- 
mam  ;  si  circa  te,  terrena  inhabitalio  de- 
primit  sensum  nmlta  cogitantem.  Quffire 
ergo  supra  te ;  sed  cautus  eslo  ventosa 
agmina  transilire.  »  Idem  ,  de  Contemp- 
tu  '  :  «  Pretiosa  divina  consolatio  est,  nec 
omniuo  tribuitur  admittentibus  ohenam.  » 
Idem,  in  Sermonibus  ^  :  «  Mentior,  quod 
ad  consolationem  vestram  dico ,  si  non  ,  ex 
manibus  hujus  peccatoris  ,  monachorum 
novitiorum  et  conversorum  animae  ad  coe- 
lorum  gaudia  volaverunt  tam  libere ,  quam 
liberatae  de  carcere  nostrae  mortalitatis.  » 
Idem  :  «  Beati,  qui  lugent,t>  etc,  supra,  de 
Gustu  '. 

CAPUT    XXXI. 

De  Rcgraliatione. 

Gregorius ,  in  Registro  '  :  «  Bectae  mentis 

est ,  Deum  non  solum  in  prosperis  bene- 

dicere ,  sed  etiam  in   adversitatibus  col- 

'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  Lxil,  sent.  5.  — 
'  Id.,  Sijnon.y  c.  i,  aiite  med.  —  '  Ambros.,  de  Viduis, 
n.  36.  —  '  Bern.,  in  Psal.  Qui  habitat ,  serm.  xvi, 
posl  med.  —  '  Id.,  super  Erce  no!  religuimus,  post 
med.  —  '  Id.,  de  Quadvupl.  Dcb.,  ante  med.—  '  Vid., 
c.  praec,  p.  20-3.  —  "  Greg.,  lib.  VIII,  cpist.  xxxi,  ad 
Libertin.  exyracf.,  col.  1110.  —  »  id  ,  lib.  l.\,  c.  -XLViii, 


laudare.  »  Idem  ad  Episcopum  exponentem 
grammaticam  '  :  «  In  uno  se  ore  cum  Jovis 
laudibus  Chrisli  laudes  non  capiunt.  »  Au- 
gustinus ,  in  Enchiridio  [a)  '"  :  «  Misericor- 
diam  et  judicium  cantabo,  tibi  Domine  ", 
quianisi  per  indebitam  misericordiam  nemo 
liberatur,  et  nisi  per  debituiu  judicium  ne- 
mo  condemnatur.  »  Idem ,  de  Verbis  Domi- 
ni :  «Fehx  sit  mundus,  evertatur  raunlus; 
benedicam  Dominum,qui  fecit  mundum  : 
secundum  carnem  bene  sit,  secundum  car- 
nem  male  sit;  benedicam  Dominum  in  omni 
tempore. »  Idem:  «Haecinunoquoque,»  etc, 
supra,  hb.  II,  de  Justitia  ".  Idem,  in  Episto- 
la  "  :  «  Qui  est  orandus  ut  faciat,  illi  est  aclio 
gratiarum  reddenda,  cum  fecerit. »  Idem  '* : 
«  Ex  his  quae  habes ,  gratias  age  Deo,  lau- 
quara  fonti  bonitatis ,  unde  habes ;  atque  in 
omnibus  bonis  actibus  tuis  illi  da  claritateni, 
tibi  autem  humilitatem.  »  Idem  ,  de  Confes- 
sionibus  '*  :  «  'l'u,  Domine,  excitas,  ut  lau- 
dare  te  delectet,  quia  fecisti  nos  ad  te,  et  in- 
quietum  est  cor  nostrum  ,  donec  requiescat 
in  te.  »  Idem,  de  Spirilu  et  Littera  '°  :  « Illa 
est  sapientia ,  quae  pietas  vocatur ,  qua  coli- 
tur ''  Pater  luminian,  a  quo  est  omne  datum 
optimum  et  omne  donum  perfectum :  coUtur 
autem  sacrificio  laudis  actionisque  gratia- 
rum  ,  et  cultor  ejus  nou  in  semetipso  ,  sed 
in  illo  glorietur.  »  Idem,  de  Medilationi- 
bus :  «  Gratias  agamus  de  acceptis  ;  et  quod 
nondum  accepimus,  eo  ipso  quod  de  accep- 
tis  ingrati  non  sumus,  nos  accepturos  esse 
conQdamus.  »  Idem ,  de  Catechizandis  Ru- 
dibus  "  :«Quidquid  homo  fecerit,  laudabi- 
lem  in  suis  factis  invenit  Deum.  Si  recte 
egerit ,  laudabilem  invenit  per  justitiam 
praemiorum;  si  peccaverit,  laudabilem  in- 
venit  per  justitiam  suppUciorum  ;  si  peccata 
confessus  ad  recte  vivendum  redierit,  lau- 

cid  Desid.  episc,  col.  1463.  —  "  Aug.,  Enchirid., 
c.  xciv.  —  "  Psal.  c,  I.  —  '*  Vid.  sup.,  lib.  II,  c.  xiii, 
p.  113.  —  "  Aug.,  ad  Vital.,  epist.  cvii,  al.  ccxvii, 
n.  29,  quod  sensum.  —  "  Id.,  ad  Bonif.,  epist.  ccv, 
al.  cLxxxix,  n.  8.  —  '^  IJ.,  Conf.,  lib.  I,  c.  I.  — 
"  Id.,  de  Spir.  et  Litt.,  c.  XIV.  —  "  Jac,  I,  17.  — 
"  Aug.,  dcCatcch.  Rudib.,  c.  sxxviii. 
(</)  Cact.  cdil.  Enchiridione, 


DE  GRATIOSIS. 


205 


dabilem  invenit  per  misericordiam  indul- 
gentiarum.  »  Hieronymus  ,  in  Epistola '  : 
«  Cum  psalmum  dicis,  cujus  verba  loqueris, 
agnosce  :  et  in  compunclione  magis  animi, 
quam  in  tinnulse  vocis  dulcedine  delectare  ; 
lacrymas  psallentis  Deus  niagis ,  quam  vo- 
cis  gratia  comprobat.  »  Joannes  Chrysosto- 
mus ,  super  Joannem  :  « Gloriflcemus  Deum, 
et  per  fidem,  et  per  opera  :  nulla  enim  uti- 
litas  nobis  in  salutem  dogmatum  sanorum, 
corrupta  nobis  vita.  »  Idem  :  «  Rapuit  ille, 
gratias  egisti  tu  pro  injustitia?et  gloriflcasti 
Deum ,  et  finitas  per  gratiarum  actiones  mul- 
tas  fructificasti  mercedes.  »  Bernardus,  super 
Gantica  -  :  «  Nil  aliud,  dum  psallitis ,  quem 
quod  psallitis,  cogitetis  :  nec  solas  dico  vitan- 
das  cogitationes  vanas  et  oliosas ,  vitanda 
sunt  et  illae  duntaxat ,  illa  hora,  et  illo  loco, 
quasofficialesfratres,  procommuninecessita- 
te,quasinecessariofrequenteradmitterecom- 
pelluntur  :  sed  ne  illa  quidem  profecto  reci- 
pere  consuluerim  ,  qua;  forte  paulo  aute  iu 
codicibus  legeratis.  »  Idem  ^ :  «  Moneo  vos , 
dilecfissimi ,  pure  ac  strenue  divinis  inter- 
esse  laudibus  :  strenue  quidem ,  ut  sicut  i'e- 
verenter,  ita  et  alaci'iler  Domino  assistatis; 
non  pigri ,  non  somnolenli ,  non  oscitantes, 
non  parcentes  vocibus  ,  non  prsecidentes 
verba  dimidia  ,  non  integra  transilientes , 
non  fractis  et  remissis  vocibus,  muliebre 
quiddam  balba  de  nare  sonantes  ;  sed  virih, 
ut  dignum  est ,  sonitu  et  affectu  voces  sancti 
Spiritus  depromentes.  »  Idem  *  :  «  Disce,  in 
referendo  gratias ,  non  esse  tardus ,  aut  seg- 
nis  :  disce  ad  singula  dona  gratias  agere  : 
Liligenter  ,  inquit  ^ ,  considera  ,  quw  tibi 
appommtur ,  ut  nulla  videlicet  Dei  dona 
debita  graliarum  actione  frustreutur ,  non 
grandia,  non  mediocria,  non  pusilla  :  deni- 
que  jubemur  °  colligere  fragmenta,  ne  pe- 
reant.  »  Idem  '  :  «  Omnis  de  bonismultifor- 
mis  gratiae  apparentis  in  vobis,  referatur  ad 

'  Hieron.,  ad  Maur.  fil.,  epist.  xiv,  non  longe  a  fiu. 
—  -  Bern.,  in  Cant.,  serm  xLvii,  prope  fin.  —  '  Ibid., 
paulo  anle.  —  '  Ibid,,  serm.  Li,  post  med.  —  '  Prov., 
XXIII,  1. —  '  Joan.,  VI,  12.  —  '  Bern.,  in  Cant.,  serm. 

(a)  Vulg.  attende  quce  apposita  su..t  tibi. 


ipsum  laus,  laudabilium  siquidem  uuiver- 
sorum  auctorem  et  largitorcm ;  idque  non 
flcte,  quemadmodum  ab  bypocritis,  nec  sola 
consuetudine,  sicut  a  ssecularibus ,  sed  nec 
necessitate  quidem  ,  ut  jumenta  ferendis 
oneribus  applicanfur  :  sed ,  sicut  decet  san- 
ctos,  sinceritate  fida,  devotioue  soUicita,  hi- 
laritate  grata,  non  tamen  dissolula. »  Idem  ^: 
«  Immolantes  hostias  laudis  ,  et  reddentes 
vota  nostra  de  die  in  diem,  curemus  omni 
vigilantia  jungere  sensum  usui ,  affectum 
sensui,  exultationem  affeclui,  gravitatem 
exultationi,  humilitatem  gravitati,  libcrta- 
tem  humilitali,  quo  interim  liberis  purgata; 
mentis  passibus  procedamus,  et  excedamus 
per  inusitatas  quasdam  affectiones,  spirita- 
leslaetifias,  invisibiles  amoenilates  in  lumine 
Dei,  insuavitate,  in  Spiritu  sancto.  »  Idem  : 
«  In  quotidianis  exercitiis  et  bellis ,  quse 
nuUa  hora  pie  in  Christo  viventibus  desunt 
a  carne,  a  mundo,  a  diabolo ,  sicut  militiam 
vitam  homiiiis  esse  super  terram  incessan- 
fer  experimini  in  vobismetipsis,  quotidiana 
necesse  est  cantica  pro  assecutis  victoriis 
immolari.  »  Idem,  in  Sermonibus  :  «  Non 
tantum  verbo ,  et  lingua ,  sed  opere ,  et  ve- 
ritate,  exhibeamus  nos  uon  ingratos  :  non 
enim  gratiarum  dictionem ,  sed  gratiarum 
actionem  exigit  a  nobis  Dominus  Deus  nos- 
ter.  »  Idem  ^  :  «  Oportet  hominem  gratio- 
suiu  et  devolum  esse  :  quia  libenter  dona 
multiplicantur ,  si  priora  bene  salva  viden- 
tur.  » 

CAPUT   XXXII. 

De  Ledione. 

Gregorius,  iu  Registro  '" :  «  Si  ad  consola- 

tionem  nostram  sacra  Scriptura  parata  est , 

tanto  magis  debemus  legere  ,  quanto  nos 

conspicimus  sub  tribulationum  fasce  lassa- 

ri.  »  Idem  "  :  «  Idcirco  pictura  iu  ecclesiis 

adhibetur,  ut  hi,  qui  litteras  nesciunt,  sal- 

XIII  post  med.  —  '  Ibid.,  conseq.  —  »  Id.,  de  Evang. 
sept.  pan.,  ante  med.  —  '"  Greg.,  lib.  il,  p.  I,  epist. 
xixvii,  ad  Natnl.  Salon.,  col.  109G.  —  "  Id.,  lib.  IX, 
epist.  11,   ad  aeren.  JUasstl.,  col.  1137. 


206 


PHARETR^.  LIB.  lY. 


teni  iu  parielibus   videndo  ,  legant  ,  qiiae 
legere  in  codicibus   uon   valent.  »  Idem  : 
a  SludC;  quffiso,  »  elc,  supra,  de  Meilila- 
tiune  '.  Idem,  iu  Moralibus  -  :  «  Scriptura 
sacra  menlis  oculis  quasi  quoddam  specu- 
lum  opponitur,  ut  interna  nostra  facies  in 
ipsa  videatur.  Ibi  enim  fceda  ,  ibi  pulclira 
nostra  cognoscimus  ;   ibi  sentimus  quan- 
luni  proficimus  ;  ibi  docemur  a  profeclu 
qnam  longe  dislamus.  »  Ideni '  :  «  Scrip- 
tura  narrat  gesta  sanctorum ,  et  ad  imita- 
lionem  provocat  corda  infirmorum ;  dumque 
illorum  victricia  facta  commemorat ,  contra 
vitiorum  prselia  debilia  nostra  coufirmat.  » 
Idem*  :  «  Quasi  qusedam  fit  lectio  mentis 
nostrae  ,    species   considerafa  creaturje.  » 
Ideni  ^  :  «  Plerumque  res  quselibet  per  liis- 
toriam  virtus  est ,  per  significationem  cul- 
pa.  »  Ambrosius,  de  Officiis  "  :  «  Cur  non 
illa  tempora,  quibus  ab  ecclesia  vacas,  lec- 
lioni  impendas?  cur  non  Cbristum  revisas, 
Cbristum  alloquaris,  Christum  audias?  II- 
lum  alloquimur,  cum  oramus;  illum  audi- 
mus,  cum  divina  legiuius  oracula.  »  Idem  , 
in  Hexaemeron  :  «  Scriptura  divina  sidutem 
suggerit,  vitae  odorem  fragrat,  ut  suavita- 
tem  legens  capias,  non  prajcipitii  crimen 
incurras.  »  Idem  :  «  Non  mediocre,  »  etc, 
supra,  lib.  III,  de  Nugis  (a)  '.   Hierony- 
mus,  in  originali  super  Joannem ' :  «  Difficile 
homines  potentes,  et  nobiles,  et  divites,  et 
multo  his  difflcilius  eloquentes  creduntDeo : 
obcaecatur  enim  mens  eorum  divitiis,  et 
opibus,  atque  luxuria;  et  circumdati  divi- 
tiis,  non  possunt  videre  virtutes  simplicita- 
temque  Scripturae.  »  Idem ,  in  Epistola  '  : 
«  Ama  scientiam  Scripturarum ,  et  carnis 
vitia  non  amabis.  »  Idem  '° :  «  Orationi  lec- 
tio,  lectioni  succedat  oratio ;  et  breve  vide- 
bitur  omne  tempus  ,  quod  tantis  dierum 
varietatibus  occupatur.  »  Isidorus ,  de  Sum- 

'  ViJ.  sup.,  c.  XXVI,  p.  199.  —  '  Gres-,  Moral., 
lib.  II,  c.  I.  —  '  Ibid.  —  •  Ibid.,  lib.  XXVI,  c.  viii.— 
s  Ibid.,  bb.  U!,  c.  \\\,  fere  in  princ.  —  *  Ambr.,  de 
Offic,  lib.  I.c.six.— 'Vid.  sup.,lib.  III,  c.ili,p.  127. 

—  "  Hieron.,  itt  Jon.,  iii.  —  '•'  )d.,  nd  Hustic,  epist.  iv. 

—  »"  Id.,  ad  LcEt.,  epist.  vii,  post  med.  —  "  Isid.,  de 


mo  Bono  "  :  «  Sanctarum  Scriplurarum  al- 
titudo  quasi  montes  pascuse  sunt ,  ad  quos 
dum  quisque  justorum  conscenderit ,  pas- 
cuai  indeficientis  refectionem  invenisse  se 
gaudebit.  »  Idem  "  :«  Geminum  confert  bo- 
nuin  sanctarum  lectio  Scriptnrariim  :  sive 
quia  intellectum  meutis  erudit,  sive  quia  a 
mundi  vanitalibus  abstraclum  homiuem  ad 
amoreni  Dei  perducit.  »  Isidorus,  in  Syno- 
nymis  "  :  «  Lectio  docet  quid  caveas,  lectio 
oslendit  quo  tendas,  lectione  sensus  auge- 
tur,  et  intelleclus.  »  Augustinus ,  in  Epi- 
stola  "  .•  «  Tanta  est  christianarum  profun- 
ditas  litterarum  ,  ut  in  eis  quotidie  proflce- 
rem  ,  si  eas  solas  ab  ineunte  pueritia  usque 
ad  decrepitam   senectutem   maximo  otio, 
summo  studio  ,  meliore  ingenio  conarer 
addiscere.  »  Joannes  Cbrysostomus ,  super 
Joannem :  «  Non  propterea  datae  sunt  Scrip- 
turae,  uf  in  libris  eas  habeamus  solum,  sed 
ut  in  cordilius  conglutinemus  eas.  »  Idem  : 
«  Si  turpiloquium  sordidat,  et  daemones 
vocat,  manifestum  est  quoniam  spiritualis 
lectio  sanctificat,  et  Spiritus  afTert  gratiam : 
divinae  enim  sunt  incantationes  {b)  Scriptu- 
rae.  »  Bernardus,  super  Cantica  "^  :  «  Ante 
carnem    disciplinae   studiis   edomitam  ,  et 
emancipatam  Spiritui,  ante  spretam  et  ab- 
jectam  saeculi  pompam  et  sarcinam,  indigne 
ab  impuris  leclio  sacrae  Scripturas  praesumi- 
tur  :  quoniodo  nempe  lux  incassum  circum- 
fundit  oculos  caecos  vel  clausos,  ita  '*  ani- 
malis  homo  non  percipit  ea  quw  sunt  spiri- 
tus  Dei.  » 

CAPUT   XXXIIL 

De  Sapientia. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Neque  hoc 
est  sapere,  quod  intelligere  ;  quia  multi  x- 
terna  quidem  sapiunt,  sed  haec  inteUigere 

Sum.  Bon.,  lib.  I,  c.  xviii,  sent.  2.  —  "  Ibid.,  lib.  III, 
c.  VIII.  sent.  4.  —  "  Id.,  Synon.,  c.  v,  prope  fiu.  — 
'*  Aug.,  ad  Volus.,  epist.  iii,  al.  cx.xxvii,  n.  3.  — 
"■  Bern.,  in  Cant.,  serm.  l,  anle  med. —  '"  I  Coi:,  ii, 
14.  _  II  Greg.,  Moral.,  lib.  II,  c.  .\vi. 
(a)  Cat.  edit.  dc  StultUoquio.  —  (4;  incarnaliones. 


1)E  GRATIOSIS. 

nequaqiiam  possunt. »  Idem  ,  in  Registro  ' ; 
«  Sapienfer  illicita  superat  ,  qui  didicerit 
ef iam  non  uti  concessis.  »  Augustiuus ,  de 
Libero  Arbitrio  "  :  «  Nemo  siue  sapientia 
beafus  est  :  nemo  enim  beafus  est  nisi  sum- 
mo  bono,  quod  in  ea  veritate,  quam  sapien- 
tiam  vocamus,  cernitnr  et  tenetur.  »  klem  : 
«Vse,  quiderelinquunt,»  etc,  supra,  libro  III, 
de  Sapientia  '.  Idem,  de  Ordine  Discipli- 
nw  :  «  Quisquis  omnem  philosophiam  fu- 
gieudam  putat ,  nihil  nos  vult  aliud  ,  quam 
non  amare  sapientiam.  »  Idem  :  «  Duplex 
est  via  quam  sequimur  :  cum  rerum  nos 
obscuritas  movet,  aut  ratione,  aut  certe  auc- 
lorilate.  Philosophia  rationem  promittit.  » 
Idem  :  «  Tria  sunt  genera  rerum,  in  quibus 
rafionabile  apparet;  unum  est  in  factis  ad 
aliquem  finem  relatis;  alterum  in  discendo; 
terfium  in  delectando.  Primum  nos  admonet 
nihil  temere  facere;  secundum,  recte  do- 
cere;  ultimum,  beate  contemplari.  »  Idem, 
de  Civitate  Bei  * :  «  Non  est  vera  sapieatia , 
quae  intentionem  suam ,  in  his  quae  pruden- 
ler  discernit ,  gerit  fortiter,  cohibet  tempe- 
ranter  ,  justeque  distribuit  ,  nou  ad  illum 
dirigit  finem ,  ubi  erit  Deus  omnia  in  omni- 
bus,  aeternitate  certa,  et  pace  perfecta.  » 
Isidorus,  iu  Etymologiis  '^  :  «  Sapiens  dictus 
est  a  sapore ,  quia  sicut  aptus  est  gustus  ad 
discretionem  saporis  ciborum,  sic  sapiens  ad 
dignoscenfiam  rerum  atque  causarum  ,  quo 
unumquodque  dignoscat ,  atque  sensu  veri- 
tatis  discernat.  »  Idem ,  de  Summo  Bono  =  : 
«  Nuilus  sapientiam  Dei  plene  recipit ,  nisi 
qui  se  abomnium  abstrahere  actionum  cura 
contendit.»  Ambrosius,  in  Epistola  '  :  «Ni- 
hil  peccare  soUus  Dei  est ;  sapientis  est ,  et 
corrigere  erratum,  et  pcenitentiam  agere 
peccati.  »  Idem  '  :  «  Sola  est  sapientia  li- 
bera ,  quae  divitibus  pauperes  praeficit  (a) , 
et  quae  servos  propriis  fcenerari  dominis  fa- 


207 
cit. »  Idem  :  «Sapiensnon  metu,  »e(c.,  su- 
pra,  hbro  III ,  de  quatuor  Affectionibus  '.  » 
Idera  :  «  lile  vere  sapit,  cujus  animus  in 
Christo  est ,  et  cujus  interior  oculus  erigifur 
ad  superna.  B  Bernardus,  de  Consideratio- 
ne  "•  :  «  Quid  prodest ,  si  universum  mun- 
dum  lucrcris,  te  unum  perder.s?  Etsi  sapiens 
aliis  sis,  decst  libi  sapienlia,  si  tibi  non  fue- 
ris.  B  Idem,  siiper  Cantica  "  :  «  Nescitis , 
quia  angelus  satanae  multoties  transfigurat 
se  in  angelum  lucis?  Sapientia  est  Deus,  et 
vult  se  amari  non  solum  dulciter,  sed  et  sa- 
pienter.  »  Seneca,  in  Epistola  "  :  a  Sapiens 
videbit  ubi  victurus  sif,  cum  quibus,  quo, 
quid  acturus  :  cogitat  semper  qualis  vita , 
non  quanta  sit.  »  Idem  "  :  «  Sapiens  omnia 
examinabit  secum ,  quid  acceperit ,  a  quo  , 
quanfum,  ubi,  quemadmodum.  »  Idem  "  : 
«  Sapiens  bonorum  rector,  est  malorum  vic- 
tor. »  Idem  '^  :  «  Facere  docet  Philosophia , 
non  dicere ;  et  hoc  exigit ,  ut  ad  legem  suam 
quisque  vivat ,  ne  orationi  vita  dissentiat.  » 
Idem  '•  :  «  Rogo  atque  hor'or,  ut  philoso- 
phiam  in  prcecordia  ima  (li)  demiltas,  et  ex- 
perimeutum  profectus  tui  capias ,  non  ora- 
tione ,  nec  scripto ,  sed  animi  firmitate  ,  cu- 
piditatum  diminutione,  verba  rebus  proba. » 
Idem  '" : «  Affectator  sapientiaj  adhaeret  qui- 
dem  in  corpore  suo ;  sed  opfima  sui  parte 
abest ,  et  cogitationes  suas  ad  sublimia  in- 
tendit. »  Idem  :  «  Ad  philosophiam  te  confer, 
si  vis  salvus  esse ,  si  securus ,  si  beatus ,  de- 
nique  si  vis  esse,  quodmaximum  est,  hber. » 
Idem  "  :  «  Non  est  philosophia  populare  ar- 
tificium,  nec  ostentatione  paratum ;  nec  in 
verbis,  sed  in  rebus  est ;  nec  ad  hoc  adhibe- 
tur,  ut  cum  ahqua  oblectatione  consumatur 
dies,  ut  dematur  otio  nausea  :  animum  for- 
mat  et  fabricat,  vitam  disponit,  acliones  re- 
git,  agenda  et  omittenda  demonstrat.  » 


'  Greg.,  ad  Rom.,  etc,  lib.  VII,  p.  II,  epist.  xxxi.t, 
col.  132y.  —  2  Aug.,  (le  lib.  Arbit.,  lib.  li,  c.  IX.  — 
'  Vid.  sup.,  lib.  III,  c.  XXXII,  p.  157.  —  '  Aug.,  de 
Cicit.  Dei,  Ub.  Xl.\,  c.  XX.  —  s  Uid.,  Elymol.,  lib.  X, 
verbo  Sapientiu.  —  '  b).,  de  Sum.  lion.,  lib.  II,  c.  I, 
3enU  G.  —  '  Annot.  in  Levitic.  ad  Simplic,  apud ^^"''""6'' 
Aiubrus.  —  '  In  Psal.  civ,  apud  eumd.  —  '  Viil.  sup.,^H    ifl)  Cat.  edit.  praefecit, 


lib.  III,  c.  iLi,  p.  m.  —  "  Bera.,  de  Consi''er., 
llb.  II,  ante  med.  —  "  Id.,  in  Cunt.,  serm.  xix, 
prope  Cd. —  i^  Senec,  Epist.  Lsx,  ante  med.  —  •  Id., 
epist.  Lxxxii,  non  aute  med.  —  '*  Id.,  epist.  lxxxv, 
versus  fin.  —  ■'  Id.,  epist.  i-:,  circa  princ.  —  "■  Ibid. 
—  "  Id.,  epist.  L\v,  post  med.  —  '*  Id.,  epist.  xvi. 


■  (6)  Item  imo. 


208 


PHARETR^E  LIB.  IV. 


CAPUT  XXXIV. 


De  Doclrina. 


Gregorius ,  siiper  Ezechielem  '  :  a  Qui&- 
quis  esposltor  in  explanatioue  sacii  eloquii, 
ut  fortasse  auditoribus  placeat,  aliquid  men- 
tiendo  coniponit,  sua,  et  non  Dei,  verba  lo- 
quitur,  si  tamen  placendi,  vel  seducendi  stu- 
dio  mentiatur.  Nam  si  in  vcrbis  dominicis 
virtutem  requir.  ns,  ipse  aliter  quam  is,  per 
quem  prolata  sunt ,  senserit ,  etiam  si  sub 
inlellectu  alio  ffidificationem  charitatis  re- 
quirat ,  Domini  sunt  verba  quse  narrat :  quia 
ad  lioc  solum  Deus  per  totam  nobis  sacram 
Scripturam  loquitur ,  ut  nos  ad  suum  et 
proximi  amoremtrahat.»  Idem  - :  «Pensare 
debet  doctor,  quid  loquatur,  cui  loquatur, 
quando  loquatur,  qualiter  loquatur,  et  quau- 
tum  loquatur.  Si  enim  uuum  horum  defue- 
rit,  locutio  apta  non  erit.  »  Idem  ^  :  «  Loqui 
de  Deo ,  quieta?  valde  et  liberse  mentis  est. 
Tunc  namque  bene  dirigitur  lingua  in  ser- 
mone  ,  cum  secnre  sensus  quievit  in  tran- 
quillitate.  »  Idem,  in  Pastorali  '  :  «  Clavis 
apertionis  est  sermo  correctionis  :  quia  in- 
crepando  culpam  detegit,  quam  saepe  nescit 
ipse  etiam  qui  perpetravit.  »  Idem,  in  Mo- 
ralibus  '  :  «  Qui  peccatori  praedicat ,  tanta 
dispensatione  componere  praedicalionem  de- 
bet,  ut  nonde  relicta  spe  timorem  subtrahat, 
nec  spe  subtracta,  in  solo  eum  timore  dere- 
linquat.  »  Idem  ^  :  «  Qui  ad  verae  praedica- 
tionis  verba  se  praeparat ,  necesse  est  ut  cau- 
sarum  origines  a  sacris  paginis  sumat  :  ut 
onme ,  quod  loquitur,  ad  divinae  auctoritatis 
fundamentum  revocet,  atque  in  eo  aedifi- 
cium  suae  locutionis  firmet.  »  Idem ,  in  Ho- 
miliis'' :  «Cummalorumperversitascrescit, 
uou  solum  frangi  praedicatio  non  debet,  sed 
etiam  augeri.  »  Idem  "  :  «  Plusest  verbi  pa- 

'  Greg.,  in  Ezech.,  hom.  x,  aate  med.  —  -  Ibid., 
hom.  XI,  posl  med.  —  '  Ibid.,  post  med.  —  '  Id., 
Pastoral.,  p.  II,  c.  IV ;  et  ad  Joan.  C.  P.,  lib.  I, 
epist.  XXIV,  col.  1031.  —  »  Id.,  iloral.,  lib.  XXXlll, 
c.  XI,  non  longe  a  piinc.  —  '  Ibid.,  lib.  XVIII,  c.  xiv, 
non  longe  a  princ.  —  '  Id.,  in  Evang.,  bom.  xviii, 
circa  med.  —  »  Ibid.,  hom.  vi,  prope  fin.  —  3  Ibid., 


bulo  victuram  in  perpetuum  mentem  refi- 
cere,  quam  \entrem  moriturcB  carnis terreno 
pane  satiare.  »  Idem  '  :  «  Snbtili  occultoque 
judiiio,  a  quorumdam  auribus  praedicatio 
sancta  subtraliitur ,  quia  suscitari  per  gra- 
liam  noii  merentur.  »  Idem ,  in  Itegistro '°  : 
0  Lingua  nostra  bonis  fomentum  sit ,  pravis 
acnleus,  tumidus  retundat,  iratos  mitiget, 
pigros  exacuat ,  desides  hortatu  succendat , 
refugienlibus  suadeat,  asperis  blandiatur  , 
desperatos  consoletur  :  ut  quia  ductores  di- 
cimur,  viam  salulis  gradientibus  ostenda- 
mus.  »  Idem  ,  in  Dialocjis  ''  :  «  Si  invisibilia 
pensaraus,  nimirum  constat,  quia  majus 
est  miraculum  prajdicationis  verbo  atqueora- 
tionis  solatio  peccatorem  convertere,  quam 
carnc  morluum  re.suscitare.  »  Augustinus , 
de  consensu  Evangelistarim  '^  :  «  Ex  Evan- 
geliorum  universa  varietate  verborum,  re- 
rumautem  sententiarumqueconcordia,  satis 
apparet  salubriter  nos  doceri ,  nihil  quaeren- 
dum  in  verbis  nisi  loquentium  veritatem  , 
cui  demonstrandae  invigilare  debent  omnes 
veridici  narralores ,  cum  de  homine  ,  vel  de 
angelo,  vel  de  Deo  aliquid  narrant.  »  Idem, 
de  Opere  Monachorum  "  ; «  Multo  misericor- 
dius  operatur  erga  animas  infirmorum ,  qui 
famae  bonae  servorum  Dei  consulit,  quam 
erga  corpora  egentium,  qui  panem  esurien- 
tibus  frangit.  »  Idem ,  de  Trinitate  '* :  «  Nec 
trepidus  ero  ad  proferendam  sententiam 
meam,  in  qua  magis  amaboinspici  a  rectis, 
quam  timel)o  morderi  a  perversis  :  gratanter 
enim  suscipit  oculum  columbinum  pulcher- 
rima  et  raodestissima  charitas ;  dentem  au- 
tem  caninum,  vel  evitat  caulissima  humilitas, 
vel  retundit  solidissima  veritas.  »  Idem  "  : 
«  Persuadendum  erat  honiini ,  quantum  nos 
dilexerit  Deus,  et  quales  :  quautum ,  ne  de- 
speraremus ;  quales,  ne  superbiremus.  Idem, 
de  Catechizandis  Rudibus  '* : «  Dilectione  tibi 

bom.  IV,  non  longe  a  princ.  —  "'  Id.,  ad  Areg. 
Vapinc,  lib.  Vll^  epist.  cxii,  col.  1375.  —  "  Id., 
Dialog.,  bb  III,  c.  xvii,  post  med.  —  "  Aug.,  de 
Cons.  Evang.,  lib.  II,  c.  xxviii.  —  "  Id.,  de  Oper. 
Monaclt.,  c.  xxii,  versus  fin.  —  "  Id.,  de  Trinit., 
lib.  II.  -  "  Ibid.,  lib.  IV,  c.  i.  -  '«  Id.,  de  Catech. 
Rudib.,  c.  IV. 


DE  GRATIOSIS. 


509 


tanquam  fine  proposito  ,  ,quo  referas  omnia 
quae  dicis,  quidquid  narras,  ita  narra,  nt 
ille  cui  loqueris  audiendo  credat ,  credendo 
speret ,  et  sperando  amet.  »  Idem ,  de  Bono 
perseverantice  '  :  «  Facile  est,  imo  et  utile, 
ut  taceatur  aliquod  verum ,  propter  incapa- 
ces.  »  Idem  '  :  «  Cum  res  vera  ita  se  habet , 
ut  fiat  pejor ,  nobis  eam  dicentibus,  illi  qui 
capere  non  potest ;  nobis  autem  tacentibus , 
illi  qui  potest ;  quid  putamus  esse  facien- 
dum  ?  nonne  dicendum  est  potlus  verum , 
ut  qui  potest  capere  capiat,  quam  tacendum, 
ut  non  solum  id  ambo  non  capiant,  verum 
etiam  qui  est  intelligentior  ipse  flat  pejor, 
quia  si  audlret  et  caperet,  per  illum  plures 
discerent  ?  Quo  enim  est  capacior  ut  discat , 
eo  magis  est  idoneus  ,  ut  alios  doceat.  » 
Idem  ' :  «  Non  simus  in  disputationibus 
prompti ,  et  in  orationibus  pigri.»  Idem,  in 
Epistola ' :  «  SoUicitissime  cavendum  est  in 
docendo  superbise  vitium  :  quod  in  discendo 
non  ita  est. »  Ambrosius,  de  Ojflciis  '  :  «  Ab- 
sit  perlinax  in  familiari  sermone  contentio  ; 
quaestiones  enim  magis  excitare  inanes,  quam 
utilitatis  aliquid  alTerre  solet.  Disceptatio  sine 
ira,  suavitas  sine  amaritudine  sit,  monitio 
sine  asperitate,  hortatio  sine  ofTensione.  » 
Isidorus,  in  Synonymis  :  «  Communia  om- 
nibus,  secreta  paucioribus  loquere  ,  aperta 
cunctis,  operta  paucis  annuntia. »  Idem,  de 
Summo  Bo7io  '  :  «  Quadrimoda  est  dicendi 
ratio ,  quia  aut  bene  sentiendo  quid  bene 
profertm-,  aut  nihil  sentiendo  nihil  dicitur, 
aut  parum  sentiendo  loquacitas  sola  osten- 
tatur,  aut  optime  sentiendo  non  eleganter 
profertur  quod  dicitur.  »  Hieronymus,  in 
Epistola  '  :  «  Docente  te  in  ecclesia  non  cla- 
mor  populi ,  sed  gemitus  suscitetur  :  lacry- 
mae  auditorum ,  laudes  tuae  sint.  »  Idem  '  : 
B  Praedicator  continentiae,  nuptias  ne  conci- 
liet.  »  Bernardus ,  super  Cantica  ' :  «  En 
quanta  prius  infundenda  sunt ,  ut  effundere 

'  Aug.,  de  Bon.  Persei-.,  c.  ivi.  —  '  Ibid.  —  '  Ibid., 
c.  XXIV. —  '  Id. ,adFlorentin.,  epi»t.  cxxxii,  al.  CCLXVI, 
n.  2.  — '  Ambros.,  de  Offic,  \i>.  1,  c.  xxii. —  «  Isid., 
cfe  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xiix,  sent.  16.  —  '  Hieron., 
ad  Kepot.,  epist.  ii,  ante  med.  —  •  Ibid.  —  •  Bern., 

TOM.   TU. 


audeamus ,  de  pleuitudine ,  non  de  penuria 
largientes  I  Primo  quidem  compunctio,  de- 
inde  devotio,  tertio  pcenitentiae  labor,  quarto 
pietatis  opus,  quinto  orationis  studium  , 
sexto  contemplationis  otium,  septimo  pleni- 
tudo  dilectionis.  »  Idem  :  «  Doctrina  spiritus 
non  curiositatem  acuit ,  sed  charitatem  ac- 
cendit. » 

CAPUT  XXXV. 

De  Dignitate. 

Gregorius,  in  Registro  '».•  «  Ad  hoc  loco- 
rum  gradusrationis  ordo  distinxit,  et  judicia 
esse  constituit,  ut  nec  praepositi  in  oppri- 
mendos  se  frustra  valeant  occupare  subditos, 
nec  subjectis  iterum  contra  suos  praepositos 
effraenata  sit  resultandi  licentia.  »  Idem  "  : 
«  Ad  hoc  divinae  dispensationis  provisio  gra- 
dus  et  diversos  constituit  ordines  esse  dis- 
tinctos ,  ut  dum  reverentiam  minores  potio- 
ribus  exhiberent,  et  potiores  minoribus  di- 
lectionem  impenderent,  una  concordiae  fle- 
ret  ex  diversitate  connexio,  et  recte  offlcio- 
rum  gereretur  administratio  singulorum.» 
Idem  :  «  Quia  homo  quod  sibi  tribuitur,  quo 
judicio  disponatur,  ignorat^  nec  ad  appeteu- 
dum  locum  superiorem  procax  insistere,  nec 
ad  repellendum  contumax  debet  inveniri.  » 
Idem ,  in  Pastorali  '' :  «  Virtutibus  pollens 
coactus  ad  regimen  veniat;  virtutibus  va- 
cuus,  nee  coactus  accedat.  »  Idem  "  :«  Cum 
rerum  necessitas  exposcit,  pensandum  valde 
est ,  ad  culnien  quisquis  reglminis  qualiter 
veniat;  atque  ad  hoc  rite  perveniens,  quali- 
ter  vivat ;  et  bene  vivens ,  quahter  doceat ; 
et  recte  docens,  inflrmitatem  suam  quotidie 
quanta  consideratione  cognoscat :  ne  aut  hu- 
militas  accessum  fugiat  ,  aut  perventioni 
vita  contradicat,  aut  vitam  doctrina  desti- 
tuat ,  aut  doclrinam  praesumptio  extollat.  » 
Idem  ,  in  Dialogis  "  :  «  Usus  rectae  conver- 

in  Cant.,  serm.  xsviii,  prope  fin.  —  "  Greg.,  ad  Leon. 
Catan.,  lib.  VII,  p.  I,  epist.  viii,  col.  1291.—  '•  Id., 
ad  Epis\  GalL,  lib.  IV,  epist.  lii,  col.  1206.  —  '-Id., 
Pattoral.,  p.  I,  c.  ix.  —  "  Id.,  ad  Jo.  Ravenn., 
Prolog.,  in  Pastor. —  "  Id.,  Dialog.,  Ub.  1,  c.  I. 

14 


210 

sationis  est,  ut  prseesse  non  audeat,  qui  sub- 
esse  non  didicerit ;  nec  obedientiam  subjectis 
imperet,  quaiu  pr^latis  non  novit  exhibere. » 
Idem,  in  Homiliis  '  :  «  IHi  debent  curam 
pasloralem  suscipere ,  qui  in  suo  corde  sciunt 
fluxa  luxuricTe  domare  :  ut  cum  aliis  fortia 
prajdicant,  ipsi  desideriis  molbbus  enerviter 
non  succumbant.  Idem,  in  Moralibus  '  : 
«  Nolenti  mihi  atque  reniteuti,  cum  grave 
esset  aitaris  ministerium ,  etiam  pondus  est 
cura3  pastoralis  injunctum.  »  Isidorus  ,  de 
Summo  Bono  '  :  Vir  ecclesiasticus ,  et  cruci- 
figi  mundo  per  mortificationem  propriae 
carnis  debet ,  et  dispensationem  ecclesiastici 
ordinis,  si  ex  Dei  voluutate  provenerit,  vo- 
lensquidem,  sedhumilis  gubernandum  sus- 
cipiat.  »  Bernardus ,  super  Cantica '  :  « Non 
otiosetoties  repetitum  est° :  Petre,  amas  me, 
in  commissione  ovium.  Ego  quidem  id  si- 
gnificatum  provide  puto  ,  ac  si  dixisset 
illi  Jesus  :  Nisi  testimonium  tibi  perhibenle 
conscientia  ,  quod  me  ames  et  valde  per- 
fecte  ames ,  hoc  est,  plus  quam  tua ,  plus 
quamtuos,  plus  eliam  quam  te,  ut  hujus 
repetitionis  meaj  numerus  impleatur,  ne- 
quaquam  suscipies  curam  hanc,  ne  intro- 
mittas  de  ovibus  meis,  pro  quibus  utique 
meus  eflusus  estsanguis.»  Idem  ^  :  « lu  prae- 
latione  opus  est  viro  forti,  spirituali,  et  fi- 
deli :  forti ,  ad  propulsandas  injurias ;  spiri- 
tuali,  atl  deprehendendas  insidias;  fideli, 
qui  uon ,  quse  sua  sunt,  quserat.  »  Idem ,  in 
E-pistola  ■^  :  « In  alto  positum  non  alta  sa- 
pere,  difficile  est,  et  omnino  inusitatum ;  et 
quanto  inusitatius ,  tanto  gloriosius.  » 

CAPUT   XXXVI. 

De  lelo. 


Gregorius ,  sufer  Ezechielem  *  :  «  Nul- 

lum  omnipotenti  Deo  tale  est  sacrificium, 

>  Grej;.,  in  Evang.,  hom.  isii,  prope  fiu.  —  ^  ki., 
ad  Lcand.,  in  exposit.  Job,  Xlll.  —  '  Isid.,  de  Sum. 
Bon.,  lib.  111,  c.  x.^iill,  sent.  t.  —  »  Berii.,  in  Cnnl., 
serra.  Lxxvi,  post  med.  -  '  Joan.,  sxi,  17.  —  ^  Bern., 
in  Cant.,  serm.  LXXVI,  versus  fin.  —  ■"  Id.,  Epist.  XLil, 
post  med.  —  »  Greg.,  in  Ezech.,  liom.  xn,  louge  post 
med.  --   «  Vid.  sup.,  lib.   11,   c.  xxviii,  p.  98-  - 


PHA.RETR^  LIB.  IV. 

quale est zelus  animarum. » Idem :  «  Restat  ut 
sive,  »  etc,  supra,  libro  II ,  de  Prudentia  '. 
Idem,  in  Moralihus  '"  :«Si  imlla  iraex  vir- 
tute  surgeret,  divinse  animadversionis  im- 
petum  Phinees  per  gladium  non  placasset. » 
Idem  "  :  «  Aliqiiando  necesse  est  ut  pravis 
mentibus,  quae  humana  prsedicatione  cori-igi 
nequeunt,  divina  flagella  optari  benigne  de- 
beant. »  Idem  :  «Evenire  plerumque,  »  etc, 
supra,  libro  III,  de  Biscordia  '^»  Idem  "  : 
«  Si  sic  proximos  ut  nos  amare  praicipimur, 
restat  ut  sic  eorum  erratibus  sicut  nostris  vi- 
tiis  irascamur. »  Idem  "  :«Ergaerrataproxi- 
morum  sic  mansuetudo  zelum  temperet , 
quatenus  a  justitiee  studio  non  enervet.  » 
Augustinus,  in  Epistola  '^  :«  Quid  hic  niagis 
persequitur  vitam  bonorum ,  quam  vita  ini- 
quorum  ;  non  cum  cogit  imitari  quod  dis- 
plicet ,  sed  cuiu  cogit  dolere  quod  videt  ? 
Quoniam  coram  pio  vivens  impie ,  elsi  non 
obligat  consentienlem ,  cruciat  sentientem.  » 
Idem  :  «  Pia  est,  »  etc,  infra,  de  Dolore  '^ 
Bernardus,SMper  Cantica  "  :  «  Zelum  tuum 
inflammet  charitas,  informet  scientia,  firmet 
coustantia  :  sit  fervidus,  sit  circumspectus, 
sit  invictus ,  nec  teporem  habeat,  nec  discre- 
tionecareat,  nectimidus  sit.  »  Idem,  in  Epi- 
stola  '^  :  «  Habeat  charitas  zelum ;  sed  adhi- 
beat  pro  tempore  modum  :  severitas  nun- 
quam  remissa ;  intermissa  tamen  plus  pro- 
flcit.  »  Idem  ''  :  «  Hoc  vera  et  casta  contem- 
platio  habet ,  ut  mentem  quanto  divino  igne 
vehementer  succenderit,  tanto  interdum  re- 
pleat  zelo ,  et  desiderio  acquirendi  Deo  qui 
eum  similiter  diligant,  ut  otium  contempla- 
tionis  pro  studio  praedicationis  libentissime 
intermittat.  »  Glossa  '"  :  «  Ira  justa  est,  qua 
irascitur  quis  suis  et  alienis  peccatis,  videns 
homines  confitentes  Deum  ore ,  et  negantes 
moribus ;  renuntiantes  saeculo  yerbis,  et  non 


i"  Greg  ,  Moral.,  lib.  V,  c.  xsxi,  post  med.  —  "  Ibid., 
lib.  XIII,  c.  III,  in  priuc.  —  '"  Vid.  sup  ,  lib.  111, 
c.  XXII,  p.  148.  —  "  Greg.,  Moval.,  lib.  V,  c.  xxxi, 
post  lued.  —  '*  Ibid.,  lib.  X,  c.  iv,  circa  med.  — 
'6  Auj?.,  ad  Sebasl.,  epist.  CXLV,  al.  ccxLviii,  d.  1.  — 
'*  Vid.  inf.,  c.  XLlil,  p.  216.  —  "  Beru.,  in  Cant.,  serm. 
x.';,  auleiued.  — '*  Id.,  epist.  xxv,  prope  fin.—  '"  Id., 
serm.  lvii,  post  med.  —  *"  Gloss.  in  Psal.  xxx. 


DE  GRATIOSIS. 


2H 


«  Magna  sollicitudine  ad 


factis;  et  videns  fratres  fratribus  detrahen- 
tes^  osculum  dantes,  et  fldem  non  servantes. » 
Glossa  '  :  «  Bonus  zelus  est  fervor  animi , 
quo  mens,  abjecto  humano  timore,  pro  de- 
fensione  veritatis  accenditur,  et  eo  magis 
commendabilis ,  quo  queelibet  prava  ,  quae 
viderit ,  corrigere  satagit ;  si  nequit .  tolerat 
et  gemit.  » 

CAPUT  XXXVII. 

Be  Solicitudine. 

Gregorius ,  iu  Moralibus  '  :  «  Sancli  vi- 
ri,  quia  bre^itatem  vitae  desinenter  aspi- 
ciunt ,  quasi  quotidie  morientes  vivunt ;  et 
tanto  se  sollicitius  mansuris  prsparant  , 
quauto  et  nulla  esse  Iransitoria  ex  fine  sem- 
per  pensant.  «  Idem  '  :  «  Mens  tanto  altius 
inter  tentationum  fluctus  attoUitur,  quanto 
sollicitius  ab  hujus  saeculi  cogitatione  va- 
cuatur.  »  Idem  * 
curam  nostrse  meliorationis 
quando  id  virtutis  in  aliis  cernimus,  quod  non 
habemus.  »  Idem  :  «  Dominum  tanto,  »  etc, 
supra,  de  Discussiones.  Idem  in  Registro  •= : 
«  Illa  sollicitudo  praepositorum  utilis  est , 
cautela  laudabilis ,  in  qua  totum  ratio  agit , 
et  furor  sibi  nil  vindicat.  »  Idem  '  :  «  Quanto 
morti  vicinior  efflceris ,  tanto  fleri  sollicitior 
atque  timidior  debes.  »  Idem '  :  «  Cum  ho- 
noris  augmento ,  cura  quoque  sollicitudinis 
debet  excrescere. » Idem  ^ :  «Cum  cuncta  ne- 
gotia  soUicitudine  indagandse  veritatis  indi- 
geant ,  tamen  quae  ad  dejectionem  sacerdo- 
talium  graduum  spectant,  sunt  districtius 
trutinanda.  »  Joannes  Chrj-sostomus,  super 
MatthfBum  "  :aOccupatio  viriliumsolicitudi- 
num,  suggestionum  voluptates  plerumque 
excludit.»  Hieronymus  :  « Grandis  virtulis, » 
etc.,supra,  libro  II,  de  Continentta  tactus  ". 

'  Gloss.  in  Psa/.  Lxviii.  —  =  Greg.,  Moral.,  lifa.  VII, 
c.  XIV,  post  med.  —  '  IbiJ.,  lib.  XXI,  c.  xvii,  ante 
med.  —  '  Ibid.,  lib.  XSIV,  c.  vi,  post  nied.  —  '  Vid. 
siip.,  c.  vn,  p.  i'i  —  '  Greg.,  arf  Gudisc,  lib.  VlII, 
episU  XII,  col.  UOO.  —  '  Ibid.,  Ad  Januar.  Calar., 
lib.  VII,  p.  II,  epist.  i,  col.  1310.  —  '  Ibid.,  epist.  cxiii, 
ad  Syagr.  episc,  col.  1317.  —  *  Id.,  adNalal.,  Salon., 
lib.  II,  p.  II,  epist.  VIII,  co.  1104.  —  "  Chrysost.,  in 


Bernardus ,  super  Cantica  "  :  «  Omnis  cura 
sanclorum ,  spreto  ornatucultuque  superfluo 
exterioris  sui  hominis,  qui  certe  corrumpi- 
tur,  omni  se  diligentia  prsbet,  et  occupat 
escoleado ,  atque  decorando  interiori  illi , 
qui  ad  imaginem  Dei  est,  et  reuovatur  de 
die  iu  diem.  »  Idem :  «  Omnis  de  bonis ,  etc, » 
supra,  de  Begratiatione  ".  Idem,  in  Sermo- 
nibus  *'  :  «  Dignum  valde  est,  et  omnino 
exigit  ralio  aequitalis,  ut  quibus  a  constitu- 
tione  mundi  regnum  paratur,  ipsi  etiam  se- 
se  regnoparare  non  negligant.»  Augustinus, 
de  Ordine  discipUme:  «  Opera  danda  est  op- 
limis  inoribus;  Deus  enim  noster  aliter  nos 
exaudire  non  poterit ,  bene  autem  viventes 
facillime  exaudiet. »  Seneca,  in  Epistola  ''  : 
0  Perseverandum  est,  et  assiduo  studio  ro- 
bur  addendum,  donec  bona  mens  sit  quod 
bona  voluntas  est.  » 

CAPUT  XXXVIII. 

De  Correptione. 

Gregorius,  in  Moralibus '" :«  Quisque  per- 
pendere  soUicite  sciat ,  ne  luctus  tempore 
verba  increpationis  inferat. »  Idem  "  :  o  Quos 
deaperta  inflrmitate  reprehendimus,  super- 
est  ut  de  occultffi  fortitudinis  aestimatione 
veneremur.  »  Idem  :  «  Ex  se  debet,  »  etc, 
supra,  libroIIl,cZe  Oblivione  ".  Idem,  in  Re- 
gistro  *'  :  «  Dum  unus  corripitur ,  plurimi 
emendantur.  Et  melius  est,  ut  pro  multo- 
rum  salvatione  unus  condemnetur ,  quam 
per  unius  licentiam  multi  periclitentur.  » 
Idem  -" ;  «  Ubi  senior  juvenibus  exemplum 
ad  interitum  praebet ,  ibi  districta  increpa- 
tione  feriendus  est.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono  :  «  Sicut  peccatorem  convenit  argui, 
injustum   sic  ,    conversum    exulcerari.   » 


Mailh.,  Op.  imperf.,  hom.  XL. —  "  Vid.  sup.,  lib.  II, 
c.  xMVii,  p.  MO.  —  "  Bern.,  in  Cant.,  serm.  x.^v, 
post  med.  —  "  Vid.  sup.,  c.  xxxi,  p.  20j.  —  •*  Bern. 
de  verb.  Job.  in  sex  tribul.,  in  princ.  —  '5  Senec, 
epist.  XVI,  anle  med.  —  '«  Greg.,  Moral.,  lib.  Xlll^ 
c.  II.  —  "  Ibid.,  lib.  XX.X.I,  c.  viii,  non  longe  a  fin.  — 
"  Vid.  sup.,  lib.  III,  c.  xxviii,  p.  134.  _  is  Greg.,  ad 
Augustin.,  lib.  XII,  epist.  xxxi,  col.  1569.  —  ="'1^., 
ad  Januar.  Calar.,  lib.  VII,  p.  II,  epist.  i,  col.  1309. 


212 


PHARETR.*:  LIB.  IV. 


Idem  '  :  «  Qui  veraciter  fraternam  vult  cor- 
ripere   ac  sanare   infirmitatem ,  talem  se 
praestare  fralernae  utilitati  studeat,  ut  euni 
quem  corripere  cupit,  humili  corde  admo- 
ncat ,  hoc  faciens  ex  compassione  quasi  com- 
munis  periculi ,  ne  forle  et  ipse  subjiciatur 
tentationi. » Augustinus,  mEnchiridio  (a) ' : 
«  Qui  emendat  verbere  in  quem  potestas 
dalur,  et  coercet  aliqua  disciplina,  et  tamen 
peccalum  ejus ,  quo  ab  illo  la?sus ,  aut  of- 
fensus  est ,  dimittit  ex  corde ,  vel  orat  ut  ei 
dimiltatur,  non  solum  in  eo  quod  dimittit 
atque  orat ,  verum  etiam  in  eo  quod  cor- 
ripit ,  et  aliqua  emendatoria  pcena  plectit , 
eleemosynam  dat.  Multa  enim  bona  praes- 
tantur  invitis  ,  quando  eorum  consulitur 
utilitati ,  non  voluntati.  »  Idem  :  »  Si  pec- 
caverit ,  »  etc,  supra ,  lib.  III ,  de  Argui- 
tione  '.  Idem ,  in  Epistola  *  :  «  Quantum  illi 
laudandi  atque  praedicandi  sunt,  qui  dignati 
nou  sunt  cum  mundo   etiam  florente  flo- 
rere ;  tantum  increpandi  et  accusandi  sunt , 
quos  perire  cum  pereunte  delectat.  »  Idem , 
de  Correptione  et  Gratia  ^ :  «  Corripiantur  a 
praeposilis  suis  subditi ,  coiTeptionibus  uti- 
que  de  cliai'itate  venienlibus ,  pro  culparum 
diversitate  diversis ,  vel  minoribus ,  vel  am- 
plioribus  :  quia  et  ipsa ,  quce  damnatio  no- 
minatur,  quam  fecit  episcopale  judicium, 
qua  pcena  in  Ecclesia  nulla  major  est ,  po- 
test,  si  Deus  voluerit ,  in  correctionem  sa- 
luberrimam  cedere  atque  proficere.  »  Idem , 
de  Doctrina  Christiana'  :  «  Quid  locis,  et 
tempori,   et  personis  conveniat,  diligenter 
attendeudum  est ,  ne  temere  flagilia  repre- 
hendamus.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super 
Matthceim '  :  «  Omnis  correptio  similis  est 
caeteris  tentationibus.  Sicut  enim  omnis  ten- 
fatio  fideles  quidem  magis  adificat ,  infide- 
les  autem  amplius  destruit :  sic  et  omnis  in- 
crepatio  disciphnae ,  reUgiosum  hominem  et 

'  Isid.;  de  Sum.  Bon.,  lib.  III,  c.  xxxir,  sent.  2.  — 
'  Aug.,  Enchir.,  c.  LXiii.  —  '  Vid.  siip.,  lib.  III, 
c.  xx.Wijp.  ICO.  —  '  Aiig  ,  arf/l™ie«(.,epist.  XLV„  al. 
cxxvii,  n.  ).  —  '  Id.,  de  Compl.  et  Grat.,  c.  XV.  — 
•  Id.,  de  Docf.  Christ.  lib.  III,  c.  xil.  —  '  Chrysost., 

(a)  CiEt.  edit.  Enchiridione. 


timentem  meliorem  facit,  irreligiosum  au- 
tem  et  malum  conturbat,  et  ad  deterius  ire 
compellit.  »  Bernardus  *  :  «  Non  contem- 
nenda  increpatio  justi,  quae  ruiua  peccati , 
cordis  sanitas  est ,  nec  non  et  Dei  via  ad  ani- 
mam.  »  Idem  in  Sermonibus'  :  «  Nemo, 
fratres ,  vitia  palpet ;  peccata  nemo  dissi- 
mulet,  cum  viderit  ordinem  deperire ,  vel 
minui  disciplinam.  Est  enim  consentire,  si- 
lere  cum  arguere  possis ,  et  scimus  quia  si- 
milis  poBua  facientes  maneat,  et  consentien- 
tes.  »  Glossa  '" :  «  Raro,  et  non  sine  magna 
necessitate ,  objurgationes  sunt  adhibendae  , 
et  non  nisi  Dei  respectu,  remota  ab  oculo 
trabe ,  id  est  odio.  » 

CAPUT   XXXIX. 

De  Mquitate, 

Gregorius,  in  Registro  "  :«  Ita  vos  in  ea, 
quce  Deum  offendunt,  etad  iracundiam  pro- 
vocant ,  districtos  ac  sollicitos  exhibete ,  ut 
ad  aliorura  emendationem  et  vindicta  cul- 
pabilem  feriat,  et  innocentem  falsa  opinio 
non  affligat.  »  Idera  '- :  «  Manifesta  peccata 
non  sunt  occulta  correctione  purganda ,  sed 
palam  sunt  arguendi ,  qui  palam  nocent : 
ut  dum  aperta  objurgatione  sanantur,  hi 
qui  eos  imitando  deliquerant ,  corrigan- 
tur.  »  Idem  "  :  Cum  increpare  delinquentes 
noluerit,  eos  proculdubio  pastor  occidit.  Hac 
ergo  oonsideratione  compulsus,  velis,  nolis, 
locuturus  sum  :  quia  onmi  virtute  aut  te 
cupio  salvari,  aut  de  tua  morte  me  eripi.  » 
Idem  "  :  «  Sicut  obsfinati  esse  humilibus 
non  debemus  ,  ita  districti  esse  superbis  de- 
bemus.  »  Idem  "  :  «  Sicut  perseveranti  cul- 
pae  debetur  jurevindicta,  ita  resipiscentibus 
est  venia  concedenda.  »  Idem  :  «  Summum 
in  regibus,  »  etc,  supra  ,  lib.  I,  de  Po- 

in  Matth.,  Op.  imperf.  —  *  Bern.,  in  Cant.  serm.  Lvii, 
circa  nied.  —  »  Id.,  in  Nativ.  Joan.  Bapt.  serni.,  post 
med.  —  '»  GIoss.  in  Matth.,  vii.  —  "  Greg.,  ud  Virg. 
Arelat.,\\b.  IX,  episl.  LXiii,col.  1477.— 'Md.,  Ub.  .\II, 
epist.  xixi,  post  med.  —  "  Id.,  ad  Venant.  cancell., 
lib.  I,  episl.  X^VIIII,  col.  iOoO.  —  "  Id.,  ad Marinian. 
Ravenn..  lib.  VII,  parU  II,  epist.  x,  col.  1317.  —  "  Id., 
ad  Subinian.  Jadert.,  Ibid.,  p.  I,  epist.  xil,  col.  1293. 


DE  GRATIOSIS 

tentibus  '.  Idem  *  :  a  Boni  te  dulcem , 
pravi  sentiant  correctorem.  In  qua  vide- 
licet  correctione  hunc  esse  ordinem  noveris 
observandum,  ut  personam  diligas ,  et  vitia 


213 


persequaris  :  ne  si  aliter  agere  fortasse  vo- 
lueris,  transeat  in  crudelitatem  correclio,  et 
perdas  quos  emendare  desideras.  »  Idem  ' : 
a  Justitiae  et  rationis  ordo  snadet,  ut  qui 
sua  a  successoribus  desiderat  mandata  ser- 
vari,  praedecessoris  sui  proculdubio  volun- 
tatem  et  statuta  custodiat.  »  Idem  ' :  «  Sicut 
in  his,  qui  per  ignorantiam  fecernnt,  culpa 
aliquatenus  toleranda  est ;  ita  in  his  fortiter 
insequenda ,  qui  non  metuunt  sciendo  pec- 
care.  »  Idem  ' :  «  EfFectum  justa  postulanti- 
bus  indulgere,  et  vigor  aequitatis,  et  ordo 
exigit  rationis ,  praesertim  quaudo  peten- 
tium  vohmtatem,  et  pietas  adjuvat,  et  ve- 
ritas  non  relinquit.  »  Idem '  :  «  Sicut  ra- 
tioni  contraria  procul  est  abjicienda  petitio ; 
ita  in  his,  quse  bene  desiderantur,  effectum 
non  convenit  negare.  »  Idem '  :  «  Minorem 
major  prsecedit,  sicut  honore,  ita  et  crimi- 
ne  :  et  quem  major  sequitur  culpa ,  majori 
plectatur  vindicta ,  et  ^ic  postea  pcenitenlia 
credatur  esse  fructuosa.  »  Idem  ' :  «  Sicnt 
laudabile  ,  discretumque  est ,  reverentiam 
et  honorem  debitum  exhibere  prioribus,  ita 
rectitudinis  et  Dei  timoris  est ,  si  qua  in  eis 
correctione  indigent  ,  nuUa  dissimulatione 
postponere  :  ne  totum,  quod  absit,  incipiat 
corpus  invadere,  si  languor  non  fuerit  cu- 
ratus  in  capite.  »  Idem  '  :  «  Manifesti  exees- 
sus  canonica  semper  moderatione  premendi 
sunt :  utunares,  et  prseteritorum  correctio, 
et  esse  regula  possit  futurorum.  »  Idem  '"  : 
«  Quoties  contra  ecclesiasticam  quid  gestum 
dicitur  disciplinam,  ne  nos  ante  Deum  culpa 
ex  dissimulatione  redarguat ,  irrequisitum 

'  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  XLiv,  p.  38.  —  ■  Greg.,  ad 
Con.  Lirin.,  lib.  IX,  epist.  viii,  col.  1434.  —  s  Id.,  ad 
Montan.,  lib.  V,  epist.  Xll,  col.  1219.  —  *  Id.,  rid 
Augustin.,  lib.  XII,  epist.  XXXI,  col.  1570.—  i*  Id.,  arf 
Adeod.  abb.,  lib.  XI,  epist.  v,  col.  1.513.  —  «  Id.,  ad 
Joan.  Panorm.,  ibid.,  episl.  LX,  col.  1546.  —  '  Id.,  ad 
Secundin.,  lib.  VII,  p.  II,  epist  Liv,  col.  1340.  —  •  Id., 
adEpisc.  Conc.  Byzac,  lib.  X,  epist.  xxxvi,  col.  1501. 
—  »  Id.  ,  ad   Vict.   Panorm.  ,   ibid. ,    epist.   xxxiii, 


hoc  relinquere  nou  auderaus.  »  Idem  "  : 
«  Sicut  Ecclesia  proprias  res  amittere  non 
debet ,  ita  eam  rapacitalis  ardore  alienas 
invadere  non  oportet.  »  Idem  '-  :  «  Jurgan- 
tium  controversias  celeri  sententia  termina- 
re,  et  Bequitati  proculdubio  convenit,  et  vi- 
gori.  »  Idem  '  :  «  Sicut  ab  aliis  nostra  exi- 
gimus ,  ila  singulis  sua  jura  servemus.  » 
Idem,  in  Moralibus  '*  :«  Majora  crimiaa,  et 
tarde  credenda  sunt,  cum  audiuntur,  et  ci- 
tius  punienda  sunt,  cum  veraciter  agnos- 
cuntur.  »  Idem  ''  :  «  Superiores  cum  per 
disciplinam  alios  feriunt,  sic  alienain  inflr- 
mitatem  debent  percutere ,  ut  etiam  ad  suam 
noverint  oculos  revocare.  »  Idem,  in  Pasto- 
rali  '*  :«  Aliquaudo  subjectorum  vilia  pru- 
denter  dissimulanda  sunt,  sed  quia  dissimu- 
lantur ,  indicanda ;  aliquando  etiam  aperte 
cognita ,  mature  toleranda  ;  aliquando  vero 
subtiliter  el  occulte  perscrutanda ,  ahquaudo 
leniter  arguenda ;  aliquando  et  vehementer 
increpanda.  »  Ambrosius  ,  in  Epistula  "  : 
«  Hostem  ferire,  victoria  est ;  reum,  sequi- 
tas ;  innocentem ,  homicidium.  »  Augusti- 
nus ,  de  Civitate  Bei "  :  «  Melior  est  animi 
sequitas  ,  quam  corporis  sanitas.  »  Idem , 
de  unico  Baptismate  "  :  «  Hoc  justum  est, 
ut  cum  mala  hominum  reprobamus,  quae- 
cumque  in  illis  bona  Dei  reperimus ,  ap- 
probemus.  »  IJem  :  «  Veritate  raanente, 
quod  vitiosum ,  quod  pravum ,  quod  falsum 
inunoquoque  fuerit,  curemus,  corrigamus, 
emendemus,  aut  si  non  possumus,  detesta- 
tum  damnatumque  vitemus.  »  Idem ,  de 
Ovibus  :  «  Disciplina  exerceatur,  judicium 
non  prcecipitetur.  »  Idem  :  »  Pertinet  ad  in- 
nocentis,  »  etc,  supra,  de  Innocentia  ^\ 
Joannes  Chrysostomus  ,  super  Joannem  : 
«  Sive  inops,  sive  dives  fuerit  quis,  non 


col.  1490.  —  "  Ibid.,lib.  V.—  "Id.,  ad Bonif  Regif., 
lib.  II,  p.  U,  epist  SLiii,  col.  1120.  —  ^-  Id.,  adJoan. 
Raven.,  ibid.,  p.  I,  epist.  xxviii,  col.  1089.  —  "3  Id., 
aU  Cler.  MedioL,  ibid.,  p.  II,  epist.  xxix,  col.  1114.— 
"  Id.,  Moral.,  lib.  XIX,  c.  xiv,  eirca  fin.  —  's  Ibid., 
lib.  SIV,  c.  XXIV.  —  '6  Id.,  Paitoral.  p.  II,  c.  x,  iu 
princ.  —  '■  Ambros.,  lib.  VI,  epist.  XLViii.  —  '8  Aug., 
de  civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  xm.  —  "  Id.,  de  unic.  Bapt., 
c.  II,  n.  3.  —  *"  Vid.  sup.,  c.  v,  p;  m. 


2U 


PHARETR^  LIB.  111. 


personas  attendamus ,  sed  res  scrutemiir.  » 
Bernardus ,  in  Epistola  ' :  «  Si  quis  susurro 
in  populo  diaboli  sibi  assumens  vicem ,  jur- 
gia  seminare,  et  pacem  tiu-bare  velle  repe- 
riatur,  quemadmodum  ille  discordiae  sem- 
per  est  amator  et  auctor ;  liuic  rigida;  cen- 
surse  remedio  citius  obvietur  ,  eo  quippe 
pessimae,  quo  intimae  pesti.  »  Idem  ' :  «  Ma- 
lum  si  comprimas  tuum,  reputabitur  tibi 
ad  gloriam;  si  alienum  ,  ad  justitiam.  » 
Idem  ' :  «  Melius  est  ut  pereat  unus ,  quam 
unitas.  » 

GAPUT  XL. 

De  Quatuor  Affectionibus. 

Augustinus,  de  CivUate  Bei  *  :  «  Recta 
voluntas  est  bonus  amor ;  et  voluntas  per- 
versa,  malus  amor.  Amor  ergo  inhians  ha- 
bere  quod  amatur ,  cupiditas  est ;  id  autem 
habens ,  eoque  fruens ,  laetitia  est ;  fugiens 
quod  ei  adversatm' ,  timor  est ;  idque  si  ac- 
ciderit  sentiens ,  tristitia  est  :  proinde  mala 
simt  ista ,  si  malus  est  amor ;  bona ,  si  bo- 
nus.  »  Idem  ^  :  «  Apud  nos,  juxta  Scriptu- 
ram  sanamque  doctrinara  ,  cives  sanctae 
civilatis  Dei,  in  hujus  vitae  peregrinatione, 
secundum  Deum  viventes  ,  metuunt ,  cu- 
piuntque ,  dolent ,  gaudentque ;  et  quia  rec- 
tus  est  amor  eorum ,  istiis  omnes  afTecliones 
rectas  habent.  »  Idem,  de Patientia^ :  «Yo- 
luntas  bona ,  id  est ,  voluntas  Deo  fideliter 
subdita ,  voluntas  sanctitate  superni  amoris 
accensa,  voluntas  quae  diligit  Deum,  et  pro- 
ximum  propter  Deum  :  sive  amore,  de  quo 
respondet  apostolus  Petrus  "  :  Domine  ,  tii 
scis,  quia  amo  tc ;  sive  timore ,  de  quo  dicit 
Apostolus  * :  In  timore  et  tremore  vestram 
ipsorum  salutem  operamini ;  sive  gaudio , 
de  quo  dicit  idem '  :  Spe  gaudentes ,  //)  tri- 
bulatione  patientes ;  sive  tristitia,  qualem 
idem  apostolus  se  dicit '"  habuisse  magnam 

'  Bcm.,  epist.  ..xsix.  —  -  M.,  cpist.  cc.  —  '  Id., 
epist.  cii.  —  '  Aug.,  de  civit.  Dei,  lib.  XIV,  c.  vii.  — 
'  Ibid.,c.  XI.—  ^  Id.,  de  Patient.,  c.  xxv.  —  '  Joan., 
XX!,  15,  16.  —  »  Philipp.,  II ,  12.  —  '  /iom  ,  xil,  12.— 
'•  Hom.,  IX,  2.  —  "  Ibid.,    De  Sum.  Bon.,   li  i.   II, 


pro  fratribus  suis  :  quaecumque  amara  et 
aspera  sufferat,  charitas  Dei  est.  »  Isidorus, 
de  Summo  Bono  "  :«  Quatuor  sunt  quaUta- 
tes  affectionum ,  'quibus  mens  justi  taedio 
salubri  compungitur  ,  hoc  est ,  memoria 
praeteritorum  facinorum,  recordatio  futura- 
rum  poenarum,  consideratio  perigrinationis 
in  hiijus  vitae  longinquitate  ,  desiderium 
superuae  patriae,  quo  quantocius  ad  eam 
valeat  pervenire.  »  Auctor  de  Spiritu  et 
Anima  :  «  Habet  anima  affectiones,  quibus 
exercetur  ad  virtutes.  Dolor  namque  de  pec- 
catis,  timor  de  poenis,  desiderium  de  pro- 
missis,  gaudium  de  praemiis,  quaedam  exer- 
citia  sunt  virtufum.  »  Idem  "  :  «  Affectus 
quadripartitus  esse  dignoscitur,  dum  de  eo 
quod  amamus  jam  gaudemus ,  vel  gauden- 
dum  speramus ,  et  de  eo  quod  odimus,  jam 
dolemus ,  vel  dolendum  metuimus ;  et  ab 
hac  concupiscibilitate  gaudium  et  spes,  de 
irascibilitate  dolor  et  raetus  oriuntur.  Qui 
quidem  quatuor  affeclus  animae ,  omnium 
sunt  vitiorum  ,  atque  virtutum  quasi  quaj- 
dam  principia,  et  communis  materia.  »  Ber- 
nardus ,  super  Cantica  ''  :  «  Habent  voces 
suas  affectas,  per  quas  se  etiam,  cum  volunt, 
produnt :  timor,  verbi  causa,  meticulosas ; 
dolor,  gemebundas;  amor  jucundas.»  Idem, 
in  sermone,  loquens  de  illo  verbo  Joel.,  n  : 
Convertimini  ad  me  in  toto  corde  vestro  "•  : 
Convertatur  amor  tuus  ,  ut  omnino  nihil 
diligas  nisi  Deum,  aut  certe  propter  ipsum. 
Convertatur  etiam  ad  ipsum  timor  tuus, 
quia  perversus  est  timor  omnis ,  quo  metuis 
aliquid  praeter  eum,  aut  non  propter  eum. 
Sic  et  gaudium  tuum  et  tristitia  aeque  con- 
vertantur  ad  ipsum  :  hoc  autem  ita  fiet,  si 
non  nisi  secundum  eum  doleas,  aut  laeteris. 
Quid  enim  perversuni  magis,  quara  la?tari , 
cum  malefeceris.  et  in  rebus  pessimis  exiU- 
tare  ?  Sed  et  ea  quoque,  quae  secundum  sae- 
culum  est ,  tristitia  mortem  operatur.  » 

c.  xil,  sent.  4.  —  '*  De  Spir  et  Anitn.,  c.  iv,  apud 
August.,  append.  tom.  VI.  —  "  Bem.,  in  Cant., 
serm.  lxvii,  ante  med. —  "  Id.,  in  Quadrag.,  serm.  ii, 
circa  med. 


CAPUT   XLl. 

De  Timore. 

GregoriuSj  in  Moralibus  ' :  «  Justo  tlraen- 
dum  non  est,  ne  derisoi",  cum  corripitur, 
contume.lias  inferat;  sed  ne  tractus  ad  odium 
pejor  fiat.  »  Idem  -  :  «  Creator  noster,  qui 
ubique  totus  est ,  et  cernens  cuncta  non  cer- 
nitur,  tanto  metuendus  est ,  quanto  invisi- 
bilis  permanens,  de  nostris  actibus  quando 
et  quid  deccrnat,  ignoratur.  »  Idem,  in  Ho- 
miliis  '  :  «  Tanto  de  se  unusquisque  sollici- 
tus  metuat,  quanto  ignorat  quod  restat.  » 
AugustinuSj  in  libro  de  Poenitentia  ':  «  Ti- 
meat  anima  jam  corrupta  ,  docta  experi- 
mento  quod  ignorat  virgo.  »  Idem ,  de  Con- 
jugiis  aduUerinis ' :  «  Si  a  conjugali  vinculo 
immunis  uiinus  appelitur  vila  sanctorum , 
exhorreatur  poena  moechorum,  et  timore 
saltem  frenetur  concupiscentia,  si  nonamo- 
re  eligitur  continenlia. »  Idem,  in  Epistola  ^ : 
«  Qui  gehennas  metuit,  uon  peccare  metuit, 
sed  ardere  :  ille  autem  peccare  metuit,  qui 
peccatum  ipsum  sicut  gehennam  odit.  » 
Idem ,  in  Regula ' :  «  Deo  vir  sanctus  timeat 
displicere ,  ne  velit  feminae  male  placere. 
lUum  cogitet  omnia  videre,  ne  velit  femi- 
nae  male  videri.  »  Isidorus,  in  Synonymis^ : 
«  Timor  expellit  peccatum ;  timor  reprimit 
vitium ;  timor  cautum  facit  hominem  atque 
sollicitum  :  ubi  timor  non  est,  ibi  dissolutio 
vitae  est :  ubi  timor  non  est ,  ibi  desperatio 
est.  B  Idem,  de  Summo  Bono^  :  «Saepequae 
apud  hominum  judicium  bonaparent,  apud 
examen  diligentissimi  et  acutissimi  judicis 
reproba  deteguntur.  Ideoque  omnis  sanctus 
veretur ,  ne  forte  bonum  quod  agit  ,  pro 
aliqua  animi  intentione,  in  oculis  Dei  re- 
probum  sit.  »  Hieronymus,  in  Epistola  '" : 


DE  GRATIOSIS.  215 

«  Ubi  timor  et  tremor  est ,  non  ibi  vocis  ela- 
tio  est,  sed  animi  flel)ilis  lacrymosa  dejec- 
tio.  »  Idem  "  :  «  Quando  iratus  fuero ,  et 
aliquid  mali  in  meo  animo  cogitavero ,  et 
me  nocturnum  phantasma  deluserit,  basili- 
cas  martyrum  intrare  non  audeo  :  ita  totus 
et  corpore,  et  animo  contremisco.  »  Idem, 
in  originali  super  Joelem  '^ :  «  Nunquam 
tuta  est  humana  fragilitas ;  sed  quanto  vir- 
tutibus  crescimus^  tanto  magis  timere  de- 
bemus,  ne  de  sublimibus  corruamus.  »  Ber- 
nardus  ,  super  Cantica  "  : «  Beatus  liomo 
qui  semper  pavidus  est.  Time  ergo ,  cum 
arriseritgratia;  time,  cum  abierit;  time,  cum 
denuo  revertetur,  ethocestsemper  pavidum 
esse.  »  Idem  :  «  In  veritate  didici,  »  etc, 
supra,  lib.  II,  de  Gratia'\  Idem,  in  ser- 
mone  "  :«  Primus  timor  est,  ne  cruciemur 
a  gehenna.  Secundus,  ne  exclusi  a  visione 
Dei  ,  privemur  tam  inaestimabili  gloria. 
Tertius  replet  animam  omni  solUciluline, 
ne  forte  deseratui*  a  gratia.  »  Idem '° : «  Sicut 
securitas ,  vel  desidia ,  causa  et  mater  est 
omnium  delictorum  ,  sic  timor  Domini  ra- 
dix  et  custos  oninium  bonorum.  »  Idem : 
«  Heu  me,  »  etc,  supra,  libro  II ,  de  Ten- 
tatione  ". 


Greg., 


cg.,  Moral 
Ibid.,   lib. 


lib. 


XVI. 


VIII,  c.  XXIV,  circa  uied.  — 
XV.  —  '  Id.,  iii  Emng., 
hom.  XXXVIII,  post  med.  —  '  De  vera  ei  fals.  pcenit., 
c.  XV,  apud  Aug.,  Append.  tom.  VI.  —  s  Aug.,  de 
Conj.  adult.,  lib.  !l,  c.  xiii.  —  «  Id.,  ad  Anost., 
epist.  CXLIV.  —  '  Id.,  Reg.  III,  c.  xxi.  —  "  Isid., 
Synon.,  c.  vil,  in  princ.  —  « Id.,  de  Smn.  Bon.,  lib.  II, 
c.   xxvii,  seat.  4.  —  "   Hieroa.,  ad  Mauric.  fil.. 


CAPUT   XLII. 

De  Dolore. 

Gregorius,  in  Registro  '"  :«  Quanto  cordi 
nostro  leelitiam  Ecclesiae  ordo  inculpabiliter 
custoditus  infundit,  tanto  rescissus  taedium 
doloris  imponit.  »  Idem  "  :  «  Credat  mihi 
charilas  lua  ,  quia  valde  contristatus  sum 
de  tristitia  tua,  ac  si  in  te  injuriam  ipse 
pertulissem.  »  Idem  ,  in  Moralibus  "  :  «  In 
amaritudine  animae  sunt  omnes  electi,  quia 

epist.  XIV.  —  "  Id.,  adv.  Vigilant.,  ultra  raed.  —  "Id., 
in  Joel.,  II.  —  '^  Beru.,  in  Cant.  serm.  V.  —  '*  Vid. 
sup.,  lib.  II,  c.  XVI,  col.  8.3.  —  ">  Id.,  serm.  in  Doni. 
1  post  oct.  Epiph.,  serm.  ii,  post  med.  —  '"  Id.,  ffe 
Don.  Spiritus  sancii,  serm. —  "  Vid.  sup.  lib.  II, 
c.  1,  p.  G6.  —  "  Greg.,  ad  Victor..  lib.  VII,  p.  I, 
epist.  XV,  col.  1293.  —  '"  Id.,  ad  Euseb.  ahb.,  lib.  II, 
p.  II,  epist.  XXIV,  col.  1087.  —  "  Id.,  Moral.,  lib.  V, 
c.  III,  in  princ. 


216 


vel  punire  flendo  non  desinunt  quse  deli- 
querunt;  vel  gravi  se  mcerore  afflciunt, 
quia  longe  huc  a  facie  Conditoris  projecti , 
aJhuc  in  ffiteruaj  patrise  gaudiis  non  sunt.  » 
Idem  '  :  «  Valde  affligilur  auima  justorum , 
quando  mali  contra  bonos  districtas  senten- 
tias  intorqueut,  qui  bene  vivere  ignorant, 
et  voce  sibi  justitiam  vendicant,  quam  nio- 
ribus  impugnant.  »  Idem  ' :  «  Gravis  mceror 
est,  duris  cordibus  iufructuose  praedicare; 
laborem  in  ostendenda  veritate  sumere ,  sed 
nullum  de  conversione  audientium  laboris 
fructum  invenire.  At  contra ,  magna  prje- 
dicatorum  consolatio  est ,  subsequens  pro- 
fectus  auditorum.  »  Idem  ' :  a  Anima  sancta 
intus  doloris  sui  gemitum  tolerat ;  sed  eo 
refectionis  pabulum  percipit ,  quo  vis  amo- 
ris  per  lacrymas  emanat.  »  Joannes  Chrysos- 
tomus,  super  Joannem  :  «  Cum  quiddam  (a) 
peccaverimus  nos  ,  vel  alii  ,  tunc  solum 
tristari  bonum  est ;  cum  autem  in  humanas 
circumstantias  inciderimus,  inutilis  in  no- 
bis  de  reliquo  tristiliae  usus.  »  Augustinus, 
de  Verbis  Domini :  «  Geme  ut  columba ,  et 
tunde  pectus,  et  tundendo  correptus  esfo, 
ne  videaris  non  conscientiam  caidere  (a) , 
sed  malam  conscientiam  pugnis  pavimen- 
tare ,  solidiorem  reddere  ,  non  correptio- 
rem.  »  Idem  ,  in  Epistola  '  :  «  Pia  est  ista 
tristitia,  et  si  dici  potest,  beata  miseria,  vi- 
tiis  alienis  tribulari ,  non  implicari ;  moere- 
re,  non  hferere ;  dolore  contrahi,  non  amore 
altrahi.  »  Idem  :  «  Quid  hic,  »  etc,  supra^ 
de  Zelo  Bono  K  Idem  ,  contra  Julianum  ° : 
«  Mentibus  amicorum  sanorum  ,  fletum 
commovet  risus  freneticorum.  »  Idem  ,  in 
Meditationibus  :  «  Da  mihi,  Domine,  in  hoc 
exilio  panem  doloris,  et  lacrymarum  ,  quem 
esurio  super  omnem  copiam  deliciarum. » 
Idem  :  «  Aut  continui  dolores  cruciabunt 
poenitentem  vitam  meam,  aut  aeterni  crucia- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  XIV,  c.  xii,  noQ  longe  a  princ. 
—  ''  Ibid.,  lib.  XXXV,  c.  IX,  posl  raed.  —  '  Ihld,, 
lib.  V,  c.  VII,  non  longe  a  print.  —  '  Aug.,  ad  Seliast., 
epist.  cxLV,  al.  ccxLviii,  n.  1.  —  '  Vid.  sup.,  c.  x.xxvi, 
p.  i"0.  —  «  Au-».,  cont.JuUan.,  lib.  IV,  c.  III.—  '  Bern., 
I»  Ascens.  Dnm.,  serm.  iii,  post  med.  —  '  Cassiod,, 

(a)  C(tt.  edit.  quidam.  —  (b)  Cat.  edit.  cedere. 


PHARETRj;  LIB.  lY. 

tus  vexabunt  puniendam  animam  meam.  » 
Bernardus ,  iu  Sermonibus ' :  «  Cum  coepe- 
ris ,  tristitia  implebit  cor  tuum ;  sed  si  per- 
severaveris .  ti  istitia  tua  vertetur  in  gau- 
dium.  »  Cassiodorus'  :  «  Laetus  et  lascivus 
spiritus  obligat  hominem  peccato  ;  sed  spi- 
ritus  contribulatus  est  sacriflcium,  quo  pec- 
catum  solvitur.  » 


CAPUT    XLin. 

De  Confidentia. 

Gregorius,  in Moralibus^:  « Tanto  animus 
a  laboris  afflictione  subtrahitur,  quanto  per 
spem  ad  summa  sustollitur.  »  Idern '" : «  Quid- 
quid  intolerabile  pusillanimilas  asserit,  hoc 
ei  leve  ac  facile  spes  remunerationis  osteu- 
dit.  »  Idem  "  : «  Quia  nunc  per  tribulationem 
seritur,  nt  post  gaudii  fructus  metatur,  tanto 
major  flducia  mentem  roborat,  quanto  hanc 
fortior  pro  veritate  afflictio  augustat.  » 
IdeDi":«  Ille  bene  novit  in  exterioribus  mi- 
seriis  subsistere ,  qui  scit  semper  de  interna 
spe  gaudere.  »  Idem  "  :  «  Cum  jam  pceni- 
tentiae  lamentis  culpa  diluitur,  et  sic  perpe- 
trata  planguntur,  ut  plangenda  minime  per- 
petrentur ;  magna  menti  flducia  nascitur,  ad 
conspicienda  supernse  retributionis  gaudia 
cordis  nostri  facies  levatur.  Idem,  super 
Ezechielem  '* :  «  Non  in  fletibus,  non  in  acti- 
bus  nostris,  sed  in  advocati  nostri  allega- 
tione  confidamus. »  Idem  '^ :  «  Spes  per  de- 
sideria  atque  suspiria  introducit  ad  quietis 
gaudia.  B  Ambrosius,  in  Hexaemeron:  «  In 
gravissimis  passionibus  spem  deponimus, 
fractique  animo  resolvimur,  improvidi  et 
inertes  jacemus,  cum  de  divina  miseratione 
tunc  sperandum  amplius  sit ,  cum  prcBsidia 
humana  defecerint.  »  Augustinus ,  de  Con- 
fessionibus  "'.■  «Nemo  securus  esse  debet  in 
ista  vita,  quae  tota  tentatio  nominatur,  ut 

Exjjosit.  in  Psal.  L,  post  med.  —  '  '^reg.,  Moral., 
lib.  VI,  c.  VII,  circa  med.  —  '"  Ibid.,  lib.  1,  c.  vii, 
post  iiied.  —  "  Ibid.,  lib.  X,  c.  iii,  post  med.  — 
'=  Ibid.,  lib.  XIII,  c.  111,  ante  med.  -  "  Ibid., 
lib'.  XVI,  c.  I.v,  circa  med.  —  "  Id.,  in  Ezech., 
hom.  VII,  fere  in  fin. —  '' Ibid.,  hom.  ivii,  post  med. 
—  "  Aug.,  Confets,,  Ub.  X,  c.  xxxil. 


DE  GRATIOSIS. 


217 


qui  fieri  potuit  ex  deteriori  melior,  non  flat 
etiam  ex  meliore  deterior :  una  spes ,  una 
fiducia,  una  firma  promissio,  Deus,  miseri- 
cordia  tua.  »  Idem ,  de  Verbis  Apostoli ' ; 
«  Ipsa  spes  peregrinationi  necessaria  est, 
quae  consolatm"  in  via :  tolle  viatori  spem 
perveniendi,  continuo  franguntur  vires  am- 
bulandi.  »  Idem,  de  Verbis  Domini*:  «  Spes 
ad  hoc  nos  hortatur,  ut  prsesentia  contem- 
namus,  futura  expectemus;  ea  quje  retro 
sunt  obliviscentes ,  cum  Apostolo  in  ante- 
riora  nos  extendamus.  Nihil  itaque  tam  ini- 
micuDi  spei,  quam  retro  aspicere.  »  Hiero- 
nymus,  in  Epistola  '  :  «  Cum  universos 
artus  mundaveris  ab  omni  sorde  peccati, 
et  toto  fueris  sanctiflcata  corpore,  tunc  tibi 
castitatem  intelligas  profuturaoi,  et  cum 
omni  fiducia  palmam  virginitatis  expecta.  » 
Bernardus,  in  Sermonibus  *  .•  «  Haec  est  vera 
hominis  fiducia,  a  se  deficientis,  et  innitentis 
Domino  Deo  suo.  » 

CAPUT  XLIV. 

De  Ldiitia. 

Gregorius,  in  Moralibus  ^ :  «  Sancti  viri, 
cum  multa  se  proficere  virtutum  prosperi- 
tate  considerant,  quodam  dispensationis  su- 
pernse  moderaraine,  exerceri  se  etiamtenta- 
tionibus  exultant:  quiatantorobustiusaccep- 
tam  virlutum  gloriam  custodiunt ,  quanto 
tentationis  impulsu  concussi,  infirmitatem 
suamhumilius  cognoscunt.  »  Idem  ':  «  Quo 
se  interioribus  gaudiis  animus  robustius 
inserit,  eo  minus  exterius  dolores  senlit.  » 
Idem,  in  Homiliis  ' ;  «  lUe  veraciter  patien- 
tiam  servat,  qui  et  ad  tempus  aliena  mala 
sine  dolore  tolerat ,  et  eadem  retractans  per- 
tulisse  se  talia  exultat.  »  Idem  :  a  Si  me  par- 
ticipem, »  supra,  de  Communitate  '.  Idem, 
in  Bialogis^:  «Qualis  quisque  apud  se  lateat, 

'  Aug  ,  de  verb.  Apost.,  serm.  ivi,  al.  CLViii,  n  8. 
—  '  1(1.,  de  verb.  Dom.,  serm.  ixii,  al.  cv,  n.  7.  — 
'  Hieron.,  ad  ilauric.  fil.,  epist.  xiv.  —  »  Bern.,  in  An- 
nunt.  Dom.,  serm.  iii,  ante  med.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  XXXI ,  c.xvi.  —  '  Ibid.,  lib.  X,  c.  xil,  non  longe  a 
princ.  —  '  Id.,  in  Evang.,  hom,  xxxv,  post  med.  — 
•  Vid.  Bnp.,  c.  XXI,  p.   193-19i.  —  '  Greg.,  Dtalog., 


contumelia  illata  probat.  Nam  sicut  superbi 
honoribus,  sic  plerumque  humiles  sua  des- 
pectione  gratulantm-.  »  Augustinus,  de  Ver- 
bis  Domini  '"  :  «  Quando  gaudetur  in  Do- 
mino,  non  gaudetur  in  saeculo :  vincat  gau- 
dium  in  Domino,  donec  finiatur  gaudium  in 
sseculo :  gaudium  in  Domino  semper  augea- 
tur,  gaudium  in  saeculo  semper  minuatur, 
donec  finiatur.  »  Idem  :  «  Tu  qui  veram  re- 
quiem,  »  supra,  de  Tranquillitate  " ;  Idem, 
de  Confessionibus  '* ;  «  Est  gaudium  quod 
non  datur  impiis,  sed  eis  qui  te  gratis  co- 
lunt,  Domine ;  quorum  gaudium  tu  ipse  es, 
et  ipsa  est  beata  vita  gaudere  ad  te,  de  te, 
propter  te :  ipsa  est,  et  non  est  altera.  »  Hie- 
ronymus,  in  Epistola  " :  «  Nihil  sollicitius 
providendum  est ,  quam  ut  solemnem  diem 
non  tam  ciborum  abundantia,  quam  spiritus 
exultatione  celebremus :  quia  valde  absur- 
dum  est,  nimia  saturitate  velle  honorare 
martjTem,  quem  scimus  Deo  placuisse  jeju- 
niis.  »  Bemardus,  in  Epistola  "  :  «Revera 
Ulud  solum  et  verum  est  gaudium ,  quod 
non  de  creatura,  sed  de  Creatore  concipitur, 
et  quod  cum  possederis,  nemo  tollet  a  te : 
cui  comparata  omnis  aliunde  jucunditas 
mceror  est,  omnis  suavitas  dolor  est,  omne 
dulce  amarum,  omne  decorum  fcedum, 
omne  postremo  quodcumque  ahud  delectare 
possit,  molestum.  »  Idem,  in  sermone'^: 
«  ^on  est  regnum  Dei  esca  et  potus  '",  sed 
justitia,  etpax,  et  gaudium  in  Spiritu  sancto: 
Sic  fatui  filii  Adam,  et  praecipiti  saltu  justi- 
tiam  transilientes,  et  pacem,  rem  finalem,  in 
principium  convertere,  et  pervertere  vultis. 
Nemo  est,  qui  gaudere  non  velit :  non  stabit, 
et  non  erit  istud;  quia  sicut  "  7ion  est  pax 
impiis,  sic  nec  gaudere,  dicit  Dominus  ". 
Non  sic  impii,  non  sic :  prius  est  justitiam 
facere,  inquirere  pacem,  et  persequieam, 
et  sic  apprehendere  gaudium,  imo  a  gaudio 

lib.  I,  c.  VII. —  "  Aug.,  deverb.  Dom.,  serm.  xxxvii, 
al.  CLXXI,  n.  1.—  "  Vid.  sup.,  c.  II,  p.  174. —  "Aug., 
Confess.  lib.  X,  c.  xxii.  —  "  Hieron.,  ad  Eustoch., 
epist.  xix.  —  "  Bern.,  epist.  ciiv,  circa  princ.  — 
"  Id.,  de  verbo  Apost.  f^on  est  regnum  Dei  escn,  etc, 
ante  med.  —  '*  Rom.,  xiv,  17.  —  "  Isa.,  XLViii,  22.  — 
'8  Psal.  1,  i. 


PHARETHE  LIB.  lY. 


218 

comprehendi.  »  Seneca,  in  Epistola :  «  Ad 
verum  gaudium  specla,  et  de  tuo  gaude. 
Quid  autem  est  lioc.,  de  tuo  ?  de  teipso ,  ct 
optima  tui  parte;  corpusculum  quoque,  et- 
si  nihil  potest  fieri  sine  ipso,  magis  necessa- 
riam  rem  evaderem,  quam  magnam.  » 

CAPUT  XLV. 

De  Connexione  Virtutum. 

Gregorius,  iu  MoraliMiS  '  .•  «  Omnes  vir- 
tutes,  in  conspectu  Conditoris,  vicaria  ope 
se  sublevant :  ut  quia  una  virtus  sine  alia , 
vel  nulla  est  omuino,  vel  minima ,  vicissim 
sua  conjunclione  fulciautur.  »  Idem  * :  « Valde 
singula  qutelibet  deslituitur,  si  non  una  vir- 
tus  virtuti  alii  suffragetur.  »  Ambrosius, 
super  Lucam  ' ;  «  Connexae  sunt  sibi  conca- 
tenataeque  virtutes,  ut  qui  unam  habet,  plu- 
res  habere  videatur.  » 

§  1.  —  De  Timore,  et  Spe. 

Gregorius,  in  Moralibus ':  «  In  peccatoris 
pectore  incessanter  debet  spes  et  formido 
conjungi,  quia  iucassum  misericordiam  spe- 
rat,  si  non  etiam  justitiam  timeat;  incassum 
jusfitiam  metuit,  si  non  etiam  de  misericor- 
dia  confidat.  »  Idem^ :  «  De  statu  suo  David 
cadente,  nemo  superbiat.  De  lapsu  etiam 
suo  David  surgente,  nemo  desperet. » Idem  ^ : 
«  Viri  sancti  ita  mcesti  sunt,  ut  confidant; 
atque  ita  confidunt,  ut  tamen  ex  securitate 
non  torpeant. »  Idem,  in  Dialogis ' ;  «  Opor- 
tet  et  de  Dei  nos  semper  miseratione  confi- 
dere,  et  de  noslrH  infirmitate  formidare.  » 
Idem  :  «  Qui  peccatori  praedicat,  »  etc,  su- 
pra,  de  DoctrinaK  Isidorus,  in  Synonymis'^ : 
«  Nulla  te  securitas  deceptum  blandiatur  : 
nulla  te  securitas  a  poenitentiae  intenlione 
suspendat:  incessanter  in  corde  tuo,  spes, 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  XXI,  c.  lit,  non  longe  a  princ. 

—  =  Ihid.,  lib.  1,  c.  .wi  —  ^  Ambros.,  in  Luc,  lib.  V, 
c.  VI.  —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXI II,  c.  i,  nou  longe 
a  princ.  —  '  Ibid.,  c.  x,  circa  fiu.  —  '  Ibid.,  lib.  IX, 
c.  XVIII.  —  '  Id.,  Dialog.,  lib.  111,  c.  xvii,  circa  fin. 

—  ■  Vid  sup.,  c.  xixiv,  p.  208.  —  "  Uid.,  Synon., 


et  formido,  persistat.  »  Idem,  de  Summo 
Bono  '" :  «  Omnis  justus  spe  et  formidine  ni- 
tet,  quia  nunc  illum  ad  gaudium  .spes  erigit, 
nunc  illum  ad  formidinem  timor  geliennae 
adducit.  »  Augustinus,  de  Medilationihus : 
«  Respira,  peccator,  respira,  ne  desperes : 
spera  in  eo  quem  times,  affuge  ad  eum  a 
quo  aufugisti,  invoca  importune  quem  su- 
perbe  provocasti. 

§  II.  —  De  Timore,  et  Gaudio. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  ;  «  Cum  bona 
in  aliis  cernimus,  valde  necesse  est  ut  exul- 
tationem  nostiaj  formidini,  et  formidinem 
nostrae  exultationi  misceamus :  quatenus  et 
de  alienis  profectibus  charitas  gaudeat,  et 
in  suis  iiifirmitatibus  couscientia  constricta 
coiitremiscat.  »  Idem  '^ :  «  Sancti  viri ,  cum 
dequibusdam  se  vitiis  ereptos  hilarescunt, 
magno  se  nielu  etiam  in  ipsa  exultatione 
coneutiuut,  quia  etsi  jam  de  cujuslibet  pro- 
cella  tempestatis  erepti  sunt ,  esse  se  tamen 
adhuc  in  incerti  maris  dubiis  fluclibus 
sciunt.  »  Idem  '^ : «  Sancti  viri  sic  spe  exul- 
tant,  ut  pavore  trepident ;  sic  pavore  timent, 
ut  spei  fiducia  exultent.  » 

§  III.  —  De  Timoie  el  Amore. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '*  :  «  Cum  plus 
ipsi  quod  timeamus  agnoscimus,  plus  uobis 
de  Deo  per  internam  gratiam  iufunditur 
quod  amemus.  »  Idem  '' :  «  Appositis  quasi 
quibusdam  gradibus  profectus  no.stri,  mentis 
pedem  prius  per  timorem  in  imo  ponimus, 
et  postmodum  per  charitatem  ad  alta  amore 
levamus  :  ut  ab  eo,  quo  quisque  tumet,  re- 
primatur,  ut  timeat :  et  ab  eo,  quod  jam  ti- 
muit,  sublevetur,  ut  praesumat.  »  Augusti- 
uus,  de  Yircjinitate  ^^  :v.  Ama  Dei  bonitatem; 
time  severitatem  :  utrumque  te  superbum 
esse  non  sinit.  Auiando  enim  times,  ne 
amantem  et  amatum  graviter  ofleudas.  » 

c.  iv,  iu  fin.  —  '»  Id.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  I',  c.  iv, 
sent.  2.  —  "  Gieg.,  MoraL,  Ijb.  IX,  c.  sxxv,  post 
med.  —  "  Ibid.,  lib.  V,  c.  xvii,  post  med.  —  "  Ibid. 
_"  Ibid.,  lib.  XXII,  c.  XX,  n.  48.— 'Mbid.  — "  Aug., 
de  Sanct.  Yirginit.,  c.  xxxviii. 


Idem 


DE  GRATIOSIS.  219 

de  Ficle  ad  Petrum  :  «  Diligentes      «  Non  Deo,  sed  sibi  quisque  jejunat,  si  ea 


Dei  misericordiam,  metuentesque  justitiam, 
nec  de  remissione  peccatorum  desperemus, 
nec  remaneamus  in  peccatis.  »  Idem,  de 
Verbis  Apostoli  "■ :  «  Non  intrat  cliaritas  in- 
comitata;  habet  secum  socium  suum  timo- 
rem,  quem  introducit  ipsa,  sed  illum  castum 
permanentem  in  sseculum  saeculi.  »  Idem, 
super  primatn  canonicam  Joannis :  «  Ex- 
horresce  quod  minatur  Omnipotens;  ama 
quod  poilicetur  Omnipotens,  et  vilescit  om- 
nis  mundus,  sive  promittens,  sive  terrens.  » 
Hieronymus  in  Epistola :  «  Vide  ut  omnia 
quaecumque  bene  facis,  propter  Deum  fa- 
cias,  sciens  ejus  rei  tantam  te  a  Domino  re- 
cepturum  esse  mercedem,  quantum  (a)  ejus 
timoris  et  dilectionis  eausa  perfeceris. »  Ber- 
nardus,  de  Consideratione  ^  :  «  Sanctum 
facit  affectio  sancta,  et  ipsa  gemina,  timor 
Domini  sanctus,  et  sanctus  amor;  liis  per- 
fecte  anima  aflecta,  veluti  duobus  quibus- 
dam  brachiis  suis  Deum  anipleclitur,  stiin- 
git  et  tenet,  et  ait:  Tenui  eum,  nec  dimit- 
tam. »  Idem  in  epistola  * :  «  Mens  quam  semel 
affecerit  charitas,  sui  juris  esse  non  sinitur ; 
metuit  quod  nescit;  dolet  quod  non  oportet; 
sollicitatur  plusquam  voluerit,  et  unde  no- 
luerit  (b).  »  Idem,  in  sermone  :  «  Timeamus 
et  amemus  Christum  Dominum  :  timeamus, 
pro  nostra  indignitate ;  pro  ipsius  dignatione 
amemus :  non  dissimulemus ,  non  excuse- 
mus;  in  medio  est  omnibus  se  offerens.  » 

§  IV.  —  De  Abstinentia,  et  Eleemosyna. 

Gregorius,  in  Homiliis^ :  «  Hoc  quod  libi 
subtrahis,  alteri  lai'gire,  ut  unde  tua  caro 
affligitur,  inde  egentis  proximi  caro  repa- 
retur.  »  Idem  ^:  «  lllud  jejunium  Deus  ap- 
probat,  quod  ad  ejus  oculos  manus  eleemo- 
synarum  levat,  quod  cum  proximi  dilectione 
agitm",  quod  cum  pietate  conditur. »  Idem ' : 

'  Imo  Fulgent.,  de  fide  ud  Pctr.,  c.  iii.  —  '  Aiig , 
de  verh.  Aimst.,  serm.  xviii,  al.  CLix,  n.  9.  —  '  Bern., 
de  Connder.,  lib.  V,  muUo  post  med.  —  '  Id  , 
epist.  Lxxiv.  —  5  fireg.,  m  Evang.,  liom.  i,  ciica  flQ. 
—  «  Id.,  ibid.  —  '  Ibid.  —  s  Gloss.  in  Malth.,  vi.  — 

(a)  Ccst.  edit.  quam. —  (A)  Adde  cum  Bernardo:  com- 
patitur  nolens. 


quse  ad  tempus  sibi  subtratiit,  inopibus  non 
tribuit,  sed  ventri  postmodum  olferenda 
custodit.  »  Joannes  Chrysostomus ,  super 
Matthceum:  «  Si  jejunaveris  sine  eleemo- 
syna,  nihil  jejunium  tuum  reputalur;  sed 
ventrem  implente  et  inebriante  deterior  est, 
qui  talis  est ;  et  tanto  deterior,  quanto  las- 
civa  crudeUtas  est  difficilior.  »  Glossa  ' : 
«  Deo  jejunat,  qui  ejus  amore  se  macerat,  et, 
quod  sihi  subtrahit,  alii  impendit.  » 

§  V.  —  De  Abstinentia  et  Oratione. 

Augustinus,  in  epistola':  o  In  jejuniis,  et 
vigihis,  et  omni  castigatione  corporis,  quam 
plurimum  adjuvatur  oratio.  »  Joannes  Chry- 
sostomus,  super  MatthcBum"':  «  Qui  orat 
cum  jejunio,  dupUces  habet  alas,  et  ipsis 
ventis  leviores.  Neque  enim  oscitat  et  tendi- 
tur,  et  torpet  orans,  quod  patiuntur  mah; 
sed  est  igne  vehementior,  et  terra  superior. 
Ideoque  maxime  hic  talis  dsemonibus  est 
inimicus  ethostis.  Nihil  enim  fiomine  orante 
proprie  est  potentius.  »  Idem  "  :«  Sicut  nec 
miles  sine  armis  est  aliquid,  nec  arma  sine 
milite,  sic  nec  oratio  sine  jejunio,  nee  jeju- 
nium  sine  oratione.  »  Isidorus,  de  Summo 
Bono  " :  «  Hoc  est  perfectum  et  rationabUe 
jejunium,  quando  noster  homo  exterior  je- 
junat,  interior  orat.  FaciUus  enim  per  jeju- 
nium  oratio  penetrat  coelum.  »  Bernardus, 
super  Cantica  ";  «  Abstinebo  a  vino,  quia 
in  vino  luxuria  est;  aut,  si  inflrmus  sum, 
modico  utar  juxta  consilium  Apostoli;  absti- 
nebo  et  a  carnibus,  ne,  dum  mihi  nimis  car- 
nem  nutriunt,  simulque  et  carnis  nutriaut 
vitia :  panem  etiam  ipsum  cum  mensura 
studebo  sumere ,  ne  onerato  ventre  stare  ad 
orandum  ta;deat.»  Idem,  in  Sermonibus  '*; 
«  Oratio  virtutem  impetrat  jejunandi,  et  je- 
junium  gratiam  promeretur  orandi  :  jeju- 


"  Auf?.,  ad  Prob.,  epist.  cxxi,  c.  xvi,  n.  31.  — 
'»  Chrysost.,  in  Matlli.,  hom.  Lix.  —  "  Ibid.,  in 
Mattfi  ,  Op.  imperf.,  hom.  xv.  —  '2  liij.^  de  Sum. 
Bon.,  Ub.  II,  c.  XLlv,  seut.  1.  —  '^  Bein.,  in  Cant., 
serm.  lxvi,  ante  med. —  "  Id.,  in  Cap.  jejun.,  serm.  iv, 
ante  med. 


220 


PHARETILE  LIB.  IV. 


nium  orationera  roborat;  oratio  jejunium 
sanctificat,  et  Deo  repraesentat.  »  Idem  '  ; 
0  Quid  uobis  jejunium  proderit,  si  relinqua- 
tiu-  in  terra?  Sublevetur  ergo  penna  quadam 
orationis.  »  Glossa  * :  «  Prius  est  mortiflcare 
concupiscentiam ,  postea  oCFerre  Deo  placa- 
bilia  vota  cordis.  »  Glossa '  :  «  Sola  oratio 
pinguescit,  quam  macies  corporis  pascit.  » 

§  VI.  —  De  Misericordia  ct  Oratione. 

JoannesChrysostomus,  super  Matthceiim  * ; 
a  Iq  lege  scriptum  est ' :  Ne  intres  ante  cons- 
pectum  Domini  vacuus.  Vacuus  intrat  ante 
Deum,  qui  veniens  ad  orationem  nullam 
facit  eleemosynam.  »  Idem :  «  Infirma  est 
oratio,  quae  eleemosynarum  largitate  non 
est  muuita.  »  Sanctus  Maximus,  in  sermone: 
B  Oratio  quae  castitatis,  justitiae,  et  eleemo- 
synarum  operibus  adjuvatur,  excedit  mun- 
dum ,  penelrat  paradisum ,  evolat  ad  ipsum 
summae  majestatis,  Augelo  offerente,  cons- 
pectum.  » 

§  VII.  —  De  Misericordla  et  Justitia. 

Gregorius,  in  Registro  * :  «  Ipsa  in  te  dul- 
cedo  cauta  sit,  non  remissa;  correctio  vero 
diligens  sit,  non  severa :  sed  sic  allerum 
condiatur  ex  allero,  ut  et  boni  habeant 
amando  quod  caveant,  et  pravi  metuendo 
quod  diligant.  »  Idem  :  «  Boni  te  dul- 
cem,  »  etc,  supra,  de  JEquitate,  et  ibidem 
alia  plura  ''.  Idem ,  in  Pastorali  * ;  «  Disci- 
plina,  vel  misericordia  rmiltum  destituitur, 
si  una  sine  altera  teneatur.  Idem  '  :  «  Juxta 
Pauli  vocem,  in  arca  tabernaculi  cum  tabu- 
lis  virgasimul  et  manna  est,  quia  Scripturae 
sacrae  scientia  in  boni  doctoris  pectore,  sicut 
est  virga  districtionis,  sic  est  et  manna  dul- 
cedinis.  »  Ambrosius  in  epislola  '" :  «  Beatus 
qui  et  severitafem  et  mansuetudinem  tenet, 

'  Bern.,  m  cap.  jejun.,  serm.  iv,  conseq.  —  '  Gloss. 
in  Ctmt..  III.  —  '  Gloss.  in  Tob.,  III.  —  '  Clirysost.,  in 
Matth.,  Op.  imperf.,  hom.  xv.  —  b  Exod.,  xxiir,  IS. 
—  *  Greg ,  ad  Con.  Lirin.,  lib.  IX,  rpi.^t.  viii, 
col.  t434.  —  '  Vid.  sup.,  c.  XXXIX,  p.  213.  —  •  Greg., 
1'astoral,  lib.  II,  c.  vi,  longe  posl  med.  —  '  ibid., 
circa  fin.  —  ">  Ambios.,  ad  Clem..  lib.  V,  episl.  xlii. 


ut  altero  discipUna  servetur,  altero  inno- 
centia  non  opprimatur.  Nimia  enim  seve- 
ritas  exforqnet  plerumque  crudelitate  men- 
dacium.»  Idem,  de  Officiis":u  Neque  seve- 
ritatem  esse  duram  convenit,  neque  nimiam 
remissionem;  ne  aut  potestatem  exercere, 
aut  suscepfum  officium  nequa^juam  implere 
videamur.  »  Isidorus,  in  Synonymis '^ : idm- 
pia  jusfitia  est,  humanae  fragilitati  non 
ignoscere  :  non  ergo  ama  damnare,  sed 
emendare  potius  et  corrigere.  »  Idem  " : 
«  Tene  rigorem  iii  discussione  justitiae,  mi- 
sericordiam  in  diftinitione  sententiae. »  Idem, 
de  Summo  I  ono  "  :  «  Omnis  qui  recte  judi- 
cat,  stateram  in  manu  sua  gestat,  in  utroque 
penso  justitiam  et  misericordiam  portat;  sed 
per  justitiam  reddit  peccato  sententiam,  et 
per  misericordiam  peccati  temperat  pcenam . » 
Joannes  Chrysostomus,  super  Matthceum  '" : 
«  Justitia  sine  misericordia  non  est  justitia, 
sed  crudelitas  :  sic  misericordia  sine  justitia, 
non  est  misericordia,  sed  fatuitas.  »  Bernar- 
dus ,  super  Cantica  '" :  «  Si  interdum  severi- 
tate  opus  est,  paterna  sit,  nou  fyrannica; 
matres  vos  fovendo,  patres  corripiendo  ex- 
hibeatis.  » Idem,  de  Consideratione" : «  Jus- 
fitiae,  ut  justitia  sit,  temperantia  modum 
imponit.  Noli  nimis  esse  justus  (a) ,  ait  Sa- 
piens  '*,  ostendens  per  hoc  minime  appro- 
bandam  esse  justitiam,  quae  temperantiae  mo- 
deramine  non  fraenatur. »  Beda,  in  Uomiliis  : 
«  Necesse  est  ut  rectorem  subditis,  et  ma- 
trem  pietas,  et  patrem  exhibeat  disciplina: 
atque  inter  haec  sollicita  circumspectione 
providendum,  ne  aut  districtio  rigida,  aut 
pietas  sit  remissa.  »  Idem  dicit  beatus  Gre- 
gorius  in  Registro.  Glossa  '' :  «  Vera  virfus 
est,  cum  nec  pietas  sine  justitia,  nec  sine 
pietate  j  ustitia  exequitur  :  quae  separatae  ab 
invicem  dilabuntur.  » 

—  "  Ambros.,  de  Offic,  lib.  II,  c.  xiv.  —  "  Isid., 
Sijnon.,  c.  XVII.  —  "  Ibid.  conseq.  —  "  Id.,  de  Sum. 
Bon.,  lib.  III,  c.  iv,  sent.  4.  —  "  Chrysost.,  in  Matth., 
Op.  imperf.,  hoin.  xivi.  —  "  Bern.,  in  Cant., 
serm.  xxiii,  longe  ante  med.  —  "  Id.,  de  Constder., 
Ub.  II  ,  post  med.  —  "  Eccte.,  vii,  17.  —  "  Gloss.  in 
Mattli.,  1.  —  (o)  Vulg.  Noli  essejustitsmultum. 


DE  GRATIOSIS. 


221 


§  VIII.  —  De  Continentia  et  Abstinentia. 

Ambrosius,  de  Virginibus  '  :  «  Cibus  par- 
cimonicej  et  potus  abstinentige  docent  vitia 
nescire,  quiadoceut  causas  nescire  vitiorum. 
Causa  peccandi  etiam  justos  ssepe  decipit  : 
binc  populus  Dei ,  postquam  sedit  mandu- 
care  et  bibere,  Deum  negavit.  »  Isidorus , 
de  Summo  Bono ' :  «  Libidinis  ignes  fomen- 
tis  ciborum  increscunt ;  corpus  autem  quod 
abstinentia  frangit ,  tentatio  non  exurit  : 
unde  et  tres  pueros  abstinentes  flamma  Ba- 
bylonii  incendii,  etsitetigit,  non  combussit.  » 
Idem  '  :  «  Quidam  continentes ,  sicut  panem 
cum  pondere  edunt,  ita  et  aquam  cuui  men- 
sura  sumunt ,  asserentes,  ad  castimoniam 
carnis,  etiam  aquae  abstinentiam  convenire. » 
Joannes  Chrysostomus ,  in  Sermonibus  : 
«  Per  jejunia  cessat  pugna  carnis  adversus 
auimam  ,  et  animse  adversus  carnem ;  nec 
ultra  insurgit  ancilla  in  dominam,  nec  serva 
superbit  in  liberam  ;  sed  universa  haec  prae- 
lia  jejuniorum  praesentia  conquiescunt.  » 

§  IX.  —  De  Continentia  et  Verecundia. 

Ambrosius,  de  Virginibiis  *  :  «  Ubique  in 
virgine  comes  singularum  virtutum  est  pu- 
dor;  bic  individuus  debet  esse  virginitati , 
sine  quo  non  potest  esse  virginitas.  »  Ideni , 
de  0^/icm'  :  «  Verecundia  est  pudiciliae  co- 
mes,  cujus  societate  castitas  ipsa  tutior  est.» 
Hieronynms,  in  Sermone  :  «  Omnino  pudor 
individuus  virginitati  esse  debet ,  sine  quo 
recte  castitas  servari  non  potest.  »  Idem ,  in 
Epistoki  ^  :  «  Sit  in  te  nova  gravitas,  ho- 
nestas  admirabilis,  stupenda  verecundia, 
mira  patientia ,  virginalis  incessus,  et  verae 
pudiciliae  habitus,  sermo  semper  modestus, 
et  in  suo  tempore  profereudus.  »  Bernardus, 
super  Cantica  '  :  «  Verecundia  soror  conli- 
nentiae  est;  nullum  aeque  manifestum  indi- 
cium  columbinae  simplicitatis  :  et  ideo  om- 

'  Ambros.,  rfe  Virginib.,  lib.  1.  —  3  IsiJ.,  </«  Sum. 
Bou.,  lib.  II,  c.  xui,  sent.  7.  —  '  Ibid.,  c.  Liii, 
sent.  8. —  '  Ambros.,  de  Virginih. ,  lib.  II.  — '  Id., 
rfe  Of/ic,  lib.  I,  c.  XVIII.  —  •  Hieron.,  ad  Mauric. 
fil.,  epist.  iiv.  —  '  BernarJ. ,  in  CaiU. ,  serm.  lxxxvi, 


nino  testis  innocentiai  est ,  et  lampas  pudi- 
citiae  mentis.  » 

§  X.  —  De  Continentia  et  Charitate. 

Gregorius ,  super  Ezschielem  ' :   «  Anti- 

quus  inimicus  caslitatem  in  nobis,  si  sine 

charitate  fuerit ,  non  timet :  quia  nec  ipse 

carne  premitur,  ut  in  ejus  luxuria  dissolva- 

tur.  B  Augustinus ,  de  Virginitate  '  :  «  Si 

nuptias  contempsistis  filiorum  hominum,  ex 

quibus  gigneretis  fdios  hominum  ,  toto  cor- 

de  amate  speciosum  forma  prs  filiis  homi- 

num.  Vacare  vobisliberum  est  conjugalibus 

vinculis;  sed  non  vacare  vobis  liberum  est  a 

vinculo  charitatis.  »  Idem  '"  : «  Inspicite  vul- 

nera  pendentis  ,  cicatrices  resurgentis ,  san- 

guinem  morientis ,  pretium  credenlis,  com- 

mercium  redimentis.   Haec  quanti  valeant 

cogitate ;  haec  iu  statera  charitatis  appendite, 

et  quidquid  amoris  nuptiis  vestris  impedeu- 

dum  habebatis^  illi  rependite. »  Ideni "  : «  Illa 

virgo  conjugatae   merito  praeponitur,  qu£e 

nec  multitudini  se  amandam  proponit,  cum 

amorem  unius  ex  multitudiue  inquirit;  nec  se 

uni  componit,  uno  jam  (a)  invento,  cogitans 

quae  mundi  sunt,    quomodo  placeat  viro  : 

sed  speciosum  forma  prae  filiis  hominum  sic 

amavit ,  ut  quia  eum  sicut  Maria  concipere 

carne  non  posset ,  ei  corde  concepto  etiam 

carnem  integram    custodiret.  »  Idem,  de 

Bono  conjugali  •'  :«Quid?  inquiimt;  si  om- 

nes  velint  ab  omni  concubitu  continere ,  un- 

de  subsistet  genus  humaimm  ?  Utinam  om- 

nes  hoc  vellent,  duntaxat  in  charitate  de 

corde  puro ,  et  conscientia  bona ,  et  fide  non 

ficta  :  niulto  citius  Dei  civitas  compleretur, 

et  acceleraretur  terminus  saeculi.  Qii\d  enim 

aliud  hortari  apparet  Aposlolura  ,  ubi  ait, 

cum  inde  loqueretur  "  :  Vellem  omnes  ho- 

mines  esse  sicut  me  ?  »  Bernardus ,  in  Epi- 

Stola  "  :  «Castitas  sine  charitate,  lampas  sine 

oleo  est :  subtrahe  oleum,  lampas  non  lucet : 

ante  med.  —  '  Greg.,  in  Ezech.,hom.  viii ,  longe 
ante  med.  —  '  Aug.,  de  Sanct.  Viryinit.,  c.  Liv. — 
'°  Ibid.  —  "  Ibid.,  c.  xi.—  '^  \i.,de  Bon.  Conjug.,  c. 
I.—  '5 1  Cor.,  vii,  7. —  '*  Bern.,  epist.  XLU,  ante  med. 

—  (a)  Edit.  Bened.  uni  jam  componit. 


«fliS 


PHARETRjE  LIB.  IV. 


tolle  charitatem ,  castitas  non  placet.  Sed , 
0  qua7n  pulclira  est,  Sapiens  clamat ',  casta 
gmeratio  cum  charitate  I » Idem,  SHper  Can- 
tica  ' :  «  Quo  modo  claritas ,  ut  aiunt ,  Lunae 
non  nisi  a  Sole  est,  sic  absque  charitate,  seu 
justitia,  contiuentiae  meritum  nullum  est.  » 

§  XI.  —  De  Continentia  ct  Humilitate. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Sic  mentem 
necesse  est  per  mundiliam  erigi,  ut  tamen 
sollicite  del)eat  iii  humilitate  substcrni.  « 
Idem  * :  «  Per  humilitatis  custodiam  servan- 
da  est  mundilia  castitatis  :  si  enim  pie  spi- 
ritus  suh  Deo  premitur,  caro  illicite  super 
spiritum  non  levatur.  »  Augustinus,  de  Yir- 
ginitate  '  :  «  Sapientes  virgines  esse  decet , 
ne  iampades  earum  extinguantur :  quo  mo- 
do  sapientes ,  nisi  ^  non  alta  sapientes , 
sed  humilibus  consentientes  ?  » Idem :  «  Quia 
perpetua  continentia,  et  maxime  wginitas, 
magnum  bonum  est  in  sanctis  Dei ,  vigi- 
lantissime  cavendum  est ,  ne  superbia  cor- 
rumpatur.  »  Idem  ''  :  «  Facilius  sequuntur 
Agnum,  et  si  non  quocumque  ierit,  certe 
quousque  poluerint ,  conjugati  humiies  , 
quamsuperhientes  virgines.»  Idem':  «Ne- 
que  simulare  dehet  virgo  humilitatem,  sed 
eshibere.  Simulatio  huuiilitatis  majorsuper- 
bia  est.  »  Idem,  su]}er  ioannem  :  «  MeUor 
est  quidem  virginalis  sanctitas,  quam  pudi- 
citia  conjugalis;  quis  dubitet?  tamen,  si  tu 
tenueris  superbiam ,  et  tua  mater  humilila- 
tem ,  melior  mater  erit  quam  fiUa :  non  du- 
bito  praeferre  humilem  mulierem  superbce 
virgini .  »  Ambrosius,  super  Lucam  "  :  «  De- 
cet  ut  quanto  castior  virgo ,  tanto  humihor 
sit ;  noverit  deferre  senioribus ;  sit  magistra 
ejus  humilitas,  in  qua  est  professio  castita- 
tis.  »  Bernardus,  super  Missus^"  :«Pulchra 
commixtio  virginitatis  et  huniilitatis  :  nec 
mediocriter  placet  Deo  illa  anima,  in  qua  hu- 

>  Sap.,  iv,  I.  —  =  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xvii,  circa 
med.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  III,  c.  xvii,  in  fin.  — 
'  Ibid.,  lib.  XXVI,  c.  xiii,  ante  med.  —  ^  .4ug.,  de 
Sancl.  Virginit.,  c.  XLII.  —  '  Rom.,  xii,  16.  —  '  Aiig., 
lib.  cit.,  c.  Li.  —  '  Ibid.,  c.  XLlli.  —  '  Ambros.,  in 
Luc,  I.  lib.  11.  —  '"  Bern.,  super  Misstis  est,  serm. 
I,  in  med.  —  "  Ibid.,  paulo  post.  —  <»  Id.,  in  Cant., 


militas  commendat  virginitatem,  et  virgi- 
nitas  exornat  humilitatem.  »  Idem  "  :  «  Po- 
tes  sine  virginitate  salvari ;  non  potes  sine 
humilitate  :  potesf,  inquain ,  placere  hu- 
militas,  quae  virginitatem  deplorat  amis- 
sam ;  sine  humilitate  autem ,  audeo  dicere  , 
nec  virginitas Maria?  plaiuisset.  »  Idem,  su- 
per  Cantica  '=  :  «  Conlinentia  non  habet  me- 
ritum  apud  Deum ,  quaj  gloriam  requirit 
humanam.  Ideoque  maxime  opus  est  etiam 
puritate  intentionis,  qua  soli  Deo  mens  nos- 
tra ,  et  placere  appetat ,  et  valeat  inhaerere.  » 

§  XII.  —  De  Actione  et  Contemplatione. 

Gregorius ,  super  Ezechielem  "  :  «  Activa 
in  necessitate ,  contemplativa  in  voluntate 
est  :  illa  in  servitute ,  ista  in  libertate.  » 
Idem  "  :  «  Sicut  bonus  est  ordo  vivendi ,  ut 
ab  activa  in  contemplativam  tendatur ;  ita 
plerumque  a  contemplativa  animus  ad  acti- 
vam  reflectitur,  ut  per  lioc  quod  contempla- 
tiva  mentem  accenderit,  perfectius  activa 
teneatur.  »  Idem  '^ :  «  Amor  Dei  ad  contem- 
plativam,  amor  vcro  proximi  pertinet  ad  ac- 
tivam.»  Idem  :  «Contemplativa  major  est,  » 
etc,  supra,  de  Gustu  '«.  Idem,  in  Morali- 
bus  "  :  «  Marthae  cura  non  reprehenditur , 
Mariae  vero  etiam  laudatur  :  quia  magna 
sunt  activae  merita,  sed  contemplativae  po- 
tiora.  Unde  nec  auferri  unquam  Mariae  pars 
dicitur,  quia  activae  vitae  opera  cum  corpore 
transeunt ,  contemplativae  autem  gaudia 
meUus  ex  fine  convalescunt. »  Idem  :  «  Hu- 
mani  generis,  »  etc,  supra,  libro  I,  de  Pr(e- 
dicatoribus  bonis  ".  Idem  '":  «Quiculmen 
apprehendere  perfectionis  nituntur ,  cum 
contemplationis  arcem  tenere  desiderant , 
prius  se  in  campo  operis  per  exercitium  pro- 
bant.  »  Isidorus ,  de  Simmo  Bono  "  :  «  Ac- 
tiva  vita  mundanis  bene  utitur ;  contempla- 
tiva,  nec  mundo  renuntians,  soli  Deo  vivere 

serm.  vn,  post  med.  —  "  Greg. ,  in  Ezec/t.,  hom. 
m,  ante  med.  —  '*  Ibid.,  bom.  xiv,  post  med.  — 
'5  Ibid.,  hom.  xviii,  ante  med.  —  "*  Vid.  sup.,  c. 
XXIX,  p.  202.  —  "  Greg,  Moral.,  lib.  VI,  c.  xviil.  - 
"  Vid.  sup.,  lib.  I,  c.  .\iv,  p.  27.  —  "  Grcg.,  Moral., 
lib.  VI,  c.  XVII.  —  =0  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  III, 
c.  IV,  sent.  2. 


DE  GRATIOSIS. 

delectatur. »  Idem:  «Qui  prius, »  etc,  supra, 
de  Ascensione  '.  Augustinus,  de  Civitate 
Bei  '-  :  «  Ex  tribus  illis  vitae  generibus  ,  sci- 
licet  otioso,  actuoso  ,  et  ex  uti-oque  compo- 
sito,  quamvis  salva  flde  quisque  possit  in 
quolibet  eorum  vifam  ducere,  et  ad  sempi- 
terna  prsemia  pervenire ;  interest  tamen  quid 
amore  teneat  veritatis,  quid  officio  cliaritatis 
impendat.  Nec  sic  esse  debet  unusquisque 
otiosus,  ut  in  eodem  otio  ulilitatem  uon  co- 
gitet  proximi ;  nec  sic  actuosus,  ut  contem- 
platiouem    non  requirat  Dei.  »    Idem  '  : 
«  Otium  sauctum  quajrit  ctiai-itas  veritatis ; 
negotium  justum  suscipit  uecessitas  chari- 
tatis.  Quam  saixinam  si  nullus  imponil,  per- 
cipiendae  atque  intuendae  vacandum  est  ve- 
ritati.  »  Bernardus ,  in  Apologia  "  :  «  Nec 
Jacob,  nisi  cognita  prius  Lia,  desideratos 
Rachelis  amplexus  meruit  obtinere.  »  Idem, 
super  Cantica  ^  :  «  Aliter  sane  afficitur  mens 
fructiflcans  Yerbo,  aliter  fruens  Verbo  :  illic 
sollicitat  necessitas  proximi,  hic  invitat  sua- 
vitas  Verbi.  Et  quidem  Iseta  in  prole  mater; 
sed  in  amplexibus  sponsa  Isetior  :  cara  pi- 
gnora  flliorum ;  sed  oscula  plus  delectant.  » 
Idem  «  :    «  Ex  bonis  operibus  in  flde  non 
ficta  radicatis  ,  recipit  consolationem  meus 
assueta  quietis ,  quoties  sibi  !ux ,  ut  assolet, 
contemplationis  subtrahitur.  Idem,  in  Ser- 
monibus  '  :  «  Bonum  acquirit  gradum  ,  qui 
bene  ministraverit  proximo ;  forte  meliorem, 
qui  bene  vacaverit  Deo ;  optimum  autem , 
qui  perfectus  est  in  utroque. »  Idem  '  :  «  Op- 
timam  partem  elegit  sibi  Maria,  licet  non 
minoris  fortasse  merili  sit  apud  Deum  hu- 
milis  conversatio  Marthae  :  sed  de  electione 
Maria  laudatur,  quoniam  illa  quidem  omni- 
no,  quantum  ad  nos  spectat,  nobis  eligenda ; 
haec  vero,  si  injungitur,  patienter  est  tole- 
randa.  »  Idem  '  :  «  Absit  ut  qui  Deo  vacat , 
ad  tumultuosam  aspiret  fratrum  officialium 


5^3 
vitam.»  Idem  :  «Felix  domus,»  etc,  supra, 
de  Religione  "* » 

§  XIII.  —  De  Scientia  et  Humilitate. 

Gregorius,  mMoralibus^<  :  «Summacura 
providendum  est,  neaccepta  sapientia,  cum 
ignorantise  tenebras  illuminat ,  lumen  hu- 
miUtatis  tollat,  ut  jam  sapientia  esse  ne- 
queat  :  quse  etsi  virtute  locutionis  fulgeat , 
elationis  tamen  velamine  cor  loquentis  obs- 
curat. » Idem  :  «  Sancti  omnes,  »  etc,  supra, 
de  Intelligentia,  quaere  libro  II  '*.  Idem,  in 
Homiliis^^:  «  In  omne  quod  scit,  sese  mens 
deprimat,  ne  quod  virtus  scieutiae  congregat, 
ventus  elationis  spargat.»  Idem  »*  :  «  Sancti 
viri,  ut humilitatis  in  se  virtutem  custodiant, 
cum  quffidam  mirabiliter  sciunt,  illud  ante 
mentis  oculos  student  revocare ,  quod  nes- 
ciunt  :  ut  dum  ex  parte  alia  inflrmitatem 
suam  considerant,  ex  ea  parte  qua  perfecti 
sunt,  eorum  se  animus  nou  extollat :  scientia 
etenim  virtus  est,  humilitas  etiam  custos  vir- 
tutis.  »  isidorus  :  «  In  disputatione,  »  etc, 
supra,  de  Studentibus,  libro  I  <\  Ibidem  "  : 
«Disputare  stude,  »  etc 

§  XIV.  —  De  Scientia  et  Cliantate. 

Gregorius,  in  Moralibus  "  :  «  Quem  cha- 
ritas  aediflcando  non  erigit ,  scienlia  inflamlo 
pervertit. »  Idem,  super  Ezechieletn  '« :  «  In- 
ter  charitatem  et  scientiam  ,  testis  est  bona 
operatio  :  quae  si  fortasse  defuerit ,  profeclo 
certum  est ,  nec  cognovisse  te  Deum ,  nec 
diligere  prosimum.  »  Idem  :  «  Saepe  dum 
quosdam  ,  »  libro  III ,  de  Discordia  ".  Au- 
gustinus ,  super  Joannem  :  «  Scientia  caven- 
da  est,  ue  inflet :  ergo  amate  scientiam,  sed 
anteponite  charitatem,  quia  cbaritas  aedifi- 
cat ,  et  non  permittit  inflari  scientiam.  » 
Idem,  ad  Hieronytnum,  dc  sententia  Ja- 


'  Vid.  sup  ,  c.  XXVII,  p.  200.  —  «  Aug.,  de  Civit. 
Dei,  lib.  XIX,  c.  xix.  —  3  jbid.  —  »  Eern.,  ad  Gulidm. 
abb.,  Apolorj.  —  '  Id.,  in  Cant.,  serm.  lxxxvi,  versus 
fin.  —  "  Ibid.,  serm.  xxi,  ante  med.  —  '  Id.,  in  As- 
sumpt.  B.  Mar.,  scrm.  iii,  ante  med.—  '  Id.,  de  verb. 
PsaJ.   Audium  quid  loquatur,  etc,  serai.,  post  med. 


—  *  Id.,  in  Assumpt.  B.  Mar.,  serm.  iii,  ante  med. 

—  ioVid.  siip.,  c.  .XIX,  p.19;!.—  "Greg.,  iVoral.,  lib. 
XXVII,  c.  xxvii,  non  mult.  a  princ.  —  •=  Vid.sup., 
lib.  11,  c.  xxu,  p.  100.  —  •■•  kl.,  in  Evang.,  hom.' 
VII,  post  med.—  '»  lljid.—  '5  vid.  eup.,  lib.  1,  c.  xxv, 
p.  38.-16  Vid.  ibid,  P.3S-3!).  —  "  Greg.,  Mor-al., 
lib.  VIII,  c.  XXVI.  —  18  Id.,  in  Ezcch.,  bom.  xvii,  ante 
med.  —  "  Vid.  sup.,  lib.  III,  c.  xxii,  p.  US. 


m 


PHARETRjE  lib.  it. 


cobi  '  :  R  Sicut  mors  animam  avellit  a  sensi- 
bus  carnis ,  sie  charitas  a  concupiscentiis 
carnalibus  :  huic  subservit  scientia,  cum 
est  utiUs;  nam  sine  illa  inflat. »  Idem  :  o  Spi- 
ritalis  homo,»  etc,  supra,  de  Discussione^. 
Bernar(ius,  de  Diligendo  Deo  '  :  «  Liquet  et 
absque  seieatia  dignitatem  esse  oninino  inu- 
tilem,  et  scientiam  absque  virtute  damna- 
bilem.  »  Idem,  super  Cantica  '  :  «  Gibus  in- 
digestus ,  et  qui  bonam  non  habet  decoclio- 
nem,  malos  geuerat  humores ,  et  corrnmpit 
corpus,  non  nutrit  :  ita  et  multa  scientia 
ingcsta  stomacho  animse ,  qui  est  memoria , 
si  deeocta  igne  charitatis  non  fuerit. »  Idem  : 
«Sicut  bonum,»  etc,  supra,  de  ReligiOJie^. 

§  XV.  —  De  Scientia  et  Dootrina. 

Gregorius ,  super  Ezechielem  °  :  «  Sancti 
viri  amando  discunt,  quod  docendo  profe- 
runt.  »  Idem,  iu  PastoraW  :  «  Cum  spiritale 
aliquid  a  subditis  pastor  inquiritur,  valde  est 
ignominiosum,  si  tunc  quaerat  discere,  cura 
quajstionemdebetenodare.B  Idem':  a  Pleri- 
que  dum  metiri  se  uesciunt,  quae  non  didi- 
cere,  docere  concupiscunt  :  qui  pondus  ma- 
gisterii  tanto  levius  exislimant ,  quanto  vim 
magnitudinis  illius  ignorant.  »  Augustinus, 
in  Epistola  '  :  «  Ad  discendum  quod  opus 
est,  nulla  aetas  mihi  sera  videri  potest :  quia 
etsi  senes  magis  decet  docere,  quam  discere, 
magis  tamen  volo  discere  ,  quam  quod  do- 
ceam,  ignorare. »  Joannes  Chrysostomus,  de 
Compunctione  cordis  '" :  «Non  confundamus 
divinas  litteras  ,  neque  sancti  Spiritus  sen- 
tentias  propriis  sententiis  pervertamus.»  Hie- 
ronymus,  in  Epistola  '' :  «  Multo  tempore 
disce ,  ut  doceas ;  nec  laudatoribus  tuis,  imo 
derisoribus,  aurem  libenter  accommodes. 

'  Aug.,  ad  ilteron.,  cpist.  xxix,al.  CLSVU,  a.  11.  — 
»  Vid.  sup.,  c  vii,  p.  179.  —  '  Bern.,  de  dilig.  Deo, 
mult.  ante  med.  — '  Id.,  in  Cant.,  serm.  xxxvi,  circa 
med.  — '  Vid.  sup.,  c.  Xii,  p.  193.  —  '  Greg.,  in 
Ezec/t.,  bom.  v,  prope  fiu.  —  '  Id.,  Pasloial.,  p.  II, 
c.  XI,  circa  tiu.  —  •  Id.,  ad  Joan.  Ravenn.,  Prolog.  in 
lil).  de  Cui-a  Pasior.  —  °  Aug.,  ad  Hteron. ,  epist. 
xxviii,  al.  CLXVi,  n.  1.  —  '"Cbrysost.,  de  Comp.  Cord. 
\\h.  II.  —  "  Hieroj.,  ud  Husltc.  Monach.,  epist.  iv.  — 


§  XVI. 


De  Vita  et  Doctrina. 


Gregorius,  in  Moralihus '-  :  «  Cum  a  vitiis 
caro  restringitur,  cum  mens  virtutibus  exer- 
cetur,  restat  ut  loquendo  quisquis  doceat  alios 
vitani,  quam  moribus  servat.  »  Idem  "  : 
0  Spiritualis  quisque  praedicator  studet  sum- 
mopere  contra  maleficos  rumores  adversan- 
tium ,  et  defendere  loquendo  quod  vivit ,  et 
ornare  vivendo  quod  dicit.  »  Idem ,  in  Pas- 
torali :  « Illa  vox  hhentius  auditorum  corda 
penetrat ,  quam  dicentis  vita  commendat.  » 
Idem  '*  :  «  Boni  praedicatores  prius  propria 
crimina  flelibus  curent;  et  tunc,  quae  aho- 
rum  sunt  punienda ,  denuntient  :  et  ante- 
quam  verba  exhorlationis  insonent ,  omne 
quod  locuturi  sunt  operibus  clament.  »  Isi- 
dorus ,  de  Summo  Bono  '^ : «  Tam  vita  quam 
doctrina  clarere  debet  ecclesiasticus  doctor. 
Nam  doctrina  sine  vita  arrogantem  reddit ; 
vita  sine  doctrina  inntilein  facit.  »  Idem  "  : 
«  Unusquisque  doctor,  et  bonae  actionis,  et 
bonae  praedicationis  habere  debet  studium  : 
nam  alterum  sine  altero  non  facit  perfectum. » 
Joannes  Chrysostomus ,  in  Sermonibus  '' : 
«  Adjicit  doctrinae  auctoritatem  bona  vita 
doctoris.  »  Ambrosius,  de  0//icm  "  : «  Vir 
justus  dictis  et  rebus  probatur :  nam  si  exer- 
citatus  sit  sermonibus ,  desidiosus  in  operi- 
bus,  prudentiam  suam  factis  repellit. »  Hie- 
ronymus,  in  Epistola  :  «  Piius  faciamus,  et 
post  doceamus,  ne  doctrinae  auctoritas  cassis 
sermonibus  destruatur.  »  Augustinus ,  de 
Confessionibus  " : «  Surgunt  indocti  et  rapiunt 
ccelum  ;  et  nos  cum  doctrinis  nostris  sine 
corde ,  ecce  ubi  volutamur  in  carne  et  san- 
guine?  »  Bei'nardus,  in  Sermone  '"  :  «  Est 
tantum  lucere ,  vanum ;  tantum  ai'dere ,  pa- 
rum;  ardere  et  lucere,  perfectum.  » 

'*  Greg.,  Moral.,  lib.  VI,  c.  xvi,  post  med.  —  "  Id., 
Pastoral.,  p.  II,  c.  iii,  non  longe  a  princ.  —  "  Ibid., 
c.  VI ,  in  fin.  —  '^  Isid.,  de  Stxm.  Bon.,  lib.  ill , 
c.  XXXVI,  sent.  1.  —  '"  Ibid.,  sent.  3.  —  '"  Cbrysost., 
de  Erttdit.  diicipt.,  bom.,  post  med.  —  "  A.mbros. , 
de  Of/ic,  lib.  II,  c.  ii.  —  "  Aug.,  Confess.,  lib.  VIII, 
c.  vui.  —  =»  Bern. ,  ih  Nativ.  S.Joan.,  germ.  ante 
med. 


DE  GRATIOSIS. 


225 


CAPUT    XLVI. 

Le  Exmplo. 

Gregorius ,  in  Moralibus  '  :  «  Multi  in  te- 
nebris  vitae  praesentis ,  dum  superiora  de  se 
exempla  exhibent,  astrorum  more  nobis  de- 
super  lucent.  »  Idem  ^  :  «  Qui  plenissime  in- 
telligere  appetit  qualis  est^,  tales  nimirum 
debet  conspicere ,  qualis  non  est :  ut  ex  bo- 
norum  forma  metiatur,  quantum  ipse  deserto 
bono  deformis  est.  »  Idem  ^  :  «  Qui  vitam 
praecedentium  patrum  conspiclt ,  quid  in  se 
gemerc  debeat ,  subtilius  agnoscit.  « Idem  : 
«Saepecumuos, »  etc.,supra,  deVerecuncUa*. 
Idem ,  in  Dialogis  ^ :  «  Nunquam  peccatores 
ad  lamentum  pcenitentiae  redirent,  si  nulla 
essent  bonorum  exempla ,  quae  eorum  men- 
tem  traherent.  »  Idem,  in  Homiliis  '  :  «  De 
bono  opere  proximis  prsebeamus  exemplum, 
et  tamen  per  intentionem ,  qua  Deo  soli  pla- 
cere  quaerimus,  semper  optemus  secretum. » 
Idem '  :  «  Ad  amorem  Dei  et  proximi  ple- 
rumque  corda  audientium  plus  exempla, 
quam  verba  excitant.  »  Idem  :  «  Qui  sancto 
viro,  »  etc,  supra,  de  Societate  *.  Isidorus, 
de  SummoBono^  :  aProptereavirtutessauc- 
torum  ad  exemplum  nostrum  Deus  propo- 
suit ,  ut  quanto  de  imitatione  eorum  conferri 
possunt  nobis  justitiae  praemia,  tanto  de  per- 
severantia  mali  sint  graviora  tormenta.  » 
Idem  '"  : «  Reprobi  non  attendunt  documenta 
beatorum,  quae  imitentur  ad  melius;  sed 
proponunt  sibi  exempla  pravorum ,  qnae  ad 
suoruni  morum  perversitatem  imitantur  in 
pejus.»  Ambrosius,  super  Lucam  "  :  «Unius 
exemplo  plurimi  corriguatur.  »  Idem,  de 
Patriarchis  '^  :  «  Sanctorum  vita  caeteris 
uorma  vivendi  est.  »  Idem,  deOfficiis:  «  Sit     mus,  slc  plerumque,  si  laudibus  famae  nos- 


nobisvitamajorumdisciplinaespeculum,non 
calliditatis  commentarium.  »  Bernardus  ,  in 
Sermonibus  "  :  «  Sermo  vivus  et  efficax 
exemplum  est  operis,  facile  faciens  suadibile 
quod  dicitur,  dum  monstratur  factibile  quod 
suadetur.  »  Idem  '*  :«  Nullum  consilium  me- 
lius  arbitror,  quam  si  exemplo  tuo  fratrem 
docere  studeas  quae  oporteat  ,  qua^  non 
oporteat  fleri ;  provocans  eum  ad  meliora , 
et  consulens  ei  non  verbo  neque  lingiia,  sed 
opere  et  veritate.  »  Seneca,  in  Epistola  '^  : 
«  Instruenda  est  vita  exemphs  illustribus.  » 

CAPUT   XLVII. 

De  Fama. 

Gregorius ,  in  Registro  '^ : «  Quidquid  gra- 
vare  potest  aut  opinionem  tuam,  aut  ani- 
mam ,  oninino  refugias  ,  et  te  committere 
illud,  nuUius  suasione  conseutias.  »  Idem  : 
«  Ejus,  quem  videre  me  non  licet,  bona  me 
pascit  opinio.  »  Idem,  iu  Moralibus  "  :  «  Fa- 
ma  a  bono  opere  vires  accipit ,  et  favoris 
gratiam  quasi  claritatis  lumen  aspergit.  » 
Idem  "  :  «  Dum  de  aliena  vita  lux  laudis 
emicat,  alios  ad  exercenda  bona  opera  illus- 
trat.  Cumque  illius  opinio  clara  cognosci- 
tur,  huic  quasi  pergenti  in  itinere  exempli 
lumen  praebetur.  »  Idem '" : «  Nonnmiquam 
etiam  sancli  viri  de  bona  sua  opinione  gau- 
dent ,  cum  per  hanc  ad  meliora  proflcere , 
audientes,  pensant.  »  Idem -^  :  «  Laus  sua 
justos  cruciat,  iniquos  exaltat.  Sed  justos, 
dum  cruciat,  purgat;  iniquos  ,  dum  laetifi- 
cat,  reprobos  monstrat.  »  Idem  "  :«  Virtutes 
proficientium  in  notitia  caeterorum  homi- 
num,  quasi  suavitale  fragraut  odorum.  » 
Idem  -*  :«  Sicut  ex  aliena  opinione  proiici- 


'  Rreg.,  Moral.,  lib.  IV,  c.  .\xii,  ciica  med.  — 
'  Ibid.,  lib.  IV,  c.  vi,  ante  med  —  '  Ibid.,  lib.  IX, 
C  XXXV,  in  Hn.  —  *  Vid.  sup.,  c.  iv,  p.  186.  — 
»  Greg.,  Dialog.,  Ub.  111,  c.  xxxvii,  in  flu.  —  «  Id., 
in  Evang.,  hom.  xi ,  non  longe  a  priuc.  —  '  Ibid., 
hom.  xxxix,  post  med.  —  '  Vid.  sup.,  c.  xxii,  p.  195. 
—  '  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lib.  II,  c.  xi,  sent.  5.  — 
'•  Ibid.,  sent.  2.  —  "  Xvciivoi.,  in  Luc.,  vii,  Ub.  V.— 

TOM.   VU. 


'  2  Id.,  de  Joseph  Patnarch.,  n.  1.— "Bern.,  de  S.  Bened. 
ab/j.,  Annn.,  circamed. —  '*  id. , de  Adv.  Dom.,  serm.  iii, 
post  med.  —  '»  Senec,  epist.  lxxxiii,  aute  med.  — 
"^  Giei;.,  ad  Januur.  Calarit.,  lib.  VII,  p.  II,  e|]ist.  li, 
col.  1310.—  "  Id  ,  Moral. ,\ih.  X.\II,  c.  v,  ante  med. 
—  "  Ibid.  —  "  Ibid.,  postmed.  —  "  Ihid.,  Kb.  XXVI 
c.  111,  pust  med.  —  ^i  Ibid.,  lib.  XXXV,  c.  xiii,  auta 
med.  —  '=  Ibid.,  lib.  XXII,  c.  v,  ante  med. 

15 


226 


PHARETR^  LIB.  IV. 


trse  inteudimus,  a  viiiule  vacuamur.  »  Au- 
gustinus ,  de  Moribus  et  vita  Clericonm ' : 
«  Qui  nos  amant,  quaerunt  quid  laudeut  in 
nobis;  qui  autem  nos  odiunt,  detrahunt 
nobis.  Nos  autem  in  medio  constituti,  ad- 
juvante  Domino  Deo  nostro,  et  vitam  nos- 
tram  et  famam  sic  custodire  debemus ,  ut 
non  erubescant  detractoribus  laudatores.  » 
Idem ,  de  Viduitale  ' :  «  In  omnibus  spiri- 
talibus  deliciis,  quibus  fiuuntur  inuuptae , 
sancta  earum  conversatio  cauta  etiam  debet 
esse,  ne  forte  cum  mala  vita  non  sit  per 
lasciviam,  mala  sit  famaper  negligentiam.  » 
Idem  '  :  «  Nobis  est  necessaria  vita  nostra , 
aliis  fama  nostra ;  et  utique  quod  aliis  minis- 
tramus  misericorditer  ad  salutem,  ad  nos- 
tram  quoque  redundat  utilitatem.  »  Idem  : 
«  Multo  misericordius  ,  »  etc,  supra,  de 
Doc^rma Mlieronymus  in  epistola^ :  «Multa 
iu  utramque  partem  crebro  fama  mentitur, 
et  tam  de  bouis  mala ,  quam  de  malis  bona 
falsorum  ore  concelebrat.  »  Idem  '  :  «  Ca- 
veto  omnes  suspiciones,  et  quidquid  proba- 
biliter  fmgi  potest,  ne  fingatur,  ante  de- 
vita.»  Idem  ■"  :  «  Fuge  personas,  iu  quibus 
potest  malae  conversationis  esse  suspicio ; 
nec  paratum  habeas  illud  de  trivio  :  Sufficit 
mihi  conscientia  mea :  non  curo ,  quid  de 
me  loquantur  homines.  Et  certe  Apostolus 
providebat  bona,  non  solum  coram  Deo,  sed 
etiam  coram  hominibus,  ne  per  illum  no- 
men  Dei  blasphemaretur  in  gentibus.  » 
Idem  '  :  «  Teneraresin  feminis  fama  pudici- 
tiae  est :  quasi  flos  pulcherrimus  cito  ad  le- 
vem  marcescit  auram  ,  levique  flatu  cor- 
rumpitur.  »  Bernardus ,  swper  Cantica  ' : 
«  Validos  et  constantes  r.ecesse  est  esse  eos, 
qui  super  alios  ordinantur,  nec  non  et  lon- 
ganimes  in  spe ,  atque  ad  superna  verticem 
menlis  altollentes ,  qui  et  bonum  fidei  suae , 
et  conversationis  ubique  odorem  spargentes, 

'  Aug.,  serm.  Liil  ud  Frat.  in  erem.,  al.  CCCLVI, 
n.  1.  —  *  Id.,  de  Bon.  Viduit.,  c.  xxil.—  *  Ibid.,  paulo 
jiost.  —  '  Vid.  sup.,  c.  XXXIV,  p.  208.  —  ^  Hieron.,  ad 
liuffin.,  episl.  cxxxi,  in  princ.  —  '  Id.,  ad  Nepotian., 
epist.  II,  ante  med.  —  '  Id.,  ad  Ageruch.,  epist.  xi, 
ultra  med.  —  •  Id.,  ad  Salv.,  epist.  ix,  post  mcd.  — 


dicere  cum  Aposlolo  possiut '"  :  Christi  bo- 
nus  odor  sumus  Beo  in  omniloco.  Idem": 
«  Erit  quidem  virtus  contenta  candore  con- 
scientiae ,  ubi  sequi  non  poterit  odor  famae : 
cffiterum  odor  famse  nec  excusare  sufficiet 
vitium  conscientiae  decoloris  :  providebit  ta- 
men  semper ,  quantum  in  se  est,  homo  vir- 
tutis  bona,  non  tantum  coram  Deo,  sed  co- 
ram  hominibus,  ut  vere  sit  lilium.  »  Idem  : 
«Sufficit,  »  etc,  supra,  de  Tranquillitate '* . 
Idem,  de  Consideratione  "  ;  « Interest  tuae 
perfectionis ,  et  malas  res,  et  malas  pariter 
species  devitare  :  in  altero  conscientiae ,  in 
altero  famae  consulis.  »  Idem  "  :  «  Esto  fortis 
in  fide,  decorus  in  gloria,  et  probasti  teimi- 
tatorem  Dei.  Fortitudo  tua  fides  conscientiae 
est ;  et  decor  tuus  splendor  bonae  opinionis 
est.  » 

CAPUT    XLVIII. 

De  Adversitate. 

Gregorius ,  in  Registro  "  :  «  Pcena  prae- 
sens  si  afflicti  animum  convertit ,  fiuis  est 
culpae  praecedentis ;  si  eum  ad  timorem  Do- 
mini  minime  convertit ,  initium  est  poenae 
sequentis.  »  Idem  "  : «  Inter  flagella  positos 
flagellis  digna  committere,  contra  ferien- 
tem  est  specialiter  superbire,  et  saevientis 
acrius  iracundiam  provocare.  »  Idem  "  : 
«  Adversitas,  quae  bonis  votis  objicitur,  pro- 
batio  virtiitis  est ,  non  indicium  reprobatio- 
nis.  »  Idem  "  :  «  In  oninipotenti  Deo  tunc 
cerla  fiducia  est,  quando  pro  bono  opere , 
adversitatis  aliquid  in  hoc  mundo  recipitur, 
ut  piena  merces  in  aeterna  retributione  ser- 
vetur.  »  Idem  "  :  «  Ipsa  malorum  societas 
purgatio  bonorum  est.  »  Idem  :  «  Dubium 

"  Beri).,  in  Cant.,  serm.  XLVi,  uon  longe  a  princ.  — 
"  II  Cor.,  11,  15.  —  "  Ibid.,  serm.  Lxxi,  circa  princ. 
—  "  Vid.  sup.,  c.  II,  p.  174.  —  "  Bern.,  de  Consid., 
lib.  III ,  post  med.  —  "  Ibid.,  paulo  post.  —  '»  Greg., 
ad  Venant.  Syrac.,  lib.  IX,  epist.  xxv,  col.  1443.  — 
"  Id.,  ad  Dotninic.  Carthag.,  lib.  VIII,  epist.  SLi, 
col.  14t7.  —  ''  Id.,  ad  Reccared.  reg.,  lib.  VII,  p.  II, 
epist.  cxxvii,  col.  1389.  —  "  Id.,  ad  T/ieoct.,  lib.  IX, 
epist.   xxxix,  col.   1454.  —  '»  Ibid. 


DE  GRATIOSIS. 
supra,  de  Discordia,  libro      vero  erudiunt.  »  Bernardus 


227 


non  est ,  »  etc 
III '.  Idem,  in  Moralibus  -  :  «  Sicut  aromata 
fragrantiam  suam ,  non  uisi  cum  incendun- 
tur,  expandunt;  ita  sancti  viri  omne,  quod 
virtutibus  redolet ,  in  tribulatione  innoies- 
cunt.  »  Idem  ^ :  »  Flagella  bonorum  ,  aut 
vitia  perpetrata  purgant ,  aut  quae  poterant 
perpetrari  futura  devitant.  »  Idem  ' :  «  Cum 
perversum  quemquam  Deus  omnipotens 
percutit,  et  condolendum  est  miseriae  per- 
euntis,  et  congaudendum  justitiae  judicis.  » 
Idem  *  :  «  Electi  uniuscujusque  mens  tribus 
vicibus,  id  est  vel  labore  conversionis ,  vel 
tentalione  probationis,  vel  formidine  solu- 
tionis  atteritur,  atqne  ipsa  attritione  pur- 
gata  liberatur.  »  Idem " :  «  Pcena  interrogat, 
si  quietus  quis  veraciter  amat.  »  Idem  plura 
supra,  de  Certamine  '.  .Joannes  Chrj'sosto- 
mus,  in  Sermonibus  :  «  Sicut  pluvia  in  ter- 
ram  descendens  elevat  semina,  sic  et  tribu- 
latio  animam  intrans,  erigit  desiderium.  » 
Idem  :  a  Qui  adversatur  ,  virtutem  suam 
destruit,  nobis  vero  per  patientiam  coronas 
operabitur.  «  Augustinus ,  de  Pastoribus  ' : 
«  Si  exceptus  es  a  passione  flagellorum , 
exceptns  es  a  numero  filiorum.  »  Idem  ,  in 
epistola  *  :  «  Terror  temporalium  potesta- 
tum  ,  quando  veritatem  oppugnat,  justis 
fortibus  gloriosa  probatio  est ,  inflrmis  pe- 
riculosa  tentatio.  »  Idem,  super  Genesim  ad 
KWeram  :«Ipse  sibi  homo  in  teutationibus  (a) 
certius  innotescit ;  et  juste  salus  illa  perpe- 
tua ,  quae  lurpiter  amissa  est  per  volupta- 
tem,  fortiter  recipitur  per  dolorem.  »  Isido- 
rus ,  in  Synonymis  '"  :  «  Adversa  corporis 
animae  remedia  sunt  :  aegritudo  carnem 
vulnerat ,  mentem  curat :  languor  enim  vi- 
tia  excoquit,  languor  vires  libidinis  fran- 
git.  »  Idem,  de  Summo  Bono  "  :«  Viri  sancti 
plus  formidant  prospera ,  quam  adversa  ; 
quia  Dei  servos  prospera  dejiciunt,  adversa 

>  Vid.  sup.,  Ub.  111,  c.  XXII,  p.  148.—  ^  Greg.,  Praef. 
in  Expos.  Job,  c.  11.  —  '  Ibid.,  Ub.  XVl,  c.  xix.  — 
*  Ibid  ,  lib.  XXll,  c.  VI,  post  med.—  »  Ibid.,  Ub.  XXIV, 
c.  VII,  longe  post  med.  —  '  Id.,  Praef.  in  Expos. 
Job,  c.  111.—  '  Vid.  sup.,  c.  XI,  p.  181-182.—  '  Aug.,  de 
Pattor.,  c.  V.  —   '  Id.,   ad   Vincenl.,   epist.   iLViii, 


super  Qui  ha- 
bitat  ''^ : «  Bonum  mihi ,  Domine ,  tribulari , 
dummodo  ipse  sis  mecum ,  quam  regnare 
sine  te,  epulari  sine  te,  sine  te  gloriari.  Bo- 
num  mihi  in  tribulatione  magis  amplecti 
te,  in  camino  habere  te  mecum,  quam  esse 
sine  te  vel  in  coelo.  Quid  enim  "  milii  est  in 
coelo,  et  a  te  quid  volui  super  terram? » Idem, 
super  Cantica  :  «  In  petra,  »  etc,  infra,  de 
Martyrio  ". 

CAPUT   XLIX. 

De  Martyrio. 

Gregorius ,  in  Registro  "  ;  «  Sicut  beatus 
Cyprianus  ait,  martyrem  non  facit  pcena, 
sed  causa.  »  Idem  ,  in  Homiliis  '«  :  «  Mori  a 
persequente ,  martyrium  in  aperio  opere 
est ;  ferre  vero  contumeUas ,  et  odientem  di- 
hgere,  martyriimi  est  in  occulta  cogitatio- 
ne. »  Idem  "  : «  Habetpax  nostra  martyrium 
suum ;  quia  et  si  [b)  carnis  colla  ferro  non 
subdimus,  spirituali  tamen  gladio  camaha 
desideria  trucidamus.  »  Isidorus ,  in  Etymo- 
logiis  "  : «  Duo  sunt  genera  martyrii ,  unum 
in  aperta  passione ,  alterum  in  occulta  animi 
virtute.  Nam  multi  hostis  insidias  toleran- 
tes,  et  cunctis  carnalibus  desideriis  resis- 
tentes,  per  hoc  quod  se  omnipotenti  Deo  in 
corde  mactaverunt,  et  pacis  tempore  mar- 
tyres  facti  sunt.  »  Joannes  Chrysostomus  , 
in  Sermone  :  «  Habet  paupertas  martyrium 
suum ,  et  egestas  bene  tolerata  facit  marty- 
rium  :  sed  egestas  propter  Christum  ,  non 
propler  necessitatem.  »  Hieronymus,  in  Le- 
genda  sanctae  Paulae  "  :«  Non  solum  effusio 
sanguinis  in  confessione  martyrium  reputa- 
tur  ,  sed  devotae  quoque  mentis  servitus 

al.  xcili,  n.  20.  —  »0  hid.,  Symn.,  c.  vii,  ante  med. 

—  "  Id,  de  Sum.  Bon.,  Ub.  III,  c.  lxii,  seut.  2  — 
•'  Bem.,  in  Psal.  Qui  habitat,  post  med.  —  '^  Psal. 
Lxxii,  25.  —  "  Vid.  inf.,  cap.  seq.,  p.  228.  —  >'  Greg., 
ad  Evisc.  Hibern.,  lib.  II,  p.  I,  epist.  xxsvi,  col.  109i.' 

—  ■«  Id.,  in  Evang.,  hom.  xxxv,  circa  med.  —  "  Ibid. 
hom.  iii,  in  fin.  —  "  Isid.,  Etymol.,  lib.  VII,  c.  xi! 

—  "  Uieron.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxvn,  versus  fin. 

(a)  C(Bt.  edit.  intentionibus.  —  (6j  Ccet.  edit.  et  sic 


328 

quotidianum  raartyrium  esl.  »  Idem' :  «Haec 
est  sola  digna  retributio,  cum  sanguis  san- 
guine  compensatur  ,  et  redempti  cruore 
Chrisli  pro  Redemptore  libenler  occumbi- 
mus.  Quis  sanctorum  sine  certamine»,  etc, 
supra,  dc  Certamine  '.  Augustiuus,  de  Ci- 
vitate  Dei  »  :  «  Quicumque,  etiam  non  per- 
cepto  regencrationis  lavacro ,  pro  Cliristi 
confessione  morluntur  ,  tantum  eis  valet  ad 
dimittenda  peccata ,  quantura  si  abluerentur 
sacro  fonte  baptismatis.  »  Idem  * :  «  Quanto 
erit  acrior  impetus  belli ,  tanto  niajor  gloria 
non  cedeuti ,  tanto  densior  corona  marty- 
rii.  »  Bernardus ,  swper  Cantica  ^  :  «  Stat 
martyr  tripudians  el  triumphans ,  toto  hcet 
lacero  corpore,  el  rimante  latera  lerro,  nou 
modo  fert  fortiter,  sed  alacriter  sacrum  e 
carne  sua  circumspicit  ebullire  sanguinem. 
(Jbi  ergo  tunc  anima  martyris.^  Nempe  iu 
tuto,  nempe  in  petra,  nempe  in  visceribus 
Jesu.  »  Idem  °  :  «  lu  petra  habitans  ,  quid 
mirura  si  in  modum  petra?  duruerit?  Sed 
neque  hoc  miruni,  si  exul  a  corpore  dolores 
non  scntiat  corporis :  ueque  hoc  facit  stu- 
por,  sed  amor.  Subniiltilur  enim  sensus, 
non  amittitur  :  non  deest  dolor,  sed  contem- 
nitur.  »  Idem ,  iu  Sermonibm  ' :  «  Est  mar- 
tyrii  genus ,  et  effusio  qusdam  sanguinis 
in  quotidiana  corporis  afflictione  :  est  etiam 
baptismus  aliquis  iu  compunclione  cordis, 
et  lacrymarum  assiduilate.  Sic  quippe  iu- 
lirmis  et  pusillis  corde  necesse  est,  ut  quem 
semel  ponere  pro  Christo  non  sufflciunt, 
saltem  mitiori  quodam  ,  sed  diuturniori 
martyrio  sanguineni  fundant :  sic  et  baptis- 
misacrnmentum,  quoniam  iterari  uon  licet 
his,  qui  saepius  ia  multis  olTendunt ,  fre- 
quentiori  ablutione  suppleri. » 

GAPUT  L. 

De  Gloria. 

Gregorius,  in  Moralibus '  :  «  Quia  iu  hac 

vita  nobis  est  discretio  operum,  erit  in  illa 

I   Hieroa.,    od    Eusloch.,   epist.    xxn,   versus  fln. 


PFARETRiE  LIB.  lY 

proculdubio  discretio  dignitatum  :  ut  secun- 
dnm  quod  hic  alius  aHum  merito  superat , 
illic  alius  alium  retributione  transcendat.  d 
Idem ,  super  illud  Job'  :  Donec  impleatur 
risu  os  tuum ,  etc.  "  :  «  In  illa  aeterna  patria 
cum  justorum  mens  in  exultationem  rapitur, 
lingua  in  canticum  laudis  elevatur.»  Idem  " : 
«  Ibi  uniuscujusque  mentem  ab  alterius  ocu- 
lis  membrorum  corpulentia  non  abscondet ; 
sed  patebit  animus  ,  patebit  corporahhus 
oculis  ipsa  corporis  harmonia,  sicque  uuus- 
quisque  tunc  erit  conspicabilis  alteri,  sicut 
nunc  esse  non  potest  conspicabilis  sibi. » 
Idem  '^  :«  Sicut  hi,  qui  adhuc  viveutes  sunt, 
mortuorum  animas  quo  loco  habeantur, 
ignorant  ;  ita  mortui  vitam  in  carne  viven- 
tium  post  eos,  qualiter  disponatur,  nes- 
ciunt.  Quia  et  vita  spirilus  longe  est  a  vita 
carnis  :  et  sicut  corporea ,  atque  incorporea, 
diversa  sunt   genere  ,  ita  etiam  distincta 


coguitione.  Quod  tamen  de  animabus  sanc- 
tis  sentiendum  non  est,  quia  qua;  intus  om- 
nipotentis  Dei  charitatem  vident ,  nullo 
modo  credendum  est ,  quia  sit  foris  ahquid, 
quod  ignorent. »  Idem  " :  «  Quando  ad  ipsum 
fontem  vitaj  venerimus,  erit  uobis  delecta- 
biUter  impressa  sitis  simul ,  atque  satietas. 
Sed  longe  aberit  a  siti  necessitas,  longe  a 
satietate  fastidiuni :  quia  et  sitientes  satia- 
bimur,  et  satiati  sitiemus.  »  Idem  '*  :  «  M- 
terna  conlemplatione  agitur,  ut  omnipotens 
Deus,  quo  magis  visus  fuerit,  eo  magis  di- 
hgatur.  »  Idera  "  :  «  In  illa  resurrectiouis 
gloria ,  erit  corpus  nostrum  subtile  quidem 
per  effectum  spirituahs  potentiae ,  sed  pal- 
pabile  per  veritatera  naturae.  »  Idem,  in 
Homiliis :  «  Credendum  est ,  quod  ante  re- 
tributionem  extremi  judicii,  injusti  in  requie 

—  ^  Vid.  sup.,  c.  .XI,  p.  182.  —  '  Aug.,  de  Civit.  Dei, 
Ub.  XIII,  c.  vri,  in  princ.  —  *  Ibid.,  lib.  XX,  c.  xill, 
circa  med.  —  '  Bern.,  in  Cant.,  serm.  LXI,  posl  med. 

—  '  Ibid.,  couseq.  —  ''  Id.,  /n  diem  S.  Pasch.,  serm.  I, 
post  med.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xxsi,  ante 
med.  —  s  Job,  viii,  21.  —  '»  Greg.,  Moral.,  lib.  VIII, 
c.  XXXI.  —  ' '  Ibid.,  lib.  XVIII,  c.  xxvu,  ante  med.  — 
'*  Ibid.^  lib.  XII,  c.  iv,  statim  a  princ.  —  "  Ibid., 
lib.  I,  c.  xxviii,  post  med.  —  '*  Ibid.,  lib.  XXV,  c.  vii, 
ante  med.  —  "  Ibid.,  lib.  XIV,  c  xxix,  non  longe  a 
princ. 


DE  GR 

quosdani  justos  conspiciant,  ut  eos  videntes 
in  gaiidio ,  non  solum  de  suo  supplicio ,  sed 
de  eorum  bono  crucientur.  Justi  vero  in 
tormentis  semper  intuentur  injustos^  ut 
hinc  eorum  gaudium  crescat :  quia  malum 
conspiciunt  quod  misericorditer  evaserunt, 
tantoque  ereptori  suo  majores  gratias  refe- 
runt,  quanto  ipsi  perpeti,  si  essent  derelicti, 
vident  in  aliis  ,  quod  potuernnt.  »  Idein  ,  in 
Dialogis  :  «  Sicut  electos  beatitudo  laetificat, 
ita  credi  necesse  est,  quod  a  die  exitus  sui  ignis 
reprobos  exurat.  »  Augustinus ,  de  Civitate 
Bei '  :  «  Erit  illius  civitatis ,  et  una  in  oinni- 
bus,  et  inseparabilis  in  singulis,  voluntas  li- 
bera^  ab  omni  malo  liberata,  et  impleta  omni 
bono ,  fruens  indesinenter  seternorum  ju- 
cunditate  gaudioruui  ,  oblita  culparum  , 
oblita  pcenarum  :  nec  tamen  ideo  suae  libe- 
rationis  oblita ,  ut  liberatori  suo  non  sit 
grata.  Quantum  ergo  attinet  ad  scientiam 
rationalem,  memor  erit  praeteritorum  etiam 
malorum  suorum ;  quantum  autem  ad  ex- 
perientis  sensum ,  prorsus  immemor.  » 
Idem  • :  «  Pax  ecelestis  civitatis  ,  est  ordina- 
tissima  societas  fruendi  Deo ,  et  invicem  in 
Deo.  »  Idem '  :  «  Quanta  erit  illa  felicitas  , 
ubi  nullum  erit  malum ,  nuUum  latebit  bo- 
num  ?  Vacabitur  Dei  laudibus ,  qui  erit  om- 
nia  in  omnibus.  Nam  quid  aliud  agetur, 
ubi  neque  ulla  desidia  cessabitur,  neque 
ullaindigentialaborabitur?nescio.  »  Ideni*: 
a  Ipse  finis  erit  desideriorum  nostrorum , 
qui  sine  fide  videbitur ,  sine  fastidio  amabi- 
tur,  sine  fatigatione  laudabitur :  hoc  munus, 
hicaffectus,  hicactus  profecto  erit  omnibus, 
sicut  ipsa  vita  erit  communis.  »  Idem  : 
«  In  nobisipsis  imaginem  Dei  contuentes 
tangamus,  et  ad  illum  redeamus,  a  quo 
peccandorecesseramus.  Ibi  essenostrum  non 
habebit  mortem  ;  ibi  nosse  nostrum  non  ha- 
bebit  errorem  ;  ibi  amare  nostrum  non  ha- 
bebit  offensionem.  »  Idem  '  :  «  Absit  omnis 


.\TIOSIS.  229 

deformitas,  omnis  infirmitas,  omnis  tardi- 
tas,  omnisque  corruptio,  et  si  quid  aliud 
illud  non  decet  regnum ,  in  quo  resurrec- 
tionis  et  promissionis  filii  aequales  erunt  an- 
gelis  Dei ,  si  non  corpore,  n^n  aetate,  certe 
felicitale.  »  Idem «  :  «  Ita  Deus  erit  notus, 
atque  conspicuus,  ut  videatur  spiritu  a  sin- 
gulis  nobis  in  singulis  nobis ,  videatur  ab 
altero  iu  altero ;  videatur  in  seipso ;  videalur 
in  coelo  novo ,  et  in  terra  nova ,  atque  in 
omni  quae  tunc  fuerit  creatura ;  videatur  et 
per  corpora  in  omni  corpore,  quocumque 
fuerint  spiritualis  corporis  oculi  acie  perve- 
niente  directi  :  patebunt  eliam  cogitatioiies 
uostrae  invicem  nobis.  »  Idem ,  de  Trini- 
tate  ' :  «  Contemplatio  est  merces  fidei ,  cui 
mercedi  per  fidem  corda  mundantur,  sicut 
scriptum  est ' :  Mundans  (a)  fide  corda  eo- 
nm.  Idem  :  a  illudquodagit  justitia,  »  etc, 
supra ,  libro  II ,  de  qmtuor  Virtutibm  ». 
Idem,  de  Libero  Arbitrio '" :  «  Tanta  est  pul- 
chritudo  justitiae,  tantajucunditas  lucis  ceter- 
nae  ,  hoc  est  incommutabilis  veritalis  atque 
sapientiai ,  ut  etiamsi  non  liceret  in  ea  am- 
plius  vivere,  quam  unius  diei  mora,  prop- 
ter  hoc  solum,  innumerabiles  anni  hiij  us  vitae 
pleni  deliciis,  et  circumfluentiatemporaliuni 
bonorum,  recte  meritoque  contemnerentur. 
Non  enim  falso,  aut  parvo  affectu  dictum 
est"  :  Quoniam  melior  estdies  una  in  atriis 
tuis  super  millia.  »  Idem ,  in  Sermonibus : 
«Tunc  non  peccabimus  non  solum  factis,  sed 
nec  concupisceutiis  ,  cum  illam  faciem  vi- 
debimus,quaevincit  omnes  concupiscentias. 
Tam  enim  dulcis  est,  fratres  mei,  tam  pul- 
chra,  ut,  illa  visa,  nihil  aliud  possit  delec- 
tare  :  satietas  enim  erit  insatiabilis  :  nullum 
fastidiura :  semper  esuriemus,  semper  saturi 
erimus.  »  Idem ,  de  Conflictu  "  :  «  Recedat 
amor  praesentis  saeculi,  in  quo  omnes  sic  vivi- 
ficantur,  ut  deinceps  moriantur ;  etsuccedat 
amor  futuri  saeculi ,  in  quo  omnes  sic  vivi- 


'  Aug.,  lie  Civit.  Dei,  lib.  XX,  c.ixx.  —  =  Ibid., 
lib.  XIX,  c.  xm.  —  '  Ibid.,  lib.  XXU,c.  xxx.  —  '  Ibid. 
—  »  Ibid.,  c.  XX.  —  '  Ibid.,  c.  xxix.  —  '  Id.,  de 
Trimt.,  Ub.  l,  c.  vin.  —  '  Act.  Apost.,  xv,  9.  — '  Vid. 


sup.,  lib.  II,  c.  XXVI,  p.   9'i.  —  "  Aug.,  de  Lih.  Arb., 
lib.  III,  c.  XXV,  versus  fio.  —  "  fsal.  Lxxsni,  11.  — 
"  De  conflict.  vit.  et  virt.,  c.  xxvi,  inter  Op.  S.  Aug. 
Append.  toin.  Vl.  —  (a)  Vnlg.  Puri/icans. 


PHARETiyE  LIR.  IV. 


flcantur ,  ut  deinceps  non  moriantur  :  ubi 
nulla  adversitas  turbat,  nulla  necessitas  an- 
gustat ,  nulla  molestia  inquielat;  sed  peren- 
nis  laetitia  regnat.  »  Joannes  Chrysostomus, 
super  Joannem  :  »  Beati ,  et  ter  beati ,  et 
multoties  beati,  qui   beata  illa   potiuntur 
requie ;  quemadmodum  miseri ,  et  ter  mi- 
seri,  et  infmite  miseri,  qui  a  beatitudine  illa 
seipsos  abjiciunt,  »  Fulgentius,  in  Epistola : 
«  Sicut  per  speculum  vitreum  trina  nobis 
visio  administratur ,  qua  nosipsos ,  et  ipsum 
speculum ,  et  quidquid  praesens  adest  vide- 
mus ;  sic  per  speculum  divinse  charitatis ,  et 
ipsum  Deum,  ut  est,  videbimus,  quantum 
possibOe  erit  creaturae,  et  nosipsos,  et  om- 
nia  alia  ,  vera  et  certa  scientia  cognosce- 
mus.  »  Bernardus ,  super  Cantica  '  :  «  Qui 
replet  in  bonis  desiderium  anima? ,  et  ipse 
rationi  futurus  est  plenitudo  lucis ,  ipse  vo- 
luntati  plenitudo  pacis,  ipse  memoriae  con- 
tinuatio  aeternitatis.  »  Idem  = :  «  Quare  tris- 
tis  es  anima  mea,etquare  conturbas  me? 
Spera  in  Deo,  quoniam  adhuc  confitebor 
illi,  cum  error  videUcet  a  ratione,  a  volun- 
tate  dolor,  atque  a  memoria  timor  omnis 
recesserit ;  et  successerit  illa ,  quam  spera- 
mus,  mira  serenitas ,  plena  suavitas,  seterna 
securitas.  »  Idem,  in  Sermonibus  ^ :  «Quem- 
admodum  circa  rationale  nostrum,  etscien- 
tia  et  ignorantia  constat  tanquam  habitus 
et  privatio,  sic  et  circa  concupiscibile ,  et 
desiderium ,  et  contemptus ;  et  circa  id  quod 
dicitur  irascibile ,  et  laetitia  pariter,  et  ira 
versatur.  Implebit  ergo  Deus  rationale  nos- 
trum   luce  sapientiae  ,  ita  ut  penitus  nobis 
nihil  desit  in  ulla  scientia ;  implebit  concu- 
piscibile  nostrum  fonte  justitiae,  ut  omnino 
desideremus  eam ,  et  ea  penitus  repleamur, 
sicut  scriplum  est  *  :  Beaii  qui  esuriunt  et 
sitiunt  injustitiam,  quoniam  ipsi  satura- 
buntur  :  per  quam  justitiam  quidquid  res- 
puere  debet  anima  ,  respuet;  et  quidquid 
concupiscere ,  concupiscet ;  et  ex  his  omni- 


bus  magis  appetet ,  quod  magis  fuerit  appe- 
tendum.  Jam  vero  quod  dicitur  in  nobis 
irascibile,  cum  repleverit  illud  Deus,  per- 
fecta  erit  in  nobis  tranquilhtas  ,  et  in  sum- 
mam  jucunditatem  atque  laetitiam  replebi- 
mur  pace  divina.  »  Idem  »  :  Sicut  replebit 
animas  nostras  Deus,  cum  fuerit  perfecta  in 
eisscientia,  perfecta  justitia,  perfecta  laeti- 
tia  ;  sic  replebitur  majestate   ejus  omnis 
terra  nostra,  cum  fuerit  corpus  immortale, 
agile  ,  impassibile  ,  configuratum  denique 
corpori  claritatis  suae.  »  Idem  :  «  iEterna 
omnium  beatorum  solemnitas  est  facie  ad 
faciem  Deum  intueri,  ejus  dulcedine  sine 
fastidio  satiari  ;  ut  quem  semper  habent, 
semper  habere  vehnt ,  ac  ejus  visione  sine 
defectu  perfrui.  »  Anselmus,  de  Similitudi- 
nibus "  :  «  Partes  beatitudinis  sunt  pulchri- 
tudo,  agilitas  ,  fortitudo,  libertas,  sanitas, 
voluptas,  longaevitas,  sapientia,  amicitia , 
concordia ,  honor ,  potestas ,  securitas  ,  et 
"  gaudium.  Ista,  ut  aestimo,  sunt  quae  prop- 
ter  se ,  et  propter  quae  aha  quaeque  ab  ho- 
minibus  appetuntur.  Et  ita  notandum ,  quod 
septem  priores  beatitudinis  partes  ad  corpo- 
ris  beatitudinem ,  septemque  posteriores  ad 
animam  pertinent.  »  Idem  '  :  «  In  illa  vita 
pulchritudo  justorum  Solis  pulchritudini , 
qui  septemplieiter  quam  modo  sit  splendi- 
dior  erit,  adaequabitur.  »  Idem '  :  «  Veloci- 
tas  nos  tanta  concomitabitur,  ut  ipsis  angeUs 
Dei  aeque  celeres  simus,  qui  a  coelo  ad  ter- 
ras,  et  e  converso,  dicto  citius  dilabuntur.  » 
Idem  '  :  B  In  futuro  sic  justus  fortis  erit,  ut 
etiam ,  si  veht ,  terram  commovere  possit ; 
et  sic  e  converso  injustus  imbecilhs,  ut  nec 
etiam  vermes  amovere  queat  ab  oculis  suis.  » 
Idem  '"  :«  Gaudiura  erit  justo,  intus  et  ex- 
tra,  gaudium  sursum  atque  deorsum,  gau- 
dium  circumcirca  ,  ubique  gaudium  ple- 
num.  »  Idem  ":  «  Tunc  justi  scient  cuncta 
quae  Deus  facit  scienda,  tam  ea  quae  prae- 
terita ,  quam  ea  quae  postmodum  sunt.  Ibi 


'  Bem.,  in  Cant.,  serm.  XI,  post  med.  —  '  Ibid., 
posl  pauca.  —  '  Id.,  in  fest.  omn.  Sanct.,  serm.  iv, 
post  med.  —  '  Matth.,  v,  6.  —  '  Bern.,  serm.  cil.. 


propp  fin.  —  '  Anselm.,  de  Similit.,  c.  XLviit.  — 
'  Ibid.,  c.  L.  —  8  Ibid.,  c.  u.  —  '  Ebid.,  c.  lii.  — 
"  Ibid.,  c.  Lxxi.—  "  Ibid.,  c.  lix. 


DE  GRATIOSIS.  231 

a  singulis  omnes,  ibi  ab  omnibus  singuli  omnino  fias  et  amens.  »  Idem  •  :  « In  illa 

cognoscentur  ;  nec  quemquam  omnlno  la-  vita  si  bonus  fuerit,  nihil  patielur  quod  no- 

tebit,qua  patria,  qua  gente,  qua  stirpe,  lit ,  sed  agere  permitteiur  quodcumque  vo- 

quis  editus  fuerit ,  vel  quid  etiam  in  vita  sua  luerit ;  si  vero  fuerit  malus ,  ad  omnia,  quae 

fecerit.  Si  autem  fueris  malus,  vera  omnino  noluerit,  cogetur;  et  ab  omnibus,  quae  vo- 

sapientia  privatus,  tantis  urgeberis  dolori-  luerit,  prohibebitur.  » 

bus,  ut  non  solum  insipiens,  verum  etiam  '  Anseim.,  de  SimiUt.,  c.  uii. 


DECLARATIO 


TERMINORUM    THEOLOGIiE 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit,  Vatic.) 

Ciim  omnis  doctrina,  iil  sancius  Aufi;ustinus  inqiiit  ,  de  Doctrina  Christiana  lib.  I , 
cap.  1,  vel  rerum  ,  vel  signoi*um  sit,  resque  per  signa  discantur ;  cumque,  ut  ibidem 
asserit ,  lib.  II  ,  cap.  in  ,  signorum  ,  quibus  inter  se  homines  sua  sensa  communicant, 
qusedam  pertineant  ad  oculorum  sensnm  ,  pleraque  ad  aurium  ,  paucissima  ad  caeteros 
sensus  :  verba  inter  homines  prorsus  obtinuerunt  principatum  significandi  quaBcumque 
animo  concipiuntur,  si  ea  prodere  quisque  velit.  Vim  igitur  et  verborum  significatio- 
nem  in  unaquaque  scientia  pertractanda  nosse  oportere  ,  libro  de  Reprehensionibits 
Sophistarum ,  cap.  i ,  docuit  Aristoteles.  Ex  quibus  facile  colligitur ,  quantum  opuscu- 
him  hoc ,  quod  Declaratio  Terminoriim  Theolorjia  inscribitur ,  ad  ipsius  theologiae 
traclationem  afi^erat  utihlatis.  In  eo  enim  Auctor  dilucide  expHcat  terminos,  quibus  in 
praecipuis  theologicse  scientiae  materiis  professores  theologi  utuntur,  ne  ex  illorum 
ignoratione  quisquam  alhicinetur ,  vel  in  perniciosos  errores ,  quod  hac  de  causa 
plerisque  aliquando  contigit ,  prolabatur.  Quae  vero  hoc  opusculo  continentur  ,  fu- 
sius  in  Breviloquio  auctor  edisserit ,  ut  ibi  pro  cujusque  materise  ratione  manifeste 
apparet.  Adeo  ut  non  tam  Declaratio  Terminorum  Theologise  sit  iste  Tractatus , 
quam  Compendium  totius  Theologiae  compendiosissimum  ,  longeque  ipso  Breviloquio 
brevius. 


Diviua:  Omnipotens  Dcus ,  Pater,  Filius,  Spiritus 
personas.  ^jj„(.(^ys  ^  ynus  est  Deus  :  nam  in  unitate 
natuiae  numerali  est  realis  pluralitas  perso- 
narum  :  quarum  prima  ,  scilicet  Pater ,  a 
uuUo  est  producta ,  nec  producibilis;  nec 
genita,  nec  generabilis ;  nec  spirata  ,  nec 
soiiabiiis ;  uec  creata ,  nec  creabilis.  Se- 
cunda  persona,  scilicet  Filius,  est  geuita  a 
Patre  naturali  produclione,  naturah  fecun- 
ditate  iutellectus  per  memoriam.  Tertia  per- 
sona ,  scilicet  S[  iritus  sanctus ,  est  spirata  a 
Patre  et  Filio,  nou  genita,  nec  creala,  sicut 
'  C/-  Kdit.  Argent.,  an.  1495;  edit.  Vatic,  an.  loOti, 


divioi. 


uec  secunda  persona  est  creata,  nec  spirata 

Essentia  autem  divina  est  summe  una ,  id  Essenti» 
est ,  nullo  modo  divisibilis  in  plures  essen- 
tias.  Secundo  est  summe  simples ,  id  est , 
non  composita  ex  multis  rebus  distinctis  a 
se  invicem  re,  nec  componibilis  cum  rebus 
a  se.  re  distinctis ;  sed  quidquid  est  in  ea , 
propter  sui  infinitatein  est  una  res  cum  ea. 
Tertio  est  immensa ,  id  est ,  ipsa  per  seip- 
sam  est  praesens  omni  rei,  et  per  se  ipsam  (a) 

tom.  VI,  p.  1,  p.  209;  edit.  Lup;d.  au.  1647.   tom.  I, 
p.  209  ;  edit.  Ven.  an.   1754,  tom.  VI,  p.  I,  p.  9. 

(a)  Ctet.  edit.  persona  per  ipsam. 


TERMINORUM  THEOLOGI^. 


233 


operatur  in  omni  re,  et  manu  tenet, 
et  intelligit  omnia.  Quarto  est  setema,  id 
est,  non  inccepit,  nec  desinit ,  simul  et  se- 
mel  omnes  perfectiones  indivisibiliter  conti- 
net.  Quinto  est  incommutabilis ,  id  est ,  nec 
substantialiter,  nec  accidentaliter  mutabilis, 
nec  generabilis,  nec  corruptibilis ;  nec  ali- 
quo  modo  perfectibilis ,  vel  defectibilis.  Sexto 
est  necessaria ,  id  est ,  ipsa  non  potest  non 
esse ,  nec  aliquid  ab  eo  deficere ,  et  omnis 
sua  actio  est  ipsa  essentia ,  et  necessaria  , 
licet  terminus  actionis  divinae  ad  exlra  nou 
sit  necessarius.  Septimo  est  prima,  id  est 
radix  et  fundamentum  emanationum  et  per- 
sonalium  proprietatum  ,  et  omnino  prima 
entitas,  inter  omnia  etiam,  et  in  divinis,  et 
creaturis.  Octavo  in  ea  est  summa  fecundi- 
tas ,  id  est ,  memoria  perfecta  ad  producen- 
dum  personam  utramque.  Nam  memoria , 
quam  dicunt  intellectivam  ,  naturam  Dei 
dicit  cum  intellectu ,  quai  fecunda  est  res- 
pectu  Yerbi.  Sed  memoria  ,  quam  dicunt 
spirativam,  naturam  Dei  dicit  cum  volun- 
tate  ,  quae  est  fecunda  respectu  Spiritus 
saucti.  Nono  est  in  ea  summa  cbaritas,  id 
est  una  numero  voluutas  in  tribus  personis, 
et  per  consequens  eadem  volitio ,  et  volitum 
idem.  Decimo  est  in  ea  summa  liberalitas, 
id  est ,  communicabilitas  suae  essentiae  et 
omnis  infinitae  perfectionis  in  deitate  ipsis 
personis,  et  suae  bonitatis ,  et  influentiae  in 
creaturis  omuibus  rebus  productis.  Unde- 
cimo  est  in  ea  summa  aequalltas ,  id  est  per- 
fectio  Patris  non  est  major ,  nec  minor  per- 
fectione  Filii ,  similiter  et  Spiritus  sancti ; 
nec  Filius  est  perfectionis  majoris,  vel  mi- 
noris,  quam  Pater,  et  Spiritus  sanctus.  Idem 
dicendum  de  Spiritu  sancto  respectu  Patris 
et  Filii ;  nec  est  deitas  alia  in  Filio ,  et  Spi- 
ritu  sancto,  quam  in  Patre,  nec  e  converso ; 
nec  est  potestas  alia  in  Patre,  quam  in  Filio, 
et  Spiritu  sancto ,  nec  major ,  nec  minor. 
Nec  est  duratio  sive  aeternitas  major,  vel 
minor  in  Patre ,  quam  in  Filio ,  et  Spiritu 
sancto.  Duodecimo  est  iu  ea  summa  germa- 
nitas,  id  est,  natura;  et  essentiaeest  summa 


unitas,  scilicet  numeralis  in  tribus  perso- 
nis ;  similiter  et  talis  unitas  est  in  omni 
perfectione  essentiali  in  tribus  personis,  non 
autem  in  omni  proprietate  notionali.  Tertio- 
decimo,  est  in  ea  summa  conformitas,  id 
est ,  essentialium  proprietatum  summa  uni- 
tas  et  identitas,  et  nulla  diversitas ;  voluntatis 
concordia,  nuUa  discordia,  si  saltem  debet 
dici  concordia  ;  operationum  ad  creaturas 
indivisibilitas  ,  et  omnium  effectuum  simi- 
lis  producibilitas.  Quartodecimo  est  in  ea 
inseparabilitas,  id  est ,  personarum  simultas 
in  existendo,  et  ubique  praesentiam  exhi- 
bendo ,  et  omnia  operando. 
Emauationes  duae  sunt  in  divinis,  scilicet    0"°' 

.  ,  suntpro- 

generatio,  et  spu-atio.  Generatio  est  produc-  cessio- 
tio  substantifica  per  modum  naturae.  Spira-  posimJs, 
tio  est  productio  substantiflca  per  modum  ■•eiatio- 

*■  *■  nes,  et 

voluntatis.  Tres  hypostases ,  id  est  supposita  notiones 
vel  personae,  sunt  in  divinis,  scilicet  Pater,  nil. ' 
et  Filius ,  et  Spiritus  sanctus.  Sequuntur 
quatuor  relationes,  scilicet  paternitas,  filia- 
tio,  processio,  spiratio.  Sequuntur  etiam 
quinque  notiones  ,  scilicet  innascibilitas , 
paternitas,  filialio,  processio,  spiratio.  Pa- 
ternitas  est  generatio  activa  ;  flliatio ,  gene- 
ratio  passiva ;  processio  est  spiratio  passiva ; 
spiratio  est  spiratio  activa ;  inuascibilitas , 
est  proprietas  uobilitatis ,  scilicet  a  nuUo 
produci. 

Proprietas  personalis  est ,  qua  persona  Proprie- 
proprie  et  principaliter  innotescit.  Et  sunt   "/a", 
tres ,  scilicet  paternitas ,   filiatio  ,  spiratio  '''J^^^J' 
passiva.  Notio  est,  qua  persona  innotescit,    piex. 
ut  diitmguatur  ab  alia.  Innascibilitas  inno- 
tescit  Patrem  principaUter  per  modum  ne- 
gationis,  et  ex  consequenti  per  modum  po- 
sitionis,  id  est ,  fontalis  plenitudinis. 

FiUus  dicitur  hnago,  in  quantum  expressa  FUias. 
simiUtudo  Patris.  FUius  dicitur  Verbum ,  in 
quantum  est  simiUtudo  expressiva.  Filius  di- 
citur  Pilius ,  in  quantum  est  simUitudo  hy- 
postatica.  Secundo  Filius  dicitur  Imaqd  ,  ut 
similitudo  conformis.  Dicitur  Verbum,  ut  si- 
miUtudo  intellectualis.  Dicitur  Filius ,  ut  si- 
miUludo  couuaturaUs. 


234 


DECLARATIO 


SpiritDS 

saDctus. 


predica- 
meDta 

DOD    Siut 

iD  Deo. 


Esaentia 
diTina 
qnomo- 

do  essen. 

tia  et 

snbstan  - 

tia   dici- 

tnr. 

Oninque 
modi  di- 
cendi  in 
diviuis. 


Spiritus  sanctus  dicitur  Domm,  ut  datum 
voluntariuni  et  praecipuum.  Dicitur  Spiri- 
ti(S ,  ut  datum  voluntarium  et  primum.  Di- 
citur  Charitas  Patris  et  Filii,  ut  datum  hy- 
postasticum. 

Pra?dicamenta  quinque  uUima  non  sunt 
in  Deo ,  quia  pertinent  proprie  ad  corpora- 
lia.  Praedicamenta  quinque  ultima  attri- 
buuntur  Deo  figurative.  Praedicamentaquin- 
que  prima ,  seeundum  id  quod  est  comple- 
tionis  in  eis ,  sunt  in  Deo ,  et  reducuntur  ad 
duo  ,  scilicet  substantiam  ,  et  relationem. 
Ideo  dicuntur  duo  modi  praedicandi  in  divi- 
nis ,  scilicet  per  modum  substantiae  et  rela- 
tionis.  Praedicare  per  modum  substantiae, 
est  praedicare  de  omnibus  personis  simul,  et 
singillatim ,  et  singulariter.  Praedicare  vero 
secundum  relationem,  aut  est  non  dici  de 
omnibus,  aut  si  de  pluribus,  pluraliter  dici. 

Essentia  divina  dicitur  essentia ,  in  quan- 
tum  communicabilis  in  abstracto;  sed  dici- 
tur  substantia,  in  quantum  communicabilis 
in  concreto. 

Sunt  quinque  modi  dicendi,  simul  et  quae- 
rendi ,  in  divinis  :  quis,  ratione  personae  ; 
qui,  ratione  hypostasis ;  quce ,  ratione  no- 
tionis ;  quod ,  ratione  substantiae ;  quid  sive 
quo ,  ratione  essentiae. 

Habitare  Deum  in  nobis  ,  est  effectum 
spiritualem  causare  in  uobis ,  cum  accepta- 
tione  per  chaiitatem,  qua  Deus  nos  habet, 
et  habetur  a  nobis.  Tota  Trinitas  autem  in- 
habitat  in  homine.  Deum  apparere ,  est  in 
signo  sensibili  expresse  significari ,  ut  Spi- 
ritus  sanctus  apparuit  in  linguis  igneis  et 
columba.  Deum  descendere,  dicit  utmmque, 
scihcet  inhabitare ,  vel  apparere.  Deum 
mitti,  est  cum  utroque  praedicto  aeternaUter 
produci.  Beum  sedere  in  beatis,  est  glorifl- 
care  beatos. 

Appropriare  aliqua  personis  divinis ,  est 
ipsa  communia  omnibus  personis ,  ad  noti- 
tiam  propriorum  personahum  facientia^  aU- 
cui  personae  attribuere  :  ut  Patri  unitatem , 
aeternitatcm ,  principiationem  ,  omuipoten- 
tiam  ;  Fiiio  veritatem ,  speciem  ,  exempla- 


tionem ,  omniscientiam  ;  Spiritui  sancto  bo- 
nitatem,  usura,  finem  ,  voluntatem. 

TJnum,  est  ens  indivisum  in  se.  Yerum, 
est  ens  inteUigibile.  Bonum ,  est  ens  com- 
municabile. 

Deus  est  omnipotens ,  non  quod  possit  ac- 
tus  culpabiles ,  ut  mentiri ;  nec  actus  poena- 
les  in  se  recipere,  ut  timere ;  nec  corporales, 
ut  dormire;  nec  inconvenientes ,  ut  facere 
ahquem  majorem  se.  Est ,  inquam  ,  Deus 
perfecte,  vere^  et  proprie  omnipotens,  id 
est  potens  omnia  quae  sunt  alicujus  potentiae, 
et  potentiae  completae. 

Potentia  completa  est,  quae  non  potest  de- 
flcere ,  nec  succumbere ,  nec  indigere.  Po- 
tentia  incompleta ,  quae  potest  in  peccando 
deficere,  in  patiendo  succumbere ,  in  corpo- 
rali  actione  indigere.  Potentia  divina  est , 
quae  nec  est  de  nihilo ,  nec  sub  ahquo  ,  nec 
eget  aliquo,  nec  culpabiha  potest ,  nec  poe- 
naha ,  nec  materialia. 

Sapientia  Dei  est  iUa,  qua  Umpidissime 
Deus  cognoscit  omnia  bona ,  mala ,  praete- 
rita,  praesentia,  et  futura,  actualia ,  et  pos- 
sibiha  :  et  per  consequens ,  est  inflnita ,  et 
incomprehensibilis  nobis.  Sapientia  Dei  di- 
citur  scientia ,  in  quantum  est  cognitiva 
omnium  possUiUium.  Dicitur  visio,  respectu 
omnium  actualiter  existentium.  Dicitur  ap- 
probatio,  in  quantum  estrespectubonorum. 
Bicitnr  prwscientia,  in  quantum  est  respectu 
futurorum.  Dicitur  disposifio ,  in  quantum 
est  respectu  flendorum  ab  ipso  Deo.  Dicitur 
prcedestinatio  ,  respectu  praemiandorum. 
Dicitur  reprobatio ,  in  quantum  est  respectu 
damnandorum.  Dicitur  lux,  in  quantumest 
ratio  cognoscendi  omnia.  Dicitur  speculum, 
in  quantum  est  ratio  cognoscendi  visa  et  ap- 
probata.  Dicitur  exemplar,  in  quantum  est 
ratio  cognoscendi  praevisa  et  disposita.  Dici- 
tur  liber  vitoe ,  in  quantum  est  ratio  cogno- 
scendi  praedestinata.  Sapientia  Dei  est  hber 
vitae  respectu  rerum,  ut  redeuntium;  exem- 
plar,  utexeuntium ;  speculum,  ut  euntium; 
lux,  respectu  omnium.  Ad  exemplar  spectat 
idea  secundum  actum  praevidendi ;  verbum, 


I 


DeuBom- 
nipo- 
tens. 


PotentiA 
daplex. 


Sapien- 

(ia  mol- 

tiplici- 

ter  dicU. 


TERMINORUM  THEOLOGIiE. 


235 


Oeus 

^usa 

iciens, 

empta- 

ifl,  et 

Dalis. 


riptus 
ns  et 
oris. 


secundum  actum  proponendi;  ars,  secun- 
dum  actum  prosequendi;  ratio,  secundum 
actum  perficiendi.  Simplex  Dei  notitia  est, 
qua  cognoscit  Deus  bona  et  mala ,  quse  sunt, 
fuerunt,  et  erunt ,  et  possunt  esse,  quae  etiam 
nunquam  erunt.  Notitia  visionis  est,  qua 
cognoscit  Deus  omnia  mala,  quae  sunt,  fue- 
runt  et  erunt.  Nolitia  approbationis  est,  qua 
cognoscit  tantum  bona ,  quae  sunt,  fuerunt , 
et  erunt.  Voluntas  Dei  dicitur  ratione  regu- 
lata  providentia ,  qua  omnia  quse  in  uni- 
verso  fiunt,  irreprehensibiliter  gubernantur. 

Deus  est  causa  efficiens  mundi ,  ratione 
cujus  est  in  creatura  unitas,  modus,  et  men- 
sura.  Deus  est  causa  exemplaris  mundi,  ra- 
tione  cujus  est  in  creatura  veritas,  species, 
et  numerus.  Deus  est  causa  finalis  mundi, 
ratione  cujus  est  iii  creatura  bonitas,  ordo, 
et  pondus. 

Liber  intus  scriptus ,  est  Dei  aeterna  ars 
et  sapientia.  Liber  foris  scriptus,  est  mundus 
sensibilis. 

Obedientia  mera  est ,  quando  praeceptum 
ex  se  solum  obligat ,  non  ex  aliqua  alia 
causa. 

Ordo  angelorum,  secundum  Gregorium', 
est  multitudo  ccelestium  spirituum ,  qui  in- 
ter  se  in  aliquo  munere  gratiae  similantur, 
sicut  et  in  natiu-alium  donorum  munere  con- 
veniunt.  Hierarchia  divina  est  ipsa  Tri- 
nitas  increata.  Hierarchia  angelica  est  an- 
gelorum  multorum  habitudo  ad  invicem  in 
scientia ,  actione ,  deiformitate ,  illuminatio- 
ne ,  et  in  Deum  ascensione.  Hierarchia  ec- 
clesiastica,  est  rerum  sacrarum  et  rationa- 
lium  ordinata  potestas ,  debitum  in  subditis 
retinens  principatum.  Angelus-,  est  substan- 
tia  incorporea ,  intellectualis ,  semper  mobi- 
lis,  arbitrio  iibera,  Deo  serviens,  gratia, 
non  natura  immortaUtatem  suscipiens,  id 
est ,  aimihilationem  (a) ,  quia  incorruptibili- 
tatem  proprie  habet  ex  natura. 

Anima  est  substantia  spiritualis  corpori , 
ut  forma  rectrix  et  viviflcatrix ,  accommo- 

'  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxxviii.  Vid.  Sent.,  lib.  II, 
dist  li,  huj.  edit.  lom.  11,  p.  458. 


data,  et  ad  seternam  beatitudinem  principa- 
hter  ordinata.  Sensualitas  est  potentia  ani- 
mae  ,  quae  senslflcat  corpus  et  movet ,  et  ap- 
petit  delectabilia  corpori ,  et  refugit  nociva. 
Sensus  est  illa  vis  animae,  qua  homo  cogno- 
scit  res  corporeas  praesentes.  Imaginatio  est 
illa  vis  animae ,  quae  intuetur  res  corporales 
absentes.  Ratio  est  illa  vis  animae ,  qua  ani- 
ma  inter  bonum  et  malum ,  inter  verum  et 
falsum  discernit  infra  se.  Intellectus  est  illa 
vis  animae ,  qua  anima  apprehendit  res  im- 
materiales  et  intelligibiles.  Portio  animce 
superior,  est  ipsa  anima  in  quantum  respicit 
superiora.  Portio  animoe  inferior,  est  ipsa 
anima  in  quantum  respicit  inferiora.  Sen- 
sus  communis  est,  in  quo  omnes  sensus  par- 
ticulares  concurrunt.  Phantasia  est  virtus 
animae  sensitiva ,  quae  componit  formas  no- 
vas,  secundum  similitudinem  formarum  a 
particularibus  sensibus  receptarum.  Msti- 
mativa  est  illa  vis  animae  qua  dicimus  esse 
sagacitatem  in  brutis,  ut  in  vulpe.  Memoria 
est  illa  vis,  quae  con-ervat  formas  sensibi- 
lium  specierum.  Motiva  sensitiva  est  vis , 
qua  anima  singula  membra  corporis  movet. 
InteUectus  speculativus  est  ille  qui  exercetur 
in  speculatione  veri.  Intellectus  practicus 
est  ille  qui  exercetur  in  operatione  boni.  Yis 
animalis  est  illa  ,  qua  animal  corporea  ob- 
jecta  cognoscit  et  appetit.  Yis  vitalis  est  vis 
motiva  aeris  in  corpore  animalis  per  arte- 
rias.  Unde  vis  naturalis  est  illa,  qua  corpus 
animalis  nutritur,  et  conservatur  species. 
Vis  generativa  est  illa,  qua  conservatur  spe- 
cies.  Nutritiva  est  illa  qua  conservatur  in- 
dividuum. 

Oraculum  est,  cum  in  somnis  apparet  ali- 
qua  gravis  persona,  ut  Deus,  sacerdos,  vel 
parens,  denuntians  aliquid  eventurum,  vel 
non  faciendum,  vel  vitandum.  Yisio  est, 
cum  id  quis  videt  quod  evenit ,  sicut  appa- 
ruit.  Somnium  est  figuris  tectum^  et  sine 
interpretatione  intelligi  non  potest.  Insom- 
nium  est,  quando  id  quod  vigilantem  fatiga- 
verat,  seingerit  dormienti.  Phantas^na  est , 

(a)  Forsan  legendum  imtuimitatem  ab  amiihilalione. 


de&nitio, 

et  ejus 

poten- 

ti£. 


Portio 
animje 
dupleK. 


Oracu- 
lum,    vi- 
sio,  som- 
nium,  in- 

somni- 

um, 
ptiantaa- 
ma  quid. 


Inisyo 
Dei  in 
hominc. 


Katio 
multi- 
plex. 


Malum 
multi- 
plex. 


^236  DECLAMTIO 

quando  vix  dormire  cceperit  quis,  et  vigilare 
seexistimat,  et  videtur  aspicere  irruentes 
superse,  vel  passim  vagantes  formas,  dis- 
crepantes  et  varias^  laetas  et  turbulentas. 

Iniago  Dei  in  natui'a  rationali,  est  simili- 
tudo  expressa,  tamen  deficieus  in  aliquo, 
Triuitatis  iucreatae,  consistens  in  memoria, 
intelligentia  et  voluntate. 

Libertas  a  coactione  est  facultas  rationis  et 
voluntatis,  consurgens  ex  deliberatione  prae- 
ambula,  et  voluntate  adjuncta,  etdicitur  li- 
berum  arbitrium. 

Causa  est  principium  productivum. 

Batio  causalis  est  regula  dirigens  ipsum 
efficiens  in  productione  :  quse  regula  est  idea 
in  Deo,  in  crealura  forma  naturalis.  Ratio- 
nes  causales  sunt  formae  ideales.  Rati07ies 
seminales  suut  formae  naturales.  Ratio  pri- 
mordialis  estratio  causalis,  tamen  cum  res- 
pectu  ad  Deum ,  ut  priumm  principiuni. 

Vestigium  Dei  est  creatura,  reprajsentans 
Deum  in  rationibus  omni  creaturae  commu- 
nibus,  ut  est  unitas,  veritas,  et  bonitas. 

Similitudo  est  conformitas  Dei  in  gratuitis, 
ut  flde,  spe,  charitate. 

Imago  creationis  consistit  in  tribus  poten- 
tiis  animae,  et  unitate  substantiaj,  ita  quod 
memoria  repraeseutat  Palrem,  iutelligentia 
Filium,  et  voluntas  Spiritum  sanctum,  et 
unitas  substantiae  repraisental  unitatem  divi- 
nae  essentiae.  Imago  recreationis  consistit  in 
tribus  virtutibus  theologicis ,  et  unitate  gra- 
tiae  gratum  facientis ,  ita  quod  fldes  reprae- 
sentat  Fiiium,  spes  Patrem,  charitas  Spiritum 
sanctum;  unitas  gratiae,  unitatem  essentiae. 
Imago  glorificationis  consistit  in  tribus  do- 
tibus,  et  unitate  gloriaj :  ita  quod  aperta  visio 
reprajsentatFilium,  securatentio  repraesentat 
Patrem,  perfecla  dilectio  Spiritum  sanctum, 
unitas  gloriae  repraesentat  unitatem  essenliae. 

Malim  est  privatio  modi,  speciei  et  ordi- 
nis.  Nam  creatura  comparatur  ad  Deum  iu 
ratione  effectus  causae  efflcientis ,  formalis , 
et  finalis ;  et  ratione  primi ,  habet  rationem 
modi ;  ralione  secundi ,  habet  ratiouem  spe- 

\u)  Cat.  edit.  acta.  —  (4)  Item  postquam  soiri.  — 


ciei;  ratione  tertii,  habet  rationem  ordinis. 
Malum  culpoe  est  carentia  debitae  honestatis. 
Malum  poence  est  abstinentia  debitae  delecta- 
tioniscum  scnsu  suicoutrarii.  Malumpugnw 
est  culpa  diabolo  in  instigando,  et  est  poena 
justo  in  repugnando.  Malum  secundum  se  et 
in  se  est  quod  nullo  modo  potest  bene  fleri , 
ut  odium  Dei.  Malum  in  se,  sive  in  genere, 
quod  aliquando  potest  bene  fleri,  ut  occidere 
hominem.  Malum  ex  circumstantia,  est  ma- 
lum  quod  in  se  est  bonum,  tamen  propter 
aUquam  circumstantiam  annexam  flt  malum. 

Tentare,  est  probare. 

Peccatum  originale  est  carentia  debitae 
justitiae  per  inobedienliam  Adae  facta,  quain 
comitatur  carentia  visionis  divinae.  Pecca- 
tum  actuale  est  carentia  debitae  justitiae,  facta 
[a)  per  inobedieutiam  propriffi  voluntatis. 
Peccatum  veniale  est  amor  voluptatis  in 
creatura  citra  Deum.  Peccatum  mortale  est 
inobedientia  mandatorum  divinorum.  Delic- 
tum  est  transgressio  praeceptorum  affirmati- 
vorum.  Commissum  est  transgressio  praecep- 
torum  negativorum.  Prwceptum  affirmati- 
vum  est,  quod  ordinat  quid  debeat  fleri. 
Prceceptum  negativum  est,  quod  ordinat 
quid  non  debeat  fleri. 

Ignorantia  negationis,  est  simphciter  ali- 
quid  nonscire,  sicut  brutum  non  scitDeum. 
Ignorantia  privationis,  est  ignorare  aliquid, 
quod  homo  scire  [b]  potuit,  et  tenebatur 
scire.  Ignorantia  dispositionis,  est  non  scire 
veritatem,  et  cum  hoc  tenere  oppositam  fal- 
sitatem.  Ignorantia  simplex,  est  nescire  quae 
tenetur  homo  scire,  et  ut  sciat  (c) ,  facit  ah- 
quid,  sed  non  sufflcienter.  Ignorantia  crassa 
sive  supina ,  est  nescientia  eorum  quae  te- 
netur  scire,  et  non  vult  (d)  aliquem  laborem 
subire,  ut  sciat.  Ignorantia  affectata,  est 
noUe  scire  ea ,  ad  quae  tenetur. 

Peccatum  cordis  est  trausgressio  legis  di- 
vinae  per  inordinationem  iutrinseci  motus 
mentis.  ConsensMS  est  nutus  voluntatis  spon- 
taneus.  Conscientia  est  naturale  judicato- 
rium,  quid  faciendum,  vel  non  faciendum 
{cjCoet.cdit.  non  AaAenfetutsciaU— (rf)  C(et.  «rfiY.velie. 


De  pec- 
cato,  et 
a)ii9  ad 
inateri- 
aiu  de 
peccato 
ia  geDe- 

rali  et 
spcciali 
pertiDen. 

tibus. 


IgDona 
tia, 


Pecoa- 

tum  co> 

dis. 


TRRMINORUM 

sit.  Perplexitas  est  involutio  inter  opposita, 
ita  quod  videtur  semper  vergere  in  pecra- 
tum ,  quamcumque  partem  eligat.  Contentio 
est  veritatis  impugnatio,  cum  confidentia 
clamoris.  Mendacium  est  falsa  signatio  vocis 
cum  intentione  fallendi.  Jiirare  est  Deum 
invocare  in  testem  suae  locutionis.  Perju- 
rium  est  mendaeium  juramento  firmatum. 
Aditlatio  est  sermo  laudis ,  alicui  exhibitus 
intentione  placendi.  Maledicere  est  alicui 
plagas,  vel  pcenas,  verbo  optativoimprecari. 
Detractio  est  famae  alienae  denigratio. 

BCM-       Peccatum  operis,  transgressio  legis  divinae 

ri,°''°  psr  inordinationem  extrinseci  motus.  Super- 
bia  est  amor  vel  appelitus  propriee  escellen- 
tiae.  Inanis  gloria  est  amor  laudis  propriae 
propter  excellentiam  apparentem.  Inobe- 
dientia  est  voluntas  fingens  minoralionem 
potestatis ,  nolens  subjacere  superioribus  in 
debitis.  Jactantia  est  voluntas ,  propler  ap- 
parentiam,  propriam  potestatem  ostendens. 
Hypocrisis  est  voluntas  per  speciem  sancti- 
tatis  se  simulans  fallaciter  in  aperto,  et  vili- 
ter  agens  in  occulto. 

india.  Invidia  est  dolor,  vel  odium ,  felicitatis 
alienae.  Odiumest  voluntasaffectans  proximo 
malum ,  ut  careat  bono  quod  ipsum  odien- 
tem  contristat.  Susurratio  est  voluntas  lo- 
quendi,  seminans  discordias  inter  fratres. 

ir».  Jra  est  motus  et  fervor  sanguinis  circa  cor, 
ex  evaporatione  fellis,  propter  appetitum 
vindictae.  Fellea  passio,  est  subitus  animi 
motus  impatiens  laesionis.  Mania  est  maneus 
ira.  Cotus  est  observatio  opportuni  temporis 
ad  Aandictam.  Rixa  est  audax  voluntas  vin- 
dicandi  in  injuriam  facti  procedens.  Conttt- 
melia  est  voluntas  vindicans  per  exprobra- 
tionem  malorum.  Blasphemia  est  voluntas 
se  vindicans  per  opprobrium  Deo  vel  Sanctis 
illatum. 

Mdia.  Acedia est  taedium  operandi  bonum.  Pusilr 
lanimitas  est  voluntas  iramoderate  metuens 
gravedinem,  in  aggressu  agendorum.  Des- 
peratio  est  voluntas  gravedinem  reprimens, 
de  adjutorio  ad  perficiendum  bonum  diffi- 
dens,  6ive  deremuneratione  divina  diffidens. 


theologij:. 


iyi 


Torpor  est  voluntas  gravedinis  impatiens, 
tepida  ad  explendum  inchoata. 

Avaritia  est  amor  immoderatus  babendi.  Avariii». 
Prodigalitas  est  superfluitas,  quae  dat  non 
danda.  Furtum  est  avaritia  rapiens,  vel  re- 
tinens  rem  invito  Domino.  Rapina  est  ava- 
ritia  violenter  occupans  rem  alienam.  Usura 
est  avaritia  acquirens  per  mutuum  aliquid 
praeter  sortem.  Simonia  est  avaritia  studiose 
appeteus  vendere,  vel  emere  spiritualia, 
vel  spirituali  annexum.  Proditio  est  volun- 
tas  per  deceptionen  domesticorum  acquiren- 
dis  inhians.  Fallacia  e?t  voluutas  per  verba 
decipiens  proximum,  causa  lucrandi,  Fraus 
est  voluntas  profectum  proxiuii  decipiens, 
propter  terrenum  emolumentum. 

Gula  est  immoderatiis  amor  edendi.  cau. 

Luxuria  est  concupiscentia  nimia  expe-  Li.xuria 
riendae  voluptatis. 

Peccatum  ignorantioe  est  omissio  debitae  Pecca- 
scientiffi.  Pcccatum  ex  ignorantia  est  pec-  '"^i""'" 
catum  quod  committitur  ignoranter,  et,  si 
non  fuisset  ignorantia,  non  fuisset  commis- 
sum.  Peccatum  ex  industria  est  aversio  vo- 
luntatis  malignantis  a  summe  clemente  Deo. 
Peccatum  ex  infirmitate  est  aversio  volun- 
tatis  male  humiliatae ,  vel  male  in  amore 
accensae.  Peccatum  in  Deum  dicitur  impie- 
tas.  Peccatum  in  proximum  dicitur  iniqui- 
tas.  Peccatum  in  seipsum  dicitur  impuritas. 
Idololatria  est  falsa  et  superstitiosa  protes- 
tatio  majestatis  divinae  in  idolo.  Apostasia 
est  temerarius  a  statu  fldei,  vel  obedientiaj, 
vel  religionis  recessus.  Schisma  est  illicita 
dissensio  eoruni,  inter  quos  debet  esse  uni- 
tas.  H(eresis  est  recessus  a  vera  fide.  Divi- 
natio  est  superstitiosa  iuvestigatio  praescien- 
tiae  futurorum.  '^ecromantia  (o)  est  divina- 
tio  facta  in  cadaveribus  mortuorum.  Geo- 
mantia  est  divinatio  facta  in  terra.  Hydro- 
mantia  est  divinatio  facta  in  aqua.  JEro- 
mantia  est  divinatio  facta  in  aere.  Pyro- 
mantia  est  divinatio  facta  iu  igne.  Malefi,- 
cium  est  mulierum  opus ,  vel  ligatura  ali- 
cujus  rei,  in  damnum  vel  commodum  ali- 

(u)  Cat.  edil.  mgromantia. 


•f 


238 


DECLARA.TIO 


De  gra- 

tia,  ut  de 

vtrtati- 

bas. 


Virtates 
theologi- 


Virtutcs 
cardina- 

les. 
Prnden- 

tie. 


Tempe- 
rastia. 


Fortilu- 
do. 


cujus  hominis.  Sortilegium  est  divinatio  per 
sorles.  Augurium  est  diviuatio  per  garritus, 
vel  gestus  aviuni.  Pra'Stigium  est  per  quod 
diabolicis  illusionibus  oculi  hominum  per- 
stringuntur,  ne  possint  cernere  verum.  lly- 
pocrisis  est  velle  videri  qualis  non  est. 

Gratia  generaliter  dicitur  adjutorium  di- 
vinum,  creatura;  liberaliter  et  gratis  impen- 
sum  ad  quemcumque  actum  indifferenter. 
Gratia  gratis  data  est  adjutorium  divinitus 
datum ,  ut  quis  praeparet  se  ad  suscipien- 
dum  Spiritus  sancti  donum ,  quo  perveniat 
ad  statum  meriti.  Gratia  gratum  faciens  est 
adjulorium  divinitus  datum  ad  merendum. 

Fides  est  habitus  quo  creduntur  ea  quse 
non  videntur.  Spes  est  virtus  qua  spirituaha 
et  aeterna  bona  cum  fiducia  expectantur, 
propter  confldentiam  meritorum  praeceden- 
tium,  et  gratiam  divinam.  Charitas  est  vir- 
tus  qua  dihgitur  Deus  propter  se,  et  proxi- 
mus  propter  Deum.  A>?ior  est  naturalis  affec- 
tio,  commimis  rationalibus  et  irrationaUbus. 
Dilectio  est  afTectio  rationalium  et  intellec- 
tuahum. 

Prudentia  est  notitia  eorum  quae  sunt 
agenda,  et  eorum  quae  sunt  vitanda.  Memo- 
ria  est  liotitia  prseteritorum ,  ut  praeterita 
sunt.  Intelligentia  (a)  estnolitia  praesentium. 
Providentia  est  notitia  futurorum.  Circum- 
spectio  est  cautela  contrariorum  vitiorum. 
Cautio  est  discretio  virtutis  a  vitio  speciem 
virtutis  praeferente.  Bocilitas  est  prudentia 
erudiendi  imperitos. 

Temperantia  est  domatio  libidinum  et 
omnium  malorum  motuum,  Deo  hominem 
incorruptum  conservans.  Continentia  (b)  est 
regimen  cupiditatis  per  consihi  gubernatio- 
nem.  Clementia  est  virtusperquamanimus, 
in  odiura  alicujus  temere  concitatus,  beni- 
gnitate  remittitur.  Modestia  est  virtus  qua 
pudor  honestatis  comparat  puram  et  stabi- 
lem  auctoritatem.  yerecwndea  est  observatio 
honestatis  in  gestu  et  verbo. 
Fortitudo  est  magnarum  rerum  appeti- 

(a)  Ctel.  edit.  add,  prudentise.  —  (6)  Item  add.  tem- 
perantiae. 


tio,  et  humihum  contemptio,  et  cum  humi- 
litate  laborum  perpessio.  Magnanimitas  est 
difficilium  spontanea  et  rationabilis  aggres- 
sio.  Fiducia  est  certa  spes  animi  perducendi 
ad  finem  rem  inchoatam.  Securitas  est  ha- 
bitus  secundum  quem  imminentes  incom- 
moditates,  et  rei  inchoatae  affines,  non  for- 
midantur.  Magnificentia  est  magnarum  re- 
rum  et  excelsarum ,  cum  animi  ampla  qua- 
dam  et  splendidissima  propositione,  cogitatio 
atque  administratio.  Constantia  est  slabihs 
in  bono  perseverantia.  Patientia  est  aequa- 
nimis  malorum  tolerantia.  Fidentia  est  in  j 

magnis  et  honestis  firma  fiducia ,  et  tuta 
coUocatio.  Perseverantia  est  finalis  perma- 
nentia  in  bono. 

Justitia  est  virtus  qua  sibi,  Deo  et  pro-  jubhu». 
ximo,  quod  suum  est  tribuitur.  Severitas  est 
virtus  debito  supplicio  coercens  injuriam. 
Liberalitas  est  virtus  beneflciorum  erogatrix. 
Latria  est  cultus  soli  Deo  debitus ,  qui  fit 
fide ,  spe  et  charitate.  Dulia  est  servitus 
creaturae  debita.  Hyperdulia  est  servitus  vel 
cultus  excellentibus  creaturis  debitus.  Reve- 
rentia  est  virlus  qua  persouis  gravibus ,  et 
praelatione ,  vel  officio  subhmatis ,  debitus 
cultus  reverentiae  impenditur.  Pietas  est 
virtus  qua  consanguineis  et  patriae  benevohs 
diligens  cultus  impenditur.  Gratia  justiti(B 
est  beneficia  jugi  memoria  recordari,  et  pos- 
sibiiiter  rependere.  Yindicatio  est  virtus 
qua  omne  injustum  repellitur,  et  debite  pu- 
nitm'.  Observantia  est  virtus  qua  superiores 
honorifice  tractantur.  Veritas  est  virtus  qua 
rebus  cor  et  verba  concordare  jubentur.  In- 
nocentia  est  animi  puritas  abhorrens  omnem 
illationem  injuriae  Deo,  sibi,  et  proximo. 
Amicitia  est  dilectio  alicujus  proximi  propter 
bonum  ipsius  proximi.  Concordia  est  volun- 
tatum  et  actionum  conformitas.  Misericordia 
est  compassio  miseriae  et  indigentiae  pro- 
ximi.  Disciplina  est  ronversatio  honesta,  cui 
parum  est  non  agere  malum,  sed  studet  in 
bonis  suis  actibus  irreprehensibilis  apparere. 
Obedientia  est  obtemperatio  voluntati  supe- 
rioris  secundum  regulas  legis  divinai ,  vel 


TERMINORUM  THEOLOrrliE. 


239 


humanse.  Mquitas  est  amor  sequalitatis  in 
his,  in  quibus  aequitas  esse  debet.  Contein- 
platio  est  clara  et  libera  perspicacia  ad  co- 
gnoscenduni  divinam  sapientiam,  et  pro- 
priam  et  naturalem  possibilitatem.  Oratio 
est  ascensus  mentis  in  Deum ,  sive  est  ex- 
pressio  desiderii  directi  in  Deum,  ad  bonum 
adipiscendum,  vel  malum  removendum,  for- 
mata  per  verbum  interius  et  exterius. 
sacra-  Sacramentum  est  materiale  elementum 
quid^eT  oculissubjectum,  similitudine  reprsesentans, 
qjiotu-  iustitutione  significans,  signiflcatione  gra- 
tiam  conferens.  Bapiismus  est  tinctio  corpo- 
ris  exterior  facta  sub  forma  verborum  prse- 
scripta.  Confirmatio  est  signatio  hominis 
baptizati  in  fronte,  Jacta  ab  episcopo  ad  robo- 
randum  hominem  in  fide.  Eucharistia  est 
vera  et  realis  praesentia  corporis  et  sanguinis 
Christi  sub  specielius  panis  et  vini.  P(Bniten- 
tia  est  absolutio  hominis  peccatoris  poeni- 
tentis  a  sacerdote,  clave  non  errante,  poenam 
aeternam  in  temporalem  divina  auctoritate 
commutante.  Unctio  extrema  est  unctio  ho- 
minis  infirmi  a  sacerdote,  in  remissionem 
venialium  peccatorum .  Ordo  est  signaculum 


quo  spirituaiis  potestas  traditm*  ordinato. 
Matrimonium  est  viri  mulierisque  conjunctio 
maritalis,  inter  legitimas  personas  indivi- 
duam  vitae  consuetudinem  servans. 

frcemium  substantiale  consistit  in  visione, 
fruitione,  tentione  unius  summi  boni.  Prce-    Pr»- 
mium  consubstantiale  consistit  in  gloria  cor-  twp"^. 
poris.  Prwmium  accidentale  consislit  in  quo- 
dam  decore  speciali  superaddito,  et  dicitur 
aureola.  Aurea  est  ipsa  beatitudo  substan- 
tialis.  Aiireola  est  gloria  incorruptionis  se- 
cundum  profectum  trium  virium  aninice  in 
carne  operantium,  scilicet  vis  irascibilis, 
concupiscibilis,  et  rationalis.  Aureola  virgi- 
niim  est  gloria  de  incorruptione  carnis,  attes-  Aureoia 
tante  incorruptione  (a)  mentis.  Aureola  mar-   "^j";^'" 
tyrum  est  gloria  de  invicta  sustinentia  mortis 
pro  fide,  vel  justitia.  Aureolaprcedicatorum 
est  gloria  de  incorruptione  doctriuae  ad  alte- 
rum  prolatae,  mente,  verbo,  etexemplo. 

Haec  sunt,  charissime  frater,  paucula,  quae 
prousu  et  exercitiotibirelinquo  :  postquam, 
Deo  (lante,  te  iterato  videro,  latius  tibi  expo- 
nam. 

(«)  Forsan  lerjendwn  mcorruptionem. 


BREVILOQUIUM ' 


T,', 


i 


OPUSCULI   SEQUENTIS   ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Yatic.) 

Breviloquium  ,  quod  ex  eo  appellalur  ,  quia  summatim  ac  breviter  Theologiae 
instituia  ac  piaecepta  exponit ,  in  prooemium  et  tractatum  dividitur.  Prooemium  sacra; 
Scriptur»  ortum ,  progressum  ,  statum  ,  latitudinem  ,  longitudinem  ,  sublimitatem , 
profunditatem  procedendi  ,  eamque  interpretandi  modum  demonslrat.  Tractatus  vero 
septem  partibus  continetur  :  prima  est  de  Deo  trino  et  uno ;  secunda ,  de  creatura 
mundi ;  tertia  ,  de  corruptela  peccati ;  quarta,  de  incarnalione  Verbi ;  quinta,  de  gratia 
Spiritus  sancti ;  sexla  ,  de  sacramentorum  medicina ;  septima  denique  de  statu  finalis 
judicii.  Materia  prima;  partis  tractatur  a  Magistro  in  primo  libro  Sententiarum ;  se- 
cundae  et  tertise  ,  in  secundo  ;  quarlae  ,  in  tertio  ;  quintae  ,  partim  in  secundo  ,  et  partim 
in  tertio;  sextas  vero  et  septimae,  in  quarto.  Has  omnes  et  quidem  grandes  materias 
adeo  brevi  profunditate  ,  et  profunda  brevifate  Auctor  edisserit ,  ut  merito  Joannes 
Gerso,  par.  II,  tit.  Lib.  hg.,  Breviloquium  mira  compendii  arte  divinilus  compositum 
ingenue  fateatur. 


PROCEMIUM 


Flecto  genua  mea  ad  Patrem  Domini  nos- 
tri  Jesu  Christi,  ex  quo  omnis  paternitas  in 
ccelo  et  in  terra  nominatur,  ut  det  vobis, 
secundum  divitias  glorice  suce,  virtute  (a) 
corroborari  per  spiritum  ejus  in  interiori 
homine  [b],  habitare  Christmn  per  fidem  in 
cordibus  vestris :  in  charitate  radicati  et 
fundati,  ut  possitis  comprehendere ,  cum  om- 
nibus  sanctis,  qua  sit  latitudo,  longitudo, 
subWnitas  et  profundum;  scire  etiam  m- 
pereminentem  scientiw  charitatem  Christi, 
ul  impleamini  in  omnem  plenitudinem  Dei  ^. 
Magnus  Doctor  gentium ,  et  praedicator  ve- 
ritatis,  divino  repletus  spiritu ,  tanquam  vas 

'  Cf.  Edit.  Argent.  an.  1493,  p.  1 ;  edit.Vat.  an.  1596, 
toiu.  VI,  p.  I,p.  3;  edil.  Ven.  an.  1611,  lom.  I,  p.  3; 
edit.  Lugd.  an.  1647,  tom.  i,p.  5;  edit.  Ven.  au.  1754, 


electum  et  sanctificatum,  in  hoc  verbo  aperit 
sacrae  scripturae,  quae  Theologia  dicitur,  or- 
tum,  progressum  et  statuni  :  insinuans  or- 
tum  scripturae  attendi  secundum  influeutiam 
beatissimae  Trinitatis;  progressum  autem, 
secundum  exigentiam  humanae  capacitatis; 
slatum  vero  sive  fructum^  secundum  super- 
abundantiam  superplenissimae  felicitatis. 

Ortus  namque  non  est  per  humanam  in- 
vestigationem ,  sed  per  divinam  revelatio- 
nem,  quae  fluit '  a  Patre  luminum,  *  ex  quo 
otnnis  patemitas  in  ccelo  et  in  terra  nomi- 
natur,  a  quo  per  filium  ejus  Jesum  Christum 
manat  in  nos  Spiritus  sanctus ;  et  per  Spiri- 

tom.  V,  p.  1.—  '  Ephes.,  ili,  44-49.—  '  Jac.,  I,  17. 
—  »  Ephes.,  III,  15.— (a)  Caet.  edit.  virtuiem.  (6)  Vulg. 
interiorem  hominem. 


PROOEMIUM  IN 

tiim  saTictutn '  dividentem,  et  fV.stribuenteni 
dona  singulis,  sicut  vult,  datur  fides;  et '  per 
fidem  habitat  Christus  in  cordibus  nostris. 
Haec  est  notitia  Jesu  Christi,  ex  qua  origi- 
naliter  manat  firmitas  et  intelligentia  totius 
scriptm'8e  sacrae.  Unde  et  impossibile  est, 
quod  aliquis  in  ipsam  ingrediatur  agnoscen- 
dam,  nisi  prius  Christi  fidem  habeat  sibi  in- 
fusam,  tanquam  ipsius  lolius  scripturse  lu- 
cernam,  januam,  et  etiam  fundamentum. 
Est  enim  ipsa  fides  onmium  supernatura- 
lium  illuminatiouum,  quandiu  '  peregrina- 
mur  a  Domino,  et  fundamentum  stabiliens, 
et  lucerna  dirigens,  et  janua  inlroducens: 
secundum  cujus  eliam  niensuram  necesse 
est  mensurari  sapientiam ,  nobis  divinitus 
datam :  ne  quis  '  sapiat  plus  quam  oportet 
sapere,  sed  sapiat  ad  sobrietatem,  et  unicui- 
que  sicut  Deus  divisit  mensurani  fidei.  Me- 
diante  igitur  hac  fide  ,  datur  uobis  notitia 
sacrae  scripturae  secundum  influentiam  bea- 
tissimaj  Trinitatis ,  juxta  quod  expresse  in- 
sinuat  Apostolus  in  prima  parte,  auctoritatis 
prius  inductae. 

Progressus  autem  sacrae  scripturs  non 
est  coarctatus  ad  leges  ratiocinationum ,  et 
diffmitionum,  et  divisionum ,  juxta  morem 
aliarum  scientiarum ;  et  non  est  coarctatus 
ad  partem  uiiiversitalis  :  sed  potius,  cum 
secundum  lumen  supernaturale  procedat, 
ad  dandam  homini  viatori  nolitiam  rerum 
sufflcientem ,  secundum  quod  expedit  ei  ad 
salutem,  partim  per  plana  verba,  partim  per 
mystica,  describit  totius  universi  continen- 
tiam  quasi  in  quadam  summa,  in  quo  atten  ■ 
ditur  latitudo;  describit  excellentiam  fma- 
liter  salvandorum,  in  quo  atteuditur  subli- 
mitas ;  describit  et  miseriam  damnatorum , 
in  quo  profunditas  consistit  non  solum  ip- 
sius  universi,  verum  etiam  divini  judioii. 
Et  sic  describit  totum  universum ,  quautum 
expedit  de  ipso  habere  notitiam  ad  salutem, 
secundum  ipsius  latitudinem,  lcngitudinem, 


<  I  Co>.,  XII,  u.  - 
6.  —  '  Rom.,  XII,  3. 


'  Eplies.,  iii,  17.—  ■'  II  Cor. 


BREVILOQUIUM.  24i 

altitudinem  et  profunditatem.  Ipsa  etiam  • 

habet  in  suo  progr(\ssu  hsec  quatuor,  secun- 
dum  quod  posterius  declarabitur,  quia  sic 
exigebat  conditio  capacitatis  humanae ,  qiiffi 
magna  et  multa  nata  est  magnifice  et  mul- 
tiphciter  capere,  tauquam  speculum  quod- 
dam  nobilissimum ,  in  quo  nata  est  describi 
non  solum  naturaliter,  verum  etiam  siipiT- 
naturahter  rerum  universitas  mundanarum, 
ut  sic  progressus  sacrae  scripturae  attendatur 
secundum  exigentiam  capacitatis  liumanae. 
Status  vero,  sive  fructus  sacrae  scripturse, 
non  est  quicumque,  sed  plenitudo  aeternae 
felicitatis.  Nam  haec  est  scriptura,  in  qua 
verba  sunt  vitse  Eeternae;  quae  ideo  scripta 
est  non  solum  ut  credamus,  verum  etiam 
ut  vitam  possideamus  aeternam.  In  qua  qui- 
dem  videbimus,  amabimus,  et  universaliter 
omnia  desideria  nostra  implebuntur.  Quibus 
impletis,  vere  tunc  sciemus  supereminentem 
scientiw  charitatem,  et  ita  impleti  erimus  in 
omnem  plenitudinem  Dei.  Ad  quam  quidem 
plenitudinem  conatur  nos  divina  inlrodu- 
cere  scriptura,  juxta  praedictae  sententiae 
apostolicaj  veritatem.  Hoc  igitur  fine,  hac  scrip- 
etiam  intentione,  sacra  scriplura  perscru-  ^Zl^m 
tanda  est  ct  docenda,  et  etiam  audienda.  El ''""  p^''- 

scrutan- 

ut  ad  istum  fructum  et  terminum  recto  per-  aa. 
veniamus  progressu  per  viam  recti  itineris 
scripturarum ,  inchoandum  est  ab  exordio  : 
hoc  est,  ut  cum  mera  fide  ad  PatremJumi- 
num  accedamus, /Zectenrfo  genuaQ,ovA\s  nos- 
tri,  utipseper  FiliumsuuminSpiritu  sancto 
det  nobis  veram  notitiam  Jesu  Christi,  el, 
cum  notitia  amorem  ipsius,  ut  sic  ipsum 
cognoscentes  et  amantes,  et  tanquam  in  fide 
solidati,  et  in  charitate  radicati,  possimus 
ipsius  sacrae  scripturae  nosse  latitudinem, 
longitudinem,  altitudinem  et  profunditatem ; 
et  per  hanc  notitiam  pervenire  ad  plenissi- 
mam  notitiam ,  et  excellentissimum  et  ex- 
cessivum  amorem  beatissimae  Trinitatis,  quo 
Sanctorum  tendunt  desideria,  in  quo  est 
status  et  complementum  omnis  veri  et 
boni. 


TOM.  vu. 


46 


2A2 


PROOEMIUM 


Veleris 
ct    Nov 

Testa- 
mchti  li- 

bri  sibi 


De  Latitudine  sacrae  Scripturse. 

Hujus  sacrae  scripturaR  fine  concupito  et 
inteuto ,  ct  principio  credito  siniul  et  invo- 
calo,  videndus  est  progressus,  cpiantum  ad 
ipsiiis  latitudinem,  longitudinem,  sublimi- 
tatem  et  profunilitatem,  secundum  viam  et 
ordinem  apostolici  documenti.  Consistit  au- 
tem  ipsius  latitudo  iu  multitudine  snarum 
partium;  longitudo  vero,  in  descriptione 
tcmporum  et  aetatum ;  altitudo,  in  desrrip- 
tione  hierarcliiarum  gradatim  ordinatarum; 
profunditas,  ia  multitudine  mysticorum  sen- 
suum  et  intelligentiarum.  Si  igitur  velimus 
latitudinem  sacrae  scripturce  specuJari,  prima 
fronte  occurrit  nobis  sacra  scriptura  secanda 
in  duoTestamenta,  scilicetVetus,  et  Novum. 
Yelus  autem  occurrit  cum  multitudine  libro- 
rum  :  habet  enim  libros  legales,  historiales, 
sapientiales  et  prophetales :  ita  quod  primi 
resjion-  suot  quinquc,  secundi  decem,  tertii  quin- 
que,  quarti  sunt  sex;  ac  per  hoc  in  universo 
viginti  sex.  Novum  similiter  Testamentum 
habet  libros  his  correspondentes,  secundum 
quadruplicem  forraam.  Nam  legaUbus  cor- 
respondent  libri  evangelici;  historiahbus, 
Actus  apostolici  :  sapientialibus ,  Epistolaj 
apostolorura ,  et  raaxime  Pauli;  prophetali- 
bus  correspondet  hber  Apocalypsis :  ut  sic 
mira  sit  conformitas  inter  Vetus  et  Novum 
Testamentum,  non  solum  in  continenfia  sen- 
suum,  verum  etiam  in  quadriformitate  par- 
tium.  In  cujus  figuram  et  consignationem^ 
vidit  Ezechiel '  rotam  quatuor  facierum,  et 
rotam  in  medio  rota;,  quia  Vetus est  in  Novo, 
ct  e  coaverso.  Nam  in  libris  legahbus  et 
evangelicis  est  facies  leonis,  propter  excel- 
lentiam  auctoritalis;  in  historialibus  est  fa- 
cies  bovis ,  propter  exempla  virtutis ;  in  sa- 
pienlialibus  est  facies  horainis,  propter  pru- 
dentiam  sagacem;  inlibris  prophetahbus  est 
facies  aquilae,  propler  intelligentiam  perspi- 
cacem. 

Recte  autem  sacra  Scriptura  dividitur  in 
Vetus  et  Novum  Testamentum,  et  non  in 

'  Ezec/i.,  I,  le. 


Saen 

Scriptu- 

rt£    4itTi- 

tio. 


theoricam  et  practicam ,  sicut  Philosophia ; 
quia  cum  sacra  scriplura  fundetur  proprie 
super  cognitionein  fidei,  quae  virtus  est  et 
fundaraentum  morum,  et  justitice,  et  totius 
rectae  vitae,  non  potest  in  ea  sequestrari  no- 
titia  rerura,  sive  credendorum,  a  notitia 
moruni.  Sccus  autem  est  de  Philosophia, 
qua;  non  tantum  de  veritate  morum,  verum 
etiam  agit  de  vero  nuda  specr.latione  consi- 
derato.  Quoniam  igitur  Scriptura  sacra  est 
nolitia  movens  ad  bonum,  et  revocans  a 
malo,  et  hoc  est  per  timorem  et  araorem; 
ideo  di\  idilur  in  duo  Testamenta ,  quorum 
brevis  differentia  est  timor  et  amor.  Et  quia 
quadrupliciter  potest  qtiis  raoveri  ad  bonum, 
et  removeri  a  malo,  scilicet  per  praecepta 
potentissimae  majestatis,  vel  per  documenta 
sapientissimae  veritatis,  vel  per  exemplaet 
beneficia  innocentissimae  bonitatis,  vel  ex 
his  omnibus  in  unnm  collectis;  ideo  tam  in 
Novo,  quam  in  Yeteri  Testamento,  sunt  qua- 
driformiter  traditi  libri  contineutes  sacram 
scripturam,  secundum  correspondentiam  ad 
quatuor  praeraissa.  Nam  hbri  legales  mo- 
vent  pcr  praecepta  majestatis  omnipotentis- 
simaj;  historiales,  per  exempla  bonitatis  in- 
nocentissimae ;  sapientiales,  per  documenta 
veritatis  sapientissimte ;  prophetales  movent 
ex  omnium  praediclorum  aggregatione,  sicut 
in  eis  manifestissime  apparet.  Unde  ipsi  sunt 
quasi  rememorativi  totius  legis,  sapientiae, 
et  doctrinae.  Est  igitur  Scriptura  sacra  si- 
milis  fluvio  latissimo,  qui  ex  concursu  aqua- 
riim  multarum  aggregatur  magis  ac  magis, 
secundum  quod  longius  decurrit.  Nam  cum 
primo  in  Scripturaessentlibrl  legales,  postea 
supervenit  aqua  sapientiae  historialium  11- 
brorura ;  terlio  vero  superadvenit  iloctrina 
sapientissimi  Salomonis ;  post  hoc  etiam  doc- 
trina  sanctorum  Prophetarum,  et  tandem 
doctrina  evangelica  revelata,  per  os  carnis 
Christi  prolata,  per  evangelislas  conscripta, 
per  sanctos  apostolos  divulgata  :  additis 
etiam  documentis,  qiiae  Spiritus  sanctus,  su- 
per  eos  veniens ,  docuit  nos  per  eos  :  ut  sic 
omnem  veritatera   per  Spiritum  sanctum 


OiialGor  I 

niodii    , 

iiulest 
qiiis  mft- 

^eri  ad 
buDum, 
et  revo- 

c-tri  s 

inalo. 


Scriptu- 

ra  sacr 

lluTio 

sttailis. 


juxta  divinum  promissum  ' 
veritatis  salutaris  doctrinam  EcclesiBe  Christi 
darent,    et    sacram    Scripturam    consum- 
mando,  veritatis  notitiam  dilatarent. 


De  Longiludine  sacrae  ScripturEe. 

Habet  etiam  haec  sacra  scriptura  longitu- 

dinem,  quae  consistit  in  descriptione  tam 

temporum,  quam  setatum,  a  principio  sci- 

licet  mundi^  usque  ad  diem  judicii.  Descri- 

bit  enim  per  tria  tempora  mundum  decur- 

rere,  scilicet  per  tempus  legis  nalurse,  legis 

scriptae,  et  legis  gratiee ;  et  in  his  tribus  tem- 

poribus  septem  distinguit  a^tates  :  quarum 

prima  est  ab  Adam  usque  ad  Noe,  secunda 

a  Noe  usque  ad  Abraham,  tertia  ab  Abra- 

iiam  usque  ad  David,  quarta  a  David  us- 

que  ad  transmigrationem  Babylonis,  quinta 

a  transmigratione  Babylonis  usque  ad  Chris- 

tum,  sexta  a  Christo  usque  ad  finem  mundi. 

Septima  decurrit  cum  sexta,  quee  incipit  a 

quiete  Christi  in  sepulchro ,  usque  ad  resur- 

rectionem  universalem ,  quando  incipiet  re- 

surrectionis  octava.  Et  sic  Scriptui'a  est  lon- 

gissima,  quia  in  tractando  incipit  a  mundi 

et  temporis  esordio  in  principio  Genesis,  et 

pervenit  usque  ad  flnein  mundi  et  temporis, 

sciUcet  in  line  Apocalypsia.   Recte  autem 

universum  tempus,  quod  decurrit  secundum 

tripUcem  legem,  scilicet  inditam  interius, 

datam  exterius,  et  desuper  infusam,  de- 

currit  per  septem  aetates,  et  consummatur 

in  fine  sextae,  ut  sic  mundi  decursus  res- 

pondeat  mundi  exordio,  et  majoris  mundi 

decursus  correspondeat  decursui  vitae  mino- 

ris  mundi,  scUicet  liominis,  propter  quem 

etiam  factus  est.  Nam  prima  aetas  muiidi,  in 

qua  facta  est  ipsius  mundi  formatio,  casus 

daemonum,  et  confirmatio  angelorum,  recte 

respondet  primae  diei ,  in  qua  facta  est  lux, 

et  divisa  a  tenebr  s.  Secunda,  in  qua  per  ar- 

cam ,  et  diluvium ,  salvati  sunt  boni ,  et  de- 

leti  mali,  respondet  secundae  diei,  in  qua  per 

firmamentum  facta  est  distinctio  aquarum 

ab  aquis.  Tertia,  in  qua  vocatus  est  Abra- 

'  Joan..  XVI,  13. 


IN  BREViLOQUIUM.  243 

edocti,  omnis  ham,  et  inchoata  Synagoga,  quae  fructifi- 
care  et  generare  debebat  prolem  ad  Dei  cul- 
tum,  correspondet  diei  tertiae,  in  quaappa- 
ruit  terra,  et  protulit  herbam  virentem. 
Quarta,  in  qua  viguit  regnum  et  sacerdo- 
tium,  quia  David  rex  ampliavit  cultum  di- 
vinum,  correspondet  quartae  diei,  in  qua 
facta  est  formatio  luminarium  et  stellarum. 
Quinta,  in  qua  transmigrantes  inter  po- 
pulos  mnltos  versati  sunt  et  tribulati,  cor- 
respondet  diei  quintae ,  in  qua  facta  est  for- 
matio  piscium  ex  aqui?.  Sexta  aetas,  in  qua 


natus  est  Christus  in  efflgie  hominis,  qui 
vere  est  imago  Dei,  correspondet  sextae  diei, 
in  qua  forinatus  est  homo  primus.  Septima, 
in  qua  est  quies  animarum  non  habens  fi- 
nem,  correspondet  septimae  diei,  in  qua  re- 
quievit  Deus  ab  omni  opere  quod  patrarat. 
Et  sic  distinguuntur  hae  septem  aetates  prop- 
ter  insignia  facta,  quae  fuerunt  in  earum 
exordiis,  ratione  quorum  correspondent  die- 
bus  formationis  mundi.  Vocatur  autem  pri- 
ma  aetas  infanlia,  qnia  sicut  infantia  tota 
oblivione  deletur,  sic  illa  prima  aetas  per  di- 
luvium  est  consumpta;  secunda,  pueritia  : 
sicut  eiiim  in  pueritia  loqui  incipimus,  sic 
in  secunda  aetate  facta  est  distinctio  lingiia- 
rum.  Tertia  dicitur  adolescentia ,  quia  sicut 
vis  generativa  tunc  incipit  in  actum  suum 
exire,  sic  (a)  tunc  vocatus  est  Abraham,  et 
data  est  ei  circumcisio,  et  facta  est  ei  pro- 
missio  de  semiue.  Quarta  dicitur  juventus, 
quia  sicut  in  juventute  floret  hoiniiiis  aetas, 
sic  in  quarla  aetate  sub  Regibus  floruit  Sy- 
nagoga.  Quinta  dicitur  senectus,  quia  sicut 
in  senectute  vires  minuuntur  et  decidit  pul- 
chritudo,  sic  et  in  transmigratione  factum 
est  de  Judaeorum  sacerdotio.  Sexta  aetas  di- 
citur  senectus  (6),  quia  sicut  illa  est  quae  co- 
pulatur  cum  morte,  habens  tamen  niagnam 
lucem  sapientiae;  sic  sexta  aetas  mundi  ter- 
minatur  cum  die  judicii ,  et  in  ea  viget  sa- 
pientia  per  doctrinam  Christi.  Sic  igitur 
totus  ille  mundus,  ordinatissimo  decursu,  a 
Scriptura  sacra  describitur  procedere,  a  prin- 

{a)Ita  Edit.  Lug.;  Edit.Viit.  et  Veii,  sicut.—  (i)  senium. 


244 


PROOEMIUM 


cipio  usque  ad  finem,  ad  modum  cujusdam 
pulcherrimi  carminis  ordinati,  ubi  potest 
quis  speculari ,  secundum  decursum  tempo- 
ris,  varietatem,  et  multiplieitatem,  et  a;qui- 
tatem,  etordlnem,  rectitudinem  et  pulchri- 
tudiuem  multorum  diviuorum  judiciorum, 
procedentium  a  sapientia  Dei  gubernante 
niundum.  Unde  sicut  nullus  potest  videre 
pulchritudinem  carminis,  nisi  aspectus  ejus 
feratur  super  totum  versum ;  sic  nuUus  videt 
pulchritudinem  ordinationis  et  regiminis 
universi,  nisi  eam  totam  speculetm*.  £t  quia 
nullns  homo  tam  longaj^ais  est,  quod  lotam 
possit  videre  oculis  caruissuae,  nec  futura 
potest  per  se  praevidere;  providit  nobis  Spi- 
ritus  sanctus  librum  Scripturse  sacrse,  cujus 
longitudo  commetitm"  se  decursui  regiminis 
imiversi. 

De  Sublimilale  sacrae  Scripturae. 

Habet  nihilominus  Scriptura  sacra  in  suo 
processu  sublimitateai,  quae  consistit  in  de- 
scriptione  hierarchiarum  gradatim  ordina- 
tarum,  qure  sunt  hierarchia  ecclesiaslica, 
angelica,  et  divina,  seu  subcoelestis ,  coeles- 
tis,  et  superccelestis  :  ita  quod  primam  de- 
scribit  patenter,  secimdam  aliquantulum 
mngis  occulte ,  et  tertiam  adhuc  magis  oc- 
culte.  Ex  descriptione  ecclesiasticae  hierar- 
chiae  est  alta;  ex  descriptione  angelicae,  al- 
tior;  ex  descriptione  divinae,  altissima,  ita 
ut  pcssimus  dicere  illud  Prophetae  '  :  Mi- 
rabilis  facla  est  scientia  tua  ex  me :  confor- 
tata  est,  et  no7i  potero  ad  eam.  Et  hoc  qui- 
dem  satis  recte  :  nam  cum  res  habeant  esse 
in  materia,  vel  natura;  habeant  etiam  esse 
in  anima  per  notitiam  acquisitam ;  habeant 
etiam  esse  in  ea  per  gratiam ;  habeant  etiam 
in  ea  esse  per  gloriam,  et  habeant  etiam  esse 
ia  arte  aeterna  :  Philosophia  quidem  agit  de 
rebus  ut  sunl  in  natura,  seu  in  anima,  secun- 
dum  notitiam  naturaliter  insitam ,  vel  etiam 
acquisitam ;  sed  Theologia,  tanquam  scientia 
super  fldem  fundata,  et  per  Spiritum  sanc- 
tum  revelata  ,  agii  et  de  eis  quae  spectant 

'  Psal.  cxxxviu,  6.  —  =  Psal.  cxxxii,  2. 


ad  gratiam,  et  sapientiam ,  et  etiam  ad  glo- 
riam  aeternam.  Unde,  ipsa  substernens  sibi 
philosophicam  cognitionem,  et  assumens  de 
naturis  rerum  quanlum  sibi  opus  est  ad  fa- 
bricaudum  speculum,  per  quod  flat  reprae- 
seiitatio  divinorum,  quasi  scalam  erigit, 
quae  iu  sui  inflmo  tangit  teiraui ,  et  in  suo 
cacuminetangit  ccelum  ;  ethoc  tolum  per  il- 
lum  unum  hierarcham  Jesum  Christum  , 
qui  non  tanlum,  ratione  naturae  humanae  as- 
sumptae,  est  hierarcha  in  ecclesiastica  hie- 
rarcbia,  verum  etiam  in  angelica,  et  est 
media  persona  in  illa  supercoelesti  hierar- 
chia  beatissimae  Trinitatis  :  ita  quod  per  ip- 
sum  a  summo  capite  Deo  desceudit  unclionis 
gratia,  non  soliim  -  inbarbam ,  verumetiam 
in  oram  vestimenti :  quia  nou  tantum  in  Hie- 
rusalem  supernam,  verum  eliam  usque  in 
Ecclesiam  mihtantem.  Est  enim  pulchritudo 
magna  in  machina  rauudana  ;  sed  longe 
major  in  Ecclesia,  pulchritudine  sanctorum 
charismatum  adornata;  maxima  autem  in 
Hierusalem  superna  ;  supermaxima  autem 
in  illa  Trinitate  summa  et  bealissima.  Ideo 
ipsa  scriptura  sacra  non  tantum  habet  altis- 
simam  materiam,  per  quam  delectat,  et  per 
quam  in  altum  levat  intelligentiam  mentis; 
verum  etiam  ipsa  est  venustissima,  et  miro 
quodam  modo  intellectum  nostrum  delectat, 
et  sic  magis  ac  magis  delectando  assuefacit 
ad  divinorum  spectaculorum  contuitus  et 
anagogias. 

De  Profundilale  sacrse  ScriptursE. 

Habet  postremo  ipsa  sacra  Scriptura  pro- 
funditatem  ,  quae  consistit  iu  multiplicitate 
mysticarum  intelligentiarum.  Nam  praeter 
hlteralem  sensum ,  habet  in  diversis  locis 
exponi  tripliciter  :.scilicet  allegorice,  mora- 
liler,  et  anagogice.  Est  autem  allegoria, 
quando  per  unum  factum  indicatur  aliud 
factum ,  secundum  quod  credendum  est. 
Tropologia  sive  moralitas  |est,  quando  per 
id ,  quod  factum  est,  datur  intelligi  aliud  , 
quod  faciendum  est.  Anagogia ,  quasi  sur- 
sum  ductio ,  est  quando  datur  intelhgi  illud 


.\llego 


Tropola 
gi«. 

AntgO' 
si». 


IN  BREVILOOUIUM. 


245 


Qualuor 
leusuum 
sacr<T 
Scripiu- 
rs  ciiu 
rruenlin. 


iudiioi- 
Jcriptu- 
eequalis 

debel 

esse. 


quod  desiderandura  est,  scilicet  seterna  feli- 
citas  beatorum. 

Recte  autem  hic  triplex  sensus  debet  esse 
iii  sacra  Scriptura  praeter  intelligentiam  lit- 
teralem  ;  quia  sic  competit  ipsius  scripturae 
subjecto,  ipsius  auditori  seu  discipulo,  ip- 
.sius  origini,  ipsius  etiam  fini.  Subjecto,  in- 
quam,  competit,  quiaipsa  estdoctrina,  quae 
est  de  Deo,  de  Christo,  de  operibus  repara- 
tionis,  etde  credibili.  Subjectum  enim  illius, 
quoad  substantiam,  Dens ;  quoad  veritatem , 
Chrislus;  quoad  operationera ,  reparationis 
opus ;  quoad  omnia  haec ,  est  ipsum  credi- 
bile.  Deus  autem  est  trinus  et  unus  :  in  es- 
sentia  unus,  in  persouis  trinus  :  ideo  scrip- 
tura  quse  est  de  ipso ,  habet  in  unitate  ht- 
terse  triforraitatem  intelligentise.  Christus 
etiam  cum  sit  unum  verbum,  omnia  per  ip- 
sim  facta  dicuntur ',  et  in  ipso  relucent,  ita 
quod  ejus  sapientia  est  multiformis  et  una. 
Opera  reoarationis  cum  sint  multa ,  omnia 
ad  Chrisli  oblationem  principaliter  habent 
aspectum.  Credibile  autem,  ut  credibile,  di- 
versimode  relucet  secundum  diversum  sta- 
tum  credentium.  Ideo  propter  conformita- 
fem  ad  omnia  praemissa,  sacra  Scriptura  in 
unalilteramultiformemparitintelligentiam. 
Competit  etiara  lioc  auditori  :  quia  uullus 
conveniens  est  ejus  auditor,  nisi  humilis, 
mundus,  fidelis,  et  studiosus.  Ideo  sub  cor- 
tice  litterae  aperte  occuUatur  mystica  et  pro- 
funda  intelligentia,  ad  compriraendum  su- 
perbiara ,  ut  ipsiusprofunditate  in  hurailiiate 
litlerae  latente,  et  superbi  coraprimantur, 
et  immundi  repellantur,  et  fraudulenti  de- 
clinentur,  et  negligentes  excitentur  ad  in- 
telligentiam  mysteriorum.  Et  quia  auditor 
doctrinae  istius  non  est  unius  generis ,  sed 
cujuslibet  :  omnes  enim  salvandos  oportet 
aliqua  de  doctrina  hac  scire  ;  ideo  ipsa  mul- 
tiformem  habetintelligentiam,  ut  sic  omnem 
intellectum  capiat ,  et  omni  intellectui  con- 
descendat ;  omnem  intellectum  superexcedat, 
et  omnem  intellectum,  sibi  diiigenter  inten- 
dentera,  multitudine  radiositatis  suae  illu- 

'  Joan.,  I,  3. 


minet  pariter  et  accendat.  Competit  etiam 
principio ,  a  quo  est ;  quia  est  a  Deo  per  Chri- 
tum  et  Spiritum  sanctum,  loquentem  per 
ora  pi'ophetarum,  et  aliorum,  qui  hanc  doc- 
trinam  scripserunt.  Quoniam  autem  Deus  ncus  et 
non  tanlum  loquitur  per  verba,verumetiam  fa"us''io- 
perfacta,  quia  ipsius  dicere  facere  est,  et  i"' ""■ 

'  suevit. 

ipsius  facere  dicere,  et  omnia  creata  tan- 
quam  Dei  effectus  innuunt  suam  causam ; 
ideo  in  Scriptura  divinitus  tradita  non  tan- 
tum  debent  significare  verba,  verum  etiam 
facta.  Christus  etiam  doctor,  licet  esset  hu- 
milis  in  carne ,  altus  tamen  erat  in  deitate  : 
ideo  decebat  ipsum,  et  ejus  doctrinam,  ha- 
bere  humilitatera  in  serraone  cum  profundi- 
tate  senlentiae ,  ut  sicut  Christus  fuit  panni- 
culis  involutus,  itasapientia  Dei  in  Scriptura 
figuris  quibusdani  humiUbus  involveretur. 
Spii'itus  etiam  sanctus  diversimode  illustra- 
bat,  et  revelationes  faciebatin  cordibus  pro- 
phetarura  ;  ipsum  etiam  nuUus  latere  potest 
intellectus,  qui  missus  erat  omnem  docere 
veritatem  :  ideo  competebat  ejus  doctrinae , 
ut  in  uno  sermone  multiplices  laterent  in- 
teUigentiae.  Competit  nihilominus  ipsi  flni; 
quia  Scriptura  data  est,  ut  per  ipsam  diri- 
gatur  homo  in  cognoscendis  et  agendis ,  ut 
tandem  perveniat  ad  optata.  Et  quia  omnes 
creaturae  ad  hoc  factae  sunt,  ut  serviant  ho- 
mini  tendenti  ad  supernam  patriam;  ideo 
Scriptura    assumit   ipsarum    creaturarura 
species  diversas ,  ut  sic  per  ipsas  doceat  nos 
sapientiara  dirigentera  nos  ad  aeterna  :  et 
quia  homo  non  dirigitur  ad  aeterna,  nisi   nomo 
cognitiva  agnoscat  verum  credendum ,  et  adTier- 
operativa  faciat  bonum  operandum,  et  af-  "^«ii"- 
fectivasuspiretadDeuravidendum,  etaman- 
dum,  et  perfruendum ;  hinc  est,  quod  Scrip- 
tura  sacra,  per  Spiritum  sanctum  data,  as- 
sumit  librum  creaturce,  referendo  in  finem 
secundum  triplicem  modum  intelligentiae  : 
ut  sic  per  tropologiam  habeamus  notitiam 
agendorum  moraliter;  per  allegoriam ,  cre- 
dendorum  veraciter ;  per  anagogiara ,  desi- 
derandorum  delectabiliter  :  ut  sic  purgati 
per  virtuosara  operationem ,  illuminati  per 


246 

radiosam  fldem ,  et  perfecti  per  ardentissi- 
mam  charitatem,  perveniamus  tandem  ad 
bravium  felicitatis  £eternaB. 


quibus 
inagi 


De  Modo  procedendi  ipsius  sacrse  Scripturffi. 

Iii  tanta  igitur  multiformitate  sapientiae, 

quse  in  ipsius  sacraj  Scripturai  continetur 

hilitudine,  longitudiue,  altitudine  et  pro- 

fundo ,  unus  est  communis  modus  proce- 

dendi   authenticus  ,  videlicet  intra   quem 

continetur  modus  narrativus,  prsceptorius, 

prohibitivus  ,  exhorlativus ,   praedictivus  , 

comminatorius,  promissivus,  deprecatorius, 

ct  laudativus.  Et  omnes  lii  modi  suli  uno 

raodo  authentico  repoimntur,  et  hoc  quidem 

satis  recte.  Quia  enim  haic  doctrina  est  ut 

boni  fiamus  et  salvemur,  et  hoc  non  fit  per 

nudam  consideralionem ,  sed  potius  per  in- 

chnationem  voluntatis ;  ideo  Scriptura  divina 

eo  modo  debuit  tradi,  quo  modo  magis  pos- 

semus  inclinari.  Et  quia  magis  movetur  af- 

fectus  ad  exempla,  quam  ad  argumenta; 

movea-  magis  ad  promissiones ,  quam  ad  ratiocina- 

tiones;  magis  per  devotiones,  quam  per  dif- 

finitioues  :  ideo  scriptura  ista  non  debuit 

habere  modum  difflnitivum,  divisivum,  et 

colleclivum  ad  probandum  passiones  aliquas 

de  sulijecto  ad  modum  aliarum  scientiarum; 

sed  oportuit  quod  haberet  modos  proprios 

secnndum  varias  inchnationesanimorum  di- 

versimode  animos  inclinantes  :  ut  si  quis 

non  movetur  per  prsecepta  et  prohibila,  sal- 

lcm  moveatur  per  exempla  narrata;  si  quis 

non  per  haec  movetur,  moveatur  per  bene- 

licia  sibi  ostensa;  si  quis  nec  per  hsec  mo- 

vetur,  moveatur  per  monitiones  sagaces, 

pcr  promissiones  veraces,  pcr  comminatio- 

nes  terribiles ,  ut  sic  saltein  excitetur  ad  de- 

volionem  et  Dei  laudein ,  in  qua  percipiat 

gratiam  ,  per  quam  dirigatur  circa  opera 

virluosa.  Quoniam  igitur  hi  modi  narrativi 

non  possunt  fieri  per  viam  cerlitudinis  ra- 

iionum ,  quia  particularia  gesta  probari  non 

possuiit;  ideo  ne  scriptura  ista  tanquam  du- 

bia  vacillaret ,  ac  per  hoc  minus  moveret, 

low»  cerliludinis  rationis  providit  Deus  huic 


PROOEMinM 

sciipturae  certitudinem  anctoritatis  ,   quse 
adeo  magna  est,  quol  omnem  perspicuita- 
teiu  humani  ingenii  superexcellit.  Et  quia 
non  est  certa  auctoritas  ejus ,  qui  potest  fal- 
lere  et  falli ;  nullus  autem  sit ,  qui  falli  non 
possit ,  et  fallere  nesciat ,  nisi  Deus ,  et  Spi- 
ritus  sanctus  :  hinc  est ,  quod  ad  hoc ,  quod 
Scri  ptura  sacra  modo  sibi  debito  esset  perfecte 
autbentica,  non  per  humanam  investigatio- 
nem  est  tradita ,  sed  per  revelationem  divi- 
ram.  Ideo  nihil  inipsa  condemnandum  tan- 
quam  inutile,  nihil  respuendum  tanquam 
falsum ,  nihil  repudiandum  tanquam  ini- 
quum  :  pro  eo  quod  Spiritus  sanctus  ejus 
auctor  perfectissimus  nihil  potuit  dicere  fal- 
sum,  nihil  superfluum,  nihil  diminutum  : 
et  propterea'  conlum  etterro,  tramibunt,  ver- 
ba  Scripturaj  sacrae  non  prwteribunt ,  quin 
impleantur  :  Donec  enim  "  ccelum  et  terra 
transeat ,  iota  unum ,  aut  units  apex ,  non 
prwteribit  a  lege,  donec  omnia  fiant,  Salva- 
tore  testante.  Quiergo  solverit  ea,  quae  Scrip- 
tura  docet ,  et  docuerit  sic  homines ,  hic  mi- 
nimus  vocabitur  in  regno  cff.lorum ;  qui  au- 
tem  fecerit  et  docuerit ,  hic  magnus  vocabi- 
tur  in  regno  cmlorum. 


De  Modo  exponendi  sacram  Scripturam. 

Quemadmodum  autem  scriptura  hsec  spe- 
cialem  habet  modum  procedendi,  sic  juxta 
suum  procedendi  modum ,  speciali  suo  modo 
debet  intelligi  etexponi.  Cum  euim  ipsa  sub 
una  liltera  multiplicem  tegat  intelligentiam, 
expositor  debgt  abscondita  producere  in  lu- 
cem  ,  et  illam  eductam  manifestare  per  aliaui 
scripturam  magis  patentem  ;  sicut  si  expo- 
nerem  illud  Psalmi '  :  Apprehende  arma  et 
sculum,  et  exurge  in  adjutorium  mihi,  et 
veUm  explicare  qua;  sint  armadivina,  di- 
cam ,  quod  ejus  veritas  et  bona  voluntas  : 
et  quod  ita  sit,  probalur  per  scripturam  aper- 
tam.  Nam  et  scribitur  alibi  *  :  Scuto  boncE 
voluntatis  tuoe  coronasti  nos ;  et  iterum '  : 
Scuto  circun.dabit  te  veritas  ejus.  Ad  quod 


•  Matth.,  XXIV,  35.  —  '  Mntth.,  v,  18,  19.- 
xxxiv,  2.  —  *  Psal,  V,  13.  —  '  Psal.  ic,  5. 


'  Psal. 


I 


IN  BRKVILOQUIUIVI. 


247 


Scnptu- 

ne  sacrse 

qualuor 

partes 


!  Tres  re- 
*gDlae  e\- 
ponenil  i 
sacraoi 
Scriptu- 
ramexB. 
Augustt- 
Qiverbis, 
de  Doc(. 
tChrUt., 
:.  7,  de- 
aromptsB 


noD  potest  qnis  de  facili  pertingere ,  nisi , 
per  assuefactionem  lectioniSj  textum  et  lit- 
teram  Bibliae  commendet  memorise  ;  a!io- 
quin  in  expositione  Scripturarum  nunquam 
poterit  esse  potens.  Uude  sicut  qui  dedigna- 
tur  prima  ediscere  elementa,  ex  quibus  dic- 
*io  integratur,  nunquam  potest  cognoscere 
nec  dictionuni  significalum  ,  nec  rectam  le- 
gem  constructionum  ;  sic  qui  litteram  sacrae 
.Scriplurae  spernit,  ad  spirituales  ejus  iutel- 
ligentias  nunquara  assurget.  Attendat  autem 
expositor,  quod  non  ubique  requireuda  est 
allegoria,  nec  omnia  sunl  mystice  expouen- 
da.  Propter  quod  uofandumest,  quod  Scrip- 
tura  sacra  quatuor  habet  partes.  Uua  est^  in 
quasecundnm  litteram  agitde  mundanis  na- 
turis  ,  et  per  illas  significat  reparationem 
nostram  ,  sicut  apparet  in  «lescriptione  for- 
mationis  mundi.  Alia  est,  in  qua  agit  de  ac- 
tibus  et  processibus  illius  populi  Israelitici; 
!  t  per  illos  significat  reparationem  generis 
humani.  Tertia  est,  in  qua  nudis  verbis  si- 
gnificat  et  exprimit  ea,  quae  pertinent  ad 
nostram  salutem  quautum  ad  fldem  vel  mo- 
res.  Quarta  est,  in  qua  praenuntiat  uostrae 
salutis  niysterium,  partim  verbis  nudis,  par- 
tim  aenigmaticis  et  obscuris.  Et  propterea 
Scriptura  in  his  locis  variis  uon  est  unifor- 
miter  exponeuda. 

Debet  autem  expositor  dirigi  in  expositio- 
ne  sacrcB  Scripturae  secundum  triplicem  re- 
gulam,  quffi  trahi  potest  de  verbis  beati  Au- 
gustini.  Prima  est  haec  :  Ubicumque  in  hac 
scriptura  prima  verborum  significatio  signi- 
ticat  res  creationis,  sive  singulares  actus 
humanae  conversationis,  ibidem  res  siguifi- 
catae  per  verba  primo  significantur,  deinde 
nostrae  reparationis  mysteria.  Ubi  vero  pri- 
ma  signiflcatio  verborum  expouit  fldem, 
sive  charitatem,  ibi  nulla  est  allegoria  quae- 
renda. 

Secuuda  regula  est  ista  :  Ubi  verba  hujus 
scripturaj  significantrescreationis,  aut  con- 
versationis  populi  Israelitici,  ibi  quaerat  ex 
alio  scripturae  loco ,  quld  quaelibet  res  si- 
gniflcet ;  et  deinde  significationem  suam  eli- 


ciat  per  verba  nude  significantia  fidei  veri- 
tatem ,  vel  morum  etiam  honestatem  :  ut- 
pote  si  dicatur '  :  «  Oves  pariunt  gemellos 
foetus ,  »  ostendat  quod  oves  siguificant  ibi 
homines ,  et  geminus  fcetus  gemiuam  chari- 
tatem, 

Tertia  regula  est  ista  :  Quando  aliqua 
scriptura  habet  aliquem  intellectum  liltera- 
lem,  et  spiritualem,  debet  discutere  expo- 
sitor,  utrum  illa  attributio  conveniat  histo- 
rico,  an  spirituali  significato,  si  forte  utri- 
que  non  poterit  convenire ;  si  autem  utrique 
competit ,  tunc  litteraliter  et  spiritualiter 
debet  affirmari.  Si  vero  altero  modo  tantum, 
tuuc  spiritualiter  solum  debet  intelligi :  sicut 
sabbatum  legis  esse  perpetuum,  sacerdotium 
aeternum  ,  possessioneni  terrae  cefernam ,  et 
pactum  circumcisionis  esse  ceternum  ,  quae 
omnia  ad  spirituale  signiflcatum  referenda 
sunt. 

Ad  hoc  autem ,  quod  per  sacrarum  scrip-    qu^ 
turarum  silvam ,  quis  secm'e  incidendo  et  o?"''''^^' 

'    ^  nrae  cug- 

e.\ponendo  incedat,  opusestut  priusnoverit  ""sci  ad 

.    ,  ...  .        secure 

ipsius  sacrae  scrqKurae  veritatem  per  verba  ejponen- 
explicita  :  videlicet ,  ut  alteudat  quomodo  ^"  '"^f^^'" 
Scriptura  describat  initium ,  progressum  et  sacram. 
consummationem  duplicis  corporis,  quasi  es 
opposito  se  respicieutium :  bonorum  scilicet, 
qui  hic  se  humiliaut,  ut  exaltentur  sempi- 
ternahter  in  futuro ;  et  malorum,  qui  hic  se 
exaltant,  ut  asternaliter  deprimantur.  Unde 
ipsa  agit  de  toto  universo  quautura  ad  sum- 
mum  et  imum  ,  primum  et  ultimum  ,  et 
quautum  ad  decursum  iuter  medium,  sub 
forma  cujusdam  crucis  iutelligibilis ,  iu  qua 
describi  habet,  et  quodam  modo  videri  lu- 
mine  mentis ,  tota  machina  universi  :  ad 
quam  quidem  intelligendam  oportet  nosse 
rerum  principium,  scihcet  Deum ,  ipsarum 
rerum  creationem,  lapsum,  redemptionem 
per  sanguinem  Jesu  Chrlsti ,  reforraationem 
per  gratiam,  curationem  per  sacramenta,  et 
tandem  retributionem  per  poenam  et  glo- 
riam  sempiternam. 
Et  quia  haec  doctrina  tara  in  scriptis  Sanc- 

'  Ex  Canl.,  IV,  2, 


Brevilo- 

quii  scri- 
bendi 
causa, 

malerla  , 
modus 
procc- 

dendi   iii 
eo,  ct 

ejusdcm 
divjsir». 


248  BREVILOQUI 

toruno,  quam  etiam  Doctorum  sic  diffuse  tra- 
(litaest,  ut  ab  accedentibus  ad  Scripturam  sa- 
cram  aiidiendam,  non  possit  per  longa  tem- 
pora  videri,  noc  aiidiri,  propter  quod  etiam 
novi  theologi  frequenter  ipsam  Scripturam 
sacraiii  exhorrent ,  tanquani  incertam  et 
inordinatam ,  et  tanquam  silvam  opacam  : 
rogatus  a  sociis  ,  ut  paupere  portiuncula 
Ecientiolae  nostrae  ahquid  breve  in  summa 
dicerem  de  veritate  theologiae,  eorumque 
precibus  devictus  ,  assensi  breviloquium 
quoddam  facere  ,  in  quo  summatim  non 
omiiia,  sed  aliqua  magis  opportuna  ad  te- 
nendum,  hreviter  tangerentur,  addens  si- 
mul  cum  hoc  rationem  ahquam  ad  intelli- 
gendum,  secundum  quod  occurrebat  pro 
tempore.  Quvci  vero  theologia  sermo  est  de 
Deo,  et  de  primo  principio,  utpote  quia  ipsa, 
tanquam  scientia  et  doctrina  altissima,  om- 
nia  resolvit  m  Deum,  tanquam  in  princi- 


I  PARS  I. 

pium  primum  et  summum  :  ideo  in  assigaa- 
tione  rationum,  in  omnibusqua^  in  hoctoto 
opusculo ,  vel  tractaculo  continentur,  cona- 
tiis  sum  ralionem  sumereaprimo  principio, 
ut  sic  ostenderem  veritatem  sacrae  Scripturae 
esse  a  Deo,  et  de  Deo,  et  secundum  Deum,  et 
propter  Deum  :  ut  merito  ista  scientia  appa- 
reat  una  esse,  et  ordinata,  et  theologia  uon 
immerito  nuncupata.  Si  quid  igitur  imper- 
fectum ,  vel  obscurum,  vel  superfluum ,  vel 
minus  rectum  ibi  fuerit,  venia  occupationi, 
(-t  brevitati  temporis ,  et  pauperculae  scien- 
tiae  coucedatur ;  si  quid  vero  rectum ,  soh 
Deo  honor  et  gloria  referatur.  Ut  autem  se- 
quentia  clarius  elucescant ,  titulos  particu- 
lares  capitulorum  praemiltere  curavi  ',  ad 
fariliorem  memoriam ,  et  lucidiorem  contui- 
tum  dieeiKlorum,  quae  septem  partitionibus, 
et  septuaginta  duobus  capituUs  distinguun- 
tur. 


PRIMA  PARS 


I  N    Q  L'  A 


DE  TRINITATE  PERSONARUM  ET  UNITATE  DEl  («>  AGITUR 


r.APUT  PRIMUM. 

De  Ulis  sepiem,  de  quibiis  est  Theologia,  in  simma. 

In  principio  inlelligendum  est,  quod  sa- 

ThcMo-  cradootrina,  scilicel  theologia,  quae  princi- 

quihus  pahter  agit  de  primo  principio,  sciUcet  de 

praniiuc  Qgp  {rmo  et  uno,  de  septem  agit  in  uni- 

verso  :  scilicet  de  trinitate  Dei ,  de  creatura 

mundi ,  de  corruptela  peccati ,  de  incarna- 

tione  Verbi,  de  gratia  Spiiitus  sancti,  de 

niedicina  sacramentali,  et  de  statu  finahs  ju- 

dicii.  Ratio  autem  ad  intelligentiam  hujus 

veritalis,  haec  est :  quia  cum  sacra  scriptura, 

sive  theologia,  sit  scientia  dans  sufficientem 

iiolitiam  de  primo  principio  secundum  sta- 


tum  viae,  secundum  quod  necessarium  est 
ad  salutem ,  et  Deus  non  tantum  sit  rerum 
principium  ,  et  exemplar  efTectivum  in  crea- 
tione,  sed  etiam  refectivum  in  redemptione, 
et  perfeitivum  in  retributione  :  ideo  non 
tantum  agit  de  Deo  creatore ,  sed  etiam  de 
redemptore  (b),  et  creatura.  Et  quia  creatura 
rationalis,  quae  est  quodammodo  linis  om- 
nium .  non  sletit ,  sed  suo  casu  indiguit  re- 
parari  ;  ideo  agit  de  corruptela  peccati , 
medico,  sanitate,  et  medicina,  et  tandem 
de  curatione  perfecta,  quae  erit  in  gloria, 

1  TiUili,  de  quibus  Doetor  noster,  iu  hac  eciitione, 
uniformilatis  causa,  remittuntur  ad  caicem  tomi,siva 
Indio.em. 

(a)  Cwi.  edil.  L)e  Tiiuitate  Dei.  —  (6)  creatore, 


DE  TRINITATE  PERSONARUM  ET  UNITATE  DEI. 


249 


Theolo- 
gia  sola 
scientici 
cfsapieo- 
lia  per- 
fecta 


Thcolo- 
gia  est 
uua  sri- 
entia,  et 
quod  sit 
ejos  sub- 
jectum 


DeTnni- 
ale  tria 
coQside- 
raoda. 


impiis  projectis  in  poenam  :  ideo  ipsa  sola 
est  scientia  perfecta ,  qiioniam  incipit  a  pri- 
mo,  quod  est  primum  principium.  et  per- 
venit  ad  ultimum  ,  quod  est  praemium  aeter- 
num  :  incipit  a  summo  ,  quod  est  Deus 
altissimus  creator  omnium ,  et  pervenit  ad 
infimum  ,  quod  est  infernale  supplicium. 
Ipsa  etiam  sola  est  sapientia  perfecta ,  quae 
incipit  a  causa  summa,  ut  est  principium 
causatorum,  ubi  terminatur  cognitio  phi- 
losophica ;  et  transit  per  eam,  ut  est  reme- 
dium  peccatorum  ;  et  reducit  in  eam,  ut  est 
prsemiummeritorum,  et  finis  desideriorum. 
Et  in  liHC  cognitione  est  sapor  perfectus , 
vila  el  salus  animarum  :  et  ideo  ad  eam  ad- 
discendam  inflammari  debet  desiderium  om- 
nium  Oiristianorum.  Ex  his  patet ,  quod 
licet  theologia  sit  de  tot  et  tam  variis  ,  est 
tamen  scientia  una ,  cujus  subjectum  ,  ut  a 
quo  omnia ,  est  Deus ;  ut  per  quod  omnia, 
Christus ;  ut  ad  quod  omnia,  opus  repara- 
tionis;  ut  circa  quod  omnia,  unicum  chari- 
tatis  vinculum,  quo  ctElestia  et  terrestria 
connectuntur  ;  ut  de  quo  omnia  in  libris 
canonicis  comprehensa,  credibile  ut  credi- 
bile ;  ut  de  quo  omnia  in  libris  exposito- 
rum  ,  credibile  ut  intelligibile ,  secundum 
Augustinum  '  :  «  Quod  credimus,  debemus 
auctoritati ;  quod  intelligimus ,  rationi.  « 

CAPUT  II. 

Quid  tenendumde  trinitate  persomnim,  et  unitate 
essentia. 

Primo  igitur  de  trinitate  Dei  sunt  tria 
consideranda ,  scilicet :  qualiter  unitas  sub- 
stantiae  et  naturae  simul  stet  cum  pluralitate 
personarum;  secundo,  qualiter  cum  plurali- 
tate  apparitionum;  tertio,  qualiter  cum  plu- 
ralitate  appropriatorum. 

De  pluralitateergo  personarum  in  unitate 
naturae,  hoc  dictat  recta  fldes  esse  tenen- 
dum ,  scilicp.t  quod  in  unitate  naturae  sunt 
tres  personae ,  scilicet  Pater ,  et  Filius ,  et 


.    '  Aug.,  de  Utilit.  cred.,  c. 
Ub.  XV,  c.  IV. 


XI.  —  '■  1(1.,  ffc  Trinit.. 


Spiritus  sanctus  :  quarum  prima  a  nuUa  est ; 
secunda  est  a  sola  prima  per  generationem  ; 
tertia  vero  est  a  prima  et  secunda  per  spira- 
tionem ,  sive  processionem  :  ita  quod  trini- 
tas  personarum  non  escludit  ab  essentia 
divina  summam  unitaleni ,  simplicitatem  , 
immensitatem ,  aeternitatem ,  incommutabi- 
litatem,  necessitatem,  et  etiani  primitatem; 
quin potius  includit  summam  fecunditatem, 
charitatem,  liberalitatem,  aequalitatem,  ger- 
manitatem,  conformitatem,  et  inseparabili- 
iatem  :  quae  omnia  sana  fldes  intelligit  esse 
in  beata  Trinitate. 

Ratio  autem  hujus  veritatis  haec  est :  quia 
fldes,  cum  sit  priucipium  cultus  Dei,  etfun- 
damentum  ejus,  quae  secundum  pietatem 
est,  doctrinae ,  dictat  de  Deo  esse  sentiendum 
altissime  et  piissime.  Non  autem  sentiret 
altissime ,  si  non  crederet  quod  Deus  posset 
se  summe  communicare ;  non  sentiret  piis- 
sime,  si  crederet  quod  posset  et  nollet :  et 
ideo,  ut  altissime  et  piissime  sentiat ,  dicit 
Deum  se  summe  communicare  ,  aeternaliter 
habendo  dilectum  et  condilectum  ,  ac  per 
hoc  Deum  unum  et  trinum.  Huic  autem 
fldei,  in  quantum  dictat  de  Deo  piissime 
sentiendum  esse ,  attestatiu"  tota  sacra  Scrip- 
tura,  quae  dicitur  doctrina  secundum  pieta- 
tem  ;  quia  Deum  faletur  habere  prolem , 
quam  summe  diligit  ,  Verbum  sibi  coae- 
quale,  quod  ab  aeterno  genuit ,  in  quo  cuncta 
disposuit,  per  quod  cuncta  produxit  et  gu- 
bernat,  per  quod  etiam  carne  factum  pro 
summa  benignitate  hominem  redemit  pre- 
tiosissimo  ejus  sanguine  redemptumque  ci- 
bavit :  per  quod  etiam  in  flne  mundi  suiu- 
mam  misericordiam  impartiendo  ,  ab  omni 
miseria  Uberabit :  et  per  Christum  omnes 
electi  suni  fllii  summi  Patris,  in  quo  erit 
omnis  pietatis  consuromatio,  et  Dei  ad  nos, 
et  e  converso.  In  quantum  autem  fldes  dic- 
tat  de  Deo  sentiendum  altissime,  non  tan- 
tum  attestatur  ei  sacra  Scriptura,  verum 
etiam  omnis  creatura,  juxta  quod  dicit  Au- 
gustinus '.  Neque  enim  divinorum  librorum 
tantummodo  auctoritas  praedicat  esse  Deum ; 


rum  plu' 

ralitas  in 

uuitate 

uaturs 

quomodo 

slet. 


Fldes  di- 
ctataltis- 

sime  et 
piissime 
sentieil- 

dum  de 
Deo. 


%^ 


BREVrLOQUII  PARS  1. 


Deiis 
qusB  in 
diTiois. 


sed  omijjs,  qjij?^  rqs  circumstat ,  ad  quam 
nos  etiam  pertinemus,  universa  ipsa  rerum 
natura  proclamat,  habere  se  praestanlissi- 
mum  coniiitorem,  qui  nobis  mentem  ratio- 
nemque  naturalem  dedit ,  qua  viventia  non 
viventibus ,  sensu  prsdita  non  sentientibus, 
intelligentia  non  intelligentibus,  immorta- 
lia  mortalibus,  potentia  impotentibus,  justa 
injustis,  speciosa  deformibus,  bona  malis, 
incorruptibilia  corruptibilibus,  immutabilia 
umtabilibns,  invisibilia  visibilibiis,  iucorpo- 
ralia  corporalibus ,  beata  miseris  praeferen- 
da  videamus.  Ac  per  hoc,  quoniam  rebus 
creatis  creatorem  sine  dubitatione  pra;poni- 
mus,  oportet ,  ut  eum  et  (a)  summe  vivere , 
et  cuncla  senlire  atque  intelligere,  et  mori, 
corrumpi ,  mutarique  non  posse ,  nec  corpus 
esse,  sed  spiritum  omnipotentissimum,  jus- 
tissimum  ,  speciosissimum ,  optimum  ,  bea- 
tissimumque  fateamur.  Ecce  in  his  duode- 
cim  includuntur  altissimae  ijobilitates  essen- 
tiaB  divinae.  Sed  post,  ut  ipse  ostendit ,  haec 
duodecim  reducuntur  ad  tria,  scilicet  ad 
aeternitatem  .  sapientiam  et  beatitudinern; 
et  baec  tria  ad  unum ,  scrlicet  ad  sapieutiam, 
in  qua  includuntur  raens  geuerans,  verbum 
nascens ,  et  amor  utrumque  nectens ,  in  qui- 
bus  fides  dictat  beatissimam  consistere  Tri- 
nitatem.  Et  quoniam  summa  sapientia  ponit 
trinitatem ,  ponit  etiam  nihilominus  omues 
prius  habltas  nobilissimas  conditiones,  vi- 
dehcet  unitatem ,  simplicitatem  et  caeteras 
sequcntes  ;  necesse  est  omnjes  praedictas  no- 
bilitates  divini  Esse  simul  stare  cum  beatis- 
sima  Trinitc-te. 

CAPUT  III. 

De  istius  fidei  inteUigmtia  sana. 

Ad  istius  autem  fidei  intelHgentiam  sa- 
nam,  docet  doctrina  sacra,  quod  in  divinis 
suut  duffi  emanationes  ,  Ires  hypostases , 
quatuor  relationes ,  quinque  noliones ,  et  ex 
his  tautum  tres  proprietates  personales. 

Ralio  autem  ad  praedictorum  intelUgen- 


il 


L-raa- 
natioues 
dus  iu 
«iiviuis. 


Uvposta-I 
tre*.; 


tlam  haec  est,  quia  cum  primum  et  sum- 
mum  principium,  hocipso  quod  primum, 
sit  simplissimum  ;  hoc  ipso  quod  summum, 
sit  perfectissimum  :  ideo  perfectissime  com- 
municat,  quia  perfeclissimum ;  et  indivisio- 
nem  omnimodam  servat  ,  hoc  ipso  quod 
simnUcissimum.  Et  ideo,  salva  unitate  natu- 
rae,  sunt  ibi  modi  emanandi  perfecti.  Modi 
autem  emanandi  perfecti  sunt  duo  tantum  , 
scibcet  per  modum  naturae  ,  et  per  modum 
voluutaUs.  Primus  est  generatio  ;  secundus 
spiratio,  sive  processio;  et  ideo  hi  sunt  ibi. 
Et  quia  duabus  emanationibus  substantificis 
necesse  est  emauare  duas  hypostases ,  ne- 
cesse  est  etiam  pouere  hypostasim  primo 
producentem  ab  alio  non  emanare ,  ne  sit  in 
infinitum  abire  :  et  ideo  sunt  ibi  tres  hypos- 
tases.  Et  quia  cuilibet  emanationi  respondet 
duplex  habitudo  relativa ;  ideo  sunt  ibi  qua- 
tuor  relationes,  scilicet  paternitas,  filiatio,  Rciatio- 
spiratio  et  processio.  Et  quia  per  has  habi-  "^*uot!* 
tudines  innotescunt  nobis  divinae  hyposta- 
ses ;  et  praeter  hoc  etiam  hyposfasis  illa ,  in  ■ 

qua  est  prima  ratio  principiandi ,  innotescit  i 

nobis  quia  non  producitur,  uam  hoc  est  no-  Kotionw 
bilitatis  in  ipsa  :  ideo  quinque  notiones,  '•"""•" 
scilicet   quatuor  relationes  praedictae  cum 
innascibilitate.  Et  quia  quaelibet  persona- 
rum  unam  habet  proprietatem ,  per  quam  propriei    ii 
principaliter  innotescit ;  ideo  tantum  tres  '^^"^f^ 
sunt  proprietates  personales ,  quje  his  nomi-    "■»• 
nibus  exprimuutur  proprie  et  principaliter, 
scilicet  Pater,  et  Filius  ,  et  Spiritus  sanctus. 
Cum  enim  proprium  sit  Patris  esse  innasci- 
bilem ,  sive  ingenitum,  esse  principium  non 
de  principio,  et  esse  Patrem  :  innascibilitas  lanuei 


t 


nolificat  ipsum  per  modum  negationis,  licet  ,„0^3 
ex  consequenti  per  modum  positionis ,  quia  ""'^^'jj' 
innascibilitas  iu  Patre  ponit  fontalem  pleni  • 
tudinem  ,  principium  non  de  principio,  per 
modum  positionis  cum  negatione  ;  esse  pa- 
trem,  per  modum  positionis  et  habitudinis, 
proprie,  complete,  et  determinate.  Similiter 
cum  Filius  sit  imago  ,  verbum  et  fiHus  :  TcrbaS 
imago  nominat  illam  personam ,  ut  simili- 
tudinem  expressam ;  verbum ,  ut  simiUtudi- 


FiliuSi 
imago 


m 
ar 
ki 

b. 


DE  TRINITATE  PERSONARUM  ET  UNITATE  DEI. 


251 


piritus 
donuin 
leius, 
laritas. 


10  mo- 
prae- 

icandi 
divi- 

ois. 


edica- 

euU 

■cem 

>modo 

]attr>- 

iotur. 


nem  expressivam  ;  filius ,  ut  sirailitudinem 
hypostaticam  :  rursus  imago ,  ut  similitudi- 
nem  conformem ;  verbum  ,  ut  similitudi- 
nem  intellectualem ;  filius ,  ut  similitudinem 
connaturalem.  Per  hunc  modum,  cum  pro- 
prium  sit  Spiritus  sancti  esse  donum  ,  esse 
nexum  seu  cliaritatem  amborum,  esse  etiam 
spiritum  sanctum  :  donum  nominat  ipsum, 
ut  datum  volantarium  ;  charitas  sive  nexus, 
ut  datum  voluntarium  el  praecipuum;  spi- 
ritus  sanctus,  ut  datimi  volunlarium,  prae- 
cipuum  et  hypostalicum.  Hinc  est  quod 
per  hsec  tria  nomina,  quae  sunt  Pater,  et 
Filius,  et  Spiritus  sanctus,  trium  persona- 
rum  proprietates  personales  insinuantur. 
Haec  igitur  tenenda  sunt  ad  fldei  Trinitatis 
intelligentiam  sanam. 

CAPUT  IV. 

De  istius  fidei  eocpressione  catholica. 

Ad  istius  etiam  fidei  expressionem  catho- 
licam  tenendum  est,  secundum  sacrorum 
Doctorum  documenta ,  quod  in  diviuis  sunt 
duo  modi  praedicandi,  scihcet  per  modum 
substantiae ,  et  relationis  ;  tres  modi  suppo- 
nendi,  scilicet  essentiae,  personae,  notionis; 
quatuor  modi  significandi  substantiam,  sci- 
licet  nomine  essentiae ,  substantiae,  perso- 
nae,  hypostasis  ;  quinque  modi  dicendi,  sci- 
licetquis,  qui,  quae,  quod,  et  quid;  tres 
modi  difTerendi,  sciUcet  secundum  differen- 
tem  modum  existendi ,  secundum  differen- 
tem  modum  se  habendi ,  et  secundum  difle- 
rentem  modum  intehigendi. 

Ratio  autem  ad  intelhgentiam  praedicto- 
rum  haec  est,  quia  cum  primum  principium 
sit  perfectissimum  simul  et  simplicissimum, 
omnia  quas  perfectiouis  sunt,  de  ipso  dicun- 
tur  proprie  et  vere ;  quae  autem  imperfec- 
tionis  sunt,  aut  non  dicuntur,  aut ,  si  dicun- 
tur,  secundum  assumptionem  humanae  na- 
turae  dicuntur  ,  vel  transsumptive.  Cum 
igitur  decem  sint  praedicamenta ,  scilicet 
substantia  ,  quantitas  ,  relatio  ,  qualitas  , 
actjo,  passio,  ubi,  quando,  silus,  et  habi- 


tus  :  quinque  ultima  spectant  proprie  ad 
corporalia,  seu  mutabilia,  ideo  non  attri- 
buuntur  Deo,  nisi  transsumptivo  modo,  et 
figurativo :  aha  vero  quinque  praecedentia 
Deo  attribuuntur  secundum  id  quod  com- 
pletionem  dicunt,  ita  tamen  quod  divinam 
simplicitatem  uon  impediant.  Omnia  ergo 
haec  praedicta  prcedicamenta  sunt  idipsum , 
quod  est  illud  de  quo  praedicantur  :  et  ita 
per  comparationem  ad  subjectum  ,  in  quo 
sunt  omnia  ,  dicuntur  transire  in  substan- 
tiam,  relatioue  tamen  escepta  :  quae  cum 
duplicem  habeat  comparalionem ,  scilicet  ad 
subjectum  in  quo ,  ad  terminum  ad  quem , 
primo  modo  transit,  ne  faciat  compositio- 
nem ,  sed  secundo  modo  manet ,  ut  faciat 
distiuctionem.  Et  hinc  est  quod  substantia 
continet  unitatem ,  et  relatio  multiplicat  tri- 
nitatem  :  et  ideo  manent  ibi  hi  tantum  duo 
modi  praedicandi  differentes,  de  quibus  da- 
tur  regula. 

Quae  dicuutur  secundum  substantiam,  de 
omnibus  dicuntur,  et  sigillatim,  et  simul, 
et  singulariter.  Qua3  vero  secundum  rela- 
tionem,  aut  non  de  omnibus  dicuntur ;  aut, 
si  de  pluribus  ,  pluraliter,  ut  relati ,  dis- 
tincti  ,  similes,  wquales ,  propter  relatio- 
uem  intrinsecam.  Nomen  autem  Trinitatis 
comprehendit  utrumque. 

Et  quoniam  plures  possunt  esse  relationes 
in  una  persona ,  sicut  suiit  plures  personae 
in  una  natura ;  ideo  disliuctio  in  notione 
non  infert  diversificationem  personae,  nec  dis- 
tinctio  personae  plurificationem  naturae.  Et 
propterea  non  quidquid  convenit  essentiae , 
convenit  notioni,  vel  pei'sonae,  nec  e  con- 
verso  :  et  hinc  est ,  quod  sunt  ibi  tres  raodi 
supponendi ,  de  quibus  talis  consuevit  daii 
regula  :  Supposita  essentia,  non  supponitur 
notio ,  nec  persona ;  et  supposita  notione , 
non  supponitur  essentia ,  nec  persona ;  et 
supposita  persona  ,  non  supponitur  essentia 
nec  ;iotio,  sicut  patet  per  exempla. 

Et  quoniam  vera  distinclio  est  in  suppo- 
sitis  substantiae,  manente  essentia  una;  ideo 
necesse  est  ibi  multipliciter  significari  sub- 


Rolatio 

in  divi- 

nis. 


Regula 
de  modis 

prsdi- 
caudi    in 

divinis. 


Regula 
de  niodis 

suppo- 
iiendi   in 

divinis. 


BREVILOQUII  PARS  I. 


Modi  di 
cendi 

qulDque 


stantiam ,  scilicet  ut  communicabilem,  et  in- 
communicabilem  :  ut  communicabilem  per 
modum  abstractionis ,  per  nomen  essentice; 
et  per  modum  concretionis  per  nomen  sub- 
stantice ;  ut  incommunicabilem  vero,  vel  ut 
distinguibilem ,  per  nomen  hypostasis;  vel 
ut  distinctam,  per  nomen  personce.  Ht  aliter, 
scilicet  vel  ut  distinctam  qualitfrcumque,  et 
sic  hj^^postasis ;  vel  notabiliter  et  perfecte,  et 
sic  persona.  Exempla  horum  quatuor  sunt 
in  creatura,  humanitas,  homo,  aliquis  homo, 
Petrus.  Primum  essenliam ,  secundum  sub- 
slantiam,  tertium  hj'postasim,quartumper- 
sonam  dicit. 

Et  quia  in  persona,  quae  distinguitur,  non 
solum  est  considerare  eum  qui  distinguitur, 
sed  illud  quo  distinguitur,  et  hoc  est  pro- 
prietas,  sive  notio;  ideo  necesse  est  quod  in 
divinis  sint  quinque  raodi  dicendi,  pariter 
et  quaerendi :  scilicet  quis,  ratione  personae ; 
qui,  ratione  hypostasis,  quia  dicit  supposi- 
tum  substaiitise  indistinctae ;  quae,  ratione 
notionis;  quod,  ratione  substantiae;  quid  sive 
quo,  ratione  essentiae. 

Et  quoniam  omnes  hi  modi  in  unitate  es- 
sentiae  radicantur,  quia  quidquid  est  in  Deo, 
est  ipse  Deus  unus  et  solus^  ideo  non  po- 
nunt  ibi  differentiam,  nec  secundum  essen- 
Modidif  tiam,  nec  secundum  esse.  Et  propterea  sunt 
inTvlnls  ibi  tantum  tres  modi  differendi ,  scilicet 
"■'^^-  secundum  modum  essendi ,  sive  emanandi, 
sicut  differt  persona  a  persona;  secundum 
modos  se  habendi ,  sicut  differt  persona 
et  essentia,  quia  una  persona  ad  alteram 
refertur,  et  ideo  distinguitur,  essentia  vero 
non  refertur  ad  alteram,  et  ideo  nou  dis- 
tinguitur;  secundum  modos  etiam  intel- 
ligendi ,  sicut  differt  una  proprietas  sub- 
stantialis  ab  altera,  ut  bonitas  et  sapientia. 
Prima  differentia  est  perfectissima  et  summa 
quae  possit  reperiri  in  divinis  :  est  enim  in 
suppositis,  ita  quod  unum  non  dicitur  de 
allero.  Secunda  differentia  est  niinor,  quia 
est  in  attributis;  hcet  enim  unum  possit  dici 
de  altero,  ut  persona  de  essentia,  aliquid  ta- 
men  dicitur  de  uno,  quod  non  de  altero,  ut 


persona  distinguitur  et  refertur,  essentia 
vero  non.  Tertia  voro  differentia  minima 
est,  (juia  est  iu  connotatis  :  licet  enim  unum 
de  altero  dicatur  ad  inviceni ,  et  idem  possit 
dici  de  utrisque,  non  tamen  idem  connota- 
tur  utrobique,  nec  per  idem  intelligi  datur 
utrumque.  Ex  primo  modo  differendi  oritur 
pliiralitas  personarum;  ex  secuudo  modo, 
pluralitas  praedicationum  substantialium  et 
relativarum;  ex  tertio  pluralitas  proprieta- 
tum  essentialium  et  notionum,  sive  ab  aeler- 
no,  siveextempore;  sive  proprie,  sive  tran- 
sumptive ;  sive  communiler ,  sive  appro- 
priate.  Dictorum  exempla  manifesta  suut. 
His  intellectis,  claret  satis,  et  quid  sentien- 
dum,  et  qualiter  loquendum  sit  de  summa 
trinitate  divinarum  personaram. 

CAPUT    V. 

De  vnitate  divince  naturce  in  multiformitate 
apparitionum. 

Secundo  autem  de  pluralitate  apparitio- 
num  docet  divina  doctrina  hoc  chse  tenen- 
dum.  Ciim  Deus  sit  incircumsciinlibihs,  in- 
visibilis  et  incommutabihs ,  nihilominus  ta- 
men  habitat  in  sanctis  viris  specialiter. 
Apparuit  patriarchis  et  prophetis,  de?cendit 
de  coelis,  misit  etiam  Filium  et  Spiritum  san- 
ctum  ad  salutem  humani  generis.  Et  licet  in 
Deo  sunt  indivisa,  natura,  virtus  et  operatio 
Trinitatis;  missio  tamen,  vel  apparitio  unius 
personae,  non  est  missio  vel  apparitio  alte- 
rius.  Licet  etiam  sit  ibi  summa  aequalitas, 
solius  tamen  est  Patris  mittere,  et  non  mitti ; 
Spiritus  sancti  est  tanlummodo  mitti ,  re- 
spectu  divinarum  personarum,  nisi  forte  di- 
catur  mittere  hominem  assumptum;  Fihi 
autem  est  mittere  et  mitti,  sicut  ex  Scripturis 
potest  coUigi. 

Intelligentia  autem  et  ratio  praedicforum 
hffic  est :  quia,  licet  primum  principium  sit 
immensum  et  incircumscriptibile,  sit  incor- 
poreum  et  invisibile,  sit  aeternum  et  incom- 
mutabile ;  piincipium  tamen  est  rerum  spi- 
ritualium  et  corporalium,  naturaUum  et  gra- 


DE  TRINITATE  PERSONARUM  ET  UNITATE  DEI. 


253 


Deus  iii 
)mDlbus 
per  ei- 
leutiani, 
poteu- 
tiam  L't 
prjEsen- 
liam. 


Qijaeltbrl 
perr-nua 
diviDa 
potest 
per  se 
appare - 


tuitarum,  ac  per  hoc  rerum  etiam  mutabi- 
lium,  sensibilium  et  circumscriplarum  :  per 
quas  licet  ipse  sit  immutabilis,  insensibilis, 
ineircumscriptibilis,  seipsuiii  reddit  mani- 
festum  et  notum.  Reddit  autem  se  mani- 
festum  et  notum  generaliter  per  universita- 
tem  suorum  effectuum  ab  ipso  emanantium, 
iu  quibus  dicitur  esse  per  essentiamj  poten- 
tiam  et  prsesentiam,  quod  se  extendit  ad 
omnia  creata.  Reddit  etiam  se  specialiter  no- 
tum  per  aliquos  etfeclus,  qui  in  ipsum  spe- 
cialiter  ducunt,  ratione  quonuu  dicitur  ha- 
bitare,  apparere,  descendere,  mitti,  et  mit- 
lere.  Habitare  namque  dicit  efFectum  spiri- 
tualemet  specialem,  cum  acceptatione ;  sicut 
est  effectus  gi'aliae  gratum  facientis,  quae  est 
deiformis,  et  in  Deum  reducit,  et  Deum  facit 
nos  habere ,  et  haberi  a  nobis ,  ac  per  hoc  et 
inhabitare  in  nobis.  Et  quia  grafise  effectus 
communis  est  omnibus  personis ,  ideo  una 
persona  non  habitat  sine  alia,  imo  simul 
tota  Trinitas.  Apparere  vero  dicit  effectum 
sensibilem  cumexpressasignificalione,  sicut 
Spiritus  sanctus  apparuit  iu  columba. 

Et  quouiam  sicut  personse  di  vinse  distinctse 
sunt,  sic  distincte  signiiicari  possunt,  et 
signis,  et  nominibus;  ideo  quaelibet  per.sona 
potest  per  se  apparere*,  et  apparitio  potest 
omnibus  compelere,  sive  insimul,  sive  cui- 
libet  personse  per  se.  Unde  quod  Spiritus 
sanctus  dicitur  in  linguis  igneis  et  columba 
apparuisse,  hoc  non  est  propter  novum  vin- 
eulum,  vel  effectum  specialem;  sed  propter 
unionem,  quae  est  inter  signum,  et  signa- 
tum  sibi  speciahter,  et  niodo,  et  origine  de- 
putatum.  Descendere  autem  dicit  utrumlibet 
effectuum  praedictorum,  cum  inchoatione : 
Deus  enim  beatissimis  angeiis  semper  est 
praesens  in  ccelis,  quia  in  eis  semper  habitat 
et  apparet.  Peccatoribus  autem  in  terris  est 
modo  ut  absens ,  et  quantum  ad  graliam ,  et 
quanlum  ad  noliliam  :  ideo  cum  incipit  ap- 
parere,  vel  inliabitare,  de  praesente  ccelis,  et 
quasi  absente  nobis,  fit  praesens  terris;  et 
ideo  licet  in  se  non  mutetur,  tamen  dicitur 
descendere  uobis. 


Mitti  vero  dicit  effectus  praedictos,  cum 
aeterna  productione.  Tunc  enim  Pater  mittit 
Filium,  cum  faciendo  eum  nobis  praesentem 
per  notitiam,  vel  gratiam^  insinuat  quod  ab 
ipso  procedit.  Etquia  Pater  a  nullo  procedit, 
ideo  nusquam  dicitur  mitti.  Quia  vero  Filius 
et  pi'oducit ,  et  producitur,  ideo  mittit,  et 
miltilur.  Quia  vero  Spiritus  sanctus  aeterna- 
liter  producitur,  sed  non  producit,  nisi  ex 
tempore ;  ideo  ipsius  est  propi'ie  mitti,  etnon 
mittere,  nisi  respectu  creaturae.  Ex  quo  ap- 
paret,  quod  hae  sunt  impropriae  et  expo- 
nendae  :  aSpiritus  sanctus  mitlit  se  : »  «  Spiri- 
tus  sanctus  mittit  Filium  :  »  «  Filius  mittit 
seipsum;  »  nisi  intelligatnr  in  quantum  est 
de  Virgine  natus.  Patet  etiam  quare  mittere 
et  mitli  non  competit  omnibus ,  quia  licet 
dicat  effectum  in  creatura,  dicit  tamen  rela- 
tionem  intrinsecam  :  ita  quod  mittere  dicit 
auctoritatem,  mittisuliauctorltatem,  ratione 
productionis  aeternae  interius  importatce. 

CAPUT   VI. 

De  unitate  divincB  naturce  in  multiplicitate 
appropriatorum. 

Tertio  vero  de  pluralitate  appropriatorum 
hoc  docet  sacra  Scriptura  esse  tenendum, 
quod  licet  omnia  essentialia  omnibus  perso- 
nis  aequahter  et  indifferenter  conveniant; 
tamen  Patri  dicitur  appropriari  unitas,  Filio 
veritas,  Spiritui  sancto  honitas.  Et  juxta 
hanc  sumitur  secunda  appropriatio  Ililarii  \ 
scilicet  aeternitas  in  Patre ,  species  in  ima- 
gine,  et  usus  in  munere.  Et  juxta  hanc  su  ■ 
mitur  tertia,  scilicet  in  Patre  ratio  princi- 
piandi,  in  Filio  ratio  exemplandi,  in  Spiritu 
sancto  ratio  flniendi.  Et  juxta  hanc  sumitur 
qnarta,  scilicet  omnipotentia  Palri,  omni- 
scientia  Filio,  voluntas  seu  benevolentia 
Spiritui  sancto.  Haec  autem  dicuntur  appro- 
priari,  uon  quia  fiant  propria,  cum  semper 
sint  communia;  sed  quia  ducunt  ad  intelli- 
gentiam  et  uotitiam  propriorum ,  scilicet 
trium  personarum. 

'  UUar.,  de  Trinit.,  lib.  11,  n.  1. 


:\iitti 

quid    di- 

cat  in  di- 

vinis,  et 

quibus 

compe- 

tdt. 


m 


BREVHOQUII  PARS  I. 


\crum, 
bonuin, 
gunkn.e 
repe- 
riuntur 
iu  l»eu. 


Intelligenlia  auleui  et  ratio  piaeilicloruni 
haec  est  :  quia  enim  primnm  prinoipium  est 
nobilissimum  et  perfectis?imum,  etirleo  ron- 
ditiones  entis  nobilissimae  et  generalissimae 
in  eo  reperiuntur  in  summo  :  hae  autem  sunt 
unum,  verum,  bonum,  quae  non  contrahunt 
ens  secundum  supposita,  sed  secundum  ra- 
tionem  :  nam  unum  nominat  ens  ut  connu- 
merabile,  et  hoc  habet  per  indivisionem  sui 
in  se;  verum,  secundum  quod  cognoscibile, 
et  hoc  habet  per  indivisionem  sui  a  propria 
speeie ;  bomtm ,  secundum  quod  communi- 
cabile,  et  hoc  babet  per  indivisionem  sui  a 
propria  operatione  :  et  quia  hsec  triplex  in- 
divisio  se  habet  secundum  ordinem  quan- 
tum  ad  rationem  intelligendi ,  ita  quod 
verum  prsesupponit  unum ,  et  bonum  prae- 
supponit  verum  et  unum  :  hinc  est  quod  haec 
tribuuatur  primo  principio  in  summo,  quia 
perfecla  et  generalia ;  et  appropriantur  tri- 
bus  personis,  quia  ordinata;  et  ideo  summe 
imum  Patri,  qui  est  origo  personarum; 
summe  verum  Filio ,  qui  est  a  Patre  ut  ver- 
bum;  sunimebonum  Spiritui  sancto,  quiest 
ab  utroque  ut  amor  et  donum. 

Et  quia  summe  unum  est  summe  primum, 
quia  caret  omni  inceptione;  et  quia  summe 
verum,  sumuie  aequale  et  pulchrum ;  et  quia 
summe  bonum  est  summe  utiie  et  profi- 
cuum  :  hinc  oritur  secunda  approprialio 
Hilarii,  quae  est  aeternitas  in  Patre,  quia  non 
habet  principium,  sed  est  omnino  primum  ; 
species  in  imagine,  id  est  in  Verbo,  quia 
summe  pulchrum;  usus  in  munere,  id  est, 
in  Spiritu  sancto,  quia  summe  proficuum  et 
communicativum.  Quod  per  aha  verba  sic 
insinuat  Augustinus '  :  «  In  Palre  unitas; 
in  Filio  aeqiialitas ;  in  Spiritu  sancto  unitatis 
aequahtatisque  conconlia.  » 

Rursus,  quia  summe  unum  et  primum 
tenet  rationem  principiandi  et  originandi ; 
quia  summe  pulcbrum  et  speciosum  tenet 
rationem  exprimendi  et  exemplandi;  quia 
summe  proficuum  et  bonum  tenet  ratio- 
nem  fmiendi,  quia  bonum  et  hnis  idem  :  hinc 

>  Ad;i.,  (Je  Uoct.  Clirisi.,  lib.  1,  c.  v. 


oritur  tertia  ratio  appropriandi  efflcienliam 
Patri,  exemplaritatem  Fiho,  fmalitatem  Spi- 
ritui  sancto. 

Rnrsus,  quia  a  primo  et  summo  principio 
fluit  omne  posse ;  a  primo  et  summo  exem- 
phtri  flnit  omne  scire,  et  ad  summum  fmem 
tendit  nmne  velle  :  ideo  necesse  est  primum 
esse  omnipotentissimum ,  omnisapientissi- 
mum  et  benevolentissimum.  Unitas  autem 
prima  et  summa  rediens  supra  seipsam  re- 
ditione  completa  et  perfecta,  est  omnipoten- 
tissima;  sicet  veritas  sapientissima,  et  boni- 
tas  bcnevolentissima :  et  haec  appropriantur, 
quia  ordinem  insinuant.  Voluntas  enim  dat 
praeintelligere  cognitionem,  et  voluntas  et 
cognitio  praesupponuut  potentiam  et  virtu- 
tem,  quia  posse  scire  est  aliquid  posse.  Ex 
his  ap[)aret,  quae  sint  appropriala,  et  quibus, 
et  qua  de  causa.  Haec  tamen  ultima ,  scilicet 
potentia,  et  sapientia,  et  volunlas,  sunt  po- 
tissime  illa  ex  quibus  in  Scripturis  laudatur 
Trinitas  summa.  Et  ideo  de  his  aliquid  di- 
cendum  estbreviter  et  summatim. 

CAPUT  VII. 

De  Omnipotentia  Dei. 

Igitur  de  omnipotentia  Dei ,  secundum 
doctrinam  sacram,  haec  tenenda  sunt  :  vide- 
hcet  quod  Deus  est  omnipotens ,  ita  tamen 
quod  ei  non  attribuuntur  actus  culpabiles, 
utpote  mentiri  et  male  velle ;  nec  actus  poe- 
nales,  ut  metuere  et  dolere ;  nec  actus  cor- 
porales,  sive  materiales,  ut  dormire  et  ambu- 
lare,  nisi  forte  transumptive;  nec  actusin- 
convenientes ,  utpote  posse  facere  majorem 
se,  vel  alium  Deum  sibi  aequalem ,  vel  infi- 
nitum  actu,  et  consimilia :  quia,  ut  dicit  An- 
selmus,  quodlibet  inconveniens ,  etiam  mi- 
nimum,  apud  Deum  est  impossibile.  Licet 
autem  hoc  non  possit,  est  tamen  omnipotens 
vere,  et  proprie,  et  perfecte. 

Intelligentia  autem  et  ratio  praedictorum 
haec  est :  quia  primum  principium  est  potens 
potentia,  quae  est  potentia  simpliciter ;  et  ideo 
distributio  addita  ei,  distribuit  pro  his,  quae 


Deo  om 
uipoteDi 
qui  aetu 
noii  attri 
buantur 


DE  TRINITATE  PERSONARUM  ET  UiNITATE  DEI. 


2S5 


posse,  est  posse  simpliciter.  Haec  autem  sunt, 

quae  egrediuntur  a  potentia  completa  et  ordi- 

roteniia  uata.  Potentiam  autem  completara  dico,  qucB 

°mdics-  ^^^  potest  deficere,  nec  potest  succumbere, 

'"'•     nec  potest  indigere.  Potentia  autem  incom- 

pletain  peccando  deficit,  in  patiendo  succum- 

bit ,  in  corporalibus  actioni  bus  indigentiam 

includit.  Divina  autem  potentia,  quia  poten- 

tia  summa  et  perfectissima ,  ideo  nec  est  de 

uihilo ,  nec  est  sub  aliquo ,  nec  eget  aliquo 

alio;  ac  per  hoc,  nec  culpabilia,  nec  poenalia, 

nec  maferalia  potest ;  et  hoc ,  quia  omnipo- 

Poieniia  tcus  Bst  poteutia  completa.  Potentiam  autem 

rip"ici-  ordinatam  contingit  tripliciter  dici  :  vel  se- 

■r  d^ci-  cundum  actum;  ve.  secundum  aplitudinem 

tur. 

ex  parte  creaturae ;  vel  secundum  aptitudi- 
nem  ex  parte  solius  virtutis  increatae.  Quod 
possibile  est  potentiae  primo  modo  diclag, 
est  non  tantum  possibile ,  sed  etiam  actuale. 
Quod  secundo  modo,  et  non  primo,  est  pos- 
sibile  simpliciter,  licet  non  actuale.  Quod 
autem  tertio  modo,  et  non  primo  modo  vel 
secundo,  est  possibile  Deo,  sed  impossibile 
creaturae.  Qnod  autem  nullo  prjedictorum 
modorum  est  possibile,  sicut  illud  quod  di- 
recte  repugnat  ordini  secundum  rationes  et 
causas  primordiales  et  aeternas,  simpliciter 
est  imrossibile  :  sicut  quod  Deus  faciat  ali- 
quod  actu  infmitum,  quod  simul  faciat  ali- 
quid  esse  et  nullo  modo  esse,  quod  faciat  id 
quod  fuit  non  fuisse,  et  caetera  talia,  quje 
posse,  est  contra  ordinem  et  compiementum 
divinae  potentiae.  Ex  his  patet,  respectu  quo- 
rum  est  divina  potentia;  patet  etiam,  quae 
debent  dici  simpliciter  possibilia,  et  quae  sim- 
pliciter  impossibilia,  etquod  aliquorumim- 
possibilifas  simul  stet  cum  vera  omnipo- 
tentia. 

CAPUT   VIII. 

De  Dei  Sapientia,  Prasdestinatime  et  PrcBSCientia. 

De  sapientia  vero  Dei  haec  tenenda  sunt ; 
scilicet  quod  ipsa  divina  sapientia  limpidis- 
sime  cngiioscit  omnia  bona  et  mala,  praete- 
lita,  praesenlia  et  futura,  actualia  et  poleu- 


tialia,  ac  per  hoc  incomprehensibilia  nobis 
etinfinita;  ita  tamen  quod  ipsainse  nuUo 
modo  diversiflcatur ,  licet  diversa  nomina 
sortiatur.  In  quantum  enim  est  cognoscitiva 
omnium  possibilium  ,  dicitur  scientia,  sive 
cognitio  :  in  quantum  est  cognoscitiva  om- 
nium,  quae  ia  universo  fiunt,  dicitur  visio; 
in  quantum  est  cognoscitiva  omnium  quae 
bene  fiuut,  dicitur  approbatio;  in  quantum 
est  cognoscitiva  eorum  quae  futura  snnt,  di- 
citur  praescientia  sive  prajvisio;  in  quantum 
est  cognoscitiva  eorum  quae  ab  ipso  Deo 
fienda  sunt,  dicitur  dispostio;  in  quantum 
est  cognoscitiva  eorum  quae  praemianda  sunf, 
dicitur  praedestinatio;  in  quanlum  vero  est 
cognoscitiva  eorum  quae  damnanda  sunt,  di- 
citur  approbatio. 

Et  quia  ipsa  non  tantum  est  cognoscitiva, 
sed  est  etiam  ralio  cognoscendi  omnia;  ideo 
in  quantum  est  ratio  cognoscendi  omnia 
cognita,  dicitur  lux;  in  quanfum  est  ratio 
cognoscendi  visa  et  approbata,  dicitur  spe- 
culum;  in  quantum  est  ratio  cognoscendi 
praevisa  et  disposita,  dicilur  exemplar;  in 
quantum  est  ratio  cognoscendi  praedestinata 
et  reprobata  ,  dicitur  liber  vitae.  Est  igitur 
liber  vitae  respectu  rerum,  ut  redeuntium; 
exempiar,  ut  exeuntium;  speculum,  ut  eun- 
tium  :  lux  vero,  respectu  omnium. 

Ad  exemplar  autem  spectat  idea,  verbum, 
ars ,  et  ratio  :  idea ,  secundum  aclum  prae- 
videndi ;  verbum,  secundum  actum  propo- 
nendi ;  ars,  secundum  actum  prosequendi; 
ratio  ,  secundum  actum  perflciendi  ,  quia 
superaddit  iiitenlionem  flnis.  Quia  vero  haec 
omnia  uuum  sunt  in  Deo,  ideo  frequenter 
accipitur  unum  pro  alio. 

VA  licet  divina  sapientia,  ralione  diversi- 
tatis  scitoruQi  et  connotatorum  ,  diversa 
sorliatur  vocabula,  non  tamen  diversificatur 
secundum  rationem  intrinsecam.  Cognoscit 
euim  contingenlia  infallibiliter  ,  mutabilia 
immutabiliter,  futura  praesentialiter,  tempo- 
ralia  oeternaliter,  dependentia  independen- 
ter,  creata  increate,  aliaa  se  in  se  etper  se. 
El  cuni  infallibililer  contingentia  cogDoscal, 


Sipieu- 
im  Dei 
uutje  di- 
Tersa  uo- 
minasor- 
tiatur. 


Sapientia 
Dii,  ut 
est   ratio 

co^os- 
ceiidi 
iimnia, 
Tariisuo- 
miaibus 
dtcitui-. 


Cognitio 
(livina  iu 
sc  per- 
fecla  et 
iiiimuta- 
tiilis. 


256 


BREVILOOUIl  PARS  1. 


Qaomo- 
do  stet 
liberlas 

volunta- 

lis    erea- 
ts  cum 

infallibi- 

lilate 
praede- 
stinatio- 

uis  seter- 
nee. 


simul  stat  libertas  et  vertibilitas  volimtalis 
cum  praedestinatione  et  pra^scientia. 

Intelligeutia  autem  et  ratio  praedictorum 
haec  est :  quoniam  priraum  principium,  hoc 
ipso  quod  primum  est  et  summum ,  cog- 
nilionem  habet  simul  simplicissimam  et 
perfectissimam.  Quia  perfectissimam,  ideo 
cognoscit  omnia  distinctissime ,  sub  orcui- 
bas  conditionibus  quas  res  habent ,  vel  ha- 
bere  possunt :  et  propterea  futura  scit  esse 
futura,  et  praesentia  praesentia ;  et  bona  scit 
approbanda  ,  mala  reprobanda.  Hinc  est , 
quod  diversa  sorlitur  voeabula,  secundum 
quod  dictum  est  supra.  Sed  quia  simul  stat 
perfectio  sapientiaj  cum  summa  simplici- 
tate  ;  hinc  est  quod  omnia  alia  a  se  cognos- 
cit  in  se  et  per  se  :  ex  quo  sequitur  secun- 
dum  ,  quod  creata  cognoscit  increate  :  ex 
quo  sequitur  tertium  ,  quod  dependentia 
cognoscit  independeuter  :  ex  quo  oritur 
quartum,  quod  temporaha  cognoscit  aeter- 
naUter  :  ex  quo  sequitur  quintum  ,  quod 
futura  cognoscit  praesentialiter  :  ex  quo 
oritur  sextum,  quod  mutabilia  cognoscit 
immutabiliter  :  ex  quo  sequitur  septimum , 
quod  coutingeutia  cognoscit  infallibiliter. 
Et  ita  contingeutia ,  manentia  contiugeutia, 
sunt  divinae  sapientiae  prorsus  infallibilia  , 
tam  in  contingenlibus  quae  subjacent  natu- 
rae,  quam  libertati  voluutatis  humanae. 

Unde  qui  vult  hoc  verum  intelligere , 
quomodo  simul  stet  libertas  voluntatis  crea- 
tae  cum  infaliibilitate  praedestiuationis  aeter- 
!iae ,  resolvendo  ab  hoc  ultimo,  procedat  per 
illos  septem  gradus  usque  ad  primum,  quod 
primum  principium  perfectissime  cognoscit 
omnia  per  seipsum ,  quod  est  verum  certis- 
simum  :  cx  quo  caetera  praedicta  ratioci- 
nando  infallibiliter  conduduntur.  Sicut  au- 
tem  divinae  cognitionis  certitudo  simul  stat 
cum  contiugentia  rerum  cognitarum,  quia 
simul  est  simpUcissima  et  perfectissima  di- 
vina  sapientia;  sic  uuitas  simul  stat  cum 
multiformilate  rationum  et  idearum  ex  ea- 
dem  causa.  Quia  enim  pei'fectissima  est, 
ideo  distinclissime  et  perfectissime  cognos- 


cit  universa  et  singula ,  et  iUa  omnia  dis- 
tinctissime  et  perfectissime  reprajsentat  :  et 
ideo  singulorum  dicitur  habere  rationes  et 
ideas ,  tanquam  rerum  similitudines  perfec- 
tissime  expressivas.  Quia  vero  simpUcissima 
est  ,   ideo  omues   siQuUtudines   iUae   sunt 
unum  iu  ipsa.  Unde  sicut  Deus  una  virtute 
omnia  produiit  ex  tempore  secundum  om- 
nimodam  rerum  integritatem ,  sic  una  vir- 
tute  omnia  exprimit  sempiternaliter.  Et  si- 
cut  una  est  iu  Deo  altissimo  operatio  activa 
secundum  rem ,  dicuutur  tamen  plures  re- 
rum  productiones  ratione  pluralitatis  pro- 
ductorum;  sic  uua  est  veritas  unius  actus 
intelligentiae  in  Deo ,  dicuntur  tamen  plures 
similitudines,  ideae  et  rationes,  ratione  plu- 
raliiatis  ideatorum  ,  vel  existentium  ,   vel 
futurorum ,  vel  possibilium.  Hae  autem  ra- 
tiones ,  vel  ideae ,  licet  sint  uua  veritas  et 
lux  in  esseuiia ,  non  tamen  dicuntur  esse 
una  ratio  vel  idea.  Ralio  enim,  vel  idea, 
dicitur  ut  ad  alterum  ,  secundum  rationem 
inteUigendi  :  uominat  enim  simiUtudinem 
cogniti ,  quae  realiter  tenet  se  ex  parte  Dei , 
licet,  secundum  rationem  intelligeniii ,  di- 
oere  videatur  aliquid   ex  parte  ideati.  Si 
autem  hujus  simile  in  creatura  requiratur, 
dicendum,  quod  hoc  est  ipsius  exemplaris 
proprium  :  quia ,  sicut  dictum  est ,  simul 
est  simplex  ,  el  infinitum ,  et  perfectissi- 
mum  :  quo  praeinteUecto  ,  caitera  conse- 
quenter  innotescunt.  Quia  enim  exemplar 
illud  est  simpUcissimum  et  perfeclissimum, 
ideo  actus  purus  ;  quia  vero  infinitum  et 
immensum  ,  ideo  extra  omne  genus.   Et 
binc  est,  quod  existens  unum,  potest  esse 
similitudo  expressiva  muUorum. 

CAPUT   IX. 

Dc  Voluntate  Dei,  et  Providentia. 

De  voluntate  Dei,  haec  tenenda  sunt,  quod 
ipsa  sic  est  recta ,  quod  nuUo  modo  possit 
obUquare ;  sic  est  efflcax ,  ut  nullo  modo 
possit  impediri;  sic  est  una,  ut  tamen  mul- 
tiformiter   habeat  significari.   Siguificatur 


Volan- 
tas  Dei 
uua,  cffi-,  I 
cai,  et    I 
recla. 


DE  TRINITATR  PERSONARUM  ET  UNITATE  DEI. 


257 


Volun- 
as  bene- 
placiti 
per  vo- 
untalem 
igni  si- 
gnitica- 
lur. 


''oliintas 
i  diTina 
regula 


enim  divina  voluntas  ,  quae  est  voluntas 
beneplaciti ,  per  voluntatem  signi ,  secun- 
dum  quinque  differentias  signorum ,  quae 
sunt  prseceptio ,  prohibitio,  consilium ,  im- 
pletio,  permissio  :  secundum  quse  dispo- 
nuntur  a  voluntate  beneplaciti  quaecumque 
in  universo  fiunt.  Est  enim  voluntas  Dei , 
prima  et  summa  causa  omnium  specierum 
et  motionum.  Nihil  enim  fit  visibile  aut  in- 
telligibile  in  ista  totius  creaturae  amplissima 
quadam  universaque  republica,  quod  non 
de  illa  imperiali  aula  surami  Imperatoris , 
aut  jubeatur ,  aut  permittatur ,  secundum 
InefTabilem  justitiam  praemiorum  atque  pce- 
narum,  retributionum  et  gratiarum. 

Et  quia  ista  voluntas ,  ratione  regulata , 
dicitur  providentia  ;  hinc  est  quod  omnia , 
quae  in  universo  fiunt,  aguntur  et  reguntur 
divina  providentia,  quae  per  omnia  est  irre- 
prehensibilis ,  quae  nihil  praecipit,  prohibet, 
vel  consulit  ,  nisi  juste  ;  nihil  agit ,  nisi 
bene ;  nihil  permittit  injuste.  Intelligentia 
autem  et  ratio  praedictorum  haec  est :  Pri- 
mum  principium,  cum  sit  summe  nobile, 
et  voluntatem  habet ,  et  nobili  modo  habet. 
Cum  igitur  voliintas  de  se  dicat  illud  secun- 
dum  quod  in  agentibus  a  proposito  attendi- 
tur  regula  rectitudinis ,  et  efficacia  operatio- 
nis;  necesse  est  quod  voluntas  in  Deo  sit 
rectissima  et  efflcacissima.  Ideo  autem  rec- 
tissima,  quia  idem  est  in  Deo  voluntas,  et 
veritas  ;  ideo  efficacissima ,  quia  idem  pror- 
sus  in  Deo  est  voluntas ,  et  virtus ,  sive  po- 
testas.  Et  quia  non  potest  divina  voluntas 
carere  veritate,  ideo  non  tantiim  est  recta, 
verum  etiam  regula  rectitudinis.  Quia  vero 
nullo  modo  potest  carere  virtute ,  ideo  non 
tantum  est  efficax ,  verum  eliam  fons  et 
origo  totius  efficaciae  ;  ita  ut  nihil  sine  illa 
possiteffici,  nihil  contra  illam  possit  fieri, 
nihil  etiam  sit ,  a  quo  valeat  impediri.  Et 
quia  rectissima  est,  nuUus  potest  esse  rec- 
tus,  nisi  conformetur  ei  :  nullus  autem  po- 
test  ei  conformari ,  nisi  voluntas  illa  inno- 
tescat  sibi.  Oportuit  ergo  voluntatem  divi- 
nam,  regulam  rectitudinis,  notificari  nobis. 
TOM.  vn. 


Rectitudo  autem  qusdam  est  necessitatis , 
et  hffic  est  in  faciendo  bonum  necessarium , 
et  declinando  malum ;  quaedam  autem  est 
perfectionis ,  et  haec  est  in  supererogando 
ultra  debitum  :  et  secundum  hoc  innotescit 
nobis  per  triplex  signum,  scilicet  praecep- 
tionem,  prohibitionem ,  et  consilium ,  quod 
quidem  signiflcat  divinum  beneplacitura 
acceptare,  tanquam  justum,  quod  fit  secun- 
dum  divinum  praeceptum ,  quod  declinatur 
secundum  divinam  prohibitionem ,  et  adim- 
pletur  secundum  divinum  consilium.  Signa 
vero  haec,  infallibilia  signa  sunt  divinae  vo- 
luntatis ,  ut  est  regula  rectitudinis. 

Rursus  ,  quia  efficacissima  est  ,  nullo 
modo  potest  aliquis  aliquid  efficere  ,  nisi 
ipsa  cooperante  et  coefficiente  ;  nullus  defi- 
cere  vel  peccare  potest ,  nisi  ipsa-juste  dese- 
rente.  Et  secuudum  hoc  duo  sunt  signa 
ejus  ,  scilicet  impletio  ,  quod  est  signum 
voluntatis  ut  efficientis ,  et  permissio ,  quod 
est  signum  voluntatis  juslc  deserentis.  Juste 
autem  deserit,  quia  justum  est  ut  sic  admi- 
nistret  res,  quas  condidit,  ut  non  infringat 
leges,  qiias  indidit;  et  sic  cooperetur  rebus, 
quas  creavit,  ut  tamen  eas  agere  proprios 
motus  sinat  :  et  ideo  si  liberum  arbitrium , 
ad  utrumque  vertibile  de  lege  naturae ,  in 
malum  dimittat  cadere ,  hoc  non  permittitur 
nisi  juste.  Rursus ,  et  si  per  gratiam  prse- 
veniat  et  sustentet ,  nulli  injuriam  facit : 
ideo  non  agit  injuste,  nec  omnino  juste  se- 
cundum  exigentiam  meritorum,  quia  me- 
rita  ad  hoc  non  sufficiunt ;  sed  gratis ,  et 
misericorditer ,  et  quodam  modo  juste  in 
quantum  est  ex  condecentia  bonitatis  suae. 
Cum  ergo  damnat  et  reprobat,  operatur  se- 
cundum  justitiam ;  quando  vero  praedesti- 
nat,  secundum  gratiam  et  misericordiam , 
quae  non  excludit  justitiam.  Quia  ergo  om- 
nes,  secundum  quod  de  massa  perditionis 
erant ,  debebant  damnari ,  ideo  plures  re- 
probantur,  quam  eligantur,  ut  ostendatur , 
quod  salvatio  est  secundum  graliam  specia- 
lem,  sed  damnatio  secundum  justitiam  com- 
munem.   NuUus  ergo  potest  conqueri  de 

17 


rcr^itudi- 


Voluulas 
Dci  effi- 
cacissi- 

1112. 


Nota  de 
juslitia 
et  m!se- 
ricordia 
Dei. 


-258 

divina  voluntate,  quia  omnia  agit  rectissi- 
me ;  imo  in  omnibus  debemus  gratias  age- 
re,  et  honorificare  regimen  divinae  provi- 
dentise.  Si  quis  autem  quaerat,  quan;  magis 
uni  peccatori  gratiam  largiatur ,  quam  ai- 
teri ,  hic  oportet  silentium  imponere  huma- 
nas  loquacitati,  et  exclamare  cum  Apostolo ' : 
0  altitudo  divitiarum  sapientiw  et  scientice 


BREVILOQini  PARS  II. 


Dei ,  quam  incomprehensibilia  suntjudicia 
ejus ,  et  investigabiles  vice  ejiis !  Quis  enim 
cognovit  sensum  Domini ,  aut  quis  ejus 
consiliarius  fitit  ?  aut  quis  prior  dedit  illi , 
et  retribuetur  ei?  Quoniam  ex  ipso,  et  per 
ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia.  fpsi  gloria 
in  s(PCida  saeculorura. 
Amen. 


SEGUNDA  PARS 


IN    QUA 


DE   CREATURA  MUNDI  AGTTUR 


creatto- 
uem 


CAPUT  PRIMUM. 

De  productione  mundi  totalis. 

Mundus  His  summatim  prseintellectis  de  trini- 
incepit  {g|g  personarum  et  unitate  Dei  [a),  dicenda 
Dco  per  suDt  aliqua  de  creatura  mundi.  Circa  quam 
hsec  tenenda  sunt  in  summa  :  videlicet,  quod 
universitas  machinae  mundialis  producta  est 
in  esse  ex  tempore,  et  de  nihilo,  ab  uno  primo 
principio  solo  et  summo ;  cujus  potentia,  licet 
sit  immensa,  disposuittamen*  omnia  in  certo 
pondere,  nvmero  et  mensura.  Hsec  genera- 
liter  intelligenda  sunt  circa  rerum  produc- 
tionem  :  ex  qnibus  et  veritas  colligitur ,  et 
error  repudiatur.  Per  hoc  enim  quod  dici- 
tur  ex  tempore ,  excluditur  error  ponen- 
tium  mundum  esse  eeternum ;  per  hoc  quod 
dicitur  de  nihilo,  excludilur  error  ponen- 
tium  aeternitatem  circa  principium  materia- 
le ;  per  hoc  quod  dicitur  ab  uno  principio , 
excluditur  crror  '  Manichaeorum  ,  poncn- 
tium  pluralitatem  principiorum  ;  per  hoc 
quod  dicitur  solo  et  summo ,  excluditur 
error  '  ponentium  Deum  produxisse  infe- 
feriores  crealuras  per  ministerium  intelli- 

'  Rom.,  XI,  3:i-36. —  '  S«/;.,  xi,  :i  I .— '  Aug.,  de  [tceres., 


gentiarum;  per  hoc,  quod  additur,  in  certo 
pondere  ,  numero  et  mensura  ,  ostenditur 
quod  creatura  est  eflfectus  Trinitatis  crean- 
tis  siib  triplici  g"nere  causalitatis  ;  efficien- 
tis,  a  quo  est  in  creatura  unitas,  modus  et 
mensura  :  exemplaris,  a  quo  est  in  creatura 
veritas ,  species  et  numerus ;  finaUs,  a  quo 
est  in  creatura  bonitas  ,  ordo  et  pondus. 
Quae  quidem  reperiuntur  in  omnibus  crea- 
turis ,  tanquam  vestigium  Creatoris  ,  sive 
corporalibus ,  sive  spiritualibus  ,  sive  ex 
utrisque  compositis. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praBdicto- 
rum  haec  est :  quia  ad  hoc  quod  sit  ordo 
perfectus  ,  et  status  in  rebus,  neccsse  est 
quod  omni^.  reducantur  ad  uuum  princi- 
pium ,  quod  quidem  sit  primum  ,  ut  det 
caeteris  statum ,  et  perfectissimum ,  ut  det 
caeteris  omnibus  complementum.  Quoniam 
igitur  primura  principium,  iu  quo  est  sta- 
tus  ,  non  potest  esse  nisi  unum  solum ,  si 
mundum  produi  it,  cum  non  possit  ipsum 
producere  de  seipso,  necesse  est  quod  pro- 
ducat  ipsum  ex  nihilo.  Et  quia  productio  ex 

ad  Quodvuli  deum,  hsBr.  46,  —  *  Pialonis  error  in  Ti- 
inteo. —  (a)  Ctet.  edil.  Irinitate  Uei,  et  sic  supra  in  titulis. 


Munlus 

^x  uihilu 

|iruduc- 

tus. 


I 


DE  CREATURA  MUNDI. 

nihilo  ponit  esse  post  non  esse,  ex  parte 
producti ,  et  immensitatem  in  virtute  pro- 
ducente,  ex  parte  principii;  cum  hoc  sit 
solius  Dei ,  necesse  est  quod  creatura  mundi 
sit  producta  ex  tempore  ab  ipsa  virtute  im- 
mensa,  agente  per  se  et  immediate.  Rursus, 
quoniam  principium  perfectissimum,  aquo 
manat  perfectio  universorum ,  necesse  est 
agere  a  se ,  et  secundum  se ,  et  propter  se  , 
et  quia  nullo  in  agendo  indiget  extra  se ; 
necesse  est,  quod  habeat  intentionem  tri- 
plicis  causae,  respectu  cujuslibet  creaturae, 
scilicet  efflcientis  exeraplaris ,  et  finalis.  Ne- 
cesse  est  etiam  omnem  creaturam  secundum 
hanc  triplicem  habitudinem  comparari  ad 
causam  prima;n .  Omnis  enim  creatura  con- 
stituitur  in  esse  ab  efflciente,  et  conforraa- 
tur  ad  exemplar,  et  ordinatur  ad  flnem  :  ac 
per  hoc  est  una  vera,  bona,  modificata, 
speciosa,  ordinata,  mensurata,  discreta  et 
ponderata  :  est  enim  pondus  inchnatio  ordi- 
nativa.  Et  hsec  quidem  generaliter  dicta 
sunt  de  omni  creatura,  sive  corporea ,  sive 
incorporea,  sive  ex  utrisque  constituta,  si- 
cut  ex  natura  humana. 


m 


Crealio 
reruna. 


CAPUT  II. 

De  natura  corporali  quantum  ad  fieri. 

Natura  vero  corporea  nobis  consideranda 
est  quantum  ad  fieri,  et  quantum  ad  esse, 
et  quanlum  ad  operari.  De  natura  vero  cor- 
porea  quantum  ad  fleri ,  haec  specialiter  te- 
nenda  sunt,  sciiicet  quod  sex  diebus  sit  in 
esse  producta ,  ita  quod  *  in  principio  ante 
omnem  diem  creavitDeus  coelum  et  terram. 
Priraa  vero  die  formata  est  lux;  secunda, 
flrmamentum  factum  est  in  medio  aquarum ; 
tertia  die  separatse  sunt  aqua?  a  terra ,  et 
congregatae  in  locum  unum ;  quarta  vero 
die  coelum  ornatum  est  luminaribus;  quin- 
ta,  aer  et  aqua  volatilibus  et  piscibus;  sexta, 
terra  animalibus  et  hominibus  ;  septima 
vero  die  requievit  Deus ,  non  a  labore  nec 
opere ,  cum  usque  nunc  operetur,  sed  a  no- 

'  Gen.,  i,  1  et  seq. 


varum  specierum  conditione  :  quia  omnia 
fecerat,  vel  in  simili,  sicut  illa  quae  propa- 
gantur,  vel  in  seminali  ratione,  sicut  illa 
quae  aliis  modis  introducuntur  in  esse. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  enim  res  manant  a  primo 
principio,  et  perfectissimo ,  tale  autem  est 
omnipotentissimum ,  sapientissimum  et  be- 
nevolentissimum  :  ideo  oportuit  quod  sic 
producerentur  in  esse ,  ut  in  earum  produc- 
tione  reluceret  triplex  nobililas  praedicta,  et 
excellentia.  Et  ideo  triformis  fuit  operatio 
divina  ad  mundanam  machinam  producen- 
dam  :  scilicet  creatio ,  quaj  appropriate  res- 
pondet  omnipotentiae  ;  distinctio  quae  res- 
pondet  sapientiae ;  ornatus  ,  qui  respondet 
bonitati  largissiraae.  Et  quoniam  creatio  est 
de  nihilo,  ideo  fuit  in  principio  ante  om- 
nem  diem ,  tanquam  omnium  rerum  et  tem- 
porum  fundamentum. 

Rursus ,  quia  distinctio  corporum  mundi  Disiinc- 
attenditur  secundum  triplicem  modum,  ideo  *',"„''"" 
facta  fuit  per  triduum.  Est  enim  distinclio  ^" '^'- 
naturae  luminosae  a  perspicua  et  opaca ,  et 
haec  facta  est  in  prima  die  in  divisione  lucis 
a  tenebris ;  et  est  distinctio  naturae  perspi- 
cuse  a  perspicua,  et  hajc  facta  est  secunda 
die  in  divisione  aquarum  ab  aquis ;  et  est 
distinctio  naturae  perspicuae  ab  opaca,  et 
hsec  facta  est  tertia  die  in  divisione  aqua- 
rura  a  terris.  In  his  autem  implicite  datur 
intelUgi  distinctio  coelestium  et  elementa- 
rium  ,  secundum  quod  post  declarabitur. 
Sic  igitur  distinctio  fleri  debuit  per  triduum. 

Et  quia  ornatus  correspondet  distinctioni,  Omaius 
ideo  simiiiter  tribus  diebus  debuit  consum-  """""'"■ 
mari.  Est  enim  ornatus  naturae  luminosre  , 
et  hic  factus  est  quarta  die  in  formatione 
stellarum ,  et  solis ,  et  lunae ;  et  est  omatus 
naturae  perspicuae  ,  et  hic  factus  est  quinta 
die ,  in  qua  ex  aquis  facti  sunt  pisces  et  aves 
ad  ornatura  aeris  et  aquae ;  et  est  ornatus  na- 
turae  opacae,  scilicet  terrae,  et  hic  factus  est 
sexta  die,  in  qua  factae  sunt  bestiae,  facta 
sunt  et  reptilia,  facta  est  etiam  ad  consum- 
raationem  omnium   natura  humana.   Haec 


260 


BREVILOOUIl  PARS  11. 


jUuodus 
in  nalura 
coelesli 
el  ele- 
mentari 
cousistit. 


autein  omnia,  licet  potuerit  Deus  facere  iu 
instanti ,  maluit  tamen  per  successionem 
temporum ,  tum  propter  dislinctam  et  cla- 
ram  reprajsentationem  potentiae,  sapientiae, 
bonitatis ;  tum  propter  convenientem  cor- 
respondentiam  dieriim ,  sive  temporum  et 
operationum;  tumctiam  ut,  sicut  in  prima 
mundi  conditione  lieri  debebant  seminaria 
operum  fiendorum,  sic  fierent  et  praefigu- 
rationes  temporum  fiiturorum.  Unde  in  illis 
septem  diebus  quasi  seminaliter  praecessit 
distinctio  omnium  temporum ,  quae  expli- 
cantur  pcr  decursum  septem  aetatum,  Et 
hinc  est,  quod  sex  diebus  operum  additur 
septimus  quietis  :  qui  dies  '  non  scribitur 
habere  vesperam ,  non  quia  non  liabuit  dies 
illa  noctem  succedentem  ;  sed  ad  prsefigu- 
randum  animarum  quietem ,  quae  nunquam 
habebit  fmem.  Si  autem  diceretur  alio  modo 
quod  omnia  essent  simul  facta ,  tunc  omnes 
hi  septem  dies  ad  considerationem  angeli- 
cam  referrentur.  Verumtamen  primus  mo- 
dus  dicendi  est  magis  Scripturae  consonus , 
et  auctoritatibus  Sanctorum ,  et  qui  praeces- 
sei'unt,  et  etiam  qui  secuti  sunt  beatum  Au- 
gustinum. 

CAPUT   III. 

De  natura  corporali  quantum  ad  esse. 

De  natura  vero  corporea  quantum  ad  esse, 
tenendum  est  quod  corporalis  mundi  ma- 
china  tota  consistit  in  natura  coelesti  et  ele- 
mentari,  ita  quod  ccelestis  distincta  est  in 
tres  coelos  principales,  scilicet  empjTeum  , 
crystallinum,  et  firmamentum.  Intra  flrma- 
raeutum  autem ,  quod  est  coelum  stellarum, 
continentur  septem  orbes  septem  planeta- 
rum,  qui  sant  Saturnus,  Jupiter,  Mars,  Sol, 
Venus,  Mercurius,  Luna.  Natura  vero  ele- 
mentaris  in  quatuor  sphaeras  distinguitur, 
scilicet  ignis,  aeris,  aquae,  et  terraj:  et  sic 
procedendo  a  summo  cardine  coeli  usque  ad 
centrum  terrae ,  decem  concurrunt  orbes 
coelestes,  et  quatuor  sphaerae  elementares  ex 

'  £x  Aug.,  ad  Januar.,  epist.  cix,  al.  LV,  n.  1". 


quibus  integratur  et  constituitur  tota  ma- 
china  mundi  sensibilis,  distincte,  perfecte 
et  ordinate. 

Ratioautemadintelligentiampraedictorum 
haec  est :  quia  cum  natura  corporalis  ad  per- 
fectionem  sui ,  et  expressionem  sapientiae 
multiformis  primi  principii ,  requirat  multi- 
formilatem  formarum ,  sicut  apparet  in  mi- 
neralibus,  plantis  et  animalibus,  necesse  fuit 
ponere  aliqua  corpora  simplicia,  quae  mul- 
tiformiter  possunt  misceri  ad  introductio- 
nem  formarum  multiformium  :  et  talis  est 
natura  subjecta  contrarietati,  et  haec  est  ele- 
mentaris.  Necesse  etiam  fuit  fieri  naturam  , 
per  quam  haberent  haec  contraria  in  mixto 
conciliari :  et  talis  est  natura  elongata  a  con- 
trarietate  ,  cujusmodi  est  natura  lucis  et 
corporis  supercoelestis. 

Et  quoniam  mixtio  fieri  non  potest ,  nisi 
per  contraria  agentia,  et  patientia ;  ideo  ne- 
cesse  fuit  duplicem  contrarietatem  fieri  in 
elementis,  scilicet  quantum  ad  qualilates 
activas ,  quae  sunt  calidum  et  frigidum ,  et 
quantum  ad  passivas ,  quae  sunt  humidum 
et  siccum.  Et  quia  quodlibet  elementum 
agit,  et  patitur;  ideo  quodlibet  habet  duas 
qualitates,unamactivam,etaliampassivam: 
ita  tamen  quod  unam  principalem  et  pro- 
priam,  alteram  accidentalem  vel  acquisi- 
tam  :  ac  per  hoc  necesse  est  tantum  quatuor 
esse  elementa  secundum  quatuor  qualitates 
praedictas,  quadrupliciter  combinatas  [a). 

Natura  autem  coelestis  aut  est  uniformis 
et  immobilis ,  et  haec  est  empyreum  ,  quia 
lux  pura  ;  aut  mobilis  et  multiformis ,  et  sic 
est  flrmamentum ;  aut  mobilis  et  uniformis, 
et  sic  ccelum  medium  inter  empyreum  et 
stellatum,  quod  est  coelum  crystallinum. 
Quartum  membrum ,  scilicet  quod  sit  mul- 
tiforme  et  immobile,  non  potest  stare,  quia 
multiformitas  disponit  ad  motus  varietatem, 
non  ad  uniformem  quietem.  Suut  igitur  tres 
cceli,  quorum  primum  per  totum  est  lumi- 
nosum,  scilicet  empyreum;  secundum  per 
totum  perspicuum ,   scilicet  crystallinum ; 

(a)  Edit.  Vat.  et  Ven.  concubinatas. 


Natura 
eleineD* 
taris  ne- 
oessaria, 


Lucis  ue- 
cessites. 


CoulrA. 

rietas 

du|ilezis 

L'lemeD- 

lis. 


Naturs 
cffilestis. 


'  a 
!riii 

■Tlll! 
l! 

nmi 
klil 

■riiK 

■it. 


DE  CREATURA  MUNDl. 


261 


tertinm  ex  utroque  conjunctum ,  scilicet  fir- 
mameatum.  Cum  igitur  ires  sint  coeli  iacor- 
ruptibiles,  et  qiiatuor  elementa  variabilia; 
ut  fiat  debita  connexio ,  concordia  et  corres- 
pondentia ,  disposuit  Deus  septem  orbes  pla- 
netarum,  qui  sua  varietate  motuum,  et  in- 
corruptibilitate  formarum ,  quasi  quoddam 
vinculum  essent  et  junctura  inferiorum  ele- 
mentarium  orbium,  et  superiorum  cceles- 
tium,  ad  perflciendum  et  decorandum  uni- 
versum ;  quod  secundum  numerales  propor- 
tiones  ordinatum  dicitur,  et  connexum  de- 
nario  ccelestium  orbium  et  quaternario  ele- 
mentorum ,  reddentibus  ipsum  proportio- 
naliter  tam  pulcbrum ,  quam  perfectum  et 
ordinatum ,  ut  suo  modo  suum  repraesentet 
principium. 

CAPUT    IV. 

De  natura  corporaH,  quantum  ad  operari 
et  influere. 

De  naturacorporali,  quantum  ad  operari, 
hoc  lenendum  est ,  scilicet  quod  ccelestia  in- 
fluunt  in  ierrestria  et  elementaria ,  quantum 
ad  distinctivam  signiflcationem  temporum  , 
sciiicet  dierum ,  mensium ,  et  annorum.  Sic 
enira  dicit  Scriptura ',  quod  sint  in  signa  et 
tempora,  et  dies  et  annos.  Influunt  etiam 
quantum  ad  effectivam  productionem  rerum 
generabilium  et  corruptibilium ,  scilicet  mi- 
neralium  ,  vegetabilium ,  sensibilium  ,  et 
corporum  humanorum.  Sic  tamen  sunt  in 
signa  temporum ,  et  regimen  operationum, 
ut  non  sint  certa  signa  futurorum  contin- 
gentium  ,  nec  influant  super  liberum  arbi- 
trium  pervim  constellationum ,  quam  dixe- 
runt  aliqui  philosophi  esse  fatum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est  :  quia  cum  in  corporibus  coe- 
leslibus ,  propter  proximitatem  ad  primum 
principium,  sitlux,  motus,  calor,  et  virtus: 
luy ,  ratione  sua;  formae  et  speciei ;  motus , 
respectu  superioris  influentis ;  calor,  respectu 
inferioris  naturae  suscipientis  ;  virtus  vero , 

1  Gen.,  I,  14.  —  '  II  Cor.,  v,  1. 


omnibus  modis  prsedictis  :  cum ,  inquam , 
ita  sit ,  ccelestia  corpora  per  lumen  et  mo- 
tum  sunt  in  distinctiones  temporum,  scilicet 
diei ,  secundum  lucem  Solis  et  motum  flr- 
mamenti ;  mensis ,  secundum  motum  Luuce 
in  circulo  obllquo  anni ,  secundum  motum 
Solis  in  eodem  circulo  ;  temporum  vero,  se- 
cundum  varium  planetarum  motum ,  dis- 
tantiam  et  concursum,  ascensum  et  descen- 
sum,  retrogradationem  et  statum,  ex  quibus 
oritnr  diversitas  in  temporibus.  Per  virtu- 
tem  autem  el  calorem  inflaunt  ad  produc- 
tionem  eorum,  quae  elementis  generantur , 
excitando ,  promovendo,  concihando  :  ita 
quodsecundum  conciliationem  contrariorum 
ab  sequalitate  remotam ,  influunt  in  mine- 
ralia ;  secundum  conciliationem  ab  aequali- 
tate  minus  longinquam ,  in  vegetabilia  ;  se- 
cundum  conciliationem  ajqualitali  proxi- 
mantem  ,  in  sensibilia ;  secundum  vero  con- 
ciliationem  aequalem ,  in  corpora  humana , 
quae  disposita  sunt  adnobihssimam  formam, 
quae  est  anima  rationalis  :  ad  quam  ordina- 
tur  et  terminatur  appetitus  omnis  naturae 
sensibilis  et  corporalis  ,  ut  per  eara ,  quae  est 
forma  ens ,  vivens ,  sentiens ,  et  intelligons, 
quasi  ad  modum  circuli  intelligibilis,  redu- 
catur  ad  suum  principium ,  in  quo  perflcia- 
tur  et  beatiflcetur.  Et  quoniam  in  illud  tendit 
per  Jiberum  arbitrium ,  ideo ,  quantum  ad 
ai'bitrii  libertatem,  praecellit  omnem  virtu- 
tera  corporalera  :  ac  per  hoc  cuncta  nata  sunt 
sibi  servire ;  nihil  autera  sibi  dominari  ha- 
bet,  nisi  solus  Deus,  non  fatum,  sive  vis  po- 
sitionis  siderura.  Et  propferea  indubitanter 
verura  est,  quod  suraus  flnis  omnium  eorum 
quae  suiit ,  et  omnia  corporaUa  facta  sunt 
ad  humanum  obsequium ,  ut  ex  illis  omni- 
bus  accendatm-  homo  ad  laudandura  etaman- 
dura  factorem  universorum,  cujus  providen- 
tia  cuncta  disponuntur.  Haec  autem  sensibi- 
hs  corporalium  machina  est  tanquara  quae- 
dam  domus  a  summo  opiflce  hornini  fabri- 
cata ,  donec  ad  domum  '  veniat  non  manu- 
factam  in  coslis  ,  ut  sicut  anima  modo ,  ra- 
tione  corporis  et  status  meriti ,  nunc  est  in 


Lutninc 
ct  Diotu 
corpora 
ca:lestia 
d:stin- 
guunt 
tenipora. 


Calore  et 
virtute 

quoraodo 
in  hsec 

inferiora 
itjfluant 
supf^rio- 

ra  corpo- 


Anima 

rationa- 

lis,forma 

uubiiissi- 

aja. 


Excel- 
lentia 
liberi 

arbitrii. 


I 


282 


BREVILOQUn  PARS  II, 


terris,  sic  aliqiiando  corpus ,  ratione  animcB 
et  status  prsemii,,  sit  in  ccelis. 

CAPUT   V. 

De  modo  describendi  pmdicta  in  sacra  Scriptura. 

Ex  jam  diclis  coUigitur,  quod  sicut  Deus 
res  ortlinate  condidit  quantum  ad  lempus, 
et  ordinate  disposuit  quantura  ad  situm  ; 
sic  etiam  ordinate  gubernat  quantum  ad  in- 
fluentiam  ,  et  Scriptura  ordinate  narrat 
quantum  ad  doctrinaj  sufficientiam  :  licet 
nou  ita  explicite  describat  distinctionem  or- 
bium ,  nec  ccelestium,  nec  elementarium ,  et 
parum  aut  nibil  dicat  de  moribus  et  virtuti- 
bus  corporum  superiorum ,  et  de  mixtioni- 
bus  elementorum  et  elementatorum ;  et  quod 
plus  est,  nihil  explicite  narrat  de  conditione 
supernorum  spirituum,  maxime  cum  de- 
scribitistud  nniversum  in  esse  productum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
reddat  se  nobis  cognoscibile  et  per  scriptu- 
ram ,  et  per  creaturam  :  per  librura  creaturse 
se  manifestat  ut  principiura  efTectivum ,  per 
librum  scripturai  ut  principiura  reparati- 
vum  :  et  principium  reparativum  non  po- 
test  cognosci,  nisi  cognoscatur  et  efTecli- 
vum  :  ideo  sacra  sciplura,  licet  principahter 
agat  de  operibus  reparationis  ,  debel  nihilo- 
minus  agere  de  opere  conditionis ,  in  quan- 
tum  tamen  ducit  in  cognitionem  primi  prin- 
s^„a  cipii  efficientis  et  reficientis.  Et  ideo  ipsa  est 
Ecri,)iura  goguitio  sublimis  et  salutaris :  sublimis,  quia 

cogiiitio         °  ™       ■  J         i    i-\ 

subi.mis  de  primo  principio  efiectivo,  quod  est  Ueus 
*'ris!"^'  Creator;  salutaris,  quia  de  primo  principio 
reparativo,  quod  est  Christus  Salvator  et 
Mediator.  Rursas  quia  sublimis  est,  utpote 
quia  agit  de  primo  principio  et  ente  summo, 
ideo  non  descendit  ad  describendas  speciales 
entium  naluras,  motus,  virtutes  et  difTeren- 
tias;  sed  stat  in  quadam  generalitate,  in  qua 
implicantur  specialia,  describendo  scilicet 
conditionem  mundi  quantum  ad  dispositio- 
nem  et  influentiam ,  quoad  naturam  lumi- 
nosam ,  opacam  et  perviam  in  generaUtate 


quadam.  Et  quoniam  primuni  principium, 
de  quo  agit ,  habet  in  se  ordinem  naturae 
in  existendo ,  ordinera  sapientiae  in  dispo- 
nendo ,  ordinem  bonitatis  in  influendo  ,  ita 
quod  ordo  naturae  habet  in  se  simultatem  et 
ajqualitatem  ;  ordo  sapientiaj  considerat  piio- 
ritatem  et  posterioritatem ;  ordo  influentiae , 
superioritatem  et  inferioritatem  :  ideo,  ad 
insinuandura  ordinera  naturae,  determinat 
Scriptura ,  juxta  quod  Deum  operari  dece- 
bat ,  quod  in  principio  ante  temporis  decur- 
sum  fuerit  illa  triplex  natura  de  non  esse  in 
esse  producta,  cum  dicit  '  :  In  principio 
creavit  Deus  ccelum  et  terram ,  et :  Spiritus 
Dei  ferebatur  super  aquas :  ubi  noraine  cceli 
insiuualnr  natura  lurainosa  ;  nomine  terrce, 
natnra  opaca ;  noraine  aquw,  natura  pervia, 
sive  perspicua ,  sive  contrarietali  subjecta, 
sive  supra  contrarietatem  elevata  :  ubi  etiam 
insinuatur  Trinitas  aeterna ,  scilicet  Pater  in 
noraine  Dei  creantis ;  Filius,  in  nomine  prin- 
cipii;  Spiritus  sanctus ,  in  nomine  Spiritus 
Dei.  Et  sic  intelligendum  est  ilkid ,  quod  di- 
citur  ^ :  Qui  vivit  in  ceternum,  creavit  omnia 
simul :  non  quia  ea  creavit  in  chaos  omni- 
modae  confusionis,  secundura  quod  flnxerunt 
poetae ,  cum  produxerit  hanc  triplicem  na- 
turam  ,  summam  in  summo ,  mediam  in 
medio,  et  infimam  ininfimo ;  nec  etiara  crea- 
vit  inesseomnimodae  distinctioniSj  cum  coe- 
lum  esset  perfectum,  et  terra  incomposita, 
natura  vero  raedia  ,  quasi  raedium  tenens  , 
nondum  esset  ad  perfectam  distinctionem 
deducta.  Ad  insinuandum  autera  ordinem 
sapientiae  in  disponendo,  determinat  quod 
haec  triplex  natura  non  simul  fuit  distincta 
et  ornata;  sed  juxta  triphcis  naturae  creatae 
exigenliam  per  triduum  distincta,  et  per 
triduura  aliud  ornata  :  ut  sicut  Deus  in  prin- 
cipio  triplicem  naturam  simul  creavit  in  pri- 
mordio  temporis ,  sic  successione  temporis 
in  triplici  mensura  temporis,  scilicet  triphcis 
diei ,  triplicem  faceret  distinctionem  naturae 
triplicis  crcatae,  et  rursus  in  alio  triduo,  tri- 
plicem  ornatum  tripUcis  naturas  distinctae. 

•  Gen.,  I,  1-2.  —  »  Eecli.,  xviii,  I. 


I 


Sapientia 
[)ei  ia 
dispo- 
nendis 
rebus. 


DE  CREATUR.\  iVRTNDI 
hnni-  Ad  insinuandum  vero  ordinem  bonitatis  in 


263 


naendo.  influendo ,  determinat  quod  haec  triplex  na- 
tura  collocata  est  in  mundo  secundum  sub , 
mediuni,  et  supra,  juxta  suam  dignitatem 
et  influentiam.  Et  quia  luminosum  pluri- 
mum  habet  de  specie ,  ideo  sibi  debetur  cir- 
cumferentia ;  quia  vero  opacum  minimum 
habet  de  specie,  ideo  sibi  debelur  centrum. 
Sed  quia  natura  pervia  tenet  niedium ,  ideo 
medium  sortita  est  situm.  £t  qnoniam  na- 
tura  corporis  pervii  et  perspicui  communis 
est  naturee  coelesti  et  elementari ,  et  rursus 
luminosa  utrique  convenit;  ideo  recte  dici- 
tur  fir  mament  um  factu  m  in  medio  aquarui  n : 
non  quia  aquae  super  coelos  sint  aquae  fluxi- 
biles,  frigidse,  graves  et  corruptibiles  ;  sed 
quia  subtiles,  et  incorruptibiles,  et  pervise, 
et  super  omnem  contrarietatem  subliinatse , 
ac  per  hoc  ccelestis  naturae ,  et  in  ccelestibus 
coUocandae  ratione  nobilitatis  formae  ,  collo- 
cantur  etiam  ratione  virtutis  et  influentiae. 

Quia  enim  omnis  actio  corporalis  in  rebus 
inferioribus  regulam,  originem  et  vigorem 
sumit  a  natura  ccelesti ,  cum  duae  sint  qua- 
litates  activae ,  scilicet  calidum  et  frigidum , 
et  aliquod  sit  ccelum  principaliter  influens 
in  cabdum ,  sicut  coelum  sidereum  ratione 
luminositatis ,  congruum  fiiit  quod  aliquod 
influeretsuperfrigidum,  et  sic  crystallinum. 
Et  sicut  ccelum  sidereum,  licet  influat  ad  ca- 
lorem,  non  tamen  est  formaliter  calidum ; 
sic  etiam  coelum,  quod  dicitur  aqueum,  sive 
crystallinum ,  non  est  essentialiter  frigidum. 
Unde  ,  quod  sancti  dicunt  quod  aquje  sunt 
ibi  constitutae  ad  reprimendum  calorem  su- 
periorum  corporum ,  et  caetera  consimilia, 
non  secundum  formalem  praedicationem  , 
sed  secundum  efflcie.utiam  et  influentiam 
sunt  intelligenda. 

Competit  ergo  conditio  creaturae  secun- 
dum  ordinem  praedictum,  et  ordini  creatri- 
cis  sapientiae,  et  divinae  scriplurae,  quae  est 
scientia  sublimis.  Rursus,  quia  ipsa  est  scien- 
tia  salutaris  ,  ideo  non  determinat  de  opere 
conditionis,  nisi  propter  opus  reparationis. 
Et  quoniam  angeli  .sic  conditi  sunt ,  ut  la- 


Angelo- 
runi  con- 
ditio  et 
lapsus 
cur  se- 
cundum 
literam 
eiterio- 
rem  ta- 
cetur. 


bentesnullatenus  reparentur,  sicutapparebit 
in  sequentibus ,  ideo  tacetur  secundum  litte- 
ram  exteriorem  angelorum  lapsus  et  condi- 
tio ,  quia  non  debebat  subsequi  reparatio. 
Quia  vero  sublimitatem  sacrae  Scripturae 
non  decebat  prorsus  reticere  de  conditione 
sublimissimae  creaturae ;  ideo  sic  sacra  Scrip- 
tura  describit  rerum  conditiones,  juxta  quod 
exigit  scientia  sublimis  et  salutaris ,  ut  ta- 
men  secundum  spiritualera  intelligenliam 
tota  conditio  litteraliter  descripta  spirituali- 
ter  referatur  ad  describendam  hierarchiam , 
et  angelicam,  et  ecclesiasticam.  Ideo,  se- 
cundum  spiritualem  intellectum,  describi- 
tur  in  illis  tribus  naturi^  primo  productis 
hierarchia  angelica  nomine  Cfl?Zt,  et  eccle- 
siastica  nomine  terroe  ,  et  gratia ,  per  quam 
irrigatur  utraque,nomine  aquce.  Rursus  per 
septenarium  numerum  dierum ,  intelligitur 
septiformis  Ecclesiae  status,  secundum  de- 
cursum  septem  aetatum.  Per  eumdem  etiam 
septenarium  intelligitur  septiformis  convei'- 
sio  angelorum  a  creatura  ad  Deum  :  et  sic 
ex  praedictis  apparet  sufficientia ,  et  veritas 
Scripturae  in  diversis  opinionibus  sanclo- 
rum,  scilicet  Augustini  et  aliorum ,  qui  sibi 
non  contradicunt ,  cum  verae  sint,  si  recte 
intelligantur. 

CAPUT  VI. 

Le  productione  supemorum  spirituum. 

Consequenter  vero  agendum  est  de  natura 
spirituali  et  incorporea,  cujusmodi  est  an- 
gelica;  de  qua  considerari  oportet,  quan- 
tum  ad  conditionem  supernorum  spirituum, 
quantum  ad  ruinam  daemonum,  et  quantum 
ad  confirmationem  bonorum  angelorum, 
Sciendum  est  igitur,  quod  angelis  a  primor-  Angeiisa 
dio  suae  conditionis  quatuor  sunt  attributa , 
scilicet  simplicitas  essentiae ;  personalis  dis- 


priQcipio 

sus  con- 

dilionis 

quatuor 

cretio,  propter  rationem  insitam;  memoria,  aiiribu- 
intelligentia  et  voluntas ;  et  libertas  ai  bitrii 
ad  eligenda  bona  et  respuenda  mala.  Haec 
autem  quatuor  attributaprincipalia  alia  qua- 
tuor  comitantur,  scihcet  virluositas  in  ope- 


264  BREVILOQUII  PARS  II. 

rando,  officiositas  in  ministrando ,  perspica- 
citas  in  cognoscendo,  et  immutabilltas  post 
electionem,  sive  in  bono,  sive  in  malo. 

Ratio  auleni  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  qula  primum  principium,  hoc 
ipso  quod  primum,  omnia  de  nihilo  pro- 
duxit  :  ideo  uon  tantum  prope  nihil,  sed 
etiam  prope  se;  non  tantum  substantiam  a 
se  longinquam ,  scilicet  naturam  corpoream 
producere  debuit,  verum  etiam  propin- 
qiiam  :  et  haec  est  substantia  intellectualis  et 
incorporea,  quae  hoc  ipso,  quod  Deo  simil- 
lima  est,  simplicitatem  habet  naturae,  et  dis- 
cretionem  personalem,  ut  Deo  assimiletur 
ex  parte  subslantia^,  sive  commimis,  sive 
individuae.  Habet  etiam  in  mente  imaginem 
Trinitatis  secundum  memoriam,  intelligen- 
tiam,  et  voluntatem.  Habet  etiam  voluntatis 
hbertatem,  ut  assimiletur  Deo  ex  parte  po- 
tentiae,  sive  uaturalis,  sive  electivae;  ut  sic 
potentia  naturalis  insignita  sit  Dei  imagine, 
electiva  vero  arbitrii  libertate.  Nequaquam 
enim  perveniret  meritorie  ad  praemium  glo- 
riosum ,  quod  facit  quemquam  beatum ,  nisi 
liaberet  liberum  voluntatis  arbitrium :  hoc 
autem  esse  non  potest  nisi  iu  substantia  ra- 
tiouali,  quam  comitatur  memoria,  intelli- 
gentia  et  voluntas.  Ubi  autem  est  ratio, 
oportet  quod  sitrationalisnalurse  substantia 
individua.  Necesse  est  etiam  quod  sit  subs- 
tantia  spiritualis  et  incorporea,  ac  per  hoc 
simplex,  careus  omui  divisione  quantitativa. 
Talis  autem  substantia,  hoc  ipso  quod  sim- 
plex  est,  virtuosa  est  in  operando ;  hoc  ipso 
quod  virtuosa  est  et  personaUter  discreta, 
competit  ei  distinctio  offlcii  in  ministrando; 
hoc  ipso,  quod  simplex  et  virtuosa,  com- 
petit  ei  perspicacitas  in  discerneudo;  hoc 
ipso  autem,  quod  perspicax  et  simplex  est, 
habens  intellectum  deiformem ,  ideo  stabili- 
tatem  habet  post  electionem  in  electo ,  sive 
in  bono,  sive  in  malo.  Et  hae  conditiones  ip- 


CAPUT  vn. 

De  apostasia  Dcemonum. 


sam  generalem    conditiouem    supernorum 
spirituum  generaliter  comitantur. 


De  apostasia  vero  daemonum  hoc  est  te- 
uendum,  scilicct  quod  Deus  angelos  omnes 
fecit  bonos,  tamen  medios  inter  summum 
bonum,  et  commutabile  bonum  quod  est 
creatum  :  ita  quod  si  converterentur  ad 
amandum  quod  est  supra,  ascenderent  ad 
statum  gratiae  et  gloriae;  si  vero  ad  bonum 
commutabile,  quod  est  infra,  hoc  ipso  rue- 
rent  in  malum  culpae  et  poenae  :  quia  non 
est  dedecus  peccati  sine  decore  justitiae.  Pri- 
mus  autem  Lucifer  inter  angelos,  praesu- 
mens  de  privato  bono,  privatam  appetiit  ex- 
cellentiam,  volens  aliis  superferri,  et  ideo 
cecidit  cum  caeteris  consentientibus  sibi.  Ca- 
dens  autem  factus  est  impoenitens,  obstina- 
tus,  et  excaecatus,  et  exclusus  a  Dei  contem- 
platione,  et  deordinatus  in  operatione,  loto 
nilens  conamine  ad  subvertendum  hominem 
per  tentationem  multiplicem. 

Ratio  autem  ad  inteUigentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
sitsumme  bonum,  nihil  facit  nisi  quod  sit 
bonum,  quia  a  bono  non  procedit  nisi  bo- 
num  :  quod  tamen  flt  ab  ipso ,  hoc  ipso  mi- 
nus  est  eo,  et  ideo  non  potest  esse  summum 
bonum.  Fuit  igitur  angelusaDeo  conditus 
bonus  quidem,  sed  non  summus ;  perflcien- 
dus  tamen,  si  affectu  tenderet  in  summum. 
Et  quoniam  per  liberum  arbitrium  volun- 
tatis  poterat  tendere  in  bonum  summum, 
vel  converti  ad  bonum  privatum;  Lucifer 
suae  pulchritudinis  et  altitudinis  considera- 
tione  excitatus  ad  se  diligendum  et  suum 
privatum  bonum,  praesumpsit  de  altitudine 
habita,  et  ambivit  excellentiam  propriam, 
non  tamen  obtentam  :  ac  per  hoc  praesu- 
mendo  constituit  se  sibi  principium  sum- 
mum;  in  se  ipso  gloriando  et  ambiendo, 
constituit  se  sibi  summum  bonum,  in  seipso 
quiescendo.  Cum  autem  ipse  non  esset  sum- 
mum  principium ,  nec  summum  bonum ; 
necesse  fuit  ut  inordinato  ascensu  appetito. 


Deus 
quales 

crcavit 
an(,'elos. 


Lucifer 

priraus 

iuter  an* 

gelos 

peccavit 

et  ceci- 

dit. 


descensu  rueret  pari  ratione,  et  omnes  in 
.ngeii  hoc  consentientes.  Et  quia  non  est  dedecus 
Z^Im  peccati  sine  decore  justltiis,  ideo  statim  cum 
nsecu- cecidit  in  peccatum,  cura  cfeteris  adhaeren- 
tibus  sibi,  perdidit  locum  summum,  scilicet 
coelum  empyreum,  descendens  ad  imum, 
scillcet  caliginosum  aerem ,  vel  infernum  : 
ita  quod  lapsus  in  culpam  fuit  per  Uberum 
arbitrium,  lapsus  vero  in  pcenam  per  divi- 
num  judicium.  Et  quia  immutabilitatem  ha- 
buit  post  electionem,  ideo  statim  obstinatus 
est  in  malo,  et  per  hoc  excaecatus  a  vero, 
deordinatus  est  in  operatione ,  et  inflrmatus 
in  virtute  :  ideo  voluntas  ejus  impia,  et  actio 
aversa  a  Deo,  conversa  est  ad  hominis  odium 
et  invidiam ;  et  perspicacitas  rationis  a  vero 
lumine  excaecataj  conversa  est  ad  deceptio- 
nes  per  divinationes  et  cautelas ;  et  officio- 
sitas  in  ministrando  a  vero  ministerio  amota, 
conversa  est  ad  tentamenta;  et  virtuositas 
immutataet  coarctata,  quantum  permittitur, 
convertitur  ad  miracula  facienda  per  trans- 
mutationes  repentinas,  quas  facit  clrca  cor- 
poreas  creaturas.  Et  quia  haec  omnia  fue- 
runt  deordinata  per  voluntatem  depravatam 
per  superbiam;  ideo  haec  omnia  convertit 
ad  fomentum  suse  supeibiae,  quserens  ab 
hominibus  coli,  et  honorari,  et  adorari  ad 
modum  Dei.  Hinc  est,  quod  omnia  male 
agit :  quod  tamen  justo  judicio  Deus  per- 
mittit  ad  vindictam  malefactorum ,  laudem 
vero  bonorum,  sicut  apparebit  per  flnale 
judicium. 

CAPUT    VIII. 

De  confirmatione  bonorum  Angelomm. 

„g,ii  De  confirmalione  vero  bonoram  angelo- 
^"  rum  tenendum  est,  quod  sicut  angeli  a  Deo 
Deum  aversi,  statim  sunt  obstinati  per  impceniten- 
;  tiam;  sic  angeli  ad  Deum  conversi^.statim 
"b^no  fuerunt  conflrmati  per  graliam  et  gloriam 
•■"  in  voluntate;  perfecte  illuminati  in  ratione 
secundum  cognitionem  matutinam  et  ves- 
pertinam ;  perfecte  fortiflcati  in  virtute,  sive 
motiva,  sive  operativa;  perfecte  ordinati  in 


DE  CREATURA  MUNDI.  265 

operatione,  sive  contemplativa,  sive  minis- 
trativa,  et  hoc  secundum  triplicem  hierar- 
chiam ,  scilicet  supremam ,  mediam ,  et  infl- 
mam.  Ad  supremam  autem  spectant  Throni, 
Cherubim,  et  Seraphim;  ad  mediam  autem, 
Dominationes,  Virtutes,  Potestates ;  ad  infl- 
mam  vero,  Princlpatus,  Archangeli,  Angeli. 
Ex  quibus  plurimi  sunt  in  ministerium  missi, 
et  ad  custodiam  hominum  deputati,  quibus 
ministrant  purgando,  illuminando,  perfl- 
ciendo,  secundum  imperium  voluntatis  Dei. 
Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  hajc  est,  quia  cum  angeli ,  propter  ex- 
pressam  simililudinem  et  propinquitatem  ad 
primum  et  summum  principium,  habeant 
inteliectum  deiformem,  et  immutabilitatem, 
post  consensum  ex  libertate  arbitrii,  divina 
superveniente  gratia,  ad  summum  bonum 
conversi ,  cum  totaUter  in  Deum  tenderent, 
per  gloriam  fuerunt  conflrmati,  pariter  et 
perfecti :  ideo  quantum  ad  voluntatem ,  fue- 
runt  stabiles  et  felices ;  quantum  ad  ratio- 
nem,  perspicaces,  ita  ut  non  tantum  cognos- 
cerent  res  in  proprio  genere,  sed  etiam  in 
ipsa  arte  aeterna;  ac  per  hoc  non  tantum 
haberentcognitionem  vespertinam,  sed  etiam 
matutinam,  vel  etiam  diurnam,  propter  il- 
lius  lucis  plenitudinem,  et  omnimodam  pu- 
ritatem,  respectu  cujus  omnis  creatura  me- 
rito  potest  dici  tenebra.  Quantum  autem  ad 
virtuositatem  perfecte  fortiflcati,  sive  in  im- 
perando,  sive  in  exequendo,  sive  in  contem- 
plando,  vel  assumpto  corpore,  vel  etiam 
non  assumpto.  Quantum  vero  ad  operatio- 
nem  perfectissime  ordinati,  ut  jam  non  pos- 
sint  deordinari,  nec  ascendendo  ad  contem- 
plationem  Dei,  nec  descendendo  ad  minis- 
trandum  homini :  quia  cum  Deum  facie  ad 
faciem  contemplentur,  quocuraque  mittan- 
tur,  intra  Deum  currunt.  Aguntur  enim  et 
agunt  secundum  ordinem  hierarchicum  in 
eis  initiatum  per  naturam,  et  consummatum 
per  gloriam,  quae  stabiliendo  liberi  arbitrii 
vertibilitatem ,  illustravit  perspicacitatem , 
ordinavit  offlciositatem,  et  roboravit  virtu- 
tem,  secundum  quatuor  attributa  superius 


Angeli 
iu  niinis- 
teriura 
hominuna 

missi 
quomoilo 
cisminis- 

trent. 


Angeli 
aguutur 
et   aguut 

secun- 
dum  or- 

dinem 
hierar- 
chicum. 


Soffi- 

cicutia 


266 
nominata. 


Perspicacitas  autem  rationis  in 
iriphns  contemplando,  aut  priacipaliter  respicit  ad 
rl'""^.  majestatem  (Uvinam  venerandam ,  aut  ad 
lesiis.  veritatem  intelligendam ,  aut  ad  bonitatem 
desiderandam :  et  seeundum  hoc  suiit  tres 
ordinesin  prima  hierarchia,  scilicet  Throui, 
ad  quos  spectat  reverentia;  Cherubim,  ad 
quos  sapientia;  et  Seraphim,  ad  quos  spectat 
benevolenlia.  Ad  perfectam  autem  virtuosi- 
tatem  spectat  virtus  imperativa,  virtus  exe- 
cutiva  et  virtus  expeditiva:  prima  ad  Do- 
minationes,  secuuda  ad  Yirtutes,  tertia  vero 
ad  Potestates  spectat,  quarum  est  ar<',ere  po- 
testates  conlrarias.  Ad  perfectam  vero  offi- 
ciositatem  spectat  regere,  revelare,  et  rele- 
vare.  Primum  est  Principatuum ,  secundum 
Archangelorum ,  tertium  Angelorum,  quia 
custodiunt  ne  stantes  cadant,  et  cadentes  ad- 
juvaut  ut  resurgant.  Et  sie  patet  quod  haec 
omnia  sunt  in  bealis  angehs,  secundum  plus 
et  minus,  gradatim  a  superioribus  descen- 
dendo  usque  ad  ima.  Ordo  autem  denomi- 
nari  debet  ab  eo ,  quod  excellentius  accipit 
in  munere. 

CAPUT    IX. 

De  productione  haminis  quantum  ad  spiriium. 

Post  naturam  vero  corpoream  et  incorpo- 
ream,  dicenda  sunt  aliqua  de  natura  ex 
utrisque  composita  :  primo  ex  parte  mentis ; 
secimdo  ex  parte  carnis ;  tertio  ex  parte  to- 
tius  hominis.  De  anima  igitur  rationah  haec 
in  summa  tenenda  sunt  secundum  sacram 
doctrinam ,  scilicet  quod  ipsa  est  forma  ens, 
vivens,  intelligens,  et  hbertate  utens.  Forma 
quidem  ens  non  a  seipsa,  nec  de  divina  na- 
tura ,  sed  a  Deo  de  nihilo  per  creationem  in 
esse  deducta.  Forma  autem  vivens  non  ex 
natura  extrinseca,  sed  seipsa ;  non  vita  mor- 
tali,  sed  vita  perpetua.  Forma  vero  inteUi- 
gens  '  non  tantum  creatam ,  sed  etiam  crea- 
tricem  essentiam,  ad  cujus  imaginem  facta 
est  per  memoriam,  intelhgentiam,  et  volun- 


Aui  I  a 

raltoua- 

lis. 


'  De  Spir.  et  Anim.,  c.  xixv,  ialer  Opera  S.  Augui 
tini,  tom.  VI,  append.,  edil.  Benedicl. 


RRRVILOOITTI  PARS  11. 

tatem.  Forma  libertate  utens,  quia  semper 
est  libera  a  coactione.  A  miseria  vero  et  coac- 
tione  libera  fuit  in  statu  innocentiae,  licet 
nou  in  statu  naturae  lapsae.  Haec  libertas  a 
coaclione  nihil  aliud  est  quam  facultas  vo- 
hmtatis  et  rationis,  quae  sunt  potentiae  ani- 
mae  principales. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prffidicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
sit  beatissimum  et  benevolentissimum,  ideo 
sua  summa  benevolentia  beatitudinem  suam 
communicat  creaturae,  non  tantum  spiri- 
tuah  et  proximae,  sed  etiam  corporali  et  loa- 
ginquae.  Corporali  tamen  et  longiuquae  com- 
municat  mediatOj  quia  lex  divinitatis  haec 
est,  ut  infima  per  media  reducantur  ad  sum- 
ma.  Et  ideo  non  tantum  spiritum  angehcum 
et  separatum  fecit  beatificabilem ,  sed  etiam 
spirilum  conjunctum ,  scilicet  humanum. 
Est  igitur  auima  rationalis  forma  beatifica- 
bUis.  Et  quia  ad  beatiludinis  praemium  per- 
venire  non  est  gloriosum  nisi  per  meritum, 
nec  mereri  contingit  nisi  in  eo,  quod  volun- 
tarie  et  libere  flt ;  ideo  animae  rationah  liber- 
tatem  arbitrii  dari  oportuit  per  remotionem 
omnis  coactionis  :  quia  hoc  cst  de  natura  vo- 
luntatis ,  ut  uuUatenus  possit  cogi ,  licet  per 
culpam  misera  efficiatur  et  serva  peccati. 
Rursus,  quia  forma  beatiflcabilis  est  capax 
Dei  per  memoriam,  intelligentiam,  et  volun- 
tatem ;  et  hoc  est  esse  ad  imaginem  Trinita- 
tis,  propter  unitatem  in  essentia,  et  trinita- 
tem  in  poteutiis  :  ideo  animam  hominis  ne- 
cesse  fuit  esse  inteUigeutem  Deum  et  omnia, 
ac  per  hoc  imagine  Dei  insignitam.  Et  quia 
uihil  beatum  potest  beatitudinem  amittere, 
niliil  poterat  esse  beatiflcabile ,  nisi  esset  in- 
eorruptibile  et  immortale ;  necesse  igitur  fuit 
animam  rationalem  immortali  vita  de  sui 
natura  esse  viventem.  Postremo,  quia  omne 
quod  ab  aUo  beatiflcabile  est  et  immortale, 
est  mutabUe  secundum  bene  esse ,  et  incor- 
ruptibile  secnndum  esse ;  ideo  auima  nec  a 
se  est,  nec  de  divina  natura,  quia  mutabUis; 
nec  producta  de  aliquo,  nec  per  naturam 
generata,  quia  est  immortalis  et  incorrupti- 


Anima 
raliona- 
lis  beati- 
tudiais 
capax. 


Voluntas 

cugi  uon 

potesf. 


Aaima 

quoniodo 

imago 

Dei. 


ta 
lii 


DE  CREATURA  MIINDI. 


267 


\  niroa 
Don  (an- 
(um  for. 
ma,  s.- I 
hoc  .1!;- 
quid. 


bilis.  Et  ita  haec  forma  non  potest  per  gene- 
rationem  in  esse  introduci,  quia  omne  natu- 
raliter  generabile  est  naturaliter  corrupti- 
bile.  Ex  his  apparet,  qualiter  flnis  beatitu- 
dinis  necessitatem  imponit  praedictarum  con- 
ditionum  ipsi  animee  ad  bealitudinem  ordi- 
natae.  Quoniam  autem  ut  beatificabilis ,  est 
immortalis;  ideo  cum  unitur  corpori  mor- 
tali ,  potest  ab  eo  separari :  ac  per  hoc  non 
tantum  forma  est,  verum  etiam  lioc  aliquid : 
et  ideo  non  tantum  unitur  corpori  ut  per- 
fectio,  verum  etiam  ut  motor ;  et  sic  perficit 
per  essentiam,  quia  (a)  movet  pariter  per 
potentiam.  Et  quoniam  ipsa  non  tantum  dat 
esse,  verum  etiam  vivere,  et  sentire,  et  in- 
telligere;  ideo  potentiam  habet  vegetati- 
vam,  et  sensitivam,  et  intellectivam ,  ita 
quod  per  potentiam  vegetativam  generat^ 
nutrit,  et  augmentat.  Generat  ut  quid  :  nu- 
trit  ut  quale;  augmentat  ut  quantum.  Per 
sensitivam  vero  apprehendit  sensibilia,  re- 
tinet  apprehensa,  componit  et  dividit  re- 
tenta.  Apprehendit  quidem  per  sensitivam 
exteriorem  quinquepartitam,  secundumcor- 
respondentiam  ad  quinque  mundi  corpora 
principalia ;  retinet  per  memoriam ;  compo- 
nit  et  dividit  per  phantasiam,  quae  est  prima 
virtus  collativa.  Per  intellectivam  autem  dis- 
cernit  verum,  refugit  malum,  et  appetit  bo- 
num  :  verum  quidem  discernit  per  rationa- 
lem;  malum  repellit  per  irascibilem ;  bonum 
appetit  per  concupiscibilem. 

Rujsus ,  quia  discretio  est  veri  cognitio , 
fuga  et  appetitus  est  affectio ;  ideo  tota  anima 
dividitur  in  cognitivam,  et  afFectivam.  Am- 
plius,  quoniam  cognitio  veri  est  duplex  :  vel 
veri,  ut  veri ;  vel  veri ,  ut  boni :  et  hoc ,  vel 
aeterni,  quod  est  supra  animam;  vel  tempo- 
rahs,  quod  est  infra  :  hinc  est,  quod  potentia 
cognitiva,  utpote  intellectus  et  ratio,  divi- 
duntur:  itaquod  intellectus  in  speculativum 
et  practicum;  ratio  in  superiorem  portio- 
nem ,  et  inferiorem  :  quae  potius  nominant 
diversa  officia,  quam  diversas  potentias. 

Postremo,  quoniam  appetitus  dupliciter 

(a)  Legendum  quid. 


potest  ad  aliquid  ferri,  scilicet  secundum  na- 
turalem  instinctum,  vel  secundum  delibe- 
rationem  et  arbitrium;  hinc  est  quod  po- 
tentia  aCTectiva  dividitur  in  voluntatem  na- 
turalem,  et  voluntatem  electivam,  quae  pro- 
prie  voluntas  dicitur.  Et  quoniam  talis  electio 
indifferens  estad  utramque  partem,  ideo  est 
a  libero  arbitrio.  Et  quoniam  haec  indiffe- 
rentia  consurgit  ex  deliberatione  praeam- 
bula,  et  voluntate  adjuncta;  hinc  est,  quod 
liberum  arbitrium  est  facultas  rationis,  et 
voluntatis  :  ita  quod,  sicut  dicit  Augustinus, 
omnes  praedictas  rationales  potentias  com- 
prehendit.  Ait  enim  :  «  Cum  de  libero  arbi- 
trio  loquimur,  non  de  parte  animae  loqui- 
mur,  sed  certe  de  tota  anima.  »  Ex  concursu 
namque  illarum  potentiarum  rationis  supra 
seipsam  redeuntis,  et  voluntatis  concomi- 
tantis,  consurgit  integritas  hbertatis,  quae 
est  prinoipium  meriti,  vel  demeriti,  secun- 
dum  electionem  boni,  vel  mali. 

GAPUT  X. 

De  productione  hominis  quantum  ad  corpus. 

De  corpore  autem  humano  in  statu  primae 
conditionis  tenenda  sunt  haec  secundum  do- 
ctrinam  fidei  orthodoxae  :  videlicet,  quod  cor- 
pus  primi  hominis  sic  conditam  fuit ,  et  de 
limo  terrffi  formatum,  ut  tamen  esset  animae 
subjectum  ,  et  suo  modo  proportionabile ; 
proportionabile,  inquam,  quantum  ad  com- 
plexionem  aequalem,  quantum  ad  origina- 
tionem  pulcherrimam  et  multiformem,  et 
quantum  ad  staturae  rectitudinem.  Subje- 
ctum  autem,  ut  esset  obtemperans,  sine  re- 
belhone;  esset  etiam  propagans  et  propaga- 
bile,  sine  libidine;  esset  vegetabile,  sine 
defectione;  esset  et  immutabile  ad  omnimo- 
dam  incorruptionem ,  non  interveniente 
morte  ;  et  secundum  hoc  datus  est  sibi  locus 
paradisi  terrestris  in  habitationem  tranquil- 
lam.  Formata  est  mulier  de  latere  viri ,  in 
consortium  et  adjutorium  ad  propagationem 
immaculatam;  datum  est  lignum  vitae  ad 
vegetationem  continuam,  et  tandem  ad  im- 


Potentia 
affectiva 
Hlianalu- 
i'alis,  alia 
elecliva. 


Liberum 
arbitri- 
uni  qnid. 


Doctrina 
orthodo^ 
xa  de 
conditio- 
ne  corpo- 
rishuraa- 


■268 


BREYILOQUII  PARS  II. 


Hominis 

Ctip)it3<^. 


mutationem  perfectam  per  immortalitatem 
perpetuam. 

Ratlo  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
sit  in  producendo  potenlissimum,  sapientis- 
simumet  optimum,  et  in  omnibus  effectibus 
suis  hoc  aliquo  modo  manifestet,  potissime 
debuit  hoc  manifestare  in  ullimo  eCfectu  et 
nobilissimo  :  cujusmodi  est  homo,  quem  in- 
ter  caeteras  creaturas  produxit  ultimo,  ut  in 
hoc  potissime  appareret  et  reluceret  divino- 
rum  operum  consummatio.  Ut  igitur  in  ho- 
mine  manifestaretur  Dei  potentia ,  ideo  fecit 
eum  ex  nalnris  maxime  distautibus,  conjun- 
ctis  in  unam  personam  et  naturam  :  cujus- 
modi  sunt  corpus  et  anima,  quarum  unum, 
scilicet  coi  pus,  est  substantia  corporea ;  alte- 
rum  vero,  scilicetanima,  substantia  spiritua- 
lis  et  incorporea,  quae  distant  maxime  in  ge- 
neresubstantiae.  Utveroibidem  manifestare- 
tur  Dei  sapientia,  fecittale  corpus,  quod  pro- 
portiouem  suo  modo  haberet  ad  animam. 
Quoniam  ergo  corpus  unitur  animae  ut  perfi- 
cienti  et  moventi,  et  ad  beatitudinem  sursum 
tendenti,  ideo  ut  conformaretur  animae  vivi- 
ficanti,  habuitcomplexionem  aequalem,  non 
a  pondere  vel  raole,  sed  ab  fflqualitate  natu- 
ralis  justitiae,  quae  disponit  ad  nobilissimum 
modum  vitae.  Ut  autem  conformaretur  mo- 
venti  per  multiformitatem  poteatiarum,  ha- 
buit  multiformitatem  organorum ,  cum 
summa  venustate,  et  artificiositate,  et  ducti- 
bilitate,  sicut  patet  in  facie  et  in  manu,  quae 
estorganum  organorum.  Ut  autem  confor- 
maretur  animaB  sursum  tendenti  ad  ccelum_, 
habuit  rectitudinem  staturae,  et  sursum  ere- 
ctum  caput ;  ut  sic  corporalis  rectitudo  atte- 
staretur  rectitudini  mentali.  Postremo,  ut  in 
homine  manifestaretur  Dei  bonitas  et  bene- 
volentia;  ideo  fecit  hominem  absque  omni 
macula  et  culpa,  et  absque  omni  pcena,  sive 
miseria.  Cum  enim  primum  principium  si- 
mul  sit  optimum,  et  justissimum  :  quia  opti- 
mum ,  non  debuit  facere  hominem  nisi  bo- 
num ,  ac  per  hoc  innocentem  et  rectum ; 
quia  vero  justissimum,  non  debuit  infligere 


poenam  ei,  qui  nullum  omnino  habebat  pec- 
catum  :  ac  per  hoc  illi  animae  rationali  tale 
corpus  constituit,  qiiod  sibi  esset  ifa  obtem- 
perans,  ut  nulla  esset  in  eo  pugna  rebellio- 
nis,  nulla  pronitas  libidinis,  nulla  imrainutio 
vigoris,  nuUa  corruptio  mortis;  ita  etiam 
esset  animae  conform',  ut  sicut  anima  erat 
innocens,  et  tamen  poterat  cadere  in  culpam, 
sic  corpus  esset  impassibile,  et  tamen  posset 
cadere  in  poenam  :  ideo  poterat  non  mori , 
et  poterat  mori  :  poterat  habere  sufficien- 
tiam,  et  poterat  habere  indigentiam  :  poterat 
obtemperare,  et  poterat  habere  rebellionem 
et  pugnam.  Et  propterea  in  statu  illo  corpus 
erat  tale,  ut  ab  eo  fieret  decisio  seminalis  ad 
propagationem  prolis,  per  adminiculum 
sexus  rauliebris,  pariter  et  comprincipiantis ; 
fieret  etiam  humoris  nutrimentalis  consum- 
ptio,  per  actionem  caloris;  fleret  nihilomi- 
nus  restauratio  per  alimentum  lignorum  pa- 
radisi,  restaui"ato  seu  praeservato  per  lignum 
vitae  humido  radicali  :  quod  quidem  lignum 
hanc  virtutem  habuit,  ob  ((uam,  ut  dicit  Au- 
gustinus',  fuit  non  solum  in  cibum,  verum 
etiam  in  sacramentum.  Incorruptio  igitur 
et  immortalitas  corporis  Adae  principaliter 
veniebat  ab  auima,  sicut  a  continente  et  in- 
fluente;  et  a  corporis  bona  et  aequali  com- 
plexione,  sicut  a  disponente  et  suscipiente; 
a  ligno  autem  vitae,  sicut  a  vegetante  et  ad- 
rainiculante ;  a  regiraine  vero  divinae  provi- 
dentiae,  sicut  interius  conservante  et  exte- 
rius  protegente. 

CAPUT   XI. 

De  productione  hominis,  quantum  ad  totum 
conjunctum . 

De  toto  autem  homine  in  paradiso  collo- 
cato,  haec  tenenda  sunt,  videlicet  quod  datus 
est  ei  duplex  sensus,  scilicet  interior,  et  ex- 
terior ;  scilicet  mentis,  et  carnis.  Datus  est  ei 
duplex  mutus,  scilicel  imperalivus  in  volun- 
tate,  et  executivus  in  corpore.  Dalum  est  ei 
duplex  bonum,  unum  visibile,  et  alterum 

•  Aug.,  de  Genes.  ad  Utt.,  ILb.  Vlll,  c.  iv  et  v. 


Corpus 
homiuis 
quale  in 
slatu  in- 
noceutiffi 
esset. 


De  homi- 
ne  in  pa- 

rariiso 
coUocato 
quid  seu- 
tieadum. 


invisibile.  Datum  est  ei  duplex  praeceptum, 
scilicet  naturaj,  et  disciplinae.  Praeceptum 
naturae  '  :  Crescite  et  multiplicamini.  Prae- 
ceptum  disciplinae  ^ :  De  ligno  scientice  boni 
et  mali  ne  comedas.  Juxta  quae  datum  est 
sibi  quadruplex  adjutorium,  scilicet  scientiae, 
conscientiae ,  synderesis,  et  gratiae :  ex  qui- 
bus  sufficienter  habuit,  ut  posset  stare  in 
bono ,  et  proficere ;  et  a  malo  cavere ,  et  de- 
clinare. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  baec  est  :  quia  primum  principium  fe- 
cit  mundum  istum  sensibilem,  ad  declaran- 
dum  seipsum ,  videlicet  ut  bomo  per  illum , 
tanquam  per  speculum  et  vestigium,  redu- 
ceretur  in  Deum  artificem  amandum  et  lau- 
dandum.  Et  secundum  hoc  duplex  est  liber : 
unus  scilicet  scriptus  intus,  qui  est  Dei  aelerna 
ars  et  sapientia ;  et  alius  scriptus  foris,  soi- 
licet  mundus  sensibilis.  Cum  igitur  esset  una 
creatura,  quae  sensum  habebat  intus  ad  co- 
gnitionem  libri  interioris,ut  Angelus ;  et  alia, 
quae  totum  sensum  habebat  foris,  ut  quod- 
libet  animal  brutum  :  ad  perfectionem  uni- 
versitatis  debuit  fieri  creatura ,  quae  hoc 
sensu  duplici  esset  praedita,  ad  coguitionem 
libri  scripti  intus,  et  foris ,  id  est  sapientiae, 
et  sui  operis.  Et  quia  in  Christo  simul  con- 
currit  aeterna  sapientia,  et  ejus  opus  in  una 
christns  persoua ;  ideo  dicitur '  liber  scriptus  intus 
et  foris^  ad  reparationem  generis  humani. 
Et  quia  cuilibet  seusui  correspondet  motus, 
ideo  duplex  est  homini  datus  motus  :  unus 
secundum  instinctum  rationis ,  in  mente ; 
alius  secundum  instinctum  sensuahtatis ,  in 
carne.  Primi  est  imperare,  secundi  vero  est 
obtemperare  secundum  rectum  ordinem  ; 
quando  autem  fit  e  converso,  tunc  rectitudo 
et  regimen  animae  praecipitatur  de  statu  suo. 
Et  quia  cuiUbet  motui  et  sensui  respondet 
appetitus  ad  ahquod  bonum ;  ideo  duplex 
bonum  praeparatum  est  homini,  unum  sci- 
licet  visibile,  et  allerum  invisibile;  unum 
temporale,  et  aliud  aeternum ;  unum  carni. 


DE  CREATURA  MUNDI.  269 

et  alterum  spiritui.  Ex  his  autem  bonis  Deus 
unum  dedit ,  ;  alterum  promisit ,  ut  unum 
gratis  possideretur,  alterum  vero  per  meri- 
tum  acquireretur.  Et  quia  frustra  bonum 
dalur,  nisi  custodiatur;  frustra  promittitur, 
nisi  ad  ipsum  perveniatur  :  ideo  duplex  fuit 
praeceptum  homini  datum,  scilicet  unum  na- 
turae  ad  custodiendum  bonum  datum ,  aliud 
disciplinae  ad  promerendum  bonum  promis- 
sum,  quod  nullo  modo  poterat  mereri  me- 
lius,  quam  per  meram  obedientiam.  Obe-  obedien. 
dientia  autem  mera  est,  quando  praeceptum  ''"  "'^"' 
ex  se  solo  obligat,  non  ex  aliqua  causa  alia : 
et  tale  dicitur  prceceptum  disciplince,  quia 
per  ipsum  discilur  quantasitvirtus  obedien- 
tiae ,  quae  suo  merito  ducit  ad  ccelum ,  suo 
autem  demerito  praecipitat  in  infernum.  Non 
ergo  datum  est  illud  mandatum  homini  pro- 
pter  indigentiam  aliquam,  quam  Deus  habe- 
ret  de  humauo  obsequio;  sed  ad  dandam 
viam  merendi  coronam  permeram  et  volun- 
tariam  obedientiam. 

Et  quoniam  homo,  ratione  naturae  defe- 
ctivae  ex  nibilo  formatae,  nec  per  gloriam 
confirmatae ,  poterat  cadere ;  benignissimus 
Deus  quadruplex  contulit  ei  adjutorium,  sci-  o„a,jr„. 


licet  duplex  naturae,  et  duplex  gratiae.  Du-  p'""  ^''" 

^-  >  r  o  j  .toiium 

riatnm. 


liber 
tus  et 
fi^ris 
scriplus. 


«  Gen.,  I,  28. 
Apoc,  V,  i . 


»  Gen.,  n,  n.  —  «  Ezech.,  ii,  9; 


plict^m  enim  indidit  rectitudinem  ipsi  natu- 
rae  :  videlicet  unam  ad  recte  judicandum,  et 
haecestrectitudoconscienfiae;  aliam  adrecte 
yolendum ,  et  haec  est  rectitudo  synderesis, 
cujus  est  remurmurare  contra  malum,  et 
stimulare  ad  bonum.  Duplicemetiam  super-  sv„aere- 
addit  perfectionem   gratiae  :  unam  gratiae  ^'s  "«■- 

ciura. 

gratis  datae,  quaefuit  scientia  illuminaris  in- 
tellectuna  ad  cognoscendum  seipsum,  et 
Deum  suum,  et  mundum  istum,  qui  factus 
fuerat  propter  ipsum;  aliam  vero  gratiae 
gratum  facientis,  quae  fuit  charitas  habili- 
tans  affectum  ad  diligendum  Deuni  super 
omnia,  et  proximum  sicut  seipsum.  Et  sic 
ante  lapsum  homo  perfecla  habuit  naluralia, 
supervestita  nihilominus  gratia  divina.  Ex 
quo  manifeste  colligitur,  quod  si  cecidit,  non 
aliunde  fuit,  nisi  ex  sua  culpa,  quia  obedire 
contempsit. 


270 


CAPUT   XII. 


Creatu- 
rs  ad 

crealo- 


De  completione  et  ordinatione  totivs  mundi 
consummati. 

Mundi       Ex  prsedictis  colligi  potest,  quod  creatura 
creaiura  mundl  est  (luasi  quidam  liber ,  in  quo  relu- 

compa-  i  ^  r  u   • 

ratur  li-  cet,  reprseseutatur  et  legitur  Tnnitas  fabri- 
catrix  secundum  triplicem  gradum  expres- 
sionis,  scilicetper  modum  vestigii,  imaginis, 
et  similitudinis  :  ita  quod  ratio  vestigii  re- 
peritur  in  creaturis  omnibus;  ratio  imaginis, 
solum  in  intellectualibus,  sive  spiritibus  ra- 
tionalibus;  et  ratio  similitudinis ,  in  solis 
deiformibus,  ex  quibus ,  quasi  per  quosdam 
scalares  gradus,  natus  est  intellectus  huma- 
nus  gradatim  ascendere  in  suramum  princi- 
pium,  quod  est  Deus. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum  haec  est  ;  quia  cum  omnes  creaturae 

rem  tri-  respectum  habeant  et  dependentiam  ad  suum 

pliciter  ,       , 

possunt  creatorem ,  triphciter  possunt  comparan  ad 
compara-  ^^^^^^  scilicct :  autsicut  ad  principium  crea- 
tivum;  aut  sicut  ad  objectum  motivum  , 
aut  sicut  ad  donum  inhabitativum.  Primo 
modo  con'paratur  ad  ipsum  omnis  ejus 
efTectus  ;  secundo  modo  ,  omnis  intelle- 
ctus;  tertio  modo,  omnis  spiritus  justus  et 
Deo  acceptus.  Omnis  enim  effectus,  quan- 
tumcumque  parum  habens  de  esse,  habet 
Deum  sicut  principium ;  omnis  intellectus . 
quantumcumque  parum  habens  de  lumine, 
natus  est  per  cognitionem  et  amorem  Deum 
capere;  omnis  spiritus  justus  et  sanctus  ha- 
bet  donum  Spiritus  sancti  infusum  sibi.  Et 
quoniam  creatura  habere  non  potest  Deum 
sicut  principium,  quin  configuretur  ei  secun- 
dum  unitatem ,  veritatem  et  bonitatem ;  nec 
Deum  sicut  olijectum ,  quin  eum  capiat  per 
memoriam ,  intelligentiam  et  voluntateni ; 
nec  Deum  sicut  donum  iufiisum,  quin  confl- 
guretur  ei  per  fidem,  spem  et  charitatem, 


BREVILOOUH  PARS  II. 

sive  per  triplicem  dotem  :  et  prima  confor- 
mitasestlonginqua,  secunda  propinqua,  ter- 
tia  proxima  :  hinc  est,  quod  prima  dicitur 
vestigium  Trinitatis;  secunda,  imago;  tertia, 
similitudo.  Est  igitur  spiritus  rationalis  me- 
dius  inter  primam,  et  ultimam  :  ita  quod 
primam  habet  inferius ,  secundam  interius, 
tertiam  superius.  Et  ideo  in  statu  innocentise, 
cum  imago  non  erat  vitiata,  sed  deiformis 
per  gratiam  effecta,  et  sufficiehat  liber  crea- 
tiirae,  in  quo  seipsum  exerceret  homo  ad  con- 
luendum  lumen  divinae  sapientiae,  ut  sic  sa- 
piens  esset.  cum  universas  res  videret  in 
se,  videret  in  proprio  genere,  videret  in 
arte  :  secundum  quod  triphciter  habet  esse 
res,  scilicet  in  materia,  vel  in  natura  pi'opria, 
in  intelligentia  creata,  et  in  arte  seterna.  Se- 
cundum  quae  tria  dicit  Scriplura  '  :  Dixit 
Deus :  Fiat,  Fecit,  et  Factum  est  ita.  Propter 
quam  etiam  triplicem  visionem  accepit  homo 
triplioem  oculum,  sicut  dicit  Hugo  de  sancto 
Victore,  scilicet  carnis,  rationis,  et  contem- 
plationis  :  carnis,  quo  %ideret  mundum,  et 
ea  quae  sunt  in  mundo;  oculum  rationis, 
quo  videret  animum,  et  ea  quae  sunt  in  ani- 
mo;  oculum  contemplationis ,  quo  videret 
Deum ,  et  ea  quae  sunt  in  Deo  :  et  sic  oculo 
carnis  videret  homo  ea  quae  sunt  extra  se ; 
oculo  rationis,  ea  quae  sunt  intra  se  ;  oculo 
contemplationis,  ea  quae  sunt  supra  se.  Qui 
quidem  oculus  contemplationis  actum  suum 
non  habet  perfectum,  nisi  per  gloriam,  quam 
amisit  per  culpam,  recuperat  autem  per  gra- 
tiam,  et  fidem ,  et  Scripturarum  intelligen- 
tiam,  quibus  mens  humana  purgatur,  illu- 
minatur  et  perficitur  ad  coelestia  contem- 
planda  :  ad  quae  lapsus  honio  pervenire  non 
potest,  nisi  prius  defectus  et  tenebras  pro- 
prias  recognoscat :  quod  non  facit,  nisi  rui- 
nam  humanae  naturae  diligenter  consideret 
et  atteiidat. 

'  Gen.,  I,  3,  7,  9,  etc. 


Triplcx 
buiuiuib 
oculus. 


DE  CORRUPTELA  PECCATI. 


271 


TERTIA  PARS 


IN    QOA 


DE    CORRUPTELA   PECCATI    AGITUR 


CAPUT  PRIMUM. 

De  origine  mali  in  communi. 

Praedeterminatis  igitur  breviter  aliquibus 
de  trinitate  personarum  et  unitate  Dei,  et  de 
creatura  (a)  mundi ,  restat  nunc  aliqua  bre- 
viter  tangere  de  corruptela  peccati '.  De  qua 
tenendum  estin  summa ,  quod  peccatum  non 
est  essentia  aliqua,  sed  defectus  et  corruptela, 
qua  scilicet  corrumpitur  modus  species  et 
ordo  in  voluntate  creata  :  ac  per  hoc  peccati 
corruptio  est  contraria  ipsi  bono,  non  tamen 
habet  essenisi  in  bono,  necortum  trahitnisi 
a  bono.  Quod  quidem  bonuni  est  liberum  ar- 
bitrium  voluntatis,  et  ipsum  nec  est  summe 
malum,  cum possit  velle  bonum ;  necsumme 
bonum,  cum  possit  declinare  ui  malum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum  haec  est :  quia  primum  principium,  cnm 
sit  ens  a  seipso,  non  ab  alio,  necesse  est  quod 
sit  ens  propter  seipsum ,  ac  per  hoc  summe 
bonum,  nullum  prorsus  habens  defectum. 
Non  est  igitur  aliquid,  nec  esse  potest,  quod 
sit  primum,  et  summe  malum  :  quia  princi- 
pium  primum  dicit  summum  complemen- 
tum,  et  summe  malum  dicit  defectum  per- 
maximum.  Quoniam  ergo  primum  princi- 
pium,  ut  summe  ens  et  completum ,  nec  in 
essendo,  nec  in  operando  deficere  potest,  nec 
summe  malum  est,  nec  aliquod  malum  est, 
nec  aliquo  modo  malum  principiare  potest ; 
quia  tamcn  omnipotens  est,  potest  bonum 
de  non  esse  in  esse  deducere,  etiam  sine  ad- 
miniculo  alicujus  materiae.   Quod  et  fecit, 

•  Cf.  Ang.,  de  Nat.  boni  conl.  Mankh.,  c,  iv.  — 
'  Aug.,  de  ver.  Relig.,  c.  IJII. 


cum  creaturam  flnxit,  cui  dedit  esse,  vivere, 
intelligere  et  velle.  Quae  quidem,  quia  a 
summo  bono  fuit  secundum  triplicis  causae 
habitudinem ;  oportuit  quod  haberet  in  sua 
substantia  et  voluntate  modum,  speciem ,  et 
ordinem.  Nata  ergo  fuit  agere  opera  sua  a 
Deo,  secundum  Deum,  et  propter  Deum  :  et 
hoc  secundum  modum,  speciem,  et  ordinem 
sibi  insitum.  Sed  quia  de  nihilo  fuit  et  defe- 
ctiva,  potuit  deficere  ab  agendo  propter 
Deum ,  ut  scilicet  aliquid  faceret  propter  se, 
non  propter  De.um;  ac  per  hoc  nec  a  Deo, 
nec  secundum  Deum,  nec  propter  Deum  :  et 
hoc  est  peccatum,  quod  est  modi ,  speciei  et 
ordinis  corrupti\Tim.  Quod,  quia  defectus 
est,  non  habet  causaiii  efficieniem,  sed  defl- 
cientem,  \idelicet  defectum  voluntatis  crea- 
tae.  Quia  vero  corruptio  est,  et  non  nisi  boni, 
et  omnis  corruptio  in  re  corruptibili  est ; 
ideo  non  nisi  in  bono  est :  ac  per  hoc,  cum 
voluntas  libera  corrumpat  in  seipsa  modum, 
speciem  et  ordinem,  deflciendo  a  vero  bono, 
peccatum  omne  ,  in  quantum  hujusiuodi, 
est  a  voluntate  sicut  a  prima  origine,  et  est  Peccaii 
in  voluntate  sicut  in  proprio  subjecto  :  quod  "^,^^^1^ 
qiiidem  facit  volimlas,  quando  sua  defectibi-  '"'"• 
litate.  mutabilitate  et  vertibilitate,  spreto 
bono  indeflciente  et  incommutabili,  inhaeret 
bono  commutahili.  Ex  quibus  coUigitur, 
quod  peccatum  non  est  appelitio  malarum 
rerum,  sed  desertio  meliorum;  et  ideo  in 
appetitu  voluntatis  est  modi ,  speciei  et  ordi- 
nis  corruptivum  ;  ac  per  hoc  '  adeo  volunta- 
rium,  quod  si  non  est  voluntarium,  jam  non 
est  peccatum.  His  autem  praeintellectis,  ma- 
(a)  Cat.  edit.  de  triiiilale  Uei,  et  creatura. 


272 


BREVILOQDII  PARS  III. 


Doctrina 
de  lerita- 
tioiiepri- 
nioruni 
jiaren- 

tUQI, 


nifeste  cadit  impietas  Manichaeorum,  ponen- 
tium  '  summum  malnm  onmium  malonim 
principium  primum.  Apparet  etiam  qna^  sit 
mali  origo,  et  quid  mali  subjectum. 

CAPUT  II. 

De  primotvm  parentum  tentatione. 

Ad  intelligendum(a)  autemqualiter  corrup- 
tela  peccati  intravit  in  mundum ,  considerare 
oportet  lapsum  primi  parentis,  traductio- 
nem  culpai  originalis.  et  ortum  sive  radi- 
cem  peccati  actualis.  Circa  lapsum  igitur 
primi  parentis  hffic  tria  nobis  occurrunt 
consideranda  ,  scilicet  tentatio  diabolica  , 
culpa  commissa,  et  pcena  inflicta.  Haec  igi- 
tur  de  tentatione  sunt  tenenda,  videlicet 
quod  ,  cum  Deus  hominem  condidisset  in 
felicitate  paradisi  in  sesu  duplici,  scilicet 
virili  et  muliebri ,  diabolus  invidens  homini , 
assumpta  specie  serpeutina,  aggressus  est 
mulierem ,  primo  quaerendo ' :  Cur  pmcepit 
vobis  Deus ,  ne  comederetis  ?  secundo  asse- 
rendo,  dicens  :  Neqmqiiam  inoriemini ;  ter- 
tio  promittendo  :  Eritis  sicut  dii,  scientes 
honwn  et  mcdum  :  volens  ista  tentatione  de- 
jicere  mulierem  inflrmiorem,  et  per  illam 
postea  prostemere  sexum  virilem  :  quod  et 
fecit ,  Domino  permittente. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  hcec  est  :  quia  sicut  primum  princi- 
pium  est  potentissimum  in  operando,  sive 
in  producendo,  sic  etiam  est  rectissimum 
in  gubernando  :  et  ideo  sic  res ,  quas  condi- 
ditj  adminislratj  ut  eas  agere  proprios  mo- 
tus  sinat.  Quoniam  igitur  homo  sic  factus 
erat ,  ut  per  victoriam  pugnae  perveniret  ad 
praemium  quietis  aeternae,  hcet  Deus  sciret 
hominem  tentationi  succumbere,  debuit  la- 
men  hominem  permittere  tentari  ab  eo ,  qui 
sciret ,  posset  et  vellet.  Quoniam  ergo  dia- 
bolus ,  qui  prius  erat  sciens  et  rectus ,  per 
superbiam  cadendo ,  factus  est  versutus  ct 
invidus ;  ideo  per  invidiam  tentare  volebat , 

'  Aug.,  de  Uorib.  Uanich.,  c.  n,  et  seq.  —  '  Gen., 
m,  1,  4,  3.  —  •  Ibid.,  3.  —  '  I  Joan.,  ii,  16. 


et  per  aslutiam  sciebat  :  et  ideo  tentavit 
juxta  quod  potuit,  et  Deus  permisit.  Quod 
igilur  in  tenlando  speciem  seipentinam  as- 
sump.sit,  hoc  dispensationis  divinae  fuit,  ut 
non  solum  deprehendi  ejus  versutia  posset, 
verum  etiam,  ut  ex  illa  efflgie  versutia  dia- 
bolica  in  tentando  cunctis  filiis  Adae  inno- 
tescere  posset.  Rursus,  quia  tentavit  de  prae- 
cepto  disciplinae ,  hoc  simihter  fuit  dispen- 
sationis  divinae,  ut  sive  vinceretur,  sive 
vinceret,  cunctis  innotesceret  meritum  obe- 
dientiae,  sive  demeritum  inobedientiae.  Quod 
autem  incoepit  a  muliere,  hoc  fuit  versutiae 
suae ,  quia  facilius  est  dejicere  minus  fortem. 
Unde  et  versutia  hostis  ex  infirmiori  parte 
aggreditur  civitatem.  Similiter  modus,  quo 
in  teutatione  processit ,  maximae  versutiae 
fuit,  quia  experiendo  ,  impellendo  et  alli- 
ciendo  processit.  Experientiam  enim  sump- 
sit  in  interrogatione ,  impulit  in  assecura- 
tione ,  allexit  autem  in  promissione.  Primo 
enim  interrogavit  de  causa  mandati ,  ut  ra- 
tionem  duceret  in  dubium ;  secundo  autem. 
dubitatione  habita '  :  IVe  forte  moriamur , 
assecuravit ,  ut  irascibilem  duceret  in  con- 
temptum;  tertio  promisit ,  ut  concupiscibi- 
lem  duceret  in  appetitum  :  et  sic  his  tribus 
modis  libertatem  arbitrii  traheret  ad  con- 
sensum ,  quae  facultas  est  rationis  et  volun- 
tatis,  complectensnihilominus  tres  praedictas 
vires,  scilicet  rationalem,  irascibilem  ,  et 
concupiscibilem  :  respectu  quarum  diabo- 
lus  allexit  muherem  per  triplex  appetibile  , 
scilicet  per  scientiam,  quae  est  appetibilis 
rationali ;  per  excelienliam  ad  modum  Dei , 
qu3d  est  appetibilis  irascibili ;  per  suavita- 
tem  ligni ,  quae  est  appetibihs  concupisci- 
bili  :  et  sic  tentavit  omne ,  quod  erat  in  mu- 
liere  tentabile ,  per  omne  illud  quod  poterat 
in  tentationem  induci ,  quod  est  triplex  ap- 
petibile  mundi,  scilicet  *  secundum  concu- 
piscentiam  carnis,  coucupiscentiam  oculo- 
rum ,  et  superbiaiu  vitaj :  secundum  quaj 
tria  attenditur  omnis  tentalionis  origo, 
sive  a  mundo ,  sive  a  carne,  sive  a  diabolo. 
(a)  Ccet.  edit.  intelligentiam. 


Diabolns 
cur  niu- 
lierem 

prius 
teiitavit. 


C-APUT  III. 

De  primomm  parentum  transgressione. 

De  culpa  vero  primorum  pareatum  sunt 
haec  tenenda  :  scilicet  quod  mulier  assen- 
tiens  tentationi  diabolic^,  appetiit  scientiam, 
et  excellentiam  ad  modum  Dei ,  appetiit  ni  - 
hilominus  experiri  suavitatem  ligni  vetiti , 
et  tandem  incidit  in  tiansgressionem  man- 
dati.  Nec  his  contenta,  offerendo  fructum 
ligni  vetiti,  induxit  virum ,  qui  nolens  suas 
delicias  contrisfare  ,  mulierem  non  corri- 
puit;  sed  potius  consensum  praebuit  male 
suadenti ,  et  oblatum  pomum  gustando  ,  ef- 
fectus  est  transgressor  divini  praecepti. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  hsec  est :  quia  cum  a  primo  principio  , 
ut  praedictum  fuit,  datus  esset  homini  du- 
plex  sensus  et  appetitus  i-espectu  duplicis 
libri ,  et  respectu  duplicis  boni,  ut  secun- 
dum  libertatem  arbitrii,  homo  posset  ad 
utrumque  converti ;  mulier,  audita  sugges- 
tione  serpentis  exteriori  ,  non  recurrit  ad 
librum  interiorem ,  qui  legibilem  se  prsebet 
recto  judicio  rationis ;  sed  potius  sensum 
suum  circa  exteriorem  librum  tenuit ,  et 
circa  exterius  bonum  negotiari  ccepit.  Et 
quia  sensus  ejus  non  accessit  usque  ad  ve- 
rum  infallibile,  appetitus  ejus  converti  cce- 
pit  ad  bonum  comrautabile.  Appetiit  igitur 
quod  diabolus  promisit,  et  ideo  consensit  ut 
faceret  quod  suggessit.  Appetendo  igitur 
excellentem  scientiam  ,  erecta  est  in  super- 
biam;  erecta  in  superbiam,  hoc  ipso  illecta 
est  ad  gulam ,  ac  per  hoc  tertio  prostrata 
est  per  inobedientiam. 

Primum  fuit  in  mente  ;  secundum  in 
sensualitate ;  tertium  in  opere.  Et  sieut  ten- 
tatio  ab  inferiori  incipiens  pervenit  usque 
ad  summum ,  quia  ab  auditu  per  appetitum 
pervenit  ad  consensum ;  sic  e  converso , 
deordinatio  a  superiori  incipiens  ,  pervenit 
usque  ad  imum ,  et  fecit  unum  peccatum 
consummatum ,  quod  in  humana  natura  est 
omnis  peccati  imtium  et  origo  malorum. 
TOM.  vn. 


DE  CORRUPTELA  PECCATI.  "  273 

Nam  mulier  illecta  illexit  virum  :  qui  simi- 


liter  ad  librum  exteriorem  conversus ,  et  ad 
bonum  commutabile  ,  nimis  appretiando 
mulieris  consortium,  et  suae  societatis  sola- 
tium  ,  nec  muliereni  voluit  corripere,  nec 
proprias  delicias  contristare.  Et  quoniam 
debuit  eam  corripere,  et  non  corripuit,  id- 
circo  imputatur  ei  peccatum  mulieris.  Quia 
vero  noluit  suas  delicias  contristare,  a  se 
repellendo  mulierem  ;  inccepit  nimium  di- 
Ugere  seipsum ,  ac  per  hoc  recedens  a  di- 
vina  amicitia  ,  incidit  in  gulam  et  inobe- 
dientiam. 

Fuit  ergo  transgressio  praecepti  utrique 
communis  ,  licet  ex  alia,  et  alia  causa  :  quia 
non  vir,  sed  mulier  fuit  seducta  :  in  utro- 
que  tamen,  scilicet  viro  et  muliere,  fuit 
deordinatio  a  summo  usque  ad  imum ,  quia 
primo  in  mente  fuit,  sive  in  ratione,  deinde 
in  sensnalitate,  et  postremo  in  opere.  Ideo 
enim,uterque  prostratus  fuit  per  inobedien- 
tiam,  et  illectus  per  gulam,  quia  uterque 
erectus  fuit  in  superbiam  :  mulier  quidem 
appetendo  et  ambiendo  quod  nondum  acce- 
perat ;  vir  autem  nimis  amando  et  appre- 
tiando  quod  jam  habebat  :  unde  muher 
manducando,  credidit  sublimari ;  Adam  vero 
existimans  se  aUquid  magnum ,  et  Deo  cha- 
rum,  minus  graviter  credidit  se  punien- 
dum.  Nondum  enim  experlus  fuerat  rigo- 
rem  divinae  justitiae  et  severitatis.  Et  sic 
uterque,  dum  inordinate  erexit  se  supra  se, 
cecidit  miserabiliter  infra  se ,  a  statu  scilicet 
innocentiae  et  gratiae,  ad  statum  culpa  et 
miseriae. 

CAPUT  IV. 

De  primorum  pairentum  punitione. 

De  poena  vero  primorum  parentum  hoc 
est  tenendum  :  videlicet  quod  vir  et  mulier, 
statim  post  culpam ,  senserunt  pcenam  re- 
bellionis  et  erubescentiae  in  carne ;  et  ideo , 
ad  cooperiendum  verenda  '  ,  fecerunt  sibi 
perizomata.  Postea  vero  divino  judicio  vrr 

'  Geii.,  III,  7. 

18 


274 


BREVILOQUII  PARS  III. 


incurrit  pcenam  laboris  et  angustiae ;  pce- 
nam  famis  et  indigentiae  ;  pcenam  niortis  et 
resolutionis  in  cinerem.  Juxta  quod  dicitur 
in  Scriptura  '  :  Maledicta  terra  in  opere 
tuo ,  etc.  Mulieri  vero  duplicata  est  poena  : 
quia  inflicta  est  ei  pcenalitas  multiplicium 
perumnarum  in  conceptu,  pcena  doloris  in 
partu ,  poena  quoque  subjectionis  ad  virum 
in  convictu  :  ac  per  hoc ,  secundum  quod 
apparet,  satis  graviter  punitum  fuit  pecca- 
tum  illud  ,  scilicet  ligni  vetiti  esus ,  licet 
fuerit  faciliter  perpetratum. 

Ratio  autem  ad  inteOigentiam  praedicto- 

rum  haec  est  :  quia  cum  primum  princi- 

pium  sit  prudentissimum  in  gubernando,  et 

rectissimum  in  prasidendo ,  uihil  prorsus 

inordinatum  dimittit  in  nniverso  :  et  quia 

Ordo  d;-  culpa  recte  ordinatur  in  poena  (  convenien- 

'tufJrn  ^'"^  eaiva  injustus  dolet  in  supplicio ,  quam 

poena  in-  laetatus  cst  iu  delicto ,  quoniam  melius  est 

flicta  * 

primis  dolere  (a)  daninum  salutis ,  quam  laetari  in 
b°?pro  damno  sequitatis  ];  ideo  statim  in  primis  pa- 
pcccato.  reutibus  dedecus  peccati  subsecutum  est 
decus  judicii,  ut  quod  inordinatum  fuit  ca- 
dendo  ab  ordine  naturae  ,  caderet  statim  in 
ordinem  justitiae.  Hic  enim  duplex  ordo  sic 
cuncta  complectitur ,  ut  quod  ab  uno  ceci- 
derit,  statim  in  alteram  dilTerentiam  rela- 
batur. 

Quoniam  ergo  uterque  parens  superbien- 
do  iu  mente,  et  gustando  in  carne,  inobe- 
diens  fuit  suo  superiori,  justo  Dei  judicio 
factum  est  ut  sibi  iieret  inobedicns  suum 
inferius ,  et  maxime  quantum  ad  partes 
illas,  secundum  quas  est  conjunctio  utrius- 
que  sexus,  quae  sunl  memhra  virtuti  gene- 
rativae  deservientia.  Et  quia  hoc  inerat  eis 
non  ex  natura,  sed  ex  propria  culpa ;  ideo 
erubescebant,  et  cooperiebant  se.  Rursus , 
quia  vir,  spreto  summo  delectabiU,  qujesi- 
vit  in  carne  delectari ;  ideo  justo  Dei  judi- 
cio  inflictus  est  ei  labor,  et  defectus  famis 
et  sitis. 

Postremo  ,  quia  propter  bonum  carnis 
separari  elegit  a  bono  mentis,  ideo  justo 

'  Gen.,  III,  n.—  '  Ephei.,  ll,  3.—  (a)  Siippl.  ob. 


Dei  judicio  anima  invita  separatur  a  came 
per  mortem  et  incinerationem  :  ac  per  hoc , 
sicut  Deus  dederat  homini ,  .^ecundum  ordi- 
nem  naturae,  corpus  subjectum  animae,  pro- 
pagabile  sine  libidine ,  vegetabile  sine  de- 
fectione,  immutabile  sine  morte  interve- 
niente  ;  sic  homine  peccante  ,  secundum 
ordinem  j  ustitiae  factum  est  ut  subtraheret 
caetera  praedicta,  et  infligeret  opposita  :  ut 
sic  culpa  non  remaneret  impunita  et  inordi- 
nata  ,  quod  nequaquam  pati  debet  divina 
providentia.  Et  quoniam  peccatum  a  muliere 
exordium  sumpsit,  ideo  poena  ejus  debuit 
duplicari.  Quia  igitur  in  mente  superbiens 
fuit ,  subjectionem  incurrit  ;  quia  lignum 
ad  vescendum  suave  vidit  et  appetiit,  dolo- 
rem  incurrit;  postremo,  quia  fregit  jugum 
obedientiae  ,  incurrit  vinculum  et  pondus 
multiplicis  aerumnae.  Et  sic  patet  quanto 
ordine  divinae  providentice  inflictae  sunt  viro 
poenae  multiplices ,  et  duplicatae  in  muliere , 
ut  sic  dedecus  peccati  non  remaneret,  seu 
esset  sine  decore  justitiae.  Tanta  est  enim 
beatitudo  justitiae,  ut  nenio  ab  ea  nisi  ad 
miseriam  possit  abscedere. 

CAPUT  V. 

Be  originalis  peccati  corruptione. 

Post  lapsum  primi  parentis^  dicenda  sunt  nodus 
aliqua  de  corruptione  peccati  originalis  ;  ^11'. 
circa  quod  primo  considerandus  est  modus  ^^'"" 

per   pec- 

corruptionis ;  secundo ,  modus  traductionis ;    caium 
tertio,  modus  curationis.  Modus  autem  quo  °c«runJ 
genus  humanum  per  originale  peccatum   '"''"'■ 
corrumpitur ,  hic  est  :  nam  quilibet ,  per 
concubitum  generatus  ,  nascitur  -  natura 
filitts  irce ,  quia  privatus  rectitndine  origi- 
nahs  justitiae  :  propter  cujus  absentiam  in- 
currimus,  quantum  ad  animam,  quadru- 
plicem  pcenam,  scilicet  infirmitatem,  igno- 
rantiam  ,  malitiam  ,   et  concupiscentiam  : 
quae  quatuor  inflicta  sunt  propter  originale 
peccatum.  Quas  sane  pcenas  spirituales  co-   Poenas 
mitatur   in  corpore 


multiplex  pcenalitas ,  "pfcca- 


multiplex  defectus ,  multiplex  labor,  multi- 


tum  sub- 

secutie. 


DE  CORRUPTELA  PECCATI. 


275 


Culpa  0- 
muis  di- 
cit  acces- 
sum  ad 
bouum 
commu- 
tabile,  et 
recessum 

ab  in- 

commu- 

labili. 


plex  morbus,  et  multiplex  dolor.  Ad  has 
quoque  pcenas  subsequitur  pcEua  mortis  et 
incineralionis ;  poena  carentise  visionis  Dei 
et  amissionis  glorise  ccelestis ,  non  solum 
in  adultis  ,  verum  etiam  in  parvulis  non 
baptizatis  :  qui  quidem  parvuli  pcena  mitis- 
sima  inter  cseteros  puniuntur,  quia  solam 
poenam  damni  habent ,  sine  pcena  sensus. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum  baec  est :  quia  cum  [irimum  principium 
omnia  agat  a  se ,  et  secundum  se,  et  prop- 
ter  se ;  necesse  est  esse  optimum  ,  et  rectis- 
simum,  ac  per  hoc  piissimum  et  justissi- 
mum  :  et  incle  est ,  quod  '  imiversce  vice 
ejMS  misericordia  et  veritas ,  sive  judicium. 
Si  enim  Deus  a  principio  hominem  in  tantis 
miseriis  condidisset ;  nec  pietas  esset ,  nec 
justitia ,  quod  tanta  opus  suum  opprimeret 
miseria,  nuUa  prsecedente  culpa.  Simihter, 
si  tantis  miseriis  nos  repleret  vel  repleri 
permitteret  sine  culpa,  nec  pie  nec  juste 
gubernaret  nos  divina  providentia.  Si  ergo 
certissimum  est  primum  principium ,  et  in 
producendo ,  et  in  providendo  ,  rectissimum 
et  clementissimum  esse  ;  necesse  est ,  quod 
genus  humanum  taliter  fecerit,  ut  a  prin- 
cipio  nuUa  esset  in  eo  culpa ,  nec  miseria. 
Necesse  est  etiam,  quod  tahter  administret, 
ut  non  permittat  in  nobis  esse  miseriam , 
nisi  propter  ahquam  culpam  prseambulam. 
Quoniam  igitur  certissimum  est  quod  a  nos- 
tra  origine  multiplicem  contrahimus  mise- 
riam  pcenae ,  certum  est  quod  omnes  nasci- 
mur  natura  filii  irce^  ac  per  hoc  privati 
rectitudine  originalis  justttiae  :  quam  priva- 
tionem  vocamus  originalem  culpam.  Et 
(juia  omnis  culpa  dicit  recessum  a  bono  in- 
commutabili,  et  accessum  ad  bonum  com- 
mulabile  ;  et  recedere  a  bono  incommuta- 
bili  est  recedere  a  summa  virtute ,  veritate 
et  bonitate ;  accedere  autem  ad  bonum  com- 
mutabile,  est  plus  debito  in  illud  per  amo- 
rem  tendere  :  hinc  est  quod  perdens  origi- 
nalem  justitiam  ,  incurrit  infirmitatem , 
ignorantiam ,  malitiam  et  concupiscentiam . 

'  Psal.  x.^iv,  10.  — '  Imo  Folgentius,  de  Fid.  ad 


vitam 
non  pu- 
niatur 
poena 


Rursus,  quiadeserens  bonum  incommuta- 
bile  propler  bonum  commutabile ,  efflcitur 
indignus  utroque ;  hinc  est  quod ,  ratione 
carentiae  originalis  justitise,  perdit  anima 
quietem  temporalem  in  corpore  per  multi- 
plicem  corruptionem  et  mortem ,  et  tandem 
separatur  a  visione  lucis  seternse,  amittendo 
feUcitatem  gloriae,  tam  in  anima  ,  quam  in 
corpore. 

Postremo,  quia  carentia  hujus  justitiae  origina- 
in  nascentibus ,  non  est  per  motum  volun-  !''  ''"'^^' 

'  ■*■  tum    cur 

tatis  propriae,  nec  per  actualem  delectatio-  posthanc 
nem ;  hinc  est  quod  originaU  peccato ,  post 
hanc  vitam,  non  debetur  poena  sensus  in 
gehenna,  pro  eo  quod  non  supra  condig- 
num  ,  sed  citra,  punit  divina  justitia,  quam 
semper  comitatur  superabundans  miseri- 
cordia.  Hoc  credendum  est  sensisse  beatum 
Augustinum  ^*,  hcet  verba  ipsius  exterius, 
propter  detestationem  erroris  Pelagiano- 
rum ,  qui  aliqualem  fehcitatem  eis  concede- 
bant,  ahud  sentire  videantur  :  ut  enim  eos 
reduceret  ad  medium,  abundantius  dech- 
navit  ad  extremum. 


CAPUT  VI. 

De  originalis  peccati  transfusione. 

Modus  autem  traductionis  culpse  originaUs 
videtur  esse  taUs  :  quia  Ucet  anima  non  sit 
ex  traduce,  originalis  tamen  culpa  ab  anima 
Ada;  transit  ad  animas  posterorum  mediante 
carne  per  concupiscentiam  generata  :  ita 
quod  sicut  ab  anima  peccante  infecta  fuit 
caro  Adae,  et  pi'ona  effecta  ad  Ubidinem,  sic 
caro  per  Ubidinem  seminata,  et  secum  tra- 
hens  infectionem  vitiosam ,  inflcit  et  vitiat 
animam  :  quae  quidem  infectio  vitiosa  in 
anima  non  tantum  est  pcena,  sed  etiam 
culpa.  Et  sic  persona  corrumpitnaturam,  et 
natura  corrupta  corrumpit  personam,  salva 
in  omnibus  divinajustitia,  cui  nuUo  modo 
potest  imputari  infectio  animae,  iicet  eam 


Pelr.,  c.   III  et  xxvii; 
XIV,  al.  ccxciv,  n.  4. 


Aug.,  de   verb.  Apost.,  serm. 


276 


BREVILOQUII  PARS  III. 


creando  infundat,  et  infundendo  uniat  cuai 
carne  infecta. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
fecerit  hominem  ad  imaginem  suam  propter 
sui  ipsius  expressionem ;  sic  eum  condidit 
ex  p3rte  corporis,  ut  omnes  homines  propa- 
garentur  a  primo  homine,  tanquam  ab  uno 
radicali  principio;  sic  ex  parte  animse,  ut 
propter  expressam  similitudinem  tam  in  es- 
sendo   et   durando ,   quam  intelligendo  et 
amando ,  immediate  emanarent  omnes  spi- 
ritus  rationales  ab  ipso  Deo,  tanquam  a  primo 
principio  et  immediato.  Et  quoniam  spiritus 
tanquam  excellentior  magis  accedit  ad  pri- 
mum  principium,  sic  condidit  Deus  homi- 
nem,  ut  spiritus  praeesset  corpori,  et  corpus 
subesset  spiritui  creato ,  quandiu  ille  sub- 
esset  spiritui  increalo ;  et  contra  si  spiritus 
non  obediret  Deo,  justo  Dei  judicio,  corpus 
suum  inciperet  sibi  rebellare.  Quod  et  factum 
est,  cum  Adam  peccavit.  Sicut  igitur,  si 
Adam  stetisset  in  obedientia  Dei,  corpus 
suum  spiritui  obediens  esset,  et  tale  ad  pos- 
teros  transmitteret,  et  Deus  iUi  animam  in- 
funderet,  ita  quod  unita  corpori  immortali, 
et  sibi  obedienti ,  haberet  ordinem  justitise, 
et  immunitatem  omnis  pcenae  :  sic  es  quo 
Adam  peccavit,  et  caro  facta  est  rebellis  spi- 
ritui,  oportet  quod  talem  ad  posteros  trans- 
mittat,  et  quod  Deus  secundum  institutionem 
primariam  animam  infundat;  anima  vero 
cum  unitur  carni  rebelli ,  incurrit  defectum 
ordinis  naturalis  juslitiae,  quo  debebat  om- 
nibus  inferioribus  imperare.  Et  quia  anima 
carni  unita  est,  oportet  quod  ipsam  trahat, 
et  trahatur  ab  ipsa  :  et  quia  ipsam  non  po- 
test  trahere  tanquam  rebellem,  necesse  est 
Origina-  ut  ab  ipsa  trahatur,  et  incurrat  morbum 
'3"«'  concupiscentiae  :  et  sic  incurrit  simul  caren- 
carentia  jjjjqj  dgbitae  justitiae,  et  morbum  concupi- 
eimorbo  scentiae.  Ex  quibus  duobus,  tanquam  ex 
sccntia:  aversione  et  couversione,  dicitur  mtegrari 
""'^"  secundum  Augustinum  et  Anselmum  pec- 
catum  originale.  Quoniam  igitur  ordinatis- 
simum  fuit,  quod  natura  humana  ita  conde- 


lur. 


retur,  et  quod  condita  sic  propagaretur,  et 
quod  peccans  ita  puniretur,  sicut  praedictum 
est  prius ,  ita  quod  in  conditione  servatur 
ordo  sapienliae;  in  propagatione ,  ordo  na- 
turae;  in  punitione ,  ordo  justitiae  :  patet, 
quod  non  est  contra  divinam  justitiam,  si  ad 
posteros  transmittitur  culpa.  Rursus,  quia 
culpa  originalis  peccati  in  animam  trans- 
fundi  non  posset,  nisi  pcena  rebellionis  in 
carne  praecederet;  et  pcena  non  esset,  nisi 
culpa  praecessisset ;  nec  culpa  praecessit  a 
voluntate  ordinata,sed  inordinata,  ac  per 
hoc  non  a  voluntate  divina,  sed  a  voluntate 
humana  :  patet,  quod  originahs  culpa;  trans- 
fusio  est  a  peccato  primi  hominis,  non  a  Deo ; 
non  a  natura  condita,  sed  a  vitio  perpetrato. 
Et  sic  verum  est,  quod  dicit  Augustinus  ', 
quod  peccatum  originale  non  transmittit  ad 
posteros  propagatio,  sed  lihido. 

CAPUT  VII. 

De  originalis  peccati  curaiione. 

Postremo  diligenter  attende,  quod  modus 
curationis  culpae  originahs  est  iste,  scilicet, 
quod  sic  curatur  culpa  originalis,  quod  re- 
manet  poena  temporalis.  sicut  patet  in  par- 
vulis  baptizatis ;  sic  curatur  quantum  ad 
reatum  pcenae  aeternae,  quod  remanet  quau- 
tum  ad  actum,  et  motum  concupiscentiae ; 
sic  curatur  in  parente,  quod  nihilominus  ab 
eo,  qui  curatus  est  per  baptismum,  trans- 
mittitur  in  prolem  originale  peccatum ;  sic 
tollitur  originalis  peccati  macula,  quod  re- 
manet  sequela,  cum  qua  oportet  pugnare, 
quandiu  vivimus  in  hac  vita :  quia  in  nullo 
prorsus  extinguitur  concupiscentia  per  gra- 
tiam  communem ;  quod  dico  propter  virgi- 
nem  beatissimam  Mariam,  in  qua  in  conce- 
ptione  Filii  Dei  extincta  fuit  per  gratiam  sin- 
gularem. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  sicut  infectio  derivatur 
in  omnes  a  principio  creato  a  quo  flt  propa- 
galio  corporum,  et  hoc  a  parte  inferiori,  sci- 

'  luio  Fulg.,  de  Fid.  ad  Petr.,  c.  il. 


Culpa 
origina- 
lis  iuficit 
perso- 
nam  et 
naturam. 


Bapliza- 

tus  cur 

pecca- 

tuni    ori- 

giuale 

transrait- 

tit. 


DE  CORRUPTELA  PECCATI 

licet  carnis;  sic  curatio  fieri  habet  a  principio 
increato,  a  quo  fit  infusio  animarum,  et  hoc 
a  parte  superiori,  scilicet  mentis.  Quoniam 
igitur  ex  parte  mentis  distinctio  est  in  ho- 
minibus,  ita  quod  secundum  illam  unus  non 
propagatur  ab  aUero,  sed  immediate  exit  a 
Deo,  gratia  curativa  menti  nostras  a  Deo  in- 
fusa  respicit  unumquemque  in  quantum  te- 
net  rationem  personae  singularis  et  indivi- 
duae,  non  in  quantum  tenet  rationem  pro- 
ductivi  secundum  virtutem  naturae.  Quoniam 
igitur  originale  peccatum  est  morbus  infl- 
ciens  personam  pariter  et  naturam,  personam 
in  voluntate,  naturam  in  carne ;  ideo  sic  cu- 
ratur  macula  originalis  in  mente,  quod  re- 
manet  infectio,  et  sequek  in  carne. 

Etquia  horao  generat  non  secundum  quod 
curatus  est  in  mente,  sed  secundum  quod 
corruptus  in  carne ;  non  secundum  quod  spi- 
ritualis,  sed  secundum  quod  carnalis;  hinc 
est,  quod  quamvis  sic  baptizatus  sit  ab  ori- 
ginali  mundatus  in  se,  transmittit  tamen  in 
prolem  originale.  Rursus,  quia  reatus  poense 
aeternse  respicit  deformitatem  mentis  et  per- 
sonae,  actus  autem  sive  motus  respicit  incli- 
nationem  carnis  et  naturse  ;  ideo  transit  ori- 
ginale  per  baptismum,  quantum  ad  reatum, 
et  remanet  quantum  ad  actum.  Postremo 
quia  afflictio  temporahs  conditionem  respicit 
ex  parte  carnis,  cum  caro  remaneat  semper 
subjecta  cuidam  infectioni,  remanere  debet 
semper  subjecta  pcenalitati  :  et  ideo  sicut 
pcenalitas,  et  corruptio  per  gratiam  non  au- 
fertur  a  carne;  sic  sequela  ilia,  sive  concu- 


277 
ligi,  Virgo  illa  niteret ,  cui  Deus  Pater  uni- 
cum  FiUum,  quem  de  corde  suo  genitum 
sibi  aequalem ,  tanquam  seipsum  diligebat, 
ita  dare  disponebat,  ut  naturaliter  esset  unus 
idemque  communis  Dei  Patris,  et  Virginis 
fllius  ;  et  quam  ipse  Filius  specialiter  facere 
sibi  matrem  eligebat ;  et  de  qua  Spiritus  san- 
ctus  volebat,  et  operaturus  erat ,  ut  concipe- 
retur  et  nasceretur  ille,  de  quo  ipse  proce- 
debat. 

CAPUT  VIII. 

De  origine  peccatorum  actualium. 


Gratia 
siogula- 

ris  B. 
Virginis. 


piscentia ,  et  languor  membrorum ,  simul 
stare  potest  cum  gratia  curativa.  Et  ideo 
quamvis  paulatim  minuatur,  quia  tamen  ra- 
dix  non  toUitur,  nunquam  omnino  aufertur 
in  viatore,  nisi  in  beata  Virgine  per  gratiam 
singularem.  Quiaenim  Virgo  concepit  eum, 
qui  erat  expiatio  omnis  culpae,  ideo  data  fuit 
sibi  gratia  singularis,  qua  extincta  fuit  in 
ea  radicitus  omnis  concupiscentia,  ad  conci- 
piendum  Dei  Filium  absque  omnis  peccati 
labe  et  corruptela.  Nempe  decens  erat ',  ut 
ea  puritate,  qua  major  sub  Deo  nequit  intel- 


Postquam  autem  dictum  est  de  traductione 
peccati  originalis,  dicenda  sunt  aliqua  de 
origine  peccati  actualis.  De  ortu  igitur  pec- 
cati  actuahs,  baec  tenenda  sunt  in  summa, 
videlicet,  quod  peccatum  actuale  originem 
trahit  a  Ubera  voluntate  uniuscujusque  per 
suggestionem,  delectationem ,  consensum, 
et  operationem,juxtaquoddicitSeriptura'  : 
Unnsqidsque  tentatur  a  concupisceiitia  sua 
abstractus  et  illectus  :  deinde  concupiscen- 
tia,  cuvi  conceperit,  peccatum  parit ;  pecca- 
tum  vero,  cum  consummatum  fuerit,  generat 
mortem.  Si  autem  suggestio  et  delectatio 
sistat  citra  consensum,  est  veniale  peccatum. 
Si  vero  consequatur  consensus  et  opus  in 
his,  qucB  divina  lege  prohibita  sunt,  pecca- 
tum  est  mortale  consummatum.  Quod  si 
medio  modo  fit,  ut  consensus  sine  opere  sit : 
aut  quia  vult  in  opus  procedere,  sed  non  po- 
test,  tunc  voluntas  pro  facto  reputatur,  nec 
minus  culpabilis  est,  quam  si  in  ipso  facto 
deprehcnderetur;  aut  quia  non  vult  in  opus 
procedere,  sed  vult  interius  voluptari  in  de- 
lectatione,  et  lunc  manducat  mulier,  sed  non 
vir.  Et  licet  non  sit  peccatum  plene  consum- 
matum,  est  tamen  inter  mortaha  computan- 
dum ;  quia  muliere  manducante,  totus  homo 
damnari  meretur,  quod  niaxime  intelligi 
habet  in  peccatis  carnalibus. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum,  haec  est  :  quia  cum  peccatum  dicat  re- 


•   Ansel.,    de  Concep. 
0.  xvin.  —  '  Jac,  I,  U, 


V> 


rg.,    rt   pecc,    originali', 


278  BREVILOQUII  PARS  III. 

cessum  voluntatis  a  primo  principio,  in  quau- 
tum  ipsa  vohmtas  nata  est  agi  ab  ipso,  et 
secundum  ipsum,  et  propter  ipsum;  omue 
peccatum  est  inordinatio  mentis  sive  volun- 
tatis,  circa  quam  nafa  suut  esse  virtus  et  vi- 
rccca-  tium.  Peccatum  igilur  actuale,  est  actualis 
inordinatio  voluntatis.   Inordinatio  autem 


tionis  rectee  :  tunc  non  est  mortale ,  sed  ve- 
uiale  :  quia  licet  hoc  sit  praeter  legem ,  noa 
tamen  directe  est  contra  legem.  Sensualis  Pecca- 

...  ,  p        lum  mor* 

autem  appetitus  rationi  rectse  non  praeier-  taic  non 

commitli- 


ples. 


tumactu- 
alc  quid, 

«^'^'{^""'■ista,  aut  est  tanta,  quod  ordinem  justitiae 
exterminat,  et  hoc  modo  dicitur  mortale  pec- 
catum,  quia  natum  est  auferre  vitam,  sepa- 
rando  ipsam  a  Deo,  per  quem  vivificatur 
anima  justa;  aut  est  tam  modica,  quod  ordi- 
nem  illum  non  perimit,  sed  tantum  in  aUquo 
perturbat,  et  tunc  dicitur  veniale  peccatum, 
quia  de  ipso  adipisci  possumus  cito  veniam, 
pro  eo  quod  gratia  non  tollitur  per  ipsum, 
nec  inimicitiam  divinam  incurrit  homo.  Est 
autem  ordo  justitias,  ut  bonum  incommuta- 
bile  prEeferatur  commutabili;  ut  bonum  ho- 
nestum  prseferatur  utiU,   et  voluntas  Dei 
praeferatur  voluntati  nostrae ;  ut  judicium 
rationis  rectse  praesit  sensualitati  humanaj. 
Et  quoniam  lex  Dei  istum  ordinem  preecepit, 
et  vetat  oppositum ;  quando  bonum  commu- 
tabile  praefertur  cEterno,  et  bonum  utile 
praefertur  honesto,  et  voluntas  nostra  prffi- 
fertur  divinae  voluntati,  et  sensuahs  appelitus 
prsefertur  rationi  rectae,  tunc  committitur 
mortale  peccatum  :  dequodicit  Ambrosius  ', 
quod  est  prsevaricatio  legis  diviuae,  et  coele- 
stium  inobedientia  pra3ceptorum,  vel  man- 
datorum.  Haec  autem  committitur,  sive  omit- 
tatur  quod  lex  divina  prajcepit,  sive  fiat  id 
quod  prohibet.  Ex  quo  duplex  genus  peccati 
oritur,  delictum  scihcet,  et   commissum. 
Quando  vero  bonum  commutabile  phis  de- 
bito  diligitur,  sed  non  praefertur  incommu- 
tabili,  et  utUitas  non  praefertur  honestati ,  et 
■foluntas  nostra  plus  debito  amatur,  ita  ta- 
men  quod  non  praefertnr  divinae;  et  caro 
concupiscitj  non  tamenpraeferlurjudicio  ra- 

'  Ambros.,  de  Parad.,  c.  viii.  —  -  Aug.,  de  Triuil., 
lib.  XII,  c.  XII.  —  (u)  C(Et.  edit.  qui. 


tur  citra 

cousen- 

sum. 


Pcccata 
Tcnialia 
nou  pole- 
rant  esse 
iu  statu 


\  clsi    non 
omnid. 


tur,  nisi  quando  ei  ratio  consensit :  et  ideo 
peccatum  mortale  citra  consensum  non  com- 
mittitur.  Si  tamen  sensualitas  inordinate 
moveatur,  cum  iUa  inordiuatio  ad  malum 
inclinet,  licet  ratio  non  consentiat,  peccatum 
est  aUquod,  quia  aliquo  modo  Isedit  ordinem 
justitiae.  Et  quia  in  statu  innocentise  non  mo- 
vebatur  sensualitas ,  nisi  secundum  rationis 
motum,  ideo,  stante  homine,  non  poterat  ibi 
esse  veniale  peccatum.  Nunc  autem,  quia  ra-  "'"o«u- 

^  ti»:  nunc 

tioni  repugnat sensualitas,  velimus,  nolimus,   tiiieuia 

ideo  necesse  habemus  committere  aliquod  ve-  pJssmit , 

niale  peccatum  per  primos  molus ,  qui  etsi 

particulariter  et  singiUatim  possint  declinari, 

omnes  tamen  nuUo  modo  possunt  caveri  : 

quia  («)  sic  sunt  peccata,  quod  sunt  etiam  poe- 

nae  peccati ;  et  ideo  merito  dicuntur  venialia, 

quia  hoc  ipso  digna  sunt  venia.  Verum  qiua 

ratio  his  consentire  non  comnellitur,  si  post 

consensum  delectationis  consentiatur  in  opus, 

tunc  est  plenus  consensus,  ac  per  hoc  pecca- 

tum  consummatum,  quia  pervenit  usque  ad 

virum ,  id  est ,  usque  ad  partem  supremam 

rationis,  ex  qua  pendet  plenitudo  consensus. 

Quia  vero  non  solum  in  opus,  verum  etiam 

in  delectationem  est  consensus,  in  quo  infe- 

rior  portio  sequitur  sensualitatem  :  ideo  si 

indelectationesensuali  ratio  sensualitati  suc- 

cumbat,  raulier  serpenti  obtemperat :  ac  per 

hoc  fit  subversio  recU  ordinis,  et  ita  sub- 

versio  jusUUae,  propter  quod  committitur 

mortale   peccatum,   Ucet   minus    grave  : 

quod  non  solum  imputatur  mulieri,   ve~ 

rura  etiam  viro,  a  quo  raulier  compesci 

debuit  etcohiberi,  ne  obtemperaret  serpenti. 

Et  sic  patet,  quod  in  perpetraUone  omnis 

peccati  actuaUs ,  flt  aliquaUs  imitaUo  primi 

peccati ,  secundum  explanationem  Doctoris 

prsecipui  Augustini  ^ 


CAPUT  IX. 

De  origine  et  distinctione  capitalium  peccatorum. 


Consequenter  descendendum  est  ad  ortum 
peccatorum  in  speciali :  inter  quse,  quaedam 
sunt  capitalia,  quaedam  pcenalia,  quaedam 
finalia,  sive  irremissibilia :  quasi  prima,  me- 
dia,  et  postrema.  Circa  ortum  vero  peccato- 
rum  capitalium,  hoc  est  in  summa  tenen- 
dum,  videlicet  quod  peccatorum  actualium , 
unum  est  initiuui,  duplex  radix,  triplexfo- 
mentum,  septiforme.  caput,  sive  capitale  pec- 
catum.  Unum,  inquam,  est  capitale  initium, 
scilicet  superbia,  juxta  quod  dicit  Scriptura ' : 
Initium  oninis  peccati  superbia.  Duplex  ra- 
dix,  scilicet  timor  male  humilians,  et  amor 
male  accendens  (a).  Triplex  fomentum,  se- 
cundum  tria  quae  sunt  in  mundo  :  scilicet  = 
concupiscentia  carnis,  concupiscentia  oculo- 
rum,  et  superbia  vitce.  Septiforme  vero  ca- 
put,  scilicet  superbia,  invidia,  ira,  acidia, 
avaritia,  gula  et  luxuria  :  inter  quae,  quin- 
que  praecedentia  sunt  peccata  spiritualia ; 
duo  vero  ultima  sunt  carnalia. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  horum  haec 
est :  quia  cum  peccatum  mortale  sit  actualis 
a  primo  principio  recessus ;  recessus  autem 
a  primo  principio  non  potest  esse  nisi  per 
contemptum  ipsius,  vel  in  seipso,  vel  in  suo 
praecepto;  contemptus  autem  primi  princi- 
pii,  cum  sit  superbia :  necesse  est  quod  om- 
nis  morfalis  peccati  culpa,  sive  ofFensa,  ini- 
tium  sumat  a  superbia.  Quia  vero  nullus 
contemnit  primum  et  summum  principium, 
vel  ejus  prajceptum  per  se^  nisi  per  hoc  quod 
aliquid  aliud  ab  ipso  vel  vult  acquirere,  vel 
timet  perdere  :  hiuc  est,  quod  necesse  est 
omne  peccatum  actuale  originem  trahere  a 
duplici  radice,  scdicet  timore,  et  amore  : 
qui  radices  sunt  malorum ,  licet  non  aeque 
primae.  Nam  omnis  timor  ortum  habet  ab 
amore  :  nullus  enim  timet  aliquid  perdere, 
nisi  quia  amat  illud  habere  :  et  ideo  per  ea 

'  Eccli.,  X,  15.—  =  I  Joan^  u,  16. 
(a)  Ccet.  etlil.  accedens. 


DE  CORRUPTELA  PECCATI.  279 

habet  foveri  timor,  per  qiiae  fovetur  et  amor. 
Amor  autem  inordatus  est  respectu  commu- 
tabilis  boni.  E  quoniam  illud  est  triplex, 
scilicet  interius^  exceDentia;  exterius,  pecu- 
nia;  inferius,  carnalislascivja  :  hinc  est  quod 
necesse  est  esse  tria  peccatorum  actualium 
radicalia  fomenta ,  quae  superius  sunt  prae- 
tacta :  ad  quae  dum  anima  inordinate  fertur, 
omnia  peccata  actualia  oriuntur. 
Et  quia  hoc  fit  secundum  septiformem  Deductio 


modum,  ideo  septem  sunt  peccata  capitalia,  ^^p|^" 
ex  quibus  generatur  universitas  vitiorum.  iiumpec- 
Voluntas  enim  nostra  aut  deordinatur  quia 
appetit,  quod  non  est  appetendum ;  aut  quia 
refugit,  quod  non  est  refugiendum.  Si  quia 
appetit  quod  non  est  appetendum ,  utpote 
bonum  ut  nunc,  sive  commutabile,  sive  ap- 
parens  bonum  :  aut  est  interius,  et  sic  est 
privata  exceUentia ,  quam  amat  superbia ; 
aut  exteiius,  et  sic  est  sufficientia,  quam 
amat  avaritia;  aut  inferius,  et  sic  aut  dele- 
ctabile,  quia  ad  conservationem  individui, 
et  sic  alimentum,  quod  est  delectabile  secun- 
dum  gustum ,  et  appetitur  a  gula;  aut  quia 
ad  conservationem  speciei,  et  sic  coitus,  qui 
est  delectabilis  secundum  tactum ,  et  appe- 
titur  a  luxuria.  Si  autem  voluntas  deordi- 
natur  quia  refugit  quod  non  est  refugien- 
dum ,  hoc  potest  esse  tripliciter,  secundum 
triplirem  modum  refugiendi.  Aut  enim  re- 
fugit  secundum  perversum  instinclum  ipsius 
rationalis,  et  sic  est  invidia;  aut  secundum 
instinctum  irascibilis,  etsicira;  autsecundum 
instinctum  concupiscibilis,  etsicest  acidia. 
Unde  quia  quatuor  sunt  principaUa  appeti- 
bilia,  et  tres  vires,  secundum  quarum  in- 
stinctum  est  fuga;  ideo  tantum  septem  sunt 
capitalia  peccata.  Rursus^  quia  sensus  appe- 
tibilis  est  cum  delectatione,  sensus  autem 
rei  fugiendae  est  cum  dolore ;  hinc  est,  quod 
quatuor  habent  conjunctam  Ijetitiam ,  tria 
vero  alia  habent  adjunctam  tristitiam  et 
poenam  :  omnia  tamen  dicuntur  capitalia, 
quia  deordinationes  sunt  principales,  et  mul- 
tarum  aliarum  deordinationum  sunt  princi- 
pia  suo  modo  influentia.  Unde  Ucet  quaedam 


980 


BREVILOOUII  PARS  lil. 


^x  his  principaliter  fugam  respiciant ,  ha- 
bent  taoien  el  (a)  ipsa  delectabiha  sua.  Nam 
invidia  vult  privatum  bonum  possidere  sine 
socio,  et  ita  integraliter;  ira  sine  contrario, 
et  ita  imperturbabiliter;  acidia  sine  labore 
aliquo,  et  ita  infatigabiliter.  Et  quia  haic  non 
de  facili  obtinentur.  ideo  magnum  exerci- 
tium  vitiorum  secum  trabunt  ad  hujusmodi, 
quai  appetunt,  exequenda,  vel  ad  ea,  quae 
respuimt ,  declinanda ,  respectu  quorum  di- 
cuntur  capitalia  peccata,  quasi  capita  ex 
quibus  manant  a]ia  quamplmuma. 

CAPUT  X. 

De  origine  et  qualilate  pasnalium  peccatontm, 

De  peccatis  pcenalibus  hoc  tenendum  est, 
quod  bcet  malum  culpse  et  malum  poense 
sint  diversee.  malorum  diflerentise ,  quaedam 
tamen  sic  sunt  peccata,  quod  etiam  sunt 
pcenae  peccati.  Speciali  namque  modo  pec- 
cata  et  pcenae  peccati  dicuntur  illa ,  quae  ha- 
bent  adjunctum  dolorem  et  mcestitiam,  sicut 
acidia,  invidia,  et  consimilia.  ]\Iinus  specia- 
Kter  dicuntur  illa,  quae  habent  adjunctam, 
vel  meram  depravationem  naturae,  vel  ignb- 
rantiam,  sicut  sunt  illa  propter  quse  dicitur 
peccator  '  in  reprobum  sensum  tradi.  6ene- 
raUter  autem  peccata  quae  suut  inter  primam 
apostasiam,  et  ultimam  gehennas  poenam, 
et  peccata  possunt  dici,  et  poenae  peccati, 
justa  quod  dicit  Gregorius  -,  «  crimina  cri- 
minibus  vindicari.  »  Licet  autem  idem  dica- 
tur  peccatum,  et  poena  peccati;  tenendum 
tamen  est  quod  omnis  poena,  iu  quantum 
poena,  justa  est,  et  a  Deo;  nuUa  vero  culpa 
justaest,  nec  a  Deo,  sed  tantum  a  hberae 
voluntatis  arbitrio.  Poena  vero,  quae  mere 
est  poena ,  a  Deo  est  inflicta ;  quae  vero  est 
culpa,  vel  incUnans  ad  culpam,  est  contracta, 
vel  acta. 

Ratio  autem  ad  inteliigentiam  praedicto- 
wim  haec  est :  quia  cum  malum  dicat  reces- 
sum  a  primo  principio ,  per  hoc  quod  nocet 
bono  :  non  antem  nocet  bono,  nisi  aUquid 

(a)  Ccet.  edit.  ex. 


adimendo  de  bono :  bonum  autem  consistit 
in  modo,  specie,  et  ordine :  nuUum  est  ma- 
\ma ,  quod  non  sit  modi ,  speciei  et  ordinis 
corruptivum.  Ordo  autem  duplex  est,  sci- 
hcet  oruo  naturae,  ct  ordo  justiliaj.  Ordo  au- 
tem  naturae  est  in  bono  naturah;  ordo  jus- 
titiae,  in  bouo  morali.  Et  quia'  bonum  natu- 
rale  in  omni  natura,  bonum  morale  in  vo- 
luntate  habet  consistere;  ideo  ordo  naturae 
est  in  omni  natura,  ordo  autem  juslitiae  in 
voluntate  electiva  habet  consislere.  Et  quia 
voluntas  est  instrumentum  seipsum  movens, 
natura  vero  non ;  hinc  est,  quod  ordo  jus- 
titiae  est  ordo  non  tantum  factus,  sed  etiam 
factivus,  ordo  autem  naturaj  est  ordo  factus. 
Quoniam  ergo  malum  potest  privare  ordi- 
nem  justitise,  et  ordinem  naturae;  hinc  est 
quod  duplex  est  malum,  scilicet  culpai,  et  Maium 
pcenae.  Rursus,  quia  ordo  justitiae  est  ordo  ''"'''" 
voluntarius,  hinc  est  quod  malum  culpae  est 
affectio  vohmtaria;  malum  autem  poenae  est 
affectio  involuntaria.  Postremo,  quia  ordo 
justitiae,  qui  iuest  voluntati.  est  ordo  facli- 
vus;  ideo  malum  culpae,  quod  est  ejus  pri- 
vatio,  est  malum  quod  facimus,  et  malum 
poenae  est  maliim  quod  patimur  Et  quia  non 
est  passio,  nisi  naturaliter  praecedat  actio; 
nec  est  actio,  ad  quam  non  sequatur  aliqua 
passio :  hinc  est,  quod  nulla  est  poena  sine 
praecedente  merito  culpae ;  nuUa  est  et  culpa, 
quin  comitetur  aliqua  poena.  Et  quoniam 
quod  facimus ,  a  nobis  est ;  quod  nos  vero 
patimur,  potest  esse  a  uobis ,  et  ab  aliis ,  ut- 
pote  a  causa  superiori,  vel  inferiori :  ideo 
Ucet  omnis  culpa  sit  a  nobis,  non  tamen 
omnis  poena  est  a  nobis;  imo  quaedam  est  a 
nobis  acta,  quaedam  inflicta ,  quaedam  con- 
tracta.  Et  quia  eum ,  qui  facit  quod  non  de-  omnis 
bet,  justum  est  pati  quod  debet;  ideo  omnis  "'^^^^^ 
poena,  in  quantum  pcena,  justa  est,  et  a  di-  """^  ""'" 
viua  providentia,  quia  est  ad  culpam  ordi-  anobis. 
nala,  et  ipsius  culpae  ordinativa.  Quia  vero 
passio  iUa  potest  esse  per  ademptionem  boni 
naturalis,  vel  boni  moraUs  cum  naturaii; 


'  Rom.,  I,  28.  —  '  Gi-Pg.,  Moral., 
-  '  Aug.,  de  Nat.  Itoni,  t.  v/. 


lib,  .\XV,  c.  is. 


binc  est  quod  quaeilam  pcena  est  mere  pcena, 
queedam  vero  est  poena  et  culpa :  quia  bo- 
num  morale,  quod  estjusiitia,  non  adimi- 
tur,  nisi  per  injustiliam,  quae  est  culpa.  Pri- 
ma  igitur  pcena  est  a  Deo,  et  secundum  quod 
poena,  et  secundum  id  quod  est;  a  Deo,  in- 
quam,  non  iustituente,  sed  viudicaute.  Se- 
cunda  vero,  cum  sit  culpa,  secundum  id 
quod  culpa  est,  a  Deo  non  est,  nisi  solum 
quantum  ad  ordinem ;  ipsa  vcro,  vel  est  acta, 
si  sequatur  ad  actuale,  vel  est  contracta,  si 
sequatur  ad  originale.  Si  igitur  proprie  ac- 
cipiatur  malum  secundum  quod  est  privatio 
boni  naturalis,  et  atrectio  involuntaria,  et 
malum  quod  patimur,  sic  non  coincidit  cum 
malo  culpaj  in  idem,  licet  sit  annesum  ei- 
dem.  Si  vero  accipiatur  large,  ut  dicatur 
malum  quod  patimur,  sive  a  nobis,  sive 
aliunde,  sive  in  natura,  sive  in  voluntate; 
sic  coincidunt  in  idem,  sed  non  ad  idem,  vel 
secundum  idem :  quia  quod  est  in  se  culpa , 
dicitur  respectu  praicedentis  culp£e  pcena ; 
vel  culpa  ratione  actionis,  pcena  dicitur  esse 
ratione  passionis.  Et  sic  patet  quo  modo,  pro 
quanto,  et  quare  aliquid  simul  dicatur  esse 
peccatum,  et  pcena  peccati. 

CAPUT  XI. 

De  origine  peccatorum  finalium,  qucB  sunt  peccata 
in  Spiritum  sanctum. 

De  peccatis  autem  finalibus,  sive  irremis- 
sibilibus,  cujusmodi  sunt  psccata  in  Spiri- 
tura  sanctum,  hoc  est  tenendum,  quod  licet 
omne  peccatum  generaliter  sit  contra  Deum 
trinum  et  unum,  appropriate  tamen  dicitur 
aliquod  peccatum  esse  in  Patrem,  aliquod  in 
Filium,  aliquod  in  Spiritum  sanctum.  Hoc 
autem  peccatum  in  Spiritum  sauctum  irre- 
raissibile  dicitur  in  hoc  saeculo,  et  in  futuro : 
■  uon  quia  in  hoc  saeculo  non  possit  dimitti, 
sed  quia  raro  dimittitur,  aut  vix  in  hoc  sae- 
culo,  quantum  ad  culpam;  modicum  autem, 
et  quasi  nihil,  fiet  remissio  sibi  in  futuro 
quautum  ad  poenam.  Hujus  autem  peccati 
sex  suntdilferentise,  scilicet  invidia  fraternae 


DE  CORRUPTELA  PECCATI.  281 

gratiae,  impugnatio  veritatis  agnifae,  despe- 
ratio,  praesumplio,  obstinatio  mentis  etim- 
pcenitentia  finalis. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  peccatum  dicat  re- 
cessum  a  primo  principio,  trino  et  uno,  omne 
peccatum  imaginem  Trinitatis  deformat,  et 
ipsam  animam  fcedat  quantura  ad  triplicem 
potentiani,  scilicet  irascibilem,  rationalem 
et  concupiscibilem  :  et  a  libero  arbitrio  pro- 
cedit,  quod  gerit  in  se  insigne  Trinitatis, 
scilicet  Patris,  ratione  facultatis;  FiUi,  ra- 
tione  rationis ;  Spiritus  sancti,  ratione  vo- 
luntatis.  Licet  autem  haic  tria  eoncurrant 
simul  ad  omnem  culpam^  quaehbet  tamen 
harum ,  per  suum  defectum,  potest  esse  ratio 
deordinandi  alias.  Defectus  autem  circa  fa- 
cultatem  est  impotentia;  circa  rationem,  est 
ignorantia;  circa  voluntatem,  est  malitia. 
Et  hinc  est,  quod  cum  quaedam  sint  peccata 
ex  impotentia,  quaedam  ex  ignoranlia,  quae- 
dam  ex  malitia ;  et  potentia  attribuitur  Patri, 
sapientia  Filio,  et  voluntas  Spiritui  sancto : 
qiiod  quaedam  dicunturessein  Patrem,  quae- 
dam  in  Filium,  quaedam  in  Spiritum  sanc- 
tum.  Et  quoniam  nihil  magis  est  in  volun- 
tate,  quam  ipsa  voluntas;  et  voluntas  ipsa 
est  origo  peccati :  nullura  peccatum  est  adeo 
voluntarium,  et  mere,  sicut  est  illud  quod 
provenit  ex  corruptione  existente  in  volun- 
tate.  Cum  enim  dupliciter  dicatur  involun- 
tarium,  scilicet  per  violentiam,  et  per  igno- 
rantiam;  primum  per  defcctum  potentiae, 
secundum  per  defectum  scientiae :  quando 
voluntas  soia  corruptione  sua,  licet  possit 
resistere,  et  sciat  hoc  malum  esse,  aliquid 
eligit,  lunc  dicitur  peccare  ex  certa  malitia : 
et  peccatum  tale  mere  procedit  ex  improbi- 
tate  voluntatis  liberi  arbitrii.  et  directe  im- 
pugnat  gratiam  Spiritus  sancti ,  per  quam 
fit  rcmissio  peccati.  Et  quia  mere  procedit 
ex  libertatearbitrii,  ideo  nou  habet  colorem 
excusationis ;  et  propterea  modicum,  et  quasi 
nihil,  debct  ei,  qui  punitur,  de  pcena  re- 
laxari.  Quia  vero  directe  impugnat  graliam 
Spiritus  sancti,  per  quara  fit  remissio  pec- 


Tecca- 
tum  om- 
ne  lipfor- 
uiat  Tri- 

uitatis 

imapi- 

ueiil. 


IiiToIuu- 
tarium 
duplici- 

ter   dici- 
tur. 


282 


BREVILOQUIl  PARS  IV. 


cati ;  ideo  dicitur  irreniissibile  :  noii  quia 
nullo  modo  possit  rernitli;  sed  qnia,  quau- 
tum  est  de  se,  directe  est  impugnativuni 
medicamenti  et  remedii,  per  quod  fieri  habet 
remissio  peccati.  Et  quoniam  peccati  remis- 
sio  fit  a  Reo  per  gratiam  pcenitentialem  intra 
ecclesiasticani  imitatem;  ideo  differentiae 
hujus  peccati  accipiunfur  secundum  quod 
directe  irapugnanl  illa  tria.  Aut  enim  impu- 
gnaut  ipsaui  gratiam  poeniteutialem  in  se; 
aut  in  comparatione  ad  Deunij  a  quo  datur; 
aut  in  oomparatione  ad  Ecclesiam,  in  qua 
suscipitur.  Si  in  comparatione  ad  unitatem 
Ecclesiae,  sic  quia  unitas  Ecclesis  consistit 
in  flde  etcharitate,  sive  in  gratia  et  veritate; 
sic  est  duplex  peccatum,  sciiicel  invidia  fra- 
ternae  gratise,  et  impugnatio  veritatis  agni- 
tae.  Si  ia  comparatione  ad  Deum  dantem  : 
quia  '  universoe  lice  ejuS;  quantum  ad  jus- 
tiflcationem,  maxime  sunt  misericordia  et 
veritas ,  sic  est  duplex  peccatum :  unum 
quod  impugnat  misericordiam,  et  hoc  est 
desperatio;  aliud  quod  impugnat  justitiam, 
et  hoc  est  impunitatis  j)raesumptio.  Si  vero 


impugnat  ipsam  gratiam  prenitentialem  in 
se,  vel  Fecundura  se,  sic  est  duplex,  quia 
gratia  pcenitentiaiis  facit  resilire  a  peccatis 
commissis,  et  preecavere  a  committendis. 
Contra  primum  est  obstinatio  mentis;  contra 
secundum  cst  impoenitentia  flnalis,  secun- 
dum  quod  finalis  impoenilentia  dicitur  pro- 
positum  non  pcenitendi :  sic  enim  est  species 
peccati  in  Spiritum  sanctum.  Secunduui  au- 
tem  quod  flnalis  impoenitentia  dicit  conti- 
nuationem  peccati  usque  in  flnem,  sic  est 
sequela  omiiium  mortalium  quaein  hac  vita 
non  remittuutur,  et  maxime  omniura  spe- 
cierum  pecrati  in  Spiritum  sanclum.  Et  sic 
omne  peccatum  initium  sumit  asuperbia,  et 
consummationem  sive  finem  habet  in  finali 
impcenitenlia  :  in  quam  qui  pervenerit,  cor- 
ruit  in  gehennara  :  a  qua  quidem  impceui- 
tentia  finali  nullus  peccans  mortaliter  po- 
test  liberari,  nisi  interveniat  gratia  media- 
toris  Chrisli :  et  ideo  incarnationem  ipsius 
desiderabat  universitas  salvaudorum ,  cui 
cst  honor  et  gloria  in  saecula  saeculorum. 
Amen. 


QUARTA  PARS 


IN    QUA 


DE   INCARNATIONE   VERBI   AGITUR 


CAPUT  PRIMUM. 

De  ratione  qua  decuit  Verbum  Dei  incamari. 

Postquam  praedicta  sunt  aliqna  de  trini- 
fate  personarum  et  unitate  Dei  (a),  de  crea- 
tura  mundi,  et  corruptela  peccati ;  restat  nunc 
aliqua  breviterdicerede  incarnatione  Verbi, 
per  quod  quidem  Verbum  incarnatum  facta 
est  salus,  et  reparatio  generis  humani :  non 

'  Psai,  ixiv,  10.  —  (a)  C(Bt.edit.  de  trinitate  Dei. 


quia  aliter  Deus  humanura  geuus  salvare 
vel  liberare  non  potuerit;  sed  quia  nullus 
alius  modus  ita  congruus  et  conveniens  erat 
ipsi  reparatori,  et  reparabili,  et  reparationi. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto-  ^™ 
rum  hffic  est :  quia  cum  primum  principium  qm  i 
effectivum  reriun  non  poterat,  nec  decuit  ^^y' 
esse ,  nisi  Deum ,  et  non  minus  sit  res  con-  "^ 

nis  V 

ditas  reparare,  quam  in  esse  producere,  sicut 
non  minus  est  bene  esse ,  quam  simphciter 


DE  INCARNATIONE  VERBI. 

esse ;  decentissimuui  fuit  reruni  priucipium     amari,  et  imitari 

reparativum  esse  Deum  summum  :  ut,  sicut 

omnia  creaverat  Deus  per  Yerbuni  iucrea- 

tum,  sic  omnia  repararet  per  Verbum  incar- 

natum.  Quoniara  ergo  Deus  omnia  fecit  po- 

tenter,  et  sapieuter,  et  optime  sive  benevo- 

lenter;  decuit  ut  sic  repararet  reparanda, 

quod  suam  potentiam,  sapientiam ,  et  bene- 

volentiam  oslenderet.  Quid  autem  potentius, 

quani  conjungere  exlrema  summe  distantia 

in  unam  personam?  Quid  sapieutius  el  con- 

gruenlius ,  quam  quod  ad  perfectionem  lo- 

tius  universi  fieret  conjunctio  primi  et  ul- 

timi ,  Verbi  scilicet  Dei ,  quod  est  omnium 

principium,  et  humanee  natura;,  quse  fuit 

ultima  omnium  crealurarum?  Quid  benevo- 

lentius,  quam  quod  Dominus,  pi'opler  servi 

salutem,  accipiat  •  servi  formam?  Imo  boc 

tantae  benignitatis  est,  ut  nihil  clementius, 

nihil  amicabilius,  nihil  benignius  cogitari 

possit.  Convenientissimus  ergo  erat  hic  mo- 

dus  Deo  reparatori,  propter  commendandam 

divinam  potentiam,  sapientiam  ct  benevo- 

lentiam. 

Rursus,  quia  homo,  cadens  in  culpam, 
averterat  se  et  recesserat  a  principio  poten- 
tissimo,  sapientissimo  et  benevolentissimo ; 
ideo  corruerat  iu  infirmitatem,  ignorantiam 
et  malignitalem,  ac  per  hoc  de  spirituali 
efiectus  carnalis,  animalis  et  sensuahs;  et 
ideo  ineptus  erat  ad  divinam  virtutem  imi- 
tandam  (a),ad  lucem  cognoscendam,  ad  boni- 
tatem  diligendam  :  ad  hoc  igitur  quod  homo 
ab  isto  statu  repararetur,  congruentissimum 
fuit  ut  ei  condescenderet  primum  princi- 
pium,  reddendo  se  illi  noscibile,  amabile  et 
imitabile.  £t  quia  homo  carnalis,  animalis 
et  sensualis,  non  noverat,  nec  amabat,  nec 
sequebalur,  nisi  sibi  proportionaha  et  consi- 
milia;  ideo,  ad  eripiendum  hominem  de  hoc 
statu,  Verbum  caro  factum  est,  ut  ab  ho- 
mine,  qui  caro  erat,  et  cognosci  posset,  et 

'  Philip..  II,  7.—  ^  Joun.,  i,  14. 
(n)  Ca;t.  cdit.  imitauduu].  —  (4)  et. 


283 

ac  per  hoc,  ut  (b)  homo 
Deum  cognoscens,  et  amans,  et  imitans,  re- 
mediaretur  a  morbo  peccati. 

Postremo,  quia  homo  perfecte  reparari  Tenia 
non  poterat,  nisi  recuperaret  mentis  inno-  "''°" 
centiam,  Dei  amicitiam ,  et  suam  escellen- 
tiam ,  qua  soli  Deo  suberat ;  et  hoc  non  po- 
tuit  fleri  nisi  per  Deum  in  forma  servi :  ideo 
congruum  fuit  Verbum  incarnari.  Excellen- 
tiam  namque  recuperare  nun  poterat,  nisi 
reparator  esset  Deus ;  quia  si  mera  creatura, 
tunc  homo  esset  subjectus  merae  crealurse, 
et  sic  non  recuperaret  statum  prioris  excel- 
lentice.  Amicitiam  quoque  Dei  recuperare 
non  poteral,  nisi  per  mediatorem  conve- 
nientem,  qui  manum  posset  ponere  in  utrum- 
que,  et  utrique  parti  conformis  esset,  et  utri- 
que  amicus :  et  ideo  sicut  similis  Deo  per 
divinitatem ,  sic  .simihs  homini  per  humani- 
tatem.  Innocentiam  vero  mentis  recuperare 
non  poterat,  nisi  dimissa  culpa:  quam  di- 
mittere  non  decebat  divinam  justitiam,  nisi 
per  satisfactionem  condignam  :  et  quia  sa- 
tisfacere  non  poterat,  nisi  Deus,  pro  toto 
humano  genere;  nec  debebat  nisi  homo,  qui 
peccaverat :  ideo  congruentissimum  fuit, 
humanum  genus  reparari  per  Deum  liomi- 
nem,  natum  de  genere  Adse.  Quoniam  ergo 
excellentia  recuperari  non  poterat,  nisi  per 
reparatorem  excellentissimura ;  nec  amicitia 
reformari  poterat,  nisi  per  mediatorem  ami- 
cabilissimum ;  nec  innocentia  reacquiri  po- 
terat,  nisi  per  satisfactorem  sufflcientissi- 
mum  :  excellentissimus  autem  reparator  non 
est,  nisi  sit  Deus;  amicabilissimus  mediator 
non  est,  nisi  sit  homo;  sufflcientissimus  sa- 
tisfactor  non  est,  nisi  sit  Deus  pariter  et  ho- 
mo :  congruentissima  fuit  nostrse  repara- 
tioni  incarnatio  Verbi ,  ut,  sicut  genus  hu- 
manum  in  esse  exierat  per  Verbum  increa- 
tuin,  et  in  culpam  ceciderat  per  verbum 
inspiratum ,  sic  a  culpa  resurgeret  per  Ver- 
bum  incarnalum. 


28i 


npus  in- 

caniatio- 

iiis. 


Iiicaina- 
tiouis 
opus  a 
tota  Tri- 
iiitate 
emana- 
vit. 


CAPUT  II. 

De  incamatione  Verbi,  quantum  ad  unioncm 
naturarum. 


Circa  ipsum  igitur  Yerbum  incarnatum 
tria  nobis  consideralida  occurrunt ,  scilicet 
unio  naturarum,  plenitudo  charismatum, 
et  perpessio  passionum,  propter  redimen- 
duin  genus  humanum.  Circa  natnrarum 
unionem  haec  tria  consideranda  sunt  ad  in- 
telligendura  incarnationis  mysterium ,  sci- 
licet  opus ,  modus ,  et  tempus.  De  opere  au- 
tem  incarnalionis,  hajc  tenenda  suut  secun- 
dum  fldem  christianam,  scilicet  quod  incar- 
natio  est  opus  Trinitatis ,  per  quam  fit  as- 
sumptio  carnis  a  divinitate  ,  et  unio  divini- 
tatis  cum  carne  :  ita  quod  assumptio  non 
tantum  cst  carnis  sensibilis ,  sed  etiam  spi- 
ritus  rationalis  secundam  potentiam  vege- 
tandi,  senliendi  et  intelligendi  :  ita  etiam 
quod  unio  non  fit  in  unitate  naturse,  sed 
personae  ;  non  humanae,  sed  divinae;  non 
assumptae ,  sed  assumentis  ;  non  personae 
cujuslibet,  sed  personse  solius  Verbi,  in  qua 
tanta  fit  unio,  ut  quidquid  dicitur  de  Fi!io 
Dei ,  dicatur  de  fllio  hominis ,  et  e  couverso, 
his  -tamen  exceptis ,  in  quiljus  exprimitur 
unio,  vel  clauditur  negatio. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  hsec  est  :  quia  incarnationis  opus  non 
solum  est  a  primo  principio  in  quantum  est 
efTectivum  in  producendo ,  verum  etiam  in 
quantum  reparativum  remediando ,  satisfa- 
ciendo ,  et  reconciliaudo.  Quoniam  ei'go  in- 
carnatio,  in  quantura  dicit  aliquem  effectum, 
est  a  primo  principio ,  quod  omnia  facit  ra-. 
tione  summae  virtulis  ;  et  substantia,  virtus, 
et  operatio  unita  est  et  indivisa  omnimode 
in  Iribus  personis;  hinc  est,  quod  necesse 
est  incarnationis  operationem  a  tota  Trini- 
late  emanare.  Quia  vero  est  a  primo  principio 
in  quantumestreparativum  remediando,  et 
totum  genus  humanum  lapsum  fuerat,  et 
vitiatum ,  nonsolum  ratione  animae ,  verum 
etiam  et  carnis ;  hinc  est ,  quod  necesse  fuil 


BREVILOQUIl  PARS  IV. 

quod  totum  assumeretur,  ut  totum  curare- 
tur.  Et  quoniam  nobis  magis  nota  est  pars 
carnis ,  et  magis  a  Deo  distat ;  ut  expressior 
fiat  nominatio ,  et  major  exprimatur  humi- 
liatio,  et  profundior  explicetur  dignatio , 
hinc  est  quod  opus  istud  non  inanimatio  , 
sed  incarnatio  nominatur. 

Rursus,  quia  cum  sit  a  primo  principio  in 
quantum  est  reparativum  satisfaciendo  ;  et 
satisfactio  non  fit,  nisi  ab  eo  qui  debet  et  po- 
test ;  et  non  debet  nisi  homo,  nec  potest  nisi 
Dcus  :  oportuit,  quod  in  satisfaclione  simul 
esset  concursus  utriusque  naturae  ,  divinae 
scilicet  et  humanae.  Et  quia  impossibile  est 
quod  divina  natura  concurrat  cum  alia ,  si- 
cut  pars  ad  constitutionem  tertii ;  nec  quod 
ipsa  transeat  in  aliam  naturam,  nec  alia  na- 
tura  transeat  in  ipsam,  pi'opter  simplicita- 
tem  et  immutabilitatem  ipsius  perfectissi- 


Nec   ile- 
buit  nisi 
homo, 
iiec  po- 
tuil  [lisi 

Beus  nos 
redime- 


mam  :  hinc  est,  quod  deitas  et  humanitas 
non  uniuntiir  in  unitate  naturae;  nec  acci- 
dentis  :  uniuntur  igitur  in  unitate  personae 
et  hypostasis.  Et  quoniam  divina  natura  in 
nullo  supposifo  potest  subsistere,  pr»ter- 
quam  in  propria  hypostasi ;  ideo  unio  illa 
nnn  potcst  esse  in  hypostasi  seu  persona  ho- 
minis,  sed  Dei :  ac  per  hoc ,  per  illam  unio- 
nem ,  primum  principium  in  una  suarum 
hypostasum  fecit  seipsum  suppositum  hu- 
manas  naturae  :  et  ita  una  tantum  est  ibi 
personaiitas  ,  et  unitas  personalis ,  ex  parte 
sciiicet  assumentis. 

Postremo ,  quia  est  a  primo  principio ,  ut 
est  repnrativum  reconciliando ;  et  reconci- 
Hansest  mediator;  mediaiio  autem  proprie 
convenit  Dei  Filio  :  ideo  et  incarnatio.  Me- 
diatoris  namque  est  esse  medium  inter  ho- 
minem  et  Deum ,  ad  reducendum  homincm 
ad  divinam  cognitionem ,  ad  divinam  con- 
formitatem  ,  et  ad  divinam  flliationem.  Nul- 
lum  antem  decet  magis  esse  medium  quam 
personam ,  quae  producit  et  producitur,  quae 
est  media  trium  personarum.  Nullumque 
magis  decet  reducere  hominem  ad  divinam 
cognitionem,  quam  Verbum  ,  quo  se  Pater 
declarat ,  quod  est  unibile  carni ,  sicut  et 


Couve- 
nicntius 
fuisse  fi- 
lium  in. 
caruari. 


DE  INCARNATIONE  VERBI. 


285 


verbum  voci.  Nullumque  magis  decet  redu 
cere  ad  divinam  conformitatem ,  quam  eum 
qui  est  imago  Patris.  NuUumque  magis  de- 
cet  ad  filiationem  adoptivam  reducere,  quam 
filium  naturalem  :  ac  per  hoc  nuUum  ma- 
gis  decet  fieri  ulium  hominis ,  quam  ipsum 
Filium  Dei. 

Quoniam  igitur  idem  omnino  est  fdius 
■  hominis,  et  Dei^  ratione  incarnationis  ;  et 
qusecumque  uni  et  eidem  sunt  eadem,  inter 
se  sunt  eadem  :  hinc  est  quod  necessario  fit 
communicatio  idiomatum^  nisi  sit  vocabu- 
lum  in  quo  aliqua  repugnantia  includatur  : 
sicut  sunt  ista,  in  quibus  includitur  respec- 
tus  unionis  unius  naturae  ad  alteram ,  sicut 
unire ,  incarnari ,  assumere ,  et  assitmi ;  vel 
negatio  alicujus ,  cujus  oppositum  alteri 
competit,  sicut  incipere,  esse ,  creare,  et 
consimilia,  in  quibus  instantia  ferlur  contra 
regulam  praehabitam,  propter  causam  prae- 
dictam. 

CAPUT  III. 

De  Incamatione ,  quantum  ad  modum. 

De  modo  incarnationis  hoc  tenendum  est, 
quod  Angelo  nuntiante  Virgini  mysterium 
incarnationis  perficiendum  in  ipsa,  Virgo 
credidit,  appetiit,  etconsensit:  Spiritus  sanc- 
tus  in  eam  supervenit  ad  sanctiflcandum  et 
fecundandum,  cujus  virtute  Virgo  concepit 
Dei  Filium,  quem  virgo  peperit,  et  post 
partum  virgo  perniansit.  Concepit  autem 
non  solum  carnem ,  verum  etiam  carnem 
animatam,  et  Verbo  unitam,  nulli  peccato 
obnoxiam,  sed  omnino  sanctam  et  immacu- 
latam,  ratione  cujus  mater  Dei  dicitur,  et 
est  dulcissima  Virgo  Maria. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est  :  quia  incarnatio  est  opus  ma- 
nans  a  primo  principio,  in  quantum  est  re- 
parativum  modo  congruentissimo  ,  modo 
communissimo,  et  modo  completissimo.  De- 
cet  enim  ejus  sapientiam  operari  congrue  , 
decet  ejus  largitatem  operari  communiter, 
et  virtutem  operari  perlecle.  Quooiam  ergo 


incaruatio  est  a  primo  principio  reparante 
modo  congruentissimo ;  et  congruus  modus 
est ,  quod  medicina  ex  opposito  respondeat 
morbo,  et  reparatio  lapsui,  et  remedium 
nocumento  :  cum  ergo  genus  hamanum 
lapsum  fuerit  per  diabolicam  suggestionem, 
et  per  consensum  mulieris  deceptae  ,  et  ge- 
nerationemconcupiscentialem,  transfimden- 
tem  originale  in  prolem  :  oportuit ,  quod  e 
contrario  hic  esset  Angelus  bonus ,  suadens 
bouum ;  et  Virgo  credens ,  et  consentiens  iu 
bonum  suasum;  et  chai'itas  Spiritus  sancti , 
sanctificans  et  fecundaus  ad  conceptum  im- 
maculatum  :  ut  sic  contraria  contrariis  cu- 
rarentur,  ac  per  hoc ,  sicut  mulier  per  dia- 
bolum  decepta,  et  per  virum  concupiscibi- 
liter  cognita  et  corrupta,  transfudit  in  om- 
nes  culpam,  morbum  et  mortem ;  sic  mulier 
per  Angelum  erudita,  et  per  Spiritum  sanc- 
tum  sanctificafa  et  fecundata ,  absque  omni 
corruptione  tam  mentis  quam  corporis,  pro- 
lem  generaret,  quae  omnibus  ad  ipsam  ve- 
nientibus  daret  gratiam,sanitatem  et  vitam. 
Rursus ,  quia  incarnatio  est  a  primo  prin- 
cipio  reparante  modo  communissimo  :  nam 
per  Verbum  incarnatum  reparatur  lapsus 
hominum  et  angelorum ,  utpote  coelestium 
et  terrestrium,  et  hominum  lapsus  repara- 
tur  secundum  utrumque  sexum  :  ut  medi- 
camentum  sit  commune  omnibus ,  decentis- 
simum  fuit  quod  ad  incarnationis  mysterium 
fieret  concursus  Angeli_,  mulieris,  et  viri : 
Angeli ,  ut  denuntiantis ;  mulieris  Virginis, 
ut  concipientis ;  viri  vero ,  ut  conceptae  pro- 
lis  :  ut  sic  angelus  Gabriel  esset  nuntius 
Patris  aeterni,  Virgo  immaculata  esset  tem- 
plum  Spiritus  sancti ,  proles  concepta  esset 
ipsa  persona  Verbi :  ac  per  hoc,  in  communi 
reparatione  omnium,  communis  fleret  con- 
cursus  trium  de  triplici  hierarchia ,  scilicet 
divina,  angelica,  et  humaua,  ad  insinuan- 
dum  non  solum  trinitatem  (a)  Dei,  verum 
etiam  generalitatembeneflcii,etliberalitatem 
reparatoris  summi.  Et  quoniam  liberalitas  g  y-^  ^ 
Spiritui  sancto  appropriatur,  et  sanctificatio  quomodo 

dicatur 

t«)  Supjjl.  inunitate. 


conce- 
pisse    de 

Spiritu 
sancto. 


In  primo 
instanti 
concep- 

lionis 
Chr-sti 
multa  si- 

111  Ul  COD- 

curruul. 


286  BREVILOOUII  PARS  IV 

Virginis,  in  quaperacta  fuit  Verbi  conceptio; 
hinc  est  quod,  licet  opus  illud  sit  a  tofa  Tri- 
nitate ,  per  approprialionem  tamen  dicitur 
Virgo  concepisse  de  Spirilu  sancto. 

Postremo,  quoniara  est  a  primo  principio 
reparante  modo  completissimo;  hinc  est , 
quod  in  conceptione  completio  debita  fuit  in 
prole^  fuit  in  conceptu .  fuit  et  in  virtule  con- 
cipiente.  Et  quia  couiplelio  debita  dehuit  es- 
se  in  prole;  hinc  est ,  quod  in  instanti  con- 
ceptionis  non  tantum  fuit  seminis  decisio, 
verum  etiam  consoUdatio,  configuratio ,  vi- 
vificatio  per  animam  .  et  deificatio  per  dei- 
tatem  nuitam  :  et  sic  Virgo  Dei  Filium  vere 
conciperet  per  unionem  carnis  ad  deitatera , 
mediante  spiritu  ratiojiali ,  per  quem,tan- 
quani  per  medium  congruentiee,  caro  erat 
idonea  ad  unionem.  Qaia  verocompletio  de- 
bita  debuit  esse  in  conceplu  :  cum  ex  qua- 
tuor  modis,  tres  modi  producendi  hominem 
prEecessissent  :  primus  nec  de  viro  ,  nec  de 
muliere,  sicut  in  Adam;  secundus  de  viro 
sine  muliere,  sicut  iu  Eva ;  tertius  de  muliere 
et  viro ,  sicut  in  omnibus  concupiscibiliter 
natis  :  decuit  ad  complementum  universi , 
quartum  modum  introduci,  qui  scihcet  esset 
de  muliere  sine  semine  virili ,  per  virtutem 
summi  operatoris.  Qnid.  vero  completio  de- 
bita  debuit  esse  in  virtute;  hinc  est  quod  in 
conceptione  Fihi  Dei,  simul  concurrit  virtus 
innata,  \irtus  infusa,  et  virtus  increata. 
Vu"tus  innata  materiam  praeparavit ;  virtus 
infusa  purificando  segregavit;  virtus  in- 
creata  subito  perfecit,  quod  non  poterat  a 
virtute  creata  nisi  successive  fieri.  Et  sic  bea- 
tissima  Virgo  Maria  mater  fuit  completissi- 
mo  modo,  ipsum  Dei  Filium  concipiendo  abs- 
que  viro ,  fecundante  Spiritu  sancto.  Et  quia 
in  mente  Virginis  amor  Spiritus  sancti  sio- 
gulariter  ardebat;  ideo  in  carne  ejus  virtus 
Spiritus  sancti  miracula  faciebat ,  gratia  sci- 
hcet  partim  excitante,  et  partim  adjuvante, 
et  partim  elevante  naturam,  juxta  quod  con- 
ceptus  ille  mirabilis  exigebat. 


CAPUT    IV. 

De  Incaniatiotie  quantum  ad  plenitudinem 
temporum. 

De  tempore  vero  incarnationis  hoc  tenen- 
dum  est :  quod  licet  Deus  in  prinoipio  potue- 
rit  incarnari ,  noluit  tamen  nisi  in  fuie  saecu- 
lorum,  prascedente  lege  natura;,  et  lege  figu- 
rae ,  post  patriarchas  et  prophetas,  quibus  et 
per  quos  fuit  incarnatio  repromissa.  Post 
quos  incarnari  dignatus  est,tanquam  in  fine 
li^mporum  et  plenitudine  .  juxta  quod  dicit 
Apostolus  '  :  At  iibi  venit  plenitudo  tempo- 
ris ,  misit  Deus  filium  suum  factum  ex  mu- 
liere ,  factum  sub  lege ,  ut  eos ,  qui  sub  lege 
erant ,  redimeret. 

Ralio  autem  ad  intelligentiamhorum  haec 
est  :  quia  incarnatio  est  opus  primi  princi- 
pii  reparantis,  juxta  quod  decet  et  convenit 
secundum  libertatem  arbitrii,  secundum  su- 
bhmitatem  remedii,  e.t  secundum  integrita- 
tem  universi :  nam  sapientissimus  fu"tifex  in 
agendo  omnia  haec  attendit.  Quoniam  ergo  Rai: 
libertas  arbitrii  hoc  requirit,  ut  ad  nihil  tra-  ,„„,„re 
hatur  invita,  sic  debuit  Deus  genus  huma-  i''  ' 
num  reparare,  ut  salutem  inveniret,  qui  vel-  Domini. 
let  quaerere  Salvatorem  ;  qui  vero  noUet 
quaerere  Salvatorem ,  nec  salutem  per  con- 
.sequens  inveniret.  Nullus  autem  quaerit  me- 
dicum,  nisi  recognoscat  morbum;  nullus 
quserit  doctorem ,  nisi  recognoscat  se  igno- 
rantem ;  nuUu.s  quaerit  adjutorem ,  nisi  re- 
cognoscatseimpotentem.  Quiaigiturhomo, 
in  principio  sui  lapsus,  adhuc  superbiebat 
de  scientia  et  virtute;  ideo  praemisit  Deus 
tempus  legis  naturae,  in  quo  convinceretur 
de  ignorantia.  Et  post,  cognita  ignorantia, 
sed  permanente  superbia  de  virtute,  qua  di- 
cebant :  «  Non  deest  qui  faciat,  sed  deest  qui 
jubeat;  »  addidit  legeni  prfficeptis  morali- 
bus  erudientem ,  et  caeremonialibus  aggra- 
vanfem  :  ut  habita  scientia,  et  cognifa  im- 
potentia  ,  confugeret  homo  ad  divinam  mi- 


10  pn- 
ma  de 


» Gal.,  IV,  4. 


sericordiam  et  gratiam  postulandam  ,  quae 
data  est  nobis  in  adveutu  Christi  :  ideo  post 


DE  INCARNATIONE  VERBl. 


287 


legem  naturae ,  et  scripturse ,  subsequi  de- 
buit  incarnatio  Verbi. 

Rursus ,  quoniam  sublimitas  remedii  re- 
quirit  ut  credatur  fide  firmissima,  et  ame- 
tur  charitate  ardentissima ,  tanquam  myste- 
rium  secretissinium  et  saluberrimum  ;  idto 
congruentissimum  fuit,  ut  ante  Christi  ad- 
ventum  praeirent  multa  testimonia  prophe- 
tarum,  tam  explicita  in  verbis,  quam  im- 
plicila  in  figuris,  ut,  multis  et  firmis  testi- 
moniis,  quod  erat  secretum,  fleret  certum  et 
indubitabile  ad  credendum  :  prairent  etiam 
multiplicia  promissa ,  et  ardentissima  desi- 
deria ;  ut  promissum  beneflcium  expectare- 
tur,  expectatum  difFerretur,  dilatum  amplius 
desideraretur,  et  diu  desideratum  ferventius 
amaretur,  et  amatum  gratiosius  suscipere- 
tur,  et  susceptum  solhcitius  servaretur. 

Postremo,  quoniam  integritas  et  perfectio 
universi  requirit  ut  universa  sint  ordinata 
quantum  ad  loca  et  quantum  ad  tempora , 
et  hoc  opus ,  scilicet  incarnationis ,  erat  per- 
fectissimum  inter  omnia  opera  divina ,  et 
processus  debet  esse  ab  imperfecto  ad  per- 
fectum ,  et  non  e  converso  :  hinc  est ,  quod 
opus  illud  debuit  fieri  in  fine  temporum,  ut 
sicut  primus  homo ,  qui  ei"at  totius  mundi 
sensibilis  ornamentum ,  ultimo  fuerat  condi- 
tus ,  scilicet  sexto  die  ,  ad  totius  completio- 
nem ;  sic  secundus  homo,  totius  mundi  repa- 
rati  complementum,  in  quo  primum  princi- 
pium  conjungitur  cum  ultimo,  scilicet  Deus 
cum  limo,  fieret  in  fine  temporum  ,  hoc  est 
in  sexta  aetate,  quse  est  aetas  apta  ad  exerci- 
tium  sapientiae,  et  ad  enervationem  concu- 
piscentiae ,  et  ad  transitum  a  statu  turbinis 
ad  quietem  :  quaj  omnia  competunt  sextae 
aetati  decursus  mundi  propter  incarnationem 
Filii  Dei. 

Quoniam  ergo  adventus  Christi  fuit  in 
fempore  legis  et  gratiae  ,  et  in  exhibitione 
misericordiae  repromissae  ,  et  in  principio 
aitatis  sextae  ;  et  haec  omnia  dicunt  plenitu- 
dinem,  quia  lex  gratiae  implet  legem  scrip- 
turae ,  et  solutio  promissi  implet  promissio- 
nem ,  et  sexta  aetas  ratione  perfectionis  se- 


narii  sonat  in  plenitudinem  :  hinc  est,  quod 
in  adventu  Filii  Dei  dicitur  esse  plenitudo 
temporum,  non  propter  hoc,  quod  in  ejus 
adventu  tempus  finiatur,  sed  quia  tempora- 
lia  mysteria  impleantur.  Sicut  autem  Chri- 
stus  non  debuit  venire  in  principio  temporis, 
quia  advcntus  ejus  nimis  fuisset  festinus , 
sic  nec  debuit  differre  usque  in  flnem  ulti- 
mum,  quia  lunc  nimium  esset  tardus.  De- 
cebat  enim  Salvatorem,  inter  tempus  morbi, 
et  tempus  judicii,  introducere  tempus  re- 
medii.  DecebatMediatorem  quaedam  suorum 
membrorum  praecedere,  quaeJamsequi.  De- 
cebat  ductorem  perfectum  tunc  se  ostendere, 
cum  esset  opportunitas  currendi  ad  bravium : 
et  hoc  est  in  flne  temporum,  et  circa  termi- 
num,  et  in  approximalione  ad  finale  judi- 
cium  :  ut  per  timorem  judicii  stimulati,  et 
per  spem  praemii  attracti ,  et  per  perfectio- 
nem  exempli  animati,  vigorose  et  perfecte 
sequamur  ducem  de  virtute  in  virtutem, 
usquequo  perveniamus  ad  bravium  felicitatis 
aetemae. 

CAPUT  V. 

De  plenitudine  gratice  Christi ,  quantum  ad 
charismata  in  affectu. 

Postquam  innotuit  nobis  Verbum  incar- 
natum  quantum  ad  unionem  naturarum, 
considerandum  est  quantum  ad  plenitudi- 
nem  charismatum  spiritualium.  Circa  quae 
primo  consideranda  est  plenitudo  gratiae  in 
affectu ;  deinde  plenitudo  sapientiae  in  intel- 
lectu ;  et  postremo  plenitudo  meriti  in  opere 
et  efTectu.  De  plenitudine  igitur  gratiae  in 
afiectu  in  Christo  hoc  tenendum  est ,  quod 
in  Christo  a  sui  conceptione  fuit  plenitudo 
omnis  gratiae  quantum  ad  gratiam  singula- 
ris  personae,  quantum  ad  gratiam  capitis, 
et  quantum  ad  gratiam  unionis.  Ita  quod 
per  gratiam  singularis  personae,  habuit  om- 
nis  culpae  immunitatem ,  et  quantum  ad  ac- 
tum ,  et  quantum  ad  posse  :  quia  nec  pec- 
cavit,  nec  peccatum  potuit  habere.  Per  gra- 
tiam  unionis  dignus  est  non  tantum  elicitate 


Christi 
afiventus 

quani 

fueritop- 

portu- 

nus. 


Xn  Chris- 
to  a  sui 
coucep- 
tione  fuit 
otuuis 
plenitu- 
do  gra- 
ti£. 


288 


BREVILOQUII  PARS  IV. 


gloriae,  verum  etiam  adoratione  lalriae,  qu?e 
est  cullus  reverentiffi  soli  Doo  deliil.T.  ]'er 
gratiam  vero  capitis  influit  motuni  et  sen- 
sum  in  universos  qui  ad  eum  accedunt,  vel 
per  fidem  rectam  ,  vel  per  fidei  sacramenta, 
sive  adventum  ejus  praecesserint ,  sive  fue- 
rinl  subsecuti.  iNam  '  titrbw,  qiiw  prceihant^ 
et  quoe  seqnebantur,  clamabant :  Osarina  (a) 
Filio  David. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum  hsec  est :  quia  reparatio  est  operatio 
primi  principii,  ita  quod  ab  ipso  manat  se- 
cundum  liberalitatem,  et  ad  ipsum  redueit 
si!cnndum  conformitatem  ;  ideo  oportct , 
quod  fiat  per  graMam  et  deiformitatem. 
Gratia  enim  et  manat  a  Deo  liberaliter ,  et 
reddit  liominem  deiformera.  Quoniam  ergo 
reparativum  principium  per  gratiam  repa- 
rat,  et  omnis  res  plenius  et  perfectius  est  in 
suo  fonte  et  origine ,  quam  alibi ;  necesse 
est ,  quod  in  principio  nostro  reparativo , 
scilicet  Cbristo  Domino ,  fuerit  omnis  gra- 
tiae  plenitudo.  Et  quoniam  reparativum 
principium  in  reparando  non  tantum  fenet 
rationem  principii ,  verum  etiam  medii ,  et 
extremi  :  extremi  quidem,  in  satisfaciendo; 
medii,  in  reconciliando ;  et  principii ,  in  su- 
perfluendo :  ideo  necesse  est  quod  in  Cbristo 
fuerit  plenitudo  gratiae ,  ratione  extremi  sa- 
tisfacientis ,  medii  reconciliantis  ,  et  prin- 
cipii  superinfluentis.  Quoniam  igitur  extre- 
mum  ad  satisfaciendum  idoneum,  necesse 
est  esse  Deo  placens ,  ac  per  hoc  ab  omni 
peccato  perfecte  immune ;  et  boc  non  potest 
esse  nisi  per  donum  divinae  gratia;  in  aliquo 

De  tri-  homine :  necesse  fuit  ponere  in  Christo  gra- 
piici  gra-  jjjjj^  ipsam  sanctiflcantem  et  confirmantem, 

christo.  quam  vocamus  gratiam  singularis  personse. 
Rursus,  quoniam  medium  ad  reconcilian- 
dum  conveniens  non  est,  nisi  habeat  in  se 
utramque  naturam ,  superiorem  et  inferio- 
rem ,  sciUcet  adorabilem  et  adorantem ;  et 
hocnullo  modo  fieri  potest,  nisi  per  summe 


Gratii 

UDioris 

est  fium- 

ms. 


dignativam 


et  gratuitam  unionem  :  ideo 


omnem  gratiam,  et  omnimoda  reverentia 
venerandara  ,  quam  vocamus  gratiam  unio- 
nis,  ratione  cujus  Christus  Iiomo  esi-  super 
omnia  benedictus  Beus ,  et  ideo  cultu  latriae 
venerandus. 

Postremo,  qula  principium  ad  iufluen- 
dura  efficax  non  est,  nisi  habeat  in  se  ple- 
nitudinem  fontalem  et  originalem,  quae  noo 
tantum  est  plenitudo  sufflcientia",  sed  etiam 
superabundanliae  ;  ideo  necesse  est  Verbum 
incarnatum  esse  '  fdenum  gratice  et  verila- 
tis,  ila  quod  de  plenitudine  ejus  accipere 
valcant  universi  jusli,  sicut  universa  mem- 
bra  a  canite  recipiunt  influentiam  motus  et 
sensus.  Et  propter  hoc  vocatur  haec  gratia 
gratia  capitis ,  pro  eo  quod,  sicut  caput  ha- 
bet  in  se  sensuum  plenitudinem  ,  et  caeteris 
membris  est  conforme ,  caeterisque  praesldet, 
ac  caeteris  beneflcium  praestat  influentiae , 
qua3  ipsi  capiti  connectuntur ;  sic  Christus 
habens  in  se  gratiam  superabundantem  ,  et 
nobis  consimihs  in  natura  ,  prae  caeteris 
sanctus  et  justus ,  eaeteris  ,  qui  ad  ipsum 
accedunt ,  praestat  beneflcium  gratiae  et  spi- 
ritus,  per  quae  fit  sensus  et  motus  in  spiri- 
tualibus. 

Et  quoniam  ad  ipsum  accedere  est  per 
fldem ,  vel  per  fidei  sacramentum ,  et  fldes 
Christi  eadem  est  in  praeteri tis,  praesentibus  et 
futurjs :  ideo  ratio  influemli  in  Christo  ponitur 
respectu  omnium ,  tam  praeteritorum,  quam 
prassentium ,  quam  etiam  futurorum  inChri- 
stum  credentium  ,  et  in  Christo  renatorum, 
qui  per  fldem  copulantur  Christo  ,  et  per 
gratiam  influentem  fiunt  membra  Christi 
et  templa  Spiritus  sancti ,  ac  per  hoc  fUii 
Dei  Patris ,  connexi  ad  invicem  per  indisso- 
lubile  vinculum  charitatis ,  quod  sicut  dis- 
tantia  locorum  non  dividitur,  sic  nec  diu- 
turriitate  temporum  separatur  :  ac  pec  hoc 
omnes  justi,  ubicumque  sint,  et  quando- 
cumque  fuerint,  unum  efficiunt  corpus 
Christi  mysticum,  sensum  et  motum  susci- 
piendo  ab  uno  capite  influente ,  secundum 


Iii  Chrib- 
to  cur  sit 
ratioue 
iDfluentii 
respeclu 
uniuiuu). 


necesse  est  in  Christo  ponere  gratiam  super 
(u)  Yulg.  Hosarma ,  et  iic  deiaceps. 


'  Matth.,  XXI, 
4,  15. 


Rom.,  IX,  5,  —  '  Joan.,  i, 


DE  INCA.RNATIONE  VERBI. 


289 


Pleni- 
tado   sa- 
pientis 
triples 
iaChris- 


Qmnque 
modi  CO'- 
gnoscen- 

di  in 
Christo. 


fontalem,  radicaleni  et  originalem  plenitu- 
dinem  omnis  gratiae  in  Christo  habitantis 
sicut  in  fonle. 

CAPUT   VI. 

De  plenitudine  sapieniicB  Christi  in  intelledu. 

De  plenitudine  vero  sapientise  Christi  in 
intellectu ,  lioc  tenendum  est ,  quod  in  Verbo 
incarnato  ,  Chrislo  scilicet  Domino  nostro, 
fuit  omnis  sapientiae  plenitudo,  non  solum 
quantum  ad  cognita,  verum  etiam  quoad 
cognoscendi  modos  et  differentias.  In  Chri- 
sto  nanique  fiiit  cognltio  sempiternalis  ex 
parte  deitatis ;  cognitio  sensibilis  ex  parte 
sensualitatis  et  camis ;  cognitio  scientialis 
ex  parte  mentis  et  spiritus.  Et  haec  fuit  tri- 
plex,  quaedam  scihcet  per  naturam,  quee- 
dam  per  gratiam,  et  quaedam  per  gloriam. 
Unde  sapientlam  habuit ,  et  ut  Deus ,  et  ut 
homo ,  et  ut  comprehensor,  et  ut  vlator,  et 
ut  illuminatus  per  gratiam  ,  et  ut  recte  for- 
matus  per  naturam  :  et  ita  in  universo  fue- 
runt  in  Christo  quinque  modi  cognoscendi. 
Primus  est  secundum  divinam  naturam  ,  et 
hoc  modo  cognovit  omnia  actualia,  et  po- 
tentialia,  flnita,  et  infinita,  cognitione  ac- 
tuali ,  et  comprehensiva.  Secundus  est  per 
gloriam ,  et  hoc  modo  cognovit  omnia  ac- 
tuaUa  et  finita,  cognitione  actuali  et  com- 
prehensiva  ;  infinita  vero ,  cognitione  habi- 
tuali  vel  excessiva.  Tertius  per  gratiam,  et 
hoc  modo  cognovit  omnia  spectantia  ad  hu- 
mani  generis  redemptionem.  Quarfus  est 
secundum  naturam  integram  ,  cujusmodi 
fuit  in  Adam ,  et  hoc  modo  cognovit  omnia, 
quse  speclant  ad  universi  constitutionem. 
Quintus  est  secundum  sensibUem  experien- 
tiam ,  et  hoc  modo  cognovit  omnia  quae  ve- 
uiunt  ad  organa  sensuum ,  secundum  quem 
modum  dicitur  quod  '  didicit  ex  his ,  quce 
passus  est ,  obedieniiam. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
runi  haec  est :  quia,  sicut  reparativi  prin- 
cipii  est  nos  reparare  per  liberalissimam 

'  Hebr.,  v,  8. 
TOM  VH. 


plei 
csse. 


gratiam  ;  sic  etiam  per  providentissimam 

sapientiam.  Quod  enim  secundum  ordinem 

sapientiae  conditum  fuerat,  non  potest  abs- 

que  luce  et  ordine  sapientiae  reparari ;  et 

ideo,  sicut  Christus  debuit  esse  immunis  ab 

omni  culpa,  sic  elongatus  debuit  esse  ab 

omni  ignorantia,  ac  per  hoc  totaliter  reple- 

tus  supernae  sapientiae  luce  et  circumful- 

gentia.  Quapropter  cognitionem  perfectam 

habuit  secundum  utramque  naturam,  et 

potentiam  cognoscitivam ,  et  secundum  om- 

nium  rerum  existentiam.  Quia   ergo  rest^^','^j 

habent  esse  in  aeterna  arte ,  et  in  humana 

mente,  et  in  proprio  genere  :  necesse  fuit 

Christum  habere  hanc-  triformem   rerum 

cognitionem.  Quia  vero  res  dupliciter  po- 

test  cognosci  in  arte ,  scilicet  vel  ab  ipso 

arlifice ,  vel  ab  alio  contemplante  artem ;  si- 

mihter  habet  duphciter  cognosci  in  mente , 

etiam  praeter  acquisitionem,  quae  Christo 

non  competit  propter  imperfectionem  :  sci- 

licet  vel  secundum  habitum  innatum ,  vel 

secundum  habitum  infusum  :  hinc  est  quod 

necessarium  fuit   ad  perfectam   sapientiae 

plenitudinem,  quinque  modos  praedictos  re- 

periri  in  Christo  Deo  et  homine ,  ut  in  arte 

aeterna  cognosceret  res ,  et  per  naturam 

deitatis,  et  per  gloriam  comprehensionis ; 

in  mente  autem  sua  per  habitum  naturalem 

et  innatum,  sicut  cognoverunt  Adam,  et 

Eva ,  et  Angeli ;  et  per  habitum  gratuitum 

et  infusum,  sicut  sancti  Dei  per  Spiritum 

sanctum  illuminati ;  m  proprio  vero  genere 

cognosceret  via  sensus,  et  memoriae,  et 

experientiae ,  quae  in  nobis  facit  rem  incog- 

nitam  cognosci ;  in  Christo  vero  rem  cogni- 

tam  secundum  unum  modum  ,   cognosci 

fecit   secundum   aliam  modum.  Quoniam 

autem  divma  substantia  ,  virtus  et  operatio 

est  immensa,  hinc  est  quod  secundum  pri- 

mum  modum ,  qui  est  per  naturam  deita- 

tis,  infinita  aclualiter  comprehendit  :  quo- 

dam  enim  ineffabili  modo  summe  inflnito 

omnis  infinitas  est  finita.  Quia  vero  creaturs 

quantumcumque  subhmatae  flnita  est  sub- 

stantia,  virtus  et  operatio,  ita  tamen  quod 

19 


890 

meijs  humana  non  quiescit ,  nisi  in  bono 
infmito ,  nec  tamen  illud  proprie  compre- 
hendit,  quia  iufuiitnm  non  compreheuditur 
a  fmito,  accepta  comprehensione  proprie  : 
hinc  est  quod,  quantum  ad  secundum  mo- 
dum  cognoscendi,  anima  Christi  per  glo- 
riam  comprehensiouis  capit  quantumcum- 
que  potest  capere  natura  fluita  per  bonum 
infinitum  beatiflcata,  cui  est  summe  unita  : 
ac  per  hoc  ad  flnita  se  extendit  actualiter 
comprehendendo ,  ad  infinita  vero  habitua- 
hter ,  vel  etiam  excedendo.  Non  enim  potest 
anima  Christi  aequari  Verbo,  nec  in  scien- 
tia,  nec  in  aliquo  alio.  Rursus ,  quia  gratia 
maxime  respicit  opus  reparationis  ;  hinc 
est,  quod  secundum  tertium  modum  cog- 
noscendi  per  gratiam  perfectissimam ,  cog- 
novit  Christus  omnia ,  quse  spectant  ad  re- 
parationem  nosti-am ,  longe  excellentius  et 
mehus ,  quam  ahquis  prophetarum  ,  vel 
etiam  angelorum.  Amphus,  quia  natura 
hominis  bene  instilula,  nata  erat  omnibus 
creaturis  praeesse,  et  ipsas  nosse,  tanquam 
eas  quae  debeant  sibi  servire,  sicut  patuit  in 
primi  hominis  conditione;  hinc  est  quod, 
quantum  ad  quartum  modum  cognoscendi , 
cognovit  Christus  omnia  quae  spectant  ad 
mundauam  macbinam  construendam,  longe 
excellentius  quam  Adam.  Posti-emo ,  quia 
sensus  non  est  perceptivus  rerum ,  nisi  ad 
objecti  praesentiam  ;  hinc  est  quod ,  secun- 
duiu  cognitionem  sensitivam  ,  non  simul 
cognoscebat  omnia  ,  sed  modo  heec ,  modo 
iila ,  juxta  quod  opportunum  erat  ad  repa- 
tionem  luimaai  generis  faciendam. 

CAPUT  VII. 

De  plmitudine  meriti  Christi  in  effectu. 

De  plenitudine  autem  meriti  Christi  hoc 

tenendum  est,  quod  in  Cliristo  Domino  fuit 

sepiem  omnis  meriti  perfectio  et  plenitudo  :  primo 

mere°ndi  quantum  ad  eum  qui  merebatur,  quia  non 

in  chris-  taQtum  fuit  homo ,  verum  etiam  Deus ;  se- 

cundo  quaulum  ad  tempus  in  quo  mereba- 

tur,  quia  ab  instanti  cooceptionis  sose  usque 


BREVILOQUII  PARS  IV. 


ad  horam  mortis  suae ;  tertio  quantum  ad  id 
quod  merebatur,  quia  per  perfectissimum 
babitum  charitatis ,  et  perfectissimum  exer- 
citium  virtutis,  in  orando,  in  agendo,  et  in 
patiendo;  quarto  quantum  ad  eum  cui  me- 
rebatur,  quia  non  tantum  sibi ,  verum  etiam 
nobis,  imo  omnibus  justis ;  quinto  quantum 
ad  illud  quod  merebatur  nobis,  quia  non 
tantum  gloriam ,  verum  etiam  gratiam  et 
veniam ;  et  non  tantum  gloriam  spiritus , 
sed  etiam  stolam  carnis ,  et  apertionem  ja- 
nuae  ccelestis ;  sexto  quantum  ad  id  quod 
merebatur  sibi ,  quia  licet  non  mereretur 
sibi  gloriflcationem  mentis ,  quam  jam  ha- 
bebat,  merebatur  tamen  glorificationem  cor- 
poris ,  et  accelerationem  resurrectionis  ,  et 
clarificationem  sui  nominis,  et  dignitatem 
judiciariae  potestatis ;  septimo  quantutu  ad 
modum ,  quo  merebatur  :  cum  enim  tripli- 
citer  dicatur  aliquis  mereri  :  vel  de  indebito 
faciendo  debitum;  vel  de  debito  faciendo 
magis  debitum  ;  vel  de  debito  uno  modo, 
faciendo  debitura  alio  modo  :  oninibus  his 
modis  meruit  nobis  ,  tertio  tantum  modo 
meruit  sibi ,  faciente  hoc  pienitudine  gratiae 
Spiritus  sanctij  per  quam  Christus  simul 
erat  beatus ,  et  in  statu  merendi :  ita  quod 
super  ejus  meritum  omnia  merita  nostra 
habent  fundari. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  horum  hcBC 
est  :  quia  cum  in  principio  reparativo,  Chri- 
sto  sciUcet  Domino  nostro,  necessaria  fuerit 
plenitudo  gratiae  et  sapientiae,  quae  sunt 
nobis  origo  recte  et  sanete  vivendi ;  necesse 
est  quod  in  Christo  fuerit  plenitudo  et  per- 
fectio  omnis  meriti ,  secundum  omnem  mo- 
dum  plenitudinis.  Quia  enim  in  Christo  fuit 
plenitudo  gratis  unionis ,  per  quam  erat 
Deus  ab  instanti  conceptionis ,  habens  glo- 
riam  comprehensionis ,  et  motum  liberi  ar- 
bitrii ;  hinc  est  ,  quod  necessario  fuit  in 
Christo  perfectio  meriti  ,  et  quantum  ad 
excellentissimam  dignitatem  merentis,  et 
quantum  ad  celerrimam  opportunitatem 
temporis.  Rursus,  quia  fuit  in  eo  plenitudo 
gratiae  singularis  personae,  per  quam  ha- 


Triplic-:- 
tcr  dici- 
tur  ali- 
quia  me- 
rari. 


Plenitu- 
do  meriti 
in  Ctiris- 
to  proba- 
tur  ratio- 
netripli- 
cis  gra- 
tie. 


DE  INCARNATIONE  .VERBl. 


291 


buit  firmam  charitatem  et  omnes  virtutes 
perfectas  quantum  ad  habitus,  et  exercitia; 
necesse  fuit  quod  ia  eo  esset  plenitudo  me- 
riti  quantum  ad  id  per  quod  contingit  me- 
reri,  cujusmodi  est  radis  charitatis,  et  actus 
multiplicis  virtutis.  Amplius,  quia  fuit  in 
eo  plenitudo  gratise  capitis ,  per  quam  ple- 
nissimam  habuit  influentiam  in  membra 
sua ;  hinc  est ,  quod  plenitudinem  habuit 
meriti ,  non  tantum  respectu  sui ,  sed  etiam 
respeclu  nostri,  quibus  sicut  omnia  spiri- 
tualia ,  quae  habemus ,  influit  ratione  deita- 
tis ,  sic  meruit  ratione  assumptae  humanita- 
tis  ,  sive  sint  bona  status  praesentis,  sive 
aetemae  felicitatis. 

Postremo,  quia  tantorum  charismatum 
plenitudo  necessario  ponebat  in  Christo 
summam  et  perfectam  felicitatem  secun- 
dum  sui  partem  superiorem ,  licet  dispensa- 
tive  proptcr  nos  esset  in  statu  viae;  hinc 
est ,  quod  perfectionem  habuit  meriti  quan- 
tum  ad  id  quod  niemit  sibi ,  quia  non  glo- 
riam  et  beatudinem  animae  concreatam,  quae 
naturaliter  in  ipso  omne  meritum  aateibat, 
sed  solum  illa  cum  quibus  slatus  viae  stare 
non  poterat,  sicut  stolam  carnis  cum  glorifi- 
catione  suae  excellentissimae  dignitatis :  hinc 
est ,  quod  perfectionem  habuit  meriti  quan- 
tum  ad  modum  merendi.  Quia  enim  in  ipso 
ab  instanti  conceptionis  fuit  perfectissima 
plenitudo,  statim  omnia  meruit  quae  potuit 
mereri  respectu  sui :  ac  per  hoc  de  debito 
uno  modo,  facere  potuit  debitum  aUo  modo ; 
dc  indebito  autem  debitum,  vel  de  debito 
magis  debitum  facere  non  potuit  sibi ,  quia 
nullo  modo  potuit  in  sanctitate  proficere, 
cum  a  principio  esset  sanctissimus  :  fecit 
tamen  hoc  nobis ,  qui  merito  ipsius  justifi- 
camur  per  gratiam  ,  et  proficimus  in  justi- 
tia ,  et  per  aeternam  gloriam  coronamur.  Ac 
■hjania  per  hoc  in  merito  Christi  radicata  sunt  om- 
""^**  nia  merita  nostra,  sive  satisfactoria  poenffi, 

nostra  '^ 

ridicata  sive  mcritoria  vitae  aetemae  :  quia  nec  ab 

:S.°  offensa  summi  boni  dignj  sumus  ahsolvi , 

nec  immensitatem  aeterni  pragmii,  quae  Deus 

est ,  digni  sumus  lucrari ,  nisi  per  meritum 


Homiuis  Dei,  cui  dicere  possumus  et  debe- 
mus ' :  Omnia  opera  nostra  operatus  es  in 
nobis,  Domine.  Ipse,  inquam,  est  Dominus, 
cui  Propheta  dixit  - :  Bixi  Bomino  :  Beus 
meus  es  tu,  quoniam  honorum  meorum  non 
eges. 

CAPUT  VIII. 

De  passione  Christi  in  quantum  ad  statum 
patientis. 

Postquam  circa  Verbum  incamatum  con- 
siderata  est  unio  naturarum ,  considerata 
est  nihilominus  plenitudo  charismatum ; 
deinde  consideranda  est  tolerantia  passio- 
num.  Circa  quam  considerandus  est  status  christns 
patientis,  et  modus  patiendi ,  et  exitus  pas-  '"™*- 

^  nam  na- 

sionis.  Ue  statu  vero  patientis  haec  tenenda  i"»™ 
sunt,  scilicet,  quod  Christus  assumpsit  non  su,Tde'- 
tantum  humanam  naturam ,  sed  etiam  de-  ^J^'"^^ 
fectus  circa  naturam.  Assumpsit  enim  poe-    ">''''=» 
nalitates  corporales  ,  ut  famem ,  sitim  et  ^e°n° 
lassitudinem.  Assumpsit  et  spirituales ,  ut  °'°°°'' 
trislitiam,  gemitum  et  timorem.  Nec  tamen 
omnes  corporales  assumpsit ,  sicut  sunt  de- 
fectus  asgritudinum  corporahum  multifor- 
mium;  nec  omnes  spirituales,  sicut  sunt 
ignorantia,  et  rebelliones  carnis  ad  spu-i- 
tum;  nec  quaUtercumque,  quia  sic  necessi- 
tatem  patiendi  suscepit,  ut  tamen  nihil  pati 
posset  invite,  nec  secundum  voluntatem 
divinitatis,  nec  secundum  voluntatem  ra- 
tionis  :  licet  passio  fuerit  contra  voluntatem 
sensualitatis  et  camis  ,  sicut  exprimit  oratio 
Salvatoris,  quae  dicit= :  Non  sicut  ego  volo , 
sed  sicut  tu  vis. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  piincipium  repara- 
tivum  in  reconciliando ,  necessario  habeat 
mediatoris  officium ;  ideo  necesse  est  quod 
habeat  convenientiam  cum  utroque  extre- 
morum ,  non  solum  quantum  ad  naturam , 
vemm  etiam  quantum  ad  ea  quae  sunt  circa 
naturam.  Quoniam  ergo  Deus  est  justus  et 

•  Isa.,  xsvi,  12.  -   2  Psal.  xv,  2.  -  »  Matih. 
XXVI,  39.  ' 


292 

beatus  ,  impassibilis  et  imaiortalis;  homo 
vero  lapsus  est  peccator  et  miser ,  passibilis 
et  mortalis  :  necesse  fuit  mediatoreui  Dei  et 
homiuum ,  ut  posset  homiuem  reducere  ad 
Deum  ,  cumDeo  communicare  in  justitia  et 
beatitudine,  cum  homine  vero  in  passibili- 
tate  et  mortalitate  :  ut  sic  habendo  mortali- 
tatem  transeuiitem  ,  et  beatiludiuem  perma- 
nentem,  hominem  reduceret  de  praesenti 
miseria  ad  vitam  beatam ;  sicut  e  contra 
angelus  malus  ,  habendo  immortalitatem 
cum  miseria  et  injustitia ,  fuit  mediator  fa- 
ciens  cadere  in  culpam  et  miseriam  per  sug- 
gestionem  suam.  Quoniam  ergo  Christus 
mediator  debuit  habere  inuocentiam  et  bea- 
titudinem  fruitionis  ,  cum  mortalitate  et 
passibilitate ;  hiuc  est,  quod  simul  debuit 
esse  viator  et  comprehensor.  De  omni  enim 
statu  aliquid  habuit  in  se ,  secundum  quod 
dicitur  assumpsisse  de  statu  iunocentise 
peccati  immuuitatem  ;  de  stalu  naturae  lap- 
sae  ,  mortalitatem ;  de  statu  vero  glorise , 
bealitudinem  fruitionis  perfectae. 

Rursus ,  quoniam  pcenalitates  vitiosae ,  si- 
cut  sunt  illa  quatuor  propter  peccatum  mor- 
tale  inflicta,  scilicet  ignorantia,  infirmitas, 
malilia  et  concupiscentia,  stare  non  possunt 
cum  perfectissima  innocentia ;  liinc  est,  quod 
has  nec  assumere  debuit,  nec  assumpsit. 
Quia  veropcense ,  quee  sunt  exercitativae  vir- 
tutis  perfectae  ,  et  testificativae  humanitatis 
verae  ,  non  simulatse ,  potissimse  illse  sunt, 
quse  respiciunt  nostram  naturam  in  com- 
muui,  sicut  fames  et  sitis  in  absentia  ali- 
menti,  tristitia  et  timor  in  prfesentia  nocu- 
menti :  binc  est,  quod  illasdebuit  assumere, 
et  assumpsit. 

Postremo,  quia  nuUus  innocens  debet  in- 
vitus  aliquam  poenam  sustinere ,  quia  hoc 
essetcontraordinem  divinaj  juslitise,  nullus 
etiam  mortalis  vult  mori  et  pati ,  secundum 
appelitum  naturae,  quia  naluraliter  refugit 
mortem;  hinc  est,  quod  Cln-istus  debuit  ha- 
bere  hujusmodi  poenalitates,  sic  tamen  ut 
nihil  posset  pati  invite  secundum  rationem, 
non  solum  propter  beatitudinem  et  deitatem 


BREVILOQUII  PARS  IV. 

omnipotentem  sibi  unitam  ,  per  quam  po- 
terat  repellere  omnia ;  sed  etiam  propter  per- 
fectissiniam  innocentiam,qua  secundum  or- 
diuem  naturalis  justitiai,  nihil  permittitur 
pati  invite  :  sic  etiam  pateretur,  ut  etiam 
lioc  esset  contra  naturalem  inclinationem  et 
appetitum  naturae,  qui  est  in  sensualitate  et 
carne.  Et  liinc  est ,  quod  Christus  orans  se- 
cundum  rationem,  voluntatem  carnis  expri- 
mebat ,  quse  passionem  refugiebat ,  cum  di- 
cebat '  :  Transeat  a  me  calix  iste  :  volunta- 
tem  rationls  voluntati  Patris  conformabat , 
et  appelitui  carnis  praeponebat,  cum  dicebat : 
Non  mea  voluntas ,  sed  tua  fiat.  Et  sic  una 
voluntas  non  erat  alteri  contraria ,  quia  se- 
cundum  voluntatem  divinam ,  quod  justum 
erat,  voluit ;  secundum  voluntatem  rationis, 
justitiae  consensit;  sed  secundum  volunta- 
tem  carnis,  poenam  recusavit,  sed  tamen 
justitiam  non  accusavit.  Et  sic  unaquseque 
voluntas,  quod  suum  erat  operabatur,  et 
quod  ad  se  pertinebat,  sequebatur  :  voluntas 
scilicet  divina ,  justitiam ;  voluntas  rationa- 
lis,  obedientiam;  voluntas  carnis,  naturam: 
ac  per  hoc  non  erat  in  Christo  coUuctatio  et 
pugna ,  sed  pacata  ordinatio,  et  tranquillitas 
ordinata. 


CAPUT   IX. 

De  passione  Christi  quantum  ad  modum  patiendi. 

De  modo  autem  patiendi  hoc  tenendum 
est,  quod  Christus  passus  est  passione  ge- 
neralissima,  passione  acerbissima ,  pussione 
ignominiosissima ,  passione  interemptoria , 
sed  vivificativa.  Passione ,  inquam ,  genera- 
lissima ,  quantum  ad  naturam  humanam , 
non  solum  secundum  omnia  membra  cor- 
poris  principalia,  verum  etiam  secundum 
omnem  animaj  potentiam,  licet  nihil  patj 
posset  secuudum  divinam  naturam.  Passu  s 
est  eliam  pissione  acerbissima,  quia  non 
solum  doleado ,  ut  patiens  per  vulnera ,  sed 
etiam  condoleudo ,   ut  compatiens  propter 
nostra  delicta.    Passus  est  etiam   passione 
'  Matlh.,  XXVI,  39. 


DE  INCARNATIONE  VERBI. 

ignominiosissima,  et  propter  patibulum  cru- 
cis,  quae  erat  supplicium  pessimorum,  et 
propter  consortium  iniquorum,  videlicet  la- 
tronunij  cum  quibus  fuit  deputatus.  Passus 
est  etiam  passione  interemptoria  per  sepa- 
rationem  animae  a  corpore ,  salva  tamen 
unione  utriusque  cum  deitate.  Anathema 
enim  est ,  qui  dicit  Dei  Filium  naturam , 
quam  semel  assumpsit,  aliquando  reliquisse. 


293 


in 

sione 


Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haecest :  quia  reparativum  principium, 
sicut  ordinate  produxit ,  sic  et  ordinate  re- 
parare  debuit  genus  humanum.  Sic  igitur 
reparare  debet,  ut  salva  sit  libertas  arbitrii, 
salvus  sit  nihilominus  honor  Dei ,  salvus  sit 
etiam  ordo  regiminis  universi.  Quia  ergo 
reparare  debuit ,  salva  libertate  arbitrii ,  re- 
paravit  dando  exemplum  efflcacissimum  : 
Exem-  exemplum  autem  illud  efficacissimum  est, 
piom  cf-  (juo(j  invitat  et  informat  hominem  ad  cul- 

flcaciesi-  ^ 

mmnde-  men  virtutum.  Nihil  autem  magis  informat 
chrisias  homihem  ad  virtutem,  quam  exemplum  to- 
P^'"  lerandi  mortem  propter  justitiam  et  obe- 
dientiam  divinam,  mortem,  inquam,  non 
quamcumque,  sed  pcenalissimam.  Nihil  ve- 
ro  magis  incitat,  quam  tanta  benignitas, 
qua  pro  nobis  altissimus  Dei  Filius  absque 
nostris  merilis ,  imo  cum  multis  nostris  de- 
meritis ,  posuit  animam  suam  :  quae  beni- 
gnitas  lauto  major  ostenditur,  quanto  pro 
nobis  gravioraet  abjectiora  pati  voluit  Deus, 
Qui  enim  '  proprio  filio  suo  non  pepercit, 
sed  pro  nobis  omnibus  iradidit  illum,  quo 
modo  non  etiam  cum  illo  omnia  nobis  do- 
navit  ?  Ex  quo  invitamur  ad  ipsum  aman- 
dum,  et  amatum  imitaudum. 

Rursus,  quia  reparare  deliuit  salvo  honore 
Dei,  ideo  reparavit  offerendo  obsequium  sa-^ 
tisfactivum.  Est  autem  satisfacere ,  honorem 
Deo  debitum  rependere.  Honor  autem  Deo 
subtractus  per  superbiam  et  inobedientiam 
respectu  rei  ad  quam  homo  astringitur,  nullo 
modo  melius  restituitur,  quam  per  humilia- 
tionem  et  obedientiam  ad  eam  rem,  ad  quam 
nuUatenus  tenebatur.  Quoniam  ergo  Chri- 

'  Bom.,  VIII,  32.  —  'PAiVip.,  n,  7. 


Satis 

factio 

Cbristi. 


stus  Jesus,  in  quantum  Deus,  sequalis  erat 
Patri  in  forma  Dei;  in  quantum  homo  inno- 
cens,  nuUatenus  erat  debitor  mortis,  dum' 
semetipsum  exinanivit  et  factus  est  obe- 
diensusque  ad  mortem,  exolvit  Deo,  quae 
non  rapuit ,  per  obsequium  satisfactionis 
perfeclae  ,  et  obtulit  sacrificium  suavitatis 
summae  pro  perfecta  Dei  placatione.  Postre- 
mo ,  quia  reparare  debuit  salvo  ordine  regi- 
minis  universi ,  ideo  per  remedium  conve- 
nientissimum  reparavit.  Convenientissimum 
autem  est ,  ut  contraria  contrariis  curentur. 

Quia  ergo  homo ,  volens  esse  sapiens  ut 
Deus ,  peccavit  in  ligno  vetito  volens  delec- 
tari,,ita  quod  inclinatus  est  ad  libidinem, 
erectus  in  praesumptione ,  ac  per  hoc  totum 
genus  humanum  infectum  est,  et  perdidit 
i mmor talitatem ,  et  incurrit  debitam  mor tem  : 
hinc  est ,  quod  ad  hoc ,  quod  homo  repara- 
retur  convenienti  remedio,  Deus  factus  ho- 
mo  voluit  humiliari,  et  in  ligno  pati,  et 
contra  universalem  infectionem  pali  passione 
generalissima ;  contra  libidinem  ,  passione 
acerbissima;  contrapraesumptionem,  passio- 
ne  ignominiosissima;  contra  mortem  debi- 
tam  et  invitam  ,  pati  voluit  mortem  non  in- 
vitam ,  sed  voluntariam. 

Quia  ergo  generalitas  corruptionis  in  no- 
bis  infecerat  non  solum  corpus  et  animam , 
sed  etiam  omnem  corporis  partem ,  et  om- 
nem  animae  potenliam  ;  hinc  est ,  quod 
Christus  passus  est  in  omni  corporis  parte, 
et  in  omni  potentia  animae,  ct  in  superiori 
portione  rationis ,  quae  summe  in  Deo  de- 
lectabatur  ut  ratio ,  et  propter  unionem  sui 
ad  superius ;  etsumme  patiebatur  ut  natura, 
et  propter  conjunctionem  ad  inferius ,  quia 
Christus  erat  viator  et  comprehensor  simul. 

Rursus ,  quia  libido  vehementer  infe- 
cerat  in  nobis  animam  et  carnem ,  et  quan- 
tum  ad  carnaha,  et  quantum  ad  spiritua- 
lia  peccata;  hincest,  quod  Christus  et  acer- 
bissima  passione  passus  est  in  carne,  et 
amarissiina  compassus  est  in  anima.  Et 
quia  in  carne  erat  maxima  aequaUtas  com- 
plexionis,  et  perfecta  vivacitas  sensuum,  in 


PaMio 
Cliristi 
genera- 
lis,  qnia 
genera- 
lis  fait 
in   nobij 
corrnp- 
tio. 


294 

anima  vero  summa  charitas  ad  Deum,  et 

summa  pietas  ad  proximum :  hinc  est,  quod 

super- uterque  dolor  fuit  intensissimus.  Amplius, 

*"'"  dli'-  qui^  tumor  superbiae  aliquando  consurgit 

piiciter  interius  ex  praesumptione ,  et  aliquando  es- 

«nsur-  ^^^.^g  ^^  ostentalione  et  aUcna  laude  ;  ideo, 

ad  remediandum  omnem  superbiam ,  Chri- 

stus  passus  est  utmmque  genus  ignominiae, 

et  in  se  patiente, et  in comitatu  quem  habuit 

in  passione.  Postremo,  quia  hsec  omnia  non 

attingebant  divinam  naturam  impassibilem, 

sed  solum  humanam ;  hinc  est ,  quod  in 

morte  Christi  sic  facta  est  divisio  animae  a 

carne,  ut  tamen  salva  esset  unitas  personae, 

et  unio  tam  carnis  quam  animae  cum  dei- 

chris-  tate.  Et  quia  unio  animae  cum  corpore  facit 

{°ft  ho-  hominem,  et  facit  vivum;  hinc  est,  quod 

moiniri.  Qn-istus  nou  fuit  homo  in  illo  triduo,  hcet 

tis"       anima  et  caro  essent  unitffi  cum  "Verbo.  Un- 

de,  quia  mors  in  humana  natura,  non  po- 

tuit  mortem  inducere  in  personam,  quae 

semper  fuit  viva  :  ideo  mortua  est  mors  in 

vita,  et  per  Christi  mortem  *  absorpta  est 

mors  in  victoria  ,  et  devictus  princeps  mor- 

tis :  ac  per  hoc  homo  a  morte,  et  causa  mor- 

tis ,  per  meritum  mortis  Christi ,  tanquam 

per  medium  efQcacissimum  hberatus. 


CAPUT   X. 

De  passione  Christi  quantum  ad  exitum  passionis 


Frnc 
to9  pas 


De  exitu  autem  passionis  Christi,  et  fructu, 

haec  indubitanter  tenenda  sunt;  quod  anima 

chrisu.  christi  post  passionem  descendit  ad  infer- 

num,  sive  ad  Umbum,  ad  hberationem  non 

omnium,  sed  eorum  qui  inter  membra  Chri- 

sti  decesserunt  per  fidem  \1vam,  yel  per  fi- 

dei  sacramenta.  Post  haec  tertia  die  resur- 

rexit  a  mortuis,  resumendo  corpus,  quod 

primo  vivificaverat ,   sed  uon  tale ,  quale 

prius  fuerat :  quia  prius  fuerat  passibile  et 

mortale ,  postea  autem  resurrexit  impassi- 

bile  et  immortale ,  vivens  perpetuo.  Deinde 

post  quadraginta  dies  ascendit  ad  ccelos, 

'  !  Cor.^  XV,  34.  —  (a)  At.  circa. 


BREVILOUtll  PARS  IV. 

ubi  super  omnem  creafuram  exaUatus,  se- 
det  ad  dexteram  Dei  Patris.  Quod  dictum  in- 
teUigitnr  non  quantum  ad  situm,  qui  non 
competit  Deo  Patri ,  sed  quantum  ad  excel- 
lentiam  bonorum  ,  quia  scilicet  residet  in 
potioribus  bonis  Patris.  Postremo,  inter- 
jectis  decem  diebus ,  misit  in  Apostolos  pro- 
missum  Spiritum  sanctum ,  per  quem  con- 
gregata  est  Ecclesia  gentlum ,  et  ordinata 
secundum  diversas  distribuliones  officiorum 
et  gratiarum. 

Ratio  autem  ad  infelligentiam  praedieto- 
rum  hffic  est  :  quia  sicut  Christus ,  in  quan- 
tum  Yerbum  increatum ,  perfectissime  om- 
nia  formavit ;  sic  in  quantum  incarnatum , 
omnia  perfectissime  reformare  debuit.  Decet 
enim  perfectissimum  principium ,  opus  non 
dimittere  citra  (a)  perfectum.  Debuit  ergo  re- 
paratorium  principium  redemptlonis  huma- 
nae  remedium  producere  ad  perfectum.  Ad 
hoc  autem  quod  esset  perfectissimum,  opor- 
tuit  quod  esset  sufQcientissimum  et  effica- 
cissimum.  Quia  sufflcientissimum,  ideo  se 
extendit  ad  coelestia,  terrestria  et  infernalia. 
Quia  ergo  per  Chiistum  sunt  infernalia  re- 
cuperata,  terrestria  remediata ,  ccelestia  re- 
dintegrata :  ita  quod  primum  horum  fecit  per 
veniam,  secundum  per  gratiam ,  et  tertium 
per  gloriam ;  ideo  post  passionem  anima  de- 
scendit  ad  inferos ,  ad  Uberandum  in  inferno 
detentos ;  deinde  resurrexit  a  mortuis ,  ad 
nviticandum  in  peccatis  mortuos ;  ascendit 
ad  coelos ,  reducendo  captivitatem,  ad  redin- 
tegrandum  Hierusalem  coelestem ;  misit  Spi- 
ritum  sanctum,  ad  aediflcandum  Uierusalem 
terrestrem.  Quae  omnia  necessario  conse- 
quuntur,  et  exiguntur  ad  sufficientiam  re- 
parationis  humanae. 

Rursus ,  quia  remedium  iUud  fuit  effica- 
cissimum,  tam  in  eos  qui  Ciiristi  adventum 
praecesserunt,  quam  iu  eos  qui  sequuntur, 
qui  tamen  ad  ipsum  Christum  accesserunt  et 
accedunt,  et  ejus  membra  fuerunt  et  sunt, 
tales  autem  sunt  qui  adhserent  ei  per  fidem, 
spem  et  charitatem  :  ideo  remedium  iiliid 
habere  debuit  efficaciam  :  primo  in  eos  qui 


DE  INCARNATIONE  YERBI 

in  Christum  crediderunt ,  credendo  spera- 
verunt ,  et  sperando  amaverunt :  ac  per  hoc 
statim  debuit  ad  inferos  descendere  ad  ipso- 
rum  liberationem.  Unde  aperta  janua  coeli 
per  Christi  passionem ,  qui  satisfaciendo 
amoverat  rompbaeam  ;  mutando  sententiam 
divinam ,  eripuit  de  inferno  omnia  membra 
sua.  Debuit  etiam  habere  efflcaciam  prseci- 
puam  in  eos  qui  Christi  adventum  sequun- 
tur ;  ut  attrahendo  ad  fldem,  spem,  et  cha- 
ritatem  ,  tandem  ad  gloriam  perduceret  coe- 
lestem. 

Ut  igitur  aediflcaret  ad  fldem,  qua  credi- 
mus  Christum  verum  hominem,  et  verum 
Deum ;  qua  etiam  credimus  eum  voluisse 
nos  redimere  per  mortem ,  et  ad  vitam  nos 
reducere  posse  per  resurrectionem ,  ideo  vo- 
luit  resurgere  ad  vitam  immortalem ,  inter- 
chris-  jecto  tamen  spatio  temporis  debito ,  scilicet 

tus  cor         .     . 

tertia  die  trigmta  sex  horarum ,  m  quo  ostenditur, 
xerit"°  quod  vere  mortuus  fuit :  nec  magis  accele- 
rare  debuit,  ne  si  citius  resurgeret,  crede- 
retur  quod  non  vere  mortuus  fuisset,  sed  Ee 
mortuum  flnxisset ;  nec  amplius  differre,  ne 
si  semper  jaceret  in  morte ,  crederetur  im- 
potens ,  et  quod  nullos  posset  ad  vitam  re- 
vocare ,  ideoque  resurrexit  terlia  die. 
Ascen-     Amphus,  ut  erigeret  ad  spem  ,  ad  cceles- 

sio 

ciiristi  tem  ascendit  gloriam,  quam  speramus.  Sed 


git  ad  lii'3'  sp^s  non  oritur,  nisi  ex  flde  immorta- 
spem   litatis  futurae  ;  ideo  non  statim  ascendit ,  sed 

gloriee  ' 

csiestis.  spatio  quadragiuta  dierum  iuterjecto  ,  in 
quo  per  multa  signa  et  argumenta  veram 
ostenderet  resuiTectionem ,  per  quam  ani- 

'  lCor.,  XII,  8-11. 


295 

mus  solidaretur  m  flde ,  et  sublevaretur  ad 
sperandam  gloriam  ccelestem. 

Posfremo ,  ut  inflammaret  ad  charitatem ,  chris- 
misit  ignem  Spiritus  sancti  in  die  Pentecos-  inpas-' 
tes.  Et  quia  nuUus  hoc  igne  repletur,  nisi  t  diis° 
qui  petit,  quffirit  et  pulsat  cum  instanti ,  et  "y"^- 

.  .  '        rus  debi- 

importuno  spei  desiderio ;  ideo  non  statim  t»™  ho- 
post  ascensionem  misit,  sed  decem  dierum  yl^itf" 
spatio  interjecto,  in  quodiscipulijejunantes, 
orantes  et  gementes  disposuerunt  se  ad  Spi- 
ritus  sancti  susceptionem.  Ac  per  hoc  sicut 
debitam  servavit  horam  in  patiendo ,  sic  in 
resurgendo ,  sic  in  ascendendo  in  ccelum , 
sic  in  mittendo  Spiritum  sanctum ,  et  prop- 
ter  fundationem  trium  virtutum  praedicta- 
rum,  et  propter  multa  mysteria,  quae  in  his 
temporibus  implicantur. 

Et  quoniam  Spiritus  sanctus,  qui  charitas 
est ,  et  per  charitatem  habetur,  est  omnium 
origo  charismatum ;  ideo  cum  descendit  Spi- 
ritus  sanctus,  effusa  est  plenitudo  charisma- 
tum  ad  corpus  Christi  mysticum  consum- 
mandum.  Et  quia  diversa  membra  debent 
esse  in  corpore  perfecto,  et  diversorum  mem- 
brorum  diversa  offlcia  et  exercitia,  et  diver- 
sorum  offlciorum  diversa  charismata ;  hinc 
est ,  quod  '  uni  datur  pe)*  Spintum  sermo 
sapientice,  alii  sermo  scientice,  alii  fides, 
alii  gratia  sanitatum ,  alii  operatio  virtu- 
tum,  aliiprophetia,  aliidiscretio  spirituum, 
alii  genera  linguarum ,  alii  interpretatio 
sermonum :  quce  omnia  operatur  unus,  atque 
idem  Spiritus,  dividens  singulis  prout  vult, 
secundum  suam  hberalissimam  providen- 
tiam  ,  et  providentissimam  largitatem. 


296 


BREVILOQUII  PARS  Y. 


QUINTA  PARS 


IN  QUA 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANGTI  AGITUR 


CAPUT  PRIMUM. 

De  gratia  in  quantum  est  donum  divinitus  daium. 

Post  tractatum  de  incarnatione  Verbi , 

quod  est  origo  et  fons  omnis  doni  gratuiti , 

dicenda  sunt  aliqua  de  gratia  Spiritus  sanc- 

ti,  quse  nobis  quadrupliciter  consideranda 

GraUn  occurrit :  primo  in  quantum  est  donum  di- 

*^'cti'  vinitus  datum ;  secundo  in  comparatione  ad 

cnadra- libgfmji  arbitfium :  terlio  in  comparatione 

plexcon- 

«ideratio  ad  habitus  virtutum  ;  quarto  in  comparatio- 
ne  ad  exercitia  meritorum.  De  gralia  igilur, 
ia  quantum  est  donum  divinitus  datum  , 
haec  tenenda  sunt,  scilicet,  quod  ipsa  est 
donum  quod  a  Deo  immediate  donatur  et  in- 
funditm-.  Etenim  cum  ipsa  et  in  ipsa  datur 
Spjritus  sanctus  qui  est  donum  increatum , 
optimum  et  perfectum ,  quod  '  descendit  a 
Patre  luminum  per  Verbum  incarnatum, 
secundum  quod  Joannes  in  Apocalypsi  vidit 
fluvium  spleiididum  ad  modum  crystalli 
procedere  de  sede  Dei  et  Agni.  Ipsa  nibilo- 
minus  est  donum  per  quod  anima  efficitur 
sponsa  Christi ,  filia  Patris  aeterni ,  et  tem- 
plum  Spiritus  sancti :  quod  nullo  modo  fit 
nisi  ex  dignativa  condescensione ,  et  conde- 
scensiva  dignatione  majestatis  aeternae ,  per 
Gratia  douum  gratiae  suae.  Ipsa  denique  est  donum 
iVia&dT.  quod  animam  purgat,  illuminat  et  perficit ; 
vivificat,  reformat  et  stabilit;  elevat,  assi- 
milat  et  Deo  jungit,  ac  per  hoc  acceptabilem 
facit :  propter  quod  donum  hujusmodi  gra- 
tia  gratum  faciens  recte  dicilur,  et  debuit 
appellari. 
'  Jac.,  I,  n.  —  »  Apoc,  XXII,  1. 


Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
productivum  pro  sua  summa  benevolentia 
fecit  spiritum  rationalem  .capacem  beatitu- 
dinis  ffiternae;  et  reparativum  principium 
capacitatem  illam  infirmatam  per  peccatum 
reparavit  ad  saliitem;  et  beaiitudo  aeterna 
consistit  in  habendo  siimmum  booum,  et 
hoc  est  Deus,  et  bonum  excellens  impropor- 
tionabiliter  omnem  humani  obsequii  digni- 
tatem:  nullus  omnino  ad  illud  summum  bo- 
num  dignus  est  pervenire,  cum  sit  omnino 
supra  omnes  limites  natur«,  nisi  a  Deo  con- 
descendente  sibi  elevelur  ipse  supra  se.  Deus 
autem  non  condescendit  per  sui  essentiam 
incommutabilem,  sed  per  suam  influentiam 
ab  ipso  manantem ;  nec  spiritus  elevatur  su- 
pra  se  per  situm  localem,  sed  per  habitum 
deiformem.  Necesse  est  igitur  spiritui  ratio- 
nali,  ut  dignus  flat  aeternae  beatitudinis, 
quod  particeps  fiat  influentise  deiformis.  Haec 
autem  influentia  deiformis,  quia  est  a  Deo, 
etsecundum  Deum,  et  propter  Deum,  ideo  '^™^^'- 
reddit  imaginem  nostrae  mentis  conformem  ei  nos 
beatissimae  Trinitati,  non  tantum  secundum  ulm^^t 
ordinem  originis ,  verum  etiam  secundum  '»™'"'- 
rectitudinem  electiouis,  et  secundum  quie- 
tudinem  fruitionis.  Et  quoniam  qui  hoc  ha- 
bet,  immediate  ad  Deum  reducitur,  sicut 
immediate  ei  conformatur ;  ideo  douum  illud 
immediate  donatur  a  Deo ,  tanquam  a  prin- 
cipio  influsivo,  ut  sicut  imraediate  emanat 
a  Deo  Dei  imago,  sic  immediate  emanet  (a) 
ab  ipso  Dei  simiUtudo,  quae  est  divinae  ima- 
(a)  Ccet.  edii.  manat. 


Ouo 
modo 
Dens 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI. 


297 


ginis  perfectio  deiformis  :  et  ideo  dicitur 
imago  recreationis. 

Rursus,  quoniam  qui  fruitur  Deo,  Deum 
habet ;  ideo  cum  gratia,  quae  sua  deiformi- 
tate  disponit  ad  Dei  fruitionem,  datur  donum 
increatum ,  quod  est  Spirilus  sanctus :  quod 
qui  liabet,  habet  Deum.  Et  quoniam  nulius 
Deum  habet,  quin  ab  ipso  specialiter  habea- 
tur;  nullus  habet ,  et  habetur  a  Deo ,  quin 
ipsum  praecipue  et  incomparabiliter  diligat, 
et  diligatur  ab  eo,  sicut  sponsa  a  sponso ; 
nuUus  sic  diligitur,  quin  ad  Eeternam  beati- 
tudinis  haereditatem  adoptetur  pro  tilio  : 
hinc  est,  quod  gratia  gratum  faciens  facil 
animam  templum  Dei,  sponsam  Christi,  et 
Mira-  filiam  Patris  BBterni.  Et  quia  hoc  non  potest 
'hlinl'  ^^^^>  ^^^^  ^^  summa  dignatione  et  condes- 
ratiB.  censione  Dei ;  ideo  illud  non  potest  esse  per 
habitum  aliquem  naturaliter  insertum ,  sed 
solum  per  donum  divinitus  gratis  infusum : 
quod  expresse  apparet,  si  quis  poaderet 
quantum  est  esse  Dei  templum,  Dei  filium, 
Deo  nihilominus  indissolubiliter,  et  quasi 
matrimonialiter,  per  amoris  et  gratiae  vin- 
culum  copulatum. 

Postremo,  quia  mens  nostra  non  efficitur 
conformis  beatissimae  Trinitati  secundum 
rectitudinem  electionis,  nisi  per  vigorem 
virtutis,  splendorem  veritalis,  et  fervorem 
cbaritatis;  etvigor  virtutis  animam  purgat, 
stabilit  et  elevat;  splendor  veritalis  aiiiaiam 
illuminat,  reformat  et  Deo  assimilat;  fervor 
charitatisanimam  perficit,  viviflcat,  et  Deo 
conjungit;  et  ex  his  omnibus  homo  Deo  pla- 
cens  et  acceptus  exislit:  hinc  est,  quod  illa 
influenlia  deiformis  dicitur  habere  omnes 
decem  actus  praedictos,  ita  tamen  quod  de- 
nominatur  ab  ultimo,  sicut  a  completissimo. 
3ratia  Dicitur  euim  gratia  gratura  faciens,  quia 
^*^"  habentem  facit  Deo  gratum,  cum  non  solum 
Bsio  gratis  detur  a  Deo,  verum  etiam  sit  secun- 
dum  Deum,  et  propter  Deum  :  cum  ad  hoc 
sit,  ut  per  ipsam  opus  manans  a  Deo  rever- 
tatur  in  Deum,  in  quo,  ad  modum  circuli 
intelligibilis ,  consistit  omnium  spiriluum 
rationalium  complementum. 


Gratia 
triplici- 
ler  dici- 


CAPUT  II. 

De  gratia  in  quantum  juvat  ad  bomm 
meritorium. 

Secundo  de  Spiritus  sancti  gratia  occurrit 
nobis  considerandum  in  comparatione  ad 
liberum  arbitrium,  et  hoc  secundum  dupli- 
cem  modum :  primo  scilicet  in  quantum  ipsa 
est  adjutorium  ad  meritum;  secundo  vero 
in  quantum  est  remedium  contra  peccatum . 
De  gratia  ergo  Dei  in  quantum  est  adjuto- 
rium  ad  merendum,  hsc  tenenda  sunt,  quod 
cum  gratia  dicalur  generaliter,  specialiter  '"''• 
et  proprie :  generahter  dicitur  adjutorium 
divinum  creaturse  liberaliter  et  gratis  im- 
pensum,  et  indiflerenter  ad  quemcumque 
actum,  et  sine  hujusmodi  adjutorio  gratiae 
nec  possumus  aliquid  efficere,  nec  durare  in 
esse ;  specialiter  vero  dicitur  gratia  adjuto- 
rium  divinitus  datum ,  ut  quis  prceparet  se 
ad  suscipiendnm  Spiritus  sancti  donum,  quo 
perveniat  ad  meriti  statum,  et  talis  dicitur 
gratia  gratis  data,  et  sine  hac  nuUus  suffl- 
cienter  facit  quod  in  se  est ,  ut  se  praeparet 
ad  salutem ;  proprie  vero  gratia  dicitur  ad- 
jutorium  datum  divinitus  ad  mtrendum, 
quod  quidem  dicitur  donum  gratiae  gratum 
facientis,  sine  quo  nullus  pofest  mereri,  nec 
in  bono  proflcere ,  nec  ad  aeternam  perve- 
nire  salutem.  Ipsa  enim,  tanquam  radix 
merendi,  omnia  merita  antecedit :  propter 
quod  diclum  est,  quod  praevenit  voluntatem, 
nt  velit;  subsequiturautem,  ne  frustra  velit. 
Unde  nullus  ipsani  mereri  potest  merito  con-  cratia 
digni ;  sed  ipsa  meretur  augeri  a  Deo  in  via,  °j°.°  ^H' 
ut  aucta  mereatur  et  perfici  in  patria  et  glo-  f «"» 

"■  de  oon- 

ria  sempiterna  ab  ipso  Deo,  cujus  est  gratiam  digno. 
infundere,  augero  et  perflcere,  secundum 
cooperationem  voluntatis  nostrae ,  et  secun- 
dum  propositum  sive  beneplacitum  praedes- 
tinationis  aeternae. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
sua  omnipotenti  virtute,  et  benignissima 
largitate,  creaturam  omnem  de  nihilo  pro- 


298 


BREVILOQUll  PARS  V. 


Neces 
slias  Iri 
plicis 

graltA. 


duxerit  (a)  ad  esse,  ac  per  hoc  creatura  de 
se  non  halieat  esse,  totum  autem  esse  habeat 
aliunde:  sic  facta  fuit,  ut  ipsa  pro  sua  defec- 
tibilitate  semper  suo  principio  indigeret,  et 
primum  principium  pro  sua  benignitate  in- 
fluere  non  cessarel.  Cum  ergo  spiritus  ra- 
tionalis,  hoc  ipso  quod  de  niliilo  est,  sit  in 
se  defectivus;  hoc  ipso  quod  natura  limit<ita 
et  egena,  sit  in  se  recurvus,  amans  proprium 
bouum;  hoc  ipso  quod  totus  a  Deo,  sit  tota- 
.  Uter  Deo  obnoxius:  ct  quia  defectivus  cst, 
de  se  tendit  in  non  csse ;  quia  in  se  [b)  re- 
curvus,  per  se  non  assurgit  ad  rectiludi- 
nem  perfectae  justitiae;  quia  totaliter  Deo 
obnoxius,  et  Deus  bonis  ejus  non  indiget, 
nihil  potest  facere  de  se  et  propria  virtute, 
propler  quod  Deum  sibi  constituat  debito- 
rem^  et  maxime  mercedis  aeterna;,  quae  Deus 
est,  nisi  per  divinam  condescensionem :  hinc 
est  quod,  ad  hoc  quod  salvetur  in  esse^  cum 
sit  defectivus,  indiget  semper  adjutorio  di- 
vinae  praesentiae,  manutenentiae  et  influen- 
tiae,  per  quam  manuteneatur  in  esse :  quae 
quam\is  sit  universalis  in  creaturas  omnes, 
nominatur  tamen  nomine  gratise ,  quia  non 
ex  debito  procedit^  sed  ex  libertate  bonitatis 
divinae.  Hinc  est  letiam,  quod  ad  hoc  ut  se 
praeparet  ad  donum  supernae  gratiae,  cum 
sit  in  se  (c)  recurvus ,  indiget  dono  alterius 
gratiae  gratis  datae ,  maxime  post  naturam 
lapsam ,  per  quam  habilis  efQciatur  ab  boua 
moralia,  quae  sunt  bona  ex  circumstantia , 
quae  nuUo  modo  possunt  dici  bona,  nisi  prc- 
cedant  ex  intentione  recta,  videlicet  quod 
non  propter  nos ,  sed  propter  summum  bo- 
num  fiant :  ad  quod  non  assurgit  spiritus 
noster  recurvus,  nisi  praeveniatur  a  Deo  per 
aliquam  gratiam  gratis  datam.  Hinc  nihilo- 
miuus  est,  quod  ad  hoc,  quod  faciat  bona 
opera  meritoria  mercedis  aeternae,  cum  tota- 
nter  sit  Deo  obnoxius,  et  debitor  sui  totius, 
indiget  dono  gratiae  gratum  facientis,  per 
quam  Deus  sibi  condescendat,  prius  accep- 

'  Gen.,  IV,  4. 

(a)  Cat.  edit.  produxit.  —  (6)  Ca:t.  edit.  non  liabent 
in  se.  —  (c)  C<et.  cdit.  ut  modo.  —  (rf)  Ccet.  edii. 
deent  ad. 


tans  suam  imaginem  et  voluntatem,  quam 
operationem  ex  eo  manantem  :  quia  cum 
causa  nobiUor  sit  suo  etTectu,  nullus  potest 
se  facere  meliorem,  nec  faccre  opus  Deo 
placens,  nisi  prius  placeat  ipse,  ut  Deus 
prius  ad  [d)  ipsum  respiciat,  quam '  ad  mu- 
nera  ejus.  Et  idco  omnJs  radix  merendi  fun- 
datur  in  gratia  gratum  faciente,  cujus  est 
facere  hominem  Deo  dignum  :  propter  quod 
nullus  potest  eam  mereri  merito  condigni, 
sed  solum  merito  congrui.  Ipsa  autem  ha- 
bita  meretur  sui  ipsius  augmentum  in  statu 
via?,  per  bonum  ejus  usum,  merito  condigni. 
Nam  cum  solus  Deus  sit  ipsius  gratiae  fon- 
tale  principium  influendi,  ipse  solus  est 
principium  augmentandi  per  modum  infun- 
dentis,  et  gratia  per  modum  meriti  et  di- 
gnitatis,  et  liberum  arbitrium  per  modum 
cooperantis  et  merentis,  pro  eo  quod  liberum 
arbitrium  cooperatur  gratiae,  et,  quod  est 
gratiae,  suum  facit;  et  ideonon  tantum  libe- 
rum  arbitrium  per  gratiam  meretur  gratiae 
augmentum  in  statu  viae,  merito  digni ;  ve- 
rum  etiam  complementum  in  statu  patriae, 
merito  condigni :  tum  propter  sublimitatem 
doni  Spiritus  sancti  in  merito  cooperantis; 
tum  piopter  veracitatem  Dei  promittentis ; 
tum  propter  vertibditatem  liberi  arbitrii 
consentientis  et  finaliter  perseverantis;  tum 
propter  difficultatem  status  merendi ;  tum 
propter  dignitatem  Christi  nostri  capitis  in- 
tervenientis,  quod  debet  glorilicari  cum  suis 
membris;  tum  etiam  propter  liberalitatcm 
Dei  tribuentis,  quem  non  decet  parva  red- 
dere  propter  obsequium  sibi  fideliter  obtem- 
perantis;  tum  propter  nobilitatem  operis 
quod  ex  charitate  procedit,  quod  tantum 
ponderat  in  conspectu  judicis,  quantum  amor 
ex  quo  procedit,  qui  Deum  incomparabUiter 
praeponit  omnibus  creatm-is,  et  ideo  non 
sufficienter  et  competenter  potest,  nisi  in 
Deo,  et  summo  bono,  remunerari.  Ex  qui- 
bus  omrubus,  tanquam  ex  septem  rationi- 
bus,  gloriam  aeteraam  merilo  non  tantum 
congrui,  sed  etiam  condigni',  mereri  facit 
gratia  septiformis. 


Gratia 

usu  cres- 

cit.  .\d 

augmi  a- 

tuui  gra- 

tia;  qno- 

modo 

Deus 

gntii , 

et  !ib'i- 

lum   ar- 

bilrijm 

coQcur- 

ranl. 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI. 


299 


Homo 
per  si?  ca- 
dit,  noQ 
per  se 
surgit. 


JcstiE- 
catio  im- 
pii  cpia- 
laor  re- 
qnirit. 


Pecca- 
tam 

qnam 

grave 

ffialum. 


CAPUT  III. 

De  gratia  in  quantum  est  remediim  peccati. 

De  gratia  vero,  in  quantum  est  remedium 
contra  peceatum ,  haec  tenenda  sunt,  scilicet 
quod  liberum  arbitrium,  licet  sit  sub  Deo 
potentissimum,  potest  tamen  per  se  in  pec- 
catum  corruere;  sed  nullatenus  potest  resur- 
gere  sine  adjutorio  divinse  gratiae,  quse  di- 
citur  gratia  gratum  faciens.  Illa  autem  gra- 
tia,  licet  sit  sufficiens  remedium  contra  pec- 
catum,  non  tamen  infunditur  adulto,  nisi 
adsit  liberi  arbitrii  consensus.  Ex  quo  colli- 
gitur,  quod  ad  justiflcationem  impii  quatuor 
concurrunt,  scilicet  infusio  gratiaj,  expulsio 
culpae,  contritio,  et  motus  liberi  arbitrii. 
Expellitur  ergo  culpa  a  Dei  dono,  non  a  li- 
bero  arbitrio,  non  tamen  sine  libero  arbitrio. 
Nam  gratiffi  gratis  datae  est  liberum  arbi- 
trium  revocare  a  malo,  et  excitare  ad  bo- 
num;  et  liberi  arbitrii  est  consentire,  vel 
dissentire ;  et  consentientis  est  gratiam  sus- 
cipere;  et  suscipientis  cooperari  eidem,  ut 
tandem  perveniat  ad  salutem. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia '  cum  primum  princi- 
pium,  hoc  ipso  quod  primum  et  potentissi- 
mum,  sit  causativum  omnium  quae  fiunt  in 
universo,  praeterquam  peccatorum,  quaa 
sunt  transgressiones  legis  divinae,  et  cceles- 
tium  inobedientiae  mandaforum ;  nihil  habet 
sibi  rebeUe ,  injuriosum  et  offensivum ,  nisi 
peccatum,  quod  contemnendo  Dei  praecep- 
tum ,  et  avertendo  nos  a  bono  incommuta- 
bih,  ofTendit  Deum,  deformat  liberum  arbi- 
trium,  perimit  donum  gratuitum,  et  obhgat 
ad  supplicium  aeternum.  Cum  igilur  defor- 
matio  imaginis,  et  peremptio  gratiae,  sit 
quasi  annihilatio  in  esse  moris  et  vitae  gra- 
tuitse;  cum  oflensa  Dei  sit  tantum  ponde- 
randa ,  quantus  est  ipse ;  cum  reatus  poenae 
aeternae  rationem  teneat  inflnili :  impossibile 
est  quod  homo  resurgat  a  culpa,  nisi  recree- 

'  Ambros.,  de  Paraci,,  c.  vm.  —  -  I  Tim.,  ii,  3. 


tur  in  vita  gratuita,  nisi  remittatur  offensa, 
et  poena  relaxetur  agterna.  Solus  igitur  qui 
fuit  principium  creativum,  est  etprincipium 
recrealivum  et  reparativum,  Verbum  sci- 
licet  Patris  ceternum,  quod  est-  Jesus  Chris- 
tus  mediator  Dei  et  hominum,  quod  quia 
omnia  de  nihilo  creat,  ideo  creat  seipso  solo, 
sine  aliquo  intermedio. 

Ouia  vero  recreat  deforraatum  per  vitium 
culpae,  reformando  per  habitum  gratiae  et  i 
justitiae;  obligatum  ad  pcenam,  absolvendo 
per  satisfactionem  condignam  :  hinc  est, 
quod  nos  reparat  sustinendo  pro  nobis  poe- 
nam  in  natura  assumpta,  et  infundendo 
gratiam  reformativam  :  quae  quoniam  con- 
tinuat  nos  suae  origini,  facit  nos  membra 
Ghrisli;  ac  per  hoc  animam  peccatricem, 
qucQ  fuerat  inimica  Dei,  prostibulum  diaboli, 
et  serva  peccati,  facit  sponsam  Chrisli,  tem- 
plum  Spiritus  saucti,  et  flliam  Patris  aeterni: 
quod  totum  fit  per  gratuitam  et  condescen- 
sivam  infusionem  doni  gratuiti.  Rursus, 
quoniam  Deus  sic  reformat ,  quod  leges  na- 
turae  inditas  non  infirmat;  ideo  sic  hanc 
gratiam  tribuit  libero  arbiirio,  ut  tamen  ip- 
sum  non  cogat,  sed  ejus  consensus  liber 
maueat :  et  ideo  ad  hoc,  quod  culpa  expella- 
tur,  non  solum  necesse  est  quod  gratia  in- 
troducatur,  verum  etiam  quod  liberum  ar- 
bif rium  in  adultis  ( in  adaltis  dico ,  quia  in 
parvulis  sufficit  fldes  Ecclesiae,  et  meritum 
Christi,  et  excusat  impotentia  sui ) ;  necesse 
est,  inquam,  quod  conformet  se  expulsioni 
culpse  per  detestationem  omnium  peccato- 
rum,  quam  vocamus  contritionem.  Est  etiam 
necesse,  quod  conformet  se  introductioni 
graticB  per  complacentiam  et  acceptationem 
doni  divini,  quam  vocamiis  motum  liberi 
arbitrii.  Et  sic  necesse  est,  ista  quatuor  con- 
currere  ad  justiflcationem  impii. 

Postremo,  quia  praedispositio  ad  formam 
completivam  debet  esse  ei  conformis;  ad 
hoc  quod  liberum  arbitrium  se  disponat  ad 
grafiam  gratum  facientem ,  indiget  admini- 
culo  gratiae  gratis  dafae  :  et  quia  gratiae  est 
liberum  arbitrium  non  cogere,  sed  praeve-  "' 


Justi- 
ticalio 
oaoii. 


Gratia 

libo- 

ram   ar- 


300 


BREVILOQUII  PARS  V. 


bitriam  nire,  et  simul  utriusque  estin  aclum  pro- 
dTsTha.  dire;  hincest,  quod  in  nostra  justificatione 
*"'"'•  concurrit  actus  liberi  arbitrii  et  gratis,  con- 
sone  quidera  et  ordinate,  ita  quod  gratise 
gratis  datse  excitare  liberum  arbitrium,  li- 
beri  arbitrii  autem  est  hujusmodi  excitationi 
consentire,  vel  dissentire;  et  consenlienlis 
est  ad  gratiam  gratum  facientem  se  prsBpa- 
rare,  quia  lioc  est  facere  quod  ia  se  esl :  et 
sic  disposilo  gratia  gralum  faciens  habet  in- 
fundi,  ciii  liberum  arbitriuin  potest  coope- 
rari,  si  vult,  et  tunc  meretur;  vel  contra- 
riari  per  peceatum,  et  tunc  demeretur.  Si 
ergo  cooperetur  ei  usque  in  finem,  meretur 
pervenire  ad  selernam  salutem.  Yerum  est 
igitur,  quod  dicit  Augustinus  ',  qiiod:  «  Qui 
creavit  te  sinn  te,  non  juslificabit  te  sine 
te.  B  Verum  est  etiam,  quod  '  non  est  VO- 
lentis,  neque  currentis ,  sed  Dei  miserentis. 
Verum  est  etiam ,  quod  uullus  potest  super- 
bire  de  meritis,  quia  nihil  iu  uobis  Deus 
praeter  sua  dona  coronat.  Reservavit  enim 
sibi  Deus  munera  gratiae  liberaliter  largien- 
da,  ut  discat  bomo  non  esse  ingratus,  uec  in 
se,  quasi  non  acceperit,  sed  in  Domino  glo- 
riari.  Verum  est  etiam,  quod  hcet  liberum 
arbitrium  per  se  legem  implere  non  possit, 
nec  gratiam  in  se  efficere;  inexcusabile  ta- 
men  est,  si  non  facit  quod  potest,  quia  gratia 
gratis  data  semper  est  praesto  ad  commoni- 
tiouem,  cujus  adminiculo  facere  potest  quod 
in  se  est :  quo  facto,  habet  gratiam  gratum 
facientem,  qua  obtenta ,  divinam  impleat 
legem,  et  faciat  voluntatem  Dei :  qua  facta, 
tandem  ad  beatitudinem  perveniat  sempi- 
ternam  propter  opera  meritoria,  quse  tota- 
liter  sunt  a  gratia,  totaliter  etiam  a  libero 
arbitrio,  licet  principalius  a  gratia  :  quia, 
ut  dicit  Augustinus  ',  gratia  cooperatur  ad 
liberum  arbitrium  sicut  sessor  ad  equum  : 
qui  quldem  sessor  liberum  arbitrium  diri- 
git,  deducit,  et  perducit  ad  portum  ajterna; 
felicitatis,exercendo  nosin  operibus  perfeclaj 
virtutis  secundum  donum  ipsius  gratiae  sep- 
tiformis. 

'  Aiig.,</e  verb.  Apost.,  serm.  xv,  al.  Berm.  clxix, 


CAPUT  IV. 

De  ramificatione  gratice  in  habitus  virtutum, 

Tertio  restat  agere  de  gratia  in  compara- 
tione  ad  habitus  virlutum ,  cirea  quam  con- 
siderauda  sunt  tria  :  priraum  est,  qualiter 
gratia  una  ramiflcatur  in  habitus  virlutum ; 
secundum,  qualiter  ramiflcatur  in  habitus 
donorum;  tertiura,  qualiter  ramiflcatur  in 
habilus  beatitudinum.  De  ramificatione  igi- 
tur  graliae  in  habitus  virtutum  haec  tenenda 
sunt ,  quod  cum  una  sit  gratia  gralificans 
animam  ,  septem  tamen  sunt  virtutes  gra-     viria- 
tuitae,  quibus  regitur  vita  humana :  tres  qui-  tem.^*^ 
dem  theologicae,  scilicet  fides,  spes  ct  cha- 
ritas ;  quatuor  cardinales,  scilicet  prudentia, 
temperantia,  fortitudo,  etjustitia,  quae  uno 
modo  est  virtus  communis  et  generalis ,  alio 
niodo  specialis  et  propria.  Hae  autera  septem 
virtutes ,  licet  siut  distinctae  ,  et  proprias 
excellentias  habentes,  sunt  tamen  connexae, 
et  aequales  ad  invicem  in  eodem  :  et  licel 
sint  gratuitae,  per  gratiam  informatae,  pos- 
sunt  tamen  fleri  inforraes  per  culpam ,  sola 
charitate  excepta ,  et  iterum  reformari  per 
pceailentiam  advenienle  gratia ,  quae  est  ha-    Grati» 
bituura  virtuahum  origo  ,  finis  et  forma.  /"''''■. 

^      '  tum  on- 

Ratio  autem  ad  inteUigentiam  praedicto-  s».  '""''« 

,  ,  ......  ct  forma. 

rum  uaec  est  :  quia  sicut  prmcipium  pro- 
ductivum ,  sua  surama  perfectione,  in  dando 
vitam  naturae  nou  tantum  dat  vivere  quan- 
tum  ad  actum  primumj  verum  etiam  quan- 
tum  ad  actum  secundum  ,  qui  est  operari ; 
sic  uecesse  est,  quod  principium  reparati- 
vum  vitam  tribuat  spiritui  in  esse  gratuito, 
et  quautum  ad  esse,  etquaatum  ad  operari. 
Et  quoniam  unius  viventis  secuodum  unam 
vitam  primam  membrorura  raultae  sunt 
operationes  vitales  ad  illius  vitae  perfectam 
manifestationem ,  cum  *  actus  diversiflcen- 
tur  per  objecta ,  et  diversitas  actuum  requi- 
rat  diversitalem  sive  distiaclionera  habi- 
tuum;  hinc  est,  quod  hcet  una  sit  gratia 

c.  XI,  n.  13.—  5  Rom.,  ix,  16.—  '  Aug.,  arf  Sixt., 
epist.  cv.  —  *  Arist.,  de  Anima ,  lib  II,  text.  33. 


Virlo- 
tnin,  do- 
norara, 
el  beati- 
tudiDQm 


viviflcans,  ramiflcari  tamen  necessario  ha- 
bet  in  varios  habitus  propter  varias  opera- 
tiones.  Et  quoniam  qua^dam  sunt  opera  mo- 
ralia  primaria ,  sicut  credere ;  qusdam  me- 
dia,  sicut  intelligere  credita  ;  quffidam  vero 
postrema ,  sicut  videre  intellecta ;  et  ia  pri- 
mis  anima  rectificatur ,  in  secundis  expedi- 
tur ,  in  tertiis  perflcitur ;  ideo  gralia  gra- 
tum  faciens  ramiflcatur  in  habitus  virtutum, 
quorum  est  animam  rectiflcare ;  in  habitus 
donorum  ,  quorum  est  animam  expedire ; 
offlciom.  et  in  habitus  beatitudinum,  quorum  est  ani- 
mam  perflcere. 

Rursus,  quoniam  rectitudo  animae  per- 

fecta  requirit,  quod  ipsa  reclificetur  secun- 

dum  duplicem  faciem ,  soilicet  superiorem  , 

et  inferiorem ,  et  respectu  finis ,  et  respectu 

-NeMs-  eorum  quae  sunt  ad  flnem ;  ideo  necesse  est 

sitas  vir- 

tatnm  in  animam ,  quantum  ad  superiorem  faciem, 
uon™o.  '^  ?"^  consistit  imago  Trinitatis  seternEe , 
"""'s-  rectificari  per  tres  theologicas  virtutes  :  ut 
sicut  imago  creationis  consistit  in  trinitate 
potentiarum  cum  unitate  essentiae ,  sic  ima- 
go  recreationis  consistat  (a)  in  trinitate  ha- 
bituum  cum  unitate  gratiae,  per  quos  anima 
fertur  recte  in  summam  Trinitatem  secun- 
dum  tria  appropriata  tribus  personis  :  ita 
quod  fldes  dirigit  in  summe  verum,  creden- 
do  et  assentiendo ;  spes  in  summe  arduum , 
imitando  et  expectando  ;  charitas  in  summe 
bonum,  desiderando  et  diligendo.  Necesse 
est  etiam ,  quantum  ad  inferiorem  faciem , 
animam  rectiflcari  per  quatuor  cardinales 
virtutes  :  nam  prudentia  rectificat  rationa- 
lem ;  fortitudo  ,  irascibilem  ;  temperantia  , 
concupiscibilem ;  justitia  vero  rectiflcat  om- 
nes  has  vires  in  comparatione  ad  alterum.  Et 
quia  illud  alterum  determinate  potest  esse 
proximus ;  potest  etiam  idem  homo  compa- 
rari  ad  seipsum,  ut  ad  alterum  ;  potest  etiam 
esse  ipse  Deus  :  hinc  est,  quod  justilia  cir- 
ja«titia  cumire  dicitur  omnes  vires.  Dicitur  etiam 

non    80- 

lom  car-  uqh  tantum  virtus  cardinalis ,  verum  etiam 

dinaUs, 

««dgene-  gencraUs,  comprehendens  tolius  animae  rec- 

ralisvir- 

tas.       titudinem,  cum  ipsa  dicatur  rectitudo  vo- 
(a)  Ccet.  edit.  coDsistlt.  —  (b)  libertas. 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI,  301 

luntatis.  Unde  ipsa  non  tantumcomprehendit 
virtutes  ordinantes  ad  proximum,  sicut  est 
aequitas  et  liberalitas  (5) ;  verum  eliam  ad 
seipsum,  sicut  est  poenitentia  et  innocentia; 
nec  non  ad  Deum,  sicut  est  latria,  pietaset 
obedientia. 

Postremo ,  quia  omnis  rectitudo  virtutum, 
secundum  esse  gratiiitum ,  manat  a  gratia 
tanquam  ab  origine  et  radice ;  et,  secun- 
dum  esse  meritorium ,  comparatur  ad  cha- 
ritatem  sicutad  originem,  formam  et  finem : 
hinc  est.  quod  caeterse.  virtutes  gratuitae, 
quoad  habitus  sunt  connexae ,  et  quoad  ac- 
tus  meritorios  suntaequales.  Hinc  est  etiam, 
quod  caeteri  habitus  virlutum  possunt  esse  _ 
informes,  sola  charitate  excepta ,  quae  ests°°'«=e 
virtutum  forma.  Cum  enim  habentur  sine 


Virtn- 
tes  om- 
nes  pos- 


infor- 
mes. 


gratia  et  charitate,  in  quibus  consistit  vita  ^^^pi'.' 
virtutum  ,  tunc  sunt  informes ;  cum  autem 
superinfunditur  gratia,  tunc  formantur,  et 
decorantur,  et  Deo  acceptabiles  fiunt :  sicut 
et  colores  absque  luce  sunt  invisibiles ,  su- 
perveniente  autem  lumine  fiunt  lucidi ,  pul- 
chri,  et  aspectui  complacentes.  Unde ,  quem- 
admodum  ex  luce  et  coloribus  fit  unum  in 
ratione  motivi,  et  una  lux  sufficit  ad  multos 
colores  illuminandos ;  sic  ex  grafia  et  habi- 
tibus  informibus,  cum  formantur,  fit  unum 
se-jundum  rationem  meritorii  et  gratuiti ; 
et  una  nihilominus  gratia  sufficit  ad  infor- 
mationem  et  gratificationem  habituum  di- 
versorum. 

CAPUT  Y. 

De  ramificatione  gratice  in  habitus  doiiorum. 

De  ramiflcatione  autem  gratiae  in  habitus 
donorum  haec  tenenda  sunt ,  quod  hcet  plu- 
rima  sint  dona  gratiae  gratis  datae,  et  gene-  septem 
raliter  omnes  habitus  divinitus  dati  dona  Dei 
non  absurde  dici  possint,  specialiter 
men  et  appropriate  septem  sunt  dona  Spiri- 
tus  sancti,  quae  enumerat  et  nomiaat  Isaias ' , 
loquens  de  flore  ,  qui  processit  cle  radice 
Jesse ,  id  est ,  Christo  :  de  quo  dicit ,  quod 
'  isa..  XI,  1-2. 


dona 
Spiri^ns 
t^.  flanoti. 


302 

requiescet  super  eum  spiritus  Domini,  spi- 
ritus  sapientiw  et  intellectus,  spiritus  con- 
silii  et  fortitudiius ,  spiritus  scientice  et 
pietatis ,  et  replebit  eum  spiritus  timoris 
Lomini.  In  hac  autem  enumeratione  des- 
cendendo  proredit  a  summo,  et  combinando, 
ut  simul  ostendatur  donorum  distinctio, 
connexio,  origo  et  ordo. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum,  htec  est :  quia  cum  principium  repa- 
rativum ,  per  summam  liberalitatem  ,  non 
tantum  det  gratiam  ad  rectiflcandum  contra 
obliquitates  vitiorum  per  habitus  virtutum, 
verum  etiani  ad  expediendum  contra  impe- 
dimenta  symptomatum  (a)  per  habitus  do- 
norum  ;  ideo  purificari  debent  dona  gratui- 
ta  ,  secundum   quod  necessarium   est  ad 

igitur 


scpia-  expeditionis  sufficientiam.  Quoniam 
di^entia  ^"™^  uostra  iudiget  septiformiter  expediri, 
homiDis.  binc  est  quod  ex  sepliformi  causa  necesse 
est  Spiritus  sancti  dona  esse  septiformia. 
Indiget  namque  expediri  contra  ^itiorum 
obhquitates,  quantum  ad  vires  naturales, 
quoad  superadditas  virtutes ,  in  patiendo , 
in  agendo ,  in  contemplando ,  et  utrcque 
modo. 

Primo  igitur,  propter  vitiorum  obliqui- 
tates  expeditissime  repellendas ,  septera  sunt 
dona  Spirilus  sanctij  utpote  timor,  contra 
superbiam  ;  pietas,  contra  invidiam;  scien- 
tia,  contra  iram,  quse  quasi  est  qua;dam 
insania ;  fortitudo  ,  contra  acidiam ,  quse 
mentem  reddit  ad  bona  invahdam ;  consi- 
liiun ,  contra  avaritiam ;  inteUectus ,  contra 
gulatn  ;  et  sapientia ,  contra  luxuriam. 

Secundo ,  propter  expediendas  vLres  natu- 
rales ,  debent  septem  dona  Spiritus  sdncti 
esse.  Nam  irascibihs  indiget  expediri  ad 
bona  tam  in  prosperis ,  quam  in  adversis  : 
in  prosperis  expeditur  per  timorem ,  in  ad- 
versis  per  fortitudinem.  Concupiscibihs  au- 
tem  indiget  expediri  quantum  ad  affeclio- 
nem  respectu  prosimi ,  et  hoc  fit  per  pieta- 
tem ;  et  quantum  ad  affectum  respectu  Dei , 
et  hoc  fit  per  gustum  sapieatiae.  Rationalis 

(a)  C(Bt.  edit.  syntomatum. 


BREVILOQUII  PARS  V. 

vero  indiget  expediri  in  veritatis  specula- 
tione ,  electione  et  executione  :  per  donum 
autem  intellectus  espeditur  ad  verum  spe- 
culandum ;  per  donum  consilii ,  ad  verum 
eligendum;  per  donum  scientiae,  ad  elec- 
tum  exequendum  :  per  donum  enim  scien- 
tiae  recle  conversamur  in  medio  nationis 
prava?  et  perversae. 

Tertio,  propter  expedienda  septem  virlu- 
tiim  officia  ,  septem  debent  esse  Spiritus 
sancti  dona.  Nam  timor  expedit  ad  tempe- 
i'antiam  :  timor  enim  carnes  configit,  unde' : 
Confige  timore  tuo  carnes  meas ;  pietas ,  ad 
veram  juititiam;  scientia,  ad  prudentiam  ; 
et  fortitudo,  ad  fortitudinem ,  seu  patien- 
tiam  ;  consihum ,  ad  spem ;  intellectus ,  ad 
fidem  ;  sapieatia,  ad  charitatem.  Unde  sicut 
charitas  est  mater  et  consummatio  omnium 
virtutum ,  sic  sapientia  omnium  donorura , 
ita  ut  vere  dicat  Sapiens  *  :  Venerunt  mihi 
omnia  6on«  pariter  ctm  illa,  et  innumera- 
bilis  honestas  per  manus  illius. 

Quarto ,  propter  expeditionem  in  patien- 
do  conformiter  ad  Christum ,  septem  sunt 
habitus  donorura.  Cbristum  autem  ad  pa- 
tiendum  movit  patema  voluntas,  humana 
necessitas ,  et  Adrtutis  strenuitas.  Paterna 
quidem  voluntas  movit,  ut  cognita  per  in- 
tellectum.  ut  amata  per  sapientiam ,  ut  in 
reverentia  habita  per  timorem.  Movit  etiam 
nostra  necessitas ,  ad  quam  cognoscendam 
necessaria  est  scientia ,  ad  quara  raiseran- 
dam  superadditur  pietas.  Movit  nihilominus 
virtutis  strehuitas,  ut  provida  in  eligendo 
per  consilium,  ut  vigorosa  in  perferendo 
per  fortitudinem.  Et  sic  dona  debent  esse 
septem. 

Quinto ,  propter  expeditionem  in  agendo, 
septem  dona  dantur  a  Spiritu  sancto.  Nam, 
ad  actionem  expediendam ,  necesse  habemus 
expediri  ad  dechnandum  a  malo  :  quod  fit 
per  timorem.  Necesse  etiam  habemus  expe- 
diri  ad  proficiendum  in  bono  duplici,  vel 
necessitatis ,  vel  supererogationis  :  circa  pri- 
mum  expedimur  per  scientiam  et  pietatem  , 

'  Psal.  csviu,  120.  —  "Sap.,  vii,  11. 


Moliva 
passio- 

nis 
ChrisU 
tria. 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI 

ita  quod  unum  est  dirigens,  et  aliud  ese- 
quens ;  circa  secundum  expedimur  per  con- 
silium  dirigens  et  fortitudinem  esequentem. 
Necesse  etiam  habemus  quiescere  in  optimo, 
et  hoc  quantum  ad  intellectum  A^eri  ,  et 
quantum  ad  affectum  boni  :  primum  fit  per 
donum  intellectus  ;  secundum,  per  donum 
sapientiaj ,  in  quo  est  quies. 

Sexto ,  ad  expeditionem  in  contemplando, 
dona  Spiritus  sancti  iu  septenario  numero 


303 


CAPUT  VI. 

De  ramificatione  gratim  in  habihts  beatitudinum, 
et  per  consequens,  fructuum  et  scnsuum. 


Ad  vi. 

tam  hie' 

rarchi- 

mSs^d"  sunt.  Nam  ad  vitam  hierarchicam  et  con- 
cessarii.  templativam  necessarium  est  animam  pur- 
gari,  illuminari  et  perfici.  Purgari  autem 
oportet  a  concupiscentia,  a  malitia,  ab  igno- 
rantia,  ab  infirmitate,  seu  impotentia.  Pri- 
mum  facit  timor ;  secundum  ,  pietas  ;  ter- 
tium,  scientia;  quartum,  fortitudo.  Illumi- 
nari  autem  indigemus  in  operibus  repara- 
tionis,  et  primariae  conditionis :  priraum  dat 
consilium  ;  secundum ,  intellectus.  Perfici 
autem  habemus  per  accessum  ad  summum, 
quod  consistit  in  uno ,  et  hoc  per  donum  sa- 
pientiee  :  et  sic  arcanum  contemplationis  a 
lato  consummatur  quasi  in  cubico. 

Septimo,  adexpeditionemin  actione  etcon- 
templatione,  septem  debent  esse  dona  Spiritus 
sancti.  Nam  contemplativa ,  propter  conver- 
sionem  ad  Triuitatem  ,  tria  debet  habere 
dona  expedientia ,  scilicet :  quantum  ad  re- 
verentiam  majestatis ,  timorem  ;  quantum 


De  ramificatione  autem  gratiae  in  habitus 
beatitudinum  hBec  tenenda  sunt  :  scilicet, 
quod  septem  sunt  beatitudines ,  quas  Salva- 
tor  enumerat  in  sermone  de  monte,  scihcet 
paupertas  spiritus^  mititas,  luctus,  esuries 
justitiae,  misericordia ,  munditia  cordis,  et 
pas.  Ad  has  vero  beatitudines ,  propter  sui 
perfectionem  et  plenitudinem  ,  duodecim 
fructus  Spiritus ,  et  quinque  spirituales  sen- 
sus  consequuntur  :  qui  non  dicunt  novos 
habitus ,  sed  status  delectationum ,  et  usus 
splritualium  speculationnm ,  quibus  replen- 
turetconsolanturspiritusvirorumjustorum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  reparativum  prin- 
cipium  sit  perfectissimum ,  et  perfectissime 
reparativum  et  reformativum  per  donum 
gratuitum  ;  ideo  gratias  donum  ab  ipso  ma- 
nans  liberaliter  et  abunde ,  ramificari  debet 
usque  ad  habitus  perfectionum  ,  qui  cum 
fini  approximent,  recto  vocabulo  nuncupan- 
tur  ex  nomine  beatitudinum  :  quarum  suffl- 
cientia,  numerus  et  ordo  colligitur  ex  inte- 
gritate  perfectionis ,  et  ex  modis  perfectio- 
num ,  et  ex  dispositionibus  ad  perfectionem. 


ad   intelligentiam   veritatis  ,  intellectum  ;      Primo  igitur  ad  integritatem  perfectionis 


quantum  vero  ad  sapientiam,  sive  gustum 
bonitatis  ,  sapientiam.  Activa  vero ,  quffi 
versatur  in  agendis  et  sustinendis,  debet 
habere  quatuor  :  scilicet  pietatem  ad  agen- 
dum ,  et  fortitudinem  ad  sustlnendum ,  et 
directiva  honim  duorum ,  scilicet  scientiam 
et  consilium.  Unde,  quia  ad  expeditionem 
necessaria  est  directio ,  ideo  flt  donorum 
combinatio ,  et  plurima  sunt  dona  ad  intel- 
lectum  spectantia ,  quia  lux  cognitionis 
vehementer  expedit  ad  dirigendos  pedes  in 
viam  rectam  et  pacis. 

'  Psal.  XXIV,  10. 


requiritur  necessario  perfectus  recessus  a 
malo,  perfectus  processus  in  bono,  et  per- 


Inte 

gritas 

perfec- 

tionis 

r.      ,  .  .  quibus 

lectus  status  m  optimo.  Quoniam  autem  constet. 
malum  aut  procedit  ex  tumore  superbias , 
aut  ex  rancore  malitiae,  aut  ex  languore 
concupiscentiae ;  ideo ,  ad  perfecte  elongan- 
dum  ab  hoc  triplici  genere  mali ,  tres  sunt 
necessariae  beatitudines  :  scilicet  paupertas 
spiritus ,  elongans  a  malo  tumoris ;  mititas, 
elongans  a  malo  rancoris ;  et  luctus ,  elon- 
gans  a  malo  libidinis  et  languoris  concu- 
piscentialis.  Quia  vero  perfectus  processus 
in  bono  attenditur  secundum  divinam  imi- 
tationem,  et*  univerm  vice  Domini  miseri- 
cordia  et  veritas ;  hinc  est,  quod  duplex  est 


Tres 
beatitu- 

dines 
contra 
triplex 
malum. 


304 


BREVILOQUIl  PARS  V. 


tio  tri 

plex. 


beatitudo  secundum  has  duas  vias ,  scilicet 
esuries,  sive  zelus  justitise  ,  et  alfectus  mi- 
sericordiae.  Quoniam  autem  status  in  opti- 
mo  est  vel  per  limpidam  cognitionem  ,  vel 
per  tranquillam  afTeclioneni;  hinc  est ,  quod 
sunt  duaj  ultimaebealitudines,  scilicet  mun- 
ditia  cordis  ad  Deum  videndum,  et  pax  men- 
tis  ad  perfecte  fruendum. 

Secundo  etiam,  si  modi  perfectionum  at- 
tendantur,  debent  esse  septem  habitus  bea- 
perfee- titudinum.  Nam  est  perfectio  religionis, 
prcelationis  ,  et  internaj  sanctitudinis.  Ad 
perfectiouem  aulem  religionis  necessario 
requiritur  abdicatio  boni  privati ,  acceptatio 
boni  fraterni  ,  et  appetitio  boni  seterni. 
Primum  fit  per  pauperlatem  spiritus  ;  se- 
cundum,  per  mititatem  affeclus;  terlium, 
per  amaritudinem  luctus.  Ad  perfectionem 
vero  praelalionis  duo  necessario  requirun- 
tur,  scilicet  zelus  justitiae,  et  afTectus  mise- 
ricordise  :  Misericordia  enim  '  et  veritas 
custodiunt  regem.  Secundum  hasc  duo  dis- 
poni  debet  regimen  prselationis  in  Ecclesia 
mihtante.  Ad  perfectiouem  autem  internae 
sauctitudinis  necessario  requiritur  puritas 
conscientiae,  et  tranquillitas  totius  animae, 
per  *  pacem  Dei  omnem  humanum  sensum 
exuperantem. 

Tertio  ,  si  attendantur  dispositiones  prae- 
ambulae,  septem  debent  esse  beatitudines, 
Timor  enim  facit  recedere  a  malo,  et  a  mali 
occasione :  et  quia  '  radix  malorum  omnium 
est  cupiditas,  ideo  timor  disponit  ad  spiritus 
paupertatem,  in  qua  simul  jungitur  hu- 
militas  cum  paupertate  ,  ut  sic  elongetur 
vir  perfectus  a  fonte  omnis  culpae ,  scilicet  a 
superbia,  et  cupiditate.  Et  hinc  est,  quod 
paupertas  spiritus  est  fundamentura  totius 
perfectionisevangelicae.  Unde  primo  oportet 
hoc  fundamentum  sternere ,  qui  vult  ad 
culmen  perfectionis  pervenire  ,  secundum 
illud' :  Si  vis  perfectus  esse,  vade,  et  vende 
omnia  quce  habes  :  ecce  perfecta  paupertas , 
quae  nihil  sibi  prorsus  retinet;  Et  sequere 


'  Prov.,  XX,  28.  —  *  Philip.,  iv, 
lO.—*UaUh.,  XIX,  21.  —  '  Marc. 


7.  —  »  1  Tim.,  VI, 
VIII,  34. 


??!e:ecce  humilitas,  quae  facit  quod  homo», 
abnegando  seipsim,  toUat  crucem  suam,  et 
sequatur  Christum ,  qui  est  totius  perfectio- 
nis  principalissimum  fundamentum.  Dispo- 
uit  ergo  timor  ad  spiritus  paupertatem  : 
pietas  autem  ad  mititatem  :  nam  qui  pie  ad 
aliquem  afficitur,  nec  illum  irritat,  nec  ab 
iilo  irritatur.  Scientia  vcro  disponit  ad  luc- 
tum,  quoniam  per  scientiam  cognoscimus 
nos  a  statu  beatitudinis  relegatos  in  hanc 
vallem  miseriae  et  lacrymarum.  Fortitudo 
autem  disponit  ad  esuriem  justiliae  :  qui 
enim  fortis  est,  tam  avide  se  tenet  cum  jus- 
titia ,  ut  malit  a  vita  corporaU ,  quam  a  jus- 
tilia  separari.  Consilium  vero  disponit  ad 
misericordiam  :  nibil  enim  Deus  magis  con- 
sulit  in  Scriptura,  quam  facere  misericor- 
diam,  quod  super  omnia  reputat  holocaus- 
ta.  Intellectus  autem  disponit  ad  cordis 
mundiliam  :  nam  speculatio  veritatis  mun- 
dat  cor  nostrum  ad  omnibus  plantasiis.  Sa- 
pientia  vero  disponit  ad  pacem  :  nam  sa- 
pienlia  jungit  nos  summo  vero  et  bono ,  in 
quo  est  fmis  et.tranquillitas  totius  nostri  ra- 
tionalis  appetilus. 

Qua  paco  adepta,  necessario  sequitur  su- 
perabunddus  delectatio  spirituahs,  quae  in 
duodenario  fructuum  Spiritus  continetur, 
ad  insinuandam  superabundantiam  delecta- 
tionum.  Est  enim  duodenarius  numerus  Duode- 
abundans,  in  quo  insinuatur  spiritualium  tus  spiri- 
charismatum  exuberantia,  quibus  fruitur  et  '"*'''■ 
delectatur  anima  sancta  :  et  tunc  est  homo 
ad  contemplationem  idoneus,  et  ad  aspectus 
et  amplexus  sponsi  et  sponsae,  et  qui  fieri 
habent  secundum  sensus  spirituales,  quibus 
videtur  Christi  sponsi  summa  pulchritudo , 
sub  ratione  splendoris;  auditur  summa  har- 
monia,  sub  ratione  verbi;  gustatur  summa 
dulcedo,  sub  ratione  sapientiae  comprehen- 
dentis  utrumque,  verbum  scilicet  et  splen- 
dorem;  odoratur  summa  fragrantia,  sub 
ratione  verbi  inspirati  in  corde ;  astringitur 
summa  suavitas,  sub  ratione  Verbi  incar- 
nati  inter  nos  habitantis  corporahter,  et  red- 
dentis  se  nobis  palpabile,  osculabile,  am- 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTl. 


305 


plexabile,  per   ardentissimam  charitatem, 
quse  mentem  nostram  per  extasim  et  rap- 
tum  transire  facit  ex  hoc  mundo  ad  Patrem. 
Ex  dictis  igitur  manifeste  colligitur,  quod 
habitus  virtutum  ad  exercitium  principa- 
hter  disponunt  activae ;  habitus  vero  do- 
norum,  ad  actum  contemplativse ;  habitus 
autem  beatitudinum,  ad  perfectionem  utrius- 
que.  Fructus  vero  Spiritus,  qui  sunt '  cha- 
ritas,  gaudhm,  •pax,  patientia,  longani- 
mitas,  bonitas,  benignitas,  mansuetudo , 
fides,  modfstia,  continentia,  castitas,  di- 
cunt  delectationes  conseqaentes  opera  per- 
fecta.  Sensus  vero  spirituates  dicunt  percep- 
tiones   mentales  circa  veritatem   contem- 
plandam :  quae  quidem  contemplatio  fuit  in 
prophetis  per  revelationem  quantum  ad  tri- 
plicem  visionem,  scihcet  corporalem,  ima- 
ginativam,  et  intellectualem;  in  aliis  vero 
justis  reperitur  per  speculationem ,  quse  in- 
cipit  a  sensu ,  et  pervenit  usque  ad  imagi- 
nationem,  et  de  imaginatione  ad  rationem, 
de  ratione  ad  intellectum,  et  de  intellectu  ad 
intclligentiam ,  de  intelligentia  vero  ad  sa- 
pientiam,  sive  notitiam  excessivam,   quas 
incipit  hic  in  via,  sed  consummatur  in  gloria 
sempiterna.  Ex  his  gradibus  consistit  scala 
Jacob,  cujus  cacumen  attingit  coelum ,  et 
thronus  Salomonis ,  in  quo  residet  Rex  sa- 
pientissimus,  et  vere  paciflcus,  et  amorosus, 
ut  sponsus  speciosissimus ,  et  desiderabilis 
totus  * :  in  quem  desiderant  angeli  prospi- 
cere,  et  ad  quem  suspirat  desiderium  sancta- 
rum  animarum  ',  sicut  cervus  desiderat  ad 
fontes  aquarum.  Quo  quidem  desiderio  fer- 
ventissimo  ad  modum  ignis,  spiritus  noster 
non  sohim  efficitur  agilis  ad  ascensum,  ve- 
rum  etiam  quadam  ignorantia  docta,  supra 
se  ipsum  rapitur  in  caliginem  et  excessum, 
ut  non  solum  cum  Sponsa  dicat  * :  In  odo- 
rem  unguentorum  tuorum  curremus;  sed 
etiam  cum  Propheta  psallat ' :  Et  nox  illu- 
minatio  mea  in  deliciis  tneis.  Quam  noctur- 
nam   et   deliciosam  illuminationem   nemo 

1  Galat.,  V,  22-23.—  «  I  Petr.,  ilf,  22.—  s  Psal.  XLI, 
2.  —''Cant.,  1,3.  —  Tm/.  CXXXVIII,  11. 

TOM.   VU. 


novit,  nisi  qui  probat;  nemoautem  probat, 
nisi  per  gratiam  divinitus  datam,  quse  quia 
nemini  datur,  nisi  ei  qui  se  exercet  ad  illam, 
ideo  deinceps  consideranda  sunt  exercitia 
meritorum. 

CAPUT  VII. 

De  exercitio  graticB  respedic  credendorum. 

Quarto  igitur  restat  considerare  gratiam, 
quantum  ad  exercitia  meritorum.  Circa  quod 
consideranda  sunt  quatuor :  primo  de  exer- 
citatione  gratiae   in   credendis,  cujusmodi 
sunt  articuli  fldei;  secundo  in  diligendis, 
cujusmodi  sunt  Ula  quae  spectant  ad  ordinem 
dihgendi  ;■  tertio  in  exequendis,  cujusmodi 
sunt  praecepta  legis  divinae ;  quarto  in  pos- 
tulandis,  cujusmodi  sunt  petitiones  Orationis 
dominicae.  De  credendis  autem,  haec  tenenda 
sunt,  quod  licet  per  fldem  astringamur  cre- 
dere  plurima ,  quae  sunt  supra  rationem ,  et 
generaliter  omnia  quae  continentur  et  asse- 
runtur  in  canone  sacrse  Scripturae;  specia- 
liter  tamen  et  proprie  articuli  fldei  dicuntur 
illi,  qui  continentur  in  serie  Symboli  apos-  Articuu 
tolici :  qui  quidem  uno  modo  sunt  duodecim,  ''modo"° 
si  habeatur  respectus  ad  eos  qui  Symbolum  ^"^?^^- 
ediderunt,  alio  modo  quatuordecim,  si  con-  quomo- 
sideremus,  quae  radicaliter  sunt  credenda,  taorfe*-' 
tanquam  omnium  credendorum  fundamenta.  ""• 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quia  cum  primum  principium 
in  seipso  sit  summe  verum  et  bonum,  in 
opere  vero  suo  sit  summe  justum  et  miseri- 
cors;  et  summe  vero  debeatur  flrraa  assen- 
sio,  summo  bono  fruens  dilectio,  summe 
justo  universalis  subjectio,  summe  miseri- 
cordi  fiducialis  invocatio ;  et  gratia  sit  ordi- 
nativa  mentis  nostrae  ad  primi  principii  cul- 
turam  debitam  :  hinc  est,  quod  ipsa  dirigit 
et  regulat  ad  debita  et  meritoria  exercitia  in 
credendis,  amandis,  exequendis  et  postulan- 
dis,  secundum  quod  requirit  summa  veri- 
tas,  bonitas,  justitia,  et  misericordia  m  Tri- 
nitate  beata.  Quoniam  igitur  verilati  est 
credendum,  et  majori  veritati  magis  est  cre- 

20 


Adfir- 
miter 

creden- 
dum  duo 
sunt  ne- 


306  BREVILOOUIl  l'ARS  V 

dendum ,  et  summae  veritati  per  consequeus 
summe  est  credendum,  et  veritas  primi  prin- 
cipii  in  infinitum  myjor  est  omni  voritate 
creata,  et  lumiuosior  omni  lumiue  intellec- 
tus  nostri :  hinc  est ,  quod  ad  hoc ,  quod  in- 
tellectus  nostor  sit  recte  ordinatus  iu  cre- 
dendis,  necesse  est  quod  plus  credat  summa} 
veritati,  quam  sibi,  et  quod  se  redigat  in 
obsequium  Christi ;  ac  per  hoc  quod  non  so- 
lum  credat  quaj  sunt  sccundum  rationem , 
verum  etiam  qute  sunt  supra  rationem ,  et 
contra  sensuum  esperientiam  :  quod  si  re- 
cusat,  non  exhibet  summaB  veritati  debitam 
reverentiam,  dum  judicium  indusiriae  pro- 
priae  prsefert  dictaraini  lucis  Beternae  :  quod 
esse  non  potest  absque  tumore  superbiae ,  et 
elationis  improbandae. 

Rursus,  quia  veritas  supra  rationem,  sive 
praeter  rationeni ,  est  veritas  non  visa ,  nec 
apparens,  sed  magis  occulta,  et  ad  creden- 
cessaria.  dum  difficillima :  ideo  ad  hoc  quod  firmiter 
credatur,  necessaria  est  illustratio  veritatis 
animam  elevans,  necessaria  est  etiam  testi- 
ficatio  auctoritatis  animam  firmans.  Primum 
fit  per  fidem  infusam;  secundum,  per  scrip- 
turam  authenticam ,  quorum  utrumque  est 
a  veritate  summa  per  Jesum  Christum ,  qui 
est  Splendor  et  Verbum,  et  per  Spiritum 
sanctum,  qui  veritatem  ostendit,  et  dicit,  et 
nihilominus  credere  facit :  hinc  est,  quod 
auctoritas  pra.'bet  fulcimentum  fidei,  et  fides 
assentit  auctoritati.  Et  quia  auctoritas  prin- 
cipaliter  residet  in  sacra  Scriptura,  quae  per 
Spiritum  sauclum  est  condita  tota  ad  diri- 
gendam  fidem  catholicam,  hinc  est,  quod 
vera  fides  a  Scriptura  non  dissonat,  sed  ei 
assentit  assensione  non  ficta. 

Postremo,  quia  veritas  ad  quam  creden- 
dam  arctamur  per  fidem,  et  de  qua  Scrip- 
tura  agit  principaliter,  non  est  veritas  quae- 
cumque,  sed  veritas  divina,  vel  ut  est  in 
natura  propria,  vel  ut  est  in  natura  assump- 
ta,  nam  in  hujus  veritatis  cognitione  con- 
sistit  et  praemium  patrioe,  et  meritum  viae  : 
hiuc  est  quod  articuli  fidei,  qui  sunt  fidei 
fuiidamenta,  aut  spectant  ad  divinitatcm, 


aut  ad  humanitalem.  Et  quoniam  divinitas  pisUuc. 
habet  considerari  in  tribus  personis,  scilicet  cuiorum 
in  Patro  generante,  Filio  genilo,  et  Spiritu  '''''"■ 
sancto  procedentc ;  et  quadriformi  opera- 
tione,  scihcet  creationo  in  esse  naturae,  re- 
creatione  in  esse  gratiae,  resuscitalione  in 
reparatione  vitae,  et  glorificalione  in  colla- 
tione  gloriae :  hinc  est,  quod  articnli  spec- 
tantes  ad  deitatem  sunt  seplom.  Similiter, 
quid  humauitas  Christi  habet  considerari  ut 
concepta  de  Spiritu  sancto,  ut  nala  de  Vir- 
gine,  ut  patiens  in  cruce,  ut  descendens  ad 
infernum ,  ut  resurgens  a  morle ,  ut  ascen- 
dens  in  coeluni,  ut  veniens  ad  finale  judi- 
cium  :  hinc  est,  quod  septem  sunt  articuli 
spectantes  ad  humanitatem :  et  sic  sunt  in 
universo  quatuordecim ,  ad  modum  septeni 
stellarum ,  septem  candelabrorum  aureo- 
rum,  in  quorum  medio  Filius  hominis  am- 
bulabat. 

Quoniam  ergo  unus  est  Christus  in  natura 
divina  et  humana,  et  una  f  antum  est  veritas 
summa,  quae  est  ratio  credendi,  una  prima, 
summa  et  sola,  quae  non  mutatur  per  tem- 
pora :  hinc  est ,  quod  de  omnibus  praedictis 
articulis  una  tantum  est  fidcs  et  eadem ,  non 
mutata,  tam  in  praisentibus ,  quam  in  prae- 
terilis,  quam  in  futuris :  licet  magis  clara '^m^''-"» 

.  .  articulo- 

sit  et  explicita  in  eis ,  qui  Christum  sequun-  rum. 
tur,  quam  in  eis,  qui  praecesserunt  cjus  ad- 
ventum  :  sicut  Novum  Testamentum  clarius 
est,  quam  Vetus,  in  quibus  praedicti  articuli 
continentur.  Et  quia  Spiritu?  sanctus  hos 
articulos  fidei  in  Scripturarum  profunditate 
contentos,  in  unum  compegit  per  daodecim 
apostolos,  tanquam  per  testes  firmissimos; 
hinc  est,  quod  praadicti  articuli  in  unum 
symbolum  apostolorum  collecti  fuerunt.  Et 
ideo  secundum  apostolos  componenles,  duo- 
decim  articuli  dici  possunt :  quia  quilibet 
apostolus  in  aedificationem  fidei  posuit  unum 
articulum,  quasilapidem  unum  vivum ;  quod 
Spiritus  sanctus  recte  praefiguravit  in  duo- 
decim  viris,  qui  duodecim  lapides  de  Jorda- 
nis  alveo  extraxerunt,  ad  allare  dominicum 
construendum. 


Una  et 
eadem 
est  lldes 


I 


CAPUT  VIII. 

De  exercitio  gratics  respectu  diligendorum. 
De  diligendis  autem  hffic  tenenda  sunt. 


Qoa- 
tnor  essc 
diligen- 
da. 


quod  licet  orania  opera  divina  sint  valde 
bona,  quatuor  tamen  '  proprie  sunt  ex  cha- 
rilate  diligenda:  scilicet  Deus  aeternus,  quod 
nos  sumus,  proximus  noster,  et  corpus  nos- 
frum.  In  quorum  dilectione  servandus  est 
ordo  et  modus,  ut  Deus  diligatur  primo,  et 
super  omnia,  et  propter  se;  secundo  quod 
nos  sub  Deo,  et  pro  Deo;  tertio  prosimus 
nosier,  sicut  et  nos ;  quarto  corpus  nostrum 
infra  nos,  et  infra  proximum,  tanquam  bo- 
nu;i>  minus  praecipuum.  Ad  hoc  autem  ese- 
quendum  datur  unus  charitatis  habitus,  et 
duplex  mandatum,  in  quo  ^  pendet  univer- 
sitas  Legis  et  Prophetarum,  non  solum  quan- 
fum  ad  Vetus  Testamentum,  verum  etiam 
quantum  ad  Novum. 

Ralio  aulem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum  haec  est:  quia  primura  principium,  hoc 
ipso  quod  primum,  est  summum;  et  hoc 
ipso  quod  summuQi,  est  summe  bonum;  et 
hoc  ipso  quod  summe  bonum,  est  summe 
beatum  et  summe  beatificativum ;  et  hoc 
ipso  quod  summe  beatificativum ,  cst  ipso 
summe  fruendum;  et  hoc  ipso  quod  est  eo 
summe  fruendum ,  summe  est  ei  inbfflren- 
dum  per  amorem,  et  in  eo  quiescendum 
tanquam  in  fme.  Quouiam  ergo  amor  recfus 
etordinatus,  qui  charitas  appellatur,  prin- 
cipaliter  ferfur  in  illud  bonum  quo  fruitur, 
et  in  quo  quiescit,  et  hoc  ipsum  est  ratio  di- 
hgendi ;  hinc  est,  quod  iUud  praecipue  diligit 
tanquam  beatificativum,  et  caetera,  per  conse- 
quens,  quai  per  illud  idonea  sunt  beatiflcari. 
Quoniam  igitur  nobiscum  ad  beatitudinem 
nalus  est  proximus  pervenire,  natum  est 
etiam  pervenire  et  corpus  nostrum,  tanquam 
beatificabile  cum  spiritu  :  hinc  est ,  quod 
qualuor  tanquam  ex  charitate  diligenda  esse 

.'  Aug.  <!e  Doctr.  Clirist.,  lib.  I,  c,  xxill;  .Mag. 
Sent.,  iib.  III,  dist.  xxviil,  §  Bic  potest,  et  dist.  xxix. 
—  *JHalth.,  XXII,  40. 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI.  307 

dicitur,  scihcet  Deus,  et  proximus,  spiritus 
noster,  et  corpus  nostrum. 

Rursus,  quoniam  Deus  est  supra  nos,  tan- 
quam  bonum  supremum;  spiritus  noster 
intranos,  tanquam  bonum  intrinsecum;  et 
proximus  noster  juxta  nos,  tanquam  bonum 
cognatum ;  corpus  vero  nostrum  infra  nos, 
fanquam  bonum  subjectum:  hinc  est,  quod 


hic  debet  servari  ordoin  diligendo,  ut  primo 
Deus  diligatur  super  omnia,  et  propter  seip- 
sum ;  secundo  spiritus  noster  sub  Deo  supra 
omne  bonum  caducum;   tertio  proximus 
noster  juxta  nos  ad  consimile  bonum;  quarto 
corpus  nostrum  infra  nos  sicut  bonum  infl- 
mum  :  et  in  eodem  gradu  contineri  debet 
corpus  proximi,  quia  utrumque  tenet  ratio- 
nem  inferioris  boni  respectu  spiritus  nostri. 
Postremo,  quia  amor  est  pondus  mentis, 
et  origo  omnis  affectionis  mentahs,  qui  de 
facili  reflecfitur  in  se,  et  difflculler  tendit  in 
proximum,  et  difflcilius  elevatur  in  Deum  : 
hinc  est,  quod  licet  quatuor  sint  diligenda 
ex  charitate,  duplex  tamen  datur  manda- 
tum,  unum  quod  dirigit  in  Deum,  aliud 
quod  dirigit  in  proximum.  Et  quia  omnia 
praecepta  vel  ad  Deum  referuntur,  tanquam 
in  flnem,  vel  ad  proximum,  tanquam  in 
illud  quod  esf  ad  finem;  hinc  esf,  quod  in 
his  duobus  mandatis  clauditur  collectio  man- 
datorum,  et  comprehensio  omnium  scriptu- 
rarum ;  charitas  ipsa  est  radix,  forma  et  flnis 
virtutum,  quse  jungit  omnes  cum  ultimo 
fine,  et  ligat  omnia  ad  invicem  simul,  et  or- 
dinat :  ac  per  hoc  ipsa  est  pondus  inclinatio- 
nis  ordinatie,  et  vinculum  colligationis  per- 
fecfae  :  ordinem  quidem  servans  respectu 
diligendorum  diversorum ,  quantum  ad  af- 
fectum  pariter,  et  effectum ;  unitatem  autem 
habens  in  habitu  quantum  ad  unum  flnem, 
et  unum  principale  dilectum ,  quod  est  ratio 
diligendi  respectu  omnium  aliorum  dilecto- 
rum,  quae  per  amoris  vinculum  nata  sunt 
colligari  in  unum  Cbrisfum  quantum  ad  ca- 
put  et  corpus,  quod  unitatem  continet  in  se 
salvandorum :  quae  unifas  nunc  inchoatur 
in  vita,  sed  consummatur  in  aeterna  gloria, 


Ordo 

servan- 
das  in 
dilec- 

tione. 


Daobus 

maada- 
tis  man- 
data  om- 
nia  ulau- 

dtintur. 
Charitas 

radix , 
forma  el 
finis  vir- 
tritum. 


308 

juxta  quod  Dominus  orat ' 
sicut  et  nos  unum  sumus,  et  ego  in  eis,  et  tu 
in  7116,  ut  sint  coJimmmati  in  unim.  Qua 
unitate  consummata  per  vlnculum  charita- 
tis',  erit  Deus  omnia  in  omnibus,  a;teruitate 
certa,  et  pace  perfecta,  eruntque  omnia  per 
amorem  communia  communione  ordinata, 
et  ordiuatione  connexa,  et  connexione  indis- 
solubiliter  alligata. 

CAPUT  IX. 

De  exercitio  gratice  respectu  agendorum , 
prceccptorum  et  consilioruin. 

Prs-  De  preeceptis  autem  legis  divinse  hoc  te- 
ranfdi  ii^ndum  est,  quod  in  lege  Mosaica  sunt  prae- 
Tersiias.  cepta  judiciaHa,  figuralia,  et  moralia,  ulpote 
decem  prjecepta  Decalogi  in  duabus  talmlis 
conscripta  digito  Dei.  Lex  autem  Evangelica 
judiciaha  temperat  auferendo,  figuralia  eva- 
cuat  adimplendo,  moraUa  consunimat  adji- 
ciendo.  Adjicit  autem  documenta  instruen- 
tia,  promissa  excitantia,  et  consilia  perfl- 
cientia;  cujusmodi  sunt  consihum  pauper- 
tatis,  fonsilium  obedientise,  et  consilium 
castitatis,  ad  quae  implenda  iuvitat  Dominus 
noster  Jesus  Chrislus  eum,  qui  vult  esse  per- 
fectus. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praBdicto- 
rum,  hsec  est,  quia  primum  principium, 
sicut  est  sumnie  bonum  in  seipso,  sic  est 
sunime  justum  iu  oper^  suo  et  universo  re- 
gimine  disponendo.  Quoniam  ergo  summe 
justi  est  zelare  justitiam ,  non  tantum  in  se, 
verum  etiam  in  altero;  justitia  autem  con- 
sistit  in  conformando  se  regulis  juris  :  hinc 
est,  quod  divinae  justitiseestregulasjustitise 
homini  imprimere  et  exprimere,  non  tantum 
dictando  per  modum  veritatis  erudieatis,  sed 
etiam  praecipiendo  et  obligando  per  modum 
voluntatis  imperantis.  Et  quoniam  gratia 
facit  voluntatem  uostram  voluntati  divinae 
couformem ,  ipsius  est  disponere  nos  ad  ob- 
temperandum  et  subjacendum  illis  reguUs 


BREVILOUUIl  PARS  V. 
Vt  sint  unum,     justitiae,  secundum  dictamen  legis  divinitus 


'  Joan.,  XVII,  23.  —  M  Cor.,  xv,  28.  —  '  Inslit., 
Justit.  et  Jur.,  g  penult.  —  '  Exod.,  nxxi,  18. 


de 


datae. 

Rursus ,  quoniam  divinis  imperiis  dupli- 
citer  obtemperare  contingit  ,  vjdelicot  ex 
timore  poenae  ,  vel  ex  amore  justitia;  ;  et 
primum  est  imperfeclorum  ,  secnndum  au- 
tem  perfectorura  :  ideo  duplicem  Deus 
homini  contulit  legem ,  unam  timoris,et 
alteram  amoris  :  unam  in  servitutem  ge- 
nerantem ,  et  alteram  in  adoptionem  filio- 
rum  Dei  transferentem.  Ac  per  hoc ,  quia 
timentibus  et  imperfectis  competit ,  ut  ter- 
reantur  per  judicia,  et  manuducaulur  per 
signa ,  et  dirigantur  nihilomiiius  per  prae- 
cepta;  hinc  est,  quod  lex  Mosaica,  quae 
est  lex  timoris ,  continet  judicialia ,  et  figu- 
ralia ,  et  moralia.  Perfectis  autem  et  aman- 
tibus  competit  aperta  instructio  documen- 
torum,  larga  promissio  praemiorum,  et  alta 
perfectio  consiliorum  :  hinc  est,  quod  lex 
Evangehca  continet  ista  tria.  Et  ideo  dicitur 
lex  Mosaica  differre  ab  Evangelica  :  quia 
illa  figurae ,  haec  veritatis  :  illa  lex  pcenae , 
haec  gratise  :  illa  litteraU.'^,  et  ista  spiritualis  : 
illa  occidens,  et  ista  vivificans :  illa  timoris, 
et  ista  amoris  :  iUa  servitutis,  et  ista  liber- 
tatis  :  illa  oneris ,  et  ista  facilitatis. 

Postremo ,  quoniam  regulse  spectantes  ad 
justitise  necessitatem  continentur  in  divinis 
praeceptis,  et '  « justitiae  est  jus  suum  uni- 
cuique  reddere ;  »  necesse  est ,  quod  prae- 
cepta  moraUa  quasdam  sint,  quae  ordinent 
nos  ad  Deum ,  quajdam  ad  proximum  :  se- 
cundum  duplex  charitatis  praeceptum,  quod 
Spiritus  sanctus  voluit  insinuare  per  dua- 
rum  mysterium  tabularum  :  et  ideo  digito 
Dei  scriptos  dicuntm:  *.  Et  quia  Deus  est 
trinus,Pater  scUicet,  et  Filius ,  et  Spiritus 
sanctus ;  cui  competit  summa  majestas  ado- 
randa,  veritas  profilenda,  et  charitas  accep- 
tanda ,  secundum  vim  irascibilem ,  rationa- 
lem  ,  et  concupiscibilem  ,  per  actum  operis, 
oris ,  et  cordis  :  ideo  triplex  est  mandatum 
primae  tabulae,  correspondens  tribus  prae- 
missis,  scilicet  adorationis  subjectivae,  ju- 
rationis  veridicae,  et  sabbatizationis  sacratw. 


Prw- 

ceptiidi- 
Ti:.is  da- 
pliciter 
obtem- 
perare 
contin  - 


Moaai- 
ctB,  et 
EvaDgc- 
lics  le- 
gis  di3- 
crimeD, 


SDfa- 

cieDtia 

prffcep- 

torDm 

Decalo- 

B'- 


DE  GRATIA  SPIRITUS  SANCTI. 

Quia  vero  proximus  est  imago  Trinitatls , 
et  ei,  quantum  praefert  imaginem  Patris, 
debetur  pietas ;  in  quantum  imaginem  Filii , 
debetur  veracitas  ;  in  quantum  imaginem 
Spiritus  sancti,  debetur  benignitas  :  hinc 
est,  quod  septem  sunt  mandata ,  quae  ad 
secundam  tabulam  speetant.  Nam  penes 
pietatem  duo  sunt :  unum ,  quod  pietatem 
mandat,  scilicet  de  patre  honorando  ;  alte- 
rum,  quod  impletatem  vetal,  scilicetde  non 
occidendo.  Penes  veracitatem  vero,  quae 
principaliter  consistit  in  verbo,  aceipitur 
unum ,  scilicet  de  falso  testimonio  non  fe- 


309 


Cur 
Deus  a 
13  re- 


rendo.  Penes  benignitatem  vero,  cui  oppo- 
nitur  cupiditas  et  concupiscentia ,  quarum 
utraque  potest  esse  in  opere ,  vel  in  corde , 
accipiuntur  quatuor ,  scilicet ' :  Non  mcecha- 
beris;  non  conciipisces  uxorem;  non  furtum 
facies ,  et  non  concupisces  rem  alienam.  Et 
habent  hoec  orditiari  secundum  majora  vel 
minora  uocumenta,  per  quae  infringi  potest 
justitia.  Et  sic  regulse  spectantes  ad  justitiae 
necessitatem ,  debent  contineri  in  decem 
prseceplis.  Quoniam  autem  justitia  ad  per- 
fectionem  pervenit,  dum  perfecte  se  elon- 
gat  a  malo  ,  et  quautam  ad  culpam  ,  et 
quantum  ad  causam ;  et  omne  malum  oritur 
ex  triplici  radice ,  scilicet  *  concupiscentice 
carnis,  et  concupiscentiw  oculorum,  et  su- 
perbice  vitce  ;  liinc  est,  quod  tria  sunt  con- 
silia  evangelica,  perfecte  nos  elongantia  a 
Iriplici  radice  praedicta.  Quae  ideo  sunt  con- 
silia ,  quia  ut  perfecte  faciant  recedere  a 
malo,  non  solum  separant  ab  illicitis,  verum 
etiam  a  licitis  et  concessis ,  quae  possunt  esse 
occasio  mali  :  ac  per  hoc  non  solum  justi- 
tiam  continent  sufficientem ,  verum  etiam 
superabundantem,  secundum  quod  compe- 
tit  perfectioni  Evangelicae  legis ,  et  exercita- 
tioni  gratiae  perficientis. 


«  Exod.,  XX,  11-17. 
vjii,  26. 

(a)  Vulg.  sicut. 


1  Joan.,  II,  16. 


Rom 


CAPUT   X. 

De  exercitio  gratiiB  respectu  petendorum 
et  orandorum. 

De  petitionibus  autem  Orationis  Dominicse 
hoc  tenendum  est ,  quod  licet  Deus  sit  libe- 
ralissimus ,  et  promptior  ad  daudum ,  quam  nob' 
nos  ad  accipiendum  ;  tamen  a  nobis  vult  o'^di 
orari ,  ut  occasionem  habeat  largiendi  dona  "'■''"'- 

.  talem. 

gratiae  Spiritus  sancti.  Vult  autem  orari, 
non  solum  oratione  mentali ,  quae  est  ascen- 
sus  intelloctus  in  Deum ,  verum  etiam  vo- 
cali,  quae  est  petitio  decentium  a  Deo,  non 
solum  per  nos  ipsos,  verum  etiam  per  San- 
ctos ,  tanquam  per  adjutores  nobis  divinitus 
datos ,  ut  quod  minus  digni  sumus  impe- 
trare  per  nos ,  impetrare  valeamus  per  San- 
ctos.  Etquia.^ quid  oremus,  secundum quod 
(a)  oportet ,  nescimus ;  ne  vagaremur  incer- 
ti,  formam  nobis  tribuit  Dominus  et  Deus 
noster  Christus  in  oratione  ,  quara  compo- 
suit  :  in  qua  sub  septenario  petitionum 
numero  universitas  comprehenditur  peten- 
dorum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum,  haec  est :  quia  primum  principium, 
sicut  est  summe  verum  et  bonum  in  seipso, 
sic  misericors  et  justum  in  opere  suo  :  et 
quia  misericordissimum  est ,  ideo  libentis- 
sime  condescendit  humanae  miseriae  per  in- 
fusionem  gratiae  suae  ;  quia  vero  simul 
cum  hocjustum  est,  ideo  donum  perfec- 
tum  non  dat,  nisi  desideranti :  non  dat  gra- 
tiam,  nisi  se  gratianti :  non  impendit  miseri- 
cordiam  ,  nisi  miseriam  cognoscenti  :  ut 
salva  sit  libertas  arbitrii ,  et  non  vilescat 
nobihtas  doni ,  et  integer  perseveret  cultus 
honoris  divini.  Quoniam  ergo  orantis  est 
affectare  subsidium,  proprium  allegare  de- 
fectum ,  et  gratias  agere  propter  beneficium 
gratis  datum ;  hinc  est ,  quod  oratio  dispo- 
nit  ad  susceptionem  divinorum  charisma- 
tum,  et  Deus  orari  vult  ad  hoc,  ut  munera 
largiatur.  Rursus,  quia  ad  hoc  quod  desi. 


310 


BREVILOQUII  PARS  V. 


Oratio 
mcnta- 
lis,  etTO- 
calis,  et 
ioToca- 
tio  Sanc* 
toram. 


Oratio- 
nis  Do- 
miniex 
pctitio  • 
nes  sep' 
tem,  et 

brevis 
earijm 
summa. 


derium  efficaciter  sursum  tendat  ad  impe- 
trandam  dona  diviua ,  necesse  est  quod  af- 
fectio  nostra  sit  fervida,  et  cogitatio  in  unum 
coUecta  ,  et  expectatio  nostra  sit  certa  ct 
firma ;  et  quia  cor  nostrum  frequenter  est 
tepidum ,  frequenter  dispersum ,  frequenter 
etiam  pavidum  propter  peccali  remorsum , 
nec  audens  per  seipsum  comparere  ante  Dei 
conspectum  :  hinc  est  quod  Itominus  voluit 
nos  non  tantum  orare  mentalitet",  verum 
etiam  vocaliter^  ad  nostri  affectus  excitalio- 
nem  per  verba,  et  ad  recollectionem  cogi- 
tationum  per  sensum  verborum.  Yoluit 
etiam  nos  orare  per  Sanctos ,  et  Sanctos  pro 
nobis,  ad  dandam  flduciam  pavidis,  utquod 
Qon  audent  vel  non  possunt  impetrare  per 
se ,  per  idoneos  irapetratores  obtineant :  ac 
per  hoc  in  orantibus  humilitas  conservetur, 
in  Sanctis  intercedentibus  dignitas  declare- 
tur,  in  omnibus  etiam  Christi  membris  cha- 
ritas  et  unitas  ostendatur,  qua  qu£e  inferiora 
sunt  ad  superiora  fiduciahter  recurrant ,  et 
superiora  inferioribus  hberaUter  condescen- 
dant. 

Postremo,  quia  Deus  justus  et  misericors 
exaudire  non  debet  nisi  in  his,  quse  spec- 
tant  ad  suum  honorem  et  ad  nostram  salu- 
tem ;  hujusmodi  autem  sunt,  quae  spectant 
ad  prcemium  patriae,  et  ad  viaticum  via;; 
et  prima  sunt  tria  ,  et  sequentia  quatuor  : 
hinc  est ,  quod  petitiones  Dominica?  Oratio- 
nis,  quae  docent  quid  petere  utiliter  debea- 
mus ,  sunt  septem.  Quae  enim  spectant  ad 
divinum  honorem  et  praemium  patriae ,  sunt 
tria ,  scilicet  intelligentia  veritatis ,  reve- 
rentia  majestatis,  et  concordia  voluntatis. 
Sive ,  per  aUa  verba  :  Vel  est  visio  summi 
veri ,  quod  non  videtur  nisi  a  mundis  et  a 
sanctis ,  et  haec  petitur ,  cum  dicilur  :  Sanc- 
tifijcetur  nomen  tuum,  id  est,  tui  nominis 
notitia  perfectis  sanctis  et  mundis  donetur ; 
vel  est  tentio  summi  ardui,  quae  reges  facit, 
et  per  quam  regnum  habetur ,  et  haec  peti- 
tur,  cum  dicitur  :  Adveniat  regnum  tuum; 
vel  est  fruitio  summi  boni ,  quae  non  datur 
nisi  his,  qui  voluntales  suas  habent  divinae 


voluntati  conformes,  et  haec  petitur  cum  di- 
citur  :  Fiat  voluntas  tua ,  sicut  in  ccelo ,  et 
in  terra.  Quk  autem  spectant  ad  transitum 
viae,  aut  respiciunt  coUationem  boui  confe- 
rentis ,  aut  amotionem  mali  nocentis.  Colla- 
tio  autem  boni  conferentis  petitur  in  pane 
quotidiano,  sive  supersubstantiali ,  in  quo 
petitur  quidquid  necessarium  est  ad  conser- 
vationem  vitae  praesentis,  sive  secundum 
spiritum  ,  sive  secundum  corpus,  Amotio 
autem  mali  nocentis  pelitur  in  tribus  peti- 
tionibus  ultimis  ;  quia  omne  malum  aut 
tenet  rationem  praeteriti ,  aut  futuri ,  aut 
praesenlir.  Vel  aliter,  aut  tenet  rationem 
mali  culpac ,  aut  pugnae,  aut  pcenae.  Pri- 
mum  petitur  amoveri  in  dimissione  debito- 
rum ;  secundum ,  in  victoria  tentationum  ; 
tertium ,  et  ultiraum ,  in  hberalione  ab  op- 
pressioue  malorum.  Et  sic  septem  iu  uni- 
verso  sunt  petitiones,  in  quibns  universa- 
liter  petitur  quidquid  petendum  est.  Et  hoc 
quidem  satis  rectum,  ut  septenarius  pelitio- 
num  respondeat  septenario  divinorum  cha- 
rismatum,  et  donorum  gratiai  septiformis. 
Propter  quod  notandum  est,  quod  septifor- 
mem  septenarium  proponit  nobis  sacha 
Scriptura  considerandum,  scilicet  vitiorum 
capitahum  ,  sacramentorum  ,  virtutum  , 
donorum  ,  beatitudinum  ,  petilionum,  et 
dotum  gloriosarum  ,  trium  scihcet  spiri- 
tualium ,  et  quatuor  corporalium ,  ul  infe- 
rius  apparebit.  Proponit  ergo  septenarium 
vitiorum,  tanquam  primum,  a  quo  debe- 
mus  recedere ;  septenarium  sacramentorum 
secundum  ,  per  quem  dehemus  incedere  ; 
septenarium  dotum  ultimum,  quem  debe- 
mus  appetere  ;  septenarium  petitionum  pe- 
nultimum ,  in  quo  deberaus  petere  :  septe- 
narium  autem  virtutum ,  donorum  et  bea- 
titudinum  ,  tripUcem  intermedium  ,  per 
quem  debe.mus  transire  :  ut  sic  '  seplies  in 
die  laudantes  nomen  Domini  et  orantes, 
impetremus  gratiam  septiformem  virtu- 
tum,  donorura  et  beatitudinum ,  qua  via- 

'  Psnl.  cxviii,  lt)4. 


I 


Darms 
sentifor- 

mis  cx 

sacra 

S:  rintura 


DE  MEDICINA  SACRA_AIENTALI.  311 

camus  septiformem  pugnam  vitiorum  ca-  nihilominus  septiformi  medicina  sacramen- 
pitalium  ,  et  perveniamus  ad  septiformem  torum  divinitiis  ad  reparationem  humani 
coronam   dotum   gloriosarum  ,  adjuvante     generis  statutorum. 


SEXTA  PARS 


IN   QUA 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI  AGITUR 


agecdo- 
rnm  ia 
Eexta 
parte 
Brevilo- 
quii. 


CAPUT  PRIMUM. 

De  Sacramentorum  (a)  origine. 

Postquam  actum  est  de  trinitate  (6)  Dei,de 
creatura  mundi ,  de  corruptela  peccali ,  de 
incarnatione  Verbi,  et  de  gratia  Spiritus 
sancti;  jam  nimc  sesto  agendum  est  de 
medicina  sacramentali.  Circa  quam  conside- 
propo-  randa  sunt  septem  :  agendum  est  enim  de 

sitio  ,     .  .      .  ,. 

sacramentorum  origme  ,  vanatione  ,  dis- 
tinctione,  institutione,  dispeusatioue,  itera- 
tione  ,  et  uniuscujusque  integritate.  De  ori- 
gine  igitur  sacramentorum  hoc  tenendum 
est ,  quod  sacramenta  sunt  signa  sensibilia 
divinitus  instituta  tanquam  medicamenta, 
in  quibus  sub  tegumento  rerum  sensibilium 
divina  virtus  secretius  operatur  :  ita  quod 
ipsa  ex  similitudine  naturali  repraesentant , 
ex  institutioue  signiQcant,  ex  sanctiticatione 
conferunt  aliquam  spiritualem  gratiam,  per 
quam  anima  curatur  ab  infirmitatibus  vitio- 
rum ,  et  ad  hoc  principaliter  ordinantur 
tanquam  ad  finem  ultimum ;  valent  tamen 
ad  humiliationem ,  eruditionem  et  exercita- 
tionem ,  sicut  ad  finem  qui  est  sub  fine. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praidicto- 
rum  baec  est  :  quia  principium  reparati- 
vum ,  quod  est  Christus  crucifixus,  Yerbum 
scilicet  incarnatum,  quod  sapientissime  dis- 
pensat  omnia ,  quia  divinum ;  et  clementis- 

(a)  Caet.  edit.  Sacramentali.  —  (4)  Suppl.  iu  unitate. 


sime  curat ,  quia  divinitus  incarnatum  ;  sic 
debet  reparare  et  salvare  humanum  genus 
aegrotum  ,  secundum  quod  competit  ipsi 
aegrotanti  ,  aegritudini  et  occasioni  aegro- 
tandi,  et  ipsius  aegritudinis  curationi.  Ipse 
autem  medicus  est  Yerbum  incaruatum , 
Deus  scilicet  invisibilis  in  natura  visibili. 
Homo  aegrotans  est  non  tantum  spiritus, 
nec  tantum  caro  ,  sed  spiritus  in  carne 
mortaU.  Morbus  autem  est  originalis  culpa, 
quae  per  ignorantiam  inflcit  mentem ,  et  per 
concupiscentiam  inficit  carnem.  Origo  au- 
tem  hujus  culpae,  hcet  principaliter  fuerit 
ex  consensu  rationis  ,  occasionem  tamen 
sumpsit  a  sensibus  carnis.  Ad  hoc  ergo , 
quod  medicina  correspondens  esset  omnibus 
supradictis,  oportuit  quod  non  tantum  es- 
set  spiritualis ,  verum  etiam  aliquid  haberet 
de  sensibihbus  signis  :  ut  sicut  haec  sensi- 
bilia  fuerunt  animae  occasio  labendi,  ita 
essent  ei  occasio  resurgendi.  Quoniam  igi-  sacra- 
tiu:  signa  sensibilia,  quantum  est  de  se,™,"^. 
non  habent  efficacem  ordinationem  ad  gra-  ^*''^ "' 

"  gnam. 

tiam ,  licet  habeant  longinquam  repraesen- 
tationem  de  sui  natura;  hinc  est  quod  opor- 
tuit  quod  ab  Auctore  gratiae  instituerentur 
ad  significandum  ,  et  benedicerentur  ad 
sanctificandum  :  ut  sic  essent  ex  naturali 
simiUtudine  reprsesentantia  ;  ex  adjuncta 
institutione  significantia  ;  ex  superaddita 
benedictione  sanctificantia ,  et  ad  gratiam 


312  BREVILOQUII 

prajparantia,  per  quam  curarelur  et  sana- 
relur  anima  nostra.  Rursus,  quoniam  gra- 
lia  curativa  non  datur  elatis,  incredulis  et 
fastidiosis ;  ideo  oportuit  liaec  signa  sensi- 
bilia  divinitus  dari ,  quae  non  solum  sancti- 
ficarent ,  et  gratiam  conferrent ,  ac  per  hoc 
sanarent,  verum  etiam  signiflcatione  erudi- 
rent,  et  suscepUone  humiliarent,  et  diver- 
sificatione  esercitarent :  ut  sic  per  exercita- 
tionem  exclusa  acidia  a  concupiscibili ,  per 
eruditionem  exclusa  ignorantia  a  rationali , 
per  humiliationem  exclusasuperbiaabiras- 
cibili,  tota  anima  curabilis  fieret  a  gratia  Spi- 
ritus  sancti ,  quae  reformat  nos  secundum 
has  tres  potentias,  ad  imaginem  Trinitatis 
et  Christi.  Postremo,  quoniam  per  hujus- 
modi  signa  sensibilia  divinitus  instituta  , 
SBcra-gratia  Spiritus  sancti  suscipitur,  et  in  eis 
menta  gj,  accedeutibus  invenitur;  hinc  est,  quod 

qnomo-  ,.  . 

do  vasa  bujusmodi  sacramenta  dicuntur  gratiee  vasa 
^atfr'  et  causa,  non  quia  gratia  in  eis  substantia- 
liter  contineatur,  vel  causaliter  efficiatur, 
cum  in  sola  anima  habeat  collocari ,  et  a 
solo  Deo  habeat  infundi ;  sed  quia  in  ilUs  et 
per  iUa  gratiam  curationis  a  summo  medico 
Christo  ex  divino  decreto  oportet  hauriri, 
Ucet  Deus  non  alligaverit  suam  gratiam  sa- 
cramentis. 

Ex  praemissis  igltur  apparet ,  non  solum 

quis  sit  sacramentorum  ortus ,  verum  etiam 

quis  usus,  et  quis  fructus,  Nam  ortus  eorum 

est  Christus  Dominus ;  usus  autem  est  actus 

exercitativus ,  et  eruditivus,  et  humiUaU- 

vus;  fructus  autem  est  hominum  cura  et 

salus.  Patet  eUam  quae  sit  causa  efficiens 

sacramentorum,  quia  divina  institutio ;  quae 

materialis ,  quia  signi  sensibiUs  repraesen- 

tatio  ;  quee  formaUs,  quia  gratuita  sanctifi- 

catio;  quae  fmaUs,  quia  hominum  medici- 

naUs  curatio.  Et  quia  denominaUo  fita  forma 

et  fme,  hinc  est  quod  dicuntur  sacramenta, 

quasi  medicamenta  sanctiUcanUa  :  per  haec 

enim  anima  a  fceditate  vitiorum  reducilur 

ad  sanctificationem  perfectam.  Et  ideo ,  licet 

sint  corporalia  et  sensibiUa  ,  sunt  tamen 

medicinaUa,  et  ob  hoc  yeneranda  tanquam 


PARS  VI. 

sancta  :  quia  sacra  significant  mysteria ,  ad 
sacra  praeparant  charismata,  a  sacratissimo 
Deo  data ,  sacra  insUtutione  et  benedictione 
divinitus  consecrata,  ad  cuUum  sacraUssi- 
mum  Dei  in  sacra  Ecclesia  constituta ,  ut 
merito  dici  debeant  sacramenta. 

CAPUT  II. 

De  Sacramentorum  variatione.' 

De  variaUone  autem  sacramentorum  hoc 
tenendum  est,  quod  sacramenta  ab  iniUo 
ad  curationem  hominis  sunt  insUtuta ,  et 
semper  cum  moi'bo  hominis  cucurrerunt, 
et  usque  in  finem  saecuU  perdurabunt  :  sed 
aUa  fuerunt  in  lege  naturai ,  aUa  sub  lege 
scripta ,  alia  sub  lege  graUae.  Et  in  his  om- 
nibus,  illa  quae  posteriora  sunt  significatio- 
ne ,  sunt  evidentiora  ,  et  efTectu  gratiae 
digniora.  In  lege  enim  naturae  fuerunt 
oblationes ,  sacrificia  et  decimationes.  In 
lege  autem  scripta  introducta  est  circumci- 
sio,  et  adjuncta  est  espiatio  ,  et  superaddita  g,,  „5,0- 
est  oblationum  et  decimationum  et  sacrifi-  '^>^''p- 
ciorum  muUiformis  distinctio.  In  lege  au-  8^11«. 
tem  nova  statuta  sunt  sacramenta  numero 
pauciora ,  utilitate  potiora ,  virtute  effica- 
ciora,  et  praeeminentia  digniora ,  in  quibus 
est  impletio  simul  et  evacuatio  sacramento- 
rum  omnium  praedictoi"um. 

Ratio  autem  ad  inteUigentiam  praedicto- 
rum  haec  est  :  quia  Verbum  incarnatum , 
quod  est  reparationis  nostrae  principium,  et 
fons  et  origo  sacramentorum ,  cum  sit  cle- 
mentissimum  et  sapientissimum  :  eo  quod 
clementissimum  est,  non  permisit  quod  cur- 
reret  morbus  peccati  siue  remedio  sacra- 
menti ;  eo  vero  quod  sapientissimum ,  ideo 
juxta  dictamen  suae  immutabilis  sapientiae 
cuncta  ordinatissime  gubernantis ,  diversa 
adhibuit  medicamenta  et  varia,  secundum 
mutationem  variam  temporum  diversorum. 
Quoniam  ergo  ab  initio,  praecurrente  tem- 
pore ,  et  adventu  Salvatoris  magis  ac  magis 
appropinquante ,  semper  magis  ac  magis 
effectus  salutis  crevit ,  et  cognitio  veritatis ; 


Sacra- 
mentale- 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI. 


313 


congruum  fiiit  et  ipsa  signa  salutis  per  suc- 
cessionem  temporum  alia  post  alia  variari : 
ut  efTectus  gratiee  divinae  in  salutem  cresce- 
ret,  simulque  et  ipsa  signiQcatio  in  ipsis  si- 
gnis  visibilibusevidentiorappareret.  Et  ideo 
primum  per  oblationes ,  postea  per  circum- 
cisionemj  ad  ultimum  per  baptismalem  ab- 
lutionem,  expiationis  ^et  justiflcationis  sa- 
crameutum  formaliter  institulum  est  :  quia 
ejusdem  mundatiouis  forma  et  similitudo  in 
oblatione  quidem  occulte  invenitur,  iu  cir- 
cumcisione  vero  evidenfiiis  exprimitur,  per 
baptismum  autem  manifestius  declaratur. 
Et  hinc  est  quod  illa  primi  temporis  sacra- 
menla,  sicut  dicit  Hugo  ',  fuerunt  sicut  ve- 
ritatis  umbra ;  medii  temporis ,  sicut  figura 
seu  imago ;  postremi ,  scilicet  grati» ,  sicut 
corpus,  quia  intra  se  veritatem  et  gratiam 
curatricem  continent ,  quam  praesentant ,  et 
praesentialiter  conferunt ,  quod  promittunt. 
Rursus ,  quoniam  prsesentia  veritatis  et 
gratiae,  quae  in  lege  gratiee  exhibetur,  ra- 
tione  suse  excellentiae  et  multiformitatis  in 
Ooare  in  opcre  et  vtrtute,  per  mium  signum  exprimi 
g^piJa  non  poterat ,  ut  decebat ;  hinc  est ,  quod  in 
'Tc"-'  omni  tempore  et  lege  plura  fueruut  sacra- 
menia.  meuta  data ,  ad  illam  veritatem  et  gratiam 
exprimendam  ;  sed  praecipue  in  tempore 
legis  figurae  ,  cujus  est  figurai'e ,  multa  si- 
gna  et  varia  praecesserimt ,  quae  sua  varie- 
tate  Christi  gratiara  multipliciter  exprime- 
rent,  et  excellentius  commendarent ,  et  mul- 
tipliciter  commendando  nutriient  parvulos, 
exercerent  imperfectos,  et  duros  onerando 
frangerent,  et  ad  jugum  gratiae  domarent, 
et  quodammodo  emollirent. 

Postremo,  quoniam  supervenienle  veri- 

tate ,  cessat  umbra ;  et  figura  praenuntians 

sortitur  finem  intentum ,  quo  habito ,  ccs- 

saredebet  ejus  ususet  actus  :  hinc  est,  quod 

Dignius  gratia  superveniente ,  vetera  sacramenta  et 

^ate.  signa  impleta  sunt  pariter  et  sublata ,  quia 

IrS^eT  signa  erant  praenostica  futurorum,  et  quasi 

praenunliantia  de  longinquo ;  et  nova  nihilo- 

'  Hug.  tle  S.   Vicl.,  Dial.  de  Sacram.  leg.  nat.  et 
■icriptce,  longissime  post  med. 


minus  instituta  tanquam  demonsf  rativa  prae- 
sentis  gratiae  ,  et  rememorativa  quodam 
modo  passionis  Dominicae ,  quae  fons  est,  et 
origo  gratiae  curativ»,  sive  in  omnibus, 
sive  in  nobis  ,  sive  in  his  qui  praecesserunt 
Christi  advenlum  :  sed  in  his  qui  praecesse- 
runt,  tanquam  pretium  promissum ;  in  his 
qui  sequunlm',  tanquam  pretium  persolu- 
tum.  Et  quoniam  nou  debetur  gratia  pro- 
missioni  pretii,  nisi  ratione  persolulionis , 
et  abundantior  dabetur  persoluto  pretio , 
qiiam  promisso;  hinc  est,  quod  passio  Chri- 
sti  immediatius  sanctificat  sacramenta  tem- 
poris  legis  novae,  et  pleniori  gratia  in  eis  re- 
duudat.  Propter  quod  illa  praeparavcrunt  et 
perduxerunt  ad  haec,  sicut  via  ad  termi- 
num ,  sicut  signum  ad  signatum ,  sicut  fi- 
gura  ad  verilatem,  et  sicut  imperfectum  re- 
ducit  et  praeparat  ad  perfectum. 

CAPUT   III. 

De  Sacramentorum  numero  et  disfinctione. 

De  distinctione  autem  et  numero  sacra- 
mentorum  novae  legis ,  hoc  tenendura  est , 
quod  ipeasimtseptem,  secundum  correspon- 
dentiam  ad  gratiam  septjformem  ,  quae  per 
septenarium  temporis  nos  reducit  ad  princl- 
pium,  quietem  et  circulum  asternitatis ,  si- 
cui  ad  octavam  resurrectionis  universalis. 
Horum  autem  sacramentorum  janua  est 
Baptismus,  deinde  Conflrmatio,  Eucharistia, 
Poenitentia,  Unctio  extrema,  Ordo  et  Matri- 
monium  :  quod  licet  ultimo  coUocetur  prop- 
ter  morbum  concupiscentiae  annexum,  ip- 
sum  tamen  fuit  ante  omnia  introductum  in 
Paradiso ,  etiam  anle  peccatum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praediclo- 
rum  haec  est  :  quia  principium  nostrum  re- 
parativum ,  et  curafivum  nostrorum  mor-   suffi- 
borum,  Chrislus  Dominus ,  Verbum  incar-  "^^^^^^ 
natum,  cum  sit  Dei  virtus ,  et  sapientia,  et  -'^"''^- 

menlo- 

misericordia  nostra,  sic  potenter,  sic  sapien-   rnm. 
ter,  sic  clementer,  sic  decenter  sua  debet 
insfituere  sacramenta  in  lege  gratiae,  ut  ni. 
hil  prorsus  desit  curalioni  nostrae,  quantum 


MA  BREVILOQUII 

competit  statui  vitse  praesentis.  Ad  perfec- 
tain  auteru  cm-ationem  aegritudinis  concur- 
ront  beec  tria,  scilicet  espulsio  segritudinis^ 
introductio  sanitatis,  et  conservatio  intro- 

RaUo  1.  ductae  salutis.  Primum  igitur,  quoniam  ad 
perfectam  curationem  perfecta  etuniversalis 
requiritur  morhi  cxpulsio;  i't  morbus  est 
septiformis;  triplex  culpabilis ,  scilicet  culpa 
originalis,  mortalis,  et  venialis;  et  quadru- 
ples  pcenalis,  scilicet  ignorantia,  malitia, 
inflrmitas  et  concupiscentia ;  et  non  sanat 
oculum,  quod  sanat  calcaneum ,  sicut  dicit 
Hieronymus  :  hinc  est ,  quod  oportuit  adhi- 
beri  contra  haec  septenarium  medicamen- 
torum  ad  hunc  septiformem  morbum  ple- 
nius  expellendum,  scilicet  contra  origina- 
lem  ,  baptismum ;  contra  raortalem ,  pceni- 
tentiam;  contra  venialem,  unctionem  ex- 
tremam  ;  contra  ignorantiam  ,  ordinem  ; 
contra  malitiam,  eucbaristiam  ;  contra  in- 
f irmitatem  ,  confirmationem ;  et  contra  con- 
cupiscentiam ,  matrimonium  ,  quod  eam 
temperat  et  excusat. 

Raiio  2.  Rursus ,  quia  perfecta  curatio  non  potcst 
esse  sine  restltutione  integrae  sanitatis ,  et 
sanitas  animae  integra  consistit  in  usu  sep- 
tem  virtutum,  trium  scilicet  theologicarum, 
et  quatuor  cardinaUum  ;  hinc  est ,  quod  ad 
harum  usum  sanum  restituendum ,  institui 
oportuit  septiforme  sacramentum.  Nam  bap- 
tismus  sanando  disponit  ad  fidem,  confii'ma- 
tio  ad  spem,  Eucharistia  ad  charitatem,  pce- 
nitentia  ad  justitiam,  unctio  extrema  ad 
perseverantiam ,  quse  est  fortitudinis  com- 
plementum  et  summa ,  ordo  ad  prudentiam, 
matrimonium  ad  temperantiam  conservan- 
dam ,  quam  maxime  persequitur  infii'mitas 
carnis ,  sed  honestas  remediat  nuptiai'um. 

natios.  Postremo,  quoniam  perfecta  curatio  esse 
nonpotestsine  conservationesalutis  introduc- 
tae,  et  salus  introducta  conservari  non  potest 
in  confliclu  certaminis ,  nisi  in  acie  Ecclesice , 
quae  est  *  ternbilis  ut  castrorum  acies  ordi- 
nata,  et  boc  quidem  flt  per  septiformis  gra- 
tiae  armaturam  ;  hinc  est ,  quod  necesse  est 

'  Canf.,  VI,  3.  —  =  Ephcs.,  v,  32. 


PARS  VI. 

septem  esse  sacramenta.  Nam  ut  haec  acies 
sit  perfecte  et  continue  communita  ,  cum 
constet  ex  partibus  corruptibilibus,  indiget 
sacramentis  raunientibus  ,  relevantibus  et 
renovantibus ;  munientibus  pugnantes ,  re- 
levantibiis  cadeutes,  et  renovantibus  mo- 
rientes.  Sacramentum  autem  muniens ,  aut 
munit  ingredientes,  et  sic  est  baptismus ;  aut 
stantes,  et  sic  est  confirmatio ;  aut  exeuntes, 
et  sic  est  extrema  unctio.  Sacramentum  au- 
tem  relevans,  aut  relevat  a  casu  veniali,  et 
sic  est  eucbaristia ;  aut  ,'a  mortali ,  et  sic  est 
pojnitentia.  Sacramentum  autem  renovans , 
aut  renovat  in  esse  spirituali ,  et  sic  est  or- 
do,  cujus  est  administrare  sacramenta ,  aut 
in  esse  naturah,  et  sic  e-t  matrimonium  : 
quod  quia  renovat  multitudinem  in  esse  na- 
turae,  quod  est  omnium  fundamentum,  ideo 
primo  fuit  ante  omnia  institutum ,  sive  in- 
troductum ,  licet  propter  morbum  concupis- 
centiae  annexum.  Et  quia  minime  est  sanc- 
tificativum ,  quamvis  significatione  sit'  sa- 
cramentum  magnum  ,  inter  medicamenta 
spiritualia  ultimo  coUocatur,  et  locum  sorti- 
tur  extremum.  Unde,  quia  baptismus  est 
ingredientium  ,  confirmatio  pugnantium, 
eucharii^tia  vires  resumentium ,  pcenitentia 
resurgentium  ,  extrema  unctio  exeuntium , 
ordo  novos  milites  introducentium ,  matri- 
raonium  novos  mUites  praeparantium,  patet 
ex  bis  sufflcientia  et  ordo  medicamentorum 
sacramentaUum ,  et  armorum. 

CAPUT  IV. 

De  Sacramentorum  institutione. 

De  institutione  aufem  sacramentorum  hoc 
tenendum  est,  quod  septem  sacramenta  le- 
gis  graUae  Christus  instituit,  tanquam  Novi 
Testamenti  mediator,  et  praecipuus  lator  le- 
gis ,  in  qua  vocavit  ad  promissa  aeterna , 
dedit  praecepta  dirigentia ,  et  instituit  sacra- 
menta  sanctificantia.  Instituit  vero  ea  in 
verbis  et  elementis,  ad  evidentiam  signifi- 
caUonis,  et  efficaciam  sanctificationis ,  ita 
quod  semper  habet  signiflcantiam  verita- 


Mairi- 
moQium 
CLr  aule 

omcia 

alin  st}.' 
crameii- 
ta  iQstt- 

tutuin. 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI 
tis,  sed  non  semper  efficaciam  curationis; 


315 


iDdtita- 
tioDis  sa- 
cramen- 
toram 
modus 
diversus. 


non  propter  defectura  a  parte  sui,  scd  a 
parte  suscipientis.  Instituit  autem  preedicta 
sacramenta  diversimode  :  qusedam  scilicet 
ex  eis  conflrmando,  approbando,  et  consum- 
mando,  ut  matrimonium  et  poenitenliam  ; 
quifidam  autem  insinuando  et  initiando ,  ut 
confirmationem  et  unctioncm  extremam  ; 
quasdam  vero  initiando  et  consummando, 
et  in  semetipso  suscipiendo,  ut  sacramentum 
baptismi,  eucharistiae,  et  ordinis.  Haec  enim 
tria  et  plene  instituit,  et  etiam  prinius  sus- 
cepit. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum,,haec  est :  quia  principium  reparati- 
vum  nostrum  est  Christus  crucifixus,  Yer- 
bum  scilicet  incarnatum,  quod  quia  Yerbura 
est  Patii  coBequale  et  consubstantiale,  est 
verbum  summae  virtutis,  sumniai  veritatis, 
et  summae  bonitatis,  ac  per  hoc  et  summse  auc- 
toritatis :  etideoipsius  est  proprie  novum  tes- 
tamentum  introducere ;  ipsius  est  etiam  dare 
legem  integram  et  sufflcientem  ,  secundum 
exigentiam  summae  virtutis,  et  veritatis,  ac 
bonitatis  suae.  Ratione  igitur  sumraae  boui- 
tatis ,  promissa  proposuit  beatificantia ;  ra- 
tione  autem  summai  veritatis,  praecepta  de- 
dit  dirigentia;  ratione  vero  summaa  virtutis, 
sacramenta  statuit  adminiculantia  :  ut  sic 
per  sacramenta  virtus  repararetur  ad  im- 
plenda  praecepta  dirigenlia,  et  per  prceeepla 
directiva  perveniretur  ad  promissa  aelerna, 
faciente  hoc  Yerbo  aeterno  Christo,  scilicet 
Domino,  in  lege  Evangelica,  in  quantum  est ' 
«la,  veritas  etvita. 

Rursus  ,  (juoniam  reparalivum  princi- 
pium  non  solum  est  Verbum  in  quantum 
Yerbum ,  sed  etiam|in  quantum  incarnatum, 
quod ,  hoc  ipso  quod  incarnatum  ,  omnibns 
se  ofTert  quantum  ad  notitiam  veritatis,  et 
omnibus  digne  accedentibus  se  exhibet  ad 
gratiam  curationis ;  hinc  est  quod  '  tanquam 
plenum  rjratice  etveritatis,  ad  majorem  evi- 
dentiam  signiflcandi  et  efflcaciam  sanctifi- 


'  Joun.,  XIV,  6.  — '  Joan.,  i,  U. 
— '  Act.,  I,  5.  —  5  Marc,  vi,  13, 


■^ilattfi.,  XIX,  13. 


candi ,  sacramenta  instituit  in  elementis  si- 
mul ,  et  verbis  :  ut  dnm  elementa  oculis ,  et 
verba  auribus  se  ofTerrent ,  qui  suiit  duo 
sensus  maxime  cognoscitivi  ,  evidentiam 
darent  signiflcationis  expresssc ;  deinde  etiam 
verba  sanctiflcarent  elementa ,  ut  plenior  fie- 
ret  efficacia  curationis  humanaa  :  quee  quo- 
niam  nuUi  datur  repugnanli  et  impugnanti 
fontem  gratise  interius  iu  corde;  ideo  sic 
inslituta  sunt ,  ut  signiflcarent  semper  et 
universaliter,  non  autem  sanctiflcarent ,  nisi 
accedentes  digne  absque  omni  flctione. 

Postremo,  quoniam  etsi  Verbum  incarna- 
tum  sit  fons  gratiae  sacrameutalis ,  aliqua 
tamen  gratia  sacramentalis  fuit  ante  incar- 
nationem ;  aliqua  vero  non  nisi  pcst  Spiritus 
sancti  missionem  ;  qucedam  autem  medio 
modo  se^habens  :  hinc  est,  quod  oportuit 
sacramenta  inslitui  diversimode.  Nam  ante 
incarnalionem  necessaria  fuit  compunctio 
pcenitentialis,  generatio  matrimonialis  ;  ideo 
haec  duo  sacramenta  non  de  novo  instituit, 
sed  jam  a  se  institiita ,  et  naturali  dictami- 
ne  [a)  quodam  modo  impressa  consummavit 
et  conflrmavit  in  lege  Evangelica,  dum  poe- 
nitentiam  praedicavit,  et  nuptiis  interfuit, 
et  legem  conjugii  approbavit ,  secundura 
quod  coUigitur  ex  diversis  Evangelii  locis. 
Ante  vero  Spiritus  sancti  missionem,  nec 
fuit  plena  Spiritus  sancti  donatio  ad  confir- 
mationem,  etnominis  Christi  publicam  con- 
fessionem,  nec  unctio  mentis  plenaria  ad 
evolationem  :  ideo  haec  duo  sacramenta,  sci- 
licet  confu'mationem  et  extremam  unctio- 
nem,  Christus  solum  initiavit  et  insinuavit : 
confirmationem ,  manum  parvulis  imponen- 
do  ^  et  praedicendo  '  discipulos  baptizandos 
Spiritu  sancto ;  unctionem  vero  extremam  , 
discipulos  ad  curandum  mittendo,  qui  in- 
firmos  imgebant  oleo,  sicnt  dicitur  in  Marco  ^ 
Medio  autem  terapore,  etfuit  regeneratio, 
et  Ecclesiae  ordinatio ,  et  spiritnalis  cibalio  ; 
ideo  Christus  hasc  tria  sacramenta,  scilicet 
baptismi ,  eucharistiae ,  et  ordinis,  et  com- 
plete,  et  clare  instituit :  primo  baplismum 

(a)  Ccet.  edit.  dictainini. 


316  BREVILOQUII  PARS  YI 

suscipiendo,  deinde  formam  dando  et  CcEteris 


publicando ;  ordinem  vero ,  dando  primo 
potestatem  ligandi  et  solvendi  peccata  hu- 
mani  generis,  et  potestatem  conficiendi  sa- 
cramentumaltaris;  eucharistiamvero,  com- 
parando  se  grano  frumenti ,  et  conficiendo 
et  dando  discipulis,  imminente  passione, 
sacramentum  coi'poris  et  sanguinis  sui.  Et 
ideo  haec  tria  sacramenta  per  Christum  dis- 
lincte  et  integre  debuerunt  institui ,  et  in 
lege  veteri  multipliciter  figurari,  tanquam 
sacramenta  substantialia  novi  testamenti , 
et  propria  legislatoris ,  Yerbi  scilicet  incar- 
nati. 

CAPUT  V. 

De  Sacramentorum  dispensatione. 

De  dispensatione  vero  sacramentorum  hoc 
tenendum  est,  quod  potestas  dispensatio- 
nis  sacramentorum  regulariter  spectat  ad 
Ministri  solum  gcuus  humanum.  In  omnibus  autem 
mt"tc-  sacramentis  dispensandis ,  necessaria  est  in 
ro°!'  dispensante  intentio.  In  aliquibus  etiam  ne- 
cessario  cum  intentione  requiritur  ordo  sa- 
cerdotalis ,  vel  pontificaUs  :  pontificalis ,  in- 
quam ,  necessarius  est,  dispensationi  con- 
fu-mationis  et  ordinis;  sacerdotalis  vero,  dis- 
pensationi  eucharistife,  poenitentiae,  et  unc- 
tionis  extremse.  Baptismus  autem ,  et  ma- 
trimonium  ,  licet  ad  sacerdotes  spectent , 
possunt  tamen  preeter  ordinem  sacerdotalem 
dispensari  de  facto,  maxime  in  articulo  ne- 
cessitatis.  His  autem  existentibus  ,  sacra- 
menta  dispensari  possunt  a  bonis ,  et  malis ; 
a  fideUbus ,  et  haereticis ;  intra  Ecclesiam , 
et  extra  :  sed  intra,  secundum  veritatem  et 
ad  utiUtatem ;  exti-a  vero,  non  ad  utilitatem, 
licet  dispensentur  secundum  veritatem. 

Ratio  autem  ad  inteUigentirm  praedicto- 
rum,  haec  est :  quia  reparativum  principium 
nostrum ,  Yerbum  scilicet  incarnatum ,  in 
quantum  Deus  et  homo ,  sacramenta  insti- 
tuit  ad  salutem  hominum ,  ordinavit ,  sicut 
etcongruum  fuit,  uthominihus  dispensaren- 
tur  per  ministerium  hominum ,  propter  ser- 
vandam  conformitatem  dispensatoris  ad  Sal- 


vatorem  Christum ,  et  ad  ipsum  hominem 
salvandum.  Quoniam  ergo  Salvator  Chri- 
stus  humanum  genus  salvavit,  secundum 
quod  exigebat  aequitas  juris,  dignitas  or- 
dinis,  et  securitas  salutis,  operatus  est  enim 
salutem  nostram  modo  recto,  ordinato  et 
ccrto  :  hinc  est  quod  secundum  horum  trium 
exigentiam,  sacramenta  commisit  homini- 
bus  dispensauda.  Primo  igitur,  quia  recti- 
tudo  juris  exigit  ut  opera  hominis ,  secun- 
dum  quod  homo ,  non  flant  praecipitanter ; 
et  operahominis,  ut  ministri  Christi ,  aU- 
quo  modo  referantur  ad  Christum ;  et  opera 
hominis ,  ut  ministri  salutis ,  aUquo  modo 
referantur  ad  salutem ,  vel  in  generaU ,  vel 
in  speciali ;  et  dispensatio  sacramentorum 
est  opus  hominis  ut  rationaUs  ,  ut  ministri 
Christi,  et  ut  ministri  salutis :  hinc  est,  quod 
necesse  est  quod  fiat  ex  intentione,  qua  quis 
intendat  facere  quod  Christus  instituit  ad 
humanam  salutem ,  vel  saltem  facere  quod 
facitEcclesia,  in  quo  clauditur  in  generaU 
intentio  prsedicta,  quia  ipsa  Ecclesia,  sicut 
sacramenta  a  Christo  accepit,  sic  ad  fideUum 
salutem  tUspensat. 

Rursus,  quia  ordo  dignitatis  exigit,  ut 
majora  majoribus ,  minora  minoribus ,  et 
media  mediis  committantur  ;  et  quaedam 
simt  sacramenta ,  quae  prsecipue  respiciunt 
exceUentiam  virtutis ,  sive  dignitatis ,  ut 
sacramentum  conflrmationis ,  et  ordinis  : 
quaedam,  quae  respiciunt  indigentiam  ne- 
cessitalis,  ut  baptismus  et  matrimonium, 
quorum  unum  generat,  aUerum  regenerat 
ad  existentiam  debitam;  quajdam  autem 
media,  ut  eucharistia,  pcenitentia ,  et  unctio 
extrema  :  hinc  est  quod  prima,  tanquam 
suprema,  non  possunt  dispensari  nisi  ab 
episcopis  et  pontificibus ,  quantum  est  de 
jure  communi ;  aUa  vero,  tanquam  infima, 
dispensari  possunt  a  quibuscumque  ordi- 
nibus  et  personis  inferioribus ,  maxime  in 
articulo  necessitatis,  quod  dico  ratione  bap- 
tismi ;  media  vero  a  soUs  sacerdotibus ,  qui 
inter  episcopos,  et  inferiores  personas,  sunt 
quasi  in  medio  cougtituti. 


Intentio 

cacra- 

mentis 

necessa- 

ria. 


Qaarc 
non  a  sr- 
lis  bonis 
dispen- 

santur 

me!2la. 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI 

Postremo,  quia  securitas  salutis  exigit,  ut 
res  sic  fiat,  ut  in  dubium  non  cadat,  et  nul- 
lus  est,  qui  certus  sit  de  bonitate  et  creduli- 
tate  dispensatoris ,  et  idem  ipse  non  est 
certus  de  se  ',  iitrurn  odio  vel  amore  dignus 
sit :  ideo  si  sacramenta  dispensari  solum 
possent  a  bonis ,  nullus  esset  certus  de  sus- 
ceptione  sacramenti,  et  sic  oporteret  scmper 
iterari,  et  sic  malitia  unius  praejudicaret 
alienae  saluti.  Nulla  etiam  esset  stabilitas  in 
gradibus  hierarchiae  Ecclesia;  militantis, 
quae  maxime  consistit  in  sacramentis  dispen- 
sandis :  et  ideo  congruum  fuit ,  ut  sacra- 
mentorum  dispensatio  committeretur  ho- 
mini ,  non  ratione  sanctitatls ,  quae  variatur 
secundum  voluntatem,  sed  ratione  auctori- 
tatis ,  quae  semper  manet,  quantum  est  de 
se  :  ac  per  hoc  oportuit ,  quod  se  extenderet 
•ad  bonos  et  ad  malos ;  ad  eos,  qui  sunt  iutra, 
et  ad  eos  qui  sunt  extra  Ecclesiam.  Verum, 
quia  extra  unitatem  fidei  et  charitatis,  qiiae 
facit  nos  filios  Ecclesiae  et  membra,  nullus 
potest  salvari ;  ideo  si  sacramenta  extra 
recipiantur,  non  ad  salutem  recipiuntur, 
quamvis  vera  sint  sacramenta ;  sed  utilia 
possunt  fieri,  si  quis  redeat  ad  sanctam  nia- 
trem  Ecclesiam  ,  unicam  Christi  sponsam  , 
cujus  filios  tantum  Christus  sponsus  reputat 
dignos  haereditate  aeterna.  Unde  Augusti- 
nus,  contra Donatistas  ^:  «Ecclesia  Paradiso 
comparata,  indicat  nobis  posse  quidem  bap- 
tismum  ejus  homines  etiam  foris  accipere; 
sed  saiutem  beatitudinis  extra  eam  nemi- 
nem  vel  percipere ,  vel  tenere.  Nam  et  flu- 
mina  de   fonte    Paradisi ,  sicut  Scriptura 


317 

disum.  Sic  ergo  baptismus  Ecclesiae  potest 
esse  extra  Ecclesiam  ,  munus  autem  beafae 
vitse  non  nisi  intra  Ecclesiam  reperitur, 
quae  super  petram  etiam  fundata  est,  quae 
hgandi  et  solvendi  claves  accepit.  Haec  est 
una,  quae  tenet  et  possidet  omnem  Sponsi 
sui  et  Domini  potestatem  ,  per  quam  conju- 
galem  potestatem ,  etiam  de  ancillis  pareie 
filios  potest  :  qui  si  non  superbiant ,  in  sor- 
tem  haereditatls  vocabuntur ;  si  vero  super- 
biant,  exlra  remanebunt.  Magis  ergo,  quia 
pro  Ecclesiae  honore  atque  unitate  pugna- 
mus,  non  fribuamus  haereticis,  quidquid 
apud  eos  ejus  cognoscimus ;  sed  eos  ar- 
guenfes  doceamus,  quod  extra  unitatem 
habent,  non  valere  ad  salutem,  nisi  ad  eam- 
dem  venerint  imitatem.  » 

CAPUT  VI. 

De  Sacramentorum  iteratione. 


testatur,  etiam  foras  largiter  manaverunt : 
nominatim  quippe  commemorantur ,  per 
quas  terras  fluant,  et  quod  extra  Paradisum 
constituta  sunt ,  omnibus  notum  est :  nec 
tamen  in  Mcsopotamia,  vel  in  jEgypto ,  quo 
illa  flumina  perveniunt,  est  felicitas  vitae, 
quae  in  Paradiso  commemoratur.  Ita  fit ,  ut 
cum  Paradisi  aqua  sit  extra  Paradisum , 
beatitudo  tamen  non  sit  nisi  intra   Para- 


>  Eccle., 
lib.  IV,  c. 


IX, 
II. 


1.  —  -'  Aug.,  de  Bapt.  coiit.  Donat., 


De  iteratione  autem  sacramentorum ,  hoc 
tenendum  est ,  quod  licet  commime  sit  om- 
nibus  sacramentis  non  iterari  super  eamdem 
personam  et  materiam,  et  ex  eadem  causa, 
ne  fiat  contumeha  sacramento;  specialiter 
tamen  tria  sunt  sacramenta,  quae  non  sunt 
aliquatenus  iteranda,  scihcet  baptismus,  con- 
flrmatio  et  ordo.  In  his  namque  tribus  impri- 
mitur  triplex  cbaracter  interior,  qui  non 
deletur;  inter  quos,  character  baptismaUs 
re.tinet  fundamentum ,  nec  alii  possunt  im- 
primi,  nisi  ille  primitus  imprimatur.  Unde  si 
quis  ordinatur  non  baptizatus,  nihil  prorsus 
efflcitur ,  sed  est  totum  de  novo  faciendum  : 
quia  non  intelligitur  iteratum,  quod  constat 
non  fuisse  factum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedic- 
torum  haec  est  :  quia  prinoipium  nostrum 
reparativum,  Verbum  scilicet  incarnatum, 
licet  ratione  suae  summae  virtutis,  et  sa- 
pientiae,  et  bonitatis,  nihU  agat  inefflcaciter, 
nihil  inepte ,  nihil  infructuose ;  potissime 
tamen  hoc  observare  debet  in  nobihssimis 
operibus  suis ,  cujusmodisunt  illa,  per  quae 
reparatur  genus  humanum.  Quoniam  ergo 


318  BREVILOQUII  PARS  VI. 

saciamenta  sunt  de  genere  hujusmodi  ope-     ratae,  et  multiplicatae 


itento- 
ruQi  cur 
qnsedam 
iierftbi- 
lia  sint, 
qnsdazn 
Teronon. 


Triplex 

«t«tas  fi- 

dei. 


riun  divinorum;  liinc  est,  quod  contumelia 
quodam  iiiodo  fit  eis,  quando  super  eam- 
dem  maleriam  et  personam,  et  ex  eadem 
causa  iterantur  :  quia  ex  hoc  osfenditur, 
quod  prius  dispensata  fuerunt  inefficacia, 
inepla  et  infrucluosa,  contra  id  quod  exige- 
Lat  ipsius  leparativi  principii  virtus,  et  sa- 
pientia,  et  bonitas  summa,  quae  semper 
assistit  ad  operanduni  in  iliis,  et  per  illa 
sacramenta. 

Rursus,  quoniam  inter  hsec  sacramenla 
reparantia .  in  quibiis  est  generaliter  effica- 
cia  diviuce  ^irtutis  ad  reparalionem  humam 
generis,  quaedam  sunt  quse  tantum  inlro- 
ducta  siuit  propter  remedia  morbomm  ; 
qusedam  etiam  non  soluin  ad  hoc,  sed  ad 
.-:tatueudum,  discernendum  et  ordinandum 
in  Ecclesia  hierarchicos  gradus;  et  morbi 
pcssunt  variari,  expeUi,  etiteiiim  introduci; 
gradus  autem  Ecclesiffi  debent  esse  firmi,  et 
sohdi ,  et  inconcussi  :  hinc  est ,  quod  sacra- 
incnta  quae  respiciunt  morhos  iterabiles, 
habent  eCfectus  transeuntcs ,  ac  per  hoc  et 
iteralnles  ratione  novffi  causae.  Sacrameiita 
vero  illa,  quae  respiciunt  gradus  hierar- 
chicos,  et  status  fldei  determinatos,  necesse 
est  quod ,  prater  effecius  remediantes  ,  ali- 
quos  effectus  tribuant  permanentes,  ad 
graduum  et  statuum  Ecclesiae  distinctionem 
fisam  ct  stabilem.  Et  quoniam  hoc  non 
potest  fieri  per  data  naturalia,  vel  dona  gra- 
tuita  gratum  facientia,  necesse  est  quod 
fiat  per  aliqua  signa ,  substantiae  incor- 
ruptihili ,  scilicet  animae  incorruptibili ,  a 
principio  incorruptibiU,  secundum  confor- 
mitatem  ad  incorruptibile ,  indelebiliter  et 
gratis  impressa,  quae  characteres  appel- 
lantur  :  qui  quoniam  nunquam  delentur, 
ideo  nec  iterari  possunt  nec  illa  sacramenta, 
in  quihus  hujusmodi  characteres  impri- 
munlur. 

Postremo,  quoniam  ti-iplex  est  status  fidei, 
secundum  quem  hahet  fieri  distinctio  in 
populo  Christiano,  in  acie  ecclesiasticae  hie- 
rarchiae ,  scilicet  status  fidei  genitae  ,  robo- 


secundum  primum 
fit  distinctio  fidelium  ab  incredulis ;  per 
secundum  fit  distinctio  fortium  ab  infirmis 
et  debilihus;  secundum  tertium  fit  distinctio 
clericorum  a  laicis.  Hinc  est,  quod  illa  sa- 
cramenla ,  quas  respiciunt  triplicem  fidei 
statum  praedictum,  characleres  imprimunt, 
per  quos  indelebiliter  impressos  semper  dis- 
tiiignunt :  ac  per  hoc  nunquam  iferari  pos- 
sunt.  Quoniam  ergo  haplismus  respicit  sta- 
tum  fidei  genitae,  in  quo  populus  Dei 
distioguitur  ab  incredulis,  ut  Israelitae  ah 
iEgyptiis ;  et  confirmatio  respicit  stalum 
fidei  roboratae,  in  quo  distinguitur  populus 
forlis  ab  infirmis,  sicut  pugiles  ab  his,  qui 
ad  pugnam  non  sunt  idonei ;  et  ordo  respicit 
statum  fidei  multiphcatai ,  in  quo  distin- 
guitur  clerus  a  laicis ,  sicut  le^itae  ab  aliis 
trihuhus  :  hinc  est ,  quod  in  his  tanlum 
tribus  sacramentis  characteres  imprimun- 
tur.  Quia  vero  distiactiopopuli  a  non  populo 
prima  est  et  radicahs;  hinc  est,  quod  cha- 
racter  baptisinalis  est  fundamentum  om- 
nium  aliorum  characterum  :  et  ideo,  illo 
nou  substrato ,  nihi!  poterit  superaedificari , 
ac  per  hoc  oportet  de  novo  fieri ;  si  autem 
ille  substernatur ,  aUi  imprimi  possunt ,  nec 
unquam  ulterius  iterandi  sunt,  nec  sacra- 
menta  tria  praedicta ,  quae  hos  imprimuat, 
ex  causa  aliqua  ilerantur ;  et  gra^ns  de  fiicto 
iteranlibus  debet  poena  imponi,  propter 
divini  contumeliam  sacramenti  :  hcet  aUa 
quatuor  ex  causis  diversis  possint  sine  sui 
contumeUa  iterari. 

CAPUT  VU. 

De  integritate  Baptismi. 

Jam  nunc  septimo  loco  restat  videre  de 
integritate  uniuscujusque  sacramenti :  quae 
cum  sint  in  numero  septiformi,  primo  di- 
cendum  est  de  baptismi  integrilate,  quod  est 
janua  omnium  aUonim  sacramentorum. 
De  integritate  igitur  sacramenti  haptismi, 
hoc  tenendum  est ,  quod  ad  hoc ,  quod  ali- 
quis  haptizetur  vere  et  plene,  requiritur 


i 


Charac- 

ter  per 
qoE  sa- 
crameo- 
la  ioapri- 

mitur. 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALl. 


3i9 


expressio  formas  vocalis  a  Domino  instilutse, 
Fcrma  quap  est  hajc  :  Ego  te  baptizo  in  nomine 
'iDi!'  Patris,  et  Filii,  ct  Spiritiis  sancM,  Amen  : 
absque  omissione  vocabuli ,  et  siue  interpo- 
sitione  vocabuli  :  absque  praeposteratione 
ordinis  supradicti,  et  sine  commutatione 
nominis  prsenotati.  Requiritur  etiam  mer- 
sio,  vel  ablutio,  per  elementura  aquaj  in 
totocorpore,  vel  saltem  in  digniori  parte: 
ita  quod  expressio  et  mersio  fiat  ab  uno  ct 
eodem ,  et  in  eodem  tempore  :  quibus  con- 
currentibus,  si  non  sit  fictio  in  baptizando, 
datur  ei  gratia  regenerans,  et  rectificans,  et 
puriflcans  ab  omni  culpa.  Quod  ut  efflcacius 
fiat,  catechismus  et  exorcismus  tanquam 
prseparatorii  prsemitluntur  tam  in  parvulis, 
quam  in  adultis;  ita  tamen,  quod  in  adultis 
requiritur  fides  propria,  in  parvulis  sufflcit 
fldes  sliena. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prcedicto- 

rum  haec  est :  quia  cum  principium  nostrum 

reparativum ,  Verbum  scilicet  incarnalum, 

tanquam  perfectissimum    et    sufflcientissi- 

t  mum  principium,  reparare  habeat  genus 

humanum   per  medicamenta   sacramento- 

rum,ita  quod  nihil  sitin  eis  superfluum,  nihil 

inordinatum,    nihil  etiam  diminutum;  ita 

disponere  debuit,  quod  sacramentum  bap- 

tismi  et  alia  integrarentur  secundum  quod 

exigebat  sua  virtus,  nostra  salus ,  et  etiam 

Trir.ita-  noster  morbus.   Quoniam  ergo  virtus  nos 

pressio  reparans  est  virtus  totius  Trinitatis ,  quam 

inbap-  saucta  mater  Ecclesia  credit  in  animo,  con- 

tismone- 

cessaria:  fitctur  iu  verbo ,  et  profitetur  in  signo  sub 

trium  personarum  distinctione ,  et  proprie- 

tate,  ordine,  et  origine  naturali ;  est  etiam 

virtus  passionis  Christi,  qui  mortnus,  et 

sepultus  fuit,  et  die  tertia  resurrexit  :  hinc 

ll  est,  qucd  ad  horum  expressionem  in  sacra- 

"  mento,  quod  primum  omnium  sacramen- 

torum  est,  et  in  quo  primo  et  principaliter 

haec  virtus  operatur ,  debuit  fieri  expressio 

Trinitatis  distincta,  propria  et  ordinata  no- 

minatione,  quantum  est  de  forma  communi ; 

Bapiis-  licet  in  tempore  primitivae  Ecclesiae  potuerit 

inns  in     _      ,    .  .         ^,     .     .       .  •        n 

nomine  uen  m  nommc  Lnristi,  m  quo  mteUectus 


clauditur  totius  Trinitatis.  Debuit  etiam  fieri  ciiii»ii 
propria  et  ordinala  nominatio  verbi  Bapti-  iaf.U5c. 
zandi ,  cum  trina  mersione ,  ad  expressio-  l^^^^j^l 
nem  mortis  Christi,  et  sepulturae,  et  resur-  °-"'''=- 
rectionis  post  triduum  factae,  quantum  est 
de   congruitate.    Et    quia    simul    operatur 
utraque  virtus,  et  in  uno  Christo  Salvatore, 
utrumqne  horum  debet  fieri  ab  uno  et  eo- 
deni  simul,  et  eodem  tempore,  propter  ser- 
vandam  unilatem  in  sacramento ,  et  signi- 
ficandam  unitatem  in  noslro  Mediatore. 

Rursus,  quoniam  salus  noslra  reqnirebat 
inchoari  per  regenerationero,  seu  renovatio- 
nem  in  esse  gratiae ,  conferentis  spirituale 
esse,  abstergendo  immunditiam,  effugando 
tenebras,  et  refrigerando  concupiscenliam, 
quae  universaliter  labefactat  omnem  homi- 
nem  descendentem  seminaliter  ab  Adam  : 
hinc  est,  quod  sacramentnm  primum,  quod 
est  regenerativum ,  debiiit  fieri  in  elemento 
quod  haberet  conformitatem  ex  naturali 
repraesent.itione  ad  triplicem  effectum  prae- 
dictum  gratiae  inchoantis  nostram  salutem. 
Quoniam  ergo  aqua~sua  puritate  mundat,  curbsp- 
sua  pervietate  seu  diaphaneuate  tummis  est  oquafiat. 
delativa,  sua  frigiditate  refrigerat,  et  ma- 
xime  communis  est  omnibus  inter  omnia 
liquida  :  hinc  est ,  quod  sacramentum  rege- 
nerationis  nostrae  perfici  debuit  in  elemento 
aquae  indifTerenter ;  quia  omnis  aqua  omni 
aquae  est  eadem  specie ,  et  etiam  ne  aliquis 
propter  defectum  elementi  periculum  salutis 
incurrere  posset. 

Postremo,  quoniam  morbus  noster,  contra 
quem  principaliter  est  baptismus,  est  origi- 
nale  peccatum,  quod  animam  privat  vita 
gratiae,  et  omnium  virtutum  rectitudine 
habilitante,  et  pronum  quodam  modo  reddit 
ad  omne  genusculpae,  et  traducitur  aliunde, 
et  parvulum  facit  concupiscibilem ,  et  adul- 
lum  actu  concupiscentcm ,  redigit  etiam  in 
diabolicam  servitutem ,  et  in  potestatem 
principis  tenebrarum  :  hinc  est,  quod  ad 
hoc ,  quod  per  illud  sacramentum  per  con-  1q  bap- 
trarium  sufflciens  adhibeatur  remedii  medi-  p'eTgr"- 
camenlum ,  congruit   iu   eo  dari  gratiam  ''*<'«'"'■• 


320 


BREVILOQUII  PARS  VI. 


Qiiid  in 
parTOlo, 
qcid 


tur. 


regenerantem  contra  privationem  \1t«  gra- 
tuit^e;  gratiara  rectificantera  in  septiformi 
virlutQ,  contra  privationem  virtutis  habili- 
tativse ;  gratiam  purificantem  ab  omni  culpa, 
contra  pvonitatem  ad  omnem  deordinatio- 
nem  vitiosam. 

Et  quoniam  originale  peccatum  traliitur 
aliunde,  et  parvulum  facit  concupiscibilem, 
'Vba""  ^*-  s^lultum  actu  concupiscentem ,  necessaria 
lismam  est  adulto  fides  propria,  et  pcenitentia  :  sed 
reqni  a  ^^^.^^1^  sulficit  alicna,  quse  Ecilicet  est  in 
universali  Ecclesia.  Quia  vero  baptismus 
debet  eruerc  a  servitute  diaboli ,  et  de  pote- 
state  principis  tenebrarum,  tam  parvulos, 
quam  adultos ;  hinc  estj  quod  utrique  exor- 
cizari  debent  ad  expulsionem  potestatis  con- 
trariae,  utrique  etiam  catechizari :  adulti,  ut 
expulsa  caligine  erroris ,  informenlur  ad 
fidem  ;  parvuii  vero,  ut  sciant  patrini,  quid 
eos  debeant  edocere,  ne  pro  humano  de- 
fectu  impediatur  baptismatis  sacramentum 
quominus  liabeat  finem  suum. 

CAPUT  VITI. 

De  integritate  Conp.rmationis. 

De  sacramento  confirmationis  hoc  tenen- 
dum  est,  quod  ad  ipsius  integritatem  requi- 
ritur  forma  vocaUs,  quse  secundum  morem 
magis  communem  haec  est :  Signo  te  sig7io 
crucis,  confirmo  te  chrismate  salidis  in 
nomine  Patris,  et  Filii,  -it  Spiritus  sancti, 
Amen.  Requiritur  etiam  chrisma,  quod  con- 
Bcitur  ex  oleo  oUvarum  et  balsamo ,  de  quo 
cum  per  manus  episcopi  signum  crucis 
fronti  imprimitm-  sub  praedicta  forma  ver- 
bonim,  confirmationis  suscipitur  sacra- 
mentum,  per  quod  confirmatur  homo  ut 
pugil  ad  nomen  Christi  audacter  et  publice 
confitendum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedic- 
torum  haec  est  :  quia  reparati\Tim  princi- 
pium  nostrum,  Verbum  scilicet  incamatum, 
sicut  aeternahter  conceptum  est  in  corde 
Patris ,  et  temporaUter  in  carne  sensibiUter 

»  1  Tim.,  1,  5. 


Forma 

sacra- 

menti 

confir- 

matioLii?, 

etmate- 

ria. 


apparuit  homini ,  sic  neminem  reparat ,  nisi 
ipsum  et  corde  credendo  concipiat,  et  cre- 
ditum  exterius  confitendo  depromat  confes- 
sione  debita  :  cujusmodi  est  confessio  veri- 
dica,  veritate  plena,  quae  non  tantum  est 
veritas  speculativa ,  verum  etiam  praclica. 
Haec  autem  est  in  qua  nou  tantum  est  adae-  coDfes- 
quatio  intellectus ,  sermonis  et  rei ,  verum  chl-is"!.* 
etiam  in  qua  totus  homo  veritali  confor-     ='■ 
matur   secundum  inteUigentiam  rationis , 
secundum  complacentiam  voluntatis,  et  se- 
cundum  adhaerentiam  virlutis,  ut  sit  ex 
toto  corde,  tota  aiiima,  et  tota  mente  :  sit ' 
ex  corde  puro,  conscientia  bona,  et  fide  non 
ficta  :  et  talis  est  confessio  integra ,  placida 
et  intrepida  :  ut  sit  (o)  integra,  ratione  ejus 
de  quo  est;  piacida,  ralione  ejus  coram  quo 
fit;  intrepid»,  ratione  ejus  a  quo  fieri  habet 
illa  confessio.  Quoniam  ergo  ad  hoc  homo 
pusillanimis  non  est  idoneus ,  nisi  per  ma- 
num  supernae  gratiae  confirmetur ;  ideo  ad 
hoc  sacramentum  confirmationis  fuit  divi- 
nitus  institutum ,  tanquam  immediate  se- 
quens  baptismum. 

Quia  vero  finis  imponit  necessitatem  iis  in,g. 
quae  sunt  ad  finem,  ideo  integrari  debet  hoc  §"'»'°^- 
sacramentum  secundum  exigentiam  confes- 
sionis  praedictae,  et  suarum  conditionum, 
trium  videUcet  praedictarum.  Primo  ergo, 
quoniam  confessio  haec  debet  esse  integra ; 
et  integritas  confessionis  non  est,  nisi  quis 
confiteatur  Christum  verum  hominem  pro 
hominibus  crucifixum,  eumdemque  verum 
Dei  Filium  incarnatum  in  Trinitate  Patri  et 
Spiritui  sancto  per  omnia  coaequalem  :  hinc 
est,  quod  in  forma  vocali  non  tantum  fit  ex- 
pressio  actus  confirmandi ,  verum  etiam 
ipsius  signi  crucis,  et  nominis  beatissimae 
Trinitatis.  AmpUus,  quia  confessio  debet  esse 
placita  ratione  ejus  coram  quo  flt;  et  fieri 
habet  coram  Deo  et  hominibus ;  et  Deo  non 
potest  placere,  nisi  adsit  lumen  inleUigentiae, 
et  nitor  conscientiae ;  nec  prosimis,  nisi  ad- 
sit  odor  bonae  famae  et  vitae  honestae  :  ideo 
ad  horum  designationem,  in  elemento  exte- 

(d)  Cat.  edii.  add.  ex. 


conlip- 
mationis 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI. 


m 


riori  commiscetur  oleum  olivarum,  quod  est 
nitidum,  et  balsamum,  quod  est  odoriferum : 
ut  per  hoc  signiflcetur,  quod  confessio  ad 
quam  hoc  sacramentum  ordinat  et  disponit, 
conjunctum  debet  habere  nitorem  conscien- 
ti?e  et  intelligentiae,  cum  suavi  odore  tam 
vitae,  quam  famae,  ne  contrarietas  aliqua  sit 
inter  linguam  et  conscientiam,  vel  inter  lin- 
guam  et  famam,  propter  quam  talis  confes- 
sio  non  acceptetur  ab  homine ,  nec  appro- 
hetur  a  Christo.  Postremo,  quoniam  talis 
confessio  debet  esse  intrepida,  ut  nec  pu- 
dore,  nec  timore ,  dimittat  quis  dicere  veri- 
tatem ;  et  tempore  persecutionis  ignominio- 
sam  mortem  Christi  in  cruce  conflteri  pu- 
blice  formidat  quis,  et  erubescit,  prsecipue 
horrens  incidere  in  consimilem  poenam  et 
ignominiam  passionis ;  et  hujusmodi  timor 
et  pudor  potissime  apparet  in  facie,  et  maxi- 
me  in  fronte  :  ideo  ad  omnem  verecundiam 
et  formidinem  propulsandam,  et  manuspo- 
testativa  imponitur,  quae  conflrmet,  et  crux 
fronti  imprimitur,  ut  non  erubescat  eam  pu- 
bhce  conflteri,  nec  formidet  pro  confessione 
nominis  Christi,  si  opus  fuerit,  quantam- 
cumque  poenam  vel  ignominiam  sustinere , 
tanquam  verus  pugil  unctus  ad  praehum,  et 
tanquam  strenuus  miles  ferens  in  fronte  re- 
gis  sui  sigQum,  et  crucis  ejus  triumphale 
vexillum,  cum  quo  paratus  sit  penetrare 
hostium  cuneos  securus.  Non  enim  potest 
crucis  gloria  hbere  praedicari,  si  crucis 
poena  et  ignominia  formidetur;  juxta  quod 
sanctus  dicebat  Andreas  :  b  Ego  si  crucem 
expavescerem,  gloriam  crucis  minimeprse- 
dicarem.  » 

C.\PUT  IX. 

De  integritate  Eucharistice. 

De  sacramento  Eucharistiae  hoc  tenendum 

«thJuca  ®^^'  Quod  in  hoc  sacramento  verum  Christi 

de  Ea-  corpus  et  vcrus  sanguis  non  tantum  signifl- 

catur,  verum  etiam  veraciter  continetur  sub 

duphci  specie,  panis  scihcet  et  vini,  tan- 

quam  sub  uno,  et  non  sub  duplici  sacra- 

TOM.  vu. 


Dootri- 


mento  :  hoc  autem  est  post  consecrationem 
sacerdotalem ,  quae  flt  in  prolatione  vocalis 
formae  a  Domino  inslitutaj  super  panem, 
scilicet :  Hoc  est  corpus  meum;  super  vinum 
vero  :  Bic  est  calix  sanguinis  mei :  quibus 
verbis  cum  intentione  couflciendi  a  sacerdote 
prolatis,  transsubstantiatur  utrumque  ele- 
mentum  secundum  substantiam  in  corpus 
et  sanguinem  Jesu  Christi,  remanentibus 
speciebus  sensibilibus,  in  quarum  utraque 
continetm'  totaliter,  non  circumscriptibiliter, 
nec  localiter,  sed  sacramentaliter  totus  Cliri- 
stus.  In  quibus  etiam  proponitm*  nobis  ut 
cibus,  quem  qui  digne  accipit,  non  solum 
sacramentaUter,  verum  etiam  per  fldem  et 
charitatem  spiritualiter  manducando,  corpori 
Christi  mystico  magis  incorporatm',  et  in 
seipso  reflcitur  et  purgatur;  qui  vero'  in- 
digne  accedit,  judiciwn  sibi  manducat  et 
bibit,  non  dijudicans  sanctissimum  corpus 
Christi. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est  :  quia  principium  nostrum  re- 
parativum,  Verbum  scilicet  incarnatum,  et 
sufflcientissimum  est  in  virtute ,  et  sapien- 
tissimum  est  in  sensu  :  ideo  sic  nobis  con- 
tulit  sacramenta ,  secundum  quod  exigit  sa- 
pientiaetefflcientia  sua.  Et  quia  sufflcientis- 
simum  est,  ideo  largiendo  medicamenta 
morborum  et  charismata  gratiarum,  non 
tantum  instituit  sacramentum  quod  nos  in 
esse  gratiae  generaret,  ut  baptismus,  et  ge- 
nitos  augmentaret  et  roboraret ,  ut  conflr- 
matio;  verum  etiam  quod  genitos  et  aug- 
mentatos  enutriret,  ut  sacramentum  Eucha- 
ristiae  :  propter  quod  haec  tria  sacramenta 
omnibus  dantur,  qui  accedunt  ad  fidem. 
Quoniam  ergo  nutrimentum  nostrum  quan- 
tum  ad  esse  gratuitum  attenditur  in  unoquo- 
que  fldehum  per  conservationem  devotionis 
ad  Deum,  dilectionis  ad  proximum,  et  dele- 
ctationis  intra  seipsum;  et  devotio  ad  Deum 
exercetur  per  sacriflcii  oblationem  ;  dile- 
ctio  ad  proximum,  per  imius  sacramenti 
communionem;  et  delectatio  intra  seipsum , 

1  Coi:,  XI,  29. 

21 


322  BREVILOOUII  PARS  VI. 

per  viatici  refectionem :  hinc  est,  qiiod  prin- 

cipiuin  nostrum  reparativum  istud  sacra- 

Euoha-  mentum  EucharistiaB  dodit  in  sacrificium 

et  sacramenium  couimunionis, 


oium.sa-  et  viaticum  refeclionis. 

cranien- 

tum,  ei      Quia  vero  priucipium  nostrum  reparati- 

vialicnm 


Quia  ergo  uon  est  dare  alium  cibum  spi-    cb 
ritualem,  communem  et  salutiferum,  nisi 
ipsum  vcrum  corpus  Ciiristi ;  hinc  est,  quod 


vum  non  tantum  est  sufficientissimum,  ve- 
rum  etiam  sapientissimum ,  cujus  est  omnia 
agere  ordinate;  ideo  sic  dedit  el  disposuit 
nobis  sacrificium,  sacramentum  et  viaticum 
exhibere,  secundum  quod  competit  tem- 
pori  (a)  gratiae  revelatae,  statui  viae,  et  capa- 
citati nostraj.  Primo  igitur,  quoniam  tempus 
gratiae  revelatae  requirit  quod  jam  non  offe- 
ratur  oblatio  quahscumque,  sed  pura,  pla- 
cita  [b)  et  plenaria;  et  nulla  alia  olilatio  est 
talis ,  nisi  illa  quae  in  cruce  fuit  oblata,  scihcet 
Christi  corpus  et  sanguis  :  hinc  est,  quod 
necessario  oportet  in  hoc  sacramento  non 
lantum  figurative,  verum  etiam  veraciter 
corpus  Christi ,  tanquam  oblationem  huic 
tempori  debitam  contineri.  Similiter,  quia 
tempori  graliae  consonat,  quod  sacramentum 
communionis  et  dilectionis  non  tantum  sit 
communionem  et  dilectionem  significans, 
verum  etiam  ad  illam  inflammans ,  ut  effl- 
clat  quod  figural;  et  quod  maxime  nos  in- 
flammat  ad  dilectionem  mutuam,  et  maxime 
uiiit  membra,  est  unilas  capitis,  a  quo  per 
vim  amoris  diffusivam,  unitivam  et  trans- 
formativam ,  manat  in  nos  dilectio  mutua  : 
hinc  est,  quod  in  hoc  sacramento  continetur 
verum  Christi  corpus,  et  caro  immaculata, 
ut  se  nobis  diffundens,  et  nos  invicem 
uniens,  et  in  se  transformans  per  ardentissi- 
mam  charitatem,  per  quam  se  nobis  dedit, 
se  pro  nobis  obtulit,  et  se  nobis  reddidit;,  et 
nobiscum  existitusque  ad  finem  mundi.  Per 
hunc  eliam  modum  refectio  competens  statui 
gralise  est  refectio  spiritualis,  et  communis, 
et  salutaris.  Refeclio  autem  spiritus  est  ver- 
bum  vitae,  ac  per  hoc  refectio  spiritualis 
ipsius  spiritus  in  carne  est  Yerbum  incarna- 
tum ,  seu  caro  Verbi,  quae  cibus  est  commu- 
nis  et  salutaris  :  quia  licet  sit  uua,  omnes 
tamen  salvantur  per  ipsam. 


et  reali- 

liter  con- 

tinetur 

necesse  est  ipsum  in  hoc  sacramento  vera-  in  sacia- 
citer  esse  contentum,  exigente  hoc  perfe-  a,tha'- 
ctione  sacrificii  placalivi,  sacramenti  unitivi,  '''''*■ 
et  viatici  refectivi :  quse  debent  esse  in  tem- 
pore  novi  testamenti,  et  graliae  revelatae,  et 
veritatls  Christi. 

Rursus,  quia  statui  viae  non  competit 
Christum  aperte  videre,  propter  velamen 
aenigmatis,  et  propter  meritum  fidei;  nec 
convenit  Christi  carnem  dentibus  attrectare, 
et  propter  horrorem  cruditatis,  et  propter 
immortalitatem  ipsius  corporis :  ideo  necesse 
fuit  corpus  et  sanguinem  Christi  tradi  vela- 
tum  sacratissimis  symbolis,  et  similitudini- 
bus  congruis  et  expressis.  Et  quoniam  nihil  saca- 
magis  idoneum  est  ad  refectionem,  quam  g^",''','" 
cibus  panis,  et  potus  vini ;  nihil  est  etiam    ''^^'"" 

cur  sub 

magis  idoneum  ad  sigmficationem  unitatis  panis  et 
corporis  Christi  veri  et  mystici,  quam  panis  "'Xebas' 
factus  de  mundissimis  granis,  et  vinum  ex-   """sis 

^  ^  quam 

pressum  de  purissimis  acinis  in  unum  col-  sub  aiii! 
lectis  :  ideo  sub  his  speciebus,  magis  quam  exhibcri. 
sub  aliis,  debuit  hoc  sacramentum  exhiberi. 
Et  quia  Christus  sub  illis  speciebus  esse  de- 
bebat,  non  secundum  mutationem  factam  in 
ipso,  sed  potius  in  eis;  ideo  ad  prolationem 
duplicis  verbi  prsedicti,  in  qua  insinuatur 
exigentia  Christi  sub  speciebus  illis,  fit  con- 
versio  substantice  utriusque  in  corpus  et 
sanguinem,  remanentibus  sohsaccidenlibus, 
tanquam  signis  ipsius  corporis  contentivis , 
et  etiam  expressivis. 

Quia  vero  corpus  Christi  beatum  et  glo 
riosum  non  potest  dividi  in  partes  suas,  nec  suTuira- 
separari  ab  anima,  neque  a  divinitate  sum- ''".°  'i^ 

^  ^  ^  cie  est 

ma;  ideo  sub  utraque  specie  est  unus  Chri-  unns.to- 
stus,  ettotus,  etindivisus,  scilicet  corpus,  diTisae. 
et  anima,  et  Deus  :  ac  per  hoc  utrobique  est 
unum  et  simplicissimum  sacramentum  con- 
tinens  totum  Christum.  Et  quoniam  quaeh- 
bet  pars  speciei  significat  corpus  Christi ; 
hinc  est,  quod  totum  sic  est  in  tota  specie, 

ifi)  Eilit.  Vat.  et   Yen.  terapore.  —  (6)  Al.  placida. 


Chris- 
tu3  cur 


. 


DE  MEDICINA  SACRAiMENTALl. 


323 


quod  in  qualibet  ejus  parte,  sive  sit  integra, 
sive  divisa  :  ac  per  hoc  non  est  ibi  ut  cir- 
cumscriptum ,  ut  occupans  locum ,  vel  ha- 
bens  situm,  ut  perceptibile  per  aliquem  sen- 
sum  corporeum  et  humanum;  sed  omnem 
lafens  sensum,  ut  fides  habeat  locum  et  me- 
ritum.  Propter  quod  etiam,  ut  non  depre- 
hendatur,  accidentia  illa  habent  omnem  ope- 
rationem,  quam  etiam  habebant  prius,  hcet 
sint  praeter  subjectum  ,  quandiu  continent 
intra  se  Christi  corpus  :  quod  quidem  est 
quandiu  durant  in  suis  proprietatibus  natu- 
ralibus,  et  sunt  idonese  ad  cibandum. 

Postremo,  quoniam  capacitas  nostra  ad 

Christum  efficaciter  suscipiendum  non  est 

in  came',  sed  in  spiritu ;  non  in  ventre,  sed 

in  mente ;  et  mens  Christum  non  attingit , 

Qao    nisi  per  cognitionem  et  amorem,  per  fidem 

'^aoht  et  charitatem,  ita  quod  fides  illuminat  ad 

ristiam  rccognitionem  vel  recordationem ,  et  chari- 

tugne  ac-  ' 

cedatnr.  tas  inflammat  ad  devotionem  :  ideo  ad  hoc, 
quod  aliquis  digne  accedat,  oportet  quod 

'  spirituahter  comedat,  ut  sic  Christum  per 

recordationem  fidei  masticet ,  et  per  devotio- 
nem  amoris  suscipiat  :  per  qua3  non  in  se 
transformet  Christum,  sed  ipse  potius  traji- 
ciatur  in  ejus  mysticum  corpus.  Propter 
quod  manifeste  coUigitur,  quod  qui  tepide, 
indevote  et  inconsiderate  accedit ,  judicium 
sibi  manducat  et  hibit,  quia  tanto  sacra- 
mento  contumeliam  facit.  Et  ideo  consilium 
est  his,  qui  se  sentiunt  minus  mundos  mente 
vel  came,  vel  etiam  indevotos,  ut  diflerant, 
quousque  parati  ad  esum  veri  agni,  mundi, 
devoti  et  circumspecti  accedant.  Propter  quod 
etiam  hoc  sacramentum  praeceptum  est  ce- 
lebrari  cum  solemnitate  praecipua,  tam  quan- 
tum  ad  locum,  quam  etiam  ad  tempus,  et 
quantum  ad  verba  et  orationes,  et  quantum 
ad  vestimenta  in  celebratione  missarum,  ut 
tamipsisacerdotes  conficientes,  quam  etiam 
suscipientes,  percipiant  gratiae  donum,  per 
quam  purgentur,  illuminentur,  perficiantur, 
reficiantur,  vivificentur,  et  in  ipsum  Chri- 
stum  per  excessivum  amorem  ardentissime 
transferantur. 


CAPUT  X. 

De  integritate  Pcenitentice. 

De  sacramento  poenitentiae  hoc  tenendum 
est,  quod  '  ipsa  est  secunda  tabula  post  nau- 
fragium,  ad  quam  naufragans  per  mortale 
peccatum  recurrere  potest ,  quandiu  est  in 
statu  praesentis  vitae^  quandocumque,  et  quo- 
tiescumque  divinam  clementiam  voluerit 
implorare.  Ipsius  autem  partes  integrales 
sunt  contritio  in  animo ,  confessio  in  verbo, 
et  satisfactio  in  facto.  Ex  quibus  tunc  pceni- 
tentia  integratm",  cum  peccator  omnem  mor- 
talem  culpam  perpetratam  et  facto  deserit , 
et  verbo  accusat,  et  animo  detestatur,  pro- 
ponens  nimquam  iterare  peccatum.  His  au- 
tem  debito  modo  concmTentibus,  cum  abso- 
lutione  facta  ab  eo  in  quo  est  ordo,  clavis  et 
jurisdictio,  absoivitur  homo  a  peccato,  et 
reunitur  Eeclesiae,  et  reconciliatur  Christo, 
mediante  clave  sacerdotali  :  per  cujus  etiam 
judicium  non  tantum  fleri  habet  absolutio , 
verum  etiam  escommunicatio,  et  relaxatio, 
quffi  proprie  habet  fieri  ab  episcopo  tanquam 
ab  Ecclesiae  sponso. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum,  haec  est :  quia  principium  nostrum  re- 
parativum,  Verbum  scilicet  incarnatum,  eo 
ipso  quod  verbum ,  est  fons  veritatis  et  sa- 
pientiae ;  eo  ipso  quod  iiicarnatum,  fons  est 
pietatis  et  indulgentiae  :  ideo  reparare  debet 
genus  humanum  per  medicamenta  sacra- 
mentorum,  et  praecipue  contra  morbum  prae- 
cipuum,  qui  sciUcet  est  mortale  peccatum, 
justa  quod  decet  pontiflcem  pium,  medicum 
peritum,  et  judicem  aequum  :  ut  sic  in  cu- 
ratione  nostra  appareat  Verbi  incamati  inp^. 
summa  clementia,  et  summa  prudentia,  et  "''«'"'» 

ostendi- 
SUmma  j  UStltia .  tar  sum  ■ 

Primum  igitur,  quoniam  in  curatione  cSfsti 
nostra  a  mort;ili  culpa  per  poenitentiam  ap-  tiltTrn- 
parere  debet  ipbius  Christi  Pontiflcis  piissimi  1*^°"?  ^' 
summa  clementia,  et  summa  clementia  Pon- 
tificis  superexcedit  omnia  peccata  humana, 

'  Hieron.,  epiaU  Lsiv. 


324 


BREVILOQUIl  PARS  VI. 


qualiacumque  et  quantacumque  sint,  et  quo- 
tiescumque  fuerint  perpetrata  :  liinc  est, 
quod  peccantes  suscipere  ad  veuiam  est 
ipsius  Pontificis  clementissinii ,  non  solum 
semel,  nec  bis,  sed  quotiescumque  supplici- 
ter  imploraverint  clementiam  Dei.  Et  quia 
divina  clementia  tunc  vere  et  suppliciter  im- 
ploratur,  quando  inlervenit  pcenilentiae  la- 
mentum ;  et  ad  lioc  potest  homo  se  conver- 
tere,  quandiu  est  in  slatu  prsesentis  vitffi, 
quia  convertibilis  est  in  bonum  et  in  malum : 
hinc  est,  quod  quantumcumque,  et  quando- 
cumque ,  et  quotiescumque  peccator  pecca- 
verit,  ad  sacramenlum  pcenitentise  potest 
habere  reiugium,  per  quod  sibi  fiat  remissio 
peccatorum. 

Rursus,  quia  in  curatione  nostra  debet 
apparere  et  manifestari  ipsius  Christi  medici 
peritissimi  summa  prudentia ;  et  prudentia 
medici  est  in  adhibendo  remedia  contraria , 
per  quae  non  tantum  morbus  auferatur,  ve- 
rum  etiam  prsescindatur  causa ;  et  cum  pec- 
cetur  in  Deum  delectatione,  consensu,  etper- 
petratione,  scilicet  in  corde,  ore,  etopere  : 
hinc  est,  quod  prudenlissimus  medicus  insti- 
tuit,  ut  contra  deordinationem  peccatoris  se- 
cundum  tripUcem  vim,  scilicet  afTectivam  [a.], 
interpretativam ,  et  operativam,  quae  fit  per 
delectationis  complacentiam  occultam,  esset 
reformatio  pcenitentis  secundum  triplicem 
vim  prffidictam,  per  dolorem  pcenitentiae 
conceptum  in  corde  per  compunctionem ; 
expressum  (6)  in  ore  per  confessionem ;  con- 
summatum  (c)  in  opere  per  satlsfaclionem. 
Et  quia  omnia  peccata  mortalia  ab  uno  Deo 
avertunt,  et  uni  gratiffi  opponuntur,  et  unam 
principatem  hominis  rectitudinem  perver- 
lunt ;  hinc  est  quod  ad  hoc  quod  pcenitentise 
medicamentum  sit  suffic.ienter  ex  suis  parti- 
bus  integratum ,  necesse  est  quod  poeniten- 
tia  habeatur  de  omnibus  peccatis  :  et  quan- 
tum  ad  praeleritum ,  per  displicentiam  de 
perpetratis;  et  quantum  ad  prajsens,  per 
cessationem  de  perpetrandis;  et  quantum  ad 

(a)  lia  Edit.  Lug.;  Edit.  Ven.  effectivam.—  (6)  C(Et. 
edil.  exprcssam.  —  (c)  Ccet.  edit.  consummatam . 


futurum,  per  propositum  nunquam  i'ecidi- 
vandi,  vel  in  idem,  vel  in  aliud  genus  pec- 
cati :  ut  sic  totaliter  recedendo  a  culpa  per 
pccnitentiam ,  divinn  gratia  suscipiatur,  per 
quara  obtineatur  venia  omnium  peccatorum. 

Postremo,  quoniam  in  curalione  nostra 
manifestari  debet  ipsius  Christi  judicis  recla 
justitia;  et  ipsius  inpropria  persona  non  est 
judicare  ante  judicium  ultimum  et  fmale  : 
ideo  ad  parlicularia  judieia,  ante  flnem,  ju- 
dices  debuit  constituere.  Et  quia  judices  isti 
iuter  Deum  offensum,  et  hominem  offenden- 
tem,  sunt  quasi  intermedii,  ut  proximi  Chri- 
sto,  praepositi  populo;  Domino  autem  illi 
praecipue  sunt  proximi  et  familiares  ratione 
offlcii,  qui  sunt  ejus  praecipueministerio  con- 
secrati ,  scilicet  sacerdotes  :  ideo  omnibus  in 
sacerdotali  ordine  constitutis,  et  solis,  datur 
potestas  duplicis  clavis  :  scilicet  clavis  scien- 
tiae,  ad  discernendum ;  et  clavis  quae  est  po- 
testas  ligandi  et  solvendi,  ad  dijudicandum, 
et  absolutionis  beneflcium  impendendum. 

Quia  vero,  propter  confusionem  vitan- 
dam,  non  quilibet  cuihbet  est  praelatus  in 
Ecclesia  militante,  cum  ipsa  ecclesiastica 
hierarchia  debeat  esse  secundum  potestatem 
judiciariam  ordinata;  ideo  heec  potestas  U- 
gandi  et  solvendi  concessa  est,  primo,  uni 
primo  et  summo  sacerdoti,  cui  coUala  est, 
tanquam  summo  capiti,  potestas  universa- 
Us;  et  deiude,  secundum  particulares  eccle- 
sias,  dividitur  in  partes,  ita  quod  primo  in 
episcopos ,  deinde  in  presbyteros  descendit  a 
capite  uno.  Ideo  licet  unusquisque  sacerdos 
habeat  ordinem  et  clavem ;  ad  eos  tamen  usus 
clavis  tantum  se  extendit,  qui  sibi  ordinarie 
sunt  subjecti,  nisi  sibi  ab  eo,  qui  habet  ju- 
risdictionem  ordinariam,  committatur.  Cum 
vero  iUa  jurisdictio  sit  principaUter  in  capite 
summo,  et  deinde  in  episcopo,  et  postremo 
in  sacerdote  curato;  potest  quidem  a  quo- 
libet  eorum  committi  alteri,  sufficienter  qui- 
deni  ab  inflmo ,  magis  a  medio ,  et  maxime 
a  supremo.  Et  quia  in  Pontifice  summo,  et 
etiam  in  episcopis  est  hujusmodi  jurisdictio 
non  tantum  ad  judicandum  inter  Deum  et 


PoU»- 

tasligaD- 

di  et  sol- 

vendi, 

quiboset 

qUO  EDO- 

do  colla- 
ta  et  dis- 
tribata 
in  Eccle-  i 
sia.  I 


DE  MEDICINA  SACRAMENTALI. 


325 


hominem  in  occulto,  verum  etiam  ad  juili- 
canduminterhominemethomineminaperto, 
tanquam  in  illis,  quibus  commissum  est  Ec- 
clesiae  regimen  et  custodia,  sicut  sponso 
committitur  sponsa:  hinc  est,  quod  gladium 
habent  prselati,  quo  possunt  percutere  ad 
juris  defensionem  in  excommunicatione,  et 
potestatem  largiendi  de  thesauris  meritorum 
Ecclesise,  quos  habent  repo«itos  et  comraen- 
datos  tam  a  capite,  quam  a  membris,  et  hoc 
in  relaxatione :  ut  sic,  tanquam  veri  Dei  ju- 
dices,  ligandi  et  solvendi  integram  possi- 
deant  potestatem,  per  quam  impoenitentes 
feriant,  et  compescant  rebelleSj  et  nihilo- 
minus  absolvant  et  reconcilient  Deo  etsanctae 
matri  Ecclesiae  veraciter  pcenitentes. 

CAPUT  XI. 

De  integritafe  Unctionis  Extremce. 

De  sacramento  exlremse  unctionis  hoc  in 
summa  tenendum  est,  quod  ipsa  est  sacra- 
mentum  exeuntium  ex  hac  vita,  praeparans 
et  disponens  ad  sanitalem  perfectam.  Yalet 
etiam  ad  delenda  venialia ,  et  ad  recuperan- 
dam  sanitatem  praesentem,  si  infirmo  expe- 
diat.  Ad  hujus  autem  sacramenti  integrita- 
tem  requiritur  oleum  simplex,  sed  conse- 
cratum ;  vocalis  expressio  orationum ;  inunc- 
tio  infirmi  in  septem  partibus  determinatis, 
scilicet  in  oculis,  auribus,  naribus,  labiis^ 
manibus,  pedibus,  et  lumbis.  Nec  debet  illud 
sacramentum  dari ,  nisi  adultis  et  postulan- 
tibus,  imminenle  periculo  mortis,  et  hoc  per 
manum  et  ministerium  sacerdotis.  Ex  quo 
colligitur^  quod  inter  hoc  sacramentum,  et 


Diffe- 

reDtia 
exlrems 

:   anctio-  confirmatlonem ,  cst  differentia  scptiformis, 

\     nis,  et 
confir- 


matlonis 


scilicet  in  efficacia,  in  materia,  in  forma,  in 
suscipiente,  in  dante,  in  loco,  et  in  tempore. 
Ratio  autem  ad  intelligentiam  preedicto- 
rum,  hsec  est :  quia  principium  nostrum 
reparativum ,  Verbum  scilicet  incarnatum, 
nos  reparat  in  quantum  '  mediator  Dei  et 
hominum,  homo  Christus  Jesus  ;  et  in  quan- 
tum  Jesus,  habet  salvare ;  in  quantum  autem 

'  I  Tim.,  II,  5.  —  '  Jac,  v,  15. 


Christus,  scilicet  (a)  unctus,  habet  unctionis 
gratiam  in  alios  derivare :  hinc  est,  quod 
ipsius  est  in  sacramentis  suis  unctionem 
membris  suis  tribuere  salutarem.  Quoniam  Anim» 
autem  anima,  ad  hoc  quod  perfacte  sanetur,  *"ne'ra 
indiget  triplici  genere  sanitatis,  scilicet  ad  sa°''*''» 
strenuitatem  actionis,  ad  suavitatem  con- 
templationis,  et  ad  felicitatem  comprehen- 
sionis :  et  prima  est  intrantium  in  aciem 
Ecclesiae ;  secunda  est  prsesidentium  in  ea- 
dem,  quorum  est  alios  erudire ;  et  tertia  est 
exeuntium  de  eadem  per  mortem  :  hinc  est, 
quod  non  solum  unctionem  sacramentalem 
instituit  Dominus  in  conflrmatione ,  verum 
etiam  mediam  in  ordine  pontificali,  et  extre- 
mam  imminente  periculo  mortis. 

Quoniam  ergo  fmis  imponit  necessitatem 
his  quae  sunt  ad  flnem ;  hinc  est ,  quod  se- 
cundum  exigentiam  hujus  finis  debet  hoc 
sacramenlum  operari,  debet  efiam  integrari , 
suscipi  et  dispcnsari.  Primum  igitur,  quia 
hujus  sacramenli  operatio  debet  regulari  a 
fine;  et  finis  est,  quia  introductum  est  ad 
salutem  felicitatis  perpetuae  facilius  et  expe- 
ditius  consequendam ;  et  hoc  fit  per  devo- 
tionem  sursum  levantem,  et  per  exoneratio- 
nem  a  culpis  venialibus,  et  aliis  sequelis, 
quae  deorsum  deprimunt:  hinc  est,  quod 
sacramentum  istud  efflcaciam  habet,  et  ad    „,. 

'  Efflca- 

devolionem  excitandam,  et  ad  venialia  di- '^'«extre- 
mittenda,  et  ad  peccatorum  scoriam  facilius  tionis. 
abolendam.  Et  quia  plurimis  inflrmis  expe- 
dit  adhuc  vivere  ad  suorum  cumulum  me- 
ritorum  ;  hinc  est  quod  sacramentum  istud, 
et  animam  vigorando  iu  bono,  et  exone- 
rando  a  malo,  frequenter  etiam  alleviat  a 
morbo.  Et  hinc  est,  quod  dicit  beatus  Jaco- 
bus  *,  quod  oratio  fidei  alvabit  infirmum , 
et  si  in  peccatis  fuerit,  dimittentur  ei. 

Rursus,  quia.hujus  sacramenti  institutio 
debet  esse  secundum  exigentiam  flnis,  et 
haec  est  acquisitio  spirilualis  salutis  per  re- 
missionem  culparum ,  et  haec  salus  rcspicit 
sanitatem  et  munditiam  conscientiae  interio- 
ris,  secundum  quam  judicat  ille  judex  cce- 

[a)  Coel.  cdit.  non  habent  scilicet. 


326 


BREVILOQUII  PARS  VI. 


Cur 

olcosim 
plici  con- 

secr&to 
et  oratio- 

ne  de* 

precati- 
\a    con- 

liciatur 
extreraa 
unctio. 


Quare 

nonnisi 

adultis 

confe- 

rendum. 


Minis* 
ter  hujus 
sacra- 
manti. 


lestis  :  hinc  est,  quod  in  isto  sacramento  de- 
bet  esse  oleum  simplex  et  consecratum,  quia 
sanctitatem  et  nitorem  designat  in  liabita- 
culo  conscientias.  Quia  vero  super  istam  sa- 
lutem  mortalis  homo  non  habet  potestatem ; 
hinc  est,  quod  oratio  et  forma  vocalis  expri- 
mitur  per  verbuni  deprecativum,  ad  impe- 
trandum  gratiae  donum.  Et  quoniam  anima 
inflrmitates  spirituales  contrahit  in  corporo 
secundum  qualuor  virtutes  ipsius  corporis 
regitivas,  scihcet  sensitivam,  interpretati- 
vam^  generativam,  et  progressivam ;  hinc 
est,  quod  membra  his  virtutibus  deservien- 
tia,  sunt  inungenda.  Quia  igitur  quinque 
sunt  membra  deservienlia  quinque  sensibus, 
scilicet  ocuU  visui,  aures  auditui,  nares  ol- 
factuij  manus  tactui,  et  os  gustui,  et  etiam 
alii  virtuti,  sciUcet  interpretativse ,  etpedes 
deserviunt  progressui,  et  lumbi  generationi, 
quia  genitaha  indignum  et  pudendum  est 
contrectari,  et  etiam  nominari;  hinc  est, 
quod  inunctio  debet  fieri  in  septem  locis 
praedictis ,  ut  sic  disponatur  homo  per  hoc 
sacramentum  ad  plenitudinem  sanitatis  per 
deletionem  omnis  veniaUs  peccati. 

Postremo ,  quia  istius  sacramenti  suscep- 
tio  a  fme  dependet,  et  flnis  est  velocior  tran- 
situs  ad  ccelum  per  depositionem  omnium 
veniaUum  et  conversionem  mentis  ad  Deum ; 
ideo  non  debet  dari  nisi  adultis,  qui  venia- 
liter  peccant;  nec  aliquibus  nisi  petentibus, 
qui  devotione  sursum  eriguntur:  nec  aU- 
quibus  nisi  in  periculo  constitutis ,  et  quasi 
in  transitu  ad  aUum  statum.  Et  quia  hoc  sa- 
cramentum  est  pericUtantium,  et  tamen  ha- 
bet  materiam  sacram ,  sciUcet  oleum  conse- 
cratum;  hinc  est,  quod  propter  periculum 
evitandum  communiter  committi  debet  sa- 
cerdotibus ,  et  propter  consecrationem  olei 
non  est  nisi  a  consecratis  manibus  contrec- 
tandum.  Ex  variatione  igitur  flnis  in  confir- 
matione,  et  uuctione  extrema,  oritur  diver- 
sitas  in  efflcacia,  in  materia,  et  in  forma,  in 
loco,  et  in  tempore,  in  suscipiente,  et  in  dis- 
pensante  ;  in  efflcacia,  quia  iUud  sacramen- 
tum  disponit  ad  meUus  agonizandum,  hoc 


ad  celerius  evolandum;  in  materia,  quia 
iUud  in  oleo  permixto  balsamo,  hoc  vero  in 
oleo  puro;  in  forma,  quia  iUud  in  indicaUva, 
hoc  vero  in  deprecativa ;  in  loco,  quia  iUud 
in  fronte,  hoc  vero  in  multipUci  parte;  in 
tempore ,  quia  iUud  in  sanitate ,  hoc  vero  in 
segritudine;  in  suscipiente,  quia  illud  non 
solum  adultis,  verum  etiam  parvulis,  hoc 
vero  tantum  aduUis ;  in  dante,  quia  iUud  ab 
episcopis,  hoc  autem  a  sacerdotibus  quibus- 
cumque.  Et  haec  omnis  diversltas  a  flne  pro- 
cedit:  quia,  sicut  claruit,  diversitas  in  fini- 
bus  proximis  diversitatem  introducit  in  his, 
quse  ad  fines  iUos  habent  flnaliter  ordinari. 

CAPUT  XII. 

De  integritate  Ordinis. 

De  sacramento  ordinis  hsec  in  summa  te- 
nenda  sunt :  qnod  ordo  est  signaculum  quod- 
dam,  quo  spirituaUs  potestas  traditur  ordi- 
nato.  Licet  autem  ordo  sit  unum  de  septem 
sacramentis,  septiformis  tamen  est  oi-diuis 
gradus.  Primus  est  in  Ostiariis,  secundus 
in  Lectoribus,  tertius  in  Exorcistis ,  quartus 
in  Acolytis,  quintus  in  Subdiacouis,  sextus 
in  Diaconis,  septimus  in  Sacerdotibus.  Ilis 
autem  quasi  per  modum  cujusdam  praepa- 
ratorii  supponilur  clericalis  tonsura,  et  etiam 
Psalmistatus ;  per  modum  autem  comple- 
menli  superponitur  Episcopalus,  Patriarcha- 
tus,  et  etiam  Papatus;  a  quibus  manant  or- 
dines,  et  dispensari  debent  sub  debitis  signis, 
tam  ex  parte  visus,  quam  ex  parte  auditus, 
solemnitate  debita  nihilominus  observata, 
quantum  ad  tempus,  locum,  officium,  et 
personam. 

Ratio  autem  ad  inteUigentiam  praedicto- 
rum,  haec  est :  quia  principium  nostrum  re- 
parativum  ,  Verbum  scilicet  incarnatum , 
quia,  ut  Deus  et  homo,  sacramentorum  me- 
dicamenta  ad  salutem  hominum  insUtuit 
ordinate,  discrete  et  potestative  secundum 
exigentiam  suse  bonitatis,  sapientiae  et  vir- 
tutis;  hincest,  quod  ipsa  raedicamenta  sa- 
cramentorum  commisit  hominibus  dispen- 


Sacra ■ 

menti 

ordinis 

septem 

gradus. 


DE  MEDICINA 

sanda,  non  qualitercumque ;  sed  eo  modo, 
quo  exigebat  ordo,  discretio  et  potestas. 
Oporluit  ergo  aliquas  personas  ad  hujus- 
modi  offlcium  exequendum  distingui  et  se- 
gregai'i,  quibus  ordinario  jure  poteslas  hu- 
jusmodi  committeretur. 

Et  quia  hujusmodi  discretio  non  debuit 
fieri,  nisi  per  signa  sacra,  cujusmodi  sunt 
sacramenta;  hinc  est,  quod  debuit  esse  ali- 
quod  sacramentum,  quod  esset  sacrum  si- 
gnaculum,  ordinativum,  distinctivum  et  po- 
testativum,  ad  sacramenta  caetera  dispen- 
sanda  modo  distinctivo,  potestativo  et  ordi- 
ordo    nativo.  Et  ideo  ordo  diffinitur  signaculum 

^"  ■  quoddam,  in  quo  spiritualis  potestas  tra- 
ditur  ordinato :  ita  quod  simul  in  ejus  noti- 
ficatione  clauduntur  tria  praedicta,  ex  qui- 
bus  colligi  possunt  in  summa,  quae  ad  inte- 
gritatem  ordinis  exiguntur.  Primum  igitur, 
quoniara  ordo  est  signaculum  distinctivum, 
et  sequestrativum  ab  omni  populo,  ut  quis 
totaliter  divino  sit  cultui  mancipatus;  ideo 
Ton-    ordines  prsecedit  distinctio  qusdam  in  ton- 

Ss''  ^^^^  ®*  corona,  per  quam  intelligitur  appe- 
tituum  temporalium  resecatio ,  et  mentis 
elevatio  ad  seterna,  ut  totus  ostendatur  cle- 
ricus  deputatus  esse  ad  divinum  cultum  : 
ideo  dicit  in  susceptione  coronse ' :  Dominus 
pars  hwreditatis  mecB.  Et  quia  talis  debet 
esse  instructus  in  divinis  laudibus ,  quae 
maxime  consistunt  in  Psalmis;  ideo  Psal- 
mistatus,  tanquam  praeambulans  caeteros 
ordines,  antecedit,  quem  tamen  largo  modo 
Isidorus  -  inter  ordines  numeravit.  Secundo 
vero,  quia  ordo  est  signaculum  ordinati- 
vum,  et  in  seipso  eliam  est  ordinatum;  et 
ordo  consistit  in  graduum  disparitate  et  dis- 
tinctione  completa,  secundum  quod  exigit 
septiformis  gratia,  ad  cujus  dispensationem 
sacramentum  ordinis  principaliter  ordi- 
natur  :  hinc  est,  quod  septem  sunt  ordines 
gradatim  ordinati  usque  ad  sacerdotium ,  in 
quo  status  est  ordinum,  quia  ipsius  est  con- 
secrare  sacramentum  corporis  Christi,  in 
quo  est  plenitudo  omnium  gratiarum :  unde 
'  Psal.  XV,  5.  —  '  Isid.,  de  Ecctes.  Offlc. 


SACRAMENTALI.  827 

alii  sex  sunt  tanquam  subministrativi,  et 
quasi  gradus  quidam,  per  quos  ascenditur 
ad  thronum  Salomonis.  Qui,  et  sex  sunt 
propter  numeri  perfectionem,  quia  senarius 
est  primus  numerus  perfectus;  et  propfer 
hoc,  quod  sic  exigit  perfectio  et  sufflcientia 
officii  ministrandi.  Nam  oportet  aliquos  mi- 
nistrare  quasi  a  remotiori;  aliquos,  a  pro- 
pinquiori;  et  ahquos  a  proximo,  ut  nihil 
desit  ministerio  ordinato.  Et  quia  quodlibet 
istorum  ministeriorum  geminatur  secundum 
actum  purgandi  et  illumandi,  hinc  est  quod 
sex  sunt  ordines  ministeriales,  et  septimus 
omnium  perfectissimus,  in  quo  altaris  con- 
flcitur  sacramentum,  qui  consummatur  in 
ordine  uno,  tanquam  in  termino  ultimo  et 
completo. 

Postremo,  quia  ordo  est  signaculum  po- 
testativum,  non  tantum  respectu  aliorum 
sacramentorum  dispensandorum ,  verum 
etiam  respectu  sui ;  et  potestas  super  potes- 
tatem  est  potestas  excellens :  ideo  sibi  non 
tantum  competit  potestas  simplex,  cujus- 
modi  est  in  ordine  simphci,  verum  etiam 
eminentia  potestatis,  cujusmodi  esthis,  quo- 
rum  est  ordines  ordinare  et  dispensare.  Et 
quia  excellentia  quanto  magis  descendit, 
tanto  magis  dilatatur;  et  quanto  magis  as- 
cendit,  tanto  magis  unitur :  hinc  est,  quod 
plures  sunt  episcopi,  pauciores  archiepis- 
copi,  paucissimi  patriarchae,  et  imus  pater 
patrum,  qui  Papa  merito  appeUatur,  tan- 
quam  unus  primus  et  summus  Pater  spiri- 
tualis  omnium  patrum,  imo  omnium  flde- 
lium ,  et  hierarcha  praecipuus,  sponsus  uni- 
cus,  caput  indivisum,  Pontifex  summus, 
Christi  vicarius,  fons,  et  origo,  et  (a)  regula 
cunctorum  principatuum  ecclesiasticorum : 
a  quo  tanquam  a  summo  derivatur  ordinata 
potestas  usque  ad  inflma  Ecclesiae  membra, 
secundum  quod  exigit  praecellens  dignitas 
in  ecclesiastica  hierarchia. 

Et  quia  haec  dignitas  praecipue  manet  in 
ordine,  ideo  hoc  sacrameutum  non  debet 
dispensari,  nisi  cum  magna  discretione  et 

(a)  Cmt.  edit,  deest  et. 


Ordo 
hierar- 
chis   ec- 
clesiasti- 

C«E. 


Snm- 

mas 

Pontifex 

et  ejas 
ptimatus 


Sacra- 
mentior- 
dinisdis- 
pensatio 


328  BREVILOOUII 

solemnitate;  ac  per  hoc  non  a  quolibei,  nec 
cuilibet,  nec  in  quolibet  loco,  nec  quolibet 
tempore,  sed  personis  litteratis,  bonestis,  et 
a  cunctis  irregularitatibus  alienis,  jejuno 
stomacho,  loco  sacro,  tempore  missae ;  et 
tempOribus  ab  ecclesiastico  jure  statutis  de- 
bent  hujusmodi  ordines  dispensari,  et  hoc 
ab  episcopis,  quibus  propter  eminentiam  re- 
servatur  dispensatio  ordinum,  confirniatio 
per  impositionem  manuum,  consecratio  mo- 
nialium  et  abbatum,  et  dedicatio  ecclesia- 
rum,  quse  propter  sui  celebrilatem  non  de- 
bent  dispensari,  nisi  ab  his,  qui  habent  praee- 
minentiam  potestatis. 

CAPUT  XIII. 

De  integritate  Matrimonii. 

Matri-     ^e  sacrameuto  matrimonii  haic  in  summa 

defi^o  t^nsDda  sunt ,  quod  matrimonium  est  con- 

junctio  legitima  maris  et  feminai,  indivi- 

duam  vitae  consuetudinem  retinens.   Hsec 

autem  conjunctio  non  solum  fuit  post  pecca- 

tum,  verum  etiam  ante  peccatum.  Sed  prius 

institutum  fuit  sacramentum  conjugii  in  of- 

ficium ;  nunc  autem  non  solum  in  officium, 

verum  etiam  in  remedium  contra  libidinis 

morbum.  Prius  significabat  conjunctionem 

Dei  et  animae;  nunc  autem  prseter  hoc  si- 

gnificat  conjunctionem  Christi,  Ecclesiae,  et 

duarum  naturarum  in  unitate  personse.  In- 

troducitur  autem  haec  conjunctio  in  esse  per 

liberum    consensum    animorum   ex  parte 

utriusque  personse,  exterius  expressum  in 

aliquo  signo  sensibili  :  consummari  autem 

habet  in  copula  camali.  Nam  per  verba  de 

futuro  dicitur  matrimonium  initiari,    per 

verba  de  praesenti  ratificari ,  sed  per  carna- 

lem  copulam  habet  consummari.  Hujus  au- 

tem  sacramenti '  tria  sunt  bona ,  scilicet 

fldes,  et  proles ,  et  sacramentum ;  et  duo- 

decim  impedimenta  quae  impediimt  contra- 

hendum,  et  dirimunt  jam  contractum ,  quse 

in  his  versibus  continentur : 

Error,  conditio ,  votum ,  cognatio ,  ciimen ; 
Cultus  disparitas,  vis,  ordo,  ligameu,  boneslas; 


PARS  VI. 

Si  sis  affiois,  si  forte  coire  nequibis; 

Hsec  socianda  vetaut  conjugia,  juncta  retractanl. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum,  haec  est :  quia  principium  nostrum  re- 
parativum ,  Verbum  scilicet  incarnatum ,  eo   ' 
ipso  quod  Verbiim  Bei,  est  fons  sapientiae  in 
excelsis ;  eo  ipso  quod  mcarnatttJn ,  est  cle- 
mentise  fons  in  terris :  et  ideo  eo  ipso ,  quod 
Yerbum  increatum,  est  humani  generis  for- 
niativum  ex  summa  sapientia;  eo  ipso  quod 
incarnattim ,  est  ipsius  reformativum  ex 
summa  clementia  :   ideo  enim  humanum 
genus  reparat  per  clementiam,  quia  prius 
reparabile  fecit  ex  sapientia,  quse  pro  suo 
summo  ordine  exigebat,  quod  genus  huma- 
num  faceret  potens  stare,  potens  labi,  potens 
etiam  reparari,  sicut  in  praecedentibus  os- 
tensum  fuit.  Quoniam  ergo  Verbum  Dei  in 
sua  sapientia  hominem  fecit ,  sicut  et  con- 
gruum  fuit,  potentem  stare,  cadere,  et  sur- 
gere;  hinc  est,  quod  genus  humanum  eo 
modo  propagandum  ordinavit,  quod  ex  ipso 
modo  propagandi  haberet,  quod  manudu- 
cei'et  ipsum  ad   standum;   haberet  etiam, 
quod  manuduceret  ad  remedlum ;  sicut  etiam 
in  propagatione  illa  est  aliquid  per  peccatum, 
scilicet  libido,  quod  tradueit  niorbum.  Et 
quia  stalus  hominis  erat  ex  conjunctione  ip- 
sius  animae  ad  Deum  per  amorem  unitivum 
modo  castissimo,  singulari  et  individuo,  re- 
medium  veniebat  ex  conjunctione  divinae 
naturae  et  humanae  in  unitatem  hypostasis 
et  personse ;  unitatem,  inquam,  divinagratia 
rntroductam,  ut  singularem  et  individuam. 
Hinc  est ,  quod  Deus  ab  initio  instituit ,  ut    Matri- 
propagatio  fieret  per  conjunctionem  maris  "°°"^ 
et  feminse  individuam  et  singularem,  quse  '"'t'»  >"- 
signiflcaret  ante  peccatum  conjunctionem 
Dei  et  animae,  seu  Dei,  et  subccelestis  hierar- 
chise;  post  peccatum  vero  conjunctionem 
Christi  et  humanae  naturae,  seu  Chrisli,  et 
Ecclesiae  :  et  ideo  utrobique  est  sacramen- 
tum,  scilicet  ante  et  post,  licet  alio  et  alio 
modo,  quantum  ad  significationem  et  usum. 

'  Aug.;  de  Gen.  ad  litt.,  lib.  111,  c.  vii. 


DE  JIEDICINA  SACRAMENTALI. 


329 


Cum  enim  esset  sacramentum,  anteqnam 
superveniret  morbus;  libido,  quse  super- 
venit  per  peccatum,  potius  habet  per  matri- 
monium  excusari,  quam  ipsum  valeat  vi- 
tiare ;  quia  non  morbus  medicamentum  cor- 
rumpit,  sed  medicamentum  habet  curare 
morbum.  Ex  quo  maiiifeste  apparet  quid  sit 
matrimonium.  et  qualiter  divinitus  sit  in- 
troductum  in  esse. 

Rursus,  quia  quaelibet  prsedictarura  spi- 
ritualium  unionum  in  sacramento  matri- 
monii  significatarum  est  unio  unius  sicut 
agentis  et  influentis,  alterius  sicut  palientis 
et  suscipientis ,  et  hoc  faciente  amoris  vin- 
culo ,  qui  ex  mera  voluntate  procedit :  binc 
est,  quod  matrimonium  debet  esse  conjunc- 
tio  duplicis  personae ,  differentis  secundum 
rationem  agentis  et  patientis  ,  scilicet  virilis 
sexus,  et  muliebris,  et  hoc  ex  mero  con- 
sensu  volunlatis.  Et  quia  voluntas  exterius 
non  apparet,  nisi  per  signa  ipsam  expri- 
mentia ;  hinc  est ,  quod  necesse  est  ut  cou- 
consen-  sensus  mutuus  exterius  exprimatur.  Quia 
"i^  ^  ^^''0  consensus  ut  de  futuro  non  est  proprie 
mutous  consensns,  sed  ipsius  promissio ;  consensus 

exterias 

este.i-  vero  ante  commixtionem  non  facit  plena- 
riam  unionem  ,  quia  nondum  sunt  una 
caro  :  hinc  est,  quod  per  verba  de  futuro 
dicitur  matrimonium  esse  initiatum  ;  de 
prsesenti ,  ratum  et  confirmatum ;  sed  iu 
caxnaU  copula  consummatum  ,  quia  tunc 
sunt  una  caro ,  et  imum  corpus  fmnt  :  ac 
per  hoc  plene  significat  unionem  illam , 
quse  est  inter  nos  et  Christum.  Tunc  enim 
plene  traducitur  corpus  unius  in  corpus  al- 
terius  secundum  sui  comparis  potestatem  ad 
procreandam  prolem.  Et  ideo  ipsius  matri- 
monii  sunt  tria  bona ,  sciUcet  sacramentum, 
propter  vinculum  insolubile ;  fides,  propter 
debiti  solutionem ;  proles  vero ,  sicut  efTec- 
tus  consequens  ad  utrumque. 

Postremo,  quia  dicta  conjunctio  matri- 
monialis  debet  esse  ex  libero  consensu,  pro- 
cedens  ad  copulationem  personarum  dis- 
tantium  in  unam  matrimonii  legem  ,  ct  hoc 
potest  duodecim  modis  impediri ;  hinc  est 


primea- 
do3. 


quod  duodecim  sunt  impedimenta  matri- 
monii  :  quod  patet  sic.  Ad  matrimonialem     1"°?«- 

dimento- 

namque  consensum  requiritur  libertas  inmmma- 
consentiente ,  et  idoneitas  ad  conjunctio-  sufacien- 
nem.  Sed  libertas  in  consensu  tollitur  per  ''*■ 
duo ,  secundum  duas  partes  involuntarii , 
scilicet  per  ignorantiam,  et-per  violentiam. 
Et  sic  sunt  duo  impedimenta ,  scUicet  error, 
et  violentia.  Libertas  autem  in  consentiente 
toUitur  per  hoc,  quod  quis  est  aUigatus 
alteri ;  et  hoc  vel  Deo  ,  vel  homini :  si  Deo , 
hoc  est  vel  per  votum  expressum ,  vel  per 
aliquid  quod  habet  votum  annexum  :  pri- 
mum  est  in  voto ;  secundum  in  ordine.  Si 
autem  homini,  hoc  est  dupUciter  :  aut  per 
ligamen  existens,  aut  per  Ugamen  praece- 
dens  :  primum  est  in  Ugamine ,  quo  quis 
Ugatus  est  uxori ;  secundum  est  in  crimine, 
quando  mcechus ,  vel  moecha ,  machinatus 
est  in  mortem  conjugis,  vel,  ipso  vivente  , 
fidem  de  contrahendo  dedit.  Et  sic  sunt 
quatuor  impedimenta,  scilicet  votum ,  ordo, 
ligamen  ,  et  crimen.  Idoneitas  autem  ad 
unionem  est  distantia  personarum  conve- 
niens,  quae  toUitur  per  nimiam  proximita- 
tem  ,  vel  per  nimiam  elongationem.  Nimia 
autem  proximitas  venit  sive  per  generatio- 
nem ,  sive  per  aliquid  simile  generationi , 
ut  est  cognatio  legalis,  aut  spiritualis;  aut 
veuit  per  commixtionem  sexuum,  aut  per 
contractionem  sponsalium.  Et  sic  sunt  tria 
impedimenta  ,  scilicet  coguatio  ,  affmitas , 
et  publicae  justitiee  honestas.  Nimia  autem 
distantia  aut  attenditur  quantum  ad  ea  quae 
sunt  naturae ,  ut  cum  non  possunt  commis- 
ceri  carnaliter;  aut  quantum  ad  ea  quae 
sunt  fortunas,  quae  uon  sunt  in  nostra  po- 
testate,  ut  patet  cuni  est  unus  servus,  et 
alter  liber ;  aut  quantum  ad  ea  quae  sunt 
religionis  christiana^ ,  ut  cum  unus  est  bap- 
tizatus,  alter  vero  minime.  Et  sic  sunt  tria 
impedimenta,  scilicet  impotentia  coeundi, 
error  conditionis  ,  et  disparitas  religionis. 
Ac  per  hoc  sunt  in  universo  duodecim  im- 
pcdimenta  ,  quae  Spiritu  sancto  dictante  , 
introducta  s'int  in  Ecclesia  Dei.  Cui ,  scilicet     p<"««- 


330 


tas  Er,-  Ecclesiae^  etsi  omnia  sacramenta  sunt  com- 

ujuiode-  niissa,potissimeconjugii  sacramentum  com- 

™d«   Djissum  est  regulandum ,  propter  varietates 

"nonii   quse  circa  hoc  sacramentum  incidere  pos- 

jura. 

sunt ,  et  propler  morbum  annexum ,  qui 
est  maxime  infectivus,  et  minime  tenens 
modum  ;  et  ideo  ipsius  Ecclesise  est  gradus 
cognationum  limitare  ,  sicut  pro  tempore 


BREVILOOUII  PARS  Vll. 

expedire  videt ,  et  personas  legitimas ,  vel 
illegitimas  judicare,  et  divorlia  facere.  Sed 
nunquam  debet  nec  potest  raatrimonium, 
quod  legitime  introductum  est ,  annullare  ; 
quia  '  quos  Deus  conjunxit  ,  non  potest 
homo,  quantumcumque  sit  magnae  poten- 
tiae,  separare,  cum  ipsius  Dei  judicio  judi- 
candi  remaneant  universi. 


SEPTIMA  PARS 


1  N    Q  tl  A 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII  TRACTATUR 


CAPUT   PRIMUM. 

De  Judicio  in  communi. 

Postquam  aliqua  breviter  dicta  sunt  de 
trinitate  (a)  Dei,  de  creatura  mundi,  de  corrup- 
tela  peccati,  de  incarnatione  Verbi,  de  gratia 
Spiritus  saucti,  et  de  medicina  sacramenlali ; 
restat  nunc  septimo,  et  ultimo,  aliqua  brevi- 
ter  tangere  de  statu  finalis  judicii.  De  quo  in 
summa  tenendum  est,  quod  sine  dubio  judi- 
cium  universorum  futurum  est,  in  quo  Deus 
Pater  per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum 
judicabit  vivos  et  mortuos  ,  bonos  et  malos, 
reddendo  unicuique  secundum  exigentiam 
meritorum.  In  hoc  autem  judicio  fiet  apertio 
librorum ,  scilicet  conscientiarum  ,  quibus 
merita  et  demerita  universorum  sibiipsis  et 
CEeteris  innotescent ,  faciente  hoc  virtute  il- 
lius  libri  vitse ,  Verbi  scilicet  incarnati ,  qui 
in  forma  divinitatis  non  videbitur  nisi  a  bo- 
nis  ;  in  forma  vero  humanitatis,  in  qua  et 
sententiam  promulgabit,  videbitur  tam  a 
bonis,  quam  a  malis,  licet  terribilis  in  cadem 
forma  appareat  reprobis,  et  blandus  justis. 

'  Matth.,  xrx,  6;  Marc,  x,  9. 
(n)  Suppl.  perBonarum  et  unitate. 


Ralio 
futuri 
univer- 


Ratio  autem  ad  intelligentiam  praediclo- 
rum ,  haec  est :  quia  primum  principium , 
cum  ,  hoc  ipso  quod  primum  ,  sit  a  seipso , 
secundum  seipsum ,  et  propter  seipsum , 
hoc  ipso  ipsum  est  efflciens ,  forma  et  finis , 
universa  pioducens,  regens  et  perficiens  : 
ita  quod  sicut  producit  secundura  alUtudi- 
nem  summae  virtutis ,  sic  etiam  regit  se- 
cundum  rectiludinem  veritatis,  et  consum- 
mat  secundum  plenitudinem  bonitatis.  Quo- 
niam  ergo  altitudo  summffi  virtutis  requi- 
rebat  ,  ut  non  lanlum  esset  productio  ""'i^  J"- 
creaturae  ad  vestigium ,  verum  etiam  ad 
imaginem ;  non  solum  creaturae  irrationalis, 
verum  etiam  rationalis ;  non  solum  crealu- 
rae  quae  movetur  secundum  impetum  natu- 
ralem ,  verum  etiam  secuudum  libertatem 
voluntatis;  et  creatura  quae  est  ad  imagi- 
uera ,  quia  capax  est  Dei ,  est  beatificabilis ; 
creatura  rationalis,  disciplinabilis ;  creatura 
habens  libertatem  voluntatis,  est  secundum 
legem  justiliae  ordinabilis  et  deordinabilis  : 
hinc  est,  quod  rectitudo  veritatis  legem  bo- 
mini  imponere  debuit,  in  qua  ad  bealiludi- 
nem  invitaret,  et  ad  vcritatcm  erudiret,  et 
ad  juslitiam  obligaret :  ita  tamen  quod  li- 


DE  STATU  FINALIS  JUDICIl. 


331 


bertalem  voluntatis  non  cogeret-  quin  pro 
suae  («)  libito  voluntatis  justitiam  relinquere 
posset,  et  sequi,  cum  sic  res,  quas  condi- 
dit,  administret,  ut  eas  agere  proprios  mo- 
tus  sinat.  Et  quia  plenitudo  bonitatis  in  con- 
summando  operatur  secundum  quod  exigit 
altitudo  virtutis ,  et  rectitudo  veritatis ;  hinc 
est ,  quod  consummatio  beatitudinis  non 
datur  a  bonitate  summa ,  nisi  his  qui  serva- 
verunt  justitiam  a  rectitudine  veritatis  im- 
positam  ;  qui  susceperunt  disciplinam ,  ac 
amaverunt  illam  summam  et  perpetuam  fe- 
licitatem  plus ,  quam  bona  transitoria. 

Et  quoniam  quidam  hoc  agunt,  quidam 
autem  oppositum ,  pro  suarum  varielate  vo- 
luntatum ,  quse  interius  occultantur ,  et  in 
statu  viae  secundum  suum  arbitrium  cur- 
runt :  hinc  est,  quod  ad  manifestationem 
altifudinis  virtutis,  rectitudinis  veritatis,  et 
plenitudinis  bonitatis ,  necesse  est  univer- 
sale  judicium  sequi,  in  quo  fiant  justae  re- 
tributiones  praemiorum ,  apertae  declaratio- 
nes  meritorum  ,  et  irrevocabiles  lationes 
sententiarum  :  ut  in  justis  retributionibus 
stipendiorum  ,  summae  bonitatis  appareat 
plenitudo  ;  in  apertis  declarationibus  meri- 
torum ,  veritatis  appareat  rectitudo ;  et  in 
irrevocabilibus  lationibus  sententiarum  , 
suramae  virtutis  et  potestatis  appareat  alti- 
Ratio  tudo.  Primum  igitur  quoniam  justa  retri- 
"[Jnj"'  butio  respicit  culpam,  cui  debetur  pcena,  vel 
prsmio-  justitiam,  cui  debetur  gloria;  et  universi 

rum  io 

judicio.  filii  Adae  habent  hanc,  vel  illam  ;  hlnc  est, 
quod  necesse  est  judicio  retributionis  omnes 
judicari ,  ut  boni  gloriflcentur  ,  et  impii 
condemnentur.  Rursus,  quia  aperta  decla- 
ratio  meritorum  requirit,  quod  simul  appa- 
reat  quid  agendum  est,  et  quid  actum  est, 
vel  omissum  a  libertate  voluntatis  huma- 
nae,  secundum  varietatem  circumstantia- 
rum  :  hinc  est  quod  et  hbri  conscientiarum 
aperientur  ,  ut  appareant  merita ;  et  liber 
vitae ,  ut  appareat  ipsa  justitia ,  secundum 
quam  approbanda  ,  vel  reprobanda  sunt 
librorum  merita  illa.  Et  quoniam  ille  liber  vitae  est 
dmtis    ^^^^^  ^"  ^"°  scripta  sunt  omnia  simul  et 


lucidissime ,  et  in  conscientiis  scribuntur 
veraciter  :  ideo  ex  concursu  apertionis  ho- 
rum  librorum  flet  aperta  declaratio  omnium 
meritorum  ;  ita  quod  occulta  cordis  cujus- 
hbet ,  et  sibi ,  et  caeteris  innotescant.  Unde , 
ut  vult  Augustinus  ',  hber  ille  est  vis  qua 
fiet,  ut  ad  memoriam  cujuslibet  cuncta  mi- 
rabiliter  revocentur  ,  ut  lucide  appareat 
aequitas  divinorum  judiciorum  in  apertissi- 
mo  lumine  veritatis.  Poslremo,  quia  irre-  taiio 
vocabilis  latio  sententiarum  debet  fieri  ab  t-^°frr"e. 
eo  qui  possit  audiri  et  videri ,  et  a  quo  non  ""csbiii' 
possit  appellari ;  et  videri  ab  universis  non 
potest  summa  lux  ,  quam  tenebrosi  oculi 
videre  non  possunt,  pro  eo  quod  facie  ad 
faciem  videri  non  potest  sine  deiformitate 
mentis  et  jucunditate  cordis  :  necesse  est 
quod  judex  appareat  in  efflgie  creaturae. 
Quia  vero  pura  creatura  auctoritatem  non 
habet  summam ,  a  qua  appellari  non  possit, 
hinc  oportet  quod  judex  noster  et  Deus  sit, 
ut  judicet  per  auctoritatem  summam ,  et 
homo  sit,  ut  videatur,  et  disceptet  cum 
peccatoribus  in  efflgie  humana.  Et  quia  una 
vox  disceptationis  terret  culpabiles,  et  as- 
securat  innocentes  ;  hinc  est  ,  quod  una 
ejusdem  effigies  justos  laetificabit,  et  e  con- 
Irario  impios  deterrebit. 

CAPUT  II. 

De  antecedentibus  ad  judiciiim,  cvjusmndi  est 
■pccna  purgatoria. 

Deinde  in  speciali  circa  statum  flnalis 
judicii  consideranda  sunt  quaedam ,  sicut 
praeambula;  quaedam,  sicut  concomitantia; 
et  quaedam ,  sicut  consequentia.  Praeambula 
autem  sunt  duo,  scilicet  pcena  purgatorii, 
et  suffragia  ecclesiastica.  Primo  igitur  de  sum- 
pcena  purgatorii  hoc  tenendum  est,  quod  doarina 
ignis  purgatorius  est  ignis  corporalis ,  quo  ^^  p""- 

gatorio. 

tantum  spiritus  justorum,  qui  m  hac  vita 
non  impleverunt  pcenitentiam  et  satisfac- 
tionem  condignam  ,  affliguntur  secundum 
plus  et  minus,  secundum  quod  plus  vel 

'  Aug.,  tle  civit.  Dei ,  lib.  XX,  c.  xix.  —  {n)  Al,  suo. 


332  BREVILOQUll 

minus  de  cremabili  seciim  ex  hac  vita  tra- 
xcrunt.  Affligunlur  autem  minus  graviter, 
quam  in  inferuo ,  et  gravius ,  quam  in  hoc 
mundo  ;  non  tamen  ita  graviter ,  quin  sem- 
per  sperent  et  sciatit  se  in  inferno  non  esse, 
hcet  forte,  pro  pcenarum  magniludine ,  hoc 
aliquoties  noo  advertant.  Hac  autem  afflic- 
tione,  ab  igae  corporali  inflicta,  purgan- 
tur  spirilus  a  reatibus,  et  scoriis,  et  etiam 
rehquiis  peccatorum  ;  quibus  sufficienter 
expurgatis ,  immediate  evolant  et  introdu- 
cimtur  in  gloriam  Paradisi. 
Raiio       Ratio  autem  ad  intelligentiam  nrasdicto- 

purgalo-  .  ... 

ri»  poe-  rum  haec  est :  quia  cum  primum  pnnci- 
"*■  pium ,  80  ipso  quod  primum ,  sit  optimum 
et  peifectissimum  ;  et  eo  ipso  quod  opti- 
mum,  sit  summe  amativum  boni^  et  sum- 
me  detestativum  mah,  sicut  summa  bonitas 
non  patitur  quod  bonum  maneat  irremune- 
ratum ,  sic  etiam  non  debet  pati  quod  ma- 
lum  remaneat  impunitum.  Quoniam  ergo 
viri  justi  ahquando  decedunt ,  qui  in  hac 
vita  non  totaliter  poeniteniiam  impleverunt, 
cum  meritura  vitae  aeternae  in  eis  non  pos- 
sit  remanere  irremuneratum  ,  et  vitium 
culpae  non  possit  remanere  impuuitum ,  ne 
perturbetur  pukhritudo  ordinis  universi , 
necesse  est  quod  ipsi  fiuahter  praemientur, 
necesse  est  etiam  quod  iidem  temporahter 
puniantur  secundum  suarum  culparum  exi- 
gentiam  et  reatum. 
caipa     Et  quia  culpa  commissiva  ,  et  otTensiva 

graTitas.       . 

fuit  majestatis  divinae  ,  et  damniQcativa 
Ecclesiae,  et  deformativa  imaginis  divinae 
menti  nostrae  impressae  ,  maxime  si  fuit 
culpa  mortaUs,  et  veniahs  etiam  disponit 
ad  hoc ;  et  de  ofTensa  requirilur  puuitio  ,  de 
damno  vero  agcnda  est  satisfactio  ,  et  de 
deformatione  requirenda  est  expurgatio  : 
hinc  est  quod  necesse  est ,  quod  pcena  iha 
sit  juste  punitiva  ,  digne  satisfacloria  ,  et 
Eufficienter  expurgativa.  Primum  igitur , 
quoniam  poena  ista  debet  esse juste  punitiva, 
et  spiritus  qui,  contempto  bono  aeterno  et 
summo  ,  se  subjecit  infimo,  juste  debet  in- 
feriori  subjici,  ut  ab  eis  susciplat  pcenam. 


PARS  VII. 

ex  quorum  occasione  perpetravit  culpam, 
et  ratione  quorum  et  Deum  contempsit,  et 
seipsum  vilem  fecit  :  hinc  est ,  quod  ordo 
divinae  justitiae  exigit,  ut  spiritus  ab  igne 
materiah  habeat  puniri ,  ut  sicut  secundum 
ordinem  naturae  anima  unitur  corpori,  ut  in- 
fluat  vitam  ipsi  corpori,  sic  uniatur  igni  ma- 
teriah  secundum  ordinem  justitiae,  ut  pimi- 
bile  punienti,  aquo  suscipiat  poenam.  Et  quia 
viri  jusli  qui  sunt  in  gralia,  non  sunt  digni 
nisi  pcena  transitoria,  et  tanto  majori  digni 
sunt  poena ,  quanto  majora  commrserunt 
peccata ,  et  minorem  egerunt  poenitentiam  : 
hinc  est ,  quod  ab  igne  materiah  puniuntur 
temporahter,  quidam  tamen  diutius,  qui- 
dam  vero  brevius,  quidam  acerbius ,  qui- 
dam  levius,  secundum  quod  reatus  exigit 
oflensarum.  Necesse  enim  est ,  ut  dicit 
egregius  doctor  Augustinus  ',  quod  tantum 
urat  dolor ,  quantum  haeserat  amor.  Tanto 
enim  difflcilius  quis  purgatiu: ,  quanto  me- 
duhis  cordis  ejus  intimius  amor  inhaesei"at 
mundanorum.  Amphus,  quoniam  poena  illa 
debet  esse  satisfactoria ,  et  satisfactio  respi- 
cit  hbertatem  voluntatis  et  statum  viae  , 
potissime  cum  ibi  jam  non  sit  status  me- 
rendi ,  et  poeaas  illse  minime  teneant  ratio- 
nem  voluntarii  :  necesse  est,  quod  illud 
quod  defecit  ex  parte  libertatis  in  voluntate 
suslinente,  suppleatur  in  acerbitate  ex  parte 
poenae.  Quia  vero  gratiam  habent,  qui  pur- 
gantur,  quam  quidem  ultra  perdere  non 
possunt ;  liiuc  est,  quod  nec  a  trislitia  pe- 
nitus  absorberi  ,  nec  iu  desperationem  in- 
cidere  ,  nec  in  blasphemiam  possunt ,  nec 
volunt  aliquatenus  prosilire  ;  ac  per  hoc , 
licet  graviter  puniantur ,  longe  tamen  ah- 
teretmitius,  quam  iu  inferno  :  et  statum 
etiam  iUum  indubitanter  sciunt  ahum  esse  , 
quam  istum  in  quo  sunt  ilh ,  qui  in  inferno 
irremediabiliter  cruciantur.  Postremo  quia  ouo 
poena  iUa  debet  esse  expurgatoria ,  et  pur-  "°t  mt 
gatio  illa  spirituahs  ;  necesse  est ,  vel  quod  '«'•'aii  in  ■ 
ignis  ille  spiritualem  habeat  virtutem  divi-  rio  spiri- 
nitus  sibi  datam,  vel,  ut  magis  credo,  ipsa  tianiur" 

i  Aug,,  de  Civit.  Dei ,  lib.  XXI,  c.  xxvi. 


DE  STATO  FINALIS  JUDICII. 


333 


AnimEP 
pur^atee 
Btatim 
eTolant 
ad  glo- 
riam. 


Ralio 
soffra- 
giorum 


virtus  gratiae  interius  habitantis  adjuta  a 
pcEna  extrinseca,  ipsam  animam  Jam  pro 
offensis  punitam,  et  a  reatuum  oncre  alle- 
viatam  purget  purgatione  sufficienti,  ut  jam 
nulla  remaneat  dissimilitudo  ad  gloriam.  Et 
quoniam  tales  spiritus  dispositi  sunt  in 
summo  ad  deiformitatem  gloriaj  suscipien- 
dam  in  se ,  cum  janua  sit  aperta,  et  purgatio 
consummata,  necesse  est  illos  spiritus  evo- 
lare  ,  in  quibus  charitatis  ignis  sursum  le- 
vans,  et  nihil  retardans  ex  parte  impuritatis 
animae ,  vel  reatus.  Nec  enim  decet  divinam 
misericordiam ,  seu  justitiam,  ut  amplius 
differat  gloriam ,  cum  inveniat  receplacu- 
lum  idoneum ,  et  magna  sit  pcena  in  dila- 
tione  prsmiorumj  nec  amplius  puniri  de- 
beat  spiritus  jam  purgatus. 

CAPUT  III. 

De  antecedentibus  ad  judicium,  mijusmodi  sunt 
suffragia  ecclesiastica. 

De  suffragiis  autem  ecclesiasticis  hoc  te- 
nendum  est,  quod  suffragia  Ecclesiae  pro- 
sunt  mortuis  ;  suffragia  dico ,  quae  pro 
mortuis  Ecclesia  facit,  sicut  sunt  sacrificia , 
jejunia,  eleemosynee,  et  alise  orationes^  et 
poenae  voluntarie  assumptae  pro  eorum  cul- 
pis  celerius  et  facilius  expiandis.  Prosunt 
autem  mortuis  non  quibuscumque  ,  sed 
mediocriter  bonis,  utpote  illis,  qui  sunt  in 
purgatorio ;  non  valde  malis,  scilicet  illis  qui 
sunt  in  inferno ;  nec  valde  bonis,  scihcet  his 
qui  sunt  in  ccelo :  quin  polius  e  converso 
eorum  merita  et  orationes  suffi  agantur  Ec- 
clesiae  militanti,  cujus  membris  multa  bene- 
ficia  impetrant  beati.  Prosunt  autem  secun- 
dum  magis  et  minus,  vel  pro  diversitate 
meritorum  in  mortuis,  vel  pro  charitate 
vivorum,  quae  magis  soUicitatur  pro  aliqui- 
bus,  quam  pro  aliis;  et  hoc,  vel  ad  poenarum 
mitigationem,  vel  celeriorem  liberationem, 
secundum  quod  supernae  providentiae  dis- 
pensatio  mehus  eis  viderit  expedire. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  praedicto- 
rum  haec  est :  quoniam  primum  priiicipium. 


cum  sit  optimum ,  ac  per  hoc  summae  seve-  pro  mor- 
ritatis  contra  malum ,  debet  pariter  summae  "''' 
suavitatis  esse  ad  bonum  :  et  ideo  cum,  ra- 
tione  severitatis  justitiae,  justi  in  quibus  est 
reatus  culpae  debeant  post  hanc  vitam  in 
purgatorio  tormentari ;  debent  etiam,  ratione 
suavitatis  misericordiae,  relevari,  et  habere 
auxilium  et  munimen ;  maxime  quia  in 
miseria  sunt  constituti ,  et  suis  operibus  et 
meritis  non  possunt  amplius  se  juvare  : 
disponere  igitur  debuit  regimen  divinae 
providentiae  suffragia  eis  conferri  ab  eis, 
qui  possunt ,  salva  tamen  rectitudine  justi- 
tiae,  a  qua  nec  debet  nec  potest  dulcedo 
misericordiae  dissentire ,  nec  aliquatenus  se- 
parari.  Quoniam  igitur  rectitudo  justitiae 
exigit  conservationem  honoris  divini ,  regi- 
minis  universi,  et  quaUtatis  meriti  humani ; 
ideo  superni  et  primi  principii  providentia 
Eumma  disposuit,  haec  suffragia  valere  de- 
functis  secundum  dulcedinem  misericordiae, 
et  rectitudiuem  juslitise,  servantis  honoris 
divini  dignitatem,  universi  regimen,  et  hu- 
mani  meriti  qualitatem. 

Primo  igitur ,  quoniam  in  hujusmodi  suf- 
fragiis  servari  debet  justitia,  quae  divini 
praecipue  est  conservativa  honoris ;  et  honor 
divinus  nihilominus  exigit  opera  satisfac- 
toria  et  pcenalia  sibi  persolvi  pro  culpis  : 
hinc  est,  quod  per  ilia  opera  habent  suffragia 
fieri ,  per  quae  potissime  fit  satisfaclio ,  et 
honor  recompensatur  Deo.  Quoniam  igitur  s^tis- 
hujusmodi  sunt  tres  partes  satisfactionis ,  f^'^''™'' 
jejunium,  oratio,  et  eleemosyna,  et  altaris 
sacrificium ,  in  quo  maxime  redditur  honor 
debitus  propter  placentiam  illius ,  qui  in  sa- 
crificio  illo  offertur ;  hinc  est  quod  suffragia 
Ecclesiae  consistimt  iu  hujusmodi  operibus 
satisfactoriis ,  et  maxime  in  Missis  celebran- 
dis,  secundum  quod  Gregorius  in  Dialogis 
insinuat  '  aliquos,  propter  Missarum  bene- 
ficia,  de  pcenis  magnis  celerrime  liberatos. 
Et  per  hoc  pompa  exequiarum,  et  accuratio 
funeris,  et  hujusmodi  non  debent  inter  suf- 
fragia  Ecclesiae  computari :  propter  quod  et 

'  Greg.,  Dialog.,  lib.  IV,  c.  lv. 


Suffra- 
gia  Ec- 
clesiffi 
quibas 
noQ  pro- 
siot. 


Eccle- 

SIEB    suf- 

fragia 

quibus 

magis 

proBint. 


334 

sanctus  Augustiuus  dicit',  quod  curatio  fu- 
neris,  conditio  sepulturse,  et  pompa  exequia- 
rum,  niagis  snnt  solatia  vivorum,  quam 
subsidia  mortuorum. 

Amplius,  quia  debet  ibi  servari  justitia 
conservutiva  ordinis  et  regiminis  univcrsi, 
et  hsec  exigit  ut  in  communicatione  influen- 
tiarum  salvetur  ordo,  et  symbolum  inter  ea, 
in  quibus  et  in  quae  influentiee  illse  manant ; 
ac  per  hoc  inferius  non  debeat  influere  in 
illud  quod  cst  supra ,  ncque  in  id  quod  est 
per  omnimodam  distantiam  elongatum  : 
hinc  est  quod  suffragia  Ecclesise  non  possunt 
valere  his  qui  sunt  in  inferno,  quia  sunt  a 
coi-pore  Christi  mystico  penitus  separati  : 
unde  nulla  spiritualis  influentia  capilis  ad 
eos  pervenit,  nec  eis  prodest,  sicut  nec  in- 
fluentia  capitis  prodest  membris  a  corpore 
amputatis.  Hinc  est  etiam,  quod  non  pro- 
sunt  beatis,  quia  sunt  omnino  superiores 
secundum  statum,  et  jam  in  termino  exis- 
tentes  non  possunt  ad  altiora  conscendere, 
sed  magis  e  converso  ipsi  prosunt  nobis,  et 
eorum  orationes ,  nam  et  hoc  meruerunt  in 
carne  :  ideo  disposuit  ordo  divinus,  ut  etiam 
ipsis  sanctis  Dei  orationes  offerantur,  ut  et 
ipsi  suffragentur  nobis  ad  divina  beneflcia 
impetranda.  Non  prosunt  ergo  eis  ecclesias- 
tica  suffragia,  sed  magis  nobis  prosunt  sua. 
Restat  igitur  quod  prosunt  soUs  justis,  qui 
sunt  in  pcenis  purgatorii.  Nam  ibi  ratione 
poenae,  et  impotentiae  se  juvandi ,  sunt  vivis 
inferiores  ;  ratione  vero  justitise ,  cseteris 
membris  Ecclesiae  sunt  coujuncti  :  ita  ut 
merito  eis  Ecclesiae  sanctae  merita  possint 
propter  symbolum  et  ordinem  suffragari. 

Postremo ,  quoniam  debet  in  his  servari 
justitia,  quae  pensat  exigentiam  meritorum; 
hinc  est ,  quod  suffragia  illa ,  'quae  commu- 
niter  flunt  pro  defunctis,  Hcet  omnibus  bonis 
valeant  pro  modulo  suo ,  his  tamen  amplius 
valent,  qui  magis  meruerunt  ut  sibi  vale- 
rent  et  prodessent,  dum  erant  in  statu  viae. 
lUa  vero,  quae  specialiter  fiunt  pro  ahqui- 

'  Aug.,  de  Cura  pro  mort,  agend.,  c.  ii.  —  'I  Cor., 
VU,  31. 


BREVILOQUII  PARS  VII. 


bus,  quia  intentio  facientis  est  recta,  et  se- 
cundum  Deum  procedit,  et  ecclesiastica 
institutio  absque  dubio  non  est  cassa  :  ideo 
plus  valent  iUis,  pro  quibus  determinate 
flunt,  licet  etiam  aUis  aUquo  modo  commu- 
nicentur.  Ncc  tamen  possunt  ita  aUis  sub- 
venire ,  sicat  illi  principaU  personae ,  pro  eo 
quod  Ucet  sint  spirituaUa,  tamen  divina 
justitia  pro  majori  culpa  majorem  exigit 
emendam,  et  pro  pluribus  culpis  plures 
emendas.  Unde  exemplumde  lumine,  quod 
sequaUfer  iUuminat  ad  unam  mensam  se- 
dentes,  non  placet;  quia  hujusmodi  suffi'a- 
gia  potius  assimilari  habent  pretiis  redemp- 
tivis,  quam  hujusmodi  influentiis  diffusivis. 
Quantum  autem  cuiUbet  determinate  va- 
leant,  ille  certitudinaUter  difflnire  habet, 
cujus  est  in  reatibus,  et  pcenis,  et  suffragiis 
attendere  pondus,  numerum  et  mensuram. 

CiPUT  IV. 

De  concomitantibus  judicium,  sicut  est  conflagratio 
ignium. 

Lleinde  aUquid  dicendum  est  de  concomi- 
tantibus  judicium,  quae  sunt  duo,  sciUcet 
conflagratio  ignium  mundanorum,  et  resur- 
rectio  corporum.  De  conflagratione  igitur 
hoc  tenendum  est ,  quod  ignis  praecedet  fa- 
ciem  judicis,  quo  terrae  facies  exuretur ,  ita 
quod  flgura  hujus  mundi  mundanorum 
ignium  (ii)  conflagratione  peribit ,  sicut  fac- 
tum  est  aquarum  inundatione  tempore  dilu- 
vii.  Dicitur  autem  ^  transire  figura  hujus 
mundi,  non  quantum  ad  destructionem 
totalem  hujus  mundi  sensibilis,  sed  quia  per 
actionem  ilUus  ignis  omnia  elementaiia  in- 
flammantis,  consumentur  vegetabilia,  et 
animalia  purgabuntur,  et  innovabuntur  ele- 
menta,  maxime  aer  et  terra ;  purgabuntur 
justi,  et  adurentur  reprobi :  quibus  factis 
cessabit  etiam  motus  cceli,  ut  sic  completo 
numero  electorum,  flat  quodam  modo  inno- 
vatio  et  praemiatio  corporum  mundanorum. 

Ratio  autem  ad   inteUigentiam   praedic- 

1    (aj  Ciel.  eUU.  add.  et. 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII 


Com- 
motioto- 
tiiucrea- 
tnnefiae 
muDdi. 


torum ,  haec  est :  quia  principium  rerum 
universale ,  cum  sit  sapientissimum ,  etsi  in 
omnibus,  quae  agit,  atlendit  ordinem  sa- 
pientiae,  potissime  tamen  in  his  debet  atten- 
dere  quae  spectant  ad  consummationera  :  ut 
sic  non  discordet  primum  a  medio,  nec  me- 
dium  a  postremo ;  sed  in  cunctis  congruen- 
tissime  ordinatis  appareat  illius  primi  prin- 
oipii  sapientia  ordinans ,  et  bonitas  ,  et 
altitudo.  Quoniam  ergo  Deus  secundum 
sapientiam  suam  ordinatissimam  cunctum 
mundum  istum  sensibilem  et  majorem  fecit 
propter  mundum  minorem,  scilicet  homi- 
nem,  qui  inter  Deum,  etres  istas  inferiores, 
in  medio  coUocatus  est :  hinc  est,  quod  ut 
omnia  sibi  in\icem  congruant ,  et  habitatio 
cum  habitatore  habeat  harmoniam,  homine 
bene  instituto ,  debuit  mundus  iste  in  bono 
et  quieto  statu  insiitui ;  horaine  labente, 
debuit  etiam  mundus  iste  deteriorari;  ho- 
mine  perturbato,  debuit  perturbari ;  homine 
expurgato ,  debuit  expurgari ;  homine  in- 
novato,  debuit  innovari;  et  homine  con- 
summato ,  debuit  quietari. 

Primo  ergo,  quoniam  mundus  ille  pertur- 
bari  debet,  homine  perturbato,  sicut  stetit 
cum  stante,  et  quodammodo  cecidit  cum 
labente;  et  in  futurojudicio,  propter  severi- 
tatem  judicis  ostendendam ,  necesse  est  om- 
nium  corda  terreri,  et  peccatorum  maxime, 
qui  universorum  Dominum  contempserunt : 
ut  sic  omnis  creatura  divinum  accipiat  ze- 
lum ,  et  conformetur  auctori ,  conformetur 
etiam  habitatori,  necesse  est  totius  orbis 
cardines  horribilissime  commoveri.  Et  quia 
nihil  intensius,  et  velocius,  et  horribilius  in 
agendo  commovet  alia  elementa,  quara 
iguis  hinc  inde  ex  omni  parte  concurrens ; 
hinc  est,  quod  necesse  est,  quod  ipsius  judi- 
cis  faciem  ignis  prsecedat ,  non  ex  una  parte 
taulum,  sed  ex  omni  parte  mundi,  ut  sit  ibi 
concursus  ignis  elementaris ,  el  terrestris ; 
iguis  purgatorii,  et  etiam  iufernalis  :  ut  per 
infernalem,  reprobi  adurantur;  per  purga- 
tohum  ,  justi  purgentur ;  per  terrestrem  , 
haec  terrae  nascentia  coasumantur ;  per  ele- 


Avari- 
tia  et  ma- 
litia   iu 


333 

mentarem,  elementa  subtihentur,  et  ad  in- 
novationisfaciem  disponantur,  etsimul  cum 
hoc  caetera  conturbentur ,  ut  non  solum  ho- 
mines,  et  dsemones,  verum  etiam  angeh 
videntes  terreantur. 

Rursus,  quoniam  mundus  iste  purgari 
debet  cum  horaine  expurgato  ,  et  homo  in 
statu  flnalis  temporis  indiget  purgari  a  sco- 
ria  avaritiae  et  malitiae,  sicut  in  primo  tem- 
pore  a  faece  luxuriae ;  indiget  etiam  purgari 
et  velociter,  et  intime,  et  perfecte :  hinc  est, 
quod  sicut  mundus  prius  deletus  est,  et 
quodam  modo  purgatus,  per  elementum 
aquae,  quod  est  frigiduui,  contra  ardorem  et 
fcetorem  luxurias ;  sic  finalis  mundus  per 
ignem ,  propter  refrigerium  charitatis  et 
frigus  mahtiffi  et  avaritiae,  quas  regnabunt 
in  fine  quasi  in  ipsius  mundi  senectute.  Quae 
quia  maximae  sunt  adhaerentiae,  necesse  est  secei 
quod  purgaus  sit  actionis  intimae ,  violentae  mnndi. 
et  acceleratae  :  quod  non  contingit  reperiri 
in  elemento  alio,  quam  in  igne.  Et  ideo  sicut 
factum  est  aquarum  inundatione  diluvium, 
sic  per  actionem  ignis  mundi  sensibihs  facies 
exuretur. 

Amplius,  quoniam  mundus  ille  innovari    ji^^^, 
debet  cum  homine  innovato ,  nec  innovari  ■"i'''"- 

tio. 

potest  ahquid  ra  novam  formam,  nisi  perdat 
vetustam,  et  quodam  modo  disponatur  dis- 
positione  nova  superinducta :  hinc  est,  quod 
cum  ignis  raaxime  habeat  virtutem  expul- 
sivam  formae  extraneae ,  habeat  etiam  vim 
subtilitativara,  et  ccelesti  naturse  cognatam : 
ideo  per  ipsum  debet  fleri  purgatio  simul  et 
innovatio,  ita  quod,  cum  geminam  habeat 
efficaciara,  quantum  ad  aliquam,  judicis  ad- 
ventum  praecedet  (a) ,  quantura  autem  ad 
rehquam,  habet  sequi.  Et  cum  innovatio  sit 
ad  novitatem,  quae  amplius  non  redit  ad 
vetustatem ;  ac  per  hoc  ad  novitatera  incor- 
niptibilem ,  quam  dare  non  est  in  potentia 
ahcujus  creaturae  :  hinc  est,  quod  hcet  in 
illa  purgatione  et  innovatione,  ignis  ahquid 
agat  per  naturalem  virtutem,  ut  inflam- 
mare,  purgare,  rarefacere,  et  subtihare; 
(o)  Cal.  edit.  prxcedit. 


ram  om' 
Dia 

niiDaD' 

tur. 


336  BREVILOQUII 

tamen  necesse  est,  quod  cum  illa  virtiite 
naturali  sit  virlus  operans  supra  naturam, 
cujus  imperio  fiet  conflagrationis  inilium, 
ct  cujus  etiam  virtute  fiet  nihilominus  com- 
plemenlum. 
com-  Postremo,  quoniam  mundns  ille  debet 
pietonn-  consummari,  liomine  consummato;  et  tunc 

mero  ' 

eieoto-  est  homo  consummatus,  quando  in  gloria 

—  om- 

ter-  completus  erit  uumerus  electorum,  ad  quem 
quidem  statum  omnia  fendunt,  sicut  ad 
linem  ultimum  et  completum  :  necesse  est, 
facta  completione  illius  numeri,  terminari 
et  quietari  motus  naturae  coelestis ;  necesse 
est  eliam  terminari  transmutaliones  elemen- 
tares ;  necesse  est  etiam  per  consequens  ter- 
rainari  generationem,  quae  estin  animalibus 
et  in  plantis.  Cum  enim  omnia  ista  ordi- 
nentur  ad  formam  nobilissimam  ,  quBe  qui- 
dem  est  anima  rationalis,  posito  statu  in 
animabus  (a),  necesse  est  et  statum,  et  com- 
plementum  poni  in  cseteris  praecedentibus. 
Et  ideo  corpora  ccelestia,  habita  quiete  et 
luminis  plenitudine ,  dicimtur  remunerari ; 
elementa  vero,  quse  amplius  non  habent 
vim  multiplicandi  per  transmutalionem 
mutuam,  dicuntur  interire^  non  quantum 
ad  substantiam,  sed  quantiun  ad  actionem 
et  passionem  mutuam ,  et  hoc  maxime , 
quantum  ad  qualitates  activas.  Vegetabilia 
vero  et  sensibilia ,  quia  non  habent  potesta- 
tem  et  vitam  perpetuam ,  et  durationem 
sempiternam ,  qualis  competit  statui  illius 
nobiUtatis,  necesse  est  in  propria  nalura 
consumi,  ita  tamen  quod  salventur  in  prin- 
cipiis,  et  quodam  modo  in  simili,  videlicet 
in  homine,  qui  similitudinem  habet  cum 
omni  genere  creaturae :  et  ideo  in  ipsius  in- 
novatione  et  glorihcatione  possunt  dici  om- 
nia  innovari,  et  quodammodo  praemiari. 

CAPUT    V. 

De  concomitantibus  judicium,  sicut  est  resurrectio 
corporum. 

vniTer-     Dc   resuTrectione  autem  corporum  hoc 
"urrM-  tenendum  est,  quod  omnium  corpora  homi- 


PARS  YIl. 
num  in  generali  resurrectioue  resurgent ,    lio"'»  ^ 

qaalitas 

nulla  in  eis  existente  distautia  quantum  ad  ei  ratio. 
ordinalionem  temporis,  sed  magis  quantum 
ad  ordinationem  dignitatis.  Nam  mali  resur- 
gent  cum  suis  deformitatibus ,  et  poenalita- 
tibus,  miseriis,  et  defectibus,  quos  habuerant 
in  statu  viaj.  In  bonis  autem  natura  serva- 
bitur,  et  vitia  detrahentur ,  et  omnes  resur- 
gent  integro  corpore,  et  plena  setate,  et 
debita  mensura  membrorum,  ut  sic  omnes 
sancti  '  occurrant  in  virum  perfectum ,  in 
mensuram  cetatis  plenitudinis  Ckristi.  Sur- 
gent  aulem  tam  in  bonis  quam  in  malis 
corpora  eadem  numero ,  quae  prius ,  et  ex 
eisdem  partibus  constituta,  salva  totius  veri- 
tate  naturae,  non  solum  quantum  ad  mem- 
bra  principalia,  et  humiditatem  radicalem, 
verum  etiam  salvis  capillis  et  caeteris  mem- 
bris,  quse  faciuut  ad  decentiam  corporis,  ita 
quod  in  quascumque  auras  vel  sinus  naturaj 
pulvis  humani  corporis  cedat,  ad  eam  ani- 
mam  redibit ,  quae  ipsum  primitus ,  ut  vive- 
ret  et  cresceret,  animavit. 

Ratio  autem  ad  intelUgentiam  praedic- 
torum ,  haec  est  :  quia  primum  principium, 
eo  ipso  quod  primum  et  summum,  est  uni- 
versalissimum,  et  sufficientissimum,  ac  per 
hoc  principium  est  naturarum,  gratiarum, 
et  praemiorum ;  pi'incipium  etiam  potentis- 
simum ,  clementissimum ,  et  justissimum : 
et  licet  secundum  quamdam  appropriatio- 
nem  sit  potentissimum  in  constitutione  natu- 
rarum ,  et  clementissimum  in  collatione 
gratiarum,  et  justissimum  in  retributione 
stipendiorum ;  tamen  sigillatimsingula  suut 
in  singulis,  quia  summa  potentia,  clementia 
et  justitia  nullatenus  possunt  ab  invicem 
separari  :  et  ideo  in  opere  retributionis  ne- 
cesse  est,  quod  ipsa  flat  secundum  quod 
exigit  rectitudo  justitiae,  et  reformatio  gra- 
tiae,  et  completio  naturae.  Quoniam  ergo 
justitia  necessario  requirit,  ut  homo  qui 
meruit,  vel  demeruit ,  non  in  anima  solum, 
nec  in  corpore  solum,  sed  in  anima  simul  et 

'  Ephes.,  IV,  13. 

(a)  Cat.  edil.  auimalibus. 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII. 


337 


Ratio 
justitis 
Dei  in 

resurrec- 

tioDe. 


corpore  puniatur,  vel  praemietur  in  utroque ; 
reforraalio  autem  gratise  requirit ,  ut  totum 
corpus  assimiletur  Christo  capiti,  cujus 
corpus  mortuum  necessarium  fuit  resur- 
gere ,  cum  unitum  esset  inseparabiliter  dei- 
tati ;  completio  vero  naturre  requirit ,  ut 
homo  constet  simul  ex  corpore  et  anima, 
tanquam  ex  materia  et  forma,  quae  mutuum 
babent  appetitum,  et  inclinationem  mutuam : 
necesse  est,  resurrectionem  esse  futuram, 
exigente  hanc  (a)  constitutione  naturae ,  in- 
fusione  gratiae ,  et  retributione  justitice, 
secundum  quas  tota  universitas  habet  regi. 
Et  ideo,  ex  his  tribus,  omnia  clamant  homi- 
nem  suscitandum  ,  ut  omnis  tollatur  excu- 
satio  illis,  qui  contra  hanc  veritatem  fidei 
obsurdescunt ,  et  merito  contra  tales  '  uni- 
versus  •piignet  orbis  terrarum. 

Primo  igitur,  quoniam  resurrectio  debet 

esse  secundum  exigentiam  ordinis  di'dnse 

justitise,  et  divina  justitia  redclit  unicuique 

quod  suum  est  pro  loco  et  tempoje  ,  et  om- 

nis  auima  corpori  semel  et  ad  punctum  tem- 

poris  unita,ve"l  habet  in  eo  culpam,  vel  gra- 

tiam  :  necesse  est  quod  omnes  resurgant. 

Et  quia  distinctus  debet  esse  status  retribu- 

lionis  a  slatu  viae ,  et  resurrectio  spectat  ad 

statum  retributionis  :  ut  non  confundatur 

ordo  universi ,  et  ut  lides  habeat  meritnm  , 

qnae  credit  quod  non  videt ,  et  ut  certius  et 

clarius  appareat  aeqnitas  divinae  justitiae,  et 

ut  simul  fiat  consummatio  et  retributio  fina- 

lis  in  angelis  et  hominibus ;  requirit  hoc  di- 

vina  justitia,  ut  omnes  resurgant  simul, 

quanlum  est  de  lege  communi.  Quod  dico 

propter  Christum ,  et  ejus  beatissimam  Ma- 

trem  gloriosam    virginem   Mariam.  Quia 

vero  malis  debetur  pcena  et  miseria,  et  bo- 

nis  gloria  :  ideo ,  etsi  simul  resurgant  in 

tempore,  valde  tamen  dissimiles  erunt  in 

conditione.  Nam  quia  malis  resurrectio  non 

est  ad  vitam ,  sed  ad  supphcium ,  necesse 

est  quod  ipsi  cum  infirmitatibus ,  et  defor- 

mitatibus ,  et  defectibus  suscitentur. 

Ratio     Rursus ,  (juia  resurrectio  debet  esse  se- 

(a)  C(Bt.  edit.  hac. 
TOM.  VU. 


cundum  exigentiam 


consummafionis 


gra—  resurreo 

tiae,  et  perfecta  gratia  facit  nos  conformes 


ex  con- 

summa- 

tioaa 


Ratio 
excon- 
ditione 


Christo  capiti  nostro  ,  in  quo  nullus  fuit  de 
fectus  membrorum,  sed  perfecta  setas,  et  eratia. 
statura  debita ,  et  efflgies  formosa ;  oppor- 
tunum  est,  quod  boni  suscitentur  in  optimis 
conditionibus,  ac  per  hoc  necesse  est,  quod 
in  eis  vitia  detrahantur,  et  natura  servelur. 
Opportunum  etiam  est ,  ut  si  aliquod  mem- 
brum  deerat,  suppleatur;  si  aliqua  erat  su- 
perfluitas,  auferatur;  si  ahqua  membrorum 
deordinatio,  corrigatur;  si  parvulus  erat, 
ad  quantitatem  aetatis  Christi ,  quam  habe- 
bat  in  resurrectione,  licet  non  in  mole ,  di- 
vina  virtute  deducatur;  si  decrepitus,  ad 
eamdem  aetatem  reducatur;  si  gigas,  si  na- 
nus,  ad  mensuram  congruam  limitetur  :  ut 
sic  omnes  integri  et  perfecti '  occurrant  in 
virum  perfectum  in  mensuram  cetatis  pleni- 
tudinis  Christi. 

Postremo ,  quia  resurrectio  debet  esse  se- 
cundum  exigentiam  perfectionis  naturae ,  et 
natura  spiritus  rationalis  exigit  quod  vivi-  "*'"'■* 
ficet  corpus  proprium ,  quia  proprius  actus 
in  propria  materia  habet  fieri :  necesse  est , 
quod  idem  corpus  numero  resurgat,  et  alio- 
quin  noa  esset  resurrectlo  vera.  Requirit 
etiam  natura  animae  rationahs  et  immorta- 
lis,  quod  sicut  habet  esse  perpetuum,  sic 
corpus  habeat  cui  perpetuo  influat  vitam  : 
ac  per  hoc ,  corpus  quod  animas  unitur,  ex 
ipsa  unione  ordinationem  habet  ad  incor- 
ruptionem  perpetuam  :  ita  tamen  quod  illud 
in  quo  consistit  substantia  totius  corporis , 
sicut  sunt  membra  principalia,  et  etiam  hu- 
miditas  radicaUs,  et  caro  secundum  speciem, 
hal3eat  ordinationem  necessariam ;  alia  vero 
sciUcet  caro  secundum  materiam ,  et  partes 
qua?  sunt  de  bene  esse  corporis,  habeant 
ordinationem  de  congruo  :  et  ideo  primae 
partes  sunt  ordinatae  ad  resurrectionem  se- 
cundum  ordinem  necessitatis ;  ahae  vero 
omnes  secundum  ordinem  congruitatis. 
Quem  quidem  ordinem  quia  Deus  impressit 
naturae,   et  natura   non  potest  perficere 

«  Sap.,  V,  21.  -  2  Ep/ies.,  iv,  13. 


338  BREYILOUUIl 

quia  non  potest  mortuum  suscitare ,  et  ipsa 
divina  Providentia  nihil  debuit  facere  irus- 
tra;  necesse  est,  quod  ipsius  virtute  repare- 
tur  corpus  idem  numero  ,  et  immorlale,  et 
ex  omnibus  partibus  constilutum ,  et  salva 
tota  veritate  humanffi  naturse.  Cum  autem 
haec  natura  non  habeat  in  potestate ,  sed  so- 
lum  in  appetitu,  quia  nec  idem  corpus  nu- 
mero  destructum  reparare  potest ,  cum  non 
possit  in  totam  rei  substantiam;  nec  corpus 
immortale  possit  eificere  ,  cum  omne  per 
naturam  generabile  sit  corruptibile ;  nec 
dispersa  colligere  potest :  necesse  est,  quod 
resurrectio  non  seminalibus ,  nec  naturali- 
bus  causis ,  sed  primordialibus  attribuatur, 
ut  fiat  secundum  cursum  mirabilem  et  su- 
pernaturalem ,  et  secundum  divinae  impe- 
rium  voluntatis. 

CAPUT   VI. 

De  consequentibus  ad  judidum,  scilicet  de  igne 
infemali. 

Dep,s.     Consequenter  de  consequentibus  ad  judi- 
"' '°'"-  cium  est  dicendum ;  quae  sunt  duo ,  scilicet 

nali 

samma-  poena  infemalis,  et  gloria  ccelestis.  De  poena 
igitur  infernali  hoc  tenendum  est,  quod 
pcena  infernalis  est  in  loco  corporali  deor- 
sum ,  in  quo  asternaliter  affligentur  omnes 
reprobi,  tam  homines,  quam  spiritus  mali. 
Affligentur  autem  eodem  igne  corporali , 
qui  concremabit  et  affliget  spiritus,  et  etiam 
corpora  :  nec  tamen  corpora  illa  consumet ; 
sed  semper  affligel  alios  plus,  alios  minus  , 
secundum  exigentiam  meritorum.  Hujus- 
modi  autem  affliclioui  ignis  conjuncta  erit 
afflictio  secundum  omnes  sensus ;  conjuncta 
erit  poena  verrais,  et  carentia  visionis  Bei ; 
ila  quod  in  liis  pcenis  erit  varietas  ,  et  cum 
varietate  acerbitas ,  et  cum  acerbitate  inter- 
minabilitas ,  ut  ad  reproborum  supplicium  % 
tormentorum  fumus  ascendat  in  scecula  sce- 
culorum. 

Ratio  autem  ad  inteUigentiam  prsedicto- 
rum  heec  est :  quia  cum  primum  principium 

'  Apoc,  XIV,  H. 


PARS  VII. 

summum  sit ,  quidquid  habet,  habet  in  sum- 
mo :  ideo  necesse  estipsum  esse  rectissimum. 
Cum  ergo  in  retribuendo  agat  secundum  rec- 
titudinem ;  sicut  contra  se  facere  non  potest, 
nec  se  negare,  nec  suam  justiliam  impu- 
gnare ,  sic  necessario ,  sua  rectitudine  exi- 
gente ,  oportet  quod  peccatum  puniatur  se- 
cundum  quantitatem  culpse,  in  his  maxime, 
qui  legem  misericordise  contemnentes,  per 
impcenitentiam  impegerunt  in  severilatem 
justitiae.  Quoniam  ergo  severitatis  justitiae    Divinai 
est  considerare  culpam  non  solum  quantum  soTCrita» 
ad  radicem  ,  verum  etiam  quantum  ad  cir- 
cumstantias  aggravantes ;  congruissimum 
est,  ut  judex  justus  poenas  deliitas  ab  im- 
piis  exigat  usque  ad  ultimum  quadrantem , 
et  sic  non  remaneat  dedecus  peccati  sine  de- 
core  justitise ;  et  sicut  manifesta  est  potestas 
in  creando,  et  sapientia  in  gubernando ,  et 
clementia   in   reparando,  sic  manifestetur 
summa  justitia  in  puniendo.  Quoniam  ergo 
divina  justitia   peccatorem   impium  debet 
punire    secundum  exigentiam  culpae  ,  et 
culpa  morlalis,  ad  quam  succedit  finalis  im- 
poenitentia ,  ipsa  habet  rationem  deordina- 
tionis  perpetuae ,  deordinationis  libidinosse , 
deordinationis  multimodae ;  necesse  est,  quod 
ipsa  puniafur  pcenarum  aeternitate,  acerbi- 
tale,  et  multiformitate. 

Primo  igitur  deordinationis  perpetuae 
poena  debet  esse  perpetua,  quia  peccatum  , 
quod  quis  committit ,  et  de  quo  nunquam 
poenitet,  perpetuo  in  animo  durat ,  et  a  vita 
perpetua ,  scilicet  Deo ,  separat ,  et  a  volun- 
tate  procedit,  quse  in  peccato  vellet  perpetuo 
delectari.  Et  licet  delectatio  illa  transiens  sit 
momentanea ,  quia  tamen  deordinatio  tenet 
rationem  perpetuitatis ,  pcena  deordinationi 
respondens  debet  liabere  carentiam  finis  :  ut 
sicut  homo  in  suo  perpetuo  flnem  non  ap- 
posuit  a  peccato  recedendo ,  sic  Deus  in  suo 
perpetuo  uon  desistat  a  puniendo  :  et  sicut 
homo  cohtra  infinitum  peccavit,  sic  pcenam 
habeat  infiuitam :  et  quia  non  potest  habere 
poenam  infinitam  intensive ,  habeat  saltem 
duratione :  et  sicut  voluntas  ejus  post  mor- 


Deor- 

dinatio- 

nis   per- 

petucB 

pcense. 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII. 


339 


Libid:- 


tem  semper  malo  adhasret  sine  susceptione 
pcenitentiae,  sic  Deus  semper  affligat  sine 
immutatione  sententiae ,  requirente  hoc  per- 
petuitate  deordinationis  in  impiis  damnatis. 
Rursus ,  quoniam  deordinationis  libidino- 
d°ordi-  sae  pcena  debet  esse  afflicliva ,  quia  delectatio 
nationis  pmjjtuj.  pep  tristitiam  contrai'iam ,  et  spiri- 
tus  rationalis  in  peccando  convertit  se  ad 
bonum  proprium ,  et  ut  nunc,  et  partiale  li- 
bidinose  amandum,  et  es  hoc  contemnit 
divinum  imperium  et  dominium  :  hinc  est , 
quod  ad  hoc ,  quod  illa  delectatio  improba 
perfecte  puniatur,  in  qua  simul  est  delecta- 
tio  cum  contemptu ,  necesse  est  quod  ad  pu- 
nitionem  illius  contemptus  et  delectationis , 
peccator,  sive  sit  homo,  s',ve  spiritus,  praeci- 
pitetur  in  locum  inflmum,  et  maxime  a  statu 
glorise  longinquum ,  hoc  est  in  profundissi- 
muminfernum.  Necesse  est  etiam  ,  quod  ibi 
exponatur  affligendus  inflmse  naturae,  ac  per 
hoc  non  asubstantia  spirituah  patiatur,  sed  a 
corporali,  etinflma,  hoc  est  a  faecibus  corpo- 
rum  mundanorum,utinfaecibusdefigatur,  et 
igne ,  et  sulphure  concremetnr.  Et  quoniam 
spiritus,  qui  per  naturam  praeponitur  cor- 
pori ,  et  in  corpus  habet  influere ,  et  ipsum 
movere ,  dignitatem  naturae  per  culpam  per- 
vertit,  et  se  subjicit  quodam  modo  vilitali  et 
nihilitati  peccati ;  hiuc  est ,  quod  secundum 
ordinem  justitiae  debet  ordinari,  ut  tam  pec- 
cator  spiritus ,  quam  homo ,  igni  corporeo 
alligetur,  non  ut  in  illum  influat  ^itam,  sed 
ut  divino  decreto  suscipiat  poenam.  Cum 
enim  rei ,  quam  horret  per  timorem  di^ini- 
tus  immissum ,  et  quam  sentit  per  vim  na- 
luraUs  sensus,  sit  inseparabiliter  alligatus, 
necesse  est  quod  acriter  tormentetur.  Et 
quia  ille  ignis  non  agit  nisi  per  dispositio- 
nem  peccati,  et  reatus,  et  maculae,  ex  im- 
probitate  libidinis  procedentis;  et  haec  non 
est  aequaliter  in  omnibus :  hinc  est,  quod  ab 
eodera  igne  alii  cremantur  plus,  alii  vero 
minus,  sicut  ab  eodem  igne  aUter  uritur  pa- 
lea,  et  aliter  comburitur  lignum.  Quoniam 
autem  iUa  peccati  distinctio ,  et  reatus ,  se- 
cundum  quam  actio  ignis  moderatur,  est  in 


Deordi- 

nationijs 

malti- 

modse 

pceDa. 


eodem  uniformis ,  et  nunquam  crescit ,  nec 
decrescit ,  nec  mutatur ;  hinc  est ,  quod  di- 
vino  imperio  ordinante,  ignis  iUe  sic  agit, 
quod  semper  urit,  et  non  consumit;  semper 
affUgit ,  et  non  interimit :  quia  non  agit  ad 
suae  formae  multiplicationem ,  sed  ad  pacis 
animae  in  corpore  perturbationem ,  sive  ip- 
sius  spiritus  in  seipso.  Unde  non  fit  nova 
ademptio  ,  sed  ademptae  pacis  continuatio  : 
ut  sic  in  eadem  poena,  nec  acerbitas  aetemi- 
tatem ,  nec  aeternitas  toUat  acerbitatem. 

Postremo,  quoniam  deordinationis  multi- 
modae  poena  debet  esse  multimoda ;  et  in 
omni  peccato  actuali  mortali  est  deordinata 
aversio  a  summa  luce  et  bonitate ,  et  inor- 
dinata  conversio  ad  bonum  commutabile, 
et  deordinatio  voluntatis  contra  dictamen 
rationis  rectfe  :  hinc  est ,  quod  omnes  ac- 
tualiter  peccantes  ,  qui  erunt  damnati ,  pu- 
nientur  pcena  triplici :  propter  aversionem , 
carentia  visionis  Dei;  propter  conversionem, 
poena  incendii  materialis ;  propter  pugnam 
voluntatis  et  rationis ,  poena  vermis  :  ut  sic 
ex  hac  multipUcitate  poenarum  afflicti,  et 
varie ,  et  acerbe ,  et  aeternaliter  crucientur, 
et  *  tormentorum  fiimus  ascendat  in  swcula 
sceculorum.  Amen. 

CAPUT  VII. 

De  co7isequentibus  ad  jiidicium,  scilicet  gloria 
paradisi. 

De  gloria  autem  coelesti  hoc  in  summa 

tenendum  est,  quod  in  ipsa  est  praemium 

substantiale,  consubstantiale,  et  accidentale. 

Praemium ,  inquam  ,  substantiale  consistit  "™  •"■ 

.  ,  plei. 

m  visione,  fruitione,  et  tentione  unius  sum- 

mi  boni ,  scUicet  Dei :  quem  beati  videbunt 

facie  ad  faciem ,  hoc  est  nude  et  sine  vela- 

mine  ;  fruentur  avide  et  deledabiUter ;  quem 

etiam  tenebunt  sempiternaUter  :  ut  sic  ve- 

riflcetur  Ulud  Bemardi  %  quod  Deus  futurus 

est  rationi  plenitudo  lucis ,  voluntati  multi- 

tudo  pacis,  et  memoriae  continuatio  aetemi- 


Prx- 
miam 
beato- 


'  Apoc,  SIV,   11. 
post  med. 


Bern.,  in  Cant.,  serm.  xi. 


340  BREVILOQUll 

tatis.  Praemiumveroconsubstantialeconsistit 
in  gloria  corporis ,  quae  secuuda  stola  dici- 
tur  :  qua  resumpta  ,  perfectius  anima  beata 
Doics  tendit  in  summum  cffilum.  Et  baec  stola 
^ltuon  cmsistit  in  quadruplici  dote  corporis ,  scili- 
cet  in  dote  claritatis,  subtilitatis  ,  agilitatis, 
et  impassibilitatis  :  quae  erunt  secundum 
plus  et  minus  in  diversis,  secundum  majo- 
ri;atem  et  miuoritatem  prius  habitae  cbari- 
tatis.  Praemium  autem  accidentale  consislit 
ii)  quodam  decore  speciali  superadjecto,  qui 
quidem  aureola  nuncupatur,  et  secundum 
Acreoia.  Doctorum  seutentiam,  debetur  triplici  ge- 
neri  operum,  scilicet  martyrio ,  praedica- 
tioui,  et  continenliae  virginali.  Et  in  omnibus 
picediclis  servabitur  gradus  et  distinctio, 
secundum  exigentiam  meritorum. 

Ratio  autem  ad  intelligentiam  prsedicto- 
rum,  hsec  est :  quia  primum  principium, 
hoc  ipso  quod  primum,  habet  summam  uni- 
Beaii-  talem,  veritatem,  etbonitatem;  et  hoc  ipso 
noti™  i"  60  etiam  est  ponere  summam  potentiam , 
ratio.    sapientiam ,  clementiam ,  et  justitiam.  Quo- 
niam  autem  haec  invisibilia  Dei  manifestari 
decet  per  opera ;  ideo  Deus  mundum  i.stum 
sensibilem  principians,  sic  produxit,  sic  gu- 
bernat,  sic  reparat,  sic  remunerat  et  con- 
summat,  quod  in  productione  manifestetur 
summa  potenlia  ;  in  gubernatione ,  summa 
sapientia ;  in  reparatinne,  summa  clementia ; 
et  iu  remuneratione  ^  justitia  consummata. 
Ut  ergo  manifestaretur  poteutia  ad  suiipsius 
laudem ,  et  gloriam ,   et  honorem ,  omnia 
produxit  de  uihilO;,  faciens  aliquid  prope  ni- 
hil,  scihcet  materiam  corporalem ;  et  aUquid 
prope  se,  sciUcet  subslantiam  spiritualem; 
et  simul  hac  jungeus  iu  uno  homine,  iu 
unitate  uaturai  et  personai ,  scihcet  rationa- 
lem  animam  et  maleriam  corporalem.  Ut 
manifestaretur  sapientia,  ipse  quidem  pro- 
videntissime  omnia  gubernat  et  ordinate. 
Nam  ipse  supremum  hominis  regit  per  se- 
ipsum,  mentem  scihcet  quam  iUustrat;  et 
intimum ,  scUicet  corpus ,  per  Uberum  aibi- 
trium  voluntatis,  ut  sic  corpus  et  corporalia 
quoad  regimen  subjaceant  spiritui,  spiritus 


PARS  VII. 

vero  Deo.  Ut  manifestaretur  clemenUa,  lap- 
sum  honunein  reparavit  assumendo  hominis 
naturam,  suscipiendo  poenaUtates,  et  tan- 
dem  perferendo  poenam  :  ut  sic  summa  mi- 
sericordia  misero  raisericordem  faceret  esse 
conformem  ad  revelationem  miserise ,  non 
solum  in  dignitafe  natui^ae  condit» ,  verum 
cUam  in  defectibus  naturse  in  niiseria  con- 
stitutae.  Ut  tandem  manifcstetur  jusUtia,  re- 
tribuet  unicuique  secundum  exigenUam 
meritorum,  non  solum  maUs  pcenam,  ve- 
rum  etiam  justis  gloriam  sempiternam.  Sic 
enim  exigit  retributio  eequa,  et  reparatio 
gratuita,  et  gubernatio  ordinata,  et  produc- 
lio  virtuosa.  Nam  omnium  horum  cousum- 
matio  est  in  fine. 

Primum  igitur,  quoniam  omnium  justo-  Ratio 
rum  prEemiatio  fieri  debet  secundum  quod  justo- 
exigit  retributio  justa,  et  eUam  productio  '"^^ 
virtuosa;  et  productio  Dei  fecit  rationalem  corpnset 

animam. 

spiritum  prope  Deum,  capacem  Uci,  capa- 
cem  sciUcet  secundum  vim  inditae  imaginis 
ipsius  beatissimae  Trinitatis ,  cui  iu  jiistis  to- 
tus  hominis  spiritus  secundum  inlegritatem 
imaginis  deservivit :  hinc  est ,  quod  a  nuUo 
minusDeopotestrationaUispiritusprsemiari, 
nec  impleri ,  nec  ejus  capacitas  termiuari  : 
ideo  in  praemium  datur  ei  deiformitas  gloriae, 
ppr  quam  Deo  effectus  conformis,  et  ratione 
ipsum  videat  clare ,  et  voluutate  diligat  ple- 
ne,  et  memoria  retineat  in  aeternum  :  ut  sic 
anima  tola  vivat ,  tota  dotetur  in  tribus  ani- 
mae  viribus ,  tota  Deo  configuretur,  tota  in 
iUo  requiescat :  in  ipso,  sicut  iu  omni  bono, 
inveniens  pacem  ,  lucem  et  sufficientiam 
sempiternam,  per  '  quam  in  statu  omuium 
bonorum  congregaUone  perfecto  constituta, 
et  aeterna  vita  vivens,  dicatur  beata,  et  eliam 
gloriosa. 

Rursus,  quoniam  retributio  iUa  debet  fieri 
secuudum  quod  exigit  uon  solum  retributio 
justa,  et  productio  virtuosa,  verum  etiam 
gubernatio  ordinata,  et  Deus  in  productione 
corpus  auimae  aUigavit,  et  naturali  et  mutuo 

■  Boel.,  (le  Consol.  philos.,  lib.  III,  pros.  2,  circa 
princ. 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII. 


341 


appetitu  invicem  copulavit ;  ad  gubernatio- 
uera  vero  subjecit,  et  in  statu  meriti  fecit^ 
ut  spiritus  condescenderet  et  intenderet  cor- 
pori  gubernando,  propter  exercitium  in  me- 
rendo;  nec  naturalis  appetitus  palitur,  quod 
anima  sit  plene  beata,  nisi  restituatur  ei  cor- 
pus,  ad  quod  resnraendum  babet  inclinatio- 
nem  naturaliter  insertam;  nec  regiminis 
ordo  sustinet,  quod  restituatur  corpus  spi- 
ritui  beato ,  uisi  per  omnia  illi  conforme  et 
subjectum,  quantum  potest  corpus  spiritui 
conformari :  quoniam  ergo  spiritus  est  vi- 
sione  lucis  aefernse  clarificatus;  ideo  debet 
in  ejus  corpore  claritas  lucis  permaxime  re- 
sultare.  Quia  vero  dilectione  illius  summi 
spiritus  est  ?umme  spiritualis  effef tus ;  ideo 
in  corpore  babere  debet  correspondentem 
subtilitatem  et  spirituabtatem.  Quia  ten- 
tione  ieternitalis  factus  est  omnino  impassi- 
bilis;  i^ieo  in  corpore  ejus  debet  esse  impas- 
sibilitas  omnimoda ,  tam  intra,  quam  exti'a. 
Quia  vero  ex  his  omnibus  spiritus  promptis- 
simus  est  ad  tendendum  in  Deum ;  ideo  in 
corpore  glorioso  debet  summa  agilitas  repe- 
riri.  Quoniam  igitur  per  bas  quatuor  pro- 
prietates  flt  corpus  spiritui  conforme,  et 
etiam  subjectum;  binc  est,  quod  in  bis  qua- 
tuor  praecipue  dotari  dicitur,  ratione  quo- 
rum  idoneitatem  habet  sequi  spiritum,  et 
locari  in  regione  coelesti,  quse  est  regio  bea- 
torum.  In  istis  enim  proprietatibus,  cceles- 
tibus  corporibus  assimilatur,  per  quas  quasi 
gradatim  distat  corpus  coeleste  a  quatuor 
elementis;  et  sic  dos  corporum  quadrupli- 
cala  et  corpus  in  se  perfectum  reddit,  et  con- 
forme  habitationi  ccelesti,  et  spirituibeato, 
per  quem  a  summo  capite  Deo  usque  in  oram 
vestimenti,  scilicet  corporis,  pleniludo  dul- 
cedinis  et  beatitudinis  ebrietas  redundat,  et 
quantum  est  possibile,  derivatur. 

Postremo,  quoniam  illa  praemiatio  debet 
fieri  secundum  quod  exigit  retributio  justa , 
et  productio  virtuosa,  et  gubernatio  ordi- 
nata,  etetiam  reparatio  gloriosa;  et  in  diver- 
sis  Chrisli  membrls  diversa  sunt  charismata 
gratiarum  non  solum  quantum  ad  interiora 


dona,  verum  etiam  quantum  ad  exercitia 
exteriora ;  non  solum  quoad  habitus,  verum 
etiam  quoad  status;  non  solum  quoad  perfe- 
ctionem  charitatis  in  mente,  verum  etiam 
quoadperfectionisdecoremetpulchritudinem 
in  opere  corporali  :  hinc  est,  quod  aliquibus 
membris  non  solum  stola  animae  cum  tribus 
ejus  dotibus,  et  stola  corporis  cum  quatuor, 
verum  etiam  excellentia  quaedara  decoris  et 
gaudii  debetur,  propter  excellentiam  perfe- 
ctionis  et  decoris  habiti  in  corpore  virtuoso. 
Quoniam  igitur  triplex  est  genus  operis 
prgecellentis ,  perfectum,  et  pulchrum,  et 
spirituali  forma  formosum,  secundum  tripli- 
cem  vim  animae  :  secundum  rationalem, 
prffidicatio  veritatis  perducens  ahos  ad  salu- 
tem;  secundum  concupiscibilem,  perfecta 
dechnatio  concupiscentiarum ,  per  integrita- 
tem  perpetuam  continentiae  virginahs ;  se- 
cundum  irascibilem ,  perpessio  mortis  ad 
honorem  Christi  :  hinc  est,  quod  his  tribus 
generibus  justorum,  scilicet  prsedicatoribus, 
virginibus  et  martyribus  debetur  illa  excel- 
lentia  praemii  accidentalis ,  quod  aureola  Aureou 
nuncupatur,  quod  ad  decoremfacit,  non  so-  j^*°^ 
lum  animae,  verum  etiam  corporis:  quianon  '^^- 
redditur  voluntati  tantum,  sed  operi  extrin- 
seco,  substernens  sibi  meritum  et  praemium 
charitatis,  quod  consistit  in  septiformi  dote, 
triplici  animae,  et  quadruplici  corporis,  in 
quibus  clauditur  consummatio,  integritas  et 
plenitudo  omnium  bonorum  spectantium  ad 
gloriae  complementum.  Qualia  autem  et 
quanta  sint  illa,  nonverbamea,  sed  beati 
Anselmi  ponantur.  Ait  enim  in  fine  Proslo- 
gii '  :  «  Excitare  nunc,  anima  mea,  et  erige 
totum  intellectum  tuum,  et  cogita,  quantum 
potes,  quale  et  quantum  sit  illud  bonum.  Si 
enim  singula  bona  delectabilia  sunt,  cogita 
intente,  quam  delectabile  illud  bonum,  quod 
continet  jucunditatem  omnium  bonorum  : 
non  qualem  in  rebus  creatis  sumus  experti , 
sed  tanto  differentem,  quanto  differt  Creator 
a  creatura.  Si  enim  bona  est  vita  creata, 
quam  bona  est  vita  creatrix !  Si  jucunda  est 
'  Anselm.,  Proslog.,  c.  xxiv. 


342 


BREVILOQUII  PARS  VII. 


salus  facta,  quam  jucunda  est  salus,  quae  fc- 
cit  omnem  salutem !  Si  amabilis  est  sapientia 
in  cogaitione  rerum  conditarum,  quamama- 
bilis  est  sapientia  quae  omnia  condit  ex  ni- 
hilo!  Denique  si  multae  et  magnae  delecta- 
tiones  sunt  in  rebus  delectabilibus,  qualis  et 
quanta  est  delectatio  iu  illo,  qui  fecit  ipsa 
delectabilia! 

«  '  Qui  hoc  bono  fruetur,  quid  illi  erit,  et 
quid  illi  non  erit?  Certe  quidquid  volet,  erit; 
et  quod  nolet  esse,  non  erit.  Ibi  quippe  erunt 
bona  corporis  et  animae,  qualia  '  nec  oculus 
vidit,  nec  auris  audivit,  nec  cor  hominis 
cogitavit-  Cui-  ergo  per  multa  vagaris,  ho- 
muncio,  quaerendo  bona  animaa  tuse  et  cor- 
poris  tui?  Ama  imum  bonum,  in  quo  sunt 
omnia  bona,  et  sufficit;  Desidera  simplex  bo- 
num,  quod  est  omne  bonum,  et  satis  est. 
Quid  enim  amas,  caro  mea,  quid  desideras, 
aniraa  mea?  Ibi  est  qmdquid  amatis,  quid- 
quid  desideratis.  Si  delectat  pulchritudo  ' : 
Fulgebunt  justi  siciit  Sol.  Si  velocitas,  aut 
fortitudo,  aut  libertas  corporis,  cui  nihil  ob- 
sistere  possit  * :  Eru7it  similes  angelis  Dei : 
quia '  seminatur  corpus  animale ,  et  resur- 
get  corpus  spirituale ,  potestate  utique,  non 
natura.  Si  longa  et  salubris  vita,  ibi  erit  sana 
eeternitas,  et  aeterna  sanitas;  quia  ^  justi  in 
perpetuum  vivent,  eV  salus  justorum  a  Do- 
mino.  Si  satietas  ^ :  Satiahuntur  cum  appa- 
ruerit  gloria  Dei.  Si  ebrietas ' :  Inebriabun- 
tur  ab  ubertate  domus  Dei.  Si  melodia,  ibi 
angelorum  chori  concinunt  sine  fme  Deum 
laudantes.  Si  quailibet,  non  immunda,  sed 
munda  voluptas '" :  Torrente  voluptatis  tuce 
potahis  eos,  Deus.  Si  sapientia,  ipsa  Dei  sa- 
pientia  ostendet  eis  seipsam.  Si  amicitia,  di- 
ligent  Deum  plus,  quam  seipsos ;  et  invicem, 
tanquam  seipsos;  etDeusillos,  plus  quam 
seipsos :  quia  illi  illum ,  et  se  invicem  per 
illum,  et  ille  se,  et  illos,  perseipsum.  Si  con- 
cordia,  omnibus  illis  erit  una  voluntas,  quia 
nulla  illis  erit  nisi  Dei  voluntas.  Si  potestas, 
omnipotentes  erunt  suae  voluutatis ,  ut  Deus 


suae.  Nam  sicut  poterit  Deus  quod  volet  per 
seipsum,  ita  poterunt  illi  per  illum  quod 
volent;  quiasicut  illi  non  aliud  volent,  quam 
quod  ille,  ita  ille  volet,  quidquid  illi  volent; 
et  quod  ille  volet,  non  poterit  non  esse.  Si 
honor  et  diviliae,  Deussuos  servos  bonos  et 
fideles  supra  constiluet :  imo  fllii  Dei,  et  dii 
vocabuutur  et  erunt,  et  ubi  erit  Filius  Dei, 
ibi  erunt  et  illi  "  :  Hceredes  quidem  Dei,  co- 
hceredes  autem  Christi.  Si  vera  securitas, 
cerle  ita  cerli  erunt  nunquam  et  nuUatenus 
ista,  vel  potius  istud  bonum  sibi  defuturum, 
sicut  certi  erunt  se  non  sua  sponte  illud 
amissuros ,  nec  dilectorem  Deum  ilhid  dile- 
ctoribus  suis  invilis  ablaturum ;  nec  aliquid 
Deo  potentius  invitos  Deum  et  illos  separa- 
turum.  Gaudium  vero  quale ,  aut  quantum 
esf,  ubi  tale  ac  tantum  bonum  est !  Cor  hu- 
manum,  cor  indigens,  cor  expertum  aerura- 
uas,  imo  obrutum  aenunnis,  quantum  gau- 
deres,  si  his  omnlbus  abundares !  Interroga 
intima  tua,  si  eapere  possunt  gaudium  suum 
de  tanta  beatitudine  sua.  Sed  certe  si  quis 
alius,  queraomuinosicut  te  ipsum  dihgeres, 
eamdem  beatitudiuem  haberet,  duplicartjtur 
gaudiumluum,quia  nonmbius  gauderespro 
eo,  quam  pro  te ipso.  Si  vero  duo,  vel  tres,  vel 
multo  plures  idipsum  haberent ,  tantumdem 
pro  siugulis,  quautum  pro  te  ipso  gauderes, 
si  singulos  sicut  te  ipsum  amares.  Ergo  in 
illa  perfecta  cliaritate  innumerabiliura  ange- 
lorum ,  et  hominum  beatorum ,  ubi  uuUus 
minus  alium,  quara  seipsum  diligit,  non 
ahter  gaudebit  quisque  pro  singulis  aliis, 
quam  pro  seipso.  Si  ergo  cor  hominis  de 
tanto  suo  bono  vis.  capiet  suum  gaudium, 
quomodo  capax  erit  tot  et  tantorum  gau- 
diorum?  Et  utique,  quia  quanlum  quisque 
dihgit  aliquera,  tantum  de  bono  ejus  gaudet, 
sicut  in  illa  perfecta  felicitate  uuusquisque 
plus  amabit  sine  comparatioue  Deum,  quam 
se  et  omnes  alios  secum ;  ita  gaudebit  plus 
absque  aestimatione  de  felicitate  Dei,  quam 
de  sua  et  omnium  aliorum  secum.  Sed  si 


'  Anselm.,  Proslog.,  c.  ixv.  —  '  I  Cor.,  ii,  9.  —       —  «  Sap.,  v,  16.  —  '  Psal.  xxxvi,  39.  —  »  Psal.  xvi, 
'  Sap;  lu,  7.  —  <  Matth..  xxil,  30.  — » r  Cor.,  xv,  44.       15.  -  '  Psal.  xxxv,  9.  —  >'  Ibid.  —  "  Bom..  vni,  17. 


DE  STATU  FINALIS  JUDICII. 


34,3 


Deum  sic  diligent  toto  corde,  tota  mente, 
tota  anima,  ut  tamen  totum  cor,  tota  mens, 
tota  anima  non  sufficiat  dignitati  dilectionis, 
profecto  sic  gaudebunt  toto  corde ,  tota 
mente,  tota  anima,  ut  tamen  totum  cor, 
tota  mens,  tota  anima  non  sufflciat  plenitu- 
dini  gaudii. 

0  '  .Nondum  ergo,  Domine,  dixi  aut  cog- 
novi,  quantum  gaudebunt  illi  beati  tui  : 
utique  tautuQi  gaudebunt,  quantum  ama- 
bunt;  tantum  amabunt.quantum  cognoscent 
te.  Quantum  cognoscent  te,  et  quantum  ama- 
bunt  te?  Corte  nec  ocnlus  vidit,  nec  auris 
audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendil  in  hac 
vita,  quantum  te  cognoscent,  et  amabunt  in 
illa  vita.  Oro,  Deus,  cognoscam  te,  amem  te, 
ut  gaudeam  te  :  et  si  non  possum  ad  plenum 
in  hac  vi!a,  ut  proficiam  in  dies,  usque  dum 

'  Anselm.,  Prosl.,  c.  xxvi. 


veniat  illud  ad  plenum ;  proflciat  hic  in  me 
notitia  tui,  et  ibi  flat  plena ;  crescat  hic  amor 
tuus ,  et  ibi  fiat  plenus  ;  ut  hic  gaudium 
meum  sit  iu  spe  magnum,  et  ibi  sit  in  re 
plenum.  Domine,  per  FiUum  tuum  jubes, 
imo  consulis  petere,  et  promittis  accipere,  ut 
gaudium  nostrum  plenum  sit.  Deus  verax, 
peto,  accipiam,  ut  gaudium  meum  plenum 
sit.  Peto,  Domine,  quod  per  admirabilem 
consiiiarium  nostrum  consulis  ;  accipiam  , 
quod  promittis  per  veritatem  tuam,  ut  gau- 
dium  meum  plenum  sit.  Meditetur  inte- 
rim  inde  mens  mea,  loquatur  inde  lingua 
mea,  amet  illud  cor  meum,  sermocinetur  os 
meum,  esuriat  illud  anima  mea ,  sitiat  caro 
mea,  desideret  tota  substantia  mea,  donec 
intrem  in  gaudium  Domini  mei,  qui  est  tri- 
nus  et  uuus  Deus  benedictus  in  saecula  sae- 
culorum.  Amen.  d 


CENTILOQUIUM 

QUOD   GOMPENDIUM    THEOLOGI.E    DICITUR 


OPUSCULI   SEQUENTIS   ARGUMENTUM  ' 

(Eo!  edit.  Vatic.) 

Ingredientem  ad  sacram  Theologiam  generalibus  prseceptis  instruit  lioc  opusculo 
esimius  Ecciesiae  Doctor  :  idque  brevitate  verborum,  ac  sententiarum  ubertate,  quibus 
in  Breviloqido  usus  est,  egregie  praestat.  Tractatus  vero  iste  iu  partes  quatuor  dislri- 
butus  est ,  quae  omnes  continent  sectiones  centum ,  unde  Centiloquiiim  sibi  nomen  sor- 
titur.  Prima  igitur  pars  est  de  malo  sub  ratione  culpee ;  secunda  de  malo  sub  ratioue 
pcena};  tertia  de  bono  sub  ratione  gratiee;  quarta  de  bono  sub  ratione  gloriae.  Ut  autem 
notum  sit  perspicere  volenti,  quomodo  Centiloquium  et  Breviloquium  connexa  sint, 
animadvertendum  est  primam  et  secundam  partem  Centiloquii,  tertiae  omnino,  etpartim 
septimae  Breviloquii  respondere ;  tertiam  primae ,  secunda; ,  quarta; ,  quintae  et  sestae 
similiter;  quartam  vero  septimse  pro  sua  ratione.  Adeo  vero  conformis  est  doctrina 
utriusqu  etractatus,  ut  eumdem  et  sibi  maxime  constantem  demonstret  auctorem. 


PROCEMIUM 


tio    Aac- 
toris. 


Ecce  descripsi  eam  tibi  tnpliciter  in  cogi- 
tationibus  et  scientia,  ut  ostenderem  tibi 
firmitatem  et  eloquia  veritatis,  respondere 
pr«fa-«^  /us,  illis  qui  miserunt  te  '.  Informans 
Sapiens  in  his  verbis  eum,  qui  intendit  ad 
praedicationis  officium  promoveri ,  quatuor 
innuit  studioso  discipulo  videnda,  scilicet 
in  quo  est  studendum,  quia  in  trina  tradi- 
tione,  cumdicit:  Eccedescripsi  eam,  sdlicet 
doctrinam  sacram,  tripliciter  :  quia  ad  dis- 
cretionem  boni  et  raali ,  informavi  rationa- 
lem;  ad  rejectionem  mali,  animaviirascibi- 
lem ;  ad  dUectionem  boni ,  excitavi  concu- 
s»cM  piscibilem.  Item  tripliciter  doctrina  sacri  ca- 

^  Cf.  Edit.  Argentin.,  anno  1495,  part.  I;  Edit. 
Vatic,  anno  1596,  tom.  YI,  part.  1,  pag.  58;  Edit.  Ven., 
anno  1611,  tom.  I;  Edit.  LugJ.,  anno  1647,  tom.  I, 


tur. 


nonis  est  descripta,  quia  praeler  litteralem  scrip- 
seusum  tribus  modis  traditur  exoonenda , '"*5°°' 
scilicet  moraliter  sive  tropologice,  allego-  eiponi- 
rice,  et  anagogice.  Tropologia,  sive  mora- 
litas,  est  quando,  per  illud  quoJ  factuui  est , 
daturinlelligi  quod  faciendum  est.  Allegoria 
est  quando,  per  illud  quod  factum  es^t,  indi- 
catur  illud  quod  credendum  est.  Anagogia 
est,  quasi  sursu7n  ductio,  quan.io  per  unum 
factum  iatelligeadum  est  aliud,  quod  desi- 
derandum  est,  scilicet  aeterna  felicitas  bea- 
torum.  Secundo,  de  quo  est  conferendiim, 
quia  de  audita  lectione,  cum  addit  :  In  co- 
gitationibus  etscientia,  id  est,  ut  cogites 
quae  audisti,  et  inteUectum  frequenter  cogas 

pag.  57;  Edit.  Ven.,  anno  1754,  pa;;.  104.  — '  Prov., 
XXII,  21. 


Inten- 
io  Adc- 
sris. 


PART.  1 

circa  ruminationem ,  ut  scias  ubi  audita  et 
ruminata  coniprehendas  per  cognitionem. 
Tertio,  quid  proponendum  in  prsedicatione^ 
quia  praecepta  moralia,  quse  sub  lege  natu- 
rae,  scripturse ,  et  gratiae,  et  firma  et  immo- 
bilia  permanserunt ,  et  Evangelia  prsecipue, 
quae  ex  ore  Altissimi  prodierunt,  cum  dicit; 
Ut  ostenderetn  tibi  firmitatem  et  eloquia  ve- 
ritatis.  Quarto,  per  quid  respondendum  in 
interrogatione ,  quia  per  ea  quse  sunt  ex  le- 
clione  percepta,  in  ralione  coUecta,  et  prae- 
dicatione  concepta,  cum  subjungit :  Respon- 
dere  ex  his  illis,  id  est  examinatoribus  (a), 
qui  miserimt ,  id  est  missisunt,  quo  modo 
examinent  le. 

In  adminiculum  itaque  parvulorum  rudis 
rogatus  a  rudibus,  rudem  tractatum  rudibus 


SECT.  I.  345 

compilavi,  in  quo  rudium  ruditas,  circa  ge- 
neralia  theologise,  saltem  ruditer  poterit 
erudiri,  et  ex  lacte  infantiae  ad  cihum  soli- 
dum,  praevia  Dei  gratia,  cum  sensus  indu- 
stria  praeparari.  Collegi  autem  hoc  ex  dictis 
proborum,  quae  hinc  inde  decerpens,  in  unius 
opusculi  angustiam  coarctavi.  Quod  cum  et  centiio. 
centum  recipiat  sectiones,  centiloquium  po-  ^^^^'^ 
terit  appellari.  Cujus  continentiae  (b),  ut  faci-  traotan- 
lius  pateat  requirenti,  pra^mittuntur  centum 
tituh  sectionum,  quae  ex  quatuor  partibus 
distinguimtur.  In  universo  enim  agitur  de 
quatuor  in  praesenti  opusculo  :  primo  scili- 
cct,  de  malo  sub  ratione  culpie ;  secundo,  de 
malo  sub  ratione  poenae ;  tertio,  de  bono  sub 
ratione  graliae ;  quarlo,  de  bono  sub  ratione 
gloriae. 


PRIMA  PARS 


SECTIONIBUS    TRIGINTA     TRIBUS     COMPREHENSA 


SECTIO  I. 

De  malo  culpce  in  generali. 

Makim  considerare  occurrit  quantum  ad 
difQnitionem.  Quod  difliniens  Augustinus 
ait '  :  «  Malum  est  privatio  modi,  speciei,  et 
ordinis.  »  Ad  cujus  intelligentiam  est  notan- 
dum,  quod  creatura  quaelibet,  quantumcum- 
que  modica,  comparari  habet  ad  Deum  se- 
cundum  triplex  genus,  causaR  scihcct  effl- 
cientis,  formalis,  et  Qnalis  :  et  sic  habnt  mo- 
dum,  speciem,  et  ordinem.  Creatura  vero 
rationahsnon  solum  habetmodum,  speciem 
et  ordinem,  prout  est  natura  quaedam,  sicut 
caeterae  creaturae ;  verum  etiam  prout  cst  vo- 
Dinn-  Inntatelibera.Yoluntasautem  nostra,  quando 
•"  habet  modum,  speciem  et  ordinem,  lunc  est 


Pecca- 
tum 
mortale 


'  Breviloq.,  p.  IK,  c. 
c.  IV. 


Sv.^-,  cle  Sat.   boni. 


bona.  Tunc  autem  habet  haectria,  quando  quando 
in  operando  continuatur  virtuti  divinae ,  ut  '""'*■ 
principio  moventi;  conformatur  ei,  ut  regulae 
dirigenti  ;  unitur  ei,  ut  fini  quietanti.  In 
primo  est  modus;  in  secundo  est  species; 
iii  tertio  oido  attenditur  secundum  triples 
genus  causae.  Quandocumque  vero  quis  pec- 
cat  mortaliter,  discontinuatur  necessario  a 
Deo,  tanquam  a  principio  movente,  quia  corrum- 
Deus  nunquam  movet  ad  peccatum ;  discor-  ^dam°" 
dat  a  Deo,  tanquam  a  regula  dirigente;  elon-  'p«<"^?^ 
gatur  et  deordinatur  a  Deo,  tanqnam  a  fine  nem. 
quietante,  ponens  creaturam  flnem  sui.  Et 
sic  raalum  culpae  privat  et  corrumpit  hcec 
trii  inseparabiliter  et  aequaliter,  non  tamen 
totahter  in  rationali  creatura,  in  quantiim 
est  agens  voluntarie  et  libere  ullra  alias 

(a)  Ca't.  eilit.  ftx  Iiis,  i'l  est  e.i  animatoiibus  ilis. 
—  (b)  Item  coDtineDlia. 


346 


CENTILOQUIUM. 


Malum 
triplex. 


Mali 
sabdiTi- 
!io. 


Maliin 
troducHo 


creaturas.  Maluni  vero  pcEnai  corrumpit  haec 
tria  praedicta,  prout  cum  aliis  crcaturis  con- 
venit  in  natura. 

Iteni  consideratur  malum  quantum  ad 
distinctionem  :  distinguitur  enim  malum 
per  triplicem  difTerentiam,  scilicet  in  malum 
culpffi,  si\e  traiisgressionis;  malum  pugnae, 
sive  tentationis;  malum  poinai,  sive  puni- 
tionis.  Malum  culpai  idem  est,  quod  injusti- 
tia  generalis,  sive  absentia  debitse  honestatis, 
vel  passio  volunlaria.  Malum  poeiia3  est  ab- 
scntia  debita?  delectalionis,  cum  sensu  sui 
contrarii,  sive  passio  invoUintaria.  Malum 
pugnse  tenet  medium  inter  ista  :  nam  dia- 
bolo  est  culpa  in  instigando,  justo  est  pa;na 
in  reluctando. 

Quantum  ad  subdivisionem  :  subdividitur 
enim  malum  in  malum  culpffi  secundum  se 
et  per  se,  quod  nulio  modo  potest  bene  fieri, 
ut  odire  Deum,  et  blasphemare  Dcum ;  in 
malum  in  se ,  sive  in  genere ,  ut  occidere , 
quod  potest  bene  fieri  propter  Justitiam;  in 
malum  ex  circumstautia,  ut  dare  eleemosy- 
nam  propter  vanam  gloriam. 

Item  consideratur  quantum  ad  introdu- 
ctiouem  :  et  sic  malura  originatur  a  bono, 
id  est  a  voluntate  et  libero  arbitrio  non  effi- 
ciente ,  sed  deficiente ;  substantificatur  in 
bono,  non  enim  est  essentia  aliqua,  vel  na- 
tura,  sed  corruptio  boni,  quae  non  potest 
esse  nisi  in  bono  quod  corrumpitur,  id  est 
in  libera  voluntate  contrariatur  bono.  Ad 
quod  intelligendum  nota,  quod  malum  cor- 
rumpit  et  perimit  justitiam ,  id  est  rectitu- 
dinem  voluntatis.  Tria  enim  circa  rectitudi- 
nem  animae  attenduTitur,  scilicet :  potentia 
rectilicabilis ,  hanc  non  corrurapit;  habitus 
rectiflcans ,  hunc  privat  simpliciter,  et  cor- 
rumpit,  scilicet  gratiara  et  virtules;  habili- 
tas  media,  et  hanc  diminuit,  dum  minus 
redditur  homo  habilis  ad  bonum  per  pecca- 
tum,  non  tamea  tollit  eam.  Non  enim  oppo- 
nitur  malum  illi  habilitati  ratione  naturae , 
cujus  est,  sed  ratibne  gratise  et  virtutis,  sive 
flnis,  ad  quae  est. 

'   August.,    Enarr.    in    Ptnhn.    LV.    —    '    Id ,   in 


SECTIO    II. 


De  tentatione. 


Malum  tentationis,  sivepugnse,  notiflcatur 
per  difflnitionem  Hugoais  de  sancto  Victore : 
B  Tentare  est  .'.allide  experiri ,  et  quasi  qui- 
busdam  blandis  conatibus  probare.  »  Au- 
gustinus  '  :  «  Omnis  tentatio  probatio  est.  » 
Cassiodorus  :  « lentatio  diaboli  est  assimu- 
lalio  apparentis  boni  ad  fallendum.  »  Sic 
etiam  aliter  difflnitur  :  a  Tentatio  est  pulsa- 
tio  ex  intentione,  vel  proposito,  ad  declaran- 
dum  bonum  hominis,  sive  malum.  »  Mulli- 
plicatur  per  divisionera  :  potest  enim  tentatio 
considerari  quantum  ad  motivum,  et  sic  di- 
viditur  tentalio  in  eam  quse  est  ab  hoste,  a 
carne,  et  a  mundo,  juxta  illud  :  «  Mundus, 
caro ,  dsemonia,  diversa  movent  praeUa.  » 
Item  in  eam ,  quae  est  tentatio  aUa  ab  hoste, 
aUa  a  carne  :  prima  generaUter,  secundaspe- 
cialiter.  Dividitur  etiam  quantum  ad  instru- 
mentum ;  et  sic  generaUler  est  illa  divisio 
Gregoru  :  «  Est  quaedam  tentatio  per  vitia, 
qua3dam  per  flagella ;  »  specialiter,  et  sic  est 
illa  super  Psalmo  ^ :  «  Omnem  escam  abomi- 
nata  est  anima  eorum  :  »  Multiplex  est  ten- 
tatio,  quarum  prima  est  error,  sive  nescien- 
tiavise  veritatis;  secunda,  difflcuUas  vincen- 
darum  concupiscentiarum;  tertia,  taedium 
boni ;  quarta,  tempestas  saecuU.  Quantum  ad 
elTectura  :  et  sic  generaliter  est  iUa  de  qua 
dicitur' :  Tentatio  vos  non  apprehendat  nisi 
humana.  Tentatio  alia  diabolica ,  aUa  hu- 
mana  :  diaboUca  malum  habet  exitum,  quia 
terminatur  in  mortali;  Uumana  non  habet 
periculosum  exitum ,  quia  vel  ibi  est  pecca- 
tum  veniale,  vel  nuUa  est  ibi  culpa.  Specia- 
liter,  et  sic  est  illa  de  Boctrina  Christiana  : 
«  Diabolus  tentat  aut  vexando  carnem ,  aut 
vulnerando  naturalia  ,  aut  expoUando  gra- 
tuita.  »  Quantum  ad  gradum,  et  sic  genera- 
liter  est  illa :  tentatio  alia  exterior,  alia  inte- 
rior;  specialiter,  et  sic  est  illa  Gregoru'  : 


iioui 
visio 


Psal.  CVI,  18 
hora.  XVI. 


—  '  1  Cor.,  s,  13.  —  '  Greg.,  in  Evang., 


PART.  I.  SECT.  III. 


347 


a  Tentatio  tribus  modis  perficitur ,  scilicet 
suggestione,  delectatione ,  et  consensu.  » 
Quantum  ad  tentandi  modum  :  et  sic  est  illa 
generaliter  et  implicite  super  Psalmum  (a) 
Qui  habitat  in  adjutorio  ' :  «  Quaedam  ten- 
tatio  est  levis  et  occulta;  quaedam  levis  et 
occulta ;  quaedam  levis  et  manifesta ;  quse- 
dam  gravis  et  manifesta.  »  Generaliter  et 
explicite,  sic  est  illa  Richardi  per  septem 
membra '  :  a  Prima  est  importuna ,  quae 
pertinaciter  insislit;  secunda  est  dubia,  quae 
aiiimum  dubietatis  nebula  involvit;  tertia 
est  subita,  quae  judicium  ralionis  praeve- 
nit;  quarta  occulta,  quae  deliberationis  or- 
dinem  praeterfugit ;  quinta  est  violenta,  quae 
vires  nostras  transcendit ;  sexta  fraudu- 
lenta,  quae  animum  seducit;  septima  per- 
plcxa,  quae  variis  vitiis  impetit.  »  Si  specia- 
liter  et  implicite ,  sic  est  illa  Augustini : 
0  Diabolus  tentat  ut  leo ,  tentat  ut  draco.  » 
Si  specialiter  et  explicite,  sic  est  illa  Gregorii 
super  Job :  Diabolus  premendo  rapit ,  insi- 
diaodo  circumvenit,  minando  terret,  sua- 
dendo  blanditur,  desperando  frangit,  pro- 
milteudo  decipit.  »  DiversiQcatur  autem  per 
intenlionem  :  nam  tentat  Deus  ut  erudiat ; 
diabolus ,  ut  decipiat ;  mundus ,  ut  alliciat ; 
homo,  ut  conjiciat;  caro,  ut  iuficiat. 

SECTIO  III. 

De  'difpiitione  peccati. 

Viso  de  malo  culpae  in  generali  ,  et  de 
malo  pugnae  quod  impellit  ad  culpam ,  des- 
cendendum  est  ad  peccatum  in  speciali. 
Circa  quod  tria  considerare  debemus ,  scili- 
cet  modum  divisivum,  modum  diffmitivum, 
modum  punitivum.  Potest  autem  peccatum 
considerari  formaliter,  prout  dicit  privatio- 
nem ,  et  materialiter,  prout  substernit  sibi 
aliquam  actionem.  Habet  ergo  formales 
difflnitiones  ,  prout  dicit  privationem ,  per 

<  Gl03S.  in  Psal.  xc.  —  '  Richard.,  in  Psal.  xc, 
p.  II.  —  ^  Aug.,  de  Civil.  Dei,  lib.  XI,  c.  U  et  xxii. 

—  *  Id.,  de  Sat.  Boni,  c.  x.txiv.  —  » Id.,  ibid.,  c.  iv. 

—  '  Damasc,  de  Fid.   Orthod.,  lib.   IV,  c.  su.  — 
(a)  Cast.  edit.  Psalmos. 


hunc  modum.   Nam   ut  dicit  recessum  a 
bono  ,   et  sic  tribus  diffmitionibus  quasi 
idem  circumloquentibus  difflnitur.  Prima 
ex  Augustino  haec  est ' :  «  Peccatum  est 
absentia  boni ,  ut  debet  esse.  »  Secunda  * : 
«  Peccatum  est  appetitio  non  naturarum 
malarum,  sed  desertio  meliorum.  »  Tertia ' : 
«  Peccatum  est  corruptio  speciei ,  modi  et 
ordinis.  »  Aut  dicit  recessum  a  naturae  rec- 
titudine,  et  sic  triplex  diffiaitio  idem  cir- 
cumloquens  invenitur.  Prima  esl  Damas- 
ceni ' :  «  Peccatum  est  ab  eo ,  quod  est  se- 
cundum  naturam ,  in  id ,  quod  est  praeter 
naturam ,  conversio.  »  Secimda  est  Ansel- 
mi '  ;  «  Peccatum  est  carentia  debitae  justi- 
tiae.  »  Tertia  est  Augustini :  a  Peccatum  est 
defectus  quidam  a  luce  veritatis ,  naturam 
non  perimens,  sed  okscurans.  »  Aut  dicit 
recessum  ab  cmnis  boni  complemento  et 
perfectione ,  et  sic  tripliciter  difflnitur.  Pri- 
mo,  ab  Augustino  ' :  «  Peccatum  est  aversio 
abono  incommutabili.»  Secundo,  ab  eodem 
in  libro  de  Christiana  Religione :  «  Pecca- 
tum  est  carere  bonis   incommutabilibus , 
quibus  fruendum  est.  »  Tertio  etiam  ab  eo- 
dem  :  «  Peccatum  est  tenebra  intellectus.  » 
Habet  quoque  peccatum  materiales  diffini- 
tiones ,  prout  substernit  sibi  actum ,  et  se- 
cundum  hoc  potest  tripliciter  comparari  : 
aut  ad  Deum  quem  offendit,  et  sic  tripliciter 
diffinitur.  Primo,  ab  Augustino  ^  contra  Ma- 
nichaeos  :  «  Peccatum  est  in  praeceptis  ve- 
ritatis,  vel  in  ipsa  veritate  errare.  »  Secundo 
ab  Ambrosio  i" :  «  Peccatum  est  praevaricatlo 
legis  divinae  ,  et   ccelestium   inobedientia 
mandatorum,  vel  praeceptorum.  »  Teitio  ab 
Augustino  "  :  »  Peccatum  est  dictum ,  vel 
factum,  vel  concupitum  contra  legem  Dei. » 
Aut  ad  virtutem  quam  excludit ,  et  sic  tri- 
plex  datur  diffloitio  de  peccato.  Prima  est 
Basilii  "  :  «  Peccatum  est  dispositio  animae 
contrarie  se  habens  ad  virtutem.  »  Secunda 

'  .\D5elm.,  de  Concept.  Virrj.  et  Peccat.  origin.,  c.  vi. 
—  '  Aug.,  de  Lib.  Arb.,  lib.  I,  c.  xvi.  —  «  Imo 
Fulgent.,  de  Fid ,  c.  viii.  —  '»  Arabros.,  de  Parad., 
c.  viii.  —  "  Aug.,  cont.  Faust.,  lih.  ,\XII,  c.  vii.  — 
"  Basil.,  Orat.  de  Virt.  ct  Vil. 


348 

Augustini  > :  a  Peccafum  est  volunlas  reti- 
nendi  vel  assequendi  quod  juslitia  vetat.  » 
Tertia  est  eliam  Auguslini  :  a  Peccalum  est 
appetere  quae  Christus  conterapsit ,  vel  cou- 
temnere  quae  Christus  appetiit.  »  Aut  ad 
bonum  quod  praiteudit ,  et  sic  tripllciter 
diffmitur.  Primo,  ab  Augustino;  in  libro  de 
Civitate  Dei  :  «  Pecealum  est  ,  male  uli 
bono. »  Secundo,  ab  eodem  =  :  «  Peccatum 
est  uti  fruendis ,  et  frui  utendis.  »  Tertio, 
etiam  ab  eodem  *  :  «  Peccatum  est ,  spreto 
bono  incommutabili ,  rebus  comrautabilibus 
adhcerere.  »  Duae  auteni  inveniuntnr  diffi- 
niliones  pecccali.  Una  htec  esl :  «  Peccatum 
est  actus  incidens  ex  defectuboni.  »  Secunda 
est  hsec  :  «  Peccatum  est  demeritum  poenae 
aeternae. » 

SECTIO  IV. 
De  peccato  originali. 

peccau     "^'iso  de  peccati  diffmitione,  sequitur  vi- 

divisio-  jg^-e  de  divisione.  Dividitur  autera  peccatum 

in  originale  et  actuale ,  veniale  et  mortale, 


delictum  et  commissum.  Et  hae  divisiones 
sumuntm-  penes  causam  formalem.  Item  in 
peccatum  cordis,  oris,  et  operis.  Item  in 
peccatum  superbiae  sive  inanis  gloriae ,  in- 
vidiffi,  irae,  acidis,  avaritia;,  gula3,  luxu- 
riae.  In  concupisceutiam  carnis,in  concu- 
piscenliam  oculorum,  et  superbiam  vilae. 
In  peccatum  cogitationis  ,  delectalionis  , 
consensus ,  operis ,  et  consuetudinis.  Et  hae 
suraunlur  penes  causam  materialem.  Item 
peccatum  aliud  ex  ignorantia ,  aliud  es  in- 
firmitale ,  aliud  certa  malitia  perpetratur. 
Item  peccatum  aliud  ex  timore  male  humi- 
liaute,  aliud  ex  amore  raale  accendente ;  et 
hae  sumuutur  penes  conditiones  peccantis. 
Item  peccatum  aUud  in  Deum  ,  aliud  in  se , 
aliud  in  pro-^iQmm;  et  hae  sumuntar  penes 
circumstantias  ejus  in  quem  peccatur. 
Pecca-     Primam  uivisiouem  prosequamur  primo 

AuR.,  Rclract.,  lib.  I,  c.  xv;  de  duab.  Animab., 


CENTILOQUIUM.  ,1 

quantum   ad    peccatum   originale  :  circa  tnm  ori- 

quod  sunt  quatuor  attendenda  ,  diffmitio, 

corruptio  ,  curalio ,  et  nominatio.  Diffinilur 

autem  peccatum  origiuale  ab  Anselmo  sic " : 

«  Peccatum  originale  est  carentia  sive  nudi- 

tas  debitae  justitiae  per  inobedientiam  Adaj 

facta  ,   quam   comitatur  carentia  ivisiouis 

Dei.  »  Ista  difflnitio  est  formalis,  iudicans 

hujus  peccati  essentiam  ,  cau.sam  ,  et  poe- 

nam.  Item  aliter  diffinitur  sic  :  «  Peccatum 

originale  est  vitium  ex  qnalitate  seminis  iu 

humaua  uatura  natum.  »  Ista  est  materia- 

lis,  ostenuens  originalis  peccati  effectum  et 

originem.  Item  difunitur  tertio  ab  Augus- 

tino  sic  "  :  «  Peccatum  originale  est  concu- 

piscentia  ,  vel  concupiscibilitas  ,  quae  par- 

vulum  facit  concupiscibilem ,  adultum  con- 

cupiscentem.  » 

Corrumpitur  autem  genus  humanum  pcr 
origiuale  peccatum,  quia  hcet  anima  non 
sit  ex  traduce ,  originalis  tamen  culpa  tran- 
sit  ab  anima  Adae  ad  animas  posterorum , 
mediante  carne  infecta,  tanquam  per  con- 
cupiscentiam  generata  ,  et  per  libidinem 
semlnata,  quae  infeclioncm  secum  trahens, 
animam  sibi  unitam  iulicit  et  vitiat  ,  non 
tanlum  poena,  sed  et  culpa.  Et  sic  homo 
per  concubitum  generatus  nascitur '  natiira 
filius  ircc,  quia  privatus  est  rectiludine  di- 
^inae  justitiae ,  propter  cujus  absentiam  in- 
currit,  quantum  ad  animamiinfirmitalein, 
ignorantiam ,  malitiam  et  concupiscentiam ; 
quantura  vero  ad  corpus,  pcenahtates,  la- 
bores,  dolorcs,  defectus,  morbos  multipli- 
ces  :  praeter  haec  poenam  mortis ,  incinera- 


I 


tionis  ,  poenam  carentiae  visionis  Dei ,  et 
amissionis  gloriae  coelcstis,  tam  in  parvulis, 
quam  in  adullis. 
Curatur  autem  originale  peccatum   per  caJ 

.  ,    orig" 

baptismum  sic  quantum  ad  culpam ,  quod  w, , 
tamen  remanet  quantum   ad   temporalem  "^'" ' 
poenam ;  slc  curatur  quantum  ad  reatum 
poenae  aeternae ,  quod  remanet  quantum  ad 


3  lil.,  de 


DM 

c.  XI.  —  =  Aug.,  de  ver.  Retig.,  c.  xvi. 

Trinit.,  lib.  XH,  c.   X,    n.   13;   dn  LXXXlll  Qwest., 

q.  XXX.  —  »   !d.,  de  Lib.    .irb.,  lib.    I,  c.  xvi.  — 


s  Anselm.,  dc  Conc.  Virg.  et  Pecc.  orig. — 
colligit  Mag.  Scnt.,  lib.  111,  dist.  xxx, 
autem,  huj.  edit.  tom.  III  ,  p.  .323.  — 
n,  3. 


'  Ex  Aug., 
§  Nomine 
'   Ephes., 


PART.  I.  SECT.  V. 


349 


nctnm  et  motum  concupiscentise ;  sic  cura- 

tur  in  parenle,  quod  nihilominus  a  curato 

pareute  transmillitur  in  generatam  prolem  ; 

fii^  tollitur  originalis  culpae  manula ,  quod 

remanet  sequela,  cum  qua  oportet  nos  pug- 

nare,  quandiu  vivimus  in  liac  vita. 

origi-      nominatur  autem  originale  diversis  vo- 

^^^^'  cjibulis,  tam  ex  parte  culpfe,  quam  ex  parte 

"'*    n.rnge.  Comnaratum  enim  ad  aniniam,  dici- 

rlitur    *■  ^ 

labuia  tiir  infirmitas,  quia  reddit  animam  impo- 
tentem  resistere  motibus.  Dicitur  fceditas, 
quia  secundum  eam  anima  ralione  corporis 
coinquiiialur.  Dicilur  pronitas ,  propler  in- 
clinationem  appetitus  ad  malum.  Dicitur 
comiptio  ,  quia  ducit  ad  iiiliilum  ,  scilicet 
ad  peccatum.  Diciiur  vitium ,  quia  dioiinuit 
naiurales  virtutes.  Dicitur  lamjuor  naturw, 
propter  diminutiouem  boni  naturalis  et  de- 
liclabilis.  Comparatum  vero  ad  corpus,  di- 
citiu'  lex  carnis,  quia  est  pcena  a  lege  jus- 
tiliaj  naturaliterinflicla.  Dicitur  lex  menibro- 
rum ,  qnia  preestat  aptitudinem  ad  faeien- 
duiu  opera  maia.  Dicitur  tyrannus ,  propter 
dominationem  quasi  violentam  in  concu- 
piscentiis.  Dicitur  fomes ,  quia  est  causa 
molerialis  conservandi  peccatum  in  carue. 
Ambrosius ,  diffiniens  fomitem  ,  dicit  sic  : 
«  Fomes  est  morbidus  quidam  affectus,  qui 
commovet  ad  illicitum  desiderium  quantum 
ad  actum  generalivae  et  nutritivee.  Compa- 
ratum  ad  actus  delectabiles  illicitos ,  dicitur 
concupiscentia  vel  concupiscibilitas.  Diffe- 
runt  tamen  ,  quia  concupiscibilitas  dicit 
poivntiaLxn ,  concupiscentia  vero  actum.  Di- 
citur  etiam  libido ,  quia  sequitur  quidquid 
libet ,  sciiicet  voluptuosas  delectationes  in 
seusu.  Comparatum  vero  ad  pcenam  ,  ad 
quain  obligat ,  dicitur  peccatum  originale , 
quia  est  carentia  vel  nuditas  debitse  et  ori- 
gin;dis  justitiae. 


SECTIO  V. 

Be  peccato  actuali. 

Sequitur  viderc  de  peccato  actuali.  Circa 
quod  quatuor  videamus,  scilicet  dlffinitio- 


nem  essentialem ,  originalitatem  ,  difTeren- 
tiam  raaterialem,  et  majoritatem. 
Diffinitur   autem  peccafum   actuale  sic.     p«<'"- 

tum  ao 

Piiccatum  actuale  est  carentia  debitse  justi-    tuaia 
tise,  facta  per  inobedientiam  proprise  vo-  '^aoml- 
lunlatis;  vol  est  aversio  ab  incommufabili  d«jp"- 

petretur. 

bono ,  ct  ad  bonum  commutabile  conversio. 
Traliit  autem  peccatum  actaale  originem  a 
libera  voluntate  uniuscujusque  per  sugges- 
tionem ,  et  delectationem  ,  consensum  ,  et 
operationem.  Si  autem  suggestio  et  delecta- 
tio  sistat  citra  consensum ,  peccatum  est  ve- 
niale;  si  autem  sequatur  consensus,  et  opus 
in  his  quae  divina  lege  prohibentur,  pecca- 
tura  est  mortale  consummatum.  Si  autem 
medio  modo  fiat ,  ut  sit  consensus  sine  opc- 
re,  hoc  potest  esse  dupliciter :  quia  aut  liomo 
vult  in  opus  procedere ,  sed  uon  potest ,  et 
tunc  voluntas  pro  facto  reputatur,  nec  minus 
culpabilis  est,  quam  si  in  ipso  facto  depre- 
henderetur ;  aut  non  vult  in  opus  procedere, 
sed  vult  interius  voluptari  in  delectatione , 
et  tunc,  licet  non  sit  peccalum  plenarie  con- 
summatum ,  est  tanien  inter  raortalia  repu- 
taudum ,  quod  maxime  de  peccatis  carnali- 
bus  habet  intelhgi. 

DifTerentiae  maferiales  actualis  peccati  sunt  Pecca- 
duae,  scilicet  peccatum  angeli,  et  homiuis.  geu. 
Peccatum  angeli  inchoatum  est  in  prse- 
sumptione  :  slatim  enim  ut  vidit  suam  pul- 
chrifudinem,  prsesumpsit  ;  et  consumma- 
tum  est  in  ambitione ,  quia  prsesumens  de 
se,  appetiit  quod  est  supra  se;  atque  confir- 
matum  est  in  invidise  et  odii  aversione , 
quia  ex  quo  non  potuit  hoc  obtinere  quod 
appetiit,  coepit  odio  et  invidia  contraire.  Et 
sic,  in  peccato  Luciferi,  superbia  prsesum- 
lionis  fuit  prima  generatione ,  superbia  am- 
bitionis  fuit  prima  consummatione. 

Peccatum  vero  hominis  fuit  inobedientia ,  Peoca- 
ad  quam  praicipitavit  diabolus  hominem  miuis. 
per  triplex  appetibile  naturale ,  scilicet  per 
bonum  gloriosum,  copiosum,  et  deliciosum. 
Tentavit  enim  de  excellentia,  sufficientia , 
experienfia  sive  demulcentia.  Diabolus  enim 
per  mulierem  volens  dejicere  hominem. 


350 


BREVILOOUIUM. 


promisit   mulieri   dignitatis  excellentiam , 
dicens  * :  Eritis  sicut  dii.  Deinde  subjimxit 
coguitionis  abundanliam^  dicens  :  Scientes 
bonum  et  malum.  Tertio  piaetendit  suavita- 
lis  experientiam  ,  cum  ostendit  ei  lirjnum 
pulchrum  visu  ,  et  ad  vescendum  suave. 
Uude  pecealum  mulieris  inchoatum  fuit  in 
superbia ;  progressum  habuit  in  avaritia , 
quia  non  in  rebus  solum ,  sed  etiam  in  scien- 
tia  iuvenitur  avaritia  ;  consummatum  fuit 
in  gula.  Et  sic  deordinatum  fuit  quantum 
ad  irascibilem ,  appetendo  alta ;  quantum  ad 
rationalem  ,  appetendo  scire  occulta ;  quan- 
tum  ad  concupiscibilem  ,  volendo  gustare 
siiavia. 
Pecca-      Peccatum   majus   unum    altero    dicitur 
'°"m  "  d  Liodecim  modis  :  primo ,  causalitate,  et  sic 
uDumai-  peecatum  diaboli  dicitur  majus  esse,  quia 
decim   ejus '  invidia  mors  intravit  in  orbem  terra- 
rum  ;  secundo,  generalitate,  et  sic  peccatum 
primi  parentis  fuit  majus,  quia  se  per  to- 
tum  genus  humanum  diffudit ;  tertio,  enor- 
mitate,  et  sic  peccatum  Judae  fuit  maximum^ 
quiatradidit  Dominum  Salvatorem ;  quarto, 
ingratitudine ,  et  sic  ejus  peccatum  dicitur 
esse  majus ,  qui  plura  gratiarum  dona  per- 
cepit ;  quinto,  periculositate,  et  sic  pecca- 
tum  ignorantise  dicitur  esse  gravius  ,  quia 
periculosius  ;  sexto,  inseparabilitate,  et  sic 
peccatum   cupiditatis   dicitur  esse  majus, 
quia  cum  caetera  vitia  cum  homine  conse- 
nescant,  sola  avaritia  juvenescit ;  septimo, 
importunitate ,  et  sic  superbia  dicitur  esse 
maximum  peccatum ,  quia  etiam  ex  bonis 
operibus  generatur ;  octavo,  pronitate,  et  sic 
luxuria  dicitur  esse  gravius ,  ad  quam  ho- 
mines  pronius  inclinantur  ;  nono,  majoris 
gratiae  impugnatione ,  et  sic  peccatum  in 
Spiritum   sanctum   dicitur   esse  gravius ; 
decimo,  ratione  majoris  oSensse,  et  sic  pec- 
catum  idololatriae  dicitur  esse  majus ;  un- 
decimo,  ratione  majoris  facilitatis  resistendi, 
et  sic  peccatum  Adae  fuit  gravissimum  ; 
duodecimo,  ratione  majoris  improbitatis  et 
libidinis :  et  sic  peccatum  cujuslibet  generis 
potcst  fieri  majus  altero. 


SECTIO  VI. 

De  peccato  veniali,  et  mortali. 

Sequitur  videre  de  divisione  peccati  in 
veniale,  et  mortale.  Ad  cujus  evidentiam 
tria  sunt  breviter  attendenda ,  scilicet :  ordo 
divinae  justitiae,  qui  imponitur;  peccafum 
veniale ,  quod  contrahitur  ;  et  peccatum 
mortale,  quod  incurritur.  Ordo  autem  divi- 
nae  justitiae ,  ad  quem  Dominus  hominem 
obligavit  ,  est  ut  bonum  incommutabile 
praeferatur  bono  commutabili  ;  ut  bonum 
houestum  praeferatur  bono  utili;  et  voluntas 
Dei  praeferatur  voluntati  nostrae  ;  et  judi- 
cium  rationis  rectae  praeferatur  et  praesit 
seusualitati  humanae.  Peccatum  vero  actuale 
est  inordinatio  actuaUs  voluntatis.  Ista  au- 
tem  inordinatio,  si  est  tam  modica,  quod 
ordinem  istum  non  exterminat  ,  quamvis 
iii  aliquo  perturbet ,  tunc  peccatum  est  ve- 
niale.  Quod  habemus  pertractare  breviter, 
quantum  ad  difOnitionem ,  distinctionem , 
et  curationem.  Diffmitur  autem  sic  :  Pecca-  veiia- 
tum  veniale  est  libido  sive  amor  voluptatis  eVqa^im''- 
in  creatura  citra  Deum.  p'"- 

Distinguitur  autem  vsniale  tripliciter. 
Nam  quoddam  est  veniale  ex  surreptione  , 
et  ideo  veniale  est,  quia  non  potest  vitari 
tunc :  et  quia  committitur  praeter  rationem, 
semper  est  veniale.  Quoddam  est  veniale 
ex  cogitatione  sine  consensu  :  et  ideo  ve- 
niale ,  quia  non  plene  consentitur  ^  ut  in 
cogitatione ,  et  delectatione  :  et  ideo  veniale 
fit  mortale  per  complacentiam  et  consen- 
sum.  Quoddam  est  veniale  cum  delectatione 
et  consensu ,  et  ideo  veniale  est ,  quia  non 
est  deordinatio  contra  praeceptum  ,  ut  ebrie- 
tas  et  mendacium  jocosum  :  et  istud  cum 
sit  veniale  propter  delectationem  quae  est 
citra  Deum  ,  tamen  potest  fieri  mortale 
propter  nimiam  libidinem  et  contemptum. 
Non  tamen  intelligendum  est ,  quod  aliquod 
veniale  per  essentiam  fiat  mortale ,  sed  quia 
de  veniali  fit  transitus  ad  mortale  per  com- 

'  Gen.,  III,  5-6.  —  »  Sap.,  u,  24. 


dia  UD- 
decim 
cotttra 

TeQia'e. 


Pecca- 
tam 


PART.  I 

placentiam  et  consensum ,  sive  per  libidi- 
iiem  et  contemptum. 
Reme-  Curatui'  autem  peccatum  veniale  per  ac- 
tus  in  quibus  est  aliqua  humiliatio  et  de- 
votio,  qui  quidem  actus  gratia  informati 
repuguant  veniali ,  et  sic  ad  actum  curatio- 
nis ,  et  deletionis  venialium ,  gratiam  gra- 
ium  facientem  coadjuvant  et  vigorant.  Hu- 
jusmodi  remedia  his  versibus  continentur: 

Confiteor,  tundo,  respergo,  conteror,  oro, 
Signor,  edo,  dono,  per  qiue  venialia  pono, 
Unclio,  poena  levis,  compassio,  qu;u  lit  egenis 

Haec  enim  remedia  sunt :  generalis  con- 
fessio  ,  pectoris  tunsio  ,  aquje  benedictae 
aspersio ,  cordis  contritio ,  Dominica  Oratio, 
signatio  ab  episcopo ,  Eucharistiffi  sump- 
tio,  ofTensae  condonatio,  extrema  unctio, 
levis  poenitenlia,  compassio  fraterua. 

Si  autem  est  tanta  deordinatio  voluntatis, 
iioctaie.  qnod  ordinem  exterminat  supradictum,  tunc 
mortale  est  peccatum ,  quod  potest  conside- 
rari  quantum  ad  diffinitionem ,  punitionem, 
et  remissionem.  Diffinitur  autem  ab  Ambro- 
sio  sic  '  :  «  Peccatum  mortale  est  pi'ffivari- 
catio  legis  diviuae,  et  ccelestium  inobedientia 
mandatorum,  vel  praeceptorum.  »  Poena 
peccati  mortalis  est  seterna  damnalio  :  dici- 
lur  enim  mortale,  quia  per  ipsum  vitaj  gra- 
tia  perditur  in  praesenti ,  et  vita  gioriae  in 
futuro ;  et  sic  contrahitur  mors  culpae ,  et 
infligltur  mors  gehennae. 

Juste  autem  propter  mortale,  in  quo  quis 
finaliter  perseverat ,  sempiternaliter  crucia- 
lur.  Unde  secundum  Grcgorium  ^ ,  quia 
peccator  peccat  in  suo  aeterno,  aeternaliter 
est  cruciandus ;  secundum  Augustinum  ^ 
vero,  quia  peccat  contra  bonum  aeternum  et 
iuGnitum,  aeternaliter  pimietur. 

Curalur  autem,  sive  remittitur  mortale 
"P"  peccatum  per  septiforme  remedium,  scilicet 
|mor- per  baptismum,  eleemosynam,  martyrium, 
conversionem  proximorum ,  dimissionem 
injuri?e,  fletum  poenitentiae,  et  per  dignam 
Eucharistiae  sumplionem.  Attende  tamen 
quod  baptismus  et  pcenitentia  non  solum 

'  Ambros.,  de  Parad.,   c.  viii.  —  »  fireg.,  Dialog., 


SECT.  VH.  351 

valent  contra  pcenam  peccati ,  verum  etiam 
contra  culpam ;  caetera  vero  valent  contra 
pcenam  tantum.  Unde  versus: 

Sunt  septem ,  delere  quibus  mortalia  possis ; 
Fons ,  eleemosyna,  martyrium,  conversio  fratrum; 
In  te  peccanli  dimittere,  flere  reatum ; 
Sanguinis  et  carnis  Christi  perceptio  digna. 


SECTIO  VII. 

Le  ignorantia. 

Sequitur  videre  de  divisione  peccati  in     Deiic- 
delictum,  et  coramissum.  Praevaricatio  prae-  J'^^^,. 
ceptorum  est  delictum,  hoo  est,  transgres-  s"""- . 
sio  praeieplorum  affirmativorum.   Praeva- 
ricatio  proliibitionum  est  commissum,  boc 
est ,  trausgressio   praeceptorum   negativo  - 
rum.  Differentiae  delicti  sunt  ignorantia , 
omissio,  negligentia.  Delictum  dicitur  quasi 
derelictum ,  id  est  boni  desertio.  Bonum  est   Boncm 
duplex,  scilicet :  sciendum  ,  cujus  desertio  ^"'''"' 
dicitur  ignorantia ;  et  faciendum,  ad  quod 
duo  requiruutur,  scilicet  quod  fiat  bonus 
aclus,  cujus  desertio  dicitur  omissio ;  et  quod 
bene  fiat,  id  est  cum  debitis  circumstantiis, 
quarum  desertio  dicilur  negligentia. 

Circa  ignorantiam  quadruplex  divisio  est     igno- 
attendenda.  Prima  est  baec  :  Ignorantia  alia  pHmadi- 
negaiionis,  alia  privationis,  aha  pravae  dis-  ''*'°- 
positionis.  Ignorantia  negationis  est  in  par- 
vulis ,  quae  non  est  culpa  neque  poena , 
usque  ad   praefinitum  tempus.   Ignorantia 
privationis  est  in  adultis ,  qui  tempore  de- 
terminato  ignorant  qu£e  possent  scire,  vel 
obliti  sunt  quae  aliquando  didicerunt.  Igno- 
rantia  pravae  dispositionis  esf,  qua  quis  opi- 
natur  contraria  fidei ;  quae  potest  erronea 
dici,  et  est  in  haereticis.  Prima  excusat  a 
toto;  secunda  a  parte,  non  a  toto;  teiiia 
accusat  in  toto,  quia  perversam  sequitur 
voluntatem. 

Secunda  divisio  est  haec  :  Ignorantia  alia  secnnda' 
facti,  alia  juris.  Jm'is  :  aut  juris  naturalis,  et  ''"'"''• 
haec  non  excusat,  cum  sit  scriptum  in  corde 
homiuis ;  vel  juris  divini,  ut  Legis,  Prophe- 


lib.  IV,  c.  .1L1V. 

C.    SII. 


'  Aug.,  de  Cicit.  Dei,  lib.  XXI, 


3N2 


CENTILOQUIUM. 


faruni,  Evangelii,  et  doctrinaB  apostolicse,  et 
ista  accusat,  sicut  da  magno  ct  mortaU  de- 
licto,  praelatos,  maxime  episcopos  et  mctro- 
politauos,  qui  tenentur  de  fide  ct  spe  reddere 
rationem.  Accusat  autem  sicut  de  veniali 
clericos  simplices  et  illiteratos,  qui  cum  po- 
tuissent  discere,  noluerint.  Laicos  vero  in 
nuUo  accusat ,  quia  ad  ipsos  non  pertinet , 
dummodo  non  contemnant.  Si  esljnrisposi- 
tivi ,  ut  legum  et  decretorum ,  solos  judices 
accusat.  Si  est  ignorantia  juris  continentis 
morales  constitutiones  ccclesiasticas  ad  dis- 
cernenda  peccata,  accusat  saccrdotes  et  con- 
fessores.  Si  vero  est  ignorautia  facti  :  aut 
JndiTerentis,  sic  sufficienter  excusat;  aut 
necessarii  ad  salutem,  et  sic  aut  non  potest 
vilari ,  sicut  in  amente ,  qui  a  nativitate 
caruit  judicio  ratioais,  et  hsec  excusat;  aut 
potestvitari,  sicut  in  Judaeis  et  Pagauis,  qui 
poluerunt  scire  Christum  passum  fuisse  pro 
salute  hominum,  et  hjec  non  excusat. 
Teriia  Tcrtia  divisio  ignorantise  est,  quia  alia  est 
^"'^'°-  simplex,  ut  quando  aUquis  nescit  quie  lene- 
tur  scire,  facit  tamen  aiiquid,  sed  non  plene, 
ut  illa  sciat :  haec  excusat  a  tanto,  sed  non  a 
toto ;  alia  est  crassa  sive  supina,  ut  quando 
quis  uegligit  scire  quae  tenetur ,  et  tamen 
non  est  determinatum  ei  quod  teneatur  scire 
illa :  hsec  minus  excusat,  non  excusat  a  toto, 
sed  a  tanto;  aUa  est  alTectata  sive  affec- 
tiva ,  ut  quando  aliquis  negligit  scire  quae 
tenetur  scire,  cum  ei  sit  determinatum , 
quod  tenetur  scire  illa  :  haec  accusat  potius, 
quam  excusat. 

Quarta  divisio  est  :  Ignorantia  alia  vinci- 
bilis,  aUa  invincibiUs.  VincibiUs  :  aUa  potest 
removeri  cum  magna  difficuUate,  ut  in 
valde  hebelibus ;  haec  excusat  a  tanto ,  non 
a  toto,  si  est  de  necessariis  ad  salulem.  Alia 
potest  removeri  cum  facilitate,  ut  in  inge- 
niosis  :  haec  non  excusat.  InvincibiUs  :  alia 
est  invincibilis  per  naturam,  ut  in  puero  qui 
noa  utitur  ratione ,  et  in  decrepito  qui  non 
discernit,  et  in  eo  qui  nascitur  amens  :  haec 
excusat  a  toto.  Alia  est  invincibiUs  per  cul- 

(a)  Cat.  edit.  add.  vel  propriE,  assensus,  sine  sensu. 


Qoarta 
dlTisio. 


pam,  ut  in  eo  qui  per  culpam  efflcitur  furio- 
sus :  et  secundum  quosdam  non  excusat  a 
toto. 

SECTIO  YIIL 

De  omissione  et  negligentia. 

Viso  de  ignorantia,  quae  est  desertio  de- 
bilae  scientiae,  sequitur  videre  de  omissione 
et  negUgentia ,  quae  dicunt  deserf ionem  rei 
debitae  faciendae.  Omissio  est  desertio  actus 
debiti  in  tempore  determinato;  et  dicitur 
actus  debitus,  quem  tenemur  facere.  Circa 
omissionem  autem  habemus  videre  quatuor 
actus  debitos  :  teiitionem,  distinctionem,  de- 
scriptionem,  absolutionem.  Dicitur  aufem 
omissio,  dereUctio  actus,  non  circumstantiae ; 
actus  principaUs,  non  annexi;  praecepli  af- 
flrmativi,  non  negativi.  Est  autem  triplex 
tentio,  quam  omittere  non  debemus.  Quae- 
dam  est  ratione  divinae  obUgationis,  et  haec 
est  duplex  :  una  ad  agendum,  ut  in  prae- 
ceptis affirmativis,  ut:  Honorapatrem  tuum; 
alia  ad  non  agendum,  ut  in  praeceptis  nega- 
tivis,  sive  prohibitionibus,  ut :  Ison  occides. 
Prima  obUgat  semper ,  sed  non  ad  semper , 
nisi  pro  loco  et  tempore.  Secunda  obligat 
semper ,  et  ad  semper.  Quaedam  est  ratione 
spontaneffi  consensionis ,  ut  in  contractibus, 
votis,  juramentis ,  promissis ,  et  obUgatione 
quam  facit  conscientia  ;  quaedara  ratione 
culpabilis  offensionis  :  nam  propter  culpam 
mortalem  obligatur  homo,  sive  tenetur,  ad 
poenam  aeternalem  ;  propter  venialem  vero, 
ad  poenam  temporalem.  Describitur  autem 
tentio  sic  :  Teutio  est  aUeni  praecepti ,  vel 
prohibitionis  (a) ,  vel  culpae ,  ad  agendum  , 
vel  non  agendum,  vel  patiendum  obUgatio: 
ad  agendum,  quantum  ad  praecepla  afflr- 
mativa;  ad  uon  ageudum,  quantura  ad  prae- 
cepta  negativa  et  proliibitiones ;  ad  pa- 
tiendum ,  quantum  ad  culpam.  Triplex  est 
autem  absolutio  praedictse  triplicis  rationis, 
scUicet  inipossibUitas,  dispensatio,  et  poeni- 
tentia. 

Negligentia  est  debitae  circumsfanUae  de- 
reUctio  in  bono  opere  idciendo.  Girca  quam 


Omia- 
sio  quid. 


Obliga- 
tio  mul- 
tiplex. 


qaiii 


PART.  I.  SECT.  IX. 


383 


breviter  sunt  videnda  tria ,  scilicet  ejus  ori- 
ginatio,  denominatio ,  concomitatio.  Oritur 
autem  negligentia  ex  torpore,  unde  dicit 
Gregorius  '  :  «  Duo  sunt  in  bonis  operibus 
timenda,  desidia  scilicet  et  fraus.  »  Desidiam 
facit  minor  amor  Dei ;  fraudem,  major  amor 
sui.  Item  desidia  per   torporem  nascitur ; 

Fraua.  fraus,  per  privatam  dilectionem.  Fraus  ista 
sic  notificatur.  Fraudem  in  opere  Dei  per- 
petrat,  qui  se  inordinate  diligens,  ad  remu- 
nerationis  transitoriae  bona  festinat.  Tripli- 
citer  autem  fraus  ista  committitur :  aut  cum 
cordis  iiumani  gratia,  aut  favoris  aura,  aut 
cum  quselibet  res  exterior  desideratur.  Ut 
enim  bouum  opus  bene  fiat ,  requiritur  bo- 
nus  finis ;  quem  qui  omittit ,  fraudatur.  Re- 
quiruntur  et  ali».  circumstantia' ,  ut  locus, 
ttrapus,  modus;  quas  qui  omittit,  ulique 
negligit.  Nominatur  autem  duplici  voca- 
Inilo,  scilicet  negligentia,  et  desidia  :  qua;  si 
large  accipiantur,  communia  sunt  ad  quam- 
cumque  omissionem ,  tam  actus  debiti , 
quam  circumstantise.  Si  vero  accipiatur 
stricte  per  omissionem  circumstantiae,  tunc 
desidia  magis  respicit  communem  significa- 

Desidis.  tionem.  Desidia  dicitur  quasi  desistentia  : 
negligentia  vero  magis  respicit  signiflcatio- 
nem  propriam,  scilicet  omissionem  circum- 
stantiae  debitae ,  quasi  non  diligentia  :  quse 
diligentia  circumstantias  diligenter  prose- 
quitur.  Sunt  autem  comites  negligentiae , 
torpor  et  pigritia ;  quae  quamvis  sint  idem, 
tamen  pigritia  dicitur  eo,  quod  pigeat  diffl- 

Torpor.  cultas  laboris.  Torpor  vero  aspicit  appetitum 
quietis.  Triplex  est  autem  torpor  sive  pigri- 
tia,  scilicet  infii-mitatis  naturalis,  sicut  in 
flegmaticis,  et  est  poena,  et  non  culpa;  et 
est  torpor  inflrmitatis  acquisitae  ex  culpa 
praecedente ,  ut  in  ebriosis  et  gulosis,  et  talis 
non  excusat  secundum  quosdam ;  et  est  tor- 
por  libidinosus,  et  dicitur  torpor  captatus, 
et  ille  torpor  est  voluntas  recusans  facere 
bonum  diffl-ile,  eo  quod  difficile.  Et  talis 
torpor,  sive  pigritia,  cnm  sit  peccatum,  re- 
prebenditur  in  Scripturis. 
'  (jreg.,  Moral.,  Ub.  IX,  c.  xvii. 
TOM.    VU. 


SEGTIO    IX. 

De  commissione. 

Sequitur  videre  de  commisso.  De  quo  est 
breviter  videndum,  et  adjungendum  quod 
est  transgressio  legis  divinae  probibentis , 
quantum  ad  praecepta  negativa.  Potest  au- 
tcm  aliquid  committi  contra  naturam ;  et    Pecca- 
boc  dupliciter ,   scilicet  :   contra   naturam  tTn^Ui- 
communem  hominibus  et  brutis ,  ut  quod  '^'^- 
masculus  pro  feniina  sit,  et  hoc  est  pecca- 
tum  sodomiticum ;  aut  contra  natm-am  par- 
ticularem,    ut   in   natura    angelica,    aut 
humana,  et  hoc  est  naturale  judicatorium 
dictans  malum  esse  fugiendum ,  et  bonum 
faciendum.  Ista  natura  dictat,  quod  debe- 
mus  Deo  obedire ,  Deum  colere  et  diligere. 
Dictat  etiam  quod  proximo  debemus  facere, 
quod  nobis  volumus  fleri  ab  eodem ;  et  quod 
nobis  nolumus  fieri ,  alii  non  debemus  irro- 
gare.  Sic  largo  modo,  omne  peccalum  quod     peoca- 
committitur  ,   est  contra   naturam.   Potest '""  ?°' 

'  ira  le- 

etiam  aliquid  contra  legem  committi ;  et  e<"°- 
hoc  dupliciter  variatur :  nam  lex  prohibet 
aliquid  quantum  ad  omne  tempus,  et  hoc 
est  prohibitum  quia  est  malum,  et  sic  sunt 
prohibitiones  Decalogi ;  prohibet  etiam  ali- 
quid  non  simpliciter ,  sed  ad  tempus,  et  sic 
sunt  prohibitiones  cseremonialium ,  et  hoc 
est  malum  quia  prohibitum.  Committi  potest  pecc». 
etiam  aliquid  contra  consuetudinem ,  et  hoc  '""  °°°' 

'  tra  con- 

est  quod  committitur  contra  mores.  Proprie  suetudi- 
autem  loquendo,  mos  non  scriptus  dicitur 
consuetudo ;  mos  vero  scriptus  constitutio 
nominatur.  Nota  tamen  quod  facere  contra 
consuetudinem  conservativam  honesti,  est 
peccatum ;  facere  contra  consuetudinem  de- 
structivam  honesti ,  sanctum  est ;  facere 
contra  consuetudinem  indiflerentem ,  ma- 
lum  non  est.  Honestum  autem  est,  quod  sua 
vi  nos  trahit,  et  sua  dignitate  nos  allicit. 
Item  nota,  quod  lex  respicit  honestum; 
consuetudo  sive  constitutio  respicit  utile, 
quod  est  conservativum  honesti. 

23 


3S4 


De 


SECTIO  X. 

errore,  pravo  judicio,  et  personarum 
acceptione. 


dis  quid. 


Sequitur  de  divisione  peccati  in  peccatura 
cordis,  oris,  et  operis.  Et  primo  aliquid  de 
peccalo  cordis  brevitervidcamus;  et  primo 
de  ejus  difQnitione,  postea  de  differenliis. 
Pocc,-  Peccatum  cordis  sic  diffinitur  :  Peccatum 
•.T.""  cordis  esl  transgressio  legis  divinae  per 
inordinationem  intrinseci  motus  mentis. 
DifTerentise  autem  ejus  sunt  peccatum  cogi- 
talionis,  delectatioiiis,  et  consensus.  De  pec- 
cato  deiectationis  visum  est  supra  ',  cum  de 
peccato  actuali  ageretur.  Ad  peccatum  co- 
gitationis  pertinet  error,  pravum  judicium, 
et  acceptio  personarum.  Ad  peccatum  con- 
sensus  reducitur  peccatum  conscientise. 
Quantum  ad  peccatum  cogitationis ,  primo 
videndum  est  de  ipsa,  deinde  de  pravo  judi- 
cio,  postremo  de  personarum  acceptione. 
Cogitationum  alia  speculativa  pure  ,  et  ista 
non  est  peccatum;  alia  practica,  sive  affec- 
tiva.  Prima  est  in  conspectu  mentis ,  et  est 
involuntaria,  quantum  est  dese;  secunda 
in  aspectu  cum  affectu,  et  est  voluntaria,  et 
ideo  potest  esse  peccatum. 

Error  quidam  est  infu-mantis,  qualis  est  in 
febricitantibus,  quibus  dulcia  videntur  ama- 
ra;  quidam  est  iufirmitatis  naturalis  origi- 
nalis,  quo  corrumpitur  ratio  in  judiciis,  et 
frequenter  deviat.  Iste  error,  quia  non  est 
voluntarius,  non  est  peccatum ,  sed  poena 
peccati.  Quidam  est  error  perversse  volun- 
tatis,  cujus  esl  babere  falsa  pro  veris.  Talis 
autem  error  aut  est  contra  fidem  vel  bonos 
mores,  et  ille  semper  est  peccatum.  Si  non 
est  contra  fidem  vel  bonos  mores,  tuuQ  aut 
accidit  in  his  quae  sunt  supra  judicium  hu- 
manum ,  ut  judicare  de  intentionibus  cor- 
dJum,  et  sic  semper  est  peccalum,  quia  tunc 
usurpatur  quod  solius  Dei  est ;  aut  accidit  in 
his,  quae  subsunt  .iudicio  humano,  ut  errare 

•  Supra,  sect.  v,  pag.  3'.B.  -  =  fiom.,  Xiv,  4.- 
3  Maiih.,  VII,  ). 


Error. 


CENTILOQUIUM. 

in  logicis ,  naturalibus  et  mathematicis ,  et 
tunc  non  est  peccatum.  Pravum  judicium 
recipit  diffmitionem  et  distinctionem.  Diffi-! 
nitur  autem  sic:  Pravum  judicium  est  ex 
errore  proveniens  temeraria  sententia,  vel 
suspicio  mali  de  occcultis  aliorum.  Error  est 
habere  iguota  pro  notis.  Sententia  est  in  as- 
serendo  {«),  vel  diffmiendo  quod  ita  est.  Sus- 
picio  est  in  opinando  cum  dubitatione  teme- 
raria,  etiam  sententiando  quae  ad  ipsum  non 
pertineiit.  Distinguitur  autem  humanum 
judicium  secundum  hunc  modum  :  judicium 
aliud  est  certitudinis,  ahud  temerilatis,  aliud 
suspicionis.  Primum,  scilicet  judicium  cer- 
titudinis,  non  est  peccatum,  quia  de  mani- 
festis  licite  judicamus.  Secunduni  judicium 
temeritatis  est  triples,  videlicet  diffmitionis, 
ai'guitionis ,  assertionis.  Diffmitionis ,  cum 
quis  de  futuris  male  judicat  :  nam  de  ali- 
cujus  correctione  desperare ,  et  eum  tan- 
quam  abjectum  reprehendere ,  qui  nunc 
apparet  malus,  cum  nesciamus  qualis  tutu- 
rus  sit,  temerarium  judicium  est.  Arguitio- 
nis,  cum  quis  judicat  de  his,  quae  ad  eum 
non  pertinent,  de  quo  Pauliis  dicit'  :  Tit 
quis  es ,  qui  alienum  sermm  jiidicas  ?  As- 
sertionis,  cum  quis  judicat  de  occullis. 
Glossa  super  praidictum  locum  :  «  De  quibus 
incertum  est  quo  animo  fiant ,  sine  periculo 
nenio  judicat.  »  Augustinus,  vel  Beda,  su- 
per  illud  dictum  Christi  ^  :  NoUte  judicare, 
dicit,  «  hoc  loco,  nihil  aliud  nobis  prajcipi, 
nisi  ut  ea  facta ,  quae  dubium  est  quo  animo 
fiant,  in  meUorem  partem  interpretemur.  » 
Primum  est  perniciosum ;  secuudum  prae- 
sumptuosum;  tertium  suspiciosum  [b].  Ter- 
tium  judicium,  scilicet  suspicionis,  est  tri- 
plex,  scilicet  :  suspicionis  violenlae,  quando 
omnia  signa  apparenl  mali,  nulia  vel  pauca 
boni ;  temerariae,  quando  multa  boni,  pauca 
mali ;  levis,  quando  multa  mali,  pauca  boni. 
Primo  modo  non  est  peccatum ;  secundo, 
veniale  grave ;  tertio,  veniale  parvum.  Nota, 
quod  judicium  certitudinis  nec  veniale  est , 
nec   mortale.   Judicium    temeritatis   men- 

(a)  Ccet.  edit.  asseieulia.  —  (u)  supersLitiosuin. 


ProTum 
judicium 


PART.  1. 

suratur  juxta  illud  Salvatoris  '  :  In  quo 
judiciojudicaveritis,  judicabimini.  Glossa : 
«  Si  quem  judicaveris  temerarie  damnatione 
veniali,  venialiter  condemnaberis ;  si  damna- 
tione  mortali ,  mortaliter  condemnaberis.  » 
Et  hoc  intellige  sine  prfejudicio.  Judicium 
suspicionis,  quandiu  manet  in  suspicione, 
non  est  mortale,  nisi  veniat  in  assertionis 
judicium, 
perso-  Circa  personarum  acceptionem  attenden- 
accepiTo  '^^™  ^^'  quantum  ad  diffinitionem ,  et  diffe- 
rentiam  triplicem.  Difflnitur  autem  sic  : 
Personarum  acceptio  est  injustitia  qua  prae- 
fertur  persona  personae  propter  causam 
indebitam.  Differentiae  acceptionis  persona- 
rum  sunt  tres.  Una  committitur  in  honoris 
exhibitione  ;  de  qua  Jacobus  dicit ' :  Fratres 
mei,  nolite  habere  fidem  Jesu  Christi  in 
jiersonarum  acceptione.  Alia  est  in  judicii 
executione ;  de  qua  in  Deuteromio '  :  Non 
accipies  personam  in  judicio.  Alia  in  pro- 
motione  ad  dignitates,  quae  prohibetur  in 
electione  David,  cui  non  prsetulit  Dominus 
fratres  suos  propter  vultus  pulcqritudinem, 
seu  propter  altitndinem  staturse. 

SECTIO  XI. 

De  peccato  consensiis,  et  de  peccato  contra 
conscientiam ,  et  de  perplexitate. 

Sequitur  videre  de  peccato  consensus,  ubi 
■  primo  videndum  est  de  ipso  consensu ,  quid 
est;  secundo,  de  peccato  contra  conscien- 
tiam;  tertio,  de  differentiis  perplexitatis. 
Consensus  diffinitur  sic :  Gonsensus  est  nutus 
voluntatis  spontaneus,  vel  motus  animi  liber 
sui.  Et  cum  nihil  ita  sit  in  potestate  nostra, 
sicut  consentire,  vel  disscntire ;  hinc  est, 
quod  consummatur  ibi  omne  peccatum.  Ini- 
tiatur  enim  in  cogitatione,  crescit  in  delecta- 
tione,  perflcitur  vero  in  consensu. 

Ad  intelligentiam,  quo  modo  peccatur 
quando  agitur  contra  conscientiam ,  multi- 
plicitas   conscientiae   attendenda  est.  Con- 

•  Malth,,  VII,  2.  —  «  Jac,  il,  1.  —  '  Deut.,  ivi,  19. 
»  Basil.,  hom.   in  princip.  Prov.  —  '  Damasc,  de 


SECT.  XI.  355 

scientia  enim  uno  modo  dicitur  superior 
pars  rationis,  quam  Graeci  synderesim  vo- 
cant,  et  apud  nos  scintiUa  conscientiae  potest 
dici.  Hffic  diffinitur  a  Basilio  sic  '  :  «  Con- 
scientia  est  naturale  judicatorium  faciendi, 
vel  non  faciendi.  »  Differunt  tamen  secun- 
dum  rationem  synderesis,  et  conscientia  : 
nam  synderesis  judicat  faciendum,  id  est  di- 
gnum  fleri;  conscientia  vero  judicat  facien- 
dum,  id  est  debitum  fleri.  Alio  modo  dicitur 
conscientia  habitus  naturalis  dictandi  bonum 
vel  malum,  et  sic  difflnitur  a  Damasceno  ^: 
a  Conscientia  est  lex  intellectus  nostri  natu- 
rahs,  opposita  (a)  peccato:  »  et  secundum 
hoc,  conscientia  nunquam  errat.  Tertio  di- 
citur  conscientia  opinio  habita  de  agendis, 
vel  non  agendis,  id  est  debitis  fieri,  vel  non 
fleri ,  formata.  De  qua  Apostolus  " :  Quidam 
cum  conscientia  usque  nunc  idoli,  quasi  ido- 
lothytum  manducant.  Et  alibi ' :  Otnne  quod 
non  est  ex  fide,  peccatum  est.  Glossa :  «  Id 
est,  omne  quod  est  contra  conscientiam.  » 
Isto  tertio  modo,  conscientia  est  habitus  ac- 
quisitus,  frequenter  erroneus  in  judicando 
esse  faciendum,  quod  non  est  faciendum,  et 
e  converso.  Potest  autem  dictare  conscientia, 
tertio  modo  dicta,  ahquid  secundum  legem 
Dei,  praeter  legem  Dei,  contra  legem  Dei : 
et  est  hic  sermo  de  dictamine  conscientiae 
per  modum  praecepti  sive  prohibitionis,  non 
per  modum  consilii  vel  persuasionis.  Primo 
modo  conscientia  ligat  simphciter  et  univer- 
saliter,  quia  legi  Dei  concordat,  qua  con- 
scientia  ostendit  esse  ligatum.  Secundo  modo 
conscientia  ligat ,  quandiu  manet :  unde  te- 
netur  homo  vel  eam  deponere,  vel,  quod 
dictat,  opere  adimplere;  utpote  si  dictat 
conscientia,  quod  levare  festucam  de  terra 
est  necessarium  ad  salutem.  Tertio  modo  con 
conscientia  non  ligat  ad  faciendum,  vel  non 
faciendum ,  sed  potius  ad  se  deponendum : 
quia  cum  talis  conscientia  sit  erronea,  et 
error  ille  repugnet  legi  divinae,  neces.<;ario, 

Fid.   Orth.,   Iib.  IV,  c.  XIIII.  —  «  1  Cor.,  vii     7.  — 
'  Rom.,  XIV,  23. 

(fl)  Ccet.  edit.  apposita. 


scientia 
erroneee. 


386 


CENTILOQUIUM. 


Perpla 
xitas  tri- 
plex. 


Pecca- 
tum  oris. 


quandiu  durat,  ponit  hominem  extra  .statum 
salutiSj  ulpote  si  dicat  peccatrix  alicui :  «  Mo- 
riar,  si  non  cognoscas  me  :  »  et  ille  incipiat 
Iiabere  conscientiam  de  mortali ,  si  non  co- 
gnoverit  peccatricera ;  non  est  in  statu  salu- 
tis,  ipsa  conscientia  perdurante  :  quia  si  non 
cognoscit  eam,  peccat  mortaliter  contem- 
uendo  Deum,  cum  dietet  conscienlia  hoc  Do- 
miuo  displicere;  si  cognoscit  eam,  facit  con- 
tra  praeceptum  Domini. 

Perplexitas  nascitur  ex errore  conscientias. 
Est  aulem  triplex  perplexitas :  prima  est  circa 
iutelligentiam  (a)  verborum  sacrce  Scripturse, 
quae  videntur  sibi  repugnare;  secunda  est 
circa  iuteiligenliam  (b)  faciendorum,  de  qua 
Paulus' :  Qiiid  oreinus,  nesmnns,  etc.  Tertia 
est  inevitabililas  peccandi.  Prima  dissolvitur 
per  distitictiouem  et  considerationem  causa- 
rum  dicendi  utrumque  ;  secunda  dissolvitur 
per  iuspirationem  Spiritus  sancti ,  quae  est 
unctio  docens  de  omnibus  per  meritum  ora- 
tionis,  de  qua  .lacobus  dicit  "^ :  Si  quis  indi- 
get  sapientia,  postulet  a  Deo,  etc.  Et"  Cum 
ignoremus  quid  agere  debeamus,  hoc  solum 
habemus  residui,  ut  ocidos  nostros  diriga- 
mus  ad  te.  Tertia  dissolvitur  per  depositio- 
nem  erroneaj  conscientis. 

SECTIO  XII. 

De  mendacio ,  perjurio,  et  contentione. 

Sequitur  videre  de  peccato  oris,  quod  plu- 
ribus  differentiis  variatur.  Peccata  enim  oris 
sunt  mendacium,  in  quo  veritas  destruitur; 
perjurium,  in  quo  veritas  contemnitur ;  con- 
tentio,  in  qua  (c)  veritas  impugnatur :  est 
enim  contentio  veritatis  impugnatio  cum 
confldentia  clamoris.  Haec  tria  prsecipue  sunt 
contra  veritalem.  Ista  vero  contra  bonitatem 
sunt :  scurrilitas ,  quae  est  contra  honesta- 
tem;  vaniloquium,sivemultiloquium,  quod 
est  contra  utiUtatem  ;  adulatio,  quae  est  con- 
tra  rectitudinem  in  laude  aliena;  jactantia, 

'  fiom.,  VIII,  26.  —  -  Jac,  J.  5.  —  '  I!  Paralip.,  xx, 
12.  —  *  Aug.,  cont.  Mend.  ad  Consent.,  c.  xii.  — 
'  Cf.  ibid.,  c.  XIV. 


quae  est  contra  rectitudinem  in  laude  pro- 
pria ;  blaspheuiia ,  qua3  est  contra  rectitudi- 
neni  in  vituperium  Dei ;  maledictum ,  quod 
est  contra  rectitudinem  iu  vituperium  proxi- 
mi,  quantum  ad  pcenam  ;  contumelia,  quae 
est  contra  rcctiludinem  in  vituperium  proxi- 
mi,  quantum  ad  culpam  apertam,  quae  im- 
properatur ;  delractio,  quae  est  conlra  recti- 
tudinem  in  vituperium  proxiiui,  quantum 
ad  occultam  culpam. 

De  mendacio  est  videre  quantum  ad  diffi- 
nitionem,  et  divisionem.  Diffiniturautem  ub 
Augustino  *  sic  :  «  Mendacium  est  falsa  si- 
gnatio  vocis,  cum  intentione  fallendi.  »  Et 
nota ,  qitod  cum  mentiri  sit  contra  mentem 
ire,  potest  homo  mentiri  dicendo  falsitatem 
ex  certa  scientia ;  item  potest  homo  mentiri 
dicendo  veritatem,  quia,  quamvis  sit  verum 
quod  loquitur,  tamen  aliud  sentit  in  con- 
scientia.  Item  potest  homo  dicere  falsum 
non  mentiendo,  nec  peccando,  ut  quando 
fallitur,  adhibita  tamen  debita  diligentia. 
Dividitur  autem  mendacium  divisione  tri- 
membri,  scilicet  in  mendacium  officiosum, 
periiiciosum ,  jocosum.  Officiosum  est,  quod 
juvat;  perniciosum,  quodnocet;  jocosum, 
quod  delectat.  Dividitur  autem  divisione  oc- 
timembri  sic  ' :  Octo  sunt  genera  menda- 
ciorum  :  primum ,  quod  fit  in  doctrina  reli- 
gionis,  ut  diceie  Christum  non  esse  de  Yir- 
gine  Maria  natum;  secundum,  quod  nuUi 
prodest,  et  alicui  obest,  ut  mendacium  de- 
tractionis,  et  si  quis  est  testis  falsus  in  causa 
criminali;  tertium,  quod  alicui  obest,  ut 
prosit  alii,  ut  quod  aliquis  sit  testis  falsus  in 
causa  pecuniaria ;  quartum ,  quod  fit  solum 
mentiendi  libidine  ;  quintum,  quod  fit  cupi- 
ditate  placendi  aut  delectandi  suavi  eloquio, 
ut  mendacium  adulationis;  sextum,  quo 
quis  mentitur  pro  conservanda  pecunia  ali- 
cujus;  septimum,  quo  quis  mentitur  pro 
conservanda  vita  alterius;  octavum,  quo 
quis  mentitur  pro  conservanda  caslitate  al- 
terius.  Nullo  horum  mendaciorum  est  men- 

(o)  C(Bt.  edit.  est  iatelligenliae.  —  (4)  Item  est  intel- 
ligentia.  —  (c)  Cu:t.  edit.  quo. 


PART.  I.  SECT.  XIII. 


357 


tiendum.  Dat  autem  talem  regulam  Augus- 
tinus ' ,  quod  quanto  aliquid  mendacium 
magis  accedit  («)  ad  primum,  tanto  majus 
est  peccatum;  et  quanto  magis  recedit  a 
primo  mendacio,  tanto  minus  est  peccatum. 
Post  mendaciuin ,  quo  veritas  destruitur, 
sequiturperjurium,quoveritascontemnitur. 
Sed  quia  perjurium  est  violatio  juramenti, 
prius  videndum  est  de  juramento  quantum 
jur«-  ad  essentiam,  et  sic  Jurare  est  invocare  neum 
menium.  ^^  tggtem  suBB  locutionis ;  quantum  ad  licen- 
tiam,  et  sic  jurare  licet  propter  pacem  et 
justitiam  conservandam,  vel  amicitiam  con- 
firmandam ;  propter  veritatem  astruendam, 
et  sic  Paulus  frequenter  jurabat ;  propter 
calumniam  vitandam,  sicut  jurant  actor  et 
reus;  propter  fldelitatem  servandam,  sic  ju- 
rant  principes  regi;  quantumadformam,  et 
sic  est  forma  concessa,  ut  jurare  per  Deum, 
et  haec  variatur :  nam  in  Veteri  Testamento 
dicebatur  :  Vivit  Bominus,  id  cst  per  Deum 
vivum ;  in  Ecclesia  primitiva  dicebatur  : 
Testis  est  mihi  Deus,  id  est  testem  Deum 
invoco ;  modo  vero  dicitur :  Per  Deum ;  et 
est  forma  non  concessa,  ut  jurare  per  idola. 
Quantum  ad  comites,  et  sic  dicitur  quod  ju- 
ramentum  tres  debet  comites  habere,  sci- 
iicet  veritatem ,  quae  debet  esse  in  conscien- 
tia,  ut  noverit  ita  esse ;  judicium,  ut  discrete 
juret,  et  cum  deliberatione ;  justitiam,  ut 
quod  juratur  sit  licitum  et  honestum.  Quan- 
tum  ad  differentias,  quae  sunt  duae,  scilicet 
juramentum  assertorium,  ut  quando  juratur 
vel  de  praesenti,  vel  de  praeterito,  ita  esse 
vel  fuisse;  promissorium ,  ut  cum  jurat  ali- 
quis  defuturo  ahquid  se  facturum.  Modo  vi- 
deri  potest  perjurii  difflnitio,  quse  est  talis  * : 
Perjurium  est  mendacium  juramento  flrma- 
tum.  Potest  etiam  videri  distinctio ,  quae  est 
haec  :  «  Perjurium  dicitur  falsa  juratio.  » 
Item,  perversa  juratio :  quod  fit,  quando  est 
ilhcitum  quodjuratur.  Tertio  dicitur  trans- 
gressio  juramenti. 

'  Aug.,  cont.  Mend.  ad  Consent.,  c.  xiv.  —  '  Mag. 
Senf,,  lib.  III,  dist  xxxix;  vid.  3np.,tom.V,  pag.  198.— 
(a)  Item  accedat. 


SECTIO  XIII. 


De  adulatione,  maledido  et  detractione. 

Sequitur  videre  de  adulatione ,  maledicto 
et  detractioue,  quse  contra  rectitudinem  lau- 
dis  et  vituperii  committuntur.  Adulalio  au- 
tem  difflnitur  sic  :  Adulatio  est  sermo  laudis  Aduu- 
alicui  exhibitus,  intentione  placendi.  Distin- ''°  '''"''■ 
guitur  autem  sic:  est  enim  qusdam  adu- 
latio,  quse  bonum  non  habitum  attribuit; 
qusedam,  quae  habitum  extoUit,  dicendo  ma- 
jusesse,  quam  sit;  quaedam  est,  quae  malum 
nutrit,  laudando  malum,  et  dicendo  esse  bo- 
num  et  licitum ;  unde  in  Psalmo  dicitur  ^ : 
Laudatur  peccator  in  desideriis  animce  suw, 
et  iniquus  benedicitur ;  quaedam  est,  qua 
homo  homini  vult  placere,  non  propter 
Deum,  laude  tamen  vera;  de  qua  Paulus  *: 
Si  adhuc  hominibus  placerem,  id  est  placere 
vellem  non  propter  Deum,  Christi  servus 
non  essetn. 

Maledictum  quadruphciter  variatur.  Est 
enim  maledictum  surreptionis ,  de  quo  dicil 
Augustinus ' :  «  Si  enim  cum  omni  facilitate 
et  temeritate  maledixerimus,  ad  minima  per- 
tinet  peccata.  >>  Lasciviae  est,  cum  alicui  non 
ex  animo  maledicimus,  de  quo  dicit  Hiero- 
nymus :  «  Qui  negligit  oris  maledici  rese- 
care  consuetudinem,  etsi  non  corde  male- 
dicat,  immunditiam  tamen  labiorum,  et  oiis 
inquinamentum  incurrit.  »  Est  et  maledic- 
tum  odii ,  quod  ex  malo  corde  procedit  zelo 
vindictae.  Quartum  est  maledictum  justitiae, 
quod  ex  charitate  procedit ,  scilicet  cum  ali- 
cui  amico  nostro  maledicimus  ad  ejus  cor- 
rectionem.  De  his  duobus  ultimis  dicit  Gre- 
gorius  * :  «  Scriptura  sacra  duobus  modis 
maledictum  commemorat;  aliud  quod  ap- 
probat,  ahud  quod  condemnat.  Aliter  enim 
profertur  amore  justitiae ,  aliter  amore  vin- 
dictae.  » 

Detractio  sic  diffinitur :  Detractio  est  alie-  jj^t,^^. 

'Psa/.  x,3.— »Ga/a(.,i,  10.— 5i)eS'inc?.,serm.  XLI,  ''"■ 
quiestciv,  n.  3,  Append.  tom.  V,  iater  Oper.  S.  Aiig. 
de  Anim.  defunctor.,  ante  med.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  IV,  c.  VI. 


358 

nae  famae  denigratio 
sex  modis,  scilicet  cum  bonum  negamus, 
quod  novimus  esse  factum ;  vel  cum  tace- 
mus,  no  fiat  aliis  matiifestum;  vel  cum  per- 
vertimus,  dicendo  illud  mala  intentione  esse 
factum ;  item  malum  occultum  revelando,  in 
casu  non  concesso;  vel  augmentando,  di- 
cendo  majus  esse,  quam  sit :  vel  adinve- 
niendo  mendaciter  malum,  quod  factum  non 
fuit.  Tenetur  autem  detractor  ad  restitutio- 
nem  bonee  famse,  quam  abstulit.  Majus  enim 
bonum  aufert  detractor,  quam  raptor  :  et ' 
a  nou  dimittitur  peccatum ,  nisi  rcstituatur 
ablatum.  » 

SECTIO    XIV. 

De  peccato  operis. 

De  peccato  operis  breviter  est  videndum , 
quantum  ad  diffinitionem,  et  distinetionem 
ab  ofTensa  voluntatis,  et  superadditionem  ad 
malitiam  voluntatis.  Est  autem  peccatum 
operis  transgressio  legis  divinae  per  inordi- 
Pecca-  uationem  extrinseci  motus  mentis.  Ad  pec- 
i™  "'"^"  catum  operis  reducitur  peccatum  consuelu- 
dinis  :  peccamus  enim  cogitatione,  delecta- 
tione,  consensu,  verbo,  opere,  et  consue- 
tudine.  Peccatum  autem  operis  comparari 
habet  ad  peccatum  voluntatis  interioris, 
prout  sunt  conjuncta;  et  sic  sunt  unum  pec- 
catum ,  pro  eo  quoA  est  ibi  unus  contemp- 
tus,  et  una  aversio.  Unum,  inquam,  sunt, 
loquendo  formaliter,  cum  sit  ibi  una  deordi- 
natio  preevia.  Loquendo  tamen  materialiter, 
plura  sunt  peccata,  quia  plura  sunt  deordi- 
nata,  scilicet  voluntas  interior,  et  actus  ex- 
terior.  Si  autem  haic  duo  ad  invicem  com- 
parentur  tanquam  disjuncta,  ita  quod  unus 
peccet  voluntate  tantum,  alius  voluntate  et 
opere ;  tunc  diversa  sunt  peccata,  uon  solum 
materialiter,  sed  etiam  formaliter.  Superad- 
dit  vero  malitia  operis  super  malitiam  vo- 
luntatis,  quando  voluntas  mala  non  vult  in 
opus  procedere,  quia  tunc  non  est  omnino 

'  Aug.,  ad  liaced.,  episl.  liv.  —  =•  Greg.,  Uoral., 
lib.  XXXI,  c.  XVII.  —  '  Isid.,  in  Deut.,  c.  ivi. 


CENTILOOUIUM. 

Committitur  autem     plenus  consensus.  Nam  si  actus  operis  sub- 


sequatur  contemptum ,  aversio  et  conversio 
consummantur.  Si  autem  voluntas  mala  vult 
in  opus  malum  procedere,  sed  non  potest, 
tunc  distinguendum  est :  nam  unum  pecca- 
tum  majus  altero  tripliciter  judicatur,  sci- 
licet:  aut  ratione  majoris  contemptus  Dei, 
et  sic  opus  non  addit  ad  iniquitatem  volun- 
tatis ;  aut  ratione  majoris  delectationis  et  li- 
bidinis,  et  sic  opus  aggravat,  maxime  quan- 
tum  ad  genus  carnalis  peccati ,  quo  peccat 
quis  in  seipso ;  aut  ratione  majoris  damnifi- 
cationis,  et  sic  opus  addit  ad  malam  volun- 
tatem ,  maxime  quantum  ad  genus  peccati, 
quo  quis  peccat  in  proximum.  Quantum- 
cumque  enim  velit  quis  fornicari,  non  tan- 
tum  delectatur  in  voluntate,  quantum  in 
opere.  Et  quantumcumque  velit  quis  occi- 
dere,  non  tantum  nocet  volendo,  quantum 
actuaUter  occidendo. 

SECTIO  XV. 

De  septem  vitiis  capitalibtts  in  generali. 

Sequitur  videre  de  divisione  peccati  in 
septem  vitia  capitalia,  quae  sunt :  Superbia, 
invidia,  ira,  acidia,  avaritia,  gula,  luxuria. 
De  quibus  primo  videndum  est  in  generaU, 
deinde  de  singuUs  in  speciaU.  In  generali 
tria  sunt  in  vitiis  capitalibus  attendenda, 
sciUcet  diversa  noihinatio,  connexiva  ordi- 
natio,  sufficiens  assignatio.  A  beato  Grego- 
rio  ^  et  aliis  doctoribus  sic  nominantur  : 
«  Superbia,  invidia,  ira,  acidia,  avaritia, 
gula,  luxuria.  »  Ab  Isidoro  ^*  sic  :  «  Gastri- 
margia,  fornicatio,  philargyria,  tristitia,  aci- 
dia,  cenodoxia,  superbia.  » 

Item  superbiam  Iquidem ,  et  cenodoxiam 
sive  vanam  gloriam,  distinxit  Isidorus.  Sed 
Gregorius  conjunxit ,  quia  idem  sunt  in  re, 
differentes  tantum  ratione.  Superbia  enim 
dicitur,  quando  aUquis  sibi  magnus  apparet 
intra  animum ,  vana  gloria  est ,  quando  aU- 
quis  nititur  maynus  apparere  per  laudem  in 
facie  aliorum.  Similiter  Isidorus  distinxit 
acidiam,  et  trisUtiam;  sed  Gregorius  con- 


ram  con 
nexio. 


PART.  I. 

junxit,  quia  idem  sunt  In  re,  sed  differunt 
ratione.  Idem  enim  motus  est  in  acidia,  et 
tristitia,  ditferens  ratione  terminorum.  Nam 
secundum  aversionem  et  reeessum  ab  arduo 
gravi,  dicitur  tristitia;  secundum  vero  ac- 
cessum  et  conversionem  ad  levia,  dicitur 
acidia  :  ut  quia  isti  est  grave  surgere  ad 
matutinas ,  tristis  avertit  se ;  quia  vero  leve 
est  ei  quiescere ,  acidiosus  convertit  se. 
vitio-  Ordinantur  autem  vitia  capitalia  secun- 
dum  connexionem,  qua  fit,  ut  unum  es  al- 
tero  proferatur.  Nam  superbus  non  vult 
subesse  majoribus;  vult  praeferri  aequalibus; 
vult  conculcare  minores.  Et  si  non  potest, 
invidet  majoribus,  quia  principantur ;  ajqua- 
libus,  quia  prosperantur;  minoi'ibus,  quia 
exaltantur.  Et  cum  sic  nibil  proficiat,  conci- 
pit  iram  de  facili  ad  majores,  mediocres,  et 
minores.  Deinde  decidit  in  acidiam,  qua 
mentis  tranquillitas  perturbatur.  Et  tunc 
cum  interiorem  consolationem  an.iserit,  ad 
exteriorem  per  avaritiam  se  convertit,  et  sic 
factus  opulentus  immoderate  per  ingluviem 
farcit  ventrem,  et  postremo  ad  luxuriam  re- 
solvit  carnem,  a  summo  rationis  vertice, 
usque  ad  camis  infimum  depravatus.  Sic 
patet  quod  quinque  prima  sunt  spiritualia, 
duo  vero  ultima  sunt  carnalia. 
Name-  Accipitur  autcm  sufflcientia  septem  capi- 
u^ro^  talium  vitiorum ,  penes  pronitatem  ad  ap- 
capita    parens  bonum.  Ilaec  autem  pronitas,  si  est 

liom. 

respectu  boni ,  quod  respicit  spiritum  se- 
cundum  se ,  potest  esse  quadruplex ,  secun- 
dum  quatuor  conditiones  boni ,  ad  quod 
appetitus  homiuis  inclinatm'.  Appefit  enim 
quis  bonum  sub  ratione  dignitatis ,  et  sic 
est  superbia  ;  aut  sub  ratione  proprietatis , 
et  sic  est  invidia ;  aut  sub  ratione  securitatis, 
et  sic  est  ira  ;  aut  sub  ratioue  quietis  et 
tranquillitatis ,  et  sic  est  acidia.  Si  vero  sit 
pronitas  respectu  boni  quod  respicit  car- 
nem ,  sive  spiritum  in  carne ,  sic  potest  esse 
tripliciter.  Nam  spiritus  carnalis  appetit 
bonum  sub  ratione  sufflcientis,  et  sic  est 
avaritia ;  aut  sub  ratione  demulcentis  ,  et 
sic  est  luiuria ;  aut  sub  ratioue  reficientis , 


SECT.  XVI. 


•359 


et  sic  est  gula.  £t  ex  hoc  patet  numerus  et 
suSicienfia  vitiorum  capitalium. 

SECTIO  XVI. 

De  differeriiia  inter  capitale  vitium,  initium 
peccati,  et  radicem  malorum. 

Attendenda  est  differentia  inter  capitale  capnt 
vitium ,  peccati  initium  ,  et  radicem  malo-  ^^^'■^^- 
rum.  Capitale  vitium  dicitur,  quia  sicut  ca- 
put  est  membrum  principale  et  completum, 
et  aliorum  membrorum  principium  quan- 
tum  ad  motum  et  sensum ;  sic  vitium  quod 
dicitur  capitale ,  nominat  peccatum  comple- 
tum  ,  a  quo  alia  vitia  oriuntur.  Initium 
vero  nominat  proprie  illud,  in  quo  actus 
inchoatur.  Radix  autem  illud,  a  quo  nutri- 
mentum  trahitur,  et  fomentum.  Unde  cum 
peccatum-  nufrimentum  trahat  ex  parte  ap- 
petibilis,  et  dicat  recessum  a  Deo ;  hinc  est, 
quod  initium  peccati  attenditur  ex  parte 
aversionis ,  radix  vero  ex  parte  conversio- 
nis.  Et  sic  aversio  est  ratione  contemptus, 
conversio  vero  est  ratione  cupiditatis  ef  li- 
bidinis.  Et  ideo  superbia  dicitur  initium 
omnis  peccati ,  cupiditas  radix  omnium  ma- 
lorum. 

Dicitur  autem  initium  peccati  tripliciter,  laiuan, 
sive  nominatur  :  aut  prout  dicit  recessum  p-'''^»*'- 
liberi  arbitrii  a  Jege  majestatis ,  et  sic  su- 
perbia  ,  sive  contemptus  Dei  ,  dicitur  ini- 
tium  peccati,  quia  qui  pra?ceptum  trans- 
greditur  Creatoris  ,  a  superbia  incipit  et 
contemptu ;  aut  a  lege  veritatis ,  et  sic  error 
dicitur  initium  peccati  ,  quia  ,  sicut  dicit 
sapiens '  :  «  Omnis  malus ,  ignorans.  »  Et 
vere  ab  ignorantia  incipit  et  errore ,  quia 
aeterna  deserit  pro  terrenis.  Aut  a  lege  bo- 
nitatis  ,  et  sic  insipientia  dicitur  initium 
peccati  ;  unde  Chrysostomus  super  illud 
Psalmi  ^ ,  A  ^acie  insipienticB  mece ,  dicit ' , 
quod  omnis  peccati  initium  insipientia  est. 
Insipientia  enim  est  contraria  sapientiae ,  in 
qua  divina  bonitas  praegustaf  ur.  Merito  ergo 

»  Arisl.,  Elhic,  lib.  Ul,  c.  i.  —  '  Psal.  xxxvii,  6.  — 
*Chrysoit.,  in  Joan.,  c.  v,  hom.  iv. 


360 


CENTILOQUIUM. 


ab  insipidifate  dicitur  inchoare,  qui  potius 
in  malitia  peccati,  quam  in  suavitate  Dei 
elegit  delerfari. 
Ridix.  Radix  etiam  peccati ,  sive  mali ,  quae  circa 
pcccatum  dicit  lilndinis  pronitafem ,  f ripli- 
citer  potest  sumi ,  scilicet :  generalissime, 
cum  dicitur  :  «  Cupiditas,  sive  libido  est  ra- 
dix  omnium  malorum  ;  »  generaliter  ,  ut 
cum  dicitur  :  o  Duplex  est  radix  malorum , 
scilicet  amor  male  accendens ,  et  timor  male 
humilians,  sive  dejiciens :  amor  est  respectu 
boni ,  tiraor  respectu  mali ;  »  minus  genera- 
liter,  ut  cum  dicitur,  quod  triplex  esf  radix 
peccati ,  scilicet '  concupiscentia  carnis,  con- 
cupiscentia  oculorum,  et  superbia  vitae.  Et 
sic  patet  ex  praedictis,  quo  modo  accipiatur 
vitium  capitale.  Patet  etiam ,  quod  initium 
dicitur  aliquando  de  superbia ,  aliquando  de 
errore,  aliquando  de  insipientia.  Patet  ni- 
hilominus ,  quod  aliquando  dicitur  uua  ra- 
dix ,  aliquando  duae ,  aliquando  tres. 

SECTIO   XVII. 

De  Superbia. 

Jam  de  singulis  vitiis  capitalibus  est  vi- 
dendum  :  et  primo  de  superbia,  circa  quam 
f ria  sunt  attendenda ,  scibcet  diffinitio ,  dif- 
ferenfia,  et  gradus.  Superbia  diffinifur  sic  a 
Bemardo  '  :  «  Superbia  est  propriaj  excel- 
lenfiae  appetitus. »  Sic  ab  Augusf ino '  :  «  Su- 
perbia  est  amor  proprise  excellenfiae.  »  Item 
ab  eodem  '  :  a  Superbia  est  perversaj  celsi- 
tudinis  appetitus.  » 

Superbia  ,  secundum  Gregorium  %  habet 
quatuor  differenfias  :  prima  est  ,  quando 
homo  attribuit  sibi  bonum ,  quod  habet ; 
secundaest,  quando ,  etsi  non  sibi,  tamen 
suis  meritis;  fertia  est,  quando  jactat  se  ha- 
bere ,  quod  non  habet ;  quarta  est ,  quando 
se  exisfimat  aliis  praevalere.  Unde  versus  : 

A  se,  pro  meritis,  falso,  plus  omnibus  inflat. 

Secundum  Anselmum  ^,  quatuor  sunt  exal- 
tationis  species  :  quaedam  est  exaltatio  in 

'  I  Joan.,  111,  16.  —  '  Bern.,  Epist.,  XLil,  ante  med. 


opinione  ;  quaedam  in  volunfate ;  quaedam 
in  sermone ;  quaedam  in  opere.  Exaltatio  in 
opinione  est,  cum  quis  reputat  se  dignum 
episcopatu  ,  vel  aliqua  dignitate  ,  tamen 
noUet  eam  habere.  Exaltatio  in  voluntate 
est,  cum  quis  vellet  habere  episcopatum, 
famen  non  reputat  se  dignum  ,  vel  etiam 
opinatur.  Exalfatio  in  sermone  est ,  quando 
nec  se  dignum  repuf at ,  nec  vellet  habere  ; 
lamen  loquitur  ampullosa  de  aliqua  scien- 
tia,  ut  magis  appareat.  Exaltatio  in  opere 
est,  quando  ahquis  nec  se  dignum  reputat , 
nec  vellet  habere ,  nec  loquilur  magna ;  ta- 
men  exaltatur  in  opere ,  ut  quando  vocatur 
ad  consilia ,  et  hujusmodi. 

Gradus  superbiae,  secundum  Bernardum ', 
sunt  duodecim,  scihcet  :  curiositas,  levitas 
menfis,  inepfa  laetifia ,  jactantia,  singulari- 
tas,  arrogantia,  praesumptio,  defensio  pec- 
catorum,  simuJata  confessio,  rebellio,  li- 
bertas  peccandi ,  consuetudo.  His  quasi  qui- 
busdam  passibus  ,  superbus  diligenter  ad 
finem  ,  quem  intendit ,  pervenit.  Curiositas 
est ,  quando  superbus  diligenter  inquirit 
rumores,  scihcet  quid  de  ipso  dicafur.  Le- 
vitas  mentis  est ,  quando  leviter  ahquis  mu- 
tatur  de  delectatione  ex  verbis  laudis  ,  in 
tristitiam  propter  verba  vifuperii.  Inepta 
laetitia  est,  quando  laetatur  ex  defectibus  et 
criminibus  aliorum.  Jactanfia  est ,  quando 
narrat  ea  qua?  habet ,  ut  laudetur.  Singula- 
ritas  est  ,  quando  praefer  consuefudinem 
aliqua  singulariter  operatur ,  ut  solus  appa- 
reat  et  laudetur.  Arrogantia  est ,  quando 
jactat  se  habere ,  quod  non  habet.  Prae- 
sumptio  est,  quando  ingerif  se  ad  facien- 
dum ,  quod  ad  eum  non  pertinet.  Defensio 
peccati  est,  quando  peccatum  suum  et  erro- 
rem  defendit ,  et  excusat  quis  manifeste  et 
aperte.  Simulata  confessio  est ,  quando 
peccafum  suum  excusat  occulte.  Rebellio, 
quando  dissidet,  scillcet  superioribus ,  pari- 
bus  et  inferioribus ;  superioribus  obviat, 

—  »  Aug.,  de  Gen.  ad  lilt.,  lib.  XI,  c.  xiv.  —  »  Id.,  de 
Civit.  Dei,  Ub.  XIV,  c.  xiii.  —  »  Greg.,  Morai., 
lib.  XXIII,  c.  IV.  —  6  Anselm.,  de  Similil.,  c.  XII.  — 
'  Bero.,  Udct.  de  grad.  Humil.,  §  Primus  itaque,  etc. 


Inanis 
gloria 
ilQnitio 


PART.  I. 

inferiores  opprimit,  pares  molesttit  et  per- 
turbat.  Tunc  libertas  peccandi  succedit , 
quia  nec  Deum  timens ,  nec  homines  reve- 
rens,  peccat  libere,  consuetus  ad  mala,  in 
profundum  decidens  peccatorum. 

SECTIO    XVIII. 

De  inani  gloria. 

Sequitur  videre  de  inani  gloria  ,  quae 
idem  est,  quod  superbia,  secundum  rem, 
ab  eadem  differens  ratione.  Circa  quam  bre- 
viter  videnda  sunt  quatuor ,  scilicet :  diffl- 
nitio,  oppositio  ,  differentife,  et  filiee. 

Inanis  gloria  sic  difflnitur  :  Inanis  gloria 
est  amor  laudis  proprise  ,  propter  excellen- 
tiam  apparentem.  Inanis  gloria  ad  humili- 
tatem  habet  opponi.  Humilitas  autem  qua- 
tuor  habet  actus,  et  sic  habet  quatuor  oppo- 
siliones.  Primus  actus  est,  velle  subjici ;  et 
sic  opponitur  superbiae  large  sumptae.  Se- 
cundus  est ,  de  se  parva  sentire ;  unde  Au- 
gustinus  dicit  :  «  Humilitas  est  sensus  pro- 
priae  parvitatis ;  »  et  sic  opponitur  tumori , 
vel  elationi.  Tertius  est,  velle  subesse  om- 
nibus  ,  sciiicet  superioribus ,  paribus  ,  et 
inferioribus ;  etsic  opponitur  superbiae  stri- 
cte  sumptae ,  quae  est  amor  propria^  excel- 
lentiae.  Quartus  est ,  de  se  velle  parva  dici ; 
et  sic  opponitur  inani  gloriae. 

Habet  inanis  gloria  duas  differentias  for- 
males,  sciiicet  appetitum  favoris,  et  appeti- 
tum  laudis.  Favor  est  excellentia  alicujus 
in  corde,  laus  in  ore.  Tres  autem  habet 
differentias  materiales  ,  quae  ponuntur  in 
Hieremia,  ubi  dicit' :  Non glorietur  sapiens 
in  sapientia  sua ,  nec  fortis  in  fortitudine 
sua ,  nec  dives  in  divitiis  suis  :  sed  in  hoc 
glorietur ,  qui  gloriatur ,  scire  et  nosse  me , 
dicit  Dominus.  Cum  gloria  sit  beatissimae 
Trinitatis  propria,  non  est  gloriandum  in 
sapientia  ,  quae  attribuitur  Filio  ;  nec  in 
fortitudine,  quae  attribuitur  Patri;  nec  in 
divitiis,  tam  temporalibus ,  quam  spiritua- 
libus,  quae  attribuuntur  Spiritui  sancto. 

t  Jerem.,  ll,  23-24.  —  «  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXI, 


SECT.  XIX.  361 

Inanis  gloriae,  secundum  bealum  Grego- 
rium  ^ ,  septem  sunt  filiae ,  scilicet  :  inobe- 
dientia,  jactantia,  hypocrisis,  incontinentia, 
pertinacia,  discordia,  novitatum  prssump- 
tio.  Inobedientia  est  voluntas  fugiens  mino- 
rationem  potestatis,  nolens  subjacere  supe- 
rioribus  in  debitis.  Jactantia  est  voluntas  , 
propter  apparentem  potestatem  propriam, 
se  ostentans.  Hypocrisis  est  voluntas  per 
speciem  sanctitatis  se  simulans  faUaciter  in 
aperto,  etviliter  agens  in  occulto,  sive  in- 
tentione ,  sive  opere.  Incontinentia  est  vo- 
luntas ,  per  conformationem  sui  ,  ab  his , 
qui  mali  sunt,  laudari  appetens.  Pertinacia 
est  voluntas  fugiens  minorationem  probita- 
tis,  dicta  vel  facta  sua  irrevocabiliter  defen- 
dens.  Discordia  est  voluntas  fugiens  mino- 
rationem  sapientiae ,  ab  his ,  quae  ab  aliis 
dicuntur,  dissentiens.  Novitatum  praesump- 
tio  est  voluntas  excedens  qualitatem  sui 
ordinis  ,  propter  apparentem  novitatem 
scientiae ,  vel  sapientiae  ,  ostentari  cupiens. 
Isidorus  vero  ,  distinguens  inter  superbiam 
et  inanem  gloriam  ,  propter  differentiam 
rationis,  dicit ',  quod  de  superbia  oriuntur 
contemptus,  invidia,  inobedientia,  blasphe- 
mia ,  murmuratio ,  detractio ,  et  plura  alia. 
De  inani  gloria  vero ,  secundum  eumdem , 
oriuntur  contentiones ,  haereses,  jactantia, 
et  praesumptio  novitalum. 

SECTIO  XIX. 

De  Invidia. 

Sequitur  videre  de  invidia  quantum  ad 
quinque ,  scilicet  quantum  ad  diversam  iio- 
minationem,  diversam  diffinitionem  ,  oppo- 
sitionem ,  diflerentias  ,  et  filias. 

Invidia  dicitur  aliquando  nomine  irae , 
utdicitur  in  Genesi'' :« Quare  irasceris{a]7» 
Glossa  :  «  Id  est  (6) ,  livore  torqueris  » .  Ali- 
quando  nomine  odii,  uthabetur  in  eodem^ : 
Oderant  eum  fratres ,  id  est  invidebant. 

c.   xxvn.   —  '   Isid.,   in   Deut.,   c.   xvi.   —  »  Gcn., 
IV,  6.-8  Gen.,  xxxvii,  4. 

(a)  Vulg.  iraius  es.  —  (6)  Ccet,  edit.  (jloss.  ( , 


3C2 

Aliquando  nomine  aemulationis ,  sicut  con- 
stat  ex  primo  Regim  '  :  siffligebat  eam 
cemula  ejus.  Tamen  aemulatio  quatuor  ha- 
bet  significationes  hoc  versiculo  compre- 
hensas  : 


iEmulus  (a)  inllatur,  amat,  invidet,  ac  imitatur 


Aliquando  nomine  proprio ;  et  sic  Damas- 
cenus  dicit  ' ,  quod  quatuor  suut  species 
tristitiae ,  scilicet  acidia ,  quae  est  tristitia 
aggravans ;  achos  ' ,  quae  est  tristitia  vocem 
auferens;  misericordia ,  quse  est  tristitia  de 
alieno  malo;  invidia,  quae  est  tristitia  de 
alieno  bono. 

Difflnitur  autem  sic  invidia  ab  Augus- 


CENTILOQUIUM. 

fratres,  ut  persequatur  proximum  propter 
ipsius  bonum  contristans.  Detractio  est  vo- 
luntas  famam  proximorum  per  verba  deni- 
grans  ,  ut  destruat  in  diorum  opinione 
contrislans  bonum.  Exultatio  in  adversis 
proximorum  est  voluntas  procurata  in  pro- 
ximi  adversitate  delectans.  Afflictio  in  bonis 
proximi  est  voluntas  procurans  malum  suo 
desiderio  ,  per  eventum  prosperitalis  con- 
trariae  defraudata. 


tino ' 


Invidia  est  odium  felicitatis  alie- 


nae.  »  A  Remigio  sic  :  «  Invidia  est  dolor 
de  alieno  bono.  »  A  Damasceno  ^  :  «  Invidia 
est  tristitia  de  alienis  bonis.  »  A  Philoso- 
pho  «  :  «  Invidia  est  tristitia  in  apparenti 
felicitate  alicujus  inimicorum.  »  Item  aliter : 
8  Invidia  est  dissensio  ab  alieno  bono,  exis- 
timato  diminuere  proprium.  » 

Differentiae  invidiae  materialiter  assigna- 
tae  secuudum  Augustinum  '^  sunt  tres  ,  sci- 
licet  invidere  superioribus,  paribus,  et  mi- 
noribus ,  sive  iuferioribus.  Invidet  enim 
homo  superioribus,  quia  eis  non  aequatur; 
paribus,  quia  in  melius  prosperantur ;  in- 
ferioribus ,  ne  ei  aiquentur. 

Opponitur  autem  timor  Domini  superbiae, 
ratione  humilitatis  quam  generat ;  et  pietas 
invidiae,  ratione  charitatis  ex  qua  genera- 
tur.  Prima  enim  et  potissima  filia  charitatis 
est  pietas ,  quae  ad  omnia  valet. 

Filiae  invidiae  secundum  beatum  Grego- 
rium  *  sunt  quinque  ,  scilicet  odium ,  su- 
surratio ,  detractio  ,  exultatio  in  adversis 
proximi,  afflictio  in  prosperis  ipsius.  Odium 
est  voluntas  alfectans  proximo  malum ,  ut 
careat  contristante  bono.  Susurratio  est  vo- 
luntas  loquendi  seminans  discordias  inter 

■  1  B<?ff.,  1,  6.  —  '  Damasc,  de  Firl.  Orthod.,  lib.  II, 
c.  XIV.  —  '  'Axo;  —  '  Aug  ,  Enarr.  in  Psal.  civ.  — 
'  Damasc.,loc.  cit.  —  «  Arist.,  Rheior.,  lib.  II,  c.  x 
et  XII.  —  '  Aug.,  de  Gen.  nd  litt.,  lib.  XI,  c.  xili.  — 
'  Greg.,  Moral.,  Ub.  XXll,  c.  ivii.  -  '  Damasc,  de 


SECTIO  XX. 

De  Ira. 

Sequitur  videre  de  ira  quantum  ad  qua- 
tuor,  scilicet  quantum  ad  diffinitiouem ,  op- 
positionem ,  diflerentias  et  fUias. 

Diffiuitur  autem  ira  a  Cassiodoro  sic  : 
G  Ira  est  animi  motus  concitatus  ad  pcenam 
provocans  inferendam.  »  A  Rabano  :  a  Ira 
est  omnis  malus  motus  ad  nocendum.  »  Ab 
Augustino  :  «  Ira  est  tristitia  ex  impotentia 
ulciscendi.  »  A  Damasceno  '  :  «  Ira  est 
fervor  ejus,  qui  circa  cor  est,  sanguinis,  ex 
evaporatione  fellis  ,  vel  pertm-batioue  (6) 
fluens  (c).  »  Item  ab  eodem  sic  '"  :  «  Ira  est 
rationis  velut  satelles  et  vindex  concupis- 
centiae  [d).  Item  ab  eodem  :  «  Ira  est  desi- 
derium  repunitionis.  »  A  Philosopho  "  :  « Ira 
est  appetitus  contrarii  doloris ,  propter  ap- 
parentem  exauimationem ;  et  appetitus  in- 
ferendi  dolorem  silii  adversanti  ,  propter 
illatam  injui^iam  appai'entem  :  »  quae  quo- 
dam  modo  exaniinat,  per  hoc,  quod  debito 
ordine  hominem  quantum  ad  judicium  ani- 
mae  privat. 

Hubet  autem  ira  ( e )  oppositionem  ad 
mansuetudinem  ratione  sui  initii  ,  quia 
mansuatus  etiam  nunquam  vult  incipere 
irasci;  (f)  ad  iram  per  zelum,  ralione  ma- 
teriae.  Sunt  enim  circa  eamdem  materiam , 

Fid.  Orthod.,  lib.  II,  c.  XVI.  —  'O  Ibid.  —  «'  Arist., 
Rhet.,  lib.  II,  c.  ii. 

(a)  Ca;U  eiiit.  jEmulor. —  (A)  C(el.  edit.  retuibalione. 
—  (e)  Item  fieus.  —  (rf)  llem  iil  quod  est  audax  meiilis 
coDCupiscentiae.  —  (e)  Suppl.  per  vitium,  —  (/)  Supp, 
similitudinem  vero. 


PART.  I.  SECT.  XXI. 


363 


scilicet  circa  personam  ,  ira  per  vitium ,  et 
iraperzelum,  quam  utraque  vult  puniri. 
Sed  ira  per  vitium  vult  quod  persona  pu- 
niatur  ,  ut  sic  satietur  vindicta  personae ; 
ira  vero  per  zelum  appetit  punitionem  per- 
sonae ,  ut  destruat  vitium  iu  persona.  Bre- 
viter  ira  per  zelum  vult  punitionem  personae 
cum  debitis  circumstantiis ;  ira  per  vitium 
cum  indebitis.  Ad  patientiam  vero  habet  ira 
oppositionem  ratione  iinis ,  quia  patientia 
extinguit  iram ,  ne  procedat.  Nam  qid  pa- 
tiens  est ,  iras  mitigat  suscitatas ,  ut  testa- 
tur  Salomon  '. 

Species  sive  dilTerentiae  irae  sunt  tres 
secundum  Damascenum ' ,  scilicet  fel ,  ma- 
nia,  cotus'.  Fel,  sive  fellea  passio,  dicitur 
subitus  animi  motus  impatiens  laesionis.  Et 
accidit  ex  parte  corporis  ,  ex  commotione 
fellis ;  et  ex  parte  animae ,  ex  corruplione 
vis  irascibilis  :  et  tunc  movetur  fel  ad  vin- 
dictam ,  ut  expellatur  tristitia.  De  qua  dicit 
Augustinus  :  «  Ira  est  commotio  passionis 
illatae.  »  Haec  ira  cito  transit.  Mania  dicitur 
mauens  ira ,  et  memoriae  tradita.  Cotus  est 
ira  observans  tempus  ad  vindictam. 

Filiae  irae  ,  secundum  beatum  Grego- 
rium  *,  sunt  sex  ,  scilicet  :  rixa  ,  tumor 
mentis  ,  contumelia ,  clamor ,  indignatio  , 
blasphemia.  Rixa  est  audax  vindicandi  vo- 
luntas ,  in  injuriam  facti  procedens.  Tumor 
mentis  est  voluntas  vindicandi ,  fugiens  ad- 
versantem,  propter  aestimatas  inimicitias. 
Contumelia  est  voluntas  vindicans  per  ex- 
probrationem  malorum.  Clamor  est  volun- 
tas  se  vindicans  in  exaltando  vocem  per 
vituperium ,  ad  aliorum  aures  perveniens. 
Indignatio  est  voluntas  se  vindicans  per 
signum  molestiae  exterius  declaratum.  Blas- 
phemia  est  voluntas  se  vindicans  per  oppro- 
brium  Deo  vel  sanctis  illatum.  Secundum 
Isidorum  '  sunt  tres  flliae  irae,  scilicet  ho- 
micidium  ,  clamor  ,  indignatio  ;  quae  sic 
distinguuntur  :  nam  vindicta  infertur  ho- 
micidio  per  manum ;  clamore ,  per  os ;  in- 
dignatione ,  per  signum. 

'  Prov.,  XV,  18.  —  '  Damasc,  loc.  cit.  —  '  K6Xo«, 


SECTIO    XXI. 

He  Aeidia. 

Sequitur  videre  de  acidia  quantum  ad 
tria,  scilicet  quantum  ad  diffinitionem ,  op- 
positionem,  et  filias.  Diffinitur  autem  sic  ab 
Augustino  :  «  Acidia  est  taedium  interni 
boni.  a  A  Richardo  :  «  Acidia  est  torpor 
animi ,  bonum  inchoare  negligentis.  »  A 
Damasceno '  :  «  Acidia  est  tristitia  aggra- 
vans.  »  A  magistris  :  «  Acidia  est  diffidentia 
de  propriis  viribus  et  auxilio  Dei  implendi 
ardua,  sive  mandata.  » 

Opponitur  autem  acidia,  in  quantum  est 
diffideutia  implendi  praecepta ,  virtuti  spei, 
cujus  est  confidere.  In  quanttim  est  taedium 
interni  boni ,  ex  quo  generatur  pusillanimi- 
tas,  opponitur  virtuti  fortitudinis.  In  quan- 
tum  vero,  quod  est  facile,  reputat  difflcile, 
opponitur  virtuti  charitatis ,  quae  omnia 
etiam  difficilia  facit  facilia  reputari.  Quan- 
tum  vero  ad  silam  essentiam,  quae  est  tristi- 
tia,  opponitur  gaudio  spiritus. 

Acidia ,  secuudum  beatum  Gregorium '', 
habet  sex  fiUas ,  quae  sunt  videlicet  malitia, 
raucor,  pusillanimitas,  desperatio,  torpor, 
vagdtio  mentis  circa  illicita.  Malitia  est  vo- 
luntas  gravedinis  impatiens,  machinans 
malum  illius,  quem  aestimat  inferentem. 
Rancor  est  voluntas  ex  impotentia  repel- 
lenda?  gravedinis  amaricata ,  amaritudinem 
intus  clausam  per  siguum  exterius  mani- 
festans.  Pusillanimitas  est  voluntas  immo- 
derate  metuens  gravedinera  in  aggressu 
agendorum ,  sive  de  propriis  viribus  immo- 
derate  diffidens.  Desperatio  est  volimtas 
gravedinem  reprimens,  de  adjutorio  ad  per- 
ficienda  agenda  diffidens,  sive  de  remune- 
ratione  divina,  propter  sustinentiam  gra- 
vedinis  quae  est  in  implendis  praeceptis, 
diffidens.  Torpor  est  voluntas  gravedinis 
impatiens,  tepida,  vel  pigra  ad  expletionem 

nyjvi!;,  xoToi;.  —  '  Greg.,  loc.  cit.  —  s  Itid.,  loc.  cit. 
—  '  Daiiiasc,  rfe  Fid.  Orth.,  lib.  II,  c.  xiv.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  XXXI,  c.  XVII. 


364 

ageadoruin  iuchoatorum.  Vagalio 
circa  illicita,  est  voluntas  iiiterno  gandio 
destituta,  in  rebus  exterioribus  iliicitis  qnie- 
tem  vel  solationem  qusrens.  Secundum 
Isidorum  '  aliae  sunt  filiae  tristitiae,  aliaj  aci- 
diae.  Ipse  enim  tristitiam  vocat  voluntatem, 
in  quantum  a  gravi  debito  se  avertit ;  aci- 
diam  vero  vocat  voluntatem,  in  quantum  se 
ad  qnietem  indebitam  converlit.  Dicit  ergo  : 
«  De  tristitia  exeunt  rancor,  pusillanimitas, 
amaritudo,  desperatio.  »  De  acidia  secun- 
dum  ipsum  oriuntur  otiositas,  somnolentia, 
importunitas  ,  incjuietudo  mentis ,  corporis 
instabilitaSj  verbositas,  curiositas. 

SECTIO   XXII. 

De  Avaritia. 

Sequitur  videre  de  avaritia  quantum  ad 
quinque ,  scilicet  quautum  ad  diffmitionemi 
comparationem ,  oppositionem,  dinerentias, 
et  filias.  Augustinus,  swper  Genesm  adlitte- 
ram ,  difflnit  sic  avaritiam  :  «  Avaritia  est 
appetitus  non  solum  pecunise,  sed  etiam 
altitudinis  et  scientiae.  »  Idem,  in  libro  de 
Givitate  Dei  ^ :  «  Avaritia  est  libido  habendi 
pecuniam.  »  Item  TuUius  diffinit  eam  sic  : 
B  Avaritia  est  amor  immoderatus  habendi. » 

Comparatur  autem  avaritia  idololatriae ; 
uude  saepe  dicitur  idolorum  servitus  in 
Scriptura.  Hoc  autem  dicitur,  quia  cultor 
Dei  ad  Deum  tripliciter  comparatur,  scilicet 
diligendo,  honorando,  et  in  ipso  confidendo: 
quae  tria  in  avaro  respectu  pecuniae  inve- 
niuntur  et  reperiuntur,  propter  quod  avari- 
tia  non  immerito  dicitur  servitus  idolorum. 

Duplex  est  etiam  actus  avaritiae,  scilicet 
diligere  pecuniam,  et  retinere,  sive  non 
dare.  Ratione  primi  actus,  avaritia  oppo- 
nitur  charitati ,  quae  bonura  diligit  incom- 
mutabile;  ratione  vero  secundi  actus,  oppo- 
nitur  largitati ,  sive  liberalitati ,  quae  dat 
danda,  et  retinet  retinenda.  Duplex  quidem 
est  actus  largitatis,  scilicet  dare  danda,  et 


'  Isid.,  in  Deut.,  c.  xvi.  —  s  Aug.,  de  Civit.  Dei , 
lib.  XIV,  c.  XV.  —  »  Greg  ,  loc.  cit.—  *  Isid.,  loc.  cit. 


CENTILOQUIUM. 

mentis  retinere  retinenda.  Cujus  duplex  est  extre- 
mitas  vitiosa,  scilicet  prodigalitas,  quae  dat 
non  danda,  et  avaritia,  quae  retinet  non  reti- 
nenda.  Largitas,  sive  pnrcitas,  quod  idem 
est,  est  virtus,  tamen  ratione  actuum  diffe- 
rens  erit  medietas.  Si  enim  (a)  attendatur 
oppositio  secundum  actum  dandi ,  prodi- 
galitas  est  superfluitas,  quae  dat  non  danda ; 
avaritia  est  diminutio,  quae  nihil  dat;  lar- 
gitas  est  medietas.  Si  vero  ordinatur  secun- 
dum  actum  retinendi,  avaritia  est  super- 
fluitas,  quffi  retinet  retinenda,  et  non  reti- 
nenda;  prodigalitas  est  diminutio,  quae  nihil 
retinet ;  parcitas  vero  est  medietas. 

DifTerentiae  avaritiae  sunt  quinque,  scilicet 
beneflcii  subtractio,  furtum,  rapiiia,  usura, 
simonia.  Subtractio  beneficii  est  avaritia 
retinens  beneflcium,  quod  tenetur  dare  pau- 
peribus  in  tempore  necessitatis ,  ut  dives 
indigenti.  Furtum  est  avaritia  retinens  rem 
alienam  invito  domino.  Rapina  est  avaritia 
per  vim  occupans  rem  alienam.  Usura  est 
avaritia  acquirens  per  mutuum  aliqnid  prae- 
ter  sortem.  Simonia  est  avaritia  studiose 
appetens  vendere  vel  emere  spiritualia ,  vel 
spirituali  annexum. 

Filiae  avaritiae  ,  seeundum  Gregorium  ' , 
sunt  septem_,  scilicet  proditio,  fraus,  fallacia, 
perjurium,  inquietudo  mentis,  violentia, 
obduratio  contra  mentis  misericordiam.  Pro- 
ditio  est  vohmtas  per  deceptionem  dome.sti- 
corum  acquirendis  inhians.  Fraus  est  volun- 
tas  profectum  proximi  decipiens  propter 
f errenum  emolumentum.  Fallacia  est  volun- 
tas  per  verba  decipiens  proximum  causa 
lucrandi.  Perjurium  est  voluntas  violans 
saci-amentum  et  juramentum.  Inquietudo 
mentis  est  voluntas  cftgifare  non  cessans, 
qualiter  possit  divitias  congregare.  Vio- 
lentia  est  voluntas  per  vim  aliorum  bona 
rapiens.  Obdurafio  mentis  contra  miseri- 
cordiam  est  voluntas  concitata  adversus 
postulationem  indigentis,  ex  nimio  ardore 
pecuniae  retinendae.  Secundum  Isidorum', 
octo  sunt  flliae  avaritiae,  scihcet  mendacium, 

(a)  Ccet.  edit.  aulem. 


Gals 


PART.  I 

fraus,  furtum ,  turpis  lucri  appetitus ,  falsa 
testimonia,  violentia ,  inhumanitas,  et  rapa- 
citas. 

SECTIO  XXIII. 
De  Gt(.'a. 

Sequitur  videre  de  gula  quantum  ad 
quatuor,  scilicet  quantum  ad  diffinitionem, 
oppositionem,  differentias,  et  fllias.  Diffi- 
nitur  autem  gula  quantum  ad  escessum  in 
cibo  sic  :  Gula  est  immoderatus  amor  edendi. 
Quantum  vero  ad  excessum  in  potu  dicilur 
ebrietas ,  quam  diffinit  Seneca  '  sic  :  «  Nihil 
aliud  difflnio  ebrietatem,  quam  insaniam 
voluntariam.  »  Quantum  vero  ad  excessum 
cibi  et  potus,  sic  potest  difflniri  :  Gula  est 
immoderatus  amor  elementi.  Item  sic :  Gula 
est  immoderatus  amor  delectalionis  ejus, 
quae  est  circa  vel  secundum  gustum. 

Secundum  hoc  gula  potest  sumi  stricte 
pro  immoderantia  in  cibo,  et  sic  opponitur 
ei  parcimonia ;  vel  large  potest  accipi  pro 
immoderantia  in  cibo  et  potu  parifer,  et  sic 
opponitur  ei  sobrietas ,  quce  modum  servat 
in  utroque. 

Difierentiae  sive  conditiones  gulse ,  secun- 
dum  Isidorum ' ,  sunt  qualuor,  scilicet  quid, 
quantum,  quando,  quomodo.  Quid,  ad 
ipsam  rem  pertinet ;  quando,  si  ante  legi- 
timum  tempus  appetat ;  quantum ,  ad  im- 
moderantiam  refertur ;  quomodo ,  si  nimis 
ardenter  appetat.  Secundum  beatum  Grego- 
rium  ' ,  sunt  quinque  differentiae,  boc  versu 
comprehensae  : 

PrsBpropere,  laute,  nimis,  ardenter,  studiose. 

Prasfropere ,  pertinet  ad  sumptionem  cibi 

ante  tempus;  laute ,  pertinet  ad  cibi  sub- 

stantiam,  cum  scilicet  ex  se  pretiosus  et 

delicatus  est ;  nimis,  ad  cibi  quantitatem; 

ardenter,  attenditur  ex  parte  afFectivae ;  stu- 

diose,  ex  parte  cognitivae.  Duas  istas  ulti- 

mas  differentias  secundum  beatum  Grego- 

'  Senec,  Epist.  ad  Lucil.,  epist.  lxxxiii.  —  '  Isid., 
Sent.,  lib.  II,  c.  XLii.  —  '  Oreg.,  Moral.,  lib.  XXX ' 
c.  xui.  —  »  Ibid.,  lib.  XXXI,  c.  xvii.  —  s  Isid.,  in 
Deul.,  c.  ivi. 


SECT.  XXIV.  365 

rium*,  sub  illa,  quae  est   quarto  modo, 
apprehendit  Isidorus. 

Quinque  snnt  flliae  gulae  secundum  Gre- 
gorium  ,  scilicet  inepta  laetitia,  scurrilitas, 
immunditia,  multiloquium,  hebetudo  men- 
tis  vel  sensus  ciixa  intelligentiam.  Inepta 
laetitia  est  voluntas  per  exteriores  iusus 
excitans  libidinem  in  gustu,  et  ex  ipsa  post- 
modum  excitata.  Scurrilitas  est  voluntas  per 
verba  carnalia  libidinem  gustus  commo- 
vens,  et  ex  ipsa  postmodum  commota.  Im- 
munditia  est  voluntas,  per  nimiam  cibi  sum- 
ptionem,  libidinem  in  gustu  continuare 
desiderans.  MuUiloquium  est  voluntas,  per 
multiplicationem  verborura,  intendens  in 
gustu  conservare  libidinem.  Hebetudo  men- 
tis  est  voluntas  libidine  (a)  conservandae 
propricB  carnis  absorpta,  intelligere  spiri- 
tualia  fastidiens.  Secundum  Isidorum  °,  duae 
sunt  flliae  gulae,  scilicet  comessatio,  et 
ebrietas ,  quarum  una  in  cibo  attenditur, 
alia  in  potu. 


SECTIO  XXIV. 

De  Luxuria. 

Sequttur  videre  de  luxuria  quantum  ad  Lnm- 
difflnitionem ,  oppositionem ,  tentationem ,  nitio.' 
diQ"erentias,  et  fllias.  Difflnitur  sic  :  Luxuria 
est  libidinosae  voluptatis  appetitus.  Item  sic: 
Luxuria  est  concupiscentia  nimia  expe- 
rieudae  voluptatis.  Item  sic  :  Luxuria  est 
inordinatus  appetitus  illius  delectationis , 
quae  est  secundum  coitum. 

Opponitur  autem  luxuria  conlinentiffi , 
cujus  triplex  est  differentia.  Esl  enim  conti- 
nentia,  conjugalis,  vldualis,  et  virginalis. 

Quintuplex  autem  tentatio  est  luxuriae, 
secundum  quod  in  hoc  versu  continetur  : 

Visus,  et  alloquium,  contactus,  et  oscula,  factum. 

Hoc  quippe  ordine  tentatio  luxuriae  con- 
summatur.  Primo  enim  inchoatur  iu  visu 
exteriori,  sive  interiori,  ut  in  cogitatione ; 
deinde  venitur  ad  aUoquium  ;  postea  tran- 

(a)  Cat.  edit.  libidinis. 


Tenla- 
tiooes. 


Dirrc 

rentia-. 


CENTILOQUIUM. 

deinde  prorumpitur  ad     sive  horror  futuri  saeculi,  est  voluntas  vo- 

liiptate  prsesenti  cBecata,  de  aeterna  jucun- 
ditate  desperans.  Secundum  Isidorum  •  , 
quatuor  sunt  filiae  fornicationis,  scilicet  tur- 
piloquia,  scurrilia,  ludicra,  stultiloquia.  Sa- 
pientije  in  sermone  opponuntur  stultiloquia; 
bonilali  in  sermone  opponuntur  alia  tria. 
Nam  cum  triplex  sit  bonitas,  scilicet  utilitas, 
delectatio  licita,  et  honestas  :  sermoni  utili 
opponuntur  ludicra  ;  sermoni  delectabili  li- 
cito  opponuntur  scumlia ;  sermoni  honesto 
opponunlur  turpiloquia. 


366 

situr  ad  contactum 

osculum  ;  postea  consummatur  per  faetum. 

Differenliae  luxuriae  sunt  sex,  scilicet  for- 
nicatio,  adultcrium,  stuprum,  sacrilegium, 
inceslus,  peccatum  contra  naturani.  Forni- 
catio  est  luxuria,  qua  solutus  cognoscit 
solutam  naturali  usu.  Et  intelligitur  et  so- 
lutus  et  soluta  a  vinculo  conjugii,  consan- 
guinitalis,  affinitatis,  ordinis,  et  religionis, 
vel  voti  continentiae.  Adulterium  est  luxu- 
ria,  qua  conjugalis  thorus  violatur.  Stu- 
prum  estluxuria,  quavirginalis  incorruptio 
violatur,  seu  defloratur.  Sacrilegium  hic 
appellatur  sacrae  personae  laesio  per  vitium 
luxuriae :  et  melius  luxuria  sacrilega  dice- 
retur.  Haec  est  luxuria,  qua  votum  conti- 
nentiae  violatur,  et  hoc  in  se,  vel  quando  in 
sacris  ordinibus  constitutus,  vel  religiosus 
aliquis  fornicatur ,  cum  aliqua  soluta ,  vel 
soluta  aliqua  cum  religioso,  vel  sacerdote. 
Incestus  est  coitus  contra  consanguini- 
tatem ,  affinitatem ,  vel  compaternitatem 
commissus.  Peccatum  contra  naturam  est 
luxuria ,  qua  naturalis  usus  coeundi  maris 
et  feminae  dissipatur. 

Filiae  luxuriae,  secundum  Gregorium  ', 
sunt  octo,  scilicet  caecitas  mentis,  inconsi- 
deratio ,  inconstantia ,  prajcipitatio ,  amor 
sui ,  odium  Dei ,  afTectus  praesentis  saeculi , 
horror  sive  desperatio  fuluri  saeculi.  Caecitas 
mentis  est  voluntas  fastidiens  et  despiciens 
superiora  et  spiritualia.  Inconsideratio  est 
voluntas  praevidere  renuens  agenda  infe- 
riora.  Inconstantia  agenda  inferiora.  Incon- 
stantia  est  voluntas  libidine  carnis  confracta, 
statum  suum  tenere  non  valens.  Praecipitatio 
est  voluntas  aggrediens  (a)  quaelibet  impe- 
tuose.  Amor  sui  est  voluntas  affectione  car- 
nis  imbuta,  sibi  propter  se  super  omnia 
adhaerens.  Odium  Dei  est  voluntas  Deum , 
tanquam  impedimentum  propriae  voluntatis 
carnalis ,  vel  voluptatis ,  detestans.  Affectus 
praesentis  saeculi  est  voluntas  praesens  saecu- 
lum  semper  manere  desiderans,  propter 
fruitionem   voluptatis   carnis.    Desperatio , 

'  Greg.,  loc.  cit.  —  '  Isid.,  loc.  cit. 


SECTIO  XXV. 


De  peccato 


ex  infirmilate, 
et  industria. 


et  ignorantia. 


Sequitur  videre  de  divisione  peccati  tri- 
membri,  quae  est :  Peccatum  aliud  ex  infir- 
mitate ,  aliud  ex  ignorantia ,  aliud  ex  certa 
malitia  sive  industria  perpetratur.  Quod  aliis 
verbis  dicitur  in  Evangelio  :  Est  peccatum 
in  Patrem,  peccatum  in  Filium,  peccatum 
in  Spiritum  sanctum  ;  in  Patrem,  cui  attri- 
buitur  potentia,  peccare  dicitur,  quando 
quis  poccat  ex  inflrmitate ;  in  FiUum ,  cui 
attribuitur  sapientia,  qui  peccat  ex  igno- 
rantia ;  in  Spiritum  sanctum,  cui  attribuitur 
bonitas,  qui  peccat  ex  industria,  sive  ex 
certa  malitia. 

Primo  videndum  est  de  peccato  ex  infir- 
mitate ,  quod  est  aversio  voluntatis  male 
humiliatae ,  vel  male  accensae  ab  infima  (6) 
creatura ,  a  Deo  omnipotente.  Duae  sunt  dif- 
ferentiie  hujus  peccati  effectivae  :  timor  male 
humilians ,  et  amor  male  accendens.  Tripli-  Amor 
citer  autem  dislinguitur  amor,  scilicet  amor  "''■''^^" 
gratuitus,  libidinosus,  et  naturalis.  Gra- 
tuitus  habet  finem  principalem  summum 
bonum  ,  scilicet  incommutabilem  Deum ; 
libidinosus  habet  finem  voluptatem ,  sive 
delectalionem  in  creatura ;  naturalis  habet 
finem  necessitatem ,  sive  utiiitatem  pro- 
priam.  Primus  est  laudabilis ,  quia  virtus ; 
secundus  vituperabilis ,  quia  peccatum ;  ter- 

(n)  C(Bt.  edit.  ad  aggredi.  —  (6)  Cat.  edit.  infirma. 


PART.  I.  SECT.  XXV. 


SG', 


itia. 


tius  neo  laudabilis^  nec  vituperabilis  ,  quia 
Tinior  naturalis  est.  Similiter  distinguitur  triplex 
timor ,  scilicet  naturalis ,  gratuitus ,  libidi- 
nosus.  Naturalis  est  passio,  id  est  primus 
motus,  et  in  testimonium  humanitatis  verse 
fuit  in  Domino  Jesu  Cliristo ;  gratuitus  mul- 
tiplicatur  in  serviiem ,  initialem,  et  filialem, 
de  quibus  alibi  dicetur,  scilicet  in  libro  de 
Donis ;  libidinosus  dividitur  in  humanum  , 
quo  quis  eligit  peccare  ne  la;dalur  in  cor- 
pore,  et  mundanum ,  quo  quis  eligit  peccare 
nelcBdaturin  possessione.  Timore  libidinoso 
homo  male  humiliatur ;  timore  gratuito , 
bene;  timore  naturali ,  nec  laudabiliter  nec 
vituperabiliter.  Item  amore  libidinoso  homo 
male  accenditur ;  amore  gratuito ,  bene  ; 
amore  naturali,  inditTerenter. 

Peccatum  ex  ignorantia  est  aversio  volun- 
tatis  ignorantis,  et  perpetrantis  quod  malum 
est,  ab  omni  scientia  Dei.  Nota  tamen,  quod 
aliud  est  peccatum  ex  igoorantia,  aliud 
igno-  peccatum  ignorantiae.  Peccatum  ignorantiae, 
est  omissio  debitas  scientise;  peccatura  ex 
ignorantia ,  est  peccatum  quod  committitur 
ignoranter.  Est  ignorantia  juris,  et  igno- 
rantia  facti.  Ignorantia  facti  duplex  :  aut 
adhibita  debita  diligentia ,  et  hoc  excusat  a 
toto ;  aut  non  adhibita  debita  diligentia,  et 
hoc  excusat  a  tanto,  et  non  a  toto.  Ignoran- 
tia  juris  quaedam  est  ^incibilis,  quEe  est  cul- 
pa  :  haec  autem  aut  est  ex  vero  consensu,  ut 
ignorantia  affectata ,  et  ista  sic  ex  una  parte 
excusat,  ex  [a]  alia  magis  aggravat;  aut  est 
ex  negligentia  et  ignavia  ,  sicut  ignorantia 
crassa  et  supina ,  et  ista ,  etsi  aliquo  modo 
excusat,  non  tamen  sic  excusat,  quin  seterno 
igne  ardeat ,  sicut  dicit  Augustinus.  Sic  et 
ignorantia  juris  invincibilis  potest  esse  du- 
plex  :  aut  enim  est  introducta  per  praeam- 
bulam  culpam ,  aut  prseter  omnem  culpam. 
Si  praeter  omnem  culpam,  aut  simpliciterpri- 
vat  cognitione  juris,  sicut  in  infantibus  et 
fiiriosis ,  qui  omnino  carent  usu  rationis ,  et 
haec  excusat  a  toto  :  unde  dicit  Bernardus 
quod  parvulis  infantibus ,  et  dormientibus 
(a)  Ccet.  edil.  et. 


nihil  imputatur,  quod  faciunt ;  aut  non  tolht 
omnino  usum  rationis,  sed  semiplenum,  et 
tunc  non  excusat  a  toto,  sed  a  tanto,  sicut 
in  his  qui  non  plene  sunt  furiosi,  sed  habent 
aliquo  modo  aliqua  intervalla  lucida,  et  in 
pueris  qui  sunt  aliquo  modo  capaces  prae- 
cepti,  licet  non  plene.  Si  autem  ignorantia 
est  introducta  per  prseambulam  culpam  , 
sicut  in  ebrio  et  furioso,  quorum  uterque 
prsecipitavit  se  in  hoc  per  culpam  suara,  sic 
non  excusat  a  toto ,  sed ,  ut  dicit  Philoso- 
phus  ',  ebrius  habet  duplices  maledictiones, 
unam  pro  culpa  prsecedenti,  aliam  pro  culpa 
sequenti.  Non  tamen  proprie  loquendo  est 
dicendum ,  quod  ebrius  aliquid  perpetrans 
novam  culpam  committat;  sed  ex  conse- 
quenti  culpa,  aggravatur  prima,  ut  videtur 
magis  peritis,  quaaivis  aliqui  dixerunt, 
quod  praeter  culpam  primam  in  ebrietate 
commissam,  secundo  committat  novam. 

Peccatum  ex  industria,  sive  in  Spiritum 
sanctum ,  est  aversio  voluntatis  malignantis 
a  summo  clemente  Deo.  Cujus  sunt  sex  dif- 
ferentiae,  scUicet  desperatio,  praesumptio  , 
impugnatio  veritatis  agnitae,  invidentia  fra- 
terna?  gratia;,  obstinatio  mentis,  finalis  im- 
pcenitentia.  Quarum  sufficientia  accipitur 
sic  :  Istud  peccatum  impugnat  gratiam  poe- 
uitentialem ,  per  quam  fit  remissio  peccati . 
a  Deo  intra  ecclesiasticam  unitatem.  Potest 
ergo  irapugnare  pcenitentiam  in  se ,  et  sic 
sunt  duae  species ,  quia  poenitentia  facit  re- 
silire  a  commissis ,  contra  quod  est  obstina- 
tio  mentis;  facit  etiam  priecavei-e  a  commit- 
tendis,  contra  quod  est  finaUs  impcenitentia, 
id  est  propositum  nunquam  finahter  poeui- 
tendi.  Si  autem  impugnat  gratiam  pajniten- 
tialem  in  compai-atione  ad  Deura  ,  a  quo 
datur,  sic  est  duplex  species.  Nam  »  univer- 
sm  vice  Domini ,  misericordia  et  veritas , 
sive  justitia.  Misericordiara  irapugnat  de- 
speratio;  justitiam  irapugnat  prffi^umptio. 
Si  autem  impugnat  gratiam  pcenitentialem 
in  comparatione  ad  unitatem  Ecclesicc ,  in 
qua  recipitur,  sicest  duplex  peccatum.  Nam- 

'  Arist.,  Etliic,  lib.  Ui,  c.  v.  —  ^  Psal.  xxiv,  la. 


Peccati 
JD  Spiri- 
tumsaDC' 
tam  sex 
species. 


368 


CENTlLOOniUM. 


latria. 


nnitas  Ecclesiae  maxime  consistit  in  duobus, 
scilicet  in  fide ,  sive  veritate,  contra  quam  est 
impugnatio  veritatis  agnitce ;  et  in  gratiasive 
charitate^contraquamestinvidentiafraternaB 
gratiae. 

SECTIO  XXVI. 

De  idololatria,  et  hteresi. 

Sequitur  videre  de  divisione  peccati,  quae 
est  :  peccatum  aliud  in  Deum  ,  aliud  in 
proximum ,  aliud  in  se  ipsum.  Peccatum  in 
Deum  dicitur  impietas ;  peccatum  in  proxi- 
mum  ,  iniquitas ;  peccatum  in  se  ipsum , 
impuritas. 

Primo  videndum  est  de  peccatis  quibus 
inhonoratur  divinae  majestatis  omnipoten- 
tia  superstitione  colendi,  quce  sunt  idolo- 
latria,  ritus  judaicus,  ritus  saracenicus,  apo- 
idoio-  stasia  ,  schisma  ,  haeresis.  Idololatria  est 
falsa  et  superstitiosa  protestatio  majestatis 
divinae  in  idolo.  Idololatriie  duai  sunt  spe- 
cies  :  una  iu  rebus  naturalibus ,  alia  est  in 
rebus  artificialibus,  sicut  ostenditur  in  Ubro 
Sapientia  ' .  Committitur  autem  tripUciter , 
scilicet  :  protestatione  cordis ,  ut  credere  de 
creatura  quod  sit  omnipotens,  quod  est  pro- 
priura  Creatoris ;  confessione  oris,  ut  est 
non  solum  credere,  sed  eUam  verbis  expri- 
mere ;  exhibitione  operis,  ut  flt  in  reverentia 
et  in  sacrificiis. 
Aposta-     Triplex  est  apostasia ,  scilicet :  perfldise , 

'"■  cum  quis  recedit  a  flde ,  ut  Julianus  Apo- 
stata;  inobedientiae,  cum  quis  recedit  a  prae- 
ceptis  Ecclesiae,  et  sic  *  :  Initium  superbice 
hominis  est  apostatare  a  Deo ;  irregularita- 
tis,  cum  quis  recedit  a  religione  claustrali , 
vel  clericali.  Apostasia  sic  potest  describi  : 
Apostasia  est  temerarius  a  statu  fidei,  vel 
obedienliaB ,  vel  rehgionis  recessus. 

schisma.  Schisma  est  illicita  dissensio  eorum,  inter 
quos  unitas  esss  debet ,  vel  illicitus  ab  uni- 
tate  dissensus.  Omnis  haeresis  est  schisma, 
sed  non  convertitur.  Haeresis  est  recessus  a 
fidei  veritate.  Item  difTerunt  schisma,  et  haj- 
resis  :  nani  haeresis  addit  pravum  dogma. 

'  Sap.,  \M,  2,  iU  et  seq.  —  ^  E<xU.,  i,  ■J.i.  —  '  Aug., 


Schisma  in  flne  conflngit  aliquam  haeresim : 
post  recessum  enim  ab  unitate  Ecelesiae,  se- 
quitur  inobedientia  in  mandatis  Ecclesiae; 
in  flne  vero  sequitur  assertio ,  quod  non  est 
obediendum  Ecclesiae. 

Hffiresis  idem  est ,  quod  divisio ,  et  sic  di- 
citur  hceresis  propriissime  recessus  a  flde ; 
proprie,  falsa  interpretatio  Scripturarum  ; 
minus  proprie,  excommunicatio.  Secundum 
hoc  hae:'eticus  dicitur  multiphciter  :  uno 
modo ,  secundum  Augustinum  ',  haereticus 
est ,  qui  alicujus  temporaUs  lucri ,  et  maxi- 
me  gloriae ,  principatusque  sui  gratia  falsas 
opiniones  de  fide  ac  novas  gignit,  aut  se- 
quitur  :  gignit,  ut  haeresiarchae  ,  S<abenius, 
et  Arius ;  sequitur,  ut  Sabelliani ,  et  Ariani 
decepti  per  tales.  Secundum  Hieronymum ', 
potest  haereticus  appellari ,  licet  ab  Ecclesia 
non  decesserit ,  qui  aliter  intelligit  Scriptu- 
ram,  quam  sensus  Spiritus  sancti  expostulat. 
Tertio  dicitur  haereticus  quicumque  a  sacra- 
mentis  Ecclesiae ,  vel  communione  fidelium 
est  divisus ,  ut  excommunicatus ,  seu  sub- 
versor  Ecclesiae ,  seu  subrisor  sacramento- 
rum  :  unde  simoniacus  haereticus  reputatur. 

SECTIO  XXVU. 

De  interdicto,  et  duabus  speciebus  excommuni- 
cationis. 

Sequitur  de  haeresi,  quae  est  excommuni- 
tio,  diffusius  videre  in  speciali  :  et  primo 
de  interdicto ,  quod  est  excommunicatio- 
nis  initium.  Ad  quod  notandum ,  quod  no- 
mine  censurae  ecclesiasticae  intelhgitur  sen- 
tenfia  interdicti  ,  excommunicationis ,  et 
suspensionis.  Proprie  autem  excommunica- 
tur  persona  a  communione  sacramentorum 
etfidelium  separata.  Suspenditur  etiam  per- 
sona  quandoque  ab  offlcio  ,  quandoque  a 
beneficio,  quandoque  ab  utroque.  Interdici- 
tur  locus,  utputa  civitas,  villa,  vel  castrum. 

In  generali  interdicto  debent  ista  conferri 
ab  Ecclesia :  Baptismus  parvulorum,  morien- 

de  Utilit.  Credendi,  in  princ—  *  Hieron.,  in  Epist.  ad 
Galat.,  c.  V. 


Hegraii 


titsi 


PART.  F.  SECT.  XXVHI. 

libus  poenitentia ,  peregrinis  crucem  acci- 
pientibus,  ob  reverentiam  crucifixi,  non  est 
pcenitentia  deneganda.  Potest  Episcopus 
baptizatos  parvulos  confirmare ,  semel  in 
mense,  vel  septimana ;  populum  interdictum 
causa  praedicationis  ad  ecclesiam  convocare. 
Item  morientibus ,  si  digne  pceniteant ,  po- 
test  Eucharistia  ministrari.  Clerici  deceden- 
tes ,  sine  pulsatione  campanarum ,  cessauti- 
bus  solemnitatibus ,  cum  silentio  in  cceme- 
terio  sepeliri  possunt ,  si  bene  servaverunt 
interdictum.  In  conventualibus  ecclesiis  , 
bini  vel  tres  simul  horas  canonicas  possunt 
legere,  non  cantare  ,  januis  clausis,  et  in- 
terdictis  exclusis  ;  et  hoc  ita  demisse,  quod 
exterius  non  possint  audiri.  Ex  quo  coUigi- 
tur,  quod  interdicti,  et  multo  fortius  excom- 
municati,  non  debent  horas  intra  (a)  eccle- 
siam  auscultare.  Plerlsque  tamen  religiosis 
indultum  est,  ut  januis  clausis,  et  interdictis 
esclusis  ,  possint  simul  celebrare  divina  : 
quod  hodie  ad  Episcopos  extenditur ,  nisi 
speciahter  eis  prohibeatur. 

Excommunicatio  vero  est  animadversione 
gladii  spiritualis  Ecclesise  a  communicatione 
sacramentorum  et  fidelium  separatio.  Ex- 
communicatiouis  duse  sunt  species  :  una, 
quae  dicitur  major,  excludens  a  sacramentis 
et  legitimis  actibus  fidelium ,  hoc  versiculo 
comprehensis  : 


369 

Ecclesiae  Satanae  vexandus  traditur  ille, 

Quem  iigat  ex  propriis  anathematis  ultio  culpis. 

Circumstantia  vero  praeservans  personara 
participantem  cum  excommunicato ,  ne  ex- 
communicationis  vinculo  involvatur ,  est 
multiplex ,  ut  his  versibus  continetur  : 

Utile,  lex,  humile,  res  ignorata,  necesse  : 
Haec  auathema  quidem  faciunt  ne  possit  obesse. 

Utilitas  cominunicantis ,  ut  quando  petit 
quod  sibi  debetur ;  excommunicati,  ut  quan- 
do  secum  tractat  de  correctione.  Lew  matri- 
monii,  quae  ligat  virum  et  uxorem.  Humile, 
ut  filii  non  emancipati,  servi ,  ancillee ,  rus- 
tici,  mancipiis  et  aliis  obnoxiis  astricti.  Res 
ignorata,  ut  quando  nescitur  esse  excom- 
municatus,  cum  quo  participatur.  Necesse, 
ut  peregrini,  et  pauperes,  ac  ceeteri  via- 
tores. 

SECTIO  XXVIII. 

De  duabus  regulis  generalibus  circa  excommuni- 
cationem. 


Os,  orare,  Yale,  communio,  mensa  negatur. 

Alia ,  quae  dicitur  minor,  separans  a  sa- 
cramentis.  Item  excommunicatio  qusedam 
infligitur  a  jure,  et  haec  est  conservativa  , 
quia  licet  videatur  esse  ad  libertatem  Eccle- 
siae  conservandam ,  principalius  tamen  est 
ad  culpam  praecavendam ;  quaedam  infligi- 
tur  a  judice ,  et  haec  est  curativa  :  nam  licet 
videatur  esse  propter  emendam  faciendam , 
principalius  tamen  est  propter  contumaciam 
confringendam.  Poena  sustinentis  excommu- 
nicationem  est  multiplex,  quae  in  hoc  versu 
continetur  : 

Gralia  subtrahitur,  magis  ac  magis  obice  ruptn. 
De  vilio  cadil  iu  vitium,  suffragia  perdit. 

TOM.  VII. 


Casas 
ab  ex- 
commu- 

nica- 

tione  ex- 

cepti    in 

clerici 


Circa  excommunicationem  nota  duas  re- 
gulas  generales.  Prima  est  haec  :  quicum- 
que  in  clericum  ,  vel  in  personam  ecclesias- 
ticam ,  raanus  injicit  temere  violentas ,  ex- 
communicatus  est.  Hoc  fallit  in  quatuorde- 
cim  casibus.  Primus  est  in  apostata  percusso, 
qui  clericus  ignoratur ;  secundus  est  in  apo- 
stata  admonito ,  se  non  corrigente  ;  tertius 
est  in  eo  qui  gerit  procurationem  et  ad- 
ministrationem   saecularium   personarum  ; 

^  '    percus- 

quartus  est  in  eo  qui  ex  loco  injicit  manus  siooe. 
in  clericum ;  quintus  in  magistro ,  qui  causa 
disciplinae  verberat  clericum  ;  sextus  in  eo 
qui  vini  sibi  illatara  a  clerico  vi  repellit; 
septiraus  in  eo  qui  clericum  deprehendit 
cum  uxore,  matre  ,  vel  sorore  ,  aut  fdia 
commisceri ;  octavus  in  eo  qui  auctorilate 
suaepraelationis,  vel  de  mandato  praelati, 
manus  injicit  in  clericum  ;  nonus  in  senio- 
ribus  Ecclesiae ;  decimus  in  dominis  ;  unde- 
cimus  in  patribus  familias ;  duodecimus  in 

(a)  C<Bl.  edit.  extra. 

24 


370 


CENTILOOUIUM. 


IQ  qui- 
bus  per- 

cussor 

sedem 
Apostoli- 
cam  adi 

re  noQ 
tenetur. 


propinquis;  terliusdecimus  ineo  qui  manus 
in  clericum  injicit  depositum,  et  curiae  tra- 
ditum;  quarlusdecLmus,  cuni  clericus  trans- 
fert  se  ad  vitam  clericatui  prorsus  conlra- 
riam ,  ut  quando  iit  miles ,  vel  contraliit  bi- 
gamiam. 

Secunda  regula  est  haec  :  Quicmnque  est 
excommunicatus  propter  manus  injectas  in 
clericum  violentas,  pro  alisolutione  ad  se- 
dem  Apostolicam  est  mittendus.  Hoc  autem 
casas  fallit  in  quindecim  casibus.  Primus  est , 
quando  percussor  est  in  mortis  articulo  con- 
stitutus ;  secundus  casus  est  in  eo ,  qui  jus- 
tam  excusationem  habet ,  ut  inimicitias  ca- 
pitales ;  tertiusest  in  ostiario,  qui  necessitate 
officii  sui  aliquem  clericum  non  enormiter 
percusserit ;  quartus  in  inflrmo ;  quintus  in 
paupere;  sextus  in  senectute  depresso  ;  sep- 
timus  in  claustrali ,  qui  enormem  non  intu- 
ht  laesionem  ;  octavus  in  muliere;  nonus  in 
eis  qui  sui  juris  nou  sunt ;  decimus  in  his 
qui  sunt  magna?  potentiae  ,  et  nimium  deli- 
cati,  ita  ut  laborem  in  eundo  ad  curiam  non 
possint  sustinere ;  undeciraus  in  his  qui  non 
gravem  laesionem ,  sed  levem,  vel  modicam 
injuriam  intulerunt  clericis;  duodecim  in 
impubere  ,  sive  aute  pubertatem ,  sive  post 
postulet  se  absolvi;  tertiusdecimus,  in  servo, 
de  cujus  absentia  dominus  nimium  grava- 
retur,  vel  cum  ipse  serviis  verberaret  cleri- 
cum ,  ut  materiam  habeat  evadendi ;  quar- 
tusdecimus,  in  (a)  monialibus  :  quintusdeci- 
mus ,  in  omnibus  communiter  viventibus. 

SECTIO   XXIX. 

De  divinatione. 

Sequitur  videre  de  peccatis,  quibus  in- 
honoralur  divinae  sapientiai  altitudo  super- 
slitione  sciendi,  quae  sunl  sortilegium,  et 
divinatio.  Ad  cujus  mali  notitiam,  est  viden- 
dum  quid  sit  divinatio,  quae  siut  [b)  ejus 
species,  utrum  omnis  divuiatio  sit  prohibila. 
Divina-     Divinatio  sic  describitur :  Divinatio  est  su- 

(a)   Cwt.  edit.  de.—  (b)  sunt.  —   (c)  Cat.  edit.  au- 
ruspex,  et  sic  deinceps. 


perstitiosa  investigatio  praescientiae  futuro- 
rum.  Cujus  qiiinque  sunt  species,  scilicet 
mantia ,  maleficium ,  sortilegium ,  augu- 
rium,  praestigium.  Mantia  dicta  est  a  Man- 
te  ' ,  quae  in  ea  praevaluit ;  et  hsec  habet 
quinque  species,  scilicet  necromantiam , 
quae  est  divinatio  facta  in  cadaveribus  mor- 
tuorum ,  a  necron ',  quod  est  mortuus ,  et 
mantia ,  divinatio  :  geomantiam ,  qu£e  est 
divinatio  facta  in  terra,  a  Gea^,  quod  est 
terra ,  ut  in  circulo ;  hydromantiam ,  quae 
est  divinatio  facta  in  aqua,  ab  hydor\  quod 
est  aqua,  ut  in  aqua  pluviali ;  aeromautiam, 
quod  est  divinatio  facta  in  aere ,  ut  in  com- 
templativis  circulis ;  pyromantiam ,  quae  est 
divinatio  facta  in  igne,  a  pyr*,  quod  est 
ignis.  Istae  sunt  species  mantiae.  Maleficium 
est  peritia  per  quam  mulieres  faciunt  ali- 
quas  ligaturas  in  damnum  vel  incommo- 
dum  alicujus,  ut  de  crista  galli,  et  de  rana, 
et  de  iraagine  cum  eis.  Sortilegium  est  ratio 
divinandi  per  sortes.  Usus  hujus  divinationis 
fuit  in  Veteri  Testamento.  Sorte  etiam  usi 
sunt  apostoli,  ante  Spiritus  sancti  plenitu- 
dinem.  Augurium  est  ratio  divinandi  per 
garritus  avium,  vel  gestus,  ut  per  volatum. 
Praestigium  est ,  per  quod  diabolicis  illusio- 
nibus  oculi  hominum  perstringuntur,  ne 
possint  cernere  quod  verum  est,  sed  phau- 
tastica  figmenta ,  ut  faciunt  incantatores. 
Praeter  hos  modos,  sunt  alii  mulli  et  plures, 
qui  quotidie  per  diabolum  adinveniuntur. 

Est  etiam  divinatio  facta  in  varia  inspec- 
tione  Psalterii  et  Evangelii.  Est  et  divinalio, 
quae  futm'a  praedicit  in  fatis  et  cousteUatio- 
nibus,  dicta  matliesis  \  media  producta.  Est 
et  divinatio  facta  per  aurarum  vel  astrorum 
inspectionem ,  dies  et  horas  custodiens  in 
agendis,  et  dicitur  aruspicium  (c).  Est  quae 
exta  vel  inteslina  pecudum  inspicit.  Est  quae 
in  aris  idolorum  a  daemouibus  responsa  ac- 
cipit.  Dicitur  a..tem  ariolus  divinator  in  aris. 
Est  quae  somnia  observat.  Conjecturatro  di- 
citur  observator  in  somniis ;  augur  in  gar- 


tio  quid 
et  quotc 
plex. 


'  MovTtia.  —  ■  Nsxpov. 


—  '  roia 


'rsup.  - 


PART.  I.  SECT.  XXX. 


311 


rituavium;  maleficus,  immolans  daemonibus 
pueros,  vel  saltem  lustrans ,  magus  alio 
nomine  dictus.  Incantator  est  praestigiosus 
fallens  oculos  intuentium  ;  pytho  (a)  est 
ventriloquus  per  spiritum  malignum  lo- 
quens,  a  Pythone,  vel  Pythio.  id  est,  Apol- 
Une  dictus.  Bivinus ,  id  est  aruspex,  id  est, 
inspector  astrorum.  Ausipex,  qui  volatum 
avium  aspicit.  Avgur,  qui  voces  auditavium. 
Estipex ,  qui  exta ,  id  est ,  intestina  pecu- 
dum  inspicit.  Astrologus,  qui  in  astris  au- 
guratur.  Genethliacus,  qui  mores  hominum 
praedicere  conatur  secundum  signa  sub 
quibus  homines  nascuntur  :  hic  vulgo  7na- 
thematicus  vocatur,  cujus  superstitio  cons- 
tellatio  dicitur  a  Latinis.  Horoscopus ,  qui 
per  horas  nativitatem  hominum  speculatur 
diverso  et  dissimili  facto.  Sortilegus  est,  (jui 
sub  nomine  fictae  religionis  ,  divinationis 
scientiam  profltetur,  vel  ex  inspectione  ali- 
quarum  scripturarum  praedicit  futura.  Sa- 
liator,  qui  dum  quaecumque  pars  membro- 
rum  ei  salierit ,  exinde  aliquid  prosperum 
vel  Iriste  significari  praedicit. 
omnis  Est  autem  omnis  divinatio  deceptio  et  de- 
ilmna"  'usio  diabolica ;  ideo  maledicta  a  Deo ,  et  ab 
?"'•  Ecclesia  interdicta.  Nec  potest  ea  ex  volun- 
'  tario  commercio  quisquam  uti  sine  peccato. 

Aut  enim  est  ibi  peccatum  infidelitatis,  dum 
aliquid  divinum  diabolo  attribuitur,  quod 
Dei  est ;  aut  est  peccatum  idololatriae,  utpote 
in  oblationibus  et  sacrificiis  ;  aut  est  pecca- 
tum  inobedientiae ,  quia  flt  contra  prohibi- 
tionem  Dei  et  Ecclesiffi.  Talis  autem  prohi- 
bitio  est  sancta,  quia  talis  peccatin  seipsum, 
dum  discrimini  se  committit;  peccat  in  ma- 
jestatem  divinam ,  dum  recurrit  ad  diabo- 
lum,  quasi  non  sit  omuipotcns,  omnisciens, 
benignus  Deus  Christianorumj;  peccat  in 
Ecclesiam,  cum  commercium  habeat  cura 
illo,  qui  omninopraecisus  estab  Ecclesia,  et 
eidem  adversalur. 


'  Ricbard.,  de  frudit.  inler.  /lom.,  c.  xiii,  p.  (. 
—  »  Dan.,  VII,  6.  —  '  Greg.,  in  Evang.,  hoiu.  iv, 
longe  post  med. 

(a)  CcBl.  edil.  Phyto,  el  sic  deinceps. 


SECTIO  XXX. 


De  hypocrisi,  simonia,  et  sacrilegio, 

Sequitur  videre  de  peccatis  quibus  vili- 
penditur  sanctitas  bonitatis  divinae  perver- 
sitate  utendi :  quod  flt  tripliciter,  scilicet  ap- 
parentis  sanctitatis  simulatione,  ut  in  hypo- 
crisi ;  abusione  doni  gratuiti,  ut  in  simonia; 
violatione  loci  sacri,  ut  in  sacrilegio. 

Primo ,  de  hypocrisi  sunt  videndae  notifi-  Hypocri- 
cationes  et  differentiae.  Hypocrisis  sic  diffl-  ef^otn- 
nitur  a  R^bano :  «  Hypocrita  est ,  qui  vult  p''^" 
videri  quod  non  est ,  scilicet  bonus ,  quasi 
alteriuspersonaerepraesentator.  »  Item  aliter 
difflnitiu" :  Hypocrita  est ,  qui  vult  videri 
bonus,  cum  non  sit.  Item  aliter :  Hypocrisis 
est  vitium  clausum ,  simulatione  virtutis 
palliatum.  Potest  etiam  lioc  modo  difflniri : 
Hypocrisis  est  vitium ,  quo  quis  vult  videri 
bonus  inordinate.  Species  hypocrisis  secun- 
dum  Richardum  '  sunt  quatuor ,  scilicet 
affectatio  dignitatis  ,  affectatio  libertatis  , 
affectatio  auctoritatis ,  affectatio  potestatis. 
Secundum  Gregorium ,  pardus  in  Daniele  ' 
habens  quatuor  alas,  hypocrita  habens  qua- 
luor  species.  Prima  est  jactantia  de  bono 
manifesto;  secunda,  simulatio  de  bono  oc- 
culto ;  tertia ,  excusatio  de  malo  manifesto ; 
quarta,  dissimulatio  de  malo  occulto. 

Simonia  est  studiosa  voluntas  emendi  vel  simonia 
vendendi  aliquod  spirituale ,  vel  spirituali 
annexum.  Haec  autem  contrahitur  tripli- 
citer ,  secundum  Gregorium  ' ,  scilicet  : 
munere  a  manu,  quod  est  pecunia ;  munere 
ab  obsequio,  quod  est  servitus  indebite  im- 
pensa;  munere  a  lingua,  quod  est  favor. 
Tres  autem  simt  differentiae  materiales  si- 
moniae  :  prima  est,  quando  venditur  spi- 
rituale ,  sicut  sunt  Ecclesiae  sacramenta  ; 
secunda  est ,  quando  venditur  annexum 
spirituali,  ut  est  praebenda,  quae  ratione 
consanguinitatis ,  sive  pretii,  vel  favoris, 
datur  et  obtinetur  indigne ;  tertia  est,  quan- 
do  venditur  spirituole ,  et  annexum  spiri- 
tuali,  ut  est  praedicatio. 


372 


CENTILOOTIIUM. 


sacriie-      Sacrilegium  est  sacra  rei  violatio,   vel 

gium. 

ejusdein  usurpatio ,  quasi  sacrilcBdiurn. 
Committitur  autein  sacrilegiiim  aliquaudo 
ratione  personse,  ut  cum  religiosus  vel  cle- 
ricus  verberatur;  quandoque  ratione  loci, 
ut  quando  ecclesiae  vel  ccemeterii  immunitas 
violatur;  quandoque  ratione  rei,  ut  quando 
res  sacra,  vel  sacro  usui  deputata,  usur- 
patur.  Circa  quod  est  dislinguendum  ,  quia 
sacrilegium  committitur,  aut  auferendo  sa- 
crura  de  sacro,  aut  sacrum  de  non  sacro,  aut 
non  sacrum  de  sacro. 


SECTIO  XXXI. 

De  rapina,  furto,  usura,  homicidio,  et  seandalo. 

Tripii-     Sequitur  videre  de  peccatis  quae  commit- 

°proVi°  tuntur  in  proximum,   quorum  tria   sunt 

mum    genera.  Quibusdam  enim  Iseditur  proximus 

mus.     in  possessione ,  quae  sunt  rapina ,  furtum , 

usura.    Rapina  est    manifesta   et  violenta 

alienae  rei  contrectatio.  Furtum  est  occulta, 

et  ignorante  domino,  et  invito,  alienae  rei 

contrectatio.  Usura  est,  sub  specie  negotia- 

tionis,  domino  sciente,  aliena;  rei  contrec- 

tatio. 

Quibusdam  etiam  laeditur  iu  persona ,  ut 
in  homicidio,  et  in  bello.  Est  autem  homi- 
cidium  hominis  occisio  ab  homine  facta. 
Duplex  est  autem  homicidium,  scilicet  spi- 
rituale,  et  corporale.  Spiriluale  est,  quo 
quis  occiditur  spiritualiter ;  quod  fit  duo- 
bus  modis ,  scilicet  :  odiendo ,  nam  '  qui 
odit  fratrem  siium,  homicida  est;  et  de- 
trahendo,  lingua  enim  detractoris  est  gla- 
dius  acutus.  Corporale  vero  homicidium 
est,  quo  quis  corporaliter  occiditur;  quod 
etiam  fit  duobus  modis,  scilicet  Ungua,  et 
opere  :  lingua  tripliciter,  scilicet  praecipien- 
(lo ,  consulendo ,  et  non  defendendo  ;  opere 
<iuadrupliciter,  scilicet  justitia,  casu,  neces- 
sitate,  et  voluntate. 
Quibusdam  vero  laeditur  in  mente  pro- 

«  1  Joan.,  III,  IS.  -  »  2xdv8a>ov.  —  »  Maith.,  xvii, 
26.  -  *  Malt/i.,  XV,  14. 


ximus,  ut  sunt  scandala.  Est  autem  scan- 
dalum,  dictum ,  vel  factum  ininus  rectum,     scan- 

.....  dalum. 

praebens  alus  occasionem  ruiuce.  Scanda- 
lon  ^  graece,  latine  obex.  Sicut  ad  obicem  in 
via  positum  laeditur  pes  euntis ;  sic  dictum 
vel  factum  minus  rectum  est  obex  infirmis 
in  via  morum.  Scandalum  aliquaudo  dicitur 
obex.  scilicet  dictum  vel  factum  minus  rec- 
tum ;  aliquando  dicitur  actio  sive  impactio 
illius ,  qui  scandalizat ;  aliquando  dicitur 
casus,  et  ruina  illius,  qui  scandahzatur. 
Unde  versus : 

Scandalon  (a)  aequivocat,  obex,  impactio,  casus. 

Est  autem  duplex  differentia  scandali :  est 
enim  scandalum  activum ,  et  passivum  : 
activum,  quo  quis  alii  dat  occasionem  ruinae 
spiritualis ;  passivum  est  ipsa  ruina  facta  ad 
obicem  mali  exempli  alterius ,  ut  cum  for- 
nicatur  quis  exemplo  alterius.  Ad  sciendum 
autem  quae  sint  [b)  propter  scandalum  omit- 
tenda,  duae  regulae  sunt  notandae  :  una  est 
Bernardi ,  alia  Hieronymi.  Regula  Bernardi 
est  haec :  «  Peccamus  ex  infirinitate,  veligno- 
rantia,  ex  certa  etiam  interdum  malitia  : 
cavendum  est  ne  quid  faciamus ,  quod  sit  in 
scandalum  aUcujus. »  De  talibus  dicit  Domi- 
nus  Petro  '  :  JVe  autem  scandalizemus 
eos,  etc.  In  tertio  vero  casu,  cum  scandalum 
procedit  ex  certa  malitia,  non  propterea  est 
omittendum  opus,  vel  ab  opere  desistendum. 
Unde  dicit  Dominus  de  Pharisaeis  scanda- 
lizatis  ex  malitia  * :  Sinite  eos,  cceci  sunt,  etc. 
Regula  Hieronymi  est  talis  :  «  Omne  quod 
potest  fleri,  vel  non  fleri,  salva  triplici  veri- 
tate,  omittendum  est  propter  scandalum.  » 
Non  est  aulem  omittenda  veritas  vitae  ,  doc- 
triuaj,  justitiae,  propter  scandalum  evitan- 
dum.  Veritas  vitaj  pertinet  ad  omnes,  com- 
prehendens  praecepta,  prohibita,  et  consilia. 
Verilas  doctrinae  pertinet  ad  praedicatores  et 
magislros.  Verilas  juslitiai  pertinet  ad  prae- 
latos,  comprehendens  duas  partes  justitiae, 
scilicet,  severitatem  in  puniendo  malos  et 
reos,  et  UberaUtatem  in  sustinendo  justos. 
(a)  Ccet,  edit.  ScaQdaiuiu.  —  (b)  Item  suQt. 


PART.  I. 

SECTIO  XXXII. 

Be  peccato  luxuricB,  et  gulae. 

Sequitur  videre  de  peccatis  quibus  peccat 

quis  in  seipsum  :  quae  sunt  duo,  scilicet 

peccatum  luxuriae  deordinans  generativam , 

et  peccatum  gulae  deordinans  nutritivam. 

Dnpii-  Peccata  quae  accidunt  ex  deordinatione  ge- 

nOTips'03  nerativae,  sunt  ista^  scilicet  pollutio  noc- 

P*°f"  turna,  lusuria  in  propria  uxore,  fornicatio 

simplex,  meretricium,  raptus,  adulterium, 

incestus,  vitium  contra  naturam.  Peccata  ex 

deordinatione  nutritivae  dupliciter  commit- 

timtur  :  manducando,  et  sic  dicitur  gulosi- 

tas;  et  bibendo,  et  sic  dicitur  ebrietas.  Quod 

fit  quinque  difTerentiis ,  ut  supra  '  dictum 

est,  hoc  versu  comprehensis  : 

Prsepropere,  laute,  nimis,  ardenter,  studiose. 


Supposito  quod  coitus  conjugalis  possit 
esse  peccatum,  videndum  est  per  distinctio- 
nem,  quis  coitus  conjugalis  est  peccatum, 
et  quis  non ,  et  quis  venialis ,  et  quis  mor- 
lalis.  Notaergo,  quodcoifusconjugalisalius 
est  licitus,  alius  est  fragilis,  alius  est  impe- 
tuosus.  Licitus  est  triplex :  quidam  flt  causa 
prolis  generandae  ad  cultum  divinum,  et  hic 
est  theosebiae  virtutis,  quae  dicitur  pietas : 
quidam  causa  reddendi  debitum ,  et  hic  est 
justitiae  ;  quidam  causa  fornicationis  vitan- 
dffi,  et  hic  est  cautelae,  de  quo  Apostolus  - : 
Unusquisqiie  habeat  suam  uxorem,  propter 
fornicationem ,  ^itandam  supple.  Fragilis , 
ex  fragilitate  proveniens,  cum  quis  in  uxore 
quaerit  conjugalem  delectationem,  non  causa 
prolis  habendae ,  nec  debiti  reddendi ,  nec 
fomicationis  vitandcS,  sed  causa  delecta- 
tionis  in  conjuge.  Et  distinguitur  :  aut 
illa  delectatio  amatur  citra  Deum ,  et  tunc 
culpa  est  veniaUs ;  vel  amatur  plusquam 
Deus,  vel  aeque  ut  Deus,  et  tunc  pecca- 
tum  est  mortale.  Impetuosus  est,  qui  ex 
libidine  sola  proveniens,  metas  honestatis 

'  Supr.,  sect.  XXlll,  pag.  365.  —  =  I  Cor.,  vii,  2. — 
»  Supr.,  iect.  ixiv,  pag.  366. 


SECT.  XXXI II.  373 

et  rationis  excedit.  Et  ideo  mortalis  est 
quinque  modis  :  primo,  quando  fit  propter 
satiandam  libidinem  per  blanditias  mere- 
tricias ;  secundo,  quaudo  fit  prfeter  naturalem 
modum  ;  tertio ,  quando  flt  in  tempore  pro- 
hibito;  quarto,  cum  flt  in  loco  prohibito; 
quinto,  cum  accedit  vir  ad  praegnantem 
mulierem  vicinam  partui,  aut  in  fluxu  men- 
struo  laborantem. 

Simplex  fornicatio  est  luxuria ,  qua  solu- 
tus  cum  soluta  naturali  usu  feminae  commi- 
scetur,  ita  quod  solutus  excludit  vinculum 
matrimonii ,  consanguinitatis  ,  affinitatis , 
ordinis ,  voti ,  religionis ;  et  hoc  cum  mu- 
here  soluta,  quae  imius  vel  paucorum  libi- 
dini  se  exponit.  Meretricium  est  commer- 
cium  nefarinm  cum  muliere,  quae  multorum 
paret  libidini.  Nam  merelrix  proprie  dicta 
est  mulier,  quae  multorum  libidini  se  expo- 
nit.  Adulterium  est  alterius  tori  violatio. 
Incestus  est  lubricum  carnis  contra  consan- 
guinitatem,  affinitatem,  votum,  commis- 
sum,  de  quibus  supra  '  dictum  est. 


SECTIO  XXXIII. 

De  passionibus ,  sive  proprietatibus  peccatorum. 

Ad  clariorem  expeditionem  praedictorum, 
postremo  videndum  est  de  passionibus,  sive 
proprietatibus  peccatorum.  Sciendum  est 
ergo,  quoil  ad  peccatum  qusdam  sunt  ante- 
cedentia,  quaedam  circumstanticf,  et  quae- 
dam  subsequeutia.  Antecedentia  quaedam 
sunt  ex  parte  aversionis,  quaedam  ex  parte 
coaversionis.  Ex  parte  aversionis  a  Deo, 
sunt  contemptus,  omissio,  ingratitudo,  ino- 
bedientia,  et  praevai-icatio.  Ex  parte  conver- 
sionis  ad  creaturam,  sunt  libido,  concupi- 
scentia,  delectatio,  consensus  in  peccatum, 
et  prava  intentio.  Subsequenlia  snnt  ma- 
cula,  et  reatus.  Circumstantia  sunt  illa,  quae 
circumstantias  nominamus.  Aversionem  a 
Deo  comitantur  contemptus,  omissio,  ingra- 
titudo ,  inobedientia ,  et  praevaricatio.  Nam 
voluntas  ad  Deimi  conversa,  et  Deo  con- 
formis,  vult  quod  Deus  vult,  et  non  vult. 


374 

quod  Deus  non  vTilt 


CENTILOQUIUM. 
el  hoc  debet  fieri,  tiim      catum  circumstant,  quee  nos  circumstantias 


quia  vuluntas  Dei  superior  est  simpliciter , 
voluntas  rationalis  creaturae  inferior,  et  ideo 
tenetur  sequi  superiorem,  quod  si  non  facit, 
dicitur  contemnere;  tnm  quia  dignum  est 
facere  quidquid  Deus  vult  fleri,  et  ideo,  cum 
avertimur,  dicimur  omittere ;  tum  quia  jus- 
tum  est  propter  accepta  beneflcia  obsequium 
impendere,  unde  cum  avertimur  a  Deo, 
dicimur  ingrati ;  tum  quia  ipse  est  Dominus, 
et  nos  servi  :  ideo  tenemur  facere  quidquid 
novimus  ipsum  velle;  quod  cum  non  faci- 
mus,  dicimur  inobedientes  et  praevarica- 
tores:  sed  inobedientes,  quia  averlimur  a 
voluntate  Dei ;  praevaricatores ,  quia  trans- 
gredimur  legem  ejus.  Et  nota  quod  in 
voluntate  avertente  se  a  Deo,  contemptus, 
omissio,  ingratitudo,  iuobedientia ,  et  prae- 
varicatio ,  idem  sunt  secundum  rem ;  diffe- 
runt  autem  secundum  rationem.  Nam  con- 
temptus  respicit  Dei  potentiam ;  omissio , 
sapientiam  ;  ingratitudo ,  beneficium ;  ino- 
bedientia,  praeceptum;  praevaricatio,  legem. 
Et  sic ,  secundum  ista ,  recessus  est  in  fre- 
quenti  aversione  a  Deo ;  elongatio  vero  est 
in  obduratione. 

Conversionem  autem  voluntatis  ad  crea- 

turam  comitatur  libido ,  quffi  est  improbitas 

voluntatis,  bonum  creatum  praeeligens,  et 

Qns    deserens  increatum.  Quam  sequitur  concu- 

t.^"ra-  piscentia ,  quae  est  primus  motus  ex  fomite 

veniaQi.  proveuiens  in   sensualitatem ,  tendens   ad 

delectationem  illicitam.  Tunc  sequitur  de- 

lectatio ,  cum  inferior  pars  ratione  conde- 

leclatur.  Tertio  est  consensus,  cum  superior 

pars  rationis  non  contradicit,  sed  assentit. 

Iste  triplex  status  designatus  est  in  prima 

tentatione   per   serpentem ,    mulierem ,   et 

virum.  Deiade  restat  operis  consummatio, 

vel  adhuc  est  prava  intenlio  :  nam  iutentio 

est  ad  opus.  Et  sic  ex  parte  conversionis, 

actuale  peccatum  antecedit  libido,  concupi- 

scentia ,  delectatio ,  consensus  in  peccatum, 

et  prava  intentio. 

circnm-     CircumstautiaB  vero  dicuntur,  quae  pec- 

sUntis. 


appellamus.  Est  autem  circumstantia ,  pro- 
prietas  personae,  vel  negotii,  ex  se  pertinens 
ad  laudem,  vel  vituperium,  vel  diminuendo, 
vel  augendo,  vel  iu  aliud  genus  peccati  tra- 
hendo.  Proprietas  personae  est,  ut  quia  pul- 
cher  est  homo ,  sapiens ,  bonus ,  et  caetera 
hujusmodi.  Et  talis  proprietas  respondet  ad 
quaestionem  factam  per  Quis.  Proprietas 
negotii  est,  quae  pertinet  ad  opus ,  et  est 
genus  operis ,  ut  quia  fecit  hoc ,  ubi  fecit , 
quare  fecit,  quo  tempore  fecit,  et  quomodo 
fecit.  Quae  in  hoc  versiculo  continentur  : 

Qais,    quid,   ubi,  quibus  auxiliis,   cur,   quomodo, 

[quando.j 

Quae  possunt  in  quatuordecim  differentias 
expUcari,  his  versibus  comprehensas  ; 

Aggravat  ordo,  locus,  persona,  scientia,  tempus, 
.Etas,  conditio,  numerus,  mora,  copia,  causa, 
Et  modus  in  culpa,  status  altus,  lucta  pusilla. 

Ex  his  autem ,  quinque  respiciunt  per- 
sonam,  scilicet  scientia,  aetas,  conditio,  ordo, 
et  status.  Tres  respiciunt  crimen ,  scihcet 
copia,  causa ,  lucta  pusilla.  Duae  sunt  adja- 
centes,  scilicet  locus  et  tempus. 

Ad  peccatmn  vero  sequentia  sunt  macula, 
et  reatus.  Anima  enim ,  cum  ad  creaturam 
convertitm' ,  secundum  Augustinum ,  obte- 
nebratur,  pejoratur,  et  destruitur.  Ista  au- 
tem  obtenebratio ,  pejoratio,  et  destructio, 
idem  suut  quod  deformitas  imaginis  Dei, 
sive  diminutio  naturalis  boni ,  sive  macula, 
quia  ex  contactu  spirituah  inferiorum  , 
qui  est  per  amorem  inordinatum ,  sordi- 
datur  imago  Dei  in  nobis ,  et  polluitm:. 
Reatus  vero  sequitur  peccatum ,  ratione 
aversionis ;  quia  tantmn  bonum  est  Deus, 
sicut  dicit  Augustinus ' ,  ut  nulli  bene  sit 
qui  ab  eo  recedit.  Sicut  ergo  ex  conversione 
ad  creaturam  est  macula;  sic  ex  aversione  a 
Deo  est  reatus ,  qui  est  obUgatio  ad  poenam. 
Peccatiim  quippe  pertransit  actu,  sed  rema- 
net  reatu,  peccatum  scihcet  actuale. 

'  In  Sent.  ex  Aug.  decerptis,  sent.  289. 


I 


Qac 
peccn- 
tum   se- 
qrjaDtiir. 


SEGUNDA  PARS 


QOiE  RECIPIT  SEPTEU  SECTIONES 


SECTIO  I. 

De  vulneratione  naturalium. 

Pffina  Postquam  visum  est  de  malo ,  prout  tenet 
rationem  culpas ,  videndum  est  de  malo  ,  in 
quantum  tenet  lationem  poenae.  Est  ergo 
notandum  ,  quod  nialum ,  sive  peccatum , 
punitur  poena  multiplici  in  praesenti,  et 
etiam  in  futuro.  In  praesenti  autem  punitur 
quantum  ad  animam,  et  quantum  ad  corpus. 
Quantum  ad  animam ,  punitur  in  vulne- 
ratione  naturalium ,  et  expoliatione  gratui- 
torum. 

Vulnera,  quibus  vulnerata  est  anima 
propter  peccatum ,  sunt  quatuor  secundum 
Bedam.  Dicit  cnim  quod  quatuor  sunt  nobis 
inflicta  propter  peccatum  Adae,  scilicet  inflr- 
mitas,  ignorantia,  malitia,  et  concupiscentia 
ex  his  contracta  et  conflata ;  quorum  suffl- 
cientia  sic  accipitur.  Anima,  sicut  dicit  Au- 
gustinus,  est  media  inter  Deum  et  creaturas. 
Deus  autem  est  omnipotens,  omnisciens, 
summe  bonus ,  essentia  indivisus.  Potentia 
attribuitur  Patri ;  sapientia ,  Filio  ;  honitas, 
Spiritui  sancto.  Indivisio  ad  Patris  et  Filii 

Noto.  et  Spiritus  sancti  pertinet  unitatem.  Aver- 
tens  ergo  se  a  Deo  anima ,  et  ad  creatui'as 
transiens  per  amorem,  deserendo  potentiam 
qua  potest  quidquid  potest,  incurrit  infirmi- 
tatem ;  deserendo  sapientiam,  qua  scit  quid- 
quid  scit,  incurrit  ignorantiam;  deserendo 
bonitatem,  qua  valet  quidquid  valet,  in- 
currit  malitiam ;  deserendo  substantiam  in- 
divisam ,  incurrit  concupiscentiam ,  qna 
homo  dividitur  in  seipso,  et  a  seipso,  in 
tantum ,  ut  voluntas  sensualilatis  voluutati 
non  subjaceat  rationis.  Non  enim  •  quod 
'  Rom.s  vn,  15.  —  *  Gat.,  v,  n. 


volumus,  hoc  facimus  bonum,  cum '  caro 
adversus  spiritum  concupiscat.  Est  autem 
inflrmitas  ex  desertioue  omnipotentiae  ,  im- 
potentia  resistendi  malis,  vel  difflcultas  in 
agendis  bonis.  Ignorantia  ex  desertione 
summae  sapientiae,  est  hebetudo  ad  cognos- 
cendum  ea  quae  sunt  necessaria  ad  salutem. 
Malitia  ex  desertione  summae  bonitatis  ,  est 
pronitas  vel  inclinatio  ad  malum.  Concupi- 
scentia  ex  desertione  indivisae  substantiae, 
est  corruptio  dividens  appetitus,  ut  appe- 
titus  sensualitatis  ab  appetitu  rationis  dis- 
sentiat.  Peccavit  siquidem  per  rationalem 
primus  parens ,  scientiam  indebitam  appe- 
tendo ;  et  ideo  in  rationali  potentia  est  puni- 
tus  per  ignoranliam.  Peccavit  in  concupi- 
scibili,  appetendo  cibum  vetitum ;  et  ideo  in 
concupiscibili  est  punitus  per  casura  in  mali- 
tiam,  quae  dicitur  pronitas  ad  malum.  Pec- 
cavit  in  irascibili,  appetendo  indebitam  pote- 
statem;  et  ideo  in  irascibili  est  punitus, 
cadendo  in  inflrmitatem.  Ex  tribus  autem 
praedictis,  concupiscentia  est  conflata.  Haec 
autem  quadruplex  pceua,  vulnerans  ani- 
mam,  per  originale  peccatum  ad  posteros 
est  transmissa. 

SECTIO  II. 

De  spoliatione  gratuitorum. 

Sequitur  videre  de  spoUatione  gratuito- 
rum,  qua  punitur  anima  propter  peccatum. 
Est  autem  spoliatio  gratuitorum ,  subtractio 
gratiae  gratum  facientis,  mortiflcatio  meriti 
praecedentis,  frustratio  sanguinis  redimen- 
tis,  injuria  angeli  promoventis,  inimicitia 
Domini  praesidentis,  deformatio  divinae  ima- 
ginis,  honoratio  dsemonis,  servilus  peccati 


n76 


CENTILOQTTIUM. 


reatus  aeterni  supplicii ,  debilitatio  liberi  ar- 
bitrii ,  elongatio  superni  beneficii ,  et  pro- 
vocatio  omnis  creaturae  Dei  in  ultlonem 
inimicorum  creatoris  sui. 

Et  quia,  teste  Augustino,  nunquam  est 

dedecus  culpa?  sine  decore  justitiae  ,  nec  est 

culpa  commissa  sine  poena  permixta ;  ideo 

nota ,  quod  quaedam  sunt  sic  peccata,  quod 

etiam  sunt  poena  peccati.  Speciali  modo' 

sunt   illa  peccata  et  poena    peccati ,  quae 

habent  adjunctam  moestitiam  et  dolorem, 

sicut  sunt   invidia ,  ira ,  gula  ,  et  acidia. 

Minus   specialiter  dicuntur  illa   peccata  et 

pcena  peccati,  quae  habent  adjunctam  rae- 

ram  depravationem  naturae  ,  vel  ignomi- 

niam ,  sieut  sunt  illa  peccata ,  propter  quae 

dicitur  homo '  tradi  in  reprobum  sensum. 

Generaliter  vero  peccata  et  poena  peccati 

dici  possunt  omnia  peccata ,  quae  sunt  inter 

primam  apostasiam ,  et  ultimam  gehennae 

poenam.  Dicit  enim  beatus  Gregorius',  quod 

crimina  criminibus  vindicantur ;  et  pecca- 

tum,  quod  per  pcenitentiam  non  diluitur, 

mox  suo  pondere  ad  aliud  trahit.  Licet  au- 

tem  idem  dicatur  peccatum  et  pcena  peccati, 

nota  tamen  quod  omnis  poena,  in  quantum 

pcena,  justa  est,  et  a  Deo  est;  nulla  autem 

culpa  justa  est,  nec  a  Deo  est,  sed  tantum 

a  hberae  voluntatis  arbitrio.  Pcena  vero , 

quae  mere  poena  est,  a  Deo  est  inflicta;  quae 

vero  culpa  est,  vel  ad  culpam  inchnans,  est 

pcona  contracta ,  vel  acta.  Et  sic  collige  breviter, 

quod  triplex  est  poena ,  scihcet  acta ,  inflicta, 

et  contracta.  Acta  est ,  quae  sequitur  ad  pec- 

catum  actuale  :  nam  qui  culpam  mortalem 

committit ,  poenam  damni  facit  sibi ,  quia 

gratiam  Dei  perdit.  Poena  inflicta  est,  quam 

Deus  non  statuendo,  sed  judicaudo  vel  vin- 

dicando,  peccatori  infligit.  Poena  contracta 

est,  quae  sequitur  ad  peccatum  originale. 

SECTIO  in. 

De  pcenis  cor^oralibus. 

Sequitur  videre  de  poenis  quantum  ad 
corpus,  quas  homiaes  propter  peccata  pa- 


triplex. 


tiuntur.  Patiuntur  autem  homines  propter 
culpara  poenas  naturales  :  de  quibus  dicit 
beatus  Gregorius ,  quod  septem  sunt  sagit- 
tae  naturam  hominum  molestantes,  scilicet 
Irigus,  calor,  fames,  sitis,  labor,  morbus, 
mors.  Hae  sunt  poenae  naturales  et  generales, 
quae  de  primis  parentibus  ad  posteros  sunt 
transmissae,  et  in  ipsis  progenitoribus  in- 
choatae.  Nam  *  prirai  parentes  statim  post 
culpam  senserunt  pcenam  rebellionis  et  eru- 
bescentiae  in  carne  :  et  post,  divino  judicio, 
vir  incurrit  poenam  laboris   et  angustiae, 
poenam  famis  et  indigentiae ,  pcenam  mortis 
et  iucinerationis.  Mulieri  autera  duplicata 
est  pceua  :  quia  inflicta  est  ei  poenaUtas 
multiplicium    aerumnarum   in    conceptu  , 
pcena  doloris  in  partu ,  poena  subjectionis 
ad  virum  in  convictu.  Patiuntur  etiam  poe- 
nas  personales  complures  :  plurimi  enim 
filiorum  Adam  patiuntur  in  membris  dimi- 
ntitionem ,  quidam  superfluitatem  ,  quidam 
intrinsecam  corruptionem,  quidam  extrin- 
secam  deformitatem ,  quidam  sunt  paraly- 
tici,  quidam  epileptici;  et  ahi  suat  diversis 
infirmitatibus ,  et  aegritudinibus ,  et  specia- 
hbus  morbis  oppressi  ;  alii  leprosi,  ahi  a 
daemonibus  obsessi.  Patiuntur  quoque  poe- 
nas  temporales  :  nam  ,  teste  Orosio  ' ,  ab 
Adam  usque  ad  nos  sunt  saecula  transacta 
nunc  bellis  gra\1a ,  nunc  morbis  corrupta , 
nunc  fame  tristia,  nunc  terrarum  motibus 
terribilia  ,  nunc  inundationibus  aquarum 
insohta  ,  nunc  eruptionibus   ignium  me- 
tuenda ,  nunc  ictibus  fulminum  plagisque 
grandinum  saeva ,  nunc  parricidiis  flagitiis- 
que  misera. 

SECTIO  IV. 

D«  locis  pcenalibus. 

Sequitur  videre  de  poena  ,  ([ua  punitur 
quis  post  hanc  vitam.  Ad  cujus  rei  notitiam 
sunt  quatuor  attendenda ,  scihcet ,  distinctio 

'  Idem  sup.,  Brai!7.,p.  Ill,sect.  x.—  =  Rorn.,  i,  28. 
—  »  Greg.,  Mornl..  lib.  V,  c.  IX.  —  '  Idem  sup., 
Brevi/.,  p.  III,  sect.  iv.  —  >  Oros.,  Hisl.,  lib.  I,  Praef. 
ad  Aiig. 


PART.  II.  SECT.  V. 


377 


locorum  ,  apertio  librorum  ,   conflagratio 

ignium  mundanorum ,  et  triplicatio  crucia- 

tuum  inflictorum. 

Tripiex     Triplex  autem  locus  est ,  sive  receplacu- 

qu."  pu-  lum ,  post  lianc  vitam  ad  peccata  hominum 

°"°lY'  P'iDienda,  secundum  triplex  genus  peccati. 

r'3s'     Est  enim  locus  pm-gatorius ,  et  hic  debetur 

tam.      peccato  veniali ;  est  limbus ,  et  hic  debetur 

peccato  originali ;  est  infernus ,  et  hic  debe- 

tur  peccato  mortali  :  et  creduntur  esse  suh 

terra  gradatim  posita  ista  loca  ,  quae  aliter 

distingui    possunt   secundum  difTerentiam 

quadrimembrem.  Pcenalis  enim  locus  dici- 

tur  alicui  deputatus  :  aut  secundum  pcenam 

damni,  et  sic  est  limbus ;  aut  secundum  pce- 

namsensus,  etsicestinfernus.  Utrumqueau- 

tem  membrorum  in  duo  dividitur  :  nam  qui 

pcena  damni  puniuntur ,  aut  simpliciter  et 

aeternaliter puniuntur,  et  hi  sunt  in  inferiori 

parte  loci  illius  ,  qui  dicitur  Hmbus  ;  aut 

puniuntur  non  ffiternaliter ,  sed  ad  tempus, 

et  hi  erant  in  superiori  parte  ejusdem  loci, 

qui  dicebatur  Abrahae  sinus.  Similiter  qui 

poena  puniuntur,  aut  simpliciter  et  seterna- 

liter  puniuntur ,  et  isti  sunt  in  inferno  pro- 

prie  dicto  ;  aut  ad  tempus  puniuntur ,  et  isti 

sunt  in  purgatorio. 

'  Porga-     Determinatur  autem   locus   purgatorius 

cnsobi  secuudum  legem  communem  ,  et  sic  cre- 

situs.    dendum  est  esse  inferius,  non  superius, 

sicut  creditur  de  limbo.  Determinatur  etiam 

securidum  dispositionem  divinam  ,   et  sic 

diversis  diversa  concessa  sunt  loca  :   vel 

propter  eorum  celeriorem  liberationem ,  ut 

possint  aliis  suam  indigentiam  revelare ; 

vel  propter  nostram  instructionem  ,  ut  co- 

gitemus  post  hanc  vitam  quam  magnum 

restare  peccantibus  cruciatura ;  vel  propter 

alicujus  sancti  impetrationem  ,  sicut  legitur 

sanctus  Patricius  cuidam  in  quodam  loco 

purgationem  a  Deo  impetrasse. 

Locus  vero  '  infernalis  absque  dubio  est 
sub  terra  deorsum ,  in  quo  omnes  reprobi 
aeternaliter  affligentur,  tam  homines,  quam 

'  Idem  sup.,  Brevil.,  p.  VII,  sect.  vi.  _  -  ibid 
sect.  1.  —  '/JoOT.,  II,  15.  ' 


spiritus  mali,  sub  eodem  igne  materiah, 
qui  semper  affliget  damnatos,  nec  consu- 
met,  secundum  exigentiam  meritorum  ex- 
crucians  omnes  sensus.  Nec  solus  ignis 
reprobos  inflammabit,  sed  et  caetera  ele- 
menta  confusa  et  permixta  in  reprobos  con- 
vertentur  :  ita  quod  erit  ibi  ignis  ardens , 
aqua  congelans ,  aer  inquietu?  et  perturba- 
tus,  et  terrse  foetor.  Unde  Gregorius  :  «  In 
inferno  erit  frigus  importabile ,  ignis  inex- 
tinguibilis ,  foetor  intolerabilis.  » 

SECTIO  V. 

De  apertione  librorum. 

Sequitur  videre  de  apertione  librorum , 
id  est,  conscientiarum ,  quse  fiet  in  judicio. 
De  qua  apertione  tenendum  est « ,  quod  in 
judicio  singulis  aderit  vis  divina,  qua  fiet 
ut  omnia  merita,  vel  demerita,  sibi  ipsis 
et  aliis  innotescant.  Sibi  ipsis  autem  innotes- 
cent  propria,  ut  in  promptu  habeant  sin- 
guli '  cogitationes  accusantes  ,  vel  etiam 
clefendentes.  Reducentnr  etiam  ad  memo- 
riam  singulorum  cogitationes,  affectiones, 
et  operationes  ,  et  intentiones  ,  ad  osten- 
sionem  divinae  justitiae  secundum  statum 
illum  ,  et  ad  ostensionem  divinae  misericor- 
diae  seoundum  statum  transactum,  vel  prae- 
teritum  :  ad  ostensionem  divinae  justitiae, 
retribuendo  singulis,  ad  memoriam  redu- 
centur  bona,  vel  mala,  in  quibus  flnaliter 
permanserunt  ,  quia  illa  sola  digna  sunt 
retributione  aeterna ;  ad  ostensionem  divinae 
misericordise ,  de  praeterito  rememorabun- 
tur  mala  bonorum ,  a  quibus  sunt  miseri- 
corditer  liberati  ;  bona  malorum,  quae  eis 
Dominus  misericorditer  operatus  est.  Non 
solum  autem  sibi  ipsis,  verum  etiam  sin- 
guliSj  singulorum  singula  innotescent  gesta, 
et  cogitata  bona,  et  mala,  et  ex  tunc  nota 
erunt  et  aperta  omnibus.  Et  hoc  ad  certam 
librationem  (a)  meritorum,  quae  scitur  in 
omnium  actuum  bonorum  et  malorum  re- 
cognitione,  ita  ut  singuli  de  singulis  meri- 
(a)  Ccst.  edit.  liberationem. 


378 


CENTILOQUIUM. 


tis  aliorum  valeant  judicare.  Ostensio  quippe 
malorum  in  bonis  erit  ad  mauifestationem 
divinae  misericordiae ,  prius  sibi  factae;  os- 
teusio  bonorum  iu  eisdem  erit  ad  manifesta- 
tionem  justitiae ,  qua  digne  a  Deo  praemian- 
tur.  Ostensio  autem  bonorum  in  malis  erit 
ad  manifestationem  divinae  misericordiae, 
in  boc  saeculo  sibi  factae  ;  ostensio  vero  ma- 
lorum  in  eis  erit  ad  manifestationem  justi- 
tiae ,  qua  digne  a  Deo  condemnantur. 

Aperietur  nihilominus  alius  libcr ,  qui  est 
bber  vitae  ,  Verlmm  scilicet  incarnalum, 
cujus  virtute  omnia  ista  flent ,  qui  in  forma 
deitatis  non  videbitur  nisi  a  bonis ;  in  forma 
humanitatis,  in  qua  sententiam  promulga- 
bit,  videbitur  tam  a  malis,  quam  a  bonis, 
licet  in  eadem  forma  appareat  terribilis  re- 
probis ,  blandus  justis. 

SECTIO  VI. 

De  igne  conflagrationis. 

De  igne  conflagrationis  jam  modo  est 
agendum.  De  hoc  breviter  est  tenendum  ' , 
quod  ignis  praecedet  faciem  Judicis ,  quo 
terrae  facies  exuretur,  ita  quod  flgura  hujus 
mundi  ignium  conflagratione  peribit,  sicut 
factum  est  aquarum  inundatione  diluvium. 
Sicut  enim  prius  mundus  deletus  est  per 
aquam,  quae  est  frigida  et  purgativa,  contra 
ardorem  et  fcetorem  luxuriae ,  qua  illud  sae- 
culum  inficiebatur ;  sic  flnalis  mundus  per 
ignem ,  qui  calidus  est  et  consumptivus , 
flniri  debet ,  contra  teporem  charitatis ,  et 
algorem  sive  frigus  avaritise  ,  quae  maxime 
regnabit  in  sa^culi  senectute.  Et  quia  tuuc 
hominis  iniquitas  punietur,  necesse  erit 
terreri  corda  omnium  peccatorum ,  qui  uni- 
versorum  Dominum  contempserunt.  Et  quia 
habitaculum  debet  conformari  suo  habita- 
tori  ,  tunc  totus  mundus  perturhaliitur , 
homine  perturbato  ,  sicut  stetit  cum  ipso 
stante,  etquodammodo  cecidit  cum  labeute. 
Quia  etiam  tunc  judicis  severitas  ostendi  ■ 

'  Idem  sup.,  Brevil.,  p.  VII,  sect.  iv, 
JBieiitY.,  p.  Vll,  sect.  v  , 


—  '  Haoc  sup.; 


tur,  cum  divinum  zelum  accipit  (a)  omnis 
creatura,  ut  suo  conformetur  auctori;  (b) 
ideo  necesse  erit  totius  oi'bis  cardines  com- 
moveri.  Et  quia  nihil  est  intensius  et  velo- 
cius,  et  horribilius  in  agendo  et  commo- 
vendo  caetera  elementa,  quam  ignis  ex  omni 
parte  concurrens ;  hinc  est,  quod  ipsius  ju- 
dicis  faciem  praecedet  ignis  ,  non  ex  utraque 
parte  tantum ,  sed  ex  omni  parte  mundi , 
ita  quod  ibi  erit  concursus  ignis  elemen- 
taris ,  terrestris  ,  purgatorii ,  et  infernalis. 
Et  tunc  per  infernalem  reprobi  adurentur; 
per  purgatorium  justi  purgabuntur ;  per 
terrestrem  terrae  nascentia  consuraeutur, 
utpote  vegetabilia  et  tmimalia;  per  elemen- 
tarem  omnia  subtiliabuntur ,  et  ad  innova- 
tionis  faciem  disponentur.  Et  etiam  cum  hoc 
non  solum  homines ,  sed  etiam  daemones 
turbabunlur  ,  et  tandem  homines  reprobi  et 
spiritus  mali  cum  infernali  igne  in  bara- 
thrum  intrudentur. 

SECTIO  VII. 

De  cruciatibus  inferorum. 

Sequitur  videre  jam  septimo  de  tribula- 
tione  cruciatuum  inferorum.  Ad  cujus  rei 
notitiam  est  tenendum  ^  quod  omnes  actua- 
liter  peccautes ,  et  in  peccatis  flnaliter 
perdurantes ,  pcena  triplici  apud  inferos  pu- 
nientur ,  secundum  quod  multimoda  deor- 
dinatio  est  in  mortali  et  actuali  peccato :  in 
omni  quippe  mortali  peccato  est  deordinata 
aversio  a  summa  luce  et  bonitate,  et  huic 
debetur  carentia  visionis  Dei ;  est  etiam  de- 
ordinata  conversio  ad  bonum  commutabile, 
et  huic  debelur  pcena  materialis  incendii; 
est  etiam  tertio  deordinatio  voluntatis  liberae 
contra  diclamen  rectae  rationis,  et  huic  debe- 
tur  vermis  intrinsecus.  Punientur  etiam 
pcena  aeterna,  secuudum  quod  deordinatio 
in  mortali  peccato  est  perpetua.  Peccatum 
enim,  quod  quis  committit,  et  de  quo  nun- 
quam  poenitet,  perpetuo  in  anima  perdurat, 
et  a  vita  perpetua,  scilicet  Deo,  perpetuo 

(a)  CcBt,  cdit.  accipiet,  —  (6)  Item  add,  et. 


\ 


Damna- 
toram 

poanatri- 

plex. 


PART.  III.  SECT.  I. 


379 


separat,  et  a  voluntate  procedit,  quae  vellet 
iri  peccato  perpetuo  delectari.  Et  licet  illa 
delectatio  transiens  sit  momentanea,  deor- 
dinatio  tamen  tenet  rationem  perpetuitatis : 
ideo  pcena  deordinationi  respondens  debet 
habere  carentiam  finis,  ut  sicut  homo  in  suo 
pei-petuo  non  apposuit  fmem  a  peccato  re- 
cedendo ,  sic  Deus  in  suo  perpetuo  non  de- 
sistat  a  puniendo  ;  et  sicut  contra  inflnitum 
peccavit ,  sic  pcenam  habeat  inflnitam ;  et 
quia  infinitam  pcenam  non  potest  habere 
intensione ,  saltem  inflnitam  pcenam  habeat 
duratione ;  et  sicut  voluntas ,  post  mortem, 
malo  adhaeret  sine  susceptione  pcenitentise , 
sic  Deus  semper  affligat  sine  sententiae  mu- 
tatione.  Punientur  nihilominus  pcena  acer- 
ba,  secundum  quod  deordinatio  in  peccato 


fuit  libidinosa  :  delectatio  enim  libidinosa 
puniri  debet  per  pcenam  afflictivam.  Et  quia 
peccatores  delectabiliter  creaturae  adhaese- 
runt,  et  Creatorem  contumaciter  contem- 
pserunt  ;  ideo  praecipitabuntur  in  locum 
infimum ,  et  maxime  a  statu  gloriae  longin- 
quum,  scUicetin  profundissimum  infernum: 
ubi  exponentur  affligendi  infimae  naturae, 
scilicet  faecibus  corporum  mundanorum , 
igne  fumoso  et  sulphureo  concremandi ,  in 
illo  igne  inseparabiliter  alligandi ,  et  ab  eo- 
dem,  secundum  exigentiam  meriti,  aeterna- 
liter  cruciandi,  nunquam  tamen  substan- 
tialiter  consumendi.  Et  sic  patet,  quod  in 
poenis  damnatorum  erit  varietas,  et  cum 
varietale  aeternitas,  et  cum  aeternitate  acer- 
bitas. 


TERTIA  PARS 


OXJM     HABET     SEPIEM     ET    QUINQDAGINTA    SECTIONES 


SECTIO  I. 

De  eo,  quod  est  fnu,  et  uti. 

Dicto  de  malo  culpae,  quod  est  fugiendum, 
et  de  malo  pcenae,  quod  est  pertimescendum, 
videndum  est  de  bono,  et  hoc  dupliciter: 
primo ,  sub  ratione  raeriti  in  viatoribus ; 
secundo,  sub  ratione  praemii  in  comprehen- 
1  soribus.  Ad  meritum  viatorum  spectat  co- 
gnoscere  et  discernere  triplex  bonum,  sci- 
licet  bonum  increatum,  quod  est  Deus ;  pro- 
creatum,  quod  est  mundus;  conjugatum, 
quod  est  Christus.  Deus  estcreator ;  mundus, 
creatura;  Christus,  creator  et  creatura '.  Deo 
est  fruendum ;  mundo  est  utendum ;  Christi 
Dei  felicitate  est  fnieudum ;  Ghristi  hominis 

■  Aug.,  de  Dont.  Chnsl.,   lib.   I,   c.   ni.  Cl.  Sent., 
lib.  1,  disl.  I,  hujus  edit.  tom.  1,  p.  26,  36,  38,  41,  43. 


conformatione  est  utendum.  Sunt  ergo  res 
quibus  est  fruendum,  ut  increatse ;  sunt  qui- 
bus  est  utendum,  ut  procreatae;  sunt  quae 
fruuntur  et  utuntur,  ut  angeli  et  homines. 
Res  quibus  est  fruendum,  faciunt  nos  bea- 
tos;  res  quibus  est  utendum,  ad  beatitu- 
dinem  adjuvant  viatores;  res  qu»  fruuntur 
et  utuntur,  habent  Christum  Deum  et  homi- 
nem,  ut  contemplentur  delectabiliter  ejus 
divinitatem,  et  imitentur  exemplariter  ejus 
humanitatem.  Deitas  Christi  maxime  beati- 
flcat  Angelos  et  Sanctos  etiam  comprehen- 
sores;  humanitas  veroejusmaxime  laetiflcat 
et  aedificat  homines  adhuc  v'atores.  Est  au- 
lem  '  frui,  alicui  rei  amore  inhaerere  propter 
seipsam;  uti  vero  est  id,  quod  in  usum 

—  '  Idem  sup.,  in  Sent.,  lib,  1,  dist.  i,  art.  1  et2,  q.i, 
concl.,  tom.  I,  p.  35  et  39 ;  Aug.,  de  Doct.  Christ., 
lib.  I,  c.  IV. 


380  CENTIL 

venerit,  referre  ad  obtinendum  ilhid  quo 
fruendum  est.  Item  '  fruimur  cognitis,  in 
quibus  ipsa  voluntas  delectata  conquiescit ; 
ufimur  vero  eis,  quse  ad  illud  refeiimusj 
quo  fruendum  est.  Item  aliter  accipit  liaic 
duo  Augustinus  '  dicens  :  a  Uti ,  est  assu- 
mere  aliquid  in  facultatem  voluntalis;  frui, 
est  uti  cum  gaudio,  non  adliuc  spei,  sed  jam 
rei.  »  Yidendum  est  ergo  per  ordinem  de 
his  tribus ;  et  primo ,  de  Deo  trino  et  uno  ; 
secundo,  de  mundo  ex  creatura  triplici  con- 
stituto;  tertio,  de  Christo,  et  triplici  ejus 
beneficio,  scilicet  doctrina  vel  Scriptura  sa- 
cra,  gratia  virtutum,  et  medicina  sacramen- 
tali. 

SECTIO  II. 

Quid  de  Deo  trino  et  uno  credendum  est,  et 
intelligendum,  et  exprimendum. 

De  Deo  trino  et  uno,  secundum  fidem  rec- 
tam,  habemus  credere,  intelligere,  et  expri- 
mere.  Credere  de  pluralitate  personarum  in 
unitate  naturae,  hoc  est',  quod  in  divinis  est 
una  natura ,  et  tres  personse ,  scihcet  Pater, 
et  Filius,  et  Spiritus  sanctu? :  quarum  prima' 
a  nulla  est;  secunda  a  prima  sola  est  per 
aeternam  generationem ;  tertia  a  prima  et 
secunda  est  per  communem  spirationem :  ita 
quod  personarum  trinitas  non  prsejudicat 
unitati,  nec  essentiae  unitas  praejudicat  tri- 
nitati.  Habemus  quoque  intelligere  *,  quod 
in  divinis  sunt  duae  emanationes  :  una  per 
modum  naturae,  qua  generatur  FiUus ;  alia 
per  modum  voluntatis,  qua  spiratur  et  pro- 
cedit  Spiritus  sanctus.  Tres  hypostases ,  una 
Patris,  una  FiUi ,  una  Spiritus  sancti.  Qua- 
tuor  relationes,  scilicet  paternitas,  fiUatio, 
spiratio,  et  processio.  Quinque  notiones,  sci- 
licet  quatuor  praedictae  relationes,  et  innas- 
cibilitas  est  quinta  :  ita  quod  innascibiUtas 
privative ,  et  paternitas  positive ,  sunt  duae 
Patris  notiones.  Filiatio  est  n(.>tio  Filii ;  spi- 

'  Cf.  Aug.,  ile  Tnnil.,  lib.  X,  c,  x.  —  '  lljid.,  c.  xi^ 


OQUIUM. 

ratio  activa  est  communis  notio  Patris  et 
Filii;  processio  estnotio  Spiritus  sancti.  Tres 
sunt  etiam  proprietates  personales ,  quae  his 
vocabulis  exprimuntur,  scilicet  Pater,  et  Fi- 
lius,  et  Spiritus  sanctus.  Habenms  tertium  duo 
mysterium  divinitatis  beatae  exprimere  se-  ^^l\ 
cimdum  duos  morlos  praedicandi,  scilicet  per  ';'°.'''. 
modum  substantiae ,  et  per  modum  relatio- 
nis.  Omnia  enim  praedicamenta ,  dicta  de 
Deo,  transeunt  in  substantiam,  excepta  rela- 
tione,  quia  ratione  subjecti,  in  quo  est, 
transit  in  substantiam,  ne  faciat  composi- 
tionem  ;  ratione  vero  termini ,  ad  quem  est, 
manet,  ut  faciat  distinctionem  secundum 
tres  modos  supponendi,  sciUcet  secundum 
modum  substantiae,  notionis,  et  personae,  de 
quibus  datur  talis  regula :  quod  supposita 
essentia,  non  supponitur  notio,  vel  persona; 
et  supposita  nolione,  nou  supponitur  per- 
sona,  vel  essentia ;  et  supposita  persona,  non 
supponitur  notio,  vel  essentia,  secundum 
quatuor  modos  significandi  substanUam, 
scilicet  nomine  essentiae,  substantiae,  hypos- 
tasis,  et  personae.  Horum  quatuor  exempla 
in  creaturis  suut :  humanitas ,  qus  essen- 
tiam;  homo,  qui  substantiam;  aliquis  homo, 
qui  significat  hypostasim,  sive  suppositum; 
Petrus,  qui  dicit  personam :  secundum  quin- 
que  modos  dicendi,  sive  quaerendi,  per  quis, 
qui,  quw,  quod,  et  quid :  Quis,  ratione  sub- 
tantiae;  gwi,  ratione  hypostasis;  quw,  ratione 
notionis;  quod ,  ratione  substantiae;  quid , 
ratione  essentise.  Secundum  tres  modos  dif- 
ferendi,  scihcet  secundum  difFerentem  mo- 
dum  existendi ,  sive  emanandi ,  sicut  differt 
persona  a  persona.  Secundum  modum  diffe- 
rentem  se  habendi,  sicut  differt  persona,  et 
essentia,  quia  persona  una  refertur  ad  aliam, 
sed  essentia  non  refertur.  Secundum  modum 
inteliigendi ,  sicut  differt  una  proprietas 
substantiaUs  ab  alia,  ut  bonitas,  et  sapientia. 

u.   17,  L-it.  Imj.  edil.  tom.  1,  p.  3i.  —  "  Idein  sup., 
Breiil.,  p.  I,  c.  II.  —  '  Idom  ibid.,  c.  Iil  et  v. 


PART.  III.  SRCT.  IV. 


381 


SECTIO  m. 


Qmliter  Deus  trinus  et  unus  manifestat  se  in 
effedibus  creaturm. 

De  Deo  trino  et  iino  secundum  fldem  ca- 
tholicam  est  tenendum  ' ,  quod  licet  sit  in- 
commutabilis,  insensibilis ,  incircumscripti- 
bilis,  reddit  tamen  se  per  creaturas  diversas, 
id  est,  per  effectus  multiplices  manifestum : 
ifa  quod  in  creaturis  omnibus  dicitur  Deus 
esse  quantum  ad  naturam,  et  hoc  tripliciter, 
scilicet  per  essentiam,  prsesentiam,  et  poten- 
tiam :  ita  quod  extra  immensitatem  divinae 
essentise  nihil  manet;  propter  limpiditatem 
divinae  praesentise  nihil  latet ;  contra  inflni- 
tatem  divinae  potentiae  niliil  valet :  et  sic  esse 
competit  beatissimse  Trinitati.  Dicitur  habi- 
tare  in  justis  quantum  ad  gratiam,  quae  est 
effectus  beatissimse  Trinitatis,  ad  Deum  re- 
ducens,  et  faciens  nos  habere  Deum,  et  Deum 
haberi  a  nobis ,  ac  per  hoc  Deus  Trinitas  in 
nobis  dicitur  habitare.  Dicitur  sedere  in  bea- 
tis,  quantum  ad  gloriam,  ratione  cujus  Deus 
trinus  in  beatorum  mentibus  quietatur,  in 
quorum  potestativa  sedet,  ut  aequitas;  iu 
cognitiva  lucet,  ut  veritas ;  in  affectiva  ar- 
det,  ut  charitas.  Dicitur  apparere  sensibiliter 
cum  expressa  significatione,  sicut  Spiritus 
sanctus  in  specie  columbae  apparuit  super 
Christum,  et  in  linguis  igneis  super  aposto- 
los.  Et  quia  personae  distinctae  sunt,  distinctis 
possunt  signari  signis,  ita  quod  tres  simul 
personae,  sicut  Abraham  in  tribus  angehs 
dicitur  apparuisse  Trinitas  personarum.  Pos- 
sunt  etiaiQ  duae  apparere,  et  quaelibet  sigil- 
latim  dicitur  descendere  de  coelis  :  et  hoc 
cum  effectus  tam  spiritualis,  quam  sensibilis 
inchoatione :  qui  quamvis  iu  se  immutabilis 
perseveret,  tamen  de  absente  dicitur  fleri 
nobis  praesens,  quando  in  nobis  incipit  ha- 
bitare  pcr  donum  gratuitum ,  quod  non  vi- 
demus,  sicut  accidebat  frequenter  in  Ecclesia 
lUet  primitiva.   Dicitur  mittere  sive  mitti  cum 

'  Hffit;  sup.,  Brevil.,  p.  1,  c.  v.  —  '  Ibid.,  c.  vi.  — 
•  Ibid.,  c.  VII. 


insm 
ibus 
litet, 

iMt, 

ipp». 


aeterna  productione.  Pater  siquidem  mittit  niitiere 
Filium,  quando  insinuat  quod  procedit  ab 
ipso  per  feternam  generationem.  Pater  et 
Filius  mittunt  Spiritum  sanctum,  cum  insi- 
nuant  quod  procedit  ab  ambobus  per  com- 
munem  spirationem.  Pater  non  mittitur, 
quia  a  nullo  procedit.  Spiritus  sanctus  uon 
mittit  personam,  sed  mittitur,  quia  non  pro- 
ducit,  sed  producitur.  Filius  vero  mittitur, 
et  mittit,  quia  producitur,  et  producit.  Di- 
citur  incarnari  per  commercium  divinae  na- 
turae  et  humanje  in  personae  unione :  quae 
unio  facta  est  tantum  in  persona  Filii,  quam 
tamen  est  tota  Trinitas  operata. 

SECTIO  IV. 
De  appropriatis  Patri. 

De  Deo  trino  et  uno,  secundum  fidem  ca- 
tholicam,  est  tenendum  ",  quod  licet  omnia 
essentialia  tribus  personis  aequaliter  et  in- 
differenter  conveniant,  tamen  Patri  dicitur 
appropriari  unitas,  aeternitas,  ratio  princi- 
piandi,  et  omnipotentia.  Haec  autem  quatuor 
dicuntur  appropriari  Patri,  non  quia  flant 
propria,  cum  omnibus  personis  sint  commu- 
nia;  sed  quia  dicuntur  in  cognitione  per- 
sonae  Patris,  qus  est  origo  personarum  in 
Trinitate  non  habens  priucipium ,  sed  prin- 
cipians,  a  qua  etiam  fluit  omne  posse.  Est 
autem  Dei  potentia  completa':  non  potens  (a) 
deflcere ,  cum  non  sit  de  nihilo ;  non  potens 
succumbere,  cum  non  sit  de  aliquo;  non 
potens  indigere,  cum  nunquam  careat  aliquo 
bono.  Potentia  vero  hominis  in  peccando 
deficit,  in  patiendo  succumbit,  in  corporaii- 
bus  actionibus  indigentiam  includit.  Est 
igitur  Deus  oninipotens,  ita  tamen,  quod  ei 
non  attribuuntur  actus  culpabiles,  ut  posse 
raentiri,  etmalum  facere;  nec  actus  pcenales, 
ut  posse  metuere  et  dolere ;  nec  actus  mate- 
riales,  sive  corporales,  ut  possit  currere  et 
ambulare.  Est  etiam  Dei  potentia  ordinata, 
ita  quod  ei  non  attribuuntur  actus  inconve- 
nieutes,  ut  posse  facere  majoreni  se,   vel 

(a)  C<et.  edit.  uon  posse. 


382 


CENTILOQUIUM. 


alium  Deum  aequalem  sibi,  vel  creatuKam 
infmitam  actu  :  quia,  sicut  dicit  Anselmus, 
quodlibet  inconveniens,  etiam  minimum,  est 
impossibile  apud  Deum, 

SECTIO  V. 

De  appropriatis  Filio. 

Filio  appropriatur  '  veritas,  species,  ratio 
exemplandi,  et  omnis  scientia.  Haec  autem 
quatuor  dicuntur  appropriari  Filio,  non  quia 
fiant  propria,  cum  tril)us  personis  sint  com- 
munia;  sed  quiaducunt  incognitionem  Filii 
personae,  quae  est  a  Patre  ut  Verbum,  quod 
est  Patri  aequale,  et  ideo  summe  pulchrum, 
in  quo  omuia  praevisa  et  disposita  exem- 
plantur,  a  quo,  tanquam  primo  et  summo 
exemplari,  fluit  omne  scire.  Cognoscit  au- 
tem  '  Dei  sapientia  limpide  omnia  bona  et 
mala,  et  praeterita,  praesentia  et  futura,  ac- 
tualia  et  possibilia,  incomprehensibilia  a 
nobis,  etinfinita:  i(a  tamen  quod  in  senuUo 
modo  diversificatur,  licet  diversa  vocabula 
Deiss-  sortiatur.  Nam  in  quantum  ipsa  sapientia 
duerst  ^^i  ^^^  cognoscitiva  omnium  possibilium, 
modeap-  dicitur  scientia ,  sive  cognitio;  in  quantum 

pellalur.  o  >  1 

est  cognoscitiva  omnmm  quae  fiunt  m  uni- 
verso,  dicitur  visio ;  in  quantum  est  cognos- 
ciliva  omnium  quae  bene  flunt,  dicitur  ap- 
probatio ;  in  quantum  est  cognoscitiva  om- 
nium  quae  futura  sunt,  dicitur  praescientia, 
sive  praevisio;  in  quantum  est  cognoscitiva 
eorum  quae  ab  ipso  Deo  fienda  sunt,  dicitur 
dispositio;  in  quantum  eorum  quae  prae- 
mianda  sunt,  dicitur  praedestinatio ;  in  quan- 
tum  eorum  quae  damnanda  sunt ,  dicitur  re- 
probatio.  Possunt  autem  ad  tria  reduci  vo- 
cabula  ista  septem,  sciUcet  ad  notitiam  sim- 
plicis  cognitionis ,  qua  cognoscit  Deus  bona 
etmala,  qnae  sunt,  fuerunt  et  futura  sunt, 
et  quae  possunt  esse  et  nunquam  erunt ;  ad 
notitiam  visionis,  qua  cognoscit  Deus  omnia 
bona  et  mala  quae  sunt,  fuerunt,  etfatura 
sunt;  ad  notitiam  approbationis ,  qua  co- 


'  Haec  sup.,  DreviL.  p.  I,  c.  vi 
-  •  Ibid.,  c.  VI.  —  *  Ibid.,  c.  ix. 


ibid.,  c.  VIII. 


gnoscit  Deus  quae  sunt,  fuerunt,  et  futura 
sunt  tantum  bona» 

SECTIO  VI. 
De  appropriatis  Spiritui  sancto. 

Spiritui  sancto  appropriatur  '  bonitas, 
usus,  ratio  finiendi,  et  voluntas,  sive  bene- 
volentia.  Haec  autem  quatuor  appropriantur 
Spiritui  sancto,  non  quia  fiant  propria,  cum 
tribus  personis  sint  communia;  sed  quia  du- 
cunt  in  cognitionem  personae  Spiritus  sancli, 
quae  est  a  Patre  et  Filio,  ut  amor  et  donum 
summe  proficuum  et  communicativum , 
omnis  nostri  desiderii  finitivum,  ad  quod 
bonuni,  fanquam  ad  fmem  summum,  tendit 
omne  velle  rationabiliter  ordinatum  et  incli- 
uatum.  Est  autem '  voluntas  Dei  sic  recta,  voio 
quod  nullo  modo  potest  obliquari ;  sic  efficax, 
quod  nuUo  modo  potest  retardari ;  si'>,  unica, 
quod  tamen  quinque  signis  habet  signifi-- 
cari ,  quae  hoc  versiculo  continentur : 

Imperat,  et  prohibet,  permiltit,  consulit,  implet. 

Dicitur  aulem  voluntas  Dei,  ratione  regu- 
lata ,  providentia ,  qua  omnia ,  quae  in  uni-  . 
verso  fiunt,  irreprehensibililer  gubernantur;  | 
cum  nihil  praecipiat,  prohibeat  et  consulat, 
nisi  recte;  nihil  agat,  nisi  bene;  nihil  per- 
mittat  fleri ,  nisi  juste.  Cum  autem  voluntas 
Dei  sit  rectissima ,  nuUus  potest  esse  reclus, 
nisi  conformetur  ei ;  et  nemo  potest  ei  con- 
formari,  nisi  sibi  signis  aliquibus  innotescat, 
tanquam  regula  rectitudinis  prosequendae. 
Est  autem  duplex  rectitudo  :  quaedam  neces-  Rac 
sitatis,  quae  consistit  in  faciendo  bonum,  ad  p"„.' 
quod  est  praeceptum,  et  in  declinando  malum, 
propter  quod  est  prohibitio;  quaedam  est 
perfectionis  in  supererogando  uUra  debitum, 
ad  quod  esl  consiUum.  Est  etiam  voluntas 
Dei  efflcacissima,  ita  quod  nullus  potest  aU- 
quid  ef ficere  nisi  ipsa  coefficiente ,  et  sic  est 
impletio  in  signum  voluntatis.  Item  nuUus 
potest  deficere,  vel  peccare,  nisi  ipsa  juste  et 
merito  deserente,  et  sic  est  permissio,  ut  si- 
gnum  voluntatis  divinae  justitiae  deserentis. 


PART.  III. 

SECTIO  VII. 

De  quatuor  simul  creatis,  et  de  mensuris 
durabilium. 

Postquam  vidimus  de  bono  increato,  quod 
est  Deus,  videndum  est  de  bono  creato,  quod 
estmundus.  Circaproductionem  autem  mun- 
dialis  machinse,  habemus  primo  exphcare 
creaturae  summitatem.  Et  sic  dicit  Beda  : 
quod  quatuor  fuerunt  primo  creata,  quae 
dicuntur  esse  coaeva ,  vel  fuisse  scilicet ,  na- 
tura  angelica,  ccelum  empjTeum,  niateria 
quatuor  elementorum,  et  tempus;  quorum 
sufficientia  sic  accipitur.  Prinio  debuerunt 
creari  aliqua  prima  in  quolibet  genere  crea- 
turae,  scilicet  respectu  creaturarum  spiritua- 
lium,  et  corporalium  activarum,  et  corpo- 
ralium  passivarum ,  et  etiam  respectu  men- 
surarum.  Respectu  crealurarum  spiritua- 
lium,  primo  creata  est  natura  angelica;  res- 
pectu  creaturarum  corporalium  activarum, 
est  primo  creatum  ccelum  empyreum,  de 
quo  dicit  Damascenus',  quod  est  continentia 
omnium  corporalium,  et  spiritualium  crea- 
turarum;  respectucreaturarum  corporalium 
passivarum,  primo  creata  est  materia  qua- 
tuor  elementorum ;  respectu  mensurarum , 
primo  creatum  est  tempus,  quod  generaliter 
accipilur  pro  mensura  cujuslibet  durationis 
habentis  initium,  sive  finem  habeat,  sive 
non. 
lesdn-  Ad  cujus  Tci  uotitiam  sciendum  quod  tres 
'°°"  sunt  mensurabilium,  sive  durabilium,  men- 
surae  principales,  scilicet  aeternitas,  seviter- 
nitas,  et  tempus  proprie  dictum.  iEternitas 
est  divinarum  personarum  duratio,  quse 
I  non  habet  principium  neque  finem  :  de  qua 
dicit  Boctius  %  quod  est  interminabilis  vitae 
tota  simul  et  perfecta  possessio.  .'Eviternitas 
est  mensura  eorum  quae  habent  principium, 
sed  non  flnem,  sicut  sunt  angeU,  anims 
ccelestis  naturae,  et  materia  quatuor  elemen- 
torum.    Haec    mensura    aliquando    dicitur 

'  Damasc,  de  Fid.  Orthod.,  lib.  II,  c.  vi. —  »  Boet., 
de  Consol.  phiios.,  lib.  V,   pros.   6.  —  '  Vid.   sup., 


SECT.  VIII.  383 

aevum,  aliquando  aetemitas  creata.  Sed  quia 
aeternitas  proprie  dicitur  dc  divinis,  aevum 
vero  aliquando  pro  tempore  invenitur ;  ideo 
ex  his  duobus  aeviternitas  nominatur.  Tem- 
pus  autem  proprie  dictum  est  mensura  eo- 
rum  quae  habent  principium  atque  fmem, 
sicut  sunt  generabilia  atque  corruptibilia , 
quae  secundum  motum  primi  mobilis  va- 
riantur,  usque  ad  completionem  numeri 
quatuor  elementorum.  Quarta  vero  difTe- 
rentia  non  potest  esse,  quae  careat  principio, 
habens  finem. 

SECTIO  VIII. 

De  veritate  exprimenda  cum  exclusione  erroris 
circa  productionem  mundi. 

Secundo  habemus  errorem  extinguere,  et 
expriniere  veritatem.  Propter  quod  tenen- 
dum  est ',  quod  universitas  machinae  mun- 
diaUs  est  producta  in  esse  ex  tempore  :  in 
quo  excluditur  error  ponentium  mundum 
aeternum ;  ex  nihilo  :  in  quo  excluditur 
error  *  ponentium  aeternitatcm  circa  mate- 
riale  principium;  ab  uno  principio  :  in  quo 
excluditur  error  Manichaeorum,  ponentium 
pluralitatem  principiorum;  solo  et  summo  : 
in  quo  excluditur  error  °  ponentium  Deum 
proiluxisse  inferiores  creaturas  per  ministe- 
rium  inteUigentiarum ;  in  certo  pondere , 
numero  et  mensura :  in  quo  ostenditur,  quod 
creatura  est  effectus  Trinitatis  creantis  sub 
triplici  genere  causalitatis  :  scilicet  efficien- 
tis,  ratione  cujus  est  in  creatura  unitas,  mo- 
dus  et  mensura;  exemplaris,  ratione  cujus 
est  in  creatura  veritas,  species  et  numerus; 
finaUs,  ratione  cujus  in  creatura  est  bonitas, 
ordo  et  pondus.  Omnis  quippe  creatura  cons- 
tituitur  in  esse  ab  efficiente;  formatur  ad 
exemplar;  ordinatur  ad  finem :  ac  per  hoc 
est  una,  vera,  et  bona ;  modificata,  speciosa^ 
etordinata;  mensurata,  discreta,  et  ponde- 
rata.  AUis  etiam  vocabuUs  praedictus  terna- 
rius  nominatur :  ab  Augustiuo,  in  Ubro  de 

Brevil..  p.  II,  c.  I.  —  *  Vid.  Aug.,  de  Hanes.  ad  Quod 
vultd.,  bieres.  4G.  —  '  Plat.,  iu  Timao. 


384 


Anima  et  Spiritu,  dicitur  essentia,  species, 
etusus;  a  Dionysio,  liarmonia,  species,  et 
comniensuralio ;  item  ab  eodem,  subslantia, 
virtus,  et  operatio.  Ex  una  ergo  parte  cadunt 
unitas,  modus,  essenlia,  substautia,  men- 
sura  et  commeusuratio ;  ex  una,  veritas, 
numerus,  species,  virtus  et  harmonia;  ex 
uua,  bonitas,  ordo,  usus,  pondus  et  ope- 
ratio.  De  primo  autem  ternario  nota,  quod 
unum  nominat  ens  commutabile  connume- 
rabile,  et  boc  propter  indivisionem  sui  in 
se ;  verum  noniinat  ens  cognoscibile,  et  hoc 
patet  per  indivisionem  sui  a  propria  specie; 
bonum  nominat  ens  communicabile ,  et  hoc 
habet  per  indivisiouem  sui  a  propria  opera- 
tione, 

SECTIO  IX. 
De  triplici  differmtia  creaturm. 

creaiura  Tertio,  circa  productionera  mundi,  habe- 
tripies.  jjjyg  attendere  creaturai  triformitatem.  Pro- 
duxit  enim  Deus  trinus  et  unus  diflerentiam 
triplicem  creaturai.  Nam  produxit  creatu- 
ram  pure  corporalem  ,  ut  est  mundialis 
macbina;  creaturam  pure  spiritualem,  ut 
est  natura  angelica ;  creaturam  ex  utraque 
compositam ,  ut  est  naturahumana.  Sic  enim 
decuit  Deum  producere  varia  et  diversa ,  ut 
multiplicilas  creaturse  faceret  perfectionem 
universi  :  quse  consistit  in  amplitudine  am- 
bitus ,  in  sufficientia  ordinis ,  et  influentia 
bonitatis  :  ex  quibus  etiam  divina  potentia , 
sapientia  et  bonitas  innotescit. 

Decuit  namque  Deum  sic  res  producere , 
ut  essent  ad  manifestationem  suae  potentiae : 
quse  quidem  apparuit  in  productione  crea- 
turarum  summe  distantium,  et  earumdem 
conjunctione,  ut  patet  in  natura  humana, 
inqua  corporeum  et  incorporeum  uniuntur. 
Item  decuit  Deum  sic  res  producere,  ut  es- 
sent  in  manifestationem  suae  sapientiae  :  quae 
maxime  ex  perfectione  ordinis  declaratur, 
qui  quidem  ordo  necessario  tria  requirii,  sci- 
licet  infimum ,  medium  et  supremum.  Infl- 
mmn  fuit  natura  corporalis  ;  supremum  , 


CENTILOQUIUM. 

sita  ex  utraque.  Item  decuit  Deum  sic  res 
producere ,  ut  essent  in  manifestationem  suae 
bonitatis  et  lienevolenlise  :  quae  maxime 
consistit  in  diffusione  et  communicatione  in 
alterum.  Sic  ergo  divina  bonitas  communi- 
cavit  actum  nobilissimum,  qui  est  vivere  et 
intelligere  ,  ut  non  tantum  daret  alii  poten- 
tiam  vivendi  et  intelligendi ,  sed  etiam  po- 
tentiam  se  communicandi  alii :  quod  factum 
est  in  homine ,  in  quo  spiritualis  vita  et  in- 
tellectiva  perflcit  corporalem. 


Poten- 
tia,  sa- 
pientia, 
et  boni- 
tas  Dei 
in  crea- 
tiuQe. 


SECTIO  X. 

De  'prodxi.ctione  machinm  mundialis. 

De  histribus  differentiis  videndum  est  per 
ordinem,  et  primo  '  de  natura  pure  corpo- 
rali,  cujusmodi  est  machina  mundialis, 
quae  sex  diebus  fuit  in  esse  producta,  ita 
quod  in  principio  ante  omnem  diem  creavit 
Deus  ccelum  et  terram.  Prima  vero  die  for- 
mata  est  lux  ;  secunda  ,  factum  est  firma- 
menlum  in  medio  aquarum ;  f ertia  die  sepa- 
ratae  sunt  aquae  a  terra ,  et  congregatae  in 
unumlocum ;  quarta  die  ornatum  est  coelum 
luminarilnis ;  quinta  die  aer  et  aqua  ornati 
sunt  piscibus  et  avibus ;  sexta  die  ornata  est 
terra  animalibus  et  hominibus;  septima  die 
requievit  Deus  a  novarum  specierum  pro- 
ductione ,  quoniam  omnia  fecerat ,  vel  in  si- 
mili ,  sicut  illa  quae  propagantur  ;  vel  in  ra- 
tione  seminali,  sicut  illa  quae  aliis  modis  in- 
troducuntur  in  esse. 

Et  sic  colligitur  ex  praedictis  quod  triplex 
fuit  operatio  divina  in  mundi  machina  pro- 
ducenda ,  scihcet  creatio,  distinctio ,  et  ad- 
ornatio.  Prima  operatio  appropriatur  Patri ; 
secunda  Filio ;  tertia  Spiritui  sancto.  Creatio 
fuit  ex  nihilo  :  ideo  fuit  in  principio  ante 
omnem  diem  ,  tanquam  rerum  omnium  et 
temporum  fundamentum.  Distinctio  vero 
corporum  mundanorum  fuit  modo  tripUci  : 
ideo  per  triduum  fuit  facta.  Itaque  prima 
die  fuit  facta  distinctio  naturae  luminosae  a 
perspicua  et  opaca ,  cum  lux  a  tenebris  est 


Opet 
tioDl 
triplS 
ia  pR 
ducenl 
mnndi 


natura  spiritualis ;  medium,  natura  compo-        '  idem  sup.,  BrevU.,  p.  ii,  c.  ii. 


PART.  III.  SECT.  XII. 


385 


'  Natora 
;(£lestis 
■iplex. 


Natnra 


taria 

aadru- 

n. 


distiDcta ;  secunda  die  est  facta  distinctio  na- 
turae  perspicu*  a  perspicua ,  cum  aquce  in- 
feriores  a  superiorilras  suiit  divisse ;  tertia 
die  facta  est  distinctio  naturse  perspicuse  ab 
opaca,  cum  divisae  sunt  aquae  aterra.  Orna- 
tus  autem ,  qui  distinctioni  corporum  corre- 
spondet ,  est  etiam  in  triduo  consummatus , 
ita  quod  ornatus  naturse  luminosae  est  fac- 
tus  quarta  die ,  in  formatione  stellarum,  et 
solis,  et  lunae  ;  ornatus  natui'ae  perspicuae 
factus  est  quinta  die,  in  qua  facti  sunt  pisces 
et  aves ,  in  aquae  et  aeris  ornarcentum  ; 
sexta  die  est  tactus  ornatus  naturae  opacae, 
quando  factae  sunt  bestiae  de  terra,  facta  sunt 
reptilia ,  facta  est  humana  natura  ad  consum- 
mationem  omnium  praedictorum. 

SECTIO  XI. 

De  consistentia  machince  corporalis. 

Consistit  autem  '  tota  natura  corporea 
maxime  in  duobus ,  scilicet  in  natura  ele- 
mentari,  et  ccelesti.  Ccelestis  distinguitur  in 
tres  ccelos  principales ,  scilicet  empyreum , 
crystcdlinum,  etfirmamentum.  In  flrmamen- 
to  autem,  quod  est  coelum,  continentur  sep- 
tem  orbes  septem  planetarum,  qui  sunt  Sa- 
turnus,  Jupiter,  Mars,  Sol,  Venus,  Mercu- 
rlus ,  et  Luna.  Natura  vero  elementaris  dis- 
linguitur  in  quatuor  sphaeras,  scilicet  Ignis, 
Aeris,  Aquae,  et  Terrae.  Et  sic,  procedendo 
a  summo  coeli  cardine  usque  ad  centrum 
terrae ,  occurrunt  nobis  decem  orbes  coeles- 
tes,  et  quatuor  sphaerae  elementares,  ex 
quibus  tota  mundi  sensibilis  machina  inte- 
gratur  :  ita  quod  '  ccelestia  influunt  in  ter- 
restria  et  elementaria  ,  quantum  ad  distinc- 
tivam  significatiouem  temporum,  dierum, 
mensium  et  annorum,  dicente  Scriptura  ' : 
Sint  in  signa,  et  tempora,  et  dies,  et  annos. 
Influunt  etiam  quantum  ad  efTectivam  pro- 
ductionem  rerum  generabilium  et  corrupti- 
bilium ,  et  corporum  huuianorum.  Sic  ta- 
men  sunt  in  signa  temporum,  rerum  et  ope- 


<  Idem  sup.,  Brevil.,  p.  I  c.  ii. 
'  Gei».,  I,  U. 

TOM.    VII. 


^  Ibid.,  c.  IV. 


rationum  per  lucem,  calorem,  motum  et 
virtutem,  ut  non  sint  certa  signa  contin- 
gentium  futurorum,  nec  influant  super  h- 
berum  arbitrium  per  vim  constellationum, 
quara  dixerunt  aliqui  fatum  esse.  Et  sic  col- 
ligitur  ex  praedictis,  quod  Deus  ordinate  res 
condidit  quantum  ad  tempus ,  ordinate  dis- 
posuitquantumad  situm,  ordinate  gubernat 
quantum  ad  influentiam ,  in  Scriptm'a  sacra 
ordinate  narrat  quantum  ad  doctrinae  sacrae 
sufflcientiam  :  quae  in  principio  sui  insiuuat 
naturam  luminosam  nomine  coeli ;  naturam 
opacam  nomine  terrce;  naturam  perspicuam 
nomine  aquce.  Insinuat  et  beatissimam  Tri- 
nitatem  :  Patrem,  in  nomine  Dei  creantis; 
Filium,  in  nomine  principii  ;  Spiritum  sanc- 
tum,  in  nomine  Spiritus  Dei.  Insinuat  etiam 
nobis  appropriata  trium  personarum  :  scili- 
cet  omnipotentiam  Patris,  in  producendo; 
omniscientiam  Filii,  in  distingueudo;  bene- 
volentiam  Spiritus  sancli ,  in  influendo. 

SECTIO  XII. 

De  sufficientia  coelorum. 

De  natura  ccelesti  speciahter  est  videndum. 
Ccelum  quidem,  secundum  commimem  accep- 
tionem ,  nominat  naturam  perspicuam  con- 
tentivam ;  secundum  vero  propriam  acceptio- 
nem,  nominat  naturam  perspicuam  contenti- 
vam,  nulli  contrarietati  subjectam.  Secun- 
dum  primam  acceptionem,  septem  cceli  a  Ra- 
bano  distinguuntur,  scihcet  ccelum  aereum , 
aethereum  ,  olympum ,  igneum,  sidereum , 
aqueum  ,  empyreum.  Quorum  sufflcientia 
sic  sumitur.  Ccelum  enim  (o)  natura  perspi- 
cua  et  contentiva,  aut  est  dativa  luminis, 
aut  receptiva.  Si  est  dativa,  aut  est  unifor- 
mis  non  mota,  et  sic  est  ccelum  empyreum ; 
aut  multiformis  et  mota,  etsic  est  sidereum; 
aut  uniformis  et  mota ,  et  sic  est  crystalh- 
num  :  quarta  diflerentia  non  habetur,  scili- 
cet  multiformis  et  non  inota.  Si  autem  na- 
tura  perspicua  est  luminis  receptiva,  aut  est 
receptiva  separabiliter,  aut  inseparabiliter  : 

[o)  Suppi.  si  dicatura 

25 


Cffilo- 
rum  Da- 
merua 
diversi- 
mode 
compu- 
tatur. 


386  CENTILOQUIUM 

si  inseparabiliter,  aut  secundum  superioris 
superficiei  circulum ,  et  sic  est  olympnm , 
quod  inonti  appropinquat  Olympo ;  si  vero 
separabiliter,  aut  secundum  superiorem  par- 
lem  ,  el  sic  cst  sethereum ;  aut  secimdum  in- 
ferlorcm,  et  sic  est  aereum. 

Si  autem  dicatur  ccelum  natura  perspicua 
contentiva  nulli  coutraria  ,  sic  a  quibusdam 
octo  orbesdistinguuntiu',  scilicet  septem  pla- 
netarum  cum  octava  sphaera ;  a  quibusdam 
amplius  eruditis ,  novem ;  ab  aliis  vero  ulte- 
rius  illustratis,  decem.  Horum  autem  suffi- 
cientia  sic  potest  accipi.  Distinctio  cnim  ccelo- 
rum ,  aut  est  per  primam  diversitatem  for- 
marum,  aut  est  per  dispositiones  motuum  et 
luminarium  contenlorum.  Si  per  diversitatem 
formarum ,  sic  distinguuntur  tres  cceh  :  aut 
enim  in  coelo  viget  natura  perfectae  lumino- 
sitatis,  et  sic  est  habile  ad  statum  gloriae  et 
quieium,  sic  est  empyreum  ;  aut  viget  in  eo 
natura  perfectae  perspicacitatis ,  et  effectivae 
frigiditatis,  et  sic  est  aqueum  ,  sive  crystal- 
linum,  quod  facit  ad  conservationem  rerum 
corruptibilium ,  ideo  est  habile  ad  motum ; 
aut  viget  in  eo  natm'a  perfectae  perspicui- 
tatis  simul  et  luminositatis ,  et  effectivse  ca- 
liditatis,  et  sic  est  sidereum  ,  quod  facit 
transmutationem  inferiorum  :  ideo  est  mul- 
tiforme ,  habile  ad  motum.  Si  vero  coeli  pe- 
nes  contenta  luminaria  distinguuntur,  sic 
est  orbium  distinciio  attendenda  :  aut  enim 
orbis  continet  siderum  multitudinem,  et  sic 
ccelum  sidereum ,  sive  stellarum  ;  aut  conti- 
net  unitatem ,  et  sic  septem  planetae  septem 
orbibus  sunt  distiacti ,  quibus  regitur  uni- 
versitas  temporum ,  dierum  septenario  dis- 
pensata. 


SECTio  xni. 

De  qualuor  attributis  angelis,  cum  conditime  sui. 

De  natura  pure  spirituali ,  cujusmodi  est 
angelica,  sex  per  ordinem  sunt  videnda, 
scilicet :  conditio  angelorum  omnium ;  prae- 
varicatio  malignorum  daemonum ;  coufir- 
matio  beatorum  spiriluum;   diffinitio  ali- 


quorum  nonunum  communmm,  non  om- 
nium  ;  divisio  hierarchiarum  diversorum 
statuum  ;  custoditio  commissorum  liomi- 
num.  De  conditione  supernorum  spirituum 
est  tenendum  ,  quod  angelis  a  primordio 
suae  conditionis  sunt  quatuor  attribnta,  sci- 
licet  simplicitas  essentiai ,  distinctio  perso- 
nalis  ,  propter  ratiouem  naturaliter  insi- 
tam,  memoria,  intelligentia,  et  voluntas; 
et  libertas  arbitrii  ad  eligendum  bonum  et 
respuendum  malum.  Hajc  autem  quatuor 
principaba  attributa ,  alia  quatuor  comitan- 
tiu-  :  scilicet  virtuositas  in  operando,  officio- 
sitas  iu  ministrando,  perspicacitas  in  cogno- 
scendo,  et  immutabilitas  in  eligendo;  im- 
mutabihtas ,  inquam ,  post  electionem ,  sive 
in  bono ,  sive  in  malo.  Siibstantia  quippe 
spirituahs  et  incorporea ,  simplex  et  omni 
carens  divisione  quantitatis,  cujusmodi  est 
natura  angelica,  hoc  ipso,  quod  est  simplex, 
est  virtuosa  in  operando ;  hoc  ipso  quod  est 
virtuosa ,  et  personaliter  discreta ,  competit 
ei  distinctio  officii  in  ministrando ;  hoc  ipso, 
quod  est  simplex  et  virtuosa,  compelit  ei 
perspicacitas  in  discernendo ;  hoc  ipso,  quod 
est  perspicax,  et  simplex,  et  habens  intel- 
lectum  deiformem ,  habet  post  electionem 
stabiUtatem  in  electo,  sive  bonum  fuerit , 
sive  malum.  Sufficientia  horum  quatuor  sic 
accipitur.  Angelus  potest  considerari  qua- 
drupliciter  :  scilicet  iu  se,  et  sic  est  essenliae 
simplicitas;  ad  alterum  angelum,  etsic  est 
distinctio  personalis ;  ad  Deum  ,  et  sic  est 
memoria,  intelligentia  et  voluntas,  in  qui- 
bus  consistit  ratio  imaginis;  ad  ea  quae  ejus 
regimini  sunt  subjecta ,  et  sic  est  libertas  U- 
beri  arbitrii. 


SECTio  xrv. 

De  prmvaricatione  spirituum  malignomm. 

De  praeva.icatione  damnalorum  spirituum 
est  tenendum,  quod  Lueifer  primus  inter 
angelos  praesumens  de  bono  privato ,  appe- 
tiit  privatam  excellentiam ,  volens  aUis  su- 
perferri  :  ideo,  cuiu  omnibus  adhaereulibus 


PART.  III. 

sibi ,  perdidit  locum  summiim ,  scilicet  cce- 
lumempyreum,  descendensin  locumimum, 
scilicet  caliginosum  aerem ,  vel  infernum. 
Cecidit  aulem  in  culpam  per  liberum  arbi- 
trium ;  lapsus  vero  in  pcenam  per  divinum 
siaius  judicium.  Cadens  autem  factns  estimmutabi- 
,s'°d"°'  lisperruinam  ;  ideo  statim  fuit  obstinatus  in 
oh  post  inaio  excsecatus  a  vero,  deordinatus  in  ope- 
ratione ,  inflrmatus  in  virtute.  Voluntas  dia- 
boli  obstinata  habet  deformitatem ,  in  qua 
est  continuatio ,  naturae  variatio  ,  decisio  si- 
ve  minoratio ,  ratione  priniffi  maculse,  a  cu- 
Jus  adhaesione  nullatenus  separatur.  Habet 
pronitatem,  in  qua  est  continuatio  quantum 
ad  actum  peccandi ;  tamen  intervenit  varia- 
tio  quantum  ad  genus  peccati.  Ratio  vero  in 
diabolo  est  excaecata.  Praedicit  aliquando  fu- 
tura,  quod  dicit  Augustinus  '  fieri  quatuor 
modis ,  scilicet  :  sensus  vel  ingenii  acrimo- 
nia ;  longa  temporum  experientia ;  dolosa 
cautela ,  quia   proponit  aliquando  facere , 
quae  praedicit ;  aliena  doctrina ,  cum  ab  an- 
gelis  aUquid  didicit,  justo  Dei  judicio  per- 
mittente. 

Ministerialis  diaboli  operatio  est  homini- 
bus  interdicla,  tum  propter  peccatum  infl- 
delitatis,  ne  atlribuatur  diabolo  quod  est  Dei ; 
tum  propter  peccatum  idololatriae  ,  quia  de- 
siderat  diabolus  aliquid  sibi  immolari ;  tum 
propter  peccatum  inobedientiae,  quia  volun- 
tarium  commercium  cum  diabolo  praeciso, 
tam  a  Deo ,  quam  ab  Ecclesia  prohibetur. 
Virtus  diaboh  peccati  merito  coarctata,  quan- 
dopermittitur,  vertitur  ad  miracula  facienda, 
propter  transmutationes  repentinas  ckca 
iKre-  corporeas  creaturas.  Possunt  discerni  dia- 
boU  miracula  a  miraculis  Dei  veris  quatuor 
modis,  scihcet :  ex  parte  principalis  agentis, 
nam  in  miraculis  Dei  operatur  virtus  poten- 
tiae  inflnitae  ,  in  miraculis  diaboli  virtus 
creaturae  ;  ex  parte  ministri ,  quia  miracula 
Dei  fiunt  per  publicam  justitiam,  scilicet 
per  fidem  justificantem  ,  quae  publice  praedi- 
catur,  vel  signa  publicae  justitiae,  ut  in  pec- 

'  Aug.,  de  Div.  DcBm.,  c.  Iii  et  viii ;  auctor  de  Spir. 
tt  Anim.,  c.  xxviii.  —  (a)  Ctet.  edit.  add.  et  virtute. 


ormi 
iste- 
iom 

afaoli 
nini- 
19  in  ■ 
rdic- 


uiira- 
jmin 


SECT.  XV.  as"/ 

catoribus  ,  qui  per  fldem  aliquando  sunt 
miracula  operati ;  miracula  diaboli  flunt  per 
privatos  contractus  et  arcana  quaedam,  quia 
sic  inventores  artis  magicae  cum  daemonibus 
pepigerunt ;  ex  parte  Qnis ,  quia  miracula 
Dei  flunt  ad  hominum  utilitatem  et  Dei  glo- 
riam  ,  miracula  daemonum  et  magorum  ad 
deceptionem  et  fraudera ;  ex  parte  facti,  quia 
miracula  Dei  sunt  excellentia,  ut  suscitare 
mortuos ,  illuminare  caecos ,  et  similia ;  mi- 
racula  diaboli  sunt  vilia,  ut  facere  muscas, 
bufones  et  serpentes. 

SECTIO  XV. 

De  confirmatione  spirituum  bonorum. 

Sequitur  videre  de  confirmatione  spiri- 
tuum  beatorum ,  de  quibus  tenendum  est, 
quod  aliis  apostatantibus ,  ipsi  immobiliter 
Domino  adhaeserunt :  ita  quod  aliis  per  ma- 
litiam  irrevocabiliter  obstinatis ,  ipsi  sunt 
per  gratiam  etgloriam  in  voluntate  perfecte 
confirmati.  Simul  enim  tempore  ,  non  na- 
tura,  gratiam  et  gloriam  conversionis  et 
adhaesionis  ad  Deum  merito  perceperunt, 
ratione  cujus  fuerunt  quantum  ad  volunta- 
tem  stabiles  et  felices.  In  ratione  sunt  per- 
fecte  illuminati  secundum  cognitionem  ma- 
tutinam  et  vespertinam.  Lux  quippe  divina 
angelum  illuminans  ad  cognitionem  Dei , 
angelum  facit  lucem.  Cognitio  autem  Dei 
in  se  dicitur  dies ,  quia  pure  est  lux  tan- 
quam  cognitio  et  ratio  cognoscendi.  Lux  au- 
tem  angelica  divinitus  illustrata  habet  cog- 
noscere  creaturam ,  quae  respectu  Dei  tene- 
bra  reputatur  :  ideo  ejus  cognitio  dicitur 
vespertina ,  prout  cognoscitur  in  seipsa ;  di- 
citur  matutina  ,  prout  ex  illa  cognitione 
consurgit  mens  angelica  in  laudem  Dei, 
cognitionem  illam  referens  ad  cognitionem 
quam  habet  in  Verbo  (a).  In  virtute  simt 
perfecte  fortificati,  sive  in  operando,  sive 
in  exequendo ;  et  hoc,  sive  assumpto  cor- 
pore,  sive  etiam  non  assumpto  corpore. 
In  operatione  sunt  perfecte  ordinati ,  sive 
contemplativa ,  sive  administrativa.  Duplex 


388 
Angeio-  est  eiiim  vis  angelica  :  contemplativa ,  qua 
d^icx!*  contemplantur  Deum  ;  et  negotiativa  ,  sive 
aduiinistrativa,  qua  negotiantur  circa  salu- 
tem  homiuum.  Non  possunt  autem  deordi- 
nari  asceudendo  ad  couternplationem  Dei , 
nec  descendendo  in  administrnndo  homini ; 
quia  qnocumque  mittuntur,  semper  currunt 
et  miUtant  intra  Deum. 

SECTIO  XVI. 

De  diffinitionibus  angeli,  ordinis,  et  hiei-archim. 

Sequitur  videre  de  difflnitioniiius  trium 
vocabulorum  ,  qnaj  faciunt  ad  notitiam  an- 
gelorum,  quae  sunt  angelus  ,  ordo,  hierar- 
cbia.  Ex  mullis  nempe  angelis  ordo  consur- 
git;  ex  pluribus  ordinibus  saltem  tribus, 
constituitur  angelica   hierarchia. 


difflnitur  a  Damasceno  '  sic 

substantia  intellectualis ,  semper  mobilis, 

arbitrio  libera,  incorporea,  Deo  ministrans, 

secundum  gratiam,non  naturam,  immorta- 

litatem   suscipiens.  »  Ordo  sic  difflnitur  a 

Gregorio  *  :  «  Est  multitudo  coelestium  spi- 

rituum  ,  qui  inter  se  in  aliquo  munere  gra- 

tiae  similantur,  sicut  et  in  naturaUum  dato- 

rum  munere  conveniunt.  »  Triplex  autem 

invenitur  difflnitio  hierarchise ,  secundum 

quod  triplex  est  differentia  hierarchise ,  sci- 

Ucet  divina,  angeUca,  et  ecclesiastica.  Divina 

sic  difflnitur  a  Dionysio  ^  :  «  Hierarchia  est 

divina  pulchritudo ,  ut  simpla,  ut  optima  , 

ut  consummativa.  »  AngeUca  sic  difflnitur 

ab  eodem  :  «  Hierarchia  est  ordo  divinus , 

scienlia  et  actio,  deiforme,  quantum  est  pos- 

sibile ,  similans ,  et  ad  iuditas  ei  divinitus  il- 

luminationes  proportionabiUter  in  Dei  simi- 

Utudinem  ascendens.  »  Ecclesiaslica  magis- 

traUter  sic  diffinitur  :  «Hierarchia  est  rerum 

sacrarum  etrationabiUum  ordinala  potestas, 

debitum  in  subditis  oblinens  principatum.  » 

Haec  autem  difiinitio  potest  etiam  convenire 

angeUcae  hierarchiaj. 


CENTILOQUIUM. 

A  Damasceno  *  difflnitur  Angehis  quan- 
tum  ad  substantiam ,  cum  dicit  :  «  Angelus 
est  substantia  incorporea ; »  quantiim  ad  vir- 
tutem,  cum  dicit :  «  InteUectuaUs,  semper 
mobiUs,  arbitrio  libera  :  »  ubi  tangitur  tri- 
plex  virtus  angeUca,  scUicet  cognitiva ,  cum 
dicit  :  InteUectualis ;  operativa,  cum  dicit : 
Semper  mobUis,  quia  infatigabiUter  opera- 
tur;  imperativa,  cum  dicit  :  Arbitrio  libera. 
Operatio  tangitur,  cum  dicitur  :  Deo  ser- 
viens;  duratio,  cum  dicitur  :  gratia,  non 
natura,  immortalitatemsuscipiens.  Ordono- 
tiflcatur  quantum  ad  fundamentum ,  cum 
dicitur  :  «  Ordo  est  coelestium  spirituum 
muUitudo  :  »  et  quantum  ad  complemen- 
tum,  cum  dicitur  :  «  Qui  inter  se  in  aUquo 
munere  gratise  similantur ;  »  et  quantura  ad 
dispositioncm,  quae  inter  haec  medium  tenet 
locum ,  cum  dicitur  :  «  Sicut  in  naturaUum 
donorum  participatione  conveniunt.  »  Diffl- 
nitio  angeUcae  hierarchiae  notiflcat  ipsam 
egredientem  a  Deo  per  modum  imaginis, 
cum  dicit  :  «  Hierarchia  est  ordo  divinus  , 
scientia  et  actio  :  »  ut  ordo,  id  est  ordinata 
potestas ,  respondeat  Patri ;  scientia ,  Filio ; 
actio,  Spiritui  sancto,  secundum  memoriam, 


Angelus 


«  Angelus  est 


'  Uamasc,  de  Fid.  Orthod.,  lib.  II,  c.  iii. 


=  Est 


intelligentiam ,  et  voluntalem.  Secundo  de- 
scribitur  ut  egrediens  per  modum  simiUtu- 
dinis ,  cum  dicitur  :  «  Deiiorme ,  quantum 
possibile  est ,  similans,  »  quantum  ad  habi- 
tum ,  et  ad  inditas  Dei  divinitus  iUuminatio- 
nes  proportionabiliter  in  Dei  similitudinem 
ascendens,  quantumad  actum.  Indiffinilione 
hiei'archiae  increata^ ,  ostenditur  esse  unitas 
in  trinitate  ,  cum  dicitur  :  JHvina  pulchri- 
tudo.  Pulchritudo  enim  ex  pluraUtate  et  ae- 
quaUlateconstat.  Utautem  ostendatur,  quod 
pluralitasnonpraejudicatunitati,dicitur :  Ut 
simpla :  quod  unitas  pluralitati,  dicitur  :  Ut 
optima  .•  quod  unitas  spectat  ad  perfectionem 
pluralitatis,  et  e  converso,  subjungitur  :  Ut 
consummativa. 


Mag.  Sentent.,  lib.  II,  dist.  IX,  §  Hic  considerandum, 
huj.  edit.  tom.  II,  p.  438,  et  col/igitur,  e\  Greg.,  in 
Evang.,  liou).  xxxiv.  —  »  Uion.,  de  Ccel.  Hier.,  e.  m. 
—  '  Damasc.,  loc.  cit. 


SECTIO  XVII. 

De  triplici  divisione  hierarchix. 


PART.  III.  SECT.  XVIII.  889 

potestates.  Ad  perfectam  officiositatetn  spec- 
tat  regere ,  quod  faciuut  Principatus ;  diri- 
gere^  quod  faciunt  Archangeli ;  revelare, 
quod  faciunt  Angeli. 


Sequitur  videre  de  tribus  uivisionibus 
hierarchiae.  Prima  est  haec  :  Hierarchiaruni 
alia  supercoelestis ,  id  est  divina ;  alia  coe- 
lestis,  id  est,  angelica  ;  alia  subccelestis,  id 
est,  ecclesiastica,  vel  huraana.  Omissa  ec- 
clesiastica  et  divina,  subdividitur  secunda  di- 
visione  angelica  hierarchia  in  supremam, 
mediam,  et  infimam;  sive  peralia  vocabula, 
in  epiphaniam  ,  hyperphaniam  ,  et  hypo- 
phaniam.  Epiphania  est  incalescentis  actionis 
incendio,  altioris  intellectus  fastigio,  judi- 
ciiqiie  libera  resultatio  distributa.  Hyper- 
phaniaest  divina  illuminatiosui  participes  (a) 
interscalari  reverentia  insigniens  ,  usum 
edocens  dominandi ,  arcensque  coutrarium. 
Hypophania  est  divinum  participium  legibus 
naturae  occurrens,  arcana  reserans,  pro  ca- 
pacitate  discreta.  Tertia  divisio  est  haec  :  In 
suprema  hierarchia,  quse  dicitur  epiphania, 
sunt  Seraphin,  Cherubin,  et  Throni.  In  me- 
dia,  sive  hyperphania,  sunt  Dominationes , 
Virtutes,  et  Potestates.  In  infima,  sive  hy- 
pophania,  suut  Principatus,  Angeh  et  Ar- 
changeli. 

|igeio-  Aguntur  quidem  et  agunt  AngeU ,  secun- 
t'  actio  dum  ordinem  hierarehicum  in  eis  initiatura 
per  naturam,  consummatum  per  gloriam , 
quae  in  eis  stabihvit  liberi  arbitrii  vertibili- 
tatem,  illustravit  perspicacitatem,  roboravit 
virtuositatem ,  et  ordinavit  officiositatem. 
Perspicacitas  rationis  in  contemplando ,  aut 
respicit  bonitatem  desiderandam ,  sic  sunt 
Seraphin ;  aut  veritatem  inteUigendam  ,  sic 
sunt  Cherubin ;  aut  majestatem  veuerandam, 
sic  sunt  Throni.  Ad  Thronos  spectat  reve- 
rentia ;  ad  Cherubin  sapientia ;  ad  Seraphin 
benevolentia.  Ad  perfectam  virtuositatem 
spectat  virtus  imperativa,  quae  est  in  Domi- 
nationibus;  virtus  cKecutiva,  quee  est  in 
Virtutibus ,  virtus  expeditiva ,  quae  est  in 
Potestatibus ,  quarum  est  arcere  contrarias 
(a)  Cat.  tdit.  particeps. 


SECTio  xvm. 

De  custodia  hominvm  pei'  Angelos. 

Jam  sexto  et  ultimo  '  circa  naturam  an- 
gelicam,  de  custodia  hominum  suo  regimini 
commissorum,  est  videndum.  Ad  cujus  no- 
titiam  est  notandum ,  quod  Angeli  habent 
ab  hominibus  defectum  quadruplicem  rele- 
vare ,  scilicet  pronitatem  ad  malum ,  diffi- 
cultatem  ad  bonum ,  longinquitatem  a  Do- 
mino,  et  tepiditatem  a  meute.  Ad  quae  qua- 
tuor  designanda,  quatuor  uomina  Angelo- 
rum,  et  non  plura,  sunt  in  Scriptura  homi- 
nibus  revelata ,  scilicet  Raphaei ,  qui  inter-  Raphaei. 
pretatur  medicina  Dei,  sive  sanansDominus. 
Hic  est  missus  curare  Tobiam  a  caecitate 
oculorum,  et  Saram  ab  improperio  de  occi- 
sione  virorum.  Et  hoc  contra  duo ,  quse  ex 
originali  contraximus ,  quee  sunt  ignorantia 
rerum  agendarum,  et  concupiscentia  noxia- 
rum;  per  quae  duo  reddimur  ad  malum  la- 
biles.  Ilem  Gabriel ,  qui  interpretatur  forti-  Gabriei. 
tudo  Dei,  qua  fortiflcamur  et  confortamm" 
ad  observantiam  praeceptorum  Dei  et  ad  im- 
plelionem  consiliorum  :  in  signum  primi , 
missus  est  annuntiare  ortum  Praecursoiis 
de  conjugatis ;  in  signum  secundi,  missus 
est  annuntiare  ortuni  Salvatoris  de  Virgine. 
Per  Joannisexemplum,  reddimurfortesad  ex- 
pugnandum  malum;  per  Christi  lieneQcium 
et  exemplum,  reddimur  dispositi  et  faciles  ad 
bouum.  Item  Michael,  qui  interpretatur  qids  M.chaei. 
ut  Deus ,  qui  dicitur  animas  in  coelo  Domino 
praesentare  :  propter  quas  de  manu  diaboli 
eruendas  commisit  praelium  cum  dracone. 
Hujus  duas  solemnitates  solemniter  celebra- 
mus,  scihcet  Apparitionis  et  Dedicationis, 
in  signum,  quod  ipse  pro  noliis  est,  dum  vi- 
vimus  in  hoc  saeculo ,  et  dum  educimur  de 

'  Hu.|u3  sectionis  doclrina  fere  omnis  est  ex  Greg., 
m  Evang.,  hom.  xxxiv. 


tns  circa 

homi-  iiiumindi-o 

nem. 


390 

uriei.  exilio.  Iteni  Uriel ,  qui  interpretatur  lucens 
Deo,  sive  apparens  Ueo,  vel  ignis  Dei,  aut  iu- 
cendium  Dei  :  quae  duplex  interpretatio  in- 
nuit,quoJ  per  ejus  ministerium  illustramur 
in  veritate,  et  inflammamur  in  charitate. 
Mittuntur  enim  Angeli  ad  illuminaudum 
nostrum  intellectum,  et  inflammandum  no- 
strum  alTeetum ,  etsi  non  eflective,  saltem 
dispositive.  De  hoc  nomine,  Uriel,  legitur  in 
tertio  Esdrae  ' ,  quia  missus  est  iste  angelus 
ad  coDsolationem  populi  Dei,  qui  ab  alieui- 
genis  premebatur. 
Angeio-  Habent  etiam  Angeh  circa  hominem  ac- 
rom  ac-  ^^^  triplicem  frequentare,  scilicet  purgare, 
perflcere.  Primus  actus  ordi- 
natur  ad  amotionem  impedimentorum  ;  se- 
cimdus  actus ,  ad  cognitionem  verorum ; 
tertius,  ad  dilectionem  bonorum.  Habent 
terlio  in  hominibus  effectum  dupUcem  pro- 
creare :  unum  scilicet  respectu  boni ,  vel 
conservandi ,  vel  acquirendi ,  vel  augmen- 
tandi ;  alium  respectu  raali ,  vel  deserendi , 
vel  vilandi,  vel  minueudi.  Habent  nihilo- 
minus  omnes  propter  ministerium  humani 
generis  militare.  Quidam  enim  mittuntur  ad 
nos  missione  exteriori ;  quidam  mittuntur 
ad  Angelos  propter  nos  missioue  interiori, 
sicut  ifla  superna  agmina  quae  prseeminent, 
quse  usum  exterioris  offlcii  nunquam  ha- 
bent,  tamen  ad  nos  vel  propter  nos  mittun- 
tur ,  secuudum  quod  dicit  Apostolus  ',  quod 
omnes  siint  administratorii  spiritus,  in  mi- 
nisterium  missi ,  propter  eos  qui  hceredita- 
tem  capiunt  salutis.  Habent  quoque  Angeh 
ad  custodiam  hominum  deputati ,  ab  infu- 
sione  animse  usque  ad  egressionem  de  cor- 
pore,  conatum  diaboU  contra  hominem  re- 
frenare.  Unde  dicit  beatus  Hieronymus '  : 
«  Magna  dignitas  animarum,  ut  unaquaeque 
habeat  ab  ortu  nativitatis  in  custodiam  sui 
angelum  delegatum.  »  Et  beatus  Gregorius 
dicit  *,  quod  «  unusquisque  habet  uuum 
bonum  angelum  sibi  ad  custodiam,  et  unum 
malum  ad  exercitium  deputatum.  » 

>  Esdr.,  lib    IV,  iv,  1  el  seq.,  inter  apocrypha  Bi- 
bliorum.  —  '  Bebr.,  i,  U.  —  '  tjigrou.,  CouuDent.  in 


CENTILOQUIUM. 


SECTIO  XIX. 

De  difp,nitionibus  animce. 

Restat  videre  de  tertia  dlfferentia  crea- 
turae,  quae  composita  est  ex  spirituali  et  cor- 
porali,  cujusmodi  est  liumana.  Et  primo, 
quantum  ad  animam ;  secundo,  quantum  ad 
corpus ;  tertio,  quantum  ad  conjunctura.  De 
anima  humana  duo  sunt  principaliter  vi- 
denda,  sciUcet  difflnitio,  et  potentiarum 
divisio. 

Anima  septem  diffinitionibus  diffinitur. 
Prima  est  in  Ubro  de  Motu  cordis  :  «  Anima 
est  substantia  incorporea ,  intellectualis , 
iUuminationum,  quse  sunt  a  prima  et  ultima 
relatione,  perceptiva.  Secunda  est  Remigii : 
«  Anima  est  substanlia  incorporea,  regens 
corpus.  »  Tertia  est  Aristotelis ,  in  Ubro  de 
Anima '  :  «  Anima  est  actus  primus  cor- 
poris  organici  physici,  poteutia  vitam  ha- 
bentis.  »  Quarta  est  Augustini  *  :  a  Anima 
est  simiUtudo  omnium.  »  Quinta  est  simi- 
Uter  Augustini  "  :  «  Anima  est  substantia 
quaedam  rationis  pai'ticeps,  regendo  corpori 
accommodata.  »  Sexta  sumitur  ex  Genesi  ' ; 
a  Anima  est  deiforme  spiraculum  vitae.  » 
Septima  est  Seneca^ :  «  Anima  est  spiritus 
intellectuaiis,  in  se  et  iu  corpore  ad  beatitu- 
dinem  ordinatus.  »  Per  primam  difflnitio- 
nem  notflicatur  auima  rationalis ,  prout  est 
spiritus ;  per  secundam  et  tertiam,  prout  est 
anima.  Copulatm-  enim  anima,  et  unilur 
coi'porij  ut  motor  mobili,  et  sic  est  secunda ; 
et  ut  perfectio  perfectibili ,  et  sic  est  tertia. 
Per  aUas  vero  quatuor,  quse  sequuntur,  dif- 
finitur  ut  anima  et  spiritus,  ita  quod  quarta 
est  per  comparationem  ad  creaturas  genera- 
Uter ;  quinta,  per  comparationem  ad  corpus 
quod  perflcit;  sexta,  per  comparationem  ad 
Deum  tanquam  ad  suam  causam  efflcien- 
tem  :  septima,  per  comparationem  ad  Deum 

ilatth.,  c.  xviii.  —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  II,  c.  xv  el 
sv!.  —  *  Arist.,  de  Aninia,  lib.  11,  text.  5.  —  '  Imo 
auctor  lib.  Je  Spir.  el  Anim.y  c.  vi.  —  '  Ibid.,  c.  Ul. 
—  •  Gen.,  II,  7. 


PART.  III.  SECT.  XXI. 


391 


SeDSua- 
UUs. 


SCDSUS. 


Imagi- 
iuatio. 
I     Ratio. 


Intel- 
leetcs. 


ut  finem  ultimum,  citra  quem  non  potest 
rationalis  anima  quietari. 

SECTIO  XX. 

De  divisione   potentiarum  animm,   secundum 

Magistros,  in  quinque  membra. 

Sequitur  videre  divisionem  potentiarum 
animae ;  ad  quarum  notitiam  habeuJam , 
quadruplex  est  divisio  percurrenda.  Una 
divisio  secundum  Magistros  est  in  quinque 
membra,  scilicet  in  sensualitatem ,  sensum, 
imaginationem ,  rationem  et  intellectum. 
Sensualitas  secundum  Magistros  est  illa  po- 
tentia  quae  sensificat  corpus,  et  movet,  et 
appetit  ea  quse  sunt  delectabilia  corpori ,  et 
refugit  nociva.  Sensus  est  illa  vis  animse , 
qua  homo  cognoscit  res  corporales  prse- 
sentes.  Imaginatio  est  illa  vis  animffi,  quse 
intuetm"  res  corporales  absentes.  Ratio  est 
illa  vis  animae ,  qua  anima  inter  bonum  et 
malum,  inter  verum  et  falsum  discernit  infra 
se.  InteUectus  est  illa  vis  animae,  qua  anima 
apprehendit  res  immateriales  et  intelligi- 
biles,  ut  animam,  Angelum  et  Deum. 

Istorum  quinque  membrorum  sufiicientia, 
sic  potest  sumi  :  Anima  est  quasi  duo,  sicut 
dicit  Augustinus» :  «Estanima,  etspiritus  ;  » 
anima,  in  quantum  corpus  perficit  et  vivifi- 
cat ;  spiritus,  in  quautum  sine  corpore  con- 
sideratur  et  separata  perdurat.  Secundum 
vero  quodestanima,  comparatur  ad  corpus, 
et  corpus  ad  animam ;  et  sic  congruit  anima 
corpori,  et  aptatur  ei,  ut  influat  ei  vitam  et 
sensum.  Et  hsec  potentia  animae  dicitur  ani- 
mffi  sensualitas.  Congruit  etiam  corpus  aui- 
mae,  et  aptatur  ei,  ut  per  corpus  perflciatur 
quantum  ad  vitam  inferiorem ;  et  hsec  po- 
tentia  dicitur  sensus.  Sensus  autem  est  du- 
plex,  scilicet  interior,  qui  dicitur  imagina- 
tio ;  et  dicitur  exterior ,  qui  communiter 
dicitur  sensus,  ut  visus,  qui  flt  per  oculum, 
et  auditus  per  aurem,  et  sic  de  aliis.  Ipsa 
vero  anima,  in  quantum  spiritus,  dicitur 
duplicem  habere  aspectum  :  unum  respectu 

'  Lib.  de  Spir.  et  Anim.,  c.  IX.  —  ^  ibid.,  c.  xj, 


inferiorum,  et  unum  respectu  superiorum, 
secundum  quod  dicit  Augustinus  ' ,  quod 
anima  duas  habet  partes,  scilicet  unam  ad 
superiora  respicientem,  et  aliam  ad  infe- 
riora.  Inferiorem  Jlagistri  appellant  ratio- 
nem ;  superiorem  vero,  intellectum. 

SECTIO    XXI. 

De  divisione  potcntiarum ,  secundum  Naturclles, 
in  tria  membra. 

Secundavero  divisio,  secundum  Natura- 
les,  est  in  ti'ia  membra.  Secundum  enim 
quod  anima  comparatur  ad  actus,  tres  sunt 
animae  potentice,  ad  actum  triplicem  ordi- 
natae.  Tres  quidem  sunt  actus  animae  primi, 
scilicet  vegetare,  sentire ,  et  ratiocinari.  Et 
secundum  hoc  distinguitur  triples  animae 
potentia,  scilicet  vegetabilis,  sensibilis,  et 
rationalis.  Nota  tamen,  quod  vegetabilis  est 
anima  in  plantis;  sensibihs  est  anima  in 
brutis;  rationalis  est  anima  in  hominibus. 
lu  Iiomine  autem  non  sunt  tres  animae,  sed  la  ho- 
tres  potentiae  sunt  dicendae  in  anima.  Vege-  ^^^  tan- 
tabilis  appetit  esse ;  sensibilis ,  bene  esse ;  ^^  "'"" 
rationalis,  optime  esse.  Vegetabilis  subdivi- 
ditur  in  generativam,  et  nutritivam:  gene- 
rativa  est  ad  conservationem  esse  univer- 
salis,  scihcet  speciei ;  nutritiva  est  ad  conser- 
vationem  esse  singularis,  scilicet  individui. 
Nutritivae  duplex  est  actus,  scihcet  nutrire, 
et  iste  actus  semper  est  necessarius;  aug- 
mentare,  etiste  solum  est  necessarius  usque 
ad  rei  completionem.  Unde  nutriuntur  sem- 
peranimalia;  non  autem  semper  augmen- 
tautur.  Vis  sensibilis  dividitur  in  apprehen- 
sivam,  et  molivam  :  apprehensiva  dividitur 
in  sensum  particularem,  et  sensum  commu- 
nem ;  sive  in  sensum  exteriorem,  et  interio- 
rem.  Sensus  particularis,  sive  exterior,  divi- 
ditm"  in  quinque  sensus,  scilicet  visum, 
auditum  ,  gustum ,  odoratum  et  tactum. 

Circa  istos  quiuque  sensus  tria  necessario 
requiruntur,  scilicet  bonitas  organi,  dispo- 
sitio  medii,  et  praesentia  objecti.  Organum    Triaia 
visus   sunt  pupiliae   oculorum ;  organum  quisiia. 


392 

odoratus,  sunt  uares 

sunt   aures ;   organum   gustus,  lingua  et 


Sensas 
inlerior. 


palatuui ;  organum  tactus ,  sunt  nervi  totius 
corporis.  Ista  organa  descendunt  ab  interiori 
parte  cerebri ,  in  qua  quidem  est  nervus  qui 
dicitur  opticus,  et  descendit  ad  pupiilas,  et 
raiiiificatur  in  duas  partes:  alius  descendit 
ad  nares ;  alius  ad  aures ;  quidam  alius  ad 
linguam  et  palatum;  quidam  multipliciter 
ramiflcatus  est  organum  tactus  in  toto  cor- 
pore.  Objecta  vero  sensuum  sunt  liaec  :  ob- 
jectum  visus  est  color,  et  ejus  differentiaj; 
objectum  odoratus  est  odor,  et  ejus  diffe- 
rentiae;  objectum  gustus ,  est  sapor,  et  ejus 
differentiae  ;  ob.jectum  auditus  est  sonus,  et 
ejus  differentiae;  objectum  tactus  sunt  ele- 
mentares  qualitates,  ut  calidum,  humidum, 
frigidum,  siccum,  rarum  et  densum,  leve 
et  grave,  asperum  et  lene.  Media  sensuum 
sunt  hdic, :  aer,  et  aqua,  et  quodlibet  corpus 
diaphanum  et  transparens.  IUuminatum  est 
medium  in  visu ,  aer  exterior  et  interior  est 
medium  in  auditu  :  auris  enim  concava  in 
concavitate  habet  aerem  intrinsecum  sibi 
connaturalem.  Vapor  per  aerem  delatus,  est 
medium  in  odoratu  :  res  enira  odorifera 
quasi  fumum  insensibilem  evaporat,  ex  quo 
immutatur  aer  deferens  odoratui  odorem  (a) . 
Humor  salivalis  est  medium  in  gustu.  Caro 
est  medium  in  tactu. 

Interior  sensus  dividitur  in  tres  partes,  se- 
cundum  tres  partes  cerebri ,  quae  sunt  ante- 
rior,  in  qua  est  imaginatio ;  media,  in  qua  est 
cEstimativa;  postrema,  in  qua  est  memoria. 
Imaginatio  aliquando  dicitur  sensus  commu- 
nis,  aliquando  imaginatio ,  aliquando  piian- 
tasia.  Sensus  communis  liicitur,  in  quantum 
ibi  concurrunt  sensus  particulares  quinque, 
tanquam  iineae  ad  centrum,  ibique  ligantur. 
Imaginatio  dicitur,  in  quantum  repraesentat 
formas  prius  receptas  a  particularibus  sen- 
sibus,  quamvis  absentes.  Phantasia,  in  quan- 
tum  potest  componere  fcrmas  novas  secun- 
duni  similitudines  eorum  quae  percepit  per 
sensus  particulares.  jEstimativa  est  illa  vis 

(a)  Ccrt.  edit.  odoratuiu. 


CENTILOQUIUM. 

organum  auditus ,  secundum  quani  dicimus  ?agacitatem  vel 
pruJeiitiam  in  brutis ,  ut  in  vulpe ,  sive  in 
aliis,  in  appetendis  delectationibus ,  et  refu- 
giendis  nocivis.  Memoria  esl  vis  illa,  quae 
conservat  sive  retinet  formas  sensibilium 
specierum.  Vis  sensibilis  motiva  est  moti- 
vum  socundum  motum  movens  universa- 
liter  membra  corporis,  ut  caput,  bracbia,  et 
armos.  Motiva  pedum  dicitur  gressibilis, 
quia  secundum  eam  movetur  animal  motu 
progressivo.  Vis  rationis  dividitur  in  intel- 
lectum  speculativum^  qui  exercetur  in  con- 
templatione  veri;  et  practicum,  qui  in  ope- 
ratione  boni.  Secundum  hanc  duplicem  ra- 
dicem  intellectuum,  dicuntur  vita  activa,  et 
contemplativa. 


Visani- 
malis. 


SECTIO  XXII. 

De  divisione  potmtiarum  secundam  Naturales 
et  Theologos. 

Tertia  divisio  secundum  Theologos  et 
Naturales  est  haec  :  Potentiarum  alia  corpo- 
ralis,  id  est,  corporis  regitiva ;  alia  spiritua- 
iis.  Corporis  regitiva  distinguitur  in  anima- 
lem,  vitalem,  et  naturalem.  Secundum  has 
vires  anima  regit  corpus.  Vis  animaUs , 
secundum  Medicos ,  est  in  cerebro ;  vitalis , 
in  corde ;  naturalis ,  in  hepate.  Vis  animalis 
dividitur  in  cognitivam,  et  molivam.  De 
cognitiva  dictum  est  supra.  Motiva  dividitur 
in  irascibilem ,  et  concupiscibilem.  Motus 
enim  animalis  aut  est  a  malo  nocivo,  el 
dicitur  motus  fugae,  qui  est  ab  irascibili ;  aut 
est  ad  bonum  delectabile,  et  talis  motus  esl 
a  concupiscibili.  Vis  vitalis  est  vis  motiva  vi»»i: 
aeris  in  corpore  animalis  per  arterias,  unde 
est  pulsus.  Tanti  enim  caloris  est  cor,  quod 
nisi  refrigeraretur  aere  attracto  per  inspira- 
tiouem,  el  einisso  per  respirationem,  animal 
moreretur.  Haec  eadem  vis  est  motiva  ad 
vocem  formandam ,  eo  modo ,  quo  formatur 
vox  irrationalis ,  ut  vox  avium  et  anima- 
lium .  Vis  naturalis  comprehendit  nutritivam , 
et  generativam.  Sed  nutritiva  est  ad  conser- 
vationem  naturae  singularis ;  generativa  est 


Vi»  ni 
turalit- 


PART.  III. 

ad  conservationem  naturse  universalis.  Nu- 
tritivae  virtuti  alise  quatuor  deserviimt, 
scDicet  appetitiva,  quae  appetit  nutrimen- 
tum;  digestiva,  quai  separat  conveniens,  et 
non  conveniens,  in  alimento ;  retentiva,  quae 
transmittit  ad  singulas  partes  corporis  quod 
conveniens  est  iu  nutrimento,  ut  facta  de- 
perditio  restauretur ;  expulsiva,  quae  expellit 
quod  in  nutrimento  fuit  inconveniens  et 
nocivum. 

vi»  spi-  Spiritualis  autem,  id  est,  spiritus  regitiva, 
dividitur  aliquando  secundum  naturam  in- 
tellectivam,  et  affectivam ;  aliquando  secun- 
dum  officia ,  ut  cum  dividitur  ratio  in  supe- 
riorem ,  et  inferiorem ;  aliquando  secundum 
status,  ut  '  cum  dividitur  in  inteilectum 
speculativum ,  et  practicum.  Speculativus 
intellectus  extensione  fit  practicus,  dum 
conjungitur  voluntati  et  operi.  Aliquando 
secundum  aspectus,  ut  cumdividitur  cogni- 
tiva  in  rationem,  quae  aspicit  ad  inferius ;  et 
intellectum ,  qui  aspicit  ad  par ;  et  intelli- 
gentiam,  quae  aspicit  ad  superius.  Aliquando 
secundum  actus,  ut  cum  flt  divisio  in  inven- 
tivam  ,  et  dijudicativam  :  invenire  enim,  et 
judicEU-e,  sunt  actus  potentiee  cognitivEe  ad 
invicem  ordinati.  Aliquando  secundum  dif- 
ferentias ,  ut  cum  dividitur  intellectus  in 
agentem,  et  possibilem  :  nam  prima  diffe- 
rentia  intellectus  utitur  anima  ad  abstra- 
hendum ;  secunda  vero  ad  recipiendum. 
Aliquando  secundum  diversos  modos  mo- 
vendi,  et  sic  est  divisio  voluntatis,  sive  appe- 
titus,  in  naturalem  et  deliberativam.  Prima 
est  divisio  principalis  in  intellectum  et  aflec- 
tum ,  sive  cognitivam  et  affectivam ,  sive  in 
rationem  et  voluntatem. 

oiantu  Voluntas  dicitur  potentia,  et  sic  diffmitur 
ab  Anselmo  '  :  «  Yoluntasest  instrumentum 
per  seipsum  movens.  »  Dicitur  actus  sive 
motus  potentiae ,  et  sic  diffinitur  ab  Augus- 
tino  ' :  «  Voluntas  est  animi  motus,  cogente 
nullo,  ad  aliquid  admittendum,   vel  non 


SECT.  XXIII.  393 

admittendum,  vei  adipiscendum ,  vel  non 
adipiscendum.  »  Dicitur  etiam  volitum,  ut 
cum  dicit  aliquis  :  «  Haec  est  mea  voluntas. » 
Sex  sunt  actus  ad  voluntatem  liberam  per- 
tinentes  secuudum  Uamascenum  ',  scilicet 
consilium,  judicium,  sententia,  electio,  ope- 
ratio,  et  usus.  Liberum  arbitrium  vult,  ecce 
voluntas ;  inquirit  et  scrutatur ,  ecce  consi- 
lium;  judicat,  ecce  judicium;  disponit,  ecce 
sententia;  eligit,  ecce  electio,  quae  est  duo- 
bus  plajcentibus  alterum  praeoptare;  impe- 
tum  facit,  ecce  operatio ;  agit,  ecce  usus. 

Ratio  autem  babet  quinque  actus  :  duos ,  R»''» 
per  quos  dirigitur  in  finem  veri,  quorum 
uniis  praecedit  cognoscere,  et  dicitur  ralio- 
cinatio,  quae  sic  '  ab  Augustino  diffinitm- : 
«  Ratiocinatio  est  rationis  inquisitio.  »  Huic 
ratiocinationi  est  insitum  ingenium,  quod 
difflnitur  ab  Augustino  ^  :  «  Ingenium  est 
illa  vis  animae,  sive  intentio,  qua  se  extendit 
anima  et  exercet  ad  incognitorum  cognitio- 
nem.  »  Alius  actus  est  ipsum  cognoscere, 
quod  est  aspectus  veri;  et  secundum  hoc 
difflnitur  ratio  ab  Auguslino  '  :  «  Ratio  est 
animi  aspectus,  quo  per  seipsum  verum  in- 
tuetur.  »  Habet  etiam  ratio  tres  actus  per 
quos  dirigitur  in  finem  boni.  Primus  est 
boni  et  mali  discretio ,  sive  boni  et  melioris ; 
secundus  est,  discretione  facta,  boni ,  sive 
melioris  electio ;  tertius  est  dilectio.  De  his 
tribus  dicit  Augustinus ' :  «  Ratio  est  animae 
aspectus,  quo  bonum  et  malum  discernit, 
virtutes  eligit,  Deum  diligit.  » 

SECTIO  XXIU. 

De  divisione  potentiarum,  secundum  Augustinum. 

Quarta  divisio    potentiarum  ponitur  ab 
Augustiuo  ^  in  libro  de  Spiritu  et  Anima, 
quae  facit  ad  majorem  evidentiam  praedicto- 
rum.  Distinguit  autem  vires  animae  in  ratio-  TresTi- 
nalem,  concupiscibilem ,  et  irascibilem.  Per  m».  "' 
rationalem  est  anima  habilis  ad  cognoscen- 


'  Arist.,  de  Anima,  Ub.  III,  text.  49.  —  >  Anselm., 
de  Lih.  Arh.,  c.  vii.  —  »  Aug.,  lib.  XXI,  fienl., 
sent.  XIV ,  et  de  duab.  Ammab.,  c.  x.  —  '  Damasc, 


de  Fid.  Orthod.,  lib.  II,  c.  xxil.  —  5  Lib.  de  Spir.  et 
Anim.,  c.  I.  —  « Ibid.,  c.  xi.  —  '  Ibid.,  c.  I.  —  •  Ibid., 
c.  XI.  —  '  Ibid.,  c.  IV. 


CENTILOQUIUM. 


394 

dum  aliquid  infra  se ,  et  supra  se ,  in  se,  et 
juxta  se.  Cognoscit  siquidem  Deumsupra  se, 
se  ia  se,  angelum  juxta  se,  et  quidquid  cceli 
continetur  arabitu,  infra  se.  Per  coucupisci- 
bilem  et  irascibilem  habilis  est  afQci  ad  ali- 
quid  appetendum  vel  fugiendum,  amandum 
vel  odiendum.  De  rationalitate  omnis  sensus 
animcB  nascitur ;  de  concupiscibilitate  omnis 
affectus.  Alfectus  quadripartitus  esse  digno- 
scilur,  dum  de  eo,  quod  amamus,  jam  gau- 
demus,  vel  gaudendum  speramus;  vel  cum 
de  eo,  quod  odimus,  jam  dolemus,  vel  do- 
lendum  metuimus.  Unde  de  concupiscibili- 
tate  gaudium  et  spes,  de  irascibilitate  dolor 
et  metus  oriuntur.  Qni  quidem  quatuor  af- 
fectus  animaj  omnium  sunt  vitiorum  atque 
virtulum  quasi  quffldam  principia ,  et  com- 
munis  materia.  Affectus  quidem  omni  operi 
nomen  imponit.  Notandum  vero ',  quod  sen- 
sus  animae  virtutes  apprehensivae  vocantur, 
sive  cognitivse  ,  quse  a  rationabilitate  oriun- 
tur.  Quiiique  autem  sunt  progressus  ad  sa- 
pientiam  :  sensus,  imaginatio,  ratio,  intel- 
lectus,  intelligenlia.  Sensusesteavis  animae, 
quae  rerum  corporearum  corporeas  recipit 
formas,  sed  pra?sentes.  Imaginatio  est  ea  vis 
animae ,  quae  rerum  corporearum  corporeas 
recipit  formas,  sed  absentes.  Sensus  namque 
formas  accipit  in  materia;  imaginatio  cxtra 
materiam.  Et  ea  vis  exterius  formata,  sen- 
sus  dicitur;  et  eadem  usque   ad  intimum 
traducta,  vocatur  imaginatio,  quae  de  sensu 
oritur.  Ratio  est  ea  vis  animae ,  quae  rerum 
corporearuin  formas,  naturas,  differentias ; 
propria  et  accidentia  omnia  percipit  incor- 
porea,  sed  non  extra  corpora,  uisi  ratione, 
existentia.   Abstrahit   enim  a  corporibus, 
quae  fundantur  in  corporibus,  non  actione, 
sed  consideratione.  Intellectus   est  ea  vis 
animae ,  quae  invisibilia  percipit ,  ut  ange- 
los ,  daemones ,  animas  ,  et  omnem  spiri- 
tum  creatum.  Intelligentia  est  ea  vis  ani- 
mae ,  quae  immediate  supponitur  Deo.  Cernit 
quidem    ipsum  summum  verum   et  vere 

'  Hsec  babentur  inter  Aug.  Opera,  lib.  cit.,  c.  ii.  — 
'Ibid.jC.  IV.  —  '  Vid.  sup.,  BrevU.,  p.  II,  c.  ii. 


immutabile.  Sic  ergo  anima  scnsu  percipit 
corporea  :  imaginatione,  corporum  simili- 
tudines;  ratione,  corporum  naturas ;  intel- 
leciu,  spiritum  creatum;  intelligentia,  spi- 
ritum  increatum.  Ad  imaginationem ,  quae 
dicitur  sensus  communis ,  et  etiam  phanta- 
sia,  pertinent  ea  quae  vident  in  somnis  dor- 
mientes :  de  quibus  dicit  Augustinus  *,  quod 
omnium,  quae  sibi  videntur  videre  dor- 
mientes,  quinque  sunt  genera,  scilicet  ora- 
culum,  visio,  somnium  ,  insomnium ,  et 
phantasma.  Oraculum  est,  cum  iu  somnis 
parens,  vel  aliqua  gravis  persona,  seu  sa- 
cerdos ,  vel  etiam  Deus  aliquid  eventurum 
aperte,  vel  non  eventurum,  faciendum,  vel 
vitandum  denuntiat.  Visio  est ,  cum  id  quis 
videt,  quod  eodem  modo,  quo  apparuerat, 
evenit.  Somnium  est  figuris  tectum ,  et  sine 
interpretatione  intelligi  non  potest.  Insom- 
nium  est ,  quando  id ,  quod  vigilautem  fati- 
tigaverat,  se  ingerit  dormienti ,    sicut  est 
cibi  cura ,  vel  potus ,  vel  aliqua  studia  ,  vel 
artes,  vel  infiirmitates.  Juxta  infirmitates 
enim  diversi  diversa  accipiunt  somnia  :  alia 
enim  vident  sanguinei ,  alia  cholerici ,  alia 
melancholici ,  aUa  flegmatici.  Isti  enim  vi- 
dent  rubra  et  varia ;  et  illi  nigra  et  alba. 
Phantasma  est,  quando  vix  dormirecceperit 
quis,   et  vigilare  se  existimat,  ct  videlur 
aspicere  irruentes  in  se ,  vel  passim  vagan- 
tes  formas  discrepantes ,.  et  varias,  laetas ,  et 
turbulentas.  In  hoc  genere  est  ephialtes , 
quem  opinantur  Aoilgares  invadere  dormien- 
tes ,  et  opprimere  quiescentes ,  quod  non  est 
nisi  fumositas  consceudens  ad  cerebrum  a 
stomacho ,  vel  a  corde ,  vim  comprimens 
animalem. 

SECTIO   XXIV. 

De  quo  est  anima. 

Potest  coUigi  ex  praedictis ,  quod  '  auima 
est  ens  vivens,  intelligens,  aclibertate  utens. 
Forma  quidem  est  anima,  non  a  seipsa,  nec 
de  divina  natura ,  sed  a  Deo  per  creationem 
de  nihilo  in  e^se  deducta.  Forma  autem  vi- 


PART.  III.  SECT.  XXIY. 


395 


vense-lnon  ex  natura  extrinseca,  sed  ex 
seipsa ;  non  vita  mortali,  sed  perpetua.  For- 
ma  vero  intelligens,  non  tantum  creata,  sed 
etiam  per  creatricem  essentiam ,  ad  cujus 
imaginem  et  similitudinem  facta  est.  Imago 
autem  nominat  conformitatem  in  quantitate ; 
similitudo  vero  j  convenientiam  in  qualitate. 
Imago  namque  dicit  quamdam  configura- 
tionem ;  et  iila  importat  figuram ,  quae  est 
quantitas  in  qualitate ,  et  qualitas  in  quan- 
titate.  Similitudo  vero  dicitur  rerum  diffe- 
rentium  eadem  qualitas.  Ex  liac  primaria 
ditferentia,  triplex  modus  distinguendi  inter 
imaginem  et  similitudinem  assignatur  :  se- 
cundum  Hugonem  *,  imago  respicit  flgu- 
ram,  similitudo  naturam;  alius  est  modiis 
distinguendi,  quod  imago  est  in  naturali- 
bus ,  similitudo  in  gratuitis  ;  tertius  modus, 
secundum  Augustinum  ',  est ,  quod  imago 
est  in  potentia  cognoscendi ,  similitudo  in 
potentia  diligendi.  Haec  ultima  est  per  ap- 
propriationem,  pro  eo  quod  in  imagine  quae 
est  per  creationem ,  duse  sunt  potentise  ex 
parte  cognitivae ,  scilicet  memoria  et  intelli- 
gentia,  et  una  ex  parte  afTectivae,  scilicet 
voluntas.  E  contrario  autem  in  similitudine, 
quae  est  per  recreationem  sive  justificatio- 
nem ,  duae  sunt  virtutes  ex  parte  affeciivae , 
scilicet  spes  et  charitas ;  et  una  ex  parte  cog- 
nitivae,  scilicet  fides.  Et  propterea  ponitur 
imago  in  potentia  cognitiva ,  similitudo  in 
potentia  affectiva.  Diffinitur  autem  imago 
ab  Hilario,  in  libro  de  Synodis ',  sic  :  «  Ima- 
go  est  ejus  rei ,  ad  quam  coimaginatur  (a) , 
species  indifferens. »  Est  etiam  anima  forma 
libertate  utens ,  quia  semper  est  libera  a  co- 
actione.  Haec  autem  libertas  a  coactione 
nihil  aliud  est,  quam  facultas  rationis  et  vo- 
luntatis ,  quae  sunt  potentiae  animae  princi- 
pales.  Haec  autem  libertas  consurgit  ex  de- 
liberatione  praeambula  ,   et  voluntate  ad- 

'  Hug.,  Arinot.  elucidator,  in  Genes,,  c.  vii.  — 
•  Lib.  de  Spir.  et  Anim.,  c.  xviii —  3  Hilar.,  de  Sijnod., 
defiuit.  1,  n.  13.  —  »  Vid.  sup.,  bujus  edit.  tom.  III, 
p.  193,  Sent.,  lib.  II,  dist.  xxv,  in  principio. — 
'  Bern.,  de  Lib.  Arb.,  ante  med.  —  «  Vid.  sup.,  huj. 

(o)  Cat.  edit.  imaginamus. 


juncta;  et  communiter  liberum  arbitrium 
appellatur. 

De  quo  libero  arbitrio  videndum  est  quan-  L'bcram 
tum  ad  diversam  difflnitionem ,  et  quantum  trium 
ad  variam  denominationem.  Liberum  arbi-  ''"^'jj  *' 
trium  a  Philosopho  sic  difflnitur  '  :  «  Libe- 
rum  de  voluntate  judicium. »  A  Bernardo  ' 
sic,  in  libro  de  Lihero  Arbitrio  :  «  Liberum 
arbitrium  est  consensus  ob  volimtatis  in- 
amissibilem  hbertatem ,  et  rationis  indecli- 
nabile  judicium.  »  Ab  Augustino'  si''  :  «  Li- 
berum  arbitrium  est  facultas  rationis  et  vo- 
luntatis ,  qua  bonum  eligitur,  gratia  assis- 
tente,  vel  malum,  eadem  desistente.  »  Ab 
Anselmo''  sic  :  «  Liberum  arbitrium  est  po- 
testas  servandi  rectitudinem  propter  seip- 
sam.  »  Potest  enim  liberum  arbitrium  con- 
siderari  quantum  ad  actum ,  et  sic  difflnitur 
a  Bernardo ;  quantum  ad  actum et  objectum, 
et  sic  ab  Anselmo ;  quantum  ad  actum ,  et 
objectum ,  et  flnem  ultimum ,  et  sic  ab  Au- 
gustino.  Denominatm'  autem  ista  potentia  a 
Magistro  Sententiarum '  :  «  Libertas  a  coac- 
tione,  sive  necessitate ,  a  culpa ,  et  a  mise- 
ria ; »  a  Bernardo '  vero  :  «  Libertas  arbitrii, 
consilii,  et  complaciti :  »  a  Magistro  Senten- 
tiarum,  privative ;  a  Bernardo,  positive.  Con- 
siderari  enim  potest  libertas  ista  quantum 
ad  esse ,  et  sic  dicitur  a  Magistro  :  Libertas 
a  coactione,  privative ;  a  Bernardo :  Libertas 
arbitrii,  positive.  Item ,  quantum  ad  befte 
esse,  ad  quod  requiritur  duplex  bonum  , 
scilicet  bonum  rectiflcans,  sive  ordinans,  et 
bonum  delectans ,  sive  quietans ;  et  exclu- 
ditur  duplex  malum ,  scilicet  malum  defor- 
mans ,  et  malum  affligens  :  respectu  mali 
deformantis ,  dicitur  a  Magistro  :  Libertas  a 
culpa,  privative ;  respectu  boni  rectificantis, 
dicitur  a  Bernardo  :  Libertas  consilii ,  posi- 
tive.  Respectu  mali  affligentis,  dicitur  a  Ma- 
gistro  :  Libertas  a  miseria,  privative ;  re- 
spectu  boni  quietantis ,  dicitur  a  Bernardo  : 
Libertas  complaciti,  positive. 

edit.  tom.  111,  p.  153,  Sent.,  lib.  II,  dist.  sx;v,  §  Li- 
bervm  vero.  —  '  Anselm.,  dc  Lih.  Arb.,  c.  xv.  — 
'  Sent.,  lib.  II,  dist.  SiV,  tom.  111,  p.  195.  —  =  Lqc, 
cit. 


396 


SECTIO  XXV. 

De  conditione  humani  corporis. 

Sequitur  videre  de  natura  composita,  hoc 

est  humana  natura  quanf um  ad  corpus.  Fuit 

enim  corpus  primi  hominis  de  hmo  terrae 

conditum  et  formatum ,  animae  subjectum 

Anima  et  proportionabile  suo  modo.  Proportiona- 

fuit ,  quantum  ad  cequalem 


eicorpo-bile,  mquam, 

ris  pro-  complexionem ,  et  quantum  ad  pulcherri- 
mam  et  multiformem  organizationem ,  et 
quantum  ad  staturae  reclitudinem.  Quamvis 
enim  corpus  et  auima  multum  distent ,  ta- 
men  inflmum  spiritus  et  supremum  corpo- 
ris  sunt  unibilia  miro  modo.  Spiritus  enim 
animalis ,  sive  rationalis ,  habet  potentiam 
vivificandi,  potentiam  vegetandi  ,  et  poten- 
tiam  sentiendi.  Corpus  vero  habet  com- 
ple.xionis  aequahtatem,  organorum  multi- 
formitatem ,  et  spirituum  subtiUtatem ,  se- 
cundum  triphcem  difFerentiam :  habet  nam- 
que  spiritum  vitalem ,  spiritum  naturalem  , 
et  spiritum  animalem.  Comparando  igitur 
complexionis  squalitatem  ad  potentiam  vi- 
vificativam  ,  per  medium  sive  vinculum 
spiritus  vilalis ,  oplimus  est  nexus.  Similiter 
comparando  non  solum  complexionem  ae- 
qualem,  verum  etiam  organizationis  perfec- 
tionem ,  ad  potentiam  vegetativam  et  sensi- 
tivam,  mediante  spiritu  naturali  et  animali, 
optima  est  proportio  et  mirabilis  nexus. 
Unde,  sicut  terra  et  ignis,  quamvis  multum 
distent,  duphci  tamen  medio  connectuntur : 
uno ,  quod  magis  communicat  cum  igne ; 
alio,  quod  magis  communicat  cum  terra  : 
sic  est  in  proposito  intelligendum.  Rursus, 
quoniam  anima ,  tanquam  ad  beatitudinem 
ordinata  et  habilis ,  tendit  sursum ;  corpus 
habet  staturae  rectitudinem,  et  caput  sm'sum 
ercctum ,  ut  sic  rectitudini  spiritus  atteste- 
tm-.  Fuit  etiam  corpus  animai  subjicibile  et 
subjectnm ,  ita  quod  esset  obtemperans  sine 
rebeUione ,  vegetabile  sine  defectione ,  pro- 
pagabile  sine  libidlne.  Unde  datus  est  sibi 


R«Uo 
_  .  &emina- 

de  ratione  us. 


CENTILOQUIUM. 

Paradisi  terrestris  locus  in  tranquiUam  habi- 
tationem ;  datum  est  ei  Ugnum  vitae  ad 
continuam  vegetationem ;  formata  est  ei 
mulier  de  latere  viri  in  consortium  et  adju- 
torium ,  ad  immaculatam  propagalionem. 

Et  quia  homo  ex  homine,  sicut  est  in 
caeteris,  seminaUter  propagatur 
seminaU  est  aliquid  adjungeudum.  Ad  quod 
notandum  est ,  quod  causa  et  causalis  i"atio 
communis  est  ad  principium  extrinsecum  et 
intrinsecum ,  quantum  est  de  vi  nominis; 
semen  vero  et  ratio  seminaUs  respicit  prin- 
cipium  intrinsecum.  Possunt  tamen  distin- 
gui,  ut  causa  et  ratio  causaUs  accipiatur 
quantum  ad  principium  increatum;  semen 
et  ratio  seminaUs  quantum  ad  principium 
creatum.  Differunt  tamen  causa ,  et  ratio 
causaUs :  quia  causa  dicit  principium  pro- 
ductivum  ;  ratio  vero  causalis  dicit  regulam 
dirigentem  iUud  principium  in  operatione 
sua.   Similiter  etiam  differunt  semen ,   et 


ratio  seminaUs.  Regula  autem  agentis  in- 
creati  est  forma  exemplaiis  vel  ideaUs; 
regula  ageutis  creati  est  forma  naturaUs.  Et 
ita  rationes  causales  sunt  formae  ideales  vel 
exemplares;  rationes  vero  seminales  sunt 
formae  naturales.  Et  secundum  hoc  patet,  Ratio- 
quod  rationes  causales  et  primordiales  sunt  ^,,""! 
idem  re,  differentes  solum  ratione :  primor-  pf™»'- 
diales  dicuntur ,  per  privationem  prioris ; 
causales,  per  positionem  posterioris.  Et  pri- 
mordiales  respiciunt  Deum  ut  (a)  primum 
principium;  causales  respiciunt  Deum  ut  (a) 
uUimum  flnem ,  qui  est  causa  causarum. 
Similiter  naturales  rationes ,  et  seminales , 
idem  sunt  re,  sed  differunt  ratione  :  quia 
semen  dicit ,  ut  ex  quo ;  natura,  ut  a  quo. 
Ratio  seminaUs  attenditur  in  quantum  dicit 
potentiam  natiu-ae,  ut  ex  aUquo  aUquid  flat. 
Vel  seminalis  ratio  respicit  incUnationem  et 
virtutem  intrinsecam,  quae  movet  et  opera- 
tur  ad  effectus  productionem ;  naluraUs  vero 
ratio  concernit  producenlis  ad  productum 
assimUationem ,  et  modi  agendi  assuctudi- 
nem. 

(a)  Ccet.  edit.  et 


PART.  III. 


SECTIO  XXVI. 


HomiD 
a  princ' 
pio  dat^i 


Imago 
>  tiiplex 
Q  homi- 


De  toto  homine  ex  corpore  et  anima  constituto. 

Jam  tertio  est  videndum  de  toto  homine 
>ix  anima  et  corpore  constituto.  De  qiio  doc- 
frindliter  est  tenendum,  quod  homini  datus 
est  duplex  sensus,  scilicet  interior  sive  men- 
tis,  et  exterior  sive  carnis.  Datus  est  ei  du- 
plex  motus,  scilicet  imperans  in  voluntate, 
et  exequens  in  corpore.  Datum  est  ei  duplex 
bonum ,  unum  visibile  ,  alterum  invisibile. 
Datum  est  ei  duplex  praeceptum,  scilicet 
naturae,  et  disciplinse.  Praeceptum  naturae ' : 
Crescite  et  multiplicamini.  Praeceptum  dis- 
ciphnae  -  :  De  ligno  scientiw  boni  et  mali  ne 
comedas.  Datuni  est  ei  quadruplex  adjuto- 
rium ,  scilicet  scientiae ,  et  conscientiae,  syn- 
deresis,  et  gratiae.  Et  sic  potest  colllgi  ex 
praedictis,  qr.od  creatura  mundi  est  quasi 
quidam  liber,  in  quo  relucet,  repraesentafur 
et  legitur  Trinitas  fabricatrix  secundum 
triplicem  modum  expressionis ,  scilicet  per 
modum  vestigii,  per  modum  imaginis,  et 
per  modum  similitudinis  :  ita  quod  ratio 
vestigii  invenitur  in  creaturis  omnibus ; 
ratio  imaginis,  in  solis  intellecUialibus,  sive 
rationalibus ;  ratio  similitudinis ,  in  solis 
deiformibus  (a).  Omnis  enim  creatura,  Deum 
habens  ut  principiura ,  configuratur  ei  per 
unilatem,  veritatem  et  bonitatem,  et  hoc  est 
vestigium ;  habens  Deum  ut  objeclum , 
ipsum  capit  per  memoriam.,  intelligentiam 
et  voluntatem,  haec  est  imago ;  habens  Deum 
ut  donum  infusnm,  configuratur  ei  per 
fidem ,  spem  et  charitatem ,  sive  per  visio- 
nem,  tentionem,  et  perfectam  dilectionem  : 
in  hoc  est  similitudo. 

Et  quia  imago  est  expressa  similitudo,  et 
haec  in  creatura  rationalis  secundum  gra- 
dum  triplicem  invenitur  ;  amplialo  nomine, 
potest  distingui  triplex  imago  in  creatura 
rationali,  qua  repraesentatur  expresse  Trini- 
tas  fabricatrix.  Est  enim  imago  creationis, 
quae  consistit  in  tribus  potentiis  et  in  unitate 
subslanliae  :  ita  quod  memoria  repraesentat 

'  Gen.,  I,  28.  —  «  Gen.,  II,  17.  —  s  Gal.,  iv,  4. 


SECT.  XXYII,  397 

Patrem,  intelligentia  Filium,  et  volunfas 
Spirifum  sanctum  ;  substantia  vero  animae  , 
cum  sit  una,  repraesentat  diviuae  essentiae 
unitatem.  Est  efiam  imago  recreationis , 
quae  consistit  in  tiibus  virtufibus  theolo- 
gicis,  et  unitate  gratiae  gratum  facientis: 
ita  quod  fides  reprsesentat  Filium;  spes, 
Patrem;  et  charitas,  Spiritum  sanctum; 
unitas  vero  gratiae  gratum  facientis  reprae- 
sentat  essentiae  unitatem.  Est  et  imago  glo- 
rificationis,  quae  consistit  in  tribus  dotibus 
gloriosis,  et  unitate  gloriae  :  ita  quod  aperta 
visio  repraesentat  Filium  ;  secura  tentio  re- 
praesentat  Patrem  ;  perfecfa  dilectio  ,  Spiri- 
tuin  sanctum ;  unitas  vero  gloriae  repra;- 
sentat  unifatem  essentiae.  Prima  imago  est 
animarum  a  Deo  exeuntium  per  creationem ; 
secunda  est  ad  Deum  redeuncium  per  justi- 
flcationem ;  tertia  est  ad  Deum  pervenien- 
tium  per  glorificationem.  Prima  dicitur 
propriae  imago  naturae,  et  est  angelorum 
omnium  et  omnium  rationalium  animarum; 
secunda  dicitur  similitudo  gratiaj,  et  est 
angelorum  conversorum  etanimarum  justa- 
rum  ,  non  autem  daemonum ,  nec  hominum 
peccatorum  ;  tertia  dicitur  deiformitas  glo- 
rjae ,  et  est  angelorum  sanctorum  et  beata- 
rum  animarum.  Haec  autem  tria  operatur 
tribus  vicibus  per  singulos  hominum  bea- 
torum  benignitas  Salvatoris. 

SECTIO  XXVII. 

De  unione  naturarum  in  Christo. 

Postquara  vidimus  de  bono  increato,  quod 
est  Deus ,  et  de  bono  creato ,  quod  est  mun- 
dus ,  videndum  est  aliquid  de  bono  ex  utro- 
que  conjugato,  quod  est  Christus.  De  quo 
breviter  tria  sunt  videnda,  scilicet  natura- 
rum  sociatio,  gratiavum  exuberatio,  et  pce- 
narum  toleratio. 

Quantum  ad  naturarum  unionem  in  Chri- 
sto,  tenere  debemus,  quod  in  flne  saeculo- 
rum,  quando  '  venit  plenitudo  temporis, 
post  legem  naturae  et  scripturae ,  post  pa- 

(a)  Ccet.  edit.  deformibus,  mendose. 


398 

triarchas  et  prophetas,  quihus,  et  per  quos 
fuit  incarnatio  repromissa,  dignatus  est 
Filius  Dei  incarnari  propter  homines  rcdi- 
mendos ;  et  tunc  Angelo  nuntiante  virgini 
Mariae  inccU"uationis  niysterium  perficien- 
dum  in  ipsa,  virgo  credidit,  appetiit,  et 
consensit;  et  doscendit  Spiritus  sanctus  su- 
per  earn  ad  sanctificandum  et  fecundandum; 
cujus  virtute,  virgo  concepit  Dei  Filium, 
quem  virgo  peperit,  et  post  parlum  virgo 
permansit.  Concepit  non  solum  carnem, 
verum  etiam  carnem  animatam  ,  et  Verbo 
unitam ,  et  nuUi  peccato  obnoxiam,  sed  om- 
nino  sanctam  et  immaculatam :  ratione  cujus 
dicitiu-  Mater  Dei,  et  Yirgo  Maria.  Hanc 
autem  incarnationem  fuit  tota  Trinitas  ope- 
rata.  Per  quam  quidem  incarnationem,  facta 
est  assumptio  carnis  a  divinitate ,  et  unio 
divinitatis  cum  carne  vivificata  (a)  spiritu 
rationah,  secundum  potentiam  vegetandi, 
sentiendi,  et  intelligendi.  In  hac  autem 
incarnatione  non  est  facta  unio  in  umitate 
naturae,  sed  personae;  non  humanae,  sed 
divina? ;  non  assumptae,  sed  assumentis ;  non 
personae  cujuslibet,  sed  personae  solius  Ver- 
bi.  Haec  vero  unio  tanta  fuit,  ut  faceret 
Deum  hominem ,  et  hominem  Deum  :  ita 
quod  quidquid  dicitur  de  Filio  Dei  per  natu- 
ram,  dicitur  de  filio  hominis  per  gratiam, 
et  e  contra,  exceptis  liis  in  quibus  expri- 
mitur  unio,  et  includitur  negatio.  Non  enim 
potest  dici,  quod  humana  natura  divinam 
naturam  assumpserit,  vel  sibi  unierit,  sed 
quod  assumpta  fuerit  et  unita.  Similiter  non 
potest  dici,  quod  Filius  Dei  incoeperit  esse: 
hoc  enim  negatur  de  assumente ;  sed  vere 
dicitur  de  assumpto. 

SECTIO  XXVIII. 

De  perfectime  gratiarum  in  Christo. 

Sequitur  videre  de  perfectione  gratiarum 

quae  fuerunt  in  Domino  Jesu  Christo :  de 

Tripiei  quibus  tenendum  est,  quod  in  Christo,  a  sui 

gratia  in 

ciiri.io.  conceptione,  fuit  plenitudo  omnis  gratiae,  et 
(a)  Cat.  edit.  vivilica. 


CENTILOQUIUM. 


quantum  ad  gratiam  singularis  personae ,  et 
quantum  ad  gratiam  capitis,  et  quantum  ad 
gratiam  unionis :  ita  quod  per  gratiam  sin- 
gularis  persona^  habuit  omnis  peccati  im- 
munitatem,  et  quantum  ad  actum,  et  quan- 
tum  ad  posse,  quia  nec  peccavit,  nec  peccare 
potuit.  Quantum  ad  gratiam  unionis,  dignus 
est  non  solum  felicitate  gloriae,  verum  etiam 
adoratione  latriae,  quae  est  cultus  reverentiae 
soli  Deo  debitus.  Per  gratiam  vero  capitis, 
influit  motum  et  sensum  in  universos  qui 
ad  eum  accedunt  per  fidem  rectam ,  vel  per 
fidei  sacramenta,  sive  adventum  ejus  prae- 
cesserLnt,  sive  fuerint  subsecuti.  Christo 
enim  considerato  in  se,  quantum  est  singu- 
laresive  individuum,  competit  gratia  ipsum 
sauctificans  et  confirmans,  quam  vocamus 
gratiam  singularis  personae.  In  compara- 
tione  ad  Verbum  unitum,  competit  ei  gratia 
unionis,  ratione  cujus  habuit  superiorem 
naturam ,  et  inferiorem ;  divinam,  et  huma- 
nam;  adorabilem,  et  adorantem.  In  compa- 
ratione  vero  ad  corpus  mysticuni ,  competit 
ei  gratia  capitis  hac  ratione :  quia  sicut  caput 
habet  in  se  sensuum  plenitudinem ,  et  cae- 
teris  membris  est  conforme,  caeteris  mem- 
brls  praesidet,  caeteris  praestat  beneficium  in- 
fluentia;,  qute  ipsi  capiti  connectuntur ;  sic 
Christus  habens  in  se  gratiae  superabundan- 
\tiam,  nobis  consimilis  in  natura,  praecaeteris 
sanctis  et  sanctus  et  justus,  caeteris,  qui  ad 
ipsum  accedunt ,  praestat  beneficium  gratiae 
et  spiritus ,  per  quem  fit  sensus  et  motus  in 
spiritualibus :  sensus,  inquam,  cognitionis 
et  veritatis ;  motus  dilectionis  et  charitatis. 

SECTIO  XXIX. 

De  plenitudine  sapientice  in  Christo. 

Vidimus  de  plenitudine  gratiae,  quam  ha- 
buit  Christus  in  aSectu;  videamus  subse- 
quenter  de  plenitudine  sapientiae ,  quam  ha- 
buit  in  intellectu.  Et  sic  tenendum  est,  quod 
in  Verbo  incarnato  fuit  omnis  sapientiae  ple- 
nitudo,  non  solum  ad  cognita,  verum  etiam 
quantum  ad  modos  et  differentias  cognos- 


PART.  Hl.  SECT.  XXX. 


399 


Triplex 
eognitio 
in  Cliris- 
to.      i 


Qaioque 
modi 
scieDdi 
in  Chris- 
to. 


Cnr 
qsintn- 
plexmo- 

dss 

soiendi 

is  Chris- 


cendi.  Fuit  namque  in  Christo  cognitio  sem- 
piternalis,  ex  parte  divinitatis ;  cognitio  sen- 
sibilis,  ex  parte  sensualitafis  et  carnis;  co- 
gnitio  scientialis,  ex  parte  mentis  et  spiritus. 
Et  hajc  fuit  triplex  :  qusedam  per  naturam ; 
qusedam  per  gratiam ;  qusedam  per  glo- 
riam.  Unde  sapientiam  habuit,  ut  Deus,  et 
homo;  ut  comprehensor,  et  viator;  ut  per- 
fecte  illuminatus  per  gratiam,  et  ut  recte 
formatus  per  naturam.  Et  ita  in  universo 
fuerunt  in  Christo  quinque  modi  sciendi, 
sive  cognoscendi.  Primus,  secundum  divi- 
nam  naturam  :  et  secundum  hoc ,  cognovit 
omnia  actualia  et  possibilia,  finita  et  infi- 
nita,  cognilinne  actuali  et  comprehensiva. 
Secundus,  per  gloriam  :  et  hoc  modo  co- 
gnovit  omnia  actuaha  et  flnita,  cognitione 
actuali ;  infinita  vero_,  cognitione  habituali. 
Tertius,  per  gratiam ;  et  hoc  modo  cognovit 
omnia  spectantia  ad  humani  generis  redemp- 
tionem  longe  excellentius  et  melius ,  quam 
aliquis  prophetarum  et  angelorum.  Quartus, 
secundum  naturam  integram,  cujusmodi 
fuit  in  Adam  :  et  hoc  modo  cognovit  quae 
spectant  ad  mundanam  machinam  cons- 
truendam,  excellentius  et  mehus  quam  ipse 
Adani.  Quintus,  secundum  sensibilem  expe- 
rientiam  :  et  hoc  modo  cognovit  omnia  quaa 
veniunt  ad  organa  sensuum,  secundum 
queni  modum  dicitur '  quod  didicit  ex  his, 
qnce  passus  est,  obedientiam. 

Debuit  quidem  in  Christo  esse  quintuplex 
iste  modus.  Nam  res  habent  esse  in  aeterna 
arte,  in  humana  mente,  et  in  proprio  ge- 
nere.  In  arte  cognovit  res  per  naturam  divi- 
nitat's,  et  per  gloriam  comprehensionis.  In 
mente,  per  habitum  naturalem  sive  inna- 
tum,  sicut  cognoverunt  angeli ;  per  habitum 
gratnitum  et  infusum^  sicut  cognoverunt 
sancti  Dei  per  Spiritum  sanctum  illuminati. 
In  proprio  genere  cognovit  via  sensus,  me- 
mori.-B  et  experientiae ,  quae  in  nobis  facit 
rem  incognitam  cognosci ;  in  Christo  autem, 
rem  cognitam  secundum  unum  modum, 
fecit  pt'r  modum  alium  esse  notam. 


CAPUT  XXX. 


De  plenitudine  meriti  Christi. 

Sequitur  videre  de  plenitudine  meriti, 
quam  Christus  habuit  in  opere  et  effectu. 
Et  sic  est  tenendum,  quod  in  Christo  Domino 
fuit  omnis  meriti  perfectio  et  plenitudo.  Pri- 
mo ,  quantum  ad  eum ,  qui  merebatur,  quia 
non  tantum  erat  homo ,  verum  etiam  Deus. 
Secundo ,  quantum  ad  tempus  in  quo  me- 
rebatur,  quia  ab  inslanti  conceptionis  usque 
ad  horam  mortis.  Terlio,  quantum  ad  id  quo 
merebatur,  propter  perfectissimum  habitum 
charitatis  et  [lerfeclissimum  exercitium  vir- 
tulis  in  agendo,  orando,  et  patiendo.  Quarto, 
quantum  ad  eum  cui  merebatur,  quia  non 
tantum  sibi ,  sed  etiam  nobis ,  imo  omnibus 
justis.  Quinlo,  quaulum  ad  id  quod  mere- 
batur  nobis,  quia  non  tantum  gloriam,  ve- 
rum  eliam  gratiam  et  veniam;  nou  tantum 
gloriam  spiritus,  verum  etiam  stolam  car- 
nis,  et  apertionem  januce  ccelestis.  Sexto, 
quantum  ad  id  quod  nierebatur  sihi ,  quia 
Hcet  non  mereretur  glorificationem  mentis, 
quam  jam  hahebat,  merebatur  tamen  acce- 
lerationem  resurrectionis,  et  glorificationem 
sui  nominis,  et  dignitatem  judiciariae  potes- 
tatis.  Septimo,  quantum  ad  modum  quo  me- 
rebatur :  cum  enim  dicatur  tripliciter  quis 
mereri,  scilicet  vel  de  indebito  facere  debi- 
tam ;  vel  de  debito  facere  magis  debitum ; 
vel  de  debito  unu  mcdo,  facere  debitum  alio 
modo :  omnibus  his  modis  meruit  nobis ;  xribu» 
tertio  tantummodo  meruit  sibi,  faciente  ad  ™'"''' 

,       .       ,.  o        •  '  meruit 

uoc  plemtudme  Spintus  sancti,  per  quam  nobis 
Christus  simul  erat  beatus  et  in  statu  me- 
rendi :  ita  quod  supra  ejus  meritum  omnia 
nostra  merita  habent  fundari.  Cum  in  Christo 
siquidem  fuerit  plenitudo  gratiaj  in  affectu, 
et  plenitudo  sapientiae  in  intellectu,  necesse 
fuit  quod  in  ipso  esset  plenitudo  et  perfectio 
meriti  secundum  omnem  modum  plenitu- 
dinis. 

'  Hcbr.,  V,  8. 


Christua 


400 

SECTIO  XXXI. 

De  tolerantia  passionis  Domini  nostri  Jesu  Christi. 


Chris- 

tus  ho- 

znaDam 

Datoram 

assomp- 

sit,  et 

defectDs 

aliqQOs 

circa 

eam, 

Doa    ta- 

men  om- 

Des. 


^fagDi- 
tadopas- 

sioDis 
Chrisli. 


Sequitur  videre  de  tolerantia  passionis 
circa  Dominum  Salvatorem.  Scienduiu  est , 
quod  Christus  assumpsit  non  tantum  natu- 
ram  humanam ,  sed  etiam  defeotus  circa  na- 
turam  humanam  :  assumpsit  enim  poenali- 
tates  corporales,  ut  famem,  sitim  et  lassitu- 
dinem;  assumpsit  et  spirituales,  ut  tristi- 
tiam,  gemitum,  timorem  et  dolorem.  Nec 
tamen  omnes  corporales  assumpsit,  sicut 
sunt  defectus  aegritudinum  multiformium ; 
nec  omnes  spirituales,  sicuf  sunt  ignorantia, 
et  rebeUio  carnis  ad  spiritum ,  et  e  contra ; 
nec  eas  qualitercumque  assumpsit ,  quia  sic 
necessitatem  patiendi  assumpsit,  ut  nihil 
pali  posset  invile  ,  nec  secundum  divinitatis 
volunlatem,  nec  secimdum  voluntatem  ra- 
tionis,  licet  passio  fuerit  contra  voluntatem 
sensualitatis  et  carnis. 

In  natura  passibili  sic  assumpta,  passus 
est  passione  generalissima  quantum  ad  na- 
turam  humanam,  quia  non  solum  secundum 
omnia  membra  corporis  principalia,  verum 
etiam  secundum  omnem  animae  potentiam, 
licet  nihil  pati  posset  secundum  naturam  di- 
vinam.  Passus  est  passione  acerbissima  : 
tum  propter  complexionis  aequahiatem ;  tum 
propter  sensuum  vivacitatem ;  tum  propter 
suspeudii  continuitatem ;  tum  quia  doluit 
propter  vuhiera,  ut  patiens ;  tum  quia  doluit 
propter  nostra  delicta,  ut  compatiens.  Passus 
est  passione  ignominiosissima :  propter  pati- 
biihmi  crucis,  quod  erat  supphcium  latro- 
num  et  pessimorum ;  et  propter  consortium 
iniquorum  latronum ,  sciUcet '  cum  quibus 
reputatus  est.  Passus  est  tandem  passione 
interemptoria ,  per  separationem  animae  a 
corpore,  salva  tamen  unione  utriusque  cum 
divinitate.  Anathema  enim  est,  qui  dicit  Fi- 
hum  Dei  naturam,  quam  semel  assumpsit , 
rehquisse.  Peracto  autem  mysterio  passio- 
nis,  descendit  anima  Christi  ad  liberationem 

'  Isa.,  uil,  12.  —  «  Joan.,  i,  U. 


CENTILOOUIUM. 

eorura  qui  inter  raembra  sua  decesserant 
per  fldem  rectam,  vel  per  fidei  sacramenta ; 
tertia  die  rediens  ab  inferis,  corpus,  quod 
prius  vivificaverat,  factum  immortale  ct  im- 
passibile  assumpsit;  post  quadraginta  dies 
ccelos  ascendit;  interjectis  decem  diebus, 
Spiritum  sanctum  misit. 


Veto 

Test». 


SECTIO  XXXII. 

De  sacra  Scriptura,  quantum  ad  duo  Testamenta. 

Sequitur  videre  de  tripUci  beneflcio  Chri- 
sti :  et  primo  de  doctrina  sacra,  ratione  cujus 
dicitur  -  pknus  veritatis  ad  homines  de.scen- 
disse.  Doctrinam  ergo  sacram,  sive  scriptu- 
ramdivinam,  habemus  considerare  quan- 
tum  ad  diversitatein  Testamentorum,  quan- 
tum  ad  generaUtatem  contentorum,  et  quan- 
tum  ad  specialitatem  praeceptorum.  Et  sic 
scriptura  sacra  in  duo  dividitur  Testamenta, 
Vetus  scilicet  et  Novum.  Vetus  habet  mulli- 
tudiuem  Ubrorum:  habetenimUbros  iegales  ^„„,„^ 
quinque,  sciUcet  Genesim,  Exodura,  Leviti- 
cum,  Numeri,  Deuteronomium.  Habet  histo- 
riales  decem,  qui  sunt  Josue,  Judicum,  libri 
Regura  quatuor,  libri  Paralipomenon  duo , 
libri  Esdrae  tres,  libri  Tobiae,  Judith,  Esther, 
Job,  et  libri  Machabaeorum  duo.  Sapientiales 
simt  quinque  :  Parabolae,  Ecclesiastes,  Can- 
tica,  liber  Sapientiae ,  et  Ecclesiasticus.  Pro- 
phetales  sunt  sex,  scilicet  Isaias,  Hieremias, 
Ezechiel ,  Daniel,  liber  Psalmorura,  et  libri 
duodecim  Prophetarum,  qui  sunt  Osee,  Jo- 
hel,  Amos,  Abdias,  Jonas,  Micheas,  Naum, 
Abacuc ,  Sophonias,  Aggaeus,  Zacharias, 
Malachias. 

Novum  Testamentum  habet  etiam  libros  Noraa. 
multos,  scilicet  EvangeUa  quatuor :  primum, 
secundum  Matthaeum ;  secundum,  secundum 
Marcum ;  tertium,  secundum  Lucam ;  quar- 
tum,  secundum  Joannem.  Habet  Actus  Apo- 
stolorum.  Habet  Epistolas  Pauli  quatuorde- 
cim :  ad  Romanos  unam,  ad  Corinthios  duas, 
ad  Galatas  unam ,  ad  Ephesios  imara ,  ad 
PhUippenses  unam,  ad  Colossenses  unam, 
ad  Thessalonicenses  duas,  ad  Titum  unam. 


Legis 
Mosaici£ 
et  Evan- 

gelicae 
differea- 
lia. 


PART.  III.  SECT.  XXXIII. 

ad  Philemonem  unam,  ad  Timotheum  duas, 
ad  Hebraeos  unam.  Et  septem  canonicas^  sci- 
licet  unam  Jacobi,  duas  Petri,  tres  Joannis, 
unam  Judae.  Habet  etiam  librum  Apoca- 
lypsis.  Novum  Testamentum ,  et  maxime 
quatuor  Evangelia,  quatuor  (jualitatibus  se- 
cundum  Hieronymum  '  contexuntur  :  quae 
suntpraecepta,  mandata,teslimonia,  et  exem- 
pla.  Prsecepla  sunt  ad  declinandum  a  malis; 
mandata,  ad  faciendum  bona;  testimonia, 
ad  credendum  vera;  exempla,  adimitandum 
et  explendum  honesta.Timor  incutitur  prae- 
ceptis ;  fides  roboratur  testimoniis ;  spes  eri- 
gitur  exemphs ;  charitas  consummatur  man- 
datis. 
Assignatur  autem  differentia  inter  legem 


401 


Mosaicam  et  Evangelicam  in  hunc  modum  : 
quia  lex  Moysi  dicitur  lex  flgurae,  lex  poenae, 
lex  litteralis,  lex  occidens,  lex  timoris,  lex 
servitufis,  lex  oneris ;  lex  autem  Evangelica 
dicitur  les  veritatis,  lex  gratiae,  lex  spiri- 
tualis,  lex  vivificans ,  lex  amoris,  lex  liber- 
tatis,  lex  facilitatis.  In  lege  quippe  Evange- 
lica  quatuor  conditiones  nobilissimse  sunt 
adjectae,  scilicet  documenta  instruentia,  nro- 
missa  incitantia,  sacramenta  adjuvantia,  et 
consiliaperficientia,  quaesunt  consilium  pau- 
pertatis  altissimae,  castitatis  mundissimse,  et 
obedientiae  sive  humilitatis  suhjectissimae. 
enim  de  septem  in  universo  in 
quam  Veteris 
et  de 


Agitur 


Resde 

«riptara  sacra  Scriptura  tam  Novi , 
""*    Testamenti,  scilicet  de  trinitate  Dei, 

creatura  mundi,  de  corruptela  peccati,  de 
incarnatione  Verbi,  de  gratia  Spiritus  sancti, 
de  medicina  sacramentali ,  de  statu  finalis 
judicii.  Sunt  specialiter  in  Scrintura  quatuor 
genera  praeceptorum  :  scilicet  quaedam  cae- 
remonialia,  ut ' :  Non  arabis  in  bove  et  asino; 
quaedam  sacramentalia,  ut  de  vitula  rufa,  et 
aliis  sacrificiis,  et  circumcisione;  quaedam 
judicialia,  ut '  :  Oculum  pro  oculo,  dentem 
pro  dente  ;  quaedam  moralia,  ut  decem  prae- 
cepta  Decalogi. 

'  Hieron.,  in  Evang.  Marc,  Praef.  —  '  DeuL,  xxii, 
10.  —  2  Levil.,  XXIV,  20.—  *  Joseph.,  Antiq.Jvd.,  Ub. 
111,  c.  \y.  —  *Quwst.in  Exod.,  lib.  II,  q.  71. 

TOM  VII. 


SECTIO    XXXIII. 

De  pmceptis  Decalogi. 

Praecepta  Decalogi  sunt  specialiter  decla-  s»'»» 
randa,  quae  dicuntur  moralia,  quia  cum  fide 
sunt  ad  salutem  hominum  necessaria.  In  flde 
enim  et  moribus  est  salus  hominum  consti- 
tuta.  Fuerunt  autem  conscripta  digito  Dei  in 
duabus  tahulis  lapideis,  in  signum  geminae 
charitafis,  divinae  scilicet  et  humanae.  De 
quihus  hreviter  duo  sunt  videnda,  scihcet 
ordinatio,  et.numeri  sive  sufflcientiae  assig- 
natio.  Ordinantur  autem  a  Josepho  *  histo- 
riographo,  secundum  ordinem  rei  gestae, 
quinque  in  prima  tabula ,  et  quinque  in  se- 
cunda;  seeundum  eumdem  ordinem  ah  Au- 
gustino ',  tria  iu  prima  fabula,  et  septem  in 
secunda.  Origenes  considerans  materiam 
eorum  quae  ordinantur ,  distinguit  primum 
in  duo,  scilicet :  Non  habebis  deos  alienos 
prceter  me;  et :  Non  facies  tibi  sculptile :  in 
quorum  primo  prohihetur  adoratio  statuae 
nihil  habentis  simile  in  naturis;  secundo 
prohihetur  adoratio  sfatuae  hahenfis  simi- 
htudinem  cum  aliqua  creatura.  Duo  vero 
ultima  secundae  tahulff!  non  distinguit,  repu- 
tans  ea  esse  unum,  scilicet  :  Non  concu- 
pisces  uxorem  proximi  tui ;  et :  Non  desi- 
derabis  rem  ejus.  Augustinus  vero,  conside- 
rans  finem  ad  quem  praecepta  Decalogi  or- 
dinantur,  primum  non  disfinguit,  quia  utro- 
hique  secundum  intentionem  idololatria  pro- 
hibetur;  et  sic  ponit  tantum  tria  in  prima 
tabula.  Praeceptum  vero  de  concupiscentia 
uxoris,  et  possessionis  alienae,  distinguit  in 
duo,  quia  alio  fine  concupiscitur  uxor  ad 
usum  voluptatis,  alio  fine  concupiscitur  pos- 
sessio  ad  usum  cupiditatis  :  et  sic  septem 
ponit  in  secunda. 

Augustinum  ergo  sequentes,  qui  tria  ponit 
in  prima  fahula,  et  septem  in  secunda ,  suf- 
flcientiam  numeri  assignemus.  In  prima  ta-  i"'»-:»? 

,  .  torum. 

hula  tria  fuerunt  praecepfa  ordinantia  ad 
Deum,  quorumsufflcientiapotest  sumipencs 

26 


suta- 

cieatia 
decem 


m  CENTILOQUIUM. 

subjectum,  quod  est  triplex  in  nobis,  scilicct 
potentia  irascibilis,  quse  ordinatur  per  praj- 
ceptum  de  protestatione  veritatis ;  potentia 
concupiscibilis,  quaj  ordinatur  per  prajce- 
ptum  de  sabbatizatione  mentis;  potcntia  ra- 
tionalis,  quae  ordinatur  per  prseceptum  de 
adoratione  (a)  majestatis.  Potest  etiam  sumi 
penes  objectum,  quod  est  tripiex  in  divinis, 
sciiicct  sumniamajestasreverenda,  respectu 
cujus  est  primum ;  summa  veritas  profi- 
tenda,  respectu  cujus  ost  secundum ;  summa 
bonitas  diligenda,  respectu  cujus  est  ter- 
tium.  Potest  sumi  nibilominus  penes  actum 
intermedium,  qui  est  triplex,  scilicct :  actus 
operis,  qui  exercetur  in  prinio  mandato  per 
actualem  adorationem;  actus  oris,  qui  exer- 
cetur  in  secundo  per  sermocinalem  pi'ola- 
tionem;  actus  cordis,  qni  exercetur  in  fertio 
per  alTectualemdilectionem.  Non  poteslbene 
sabbatum,  id  est,  quietem  mentis  celebrare, 
qui  per  quielem  continuam  non  studet  omne 
peccatum  mortale  declinare.  In  secunda  ta- 
bula  septem  fuerunt  pr<ecepta  ad  proximum 
ordinantia,  quorum  sufficientia  sic  accipi- 
tur.  Ad  proximum  baberaus  dupliciter  ordi- 
nari ,  scilicet  :  per  beneficenfiam ,  et  sic  est 
primum,  scilicet :  Honora  patrem  et  matrem 
tuam;  per  innocentiam,  et  sic  possumus  no- 
cere  proximo  tripliciter,  actu  operis,  actu 
oris,  et  actu  cordis  :  actu  operis,  tribus  mo- 
dis,  scilicet  :  in  proprla  persona ,  et  sic  dici- 
tur  :  Non  occides;  in  persona  conjuncta,  et 
sic  dicitur  :  Non  mcechaberis;  in  possessione 
sua,  et  sic  dicitur  :  Non  furaberis.  In  actu 
oris  possumus  nocere  proximo  falsum  testi- 
ficaudo,  et  sic  dicilur  :  JVoji  loqueris  falsum 
testimonium  contra  'proximum  tuum.  In 
actu  cordis  possumus  nocere  ei  dupliciter, 
scilieet  :  affectu  carnalitatis ,  et  sic  dicitur  : 
Non  conctipisces  uxorem  proximi  tui;  et 
affectu  cupiditatis,  et  sic  dicitur  :  Non  desi- 
derabis  rem  ejus.  Decem  praecepta  per  ordi- 
nem  his  versibus  continentur  : 


SECTIO    XXXIV. 

De  prcecq)torum  summa. 


PrBBCep- 

tum  tri- 

plex. 


Sperue  deos,  (ugito  perjuria,  salibata  serva. 

Sit  libi  patris  honor,  sit  tibi  matris  amor. 
Non  sis  occisor,  moechiis,  fur,  lesti»  iuiquus, 

Vicimque  thorumj  resque  caveto  suas 


Ad  majorem  notitiam  praeceptorum  est 
attendendum,  quod  est  praeceptum  naturse, 
disciplinae.,  etscriplurae.  Praeceptum  naturae 
est  duplex  :  innatum,  etdatum.  Innatumest 
duplex:  quotldam  respectu  Dei ,  quoddam  re- 
spectuproximi.  Respectu  Deiest  illudDeute- 
ronomii ',  videlicet :  Diliges  Dominum  Beum 
tuum  ex  toto  corde  tuo,  et  ex  tota  mente  tua, 
et  ex  tota  fortitudine  tua.  Respectu  proximi 
est  duplex :  unura  per  beneficentiara,  de  quo 
Salvator ' :  Quwcumque  vuUis  ut  faciant  vo- 
his  homines,  et  vos  eadem  facite  illis ;  aliud 
est  de  innocentia ,  in  Tobia  ^ :  Quod  ab  alio 
oderis  tibi  fieri,  vide  ne  alteri  aliquando  tu 
facias.  Datum  estduplexpraeceptum :  unum 
ad  conservationsm  individui ,  in  Genesi  * ; 
Ex  omni  ligno  Paradisi  comede;  aliudest  ad 
conservationem  speciei,  il)idem*  :  Crescite , 
et  multiplicamini.  Praeceptum  disciplinae  est 
duplex  :  quoddam  ad  probationem  obedien- 
tiae*  :  De  ligno  scientice  boni  et  mali  ne  co- 
medas ;  quoddam  ad  probationem  fidei '  : 
Tolle  filium  tuum  unigenitum,  quem  diligis, 
Isaac,  et  offeres  eum  mihi. 

Praecepta  ScripturaJ  sunt  in  quatuor  gene- 
ribus  comprehensa,  sicut  supra'  dictum  est : 
quaedam  suntcaeremonialia;  quaedam  sacra- 
mentaUa;  quaedam  judicialia,  et  moralia. 
Haec  quatuor  genera  praeceptorum  fuerunt 
in  Veferi  Testamento  tanto  multiplicato  nu- 
mero,  ut  quasi  non  essent  plures  dies  in 
anno,  nec  ossa  in  homine,  quam  praecepta 
data  D.^i  populo.  Lex  autem  EvangeUca  su- 
perveniens,  tanquam  abbrevians  et  consum-  iTca. 
mans ,  caeremonialia  et  sacramentalia  eva- 
cuavit  adimplendo  ;  judicialia  tempei'avit 
auferendo;  moralia  consummavit,  cousilia 
salutifera  adjiciendo.  Possunt  autera  omnia 

<  DeiiU,  VI,  5.  —  2  Matth.,  vil,  i:;.  —  «  Tob.,  iv,  16. 
—  *  Gen.,  n,  16.  —  »  Gen.,  I,  28.  —  "  Gen.,  \l,  17.  — 
'  Gen.,  x.\ii,  2.  —  "  Supra,  huj.  partis  sect.  xxxii. 

(a)  Cat.  eiit.  ordiaatione. 


Lex 
Erange 


PART.  III. 

praecepta,  quae  legimus  in  Scriptura,  reduci 
ad  tres  differentias,  sive  membra  :  ut  dica- 
mus  qnod  praeceptum  aliud  executionis,  si- 
cut  est  illud  quod  implere  tenemnr  ex  Domini 
voluntate;  aliud  probationis,  sicut  fuit  prae- 
ceptum  Abrahse ,  ut  immolaret  filium ,  in 
quo  requirebat  Deus  non  opus,  sed  prompti- 
tudinem  voluntatis ;  allud  instructionis,  sicut 
quandoque  curabat  Dominus  aliquos,  et 
mandabat  curatis  ne  eum  in  populo  divul- 
garent.  Aon  enim  obligabat  Dominus  cura- 
tos,  ut  tacerent ;  sed  instruebat,  ut  de  magnis 
operibus  laudes  non  captemus. 

SECTIO  XXXV. 

De  gratia  in  se  considerata ,  qmad  diffinitionem, 
diirisionem  et  operationem. 

Sequitur  videre  de  secundo  beneficio  Jesu 
Christi,  quod  est  gratia,  ratione  cujus  plenus 
gratia  dicitur  '  advenisse.  Est  autem  consi- 
derare  gratiam  in  se ,  et  in  comparatione  ad 
habitus  virtuales.  In  se  habet  considerari 
gratia  quantum  ad  diversitatem  diffinitionis, 
divisionis,  nominatiouis,  et  operationis. 
Gratte  Diffinitur  autem  gratia  multipliciter,  se- 
„53°'  "^  cundum  quod  multipliciter  comparatur. 
Comparatur  autem  d"  ad  suum  principium, 
et  sic  diffinitur  ab  Isidoro  *  :  «  Gratia  est  di- 
vinae  misericordiae  donum ,  per  quod  bonae 
voluntatis  est  exitus.  »  2°  Ad  suum  objec- 
tum,  et  sic  est  illa  (a)  super  Psalmos  (6) ' :  Ut 
exhilaret  faciem  in  oleo  : «  Gratia  est  quidam 
nitor  animae,  ad  conciliandum  sanctum  amo- 
rem. »  3°  Ad  suum  oppositum,  et  sic  est  quae 
datur  in  Glossa  super  Psalmos  :  «  Gratia  e^t 
justificatio,  et  recisio  peccatorum.  »  4°  Ad 
suum  effectum,  et  sic  est  il!a  Chrysostomi  : 
«  Gratia  est  sanitas  mentis,  dilectio  cordis.  » 
Potest  quinto  comparari  ad  suum  praemium, 
et  sic  est  illa :  «  Gratia  est  similitudo  gloriae. » 
Secundum  has  omnes  comparationes,  assig- 
natur  difflnitio  magistralis,  quae  talis  est  : 
a  Gratia  est  forma  a  Deo  data  gratis  sine  me- 

>  Joan.,  1,  U.  —  '  Isid.,  de   Diffinit.,  diff.  27.  — 
^  Psal.  cill,  15.  —  *  i  Cor.,  xii,  7.  —  »  ba.,  xxxi,  3. 


Divisio- 


SECT.  XXXY.  403 

ritis,  gratum  facienshabentem,  et  opus  ejus 
bonum  reddens.  »  Invenitur  et  alia  notifl- 
catio,  quae  competit  gratiae  gratis  datae  : 
«  Gratia  est  manifeslatio  spiritus  a'i  utilita- 
tem  spiritus,  »  sumpta  ab  Apostolo  *. 

Dividitur  etiam  gratia  multipliciter,  se- 
cundumquodmultiplicitercomrjaratur  Com-  °"  ^*" 

ti«. 

pai-ata  enim  ad  suum  principium,  a  quo  est, 
dividitur  in  gratiam  praedestinationis,  voca- 
tionis  ,  justiflcationis  ,  et  magnificationis. 
Primo  enim  Deus  gratiam  praeparat,  secundo 
offert  (c),  tertio  confert,  quarto  complet. 
Comparata  ad  suum  subjectum,  in  quo  est, 
dividitur  in  gratiam  cognitionis,  voluntatis, 
et  perfectionis ,  secundum  triplicem  poten- 
tiam,  scilicet  intellectivam ,  affectivam  et 
operativam.  Et  sumitur  a  Bernardo  in  libro 
de  Libero  Arbitrio.  Comparata  ad  opposi- 
tum,  contra  quod  est,  dividitur  in  gratiam 
protectionis,  liberationis ,  extractionis  {d)  et 
salvationis,  contra  quadruplex  malum ,  sci- 
licet  pugnae,  sive  tentationis;  miseriae,  sive 
persecutionis;  culpae,  sive  infectionis;  et  se- 
quelae,  sive  damnationis.  A  primo  protegit, 
a  secundo  liberat,  a  tertio  extrahit,  a  quarto 
salvat.  Et  suniitur  de  Isaia  » :  Proteget  Do- 
minus  exercitmm  Hierusalem,  protegens, 
et  liberans ,  transiens,  et  salvans.  Compa- 
rata  ad  effectum,  ad  quem  est ,  dividitur  in 
gratiam  praevenientem  ,  et  subsequentem  ; 
sive  operantem,  et  cooperantem  :  quae  sunt 
duae  differentiae  gratiae  secundum  effectus, 
quos  habet  in  voluntate.  Dicitur  enin  gratia 
prae  veniens,  quia  non  est  a  libero  arbitrio,  sed 
infunditur  ab  ipso  Deo ;  subsequens  vero  dici- 
tur,  vei  cooperans,  in  quantum  adjuvat  Ube- 
rum  arbitrium  respectu  boni  operis  eUciendi. 
Exprimitur  autem  gratia  diversis  voca- 
bulis,  secundum  diversas  intentiones  nomi-  nomina. 
nantium.  Dicitur  enim  gratia  gratis  data,  et 
gratia  gratum  faciens ;  dicitur  gratia  ope- 
rans,  et  cooperans ;  sive  gratia  praeveniens, 
et  gratia  subsequens.  Accipitur  enim  gratia 

(n)  Suppl.  diffinitio  quae  datur  in  Glossa. —  (4)  Suppl. 
ad  huDc  locum.—  (c)  Cat,  edit.  afTerU —  {d)  liem  deest 
extractiouis. 


Gratiffi 


404 


CENTILOOUIUM. 


Oratisa 

efieclu». 


largissiuie,  et  sic  comprehendit  dona  natii- 
ralia,  et  dona  gratuita.  Accipitur  minus  com- 
muuiter,  et  sic  comprehendit  gratiam  gralis 
dalam ,  et  gratiain  gratum  facienlem.  Et  sic 
dicil  beatus  Bernardus ',  quod  quajdan  gratia 
semiuat  cogitatum,  et  haec  est  gratia  praeve- 
niens ;  quaedatn  perficit  bonum ,  et  haec  est 
gralia  suhsequens.  Dicit  enim  in  lihro  de 
LiberoArbitrio,  quod  (^Deus  operatur  in  no- 
bis  cogitare,  velle,  et  perficere  :  primum 
sine  nobis,  secundum  nobiscum,  tertium  per 
nos.  »  Et  nota,  quod  gratia  gratis  data  com- 
muniter  a  Theologis  dicitur  gratia  quae  bo- 
nis  et  malis  potest  esse  communis,  et  pluri- 
ficatnr  in  homine  secundum  munificentiam 
largiloris;  gratia  vero  graliiin  faciens  solis 
justis  convenit,  qui  sunt  prsediti  charitate  : 
et  est  in  uno  homine  una  sola,  tum  ratione 
unius  principii  elfectivi ,  cui  assimilat ;  tum 
ratione  unius  suhjecti  perceptivi,  quod  vivi- 
ficat;  tum  ratione  unius  finis  ultimi  comple- 
tivi,  ad  quem  gradatim  ordinat.  Nam  totum 
hominem  acceptum  Deo  reddit,  opus  a  lihero 
arbitrio  egrediens  meritorium  facit,  et  ad 
unum  suramum  houum  perducit.  Accipitur 
tertio  gratia  stricte,  et  sic  comprehendit  gra- 
tiam  gratum  facientem,  et  gloriam ;  et  tunc 
gratia  praeveniens  est  ipsa  gratia,  gratia 
suhsequens  est  gloria.  Et  secundum  hoc  di- 
cit  Augustinus  ^ :  «  Gratia  prffivenit,  ut  pie 
vivamus;  suhsequitur,  ut  cum  illo  semper 
vivamus.  »  Accipitur  etiam  magis  stricte,  et 
sic  nominat  tantum  gratiam  gratum  facien- 
tem ;  et  tunc  prseveniens  dicit  efTectum  con- 
tra  malum ,  subsequens  ad  bonum ,  vel  ad 
bonum  tantum  :  ita  quod  praeveniens  dici- 
tur,  secundum  quod  informat ;  subsequens, 
secundum  quod  movet,  vel  monet. 

Est  duplex  efTectus  gratiae  :  unus  in  in- 
gressu ;  alius  in  profectu.  Et  sic  exponit 
Augustinus  in  libio  de  ISatwa  et  Gratia. 
Haec  autem  gratia  cum  sit  una,  tamen  mul- 
ta  in  anima  operatur.  Ipsa  enim  animam 
cfficit  sponsam  Christi ,  filiam  Patris  aeterni, 

'  BerD.,  tract.  de  Lib.  Arbitrio.  —  '  Aug.,  ite  Nalura 
et  Grat.,  c.  xxxu.  —  '  Arist.,  de  Coel.,   text.   106.  — 


et  templum  Spiritus  sancti.  Ipsa  (a)  animam 
purgaf,  ilhirainat,  perficit ,  vivificat,  rcfor- 
mat,  et  stabilit,  elevat,  assimilat  Deo  ,  con- 
jungit ,  ac  per  hoc  acceptahilem  Deo  facit : 
propter  qiiod  tale  donum  gratia  gratum 
faciens  non  immerito  debuit  appellari. 

SECTIO  XXXVI. 

De  gratia  in  comparatione  ad  habitus  gratuitos, 
nt  sunt  virtutes  in  generali. 

Sequitur  videre  de  gratia  in  comparatione 
ad  habitus  virtuales ,  in  quos  ramificatur : 
qui  sunt  in  triplici  differentia.  Siint  enim 
hahitiis  virtutum ,  donorum ,  et  healitudi- 
num  :  primi  sunt  ad  primos  motus  animai, 
secundi  aJ  medios ,  tertii  ad  perfectos.  Sunt 
enim  quaedam  opera  moralia  primitiva ,  si- 
cut  credere  ;  quaedam  media ,  sicut  credita 
intelligere;  quaedam  postrema,  sicut  intel- 
lecta  videre.  Item  primi  sunt  respectu  inci- 
pientium ;  secundi ,  respectu  proficientium  ; 
tertii,  respectu  perfectorum.  Item  prirai  sunt 
ad  potentias  animae  rectificandas ;  secnndi, 
ad  expediendas  ;  tertii,  ad  perficiendas. 

Primo  de  virtutibus  aliquid  videamus 
breviter.  De  quibus  in  generali  tria  sunt 
simpliciter  referenda ,  sciiicet  diffinitio ,  et 
distinctio,  et  connexio.  Multiplex  virtutis  virtuiis 
diffmilio  inveuitur  :  nam  virlus  accipitur  „^3.""''° 
communiter,  proprie,  et  magis  proprie. 
Coiumuniter  accepta  virtus,  coraprehendit 
virtutem  moralem,  et  naturalem  ;  et  secun- 
dum  hoc  comparata  ad  actum ,  diffmitur  a 
Philosopho " ,  de  Coelo  et  Mundo,  sic  :  «  Yir- 
tus  est  ultimum  potentiae  de  re. »  Comparata 
ad  actum  et  finem  ultimum ,  diffinitur  ab 
eodem  *  sic  :  «  Virtus  est  dispositio  perfecli 
ad  optiraum.  »  Accepta  vero  proprie  com- 
prehendit  moralem  tantum ,  ad  politicam  et 
gratuitara  (6)  se  extendens,  et  secundum  hoc 
comparata  ad  actum  difflnitur  a  Philosopho' 
in  Etliicis  sic;  «  Virtus  est  habitus  qui  per- 

*  Id.,  Pliys.,  lib.  VII,  text.  17.—  »  Id.,  Ethic,  lib. 
II,  c.  VI.  —  («)  Ciet.  ^edit.  ipsam.  —  (6)  Forle  leyen- 
dum  ceconomicam. 


PART.  III.  SECT.  XXXVII. 


405 


flcit  habentem,  et  opusejus  bonum  reddit.  » 
Coraparata  ad  principium  directivum,  diffl- 
nitur  ab  eodem  ibidem  sic  :  «  Yirtus  est 
habitus  voluntarius ,  in  mente  consistens, 
recta  ratione  determinatus ,  prout  sapiens 
determinavit.  »  Secundum  hoc  diffmitur  a 
Tullio  '  :  «  Virtus  est  habitus  mentis  bene 
compositae.  »  Item  ab  .\ugustiuo  ',  in  libro 
de  Quantitate  animcs  :  «  Yirtus  est  aequa- 
litas  quaedam  ^itae  ralioni  undique  consen- 
tientis.  »  Accepta  magis  proprie ,  compre- 
hendit  virtutem  gratuitam.  Et  secundum 
hoc  comparata  ad  flnem ,  diffinitur  ab  Au- 
gustino  in  Soliloquiis^  :  «  Yirtus  est  habitus 
ratione  recta  ad  suum  flnem  perveniens.  » 
Comparata  ad  suum  subjectum,  quod  infor- 
mat,  difflnitur  ab  eodem  iu  libro  de  Civitate 
Dei :  «  Yirtus  est  bona  voluntas.  »  Ad  actum 
proprium  ,  sive  complementum  ,  diffinitur 
in  libro  de  Moribus  Ecclesics  :  «  Virtus  est 
ordo  amoris,  sive  amor  ordinatus.  »  Compa- 
rata  ad  suum  principium  effectivum,  diffl- 
nitur  ab  Augustino  sic  *  :  «  Yirtus  est  bona 
qualitas  mentis,  quarecte  vivitur,  qua  nemo 
male  utitur,  quam  Deus  nobis  sine  nobis 
operatur.  » 

Sunt  autem  septem  virtutes  ,  quibus  vita 
regitur  christiana :  tres  theologicae,  scilicet 
fides,  spes,  et  eharitas  ;  quatuor  cardinales, 
scilicet  prudentia,  justitia,  temperantia,  et 
fortitudo  :  quarum  sufficientia  sic  accipitur. 
Duplex  est  facies  animae,  scilicei  superior, 
quae  est  respectu  finis;  et  inferior,  quae 
est  respectu  eorum  quae  sunt  ad  finem. 
Superior  habet  rectificari  per  theologicas, 
et  qnantum  ad  triplex  objectum  quod  est  in 
divinis ,  et  quantum  ad  triplex  subjectum , 
quod  est  in  nobis.  In  divinis  est  sumraa  veri- 
tas,  in  quam  nos  dirigit  fldes  in  credendo  et 
assentiendo ;  summa  majestas,  sive  largitas, 
in  quam  erigit  spes  in  laudando  et  expec- 
tando ;  summa  bonitas ,  cum  qua  unit  clia- 
ritas  in  complectendo  et  diligendo.  Triplex 

'  Est  inter  Aug.  Opera,  de  Spir  et  Anim.,  c.  iv.  — 
'  Aug.,  rie  Quaniit.  Anim.,  c.  xvi.—  '  Id.,  Solil.  Vih.  I, 
c.  VI,  n.  13.— »  Colligitur  ex  Aug.,  Retract.,  lib.  I,  c.  n. 


etiam  subjectum  in  nobis  est,  scilicet  poten- 
tia  rationalis,  quae  ordinatur  sive  rectifl- 
catur  per  fldem ;  irascibilis,  quae  per  spem ; 
concupiscibilis ,  quag  per  charitatem.  Infe- 
rior  vero  facies  animae  habet  rectiflcari  per 
quatuor  cardinales  :  nam  prudentia  rec- 
tiflcat  rationalem  ;  fortitudo ,  irascibilem  ; 
temperantia,  concupiscibilem ;  juslitia  rec- 
tiflcat  omnes  vires,  sive  virtutes,  in  compa- 
ratione  ad  alterum.  In  comparatione,  in- 
quam ,  ad  proximum ,  rectiflcans  omnes 
vires,  dicitur  justilia  cardinalis;  in  compa- 
ratione  vero  ad  proximum,  ad  ipsum,  et  ad 
Deum,  non  solum  cardinalis  dicitur,  sed 
generalis  justitia,  totiusanimae  leciitudine^ 
comprehendens.  Potest  et  aliter  sufflcientia 
cardinalium  assignari  per  subjecta.  Nam 
rationalis  rectiflcari  habet  respectu  sui,  et 
sic  indiget  prudentia;  respectu  proximi,  et 
sic  indiget  justitia.  Irascibilis  habet  recti- 
ficari  contra  adversa,  et  sic  indiget  fortitu- 
dine;  concupiscibilis  contra  prospera,  et  sic 
indiget  temperantia.  Habent  autem  virtutes 
esse  graluitum  a  gratia ,  tanquara  ab  ori- 
gine  et  radice;  et  esse  nieritoi-ium  a  chari- 
tate ,  tanquara  a  motore ,  forma  et  fine.  Et 
ideo  omnes  virtutes  quoad  habitus  sunt 
connexaj ;  quoad  habitus  meritorios  sunt 
ffiquales. 

SECTIO  XXXXVII. 
De  tide. 

Sequitur  videre  de  singnlis  virtutibus  in 
speciali ,  et  primo  de  flde.  Et  primo,  quan- 
tum  ad  ejus  essentiam;  secundo,  quanium 
ad  Symboli  continentiam.  In  se  possu- 
iuus  considerare  fldem  quantum  ad  difflni- 
tionem,  aequivocationem ,  actus  diversitica- 
tionem,  et  effectusimpetrationem. 

Diffinitur  autem  fldes  multipliciter.  Quan- 
tum  ad  genus  proprium ,  diffinilur  ab 
Augustino  ^ 


«  Fides  est  vuius,  qua  cre- 


et  de  Lib.  Arb.,  lib.  II,  c.  xviii  et  .xix.  Vid.  Sent., 
lii).  II,  liiot.  xxvii,  hujui  edil.  lom.  III,  p.  25'i.  — 
s  Aug.,  Qtuest.  Evang.^Wa.  II,  c.  xxsix. 


406 


CENTTLOQUIUM. 


duntur  ea  quee  non  videntur.  »  Quantnm  ad 
finem  ultimuni,  ab  Apostolo  '  :  «Fides  est 
substantia  rerum  sperandarum,  argumcu- 
tum  non  apparentium.  »  A  Damasceno  '  : 
0  Fides  est  eorum  quae  sperantur  hypostasis, 
rerum  quse  non  videntur  redargutio.  » 
Quantum  ad  objectum  et  primum  motivum, 
ab  Auguslino  :  «  Fides  est  illuminatio  men- 
tis  ad  summam  veritatem.  »  Quantum  ad 
actum  proprium ,  a  Damasceno  '  :  «  Fides 
est  non  inquisitus  oonsensus.  »  In  ordlne  ad 
subjectum ,  a  Dionysio  *  :  «  Fides  est  uni- 
ciun  credentium  fundauientum,  eos  coUo- 
cans  in  veritate.  »  In  comparatione  ad  alios 
habitus  et  moduui  asserendi,  ab  Hugone  ' 
sic  :  «  Fides  est  voiuutaria  qusedam  certi- 
tudo  de  rebus  absentibus  ,  supra  opinionem 
et  infra  scientiam  constituta. 

Accipitui-  autem  nomen  fldei  decem  mo- 
dis.  Aliquando  enim  accipitur  pro  spon- 
sione,  unde  Apostolus  "  :  Primam  fidem 
irritam  fecenint.  Aliquando  pro  fidelitate  ' : 
Periit  fides ,  ct  sanctus  de  terra.  Aliquando 
pro  conscientia  ^  :  Omne ,  g?/od  non  est  ex 
fide ,  peccatum  est.  Aliquando  pro  sacra- 
mento  fidei ;  unde  dicit  Augustinus '  :  «  Par- 
vulos  habere  tidem,  non  est  aliud,  quam 
fidei  habere  sacramentum.  »  Aliquando  pro 
acceptione  conclusionis  per  rationem  pro- 
batse ;  et  sic  dicit  Boetius :  «  Argumentum 
est  ratio  rei  dubiae  faciens  fidera.  »  Aliquan- 
do  pro  cognitione  comprehensionis ,  et  sic 
accipitur  ab  Apostolo  '"  :  Justitia  Dei  reve- 
labitur  ex  fide  in  fidem :  Glossa  :  «  In  fldem 
speciei ,  quae  fides  dicitur,  quia  fidentissima 
et  certissima  est.  »  Aliquando  pro  habitu 
fidei  informis,  a  Jacobo  "  :  Fides  sine  operi- 
bus  mortua  est.  Aliquando  pro  habitu  fidei 
formatae  '- :  Justus  ex  fide  vivit.  Aliquando 
pro  actu  fidei;  et  sic  dicit  Augustinus  '^  : 
0  Fides  est  credere  quod  non  vides.  »  Ali- 
quando  pro  objecto  fidei ;  unde  dicitur  in 
Symbolo  " :  Hwc  est  fides  catholica. 

'  Hebi-.,  II,  '6.  —  ■  Damasc,  de  Fid.  Orthod.,  lib.  IV, 
c.  XI.—  '  Ibid.,  c.  XII.  —  *  Ibid.,  c.  vii.  —  ^  Hiig., 
Miscell.,  Ub.  I,  c.  xviii.  —  '  I  Tim.,  v,  12.  —  '  Jerem., 
VII,  28.  —   •  Rom.,   XIV,  23.  —  >  Aug.,  ad  Bonif., 


Diversificatur  autem  actus  fidei ,  qui  est 
credere  ,  pcr  credere  Deum ,  credere  Deo , 
credere  in  Deum.  Credere  Deam  et  credere 
Deo  possunt  esse  actus  informis  fidei,  et 
formata^.  Possunt  autem  ad  eumdem  actum 
secundum  ordinem  pertinere.  Nam  credere 
Deum,  respicit  divinam  veritatem  ut  objec- 
tum;  credere  Deo,  ut  motivum  ;  credere  in 
Deum ,  ut  finem  ultimum.  Istum  ultimum 
actum  multiplicat  et  exponit  Anselmus  sic  " : 
«  Credere  in  Deum,  est  credendo  eum  ama- 
re,  credendo  in  eum  ire,  ei  adhaerere,  et 
credendo  ejus  membris  incorporari.  »  Ad 
hoc  enim  quod  fides  perfecte  tendat  in  Deum, 
requiritur  adjunctio  charitatis,  quaeordinat 
ad  amorem  Dei,  et  sic  est  prima  dilTerentia ; 
ad  operationem  boni,  et  sic  est  secunda;  ad 
perpessionem  mali,  et  sic  est  tertia ;  ad  dilec- 
tionem  proximi,  et  sic  est  quarta. 

Fidei  attribuitur  operatio  miraculorum. 
Ipsa  est  enim  prima  virtus  ,  quae  supra  se 
elevat  intellecfum ,  captivans  eum  in  obse- 
quium  Domini  nostri  Jesu  Christi  :  et  ideo 
mei'etur  de  congruo  apud  Deum  opus  ar- 
duum  impetrare ,  ad  quod  se  non  extendit 
possibilitas  admirantis.  Et  hoc  est,  quod 
tangitur  in  diffinitione  miraculi  :  «  Mira- 
culum  est  opus  arduum  et  insolitum,  supra 
spem  et  facultatem  admirantis  consistens.  » 

SECTIO  XXXVIII. 

Be  continentia  SymboH  qmntum  ad  articulos. 

Sequitur  de  continentia  Symboli  :  circa 
quod  tria  sunt  breviter  attendenda,  scilicet 
difTerentia  Symbolorum,  sufficientia  creden- 
dorum,  et  essentia  articulorum. 

Tria  sunt  Symbola  fidei  christianae,  scilicet 
Symbolum  Apostolorum ;  Symbolum  Nicaeni 
concilii,  quod  trecenti  et  octodecim  episcopi 
condiderunt;  etSymbolum  Athanasii.  Causa 
principalis  conditionis  primi  fuit  certa  fidei 
traditio;  causa  secundi  fuit  certa  probatio 

epist.  xxui,  al.  xcviii,  n.  10,quoadsensum. —  " liom., 
I,  17.  —  "  Jac.,  IJ,  20.  —  '=  Ro»i.,  i,  17.  —  "  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  XL,  n.  9.  —  '*  Symb.  Alhan.  —  '•  Auselm., 
in  Epist.  ad  Rom.,  c.  IV. 


Fidei 
operatio. 


Idira- 
culum 
quod  di- 
lalur. 


Tria 
Sfmbol. 
fidei. 


PART.  III.  SECT.  XXXVIII. 


407 


Suffi- 
cientia 
artieaio- 
rum  fldei 
e:c  parte 
eausset- 
ficientis. 


vel  propalatio ;  causa  tertii  fuit  errornm 
pullulantium  exterminatio.  Primum  dicitm' 
majus  ,  non  numerositate  contentoruin  ,  sed 
majoritate  conditorum,  vel  auctorum.  Et 
dicitur  submissa  voce,  quia  fuit  conditum 
tempore  veritatis  nondum  propalatse ,  vel 
prolatae ;  vel  quia  est  ad  propriae  conscien- 
tiae  securitatem.  Dicitur  etiam  in  diei  prin- 
cipio  et  fine,  scilicet  in  Prima  et  in  Comple- 
torio,  propter  duplicem  confesslonem  fidei 
necessariam,  scilicet  in  principio  Ecclesise, 
et  in  fine ;  vel  in  principio  regenerationis 
baptismalis ,  et  ultimo  defunctionis  corpora- 
lis ,  in  testimonium  conversationis  trium- 
phalis ;  vel  in  prosperis ,  et  adversis ;  vel  in 
agendo,  et  patiendo  :  vel  quod  fldes  est  scu- 
tum  contra  tentationes  diurnas,  et  contra 
tentationes  nocturnas.  Secundum,  quia  edi- 
tum  est  propter  veritatem  traditam  propa- 
landam ,  in  diebus  dominicis  et  festis  solem- 
nibus,  propter  majorem  convenfum  populi, 
alta  voce  cantatur  :  et  hoc  post  Evangelium, 
quia  est  ejus  brevis  coUectio ;  et  ante  com- 
munionem,  quia  est  ad  ipsam  digna  praepa- 
ratio.  Tertium  dicitur,  nocte  finita,  prima 
diei  hora,  quia  fuit  editum  tempore  veritatis 
concuss£e  per  haereticos,  praevalentisflnaliter 
contra  eos. 

Sufficientia  articulorum  in  Symbolo  Apo- 
slolico  contentorum  potest  dupliciter  assi- 
gnari,  scilicet  ex  parte  causae  efficienlis, 
scilicet  apostolorum,  quia  ad  condendum 
Symbolum  singuli  singulas  particulas  po- 
suerunt '.  Petrus  dicit  :  Credo  in  Beum 
Patrem  omnipotentem ,  creatorem  casli  et 
terrce.  Andreas  subjunxit  :  Et  in  Jesum 
Christwn  filium  ejus ,  Bominum  nostrum. 
Deinde  Joannes  :  Qui  conceptus  est  de  Spi~ 
ritu  sancto,  natus  ex  Maria  virgine.  Deinde 
Jacobus  Major  :  Passus  sub  Pontio  Pilato , 
crucifixus,  mortuus.  sepultus.  Deinde  Tho- 
mas :  Descendit  ad  inferna,  tertia  die  resur- 
rexit  a  mortuis.  Deinde  Jacobus  Minor  : 
Ascendit  ad  coslos ,  sedet  ad  dexteram  Dei 


Suffl- 
cientia 


'  Idem  liabetur  in  Hexaem., 
Salut.,  c  III. 


serm.   viii,  el  Diat. 


Patris  omnipotentis.  Deinde  Philippus  : 
Inde  venturus  est  judicare  vivos  etmortuos. 
Deinde  Bartholomaeus  :  Credo  in  Spiritum 
sanctum.  Deinde  Matthaeus :  Sanctam  Eccle- 
siam  catholicam.  Et  est  sensus  :  Credo  in 
Spiritum  sanctum  sanctificantem  univer- 
salem  Ecclesiam.  Deinde  Simon  Chananaeus: 
Sanctorum  communionem ,  remissionem 
peccatorum.  Et  est  sensus,  quod  remissio 
peccatorum  flt  in  communione  vivorum,  vel 
sacramentorum.  Deinde  Judas  Thadseus  ; 
Carnis  resurrectionem.  Et  est  sensus  :  Credo 
quod  Deus  resuscitabit  carnem.  Deinde  Mat- 
thias :  Vitam  ceternam,  Amen. 

Potest  etiam  sufflcientia  assignari  ex  parte 
causae  materialis ,  scilicet  ipsorum  articulo-  ^^      ^^ 
rum.  Omnes  articuli  sunt  de  Deo,  vel  secun-   ""== 

materia- 

duin  naturam  in  qua  consistit,  vel  secundum  lis. 
naturam  quam  assumpsit.  Et  sic  quidam 
articuli  spectant  ad  divinitatem ,  quidam  ad 
humanitatem.  Qui  ad  divinitatem ,  aut  res- 
piciunt  divinam  naturam  in  se,  et  sic  est 
primusde  singularitate,  cum  dicitur:  Credo 
in  Deum,  et  non  in  deos.  Aut  respiciunt 
divinae  essentiae  tres  personas,  et  sic  res- 
pectu  Patris  est :  Credo  in  Patrem  omni- 
potentem  :  Respectu  Filii  est  :  Credo  in 
Jesw.i  Christum  filium  ejus  unicum,  Domi- 
num  nostrum.  Respectu  Spiritus  sancti  est : 
Credo  in  Spiritum  sanctum.  Aut  respiciunt 
divinae  essentiaj  operationes ,  quai"um  una 
est  in  collatione  naturse ,  et  hac  est  creatio 
habens  suum  articulum  :  Credo  in  creato- 
rem  cceli  et  terrce.  Alia  est  in  coUatione 
gratiae,  et  haec  est  sanctificatio  habens  suum 
articulum:  Sanctam  Ecclesiam  catholicam, 
sanctorum  communionem,  remissionem  pec- 
catorum.  Et  est  sensus  :  Credo  quod  remis- 
sio  peccatorum  fiat  in  Ecclesia  catbolica, 
ubi  est  communio  sanctorum  masculine,  vel 
sanctorum  neutraliter,  scilicet  sacramento- 
rum.  Alia  est  in  collatione  gloriae,  et  haec  est 
gloriosa  resuscitatio ,  habens  suum  arti- 
culum  :  Carnis  resurrectionem ,  et  vitam 
ceternam,  Amen.  Septem  sunt  ergo  articuli 
respectn    divinitatis    accepti.    Accipiuntur 


408  CENTILOQUIUM. 

etiam  septem  respectu  humaiiitatis  Christi,      Secunda  haec  est 

juxta  septem  actus  principales,  quos  ad  re- 

parationem  nostram  Dominus  Deus  ordina- 

vit.   Primus  fuit  incamari,  habens  suum 

articulum  :  Qui  conceptus  est  de  Sinritu 

samto.  Secundus  fuit  nasci,  habens  suum 

arficulum  :  Natus  ex  Maria  virgine.  Ter- 

tius  fuif  pretium  pro  nobis  solvere ,  habens 

suum  articulum  :  Passus  sub  Pontio  Pilato, 

crucifixm,  mortuus.  et  sepultus.  Quartus 

fuit  inferos  visitare,  habenssuum  articuhim: 

Descendit  ad  infema.  Quintus  fuit  infernum 

spoliare ,  habeus  suum  articulum  :  Tcrtia 

die  resurrexit  a  inortuis.  Sextus  fuit  co^le- 

stia  transcendere ,  habens  suum  articulum  : 

Ascendit  ad  coelos,  sedet  ad  dexteram  Dei 

Patris  omnipotentis.  Septimus  erit  venire 

ad  judicium,  habens  suum  articulum  :  Inde 

venturus  est  judicare  vivos  et  mortuos.  Et 

sic  sunt  septem  articuli  respectu  humani- 

tatis  Christi.   Diffmitur  autem  a  Richardo 

Arii.^c-  articulus  sic  :  a  Articulus  est  iiidi\isibiUs 

insqt-:  •  veritas  de  Deo,  arctans  nos  ad  credenduni.  » 

Ab  Isidoro  vero  sic  :  «  Articulus  est  percep- 

tio  veritatis  divinae,  tendens  in  ipsam.  » 

Prima  difBnitio  non  tantum  convenit  arti- 

culo  formato,  sed  etiam  informi. 


Spes  est  certa  espec- 
talio  futurfe  beatitudinis,  veniens  ex  Dei 
gratia,  et  meritis  praecedeiitibus.  »  Tertia 
est  Augustini  haec :  «  Spes  est  virtus ,  qua 
quis  se  ad  illud,  quod  credit,  perventurum 
praesumit. 

Accipitur  autemmultiformiter  nomen  spei. 
Aliquando  enim  nominat  affectionem,  se- 
cundum  quod  dicit  Boetius  ' : 

Gaiidia  pelle, 
Pelle  timorem, 
Spemque  fugato, 
Nec  dolor  adsit. 


Speide- 
finit  c- 


SECTIO  XXXIX. 

De  Spe. 

Sequitur  videre  de  spe  :  circa  quam  pos- 
sumus  considerare  quatuor,  scilicei  diffini- 
tionem,  aequivocationem,  actus  excellentiam, 
et  cum  fide  differentiam.  Spes,  in  quan- 
tum  est  nomen  affectionis,  diffinitur  a  Phi- 
losopho  ' :  «  Spes  est  suspicio  futuri  boni.  » 
In  quantum  est  nomen  viitutis,  tribus  diffi- 
nitionibus  notificatur.  Prima  est  haec  = : 
0  Spes  est  virtus,  qua  spirituaha  et  aeterna 
bona  sperantur,  id  est,  cum  Qducia  expec- 
tantur.  »  Ista  spiritualia  bona  possunt  intel- 
ligi  venia  peccatorum,  gratia  meritorum,  et 
gloria  praemioriun,  ut  dicatur  quaedam  spes 
veniae,  qnaedam  gratiae,  quaedam  gloriae. 

«  Ariii.,  Rhet.,  lib.  II ,  c.  V.  —  »  Mag.  Sent.,  lib.  III, 


Aliquando  nominat  habitum  virtutis,  et 
tunc  spes  non  habet  ortum  ex  meritis,  sed 
ex  ea  merita  oriuntur.  Ahqnando  nominat 
virtutis  actum,  et  tunc  spes  oritur  ex  intuitu 
meritorum.  Nemo  enim  recte  se  sperat  ad 
beatitudinem  perventurum,  nisi  qui  Deo 
servit,  vel  servire  proponit.  Aliquando  no- 
minat  virtutis  statum ,  et  tunc  spes  ex  me- 
ritis  concomitantibus  habet  ortum,  juxta 
illud  Pauli*:  Probatio  operatur  spem,  idest, 
certitudinem  secundum  Glossam :  ad  quam 
certitudinem  per  bona  opera,  et  maxime  per 
adversorum  tolerantiam  pervenitur.  Ali- 
quando  nominat  virtutis  terminum,  sive  ob- 
jectum ,  id  est,  rem  speratam ,  scihcet  bea- 
titudinem  sempiternam,  et  tunc  spes  ex 
gratia  et  meritis  praecedentibus  habet  ortum. 
Et  sic  spes  virtus,  secundum  primam  accep- 
tationem  sui ,  praecedit  merita ;  secundum 
ultimam,  sequitur;  secundum  duai  inter- 
medias,  sequitur  et  praecedit. 

Haliet  autem  spes  excellentiam  in  actu 
suo.  Nam  habens  potentiam  irascibilem  pro   '«"8» 

sp«i  in 

subjecto,  virtutum  habitus  praesupponit,  sooteta. 
quibus  supereminet,  ut  regina.  Habet  enim 
irascibilis  detestari  mala  culpae,  tolerare 
mala  poenae,  aggredi  terribiUa,  erigi  ad  ar- 
dua.  Ad  detestationem  culpae  aUenae ,  re- 
quirit  u-am  per  zelum;  ad  detestationem 
culpae  propriae,  requirit  pcenitentiam ;  ad 
perpessionem  malorum  poenae,  requirit  pa- 

disl.   -^xvi,  hujus  edit.   tom.  IV,  p.   36t.—  '  Boet., 
(le  Consol.  Pliilos.,  lib.  I,  metr.  7.  —  *  Rom.,  v,  4. 


Exnl- 


PART.  III. 

tientiam;  ad  aggressionem  terribilium,  ha- 
bet  fortitudinem ,  et  tunc  ad  expectationem 
aeternae  beatitudinis  per  spem  erigitur,  a  Deo 
liberaliter  repromissaj. 
'ideiei  Assignatur  autem  inter  fidem,  et  spem, 
"„,fj'"  differentia  per  hunc  modum.  Nam  •  fides  est 
bonarum  rerum,  etmalarum;  spes  tantum 
bonarum.  Est  etiani  fides  rerum  praeterita- 
rum,  prsesentium  et  futurarum;  spes  tan- 
tum  futurarum.  Item  fides  est  rerum  pro- 
priarum  et  alienarum ;  spes  est  solummodo 
propriarum. 

SECTIO  XL. 

De  Charitate. 

DefiDi-  Sequitur  videre  de  charitate  :  circa  quam 
|jg'_*' debes  considerare  diffinitionem ,  distinctio- 
nem,  perfectionem ,  diligibilium  sufficien- 
tiam,  et  ordinis  exigentiam.  Charitas  tripli- 
citer  diffinitur.  Nam  comparata  ad  objectum, 
diffinitur  in  Sententiis  a  Magistro  ^ :  «  Cha- 
ritas  est  dilectio,  qua  diligitur  Deus  propter 
se,  et  proximus  propter  Deum.  »  Comparata 
ad  actum  proprium,  qui  est  vivere  et  adhae- 
rere,  diffinitur  ab  Augustino  sic " :  «  Charitas 
est  rectissima  animi  afiectio,  coujungens  nos 
Deo.  »  Vel :  «  Charitas  est  virtus,  qua  Deum 
videmus,  eo  quod  frui  desideramus.  »  Yel : 
«  Charitas  est  vita,  copulans  amantem  cum 
amato.  »  Compai^ataad  habitum  sibi  injunc- 
tum ,  diffinitur  ab  Apostolo  "• :  Charitas  est 
finis  pmcepti  de  corde  puro,  et  conscientia 
bonU:,  et  fide  non  ficta. 
iiUnc-  Distinguitur  enim  inter  amorem,  et  dilec- 
tionem,  et  charitatem.  Nam  amor  competit 
rationalibus,  et  irrationalibus  creaturis;  di- 
lectio  vero  et  charitas  tantum  rationalibus 
dicitur  convenire.  Item  inter  dilectionera ,  et 
charitatem ,  difTerentia  invenitur ;  Naui  di- 
lectio,  quasi  de  diversis  electio,  rationalibus 
convenit,  sive  justis,  sive  injustis;  charitas 
vero  solum  est  justorum. 
""     Est  autem  in  charitate,  prae  cseteris  vir- 

'    Aug.,    Enchirid.,    c.   viii,   —    2   Senl.,    lib.    III, 
dist.  VII,  huj.  edit.  tom.  I,  p.  272.  —  »  Aug.,  de  Uorib. 


SECT.  XL.  i09 

tutibus,  perfectio  et  dignitas  specialis.  Nam 
cum  sit  forma  virtutum,  non  potest  esse  in- 
formis  tripUci  ratione :  una  ex  parteobjecli, 
idem  enim  habet  pro  objecto  et  pro  fine:  in- 
separabiUs  enim  est  a  fine,  ratione  cujus  est 
perfectio  quantum  ad  meritum  in  virtute; 
alia  ex  parte  subjecti,  ipsa  enim  est  regula 
rectificans  voluntatem,  qua  rectificata,  tota 
anima  recte  vivit;  tertia  est  ex  parte  causae, 
habet  enim  similitudinem  cum  Spiritu  sanc- 
to,  a  quo  est,  qui  etiam  charitas  dicitur,  sive 
amor  a  quo  inseparabiUs  est :  et  ideo  esse 
informis  omnino  non  potest. 

Quatuor  autem  sunt  ex  charitate  diUgenda 
secundum  Augustinum^:  unum,  quod  est 
supra  nos,  sciUcet  Deus;  alterum,  quod  nos  sura- 
sumus;  tertium,  quod  juxta  nos,  scilicet  liHgibt 
proximus;  quartum,  quod  infra  nos  est,  sci-  ''"™" 
licet  humanum  corpus.  Horum  quatuor  suf- 
ficientia  sic  accipitur.  Ex  charitate  diUgere, 
est  summum  bonum  optare  dilecto.  Qui  ergo 
ex  charitate  diUgit ,  aut  optat  summum  bo- 
num  ipsi  Deo,  et  sic  est  primum  membrum ; 
aut  sibi  ipsi,  et  sic  estsecundum  membrum; 
aut  simUi,  et  sic  est  tertium ;  aut  sibi  inhae- 
renti,  et  sic  est  quartum.  Est  autem  Deus 
diUgendus  primo  super  omnia  propter  se; 
nos  secundo,  pro  Deo,  et  sub  Deo ;  proximus 
noster  tertio,  sicut  nos,  et  ex  quo  nos,  quia 
affectu  et  effectu ;  ad  quod  nos,  quia  ad  gra- 
tiam  in  praesenti,  et  ad  gloriam  in  fuluro; 
in  quo  nos,  quia  in  bono ;  propter  quod  nos, 
quia  propter  Deum.  Quarto  corpus  nostrum, 
infra  nos  et  proximum,  tanquam  bonum 
minus  praecipuum.  Ad  haec  autem  exe- 
quenda  datur  nobis  unius  charilatis  habitus, 
et  duplex  mandatum,  in  quo  pendet  univer- 
sitas  Novi  et  Veteris  Testamenti.  Assignat 
autem  Ambrosius  %  praeter  supradiclum, 
alium  ordinem  diligendi :  ut  primo  Deum , 
secundo  nosmetipsos,  tertio  parentes,  deinde 
fiUos  et  fratres,  postea  domesticos,  demum 
inimicos  diligamus. 

Ecd.,  c.  I.  -  *  1  Tim.,  \,  5.  —  »  Aug.,  de  Doct. 
Christ.,  lib.  I,  c.  xxili.  —  "  Habetur  apud  Mag.  Sent., 
iib.  lil,  dist.  XXIX,  §  Quibus  obviat,  huj.  edit.  tom.  IV, 
p.  644. 


410 


SECTIO   XLI. 


De  Prudentia. 


Sequitur  videre  de  virtutibus  cardinali- 
bus,  et  primo  de  prudentia;  circa  quani  tria 
sdiit  breviter  videnda,  scilicet  diffinitio,  spe- 
cierum  coUectio,  et  actunm  variatio.  Pru- 
dentia  diftinitur,  sive  describitur  ab  Augns- 
tino  ' :  «  Prudentia  est  amor,  ea  quibus  ad- 
juvatur  in  Deuni,  ah  his  quibus  inipeditur, 
sagaciter  discernens.  A  Gregorio  sic :  «  Pru- 
dentia  est  cognitio  vitandarum  rerum,  et 
appetendanim.  »  A  Tullio  '  in  Hhetoricis 
sic :  «  Prudentia  est  remm  bonarum,  et  raa- 
larum,  et  utrarumque  scientia.  »  Ab  eodem 
de  Officiis  ^:  «  Pmdentia  est  cognitio  imi- 
tandarum,  fugiendarumque  scienlia  re- 
rum.  »  Ab  eoJem  in  libro  de  Requie  mentis 
sic :  a  Pmdentia  est  rerum  honarum,  et  ma- 
larum,  cum  alterarum  dileetlone,  et  reli- 
quarum  detestatione  scientia. » 

Partes  sive  species  prudentiae  secundum 
Tullium  *  in  Rhetoncis  sunt  tres,  scilicet 
memoria.  Intelligentia ,  et  providentia.  Me- 
moria  est,  per  quam  animus  aspicit  ea  qus 
fuerunt  intelligentia  est,  per  quam  perspicit 
ea,  quaj  sunt.  Providentia  est,  per  quam 
futurum  aliquid  videtur,  antequam  factum 
sil.  Seneca  videtur  concordare  TuUio  iu  his 
tribus,  dicens  :  «  Si  prudens  es,  animus  tuus 
tribus  temporibus  dispeusatur.  Prffisenlia 
ordina,  futura  provide,  et  praeterita  recor- 
dare.  »  Secundum  dogma  Philosophomm , 
prudentia  dividitur  in  quatuor  species ,  sci- 
licet  providentiam ,  circumspectionem,  cau- 
tionem,  et  docilitatem.  Pro\identia  est  prae- 
sens  notio,  futurorum  pertractans  eventum. 
Circumspectio  est  contrariorum  vitiorum 
cautela.  Cautio  est  discernere  a  virlutibus 
vitia,  virtutum  speciem  praeferentia.  Doci- 
litas  est  prudentia  erudiendi  imperitos. 
'•     Secundum  Augustinum  ^  habet  pmdentia 

'  Aug.,  de  Morib.  Eccl.,  c.  IV.  —  '  Cic,  de  Invent., 
Ub.  II.  -  ■'  Id.,  de  O/fic.,  lib.  I,  in  fine.  —  '  Id.,  de 
Jnvent.,  lib.  11.  —  »  Lib.  de  Spir.  et  Anitn.,  c.  XI.  — 


CENTILOOUIUM. 

plures  actus.  Nam  pradentia  scit  quid  debeat 
facere :  prudentiaestscirequid  possit :  pruden- 
tiaestineligendis :  prudentia  est  nihil  poeni- 
tcndum  appetere,  et  nihil  praeter  justum 
velle  facere.  Secuudum  Macrobium',  pru- 
dentia  est  mundmn  istum ,  et  omnia  quae  in 
mundo  sunt ,  divinorum  contemplatione  de- 
spicere,  etomnem  animi  cogitationem  in  sola 


divina  dirigere.  Prudentia  est  ad  ralionis 
normam,  quae  cogitat  quaequeagit,  universa 
dirigere,  et  nihil  praeter  rectum  velle  facere, 
humanisque  actibus  tanquam  rationis  arbi- 
trio  providere.  Prudentiae  insunt  ratio,  in- 
tellectus ,  circumspectio  ,  providentia ,  doci- 
litas,  agnitio.  Item  prudentia,  inhomine  jam 
purgato,  est  divina  non  quasi  in  electione 
praeferre,  sed  sola  nosse.  Officium  etiam  pru- 
dentiae  est,  ex  pra?teritis  et  praesentibus  fu- 
tura  perpendere.  Unde  dicit  Boetius "  in  libro 
de  Comolatione  Philosophice  :  «  Non  quod 
ante  oculos  est  situm  sufflcit  intueri ;  rerum 
exitus  pradentia  metitur.  Circumspectionis 
officium  cst,  per  diligentem  consideratio- 
nem,  inter  contraria  vitia  medium  tenere.  » 


SECTIO    XLII. 

De  Temperantia. 

Sequitur  ^ddere  de  temperantia  quantum 
ad  tria ,  scilicet  quantum  ad  diffinitionem , 
speciemm  assignationem,  et  actuum  varia- 
tionem.  Temperantia  describitur  a  TuUio  in 
prima  Rlietonca '  :  «  Temperantia  est  ratio- 
nis  in  libidinem,  atque  in  alios  non  rectos 
impetus  animi ,  firma  et  moderata  domina- 
tio.  »  Item  ab  eodem  in  libro  de  Officiis^  : 
«  Temperantia  estdominium  rationisin  libi- 
dinem,  et  in  motus  alios  importunos.  »  Ab 
Augustino,  in  libro  de  Moribiis  Ecclesiw  '"  : 
a  Temperantia  est  amor  Deo  sese  integrum 
incorruptumque  conservaus. »  A  Macrobio  " : 
«  Temperantis  est,  nihil  appetere  pceniten- 
dum,  in  nullo  legem  moderationis  escedere, 

"  Macrob.,  in  Somn.  Scrip.,  lib.  I.  —  '  Boet.,  Je 
Consol.  P/iiloi.,  pros.  i.  —  *  Cic,  </e  Invenl.,  lib.  II. 
-  »  Id.,  rfe  0/jic.,  lib.  I.  —  '»  Aug.,  de  Morib.  Eccl., 
c.  XV.  -  "  Macrob.,  m  Sonm.  Scip.,  lib.  I. 


Tempe- 
rantia 
diffioi. 
Uoaes. 


PART.  III.  SECT.  XLIII. 


4H 


?ub  jugo  rationis  cupiditatem  domare.  »  Ab 
Augustino ' :  «  Temperantia  est  affectio  coer- 
cens  et  cohibens  appelitum  ab  his  rebus  quae 
turpiter  appetuntur.  » 

Partes  temperantiffi,  secundum  Tullium 
in  prima  Rhetorica  %  sunt  tres,  scilicet  con- 
tinentia,  clementia,  et  modestia.  Continentia 
est,  per  quam  cupiditas  consilii  guberaa- 
tione  regitur.  Clementia  est  virtus,  per  quam 
animus  inodiumalicujus  temere  concitatus, 
benignilate  remittitur.  Haec  secundum  Tul- 
hum.  Secundum  Senecam  vero  '  :  «  Cle- 
mentia  est  temperantia  animi  in  potestate 
ulciscendi,  vel  superioris  lenitas  adversus 
inferiorem  in  pcenis  constituendis.  »  Modes- 
tia  sftcundum  Tullium  est ,  per  quam  pudor 
honestatis  puram  et  stabilem  comparat  au- 
ctoritatem.  Auctoritas  in  hac  dcscriptione 
stabiHs,  appellatur  gravitas  perseverans.  Se- 
cundum  dogma  Philosophorum,  partes  tem- 
peranliae  sunt^  quse  fcedis  motibus  dominan- 
tur,  quae  sunt  modestia ,  verecundia ,  absti- 
nentia,  castitas,  honestas,  moderantia,  par- 
citas,  sobrietas,  pudicitia.  Modestia  est,  quae 
facit  cultum ,  et  motum ,  et  omnem  nostram 
occupationem,  ultra  defeetum  et  citra  exces- 
sum  sistere.  Verecundia  est  in  gestu  et  verbo 
honestatem  servare.  Abstinentia  et  honestas, 
moderantia  et  parcitas,  et  sobrietas  edulii,  co- 
hibent  nutrimenta.  Abstinentia  est,  statutum 
terminum  prandendi  non  praevenire.  Hone- 
stas  est,  nec  lautiores  cibos  quserere,  nec  in 
apparatu  operam  dare.  Moderantia  est ,  ni- 
mium  ciborum  appetitum  rationis  imperio 
revocare.  Parcitas  est,  mensuram  refectionis 
non  excedere.  Sobrietas  est,  excessum  in 
potu  cohibere.  Hujus  officium  est,  arcere 
mala  ebrietatis.  Castitas  est  abstinentia  ab 
omni  coitu  ilUcito  :  quae  est  triplex ,  scihcet 
conjugahs,  vidualis,  et  virginalis.  Virgini- 
tas  est ,  secundum  Augustinum ' ,  in  carne 
corruptibili  perpetuae  incorruptionis  medi- 

'  Aug.,  de  Lib.  Arh.,  lib.  I,  c.  xm.  —  ^  Qjg,^  ^g 
Invent.,  lib.  II.  —  *  Senec,  de  Clem.,  ]ib.  II,  c.  in. 
—  '  Aug.,  de  Viryinil.,  c.  XNI.  —  '  Lib.  de  Spir.  et 
Anim.,  c.  XX.  —  ^  Macrob.,  in  Somn.  Scip.,  lib.  1.  — 
'Cic,  de  Invent.,  Ub.  II.  —  '  Id.,  Ub.  111,  ad  Heremi. 


tatio.  Pudicitia  est,  moderamine  rationis  pe- 
tulantiam  domare. 

Actus  temperantiae ,  secundum  Augusti- 
num'^,  sunt  contra  prospera,  non  praesumere 
quod  non  possit,  exerceri  in  ulendis,  terre- 
nas  cupiditates  non  tantum  reprimere ,  sed 
penitus  oblivisci.  Secundum  Macrobium  ' , 
temperantia  est  omnia  rehnquere ,  in  quan- 
tum  natura  patitur,  quae  corporis  usus  re- 
quirit. 

SECTIO   XLIII. 

De  Fortitudine. 

Sequitur  videre  de  fortitudine  quantum  ad 
diffmitionem,  specierum  assignationem ,  et 
actuum  variationem.  Fortitudo  sic  describi- 
tur  a  Tullio  in  prima  Rhetorica '  :  «  Forti- 
tudo  est  considerata  periculorum  susceptio, 
et  laborum  perpessio.  »  Item  ab  eodem  in 
secunda  Rhetorica ' :  «  Fortitudo  est  magna- 
rum  rerum  appetitio,  et  humilium  contem- 
ptio,  et  cum  ratione  utilitatis  laborum  per- 
pessio.  B  Item  ab  eodem  :  «  Fortitudo  est 
rationalis  aggressio  terribilium,  cum  con- 
stanti  eorum  perpessione. »  Secundum  Aris- 
totelem ' : «  Fortitudo  est  virtus  difficiUimo- 
rum  in  passionibus  operativa  gratia  boui.  » 
Augustinus  " ,  de  Moribus  EccUsice  :  «  For- 
titudo  est  amor  facile  omuia  tolerans  pro- 
pter  id  quod  amatur.  »  Fortitudo  etiam  aUter 
describitur  :  «  Fortitudo  est  firmitas  animi 
contra  molestias  saeculi.  »  Et  sumitur  de 
Matthaeo  *'  (a)  :  Erant  quatuor  millia,  etc. 

Partesfortitudinis,  sivespecies,  secundum 

TuUium  sunt  quatuor,  scilicet  magnificen- 

tia,  fidentia,  patientia,  et  perseverantia.  Ma- 

crobius  '^  septem  ponit  partes  fortitudinis , 

scilicet  magnanimitatem ,  fiduciam ,  securi- 

tatem,  magnificentiam,  constantiam,  patien- 

tiam,  flrmitatem.  Secuudum  dogma  aUquo- 

rum,  fortitudo  est  virtus  resfringens  impe- 

tus  adversitatis.  Hujus  partessunt  quaecum- 

—  »  Arist.,  Ethic,  lib.  III,  c.  vii  et  vm.  —  '"  Aug.,  de 
Morib.    Eccle.,    c.    xv.    —    >'    Matth.,    x\ ,    38.   — 
'*  Macrob.,  in  Sotnn.  Scip.,  Ub.  1. 
(a)  Fortc  legend.  de  Glossa  in  Matlhseum. 


m 


CENTILOQUIUM. 


que  haec  efflciunt,  quae  sunt  magnauimitas, 
fiducia,  securitas,  magniflcentia,  constaulia, 
patientia,  fidentia,  et  perseverantia.  Magna- 
nimitas  est  difflcilium  spontanea  et  rationa- 
bilis  aggressio.  Fiducia  est  certa  spes  animi 
perducendi  ad  linem  rem  inchoatam.  Secu- 
ritas  esthabitus  secundum  quem  imminen- 
tes  incommoditates  et  rei  inchoatse  afflnes 
non  formidantur.  Magniflcenlia,  secundum 
Tullium  ' ,  est  rerum  magnarum  et  excelsa- 
rum  cum  animi  ampla  quadom  et  splendi- 
dissima  propositione  cogitatio  atque  admi- 
nistratio.  Secundum  Macrobium  ^ : «  Maguifi- 
centia  est  difflcilium  et  praeclarorum  consum- 
matio. »  Constantia  est  stabilitas  animi  firma, 
et  in  proposito  perseverans.   Patientia  est 
virtus  contumeliarum  et  omnis  adversitatis 
aequanimiter  mala  portans.  Item  aliter  :  Pa- 
tientia  est  sequanimis  malorum  illatorum 
tolerantia.  Gregorius ' :  «  Vera  patientia  est, 
aliena  mala  aequanimiter  perpeti,  et  contra 
eum ,  qui  mala  irrogat,  nullo  animi  dolore 
moveri.  »  Item  aliter  difflnitur  :  Patientia 
est  omnium  molestiarum  aliunde  illatarum 
victoriosa  perpessio.  Fidentia  est  virtus  per 
quam^  niagnis  et  honestis  in  rebus,  multum 
ipse  animus  se  in  fiducia  coUocavit.  Perse- 
verantia ,  secundum  Tullium  %  est  ratione 
bene  considerata  stabilis  et  perpelua  per- 
mansio.  Magistraliter  sic  describitur  :  Perse- 
verantia  est  permanentia  in  bono  diuturna, 
sive  finalis.  Nota  quod  coustantia  est  per- 
mauentia  in  proposito;  perseverantia  est  per- 
manentia  in  bono,  sive  contiuuatio  boni. 
Constantia  cavet  levem  transitum  a  propo- 
sito  in  propositum;  perseverantia  vero  discon- 
tinuationem  vel  imperfectionem  respectu  de- 
biti  finis. 

Secundum  Augustinum  ^ :  «  Actus  fortilu- 
dinis  est  contra  adversa  facere  quodpossit, 
constans  in  tolerandis,  nihil  nisi  turpia  ti- 
mere,  et  quidquid  agimus  ,  vel  cogitamus, 
ad  rationis  normam  dirigere.  » 

'  Cic,  de  Invent.,  lib.  II.  —  '  Macrob.,  loc.  proxime 
cit.  —  ^  Greg,  in  Evang.,  hom.  xxxv,  non  mullum 
ante  med.  —  '  Cic,  loc.  proxime  cit.  —  ■■  Lib.  de 
Spir.  et  Anim.,  c.  xi.  —  •  Cic,  de  Invent.,  lib,   II. 


SECTIO  XLIV. 

De  Justitia. 

Sequitur  videre  de  justitia  quantum  ad  justiuo 
diffinitionem ,  specierum  assignationem ,  et  ^f^"^"''^ 
actionum  progressionem.  .lustitia  difflnitur 
sic  a  Tullio  in  priina  Rhetorica  ^  :  «  Justitia 
est  habitus  auimi,  communi  utilitate  servata, 
suam  unicuique  tribuens  dignitatem.  »  Ma- 
crobius '  :  «  Justitia  est  unicuique  servare 
quod  suum  est.  »  Augustinus,  libro  de  Li- 
bero  arbitrio  "  :  «  Justitiam  quid  dicam  esse, 
nisi  virtutem  qua  sua  cuique  tribuuntur?  » 
Super  Matthaeum '  :  Beati  qiii  esuriunt  et 
sitiimt  justitiam  (a) :  «  Justitia  est  sua  cui- 
quetribuere,  sibi,  proximo,  et  Deo.  »  Se- 
neca :  «  Quid  est  juslitia,  nisi  naturai  tacita 
convenlio,  in  adjutorium  multorum  invea- 
ta?  »Idem :  «  Justitiadivinalex  est,  et  vincu- 
lum  societatis  humanae.  »  Isidorus  :  «  Justi- 
tia  est  ordo  et  aequitas,  qua  homo  cum  una- 
quaque  re  bene  ordinatur.  »  Anselmus  '"  : 
«  Justitia  est  rectitiido  voluntatis  propter  se 
servata;  »  propter  se,  rectitudinem  scilicet. 
Item  aliter  diffiuitur  sic  :  Justitia  est  virtus 
couservatrix   humauae  societatis,  et  vitae 
communitatis.  Augustinus  ",  de  Moribus  Ec- 
clesiw :  « Justitia  est  amor  soli  amato  ser- 
viens,  et  propterea  recte  dominans  caeteris 
quae  homini  suljjectasunt.  AMagistris  sic  " : 
«  Justitia  est  constans  et  perpetua  voluntas, 
jus  suum  uuicuique  tribuens.  » 

Justitia ,  secundum  quosdam,  dividitur  in 
severitatem,  et  liberalitatem.  Severitas  est 
virtus  debito  supplicio  coercens  injuriam. 
Liberalitas  esl  virtusbeneficiorum  erogatrix, 
quae  pro  affectu  benignitas,  pro  effectu  be- 
neficentia  nominatur  :  et  consistit  baec  virtus 
tota  in  tribuendo.  Benignitatem  vero  divi- 
dunt  in  septem  partes,  scilicet  in  religionem, 
pietatem,  innocentiam,  amicitiam,  reveren- 

—  '  Macrob.,  loc.  cit.  —  '  Aug.,  de  Ltb.  Aib.,  lib.  I, 
c.  xm.  —  •  Matl/i.,  v,  5.  —  "  Anselni  ,  de  Verit., 
c  XIII.   —     '  Aug.,  de   Morib.   EccL,    lib.    XV.   — 
"  Inslit.  de  Justit.  et  Jure,  iu  priuc. 
(a)  SuppL,  Glossa. 


PART.  III.  SECT.  XLIY. 


il3 


tiam,  concordidni^  miserioordiam.  Alii  ('ivi- 
dunt  in  innocentiam ,  amicitiam ,  concor- 
diam,  pietatem,  religionem,  affectum  et  hu- 
manitatem.  Secundum  Tullium  in  prima 
Rhetorica' :  «  Ad  justitiam  pertinent  religio, 
pietas,  gratia,  vindicalio,  observantia,  et  ve- 
ritas  :  »  addo  pro  nunc  disciplinam  et  obe- 
dientiam. 

Religio  est  virtus  quse  superioris  cujus- 
dam  naturae,  quam  divinam  vocant,  curam 
cajremoniamque  affert.  Hsec  Grsece  dicitur 
Latria.  latria,  quai  sic  descriliitnr  :  Latria  est  culius 
Deo  debitus  et  exhibitus.  Vel  :  Latria  est  vo- 
luntas  impendendi  Deo  cultum  debit'jm.  Im- 
penditur  autem  cuitus  debitus  Deo  corde  per 
fidem ,  spem  et  charitatem ;  ore  per  adora- 
tionem,  laudationem,  benedictionem,  et  gra- 
tiarum  actionem ;  opere  per  oblationein , 
ihuriflcationem  et  geniculationem.  Hujus 
primum  offlcium  est  perpetrati  sceleris  pce- 
nitere;  secundum  est  temporahum  mutabi- 
litafem  parvi  pendere;  tertium,  vitam  no- 
slram  ex  tpto  Deo  committere;  quartum, 

Duiia.  writatem  servare.  Nota  tamen  ,  quod  diilia 
ahquaudo  idem  est,  quod  htria  ;  slricte  ta- 
men  et  proprie  accipitur  pro  reverentia  san- 
clis,  sive  personis  sublimibus  exhibenda. 
Qufe  sic  describitur  :  Dulia  est  servitus ,  vel 
cullus  creaturse  debitus  et  exhibitus.  Et  vi- 
detur  idem  esse  cum  reverentia  posita  ia 
prima  divisione  justitiae,  quae  sic  describitur : 
Reverentia  est  virtus  personis  gravibus,  vel 
aliqua  praelatione  sublimatis^  debitae  hono- 
rificationis  cultum  exhibens.  Deo  autem  de- 
betur  latria ,  sanctis  dulia ,  beatse  Yirgini 
Marise  hyperdulia. 

piei«5.  Pietas  est  virtus  per  quam  sanguine  con- 
junctis  patriaeque  benevolis  offlcium  et  dili- 
genstriliuitur  cultus.  Gratiaestvirtusin  qua 
air.icitiarum  et  beneficiorum  alterius  me- 
moria,  et  remunerandi  voluntas  continetur. 
Vindicaiio  est  virtus  per  quam  vis  aut  inju- 
ria,  et  omnino  omne  quod  obfuturum  est, 
defendendo  aut  ulciscendo  propulsatur.  (Jb- 


Inno- 
'jntia. 


'  Cic,  rfe  Invenl., 
epist.  cxil,  in  fiiie. 


lib.  II.  —  '  Cern.,  ad  Sophiam, 


servautia  est  virtus  per  quam  homines  in 

aliqua  dignitatC;,  cultu  quodam  et  honore 

dignantur.  Veritas  est  virtus  per  quam  im- 

matata  ea  quai  sunt,  aut  (juae  ante  fuerunt , 

aut  futura  suut,  dicuntur.  Innocentia  est  pu- 

ritas  animi,  injuriee  omnem  illationem  ab- 

horrens.  Hac  virtute  dii  placantur.  Amicitia 

est  voluntas  bona  erga  aliquem,  causa  illius 

qui  diligitur,  cum  ejus  pari  intentione  aquo 

diligitur.  Hujus  primum  officium  est  idem 

velle,  et  idein  nolle;  alterum  secreto  admo- 

nere,  et  palam  laudare.  Concordia  est  virtus 

concives  et  compatriotas  in  eodem  jure  et 

cohabitatione,  et  spontanee  metiens.  Miseri- 

cordia  est  virtus  per  quam  animus  super 

calamitate  afflictorum  movelur.  Ha3c  virtus 

nihil  humanumase  alienum  putat;  aliorum 

damna  vel  commoda,  sua  sestimat.  Disci- 

plina^   secundum  Cyprianum,  est  morum 

ordinata  correctio,  et  majorum  prseceden- 

tium  patruni  regularis  observatio.  Secun- 

dum  Hugonem  de  sancto  Victore  :  «  Disci- 

plina,  est  conversatio  boua  et  honesta ,  cui 

parum  est  non  malum  facere ;  sed  studet  in 

his,  quae  bene  agit,  per  cuncta  irreprehensi- 

bibs  apparere.  »  Idem  :  «  Disciplina  est  om- 

nium  membroruc:;  motus  ordinatus,  et  dis- 

positio  decens  in  omni  habitu  et  aclione.  » 

Bernardus* :  n  Disciplinacervicem  submittit, 

deponit  supercilia,  vultum  componit,  hgat 

oculos.  cachinnos  cohibet,  moderatur  lin- 

guam,  gulam  frsenat,  iram  sedat,  format  in- 

cessum.  »  Obedientia  sic  describitur  :  Obe-    obe- 

dientia  est  voluntas  faciendi  praeceptum,  vel  '^•*°'"'' 

mandatum  superiorum.  Item  sic  :  Obedien- 

lia  est  obtemperatio  secuiidum  regulam  sa- 

crae  Scripturae  majoribus  quibuscumque  de- 

bita.  Vel  sic  :  Obedientia  est  spontaneum  et 

rationabile  propriae  voluntalis  sacrificium. 

Vel  sic  :  Obedientia  est  pio  studio  propriae 

voluntatis  abnegatio.  Augustinus  :  «  Cilius 

exauditur  una  obedientis  oratio,  quam  de- 

cem  millia  contemptoris. »  iEiiuiiasestamor 

aequalitatis  inhis,  in  quibus  debetesseaequa- 

litas  (a). 

(n)  Ccel.  cdil.  qualitas. 


Suf6- 
cieotia 

ftpectalis 
dono- 

rum. 


414 

De  justitia  dicit  Pi'osper  :  «  Jiislitia  fist 
quaedam  animi  nobilitas,  suam  cuiqne  tri- 
buens  dignitatem,  superioribus  reverentiam , 
paribus  concordiam,  inferioribus  discipli- 
nam,  Deo  obedientiara,  sibi  ipsi  sanctimo- 
niam,  inimico  palientiam,  et  misero  com- 
passionem.  »  Secundum  Augustinum  '  : 
«  Actus  justitise  est  scire  quid  debeat  reddere ; 
non  velle  plus,  quam  possit  distribuere ; 
omaem  animi  cognitionem  ad  solum  Deum 
dirigere  et  erigere,  eumque,  tanquam  nihil 
aliud  sit,  sola  mentis  acie  iutueri. »  Secundum 
alios  *  autem  est  etiam  actus  j  ustitiae  ad  unam 
consentire  viam,  uniuscujusque  virtutis  ob- 
sequium  servare,  uuicuique  quod  suum  est 
reddere ;  item  cum  superna  et  divina  mente 
sociari ,  ut  servet  cum  ea  perpetuum  foedus 
imitando. 

SECTIO  XLY. 

De  septem  donis  Spiritus  sancti. 

Septem  sunt  dona  Spiritus  sancti,  quae 
enumerat  Isaias'  :  scilicet  donum  sapientiae, 
et  intellectus,  donum  consilli,  et  fortitudinis, 
donum  scientia?,  et  pietatis,  et  donum  timo- 
ris  Domini.  Habemus  autem  videre  de  do- 
nis  divinis,  quae  Spiritui  sancto  attribuuntur_, 
tria  :  scilicet  specialem  sufficientiam,  singu- 
larem  cousistentiam,  et  generalem  dilleren- 
tiam. 

Specialis  sufficientia  habituum  praedicto- 
rum  sic  accipilur.  Dona  Spiritus  saocli  spe- 
ciahter  sunt,  vel  principaUter,  ad  expedien- 
das  potentias  animae  in  agendo.  Habemus 
autem  expediri  quantum  ad  decliuationem 
mali,  el  sic  est  donum  timoris;  item  quan- 
tum  ad  operationem  boni,  et  hoc  dupliciter : 
nam  aut  est  bonum  necessitatis ,  ad  quod 
expedimur  per  donum  pietatis,  cujus  regi- 
men  directivum  est  donum  scientiae ;  aut  est 
bonum  supererogationis,  ad  quod  expedi- 
mur  per  donum  fortitudiuis,  cujus  regimen 
est  donum  consilii. 

»  Lib.  de  Spir.  et  Anim.,  c.  xx.—  ^  Plot.,  de  Virt., 
Enu.  l,  el  ex  eo  Macrob. ,  in  Homn.  Scip.,  lib.  1.  — 


CENTILOOUIUM. 

Ad  majoremhorumdonorum  evidentiam, 
attendenda  est  consistentia  actuum  singulo- 
rum.  Nota  ergo  primo,  quod  sapientia  com- 
muniter  accepta  dicit  cognitionem  genera- 
lem  rerum  diviuarum  et  humanarum ,  se- 


Singu- 

laris  do- 

norum 

consis- 

tentia. 


cuudum  Augustinum  ''  et  Philosophum  % 
qui  dicit,  quod  sapiens  est,  qui  novit  omnia. 
Minus  communiter  dicit  cognitionem  rerum 
aeternarum,  unde  Apostolus  ^ :  Alii  datur 
sermo  sapientice ,  id  est  cognitio  aeterno- 
rum.  Proprie  dicit  cognitionem  qua  colitur 
Deus  fide ,  et  spe,  et  charitate  :  unde  Job  "  : 
Vietas  (a)  ipsa  est  sapientia.  Magis  proprie 
nominat  cognitionem  Dei  experimentalem  , 
et  sic  est  unum  de  septem  donis  Spiritus 
sancti,  cujus  actus  consistit  in  degustando 
suavitatem  Dei.  Qui  quidem  actus  partim 
est  cognitivus ,  partim  affectivus  :  ita  quod 
iu  cognitione  inchoatur,  et  in  affectione  con- 
summatur.  Item  habemus  quiescere  in  op- 
timo  per  intelligentiam  virtutis  ,  et  sic  est 
donum  inteilectus;  et  per  affectionem  boni- 
tatis,  et  sic  est  donum  sapientiai. 

Scientia  etiam  dicitur  tribus  modis.  Quae- 
dani  enim  est  scientia  consistens  in  intellectu 
pure  speculativo  ,  fundata  super  principia 
rationis,  ut  est  scientia  acquisita,  sive  hu- 
mana  philosophia.  Quaedam  est  consistens 
in  intellectu  inclinato  ab  affectu  (a),  fundata 
super  principia  juris  naturalis,  ordinans  ad 
rectam  et  honestam  vitam,  ut  est  scientia 
prudentiae  virtutis.  Quaedam  est  consistens 
in  intellectu  inclinato  a  fide ,  et  inclinante 
ad  operationem  bonam,  fundata  super  priu- 
cipia  fldei ,  liabens  ortum  a  donis  spiritualis 
gratia; ,  ut  est  donum  scientiaj ,  cujus  actus 
praecipuus  est  dirigere  in  agendis  secundum 
exigentiam  regulae  fidei ,  et  imitationem 
Christi. 

De  dono  intellectus  tene,  quod  ejus  actus 
consistit  in  conlemplatione  non  solum  crea- 
tricis  essentiae ,  verum  etiam  in  contempla- 
tione  spiritualis  creatm^ae.  Habetur  quidem 

'  Isa.,  XI,  1  et  seq.  —  *  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  XIV,  c.  I. 
—  ti  Arist.,  Metap/i.,  lib.  1,  c.  ii.  —  "  i  Cor.,  xil,  8.  — 
'  Job,  xxviii,  28. 

(«)  Vulg.  Timor  Domini.  —  (6)  Coet.  edit.  effeclu. 


Scientia. 


lDt«l-  ' 
lectua. 


thim. 


PART.  111. 

cognitio  de  Deo  sub  ratione  veri  tripliciter : 
scilicet  per  simplicem  ascensum ,  et  sic  est 
fldes  faciens  assentire ;  per  rationis  admini- 
culum ,  et  sic  intellectus  donum ,  cujus  est 
credita  per  rationem  intelligere ;  per  sim- 
plicem  contuitum,  et  sic  est  munditia  cordis, 
cujus  est  videre  Deum.  Etenim  ad  intelii- 
gendum  credita  non  adjuvatur  horao  per 
rationes  sumptas  a  conditionibus. 

consi-  De  dono  consilii  tene,  quod  consilium  ali- 
quando  dicit  actum  consiliandi;  aliquando 
dicit  illud  ad  quod  terminatur  ille  actus ;  ali- 
quando  dicit  habitum  qui  expedit  et  dirigit 
animam  ad  eligendum  prosequenda,  et  vi- 
tandum  fugieuda.  Habitus  autem  dirigens , 
si  sit  respectu  eligibilium  quae  sunt  necessi- 
tatis,  est  prudentiae ,  quse  dirigit  ad  talia , 
licet  minus  excellenier,  quam  scientia  quse 
est  donum.  Si  autem  eligibllia  sint  arduitatis 
et  difflcultatis  ,  est  donum  consilii.  Potest 
quippe  homo  dirigi  in  electione  vel  secun- 
dum  regulam  juris  natui'alis,  et  sic  est  pru- 
dentia ;  vel  secundum  regulam  juris  divini, 
et  sic  est  donum  consilii ,  cujus  est  dirigere 
in  electionem  prosequendorum  ,  et  fugam 
vitandorum. 

Forii-  De  dono  fortitudinis  est  tenendum,  quod 
ejus  acUis consistit  in  sustinentiapassionum, 
et  aggressione  arduorum.  Aggredi  autem 
ardua ,  sive  perpeti  passiones  ,  potest  homo 
dupUciter :  vel  proptcr  justitiae  et  honestatis 
conservationem,  et  sic  respicit  virtutem  for- 
litudinis ;  vel  propter  Christi  perfectam  imi- 
tationem ,  et  sic  respicit  donum  fortitudinis. 
Primum  est  de  dictamine  juris  naturalis ; 
secundum,  de  dictamine  juris  divini.  Acfus 
ergo  doni  fortitudinis  attenditur  penes 
promptam  et  expeditam  tolerantiam  passio- 
num. 

Pieus.  De  dono  pietatis  tene ,  quod  pietas  atten- 
ditur  erga  Deum ,  et  est  idem  quod  latria ; 
erga  parentes  ,  et  est  pars  justitiae ,  secun- 
dum  regulam  juris  naturahs ,  et  secundum 
obligationem  necessitatis;  attenditur  etiam 
erga  proximum  Dei  imagine  insignitum ,  et 
sic  est  Spiritus  sancti  donum.  Sed  nota  quod 


todo. 


SECT.  XLV.  415 

misericordise  virtus  attendit  inproximo  con- 
formitatem  in  natura,  et  necessitatem  in 
miseria ,  prsevio  dictamine  juris  naturahs , 
secundum  regulam  prudentiae ;  pietas  vero 
attendit  in  proximo  divinam  imaginem, 
prsevio  dictamine  juris  divini,  secundum 
regulam  doni  scientiae.  Ex  dono  ergo  pie- 
tatis  est  homo  benevohis  cuilibet  creaturae 
Dei  imagine  insignitae.  Tahs  autem  benevo- 
lentia  pro  loco  et  tempore  exit  ahquando  in 
compassionls  affectum ,  aliquando  in  operis 
beneflcium.  Actus  ergo  pietatis  praecipuus 
est ,  facere  hominem  benevolum  respectu 
cujtishbet  proximi ,  in  quantum  gerit  ima- 
ginem  Creatoris. 

De  dono  timoris  tene ,  quod  ejus  actus  ximor. 
generahs  est  resilire  ab  arduo.  Et  potest  dif- 
finiri  communiter  omnis  timor  sic  :  Timor 
est  resilitio  ab  ahquo  arduo,  vel  excelleute. 
Si  autem  illud  arduum  est  in  genere  boni, 
tunc  est  resilitio  cum  reverentia.  Si  autem 
in  genere  mah,  tunc  est  resihtio  cum  fuga. 
Damascenus  '  dicit  timorem  esse  expectato- 
rem  futuri  mali.  Augustinus,  difflniens  timo- 
rem ,  dicit '  :  «  Timor  est  fuga  animi ,  ne 
amittat  id  quod  habet.  »  Timoris  donum  tria 
intuetm',  scihcet  :  poenam ,  ut  eam  fugiat , 
ct  sic  est  timor  servilis ;  offensam  ,  ut  eam 
caveat ,  et  sic  est  timor  initialis,  qui  unum 
habet  oculum  ad  poenam,  et  unum  ad  of- 
fensam ;  majestatem  summam ,  ut  ei  reve- 
i'enter  subjaceat,  et  sic  est  tiuior  fllialis ,  cui 
duplex  respectus  est ,  unus  in  refugiendo 
offensam,  ne  separetur  a  Deo ;  alius  est  prin- 
cipalior  in  reverendo  Deum .  et  iste  perma- 
iiet  in  beatis.  Distinguuntur  autem  sex  ti-  Timo- 
moris  difTerenliae ,  secundum  quod  a  triplici  cL.^^*" 
principio  habet  ortum.  Habet  enim  ortum  a 
natura,  et  sic  est  timor  naturalis ;  a  hbidine, 
sivecoucupiscentia,  ethoc  vel  ex  nimioamore 
sui ,  et  sic  est  timor  humanus;  yel  ex  nimio 
amore  suorum  ,  et  sic  est  timor  mundanus ; 
a  gratia,  et  hoc  vel  a  gratia  giatis  data  ,  el 
sic  est  timor  servilis;  vel  a  gratia  gratum  fa- 

'  DiTD&sc. ,  de  Fid.  OrOiod.,  lib.  II,  c.  xii,  in  fine,— 
»  Aug.,  de  LXXKllI  Quast.,  q.  xxiiii. 


Diffe 

rentia 

genera- 


416 

ciente ,  scilicet  inchoata ,  et  sic  est  limor  ini- 
tialis ;  aut  agratia  perfecta,  et  sic  est  timor  (a) 
filialis.  lilt  iste  dicitur  amicabilis,  vel  amica- 
lis.  quia  tiinet  voliintatum  dissensionem ; 
castus,  quia  timet  spousi  complexus  separa- 
tionem ;  filialis,  quia  timet  patris  indigna- 
tionem;  sanctus ,  quia  timet  in  omnibus  in- 
quinationem. 

De  Spiritus  sancti  donis  nota  diflerentiam 
generalem.  Nam  quoddam  donum  est  a  Spi- 
iTs  dono-  ritu  sancto,  et  nunquam  cura  Spirltu  sancto ; 
sic  est  timor  servilis ,  in  qiio  viget  voluntas 
peccandi ,  si  impunitas  speraretur.  Quoddam 
a  Spiritu  sanclo,  et  nunquam  sine  Spiritu 
sancto  ;  et  sic  est  donum  charitalis,  et  gra- 
tise  gratum  facientis.  Quoddam  est  a  Spiritu 
sancto,  et  potest  esse  cum  Spiritu  sancto, 
et  sine  Spiritu  sancto,  ut  est  donum  scien- 
tiae ,  et  donum  prophetise ,  caeterae  gratise 
gratis  datae. 

SECTIO  XLVI. 

De  beatitudinibus ,  et  vita  actioa,  cum  operibus 
misericoTdiw;  ct  de  vita  contemplativa  cum  ora- 
iione,  et  duodecim  fructibus ,  et  quinque  sen- 
sibus. 

Septem  sunt  beatitudines,  quas  enumerat 
Salvator  in  monte ,  scilicet  paupertas  spiri- 
tus,  mititas,  luctus,  esuries  justitiae,  af- 
fectus  misericordiae ,  munditia  cordis ,  et 
pax.  Cli"ca  beatltudines  habemus  videre  nu- 
merum,  sufflcientiam ,  vitee  duphcis  excel- 
lentiam ,  usus  duplicis  consequentiam.  Sunt 
autembeatitudines  numero  septem,  quarum 
.  ..  ratio  et  sufflcientia  sic  accipitur  :  Beatitudi- 

Beati-  ^ 

indinnm  ngs  suut  ad  potentias  animae  perficiendas. 
ratio  et  Ad  intcgram  autem  perfectionem  tria  prae- 
ci^tiB.  cipua  requiruntur,  scilicetperfectus  recessus 
a  malo ,  perfectus  profectus  in  bono,  et  per- 
fectus  status  in  optimo.  Malum  autem  pro- 
cedit  aut  a  tumore  superbiae,  a  quo  elonga- 
mur  per  paupertatem  spiritus;  aut  ex  ran- 
core  mahtiae ,  a  quo  elongamur  per  mitita- 
tem;  autex  languoreconcupiscentiae,  a  quo 
elongamur  per  luctum.    Perfectus  autem 


CENTILOQUIUM. 

profectus,  vel  proressus  in  bono ,  est  secun- 
dum  imitationemdivinam.  UniverscE  autem' 
viw  Domini  sunt  misericordia  et  veritas , 
quae  pro  justitia  ponitur.  Deum  justum  per 
esuriem  justitiai  imitamur ;  Deo  misericordi 
per  effectum  misericordiae  conformamur. 
Perfectus  status  in  optimo  est  per  hmpidam 
cognitionem  in  vero ,  et  sic  est  munditia 
cordis,  ad  videndum  Deum ;  et  per  tranquil- 
lam  affectionem  in  bono,  et  sic  est  pax  men- 
tis  ,  ad  fruendum  Deo.  Habitus  virtutum 
disponunt  ad  exercitium  vita».  aclivae;  habi- 
tus  donorum,  ad  otium  vitae  contemplativae ; 
hahitus  beatitudinum,  ad  perfectionem  fa- 
ciuut  utriusque. 

De  his  duabus  vitis,  signatis  per  Liam  et 
Rachel,  per  Petrum  et  Joannem,  per  Mar- * 
tham  et  Mariam ,  dicit  Beda  :  «  Activa  pa- 
nem  corporalem  esurienti,  vel  panem  doctri- 
nae  ignQranti  porrigit,  errantem  corrigit, 
superbum  ad  humihtatem  revocat,  quae  siu- 
guhs  expediunt  dispensat.  Contemplativa 
charitatem  Dei  et  proximi  retinet;  sed  ab 
exteriori  operatione  quiescit,  soh  Conditoris 
desiderio  inhaeret,  et  calcatis  omnibus  curis, 
ad  videndum  faciem  Creatoris  inardescit ,  et 
desideratmisceri  supernis  civibus,  de  aeterna 
Domini  incorruptione  gaudentibus.  Est  au- 
tem  triplex  proprietas  in  utraque ,  secun- 
dum  quas  mutuo  excedunt.  Prima  proprie- 
tas  activae  est  dihgentia  utiUtatis  et  necessi- 
tatis  pubhcae,  respectu  rationahs;  secunda 
est  charitas  erga  proximum ,  cum  compas- 
sione,  respectu  concupiscibihs  ;  tertia  est 
fecunditas  bonorum  operum  in  agendo , 
cum  perfectione  patientiae,  respectu  irasci- 
bihs.  In  his  contemplativa  exceditur  ab 
activa.  Prima  proprietas  contemplativae  est 
contuitus  pulchritudinis  summae  majestatis, 
cum  delectatione ,  respectu  rationalis  ;  se- 
cunda  est  quies  cum  securitate,  respectu 
irascibihs ;  tertia  est  munditia  cordis,  cum 
bonitate,  respectu  concupiscibihs.  In  his 
contemplativa  excedit  activam. 
Ad  activam  pertinent  opera  misericordiae, 
'  Psal.  XXIV,  10. —  (a)  Leg.  charitas  sive  amor. 


misen- 
cordis 

corpora- 

lia. 


Opera 

miseri- 

cordie 

spiritoa- 

lia. 


CoDtem- 
plfttio. 


PART.  III. 

tam  corporalia,  quam  spiritualia.  Corporalia 
sunt  septem,  hoc  versiculo  comprehensa  : 

Visito,  poto,  cibo,  redimo,  tego,  coUigo,  condo : 

Quorum  sufflcientia  sic  accipitur.  Homo 
est  substantia  auimata  :  per  hoc  tangitur , 
1°,  vegetabilis  ,  quae  indiget  restauratione 
calidi  et  sicci ,  et  hoc  per  cibum  ;  frigidi  et 
humidij  et  hoc  per  potum.  2°  Sensibilis,  et 
huic  est  necessarium  dnplex  operimeutum 
propter  exteriora  nociva  :  remotum.  et  est 
hospitium ;  propinquum  ,  et  hoc  est  vesti- 
mentum.  3°  Rationalis  ,  et  sic  est  subtantia 
libera  ,  nata  habere  libertatem  a  carcere , 
vel  ab  infirmitate  :  et  sic  est  contra  intru- 
sionem  in  carcere ,  vel  in  lecto ,  visitatio  ; 
et  a  servitute ,  et  contra  hanc  est  redemptio. 
4°  Mortalis  .  et  sic  iuest  ei  mors ,  propter 
quam ,  sive  post  quam  indiget  sepultura. 

Spiritualia  qtioque  sunt  septem ,  hoc  ver- 
siculo  comprehensa  : 

iDstrue,  consule,  castiga,  solare,  remitte,  fer,  ora  : 

Quorum  sufflcientia  sic  accipitur.  Defectus 
spiritualis  in  proximo  si  non  potest  relevari 
nisi  per  Deum  ,  tunc  adhibenda  est  oratio  ; 
si  potest  relevari  per  hominem ,  et  est  cog- 
nitiva:  ,  ut  i,u:iiorantia  cognoscendorum  , 
tunc  est  instructio ;  si  est  ignorautia  agen- 
dorum ,  tunc  est  consihum.  Si  vero  est 
affectivae  ,  aut  est  culpa  commissa  in  te,  et 
sic  est  remissio  ;  aut  in  alios  ,  et  sic  est  cor- 
rectio.  Si  est  poena  ,  aut  est  relevandus 
verbo ,  et  sic  est  consolatio  ;  aut  facto ,  et  sic 
est  supportatio. 

Ad  contemplativam  pertinet  oratio.  Unde 
de  contemplativa  videndum  est  quantum  ad 
diffinitionem  ,  gradum  ,  distinctionem ,  et 
contentam  sub  ea  orationem.  Conlemplatio 
sic  diffinitur  :  Contemplatio  est  verus  cer- 
tusque  intuitus  de  quacumque  re.  A  Ri- 
cliardo  '  sic  :  «  Contemplatio  est  Ubera  men- 
tis  perspicacia  in  sapieutiae  spectacula  cum 
admiratione  suspensa.  »  Yel  sic  :  «  Contem- 

'  Richard.,  Benjam.  Maj.  de  Contempl.,  c.  iv,  p.  I. 
—  '  Ang.,rf?  Quantit.  Anim.,  c.  xixili. —  »  Imo  auct. 

TOM.  vn. 


SECT.  XLVI.  Ul 

platio  est  perspicax  et  liber  animi  intuitus 
in  res  perspiciendas  usquequaque  difTusus.  » 
Bernardus  ponit  sex  gradus  contemplationis, 
qui  sunt  vacatio  ,  intuitio,  admiratio,  di- 
lectio,  delectatio,  anhelatio.  Augustinus', 
de  Quantitate  animce,  ponit  septem  gradus, 
sive  actus.  Primus  dicitur  animatio ;  secun- 
dus,  sensus;  tertius,  ars;  quartus,  virtus; 
qnintus  ,  tranquilUtas ;  sextus ,  ingressio ; 
septimus,  contemplatio.  De  oratione  viden- 
dum  est  quantum  ad  diffinitionem  in  gene- 
rali ,  quantum  ad  assignationem  petitionum 
Orationis  dominicae  in  speciaU.  Oratio  sic 
describitur  ab  Augustino  '  :  «  Oratio  est 
pius  mentis  affectus  in  Deum  directus.  »  A 
Joanne  Damasceno  sic  *  :  «  (Jratio  est  asceu- 
sus  intellectus  in  Deum.  »  Idem  :  «  Oratio 
est  expressio  desiderii  directi  in  Deum  prop- 
ter  bouum  adipisceudum  ,  vel  malum  remo- 
vendtun,  formata  per  verbum  interius  et 
exterius.  »  Et  magistraliter  sic  :  «  Oratio  est 
ostensio  voluntatis  nostrce  ei ,  a  quo  impe- 
trare  speramus  id  quod  desideramus.  »  Gre- 
gorius  ^  :  «  Veraeiter  orare ,  est  in  com- 
punctione  amoris  gemitus  et  non  composita 
verba  resonare.  » 

Jam  descendendum  est  ad  orationem  ,  or«tio 
quam  Dominus  composuit  :  in  qua,  sub  ^<"^- 
septenario  petitionum ,  comprehenditur  uni- 
versifas  petendorum,  et  quantum  ad  ea  quaj 
spectant  ad  praemium  patiiae ,  et  quantum 
ad  ea  quae  spectant  ad  meritum  viae.  Quas 
spectant  ad  praemium  patriae,  sunt  :  IntelU- 
gentia  veritatis,  sive  aperta  visio  veri,  quae 
petitnr  ibi  :  Sanctificetur  nomen  tuum ,  id 
est :  Notitia  tui  nominis  personis  sanctis  et 
mundis  donetur.  Reverentia  majestatis,  sive 
secura  tentio  summi  ardui .  quae  reges  facit, 
et  per  quam  habetur  regnum ,  qua  petitur 
ibi  :  Adveniat  regnum  tuum.  Concordia 
voluntatis,  sive  perfecta  fruitio  summi  boni, 
quae  petitur  ibi  :  Piat  voluntas  tua  sicut  in 
corIo  et  in  terra.  Quae  spectant  ad  meritiun 

lili  'le  Spir,  et  Anim..  c.  iv,  inter  Aug.  Oper.,  ai  ,..ud. 
tom.Vl.—  '  Damasc,  de  Fid.  Orthod.,  lib.  Ill.c.  xxiv. 
—  '  Greg.,  Moral.,  lib.  X\X!1I,  c.  xxl,  m  Sne. 

27 


418 


CKNTILOQUIUM. 


sive  transitiira  viae ,  aut  respiciunt  coUatio- 
nem  boni ,  aut  amotionem  mali.  Collatio 
boni  petitur  in  pane  quotidiano  sive  sriper- 
substantiali ,  in  quo  petitur  quidquid  ne- 
cessarium  est  ad  conservationem  vitae  prae- 
sentis  ,  tam  secundum  spiritum  ,  quam 
secundum  corpus.  Amotio  mali  petitur  iu 
Tripiex  tribus  sequeutibus.  Est  autem  malum  tri- 

™*  ""■  plex  :  quoddam  tenet  rationem  praeteriti , 
quoddam  praesentis  ,  et  quoddam  futuri. 
Sive  quoddam  est  maium  culpae  ,  sive  trans- 
gressionis ;  quoddam  est  malum  pugnae , 
sive  tentationis ;  quoddam  est  malum  pcenae, 
sive  tribulationis.  Primum  petitur  amoveri 
in  dimissione  debitorum  ;  secundum  ,  in 
victoria  tentationum  ;  tertium ,  in  libera- 
tione  ab  oppressione  adversorum'. 
PerlectioneQi  beatitudinum  consequitur 
Qain.  duplex  usus  ,  scilicet  quinque  sensuum  spi- 

'"^  '^'  ritualium ,  et  duodecim  fructuum  spiritus. 
Sensus  spirituales  sunt  visus  ,  auditus  , 
gustus ,  odoratus ,  et  tactus.  Visu  videtur 
spoDsi  Christi  summa  pulchritudo  sub  ra- 
tione  splendoris  ;  auditu  auditur  Christi 
summa  harmonia  sub  ratione  verbi ;  gustu 
gustatur  Christi  summa  dulcedo  sub  ratio- 
ne  sapientiae,  comprehendentis  verbum  et 
splendorem ;  odoratu  odoratur  Christi  sum- 
ma  fragrantia  sub  ratione  verbi  inspirati  in 
corde  ;  tactu  astringitur  et  palpatur  Christi 
summa  suavitas  sub  ratione  Yerbi  incarnati, 

Fructns  luter  homiues  habitantis.  Fructus  vero  spi- 
ritus  sunt '  charitas ,  gaudium ,  pax ,  pa- 
tientia ,  longanimitas ,  bonitas ,  benignitas, 
fides ,  mansuetudo ,  modestia,  continentia, 
et  castitas.  Non  sunt  autem  sensus ,  neque 
fructus ,  per  se  habitus  :  sed  fructus  dicunt 
affectuales  delectationes  circa  bonitatem 
Sponsi  degustandam  ;  sensus  autem  dicunt 
iutellectuales  perceptiones  circa  veritatem 
Sponsi  contemplandam.  Quffi  contemplatio 
fuit  in  prophetis  per  revelalionem  quantum 
ad  triplicem  visionem ,  scihcet  corporalem , 
imaginariam  sive  spiritualem ,  et  intellec- 

'  Vid.  noslri  Doctoris  Expositionem  in  cap.  sexluin , 
iiatlh  —  '  Gal.,  v,  22-23.  —  '  MaLeria  faujus  sectionis 


spiritus 


tualem.  In  aliis  vero  justis  reperitur  per 
s[)eculationem  ,  qusi  incipit  a  sensu,  et  per- 
venit  ad  imaginationem  ;  de  imaginatione  , 
ad  rationem;  de  ratione,  ad  intellectum  ;  de 
intellectu,  ad  intelligentiam  ;  de  intelligen- 
tia  ,  ad  sapientiam  ,  sive  notitiam  excessi- 
vam  :  et  sic  assistitur  vero  Salomoni. 

SECTIO  XLVII. 

De  Sacramentis  in  generali. 

Jam  videndum  est  de  tertio  beneficio  Jesu 
Christi,  quod  est  sacramentaUs  niedicina  '. 
De  sacramentis  ergo  primo  videamus  in  ge- 
nerali ;  postea  de  singuhs  in  speciali.  In 
generali  habemus  videre  de  sacramentorum 
institutione,  diffinitione,  ordinatione,  itera- 
tione  ,  sufficientia  et  praecellentia. 

Institutio  sacramentorum  Deum  decuit,  et  lasiitu 
nobis  expediens  fuit.  Decuit  quidem  divi-  mento- 
nam  misericordiam  nobis  providere  reme-  '""■■ 
dia,  non  solum  quae  faciunt  ad  remissionem 
culpae ,  sed  etiam  poenae.  Decuil  divinam 
justiliam ,  quae  a  nobis  exigit  aliquam 
humiliationem,  quam  exhibemus  per  signo- 
rumsensibilium  observationem.  Decuit  divi- 
nam  sapientiam ,  quae  in  sensibilibus  decre- 
vit  remedia  invenire ,  ex  quibus  contingit 
naturam  hominis  interire.  Nobis  expi-diens 
fuit  :  quoniam  enim  eramus  caeci  quoad 
ratioiialem  ,  ideo  data  sunt  sacramenta  sen- 
sibilia  ad  eruditionem ;  quoniam  eramus 
elati  quoad  irascibilem,  ideo  data  sunt  sacra- 
nienta  corporaha  ad  humiiiationem ;  quo- 
niam  eramus  proni  ad  malum  quoad  con- 
cupiscibilem ,  ideo  data  sunt  sacramenta 
plura  ad  exercitationem. 

Sacramentum  sic  diffiniturin  Sententiis' 
0  Sacramentum  est  invisibilis  gratiae  visi 
bilis  forma,  cujus  similitudinem  gerit,  et 
causa  existit.  »  Hugo  de  sancto  Yictore  sic 
diffinit '  :  «  Sacramentum  est  materiale  ele- 
mentum  subjeclum  oculis ,  similitudine  re- 

liiibelui-  supia ,  Brevil.  parle  vii,  a  c.  I,  usque 
ud  VII.  —  *  Sent.,  lib.  IV,  dist.  i,  Uuj.  edit.  toai.  V, 
p.  244.  —  '  Hug.,  de  Sacram.,  lib.  I,  p.  IX,  c.  II. 


Diffini- 
tio. 


PART.  III.  SECT.  XLVII. 


419 


praesentans,  institutione  significans,  signi- 
ficatione  gratiam  conferens. 

Ordinantur  autem  sacramenta  sic  :  Bap- 
tismus,  confirmatio,  Eucharistia,  pcenitentia, 
extrema  unctio ,  ordo ,  et  matrimonium. 
Quinque  prima  respiciunt  personam  ;  ordo 

ordosa-  et  matrimonium  Ecclesiam.  Ordo  patet  sic  : 

torum.  nam  baptismus  est  ad  vuinerum  curatio- 
nem  ;  confirmatio ,  ad  curationis  habitae 
conservationem  ;  Eucharistia,  ad  habitae  et 
conservatse  promotionem  ;  poenitentia ,  ad 
cnrationis  perditae  reparationem ;  extrema 
unclio,  ad  venialium  expiationem  quoad 
culpam ,  et  pcenfe  debitae  partem  remitten- 
dam ;  ordo  est  respectu  personarum  gene- 
rantium  spiritualiter ;  matrimonium  est 
generantium  corporaliter.  El  utraque  gene- 
ratio  est  Ecclesise  necessaria ,  ne  deflciat  in 
gratia  et  natura. 

iieratio.  Quatiiorautem  sunt  sacramenta  quse  pos- 
sunt  iterari,  vel  potius  frequentai-i ,  scilicet 
Eucharistia,  pcenitentia,  extrema  unctio,  et 
matrimoniura.  Baptismus  autera,  et  conflr- 
matio,  et  ordo  non  iterantar,  quia  in  eis  tres 
characteres  indelebiles  imprimuntur,  qui- 
bus,  secundum  diversos  status  fldei ,  homi- 
nes  ab  hominibus  distinguuntur.  Nam  se- 
cundum  statum  fldei  genitae ,  est  character 
baptismalis,  secundum  qiiod  fideles  ab  infl- 
dehbus  distinguuntur.  Secundum  statum 
fldei  roboratae,  est  character  conflrmationis, 
distinctivus  fortium  ab  inflrmis.  Secundum 
statuin  fidei  jam  multiplicatae,  est  character 
ordinis,  ((uo  clerici  a  laicis  distinguuntur. 
sam-     Sufflcientia  sacramentorum  sic  accipitur. 

ueni.a.  gjgj.amenta  sunt  medicamenta  contra  mor- 
bum.  Morbus  autera  est  duplex ,  scilicet 
morbiis  culpae,  et  morbus  poenae.  Morbus 
culpae  est  duplex,  scihcet  originaUs  culpae, 
contra  quam  est  baptismus;  et  actualis  cul- 
p* ,  quae  etiam  geminatur :  nam  quaedam 
est  culpa  actualis  mortalis ,  contra  quam  est 

'  Cant.,  VI,  3. 


pceuitentia ;  quaedam  actualis  veniahs ,  con- 
tra  quam  est  extrema  unctio.  Morbus  pcenae 
est  quadruplex,  scilicet  ignorantia,  contra 
quam  est  ordo;  maUtia,  contra  quam  est 
Eucharistia ;  infirmitas ,  contra  quam  est 
conflrmatio  ;  concupiscentia ,  contra  quam 
est  matrimonium.  Sacramenla  sunt  etiam 
adjuvamenta,  quia  sunt  in  adjutorium  sep- 
tem  virtutum  :  in  adjutorium  fidei,  est  bap- 
tismus  ;  in  adjutorium  spei ,  est  extrema 
unctio;  in  adjutorium  charitatis,  Eucha- 
ristia  ;  in  auxilium  prudentiae ,  ordo  ;  in 
auxilium  temperantiae ,  matrimonium  ;  in 
auxihum  fortitudinis ,  confirmatio  ;  in  auxi- 
lium  justitiae,  pcenitentia.  Sunt  quoque  sa- 
cramenta  armamenta  Ecclesiae  militantis , 
quae  in  Canticis  dicitur ,  ternbilis,  ut  castro- 
rum  acies  ordinata.  Et  quidem  terribilis , 
quia  fortis  et  munita  per  sacramentum  cou- 
firmationis ;  acies  ,  quia  conjuncta  et  uuita 
per  sacramentum  Eucharistiae  ;  ordinata, 
per  ordinem.  Ex  hac  acie  quidam  subtra- 
huntur  per  mortem  ;  ad  hos  restaurandos 
est  matriraoniura  :  quidam  prosternuntur 
per  culpam  ;  ad  hos  relevandos  est  pceni- 
tentia.  Hauc  aciem  quidam  ingrediuntur, 
ut  prailientur ,  et  hoc  per  baptismum ;  qui- 
dam  egrediuntur,  ut  coronentur,  et  hoc  per 
extremam  unctionem. 

Dicitur  autem  unum  sacramentum  aliud  Pracei- 
praeceUere  quiuque  modis ,  scilicet :  propter 
signiflcationem,  sic  matrimonium  praeceUit, 
quia  signiflcat  unionera  naturarum  in  Chri- 
sto ;  propter  continentiam ,  et  sic  excedit 
Eucharistia ;  propter  efficaciam,  et  sic  exce- 
dit  baptismus ;  propter  dignitatem  dispen- 
sativam,  et  sic  confu-matio,  quae  a  solis  pon- 
tificibus  dispensatur ;  propter  majorein, 
digniorem  et  nobOiorem  gradum  in  quo  po- 
nit,  et  sic  dicitur  ordo  major.  Unde  versus  : 

Major  iu  elTectii  baptiimus,  curpus  in  esse. 
Coujugium  signo,  majori  Chrisma  miuislro. 
Nobiliore  gradu  prsecellere  dicitui-  ordo. 


Si:CTIO   XLVIII. 

De  Baptismo. 


Nunc  de  sacramentis  singulis  est  viden- 
dum  '.  Et  primo  de  baptismo  quantum  ad 
diffinitioneni ,  significationem ,  formaj  ex- 
pressionem ,  effeclus  collationem ,  nominis 
dislinctionem,  et  operis  completionem.  Bap- 
tismus,  secundum  quod  est  nomeu  elementi 
significantis  et  sanctificantis  virtute  verbi, 
difflnilur  ab  Hugone  sic  '  :  a  Baptismus  est 
aqua  diluendis  criminibus  sanctiflcata.  » 
Secundum  vero  quod  est  actus,  vel  usus 
elementi,  difflnitur  a  Magistro  in  Senten- 
tiis  5  :  «  Baptismus  est  intinctio  corporis 
exterior,  facla  sub  forma  verborum  prse- 
scripta.  »  Secundum  autem  quod  accipitur 
pro  sacramento ,  et  re  sacramenti ,  quae  est 
character ,  dilflnitur  a  Damasceno  *  :  «  Bap- 
tismus  est  vitae  spiritualis  principium,  sigil- 
lum  et  custodia,  et  illuminatio  mentis.  »  Et 
charac-  (augitur  hic  quadruplex  condilio  charac- 
'"■  teris  :  quia  enini  praeparat  ad  gratiam  Dei , 
dicitur  vitae  spirituaUs  principium ;  quia 
distinguit  gregem  Doniini,  dicilur  sigiUum; 
et  quia  indelebiliter  perseverat,  dicitur  custo- 
dia ;  quia  spiritualiter  dispoiiit  ad  fldem , 
dicitur  illuminatio  mentis.  Secundum  quod 
accipitur  pro  sacramento,  diffliiitur  a  Diony- 
sio  °  :  «  Baptismus  est  regeneratioriis  sacra- 
mentum,  secundum  quod  prius  subsistit  in 
anima,  animales  spiritualiter  formans  motus 
ad  operationem  divinorum  eloquiorum  et 
acfiouum,  et  ad  (a)  coelestis  quietis  anago- 
gem  (6)  iter  faciens. »  In  hac  difflnitione  tan- 
gitur  res  sacramenti ,  quae  est  gratia  vivifl- 
cans  animam,  cum  dicitur  :  Secundum  quod 
prius  subsistit  in  anima.  Tangitur  habili- 
tatio  potentiarum  per  virtutem  :  primo 
quantum  ad  activam,  cuui  dicilur :  Formans 
animales  motus ;  secundo  quoad  contempla- 

»  Idem  supra,  Brevil.,  p.  VII,  o.  viu  —  '  Hug.,  * 
Sarr.,  lib.  I,p.  VI,  c.  II.  — 'SfH/.,lib.  IV,  dist.  lli,  biij. 
edit.  tom.  V,  p.  295.  —  *  Damasc,  de  Fid.  Orthod., 
lib.  IV,  c.  X.  —  '  Dion.,  de  Mccles.  Hier.,  c.  U. 


CENTILOQUIUM. 

tivam,  cum  dicitur :  Etcwlestis  quietis  ana- 
gogem. 
Quantum  ad  significationem  nota,  quod     signi- 

.  .         .  ficatio. 

ui  baptisiuo,  sicut  in  caeteris  sacramentis,  est 
aliquid  quod  est  tantum  sacramentum,  sive 
signum  signiflcans,  ut  elementum  visibile  ; 
aliquid  cst  res  tantum  signiflcata,  ut  gratia 
curans ;  ahud  quod  est  sacramentum  et  res 
signata,  ut  character. 

Forma,  quamlo  puer  immergitur,  expri-  Forma. 
menda  est  hgec  :  Ego  baptizo  te  in  nomine 
Patris ,  et  Filii ,  et  Spiritus  sancti.  Amen. 
Haec  forma  debet  exprimi  sine  omissione 
vocali ,  sine  interraissione  voeabuli ,  sine 
praeposteratione  ordinis  supradicti,  et  siue 
commutatione  ordinis  praenominali. 

Effectus  autem,  qui  recipitur  in  Baptismo  Effeciu». 
ab  homine  huraihter  accedente,  est  charac- 
teris  impressio ,  gratiae  infusio,  et  innocen- 
tiae  restitutio,  coeli  apertio.  Gratia,  i  quam, 
infunditur  regenerans,  rectificans ,  et  puri- 
flcans  ab  omui  culpa  originaU  et  actuali, 
tam  mortali,  quam  veniaU,  absolven.s  nilii- 
lominus  a  pcena  aeternaU  ,  et  ab  omni  pcena 
satisfacloria  temporaU. 

Distinguitur  autein  triplex  baptismus ,  pistinc- 
scUicet  flaminis,  fluminis  et  sanguinis.  In 
baptismo  flaminis ,  qui  e.^t  per  poenitenti;uu 
et  Spiritus  saucti  gratiam,  purificatnur  a 
culpa.  In  baptistno  fluminis,  putificamuc  a 
culpa,  et  a  satisfactoria  poena.  In  bapUstuo 
sanguiuis,  puriflcamur  ab  omni  miseria. 
Non  sunt  autem,  baptismus  flaminis  et  san- 
guinis,  sacramenta,  cura  in  eis  deflciant  quae 
conveniunt  sacramento,  scilicet  repraesen- 
tatio  ex  simililudine,  siguificatio  cx  insti- 
tutione,  et  sancUficatio  ex  verbi  prolatione. 

Quanlum  ad  integritatem  sacramenti ,  integri- 
sufflciunt  verbum  et  elemenltim.  Quantum 
ad  soleinnitatem ,  praemittuntur ,  tanquam 
praeparatoria,  catechismus  et  exorcismus  in 
parvulis  et  aduUis  :  itatamen,  quod  iu  adul- 
tis  re(]uiritui'  Odes  propria ,  in  parvulis  suf- 
ficit  aliena.  Quantum  ad  veritateiu ,  requi- 


(a)  Ccnt.  edii. 
iic  deinceps. 


deest  ad.  —  (A)  Lfge  fniitionem,  et 


PART.  ril.  SECT.  L. 


421 


ritur  haptizantis  recta  intentio ;  et  qiiantum 
ad  utilitatem  baptizati,  fictionis  depositio. 

SECTIO   XLIX. 

De  Confirmatinne. 

Sequitur  videre  de  conflrraatione ',  quan- 
tum  ad  formam,  quantum  ad  materiam, 
quantum  ad  dispensationem ,  quantum  ad 
gratiae  coUationem ,  et  quantum  ad  signi- 

Forma.  ficationem.  Forma  in  confirmatione  ser- 
vanda  est  haec  :  Sijno  te  sig7io  crucis ,  et 
confirmo  te  chrismate  salutis ,  in  nomine 
Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti.  Ajiien. 
In  hac  forma  exprimitur  duplex  aclus,  quia 
in  hoc  sacrameiito  datur  gratia  ad  robur 
fidei  quantum  ad  conflrmationem  in  corde, 
et  quantum  ad  liberam  confessionem  in  ore. 
Unus  actus  respicit  liberam  Crucifixi  con- 
fessionem,  quasisemperferendamin  fronte; 
alter  respicit  firmam  stabilitatem  in  corde. 

Maieria.  Materia  in  hoc  sacramento  est  chrismu 
confectum  ex  oleo  olivarum  et  balsamo. 
Oleum,  propter  nitorem,  significat  fidem 
interiorem  ex  bona  conscientia;  balsamum, 
propter  odorem,  significatdignara  et  lauda- 
bilem  confessionem  in  evidentia  :  et  hoc 
secundum  correspondentiam  ad  dupiicem 
actum  in  forma  expressum. 

Dispen-     Istud  autem  sacraraentum  a  solis  episcopis 

^^'"'-  dispensatur :  quod  si  alii  pra?suraunt ,  nihil 
faciunt.  Quiaenim,  tam  in  conflrmatioue , 
quam  in  ordine ,  datur  gratise  plenitudo ; 
propter  hoc  haec  duo  sacramenta  per  eos 
sohimmodo  dispensantur,  qui  gerunt  aucto- 
iitatis  plenitudinem. 
Gratia.  Gratia  quee  confertur  in  confirmatione, 
est  gratia  gratum  taciens.  Gratia  autem  gra- 
tuu!  faciens  dicitur  dupliciter  :  aut  gratum 
faciensde  non  grato,  et  talis  est  gratia  bap- 
tismalis,  et  poenitentialis  ;  aut  est  magis 
gratum  faciens  de  ja-n  grato,  et  talis  gralia 
datur  in  confiimatione  ,  quae  gratiani  prius 
receptam  ampliat  et  conflrmat. 

1  Vid.  sup.,  Brevil.,  p.  VII,  c.  vui.  —  »  Vid.  ibid., 
c.  IX.  —  '  Joan.,  XII,  24  ;  xv,  1. 


In  isto  sacramento  aliud  est  qnod  est  tan-  signi- 
tum  signum,  ut  est  forraa  aulibilis,  et  raa- 
teria  visibilis ;  aliud  est  quod  est  tantum  res, 
ut  est  gratia  corroborans  et  confirmans  ; 
aliud  est,  quod  est  res  et  signum,  ut  est 
character. 

SECTIO    L. 

De  Eucharistia. 

Sequitur  videre  de  Eucharistia  ' ,  el  hoc  Encha- 
quantum  ad  integritatem ,  significationem  ,  \l^^f^^' 
repraesentationen-:,  manducationem  et  opera- 
tionem.  De  integritate  et  necessitate  hujus 
sacramenti  sunt  quatuor,  scilicet  ordosacer- 
dotalis,  intentio  consecrandi,  materia  del)ita, 
et  forma  verborum  praescripta. 

Materia  hujus  sacramenti  est  panis  de  Matem. 
frumento,  et  vinum  de  vite.  Ille  enim  cibus 
inter  omnes  cibos  et  inter  oranes  potus  est 
convenientior  et  communior,  efficacior  et 
sanior.  Ideo  Domiuus  se  comparavit '  grano 
frumenti  et  ligno  vitis.  Et  ideo  in  his  dua- 
bus  speciebus  confecit,  et  contlciendi  m  con- 
stituit,  ad  innuendum  quod  corpus  suum, 
sub  hoc  sacrainento  coatentura  ut  cibus 
non  est  cibus  qualiscumque,  sed  cibus  con- 
veniens,  cibus  coramunis,  cibus  efficax, 
cibus  sanus.  Vino  miscetur  aqua,  quae  si- 
gnificat  populum,  et,  per  conjunctionem  sui 
cum  vino,  significat  membrorum  cum  capite 
unitatem.  Per  vinum  autem  significatur 
unio  membrorum  ad  invicem. 

Forma  super  panem  est  haec  :  Hoc  est  Forma. 
enim  corpus  meum.  Super  vinum  vero  est 
haec  :  Hic  est  calix  sanguinis  mei.  Hujus 
autem  formae  positio  est  singularis.  Est 
enim  verbum  operativum ,  non  operatione 
successiva,  sed  instantanea,  et  operativum 
non  alicujus  rei  novae ,  vel  non  existentis; 
sed  terminus  ejus  est,  quod  ens  actu  com- 
pletum,  et  non  mutatum,  et  ad  id  termi- 
natum ,  ut  est  alterius  signum,  id  est,  cor- 
poris  Christi  mystici :  et  hoc  tolum  fit  virtute 
Verbi  increati,  adjuncto  ministro  circa  ma- 
teriam  nihil  agente.  Quia  ergo  hic  sermo 


m  CENTILOQUIUM. 

est  conversivus  et  operativus,  operatur  circa     ditione  fuerunt 


substantiam  panis  :  ideo  pronomen  demon- 
strat  substantiam  panis  sub  accidentibus 
quae  aspici  possunt  oculls;  et  tangitur  id 
quod  convertitur  per  subjectum^  sicut  (a)  id 
in  quod  convertitur  per  praedicatum.  Quia 
vero  terminus  operationis  est  ens  actu  non 
innovatum ,  debet  ibi  poni  verbum  essendi , 
non  fiendi.  Quia  vero  subito  fit  conversio, 
ita  quod  simul  est  fieri,  et  factum  esse ;  ideo 
prsesens  verbum  instantaneum ,  non  futu- 
rum  ibi  ponltur ,  est  scilicet ,  et  non  erit. 
Quia  vero  operatio  terminatur  ad  corpus 
verum ,  ut  est  signum  corporis  mystici ,  in 
quo  est  diversitas  operationum^,  dicitur  cor- 
pHS,  et  non  caro  :  quia  corpus  est  hetero- 
geueum ,  non  homogeneum  ;  caro  vero  ho- 
mogenea.  Quia  vero  hcec  operatio  fit  virtute 
Verbi  increati  adjuncti  [b),  et  ut  conjuncti  (c), 
dicitur  meiim ,  non  in  persona  sacerdotis , 
sed  Christi  Verbi ,  scilicet  increati.  Quoniam 
autem  minister  nihil  operatur  circa  mate- 
riam,  nec  immutat;  ideo  nihil  plus  est  de 
forma.  Unde  si  minister  nec  tangat,  nec 
frangat,  dummodo  consecrare  intendat,  et 
verba  dicat,  confectum  est. 

Quantum  ad  significationem  tene,  quod 
in  hoc  saoramento  est  aliud  tantum  signuni, 
ut  species  visibilis  panis  et  vini ;  aliud  tan- 
tum  res,  ut  corpus  Christi  mysticum;  aliud 
res  et  signum ,  ut  corpus  Christi  verum , 
quod  est  res  signata  per  panem  ex  diversis 
granis  confectum ,  et  sanguis  per  vinum  ex 
diversis  racemis  expressum,  et  signum  cor- 
poris  mystici.  Quia  enim  corpus  partes  ha- 
bet  heterogeneas,  diversas  operationes  in 
Ecclesia  significat. 
RepraB-  In  hoc  sacramento  fit  repraesentatio  Domi- 
p.itusin  ^'*^*  passionis.  Unde  fiunt  significationes 
"t^^T  septem  vicibus,  propter  passionem  Domini 
cxprimendam.  Prima  vice  fiunt  tres  propter 
trinam  Chinsti  traditiouem ,  scilicet  a  Deo, 
Juda,  et  Judaio.  In  secunda  vice  fiunt  quin- 
que,  propter  quinque  personas,  quae  in  tra- 


Signv 
ficalio. 


tione 
Mitsae. 


(a)  Ccct.  edit.  a-M.  m  ■ 
[c)  Item  conjuncta. 


(6)  Ccet.  edit.  adjuncla.  — 


quae  fuerunt  persona  tra- 
diti ;  persona  tradentis  Jud» ;  personae  emen- 
tium,  quffi  fuerunt  tres,  scilicet  pontifices, 
scribae  et  pharisaei.  In  tertia  vice  duae,  prop- 
ter  duplicem  conversionem  duplicis  ele- 
menti ,  scUicet  panis  et  vini.  In  quarta  vice 
fiunt  quinque,  propter  quinque  plagas.  In 
quinta  vice  fiunt  duae ,  propter  vincula  qui- 
bus  fuit  ligatum  corpus,  et  propter  flagella 
quibus  usque  ad  sanguinem  fuit  flagellatum. 
In  sexta  vice  fiunt  tres,  propter  cruciflxio- 
nem  factam  linguis  Judaeorum  ,  quando  ter 
clamaverunt  :  Crucifige.  In  septima  vice 
fiunt  tres  cruces  de  corpore  super  calicem , 
propter  tres  cruciatus ,  scilicet  propassionis, 
passiouis,  et  compassionis;  et  duae  alterae, 
propter  aquam  et  sanguinem,  qua?  de  Chri- 
sti  latere  profluxeruut. 

Duo  autem  sunt  modi  manducandi  illud 
sacramentum,  scilicet  sacramentalis  et  spiri- 
tualis,  quorum  distinctio  oritur  a  triplici 
principio :  primo  a  dispositione  sumentium  : 
quidam  enim  accedunt  male  dispositi ,  et  hi 
manducant  sacramentaliter ;  quidam  bene 
et  hi  spiiitualiter,  et  sacramentaUler.  Se- 
cundo,  a  modo  sumendi :  quidam  enim  su- 
munt  ore  carnis ,  et  hi  sacramentaliter  ; 
quidam  ore  cordis,  et  hi  spiritualiter.  Unde 
duplex  os,  duplex  manducatio.  Tertio,  a 
duplici  re  hujus  sacramenti  :  duae  quippe 
sunt  esssentiae  hujus  sacramenti,  scilicet 
corpus  Christi  verum ,  et  gratia  in  corpore 
mystico  faciens  unionem ,  quarum  una  sine 
altera  sumi  potest.  Manducare  autem  sacra- 
mentaliter ,  est  manducare  sacramentum  ut 
sacramentum.  Ad  quod  quatuor  requi- 
runtur  :  cibi  existentia ;  ejus  ad  cibatum 
naturalis  convenientia ,  ut  scilicet  sumatur 
ab  homine,  non  a  mure;  intentio ,  et  illius 
intentionis  regulatio  per  fidem.  Spiritualis 
manducatio  habet  duo,  scilicet  :  suo  modo 
masticationem,  quaj  consistit  in  recognitione 
cibi,  scilicet  camis  Christi  pro  nobis  expo- 
sitae  in  pretium  redemptionis  ct  cibum  re- 
fectionis;  habetetiam  incorporationem,  quae 
consurgit  ex  tali  recogitatione,  dum  reco- 


Mandu- 
catio. 


PART.  III.  SECT.  LI. 


423 


gitans  ardore  afficitur  charitatis ,  et  ei ,  de 
quo  recogitat,  jungitur,  et  sic  incorporatur; 
et  dum  incorporatur ,  reficitur,  et  magis 
assimilatur. 
operaiio  Spiritualis  autem  operatio,  sive  efflcacia 
hujus  sacramenti ,  est  unire  :  non  de  novo , 
sed  jam  unitos  per  gratiam  magis  unire. 
Digneenim  accedentem  reddit  ferventiorem, 
ut  carbo  ignitus;  et  fortiorem,  ut  bonus  ci- 
bus.  Et  ut  istam  efflcaciam  habeat  in  sumente, 
primo  oportet  ipsum  sumentem  cibum  istum 
ab  aliis  discernere  per  fidem;  secundo  ho- 
spitium  praeparare  per  sui  probationem ; 
tertio  in  hospitium  paratum  recipere  cum 
honore  et  devotione.  Et  talis  dicitur  digne 
accedere.  Nota  de  hostiae  fractione  versus  : 

Hostia  dividitur  in  partes ;  tincta  beatos, 
Plene  sicca  notat  vivos,  servata  sepuUos. 

Fractio  est  passio;  partes  fractae,  tres  jus- 
torum  difTerentiae.  Quidam  regnant  in  coelo ; 
hi  per  tinctam  :  quidam  securi  espectant  in 
sepulcris,  hi  per  eam  quae  antiquitus  sor- 
vabatur ;  quidam  pugnant  in  mundo ,  hi  per 
siccam  partem  hostiae  figurantur. 

SECTIO    LI. 

De  tmnitentia. 

Sequitur  videre  de  pcenitentia ',  quantura 
ad  diversam  difflnitionem,  diversam  nomi- 
nationem,  integratioiiem ,  justificationera , 
et  signiflcationem.  Poenitentia,  quantum  ad 
Pani-  actum  principalem,  sic  difflnitur :  Poenitentia 
definiUo.  C"st  prima  virtus,  periraens  veterem  homi- 
nem.  Ambrosius  :  a  Pcenitentia  est  dolor  et 
amaritudo  animae,  pro  peccatis  quae  quisque 
commisit.  »  Augustinus  '  :  «  Poenitentia  est 
quaedam  dolentis  vinriicta,  semper  puniens 
in  se,  quod  dolet  commisisse.  »  Item  diffini- 
tur,  quantum  ad  actum  annexum ,  sic  ab 
Arabrosio  ' : «  Poenitentia  est  praeterita  mala 
plangere,  et  plangenda  iterum  non  commit- 

'  Vid.  3up.,  Drevi/.,  p.  VII,  c.  x.  —  ^  Imo  anclor 
lib.  dc  ver.  et  fals.  Pccnit.,  c.  viii.  —  '  Vid.  sup  , 
Scnt.,  lib.  IV,  ilist.  Jiv,  tiuj.  edit.  tom.  V,  p.  o53  — 
*  Greg.,  in  Evang.,  Ijom.  xx.\iv,  posl  nicd.  —  '  Mag. 


tere.  »  Gregorius  *  :  «  Poenitentia  est  ante- 
acta  maladeflere,  etflendanoncommittere. » 
Item  sic  °  :  «  Poenitentia  est  virtus,  vel  gra- 
lia,  qua  commissa  raala  cum  emendationis 
proposito  plangiraus  et  odimus,  et  plan- 
genda  ulterius  committere  nolumus.  »  Diffl- 
nitur  etiam,  quantum  ad  efTectum,  a  Dama- 
s.^eno  sic  :  «  Poenitentia  est  ab  eo  quod  est 
praeter  naturam ,  in  id  quod  est  secundum 
naturam ,  conversio.  »  Item,  super  iliud 
Matthcei^ :  Panilentiam  agite :  «  Poenitentia 
est  correctio  malae  mentis.  »  Augustinus  '  : 
«  Poenitentia  est  quaedam  res  optima  et  per- 
fecta,  omnes  defectus  revocans  ad  perfe- 
ctum.  » 

Poenitentia  diversis  vocabulis  nominahir,  Nomi- 
secundum  quod  diversa  contra  peccati  ma-  °*''°' 
culam  operatur.  Expellit  enim  peccati  actua- 
lis  maculam,  quae  animam  deformat,  poteu- 
tiara  ad  malum  inclinat ,  sive  dehabilitat , 
naturam  vulnerat,  actu  liberae  voluntatis 
cora-mittitur ,  cum  delectatione  et  libidine 
perpetratur.  Delere  autem  culpam  ut  defor- 
raantem,  est  gratiae  reformantis ;  ut  dehabi- 
litantem,  est  virtutis  habilitantis;  ut  vul- 
nerantem ,  est  sacramenti  curantis ;  ut  actu 
voluntatis  commissam ,  per  actum  similiter 
voluntatis;  ut  cum  delectatione  et  hbidine 
perpetratam ,  cum  passione  contraria.  Ideo 
poenitentia  recte  dicitur  gratia,  virtus,  sacra- 
mentura,  actus  etpassio. 

Partes  pffinitentiae  integrantes,  sive  iiite-   integri- 
grales,  sunt  cordis  contritio,  oris  confessio, 
et  operis  satisfactio. 

Cordis  contritio  est  dolor  voluntarie  pro 
peccatis  assuraptus.  Oris  confessio  debilo 
modo  facta,  debet  habere  sexdecim  conditio- 
nes,  his  versibus  comprehensas  : 

Sit  simplex,  humilis  confessio,  pura,  fidelis; 
Sitque  frequens,  uuda,  discreta,  libens,  verecunda; 
Integra,  secreta,  lacrymabilis,  accelerata; 
Forlis  et  accusans,  et  sit  parere  parata. 

In  quatuor  casibus,  secundum  magistros,  Ooando 
est  confessio  iteranda.  Duo  sunt  ex  parte  sa-    rjnd» 

Senl.,  lib.   IV,  dist.  .\lv,  supr.,   t.>m.   V,   p.  367.  — 
^  Matth.,  IV,  n.  —  "  Imo  auctor  Hyiiognoil.,  iib.  III. 


confes- 
sio. 


424  CENTILOQUIUM. 

cerdofis  •  quorutn  priorum  primus  est  pro-     non  indulgere.  »  Anselmus 


pter  enormitatem  sceleris,  ob  quam  est  con- 
fltens  ad  superiorem  remittendus  ab  eo ,  si 
voluerit,  iterum  audiendus;  secundus  est 
propter  ignorantiam  sacerdotis,  quia  tunc 
est  quaerendus  peritus,  sciens  solvere  et  li- 
gare,  cui  sunt  iterum  peccata  detfgeuda. 
Duo  vero  sunt  ex  parte  confltentis :  quorum 
primus  est  propter  malitiam  fictionis ,  ut  si 
accessit  cum  voluntate  peccandi,  vel  aliquod 
peccatum  scienter  in  conscientia  reservavit; 
secundus  est  propter  contemptum  satisfa- 
ctionis,  ut  quando  satisfacere  negligit  et  con- 
temnit.  In  duobus  ullimis  casibus,  si  vadit 
ad  alium  sacenlotem,  vel  eumdem  inlerjectu 
temporis  jamoblitum,  debet  homo  mala  sua 
iterum  confiteri .  Et  sic  cx  parte  sacerdotis 
est  duplex  defectus,  scilicet  quia  non  potest 
absolvere,  vel  quia  nescit;  ex  parte  etiam 
confitentis  est  duplex  defectus ,  scilicet  quia 
contemnitsacerdotisabsolutionem,  aut  liga- 
tionem.  Sunt  alii  duo  casus,  de  quibus  est 
controversiainter  doctores :  unus  est  depec- 
cati  alicujus  oblivione;  alius,  de  recidiva- 
tione.  Sed  potest  dici ,  quod  in  his  duobus 
casibus  ilerum  omnia  peccata  confiteri  sit 
consilium ,  non  prseceptum.  Quinque  autem 
sunt  casus,  in  quibus  est  confitens  ad  episco- 
pum  mittendus,  vel  super  eo  episcopus  con- 
Remis-  sulendus.  Primusest  de  pcenitentia  solemni, 
tiopfflni-  qujg  ab  ipso  debet  imponi,  et  per  eum  pceni- 
suiierio-  tens  recouciliari.  Secundus  est  de  excommu- 
"''■"■      nicatis,  quod  non  potest  sacerdos  aUquando 
absolvere.  Tertius  est,  cum  invenerit  sacerdo- 
tem,  irregularitate  contracta,  propter  quam 
debet  ad  episcopum  mittere  confitentem,  qui 
si  potest,  eum  absolvat,  vel  cum  litteris  suis 
ad  Papara  mittat.  Quartus  est  de  incendia- 
riis.  Quintus  est,  si  sit  consuetudo  in  aliquo 
episcopatu,  quod  certa  crimina  ad  episcopum 
mittantur,  ut  homicidium  et  sacrilegium,  et 
iste  casus  non  est  generatis.  Satisfacere ,  ut 
dicit  Augustinus  ' ,  «  est  peccatorum  causas 
excidere,  et  eorum  suggestionibus  aditum 

'   Imo   Gennad.,    de   Eccles.   Dogmat.,   c.   Liv.   — 
(q)  Pro  cum. 


vero  dicit  : 
«  Satisfacere  est  debitum  Deo  reddere.  »  Par- 
tes  autem  satisfactionis  tres  communiter  as- 
signantur,  scilicet  jeinnium,  eleemosyna,  et 
oratio.  Jejunium  est  contra  carnis  concupi- 
scentiam ;  eleemosyna ,  contra  cupiditatem 
oculoruni ;  oratio  est  contra  superbiam  vitae. 
Item ,  jejunium  ordinat  nos  ad  nosipsos ; 
eleemosyna ,  ad  proximos ;  oratio  vero ,  ad 
Deum.  Item  per  orationem  reconciliamur 
Deo,  cui  secundum  Augustinum  ',  per  jeju- 
nium  et  eleemosynam,  facimus  duas  alas. 

Quatuor  autem  ad  justiflcationem  impii 
requiruntur  :  duo  ex  parte  Dei,  scilicet  gra- 
tiae  infusio,  et  culpse  expulsio;  et  duo  ex 
parte  impii,  scilicet  motus  liberi  arbitrii  con- 
sonans  gratiae  advenienti,  el  cordis  contritio 
concordans  gratiae  culpam  expellenti.  Haec 
autem  quatuor  praecedit  attritio,  scilicet  ad 
justiflcationem  praeparatio,  quae  est  motus 
fidei  et  doloris,  quamvis  longo  tempore  se- 
miplenus.  Tanguntur  autem  haec  quatuor 
supradicta  in  illo  versu '  :  Conmovisti  ter- 
ram,  et  contitrhasti  eam  :  sana  contritiones 
ejus,  quia  conmota  est.  Gratia  quippe  adve- 
niens  in  animam ,  commovet  rationem ,  se- 
cundum  quod  est  potestas  vel  potentia  lilieri 
arbitrii;  et  conturbat  voluntatem  per  contri- 
tionem ;  et  postmodum  sanat  per  peccati 
expulsionem.  Et  horum  redditur  duplex  ra- 
tio,  scilicet  commotio  rationis,  et  conturbatio 
mentis,  quae   prscessit  :  unde  subditur  : 
Quia  commota  est.  Unde  commotio  dicitur  a 
con  (a),  quod  est  simul,  quia  tunc  omnes 
vires  super  se  pungimtur,  et  moventur  ad 
bonum. 

In  sacramento  pcenitentiae  est  aliquod  quod 
est  tantum  signum,  ut  exterior  pcenitentia 
secundum  institutionem  Ecclesiae  :  in  qua 
est  sacerdotis  absolutio ,  tanquam  formale  ; 
et  confitentis  humiliatio ,  sive  quantum  ad 
actum  contritionis,  sive  quantumad  verbum 
accusationis,  sive  quantum  ail  poenam  satis- 
factionis,  tanquam  materiale ;  aUud,  quod  est 


Signi- 
ficalio. 


»  Anselm.,  Cur  Deus  homo,  c.  xi. 
Psal.  XLII,  n.  8.  —  *  Psal.  lix,  4 


—  "'  Aus.,  Enarr.  in 


PART.  III.  SECT.  LII. 


425 


tantum  res ,  ut  peccati  remissio  perfecta ; 
aliud,  qiiod  est  res  et  signum,  ut  pcenitudo 
interior. 

SECTIO  LII. 

De  Unctione  Extrema. 

Sequitur   de  unctione  extrema'    :   circa 

quam  septem  breviter  sunt  videnda,  scilicet, 

quae  materia,  quae  forma,  quis  dispensator, 

quis  susceptor,  quae  efflcacia,  quae  ad  con- 

firmationem  diflerentia,  et  quee  signiflcatio- 

nis  convenientia. 

iteria.      Matcria  hujus  sacramenti  est  oleum  sim- 

•orma.  plcx,  sed  consecratum  ab  episcopo.  Forma 

vero  est  vocalis  expressio  orationum  in  or- 

niBter.  diuariis  contentarum.  Hujus  sacramenti  dis- 

ppnsatio  sacerdotibus  competit  ex  offlcio,  et 

hocconfirmatauctoritas,  etratio.  Auctoritas, 

dicente  Jacobo  - :  Qiiis  infirmatur?  inducat 

presbyteros.  Ratio  etiam  hoc  conflrmat,  quia 

cum  materia  hujus  sacramenti  sit  oleum  ab 

episcopo  consecratum,  consecratis  debet  ma- 

nibus  contrectari.  Et  sic,  cum  sit  medicina 

periclitantiura,  non  ad  solos  episcopos  per- 

tinet.  Oleum  autem  consecratum  non  ad  ali- 

jaibns  quos  laicos  se  extendit.  Debent  autem  illud 

^nda  sacramentum  suscipere  soli  inflrmi  ratione 

treLa  utentes,  quia  scilicet  potuerunt  peccare  ve- 

lotio.    nialiter,  vel  etiam  peccaverunt,  et  hoc  in 

inortis  articulo  existentes.  Et  sic  patet,  quod 

nec  infantibus,  nec  naturaliter  stultis  debet 

extrema  unctio  dispensari,  nec  intrantibus 

justum  belium,   quia  sacramenta  Ecclesiae 

non  sequuntur  fortunam,  sed  respiciunt  na- 

turam;  nec  etiam  per  sententiam  condem- 

natis,  quia  tales ,  qualitercumque  damnati , 

in  Ecclesiae  facie  sunt  infames;  nec  medio- 

criter  inflrmantibus,  quia  adhuc  possunt  ve- 

nialia  iterare. 

ficacia      Est  autem  hujusmodi  sacramentum  lam 

finaliter,  quam  efficaciter  contra  venialia  or- 

dinalum,  etquantum  ad  remissionem  culpae, 

et  quantum  ad  dimissionem  partis  poenae. 


'    Viii.   siipr.,   Brevil., 
V,  14. 


p.   VII,   c.   XI.  —    '■  Jac, 


Valet  etiam  consequenter  ad  recuperandam 
corporis  sanitatem,  si  expediat  infirmanti. 
Et  quia  venialia  efflcaciter  tunc  curantur, 
quando  sic  delentur,  quod  non  amplius  ite- 
rantur ;  tunc  debet  adhiberi  ista  medicina  , 
quando  desperatur  de  inflrmantis  vita.  Si 
tamen  contingat  eum  restitui  sanitati ,  po- 
test  et  debet,  propter  venialia  iterata,  medi- 
cina  venialium  iterari.  Et  quia  venialia  pec- 
cata  per  organa  sensuum  maxime  contra- 
huntur,  ideo  partestribus  potentiis  servientes 
iiiunguntur.  Est  enim  triplexpotentiasecun- 
dum  quam  anima  regit  corpus,  et  etiain  con- 
trahit  justum  morbuin,  scilicet  sensitiva,  ge- 
nerativa  et  progressiva.  Sensitivae  deserviunt 
os,  oculi,  nares,  aures,  et  manus ;  generativae, 
lumbi;  progressivae,  pedes.  Et  secundum 
hoc  est  infirmus  in  septem  corporis  partibus 
inungendus,  scilicet  in  labiis,  inoculis,  in 
manibus,  in  aurilius,  in  naribus ,  in  lumbis, 
in  pedibus. 

Ex  praedictis  colligitur,  quod  inter  hoc  sa- 
cramentum,  et  sacramentum  conflrmationis, 
est  differentia  septiformis  :  scilicet  in  efflca- 
cia,  in  materia,  in  forma,  in  suscipiente,  in 
dante,  in  loco,  et  in  tempore.  Nota  tanien 
quod  unctio  qua;  flt  in  chrismate,  dicitur 
unctio  principalis  quadruplici  ratione  :  scili- 
cet  ratione  loci ,  quia  flt  in  fronte  ;  ratione 
ministri,  quia  ab  episcopo;  rationeelementi, 
quia  de  oleo  mixto  cum  balsamo;  ratione 
eflectus,  propter  abundantiam  gratiae,  quia 
ibi  datur  Paraclitus  in  magna  abundantia. 
Juxta  quod  nota,  quod  chrismate  inungun- 
tur  baptizati  in  vertice,  coufirmaudi  in  fronte, 
pontiflces  in  capite,  reges,  ut  dicitur,  in  sca- 
pulis. 

In  sacramento  extremae  unctionis,  secun- 
dum  exigentiam  sacramentalis  signiflcatio- 
nis,  est  aliquid  quod  est  tautum  signum,  ut 
exterior  uncUo ;  aliud  quod  est  tantum  res,  ut 
venialis  morbi  curatio;  aliud  quod  est  reset 
signum,  ut  ipsa  devotionis  exci  tatio  in  anima, 
quae  non  est  aliud,  nisi  quaedam  spiritualis 
unctio. 


Diffa- 

rentia 

hujussi- 

cramen- 

ti.el 

confir- 
mationis 


Signi- 
ficatio. 


426 


SECTIO   LIII. 

De  Ordine. 


Prima 
tonsura. 


Ordo 
qaid  et 
qnoto- 
plex. 


Sequitur  videre  de  sacramento  ordinis ' , 
quantum  ad  praeparationem  consignationis , 
qiiautum  ad  ordinis  diflinitionem ,  quantum 
ad  characteris  impressionem ,  quaiitum  ad 
debitam  dispensationem,  quantum  ad  rectam 
susceptionem ,  quantum  ad  significationem, 
et  quantum  ad  status  consummationem. 

Qui  sunt  ad  ordines  ecclesiasticos  assu- 
mendi,  prirao  assignantursiguaculo  divino, 
distinctivo,  et  instructivo.  Nam  tondentur  in 
capite,  quod  est  membrum  prse  caeteris  no- 
bile.  Et  qiiia  tonsura  tam  superius,  quam  in- 
ferius  facta,  formam  liabet  coronae ,  quae  est 
signum  dignitatis  regiae,  innuitur,  quod  qui 
taliter  ab  aliis  distinguuntur,  ad  officium 
aobile,  scilicet  ad  regale  sacerdotium,  assu- 
muntur.  Non  tantum  autem  tale  signum  est 
signum  distinctionis,  sedetiam  instructionis. 
In  tali  enim  tonsura  est  superfluitatis  amo- 
tio  :  in  quo  instruuntm-  clerici  quid  vitau- 
dum ,  quia  superfluitas  terrenorum.  Est 
etiam  summitalis  capitis  denudatio  :  in  quo 
instruuntur  quid  amandum,  quia  felicitas 
supernorum.  Est  figuraj  orbicularis  impres- 
sio  :  in  quo  instruuntur  quomodo  conver- 
sandum  est,  quia  figura  orbicularis  est  sim- 
plicissima,  ca[iacissima,  et  pulcherrima  :  ad 
innueudum,  quod  taliter  coronati  debent  (a) 
simplificari  iu  intentione ,  amplificari  in  di- 
lectione,  pulchrificari  in  castificatione. 

Ordo  sic  diffmitur  :  Ordo  est  signaeulum, 
in  quo  spiritualis  potestas  traditur  ordinato. 
Cum  enim  septem  sint  ordines,  scilicet  ordo 
janitorum,  lectorum,  exorcislarum,  acoly- 
torum ,  subdiaconorum ,  diaconorum  et  sa- 
cerdotum  :  in  ordine  sacerdolali  datur  pote- 
stas  conficiendi  corpus  Christi  verum,  et  ab- 
solvendi  corpus  Christi  mysticum  :  et  hic 
ordo,  tanquani  nobiiissimus,  debet  habere 
alios  sibi  ministrantes,  respectu  duphcis  po- 


CENTILOOUIUM. 

testatis.  In  conflciendo  corpus  Christi  verum, 
sibi  serviunt  subdiaconi  et  diaconi,  ita  quod 
potestas  et  officium  subdiacoui  est  in  acci- 
piendo  hostias  a  plebe ;  potestas  et  officium 
diaconi  est  easdem  a  [b)  subdiacono  susce- 
ptas  sacerdoti  offerre.  In  absolvendo  autem 
corpus  Christi  mysticum ,  quatuor  minores 
subserviunt  sacerdoti  :  ita  quod  potestas  et 
officium  janitorum  est  ad  locum  sacrum  ad- 
mittere;  lectorum  est  documentum  praebere; 
exorcistarum  est  auxilium  praestare;  acoly- 
torum  est  exempla  monstrare.  IIoc  officio 
septiformi  Dominus  usus  fuit :  fuit  namque 
ostiarius,  quando  facto  flagello  ejecit  nego- 
tiantes  de  lemplo ;  fuit  lector,  quando  legit 
in  synagoga,  assumpto  libro ;  fuit  exorcista, 
quando  saliva  sua  tetigit  linguam  surdi  et 
muti ;  ostendit  se  acoly tum,  quando  dixit  (c) : 
Ego  sum  lux  mundi  '  ;  fuit  subdiaconus , 
qucmdo  lavit  pedes  discipulorum ,  et  linteo 
se  praecinxit ;  fuit  diaconus,  quando  post 
ccenam  corpus  et  sanguinem  suum  discipu- 
lis  suis  dispensavit ;  fuit  sacerdos ,  dum  se- 
ipsum  in  ara  crucis  obtulit,  idem  sacerdos  et 
hostia,  et  etiam  quando  in  coena  par.em  in 
corpus,  et  vinum  in  sanguinem  commu- 
tavit. 

Character,  cum  sit  signaculum  impres-  cbara- 
sum,  distinctivum,  perpetuum,  Christo  con-  p"s.M 
figurativum,  imprimitur  in  quolibet  ordine : 
non  idem  ,  sed  diversus;  ordine  congruo, 
non  necessario ,  cum  unus  possit  recipi , 
quamvis  indebite ,  alio  prcetermisso :  ita 
quod ,  cum  perventum  fuerit  gradatim  ad 
ordinem  sacerdotis,  in  quo  est  status,  quam- 
vis  septem  sint  gradus ,  unus  est  tantum  or- 
dinis  sacramentum,  sicut  unam  dicimus  epi- 
stolam,  quamvis  habeat  multas  partes.  In 
quolibet  autem  ordine  character  imprimitur 
iu  eo  signo  ,  quod  majorem  habet  similitu- 
dinem  ad  signatum,  et  in  quo  principalis 
potestas ,  quam  ordo  respicit ,  signilicatur 
tradi  ordinato.  Ad  quam  signiflcandam  [d) 


'  Vid. 
»111,  12. 


sup.,  Brevil.,   p.   VII,   c.   xii.  —  '  Joan., 


{a)  Ilu  Edil.  Lugd.,  Edit.  i'at.  i-t  Ven.  ilicunt.  — 
(4)  Item  (leest  a.—  (c)  Ctet.  edil.  tliiil.—  ('/)  Edit.  Val. 
el  Ven.  signiticaudum. 


PART.  III. 

duo  concumint  exterius,  scilicet  traditio  ali- 
cujus  instrumenti,  et  expressio  vocalis  ver- 
bi ,  ut  in  signo  visibili  simul  et  audibili  sig- 
nificetur  dari :  et  hsec  duo  sunt  essentiaiia  et 
intrinseca  ordinis  sacramento. 
sbiia  Debet  autem  dispensari  hoc  sacramentum 
iror-  cum  magna  discretione  et  solemnitate  :  ac 
"■  per  hoc  non  a  quolibet,  nec  cuilibet,  nec  in 
quolibet  loco,  nec  quolibet  tempore ;  sed  sub 
debitis  signis ,  tam  ex  parte  visus,  quam  ex 
parte  auditus ,  ut  dictum  est :  solemnitate 
nihilominus  observata,  quantum  ad  tempus 
et  locum  ,  officium  et  personam. 
•rdi-  Requiritur  autem  multiplex  conditio,  ut 
ientis  digne  et  debite  suscipiatur  ordinis  sacramen- 
f'^'"'  tum ,  scilicet  :  ex  parte  originis ,  ut  non  sit 
fllius  sacerdoiis ,  vel  spurius ,  vel  etiam  so- 
lemniter  pcenitens ;  a  corporis  parte ,  ut  non 
sit  corpore  vitiatus ,  daemoniacus ,  epilepti- 
cus ;  a  parte  actionis ,  ut  uon  sit  homicida , 
vel  aliter  enormis  peccator ;  a  parte  condi- 
tionis ,  ut  non  sit  servus ;  a  parte  conversa- 
tionis,  ut  non  sit  curialis ;  a  parte  conjuga- 
tionis ,  ut  non  sit  bigamus  ;  a  parte  sexus , 
ut  non  sit  mulier,  quae  non  potest  ordinari , 
nec  de  jure,  nec  de  facto  ;  a  parte  seusus,  ut 
non  sit  infantulus,  in  quo  nondum  viget  ju- 
dicium  rationis. 
signi-  In  hoc  sacramento  est  aliud  quod  est  tan- 
tum  signum ,  ut  exterior  operatio  in  tradi- 
tione  alicujus  instrumenti  et  expressione 
verbi ;  aliud,  qu-d  est  tantum  res,  ut  spiri- 
tualis  potestatis  collatio ;  aliud ,  quod  est  res 
et  signum,  ut  interior  characteris  impressio. 
Collige  ex  praedictis ,  quod  septem  sunt  or- 
dines,  et  non  plures  :  quatuor  sunt  minores, 
qui  dicuntur  non  sacri,  quia  post  eorum  sus- 
ceptionem  potest  clericus  conjugari ;  tres 
majores ,  scilicet  subdiacoaatus ,  diaconatus 
et  presbyteratus,  in  quo  est  status  ordinum. 
Hi  dicuntur  sacri ,  quia  post  eorum  suscep- 
iionem  non  licet  ordinatis  carnali  operi  de- 
servire ,  cum  sint  totaliter  divino  cultui  de- 
dicati.  Et  sic  patet,  quod  psalmistatus  non 
est  ordo ,  sed  otflcium  annexum  ordini ;  nec 
episcopatus  est  ordo ,  sed  dignitatis  nomen 


Eccle- 
siastica 


SECT.  LIV.  4J7 

et  officii.  Colligas  in  unum  nomina  tam  or- 
dinum ,  quam  officiorum ,  et  dignitatem  ,  ut'  ^"6^«- 
devenias  ad  unum  hierarcham  ecclesiasticae  ^*"' 
hierarchiae,  et  sic  procede  :  Psalmista,  Os- 
tiarius,  Lector,  Exorcista,  Acolytus,  Sub- 
diaconus  ,  Diaconus,  Presbyter,  Archipres- 
byter,  Episcopus ,  Archiepiscopus,  Patriar- 
cha ,  Pontifex  summus. 

SECTIO    LIV. 

De  Matrimonio. 


Sequitur  videre  de  sacramento  matrinio- 
nii ',  quantum  ad  diffinitionem,  quantum  ad 
institutionem,  et  quantum  ad  contractionem, 
quantum  ad  divisionem ,  quantum  ad  sig- 
nificationem ,  quantum  ad  bonum  prove- 
niens,  et  quantum  ad  impedimentum  pro- 
hibens. 

Matrimonium  diffinitur  sic :  Matriraonium 
est  viri  mulierisque  conjunctio  maritalis  in- 
ter  legitimas  personas,  individuam  vitae  con- 
suetudinem  retinens.  Est  autem  institutum 
matrimonium  a  Deo  in  officium,  in  reme- 
dium ,  et  in  sacramentum ,  vel  signum  :  in 
officium,  inquam,  procreandae  prolis,  etiam 
in  statu  naturae  institutae ;  in  remedium , 
contra  impulsum  libidinis ,  in  statu  naturae 
lapsae ;  in  sacramentum  ,  sive  sigiium  inso- 
lubilis  conjunctionis  naturarum  in  Christo , 
divinae  scilicet,  et  humanae.  Circa  contrac- 
tionem  matrimonii  nota,  quod  per  spousalia 
de  futuro  initiatur ;  per  mutuum  consen- 
sum ,  inter  legitimas  personas  per  verba  de 
praesenti  expressum,  ratificatur ;  per  carna- 
lem  copulam  subsequentem  consummatur. 
Circa  sponsaUa  nota,  quod  ante  septenniam 
contracta  de  jure  non  valent ;  post  septen- 
nium  vero  tenent.  Et  haec  quatuor  modis 
contrahuntur :  scilicet  simplici  promissione, 
fidei  datione,  sive  juramenti  interpositione  , 
datis  arrhis  sponsalitiis,  et  annuli  subarrha- 
tione. 


C'jntrac- 
ttis  ma- 
Irlmouii. 


'   Materia  hujus  sectionis  et  duarum  sequentium 
Ijabetur  supr.,  Brevil.,  p.  VII,  c.  xiii. 


Impe- 
dimeota 
sponsa- 
liam. 


Triplex 
niodus 

separaQ- 
di  conjn- 


m  CENTILOQUIUM 

Sic  autem  [a)  contracta  octo  modis  solvnn- 
tur.  Primus  est,  voto  solemni  superveniente, 
ut  si  alter  sponsorum  intret  religionem ; 
secundus  est,  superveniente  matrimonio, 
ut  si  cum  alia  contrahat  de  praesenti ;  ter- 
tius  est,  superveniente  afflnitate,  ut  si  cog- 
noscat  aliam  consanguineam  sponsae  suaBj 
et  hoc  possit  fama  vel  facto  probari ;  quartus 
est,  incurabili  infirmitate  superveniente, 
putaleprae,  vel  mutilatione  alicujus  mem- 
bri ;  quintus  est,  altero  se  ahsentante,  ut  cum 
vadit  in  regionem  longinquam ,  sine  Ucen- 
tia  alterius ;  sextus  est ,  altero  fornicante  ; 
septimus  est ,  utroque  volente,  scilicet  cum 
ambo  consentiunt,  et  mutuo  se  absolvunt; 
octavus  est,  minore  petente,  ut  quando  con- 
tracta  sunt  sponsalia  inter  duos ,  quorum 
unus  est  in  aetate  debita,  alter  uon.  Duobus 
primis  modis  solvuntur  sponsalia  ipso  facto; 
consequentibus  vero,  per  judicium  Eccle- 
siae.  Duplex  est  autera  efTectus  sponsalium 
contractorum  :  unus  est  obligatio  propler 
promissionem  :  unde  tales  compeliendi  sunt 
ad  matrimonium  contrahendum,  nisi  timea- 
tur  uxoricidium,  vel  iuterveniat  aliquis  ca- 
suum  praedictorum  ;  alius  efTectus  est  publi- 
cae  honestatis  justitia,  qua>  est,  quod  nuUus 
consanguineorum  sponsi  potest  contrahere 
cum  sponsa,  vel  e  converso. 

Conjuncti  matrimonialiter  per  Ecclesiam 
tripliciter  separautur  :  aut  simpliciter  quan- 
tiim  ad  vinculum  ,  cum  ostenditur,  propter 
impedimentum,  legitimum  non  fuisse  con- 
jugium  inter  eos ;  aut  separantur  ad  tempus 
ad  poenitentiam  faciendam ,  ut  quando  con- 
tra  interdictum  Ecclesiae  contraxerunt ;  aut 
separantur  simpliciter  quantum  ad  tempus 
in  poenam ,  propter  aliquod  crimen  contra 
substantiam  matrimonii  perpetratum ,  ut , 
quando  alter  conjugiim  fornicatur,  tunc  si 
petat  iruiocens  cum  probatione  adulterii, 
absolvitur  per  Ecclesiam  a  niutua  cohabita- 
tioneuxoris,  et  debiti  redJitioue.  Sunt  aii- 
tem  septem  casus,  in  quibus  potest  adultera 


(a)  Edil.  Vat.  et  Ven.  aut.  -  (i)  Ccct.  edit.  nubet.  — 
(c)  Edit.  Vat.  et  Ven.  religione. 


excipere  contra  petentem  divortium.  Pri- 
mus  est ,  si  fornicari  convincitur  ;  secundus 
est ,  si  eam  prostituat ;  tertius ,  cum  crede- 
bat  virum  in  bello  esse  defunctum,  et  nupsit 
alteri ;  quartus ,  si  cognita  est  ab  altero  la- 
tenter,  quem  credebat  esse  virum  suum ; 
quintus  est,  si  fuit  vi  oppressa  ;  sextus  est, 
quando  post  adulterium  reconciliavit  eam 
sibi ,  et  petiit  debitum  ,  septimus  est  rarior 
casus ,  ut  si  infldelis  repudiavit  uxorem  ,  et 
iUa  nubat  (6)  alteri :  si  veniat  ad  fidem,  debet 
eam  recipere ,  non  obstante  quod  fuit  forni- 
cata. 

In  matrimonio  ratiflcato  est  aliuJ  quod  est 
tantum  signum ,  ut  consensus  esterior,  per 
verba  aut  nutus  expressus ;  aliud  quod  est 
tantum  res ,  ut  unio  Dei  et  animae  per  gra- 
tiam,  quae  tameu  est  separabilis  per  peccati 
mortalis  transgressionem,  sicut  illud  matri- 
monium  est  separabile  per  ingressum  in  re- 
ligionera  (c) ;  aliud  quod  est  res  et  signum , 
ut  consensus  interior  animorum.  In  matri- 
monio  consummato  est  tantum  signum , 
consensus  exterior ;  tantum  res ,  unio  natu- 
rarum  inscparabilis  in  Christo ;  res  et  sig- 
num,  consensus  mutuus  animorum. 

Tria  sunt  bona  conjugii ',  scilicet  bonuui 
fidei,  bonum  prolis,  bonum  sacramenli.  Fi- 
des  est,  quod  suam  cognoscaf,  et  non  aliam : 
et  hoc  ert  bonum  nioris  cadens  in  genere  ho- 
nesti.  Bouum  prolis  cadit  in  genere  confe- 
rentis  :  confert  enim  proles  ad  speciei  con- 
servationem ,  et  ad  numeri  perfectionem. 
Bonuui  sacramenti  cadit  in  genere  delecta- 
bilis  :  tanta  est  enim  ibi  unio,  ut  propter 
uxorem  relinquat  honio  patrem  et  matrem. 
Et  sic  patet,  quod  tria  sunt  in  electione  se- 
cundum  Philosophum,  scilicet  honestum  , 
conferens,  et  delectabile.  In  hoc  triplici  ge- 
nere  sunt  bona  conjugii  distributa ;  et  suut 
haec  bona  numero  tria ,  quia  ad  hoc  ,  quod 
m  itrimouium  sit  completum,  tria  potissime 
requiruntur,  scilicet  institutio,  usus  et  fruc- 
tus.  Ratione  institutionis ,  est  bonum  sacra- 
menti ;  ratione  usus  dehiti,  est  bonum  fidei ; 

'  Ila  Aug.,  de  Gen.  ad  litt.,  lib.  IX,  c.  vii. 


Sigai 
ficalio. 


Triab 
na  co 
jugii. 


PART.  III.  SECT.  LV. 


489 


ratione  fructus  conferentis  ,  est  bonum  pro- 
lis. 

SECTIO  LV. 

De  impedimentis  matrimonii  in  generali. 

Circa  impedimenta  inatrimonii ,  quia  fre- 
quenter  occurrunt ,  est  specialiter  insisten- 
dum.  De  quibus  est  tenendum,  quod  quee- 
dam  sunt  quae  impediunt  ex  congruitate, 
sicut  Ecclesiae  interdictum  ,  et  feriarum 
tempus  :  et  ista  dicuntur  impedire  contra- 
hendum,  sed  non  dirimere  jam  contractum. 
Qusedcam  impediunt  de  necessitate,  quia  non 
stat  cnm  eis  matrimonii  sacramentum  :  un- 
de  sic  impediuut  malrimonium  contrahen- 
dum,  quod  etiam  dirimunt  jamcontractum. 
Haec  autem  sunt  numero  duodecim,  quae 
versibus  istis  contineutur  : 

Error,  conditio,  votum,  cogualio,  crimeu; 
Cultus  disparitas,  vis,  ordo,  ligameu,  houestas; 
Si  sis  afBnis,  si  forte  coire  uequibis ; 
Haec  socianda  vetant  counubia ,  juncta  retractant. 

Tria  sunt  ex  parte  causae  efflcientis  ,  quae 
est  consensus ,  ad  quem  concurrit  ratio  et 
voluntas.  Contra  actum  rationis  est  error ; 
contra  actum  voluntatis  est  vis,  sive  violen- 
tia ;  contra  actum  utriusque  est  conditio  ser- 
vitutis,  qufe  impedit  partim  propter  defec- 
tum  libertatiS;,  partlm  propter  errorem.  Trla 
ex  parte  causae  materialis.  Nam  matrimo- 
nium  est  conjunctio  volunlarie  inlroducta 
inter  personas  autea  noii  coujunctas  :  unde 
conjuncti  in  proximitate  ad  matrimonium 
sunt  inepti.  Conjunguntur  autem  quidam 
consanguinitate ,  quidam  affinitate ,  quidam 
publicae  justitiae  houestate  quae  contrahitur 
ex  sponsalibus  per  verba  de  praesenti.  Et  sic 
sunt  tria  impedimeuta  ,  scilicet  cognatio, 
affinitas,  et  honeslas.  Tria  sunt  ex  parte 
causae  formalis,  quia  matrimonium  est  vin- 
culum  in  quo  esl  mulnii  [u.lcstas  viri  et  uxo- 
ris.  Hffic  autem  potestas  impeditur,  quando 
alter  tradit  potestatem  corporis  sui  alii ,  ad- 
huc  vivente  proprio,  et  sic  est  ligamen;  aut 
quia  dedicavit  se  Deo,  et  sic  est  ordo;  aut 

'  Hug.,  de  Sacram.,  lib.  II,  p.  Xli,  c.  iii. 


quia  mancipavit  se  Deo  et  praelato ,  et  sic  est 
votum.  Tria  autem  ultima  sunt  ex  parte 
causae  fmalis.  Nam  matrimonium  estad  pro- 
creandam  prolem  ad  cultum  Dei ,  vel  saltem 
in  remedium  tempestatis.  Contra  ralionem 
generandi,  vel  remedii,  est  impotentia  co- 
eundi;  contra  cultum  Dei ,  qui  est  infide, 
est  cultiis  disparitas;  contra  cultum  Dei,  qui 
est  in  moribus,  est  criminis  enormitas. 

Circa  impedimentum  quod  proveuit  ex  Error 
errore,  attendendum  est,  quod  error  potest 
esse  circa  personam,  et  circa  proprietates 
personae.  Error  circa  personam  consensuin 
tollit ,  et  matrimonium  impedit :  utsi  qui  (a) 
credit  consentire  in  Mariam ,  de  qua  cogitat 
sensu  interiori ,  consentit  in  Margaretam  , 
quae  offertur  sensui  exteriori.  Si  autem  sit 
error  circa  proprietates  personae,  iiou  prop- 
ter  hoc  matrimonium  impeditur  :  ut  si  quis 
(6)  credat  accipere  divitem  et  nobilem,  quaiu 
postea  depreliendit  ignobilem  et  paupereui. 

De  proprietalibus  autem  personae  accipi-  condiUo. 
tur  conditio  servitutis ,  quae  impedit  matri- 
monium  contrahendum,  et  dirimit  jam  cou- 
tractum.  Circa  quod  uota  ,  quod  triplex  po- 
test  esse  error  conditionis  :  scilicet  paris,  ut 
cum  servuscreditaccipereliberam,  et  accipit 
ancillam,  talis  error  non  impedit ;  aul  condi- 
lionis  melioris,  utcum  scilicet  credit  accipere 
ancillam,  et  accipit  liberam,  nec  iste  error 
impedit;  aut  conditionis  deterioris  ,  ut  cum 
credit  accipere  liberam,  cum  sit  liber,  et  ac- 
cipit  ancillam,  taiis  impedit  contrahendum , 
et  dirimit  jam  contractum,  nisi  veht  in  eam 
libere  coasentire. 

Circa  votum  nota  diffinitionem  Hugonis' : 
M  Voluiu  est  testiticatio  promissionis  factae 
spontauee,  quae  Deo,  et  de  his  quas  Deo  perti- 
nent,  lieri  debet.»  Item  aliter  dilfinitur :  Vo- 
tumest  meliorisboni  conceptio,  cum  delibe- 
ratione  formata.  Est  auteiu  duplex  votum  : 
simplex,  et  solemne.  Simplex  est,  in  quo  non 
est  in  praelatum  translata  potestas  :  impedit 
contrahendum,  sednon  dirimit  jam  contrac- 
tum.  Solemne  votum  est ,  quod  solemniza- 

(u)  Cat.  eciit.  cleest  qui.  —  (6)  Item  (ieenl  ^aU. 


430 


CENTILOQUmM. 


tur  ordinis  sacri  susceptione  ,  professionis 
emissione,  habilus  professomm  assuinptio- 
ne,  cum  aliis  quae  ostendunt  hominem  pro- 
fessum  :  impedit  contrahenduin  ,  dirimit 
jam  contractum. 
crimen.  Citca  crlmen  nota,  quod  in  septem  gene- 
ribus  criminum  denegatur  coimubium. 
Primum  est  adulterium  cum  occisione  mu- 
heris,  seu  uxoris ,  et  (a)  fideidatione  de  du- 
cenda  uxore  adiiltera ,  propria  defuncta,  vel 
cum  contractione  de  facto  ;  secundum  est 
incestus ;  tertium  est  raptus  sponsae  alterius ; 
quartum  est  de  eo,  qui  insidians  matrimo- 
nio,  fllium  suum  de  sacro  fonte  levavit ; 
quintum  est  de  eo ,  qui  occidit  presbyterum ; 
sextum  est  de  eo  qui  occidit  propriam  uso- 
rem ,  sive  persequendo  culpam  adulterii , 
sive  persequendo  personam  ratione  odii  ; 
septimum  est  solemniter  poenitens.  In  om- 
nibus  istis  dispensatur,  prseterquam  in  pri- 
mo,  quod  respicit  determinatam  personam. 
Nam  adulterium  cum  uxoricidio,  vel  cmu 
fldeidatione ,  vel  contractione  de  facto ,  re- 
spectu  illius  personse  impedit  contrahen- 
dum ,  et  dirimit  jam  contractum. 

Item  impotenlia  naturaUs  coeundi,  si  est 
temporalis ,  non  impedit.  Si  est  perpetua , 
impedit;  et  dirimit,  si  praecedit  matrimo- 
nium.  Si  autem  sequatur  malrimonium,  non 
dirimit.  Sic  etiam  de  sectis  dicitur. 

Ordo  sacer  triplex  impedit  contrahendum, 
et  dirimit  jam  contractum;  minores  ordines 
neutro  modo ,  si  voluerit  ordinatus  Ecclesiae 
deservire. 

De  cultus  disparitate  nota,  quod  infldelis 
dicitur  aliquando,  quia  caretflde,  noii  ta- 
men  fldei  sacramento,  ut  haeretica  baptizata : 
tahs  disparitas  impedit  coutrahendum ,  et 
uoii  dirimit  jaui  coutractum.  Aut  est  iuflde- 
Us ,  carens  flilei  sacramento  :  et  talis  dispa- 
ritas  impedit  et  dirimit,  etiamsi  mulier  sit 
fideUs,  quia  caret  baptismo,  qui  est  janua 
sacramentorum. 
vis.  Circavim,  sive  violentiam ,  tene,  quod 
coaclio  potest  fleri  vi ,  sive  metu.  Yis  est 

(u)  C<Bt.  edit.  scUiceU 


Impo- 
teolia 
coeuDdi. 


Ordo. 


CnUus 
dispari- 
tas. 


majoris  rei  impetus,  qui  repelli  non  potest, 
ut  cum  quis  capitur,  trahitur,  ligatur  :  talis 
vis  impeditetdirimit.  Melusest  instantisperi- 
cuU  trepidaUo.  Metus  autem  est  duplex,  sci- 
Ucet  levis,  et  justus.  Levis  est,  qui  non  cadit 
in  constantem  virum ,  ut  quando  parva  est 
comminatio,  vel  per  homineiu  parva  poten- 
tem  :  coactio  per  hunc  modum,  sive  uietus, 
non  dirimit,  nec  impedit.  Justus  metus  est, 
qui  potest  cadere  in  constantera  virum  ,  ut 
quando  verisimile  est ,  quod  malum  inferet, 
qui  minatur  :  et  taUs  coactio  toUit  consen- 
sum,  et  secnndum  jura  impedit  matrimo- 
nium ,  et  dirimit  jam  contractum. 

Circa  ligaiiieu  nota,  quod  quautumcum-  Ligamea 
que  fiat  divortium  inter  conjuges  ,  propter 
crimen  aduUerii ,  quantum  ad  thorum  et  co- 
habitationem,  manent  persona?  sic  separatae 
innubiles  cum  aUis  :  cum  inter  eos ,  quan- 
diu  vixerint  ambo ,  permaneat  indissolubile 
vinculum  et  ligamen. 

Circa  honestatem  pubUcae  justitiae  nota, 
quod  qui  contrahit  sponsalia  cum  aUqua 
post  septennium,  et  decedit  ante  consum- 
matum  matrimonium,  ex  taU  honestate  re- 
trabuntur  consanguinei  sponsi  defuncti  a 
contractione  matrimonii  cum  reUcta  :  et 
haec  honestas  impedit  contrahendum  ,  et  di- 
rimit  jam  contractum. 

SECTIO  LVI. 

De  impedimentis  affinitaUs  et  cognationis  in 
speciali;  et  primo  de  affinitate. 


Honei 
Us. 


De  duobus  impedimentis ,  quae  restant, 
speciaUter  est  videndum ,  sciUcet  de  affini- 
tate,  et  cognatione.  Et  primo  de  affinitate  : 
circa  quam  primo  est  notanda  Iriplex  diffe- 
rentia;  secundo  notanda  est  triplex  uotula. 
Differt  ergo  primo  inter  esse  aifinem,  et  con- 
sanguineum  :  consanguinitas  enim  venit  ex 
carnis  propagatione ;  affinitas  autem,  ex  car- 
nali  commixtione,  praesupposita  consangui- 
nitate,  quae  difiinitur  sic  :  «  Aifinitas  est 
proximitas  personarum  ex  carnali  copula 
proveniens,  omni  carens  parentela ;  »  quan- 


.\fdDi- 
tatis,  e< 
coasao- 
guiDita- 
tis,  diffe 
roQtia 
Iriplax 


I. 


PART.  111. 

tum  est  de  se,  supple.  Unde  si  quis  cognoscit 
mulierem,  efflcitur  affinis  omnibus  consan- 
guineis  mulieris,  et  e  contra.  Secundo  differt 
inter  affmitatem  genus,  et  gradus :  Nam 
genus  attenditur  penes  pluriflcationem  com- 
mixtionis  carnis ;  gradus  vero,  ex  parte  san- 
guinis  et  propagationis  :  propter  quod  dice- 
batur  antiquitus : 

Mutat  nupta  genus,  sed  generata  gradum. 

Erant  enim  quondam  tria  genera  affini- 
tatis.  Primum  erat  ex  consanguinitate ,  et 
prima  carnis  commixtione.  Verbi  gratia  : 
Si  frater  tuus  contraxit  cum  Maria,  illa  erat 
tibl  afflnis  in  primo  genere.  Secundum  erat 
ex  afflnitate  et  secunda  carnis  commixtione: 
ut  si  Maria,  mortuo  fratre  tuo,  contraxit  cum 
Martino,  ipse  erat  tibi  afflnis  in  secundo  ge- 
nere.  Tertium  erat  ex  secunda  aflinitate ,  et 
tertia  carnis  commixtione :  ut,  si  Martinus, 
defuncta  Maria,  contraxit  cum  Guillota,  ipsa 
Guillota  erat  tibi  affmis  in  tertio  genere.  Et 
sic  nupta  mutahat  genus.  Generata  vero, 
sive  propagata,  mutabat  gradum  :  nam  si 
Maria,  mortuo  fiatre  tuo,  ex  Martino  filiam 
generasset,  illa  filia  fuisset  tibi  afflnis  in  se- 
cundo  gradu,  quasi  neptis,  et  non  in  se- 
cundo  genere.  Hodie  vero  cessant  illa  tria 
genera,  praeter  primum ;  et  fllia  generata  ex 
cognata  tua  ex  alio  viro  nibil  dicetur  tibi 
atlinere.  Et  sic  tertio  differt,  utrum  mulier 
afflnis  generet  ex  consanguineo,  vel  extra- 
neo.  Nam  si  generet  ex  consanguineo,  proles 
genita  attinet  tibi  gradu  consanguinitatis ; 
si  vero  ex  extraneo,  attinet  tibi  proles  genita 
gradu  affinitatis,  ut  dictum  est  .secundum 
jura  antiqua ;  secundum  vero  jura  moderna, 
nihil  tibi  attinet  proles  iUa. 
,inia  His  visis,  tres  iiotulae  sunt  ponendae:  qua- 
f'"-  rum  prima  est ,  quod  in  primo  genere  affl- 
nitatis,  non  licet  contrahere  usque  ad  quar- 
tum  gradum  inclusive,  sicut  et  de  cunsan- 
guinitate  dicitur.  Si  autem  qiiartum  gradum 
velis  agnoscere,  recurre  ad  personam  me- 

'  Nota  tamen  quod  ei  decreto  concilii  Tridentiui 
de  Reformatione  mairimonii,  sess.  xxiv,  c.  iv,  affiui- 


SECT.  LVH. 


431 


diante  qua  afflnitas  est  contracta;  et  quoto 
gradu  distat  ab  illa,  tanto  gradu  distat  a  per- 
sona,  cui  est  afflnis  :  ut  si  contraxisti  cum 
muliere,  factus  es  affinis  consanguineis  mu- 
lieris ;  et  quoto  gradu  aliquis  est  consangui- 
neus  mulieris  tuae,  toto  gradu  est  tibi  affl- 
nis ;  et  si  attinet  sibi  in  quarto  gradu  con- 
sanguinitatis ,  attinet  tibi  in  quarto  gradu 
affinitatis.  Et  sicut  non  licet  uxori  tuae  con- 
trahere  cum  taU,  ita  nec  tibi.  Secunda  est, 
quod  ex  quo  afflnitas  est  contracta ,  mortua 
persona  mediante  qua  est  contracta ,  nihilo- 
minus  manet,  quia  sicut  vinculum  consan- 
guinitatis  est  perpetuum,  sic  etiam  afflni- 
tatis.  Tertia  est,  quod  afflnitas  non  solum 
contrahitur  per  coitum  coujugalem ,  sed 
etiam  per  fornicatorium '. 

SECTIO  LVU. 

De  cognatione  triplid. 

Sequitur  videre  de  cognatione  :  quae  dis- 
tinguitur  triplex,  sciUcet  carnaUs,  spiritua- 
lis,  et  legalis.  De  singulis  videndum  est  per 
ordinem.  Et  primo  de  carnali,  circa  quam 
primo  ponenda  est  triplex  difflnitio.  Ergo 
videndum  est  quid  sit  consanguinitas,  et  quo 
modo  difflnitur.  Secundo  adjungenda  est 
triplex  notula. 

Primo  consanguinitas  est  vinculum  per- 
sonarum  ab  eodem  stipite  descendentium , 
carnali  propagatione  contractum.  Secundo 
videndum  est,  quid  sit  liiiea  :  Linea  est  or- 
dinata  coUectio  personarum  consanguinitate 
conjunctarum,  ab  eodem  stipite  descenden- 
tium,  diversos  gradus  continens.  Et  quia 
ordo  potest  attendi  quantum  ad  id  quod  est 
supra,  vel  ad  id  quod  est  infra,  vel  ad  id 
quod  est  juxta;  tres  lineae  assignantur  : 
quaedam  ascendeutium,  in  qua  sunt  gradus 
isti :  pater  et  mater,  avus  et  avia,  proavus 
et  proavia,  abavus  et  abavia,  atavus  et  ata- 
via;  quaedam  est  descendentium,  in  qua 
sunt  flUus  et  fUia,  nepos  et  neptis,  pronepos 

tas  ex  foruicatione  ad  secundum  graduni  bodie  res 
triugitur. 


CDUsao- 
guiDifas. 


432 


CENTILOQUIUM. 


quid. 


Nolulffi 
tre«. 


Cogna- 
tio  spiri- 
tualia. 


et  proneptis,  abnepos  et  abneptis,  atnepos  et 
atneptis ;  quaedam  est  transversaliuui ,  in 
qua  sunt  duo  fratres,  filii  duorum  fratrumj 
nepotes  duorum  fratrum.  Tertio  videndum 
oradua.  est,  quid  sit  gradus :  Gradus  est  babitudo 
personarum  distantium,  qua  cognoscitur 
quota  generis  differentia  duae  personae  dif- 
ferunt,  seu  distant  iuter  se. 

Nunc  ponendae  sunt  tres  notulae :  quarum 
prima  est,  quod  non  bcet  contrabere  cum 
aliqua  consanguinea  usque  ad  quartum  gra- 
dum  iuclusive;  secundaest,  quod  totogradu 
personae  descendentes  a  stipite  dislant  a  se 
invicem ,  quofo  distant  a  stipite ;  tertia  est, 
quod  quando  personae  inaequaliter  distant  a 
stipite,  utpote  una  in  secundo  gradu,  alia  in 
quinto,  quod  linea  consanguinitatis  et  gra- 
dus  computari  debet  secundum  differentiam 
personae  magis  remotae. 

Circa  cognatiouem  spiritualem,  primo  vi- 
dendum  est  quid  sit.  Est  autem  cognatio 
spiritualis  propinquitas ,  sive  proximitas, 
proveniens  ex  sacramentali  donatione,  vel 
ad  id  tentione.  Secundo  videndae  sunt  ejus 
difTerentiae,  quae  sunt  tres  :  compaternitas, 
quae  est  inter  pafrem  spiritualem  et  patrem 
carnalem;  paternitas,  quae  est  inter  patrem 
qui  suscipit,  et  eum  qui  suscipitur,  sive  sit 
masculus,  sive  femina;  fraternitas,  quae  est 
iuter  filium  spiritualem  et  fiHum  carnalem ', 
uuiversaliter  et  praecise  :  non  enim  se  exten- 
dit  nisi  ad  eum  qui  suscipitur.  Tertio  viden- 
dum  est,  quot  modis  contrabitur ;  quia  du- 
pliciter,  scilicet :  indirecte,  ut  cum  alter  con- 
jugum  fil  cumpater  alicujus  per  actum  con- 
jugis';  directe,  ut  cum  aliquis  flt  compater 
alicujus  per  actum  proprium,   ut  quando 

•  Hoc  uUinjum  cognatioDis  spiritualis  genus  aboli- 
tum  est  a  concilio  Tridenliao,  sess.  xxiv,  decret.  de 
Re/orm.  Matrim.,  c.  i[.  —  '  Iste  modus  conlrabendi 
cognalionem  spirilualem  non  admitlilur  a  concilio 
Tridentiuo.  —  '  I^ost  concilium  Trideutinum  jam  uon 
contralutur  uisi  per  Baptismum. 


ipse  personaUter  de  fonte  suscipit  filium  ali- 
cujus.  Secundum  istum  duplicem  modum 
intellige  istos  versus  : 


Ous  mibi,  vel  cujus  (a)  natum  de  fonte  levavit, 
Haec  mea  cominater,  fieri  mea  sed  (i)  nequit  ttxor. 
Si  qua  meiE  natum  non  ex  me  fonte  levavit, 
Hanc  post  fata  meam  (c)  non  inde  vetabor  babere. 


Contrahitur  autem  haec  cognatio  per  ca- 
techismum,  baptismum,  et  confirmationem': 
sed  per  catechismum  adeo  exiliter,  ut  vix 
impediat  matrimonium  contrahendum,  non 
autem  dirimit  jam  contractum;  per  baptis- 
mum  vero  et  confirmationem  contracta  co- 
gnatio  spirituahs,  secundum  triplicem  diffe- 
rentiam  supradictam,  impedit  contrahen- 
dum  et  dirimit  jam  contractum. 

Modo  videndum  estbreviter  de  cognatione 
legah,  quae  sic  describitur  :  Cognatio  legalis 
est  proximitas  proveniens  ex  adoptione.  Tri- 
plex  autem  oritur  cognatio  per  adoptionem : 
una  est  quasi  descendentium ,  quae  attendi- 
tur  inter  adoptantem,  et  fiUam,  vel  neptem 
adoptatam,  et  inter  ipsos  non  potest  con- 
trahi  matrimonium ;  alia  est  quasi  a  lalere, 
quae  attenditur  inter  fllium  naturalem,  et 
fiham  adoptivam,  et  isti,  quandiu  sunt  in 
potestate  patris,  non  possunt  matrimonio 
conjungi,  emancipati  vero  possunt  matri- 
monio  copulari;  alia  est  quasi  affinitas  qua^- 
dam,  quffi  attenditur  inter  adoptatum,  et 
uxorem  adoptantis,  vel  inter  adoptantem  et 
uxorem  adoptati :  inter  istas  non  potest  ma- 
trimonium  celebrari.  Nota  quod  carnalis  co- 
gnatio  sumitur  penes  legem  naturalem ;  spi- 
rituahs,  penesdivinam;  legalis,  peiies  legem 
humanam.  Prima  respicit  bonum  naturae; 
secunda ,  bonum  gratiae ;  tertia,  bonum  for- 
tunae  :  prima ,  corpus ;  secunda  animani ; 
tertia,  conjunctum. 


Cogtf 


(a)  C<Et.  edit.  add.  mea.  —  (6)  CiEt.  edit.  deest  sed. 
—  (c)  Ccet,  edii.  functam. 


i 


PART.  IV.  SECT.  I. 


433 


QUARTA  PARS 


QC^     IRIBUS     SECTIONIBUS     EST     COHTENIA 


SECTIO  I. 

De  triplici  dijfcrenlia  prcemii. 

Postquam  visum  est  de  bono,  in  quantum 

tenet  rationem  meriti ;  videndum  est  jam 

ullimo  de  bono,  in  quantum  tenet  rationem 

praemii.  Circa  quod  brevitcr  sunt  tria  vi- 

donda,  scilicet  triplicis  praeuiii  differentia, 

viffi  expedientia,  et  gaudii  sufflcientia.  Quan- 

tum  ad  primum,  teneiidum  est,  quod  triplex 

yrx-    praemium  legitur  in  Scriptura ,  scilicet  prae- 

^no"   mium  quod  dicitur  aureola  ;  et  praemium 

«»  '''•  quod  dicitur  fructus  ;  et  praemium  quod  di- 

citur  aurea.  Aurea  est  merces  incorrupti- 

bilis  et  aeterua,  veritate  et  bonitate.  Com- 

paratur  autem  tabs  merces  aureae  propter 

tria :  aurea  enim  est  corona  de  auro :  corona 

autem  debetur  filio  regis.  In  qua  etiam, 

quantum  est  in  se ,  non  est  reperire  princi- 

pium  ueque  flnem.  Et  materia  de  qua  est , 

scilicet  aurum  ,  est  inter  caetera  metalla 

maxime  incorruptibilo.  Praemio  ergo,  quod 

ilicitur  aurea,  praemiantur,  qui  transeunt 

ad  regni  hereditatem  ,  ad  Dei  aeternitaiem , 

ad  sui  soliditatem,  sive  iucorruptibilitatem. 

Uoc  autem  praemium  debetur  cuilibet  vir- 

luti,  et  praecipue  reddilur  charitati,  et  aliis 

virtutibus  gratia  charitatis.  Nam  si  flnalis 

charitas  amitlatur,  illud  praemium  nulli  da- 

tur.  Et  quia  est  bonum  increalum ,  de  quo 

percipitur  ista  merces ,  dicitur  (a)  nunc  au- 

lea,  nunc  praemium  substanliale ,  nunc  bo- 

num  essentiale. 

Aareoia     Aurcola  vcro  est  gloria  incorruptior.is , 

"'■'"    secundum  profectum  tiium  virium  animae, 

vol  in  carne  operantium.  Tres  quippe  natu- 

(a)  Cai.  edH.  add.  autem.  —  (6)  C(Bt.  edil.  transBgit. 
—  (c)  Item  transfigit.  —  (rf)  liem  inconuptione. 

TOM.    VU. 


rales  potentise ,  sciiicet  rationalis ,  irascibi- 
lis,  concupiscibilis,  in  actus  perfectissimos 
egrediuntur  respectu  carnis  tribus  virtuti- 
bus  informatffi ,  scilicet  prudentia ,  tempe- 
rantia,  et  fortitudine.  Temperantia  habet 
suum  perfectissimum  actum,  et  difficilli- 
mum,  qui  est  semper  servare  carnem  suam 
integram,  absque  omni  contagione  venereae 
actionis  ,  quod  faciunt  virgines  :  ratione 
cujus  debetur  eis  aureola  virginum.  Forti- 
tudo  habet  suum  aclum  difficillimum,  quem 
in  carne  transigit  (6),  et  exercet  mediante 
came,  uti  est  sustinere  mortem  pro  justitia 
et  veritate ;  quod  faciunt  martyres  :  ratione 
cujus  debetur  eis  aureola  martyrum.  Pru- 
dentia  quoque  habet  actum  suum  difficilli- 
mum,  quem  transigit  (c)  et  exercet  in  carne, 
quae  aggravat  animam  :  et  hic  est  docere 
aliosinflde  et  moribus,  quod  faciunt  doc- 
tores  :  ratione  cujus  debetur  eis  aureola 
praedicatorum.  Aureola  igitur  virginum  est 
gloria  de  iucorruptione  carnis,  attestante 
incorruptionem  (d)  mentis.  Aureola  marty- 
rum  est  gloriade  invicta  sustinentia  mortis, 
usquequo  aliquis  perseveravrrit  usque  ad 
mortem  pro  flde  et  justitia  patienter.  Au- 
reola  praedicatorum  est  gloria  de  iucorrup- 
tione  doctrina  ad  alterura  prolatae,  verbo, 
et  mente,  et  exemplo.  De  hac  aureola  prcedi- 
catorum  dicitur ' :  Quce  est  mea  spes ,  aut 
gaudiiim  ,  aut  corona  glorice  ?  nonne  vos 
ante  Deuml  \n  signum  hujus  Iriplicis  au- rhm. 
reolae  debitae  tribus  generibus  salvandorum, 
praemittuntur  in  aliquibus  ecclesiis  antipho- 
nis  beatae  Mariae  versiculi,  in  signum  au- 
reolae  virginum  ;  antiphonis  beati  Pauli 
Apostoli ,   pro  praedicatoribus  ;   antiphoiiis 

•  I  Thess.,  II,  19. 

28 


434 


CENTILOQUIUM. 


Pr«- 

miam 

fractns. 


beati  Lanrentii  martyris ,  pro  martyribus. 
Et  nota ,  quod  pro  quatuor  datis  maximis , 
quae  dat  homo  justus  Deo ,  ab  eo  recipit 
quatuor  dona  masima.  Nam  pro  bona  vo- 
luutate  informata  charitate,  recipitauream; 
pro  bona  doctrina  fidei  et  morum,  recipiunt 
praedicatores  aureolam ;  pro  sustinentia  mor- 
tis,  recipiunt  martyres  suam ;  pro  incorrup- 
tione  caiuis ,  virgiues  habent  suam  aureo- 
lam. 

Piaemium  quod  dicitur  fructus,  attendi- 
tur  secumlum  unum  praedictorum ,  scilicet 
secundum  contineutiam  virginalem.  Et  di- 
versificatur  fructus,  secundum  quod  diver- 
sificatur  continentia.  Est  enim  continentia 
conjugalis,  abstinens  se  ab  omni  coitu  illi- 
cito ,  non  tamen  ab  omni  coitu.  Huic  res- 
pondet  fructus  tricesimus,  in  quo  est  deua- 
rius ,  qui  aeterna  significat  ,  et  ternarius 
trium  bonorum  conjugii,  scilicet  prolis, 
fldei ,  et  sacramenti ,  quae  ad  denarium  re- 
feruntur.  Est  coutinentia  vidualis,  abstinens 
se  ab  omni  coitu  in  carne  corrupta ,  respectu 
temporis  et  personae ,  a  posteriori  tantum  : 
cui  respondet  fructus  sexagesimus ,  in  quo 
est  denarius  aeterna  significans,  et  senarius 
operum^  in  quibus  propter  denarium  aeter- 
norum  debent  viduae  exerceri  secundum 
sex  Apostolum  '  :  quorum  operum  primum  est 
''P^^''*^."' reddere  parentibus  vicem;  secundum  est 
Mstiiaiis  inslare  obsecrationibus  et  orationibus  ;  ter- 
tium  est  filios  educare;  quartum,  pauperes 
hospitiorecipere;  quintum,  sanctorum  pedes 
lavare  ;  sextum,  tribulationem  patienlibus 
subministrare.  Est  tertio  continentia  virgi- 
nahs  abstinens  se  in  carne  incorrupta ,  res- 
pectu  cujuslibet  temporis  et  personae,  ab 
omni  coitu  :  cui  respondet  fructus  centesi- 
mus ,  qui  constat  ex  denario  in  se  ducto. 
Iste  quidem  competit  virginibus  ,  quae  in 
terra  manentes ,  angelicam  ducunt  vilam , 
et  tantum  interius  sibi  vacant  propter  aeter- 
num  bonum,  quod  est  denarium  in  se  du- 
cere.  Castitasconjugalisbene  excolit  terram 
suam,  vidualis  melius,  virginalis  optime. 

'  I  Tim.,  V,  4  el  seq. 


Et  nota  quod  cum  virginitas  sit  in  carne 
corruptibili  perpetuae  incorruptionis  medi- 
tatio,  virginitas  tria  dicit  :  primum  est 
abstinentia  ab  omni  coitu  illicito ;  secun- 
dum  est  abstinentia  ab  omni  coitu  licito ; 
tertium  est  integritas  mentis  et  carnis. 
Quantum  ad  primum,  dicit  habitum  virtu- 
tis  :  huic  debetur  aurea.  Quantum  ad  se- 
cundum,  dicit  virtutis  statum  :  huic  debetur 
fructus  centesimus.  Quantum  ad  tertium, 
dicit  decorem  :  huic  debetur  aureola.  Fruc- 
tus  autem  in  virginibus  determinat  ante  se 
aureolam;  am-eola  vero  praesupponit  au- 
ream.  Voluntati  enim  continendi  propter 
Deum  debetur  aurea;  sed  cum  addilur  in 
carne  incorrupta,  superadditur  ei  aureola, 
quia  sic  est  continentia  in  suo  summo.  UI- 
terius  cum  additur  respectu  cujuslibct  tem- 
poris  et  personae ,  debetur  ei  fructus  cente- 
simus. 

SECTIO  U. 

De  expedientia  ad  prcmium. 

Sequitur  videre  de  his ,  quae  animam  ex- 
pediunt  ad  gloriae  supplementum.  Retarda- 
tur  enim  anima  exuta  ,  quamvis  gratia 
finali  informata,  dupUciter,  ne  totaliter  fe- 
ratm*  in  Deum ,  scilicet  propter  cremabile , 
quod  secum  traxit ,  et  propter  corpus  suum 
socium,quod  dimisit.  Contra  primum  ex- 
peditur  per  Ecclesiae  orationes  et  sufTragia 
viatorum  ;  contra  secundum  expeditur  per 
consummationem  justitiae,  sive  per  remu- 
nerationem  corporum  resumptorum.  1'rimo 
ergo  videamus  qualiter  auimabus  in  purga- 
torio  retardatis  valeant  sufFragia  viatorum ; 
et  post,  de  resurrectione  mortuorum. 

Prosunt  autem  Ecclesiae  sufTragia  defunc- 
tis ,  non  quibuscumque  ,  sed  mediocriter 
bonis  ,  utpote  illis  qui  sunt  in  purgatorio; 
non  valde  malis,  ut  illis  qui  sunt  in  inferno; 
nec  valde  bonis ,  ut  illis  qui  sunt  in  para- 
diso ,  sed  potius  eorum  orationes  et  merita 
militanti  Ecclesiae  suffragantur ,  quia  nobis 
adhuc  miseris  multa  per  eos  beneficia  im- 
petrantur.  Prosunt  autem  snffragia  sic  im-  Eiectu 


Sotfrx 
gift  prt 
def  uDC- 

ti3. 


PART.  IV. 

offra-   pensa  .secundum  magis  et  minus,  vel  pro 

orura.     ,,  .  .  .  .  , 

diversitate  inentorum  m  niortuis,  vel  pro 
soUiciludiiie  charitatis  in  vivis.  Prosunt , 
inquam ,  ad  poenarum  miligationem,  vel  ad 
celeriorem  liberationem ,  prout  divina  pro- 
videutia  voluerit  dispensare.  Suffrajia  au- 
tem  ,  quae  valent  prsecipue  in  remedium 
defunctorum ,  his  versibus  continentur  : 

Alissa  frequeus,  crebraeque  preces,  jejunia  sacra, 
Prosunt  defunctis,  prodest  eleemosyna  sancti. 

Cum  autem  per  diviiia  munera  et  propria 
merita ,  necnon  et  aliena  suffragia,  animae 
ad  gloriam  transierlnt  angelorum ;  adhuc 
tamen,  secundum  Sanctos,  propter  natu- 
ralem  inclinationem  ad  corpus,  a  contem- 
platione  plena  et  Cruitione  perfecta  retar- 
dantur. 
Resur-  Uude  videnduin  est  de  resurrectione  ,  de 
nMa-  1^*^  secundum  liJem  catholioam  est  tenen- 
dum,  quod  omnia  corpora  hominum  resur- 
gent  in  generali  judicio,  non  existente  in 
eis  distautia  quanlum  ad  ordinem  temporis, 
sed  potius  quautum  ad  ordinem  dignitatis. 
Mali  enim  non  ia  melius  mutabuntur ;  sed 
in  boiiis  oatura  servabitur,  et  vitia  atque 
defectus  detralientur.  Omnes  quippe  resur- 
gent  in  integro  corpore,  plena  cetate,  debita 
mensura  membrorum,  in  eisdem  corporibus 
numero,  et  eisdem  partibus  constitutis,  salva 
totius  veritate  naturae,  non  solum  qua:;tum 
ad  membra  principalia  et  humiditatem  radi- 
calem ,  verum  etiam  salvis  capillis  et  raem- 
bris  caeteris,  quae  ad  corporis  decentiam 
pertinebunt :  ita  quod  in  quascumque  auras 
pulvis  humani  corporis  dispersus  fuerit,  ad 
eamdem  redibit  animam ,  quae  hominem 
prius ,  ut  viveret  et  cresceret ,  animavit.  Et 
quia  electi  debent  esse  conformes  primo- 
genito  mortuorum ,  id  est  Domino  nostro 
Jesu  Christo,  in  quo  nullus  fuit  omnino  de- 
fectus ;  necesse  erit,  ut  si  aliquod  membro- 
rum  deerat ,  suppleatur ;  et  si  aliqua  super- 
fluitas  inerat,  auferatur;  si  aliqua  membro- 
rum  inordinatio,  corrigatur ;  si  parvus  erat, 
ad  quantitatem  aetatis  Chri.sti,  quam  habebat 


SECT.  III.  43S 

parvulus ,  in  ratione,  quamvis  non  in  mole, 
virtute  divina  deducatur ;  si  decrepitus ,  ad 
eamdem  aetatem  deveniet ;  si  gigas,  ad  eam- 
dem  ;  si  nanus  deficiens,  ad  mensuram  con- 
gruam  hmitetur  :  ut  sic  omnes  sancti  et 
integri  et  perfecti  occurrant '  in  virum  per- 
fectum,  in  mensuram  wtatis  plenitudinis 
Christi. 

Erunt  autem  in  corporibus  electorum  ootes 
quatuor  conditiones  nobilissimae,  quaj  dotes  '^Hf^^' 
dicuntur,  in  quibus  caetera  bona  includun-  ■•■im''»''- 
tur.  Quce  quidem  dotes  sunt  claritas,  agi- 
litas,  impassibilitas,  et  subtilitas :  quaj  sic 
corpus  perflciunt,  quod  ordinant  ad  animae 
actionem,  quae  duplex  est,  scilicet  cognitio, 
et  dilectio.  Claritas  habet  ordinem  ad  cogni- 
tionem ;  aliae  tres  dotes,  ad  dilectiouem.  Con- 
sistit  autem  dilectio,  quae  est  delectatio 
magna,  in  conjimctione  convenientis  cum 
convenienti.  Est  itaque  agihtas,  ut  conjun- 
gatur  anima  Deo ;  impassibilitaS;,  ut  non 
retrahatur;  subtilitas,  ut  nihil  interponatur 
inter  diligens  et  dilectum.  Potest  autem 
sumi  sufflcientia  harum  dotium  penes  cau- 
sam  materialem  sic  :  Corpus  humanum 
quatuor  habet  defectus  ex  quatuor  elementis, 
quibus  componitur  et  subsistit.  Ab  aqua 
habet  passibihtatem ,  quae  est  elementum 
fluidum  :  contra  hunc  defectum  habet  im- 
passibilitatem.  A  terra  habet  opacitatem  : 
contra  quam  habet  claritatem.  Ab  igne,  qui 
consumit,  habet  animalitatem ,  secundum 
quam  alimoniis  reddit  ponderosum  :  contra 
quem  defectum  habet  agilitatem.  Ab  aere, 
qui  cedit  cuilibet  impellenti ,  habet  inflrmi- 
tatem  :  contra  quam  habet  subtilitatem  sive 
penetrabilitatem,  per  quam  corpori  glorioso 
erit  pervium  omne  durum. 

SECTIO  III. 

De  sufficientia  gaudii. 

Jam  ad  gaudii  sufflcientiam  est  tertio,  sive 
ultimo  transeundum.  Circa  quara  breviter 
esl  altendendum,  quod  gaudiuiu  sufacieas 

'  Ephes.,  IV,  13. 


tes   ani- 
riosffi. 


436 

perficitur  et  completur  in  tribus  dotibus 
animae,  quae  sunt  aperta  visio  summi  veri, 
certa  tentio  summi  ardui ,  perfecta  dilectio 
summi  boui.  In  primo  perficitur  rationalis  ; 
in  secundo ,  irascibilis  ;  in  tertio ,  concupis- 
cibilis.  Primum  est  praemium  fidei ;  secun- 
dum,  prajmium  spei;  terlium,  praemium 
charilalis.  Sunt  autem  quidam  ternarii  in 
superiori  facie  animae  ,  quibus  ab  imo  sui 
usque  ad  summum  Dei  pervenit,  et  quiescit. 
Sunt  tria  subjecta,  scilicet  tres  potentiae 
naturales  :  ralionalis,  irascibilis,  et  concu- 
piscibibs;  quae  tanquam  fundamenta  bonis 
spiritualibus  substituunlur.  Sunt  tres  habi- 
tus  virlutum  tlieologicarum ,  scilicet  fidei, 
spei,  et  charitalis;  quae  a  Deo  gratis  ad  in- 
formationem  trium  virium  praedictarum  in- 
fundunlur,  etquibus  ipsae  potentiae  dirigun- 
tur.  Sunt  tres  actus  qui  a  praedictis  potentiis, 
mediantibus  tribus  babitibus  supradictis, 
scihcet  tribus  virlutibus  theologicis,  ehciun- 
tur  :  scilieet  credere,  assentiendo  summae 
veritati  propter  se,  et  super  omnia ;  sperare, 
iutendendo  summae  largitati  propter  se ,  et 
super  omnia;  diligere,  complectendo  sum- 
mam  bonilatem  propter  se,  et  super  omnia. 


CENTILOQUH  PART.  IV.  SECT.  III. 


Sunt  tria  objecta  ad  quae  tres  actus  egre- 
dientes  a  tribus  potenliis  virtute  trium  habi- 
tuum  terminantur  :  ista  autem  objecta  sunt 
verilas  increata,  majestas  increata,  et  boni- 
tas:  ita  quod  summum  verum  est  objectum 
fldei ;  summum  arduum  est  objectum  spei ; 
summum  bonum  est  objectum  charitatis. 
Verum,  inquam,  sub  ratione  veri;  arduum, 
sub  ratione  ardui ;  bonum,  sub  ratioue  boni. 
Et  respiciunt  haec  omnia  statum  et  meritum 
viatorum.  Sunt  etiam  tria  praeraia  ,  scilicet 


cognitio 


sive  inteliigentia  veritatis  infalli- 


Pra- 

miam 

triplex. 


bilis;  possessio,  sive  permanentia  dignitatis 
inamissibihs ;  dilectio,  sive  complacentia 
honitatis  infatigabilis,  Et  sic  potest  colligi 
ex  praedictis ,  quod  in  gloria  caelesli  erit 
praemium  substantiale ,  consubstantiale ,  et 
accidentale.  Substanliale,  et  ex  parte  animae, 
cousistit  in  Dei  visione  aperta,  Dei  tentione 
secura ,  Dei  dilectione  perfecta  :  et  haec  est 
prima  stola.  Consubstantiale ,  ex  parte  cor- 
poris,  consistit  in  claritate,  impassibili- 
tate,  agilitate,  et  subtilitate  :  et  haec  est 
secunda  stola.  Accidentale  consistit  in  tri- 
bus  aureolis,  quae  non  sunt  omnium  salvau- 
dorum. 


I 


J 


OPUSCULUM 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vatic.) 

Praesens  Opusculum  quadripartituni  est  :  cujus  prima  pars  agit  de  tribus  primae 
hierarchicE  ordinibus;  secunda,  de  tribus  ordinibus  hierarchiae  secundae;  tertia,  de 
tribus  ordinibus  hierarchiae  tertiae;  quarta,  de  coeli  et  ccf-leslium  corporum  proprieta- 
tibus.  CoDtinent  autem  singulse  partes  singularem  et  valde  utilem  doctrinam  iis  prac- 
sertim,  qui  regimini  praesunt,  dum  modum  ostendit  Auctor  quo  se  superioribus  spiri- 
tibus  conformare  debeant  tam  subditi  quam  praelati  pro  sua  quique  ratione.  Lector 
tamen  animadvertere  debet  praecedens  Opusculum  a  S.  Bonaventura  hic  in  principio 
citatum,  in  quo  se  de  rerum  ordine  ct  distinctione  egisse  ait,  illud  non  esse  quod  in 
ultima  editione  Veneta  de  Mystica  Theologia  inscriplum  huic  proxime  pra?ponitur,  tum 
quod  in  eo  de  his  non  agit,  tum  quod  an  Bonaventurae  sit  ab  aliquibus  in  dubium  revo- 
cetur,  tiim  denique  quod  in  anliquis  impressis  non  est  is  Opusculorum  ordo.  Quare  vel 
injuria  temporum  tractatus  ille  non  extat ,  vel  fortasse  Breviloquium  est,  in  cujus 
secunda  parte  de  productione,  et  distinctione  rerum  agitur,  et  si  conjecturae  aliquis 
locus  est,  fortasse  Auctor  statim  post  Breviloquium ,  hoc  scripsit '. 


PRIMA  PARS 


DI    TRIBCS     OEDINIBUS     PHIUJ!     HIEBARCHIJ!  ' 


CAPUT  PRIMUM. 

Denomine  Angeli,  et  quod  eo  varia  in  Scriptura 
significentur. 

Invisibilia  Dei ,  per  ea ,  quos  facta  sunt , 
intellecta  conspiciuntur ,  ut  ait  Apostolus*, 

'  Cf.  Edit.  ArgentiD.,  an.  1491,  p.  II,  29 ;  edit.  Vat. 
seuRom.an.  1596,  toin.VII,p.  26i;edit.Ven.  an.  1611, 


sempiterna  quoque  ejus  virtus  et  divinitai. 
A  magnitudine  enim  speciei  et  creaturos 

toin.  II,  38;  edit.  Ven.  an.  38;  edit.  Ven.  an,  1754, 
tora.  V,  p.  193;  edit.  Lugdiin.  an.  1647,  tom.  II, 
p.  255.  —  "  Vid.  qua;  in  anlpressum  tomi  hujus  ex 
Proilroino  dicta  sunt.  —  ^  Tituli  capilum  quutiior 
parlis  hujus,  qui  in  cfeteris  editionihus  hoc  loco  lege- 
hantur,  remilluntur  ad  calcem  hujus  tomi,  scilicetal 
Indicem  materiarum;  et  sic  de  tituiis  aliaruni  partium. 
—  '  RQm,  I,  20. 


438  DE  ECCLESIASTICA  niERARCIlIA 

cognoscibiliterpoterat  Creator  honm  videri, 
ait'  Sapiens.  Ex  quo  apparet  manifeste,  quod 
humanus  intellectus  ad  invisibilium  et  in- 
tellectualium  contemplationem  ascendere 
non  poterit ,  nisi  per  visibilium  et  sensibi- 
lium  considerationem  dirigatur.  «  Impos.si- 
bile  namque  est ,  ut  dicit  Dionysius  -,  aliter 
nobis  lucere  diviuum  radium,  nisi  varietate 
sacrorum  veiaminum  anagogice  circum- 
velatum.  »  Ideo  Theologia  poeticis  sacris 


informationibus  usa  est ,  ut  ex  rerum  visi- 
bilium  similitudinibus  allegoricae  locutiones 
et  mystici  intellectus  transumptiones  formen- 
tur,  et  sic  sensibilibus  et  visibilibus  spiritua- 
lia  et  invisibilia  coaptentur.  Hujus  rei  gratia 
praesens  opusculum ,  etsi  laboriosum  mihi, 
tamen  et  aliis  pamilis  in  Christo  lac  peten- 
tibus,  ut  spero,  non  infructuosum ,  offero 
ad  sediticationera  domus  Domini ,  qui  est 
sublimis  et  gloriosus  in  saecuLi  saeculorum. 
In  quo  agitur  de  proprietatibus  rerum  natu- 
ralium ,  quas  secundum  parvitatem  meam  , 
nunc  tropologice,  nunc  allegorice,  nec  uou 
quandoque  anagogice  rebus  spiritualibus 
comparavi,  junioribus  relinquens  materiam 
exercitii  sensibilia  insensibilibus,  et  carnaUa 
spiritualibuscoaptandi.  Et  cum  rerum  natu- 
ralium  proprietates  ipsarum  sequantur  sub- 
stantias ,  secundum  ipsarum  distinctionem 
substantiarum  et  ordinem  erit  distinctio  et 
ordo  proprietatum ,  quas  in  alio  opusculo 
per  se  positas  el  distincta,s,  poteris  per  ordi- 
nem  reperire. 

Primo  igitur  de  spirituali  substantia  actu 
et  potentia  a  materia  separata  est  agendum, 
cujus  proprietates  et  differentias ,  in  praece- 
denti  opusculo  traditas,  poteris  diligentius 
intueri.  Sed  quantura  ad  praesens  spectat 
negotimn,  est  notandum,  quod  inter  princi- 
palem  et  propriam  significationem,  Angelus 
metaphorice  ad  significandum  diversa  iu 
sacra  Scriptura  est  transumptus,  quia,  ut 
beatusait  Gregorius',  nomine  Angeli,  nunc 

'  Sap.,  xiii,  3.  —  '  IJion.  Areop.,  de  Eccles.  Hier., 
c.  1,  n.  5.  —  '  Greg.,  in  Evang.,  hom.  vi,  quoad 
sensum,  et  Sloral.,  lib.  XXIV,  c.  li.  —  » Isa.,  vi,  8.  — 
»  ilatth.,  IV,  24.  —  '  Joan.,  viii,  42,  49.  —  '  Exod., 


Christus,  nunc  justus,  nunc  gratia  seu  vir- 
tus,  Qguraliter  nuncupatur. 

Christus  igitur,  rafione  assumptai  huma- 
nitatis,  dicitur  Angelus  propter  missionem. 
Angelus  enim  mittit,  et  mitlitur ;  sic  Christus 
a  Patre  in  mundum  missus  est.  Unde  dicit 
Isaias  * :  Quem  mittam  ?  et  quis  ibit  nobis? 
et  in  Matthaeo  ^  :  Non  sum  missus  ,  nisi  ad 
oves  domus  Israel.  Et  in  Joanne ' :  Honori- 
fico  eum,  qiii  mc  misit.  Et  in  Exodo '  :  Mit- 
tam  vobis  angelum  prwcursorem ,  ut  ejiciam 
Amorrhwum,  etc  Et  ibidem  '  :  Ecce  ego 
viilto  angelum  meum ,  qui  proecedat  te ,  et 
custodiat  te  in  via,  et  introducat  in  ter- 
ram,  etc.  Unde  Christus  sic  missus  more 
angeli  alios  misit,  juxfa  illud  Matthaii  '  : 
Ecce  ego  mitto  vos  sicutoves;  et  Lucas  '"  : 
Rogate  dominum  messis,  ut  mittat  opera- 
rios ,  etc.  Ideo  dicitur  in  libro  Judicum  "  : 
Dixit  Angelus  Domini  ad  Gedeonem :  Vade, 
et  scito ,  quod  misero  te ,  et  liherabis  Israel. 
Et  in  Hieremia'-  :  Ad  omnia  qucectimque 
mittam  te,  etc. 

Secundo,  propter  illuminationem  :  Ange- 
lus  enim  illuminat,  et  iliuminatur ;  sic  Chri- 
stus,  divinitatis  lumine  repletus,  ad  illumi- 
nandum  sedentes  in  tenebris  et  umbra 
mortis  mundo  est  datus,  ut  dicit  Joannes  " : 
Lux  in  tenebris  lucet,  etc.  Et  Isaias  '* :  Dedi 
te  in  lucem  gentium,  ut  sis  salus,  etc.  Et  in 
Apocalypsi  " :  Vidi  angelum  alium  descen- 
dentem  de  cwlo  habentem  potestatem  ma- 
gnam,  et  terra  illuminata  est  a  gloria  ejus , 
etc.  Et  in  Actibus  '* :  Angelus  Domini  astitit, 
et  lumen  refulsit  in  habitaculo  carceris. 
Nam  ubi  Christus  est,  tenebra  esse  non  po- 
test. 

Tertio,  propter  purgationem  :  quia  angc- 

lus  purgat  et  purgatur ;  et  Christus  in  ma- 

tris  utero  divina  virtute  ab  omni  immun- 

ditia  fomitis  est  purgatus,  et  actu  et  potentia 

ab  omni  corruptione  vitii  liberatus,  et  fide 

corda   credentium   purificat,   et  ad   totius 

XXXIII,  2.  —  '  Ibid.,  xxiii,  20.  —  »  Slatth.,  x,  16.  — 
"  Luc,  X,  2.  —  "  Judic,  VI,  U.  —  "  Jerem.,  i,  7.  — 
"  Joan.,  l,  5.  —  1'  Isa.,  XLIX,  6.  —  "  Apoc,  xviii,  1. 
—  '«  Act.,  XII,  7. 


PART.  I 

munditiae  puritatem  nos  informat.  In  cujus 
rei  flgura  dixit  Angelus  ad  Manue '  :  Absti- 
neat  pver  ab  omni  immundo  :  vinum  et 
siceram ,  etc.  Isaias  ' :  Yolavit  iinus  ad  me 
ex  seraphim,  et  dixit :  Ecce  tetigi  labia  tua, 
et  auferetur  iniquitas  tua,  et  mundabilur 
peccatum  tuum. 

Quarto ,  propter  perfectionem  :  quia  an- 
gelus  perficit  et  perfloitur ;  el  Christus  non 
solum  est  purgatus  a  ma'o,  imo  perfectus 
est  in  omni  bono ,  et  est  causa  totius  nostrae 
perfeclionis,  juxta  illud  Lucae  '  :  Perfectus 
omnis  erit,  si  fuerit  [a)  sicut  magister  ejus. 
Undeinsignumsummas  perfectionis ,  omnia 
terrena  fugere  docuit.  in  cujus  rei  flguram 
dixit  Angelus  ad  Jacob  *  :  Surge ,  egredere 
de  terra  fiac,  revertere  in  terram  nativitatis 
tuce,  etc.  Hic  angelus  est  Christus,  qui  mo- 
net  ut  de  terrenis  fugiamus ,  et  in  terram 
viventium  ingredi  festinemus. 

Quinto,  propler  raediationem  :  nam  an- 
gelus  inter  Deum  et  homiues  est  medius ; 
et  hoc  congruit  Christo ,  qui  est  Mediator 
Dei  et  bominum  ,  mundum  scilicet  Deo  re- 
concilians,  et  ad  Patris  amiciliam  nos  redu- 
cens ,  et  pro  nobis  conlinue  intercedens. 
Unde  liicit  Joannes  *  :  Advocatum  habemus 
apud  Patrem  Christum  Jesum,  qui  '  inter- 
pellat  pro  nobis.  Et  Job  '  :  Si  fuerit  pro  eo 
angelus  loquens,  miserebitur  ejus,  et  dicet : 
Libera  animam  ejus,  ne  descendat  in  cor- 
ruptionem. 

Sexlo  ,  propter  mysticam  refectionem  : 
nam  Angelus ,  divino  alimento  repletus,  nos 
reficit ;  et  Christus ,  Patris  complendo  vo- 
luntatem ,  reficitur.  Unde  Joannes  dicit '  : 
Meus  cibus  est  ,  ut  faciam  voluntatem 
ejus ,  elc.  Et  sic  refectus ,  et  spiritualiter  et 
sacramentaliter  nos  reflcere  non  destitit , 
juxta  illud  Sapientise  °  :  Angelorum  esca 
nutrivisti  populum  tuum ,  et  paratum  pa- 
nem  de  ccbIo  prwstitisti.  Et  tertio  Regura  "> ; 

'  Judic,  XIII,  4.  —  '  Isa.,  VI,  7.  —  '  Luc,  vi,  40.  — 
'  Geu.,  XXXI,  13.  —  5  I  Joan.,  u,  i.  —  =  Rom.,  viii, 
34.  —  '  Joh.,  xxxili,  24.  —  «  Joan.,  iv,  34.—  ^  Sap., 
XVI,  20.  —  ■'  III  Keg.,  xix,  5.  —  "  Bccl:.,  xvii,  14. 
-  "  Joan.,  XVII,  12.  —  '»  Eccle.,  v,  5.  —  >'  Exod., 


CAP.  I.  i30 

Tetigit  eum  Angelus,  et  dixit  :  Surge ,  et 
comede. 

Seplimo ,  propter  inferiorem  regimen  sive 
gubernationem  :  angeloruin  eniin  regimini 
hsec  inferiora  deputantur,  ut  dicitur  in  Ec- 
clesiastico  " :  In  unamquamque  gentem  prce- 
posuit  rectores ,  etc;  et  hoc  Angelo  magni 
consilii ,  id  es! ,  Christo  convenit ,  qui  om- 
nium  electorum  mentes  in  sua  custodia  sus- 
cipit  et  tutela,  ut  dicitur  in  Joanne  "  :  Quos 
dedisti  7nihi,  ego  custodivi,  et  nemo  ex  eis 
periit ,  nisi  filius  perditionis  ,  etc.  Et  in 
Ecclesiaste  (6)  "  :  iVe  dicas  coram  Angelo  : 
Non  est  providentia ,  etc.  F.t  in  Exodo '' : 
Tollens  se  Angelus  Domini,  qui  prcpxedebat 
castra  filiorum  Israel,  abiit  post  illos ,  etc: 
quia  Christus ,  qui  omnes  praecessit  doctrina 
et  exemplo,  omnes  sequitur  custo.Iiae  bene- 
flcio;  aitenim  Psalmista"  :  Immitit  Angelus 
Domini,  etc.  Bernardus '«  :  «  0  quam  desi- 
derant  cives  angelici  civitatis  suae  rninam 
restaurari !  o  quain  soUiciti  ut  veniant  lapi- 
des  vivi !  Quomodo  discurrunt  medii  inter 
nos  et  Deum,  gemitus  nostros  portantes  ! 
Non  dedignantur  nobis  fleri  socii ,  qui  pro 
nobis  jam  sunt  ministri.  Expectat  nos  creata 
jam  illa  multitudo.  Vae  tibi,  quicumijue  es , 
qui  redire  jam  desideras  ad  lutum  ,  reverti 
ad  vomitum.  In  quovis  diversorio  angelo 
tuo  reverentiam  age ,  ne  audeas  illo  prsesen- 
te ,  quod  me  vidente  non  auderes.  » 

Noraine  Angeli  instus  intelligitur,  et  prae- 
cipue  vir  spiritualis  et  religiosus  ;  et  omnis 
litteratus,  seu  praelatus  (c),  Angelo  compa- 
ratur.  Sic  Joannes  Baptista,  propter  praedi- 
cationis  excellentiam  ,  et  spiritualis  vitae 
emmeniia.m ,  Angelus  a  Domino  nuncupatar 
in  Malthaeo  '^  :  Eic  est  de  quo  scriptU7n  est. 
Ecce  ego  mitto  a7igelum  meum,  etc.  Item 
Joannes,  in  Apocalypsi  ".  Rectores  septem 
Ecclesiarum  Angelos  vocat ,  et  Pauhis  '^ 
Spectaculum  facti  su7nus  mundo,  et  a^igelis, 


XIV,  19.  —  '"  Psal.  XXXIII,  8.  —  "  Bera.,  .Vedit., 
c.  VI.  —  "  Malth.,  XI,  10.  —  "  i;oc,  i,  li  et  lll, 
passim.  —  "  I  Cor.,  iv,  9.  —  (a)  Vulg.  sit.—  («)  Cwi. 
edil.  Ecclesiastico.  —  (c)  Edit.  Ven.  aiht.  pro. 


Q(ja.iQe 
ju?tu3 
qundo- 
que  in- 
Itlligitur 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 
Et  alibi ' :  An  nescitis ,  quia     inferiorum  oppressione 


Justi 
propter 
»6ptem 
compa- 
rantor. 


uo 

et  hominibus 

angelos  judicabimus  ?  El  rursus ' :  Mulier 

habeat  velamen  super  caput  suum  propter 

angelos. 

Comparantur  autem  viri  justi  angelis 
propter  septem.  Primo,  propter  muncliliam 
rordis ,  et  puritatem  conversationis  :  nam 
Angelus  ab  omni  corpulentia  et  conditione 
carnea  est  separatus.  Spiritus  enim  '  car- 
nem  et  ossa  non  habet.  Sic  vir  juslus  nihil 
habet  in  se  admixlionis  carnalis  deleclatio- 
nis  ;  imo  sicut  adeps  ab  omni  carne  se- 
paratur,  ut  dicitur  '  iu  Ecclesiastico  ,  et  in 
Psalmo  '  :  Qui  facit  angelos  suos  spiri- 
tus,  elc.  Ideo  legitur  Angelus  carnes  con- 
sumpsisse  :  Extendit ,  inquit  *  in  libro  Ju- 
dicum,  Angelus  Lomini  summitatem  virgce, 
et  tetigit  carnes,  ascenditque  ignis  de  petra, 
et  carnes  azymosque  panes  consumpsit.  Vir 
enim  spiritualis  ,  cum  virga  pcenitentiae , 
qui'iquid  in  eo  carnalitatis  est,  consumere 
soiet,  etper  omnia  abolere. 

Item  secundo,  propter  limpiditatem  divi- 
iiae  cognitionis  :  Angelus  enim  deiformem 
liabet  intellectum.  Unde  sicut  ejus  iatellec- 
tus  Deo  immediate  conjungitur,  et  inflnen- 
tia  occulti  luminis  illustratur ,  sic  vir  justus 
suum  sensum  et  intellectum  Deo  reddit 
conformem ,  et  non  de  se  praesumit ;  sed  ut 
amplius  mereatur  per  fidem  illuminari ,  et 
perfectius  divinis  instrui ,  se  Deo  subjicere 
non  postponit.  Ait  enim  Apostolus  '  :  Des- 
truentes  per  arma  spiritualia  omnem  altitu- 
dinem  extollentem  se  adversus  scientiani 
Dei,  et  in  captivilatem  redigentes  omnem 
intellectum  in  obsequium  Christi.  Et  ad 
Timotheum  '  :  Quod  manifestatum  est  in 
carne ,  justificatum  est  in  spiritu ,  appa- 
ruit  angelis,  prwdicatum  est  in  gentibus. 

Item  tertio  propler  humilitatem  subjec- 
tionis  :  nam  inferior  angelus  subest  supe- 
riori,  et  obedit  sine  murmure  et  indigna- 
tione ,  quia  superior  praeest  sine  tyrannica 

'  I  Cor.,  VI,  3.  —  =  I  Cor.,  XI,  10.  —  '  Luc,  XXIV, 
39.  —  »  Eccli..  xi.vii,.2.  —  '  Psal.  ciir,  4,  —  '^  Judic, 
VI,  21.  —  i  II  Cor.,  X,  4.  —  8  I  Tim.,  Ill,  16.  - 
•  Hebr.,  XIII,  27.  —  '•  Zach.,  il,  4.  —  "  I  Petr.,  I,  22. 


In  quo  notatur, 
quanta  debeat  conformitas  esse  inter  impe- 
rium  praelatorum  ,  et  obedientiam  subdito- 
rum.  Nam  sicut  prailatorum  monere  est  cum 
mansuetudine,  ita  subditorum  est  humiliter 
justis  jussionibus  obedire,  sicut  dicitur  ad 
Hebraeos '  :  Obedite  praspositis  vestris ,  et 
subjacete  eis.  Ipsi  enim  pervigilant,  quasi 
rationem  pro  animabus  vestris  reddituri,  ut 
cum  gaudio  hoc  faciant ,  (a)  non  gementes. 
Unde  in  signum  talis  obedientias  dicitur  in 
Zacharia  '" :  Alius  angelus  egrediebatur  in 
occursum  angeli  qui  loquebatur  in  me ,  et 
dixit  :  Curre  ,  et  loquere  ad  puerum  is- 
tum,  etc.  Ecce  cum  quanto  moderamine 
raajor  praecipit ,  et  cum  quanta  humilitate 
alter  ejus  imperio  acquie-scit.  Et  Petrus  in 
(janonica  "  :  Animas  nostras  castificantes 
in  obedientia  charitatis  et  traternitatis 
amore ,  simplici  ex  corde. 

Item  quarto,  propter  rectitudinem  inten- 
tionis  :  nam  Angelus,  ut  dicit  Gregorius, 
in  omni  suo  opere  Deum  inspicit ,  et  nihil 
aliud  ,  quam  divinae  voluntatis  regiilam  , 
diligit  vel  requirit.  Ita  enim  exteriora  di- 
vino  nutu  angeli  peragunt ,  quod  mentis 
aciem  ab  ipso  non  deflectuut.  Ideo  dicitur  in 
Mattheo  '= ,  quod  Angeli  eorum,  semper  vi- 
dent  faciem  Patris.  Gregorius  :  «  Semper 
videntis  omnia  faciem  intuentur,  qui  nulia 
intentionis  dissimilitudine  ab  ipsius  praesen- 
tia  removentur.  »  Et  in  secundo  Regum  "  : 
Tu,  Domine  mi,  quasi  angelus  Dei  es,  fac 
quod  beneplacitum  est  tibi :  quia  qui  Deum 
vera  intentione  cordis  diligit,  ab  ipsius  vo- 
luntatis  beneplacito  non  recedit. 

Item  quinto  ,  propter  sedulitatem  et  dili- 
gentiam  administrationis  :  angelus  enim  ad 
sanctorum  ministerium  continue  deputatur, 
et  substantiae  suae  agilitate  ad  peragendum 
quaelibet  injuncta  subito  concitatur.  Omnes 
enim  "  sunt  administratorii  spiritus  [b)  missi 
proptereos,  qui  capiunt  hcereditatem  salu- 


—  "-  Malth.,  sviii,  10. 
1,  14. 

(a)  Vulg.  add.  c/.  - 


-  '3||i?es.,xix,  27.  —  "Hei;-., 
(6)  Item  add.  in  ministeritim. 


PART.  I 

tis.  Sic  absque  dubio  viri  angelici  angelo- 
rum  numero  ascribuntur ,  qui  pro  aliorum 
salute  laboris  ministeria  assumere  non  ve- 
rentur.  Ideo  dicit  Isaias  ' :  /?e,  Angeli  ve- 
loces ,  adjpopulum,  etc.  Unde  magnum  ob- 
tinent  angelorum  offlcium ,  qui  docendo  et 
inducendo  vitse  exemplo ,  ad  Deum  errantes 
alliciunt  et  convertunt.  De  quo  Jacobus  ' : 
Qui  converti  fecerit  jieccutorem  ab  errore 
vi(B  suce,  animara  ejus  salvabit  a  morte,  etc. 
Talis  fuit  angelus  qui  dixit  ad  Agar  '  :  Re~ 
vertere  et  humiliare  sub  manu  dominw  tuce, 
et  noli  timere,  etc.  Talis  etiam  fuit  angelus, 
de  qiio  dicit  Manue ' :  Obsecro,  Bomine,  ut 
miltas  angelum ,  itt  vcniat  iterum ,  et  doceat 
nos ,  quid  de  puero ,  qui  nasciturus  est, 
facere  debeamus. 

Ifem  sexto ,  propter  continuitatem  dulce- 
dinis  contempla'ionis  :  Angelus  enim  sic 
administrando  Deo  servit  ,  quod  propter 
hominum  servitium  a  contemplatlonibus 
intimis  non  recedit ,  ut  dicit  Gregorius  ^ : 
(i  Nam  quandocumque  ad  exteriora  exeunt, 
ab  interiori  contemplatione  non  recedunt , 
quia  iUum  semper  aspiciunt,  qui  prsesens 
est  quocumque  vadunt.  Sic  vir  spiritualis 
taliter  circa  exteriora  se  occupat,  ut  devo- 
tionis  spiritum  non  extinguat.  Unde  quando 
extrinsecus  per  bonorum  exercitationes  ope- 
rum  fatiy  atur  in  corpore ,  intrinsecus  rcfl- 
citur  in  mente.  »  Unde  in  Osea  dicitur  ^  : 
In  fortitudine  sua  directus  est  cum  angelo , 
et  invaluit  ad  angelum  et  confortatus  est , 
flevit  et  rogavit  eum.  £t  in  Genesi  ^  :  Yidit 
angelos  descendentes  ,  et  ascendentes  per 
scalain ,  etc.  Scala  ,  sicut  ibi  dicit  Glossa , 
cujus  cacumen  tangebat  coelum,  signiflcat 
Christum ,  qui  est  via  reeta  perducens  ad 
Deum  :  per  hanc  scalam  descendunt  viri 
spirituales  cum  angelis  minlstrando ,  ascen- 
dunt  et  contemplando.  Unde  dicitur  in  Da- 
niele  ' :  Millia  millium  ministrabant ,  etc. 
Et  Joannes :  Yidebitis  angelos  ascendentes, 
et  descendentes  super  Filium  hominis. 

'  Isa.,  XVIII,  2.  —  «  Jac,  v,  iO.  —  '  iien.,  xvi,  9.  — 
•  Jxidic.,  XIII,  8.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  ii,  in 


CAP.  I. 


441 


Item  septimo,  propter  fixum  et  stabilem 

motum  dilectionis,  quo  amor  angelicus  tan- 

quam  ignis  sine  termino  in  Deum  movetur ; 

ideo  saepius  angeli  in  specie  ignis  leguntur 

apparuisse,  ut  in  Exodo  »  apparuit  Domi- 

mis,  id  est  Angelus  in  quo  erat  Dominus, 

in  flamma  ignis  de  medio  rubi,  et  videbat 

quod   rubus  ardebat ,  et  non  combureba- 

titr  {a),  etc.  Rubus  est  vir  spiritualis  spinis 

poBnitentife  circumplexus;  medium  rubiest 

cor  viri  justi,  de  cujus  medio  erumpere  de- 

bet  flamma  inextinguibilis  charitatis.  Unde 

dicitur  in  Canticis  "> :  Lampades  ejus  lampa- 

des  ignis  atque  flammarum.  Et  in  Psalmo  " : 

Ministros  suos  facit  ftammam  ignis.  Hoc 

igne  cor  accensum  ardet,  et  non  comburitur, 

quia  nulla  adversitate  frangitur,  nullo  etiam 

mortis  metu  ab  illo,  quem  diligit,  separatur. 

Unde  secundo  Regum  legitur  '-  :  Sicut  an- 

gelus  Domini,  sic  est  doininus  ineus  Rex, 

qui  nec  benedictione ,  nec  maledictione  mo- 

vetur.  Ideo  dicitur  in  Actis  "  :  Angelus  Do- 

mini  apparuit  Moysi  in  igne  rubi.  Et  in 

libro   Judicum '»  :   Angelus   Domini    cum 

flamma  pariter  ascendit  in  coelum. 

Item  angelus  dicitur  «ratia  Dei ,  sive  vir-     .     ,. 

'  Angel! 

tus.  Hunc  angelumDominus  mittit,  quando  -°'"^o 
alicui  gratiam  infundit  :  ideo  dicitur  in  Da-  Dd^s^e 
niele  '^ :  Angelus  Domini  descendit  in  for-  "gn^fi',^'' 
nacem,  etc.  Omnis  enim  aestus  concupiscen-  '"• 
tiae ,   ac  fomitis   incentivum  extinguitur  , 
quando  angelus  in  fornacem  mittitur,  id  est 
quando  divina  gratia  cordi  infunditur ,  et 
virtusanimaeinspiratur.  Virtusenim  dicitur 
quasi  virum  tuens,  vel  quasi  virens  intus  : 
quoniam  duplicem  habet  efFectum,  nam  ani- 
mam  sua  praesentia  tuetur  ac  conservat ,  et 
omat  atque  decorat,  sicut  angelus  hominem 
custodit  et  servat,  animam  etiaru  illuminat, 
perflcit  et  informat.  Ideo  dicitur  in  Actis  " : 
Yiderunt  vultum  Stepham,  quasi  vultum 

sensu.  —  8  Ose.,  xil ,  4.  —  '  Gen.,  xxviii,  12.  — 
'  Dan.,  vii,  10.  —  '  Exod.,  iii,  2.  —  "  Cant.,  viii,  6. 
-  ■'  Psal.  ciil,  4.  —  '!  II  Reg.,  xiv,  17.  —  "  Act.,  v, 
19.  —  "  Judic,  XIII,  20.  —  'S  Dan.,  iii,  49.  —  's  Act., 
VI,  15. 

(a)  Vulg.  arderet...  combureretur. 


W2  DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA 

angeli.  Et  in  libro  Esther ' :  Vidi  te,  Domine, 
quasi  angelum  Bei :  valde  enim  mirabilis  es ; 
et  facies  tua  plena  gratiarum.  Dicitur  ergo 
gratia  angelus  Dei,  per  quem  mens  humana 
perfectissimecusioditur  (a),  per  quem  pecca- 
tum  expellitur,  et  potestas  dEemonum  in 
aninia  evacuatur.  Unde  dicitur  in  Exodo  '  : 
Angelus  meus  pracedet  te,  et  custodiet  te  in 
via,  et  ejiciet  Amorrhwum,  Cananceum,  etc. 
Septem  nomina  gentium  ponit,  per  qus  se- 
ptem  principalia  peccata  intelligit,  quae  su- 
perveniens  gratia  ejicit  penitus  et  exchulit. 
Et  sunt  novem  genera  gratiaruni,  qusecom- 
parationem  habent  ad  novem  ordines  ange- 
lorum,  et  quarum  usu  ad  angelorum  aequa- 
litatem  pervenitur. 

Prima  igitur  gratia  est  gratia  dilectionis 
sive  charitatis,  de  qua  Lacas  '  :  Si  diligitis 
eos,  qui  vos  diligunt,  quce  est  vobis  gratia? 
Et  Joannes  •  :  Majorem  gratiam  non  habeo, 
quam  ut  audiain  filios  mtos  in  veritate  am- 
bulare.  IstagratiaaDominoanimaeimmissa, 
ipsam  inflammat ,  et  per  fervorem  amoris , 
ordini  Seraphim  ipsam  assimilat  et  confor- 
mat.  Unde  in  Luca  dicitur  ^ :  Ignem  veni  mit- 
tere  in  terram,  et  quid  volo,  7iisi  utardeatl 
Et  in  Threnis ' :  De  excelso  misit  ignem  in 
ossibus  meis. 

Secunda  gratia  est  gratia  sapientiae  et  di- 
vinae  cognitionis,  de  qua  in  Proverbiis ' :  In- 
veniens  {b)  gratiam  et  disciplinam  bonam  co- 
ram  Deo  et  hominibus.  Et  in  Ecclesiastico '  : 
In  me  omnis  gratia  vitCB  et  veritatis.  Et  in 
Proverbiis '  :  Super  aurum  et  argentum  est 
gratia  bona.  Et  in  Ecclesiastico  '"  :  Vir  sa- 
piens  amabilem  se  faciet;  gratice  autem  fa- 
tuorum  effundentur.  Haec  gratia  mentem 
iiluminat,  et  iutuituni  animae  ad  Deum  vi- 
deudum  per  fidem  halnlitat  et  informat : 
Unde  Psalmista  "  :  Prceceptu7n  Domini  luci- 
dum ,  illuminans  oculos.  Per  hanr  gratiam 
ordo  Cherubim  in  anima  collocatur,  qiiando 


>  Esth.,  XV,  16,  n.— »  Exod.,  xxni,  23.  —  '  Luc., 
VI,  32.  —  »  111  Joan.,  4.  —  '  Luc,  xu,  49.  —  "  Thren., 
I,  13.  —  '  Prov.,  III,  4.  —  •  Eccli.,  xxiv,  25.— 
'  Prov.,  XIII,  1.  —  '0  Eccli.,  xx,  13.  —  'I  Psal.  sviit, 
9.  —  "  Psal.   xvii,   10.  —  'i  Ezerh.,   sxvin,  12.  — 


mens  a  sensu  carnali  abstracta,  ad  susceptio- 
nem  divini  luminisper  cognitionem  veritatis 
praeparatur.  Et  hoc  intellexit  Psalmista  cum 
dixit  "  :  Ascendit  super  Cherubim,  et  vola- 
vit,  etc.  Et  Ezechiel "  :  Tu  Cherubim  plenus 
sapientia,  et  decore. 

Tertia  gralia  est  contemplationi.s,  sive  spi- 
ritualis  delectationis,  quae  ex  plenitudine  di- 
vinae  dilectionis  et  cognitionis  in  anima  ge- 
neratur.  De  hac  dicitur  in  Exodo  " :  Bomine, 
si  inveni  gratiam  coram  te,  ostende  mihi  fa- 
ciem  tuam,  etc  Etin  Ecclesiaslico  " :  Graf/om 
et  speciem  desiderabit  oculus ,  et  super  hoc 
virides  sationes.  Haec  gratia  mentem  quietat 
et  paciticat,  et  vehit  sedem  quietissimam  ad 
divini  superadventus  susceptionem  praeparat 
et  coaptat;  et  sic  Thronorum  ordinem  reprae- 
sentat.  Anima  etiam  justi  sedes  sapientiae 
est;  dicitur  enim  (c)  in  Ecclesiastico  '^:  Thro- 
nus  meus  in  columna  nubis.  Columna  nubis 
est  anima  per  contemplationem  suspensa  et 
elevata,  in  qua  Dei  Filius  tanquani  in  throno 
requiescit. 

Quarta  gratia  est  benignae  severitatis,  sive 
severae  liberalitatis ,  ad  bene  praeessendum. 
Magna  enim  gratia  Dei  est,  quod  praelati  sic 
exequantur  contra  delinquentes  justitiam, 
ut  benignitatem  et  misericordiam  non  dimit- 
tant.  Unde  dicitur  in  Ecclesiastico  "  :  Curam 
illorum  habe ,  ut  ornamentum  gratice  acci- 
pias,  et  coronam  ac  dignitatem  consequaris. 
Et  alibi  iterum  '*  :  Retribuet  gratiam,  qui 
offert  similaginem;  etqui  facit  misericor- 
diam,  offert  sacrificium.  Et  rursum  " :  Sunt 
homines  misericordtw  invenientes  gratiam 
in  oculis  omnis  carnis,  etc.  Haee.  gratia  ordi- 
nat  praelatos  respectu  suorum  subditorum, 
ut  sciant  qualiter  se  debeant  inferioribus 
conformare,  etsine  tjTannide  dominari.  Ideo 
dicitur  adhuc  in  Ecclesiastico  "' :  Rectorem  te 
posuerunt ;  noli  extolli ,  esto  in  illis  quasi 
tmus  ex  ipsis:ei  sic  configuratur  ordini  Do- 

"  Exod.,  XXXIV,  9.  —  15  Eccli.,.XL,  22.  —  "  Eccli., 
xxiv,  7.  —  "  Eccli.,  XXXII,  3.  —  "  Eccli.,  xxxv,  4.  — 
"  Eccli.,  XLlv,  27.  —  "  Eccli.,  xxxil,  1. 

(ol  A/.  custodiatur.  —  (6)  Vulg.  Invenies.  —  (c)  Al. 
etiaai. 


PART.  I. 

minationum.  Apostolus  etiam  ad  Colossen- 
ses '  :  Domini,  quod  justim  est,  facite  servis 
vestris ,  scientes,  quia  et  vos  Dominum  ha- 
hetis  in  coelis.  Et  Petrus'  :  Non  ut  domi- 
nantes  in  clero,  sed  forma  gregis  facti  ex 
animo ;  et  cum  venerit  rrinceps  pastorum, 
percipietis  immarcescibilem  coronam  gloriw. 

Quinta  gralia  est  huinilitatis  ad  obediea- 
dum,  de  qua  dicitur  iu  Ecclesiastico ':  Quanto 
magnus  es,  tanto  plus  te  humilia  in  omni- 
bus,  et  coram  Deo  invenies  gratiam ;  quo- 
niam  viagna  est  potentia  Dei  solius ,  et  ab 
humilibus  honoratur.  Et  Petius  *  :  Humili- 
bus  dat  gratiam.  Hsec  gratia  ordinat  subdi- 
tos  respectu  suorum  superiorum ,  ut  debi- 
tam  reverentiam  eis  impendant.  Unde  diel- 
tur  in  Ecclesiastico  *  :  Audi  tacens,  et  pro 
reverentia  accedet  tibi  bona  gratia ;  et  sic 
per  hanc  gratiam  ordini  Priucipatuum  anima 
conformatui'.  Magnus  enim  princeps  est,  cui 
propria  voluntas  non  principatur.  Ait  Eccle- 
siasticus^  :  Principatus  sensati  stabilis  erit. 
Et  Job  ' :  Senes  assurgentes  stabant,  et  prin- 
cipes  cessabant  loqui,  et  digitum  superpone- 
bant  ori  suo,  etc.  Et  in  Genesi ' :  Princeps 
Dei  es  apud  nos.  Et  Psalmista '  :  Prcevene- 
runt  principes  conjuncti  psallentibus,  etc. 

Sexta  gratia  est  patientiae  et  longanimi- 
tatis ,  de  qua  Petrus  '" :  HcEC  est  gratia ,  si 
propter  Dei  conscientiam  sustinet  quis  tris- 
titianpatiens  injuste.  Quce  enim  gratia  est,  si 
peccantes  suffertis?  Et  in  Ecclesiastico  " :  In 
dolore  sustine,  et  in  humilitate  tua  patien- 
tiam  habe.  Haec  gratia  docet  resistere  tenta- 
tionibus,  et  adversas  daemonum  coercere  po- 
testates.  Unde  Ecclesiastes '- :  Si  spiritus  po- 
testalem  habentis  uscenderit  super  te ,  ne 
dimiseris  locum  tuum.  Locum  suum  dimittit, 
qui  per  impatientiam  dsemoni  cedit,  cum 
dicat  Jacobus  (a)  " :  Resistite  diabolo,  et  fu- 
giet  a  vobis.  Unde  per  patientlam  confor- 

'  Coloss.,  IV,  1.  —  =  I  Petr.,  v,  3.  —  '  Eccli.,  xxxi, 
1.  —  '  1  Petr.,  V,  5.  —  6  Eccli.,  xxxil,  9,  —  <=  Eccli., 
X,  1.  —  '  Job,  XXIX,  9.  —  '  Gen.,  xxiii,  6.  —  »  Psal. 
LXVII,  26.  —  '0  l  Petr.,  Ii,  19.  —  "  Eccli.,  ii,  4.  — 
»  Eccle.,  X,  4.  —  ''  Jac,  iv,  7.  —  '  Prov.,  xvi,  32.  — 
>»  1  Macli.,  111,  58.  —  1«  Paal.  xliv,  4.  —  "  Sap.,  viii, 


CAP.  I.  443 

matur  homo  ordini  Potestatum.  Maxima 
enim  potestas  est  per  patienliam  seipsum , 
mundum  et  diabolum  siiperare.  Unde  in  Pro- 
verbiis"  ;  Melior  est  vir  patiem  viro  forti, 
et  qui  dominatur  animo  siio ,  expugnatore 
urbium.  Et  in  libro  Machabaeorum  "* :  Accin- 
gimini,  viri  potentes,  etc.  Et  in  Psalmo  '* : 
Accingere  gladio  tuo  super  femur  tuum,  po- 
tentissiine. 

Septima  gratia  est  pudicitice  et  castitatis; 
ait,  enim  Sapiens  "  :  JVemo  potcst  esse  conti- 
nens,  nisi  Deus  det,  et  hoc  Dei  donum  est. 
Gratia  enim  super  gratiam,  est  mulier  san- 
cta  et  pudorata,  ut  dicitur  "  in  Ecclesiastico. 
Item  in  Deuteronomio  "  :  Si  non  inveniet 
mulier  gratiam  coram  viro  suo  propter  ali- 
quam  fceditatem,  abominabilis  erit  mulier 
hujusmodi.  Gratia  enim  Dei  luxurioso  peni- 
tus  denegatur.  Haec  gratia  hominem  facit 
virtuosum,  ut  viriliter  omnes  motus  sensua- 
litatis  rebellantes  conterat ,  et  allidat.  Unde 
Psalmista  ^" :  Yiriliter  agite,  et  confortetur 
cor  vestrum.  Et  bsec  virtus  refertur  ad  ordi- 
nem  Virtutum  ,  quorum  (6)  est  officium  na- 
turam  lapsam  vel  copruptam  miraculose  re- 
parare.  Non  enim  est  majus  miraculum, 
quam  in  carne  praeter  carnem  vivere  :  hoc 
enim  non  esthumanae  naturae,  sed  angelicae, 
ut  dicit"  Hieronymus.  Et  Psalmista  " :  Dex- 
tera  Domini  fecit  virtutem,  dextera  Do- 
mini,  etc. 

Octava  gratia  est  eloquentiae  ad  docen- 
dum,  de  qua  Psalmista":  Diffusa  est  gratia 
in  labiis  tuis.  Et  habetnr  etiam  in  Prover- 
biis"':  Propter  gratiam  labiorum,  hahebit 
amicum  regem.  Et  in  E.  clesiastico  "  :  In  la- 
biis  sensati  invenietur  gratia.  Haec  gratia 
ordinat  animam  adgradum  Archangelorum, 
quorum  est  docere.  Unde  in  Daniele  ^' :  Ga- 
briel,  fac  intelligere  visionem.  Et  alibi": 
Egressus  sum  ut  docerem  te,  et  intelligeres. 

21.  —  '»  Eccli.,  XXVI,  19.  —  '•  Deut.,  xxiv,  1.  — 
■"  Psal.  XXX,  23.  —  ^i  Hieron.,  ad  Demetriad., 
epist.  viii,  post  med.  —  ^^  Psat.  cxvii,  IG.  —  "  Psal. 
XLIV,  3.  —  '^  Prov.,  XXII,  II.  —  "  Eccli.,  XXI,  19.  — 
'•  Dan.,  VIII,  16.  —  "  Dan.,  ii,  22. 

(a)  Al.  deest  Jacobus,  —  (6)  Leg.  quaruui. 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

Labia  sacerdotum  custo-     renter  ordinare.  Unde  novem  sunt  ordines 

ordinandorum,  sicut  novem  sunt  sancti  or- 


chia  tri. 
plei. 


4U 

Et  Malachias  ' 

diunt  (a)  scicntiam,  etc. 

Nona  est  gratiamisericordiae  et  pietatis  ad 
compatiendum  ,  de  qua  in  Ecclesiastico  '  : 
Eleemosyna  gratiam  hominis  conservabit 
quasi  pupillam.  Et  alibi '  :  Fatuo,  id  est 
avaro,  7ion  erit  amiciis,  et  mnerit  gratia  in 
bonis  illius.  H»c  gratia  conformat  mentem 
ordini  Angelorum,  qui  omnes  suas  gratias 
nobis  communicant,  qui  bonis  nostris  con- 
gratulantur.  Unde  Lucas  '  :  Majus  gau- 
dium,  etc ;  et  nostris  miseriis  compatiunlur. 
Isaias  ' :  Angeli  pacis  amare  flebunt.  Et  in 
libro  Judicum* :  Ascendit  Angelus  ad  locum 
flentium. 

Cum  secundum  Dionysium  Hierarchia  sit 
sacrarum  et  rationalium  rerum  ordinata 
potestas,  debitum  in  subditi;^  retinens  prin- 
cipatum ;  manifesluni  ei-t  triplicem  esse 
Hiersr-  hierarchiam  secundum  triplicem  ordiuatam 
a  Di'0  potestatem,  scilicel  divinam,  ange- 
licam,  et  humanam.  Est  itaque  prima  hie- 
rarohia  supercoelestis  sive  divina,  quae 
consislit  in  tribus  increatis  personis.  Se- 
cunda  est  ccelestis,  sive  angehca,  qua  com- 
pletur  in  bonis  angehs  et  beatis.  Tertia  est 
subcoelestis ,  scihcet  humana ,  quae  in  prffi- 
destinatis  hominibus  perficitur,  et  praecipue 
in  praelatis.  Haec  autem  hierarchia  humana 
ad  similitudinem  ccelestis  hierarchiae  ordi- 
nata  est  et  disposita ,  et  secundum  majorem 
vel  minorem  gratiae  sive  potestatis  percep- 
tionem,  in  majori  vel  minori,  sive  in  excel- 
lentiori  et  inferiori  gradu  ordinatissime 
constituta.  Unde  in  Job  dicitur''  :  l^umquid 
nosti  ordinem  cali  ?  aut  rationem  ejus  pones 
in  terra?  etc.  Nosse  cceli  ordinem,  est  co- 
gnoscere  supernarum  virtutum  ordinatissi- 
maiii  dispositionem  ;  ejus  rationem  in  terra 
ponere,  est  vitam  et  officium  hominum, 
quandiu  in  terra  sunt ,  secundum  simihtu- 
dinem  coelestium  spiriluum  sancte  et  reve- 

■•  Malach.,  n,  7.  —iEcc/i.,  xvil,  )8  —  '  Eccli.,  XX, 
n.  —  *  Luc.,  XV,  10.  —  6  Isa.,  xxiiii,  7.  —  '  Judic, 
II,  1.  —  1  Job.,  xxxviii,  33.  —  '  ExoJ.,  xxv,  40.  — 
'  Sap.,  IX,  8.  —  '«  I  Paral.,  x.wii,  19.  —  i'  Dion. 
Areop.,  de  Calest.  Hier.,  c.  iri,  n.  1. 


dines  angelorum.  Est  enim  ordo  Episco- 
porum,  Presbyterorum,  Diaconorum,  Sub- 
diaconorum  ,  Acolytorum ,  Esorcislarum , 
Lectorum  ,  Psalmistatus ,  et  Ostiariorum. 
Sicut  Moysi  dictum  est  '  :  Inspice ,  et  fac 
secundum  exemplar ,  quod  tibi  in  monte 
monstratum  est ;  et  in  Sapientia  dicitur  • : 
Dixisti  me  cedificare  templum  et  altare, 
secundum  similitudinem  sancti  tabernaculi, 
quod  prceparasti  ab  initio ,  etc. ;  et  primo 
Paralipomenon  '°.  Omnia,  inquit  David, 
evenerunt  adme  scripta  manu  Bomini,  ut  in- 
telligerem  opera  exemplaris  :  nostra  itaque 
exemplaria  sunt  sanctorum  angelorum  ag- 
mina  ordinata,  ut  scilicet  secundum  ipsonira 
ordinationem ,  distinctionem  et  operationem 
nostram  ,  qiiantum  possibile  est,  onlinemus 
conversationem.  Ut  igitur  iila  omiltamus, 
ratione  difficultatis  et  prolixitatis ,  quae  dicit 
Dionysius  in  Ecclesiastica  Hierarchia,  hoc 
sufficiat  de  hoc  ista  vice,  quod  Ecclesia  mili- 
tans  in  suis  membris  disponitur  secundum 
simiUtudinem  Ecclesiae  triumphantis  ;  et 
hoc  quoad  ordinationem ,  quoad  scientiam , 
et  quoad  actionem.  Est  enim  hierarcliia,  nt 
dicit  Dionysius  ",  «  ordo  divinus,  scientia  et 
actus ,  deiformi  (6)  similans ,  et  ad  inditas  ei 
divinitus  illuminationes  proportionaliter  as- 
cendens.  »  In  ordine  notatur  distinctio  Ulo- 
rum ,  qui  per  ordinatum  offlcium  u  Domino 
majorem  vel  minorem  recipiunt  potesta- 
tem.  In  scientia  notatur  discretio;  in  actione 
vero  miuisterium.  Sine  ordine  enim  prae- 
sumptio  est  actio ;  sine  actione ,  negUgentia 
est  ordo ;  sine  scientia  et  discretione ,  est 
actio  repreheusibihs ,  et  ordo  inutilis.  Et 
ideo  tam  in  ordine,  quam  scientia  et  actione, 
et  hominum ,  et  angelorum  potestas  Dei 
uniformitatem  (c)  imitatur,  et  secundum 
modum  et  mensuram  suae  illuminalionis  in 
ordine  suo  proficit ,  et  recte  discernendo ,  et 

(a)  Vulfs.  Sacerdotis  custodient.  —  (6)  Al.  deiforme. 
Interpr.  Corderii  :  «  Aclio  quae  adi  deiformitalem , 
quantum  fas  est,  accedit.  »  —  (c)  Leg.  Deiformitatem. 


PART.  I. 

bene  operando,  ad  Dei  conformitatera,  qnan- 
tum  possibile  est,  ascendit;  tum  (a)  veroan- 
gclorum  hierarchiae  humana  hierarchia  {h) 
per  imitationem  et  vilae  conformationem 
assimilatur  (c) ,  dum  tres  electorum  homi- 
num  ordines  secundum  trinas  conditio- 
nes  sive  differentias ,  singuhs  appropriatas, 
comparantur.  Et  hi  tres  salvandorum  status 
significantur  per  illos  Ires,  quos  dicit  Eze- 
chiel  hberandos  '  :  Sifuerint,  inquit,  in 
civilate  hi  tres  viri,  scilicet  Daniel,  Noe,  et 
Job,  num  liberabunt  animas  suas  ?  Daniel , 
qui  abslinentiae  merito  obtinuit  intelligen- 
tiam  visionum,  typum  gerit  claustralium  et 
religiosorum  ,  qui  contiuue  gratia  et  excel- 
lentia  abstinentiae,  qua  non  solum  abstinent 
ab  illicitis,  verum  etiam  a  Hcitis  concessis, 
mereutur  ampllus  illuminari.  Noe  autem, 
qui  arcam  gubernavit,  formam  gerit  praela- 
torum,  per  quorum  scientiam,  et  regiminis 
industriam  ,  electi  in  arca  Ecclesiae  consti- 
tuti,  a  diluvii,  id  est,  peccati  periculo  me- 
reatur  liberari.  Per  Job  vero,  ccetus  acti- 
vorum,  et  conjugatorum  numerus  poterit 
designari,  pietatis  operibus  et  misericordiee 
comprobatus  :  Job  enim  fuit  conjugalus. 

Tres  igitur  sunt  ordines  electorum,  scili- 
cet  religiosorum ,  sive  contemplativorum , 
praelatorum,  et  activorum.  De  his  dicitur  iu 
Luca ' :  Duo  erunt  in  lecto ,  in  agro ,  et  in 
viola.  Nam  iUi,  qui  sunt  contemplativi , 
in  cubiculo  divinae  suavitatis  requiescunt ; 
qui  vero  praelati  sunt,  in  agro  regiminis, 
correctionis  et  praedicationis  officio  se  expo- 
nunt ;  sed  qui  vere  subditi  sunt  et  activi,  la- 
borem  molae  non  renuunt,  etaboni  exercitio 
non  desistunt,  etc.  Iste  igitur  triplex  status 
salvandorum  per  quamdam  appropriationem 
videtur  esse  comparabilis  triplici  statui  an- 
gelorum,  inter  quus,  secundum  ordiaum 
differentiam,  quidam  suut  primi,  quidam 
vero  ultimi,  et  quidam  intermedii.  Primi 
(juidem  ordines  ,  hierarchici  debent  esse 
tres  ordines,  scilicet  angeli  de  ordine  Se- 

■  Ezpch.,  XIV,  20.  —  '  Luc,  jvii,  34,  35.  —  »  Eccl'., 
XLVUl,  1.  —  *  Luc.,  ixiv,  33. 


CAP.  11.  M3 

raphim ,  qui  amoris  incendio  prae  caeteris 
fuerunt;  Cherubim  quoque,  qui  cognitionis 
privilegio  gaudent;  et  Throni,  qui  justitiae 
perpendiculo  aliis  pra?eminent.  Augelis  ho- 
rum  trium  ordinum,  qui  offlcio  et  dignitate 
sunt  caeteris  .sublimiores,  comparabiles  sunt 
viri  summae  perfectionis,  rehgiosi  videlicet 
et  claustrales,  qui  tanlo  majoris  meriti  aesti- 
mantur,  quanto  ad  altiorem  vitae  perfectio- 
nem  ex  voti  proposito  obligantur  :  et  ideo 
nomen  et  officium  angelorum  qui  Deo  sunt 
viciniores,  sibi  vendicant,  qui  amoris  incen- 
dio  inflammati,  ac  sapientiae  dono  prjediti , 
divinae  justitiae  se  conformant.  Unde  dicun- 
tur  Serapliim,  id  est,  ardentes  vel  incen- 
dentes,  propter  intensionem  (d)  et  fervorem 
charitatis;  Cherubim,  propter  plenitudinem 
coelestis  sapientiae,  et  cognitionem  diviuae 
veritatis;  Throni  vero,  propler  amorem  ju- 
stitiae,  et  perpendiculum  aequitatis. 

CAPUT  II. 

De  Seraphim, 

Dicuntur  igitur  primo  Seraphim,  quia  an-    sera- 
geli  illius  ordinis ,  divini  amoris  incendio    p''™ 

^     ^  9unt    ID- 

praecaeterisinflammati,  aliorumsuntinflam-  flaoiaia- 
mativi.  Sic  rehgiosi,  quasi  ignei,  illos  ad 
amorem  Dei  et  proximiinflammant,  ad  quo- 
rum  corda,  nunc  verbo,  nunc  exemplo  ap- 
propinquant.  Diciturenim  in  Ecclesiastico ' : 
Surrexit  Helias  sicut  ignis,  et  sermo  ejus 
sicut  facula  ardebat.  Et  in  Luca  * :  Nonne 
cor  nostruvi  ardens  erat  in  nobis?  etc.  Et 
ideo  angeli  ordinis  Seraphim  non  solum  di- 
cunturcahdi,  imoperfervidi.  Namqui  fervet 
caloris  violentin,nuncextra  se  jactatur,  nunc 
supra  se  tollitur  :  sic  mens  religiosa ,  in  Dei 
amore  fervida,  nunc  supra  se  per  devotionem 
rapitur  ;  infra  etiam ,  ut  quando  sui  ipsius 
obliviscitur ;  nunc  ad  proximum  inflam- 
mandum  diffunditur  et  dilatatur,  in  se  stare 
non  valens ;  nunc  volens  alios  attrahere  et 


(a)  Al.  tunc.  —  (6)  Al.  hierarchi»,  quibus.—  (e)  Al. 
deest  assimilatur.  Loeus  iste  mutiitis  esl.  —  [d)  Al.  in- 
ceDsioueu) 


446 


sibi  incorporare,  satagit  et  conalur.  Unde 
dicitur  in  Job  '  :  Fervens  et  fremens  absor- 
bebit  terram.  Et  Psalmus  * :  Qui  facit  ange- 
los  suos  spiritus,  et  ministros  suos  flammam 
ignis.  Et  in  Apocalysi  '  :  Vidi  angelum. 
cujus  facies  erat  ut  sol ,  et  pedes  ejus  ut  co- 
lumna  ignis.  Ideo  dicitur  in  Isaia  * :  Volavit 
ad  me  unus  ex  Seraphim,  et  in  manu  ejus 
calculus  ignitus,  quem  tulerat  de  altari,  et 
tetigit  os  mewn ,  etc. 
ser«-     Item  secimdo,  quia  in  se  mobiles,  aliorum 
su^a';  mo-  ^^"^  motivi ;  unde  et  volasse  leguntur  in 
'"'•       Isaia.  Sic  religiosi  spiritu  divinae  dilectionis 
moti,  mobiles  sunt  jussis  superiorum,  sine 
morae    dispendio  obtemperando  ,   et    aliis 
exemplum  obedientiae   relinquendo.  Tales 
perficere  imperata  non  procrastinant ;  sed 
velut  volucres,  ad  omne  ,  quod  prsecipitur. 
advolant  et  festinant.  Ideo  de  veloci  talium 
obedientia  dicitur  in  Isaia  '  :  Qui  sunt  isti  , 
qui  ut  nubes  volant  ?  £t  alibi  ^  :  Jte,  Ati- 
geli  veloces.  Et  in  Sapientia ' :  Omnibus  mo- 
bilibus  mobilior  est  sapientia.  Et  in  Eze- 
chiele  * :  Quocumque  ibat  spiritus  rotce ,  le- 
vabantur  sequentes  eum.  Spiritus  enim  vi- 
toe,  etc.  Spiritus  vitee  est  charitas  ,  quaj  vita 
est  animae :  Qui  enim '  non  diligit.  manet  in 
morte  ,  ut  dicit  Joannes.  Spiritus  quidem 
vitae  principium  est  motus  et  operationis  in 
corde  :  unde  si  fuerit  spiritus  vitae  in  corde, 
mobilem  efficithominem,  et  agilem  ad  quam- 
libet  victoriosam  actiouem.  De  tali  dicitur  in 
Proverbiis  '"  :  Vidisti  hominem  velocem  in 
opere  suo  7  etc. 
sera-      Item  tcrtio  aculi  sunt  et  penetrativi  :  pe- 
8roti"et  netrant  enim  contemplando  ad  interiora  ve- 
i,«neira-  igniiuis ,  id  est,  ad  secretissima  Deitatis  :  sic 
contemplativorum  affectus  per  desiderium 
semper  in  Deum  tendit ,  et  extra  se  nou  ef- 
fluens ,  ad  aliud  praeter  ipsum ,  et  extra  ip- 
sum  non  divertit.  Unde  dicitur  in  Ecclesias- 
tico  ''  :  Girum  cali  circuivi  sola,  et  profun- 
dum  abyssi  penetravi.  Et  ad  Corinthios  *^ : 

'  Job,  .'sxxix,  24.  —  »  Psal.  cin,  4;  Hebr.,  i,  7.  — 
=  Apoc.,  X,  1.  —  *  Isa.,  VI,  6.  —  <■  Isa.,  LX,  8.  —  »  Isa., 
xviii,  2.  —  "  ^ap.,  VII,  24.  —  •  Ezech.,  l,  20.  — 
•  1  Joan.,  III,  14.  —  "  Prov.,  sxil,  29.  —  "  Eccli., 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

Spiritus  omnia  scrutatur,  etiam  profunda 
Bei.  Et  Job":  Omne  pretiosum  vidit  oculus 
ejus ,  profunda  fluviorum.  scrutatus,  etc. 
Tam  acutus  et  penetrativus  fuit  Paulus, 
qiiod  in  perscrutatione  coelestium  arcauo- 
rum  usque  ad  ccelum  tertium  introivit.  Un- 
de  in  libro  Sapientiae  dicitur  inter  alia  " , 
quod  spiritus  sapientiae  est  acutus. 

Item  quarto  sunt  inf.Tiorum  et  supposito- 


Ser»- 

ram  reductivi  :  quia  quos  Seraphim  igne  f^r™am 
charilatis  accendunt ,  ad  Deum ,  qui  sursum  "<'°"'- 
Gi^t.  deducunt  et  convertunt.  Sic  aCfectus  viri 
spiritualis ,  igne  charitatis  succensus ,  nunc 
se  extendit  ad  Deum  per  contemplationem  , 
nuncveroad  proximumper  compassionem. 
Ad  Deum  movetur,  ut  iii  eo  conquiescat ;  ad 
proximum,  ut  ipsum  ad  Deum  revocet  et 
rfducat.  Unde  Jacobus  ''  :  Si  erraverit  quis 
a  veritate,  et  converterit  eum  aliquis,  scire 
debet ,  etc.  Et  in  Exodo  '*  :  Si  erraverit  bos 
vel  asinus ,  reduc  eum ,  etc. 

Item  quinto  activi  et  exemplificativi,  quia  ser«- 
non  solum  inferiores  accendunt,  verum  etiam  ^,1™  H' 
et  ordinate  diligendi  formam  tribuunt :  quia  ^l^^^' 
angelos  inferiores  informant  qualiter  per 
amorem  perfectum  redeant  in  Deum ,  et  se- 
cundum  superiora  proficiant  et  incedant. 
Et  hoc  proprie  religiosiscongruit,  quos  Do- 
miuus  saecularibus  posuit  in  exemplum,  ut 
secuiidum  ipsorum  imitationem  mores  pra- 
vos  corrigant ,  et  contemptis  terrenis ,  coe- 
lestia  appetant  et  acquirant.  Sic  et  Isaias  " 
nudus  et  discalceatus ,  datus  est  in  signum 
et  portentum  .Slgyptiis  ,  et  jEthiopibus  , 
et  quibusdam  aliis.  Vita  itaqne  reUgiosorum 
exemplar  est  mundanorum.  Similiter  vita 
et  conversatio  sancta  praelatorum ,  forma  est 
et  reformatio  vitae  subditorum.  Unde  dicilur 
in  DeuLerouoraio  "  :  Describet  sibi  reDeu- 
teronium  legis ,  et  accipiet  exemplar  a  sa- 
cerdotibus  leviticce  tribus  ,  et  habebit  se- 
cum,  etc.  Et  Zacharias  '^ :  Adam  exemplum 
meum  ab  adolescentia  mea.  Et  in  Joanne , 

xxtv,  8.  —  'M  Cor.,  :;,  10.  —  "  Job,  xxvui,  II.  — 
"  Sap.,  vu,  22.  —  "  Jac.  v,  19-20.  —  "  Kxod., 
xxiii,  4.  —  "  Isa.,  XX,  2.  —  "  Deut.,  xvii,  18.  — 
"  Zach.,  XIII,  S. 


PART.  I.  CAP.  II. 


447 


I   Sera- 

|phi;Q 

|iirgati- 


^ 


dicit  *  Jesus  [a)  :  Exemplum  dedi  vobis ,  etc. 
Et  Paulus  '  :  Esto  exemplum  fidelium  in 
verbo ,  in  fide  et  in  castitate.  Mali  autem, 
sanctorum  angelorum  omisso  exemplo,  se 
exhibent  exemplar  perditionis,  sicut  Achaz, 
qui  ^  misit  exemplar  altaris  Damasci  in  Hie- 
rusalem.  Quod  quidem  videntur  facere  ali- 
qui  de  modernis,  qui  huic  (6)  sseculo  ue- 
quam  se  conformant ,  relictis  et  abjectis  pa- 
trum  et  regulse  institutis,  ut  dici  possitillud 
Job  ' :  Posidt  me  quasi  in  proverbium  vulgi, 
et  exemplum  sum.  Relinquunt  aliis  exem- 
plum  culpaj  :  erunt  posteris  exemplum  poe- 
nee,  sicut  dicit  Ezechiel  ^  :  Eris  opprobrium 
et  blasphemia,  et  exemplum  et  stupor  cunctis 
gentibus.  Et  Petrus  *  :  Civitatem  Sodomo- 
morum  in  cinerem  redigens  eversione  dam- 
navit ,  exemplum  eorum ,  qui  impie  actiiri 
sunt,  ponens ,  etc.  Et  canonica  Judae  '  :  Ci- 
vitates  finitimce  simili  modo  exfornicatce , 
et  abeuntes  post  carnem  alteram,  factce  sunt 
exemplum,  ignis  ceterni  posnam  sustinentes. 
Item  sexto,  angeli  ordiais  Seraphim  sunt 
holocausti  purgativi  :  quia  non  solum  sunt 
purgati  a  corruptione  mali  ,  imo  ab  im- 
perfectione  omnis  boni ,  in  quibus  nuila  ad- 
est  mali  corruptio,  nec  deesse  alicujus  boni 
perfectio  comprobatur  :  et  hoc  potissime 
congruit  viris  angelicis  et  perfectis ,  qui  se 
Domino  medullatum  holocaustum  penitus 
obtulerunt ;  qui  velut  angeh  ignei ,  in  se 
etiam  levioris  culpae  maculam  non  admit- 
tunt;  iuio  omnem  mali  speciem  in  se  ct  in 
aliis  annihilant ,  et  consuraunt.  Ideo  dicit 
Malachias «  :  Erit  quasi  ignis  conflans ,  et 
sedebit,  etpurgabit  filios  Levi.  Et  in  Eccle- 
siastico ' :  De  negligentia  purga  te  cum  pau- 
cis.  Nec  solum  sunt  puri  et  immunes  a  cor- 
ruptione  mali  ,  verum  etiam  ab  imper- 
fectione  boni ,  ut  dicitur  in  [lciiteromio  '°  : 
Perfectio  tua  et  doctrina  tua  viro  sanc- 
to,  etc.  Sic  etiam  dictuui  cst  Abrabam  "  : 

'  Joan  ,  >.iil,  l.j.  —  '  1  r///i  ,  IV,  12.  —  3  !V  Rcg., 
xvi,  10.  —  '  Job,  XVII,  G.  —  "^  Ezech.,  \,  15.  — 
'  11  Petr.,  n,  tl.  —  '  Jud.,  '.  —  »  Malach.,  m,  3.  — 
'  Eccli.,  vn,  34.  —  '"  Deut.,  xxxui,  8.  —  '■  Gen., 
xvii,  1.  —  "  Isa.,   VI,  7,  13.  —  1»  Dion.  Areop.,  de 


Ambula  coram  me ,  et  esto  perfectus.  Ideo 
dicunt  Seraphim  ad  Isaiam":  Auferetur  ini- 
quitas  tua,  etpeccalum  tuum  purgabitur  : 
in  quo  notatur  purgatio  oianis  mali.  Et  se- 
quitur  in  eodem  capite :  Adhuc  erit  decima- 
tio,  et  convertetur,  et  erit  in  ostensionem  (c) 
sicut  terebinthus,  et  sicut  quercus  expan- 
dens  ramos  suos :  semen  sanctum  erit,  quod 
steterit  in  ea.  Ecce  perfectio  totius  boni, 
quae  consequitur  purgationein  mah. 

Item  septimo  sunt  illuminativi,  et  omnis  sera- 
tenebrosce  obscuritatis  fugativi :  luciformem  ^umV«- 
enim  et  illuminativam  habent  proprietatem,  ''"• 
ut  dicit  Dionysius  "  :  quod  viris  spiritualibus 
potissime  convenit,  quos  Deus  velut  lumi- 
naria  in  firmamento ,  id  est ,  in  Ecclesia  col- 
locavit ,  quibus  dicitur  '*  :  Vos  estis  lux 
mundi;  et  ideo  omnes  tenebras  in  se  et  in 
aliis  discutiunt,  et  lucis  spirituales  radios 
undique  circumspargunt,  juxta  illuil  Job  "  : 
Per  quam  viam  spargitur  lux  ?  Et  ad  Ephe- 
sios '" :  JJt  fiUi  lucis  ambulate  in  dilectione. 
Et  ad  Philippenses  ''  :  Inter  quos  lucetis 
tanquam  luminaria ,  etc.  Et  Dauiel  '* :  Ful- 
gebunt  justi ,  sive  docii ,  sicut  splendor  fir- 
mamenti,  etc.  Noiuine  igitur  Seraphim,  qui 
Deo  immediatius  conjunguntur,  et  iii  divinis 
laudibus  voces  frequentius  emittere  digno- 
scuntur,  viri  religiosi  et  spirituales  non  im- 
lueritointelliguntur,  qui  viciniores  sunt  Deo 
per  contemplationem  et  laudis  conliuuatio- 
nem ,  sicut  dicitur  in  Isaia  '^  :  Clamabant 
alter  ad  alterum,  et  dicebant  :  Sanctus, 
Sanctus,  Sanctus  ,  etc.  Et  propter  charitatis 
incensionem,  cujus  excessus  sive  iucensio 
plus  exigitur  in  ipsis  quam  in  aliis ,  praser- 
tim  cum  ipsi  sint  altare  Domini ,  in  quorum 
corde  et  corpore  juge  sacriflcium  Domino 
immolatur ;  et  ideo  ignis  iu  hoc  altari  est 
continue  accendendus,  ut  patet  in  Levitico '" : 
Ignis,  etc. 

De  istis  autem  augelis  ordinis  Seraphim, 


C(xl.  Hier.,  c.  vii.  —  "  Mailh.,  v,  14.  —  '»  Job, 
x.xxviii,  24.—  "  Epltes.,  w,  8.  —  "  Philip.,  n,  1.5.  — 
'8  Daiu,  \.i,  3.  —  '"  Isa.,  vi,  3.  —  2»  Levit.,  vi,  12. 
(a)  Al.  Joannes  dicit.  —  (6)  Al.  hoc.  —  (c)  Edit. 
Veu.  ostensione. 


UeSe. 


■U8 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


Beptem 
dicta 
Isaisex- 
plican- 
tar. 


raphim  septem  specialiter  exprimuntur,  scilicet  quod 
stabant ,  quod  duo  erant  quae  stabant ,  quod 
bis  sex  alas  habebant,  quod  se  velabant, 
quod  volabant,  quod  clamando  reqiiiem  uon 
habebant,  quod  toUentes  lapidem  ignitum 
de  altari ,  labia  Isaiae  emundabant.  Ista  om- 
nia  exiguntur  in  viris  angelicis  et  spiritua- 
libus  quoad  statum  perfeclionis.  Quod  nam- 
que  duo  fuisse  dicuntur,  refertur  ad  mutuae 
cohabitationis  associationem ,  sive  ad  mu- 
tuam  geminae  charitatis  exhibitionem ;  quia 
inter  pauciores,  quam  inter  duos,  esse  non 
potcst  ostensio  charitatis.  Ideo  dicitur  in  Lu- 
ca  '  :  Misit  binos  et  binos,  ante  faciem 
suam,  etc.  Et  Ecclesiastes  -  :  Melius  est  duos 
esse  simul  quam  unum ;  habent  enim  emo- 
lumentum  societatis  siice ,  etc.  Ideo  duo  an- 
geli  missi  sunt  simul  in  Sodomam ,  ut  ha- 
betur  in  Genesi  ^ ,  quorum  unus  gentem 
perversam  subverteret ,  alter  vero  justum 
Lot  cum  sua  familia  liberaret.  Ad  utruiuque 
miuisterium  complendum  unus  augelus  suf- 
fecisse  potuisset;  duos  tameu  simul  misit 
Duminus ,  ut  societatem  mutuam  in  angelis 
tt  hominibus  commendaret ,  et  ad  augmen- 
tuiii  et  conservationem  charitatis  societatem 
esse  necessariam  demonstraret.  Ideo  dicit 
Psalmista  '  :  Ecce  quam  bonum .  etc.  Ideo 
diciintur  '  duo  fuisse  in  agro ,  duo  in  lecto. 
Uuod  autem  secundo  super  templum  sta- 
bant,  scihcet  quod  non  sedebant,  non  jace- 
baat ,  sed  fixi  et  erecti  super  utrumque  pe- 
dem  stabant ,  refertur  ad  erectam  affectionis 
et  intentionis  elevationem  ad  coelestia ,  et  ad 
tixam  ac  immobilem  aeternorum  contempla- 
tiouem.  Unde  dicitur  in  Psalmo  ^ :  Stantes 
erant  pedes  nostri  in  atriis  tuis,  Hierusa- 
lem.  Et  in  Hieremia ' :  State  super  vias  ves- 
tras,  et  videte^  et  interrogate,  quce  sit  via 
bona?  Et  in  Psalmo « :  Mane  astabo  tibi,  et 
videbo.  Et  Habacuc  '  :  Super  custodiam 
meam  stabo,  etc.  Et  in  Sapientia  "> :  Coelum 
attingebat  stans  in  terra.  Ideo  dicitur  "  An- 

>  Luc,  X,  l.  —  '  Eccle.,  iv,  9.  —  s  Gen.,  xix,  1.  — 
»  Psal.  cxxxil,  1.  —  'Luc.,  xvn,  35.  —  «  Psal.  cxxi,  2. 

—  1  Jerem.,  vi,  16.  —  '  Psal.  v,  4.  —  »  Hab.,  ii,  1. 

-  1«  Hap.,  xviii,  16.  —  »'  Apoc.,  VIII,  3.  -  "  Matth., 


gelum  stetisse  juxta  aram  templi,  etc.,  in 
Apocalypsi. 

Tertio  bis  senas  alas  habebant ,  quia  sex 
erant  uni,  sex  alteri :  et  hoc  habet  referri  ad 
plenitudinem  operum  charitatis  et  miseri- 
cordiae,  quae  necessario  super  observationem 
decalogi  supererogantur,  quibus  viri  spiri- 
tuales,  velut  duodecim  pennis  sive  alarum 
fulcimentis,a  terrenis  ad  coelestia  elevantur. 
Sex  itaque  alae  imius .  sunt  sex  opera  mise- 
ricordiae,  qua?  exhibentur  proximo  respectu 
corporis  :  reflcere  esurientem,  potare  sitien- 
tem ,  cooperire  nudum  vestimentum  non 
habentem,  visitare  infirmantem,  recolligere 
pauperem  transeuntem  hospitio,  sepelire 
morientem.  De  quibus  diciiur  in  Matthaeo  ", 
et  in  Tobia  ".  Sex  vero  alae  alterius,  sunt  sex 
opera  spiritualia  proximo  exhibita  ex  parte 
meatis,  scilicet  convertere  errantem,  ins- 
truere  ignorantem,  ad  gratiam  suscipere 
pceuitentem,  diligere  persequentem,  arguere 
delinquentem ,  defendere  innocentem.  Tali- 
bus  alis,  a  dextris  et  a  sinistris,  electorum 
mentes  ad  coelestia  elevantur,  sicut  dicitur 
in  Psalmo  "  :  Si  sumpsero  pentias  meas  di- 
luculo,  etc.  Et  Ezechiel "  :  Pennce  eorum 
erant  junctce  alterius  ad  alterum,  etc.  Et  in 
Apocalypsi  '* :  Datce  sunt  ei  ake,  ut  vo- 
laret  in  desertum  a  facie  draconis  perse- 
quentis. 

Quod  autem  Seraphim  velabant  faciem  et 
pedes,  refertur  ad  humilem  religiosorum 
intentionem.  Non  enim  iutt^ndunt  sua  me- 
rita  propter  hominum  laudem  publicare  , 
sicut  faciunt  hypocritae,  qui  slant  in  anguhs 
platearum  orantes,  ut  videantur  ab  homi- 
nibus,  ut  dicitur  in  Matthaeo  ";  sed,  ut  Deo 
placeant,  qui  videt  iu  abscondito,  student 
bona,  quffi  faciunt,  occultare.  Nesciat  sinis- 
tra  tua,  quid  faciat  dextera,  ut  dicit  idem 
Matthaeus  ".  Caput  itaque,  corpus  et  pedes 
velant  et  tegunt ,  qui  nec  in  principio,  nec 
in  flne,  nec  in  medio,  de  bonis,  qua?  faciunt, 

XXV,  33  et  seq.  —  "  Tob.,  i  et  seq.  —  '»  Psal.  cxxiviil, 
9.  —  'S  Ezech.,  i,  9.  —  <«  Apoc.,  xu,  14.  —  "  Matth., 
VI,  3.  —  "  Ibid.,  3. 


PART.  I. 

laudari  appetunt  ab  hominibus,  vel  requi- 
runt. 

Serapbim  quinto  dicuntur  volasse ,  et  hoc 
refertur  ad  perfectionem  justorum,  et  meri- 
torum  multiplicationem .  Nam  avis  volans, 
per  multiplicatum  alarum  raotum,  et  saepius 
iteratum,  aera  petens,  a  terra  se  elongat: 
sic  viri  sancti  non  per  otium  et  torporem, 
imo  per  bonorum  operum  exercitium  et  la- 
borem ,  relictis  terrenis ,  ccelestibus  appro- 
pinquant.  Psalmista  '  :  Qiiis  mihi  dabit  pen- 
nas  ?  etc. 

Clamor  sexto  Seraphim  jugem  signiflcat 
divinae  laudis  sine  intermissione  continua- 
tionem:  sic  continue  prorurapunt  electi  ex 
desiilerio  videndi  Deum.  Idem  Psalmista  ^ : 
Ad  videnduitm  in  bonitate  electorum  tuo- 
rum,  ad  Iwtandum  in  ketitia  gentis  tuce,  ut 
lauderis  cum  hcereditate  tua.  Clamabant 
autem  Seraphim  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanc- 
tus.  Ideo  enim  prorumpunt  electi,  prsecipue 
religiosi,  in  triplicem  laudem  Dei,  quia  ipse 
Sanctus  sanctoruui  electos  suos  sanctiflcat, 
ab  amore  mundanorum  separando ;  et  sepa- 
ratos ,  in  via  meritorum  promovendo ;  et  in 
fine  jam  sanctificatos ,  per  sanctiflcationis 
consummationem  in  gloria  praemiando.  Est 
itaque  jugiter  laudandus,  quia  efflcit  homi- 
nem  sanctum  et  mundum  in  pcenitentia, 
sanctiorem  in  justitia,  sanctissimum  vero  in 
gloria  sempiterna.  De  hac  sanctiflcatione  di- 
citur  in  Joanne  ^ :  Sanctiftca  eos  in  veri- 
tate,  ut  et  ipsi  sanctificati  sint  et  consum- 
mati  in  unum,  sicut  ego  et  tu  umm  sumus. 

Quod  vero  septimo  labia  Isaise  poUuta  cum 
calculo  tangebant  et  mundabant ,  habet  re- 
ferri  ad  sanctorum  et  religiosorum  miseri- 
cordiam  et  compassionem ,  qua  per  gratiam 
ipsos  sanctificantem  in  se  purgati,  saeculari- 
bus  etiam  et  aliis  immuiidis  peccatoribus 
compatientes,  ferventissimis  et  devotissimis 
orationum  sufTragiis,  eorum  sanctiflcationi 
cooperantur.  Sic  Moyses '  suis  precibus  Ma- 
riam  leprosam  et  immundam ,  sanitati  et 

'  Psal.  Liv,  7.  —  =  Psol.r.y,  ",.  —  3  Joan.,  xvii,  0-49. 
—  »  Num.,  xu.  —  "  Job,  XLII,  8,  10.  —  8  I  Cor.,  ii, 

TOM.   VH. 


CAP.  III.  449 

munditise  restituit.  Et  in  Job  dicitur  ' :  Ser- 
vus  meus  Job  orabit  pro  vobis,  faciem  ejus 
suscipiam,  ut  vobis  non  imputetur  stultitia. 
Et  sequitur  :  Conversus  est  Dominus  ad 
poenitentiam  Job,  cum  oraret  pro  amicis 
suis,  etc.  Ex  quo  patet  manifeste,  quod  mul- 
tum  cooperantur  bonorum  sufTragia  ad  pec- 
catorum  justiflcationem  et  emendationem. 
Et  haec  de  ordine  Seraphim  dicta  sufflciant. 

CAPUT   III. 

De  Cherubim. 

Sicut  viri  perfecti  conflgurantur  ordini 
Seraphim  propter  excellentiam  ferventis- 
simae  dilectionis;  ita  assimilantur  ordini 
Cherubim  propter  plenitudinem  sapientiae, 
et  praerogativam  limpidissimae  cognitio- 
nis,  qua3  in  viris  spiritualibus  dignoscitur 
prae  caeteris  relucere.  Cherubim  quippe 
plenitudo  sapientiae  interpretatur  :  quod 
absque  dubio  viris  spiritualibus  convenit, 
per  quorum  corda  spiritus  sapientiae  af- 
fluentissime  (a)  se  diCfundit.  Unde  Apostolus  ^ : 
Sapientiam  loquimur  inter  perfectos,  sed 
non  sapientiam  principum  hujus  swculi, 
quosdestruetur;  sed  loquimur  sapientiam  in 
mysterio  absconditam;  quam  nemo  princi- 
pum  hujus  mundi  cognovit,  etc.  Istius  sa- 
pientiae  ccelestis  radius  per  Spiritum  sanc- 
tum  in  cordibus  virorum  spiritualium  dif- 
funditur,  sicut  ibidem  sequitur  :  Nobis  au- 
tem  revelavit  Deus  per  Spiritum  sanctum 
suum,  quia  Spiritus  scrutatur  omnia,  etc. 
Haec  sapientia  non  est  mundaaa  quae  inflat, 
sed  illa  quae  aedificat.  Prima  enim  est  ter- 
rena,  de  qua  dicitur  in  Luca':  Prudentiores 
sunt  filii  hujus  sceculi  filiis  lucis  :  et  haec 
est  in  avaris  et  negotiosis.  Praeterea  est  ani- 
malis,  de  qua  ad  Romanos^  Prudentia  car- 
nis  mors  est :  haec  est  in  voluptuosis,  quia 
vera  sapientia  non  itivenitur  in  terra  sua- 
viter  viventium,  ut  dicit »  Job.  Est  insuper 
diabolica,  et  haec  est  in  superbis,  et  in  i^vi- 

6  et  seq.  —  '  Luc.,  xvi,  8.  -  «  Rom.,  \m,  G.  —  »  Job 
xxviii,  13.  -  (a)  Cmt.  edit.  affluentissimffi. 

29 


450 

(lis,  de  qiiibus  Isaias  " ; 


estis  in  oculis  vestris,  etc.  Et  in  Hieremia " : 
Sapientes  snnt  ut  faciaiU  mala.  Sed  in  ma- 
levolam  aiiimam  non  introibit  sapientia,  ut 
(licitur  =  in  Sapientia.  Ideo  ad  veram  et  per- 
manentem  sapientiam,  quae  desursura  est, 
recurrendum  est.  Haec  enim  est  pudica,  pa- 
cifica,  modesta,  etc,  ut  dicit'  Jacobus.  Nam 
mentem,  quam  inhabitat,  puriQcat,  et  paci- 
ficat,  et  quietat.  Et  ideo  islius  sapientia^  ple- 
nitudo,  perfectorum  mentes  angelis  ordinis 
Cherubim  parificat  et  configurat.  Ideo  in 
Malachia  '^  -.  Labia  sacerdotis  custodiunt 
scientiam,  et  legem  nquirent  ex  ore  ejus, 
quia  angelus  Domini  exercituum  est.  Et  in 
hnjus  rei  figuram  dicitur  in  Exodo  ':  Duos 
qnoque  Cherubim  facies  ex  utraque  parte 
oraculi  :  Clierub  unus  erit  in  latere  uno, 
(t  Cherub  alter  in  latere  altero,  etc.  Istud 
oraculum  est  cor  humanum,  in  quo  oportet 
Deum  adorare  in  spiritu  et  veritate,  sicut 
dicitur  '  in  Jo.mne.  In  quo  quasi  a  sinistris 
erigitur  Clierub  quoad  scientiam  in  huma- 
nis,  ut  scilicet  sciamus  qualiter  in  medlo 
hujus  pravae  et  perversae  nationis  sapienter 
conversemur;  iu  aha  vero  parte  debet  esse 
Cherub  qnoad  sapientiam  necessariam  in 
divinis,  ut  scihcet  secundum  spiritum  di- 
vinae  sapientiae  nos  coelestibus  conformemur. 
Et  sic  Cherubim  vocabulum  in  praesenti  et 
in  fuluro  scientiam  significat. 
cheru-  Possuut  itaque  viri  perfecti  dici  Cheru- 
po^funt  him,  ))ropter  multa  quae  ,  secundum  tradi- 
Tiri  per-  tiouem  beali  Dionysii,  istis  angehs  speciaU- 
ter  appropriantur,  et  primo  propter  deificam 
visionem.  Ideo  enim  Deividi  dicuntur,  quia 
divini  luminis  influentia  primo  et  principa- 
hter  irradiantur,  qua  in  Dei  visione  subli- 
miori  gloria  extolluntur.  Et  hoc  ideo  :  nam 
viri  spirituales,  angelis  quidem  cherubim 
comparabiles  ,  Deum  vident  per  cognitio- 
n^^^m,  et  per  conscienliae  munditiam  sibi  ad- 
haerent  inseparabiiiter  per  amorem ,  et  sic 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

V(B  qui  sapientes  de  numero  Cherubim  efficiuntur,  ad  quorum 
aequiparantiam  se  devenisse  vitae  et  gratiae 
merilo  dignoscunt.  Unde  dicitur  in  primo 
Paralipomenon' :  Aurum  purissimum  dedit, 
ut  fieret  ex  eo  simililudo  Chcrubim ,  secun- 
dum  opera  exemplaris,  etc.  Aurum  purissi- 
nium  puram  significat  conscientiam,  et  mun- 
dam ,  quae  in  viris  spiritualibus  polissime 
invenitur,  propter  quam  vita  angehcae  in 
eis  (a)  similis  potissime  reperitur.  Nam  nuUa 
creatura  puritati  angelicae  in  praesenti  pote- 
rit  adaequari ,  quae  ipsius  angeli  [b)  purita- 
tem ,  quantum  in  se  fuerit ,  contempserit 
imitari. 

Item  secundo,  propter  singularem  divini 
luminis  susceptionem,  quia  lux  divina  super 
ipsos  transfusa,  ipsos  singulariter  illuminat, 
ut  omnibus  sub  se  constitutis  ipsis  median- 
tibus  evidentissime  se  ostendat.  Propter 
quod  Cherubim  plena  fuisse  oculis  legun- 
tur',  quia  viri  angelis  cherubim  comparati, 
circumspeclionis  gratia  et  providentiae  dono 
circumdati,  suntundique  luminosi,  ut  non 
solum  propria ,  verum  etiam  et  aspiciant  vi- 
gilanti  studio  aliena.  Et  ideo  forsan  facies 
Cherubim  mutuo  se  leguntur  respexisse , 
quia  unusquisque  alterius  debet  esse  oculus, 
et  alieno  periculo  velut  proprio  cum  discre- 
tiouis  moderamine  contrarie. 

Item  tertio,  propt^n*  sibi  infusae  sapientiae 
communicationem.  Nam  occultum  supremae 
sapientia3  donum  sive  lumen  ,  quod  divini- 
tusaccipiunt,  ad  alios  transfundunt :  sic  justi 
talentum  quod  ex  Dei  dispensatione  reci- 
piunt,  non  ponunt  sub  modio^",  sed  super 
candelabrum ,  quod  omnibus ,  quantuin  ia 
se  est,  communicant  ae(jualiter  et  exponunt. 
Ideo  dicit  Sapiens"  :  Sacramenta  Dei  non 
abscondam ,  sed  ponam  in  lucem  scien-  ' 
tiam ,  et  Jion  prceteribo  veritatem ,  etc.  Ve- 
rum  erubescere  possunt  invidi  et  aemuli,  qui 
donum  Dei  nituntur  sibi  solum  vendicare. 
Contra  quod  est  illud  Numeri  '^ :  Quid  inquit, 


'  Ua.,  V,  21.  —  '  }erem.,  iv,  22.  —  3  Sap.,  l,  4.  — 
*  Jac,  111,  n.  —  »  Malach.,  II,  7.  —  «  Exod.,  sxv,  IZ, 
19.  —  '  Joan.,    IV,  25.  —  '  I   Paral.,  xxviii,   17.  — 


«  Ezech.,  1,  18;  x,  12;  .ipoc,  iv,  6,  8.  —  '»  Matlh.,  v, 
13.  —  "  Sap.,  vi,24.  —  '*  Num.,  XI,  29. 

(a)  Cat.  edit.  angelica  in  ea.  —  (6)  Augelicam. 


PART.  I. 

ceimilaiis  pro  me  ?  Qiiis  trihuat  vt  omnis  po- 
piiliis  'prophetet ,  et  det  singulis  spiritum 
suum  ? 

Item  quarto  ,  propter  diviuae  quieiis  prae- 
parationem.  Unde  Dionysius  *  eos  divinae 
quietis  hospites  sive  receptores  cognominat. 
Ex  eo  enim  quod  lumen  capiunt ,  locus  lu- 
minis  fiunt.  Qui  igitur  per  amorem  et  quie- 
tem  conscientiae  Deo  desuper  venienti  in  suo 
afTectu  locum  prseparant ,  angelis  cherubim 
se  conformant.  Ideo  forsan  dicitur  sedere 
super  Cherubim  ,  quia  quos  quietos,  humi- 
les,  et  mansuetos  inveniet,  in  ipsis  fami- 
liarius  requiescet ,  sicut  dicit  Isaias ' :  jRe- 
quiescet  super  eum  ,  etc.  Et  Psalmista^ :  /n 
pace  faclus  est  locus  ejus,  etc.  Isaias' :  Su- 
per  quem  requiescet  spiritus  meiis ,  nisi  su- 
per  mansuetum ,  etr. 

Item  quinto,  propter  immediatam  secrelse 
Dei  sapientice  circuitionem.  Nam  angeli  che- 
rubim  immediate  quidem  Deo  assistunt  per 
incommutabilitalem  contemplationis  et  ve- 
ritatis ;  circumeunt  tameu  semper  admirando 
et  laudando  incomprehensibiiem  profundi- 
tatem  diviiiae  majestatis  :  nam  quanto  con- 
templationis  acie  profundius  divinitatis  se- 
creta  comprehendere  satagunt,  tanto  se  mi- 
nus  comprehendisse  per  omnia  recognos- 
cunt.  Sic  revera  est  de  perfectis ,  qui  non- 
dum  se  comprehendisse  arbitrantur ;  imo 
quanto  videntur  esse  virtutibus  et  gratiis 
perfecliores ,  tanto  se  reputant  omnibus  in- 
feriores ;  et  cum  aliqui  reputant  eos  usque 
ad  Dui  secretiora  jam  penetrasse,  vix  putant 
se  adhuc  lalia  inchoasse,  juxta  illud  Eccle- 
siastici' :  Ciim  consummaverit  homo,  tunc 
incipit  (a) .  Et  in  Luca « :  Cum  omnia  bene  fe- 
ceritis,  dicatis:  Servi inntiles ,  etc. 

Item  sexto ,  propter  deifici  alimenti  unifi- 
cam  repletionem  :  quia  nou  esset  per  omnia 
beatus  angelorum  status,  si  multa  de  secre- 
tis  Dei  caperent  intellectu,  et  tamen  vacui 
remanerent  in  affectu.  Ideo  dicit,  quod  multa 

'•  Dioi!.,  ile  Ccel.  flier.,  c.  vir.  —  '  Isa.,  XI,  1.  — 
>  Psal.  Lxxv,  3.  —  '  Isa.,  Lxvi,  2.  —  »  Eccli.,  xviii,  6. 
—  "  Luc,  XVII,  10.  —  '  Jerem.,  xxxi,  14.  —  '  Isa., 
LV,  2-3.  —  »  Gen.,  xviii,  4.  —  "  Sap.,  xvi,  20.  — 


C.\P.  III.  451 

quidem  et  inaudita  de  Dei  secretis  intelli- 
gunt,  sed  singuli  summam  replelionem  spi- 
ritualem,  qua  Deo  incorporantur,  inveniunt, 
et  per  internam  dulcedinem  divinae  volun- 
tati  uniti,  ab  ipso  non  receduut.  Sic  viri  spi- 
rituales,  multa  capientes  intellectu ,  [b)  ube- 
rius  se  et  alios  reficiunt,  quanto  profundiora 
de  occultis  divinse  sapientiae  apprehendunt. 
Ideo  dicitur  in  Hieremia ' :  Inebriabo  animas 
sacerdotum  pinguedine ,  etc.  Et  in  Isaia '  : 
Audite,  etc.  Istius  alimenti  dulcedinem  tanto 
justi  perfectius  recipiunt  et  sentiunt,  quanto 
sensus  corporis  et  affectiones  cordis  purius 
custodiuntatque  regunt.  Ideo  Abraham  prius 
angelorum  pedes  abluebat ,  quos  temperato 
cibo  reflcere  disponebat,  ut  dicitur  in  Ge- 
nesi ':  Afferam  pauxillum  aqv.ce,  et  laventur 
pedes  vestri ,  etc.  Soli  enim  boni  et  mundi 
ad  esum  angelicum  admittuntur.  Et  Sa- 
piens  "> :  Prceparasti  populo  tuo  escam  ange- 
lorum,  etc. 

Item  septimo,  propter  .situs  coUocationem. 
Nam  supcrnas  virtutes  ex  parte  dexterae  col- 
locantur ;  daemones  vero  sinistram  tenere 
videntur,  juxta  illud  Ezechielis" :  Cherubim 
stabant  a  dextris  domus,  etc.  Et  hoc  est  pro- 
prium  electorum  et  perfectorum,  ut  sint  fllii 
dexterae ,  sicut  mundani  tLIii  sunt  sinistrae. 
Nam  oves  a  dexteris ,  hoedi  vero  a  sinistris 
iu  judicio  locabuntur,  utdicitur '"  in  Matthaeo. 
In  cujus  rei  Qguram  Abraham  dexteram  te- 
nuit,  Loth  vero  tenens  sinistram  in  Sodo- 
mam  declinavit,  ut  legitur"  in  Genesi.  Ideo 
etiam  posuit  Jacob  manum  dexteram  super 
caput  Ephraim  ,  sinistram  vero  super  caput 
Manasse,  ut  dicitur '' in  Genesi.  Manasse 
oblivio  ,  Ephraim  vero  frugifer  vel  fructifl- 
catio  interpretatur.  (Jui  hic  gaudent  bonis 
temporalibus ,  quibus  applaudit  mundus, 
sunt  Ephraim ,  et  putant  se  dexteram  felici- 
tatis  obtinere,  juxta  illiid  Psalmi  '= :  Beatum 
dixerunt  popidum .  cui  hac  sunt.  Religiosi 
vero,  quos  obliviscitur  et  abjicit  muudus, 

"  EzccK.,  X,  3.  —  '=  Matth.,  xxv,  33.  —  '»  Gen.,  xiu, 
12.  —  '*  Gen.,  XLViii,  17.  —  ">  Psal.  CXLIII,  15. 

(a)  Vulg.  incipiet.  —  (A)  Sappl.  tanto. 


45-2 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


sinistram  habere  partem  a  reprobis  opinan- 
tur,  dicente  Sapientia  ' :  Ei  sunt ,  quos  ali- 
quando  habuimtis  in  derisum,  ete.  ;  sed  in 
flne  cancellabuntur  manus ,  quia  mali  sinis- 
tram  cum  rubore  obtinebunt,  boni  vero  cum 
honore  dexleram  obtinuisse  se  gaudebunt, 
quando  dicetur' :  Amice,  ascende  superius ; 
et  erit  tibi  gloria  coram  simul  discumbenti- 
bus,  aliis  incipientibus  obtinere  novissimum 
locum  cum  rubore. 

Item  octavo,  propter  inferiorum  excita- 
lionem.  Nam  angeli  ordinis  Clierubim  infe- 
riores  angelos  excitant  in  divinae  contempla- 
tionis  admirationem ;  et  quod  de  Deo  per 
cognitionis  donum  percipiunt,  inferiori- 
bus  innotescunt.  Et  hoc  convenit  Heligiosis, 
et  verbo  et  exeraplo  saeculares  allicere  ad 
laudem  et  cognitionem  Creatoris ;  nam  dicit 
Scriptura '  :  Cum  ambularent  Cherubim , 
ibant  pariter,  et  rotce  juxta  ea ,  et  cum  ele- 
varent  alas  suas  ut  exaltarentiir  de  terra , 
non  residebant  rotce,  sedjuxta  erant,  stan- 
tibus  illis  stabant,  etc.  Ex  quo  manifestum 
est,  quod  ex  profectu  vel  defectu  Religioso- 
rum  et  Clericorum  dependet  profectus  vel 
defectus  laicorum,  juxta  illud* :  Etnunc, 
fratres,  vos  qui  estis  presbyteri  in  populo 
Dei ,  ex  vobis  pendet  anima  illorum. 

Item  nono ,  propler  divinaj  voluntatis  ma- 
nifestationem.  Nam ,  mediantibus  angelis 
cherubim  divina  voluntas  in  superioribus 
innotescit.  Ideo  dicitur^  :  Audiebat  vocem 
loquentis  ad  se  de  propitiatorio ,  quoderat 
super  arcam  inter  duas  alas  Cherubim,  inde 
et  loquebatur  ei.  Sic  Religiosi  et  litterati  viri 
sunt  quasi  interpretes  Dei  ad  aures  simpli- 
cium  laicorum ,  et  ipsorum  laicorum  ad  au- 
res  Dei.  Moyses  retulit  verba  Domini  ad  po- 
pulum,  et  vice  versa,  populi  ad  Deum  ,  ut 
dicitur  *  in  Exodo.  Et  sonus  alarum  Cberu- 
bim  erat  quasi  sonus  aquarum  multarum, 
quasi  vox  sublimis  Dei,  ut  dicitur'  in  Eze- 
cbiele.  Nam  perfecti  verba  populorum  refe- 

•  Sap.,  V,  3.  —  «  Luc.,  XIV,  10.  —  »  Ezech.,  X,  16. 
—  *  Juditlt.,  VIII,  21.  —  »  Num.,  VII,  89.  —  ^  Exoa., 
III,  7,  8.   —  '   Ezech.,   1,  2i.    —  '  Act.,  s.v,  20.  — 


runt  ad  Deum  in  oratione  et  gratiarum  ac- 
tione ,  et  verbum  Dei  annuntiant  populo  in 
praedicatione.  Videant  igitur,  quod  fideles 
sint  interpretes ,  non  amore ,  non  odio  vel 
timore  alicujus  personse  ,  (a)  divinum  consi- 
lium  peccatoribus  occultantes.  Talis  inter- 
pres  fuit  Paulus ,  qui  dicit '  :  Nihil  subtraxi 
vobis  utilium ,  quin  annuntiarem  vobis ,  et 
docerem ,  publice  testificans  omnibus  poeni- 
tentiam  et  fidem ,  etc. 

Item  decimo,  propter  specialem  custodiae 
paradisi  deputationem.  Nam  Cherubim , 
velut  janitoribus,  custodia  januae  paradisi 
fuit  deputata^  ut  patet  in  Genesi '  :  Colloca- 
vit  Cherubim,  et  flammeum  gladium  atque 
versatilem,  ad  custodiendam  viam  ligni 
vitce.  Et  hoc  videtur  esse  proprium  officium 
Religiosorum,  et  Doctorum,  et  Praelatorum, 
ut  tam  ex  vitae  merito ,  quam  ex  officio , 
viam  arctam  quae  ducit  ad  vitara  in  se  custo- 
diant,  et  aliis  ostendere  non  desistant ,  ut 
dicere  possint  illud  Hieremiae  '° :  Hcec  est  via, 
ambulate  in  ea;  sed  non  debet  esse  sine 
gladio  versatili  et  flammeo  vir  perfectus. 

CAPUT    IV. 

De  Thronis. 

Tertius  ordo  primaj  hierarchiae  vocatur 
ordo  Thronorum,  in  quibus  divina  justitia 
potissime  requiescit ,  per  quorum  ministe- 
rium  divinae  aequitatis  excellentia ,  benigne 
et  sapienter  judicans,  universa  hominibus 
innotescit,  sicut  dicit  Psalmus  "  :  Sedes 
super  Thronum,  r^ui  judicas  justitiam.  Et 
Ecclesiasticus  " :  Unus  est  Altissimus,  Crea- 
tor  omnium,  potens,  et  metuendus  nimis, 
sedens  super  Thromtm ,  dominans  Deus. 
Unde  hi  angeli ,  in  quibus  Deus  residet ,  et 
cunclasubjeclaordinat  et  disponit,  dicuntur 
Throni,  quia  sicut  thronus  subjicitur  resi- 
denti,  sic  angeli  iliius  ordinis  divinae  justi- 
tiae  sunt  subjecti :  ex  quo  praesidentis  aucto- 

«  Gen.,  III,  25.  -  "  Jerem.,  vi,  16.  —  "  Psal.  IX,  5.  — 
1»  Eccli.,  1, 

(a)  Cat.  edit.  hic  add.  ct. 


PART.  I. 

ritas  declaratur ,  et  ipsorum  subjectorura 
Thronorum,  id  est,  angelorum  humilitas 
commeudatur.  Nam  '  super  humiles  spiritu 
Dominus  requiescit  (a)  :  et  ideo  viri  spiri- 
tuales  et  peifecti,  sive  sint  Religiosi,  sive 
Praelati,  significautur  per  Thronos  ratione 
justitise  et  humilitatis ,  sicut  per  Cherabim 
propter  excellentiam  sapientise ,  et  sicut  per 
Seraphim  ratione  charitatis.  Nam  illa  quae 
de  Thronls  per  appropriationem  dicuutur, 
in  viris  sanctis  per  imitationem  divinae  jus- 
titiae  inveniuntur. 

De  proprietafibus  autem  Thronorum  dicit 
Dionysius  -,  quod  sunt  sedes  Dei  altissimi 
compactae  ,  id  est,  convenienter  conjunctae , 
ab  omni  liberae  subjectione,  divini  super- 
adventus  susceptivae,  deiferae,  et  ab  omni 
extremitate  remota;,  etc.  Et  hae  conditio- 
nes,  quamvis  proprie  dicantur  de  angelis 
tertii  ordinis,  conveniunt  tamen  per  appro- 
priationem  viris  sanctis,  qui  possunt  dici 
viri  ignei  vel  flammei  quoad  perspicuitatem 
cognitionis  et  fervorem  charitafis ,  juxta 
illud  Danielis  ' :  Thronus  ejus  fla^nma  ignis  : 
ibi  Glossa  Origenis  :  «  Thronus  Dei  sunt 
Monachi  et  Eremitae ,  et  consimiles ,  qui  in 
uno  loco  degentes,  Deo  militare  student,  nec 
per  loca  discurrunt ;  in  quorum  quietis  cor- 
dibus  quiescit  Deus  :  qui  bene  flamma  nun- 
cupantur,  quia  dilectione  Dei  et  proximi,  et 
desiderio  ccelestis  pafriae  inflammantur. 

Dicuntur  etiam  Throni  eburnei  propter 
munditiam  cordis,  et  candorem  innocentiae 
castitatis.  Unde  significantur  per  Thronum 
eburneum,  quem  fecit  Salomon  '  de  ebore 
grandem,  ut  patet  in  secundo  Parahpome- 
non  ' ,  et  tertio  Regum.  Nam  in  cordibus 
eburneis,  id  est  mundis  et  castis,  Dominus 
requiescit ,  qui  ^  pascitur  inter  lilia,  donec 
inclinetur  umbra,  et  aspiret  dies.  Et  ideo  in 
virginali  utero,  velut  in  throno  eburneo, 
divinitas  novem  meusibus  requievit,  juxta 
illud  '  -.Venter  tuus  eburneus,  distinctus 

'  Isa  ,  ixvi,  2.  —  '  Dion.,  de  Ccel.  Hier.,  c.  MI.  — 
»  Dan.,  VII,  9.  —  »11  Paraf.,  ix,  21.  —s  III  Reg.,  x, 
18.  —  •  Cant.,  ri,  )6;  iv,  6.  —  '  Cant..  iv,  14.  — 
'  Luc,  ii,  27.  —  »  Eiech.,  i,  26.  —  "  Apoc.,  iv,  :;. 


CAP.   IV.  453 

sapphiris  :  ille,  inquam,  venter,  de  quo 
Lucas  ait  ' :  Beatus  venter  qui  te  porta- 
vit,  etc.  Qui  utique  fuit  eburneus  venter  vel 
thronus ,  quantum  ad  extinctionem  fomitis 
et  concupiscentiae,  tam  originalis  quam  ac- 
tualis ,  et  quoad  privilegium  continentiae 
singularis. 

Item  sunt  Throni  gemmei,  variis  scilicet 
gemmis  et  lapidibus  pretiosis  insigniti  , 
quantum  ad  mentis  constantiam  et  patien- 
tiae  flrmitatem.  Unde  dicitur  in  Ezechiele  ' : 
Similitudo  Throni  quasi  aspectus  sapphiri. 
Et  in  Apocalypsi  '"  :  Sedes  erat  posita  in 
ccelo,  et  super  sedem  sedens,  et  aspectus  ejus 
quasi  aspectuslapidis  smaragdi.  Sapphirus  sapphi- 
est  solidus  lapis  coelestis  et  aerei  coloris ,  et  ™'' 
signiflcat  illos  qui  firmi  sunt  et  sfabiles  con- 
tra  extrinsecas  mundi  tribulationes ,  et  hoc 
ob  spem  aeternorum  et  bonorum  ccelestium 
futurorum,  sicut  fecit  Eleazarus,  quidixit"  : 
Domine,  tu  scis  quia  cum  a  morte  possem 
liberari,  duros  corporis  sustineo  cruciatiis  ; 
secundum  animam  vero  (6)  propter  timorem 
tuum  hoec  libenter  patior.  Smaragdus  vero ,  smara- 
qui  lapis  est  mundus,  et  contra  impetuosum  ^  °'' 
sanguinis  fluxum  utilis ,  significat  illos  qui 
in  amore  castitatis  roborati,  innatas  repri- 
munt  in  se  corporis  passiones,  sicut  fecit 
Apostolus  quando  dixit  '*  :  Castigo  corpus 
meum,  et  in  servitutem  redigo,  etc.  Jaspis  jaspis. 
vero,  qui  est  gemma  fugaus  phantasmata , 
illos  significat,  qui  tentationes  daemonum 
superant ,  et  ipsorum  phantasticas  vincunt 
illusiones  et  declinant,  sicut  Apostolus,  qui 
dixit  '^ :  Non  ignoramus  cogitationes  ejus,  etc. 
Et  talibus  gemmis ,  id  est ,  viris  solidis  in 
fide  et  opere  virtuosis,  praeparat  Dominus 
thronum  suum,  sicut  dicitur  de  Hierusalem 
ccelesti  "  :  Thronus  Dei ,  dicebatur  in  Mat- 
thaeo.  Et in  Tobia" :  Ex  sapphiro et  smaragdo 
cedificabitur ,  et  ex  lapide  pretioso,  etc. 

Item  Throni  sunt  nubei  per  compassio- 

—  >'  II  Mach.,  VI,  30.  —  '*-  1  Cor.,  IX,  27.  —  "  II  Cor.. 
II,  11.—  "  Matth.,  V,  34.—  "  Tob.,  xiu,  21. 

(a)  Vulg.  Ad  quem  respiciam ,  nisi  ad  pauperculum 
ct  contritum  spiritu?  elc. —  (A)  Ccel.  Edit.  tecundum 
aliam  vero  traQslatioiiem. 


-154,  DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

nem  et  pietatem,  in  quibus  Dominus  resi- 
dens,  velut  de  quibusdam  uubibus  pluensj 
per  ipsas  subvenit  miseriis  afQictorum.  Unde 
in  Ecclesiastico  '  :  Speciosa  est  Dei  miseri- 
cordia  in  tempore  tribulationis,  quasi  nubes 
pluvite  in  tempore  siccitatis.  Et  in  Prover- 
biis  '  :  Misericordia  et  veritas  custodiunt 
regem,  et  roborabilur  clementia  thronus  ejus. 
De  hoc  throuo  dicitur  iu  Ecclesiastico  ''  : 
Thronus  meus  in  columna  nubis. 

Item  justi  dicuntur  tbroni  Domini,  sed 
quasi  aurei  per  incorruptibilem  justitiam,  et 
inflexibilem  aequitatem  :  nam  aurum  incor- 
ruptibile  est  et  vix  flexibile;  sicjustitia,  de 
qua  in  Sapientia '  :  Justitia  perpetua  est , 
et  immortalis,  etc.  Et  in  eadem  '' :  Justi  in 
perpetuum  vivent.  Et  ideo  in  eis  velut  in 
throno  aureo,  firmo  et  solido,  Dominus 
requiescit,  sicut  Assuerus,  qui  in  throno 
aureo  et  in  solio  regni  sui  residebat.  Et  in 
Proverbiis  * :  Aufer  iniquitatem  et  impie- 
tatem  de  vultu  regis,  etfmnabitur. 

Possunt  etiam  dici  justi  throni  siderei, 
sive  stellei,  et  hoc  per  tranquillitatem  con- 
scientiae,  et  perfectam  cordis  humilitatem. 
Nam  quanto  hominis  conscientia  humiliando 
se  magis  indignum  reputat,  tanto  circa  coe- 
lestia  obtinenda  amplius  se  coaptat,  et  ad 
Deum  in  se  suscipiendum  tanto  est  habilior, 
quanto  in  sui  consideratione  humilior  judi- 
catur.  Ideo  dicit  Psalmista '  :  Thronus  ejus 
sicut  Sol  in  conspectu  meo ,  et  sicut  Luna 
perfecta,  etc.  Sol  quidem  et  Luna  compu- 
tantur  inter  sidera,  quae  quamvis  corporali 
diraensione  et  virfuali  effectu  et  operatione 
sint  maxima,  tamen  minima  secundum  sen- 
sus  aspectum  judicantur.  Et  hoc  humilibus 
congruit ,  qui  quanto  in  mundo  minus  re- 
putantur,  tanto  sunt  majores,  juxta  illud 
SapienticB  * :  Habuimus  eos  in  derisum,  et  in 
similitudinem  improperii,  et  finem  illorum 
sine  honore ;  et  ecce  quomodo  computati  sunt 
inter  filios  Bei,  etc. 


Sancti  itaque  viri,  qui  tam  mulliplici 
causa  Dei  dicuntur  throni ,  angelis  tertii 
ordinis  comparantur ,  propter  altissimae 
paupertatis  professionem.  Nam  illud  repu- 
tamus  altius,  quod  est  a  centro  remolius. 
Tales  sunt  pauperes  spiritu,  quorum  '  est 
regnuiii  ccelorum ;  qui  cum  teri  enis  nihil 
commune  possident ,  et  ideo  superiorem  ia 
coelestibus  locum  habeut ,  sicut  dicit  Apo- 
stolus '" :  Altissima  eoi'um  paupertas  abun- 
davit  in  divilias  simplicitatis  eorum,  efc. 
Alfa  quidem  est  pauperlas,  quae  toUit  super- 
flua;  allior,  quae  distribuit  et  licifa  et  per- 
missa ;  sed  altissima  sibi  snbtrahit  etiam 
necessaria,  sicut  illa  vidua  ",  quae  in  gazo- 
phylacio  de  suis  necessariis  duo  dedit  mi- 
nuta.  Altus  est  igitur  pauper  spiritu  super- 
flua  ahjiciens,  sicut  Abraham,  qui  dixit  "  : 
Juro  tibi  [a) ,  etc.  Altior  vero  a  licitis  absti- 
nens  ,  sicut  David  '^ ,  qui  abstinuil  ab  aqua 
quando  sitivit.  Sed  altissimus  est,  ea  quae 
videntur  necessaria,  non  admittens,  juxta 
illud  Isaiae":  Sustollam  tesuper  allitudinem 
terrcB,  et  cibabo  te  hwreditate  Jacob  patris 
tui,  efc. 

Item  Throni  augelici  (6)  sunt  compacti,  id 
est,  convenienter  aptati  et  conjuncti,  quia 
mutuaecharitatisjuucturam,aliquarelasante 
injuria  (c),  non  deserunt,  sed  secundum  na- 
turae  suae  et  gratiae  capacitatem  Deum  super- 
venientem  aptissime  recipiunt,  el  receptum 
de  se  ulferius  non  repellunt.  Et  hoc  conve- 
nit  sanctisviriset  perfectis,  ut  sint  compacti 
sicut  throni  per  mutuae  charitatis  et  affecfio- 
nis  indissolubilem  compaginationem,  sed  in 
omnibus  se  Deo  coaptantes,  sibi  in  suis  affe- 
ctibus  immutabilem  praeparent  mansionem. 
Unde  Paulub  '^  :  Crescamus  in  charitate  in 
illo  qui  est  caput,  ex  quo  totum  corpus  ipsi 
compactum  est,  et  (d)  connexum  per  omnem 
juncturam,  etc.  Nam  in  illis,  qui  sunt  uniti, 
et  compacti  in  charifate,  sine  omni  scissura 


«  EccU.,  XXXV,  26.  —  '  Prov.,  xx,  28.  —  '  Ecdi., 
sxiv,  7.  —  »  Sap.,  I,  15.  —  '  Safi.y  v,  16.  —  «  Prov., 
ixv,   5,  quoad  sensum.  —  '  Psal.  Lxxiviii,  38.  — 


•  Sap.,  V,  3.  -  '  MaUh.,  v,  3.  —  •"  II  Cor.,  viii,  2.  — 
"  Marc,  XII,  41.  —  "  Gen.,  xiv,  22.—  "  11  Reg  , 
lllll,  16.  —  "  ha.,  LViii,  14.  —  '5  Ephes.,  iv,  IS. 

(a)  Vulg.  Levo  manuni  meam ,  etc.  —  (b)  Al.  angeli. 
—  (<•)  Edit.  Vcn.  injuriam.  —  (rf)  E. 


PART.  I. 

et  airectionis  separabilitate ,  Deus  pacis  re- 
quiescit_,  etc. 

Itein  ab  omni  ignominiosa  subjectione 
sunt  liberi,  quantum  ad  omnimodam  servi- 
tutis  peecati  evacuationem.  Nam  Tlironi, 
quamvis  Deo  sint  subditi ,  non  tanien  servi- 
liter  sunt  oppressi;  et  tanto  magis  sunt  li- 
beri,  quanto  ei  magis  sunt  subjecti,  cui  ser- 
vire  est  regnare,  etc.  Servitus  itaqne  nimis 
ignominiosa  et  turpis  est  peccare.  Nam  qui 
facit  peccatmn,  serms  est  peccati,  ut  dicit  ' 
Salvator.  Deo  vero  subjici,  et  ejus  jussis  ob- 
temperare,  summa  est  libertas,  et  jam  cum 
Christo  in  spiritu  conregnare.  Et  ad  Roma- 
nos  ' :  Liberati  a  peccato,  servi  fucti  estis 
justitice,  etc.  Yeri  ergo  servi  suut,  in  quo- 
rum  menlibus  per  maliliam  regnat  diabolus; 
sed  vere  liberi  sunt,  quorum  corda  per  gra- 
tiam  inhabitat  Deus. 

Item  sunt  deiferi  per  legis  divinse  volunta- 
riam  supportationem  :  nam  tunc  Deuui  ferre 
dicimur,  qtiando  fidei  suae  praeceptis  volun- 
tarie  subjicimur.  Ideo  ait  Apostolus  '  :  Glo- 
rificate  et  portate  Deum  in  corde  et  corpore 
vestro.  Tanquam  ergothroni  Deum  ferimus, 
quando  prseceptorum  suorum  onera  com- 
portamus.  Unde  in  Canticis  *  :  Ferciilum  fe- 
cit  sibi  Salom07i,  etc. 

Item  divini  superadventus  sunt  susceptivi, 
et  hoc  per  omnimodara  voluntatis  cum  Deo 
conformationem.  Nam  ad  illos  Deus  sine  ob- 
staculo  pervenit,  ubi  contradictionem  vo- 
luntatis  improbe  non  agnoscit :  et  ideo  thro- 
num  cordis  oportet  disponere  et  aptare,  si 
ipsum  in  nobis  voluerimus  habitare,  quia 
legitur  in  libro  Sapientiae  '  :  Non  habita- 
bit  in  corpore  subdito  peccatis.  Et  ideo  sola 
domus  cordis  est  prseparanda  et  ornanda, 
ne  forsitan  ad  nos  declinans  recedat ,  eo 
quod  thronum  vel  sedem  paratam  non  in- 
veniat.  In  figuram  hujus  dicitur  quarto 
Rpgum ' :  Vir  Bei  sanctus  est  iste  qui  tran- 
sit  per  nos;  faciamus  ergo  ei  coenaculum,  et 

'  Joan.,  VIII,  34.  —  =  Rom.,  vi,  18.  —  M  Cor.,  vi, 
20.  —  *  Cant.,  i;i,  9.  —  '  Sap.,  l,  4.  —  «  IV  Rer/.,  iv, 

10 '  II  Pural.,  iu,  7. —  '  Prov.,  xvni,  5. — '  Prov  , 

XIX,  6.  —  "  Isa.,  LIX,  14.  —  "  Prou.,  ilix,  14.  — 


CAP.  IV.  455 

ponamus  in  eo  lectidum,  mensam,  et  sellam, 
et  candelabrum,  ut,  cum  venerit.  maneat 
apud  nos,  etc. 

Itemlhroni  angelici  ab  omni  extremilate 
sunl  remoti,  quia  ei,  qui  sine  fine  et  princi- 
pio  est,  in  quo  non  est  reperire  extremita- 
ten,  immediate  sunt  conjuncti :  el  hoc  re- 
feitur  ad  virtutis  meditationem,  sive  virtutis 
existentis  in  medio  electionem,  quam  viii 
sancti  angelcrum  exemplo  eligunt,  et  ab 
extremitate  vitiorum  (a)  se  subtrahentes,  ;id 
virtutis  medium  tendunt,  et  bonis  aeternis, 
quia  sine  extremitate  sunt,  per  vii  tutis  opei  a 
se  conjungunt.  In  medio  se  teneudo  profi- 
ciunt,  quia  per  fidem  et  charitatem  Media- 
toii  Deiethominum  adhserendo,  ab  ipsoper 
voluntatis  discrepantiam  non  recedunt.  In 
medio  se  tenent,  qui  omnibus  indiCTerenter, 
sine  acceptionepersonae,justitiam  exhibent. 
Dicitur  enim  in  libro  Paralipomenon  '  :  Non 
est  apud  Deum  iniquitas,  neque  personarura 
acceptio,  neque  cupido  munerum,  etc.  Et  iu 
Proverbiis  * :  Accipere  persoriam  impii  in 
judicio,  nonest  bonum,  etc.  Ili  medium  no.i 
tenenf,  sed  ad  extremitatem  tendunt,  el  ideo 
throni  Dei  non  sunt.  Et  iterum  '  :  Multi  co- 
lunt  personam  potentis,  et  amici  suntmu- 
nera  tribuentis.  Et  Isaias '» :  Corruit  in  pla- 
tea  veritas,  et  causa  pauperis  non  potuit 
ingredi  ad  eos.  Boni  vero  et  electi  ideo  throui 
Dei  sunt,  quia  pauperibus,  sicut  divitibus, 
aequaliter  se  exponunt.  Unde  dicitur  in  Pro- 
verbiis  "  :  Qui  inveritate  judicat  pauperes. 
thronus  ejus  in  ceternum  firmabitur,  etc. 

Item  Throni  angelici  Deo  piaesidenti  non 
coacte,  sed  spontanee  sunt  subjecli,  et  ideo 
eorum  ministerium  potius  est  felicitatis , 
quam  necessitatis;  ethoc  refertur  ad  volua- 
tariam  electorum  obedientiae  subjectionem  : 
coacta  euim  servitia  Deo  non  placent.  UiKic! 
Paulus  '^ :  Non  ex  necessitate,  sed  ex  hiia- 
ritate ,  etc.  Et  in  Psalmo  '^  :  Voluntarie  sa- 
crificabo  tibi,  etc.  Et  in  Exodo  '* :  Obtulerunt 


1=   M   Cor.,    IX,  7. 
XXXV,  21. 

(a)  Virorum. 


•'  Psal.    LIII,   8.    -    "    Exon 


456 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


mente  jiromptissima  et  devota  primitias  Do- 
mino,  etc.  In  corde  itaque  devoto,  et  ex  de- 
votione  ad  obediendum  prompto,  Dominus 
suaviter,  velutinthrono,  requiescit.  In  cujus 
rei  figuram  Spiritus  sanctus  sicut  columba 
descendit ,  et  requievit  super  caput  Domini , 
quando  Joanni  A'oluntarie  subditus  ab  ipso 
voluit  baptizari ;  ait  enim  Joannes'  :  Vidi 
Spiritian,  quasi  columbam,  de  coelo  descen- 
dentem,  et  manentem  stiper  eitm ,  etc.  Patet 
itaque  ex  prBeJictis,  quia  in  viris  sanctis  et 
religiosis  iile  triplex  ordo  coelestis  per  quam- 
dam  assimilationem  conflguratur  :  ex  qui- 
bus  convincitur,  quod  subsequentis  hierar- 
chiae  triplex  ordo  in  bonis  rectoribus  prae- 
latis  per  quamdam  expressam  simihtudinem 
reperitur.  Nam  media  hierarchia  conlinet 
Dominationes,  Virtutes  et  Potestates^  secun- 
dum  Dionysii  ordinafionem.  Nam  Domina- 
tiones  usum  dominandi  edocent;  Virtutes 
vigorem  conformandi  se  Deo  inferioribus 
viriliter  exhibent;  Potestates  mahtiam  ad- 
versariorum  cohibent  atque  arcent.  Istis  tri- 
bus  angelorum  ordinibus,  quorum  nomina 
sonant  in  dominium ,  virtutem ,  et  polesta- 


tem,  omnis  prselationis  auctoritas  corres- 
pondet.  Nam  omnis  praelatio  est  propter  tria 
principalifer  a  Domino  ordinata ,  quia  per 
ipsos  vult  Deus  homines  per  fidem  vcritatis, 
et  mores  sanctitatis,  ad  Dei  similitudinem 
reformare ,  vel  lites  rescindere ,  ac  discoi'des 
ad  concordiam  revocare,  aut  coercere  rebel- 
les,  et  malitiam  reformare.  Ad  morum  disci- 
plinam  et  correctionem  est  instituta  dignitas 
sacerdotalis  ;  ad  reformandam  concordiam 
inter  homines,  etpacem  conservandam,  or- 
dinata  est  auctoritasjudiciaria;  ad  malitiam 
coercendam,  concessa  est  potestas  saecularis, 
imperialis  scilicet  et  regahs.  Prima  auctori- 
tas  est  pure  spiritualis ;  tertia  est  pure  tem- 
poralis ;  sed  media  est  mediocris,  scilicet  par- 
tim  spiritualis,  partim  temporalis.  Illi  igitur 
qui  praeeminent  in  ministerio  pontiiicali, 
sive  sacerdotaU ,  assimilantur  ordini  Domi- 
nationum ;  qui  vero  ex  officio  praecellunt  in 
auctoritate  judiciaU,  conformitatem  habent 
cum  ordine  Virtutum;  sed  qui  alios  tran- 
scendunt  in  potentia  saeculari,  configurantur 
ordini  Potestatum ,  de  quibus  per  ordinem 
aliqua  sunt  breviter  in  medium  proferenda. 


SEGUNDA  PARS 


DE    TSIBUS    ORDINIBUS     SECUKDjE     BlERARCHl/E 


CAPUT   PRIMUM. 

De  Dominationibus. 

Dominationes  itaque  dicuntur  angeli  pri- 
mi  ordinis  mediae  hierarchiae.  Sic  autem 
secundum  Isidorum '  nuncupantur,  quia  in- 
ferioribus  angelis  dominantes ,  eos  instruunt 
et  informant ,  qualiter  in  praelationis  officio 
debeant  subditos  ad  deificam  similitudinem 

*Joan.,  I,  32.  —  »  Isid.,  Eiymol.,  lib.  VII,  c.  v.  - 
•  DioD.,  de  Ccel.  Hier.,  c.  iii. 


revocare ,  et  sine  tyrannide  subditorum  facta 
liberaliter  ordinare.  Unde  dicit  Dionysius  ' : 
0  Nominatio  Dominationum  absolutam  et 
Uberam  anagogen  absque  uUa  tyrannica 
dissimilitudine ,  liberaUter  severam ,  et  ab 
omni  subjectione  ignominiosa  remotam  de- 
clarat ;  »  quasi  dicat  :  Sicut  per  anagogeu , 
id  est ,  per  exceUentiam  universalem ,  super 
alios  angelos  sine  subjectione  elevantur,  ita 
per  nuUam  tjTannidem  ad  depressionem 
aliorum  inclinantur.  Quorum  dominalio  et 


PART.  II. 

liberalis  est  et  severa  :  liberalis  in  benigni- 
tate  ;  severa  in  potestate  :  et  hoc  proprie 
convenit  Praelatis ,  qui  in  spiritualibus  sin- 
gulariter  dominantur ,  sicut  sacerdotibus  et 
episcopis,  qui  in  spirituali  officio  judicantur 
omnibus  digniores.  Dicuntur  itaque  illi  qui 
prsesunt  pure  in  spiritualibus  dominationes  : 
quia  verum  dominium  est ,  quando  supe- 
rantur  vitia  ,  ac  virtuosa  opera  in  regno 
animse  ,  sive  Ecclesiae  ,  dominantur.  Non 
auteni  possunt  extirpari  mala ,  ut  bona  effi- 
caciter  dominentur  ,  nisi  per  Prselatorum 
ministerium  ,  quibus  ccelitus  collata  est 
auctoritas ,  ut  per  ipsorum  offlcium ,  et  sa- 
cramentorura  mysterium  evacuentur  vitia , 
et  mores  in  hominibus  corrigantur ,  et  sic 
subditorum  mentes  per  morum  disciplinam 
ad  deiformem  similitudinem  reformeutur.  Et 
ideo  apud  Praelatos  animarum  islius  domi- 
nationis  auctoritas  a  Domino  est  relicta ,  ut 
ipsis  cooperantibus,  peccati  servitus  penifus 
auferalur,  et  vera  libertas  spiritus  electis 
mentibus  per  ipsorum  ministerium  confera- 
tur.  Unde  dicitur  in  libro  Sapientiae  '  :  In 
sapientia  tua  constituisti  hominem ,  ut  do- 
minaretur  creatime  tuce ,  quce  a  te  facta  est, 
ut  disponas  orbem  terrce  in  wquitate ,  et  in 
directione  cordis  et  in  justitia,  etc;  quasi 
dicat  :  Ideo  dominium  homini  super  homi- 
nem  contulisti,  ut  cor  aversi  hominis  per 
injustitiam  ,  mediante  justitia,  ad  Deum 
iterato  (a)  dirigatur.  Recognoscant  igitur 
pontiflces  Christi  ac  sncerdotes,  quoda  Do- 
minatore  universae  terrae  receperunt  supre- 
mum  dominium,  et  a  diebus  saeculi,  non 
solum  hominibus ,  imo  et  angelicis  spiriti- 
bus  penitus  inauditum  :  quia  ,  ut  dicit  Ber- 
nardus  ' ,  «  nec  regibus ,  nec  saecuH  hujus 
potestatibus ,  legitur  attributum ,  ut  illud 
conficiat  quotidie  consecratus  in  sacerdotem 
in  altari ,  quod  Dei  Filius  divinitatis  virtute 
perfecit  in  ccena  paschali ,  ubi  fuit  remune- 
rans  et  munus ,  cibans  et  cibus ,  conviva  et 

'  Sap.,  IX,  2.  —  '  Bem.,  serm.  ile  ccena  Iiomini.  — 
'  Forsan  ministerium  vel  ministratioDeiii.  —  '  Zacli., 

(a)  Edit.  Ven.  interatio. 


CAP.  I.  437 

convivium  ,  oSerens  et  oblatum.  »  Istud 
donum  Praelatis  est  collatum ,  non  ad  tur- 
pem  quaestum  extorquendum ,  nec  ad  su- 
perbiendum  ,  vel  subditos  qualitercumque 
opprimendum ;  sed  potius  ad  verae  libertatis 
statum,  per  sacerdotum  offlcium  et  sacra- 
mentorum  mysterium '  reducendum.  Ethoc 
dicit  Zacharias  *  :  Sedebit ,  et  dominabitur , 
et  erit  sacerdos  in  solio  suo  ,  et  erit  consi- 
lium  pacis  inter  eos,et  erunt  coronw  me- 
moriales  in  templo  Domini.  Dicuntur  igitur 
Christi  sacerdotes  dominationes ,  non  quia 
debent  dominari  in  clero,  ut  superbiant,  sed 
r.t  formam  gregi  ex  animo  se  ostendant, 
et  ad  angelorum  conformitatem  verbo  et 
exemplo  promoveant  subditos  et  adducant , 
juxta  illud  Petri  ^ :  Non  ut  dominantes  in 
clero ,  etc. 

Illi  igitur ,  qui  plenam  in  spiritualibns  a   Episco- 
Domino  receperunt  auctoritatem ,  non  im-  p'  ''"°' 

^  modo 

merito  Dominationibus  conformantur  ,  et  Domma- 
hoc  praecipue  propter  illa ,  quae  appropriata  contor- 
de  istis  angelis  recitantur.  Primo  propter  '°'^°''"'- 
clericalis  auctoritatis  libertatem  :  nam  in 
hoc  istorum  angelorum  dignitas  consistit, 
quod  nulhus  pedestris  subjectionis  oppres- 
sione  oppressa  sit ,  ut  dicit '  Dionysius  :  et 
hoc  quidem  clero  convenit,  qui  libertatem 
non  modicam ,  laicis  omnino  et  pedestribus 
incomparabilem ,  a  Domino  recipere  meruit, 
ut  dici  possit  illud  Psalmi ' :  Non  fecit  tali- 
ter  omni  nationi.  Unde  omnium  jumento- 
rum ,  et  reptilium ,  et  etiam  volatilium  do- 
minatio,  est  universaliter  clericis  et  viris 
spiritualibus  attributa  ,  ut  dicitur  in  Ge- 
nesi  »  :  Dominamini  piscibus  et  volucri- 
bus ,  etc.  Et  in  Deuteronomio  "  :  Dominabe- 
ris  omnibus  nationibus,  et  nuUus  tibi  do- 
minabitur. 

Item  secundo  ,  propter  praeessendi  mo- 
dum,  et  dominandi  qualitatem.  Nam  angeli 
illius  ordinis  sic  inferioribus  praesunt ,  quod 
nullam  tyrannicam  violentiam  illis,  qui  sibi 

VI,  ,3.  —  5  I  Peti:,  V,  3.  —  «  Dion.,  de  Ccel.  Hier., 
c.  VIII.  —  '  Psal.  cxLVii,  20.  —  9  Gcn.,  l,  2S.  — 
«  Deui.,  XV,  6. 


45S 

subjecti  sunt ,  inferunt ;  sed  simplicitcr  eis 
in  omnibus  condescendunt  :  quod  utique 
cle:ici5  convenit,  ut  taliter  se  babcant  circa 
laicos,  quod  eorum  vita  videatur  habere 
conformitatem  ad  angelos  supradictos. 

Item  tertio,  propter  ipsorum  clericorum 
coelestem  iuteuiioncm,  sive  iutentionis  pu- 
ritatem.  Nam  isti  angeli  dicuntur  a  Diony- 
sio  '  sursum  activi ,  quia  conversi  ex  suo 
ordine,  alios  inferiores  convertunt ,  et  per- 
fecti  in  se  alios  perficiunt ,  et  alios  ex  suo 
lumine  illuminare  satagunt  et  intendunt  : 
et  istud  manifestum  est  esse  angelicum  ,  ut 
ill)  qui  praesunt  verbo  et  exemplo  alliciant 
convertendos ,  et  perficiant  perficiendos ,  ut 
sic  cortina  coriiuam  trahat,  et  qui  audit, 
dicat  :  Veni,  sicut  dicitur  '  in  Apocalypsi : 
et  in  Ecclesiastico  ^ :  qualis  est  Dominus , 
vel  rector  civitatis,  tales  sunt  qui  habitant 
in  ea,  etc. 

Ilem  quarto,  propter  officii  clericalis  ne- 
cessariam  liberaliiatem.  Nam  angeli  istius 
ordinis  dicuntur  liberales  et  severi ,  quia 


benignitatem  babent  et  severitatem  in  libe- 
ralitate  :  sic  et  praelati  ordinis  ecclesiastici 
liberales  sunt  in  casu  necessario ,  pariter  et 
severi  :  liberales  quidem  et  benigni  circa 
humiles  et  providentes ;  duri  vero  circa  re- 
probos  et  rebelles  :  quia  quos  non  jjossunt 
censura  ecclesiastica  reducere  ad  veritatem 
vitai  per  beuignitatem  ,  nituntur  reducere 
per  spveritatem.  Sic  legitur  Apostolus  fe- 
cisse  ad  Titum  ^" ,  et  ad  Timotheum  ,  cum 
dixit^ :  Increpa,  obsecra,  etc. 

Item  quinto ,  propter  quamdam  vitae  et 
morum  ssecularium  disparitatem  :  quia  , 
sicut  dicuntur  angeli  Dominationum,  omni 
scilicet  dissimilitudine  segregati ;  quia  nihil 
indecens,  nihil  inhonestum  divinae  similitu- 
dini  contrarium  in  angelis  illius  ordinis  in- 
venitur,  et  hoc  utique  angelicae  puritati 
consonum  est,  ut  qui  alios  tanguut ,  et  aliis 
corrigendo  dominantur,  non  subjaceant  vi- 
tiis ,  quibus  verborum  morsibus  adversan- 


DE  ECCLESIASTICA  HIRRARCHIA. 

tur ,  sicut  faciunt  illi :  Qui  prcedicant  non 
fiirandum  ,  furantur ;  et  qui  dicunt  non 
mcEchandum,  mocchantur,  ut  dicit  Aposto- 
lus  ^  De  quibus  etiam  Isaias'  :  Audite,  il- 
lusores ,  qui  dominamini  super  popidum 
meum.  Tales  sunt  hypocritae  ,  qui  raulta 
dicunt  et  imponunt  aliis ,  et  suum  digitum 
non  apponunt.  Qui  utique  illusores  sunt, 
quia  decipiunt  quibus  adulanlur ,  justa 
illud  Isaiaj  *  :  Popule  meus ,  qui  te  heatuni 
dicunt;  etc. 

Item  sexto  ,  propter  status  potestatum 
dominabilitatem.  Nam  illi  veri  sunt  domini, 
qui  ita  dominautur  aliis ,  quod  sunt  etiam 
domini  propriae  voluntatis  ,  sicut  de  istis 
angelis  dicit  Dionysius  ' ,  quod  sunt  veram 
dominationem  indesinenter  desiderantes  : 
quod  ulique  islis  congruit,  qui  ita  aliis  prae- 
sunt ,  quod  propriae  conscientiae  dominium 
non  omittunt ;  de  quibus  dicitur  in  Prover- 
biis  '» :  Melior  est  patiejis  viro  forli;  et  qui 
dominatur ,  etc.  Nequaquam  enim  sunt  re- 
putaudi  dominatores  hominum  aliorum , 
qui  servi  sunt  vitiorum ;  dicitur  enim  in 
Genesi  "  :  Sub  te  erit  appetitus  tuus,  et  tu 
dominaberis  illius.  Et  alibi  '* :  Sub  potestate 
viri  eris  et  ipse  dominabitur  tui. 

Item  septimo,  propter  flxam  et  stabilem 
affectus  immutabilitatem ,  sicut  dicitur  de 
Dominationibus  :  et  ad  nullum  vane  appa- 
rens,  sed  ad  vere  existens  totaliter  sunt 
conversi,  quia  ad  nulium  inane  et  transito- 
rium  se  convertunt,  sed  semper  illum,  qui 
verus  est,  Deum  scilicet,  aspiciunt,  et  sibi 
in  omnibus  placere  concupiscunt.  Non  igltur 
clericis  convenit  vanitates  et  insanias  mundi 
falsas  aspicere ,  qui  Dominatori  vero  seuiper 
debent  assistere,  et  dominatorum  vel  domi- 
nationum  nomen,  vel  officium  ,  se  aesti- 
mant  obtinpre.  Ideo  dicit  Tobias  "  :  Nun- 
quam  in  tuo  sensu  superbiam  dominari  per- 
mitte,  etc. 

Patet  igitur,  quod  dignitas  clericalis,  qu®. 


'  Dion.,  nbi  supra.  —  '  Apoc.,  xxii,  20.  —  '  Eccli., 
X,  2.  —  '  Tit.,  I,  13.  —  5 II  Tim  ,  iv,  2.  —  «  Rom.,  u. 


2i.  —  '  Isa.,  sxviii,  U.  —  '  Isa.,  ill,  J2.  —  '  Dion  , 
ubi  supra.  —  '"  Prov.,  svi,  32.  —  "  Gen.,  iv,  7.  — 
'=  Gcn.,  111,  16.  —  »ro6.,  IV,  U. 


PART.  II. 

in  sua  radice  considerata ,  est  penitus  spiri- 
tualis,  merito  est  consona  ordini  Domina- 
tionum  (a),  quae  sic  prBecedit  alios  inferiores 
ordines,  quod  illos  illuminat,  perflcit  et 
purgat,  et  tamen  ab  illis  non  illuminatur, 
nec  perficitur,  nec  purgatur  :  quia,  sicut 
spiritus  dignitate  et  officio  prfficellit  corpus, 
sic  potestas  spiritualis  dignior  est  quam 
saecularis,  et  ideo  bene  sorlitur  nomen  do- 
minationis.  Unde  regalis  potestas  subjacet 
poteslati  et  auctoritati  spirituali,  sicut  in 
prima  Canonica  Petri  dicitur  '  :  Vos  estis 
gens  sancta ,  regale  sacerdotium ,  etc.  Nam 
temporale  regnum,  velut  quoddam  adjec- 
tum,  subjacet  (6)  sacerdotio  in  novo  testa- 
mento  :  sed  in  veteri  testamento,  sacerdo- 
tium  subfuit  regno ;  unde  dicitur  in  Exo- 
do  '^  :  Elegi  eos  in  populum  peculiarem ,  in 
sacerdotale  regnum,  etc. :  ubi  regnum  poni- 
tur  substantive,  sed  sacerdotium  adjective  , 
et  ideo  reges  tunc  poterant  amovere  ab 
officio  summos  sacerdotes,  sicut  Salomon  ' 
amovit  Abiathar.  Jam  vero  possunt  sacer- 
dotes  et  pontifices  ex  causa  amovere  reges, 
et  deponere  imperatores ,  sicut  saepius  acci- 
dit  et  visum  est ,  quando  scilicet  eorum 
malitia  hoc  exigit ,  et  reipublica;  necessitas 
sic  requirit.  Summus  vero  Pontifex ,  penes 
quem  prima  in  terris  residet  auctoritas,  non 
a  rege,  non  a  principe  saeculari,  non  ab 
homine  judicatur ;  sed  solius  Dei  judicio  re- 
servatur.  Spiritualis  enira  '  homo  judicat 
omnia ,  et  a  nemne ,  nisi  a  solo  Deo ,  judi- 
catur.  Sed  ut  possint  tales  personae  liberius 
spiritualibus  vacare,  ut  nunc  per  verbi  vitae 
praedictionem ,  nunc  vero  per  sacramento- 
rum  ministrationem  populum  sibi  subditum 
ad  deiformem  similitudinem  reformare,  ne- 
cesse  fuit  alios  assumere  in  partem  sollicitu- 
dinis,  qui  in  diversis  negotiis  et  causis  eis 
assisterent ,  et  onus  eorum  supportarent. 
Temporalia  enim  spiritualibus  sunt  annexa, 

'  I  Pelr.,  II,  9.—  =  Exdd.,  XIX,  6.  —  '  111  Reg.,  ii,  3. 
—  ^lCor  ,  ir,  15.  —  s  Eiod.,  xviii,  18,  22.  —  «  Dion., 
<le  Ccel.  Hier..  n.  viii.  —  '  Psal.  LXXI,  3. 

(fl)  Al.  DominatiODis.  —  (4)  Subjaceat.  —  (c)  Dei- 
formem.  —  {d)  PoDtificain. 


CAP.  II.  459 

et  de  facili  spirituale  offlcium  impedirent, 
nisi  causas  et  lites,  ex  temporalibus  orien- 
tes,  aliqui  per  justiliam  deciderent  et  defl- 
nirent.  Ideo  dixit  Jethro  ad  Moysen' :  Ultra 
vires  est  negotium  :  solus  siistinere  non  po- 
teris  :  esto  tu  populo  in  his  quce  ad  Deum 
pertinent,  ut  referas  quce  dicunlur  ad  Deum, 
ostendasque  cceremonias  et  ritum  colendi 
Deum,  viamque  per  quavi  ingredi  debeant, 
et  opus  qiiod  facere  debeant.  Provide  ergo 
viros  potentcs  et  timentes  Beum ,  in  cpdbus 
sit  veritas,  et  qui  oderint  avaritiam  :  et 
conslitue  ex  eis,  qui  judicent  populum  in 
omni  tempore;  leviusque  tibi  sit ,  parlito  in 
alios  onere.  Et  tales  sunt  decani,  praepositi, 
archidiaconi ,  et  quicumque  judices ,  sive 
ordinarii,  sive  delegati ,  qui  lites  sopiunt, 
et  decidentes  causas,  discordes  ad  coucor- 
diam  revocant  et  reducunt  :  et  tales  sua 
officia  provide  et  viriliter  exequentes,  con- 
formitatem  habent  cum  ordine  Yirtutum , 
qui  sequitur  ordinem  Dominationum  :  nam 
sine  virtute  non  potest  tale  expediri  offi- 
ciiuQ. 

GAPUT    II. 
De  Viriutibus. 

Virtutes  itaque  dicuutur  angeli  secundi 
ordinis  mediae  hierarchiae  :  qui  sic  vocantur, 
ut  dicit  Dionysius^  propter  fortem  et  immu- 
tabilem  virilitatem,  adsusceptioncm  divina- 
rum  illuminatiouum  nullateuus  inflriuam, 
sed  viriliter  in  Dei  imitationem  reductam, 
deiformitatem  (c)  morum  non  dereliaquen- 
tem ,  sed  firmiter  ferenleiu  in  superessen- 
tialem  et  potentificam  id)  virtutem ,  deifor- 
mifer  provenientem.  Haec  omnia  figiuative 
intellecta ,  sunt  ad  illos,  qui  judicandi  reci- 
piimt  potestatem ,  referenda.  Nam  ut  pax  et 
concordiain  Christi  Ecclesia  habeatur,  jiisti- 
tia  a  Domino  est  ordinata.  Justitia  enim  et 
pax  se  invicem  concomitantur ;  nam  dicit 
Psalmista  '  :  Suscipient  montes  pacem  po- 
pulo,  et  colles  justitiam  :  quia  non  esset  pax 
in  montibus ,  id  est,  in  superbis  hominibu.s, 
nisi  esset  justitia  in  collibus,  id  est,  in  bonis, 


m  DE  ECCLESIASTIC 

et  humilibus  praelatis  ac  judicibus,  in  quibus 
virilitas  sive  virtuositas  angelica  requiritur, 
ut  noc  benedictione,  uec  maledictioiie  a  rec- 
titudine  justitiae  moveantur,  siciitde  David, 
de  quo  in  sccundo  Regum  '  :  Tu  autem, 
Domine  mi  Rex,  es  sicut  angelus  Dei ,  qui 
nec  maledictione,  nec  benedictione  movetur. 
Fortis  igitur  ,  et  virilis  deiiet  esse  judex,  ne 
timore,  odio  vel  amore  ,  a  vignre  justitiae 
deflectatnr.  Ideo  datur  consilium  in  Eccle- 
siastico  -  :  Noli  quwrere  fieri  judex,  nisi 
virtute  valeas  irrumpere  iniquitates ,  ne 
forte  expavescas  faciem  potentis.  Et  in  Sa- 
pientia' :  Audite,  reges  etjudices,  quijudi- 
catis  terram  :  vobis  data  est  virtus  ab  Altis- 
simo ,  etc.  Et  iterum  in  Ecclesiastico  '  : 
Homines  divites  in  virtute ,  pulchritudinis 
studium  habentes ,  paciftcantes  in  domibus 
suis.  Sunt  igitur  virtutes  quoad  virilem 
juftitiae  executionemj  ut  dicitur  in  Psalmo  ^ : 
Yiriliter  agite. 

Item,  propter  virtuosam  justitiae  dtfen- 
sionem  :  nam  dicitur  in  Ecclesiastico  ^  :  Pro 
justitia  agonizare,  et  usque  ad  mortem  certa 
projustitia,  etc.  Nam  quando  subditi  vident 
praelatos  pusillanimes  et  trepidos,  de  facili 
perterrentur ,  ut  dicitur  in  Zacharia '  :  Per- 
cutiam  pastorem,  etc.  Hieronymus :  «  Hunc 
scito  vere  (o)  esse  christianum  ,  qiii  nec 
metait,  nec  concupiscit.  »  Ideo  dicitur  in 
Ezecbiele  * :  Vt  adamantem  et  silicem  posiii 
te ,  ne  timeas  eos ,  etc.  In  silice  duro ,  et 
adamante  solido  et  omnis  ferri  attractivo, 
significatur  judicis  constantia  et  fortitudo, 
cui  semper  assodanda  est  patientiae  man- 
suetudo,  quae  quandoque  attrahit  etiam  in 
malitia  obstinatos.  Yiriliter  igitur  dicuntur 
viri  angehci  Virtiitnm  coelestium  imitatores 
esse  justiliaj  propugnatores,  ne  dici  possit 
illud  Ezechielis  ' :  Non  ascendistis  ex  ad- 
verso,  non  opposuistis,  vos,  etc. 

'  II  fl-ff,,  Aiv,  17.  —  »  Eccli.,  Yii,  6.  —  '  Sup.,  VI, 
2.  —  »  Eccli.,  XLiv,  6.-5  Psal.  xsx,  25.  — '  Eccli., 
IV,  33.  —  '  Zacn.,  xiii,  7.  —  '  Ezecli..  n\,  9.  — 
»  Ezech.,  XIII,  5.  —  '•  Sap.,  vi,  23.  —  "  Jsrem.,  v,  4,  5. 

[a]  Cat.  erlit.  nuUuai.  —  (6)  Vulg.  pnuperes  sunt  et 
tlulti,  ignorantes. 


A  HIERARCHIA. 

Item  Virtutibus  cceli  comparantur,  prop- 
ter  divinae   sapientiae  imitationem ,  quam 
semper  d"bent  judices  in  suis  sententiis  prse 
oculis  retiuere.  Humana  enim  justitia  divi- 
nam  debet,  prout  est  possibile ,  imitari ,  et , 
ne  erret  per  ignorantiam ,  divino  lumine 
illustraii.  Ideo  dicitur  in  libro  Sapientiae  ">  : 
Diligite  lumen  sapientice,  qui  prceestis  po- 
pidis  ,  etc. :  ne  dicatur  illud  Hiereiniae  "  : 
Forsitanpauperes  et  stulti  ignorant  (6)  viam 
Domini,  etjudicium  Dei  sui.  Ibo  igitur,  etc. 
Et  Isaias '- :  Nescierunt  saturitatem,  ipsi 
pastores  ignoraverunt    intelligentiam.    Et 
ideo  dicitur  de  Virtutibus,  quod  viriliter  per 
susceptionem  illuminationum  reducunturad 
Dei  imitationem.  Nam  qui  a   Deo  illunii- 
nantur ,   sine   ofTendiculo   ipsius  justitiam 
exequuntur;   et  hoc  est  quod  dicit  Psal- 
mista  "  :  Domine,  in  lumine  vultus   tui 
ambulabunt,  et  in  justitia  tua  exaltabuntur. 
Item,  propter  celerem  causae  pauperum 
determinationem  :  nam  vera  juslitia,  cum 
fuerit  nota  judici ,  non  est  ab  executione 
retardanda,  imo  statim  defmienda  et  promul- 
ganda :  elhoc  praecipue  in  causis  pauperum, 
quarum  dilatio  eis  multipliciter  est  nociva. 
Et  ideo  dicitur,  quod  Virtutes  deiformem 
motum   non    derelinquunt ,  quia   virtuosi 
judices,  cognifa  causa  pauperis,  judicare 
non  differunt;  sicut  nec  Deus,  de  quo  dici- 
tur  "• :  Dominus  non  elongabit,  sedjudicabit 
justos,  et  taciet  judicium,  et  fortissimus 
non  habebit  in  iUis  patientiam ,  etc.  Nam 
sine  morae  dispeiidio  sunt  innocentes  absol- 
vendi,  rei  vero  puniendi. 

Item,  per  voluntariam  avaritiae  fugam,  et 
munerum  declinationem  :  nam  munerum 
cupiditas  multum  solet  enervare  vires  judi- 
ciorum.  Ideo  praecipitnr  in  Exodo  '*  :  Non 
accipies  munera,  quce  exccecant  etiampru- 
dentes,  et  subvertunt  verba  justorum.  Etin 
Denteronomio  '*  :  Non  accipies  personam 
neque  munera,  quia  exccecant,  etc.  Et  ideo 
eis  congruit,  quod  dicitur  de  Virtutibus, 

—  '=  Isa.,  Lvi,  11.  —  "  Psal.  Lxxxviii,  16.—  "  Eccli., 
XXXV,  22.—  "  Exod ,  xxiii,  S.—  '"  Deul.,  x,  1*. 


PART.  II.  CAP.  III. 


461 


quod  ad  potentificam  et  superessentialem 
virtutem  perveniunt,  id  est,  in  suis  motibus 
et  operibus  solum  Deum,  et  non  proprium 
commodum  attendunt.  Sic  vlrtuosi  judices 
et  praelati  nihil  faciunt  propter  lucrum  ,  sed 
omnia  peragunt  propter  Deum  :  quia  non 
hominum  est  judicium,  sed  divinum,  ut 
patet  in  secundo  Paralipomenon  :  Videte, 
inquit ' ,  quid  faciatis  :  non  enim  hominum 
exercetisjudicium,  sed  Dei,  etc. 

Item,  propter  celerem  et  virilem  oppres- 
sorum  liberationem  :  nam  judex  virtuosus 
innocenter  oppressos  viriliter  eripit ,  et  fa- 
cienti  injuriam  totis  viribus  se  opponit.  Prae- 
lati  enim  et  judices  angeli  sunt,  et  angelo- 
rum  offlcium  gerunt ,  quorum  ministerium 
est  daemones  coercere  a  violentia,  et  ab  ob- 
sessis  corporibus  viriliter  removere,  juxta 
illud  Tobice  * :  Apprehendit  Baphael  (a)  d«e- 
monium ,  etc.  Et  in  Daniele  ' :  Misit  Deus 
angelum  suum,  et  conclusit  ora  leomtm,  etc. 
Tanquam  deemones  sunt  crudeles  impii  ty- 
ranni,  innocentum  et  pauperum  oppresso- 
res ,  de  quibus  Isaias  * :  Dabo  eos  in  maniis 
dominorum  crudelium,  etc.  Et  Hieremias ' : 
Crudelis  est,  et  non  miserebitur.  Et  ideo  vir- 
tuosum  est  talium  insolentiam  reprimere, 
et  (6)  oppressos  per  justitiam  liberare.  Unde 
in  Proverbiis  ° :  Erue  eos  qui  ducuntur  ad 
mortem.  Quod  si  dixeris :  Yires  mihi  non 
suppetunt,  etc.  Et  Job  ^' :  Eo  quod  liberassem 
pauperem  vociferantem,  et  pupillum  cui  non 
erat  adjutor:  con{erebam  molas  iniqui,  et 
de  iaucibus  illius,  etc.  Et  in  primo  Regum ': 
Pascebat  servus  tuus  gregem  patris  sui,  et 
veniebat  leo  vel  ursus  et  tollebat  arietem  de 
grege,  et  persequebar  illos,  et  percutiebam, 
et  eruebam  de  ore  eorum,  etc.  Et  ideo  dicitur 
in  Isaia^:  Judicate  pupillo,  subvenite  op- 
presso.  Item,  propter  alieuse  famse ,  vel  pe- 
cuniae  ablatae  et  debilse,  vel  subtractae,  ple- 
nariam  restitulionem  :  et  in  hoc  assimilatur 
eorum  ofDcium  miuisterio  Virtutiim,  quia 

>  II  ParaL,  xix,  6.  —  »  Tob.,  viii,  3.  —  s  Dan.,  vi, 
22.  —  '  Isa.,  XIX,  4.  —  '  Jerem.,  vi,  23.  —  °  Prov., 
XXIV,  II,  i-2.  —  '  Joli,  XXIX,  12.  —  "  I  lieg..  xvii,  35. 

(a)  Edit.  Ven.  Rachel,  mend.  —  (6)  Cat.  edit.  add.  ut. 


per  angelos  illius  ordinis  flunt  mlracula;  et 
membra  corporis,  a  suis  usibus  depauperata 
et  depravata,  in  statum  pristinum  restau- 
rantur.  Et  hoc  convenit  judicibus  et  Praela- 
tis,  famam  proximi  injusle  laesam,  et  pos- 
sessionem  vel  pecuniam  vi  ablatam,  integre 
restaurare  per  sententiam,  et  ipsos  laesores 
ad  satisfactionem  compellere,  et  emendam. 
Et  hoc  figuratur  in  libro  Regum  '" :  Eruit 
David  omnia  quce  tulerant  Amalechitce,  nec 
defuit  quidquam  de  spoliis;  sed  omnia  qucB- 
cumque  rapuerant,  retitlit  et  reduxit.  Et  • 
alibi" :  Ovemreddet  in  quadruplum,  etc.  Sic 
Salomon ,  audita  causa  duaium  mulierum 
super  raptu  pueri,  reddidit  infantem  malri 
suae.  Et  tantum  de  Ecclesiasticis. 

CAPUT    III. 

Oe  Potestatibus. 

Sicut  autem  pralati  spirituales,  et  judices 
in  suis  officiis  conformitatem  habent  ad  Do- 
minationes  et  Yirtutes,  sic  reges  et  principes    prinoi- 
sfficulares  coelestes  debent  imitari  Potestates.  '^",  ^^' 

oulares 

Nam  Potestates  dicuntur  angeh,  quorum  Po'esta- 
potentia  speciali  adversae  potestates  coer-  compa- 
centur,  ne  tantum  laedant,  quantum  deside- 
rant.  Unde  dicit  Dionysius  '* :  «  Sanctarum 
Potestatum  cogncminatio  docet  potentem, 
et  bene  ornatam  et  inconfusam  circa  divinas 
susceptiones  ordinationem,  non  tyrannice 
inferiora  virtute  potestativa  praecipitantem, 
seJ  potenter  in  divina  reducentem,  el  ad  po- 
tentificam  causalem  potentiam,  quantum  fas 
est,  assiinilantem,  et  ad  Deum,  qui  priuceps 
est  oninis  potestatis,  secundum  hierarchi- 
cam  dispositionem  inferiora  convertenlem, 
divinam  et  lucentem  poteutiam  in  inferiori- 
bus  resplendere  facienf em ,  etc.  Unde  angeli 
illius  ordinis  refraenant  et  coercent  omnes 
hierarchicam  praelalionis  et  subjectiotiis  or- 
dinationem  impedientes.  Unde  praelationis 
potestatem  a  subditis  contemni  non  permit- 
tunt,  et  subditos  per  violentiam  ab  iniquis 

—  ■•'  ls(i.,  I,  M.  —  "  I  fie^r.,  XXX,  18.  —  "  II  flcy.,  xil, 
6.  —  '•  Diou.,  de  Ccel.  Hier.,  c.  Vlii. 


462 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


dorainis  opprimi  non  sinuat;  imo  omni  in- 
juriae  istorum  et  illorum  obviant  potentis- 
sime,  et  resistunt.  In  his  omnino  debont  re- 
ges  et  principes  sseculares  sanctas  et  cailesles 
intueri  potesfates,  scilicet  ut  sapienter  re- 
gant,  ordinate  vivant,  et  potenter  malum 
reprimant  et  vindicent,  innocenlibus  par- 
cant,  et  injuriam  fieri  personis  miscris  non 
permittant;  ut  eliam  de  suscepta  potestate 
non  superbiant ,  sed  potius  humilibus  con- 
descemlant.  Istai  coiiditiones  in  habentibus 
potestalem  requiruntur,  quia  hujusmodi 
reges  et  principes  a  Deo  recepisse  potestatem 
hujusmodi  dignoscuntur. 

Ordinata  igitur  erit  potestas  ssecularis,  et 
secundum  similitudiuem  coelestium  potes- 
tafum  disposita,  si  in  potestate  constituti  fue- 
rint  sapientes,  scilicet  non  secundum  volun- 
fatis  impetum,  sed  secundum  rationis  gu- 
bernaculum  in  singulis  procedentes,  sicut 
dicitur  in  Proverbiis  ' :  Audiens  sapiens  sa- 
jdentior  erit,  et  intelligens  gubernacula  pos- 
sidebit.  Ideo  Salomon  in  principio  regni  sui 
petivit  sapientiam,  dicens  ' :  Domine  Beus, 
tu  me  fecisti  regnare  pro  patre  meo,  et  ego 
sum  puer  parmdus,  ignorans  egressum  et 
introitum  meum.  Ba  [a)  ergo  servo  tuo  cor 
docile,utpossitjudicarepopulum  tuum,  et 
discernere  intcr  bontim  et  malum,  etc  Sicut 
enim  nec  in  spirituali  jurisdictione,  sic  nec 
in  femporali,  sine  sapientiaet  discretione  est 
agendum.  Ideu  praecipitur  in  Deuterono- 
mio ' :  Cum  sederit  rex  in  solio  regni  sui, 
faciet  sibi  describi  Deuteronomii  verba,  et 
accipiat  [b)  exemplar  a  Sacerdotibus  levi- 
ticce  tribus,  et  habebit  secum,  etc.  Ideo  pro- 
vectse  aetatis  homines  et  senes  solebant  eligi 
in  principes  et  in  reges :  quia  non  in  pueris, 
sed  in  antiquis '  sapientia  reperitur.  Prouter 
hoc  Roboam  perdidit  regnum ,  quia  juvenis 
existens ",  derelicto  consilio  seniorum,  juve- 
num  comilio  acquievit.  Ideo  dicit  Ecclesias- 
tes '  :  Vce  terrcc  (c)  cu^us  rex  est  puer,  etc. 

«  Prov.,  I,  3.  —  5  III  Reg.,  iri,  7,  9.  —  =  Deut., 
XVII,  18,  19.  —  '  Job,  XII.  12.  —  5  III  Reg.,  xil,  13, 
—  •  Kccle.,  X,  10.  —  '  I  Reg.,  ivi,  7.  —  «  1  Mach,,  iii, 


Item  similes  sunt  potestatibus  coelestibus, 
si ,  ornati  moribus ,  vitam  bonam  et  inno- 
centem  subditis  osfendant.  Nihil  enim  pro- 
dest  vesliri  purpura,  diadeniafe  insigniri, 
gemmis lucentibus  splendeie,  et  moribus  in- 
compositis  sordescere  et  foetere.  Ideo  dicun- 
tur  potestates  bene  ornatam  et  inconfusam 
accepisse  a  Domino  potestalem.  Nam,  sicut 
dicit  Poeta : 

Virtus  non  quseritur  extra  . 
Non  ejiet  exterius,  qui  moribus  intus  abundat, 
Nobilitas  sola  est  aniraura  qus  moribus  ornat. 

Dominus  itaque  non  attenditin  potentibus 
mundi,  vel  carnis  nobilitatem,  sive  corporis, 
sive  habitus  venustatem ;  sed  nobilitatem 
morum,  et  conscientis  puritatem :  et  hoc 
est,  quod  dicitur  in  pri:!0  Regum  ' :  l^on 
respicias  vultum,  neque  altitudinem  staturai 
e^us,  quoniam  abjeci  eum,  neque  juxta  in- 
tuitum  hominis  ego  video,  etc. 

Item  potestatibus  sunt  similes,  quia  amore 
justitiaj  animati,  omneui  malitiam  sunt  in 
reprobis  vendicantes,  et  pacem  perturbantes 
publicam  persequenfes,  sicut  de  Juda  dici- 
tur  « :  Persecutus  est  iniquos ,  perscrutans 
eos,  qui  popidum  conturbabant,  et  succendit 
eos  flammis,  etc.  Est  enim  potestas  regum 
et  principum  inter  homines  a  Domino  ordi- 
nata,  ut  ipsorum  metu  malorum  audacia 
refrenetur,  qui  quidem  tantum  invalesce- 
reut  (d),  quod  si  uon  resisteret  potestas  pu- 
blica,  etiam  humana  societas  penitus  dissi- 
paretur.  Ideo  dicitur  ' :  Oinnis  anima  subli- 
mioribus  potesiatibus  subdita  sit ,  etc.  Et  in 
prinio  Machabffiorum  ^" :  Accingimini  et  es- 
tote  filii  potentes  et  estote  parati,  quia  me- 
lius  est  mori,  etc.  Ideo  efiam  dicifur  in 
Esodo  "  :  Elige  de  omni  plebe  viros  poten- 
tes,  etc.  Et  in  Psalinis '- :  Siiper  femur  tuum, 
potentissime. 

Item  vere  sunt  Potestates,  qui  non  tynm- 
nica  crudelitate,  sed  potius  humana,  imo 
angelica  l)enignitate  subiiitos  reguut,  ef  cus- 

5.  —  '  Rom.,  xiii,  1.  —  '»  1  Mach.,  iii,  58.  —  "  Exod., 
xviii,  21.  —  '2  Psal.  xLiv,  4. 

(n)  Vulg.  Dabis.  —  {b)  Vulg.  verba,  accipiens.  — 
(c)  Vulg.  tibi,  lerra.  —  (rf)  Can.  edil.  invalesceret. 


PART.  II. 

todiunt  innocentes.  Unde  dicitur  in  Esther': 
Cum  pluribus  geyitibus  imperarem,  et  iini- 
versum  orbem  mece  ditioni  subjugassem,  vo- 
lui  nequaquam  abuti  potentiw  magnitudine, 
sed  cum  dementia  et  lenitate  gubernare  sub- 
jectos,  ut  absque  terrore  vitam  transigentes, 
optata  pace  fruerentur.  Et  ideo  de  Potestati- 
bus  dicitur.  quod  niliil  ab  eis  tyrannice  per- 
Ccitur,  sed  omnia  cum  mansuetudine  pera- 
guntur. 

Item  Potestates  sunt,  qui  seipsos  conside- 
rant,  et  de  suscepta  potestate  non  super- 
biunt;  imo,  quanto  videntur  aliis  esse  magis 
auctoritate  et  potentia  transcendentes,  tanto 
abundantiori  humilitate  sunt  aliis  condes- 
cendentes,  sicut  dicitur  in  Ecclesiistico ' : 
Quanto  major  es,  tanto  plus  te  humilia  [a) 
in  omnibus ;  sicut  ipse  Dei  Filius,  qui  oiuni- 
bus  praefuit,  oiunium  potentissimus,  se  in 
omnibus  exhibuit  infirmiorem,  malens  po- 
liiis  per  humilitatis  mansuetudinem,  quam 
per  potestatis  fortitudinem ,  mundum  mise- 
rum  perducere  ad  salutem.  Unde  dicitur  in 
Psalmis  ' :  Non  in  fortitudine  equi,  etc.  ILe 
igitur  potenlissimis  et  supernis  spiritibus 
est  similior,  qui  alios  benigne  regendo  est 
humilior,  sicut  dicitur  in  Dauiele  ' :  Cognos- 
cant  viventes,  qnia  dominatur  [b)  Excelsus 
in  regno  hominum,  et  humillimum  hominem 
co>istituet  super  eum.  Et  in  Ecclesiastico  ': 
In  manu  Dei  potestas  terrw. 

Item  pacem  generalis  Ecclesiae  sunt  po- 
tentissime  procurantes  :  nam  tanta  subeunt 
niala  hominum  ,  quod  nequaquam  Dei  Ec- 
clesia  in  pace  conquiesceret  (c) ,  nisi  poten- 
tificaregum  et  principum  providentia  sub- 
veiiiret.  Unde  secundo  Macbabaeorum  ° :  Yi- 
debat  sine  providentia  regali  impossibile 
dari  pacem  rebus ,  nec  Simonem  posse  ces- 
sare  a  stultitia  sua,  etc.  Et  ideo  rfcognoscere 
diibeiit  principes  sEeculaies ,  quod  idcirco 
gladium  portant ,  ut  per  auctoritatem  et  po- 
tHstatem  illis  cuncessam ,  pax  Ecclesiae  uui- 

'  EsUi.,  xin,  2.  —  '  Eccli.,  ili,  20.  —  3  Psal.  ctlvi, 
10.  —  »  Dan.,  IV,  14.  —  "  Eccli.,  x,  4.  —  «  II  Mach., 

(a)  Vu]g.  es,  ftumilia  te. —  (4)  Edit.  Ven.  daminabi- 
(ur.  —  (e)  Ccet.  edit.  conquiescit. 


CAP.  III.  463 

versaliter  tueatur,  et  humana  audacia  metu 
potentiae  prinoipum  restringatur.  Unde  Pau- 
lus  '  :  Vis  non  timere  potestatem?  Boniim 
fac,  et  habebis  laudem. 

Item  lucentem  Dei  potentiam  sunt  in  istis 
inferioribus  resplendere  facientes ,  sicut  de 
Potestatibus  dicit  Dionysius,  quia  sicut  in 
eis  relucet  divina  bonitas,  et  veritas,  et  po- 
testas,  mediantibus  angelis  superioribus,  ita 
Potestates  angelos  inferiores  reducunt  ad 
consimiles  gratiae  et  gloriae  participationes. 
Tales  utique  debent  esse  hujus  mundi  Pote- 
states,  ut  uunc  per  justitiam  et  severitatem, 
nunc  vero  per  clementiam  et  benignitatem , 
populum  simplicem  ad  Dei  reducant  cogni- 
tionem,  et  potentes  ad  inviolabilem  legum 
divin»  justitiae  observationem.  Ideo  dicitur 
in  Ecclesiaslico  '  :  Dominantes  in  potestati- 
bus  suis ,  homines  magna  virtute  et  pruden- 
tia  prcediti.  Et  in  P.-^almis  '  :  Vecit  Solem 
in  potestatem  diei ,  Lunam  et  stellas  in  po- 
testatem  noctis,  quasi  dicat :  Sicut  Sol  po- 
testate  illuminat  et  perficit  diem,  Luna  vero 
decorat  noclem ;  sic  boni  praelati ,  ad  mo- 
ilum  Solis ,  per  exempla  benignitatis  et  cle- 
mentiae  alliciunt  ad  amorem,  et  per  rigorem 
justitiae  formidinem  incutiuut  et  terrorem. 
Per  timorem  quidem  a  tenebrosis  operibus 
revocant;  sed  per  clementiam  et  amorem  ad 
bonum  provocant,  exhilarant,  et  confortant. 
Unde  dicitur  in  Proverbiis '" :  Sicut  fremitus 
leonis ,  ita  et  regis  ira ;  et  sicut  ros  super 
herbam ,  ita  hilaritas  ejus.  Merito  igitur 
nomine  Potestatiim  inlelliguntur  reges  et 
principes,  sive  domini  secularium  et  mun- 
danorum,  quibus  est  obediendum  in  bis, 
quae  ad  tuum  perlinent  principatum,  ut  pa- 
tet  per  apostolum  Paulum,  qui  dicit  "  :  Om- 
nis  anima  potestatibus  sublimioribus  sub- 
dita  sit,  etc.  Et  Petrus,  in  prima  Canonica, 
dicit  '• :  Servi,  subditi  estote  in  omni  timore 
dominis,  etc.  Et  in  eodem  " :  Sive  regi,  tan- 
quam  praicellenti ,  etc. 

IV,  6.  —  '  Rom.,  XIII,  3.  —  >  Eccli.,  XLiv,  3.  —  •  Psal. 
cxxxv,  8.  —  !•  Proc,  xix,  12.  —  "  Rom,,  iiii,  1. — 
<»  I  Pelr.,  n,  18.  -  '5 1  Petr.,  i\,  13. 


m 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


TERTIA  PARS 

DE     TKIBUS     OBDINIBUS     lERTI^     HIEBARCHI,K 


CAPUT  PRIMUM. 

De  Principatibus. 

Ultiraa    hierarchia ,    secundum    Diony- 
siumS  conliuet  Principatus,  Arcliangelos, 
et  Angelos;  et  hi  tres  ordines  referuntur  ad 
statum  subjectionis ,  sicut  prsecedentes  tres 
respiciunt  statum   prailationis.  !n  subditis 
autem  tria  consideranlur ,  scilicet  obedien- 
tia  respectu  Dei  et  Praelati,  et  vitse  innocen- 
tia  respectu  sui,  et  misericordia  respeclu 
proximi  :ut  sic  vivant  justi  quoad  Deum,  et 
Prffilatis  ejus  exhibendo  obedientiam  debi- 
tam  et  reverentiam ,  sobrie  quoad  se  ,  inno- 
center  vivendo ,  et  conservando  vitae  mun- 
ditiam ;  et  pie  quoad  proximum ,  ei  hberali- 
ter  subveniendo ,  et  impartiendo  misericor- 
diam.  Unde  qui  majorum  suorum  imperio 
humiliter  acquiescunt ,  Principatibus  confi- 
gurantur;  qui  vero  vitse  continentiam  ser- 
vant,  et  innocenter  vivunt,  Archangelis  as- 
similantur ;  sed  iUi ,  qui  operibus  pietatis  et 
eleemosynai  sua  peccata  redimunt ,  et  indi- 
genlibus  liberaUter   subveniunt ,  Angelos 
imitanlur.  Subditi  igitur  humiles  et  vere 
obedientes  Principatilius,  et  continentes  sive 
innocentes  Archangelis,  misericordes  et  pce- 
nitentes  Angelis  comparantur. 

Principatus  autem  dicuntur  angeh,  ut  [a] 
dicit  Isidorus  %  qui  prae  caeteris  possident 
donum  reverentiae.  Unde  eorum  ministe- 
rium  est  docere  homines  ,  exhibere  unicui- 
que  reverentiam  secundum  gradutn  simm  : 
ut ,  sicut  Dominationum  subsidio  superiores 
in  onere  regiminis  adjuvantur,  ita  subditi , 
sanctorum  Principatuum  prajsidio,  ad  obe- 

'  Uion.,  de  Cal.  Hier..  c.  vi.  —  '  Isid.,  Etymol., 
Ub.  VU,  c.  V.  —  '  Dion.,  ubi  supra.  —  *  Judic,  v,  9. 


diendum  suis  superioribus  provocentur.  De 
istis  quidem  dicit  Dionysius'  :  «Sancti  Prin- 
cipatus  ad  principalem  {irincipatum  deifor- 
miter  sunt  motivi  et  inferiorum  ordinatione 
sancta  et  convenienti  reductivi,  etad  super- 
principalem  omnis  principatus   principem 
totahter  conversivi,  et  ordinationis  ejus  ma- 
nifeste  ostensivi ,  »  etc.  Istis  igitur  angeUs 
similes  sunt  vere  obedientes,  per  volunta- 
riam  (6)  rei  imperatae  adimpletionem ,  ut 
scilicet ,  sicut  desiderant  sibi  prseesse  sine 
tyrannide  et  oppressione ,  ita  libenti  animo 
pro  bono  obedientiae  sciant  et  velint  subesse 
sine  rebellione  animi  et  voluntatis  contra- 
dictione.  Nam  sicut  tyrannica  superiorum 
oppressio  praelationis  jura  violat,  ita  subdi- 
torum   insolentia   obedientiae  principatum 
destruit  etenervat.  Qui  ergo  suis  majoribus 
humiliterobtemperant,  per  donum  reveren- 
tiae  in  se  Principatuum  ordinem  repraesen- 
tant.  Unde  dicitur  in  libro  Judicum  *  :  Cor 
meum  dillgit  principes  Israel :  qui  volunta- 
rie  vos  obtulistis  discrimini,  benedicite  Do- 
mino ,  etc. 

Item  secundo  ,  per  dcbitam  reverentiae 
exhibitionem ,  quia  ^  cui  honorem,  hono- 
rem ;  cui  timorem ,  timorem ,  ut  dicit  Apo- 
stolus ,  in  flexione,  in  assurrectione ,  et  ut 
dicitur  in  Levitico  °  :  Coram  cano  capite 
surge,  etc.  De  his  omnibus  dicitur  iu  hbro 
Job  ■■  :  Senes  assurgentcs  stabant ,  principes 
cessabant  loqui,  et  digitum  superponebant 
ori  suo ;  vocem  suam  cohibebant  duces ,  etc. 

Item  tertio ,  per  humilem  divinae  potes- 
tatis  recognitionem  :  quia  dum  suis  supe- 

—  5  Rom.,   XIII,  7.  —  «   Levit.,  xix,  32.  —  '  Job, 
xxu,  9. 

(a)  Edit.  Yen.  et.  —  (b)  Ccet.  edtt.  voluntariae. 


PART.  111 

rioribus  obediunt,  Dei  potestatem  in  illis, 
qiiibus  obtemperaut ,  recognoscunt.  Unde 
homini  non  obediunt,  sed  potius  Deo,  quem 
in  homine  considerant ,  et  attendunt.  Unde 
Alexander  Macedo  redargutus  a  suis  princi- 
pibus,  quod  summum  sacerdotem  Judao- 
rum  sicut  principem  adorasset,  respondit ', 
quia  non  hominem  adorasset ,  sed  Deiun  in 
homine,  qui  sibi  in  tali  efflgie  in  somnis 
apparuisset ,  et  totius  orbis  principatum  sibi 
promisisset.  Et  ideo  non  est  altendeudus  ho- 
mo,  qui  prcecipit  et  iaaperat,  .sed  Deus,  qui 
praecipientium  corda  inhabitat  ,  et  legem 
obedientise  ipsis  mediantibus  prjecipit  et  de- 
mandat.  Et  Paulus  '  :  Servi ,  obedite  per 
ojnnia  dominis  vcstris,  non  ad  oculum  ser- 
vientes,  quasi  placentes  hominibus ,  sed  in 
simplicitate  cordisti  mentes  (a]  Deum.  Quod- 
cumque  [b)  facitis,  ex  animo  operamini,  si- 
cut  Domino ,  et  non  sicut  hominibus.  Et  ali- 
bi ' :  Non  ego  pnecipio ,  sed  in  me  Domi- 
nus.  Et  iterum  ' :  ,4«  experimentum  quce- 
ritis  ejus,  qui  in  me  loquitur  Christus?  Ho- 
mo  igitur  non  est  nisi  organum ,  per  quod 
Deus  loquitur.  Hoc  patet  in  Ex.odo ,  ubi  di- 
citur^  :  Eqo  veniumad  te  in  caligine  nubis, 
ut  audiatme  populus  loquentem  ad  te,  et 
credat  tibi  in  perpetuum.  Et  ideo  non  ho- 
mini  facit  injuriam ,  qui  non  obedit ;  sed 
Deo,  cujus  ordinationi  resistit,  sicut  dicit 
Apostolus  *.  Si  ergo  Principatus  ,  medianti- 
bus  superioribus  ordinibus  ,  ad  obediendum 
summo  Principi  donum  re  verentia^  recipiunt, 
et  idem  donum  ad  reducendos  inferiores  per 
obedientise  legem  eis  communicant  et  trans- 
fundunt;  sic  homines,  qui  Principatibus 
sunt  conformes,  mediantibus  suis  superiori- 
bus,  ad  superprincipem  omnis  potestatis, 
scilicet  ad  Deum  totaliter  convertuntur,  et 
ipsius  imperio  humerum  subjicientes,  ad 
diguitatem  Principatuum  et  Angelorum 
consortium  obedientiae  merito  reducuntur. 
Unde  dicit  Isaias '  :  Factus  est  principatus 
super  humerum  ejus ,  etc. 

'  Josepb.,  Antiq.  Jud.,  Ub.  XI,  c.  viii.  —  '  Col., 
W,2i,  ia.  —  =  I  Cor.,  vii,  iO.—  '  II  Cor.,  .\ill,  :;.  — 

TOU.   VII. 


CAP.  1.  4(53 

Item  quarto,  propter  libertatis  verae  acqui- 
sitionem  :  nullus  enim  vere  liber  esse  pote- 
rit,  qui  non,  secundum  Principatuum  assi- 
milationem ,  obedientiee  legibus  penitus  se 
subjererit.  Nam  qui  vere  obediens  esset, 
omnem  creaturam  sibi  subjicibilem  inveni- 
ret.  Umnis  enim  creatura,  ut  dicit  Augusti- 
nus,  homini  obediret,  si  simpliciter  Creatoris 
imperio  obediret;  imo  ipse  Deus  nihil  peni- 
tus  subtraheret  ab  hominis  obedientia,  si  se 
non  subtraheret  a  divina.  Et  hoc  patet,  quia 
quandiu  antiqui  suis  proeceptis  simphciter 
et  prBecise  obediebant,  eliam  Deum  obedire 
humanisjussionibus  versa  vicissitudine  sen- 
fiebant,  ut  patet  in  Josue  »  :  Non  fuit  post 
vel  ante  tam  longa  dies,  obediente  Deo  voci 
hominis  et  pugnante  pro  Israel.  Unde  patet, 
quod  qui  vere  est  obediens,  summum  Prin- 
cipem  Deum  sibi  subjicit,  et  habere  con- 
formitatem  cum  summis  Principatibus  se 
ostendit. 

Item  quinto ,  subditi,  et  subjectionis  statu 
constituti,  conQgurantur  ordini  Principa- 
tuum  propter  suoruui  superiorum  modes- 
tam  supportationem  :  quia  si  subditi,  spiritu 
superbise  inflati,  prcelatorum  officio  resiste- 
rent,  modis  omnibus  spiritualem  Ecclesiae 
principatum  impedirent.  Et  ideo  in  officio 
praelationis  conslitulis  non  est  leviter  dero- 
gandum,  nec  eis  faciliter  detrahendum,  quia 
hoc  omnino  contrariatur  officio  Principatus. 
Ideo  dicitur  in  Exodo' :  Diis  non  detrahes , 
et  principi  populi  tui  non  maledices.  Et  in 
Proverbiis  "  :  Verbosus  dissipat  [c]  princi- 
pes.  Et  ideo,  sicut  non  decet  subditum  oblo- 
qui  prajlato,  sic  non  expeJit  ipsum  majorem 
de  facili  adhibere  fidem ,  quando  sinistra  vel 
detractoria  dicuntur  de  subdito  seu  ministro. 
Dicitur  euim  in  Proverbiis  "  :  Princeps  qui 
libenter  audit  verba  mendacii,  omnes  mini- 
stros  habet  impios,  etc. 

Item  sexto,  propter  expressam  divinte  di- 
lectionis  ostensionem  :  de  Principatibus  enim 
»  Exod.,  xl.x,  9.  —  '  Rom.,  xiii,  2.  —  '  ha..  ix,  6.  — 
»  Jos.,  X.  14.  —  »  E.ioci.,  xui,  28.  -  "Prov.,  xvi,  23. 
—  "  frov.,  XJSiX,  12. 

(a)  AI.  AinaiU.is.  —  (i)  Quo.L  —   (c)  Vnlg.  seftaral. 

30 


460 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


dicitur,  quod  sunt  supersubstantialis  ordi- 
nationis  manifeste  ostensivi,  id  est,  ordinatse 
dilectionis.  Nara  superiores  ordines ,  quibus 
mediantibus  suas  recipiunt  illurainaliones, 
singulari  modo  diligunt,  et  in  signum  amo- 
ris,  inferiores  angelos  ad  superiorum  con- 
formitatera  ordinatissime  promovent  et  re- 
ducunt.  Et  boc  convenit  bonis  subditis,  ut 
suis  prselatis  obediaut,  ut  Bomino  Deo  et 
eisdem  non  ex  timore,  sed  ex  amore,  reve- 
rentiam  et  bonorem  exbibeant  et  impendant. 
Unde  Sapiens  iu  Ecclesiastico  '  :  Filii  sa- 
pientias  ecclesia  justorum,  et  natio  eorum 
obedientia  et  dilectio.  Et  Apostolus "  :  Obe- 
dite  proepositis  vestris,  et  subjacete  eis  :  ipsi 
enim  peroigilant ,  quasi  rationem  pro  ani- 
mabus  vestris  reddituri,  ut  cum  gaudio  hoc 
faciant ,  et  non  gementes ,  etc.  Ilem  Eccle- 
siasticus  ^  :  Timor  Donnni  initium  est  dilec- 
tionis.  Talis  timor  reverentiae  debetur  praela- 
tis,  et  non  servilis  [a] ,  de  quo  dicitur  ab  eodem 
Apostolo  ' :  Vis  non  timere  potestate>7i,  etc. 
Unde  tales,  qui  suos  diligunt  praelatos,  a 
Domino  versa  vice  singulariter  diligi  pro- 
merentur,  sicut  etiam  patet  in  Ecclesiastico  ° : 
E?'is  tu  velut  filius  Altissimi  obediens,  etmi- 
serebitur  tui  magis  quam  mater.  Et  in  libro 
Judicum^  :  Ani?natnea  [b)  diligit  principes 
Israel,  etc. 

Item  septimo,  propter  voluntariam  corre- 
clionis  susceptionem.  Nam  qui  angelicis 
Principatibus  in  vita  et  in  moribus  assimi- 
lantur,  libenter  sustinent  correctionem ;  et 
correcti,  non  ad  iram  velodium  provocantur. 
Quidquid  enim  Dominationes  et  Potestates 
Principatibus  influuut,vel  infundunt,  hoc  be- 
nigno  afreclu  Principatus  recipiunt,  et  admit- 
tunt.  Nam  habetur  in  Ecclesiastico '  :  Quid- 
quid  tibi  applicatu??i  fuerit ,  accipe,  et  i?i 
doloresustine,et  inhumilitate  tuapatie?itiam 
habe,  etc.  Nam  correctio,  sive  discipUna,  est 
animae  medicina  :  quae,  etsi  ad  tempus  vul- 
nus  mordeat,  tamen  sanat.  Et  ideo  prudens 

'  Eccli.,  III,  1.  —  »  Hebr.,  xiii,  17.  —  '  Eccli.,  xxv, 
16.  _  »  Rom.,  xm,  .1.  —  »  Eccli.,\v,  11.  —  «  Judic, 
V,  9.  —  '  t\c/i.,  ri,  4.  —  •  Prov  ,  xxviir,  23.  —  « Jo6., 

(a)  Ccet.  edit.  servis.  —  (6)  Vulg.  Cor  meum. 


non  odit  medentem ,  imo  diligit,  et  sustinet 
corrigentem.  Ideo  dicitur  in  Proverbiis  *  : 
Qui  co?'ripil  ho??ii?icm,  gratiam  postea  inve- 
niet  apud  eum,  ??mgis  qua??i  ille ,  qui  per 
linguce  bla?idi?nenta  decipit.  Et  Job '  :  In- 
crepatione??i  Domini  ne  oderis,  quia  ipse  vul- 
?ie?'at,  et  ??iedetur,  etc.  Ex  quo  patet,  quod  ho- 
mines  asperi  etamari,  qui  uolunt  conipi,  non 
possunt  sanari .  Unde  dicitur  iterum  in  Prover- 
biis  >°  ■.Eo??ii?ii qui  dura  cervice  corripie?item 
contenmit,  repe?iti?ius  ei  supe?'ve?iiet  inte- 
ritus,  etsa?iitaseum  non  sequetur.  Et  Amos" : 
Oderu?it  in  porta  cor?'ipie?item ,  et  perfecte 
loque?item  abo???inati  su?it,  etc.  Stulli  sunt 
tales,  qui  obloquuntur  et  murmurant  contra 
disciplinam.  Dicit  enim  Isaias  '^  :  Stultus 
stulta  loquetur,  scilicet  murinurando  contra 
praslatos,  et  corripientibus  se  detraheudo.  Et 
sequitur  :  P?'inceps  vero  ea,  quce  digna  sunt 
pri?icipe  cogitabit,  etc.  Quod  utique  facit , 
qui  cogitatum  suum  sic  disponit  et  ordinat, 
ut  omnia  velit  sustinere  patienter,  et  corri- 
genti  non  resistat.  Talis  princeps  fuit  Job, 
quando  dixit  "  :  Hcec  sit  co?isolatio  mea,  ut 
afflige?is  me  dolore  ?xon  parcat. 

CAPUT    II. 

He  Archangelis. 

In  subditis  vero  non  solum  exigitur  obe- 
dientia  respectu  praelati;  imo  et  vitae  mun- 
ditia,  et  innocentia  respectu  sui.  Mundos 
enim  ,  et  immaculatos  subditos  et  ministros 
requiritDominus,  similiter  et  praelatus.  Unde 
Psalmista  "  :  Ambula?is  i?i  via  immaculata, 
hic  mihi  ??ii?iistrabat,  etc.  Tales  fuerunt  pueri 
David,  ut  patet  in  primo  Reguin  "  : Si  mundi 
su?it  pue?'i  a  mulieribus,  manduce?it.  Et 
respondit  David  :  Co?iti?iuimus  ?ios,  et  vasa 
pmroru??i  sa?icta  su?it.  Exigitur  autem  in 
eis  triplex  munditia,  seilicet  1.  munditia  cor- 
dis;nam,  Beati  ??mndo  corde,  etc,  dicitur  " 
in  ]\Iatthaeo ;  et  in  Proverbiis  "  :  Qui  diligit 

V,  17.  —  '»  Prov.,  Xiix,  1.  —  "  Amos,  v,  10,  — 
"  Isa.,  xxxii,  6,  S.  —  "  Job.,  vi.  10.  —  '»  Psal.  c,  46. 
—  '»1  Reg.,  XXI,  4,  5.  —  '•  Uatlli.,  v,  8.  —  "  Prov., 
xi.il,  11. 


PART.  III.  CAP.  II. 


467 


cordis  munditiam,  etc.  Item  2.  mnnditia  oris ; 
in  Job '  :  H<ec  passtis  sion  absque  iniquilate 
manits  mece,  cum  haberem  mundas  ad  Deum 
preces.  Ideo  Angelus  legitur  ^  mundasse  labia 
Isaiae.  Item  3.  mundilia  corporis,  de  qua 
Isaias ' :  Mundamini,  quifertis  vasa  Domini. 
Et  Job  '  :  Si  mundus  et  rectus  incesseris.  Et 
Paulus  '  :  Ut  mandaret  sibi  populum  acce- 
ptabilem,  etc.  Et  item  "  :  Mundemus  nos  ab 
inquinamento  carnis  et  spiritm,  perficientes 
sanctificationem .  Sic  saaclificali  et  mun- 
dati  (a)  assimilantur  sanctis  Arcbangelis,  qui 
Principatibus  (b)  immediatius  sociantur;  et 
Archangelus  ad  Virginem  est  transmissus, 
ut  per  hoc  ostenderetur,  quod  magna  est 
convenientia  inter  virgineam  castitatem ,  et 
archangelicam  dignitatem. 
rcha!)-  Dicuntur  autem  Archangeli,  qui  ad  nun- 
\^^^l  tianda  majora  a  summo  Principe  transmit- 
tuntur ;  qui  inter  angelos  inferioris  ordinis 
principatum  habere  dignoscuntur ;  qui  a 
Principatibus  accipiunt  illuminationes,  quas 
postea  Angelis  manifestant.  Et  ideo  dicit  Dio- 
nysius  %  quod  ordo  Archangelorum  commu- 
nicat  cum  Piincipatibus,  et  ordinibas  supe- 
rioribus,  quantum  ad  susceplionem  illumi- 
nationum,  el  sui  ad  superprincipale  princi- 
pium  conversionem ;  communicat  etiam  cum 
inferioribus,  per  ipsorum  ad  Deum  reductio- 
nem.  Nam  uniti  Deo,  mediantibus  aliis  ordi- 
nibus  superioribus  per  amorem,  angelos  in- 
ferioris  ordinis  et  homines  nituntur  unire 
Deo ,  quemadmodum  et  ipsi  sunt  uniti ;  et 
ideo  vivificam  et  simpliflcam  dicuntur  ha- 
bere  virtutem.  Unde  status  continentium 
merito  comparatur  ordini  Archangelorum , 
qui  per  vitae  munditiam  merentur  obtinere 
iliius  ordinis  digaitatera,  sicut  dicit  Domi- 
nus' :  In  resurrectione  neque  nubent,  neque 
nubentur,  sed  erunt  sicut  angeli  Dei. 
«lau  Conformes  igitur  debent  esse  Archaugelis 
^;  quantum  ad  conscientiae  purilatem,  ut  scili- 
"?«-  cet  eorum  mens  et  conscientia  ab  imagina- 

'  Job,  XVI,  18.  —  «  Isa.,  VI,  7.  —  »  Isa.,  LII,  U.  — 
*Job,  VIII,  6.-5  Tit.,  II,  14.  —  «  II  Cor.,  vii,  1.  - 

(a)  Ccet.  edit.  mundi.  —  (6)  Edit.  Vcn.  prmcipatus. 


tione  et  appetitione  carnalitatis  sit  remota,  "'^°- 
sicut  natura  archangelica  ab  omni  tali  con-  coffor- 
ditione  esse  dignoscitur  aliena.  Et  ideo  non 
solum  expedit  talibus  a  carnis  passionibus 
abstinere  ;  verum  etiam  illecebram  carnis 
saltem  in  memoria  non  tenere.  Dicitur  enim 
in  Luca  '  :  Spiritus  carnem  et  ossanon  ha- . 
bet.  Et  in  Psalmis  '"  :  Quifacit  angelos  suos 
spiritus.  In  cnjus  rei  signum,  praeceptum  est 
filiis  Caath,  quod  mundarent  altare  a  cinere, 
et  involvereut  illud  purpureo  vestimento,  et 
ponerentcum  vasis  ministerii.  Caath  dolens 
vel  pcenitens  interpretatur.  Filii  itaque  Caath 
fiUi  sunt  pcenitentiae  et  doloris,  qui  "  altare 
proprii  cordis  debent  emundare,  non  solum 
ab  igne  luxuriae,  irao  etiam  et  cinere,  id  est, 
a  reliquiis  imraunditise,  scilicet  a  memoria 
et  cogitatione,  sicutdicitur  iuGenesi  '^ :  Nec 
stes  in  omni  circa  rerjione,  etc.  Et  tunc  digni 
erunt  hujusmodi,  cum  vasis  tabernaculi  et 
ignis  receptaculis  invobri,  id  est,  sanctorum 
Archangelorum  societati  adaequari ,  si  vide- 
licet  fuerint  in  purpureo  continentiae  vesti- 
mento  undique  involuti. 

Item  secundo ,  propter  officii  dignitatem  : 
nam  inter  ccelestium  spirituuin  ministeria , 
leguntur  Archangeli  habuisse  in  omnibus 
digniora,  ut  patet  in  Gabriele,  qui  virgiui- 
tatis  Filium  praedixit  de  Virgine  nascitu- 
rura.  Similiter,  et  in  Michaele  ",  qui  popu- 
lum  Israeliticum  praedixit  de  captivitate  Ba- 
bylonicaexiturum.  Similiter,  etin  Raphaele, 
qui "  missus  est  ad  Tobiam  curandum ,  qui 
praedixit  se  daemonium  fugaturum.  Fumus 
{ inquit  '^ )  ejus  extricat  omne  genus  dcemo- 
niorum ,  etc.  Et  in  isUs  tribus  officus  privi- 
legiatis ,  videntur  habere  continentes  assi- 
milationem  cum  ArchangeUs  praetaxatis  : 
nara  continentia  sanat  a  vulnere  concupis- 
centiae  mentera ,  et  spiritualem  reparat  in 
animo  visionem  :  nam  libido  afTectum  cor- 
rurapit  et  sauciat ,  intellectum  vero  obtene- 
brat  et  excaecat ,  ut  patet  in  Samsone ,  qui 

'  Dion.,  de  Ca;!.  Hier.,  c.  ix,  §  2.  —  »  Matth.,  xxii, 
30.  —  »  Luc,  XXIV,  39.  —  '»  Psa/.cui,  4.  —  "  Si,,,,., 
IV,  13.  —  "  Gen.,  xix,  17.  —  'S  Dan.,  x,  13.  —  '4  To6., 
XII.  U.  —  "  Tob.,  VI,  8. 


468  UE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

per  libidinem ,  et  vires  corporis  amisit ,  et     ut  dicitur  in  libro  Sapieatiae 


exoculatus  ab  hostibus  fuit.  Idem  etiam  pa- 
tet  in  illis  senibus,  de  quibus  dicilur ' :  Exar- 
senmt  in  concupiscentiam  ejus ,  et  everte- 
runt  sensu77i  siiuni ,  et  declinaverunt  oculos 
suos ,  ut  non  viderent  caelum ,  neque  recor- 
darentur  judiciontm  justorum.  Sic  vir  ar- 
cbangelicus ,  contlnens  scilicet  et  mundus, 
Raphaelis  consilio  piscem  arripit,  et,  contra 
omnem  spiritiis  infirniitatem,  cordis  et  fellis 
particulam  apponere  non  desistit.  Piscis  est 
Christus,  sicut  dicit  Glossa  super  flnem  Joan- 
nis  ultimi : «  Piscis  assus,  estChristuspassus. » 
Cnjus  cordis  particula,  id  est,  dileclio  in 
perforatione  cordis  nobis  ostensa  est ,  potis- 
tissime  ad  fugam  et  declinationem  omnis 
malitiae  moliva.  Fellica  autem  passionis  ejus- 
dem  amaritudo,  est  omnls  turpitudinis  con- 
cupiscentiae  purgaliva ,  et  caecitatis  ac  cali- 
ginis  spiritualisabstersiva.  At  tale  coliyrium 
mitlit  Joannes  in  Apocalypsi ,  dicens  *  :  In- 
junge  ocidos  tuos  collyrio ,  etc.  Continentia 
etiam  a  Babylonica  confusione  liberavit ,  et 
libertali  gloriaj  filiorum  Dei  suos  imitatores 
restituit  vel  restauravit :  et  ideo  Archange- 
lus  Michael,  qui  populo  captivo  praefuit, 
annuntiaturus  populi  liberationem,  Danieli' 
in  vestimentis  lineis  se  ostendit,  et  auro 
muudo  cinctus  fuit.  In  quo  datur  nobis  in- 
teUigi ,  quod  illi  soli  ab  ultima  corruptione 
naturee  et  gratiae  liberabuntur,  qui  hac  du- 
plici  munditia,  scilicet  mentis  et  corporis, 
vestiuntur.  Ideo  dicit  Ecclesiastes  "■ :  Omni 
tempore  sint  vestimenta  tua  candida ,  etc. 
Et  Apocalypsis  ^ :  Beatus  qiu  custodit  vesti- 
menta  sua,  ne  nudvs  ambidet.  Ad  hoc  etiam 
continentia  divinae  inhabitationi  hominem 
praeparat ,  quia  Deus  mentes  castas  inhabi- 
tatetfrequentat :  et  ideo  archangelus  Gabriel 
mundissimus  ad  Mariam  mundissimam  est 
specialiter  destinatus  ,  et  adventus  auctoris 
totius  munditiffl  nuntiatus ,  et  hoc  ut  omnis 
conscieutia  hic  advertat  quia  mundus  Deus 
raentes  iramunditiae  subditas  non  subintrat , 

'  Dan.,  xi;:,  S.  —  '  Apoc,  Hl,  IS.  —  ^  Dtm.,  x,  3. 
(m)  Cixt.  ciUt.  tharilalem.  —  (li)  Vulg.  diyna. 


Non  habita- 
bit,  etc. 

Item  vita  continentiae  assiuiilatur  digni- 
tati  archangelicae  propter  corporis  assumpti 
qualitatem  :  nam  angelus,  cum  sit  incorpo- 
reus,  nonnisi  propter  nostram  iustructio- 
nem ,  corporis  assumit  effigiem  sive  reprae- 
sentationem  :  et  ideo  Archangelus  apparens 
secundum  humanae  capacitatis  apprehensio- 
nem  et  castitatis  commendationem  mortali- 
bus  se  ostendit ,  sicut  palet  in  propheta  Da- 
niele,  ubi  de  Michaele  Judaeorum  principe  , 
et  archangelo  ,  secundum  quod  dicit  Glossa 
super  illud''  :  Vir  vestitus  lineis ,  et  cinctus 
auro  obrizo  apparuit ,  cujus  corpus  fuit 
quasi  chrysolithus,  et  facies  ejus  quasi  spe- 
cies  fulguris,  et  oculi  ejus  ut  lampas  ar- 
dens,  et  brachia  ejus  et  pedes  sicut  simili' 
tudo  ceris  candentis.  Haec  quidem  de  Archan- 
gelo  Michaele  sunt  dicta,  sicut  expresse  dicit 
Giossa,  cujusibidem  commendatur  corpus. 
Describitur  etiam  et  vestitus  :  nam  vestis  li- 
nea  candida ,  et  circa  renes  deaurata ;  cor- 
pus  etiam  fuit  gemmeum,  igneum  et  aneum : 
in  quo  ostendilur,  quod  duplex  est  continen- 
tia,  scilicet  corporalis^  quae  quidem  cum  dif- 
ficultate  acquiritur,  difficilius  retinetur,  sed 
difflcillime,  imo  impossibiliter  usquein  flnem 
sine  gralia  custoditur.  Vestis  itaque  linea , 
sive  candida ,  refertur  ad  castitatis  honesta- 
tem  ,  qua  hcminis  animus  mirabiliter  deco- 
ratur  :  deaurata  vero ,  ad  ejusdem  refertur 
continentiae  claritatem  [a) ,  sive  pretiosila- 
tem,  cui  omnis  virtus  inaestimabilis ,  vel 
incomparabilis  reputatur,  juxta  illud  Eccle- 
siastici ' :  Non  est  cequa  {b)  ponderatio  conti- 
7ientis  animce.  Et  Isaias " :  Pretiosior  erit  vir 
auro,  et  ho77io  77tu7ulo  obrizo.  Quod  fuit  si- 
milis  chrysolitho  lapidi ,  scilicet  maris  effl- 
giem  praeferenti,  igni  sive  fulguri,  et  seri 
candenti,  omnimodam  significat  mentispu- 
ritatem  :  quae  quidem  acquirilur  per  amari- 
tudinem  contritionis,  et  hoc  chrysolitho  de- 
signatur ;  et  per  inflamraationem  delectatio- 

—  '  Eccle..  IX,  8.  —  '  Apoc,  svi,  15.  —  »  Say.,  l,  4. 

—  '  Uan.,  x,  5.  —>  Eccli.,  vi,  m.  —  » Isa.,  xm,  12. 


PART.  III.  CAP.  III. 


m 


nis  (c),  et  hoc  in  igne  vel  fulgure  flguratur ; 
et  per  invincihilem  instantiam  et  continua- 
tionem  operationis  [d) ,  et  hoc  in  aere  can- 
dente  demonstratur,  etc.  Et  hoc  est  quod 
dicitur  in  EzechieleV:  Erat  aspectus  ani- 
malium,  scitUillce  quasi  aspectus  ceris  can- 
dentis ,  et  sicut  splendor  ignis ,  et  fulguris 
coruscantis,  et  quasi  visio  maris,  etc. 

Item  comparantur  continentes  Archange- 
lorum  ordini  propter  unificam  simpUcita- 
tem  :  nam  uniti  per  gratiam  et  amorem , 
alios  nituntur  inferiores  ad  divinam  reducere 
unionem,  utdicit'  Dionysius.  Ethocproprie 
convenit  continentibus,  qui  divinae  simpli- 
tatis  sequentes  puritatem,  divisas  carnalium 
aCFectiones  nituntur  abstrahere  ab  illicitis  ,  et 
reducere  ad  mentis  et  corporis  castitatem , 
quia  cortina  cortinam  trahit ,  sicut  dicitur 
in  Apocalypsi ' ;  et  in  Ezechiele  * :  Erant  au- 
tem  pennce  conjunctce  alterius  ad  alte- 
rum,  etc.  Ideo  Angeli  se  mutuo  exhortantur 
ad  sanctitatem  ,  ut  dicit  Isaias ' :  Ciamabat 
alter  acl  allenun,  dicens :  Sanctus,  Sanctus, 
Sanctits,  etc.  Et  Paulus' :  Esto  exemplum 
fidelitm  in  verbo ,  in  conversalione ,  in  ciia- 
ritate ,  in  fide  et  castitate. 

Item,  propter  singularem  quam  habent 
cum  Domino  familiaritatem  :  nam  Archan- 
geli  specialissime  dicuntur  Domino  assistere, 
sicut  sibi  prse  caeteris  magis  familiares,  ut 
dicitur  in  Luca'  :  Ego  sum  Gabriel,  qui 
asto  ante  Deum,  etc.  Et  in  Tobia  * :  Ego  sum 
Raphael ,  unus  e.r  scptem,  qui  astant  ante 
Deum.  Et  utique  continentibus  convenit, 
qui  ratione  vitae  incorruptae  Domino  familia- 
rius  videntur  adhaerere  ,  sicut  de  innocenti- 
bus  dicitur'  :  Virgines  etiim  sunt,  et  se- 
quuntur  agnum  quocumque  ierit.  Ideo  Joan- 
nes  virgo  permanens  majorem  familiarita- 
tem  cum  Yirginis  Filio  habuit  et  contraxit. 
Hoc  est  quod  dlcitur  in  libro  Sapientiae '"  : 
Incorruptio  facit  propinquum  Deo. 

'  Ezech.,  I,  7.  —  »  Dion.,  de  Cal.  Hier.,  c.  I.i.  — 
'Lege  Excd.,  xxvi,  3;  AfXK.,  xxii,  11,  quoad  sensum. 
—  '  Ezech.,  I,  9.  —  5  ha.,  vi,  3.  —  '  1  Tim.,  iv,  12.  — 
■  Luc.,  I,  19.  —  '  Tob.,  XII,  13.  —  '  Apoc..  xiv,  4.  — 
'•  Sap.,  VI,  20.  —  "  Dion  ,  r/e  Ccet.  Hier,,  c.  ix.  — 


CAPUT    III. 

De  Angelis. 

Ultimus  ordo  est  Angelorum.  Unde  Angeli 
suut  coelestes  spiritus  ultimam  hierarchiam 
perficientes,  qui  immediate  se  habent  ad  ec- 
clesiasticam  hierarchiam  ,  ut  eam  purgent , 
perficiant  et  illuminent,  ut  ipsis  medianti- 
bus  sit  sursura  ad  Deum  actio ,  conversio , 
communicatio ,  et  unitio ,  dicit "  Dionysius. 
Est  autem  Angelus  nomen  officii ,  non  natu- 
rae  :  semper  enim  spiritus  sunt ;  sed  cum 
mittuntur,  Angeli  vocantur.  Unde  illumina- 
tiones ,  quas  ex  superioribus  accipiunt ,  ad 
uos  deferunt ,  et  secundum  diversos  gradus 
vitam  humanam  ordinant  et  disponunt ,  et 
ad  divinam  cognitionemnosadducunt.  Unde 
sicut  aliis  ordinibus  subsuut ,  ita  hominibus 
praesunt ;  et  ideo  sursum  se  extendunt  per 
dilectionem,  deorsum  progrediuntur  per  ho- 
minum  gubernationem. 

Et  istis  angehs  potissime  assimilantur  subdm 
boni  subditi  quoad  exercitium  misericordiae  ^ordes 
et  compassionis  :  quia  enim  nos  diligunt,  ■^"seii» 
ideo  dona  gratiarum,  quae  a  Deo  recipiunt,  laotar. 
nobiscum  dividunt,  et  (c) ,  quantum  in  eis 
est,  laborant,  ut  ad  divinae  gratiae  partici- 
pationem  nos  perducant.  Et  quamvis  Deo 
assistant  per  contemplationem ,  moventur 
tamen  ad  nos  per  dilectionem ;  et  quae  in 
secreto  contemplationis  hauriunt ,  sanctis 
animabus  communicant  et  transfundunt.  Sic 
viri  spirituales  angelis  se  conflgurantes , 
operibus  pietatis  intendunt,  et  sua  indigen- 
tibus  distribuunt  hberaliter,  et  impendunt. 
De  quibus  dicitur  in  Ecclesiastico  " :  Isti  sunt 
viri  misericordice ,  etc.  Hoc  docuit  Tobias, 
dicens  "-.Si  multum  tibi  fuerit.  abundanter 
tribue ;  et  si  exiguum  tibi  fuerit,  etiam 
exiguum  impartiristude.  Et  in  Proverbiis  " : 
Per  misericordiam  et  fidem ,  etc.  Et  Lu- 
cas  "  :  Estote  misericordes ,  etc.  Talis  fuit 

"  Eccli.,  XLlv,  10.  —  "  Tob.,  IV,  9.  —  ■*  Prov.,  xv,  27. 
—  '5  Luc,  VI,  36. 

(a)  Forsa  legendum  dilectionis.  —  (4)  Item  oratio- 
nis.  —  (c)  C(rt.  edit.  add.  dilifiunt. 


470 


Job,  qui  dixit '  :  Ab  infantia  a-evit  mecum 
miseratio ,  et  de  utero  egressa  est  mecum. 
Et  ille  est  vere  misericors,  qui  totum  cor 
impeudit  miseriis  proximorum. 

Item  Angelus,  quia  non  dependet  a  mate- 
ria  corporali ,  transiens  per  materialia  et 
sensibilia,  ab  ipsis  non  coarctatur,  nec  in 
aliquo  coinquiuatur  ;  sic  boni  activi ,  trau- 
seuntes  per  bona  temporalia,  nullam  ab  illis 
contrabunt  infectionem;  namipsorum  corda 
non  dependent  a  terra :  ideo  dicit  Psalmista= : 
DiviticB  si  affluant,  nolite  cor  apponere.  Non 
sic  est  de  avaris ,  quorum  alTectus  omnino 
dependet  a  terrenis,  ut  dicit  idem  Psal- 
mista  '  :  Conglutinatus  est  in  terra  ve?iter 
noster.  Et  in  Joanne  [a) ' :  Qui  de  terra  est, 
de  terra  loquitur.  Et  Isaias  ^  :  De  terra  rnus- 
sitabit  eloquium  tuum.^i  in  Ecclesiastico  *  : 
Nihil  est  iniquius  ,  quam  amare  pecuniam. 

Item  Angelus  illis,  qui  magis  ei  sese  con- 
formant,  et  vicinius  appropinquant,  plus  se 
communicat;  et  ideo  eomparatur  luci  in 
Genesi ,  in  Luca,  et  in  Actibus.  Nam  sicut 
lux  transparentia  et  diapbana  manifestius 
illuQjinat ,  coiitracta  autem  et  terrestria , 
propter  grossitudinem  sibi  resistentem,  non 
penetrat,  nec  immutat ;  sic  lux  angelica  sibi 
appropinquantes  perfectius  illuminat  et  illu- 
strat ,  et  ideo  ubi  obstaculum  improbae  vo- 
luntatis  invenit,  per  bujusmodi  afiectum 
terrenum  et  grossum  se  non  diffundit.  Ideo 
dicitur  iii  libro  Sapientice '  :  Spiritus  disci- 
plinos  effugiet  p.ctum.  In  quo  per  spiritum 
angelicum  instruimur,  quantum  in  nobis 
est,  omnibus  benefacere,  sed  praecipue 
domesticis  fidei  bumaaitatis  obsequium  pro- 
pensius  exhibere ,  et  praecipue  iUis ,  qui 
nobiscum  majorem  habent  iu  virtuosis  ope- 
ribus  conformitatem,  justa  illud  Sapientis ' : 
Si  benefeceris,  scito  cui  benefeceris.  Pauper 
enim  justus  injusto  preepoueudus  est;  quam- 
vis  tempore  necessitatis  bonis  et  malis  sit 
eleemosyna  facienda,  juxta  illud  Lucae  "  : 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

Omni  petenti  te  tribue.  Ideo  etiam  in  figura 
ignea  leguntur  Angeli  apparuisse  iu  multis 
locis  sacrse  Scripturae  :  quia  vis  ignea  omnia 
penetrat ,  et  omnia  puriflcat ,  et  tamen  per- 
fectius  illa  immutat,  quae  subtiliora  sunt  et 
in  sua  substantia  puriora ,  et  ad  susceptio- 
nem  suae  impressionis  sunt  habiliora. 

Item  .\ngeli,  velocitate  sua  naturali,  subito 
et  in  tempore  inintelligibili  [b)  operantur :  ideo 
comparantnr  ventis  similiter  in  mullis  locis, 
et  maxime  a  Psalmista,  qui  dicit  '" :  Volat>it 
super  pennas  ventorum.  Nam  ventus  ve- 
lociter  agens  non  valet  detineri,  subito 
venit,  et  subito  recedit,  et  causam  motus 
non  cognoscimus,  et,  ubi  se  occultat,  non 
videmus  :  sic  et  Angeli.  lu  boc  etiam  assi- 
milantur  viri  misericordes  Augelis,  qui  sta- 
tim  quando  pauperis  indigentiam  percipiunt, 
manum  adjutricem  porrigunt ,  et  tanquam 
venti,  nunc  occulte,  nunc  manifeste  ad  sub- 
veniendum  pauperi  se  exponunt ,  sicut  fecit 
beatus  Michael,  qui  subito  et  occulte  sicut 
ventus  ad  sublevatiooem  inopiae  sui  populi 
prosilivit,  juxta  illud  Sapientis  "  :  Cor  itiopis 
ne  afflixois ,  et  non  protrahas  datum  an- 
gustianti.  Et  in  Job  "  :  Si  expectare  feci 
oculos  viduce.  Unde  exemplo  angelorum 
instruimur  festinanter  et  occulte,  sive  inin- 
telligibjliter  (c)  pauperi  subvenire.  Et  hoc  est 
contra  aUquos  ,  qui  pauperibus  bene  pro- 
mittunt ,  sed  promissum  non  perducunt  ad 
effectupi.  Contra  quod  dicitur  "  :  A^e  dicas 
amico  tuo  :  Vade ,  et  revertere ,  cras  dabo 
tibi,  cum  statim  possis  dare. 

Item  virtus  angebca  uniformiter  est  per- 
manens,  et  indefessa :  ideo  semper  depingitur 
in  forma  hominis  juvenis,  et  hoc  propter 
viviflcam  angelorum  virtutem  semper  con- 
valescentem ,  et  nunquam  deflcientem  ,  vel 
ad  antiquationem  pertingentem.  Et  hoc 
congruit  justis,  qui  a  bono  proposito  non 
deflciunt ,  sicut  faciunt  aliqui ,  qui  liberales 
et  prodigi  sunt  in  juventute,  sed  ad  avari- 


'  Job,  xsxi,  18.  —  '  Psal.  Lxl,  11.  —  '  Psal.  xLUl, 
25.  —  ^  Joan.,  iii,  31.  —  '  Isa.,  xxix,  4.  —  «  Eccli., 
X,  10.  —  '  Sap.,  I,  3.  —  »  Eccti.,  xii,  1.  —  »  Luc, 


VI,  30.  —  '"  Psal.  XVII,  11.  -  "  Eccli.,  iv,  3.  — 
"  Job,  XXII,  16.—  'S  Prov.,  Ili,  28.  —  {n)  Al.  Et 
Joannes.  —  (6)  Al.  intelligibUi.  —  (c)  intelligibililer. 


PART.  m;. 

tiam  se  convertunt  in  seneclute ,  et  tunc 
potissime  in  horrea  congreg^ant,  et  tempo- 
ralia  coadunant ,  quando  morti  vicinius  ap- 
propinquant,  sicut  legitur  fecisse  dives  ille 
stultus  in  Luca  '  :  Hac  nocte  repctent  ani- 
mam  tuam,  etc.  Sed  vir  angelicus  nunquam 
torpescit  ab  exercitio  operum  charitatis ;  imo 
tanto  plus  proficit  in  virlutibus,  qiianto  pro- 
cedit  amplius  in  diebus  :  sicut  de  Aser  dici- 
tur  in  Deuteronomio " :  Sicut  dies  juventutis 
tuas,  ita  et  senectus  tua.  Et  in  Psalmo '  : 
Senectus  mea  in  misericordia  uberi.  Sicut 
et  Caleb  *,  cnm  esset  octogenarius,  ita  fbrtis 
fuit  ad  gradiendum  et  pugnandum,  sicut 
tempore  juventutis.  Et  in  Psalmo  ^  :  Reno- 
vabitur  ut  aquilce  juventus  tua,  etc. 

Item  Angeli  habent  virtutem  motivam 
semper  in  diviua  procedeutem  ,  et  ideo  An- 
geli  alati  et  pennati  describuutur  :  alis  enim 
et  pennis  a  terra  volucres  elevautur.  Sic 
boni  et  angelici  viri  alis  geminse  charitatis 
ab  amore  terrenorum ,  affectu  et  voluntate 
separantur,  et  ad  ccelestia,  mente  ab  omni 
cura  terrenorum  expedita,  elevantur.  Istce 
sunt  duae  ala? ,  quce  datse  sunt  mulieri ,  ut 
fugeret  in  desertum,  ut  dicitur  *  in  Apo- 
calypsi ,  et  Isaia  '  :  Assument  jminas  ut 
aquilcE.  Et  ideo  describuntur  Angeli  in 
figura  aquilae ,  et  significant  sublimcm 
ascensum  Angelorum  et  hominum  in  di- 
vina,  quando  quae  sursum  sunt,  diligunt, 
et  nonquBB  super  terram.  Alas  quidem  non 
aquilse,  sed  potius  milvi,  habent  irapii,  rap- 
tores  et  avari ,  pauperum  oppressores ,  qui- 
bus  non  elevantur  ad  ccelum,  sed  potius 
deprimuntur  ad  infernum,  ut  dicit  Zacha- 
rias  *  :  Datce  sunt  ei  alce  milvi ,  et  delata  est 
in  campum  Senaar,  quod  interpretatur  fcc- 
tor ,  et  signat  iufernum,  ubi  deferuntur 
impii  duphci  ala  adjuti ,  scilicet  ala  cupidi- 
tatis,  et  ala  malignitatis.  De  quibus  Uiere- 
mias  °  :  In  alis  luis  inveiitus  est  sanguis 
pauperum. 

'  Luc.  XII,  2(1.  —  ■  Deul..  xxxill,  23.  —  ^  Psa/.  xci, 
H.  —  *  Joi.,  XIV,  II.  —  5  P.ml.  CH,  6.  —  '■  Apoc,  xil, 
14.  —  '  /so.,  XL,  M.  —  '  Znch.,  v,  9,  II.  —  ■'  Je-eni., 

(«)  Yiilg.  diem  heili. 


CAP.  III.  471 

ttem  Angeli  tanta  lege  obedientiae  sunt 
astricti ,  quod  nunquam  ad  aliud  deflec- 
tuntur ,  nisi  ad  illud,  solum ,  ad  quod  Dei 
ipsius  praesidentis  nutu  et  imperio  diicuntur, 
et  ideo  in  flgura  equorum  saepius  descri- 
buntur  :  uam  sicut  equus.  ciFcumducitur 
frseno,  sic  ipsi  divino  imperio  circumagun- 
tur.  Ita  viri  sancti  in  statu  subjectiouis  con- 
stituli,  velut  equi  ad  Dei  laudem  infrsenati, 
ab  obedientiae  legibus  non  recedunt ;  sed 
nunc  se  exhibent  Deo  tanquam  albos  equos 
per  vitae  munditiam  et  castitatem ,  nunc 
etiam  ut  nigros  per  humilitatem,  et  nunc 
rubeos  sive  igneos  per  fervidam  charitatem, 
nunc  varios  per  multiplicis  meriti  diver- 
sitatem.  De  his  equis  dicitur  '"  :  Numc/uid 
prcebebis  eciuo  fortitiidinem  ?  Et  in  Prover- 
biis  "  :  Equus  paratur  ad  bellum{a],  etc.  Et 
in  Zacharia  "  :  Visitavit  Domitms  exercituum 
gregem  suum ,  domum  Juda ,  et  posuit  eos 
quasi  equum  gloricesucB  in  bello.  Et  in  libro 
Machabaeorum  "  :  Apparuerunt  adoersarii 
de  ccelo  viri  quinque  in  equis,  frcenis  aureis 
decori,  etc,  et  in  his  puritas  conscienliae,  et 
ductilitas  obedieutiae  designantur  :  nain 
tahbus  frsenis  Dei  jumenta  retraenantur , 
quia  a  voluntatis  propriae  impetu  volun- 
tarie  coarctantur.  Unde  .lacobus  '*  :  Equis 
frcena  in  ora  mittimus,  ad  consentiendum. 
nobis ,  et  onuie  corpus  eorum  circumferi- 
nms ,  etc. 

Item  Angeli ,  quamvis  ad  diversa  et  con- 
traria  sint  missi,  tamen  in  se  contrariis 
affectionibus  et  animi  motibus  non  affi- 
ciuntur,  et  ideo  vestimenta  varia,  et  aureis 
zonis  constricta,  habuisse  dicuntur.  Nam 
Angelus  habet  virtutem  servandi  flrmiter, 
et  coadunandi  et  suas,  et  subditorum  affec- 
tiones ,  ut  singulae  et  universae  in  Deum 
justiflcentur,  et  ad  ipsum  reducantur,  sicut 
vestes,  ne  decidant,  circa  corpus  zona  colli- 
gantur.  Et  hoc  proprium  estexistenlibus  in 
activa  vita,  ut  quamvis  corpora  circa  diversa 
sint  distracta,  corda  tamen  quoad  intentio- 

II,  3i.  —  ">  Job,  xxxyx,  19.  —  "  Prov.,  xii,  31.  — 
'=  Zac'i.„i,  3.  —  "  11  Mach.,  x,  29.,—  "  Jac,  ;ii,  3. 


472 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


nem  finis  semper  in  Domino  sint  unita  : 
sicut  fuerunt  corda  discipulorum,  de  quibus 
dicitur  ' ;  Erat  omnibus  cor  unum  et  anima 
una  in  Domino.  Varia  ipsa  vestimenta,  varia 
sunt  virtutum  opera^  quse  zona  chavitalis, 
quae  '  est  vincidum  'perfectionis ,  ad  finem 
unicum  uniuutur,  juxta  illud  Lucae  '  :  Sint 
lumbi  vestri  prcecincti ,  et  liicerncp,  etc. : 
lunibi  quideni  cingulo  castitatis,  sed  pectus 
zona  aurea  charitatis.  Et  in  Ecclesiastico  ' : 
Circumcinxit  eum  zona  jusiitice,  etc. 

Item,  quando   ad  exteriora  mittuntur, 
orationes  et  merita  singulorum  ,  vel  deme- 


rita,  sub  certo  justitiae  pondere  et  mensura 
ad  Deuni  reducere  perhibentur,  ut  patet '  in 
libro  Tobise  :  ideo  instrumenta  mensurandi 
et  ponderandi "  in  manibus  gestare  videntur. 
Quibus  sunt  similes  viri  justi ,  qui  non  so- 
lum  propria ,  verum  etiam  aliena  nitunlur 
apud  Ueum  in  orationibus  et  gratiarum  ac- 
tionibus  habere  recommendata.  Eamdem 
enim  raensuram  gratise  et  gloria;  a  jiista 
Dei  providenlia  profuturam  desiderant , 
quam  ex  proprio  merito  a  summo  judice 
jam  expectant.  Unde  Paulus '  :  De  reliquo 
reposila  est  mihi  corona  justiticB ,  etc. 


QUARTA   PARS 

(Quffi  luutila,  ac  imperfecla  est) 

DE      COELl      ET      FIRMAMENTI      VARIIS      S1GNIF1CATI0NIBU9     («) 


CAPUT  PRIMUM. 

CccU  nomine  varia   in  Scriptura   sigmficari,  et 
quomodo  nomine  cali  significentur  angeli. 

'  Vocavit  Deus  firmamentum  ccalum,  etc. 
Viso  qualiter  ordines  angelorura  figurative 
possint  adaptari  diversis  ordinibus  homi- 
num  electorum,  nunc  ad  inluendas  cceli  et 
cffilestiura  corporura  proprietates  est  bre- 
viter  transeundum.  Et  cuni  sit  raultiplex 
( oelum,  ex  consideratione  proprietatum  cor- 
pornra  ccfilestium  multiplicera  possumus 
eiicere  mysticura  iutellectum.  Dicitur  enim 
in  Deutorenoraio  '  :  En  Domini  Dei  tui 
coelum  est,  et  ccelutn  coelorum,  etc.  Ibi  dicit 
Cilossa  :  «  Nonnuili  dicunt  septem  esse  coe- 
los :  primum  aereum,  secundum  ajthereum, 
tertium  olympium,  quartum  igneum,  quin- 
tura  firmamentum,  sextum  aqueum  sivecry- 

'  Act.,  IV,  32.  —  '-Coloss.,  III,  \i.—*Luc.,  xil,  35. 
—  »  EccH.,  jtLv,  9.  —  5  ToO.,  XII,  12.  —  «  Ezodi.,  xl, 


stafiinum,  septimum  erapyreum.  »  Nomine 
igitur  ccelorum  intelligere  possumus  statum 
et  dignitatera  tam  hominum  ,  quam  ange- 
lorum  electorura,  quorura  conversatio  in 
ccelis  est. 

Cisli  itaque  noraine  quandoque  in  Scrip-  ccEiino. 
tura  iutelligitur  puritas  angelorum ,  quan-  "-a^  J^ 
doque  diguitas  sanctorum,  quandoque  po- ^"'.p'": 
testas  sive  auctoritas ,  quandoque  sublimis  acantur. 
vita  et  conversatio  justorum ,   quandoque 
occultatio  divinorum  judiciorum.  Coelo  igi- 
tur  primo,  scilicet  empyreo,  puritas  ange- 
lica  comparatur,   de  quo    dicit  Basilius  : 
«  Coelum  primum  est  natura  simplicissi- 
raum,  de  corpulentia  habens  naturara  siibli- 
lissimam,  et  tamen  solidissimam,  primum 
raundi    inferiorum   contentivum ,    ordina- 
tivum  et  informativum  :  quod  propter  suam 

5;  Amos,  vii,  7;  Apoc,  xxl ,  15.  —  '  II  Tim.,  iv,  8. 
—  '  Gen.,  I,  8.  —  '  Deut.,  x,  14. 

(a)  Ctet.  edit.  deest  titulus  ille  De  cceli,  etc. 


PART.  IV, 

dignitatem  est  singularis  Dei  sedes,  sive 
habitaculum  nuncupatum.  »  Haec  omnia 
beatissimis  spiritibus  congruunt,  in  quibus 
singulariter  requiescit  Deus  per  aptissimam 
et  ordinatissimam  voluntatis  conformitatem. 
Unde  dicit  Isaias ' :  Ccehcm  sedes  mea  cst,  etc. 
Et  Psalmista  * :  Domimis,  in  coelo  sedes  ejits. 
Et  iterum  '  :  Domimis  in  coelo  paravit  se- 
dem  suam.  Et  in  Apocalypsi  dicitur  *  :  Et 
ecce  ostium  apertum  in  ccelo.  Et  parum 
infra  :  Et  ecce  sedes  posita  erat  in  ccelo , 
et  supra  sedem  sedens. 

Dicuntur  itaque  angeli  ccelum  propter 
omnimodam  incorruptionem,  et  naturae  suae 
puritatem  :  nihil  enim  habent  corpulentiae, 
qui  ab  omnibus  corporis  passionibus  sunt 
divisi.  Ideo  dicitur  in  Exodo » :  Sub  pedibus 
ejus  quasi  opus  lajiidis  sapphiri ,  et  quasi 
coelum,  cum  serenum  est.  Unde  sicut  coelum 
serenum,  serena  est  et  pura  natura  angelo- 
rum ,  cui  nulla  prorsus  adhsret  oppilatio 
camalium  passionum,  nulla  attingit  infectio 
morum  vel  afTectionum. 

Item  secundo  subtilissimi  sunt  quantum 
ad  intelligentiae  perspicacitatem ;  unde  dicit 
Psalmista  °  :  Qui  fecit  coelos  in  intellectu  : 
quia  quanto  sunt  Deo  viciriores,  tanto  in 
secretis  divinis  et  arcanis  Dei  sunt  subti- 
liores,  et  ad  videndum  omnia  in  speculo 
aptiores.  Dicit  enim  Ezechiel ' :  Plenus  sa- 
pientia  ,  et  perfectus  decore,  etc. 

Item  tertio  solidissimi  sunt  quantum  ad 
naturae  incorruptae  perpetuitatem ,  et  flxam 
ac  stabilem  in  Deo  voluntatem ,  sicut  dicit 
Job  '  :  Tu  forsitan  cum  co  fabricatus  es 
coelos,  qui  solidissimi  quasi  cere  fu^i  sunt : 
ibi  Glossa :  «  Angelici  spiritus,  qui  in  coele- 
slibus  sunt  conditi,  per  ccelos  exprimuntur, 
qui  ab  integritate  etiam  acceptae  fortitudinis, 
nulla  mutabilitatis  rubigine  consumuntur. 
Ideo  dicitur  in  Ezechiele  '  :  Et  similitudo 
super  capita  animalium  firmamenti,  quasi 
aspectus  crystalli  horribilis.  Crj'staIIus  flr- 

'  Isa.,  LXvi,  1.  —  =  Psal.  X,  0.  —  »  Psal.  cil,  !9. 
—  '  Apoc.,  IV,  1,  2.  —  5  Exod.,  XXIV,  lo.  —  «  Psnl. 
cxxxv,  5.  —  '  Ezec/i;  xxvri,  12.  —  »  Job,  xxxviii, 
18.  — '  Ezech.,  I,  22.  —  '•  Apoc.,  xxij,  1.  —  "  Eccli., 


CAP.  I.  473 

mam  soliditatem  habet,  et  radium  solis  in 
se  recipiens,  ignem  emittit :  sic  divini  spiri- 
tus  soliditatem  habent  in  constantia  virtuofae 
actionis,  et  perspicacitatem  in  perceptione 
divinae  illuminationis.  Unde  dicitur  in  Apo- 
calypsi  •"  :  Ostendit  mihi  fluvium  arjiice  vivce 
tanciiiam  crystallum  procedentem  de  sede 
Dei.  Per  fluvium  crystallinum,  de  sedeproce- 
dentem,  possumus  intelligere  abundantiam 
virtutis  et  gratiae,  quam  divina  virtus  per 
angelorum  ministerium  in  iiobis  operatur. 

Item  quarto  quantitate  sunt  maximi ,  non 
per  dimensionera,  sed  per  virtutem  et  po- 
testatem.  Immensam  enim  habent  aititu- 
dinem  quoad  divinorum  praeceptorum  (o); 
immensam  latitudinem ,  quoad  completissi- 
mam  dilectionem ;  maximam  profunditatem, 
quoad  secretorum  cognitionem.  Undein  Ec- 
clesiastico  "  :  Altitudinis  firmamentum , 
pulchritudo  ejus.  etc.  Et  Isaias  " :  Quis  men- 
sus  est  pugillo  aquas ,  et  ccelos  palmo  pon- 
deravit  ?  Glossa  :  «  Ut  divina  manus  coele- 
stium  spirituum  pofentiam  ponderat ,  et 
eorum  virtutes  numerat  et  mensurat.  » 

Item  quinto  qualitate  sunt  lucidi  sicut 
cceli  per  scientiae  et  sapientiae  claritatem. 
Nam  coelestes  spiritus  illuminantur  a  fonte 
primi  luminis  per  sapientiae  receptionem , 
et  alios  illuminant  per  gratiae  susceptae 
communicationem,juxtailludApocalypsis": 
Vidi  angelum  descendentem  de  ccelo,  haben- 
tem  potestatem  magnam,  et  terra  illuminata 
est  a  gloria  ejus.  Et  Lucas  "  :  Angelus  Do- 
mini  stetil  juxta  illos ,  et  claritas  Dei  cir- 
cumfulsit  illos,etc,  Et  in  Actibus  "  :  Angelus 
Domini  astitit,  et  lumen  refulsit,  etc. 

Kem  sexto  flguratione  sunt  sphaerici  per 
contemplationis  continuationem  [b],  quia 
mens  angelica  a  fonte  primi  himinis  primas 
recipit  influitiones,  quas  postea  ad  aflos 
diffundit,  et  diffundendo  et  communicando, 
illos,  quibus  communicat,  ad  Deum  revocat  et 

xLiil,  ).  —  "  Isa.,  XL,  12.  —  '^  Apoc,  xviii,  1.  — 
"  Luc,  II,  9.  —  15  ^ct.,  XII,  7. 

(<j)  Deest  forsan  auditionem,  aut  atiud  simile  — 
(6)  Ceet,  edii.  continuationis  contemplationem. 


474 


DE  ECCLESIASTIGA  niERARCHIA. 


reducit.  Unde  affectus  angelicus  circulariter 
movetur,  quia  primo  movetur  in  Deum,  et 
de  Deo  in  proximum  per  dilectionem  ,  et 
iterum  a  proximo  movetur  in  Deum  per  di- 
lectionis  extensionem  et  continuationem. 
Unde  dicitur  in  Ezechiele  '  :  Jbant ,  et  re- 
vertebantur  in  similitudmem  fulguris  co- 
ruscantis.  In  quo  notatur  motus  circularis 
in  angeiica  affectione.  Fulgur  enim  ,  sicut 
ibi  dicit  Glossa,  ab  igne  exit,  et  discurrens 
subito  ad  ignem  tanquam  ad  matricem  re- 
dit  :  sic  spiritus  angelicus  a  Deo  gratiae  in- 
fluentiam  per  contemplationem  recipit,  et 
communicando  aliis,  pergratiarum  actionem 
adDeum,  qui  est  ignis  consumens,  redire 
non  desistit ,  esit  ministrando .  redit  lau- 
dando  et  contemplando  ,  juxta  illud  Eccle- 
siastici  ^ :  Gyrum  coeli  circuivi  sola ,  etc.  Et 
Psalmista  *  :  Circuivi  et  immolavi  in  taber- 
naculo  ejus  hostiam  vociferaiionis  ,  etc. 
Apocalypsis  '  :  Omms  Angcli  stabant  in 
circuitu  tkroni.  Et  Ezechiel ' :  Splendor  o-at 
in  circuitu  ejus. 

Item  septimo,  situ  sunt  supremi,  non  per 
circumspectionem  ,  sed  per  dignitatem  : 
nam  dignitate  naturae  et  officio  excellunt 
alias  creafuras ,  sicut  ccelum  alia  prceexcellit 
elementa.  Tanto  enim  sunt  omnibus  supe- 
riores,  quanto  Deo  per  familiaritatem  et 
gratiam  sunt  propinquiores.  Unde  dicit 
Job  ^  :  Suscipe  ccelum,  et  intuere  cethera, 
r/uod  altior  te  sit.  Ibi  Glossa  :  «  In  coelo  et 
In  aethere  supernas  accipere  possumus  po- 
festates  ,  quas  jubemur  ut  intueamur  ,  ut 
cum  angelicos  spiritus  longe  a  nobis  distare 
conspicimus  ,  ab  ipso  Creatore  spirituum 
qnanlum  differaraus,  cognoscamus.  » 

Item  octavo,  omnium  inferiorum  sunt 
contentivi  quantum  ad  charitatera.  Nam  ex 
affectu  dilectionis ,  angeli  hominibus  electis 
administrant ,  et  in  esse  gratiae  dctinent  et 
conservant,  sicut  dicitur  in  Psalmis '  :  An- 
gelis  suis  Deus  mandavit  de  te ,  ut  custo- 

'  Ezech.,  1 ,  13. —  '  Kccli.,  xxlT,  8.  —  '  Psal.  xxvi, 
fi.  —  »  Apoc,  vii,  W.  —  5  Ezech.,  i,  4.  —  "  Joh, 
XXXV,  3.  —  '  Psal.  xc,  11.  —  '  Psal.  xxxiii,  8.  — 
'  Sap.,  I,  7.  —  I»  Eslh.,  XIII,  10.  1 1.  —  "  Job,  xxivill. 


diant  te ,  etc.  Et  iterum  «  :  Immittet  [a)  Asrb- 
qelus  Dorrani  in  circuitu,  etc.  Et  Sapiens  *  : 
Et  hoc  quod  continet  omnia  ,  scientiam  ha- 
bet  vocis.  Et  Esther  ait '"  :  Tu  fecisti  coelum 
et  terram,  et  qnidquid  coeli  ambitu  contine- 
twr.  Dominus  oinnium  es  ,  nec  est  qui  resis- 
tat  majestati  tum. 

Item  nono,  omnium  inferiorum  ordina- 
tivi  :  nam  circuli  cceli  ordinate  se  interse- 
cant,  et  hsec  inferiora  nunc  calore,  nunc 
frigore  ordinant  et  immutant  :  sic  ccelestes 
spiritus,  in  se  ordinati,  aliorum  sunt  ordi- 
nativi,  dicente  Job  "  :  Numquid  nosti  or- 
dincm  coeli ,  aut  rationem  ejus  pones  in 
terra?  etc.  Ordinem  coeli  noscere,  est  dis- 
positionem  supernarum  virtutum  videre. 
Raiionem  ejus  ponit  in  terra ,  qui  vitam 
suam  disponit  secundum  coelestia  ,  et  ange- 
lorum  patrocinio  affectionem  suam  erigit 
ad  aelerna.  Et  Hieremias  "  :  Templum  jiixta 
ordineni  suum  fundabitur,  etc.  Ad  Galatas 
dicituc  ' :  Ordinata  (est  lex)  pm'  angelos  in 
manu  mcdialoris.  Ex  liis  igitur  novem  cceli 
proprietatibus ,  mauifestum  est  angelicam 
naturam  in  Scciptura  ccehim'  aptissime  mm- 
cupari. 

CAPUT  ir. 

Cmlomm  nomine  quomodo  apostoH  sancti 

significentur. 

Coelorum  etiam  nomine  apostoli  sancti 
possunt  merito  designari,  de  quibus  Job  "  : 
Spiritus  Domini  ornavit  ccelos  ,  ubi  dicit 
Gregorius  "^  :  a  Nisi  apostoli  Christi  pro- 
missa  Paracleti  dona  percepissent  ,  nullo 
virtutis  decore  claruissent.  »  Haec  vitam  cce- 
lestem  et  convcrsationem  spiritualem  advo- 
cavit.  Unde  Isaias  dicit  '* :  Posui  verba  mea 
in  ore  tuo ,  et  in  umbra  manus  mece  pro- 
te.ti  te ,  ut  plantes  coelos ,  et  fujides  terram. 
Hi  sunt  cceli ,  qui  ubique  enarraverunt  glo- 
riam  Dei ,  qui  coelos  stabiliunt  priidentia , 
cujus  rore  nubes  concrescunt ,  ut  dicitur  " 

33.  —  '=  Jerem.,  xxx,  18.  —  "  Gal.,  Iii,  19.  —  "  Job, 
xxvi,  13.  —  's  Greg.,  Moral.,  lib.  .Wll,  c.  xix.  — 
'«  Isa.,  U,  16.  —  "  Prov.,  III,  20. 
(a)  Caet.  edil.  Immittit. 


PART.  IV 

in  Proverbiis.  Nam  sanctomm  apostolorum 
vita  pariter,  et  doctrina,  universus  mundus, 
quasi  rore  quodam  salutifero ,  medullltus 
irrigatur ,  ut  dicitur  in  Deuteronomio  '  : 
Caligabunt  cceli  rore.  Ibi  dicit  Glossa  : 
«  Tunc  apostoli  fuerunt  quasi  coeli  rore 
pleni  ,  quando  subtili  et  suavi  doctrina 
Christi  coelitus  sunt  imbuti.  o  Non  euim 
fructiflcat,  quod  hujus  roris  perfusio  non 
fecundat.  Ideo  Isaias,  praesenfiam  apostolo- 
rum  desiderans ,  exclami>t  dicens  -  :  Rorate, 
cceli,  desuper  ,  et  nubes  pluant,  etc.  Fue- 
runt  itaque  apostoli  quasi  cceli,  sed  aerei, 
in  ipsorum  vocatione ,  quando  scilicet ,  a 
terrena  conversatione  elevati,  divinis  lau- 
dlbus  et  proximorum  profectibus  a  Domino 
sunt  deputati.  Nam  aer  a  terra  elevatur ,  et 
substantia?  suje  subtilitate  ccelo  assimilatur, 
et  propter  conformitatem  quam  habet  in 
ccelo ,  saepius  in  Scripturis  aeris  inlerstitium 
coelum  nuncupatur,sicut  Matfhaeus  dicit '  : 
Yenerunt  volucres  coeli,  et  comederunt  ea. 
Et  in  Psalmis  ' :  Super  ea  volucres  coeli  ha- 
bitabunt.  Ait  etiam  Job  "^  :  Volatilia  coeli 
indicabunt  tibi.  Nam  apostoli,  doctores  fidei, 
virtutum  pennis  de  terrenis  elevati ,  praedi- 
cationis  discursu  per  mundum  universum 
circumvolaverunt ,  et  velut  coeli  aerei  nunc 
tonantes  minis  ,  nunc  pluentes  doctrinis , 
nunc  miraculis  coruscantes  ,  sopitorum 
corda  in  peccatis  salubriter  commoverunt , 
sicut  scriptum  est  :n  Psalmis  " :  llluxerunt 
coruscationes  tuce  orbi  terrce;  vidit,  et  com- 
mota  est  terra.  Et  in  libro  Judicium  ^' :  Terra 
mota  est ,  ccelique  ac  nubes  distillaverunt 
aquis.  Item  cceli,  scilicet  eetherei ,  sunt  facti 
in  ipsorum  perfectione  ,  sive  in  perfecfa 
vitae  Christi  imitatione.  iEfher  enim  natu- 
ram  ignis  imitatm- ;  ignis  est  Christus ,  qui 
est  ignis  consumens.  Unde  in  Deuterono- 
mio  ' :  Domitius  Deus  tuus  ignis  consumens 
est.  Cujus  puritatem  tam  in  vita ,  quam  in 
doctrina,  apostoli,  post  eorum  vocationem, 


CAP.  II.  m 

perfectissime  sunt  secuti.  Unde  Job  *  :  Sus- 
pice  coelum,  et  intuere,  et  contemplare  cethe- 
m,etc.;  quasi  dicat  :  Considera  aetheream 
et  ccelestem  conversationem  in  apostolis , 
qui  exemplo  Christi  omnia  contempseruut 
in  terris  ,  ut  suo  Regi  essent  similes,  qui 
habifat  in  supernis.  Unde  dicitur  in  Frover- 
biis  ">  :  Quando  prceparabat  coelos,  aderam, 
quando  cethera  firmabat  sursum. 

Item  cceli  ignei  sunt  effecti  in  Spiritus 
sancti  missione ,  quando  a  Christo  vocati , 
et  ipsius  vestigia  plenissime  imitati,  igne 
ccelesti  in  adventu  Spiritus  sancti  sunt  re- 
pleti ,  et  quidquid  in  eis  fuerat  inflrmitatis 
vel  imperfectionis ,  iu  istius  ignis  praesenfia 
penitus  est  consumptum ,  justa  Sopho- 
niam  "  :  In  igne  enim  zeli  mei  devorabitur 
omnis  terra,  etc.  Et  in  Threnis  '- :  De  excel- 
so  misit  ignem  in  ossibus  meis ,  id  est ,  cha- 
ritafis  fervorem  in  apostolis  ,  per  quorum 
igneam  conversationem  universaHs  Ecclesia 
amore  Christiestundique  inflammata.  Unde 
dicit  Zacharias  "  :  Ponam  duees  luda  sicut 
caminum  ignis  in  lignis ,  et  sicut  facem 
ignis  in  fw.no ,  et  deuorabunt  ad  dexteram 
et  sinistram  omnes  popidos,  ete.  Duces  Juda 
fuerunt  apostoh  primitivi ,  qui  dicuntur  " 
Ecclesiarum  Principes  ,  et  belli  Christi 
triumphales  duces,  qui  charitafis  camino 
succensi,  quidquid  fuitin  se  et  in  ahis  Ugni, 
slipulse,  vel  foeni  omnino  annihilaverunt , 
et  populos  credentes  per  fldem  et  amorem 
Christo  incorporantes ,  in  igneam  et  cceles- 
tem  conversationem  transtulerunt  ,  juxta 
illud  Levitici  '^  :  Egressus  ignis  a  Domino 
devorax)it  holocaustum ,  et  adipes  qui  erant 
super  altare.  Et  in  tertio  Regum  '* :  Cecidit 
ignis  Domini  de  ccelo ,  et  voravit  holocaus- 
tum ,  et  ligna  et  lapides ,  pulverem  quoque, 
et  aquam  quce  erat  in  aquceduclu  lambens : 
omnia  enim  peccata,  mortalia  etvenialia, 
carnalia  et  spiritualia  ,  velut  pulverem  et 
ligna,  spiritus  ignitai  charitalis ,  per  aposto- 


'  Deut.,  XXXIII,  28.  —  '  Isa.,  xlv,  8.  —  '  MaWi,.,  xxxv,  5.  —  '»  Prov.,  viii,  27.  —  "  Soplion.,  iii,  8.  — 
xrii,  i.  —  '  Psttl.  cill,  12.  —  ^  Job,  xii,  7.  —  «  Psul.  i'  Thren.,  l,  13.  —  "  Zach.,  xii,  6.  -  ">  Hymn.  in  fest. 
Lxxvi,  19.  —  '  Judic,  V,  4.  —  •  Deut.,  i\,  24.  —  »  Job,       Apost.  —  "  Levit.,  li,  24.  —  '«  III  Reg.,  xviii,  38. 


470 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


lorum  ministerium ,  in  hominibus  consume- 
bat,  et  in  ccelestem  ac  igneam  naturam 
convertebat. 

Item  quasi  coeli  siderei  refulserunt  in  mi- 
raculorum  perpetratione,  quando  scilicet,  di- 
vino  Spiritu  repleti ,  miraculis  claruerunt, 
et  veritatemfidei,  quam  docebaiit,  prodigio- 
rum  ostensione,  et  coelestis  virtutis  appro- 
batione,  tam  efficaciter  affirmarunt,  quod 
nec  sapientes  mundi,  nec  etiam  tyrannorum 
gladii  fulgorem  fldei  extinguere  potuerunt. 
Habaciic  ait  '  :  Ibimt  in  splendore  fulgu- 
raniis  hast(e  ttta.  Nam  fulgore  miraculorum, 
quasi  cum  hasta  Petriis  et  Paulus  Simonem 
Magum  dejiciebant,  et  Neronem  Romano- 
rum  principem ,  virtuosis  operibus  devince- 
bant,  juxta  illud  Judicum  - :  De  ccelo  dimi- 
catum  est  contra  eos,  stellce  manentes  in 
ordine  suo,  etc.  Tot  itaque  sideribus  reful- 
serunt,  quot  miraculis  et  virtuosis  operibus 
claruerunt  :  ideo  dicitur  in  Genesi',  quod 
fecit  Deus  stellas,  et  posuit  eas  infirmamento 
cceli,  ut  lucerent,  etc.  Etin  eodem'  :  Suspice 
ccelum,  et  numera  stellas,  sic  erit  semen 
tuum.  Unde  dicitur  ia  Ecclesiastico  '  :  Spe- 
cies  coeli  est  gloria  stellarum. 

Item  crystallini  effecti  sunt  cceU  in  ipso- 
rum  passione,  quando  nulla  injuria,  nuUa 
tormenti  violentia  potuerunt  a  fide  Christi 
dividi  vel  avelli,  ut  patet  ad  Romanos ,  ubi 
dicitur  *  :  Quis  nos  separabit  a  charitate 
Christi?  Unde  fidem,  quam  docebant  (a),  per 
passionis  constantiam  roborabant,  et  ad  mo- 
riendum  pro  fide  alios  animabant.  Unde  di- 
citur  in  Ezechiele'' :  Similitudo  firmamenti, 
quasi  aspectus  crystalli  horribilis.  Crystallus 
primo  est  aqueus  et  fluidus;  sed,  perflante 
vento,  coadunatione  partium  fit  solidus  at- 
que  durus.  Aqueus  et  fluidus  fuit  Petrus, 
quando  ad  vocem  ancillse,  dum  mori  timuit, 
auctorem  vitae  se  noscere  denegavit ;  sed  per 
Vf^nli  flatum  ,  id  est,  per  Spiritus  sancti  ad- 
ventum,  fuit  ipse  in  flrmitatem  crystallinam 

'  Habac  ,  ui,  11.—  =  Judic,  v.  20.  —  '  Gtn.,  I,  16. 
—  ^Gen.,  XV,  5.  —  6  Eccli..  SLUI,  10.  —  '  Rom.,  vil), 
:35.  —  1  Ezech.,  i,  22.  —  •  Act.,  iv,  20.  —  '  Eccli., 


subito  induratus,  quando  dixit  in  Actibus  ' : 
No7i  enim  possumus  quce  audivimus  et  vidi- 
nms,  non  loqui.  Per  Ecclesiasticum '  :  Gela- 
vit  crystallus  ex  aqua. 

Cceli  vero  empyrei  facti  sunt  in  eorum 
glorificatione  :  nam  ccelum  empyreum  to- 
tum  splendidum  est,  nihil  habens  tenebra- 
rum ;  quod  sanctis  gloriflcatis  convenit,  quo- 
rum  splendor  coeli  splendorem  superavit. 
Unde  Tobias  '"  :  Luce  splendida  fulgebis.  Et 
Ecclesiasticus  "  :  Vas  castrorum  in  firma- 
mento  cceli  resplendens.  Et  Daniel  '•  :  Qui 
docti  fuerint ,  fulgebunt  sicut  splendor  fir- 
mamenti.  iit  Sapiens  "  :  Et  fulgebunt  justi, 
et  tcuiqiiam  scintillce  in  arwulineto  discur- 
rent.  Et  Isaias  "  :  Implebit  splendoribus  ani- 
mam  tuam,  et  ossa  tua  liberabit. 

CAPUT  III. 

Codomm  notnine  auctoritas  judicum  et  prcelatorum 
designatur. 

Patet  itaq'ie,  quod  merito  sancti  apostoli 
dicti  suut  cceli  :  quibus  assimilari  debent 
praelati,  ipsorum  successores  :  nomine  enim 
coelorum  inteUigitur  auctoritas  judicum  {b) 
et  praelatorum,  qui  sicut  in  offlcii  dignitate, 
sic  in  merito  et  vitae  sanctitate  coelestem 
apostolorum  conversationem  deberent  in 
seipsis  exhibere.  Auctoritas  enim  apostolica 
in  coelestibus  sacramentis  distribuendis,  in 
verbi  vitae  mysteriis  [c]  exponendis,  insopien- 
dis  litibus,  et  judiciis  faciendis,  ad  Ecclesia- 
riim  prselatos  est  ex  ordinatione  dominica 
derivata.  Coelestis  igitur  debent  esse  virtutis 
et  naturae,  qui  se  et  alios  debent  de  coelesti- 
bus  expedire.  In  hujus  rei  flguram  Domi- 
nus  manna  de  coelo  pluit,  ut  habetur  "  in 
Exodo.  De  coelo  docuit,  ut  (d)  alibi  '«  :  Vos 
vidistis,  quod  de  coelo  locutus  sum  vobis.  De 
coelo  etiam  leges  et  judicia  nebraeorum  po- 
pulo  promulgavit,  ut  patet  in  Deuterono- 

XLili,  22.  —  '»  Tob.,  slil,  13.  —  "  Eccli.,  XLili,  9.  — 
"  /)««.,  XII,  3.  —  "  Sap.,  III,  7.  —  '*  Isa.,  Lviil,  U. 
—  15  Exod.,  XVI,  4.  —  '«  Exod.,  xx,  22. 

(a)  C<Et.  edit.  dicebant.  —  (A)  JudicU.  —  (c)  Ministe- 
riis.  —  (d)  Et. 


I'ART.  lY. 

mio '  et  Exodo  ',  ut  sic  coeli  nomine  nos  pa- 
tenter  instrueret,  quod  officium  conflciendi 
panem  vitee ,  docendi  etiam ,  et  judicandi 
alios,  nullus  sibi  assumeret,  qui  ccelestem 
naturam  scienlia  et  moribus  non  haberet. 
Propter  quod  dicit  Psalmista '  :  Anmmtia- 
bunt  cosli  juslitiam  ejus.  Non  enim  possunt 
annuntiare  Dei  justitias  homines  impii  et  ter- 
reni.  Unde  Psalmograplius  * ;  Peccatori dixit 
Deus :  Quare  tu  enarra.s  jiistitias  meas?  Sed 
cceli,  id  est,  coelestes  viri,  quorum  conversa- 
tio  in  ccelisest,  adcoelesie  officiuin  suntdigui. 

Dicuntur  autem  prselati  coili  propter  plura. 
Primo,  quia  sunt  luminosi,  et  luminis  din'u- 
sivi,  sicut  coelum  :  quod  bonis  praelatis  con- 
venit,  qui  sunt  luminosi  in  se  per  conscien- 
tiae  puritatem,  et  lumen  ad  alios  difTundunt 
per  doctrinam  et  sanctae  conversationis  cla- 
ritatem.  Quibus  dicit  Dominus  °  :  Vos  estis 
lux  mundi.  Et  ibidem  :  Sic  luceat  lux  vestra 
coram  hominibus,  ut  videant  opera  vestra 
bona.  Et  in  Ecclesiastico  * :  Species  cceli,  glo- 
ria  stellarum  miindum  iliuminans,  etc.  Sic 
lucidi  fuerunt  apostoli,  et  alii  patres  primi- 
tivi,  ut  patet  in  Moyse,  qui,  ex  consortio  Dei 
in  monte,  tantam  contraxit  claritatem  in  fa- 
cie,  quod  ejus  vultum  non  poleraut  Judaei 
intueri,  ut  patet  '^  in  Exodo.  Plurimi  autem 
praelati  moderni  temporis  hanc  claritatem 
perdiderunt.  Unde  dici  potest  illud  Hiere- 
miae ' :  Aspexi  ccelos,  et  non  erot  lux  in  eis. 
Et  Isaias  ^ :  Stellm  cceli  et  splendor  earum 
non  expandent  lumen  suum.  Et  Ezechiel '"  : 
Et  operiatn,  cum  extinctus  fuerit ,  coelos, 
nigrescere  faciam  et  stellas  ejus.  Etquia  prae- 
lati  ncc  in  vita,  nec  in  scientia  sunt  lumi- 
nosi,  ideo  non  est  mirum  si  subditi  flant  [a] 
tenebrusi,  sicut  Tobias,  qui  dixit "  :  In  tene- 
bris  sedeo ,  et  lumen  cceli  non  video.  Et 
Amos  "  :  Tenebrescere  faciam  terram  in  die 
luminis,  etc. 

Item  secundo,  uniformiter  sunt  motivi,  et 
in  suo  motu  velocissimi.  Ccelum  enim  est 

'  Deul.,  V.  —  -  Exod.,  xx.  —  '  Psal.  xxi,  a2.  — 
*  Psnl.  xLix,  Ifi.  —  5  MaUh.,  v,  14,  lo.  —  «  Eccli., 
XLIli,  10.  —  1  EsniJ.,  xxxiv,  ;iO.  —  '  Jerem.,  iv,  23. 
—  "  Isa.,  XIII,  10.  —  "  Kzech.,  xxxii,  "i.  —  "  Tob.,  v, 


CAP.  III.  ^77 

mobile  et  inquietum,  cujus  motus  est  revo- 
lubilis  super  medium,  id  est,  super  axem  : 
in  quo  ostenditur  bonorum  praelatorum  dili- 
gentia  et  sollicitudo  circa  curam  et  salutem 
suorum  subilitorura ,  qui  more  coeli  praedi- 
cando  moventur,  juxta  illud  Ecclesiastici "  : 
Ecce  cwlutn,  et  coeH  cadorum,  abyssus,  et 
universa  terra,  et  qucB  in  eis  sunt,  in  con- 
spectu  illius  commovebuntur.  Virtus  enim 
motiva  coeli  rapit  flrmamentum  ab  oi"iente  in 
occidentem,  et  iterum  redit  de  occidente  ad 
orientem  :  .sic  vir  perfectus  a  quiete  contem- 
plationis  procedit  ad  laborem  pra^dicalionis, 
et  iterum,  peracto  exercitio  operis,  procedit 
orando,  sicut  fecit  Moyses,  qui  postquam  fre- 
gerat  vitulum ,  et  corripuerat  populum,  ait 
ad  populum  "  :  Peccastis  peccatum  maxi- 
mum  :  revertar  ad  Dominum,  si  quo  modo 
qxdvero  ipsum  deprecari  pro  scelere  isto. 
Reversusque  ad  Dominum  ait :  Obsecro,  Do- 
mine,  aut  dimitte  ei  hanctioxam,  elc.  (b).  Sic 
autem  obsecrantes  libenter  esaudit  Deus.  Et 
in  Osea  '^  :  In  die  illa  ego  exaudiatn  coslos, 
et  cceli  exaudietit  terratn.  De  hoc  motu  cir- 
culari  dicitur  in  Ezechiele  "  :  Ibant  et  rever- 
tebatitur  in  sitnilituditietn  fulguris ,  etc.  Et 
in  Job  "  :  Lustratit  per  circuitum,  quocum- 
que  eas  voluntas  gubernantis  duxerit.  Et  iii 
Ecclesiaste  '* :  Lustratis  universa  in  circuitu 
pergit  spiritus,  et  iti  circulos  suos  revertitur, 
se  movendo,  (c)  et  circumeundo.  Ccelum  sem- 
per  volvitur  circa  axem,  cui  innitens  me- 
dium  nunquam  derelinquit.  Axis  est  Chri- 
stus,  cui  per  intentionem  et  amorem  semper 
adhajret,  et  innititur  vir  perfectus  :  et  talis 
medium  virtutis  non  deserit,  qui  Mediatori 
Dei  et  hominum  in  omnibus  suis  operibus  se 
conjungit. 

Item  tertio,  ccelum  continuatione  sui  motus 
est  principium  generationis  et  corruptionis 
effectivum :  et  hoc  proprie  convenit  praelatis, 
qui  fllios  giatiae  per  Evangeiium  Domino 

12.  —  "  Amos,  vill,  9.  —  "  Eccli.,  xvi,  IG.  — 
■'*  Exod.,  XXXII,  ;iO,  31.—  1»  Use.,  II,  21.  —  i»  Ezech., 
i,  14.  —  "  Job,  xx.vvii,  12.  —  ■»  EccU.,  1,  G. 

(n)  C(st.  cdil.  fuerant.  —  (i)  Ciel.  edit.  add.  In 
Exudo.  —  (f)  llcm  add.  oc. 


478 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


geuerant,  et  virttitum  g«rmina  in  subdito- 
rura  cordibus  radicantes,  vitium  extrahunt 
et  extirpant,  et  rore  [a)  doctrln»  salutaris 
irrigant  et  fecundant.  Et  Isaias*  :  Quomodo 
descendit  de  coelo  imber,  et  nix,  et  inebrint 
terram,  el  infundit  eam,  et  rjerminare  facit 
ipsam;  sic  verbum  quod  procedit,  etc.  Et 
Zacharias  -  :  Vinea  dabit  fructum  suum,  ct 
terra  dabit  germen  suum,  et  cceli  dabunt 
rorem  suum.  Si  coeli  tempore  nostro  essent 
roriflui,  id  est,  praelati  essent  dono  ccelestis 
sapientise  repleti ,  tunc  utiqne  populares  et 
subditi  fructiferi  fierent  et  fecundi ;  sed  quia 
praelati  aridi  sunt  et  duri^  ideo  non  profi- 
ciunt  subditi.  Ideo  dicitur  in  Deuteronomio ' : 
Sit  ccBlum  supra  te  ceneum ,  et  terra  quam 
calcas  ferrea.  Et  sequitur  :  De  coelo  descen- 
dat  super  te  cinis. 

Item  quarto,  ccelum  est  siderum  errantium 
repressivum  :  nam  violentia  sui  motus  pla- 
netas  evagantes  retrahit ,  et  motu  diuturno 
ab  Oriente  in  Occidentem  post  se  rapit.  Stel- 
lae  errantes ,  subditi  sunt  peccantes  ,  ut  in 
Canonica  Judae  '  :  Sidera  sunt  errantia, 
quibus  procella  tenebrarum  servata  est  in 
ceternum.  Etin  Job  '  :  Obtenebrentur  stellw 
caligine  ejus ,  etc.  Ibi  ait  Gregorius  :  «  Quos 
serpens  tortuosus  durus  per  malitiam  ad 
necem  percutit,  fuisse  latentes  hypo.'ritas 
velut  stellas  caliginosas  ostendit,  ut  quales 
interius  fuerint  latenter  in  prosperis ,  evi- 
denter  pateat  in  adversis.  »  De  his  stellis  ait 
Job  « :  Stellce  non  sunt  mundce  in  conspectu 
ejus.  Horum  siderum  motum  inordinatum 
cceli,  id  est,  justi  Praelali  ccelestis  legis  judi- 
cio  reprimunt,  quando  talium  excessus  cor- 
rigunt ,  et  correctos  ad  frugem  melioris  vi- 
tie  provehunt  et  compellunt.  Unde  Paulus' : 
Corripite  inquietos.  Et  Psalmista  *  :  Coeli 
disiillaverunt  a  facie  Dei  Israel.  Tunc  cce- 
lestes  animi  non  furoris  grandinem ,  sed  im- 
bris  dulcedinem  stillant ,  quaudo  divinam 
clementiam  circa  peccatores  intuentes ,  non 

'  Ua.,  LV,  10.  —  '  Zach.,  viii,  12.  —  »  Deut., 
XIVIM,  23,  24.  —  *  Jud.,  13.  —  '  Job,  III,  9.  —  ^Job, 
XXV,  5.  —  ■'  I  Ihess.,  V,  14.  —  '  Psal.  LXVII,  9.  — 

(a)  Cat.  tdit.  jure. 


cum  severitalis  impetu,  sed  blandientis  ani- 
mi  affectu,  mentes  corrigunt  et  castigant. 
Unde  Psalmista  '  :  Corripiet  me  vir  justus 
in  misericordia  ,  et  increpabit  me,  etc.  Et 
llieremias  '" :  Corripe  me ,  verumtamen  in 
judicio ,  et  non  in  furore ,  ne  forte,  etc. 

Item  quinto,  coelum  est  inferiorum  infor- 
mativum  ;  inferiora  enim  sunt  in  superiori- 
bus  tanquam  in  propriis  formis ,  ut  dicit 
Philosophus  ,  quia  secunduai  varias  corpo- 
rum  impressiones  figurantur,  et  formantur 
species  inferiores.  Et  hoc  praelatis  congruit, 
quorum  vita  vita;  subditorum  debet  in  om- 
nibus  esse  forma,  sicut  dicit  Pefrus  in  prima 
Canonica  "  :  Forma  facti  qregis  ex  ani- 
mo ,  etc.  Et  secunda  ad  Thessalonicenses  "  : 
Ipsi  scitis  qualiter  oportet  vos  imitari  nos ; 
quoniam  non  inquieti  fuimus,  etc.  Et  sequi- 
tur  :  T^on  rjuasi  non  habuerimus  potestatem; 
sed  ut  ?iosmetipsos  daremus  vobis  formam  ad 
imitandum  nos.  Et  ad  Philippenses  '^ :  Imi- 
tatores  mei  eslote,  et  observate  eos  qui  ita 
ambulant,  sicut  habetis  formam  tiostram. 
Forma  enim  debent  esse  subditorum  in  doc- 
trina  veritatis.  Et  ad  Romanos  "  :  Confidis 
te  esse  ducem  ccecorum ,  magistrum  infan- 
tiiim,  habentem  formam  scientice  et  veritatis 
in  lege.  Et  ad  Thessalonicenses  "  :  Forma 
facti  estis  omnibus  credentibus  in  Mace- 
donia. 

Item  in  munditia  castitatis,  ut  patet  ad 
Timotheum  '«  :  Exemplum  esto  fidelium  in 
verbo  ,  in  conversatione ,  in  charitate  ,  in 
fide ,  et  in  caslitate. 

Item  in  excellentia  humilitatis;  dicitur 
enim  in  Ecclesiastico  "  :  In  brachio  suo  frxr- 
mabit  Intum ,  et  ante  pedes  suos  curvabit 
virtutem  suam.  Prima  forma  informat  ani- 
mam  ex  parte  rationalis ;  secunda ,  ex  parte 
concupiscibilis ;  tertia,  ex  parte  irascibilis. 
Sed  ne  aliquid  in  subditis  relinquatur  non 
formatum  ,  informandi  sunt  a  suis  supe- 
rioribus  ultima  forma  ,  scilicet  forma  per- 

»  Psal.  CXL,  5.  —  'f  Jcrem.,  x,  24.  —  "  1  Petr.,  v,  3. 

—  '»  II  Thess.,  III,  8,  9.  —  "  Philipp.,  iii,  17.  — 
"  Rom.,  II,  20.  —  'B 1  Thess.,  i,  7.  —  'M  Tim.,  IV,  12. 

—  "£cc/i.,  xxxviii,  33. 


PART.  IV. 
fectissimae  charitatis ,  de  qua  dicitur  in  Sa- 
pientia  '  :  Amator  factus  sum  formce  illius. 
Istius  formae  impressor  fuit  Paulus  ,  oum 
dixit ' :  Imitatores  Dei  estote  sicut  filii  cha- 
rissimi,  et  ambulate  in  dilectione.  Ad  tales 
informationes  coelestes  in  subditis  impri- 
mendas  ,  invitavit  Deus  Moysen  ,  cum 
dixit '  :  Inspice,  etfac  secundum  exemplar, 
quod  tibi  in  monte  monstratum  est.  Opera 
itaque  prselatorum  velut  quaedam  exempla- 
ria  ccelestia  objicienda  suat  oculis  subdito- 
rum.  Unde  Psalmista  '  :  Quoniam  videbo 
coelos  tuos ,  etc. 

Item  sexto,  ccelum  est  omnium  motuum 
inferiorum  dimensivum  :  nam  motus  coeli 
est  primum  temporis  subjectum ,  et  omnium 
motuum  inferiorum  mensura.  Unde  qui  mo- 
tum  corporis  coelestis  non  considerat,  in  com- 
putatione  temporis  multum  errat.  Sic  auc- 
toritas  et  jurisdictio  Prcelatorum  regula  est 
et  mensura  subditorum  :  nam  juxta  ordina- 
tum  motum  voluntatis  superiorum  ,  moveri 
debent  corda  et  voluntates  inferiorum.  Ipso- 
xum  enim  est  offlcium  ,  subjectorum  corda 
discutere ,  et  de  singulorum  factis  rationem 
et  computum  exigere  :  quia  de  factis  sub- 
ditoram  reddituri  sunt  rationem ,  quando 
dicetur  illud  Hieremije  ' :  Cbi  est  grex ,  qui 
datus  est  tibi,  pecus  incbjtum  tuum  ?  Et  Eze- 
ctiiel  ^  :  £)e  manu  tua  requiram.  Et  tertio 
Regum  '  :  Custodi  virum  justum  :  qui  si 
elapsus  fuerit,  eril  anima  tua  pro  anirna  il- 
lius.  £t  ad  Hebrseos  *  :  Ipsi  pervigilant , 
quasi  reddituri  rationempro  animabus  ves- 
tris.  ideo  motus  et  affectiones  oportet  men- 
surare ,  et  cognoscere  merita  singulorum  , 
sicut  dicit  Salomon  '  :  Diligenter  cognosce 
vultum  pecoris  tui ,  ne  scilicet  contingat  er- 
rare  in  reddendo  rationem.  Et  Job  "  :  Quis 
enarrabit  rationem  coelorum?  etc.  Difflcile 

'  Sap.,  VIII,  2.  —  -  Ephes.,  v,  1.  —  '  Eiod.,  xxv, 
40.  —  •  Psal.  Tii:,  4.-5  Jeiem.,  im,  20.  —  «  Ezecli., 
III,  18.  —  '  111  lieg.,  sx,  33.  —  «  Hebr.,  xui,  17.  — 
*  Prov.,  xivii,  23.  —  ">  Job,  iiiviii,  37. —  "  Luc,  svi, 


CA.P.  ni. 


i79 


utique  est  enarrare,  quam  districtam  requi- 
ret  a  Praelatis  de  subditis  rationem ,  quando 
dicet  unicuique  "  :  Redde  rationem  villica- 
tionis  tuce.  Et  Isaias  *' :  Visitabit  militiam 
coeliin  excelso,  etsuper  reges  quisunt  super 
terram. 

Item  septimo,  c<Elum  aquarum  superio- 
rum  et  inferiorum  discretivum  est,  sicut  di- 
citur  in  Genesi  '^ :  Posuit  firmamentum  in 
medio  aquarum,  et  divisit  aquas  ab  aquis  : 
et  signat  Praelatos  Ecclesiae ,  qui  fidei  flrmi- 
tate,  et  fortitudinis  robore,  contemplativos 
quasi  superiores  aquas  sursum  teneiit ,  ne 
labantur  ad  inferiora,etsaecuIaribusnegotiis 
se  implicent;  et  saecularibus  implicitos  quasi 
aquas  mobiles  sub  se  coercent,  ne  trauquil- 
litatem  contemplativorum  perturljent.  Dis- 
cernunt  etiam  inter  bonos,  qui  ccelestem  ha- 
bent  puritatem,  et  malos,  qui  carnalem  ha- 
bent  fluiditatem  :  spirituales  scihcet  sursum 
tenendo  per  consolationem ,  carnales  depri- 
mendo  et  compeUendo  subire  correctionem . 
Yita  etiam  praelatorum  inter  vitam  contem- 
plativam  et  activam,  quasi  in  medio,  firmata 
est,  et  quasi  ex  utraque  compacta ;  eorum 
etiam  diligentia  se  debet  interponere  me- 
diam  inter  hujus  mundi  divites  et  tyrannos, 
et  inter  pauperes  ac  infirmos  ,  ne  sinant 
violentiam  divilum  transire  in  oppressionem 
pauperum  ,  nec  insolentiam  pauperum  ia 
fraudem  et  contemptum  potentium,  sive 
suorum  dominorum  :  ideo  in  persona  boni 
Praelati  diciturde  Josephiu  Ecclesiastico  '*  : 
Natus  est  homo  primeps  {«),  firmamentum 
genlis ,  stabilimentum  populi,  etc.  Propria 
igitur  nomine  coelorum  significatur  in  Scrip- 
turis  potestas  praelatorum,  qui  auctoritate 
et  potentia  Christi  Ecclesiam  disponunt  et 
gubernant,  sicut  cceli  inferiora  mundi  ele- 
menta  ordinant  et  immutant. 

2.  —  '-  Isa.,  XXIV,  21.  —  "  Gen.,  i,  7.  —  '«  Eccli., 

XLIX,  U. 

(a)  Suppl.  fratrum. 


480 


CAPUT    IV. 

Coelonim  nomine  religiosi  et  contemplativi 
significantur. 

Ccelorum  etiam  nomine  intelligitur  sanc- 
titas  religiosomm ,  sive  cojlestis  et  sublimis 
conversatio  conlemplativorum  ^  in  quorum 
mentibus  pacificis  el  quietis,  diviua  virtus 
tanquam  in  ccelis  singulariter  requiescit , 
juxta  illud  Isaiae  ' :  Coslum  sedes  mea,  lerra 
aiitem  scabeUum  pedum  meorum ,  etc.  De 
his  cffilis  dicit  Psalmista  '  :  Confilebuniur 
cceli  mirabilia  tua ,  Domine.  Hi  coeli  sunt 
clauslrales  et  contemplativi ,  qui  ad  coeles- 
tem  vitam  divina  gratia  elevati ,  in  divinae 
laudis  confessione  continue  perseverant  : 
quia,  sicut  dicil  Glossa  :  «  ante  suam  con- 
versionem  ad  pcenitentiam,  heri  fuerant  vo- 
rago  ebrietatis,  hodie  ad  Deum  conversi , 
effecti  sunt  ornamentum  sobriefatis  :  heri 
ccelum  luxuriae ,  hodie  decus  temperantiae ; 
heri  blasphemalores ,  hodie  Dei  laudatores ; 
heri  serviebant  creafuris,  hodie  effecti  suut 
servi  Creatoris.  » 

Dicuntur  autem  tales  cceli  propfer  plura. 

Primo,  propter  remotissimam  ab  amore  ter- 

renorum  elongationem  :  nam  ccelum  aequis 

spatiis  a  centro  terrae  est  remotissimum ;  sic 

contemplatores  coelestium,  ab  omni  cura  tem- 

porali  abstracti,  locum  sibi  vendicant  superio- 

rem,  Deo  scilicet  etangelis  propiorem,  sicut 

dicit  auimaconfemplativa  in  Ecclesiastico  ': 

Ego  in  altissimis  habito ,  etc.  Et  in  Prover- 

biis  ' :  CcElum  sursum ,  et  terra  deorsum  ; 

sic  eor  recjum  inscrutabile ,  id  est,  imper- 

scrufabilis  est  affectio  illorum ,  qui  bene  se 

regunt.  Non  a  carnalibus  pofest  experiri , 

quid  dulcedinis  de  Deo  suo  sentiunt,  qui 

confemplatiouis  volatu  per  coelestia  se  dif- 

fundunt :  ideo  ^  via  aciuilce  in  ccelo  a  Salo- 

mone  difficilis  judicatur  in  Proverbiis,  quia 

quod  contemplativae  mentes  in  raptu  con- 

'  Isa.,  lAVi,  \.  —  i  Psal.  Lxxxvin,  6.  —  '  Eccti., 
X3LIX,  7.  —  •  Prov.,  XXV,  3.  —  '  P>ov.,  xix,  19.  — 
*Ecdi.,  XVII,  33.  —  '  Jsa.,  xiv,  22.  —  «  Arist.,  de 
C<£l.,   Ub.   I,  texl.  20.  —  9  psttl.   ijixxvlll,  30.  — 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

templationis  de  divina  dulcedine  hauriunt , 
a  mundi  amatoribus  ignoratur,  juxta  illud 
Ecclesiastici  ^  :  Yirtutem  cdtitudiyiis  coeli 
ipse  conspicit.  De  istius  cceU  altitudine  jam 
multi  corruerunf ,  qui  coelesfem  gratiam 
parvipendentes ,  ad  [a]  amorem  lerrenorum 
velut  canes  ad  vomitum  redierunt,  et  pro- 
fessionis  suae  alfitudinis  jam  obliti ,  mundi 
hujus  immunditiis  adhaeserunt.  Ideo  dicit 
Isaias  '  :  Quomodo  cecidisti  de  coslo,  Luci- 
fer,  qui  mane  oriebaris?  corruisti  in  te?-- 
ram,  etc.  De  hoc  alias. 

Secundo,  propter  ccelestis  munditiae  imi- 
fafionem  :  nam  propter  subtilifatem  suae 
essenfiae  coeli  sunf  purissimi,  et  ab  omuis 
corrupiionis  immunditia  olieni,  sicut  dicit 
Aristoteles  * :  «  Corpus  coeli  non  ingreditur 
corruptio,  nec  generatio,  »  etc.  Sic  contem- 
plativi  coelestem  puritatem  aeinulanfur,  et 
in  omni  coi'dis  et  corporis  munditia  puri- 
tati  coelesti  per  confessionem  continentiae 
conformantur.  Et  ideo  in  casfis  et  lucidis 
religiosorum  menfibus  specialifer  requies- 
cif,  juxla  illud  Psalmi  '  :  Ponam  thronum 
ejus  sicut  dies  coeli.  tt  in  Ezechiele  '" :  Et 
super  firmamentum  cjuod  erat  imminens 
capiti  eorum,  quasi  aspectus  lapidis  sapphi- 
ri,  similitudo  throni.  Sapphirus  coelestem 
repraesentat  puritatem  pariter,  et  colorem, 
et  significat  mundifiani  et  castitatem,  cujus 
gratia  viri  spirifuales  thronus  Dei  fieri  pro- 
merentur,  juxta  illud  Psalmi "  ;  Dominus  in 
ccelo  paravit  sedem  suam. 

Tertio,  propter  ordinafam  obedienfiae  vo- 
luntaris  contiuuationem  :  nam  coelum  cur- 
sum  suum  ordine  quieto  et  imperturbafo 
peragit,  et  ab  eodem  puncto  in  idem  con- 
tinue  se  revolvit :  et  hoc  congruit  religiosis, 
qui  spiritu  divino  commoti ,  sine  taedio  et 
murmure,  non  cessant  cursum  injuncfae 
obedientiae  pro  viribus  adimplere.  Unde 
Hieremias  "  :  Si  defecerint  leges  cosli  [b]  co- 
ram  me,  dicit  Dominus,  tunc  semen  Israel 


«•  Ezech.,   I,  22.  - 
XXXI,  36. 

(o)  Edit.  Ven.  eL. 


"  Psal.   cil,     19.  —    "  Hier., 
(6)  Vulg.  istai. 


PART.  IV.  CAP.  IV. 


481 


deficiet,  ut  non  sit  gens  coram  me  cunctis 
diebus,  etc.  Hunc  motum  velut  stellae  erra- 
ticse  quidam  retardant,  et  obedientiae  legi- 
bns  obviantes,  et  voluntatis  propriae  motibus 
innitentes,  quietam  claustri  conversationem 
dissipant  et  perturbant,  juxta  illud  Apoca- 
lypsis  ' :  Factum  est  prceliiim  magnum  in 
coelo,  et  draco  pugnabat,  etc.  Dicitur,  quod 
quando  stellse  erratics  mutuo  conveniunt 
in  capite  vel  cauda  Draconis,  vel  contrarie. 
se  aspiciunt,  tunc  ccelum  perturbatur,  el 
frequenter  oriuntur  tempestates,  et  eclipsis 
nunc  Lunse,  nunc  Solis  in  capite  vel  cauda 
Draconis  ex  mutua  conjunctione,  vel  directa 
oppositione  procreatur.  Stella;  evagantes, 
sunt  perversi  claustrales  a  rectitudine  regu- 
Itiris  disciplinae  per  campos  iicentiae  devian- 
les,  qni  nunc  conveniunt  in  Dracone  per 
i'i audulentam  conspirationem,  nunc  ex  ad- 
verso  se  aspiciunt,  el  mutuo  se  opponunt 
[ier  muluaradefensionem,  ex  quorum  lite  et 
cnnspiratione  lurbationis  non  modicae,  scan- 
liila  plurima  saepius  oriuutur,  et  ipsi  reli- 
giosi,  qui  per  famam  velut  cceli  relucere 
ileberent,  famae  suce  jacturam  per  talium  in- 
solentiam  paiiuntur.  Unde  dicitur  in  Apoca- 
"lypsi* :  Sol  factus  estniger  tanquam  saccus 
cilicinus ,  et  steU.a>.  ceciderunt  de  ccelo,  etc. 

Itemquarto,  propter  barmonicam  circu- 
lorum  cceli  proportionem  :  nam  in  ccelo  qui- 
dam  sunt  circuli  superiores,  quidam  infe- 
riores,  quidam  autem  dicuntur  solstitiales, 
quidam  aequinoctiales ,  quidam  aestivales, 
qiiidam  hiemales.  Sic  in  religiosorum  colle- 
gio,  velut  in  coelo;  quidam  vicem  gerunt 
praelationis ,  et  hi  sunt  solstitiales,  in  quo- 
nim  vita  et  conversatione  Sol  justitiae  debet 
expressins  relucere ,  juxta  illud  Ecclesias- 
lici' :  In  unamquamque  gentem  posuit  rec- 
lurem,  et  pars  Dei  Israel  facta  est  mani- 
festa,  et  omnia  opera  illorum  velut  sol  in 
conspectu  Domini.  Alii  sunt  aequinoctiales, 
iUi  scilicet  qui  in  statu  subjeclionis  dies  et 


'  Apoc,  xii,  7.  —  '  Aj}Oc.,  VI,  13.  —  '  Eccli.,  xvii, 
14.  —  *  Isa.,  LXII,  6.  —  '  Psal.  Liv,  18. —  '  Isa.,  vi, 
!.  -  '  Psal.  ■s.xxw,  28.  —  »  Job,  xxil,  12.  —  «  Job. 

TOM.  vn. 


noctes  aequare  et  continuare  in  Dei  laudibus 
non  desistunt,  qui  scilicet  iu  media  nocte  ad 
confitendum  Domino  snrgunt,  et  in  die  me- 
dia,  seumeridie,  laudes  laudibus  accumu- 
lant  et  adjungunt.  De  quibus  Isaias  '• :  Tota 
die  et  tota  nocte  non  tacebunt.  Et  Psalmista ^ : 
Vespere,  et  mane,  et  meridie  narrabo  et  an- 
nuntiabo,  etc.  Et  Isaias'*:  Clamabant:  Sanc- 
tus,  Sanctus,  Sanctus,  etc.  Et  Psalniista  ' : 
Tota  die  laudem  tuam. 

Circuli  vero  aestivales,  qui  polo  appropin- 
quant,  et  versus  verticem  cceli  plus  se  ele- 
vant,  sunt  contemplativi,  qui  ab  omni  solli- 
citudine  temporali  se  elongant,  et  sublimi- 
tate  contemplationis  ccelestibus  se  confor- 
mant.  Dicitur  enim  in  Job ' :  Excelsior  ccelo 
est,  et  supra  stellarum  virtutem  sublimatur. 
Sed  per  circulos  biemales,  qui  terrai  sunt 
viciniores,  significantur  boni  activi  et  offi- 
ciati,  qui  officio  administrationis  intenti  tem- 
poralia  procurant,  et  ea,  quae  sunt  aliis  ue- 
cessaria,  officiosissime  admiaistrant.  Iterum 
dicit  iob^ :  Prwcipit  hiemis  pluviis  et  imbri- 
bus  fortiludinis  suce.  Et  in  Genesi  '" :  yEstas 
et  hiems,  nox  et  dies  non  requiescent.  Prae- 
lati  igitur  et  subditi,  activi  etcontemplativi, 
velut  quidam  coelestes  circuli ,  officiorum 
gradibus  ab  (a)  invicem  sunt  distincti,  nexu 
tamen  indissolubilis  charitatis  pariter  sudI 
conjuncli,  sicut  dicit  Apostolus  "  :  Totwn 
corpus  compactum  et  connexum  pcr  omneni 
juncticram  subministrationis ,  etc. 

Item  quinto,  propter  omnimodam  contra- 
rietatis  remotionem.  Ccelo  nihil  est  contra- 
rium,  ut  dicit  Philosophus  '%  maxime  quia 
ex  conlrariis  partibus  non  componitur,  et 
ideo  non  potest  ccelum  aliqua  corruptio  sub- 
intrare:  sic  inter  viros  spiritualesetcoelestes 
nulla  contrarietas  in  aireclu,  nulla  disparitas 
in  victu,  nulla  singularis  diversitas  in  ves- 
titu  debet  inveniri ;  imo  ipsorum  concordia 
attestatur,  quod  tam  in  virtulibus,  qnam  in 
moribus  permanenl  incorrnpti,  juxtaillud 

xxxvu,  e.  —  '"  Gi>n.,  vlll,  22.  —  "  Ephcs.,  iv,  iu.  — 
'=  Ariil.,  (/■.'  Cal.,  lib.  I,  text.  20. 

(a)  Ccet.  edii.  ad. 

31 


182  DE  ECCLESIASTIC 

Job  ' :  Qui  facit  concordiani  in  subliinibus 

suis.  Et  in  Ecclesiastico ' :  Concordia  fra- 

trum,   amor  proximorum,  vir  et  midier 

bene  consentientes ,  etc.  Ubi  ergo  rixae  et  di- 

visionesj  et  contrariae  partes  sunt  in  claus- 

tris,  ibi  summa  est  corruptela.  Dicit  enim  in 

Osea  ^ :  Divisum  est  cor  eorum ,  ideo  nunc 

interibunt.  Nam  contrarietas  est  causa  cor- 

ruptionis,  sicut  unitas  sive  simplicitas  in- 

corruplibililatis.  Unde  dicilur  in  Actibus  * : 

Erat  omnibus  cor  unum ,  et  anima  una  in 

Domino.  Et  in  Psalmis  ° :  Qui  habitare  facit 

unius  moris  in  domo.  Et  Sophonias'^:  Ut  in- 

vocent  omnes  nomen  Domini,  et  seroiant  ei 

humero  uno.  Et  in  Osea  ' :  Congregabuntur 

filii  Israel,  et  filii  Juda  pariter,  etc.  Unde 

discipuli  congregati  in  unum,  Spiritum  sanc- 

tum  recipere  meruerunt,  ut  dicitur  *  in  Ac- 

tibus. 

Item   sexto,  propter  ordinatam  orbium 

coeli  elevationem  et  depressionem  :  dicunt 

enim  Philosophi,  quod  ex  ordinato  orbium 

molu,  et  eorum  gravi  et  acuto  et  interciso 

processu,  incredibilis  harmonia  procreatur. 

Sic  viri  ccelesles,  omnia  ordinate  facientes, 

suavem  reddunt  melodiam  :  quando  sciUcet 

de  contemplatione  ad  aclionem ,  de  lectione 

procedunt  ad  orationem ;  quando  superiores 

juste  et  benigne  praesunt  sine  tyrannide  et 

injusta  subditorum  oppressione,  etinferiores 

mansuete  subsunt  sine  murmure  et  contra- 

dictione;  quando  qui  praesunt  ad  subditos 

condescendunt  per  compassionem  et  amo- 

rem,  et  illi  qui  subsunt  ordinate  exhibent 

suis  superioribus  reverentiam  debitam  et 

honorem,  ex  tali  ordinato  ascensu,  et  des- 

censu,  dulcis  concentus  generatur.  Ideo  dicit 

Job  ' :  Concentum  coeli  quis  dormire  faciet? 

Sed  hic  concentus  jam  minus  in  coeli  orbi- 

bus,  id  est,  claustralibus  invenitur,  juxta 

illud  Apocalypsis '" :  Factum  est  silentium  in 

ccelo  fere  per   dimidiam  ho?-a}n.   Ecce  in 

mullis  locis  insurgunt  subditi  coutra  prajla- 

'  Job,  XXV,  2.  —  '  Eccli.,  xxv,  2.  —  «  Ose.,  i,  2. 
—  *  Acl.,  IV,  32.  —  5  Psal.  LXVli,  7.  —  '  Sop/ion.,  nt, 
9.  —  '  Ose.,  I,  U.  —  '  Act.,  II,  1.  —  '■'  Job,  xxxviii, 
37.   —  10  Apoc.  XIII,    1.  —   "   Apoc.,   XIV,  2.   — 


A  HIERARCHIA. 

tos,  et  prselati  contra  subditos  grassantur; 
et  sic  concentus  coeli  in  talibus  vel  silet  pe- 
nitus,  vel  plurimum  impeditur :  boni  tamen 
istud  silentiuni  tanquam  periculosum  et  no- 
civum  infringunt,  qui  scilicet  ordinate  et 
paciflce  vivunt,  sicut  dicitur  iterum  in  Apo- 
calypsi " :  Audivi  vocem  iii  ccelo,  sicut  vocem 
citharcBdorum  citharizantium  in  citharis 
sids,  et  cantabant  quasi  canticum  novum. 

Item  septimo,  propter  cautissimam  meri- 
torum  suorum  occultationem  :  nam  coelum 
interpolare  [a)  aliqua  de  suis  contentis  aspi- 
cientibus  reprffisentat,  sed  plura  et  nobihora 
ab  oculis  intuentium  subtrahit  et  occultat : 
et  hoc  rehgiosis  vitam  ccelestem  habentibus 
convenit ,  ut  aliqua  de  suis  virtutibus  osten- 
dant  aliquando  ad  sediflcationem  proximi; 
sed  plura  abscondant  propter  humiliatiouem 
sui,  secundum  doctrinam  Domini  dicentis  in 
Matthaeo  "  :  Tu  cum  oraveris ,  intra  cubicu- 
lum  tuum,  et  clauso  ostio  ora  Patrem  tuum 
in  abscondito ,  etc.  Et  in  eodem  :  Faciem 
tuam  lava,  ne  videaris  hominibus  jejunans  ; 
sed  Patri  tuo,  qui  videt  in  abscondito.  Et  in 
eodem  :  Attendite  ne  faciatis  justitiam  ves- 
tram  coram  hominibus ,  elc.  Qui  igitur  coe- 
licam  ducunt  vitam,  nou  omnia  omnibus 
revelent  propter  ostenlationem  ;  sed  quando 
aliqua  oportet  facere  proximis  ad  exemplum, 
in  occulto  faciant  quoad  intentionem.  Nam 
nobiliora  in  ccelo  plus  celantur,  quam  illa , 
quae  in  firmamento  sensibiliter  intueutur. 
Ait  enim  Sapiens  "  :  Qu(b  in  prospectu  nos- 
tro  sunt,  invenimus  cum  labore;  quce  autem 
in  coelis  sunt ,  quis  investigabit  7  quasi  di- 
cat :  NuUus  potest  merita  sanctorum  occulta 
cognoscere,  nisi  ille  solus,  qui  super  omnes 
ccelos  considerat ,  et  lumen  ejus  super  om- 
nes  terminos  terrce ,  ut  dicitur  '*  in  Job.  Ille 
solus  vota  humillum  respicit  et  approbat , 
qui  solus  coeli  occultissima  invesligat.  Et  in 
Psalmis  '^ :  Quis  sicut  Dominus  Deus  noster, 
qui  in  altis  habitat?  etc.  Hypocrilse  vero, 

"  MaUh.,  VI,  U,  n,  1.  —  '»  Sap.,  Ix,  16.  —  '»  Job, 
xxxvii,  3.  —  '»  l'sal.  cxii,  5. 

(a)  Cat.  eclit.  iuLerpolale, 


PART.  IV. 

qui  in  seipsis  coeli  speciem  mentiuntur  se 
habere,  plura  bona.  quam  habeant,  fingere 
non  verentur  (d) .  Unde  dicit  Nahum '  :  Plu- 
res  fecisti,  quam  stellce  sint  coeli,  negotia- 
tiones  tuas.  Sed  tales  stell^e  non  sunt  stellae 
verse ,  quia  in  coeli  corpore  non  sunt  flxse  ; 
ct  ideo  semper  pereunt  et  cadunt  in  fme,  si- 
cut  qua?dam  flammulas,  stellis  similes,  de 
coelo  in  noctibus  cadere  sjepius  est  videre. 
Ideo  in  Apocalypsi  ^  dicuntur  stellae  de  ccelo 
cecidisse,  et'  in  Matthaeo.  Nam,  ut  dicitGre- 
gorius*:  a  Hypocritarum  opera ,  quamvis 
ad  tempus  inter  justorum  merita  lucere  vi- 
deantur,  in  flne  tamen ,  quia  a  fructu  sunt 
vacua,  fundifus  annullantur.  »  Ideo  diciliu" 
in  Job  ^ :  Si  ascenderit  ad  ccelum  superbia 
ejus ,  et  caput  ejus  nubes  tetigerit,  etc.  Et 
in  Abdia  *  :  Inter  sidera  posueris  nidum 
tuum,  etc.  Et  Isaias  ^ :  In  coelum  ascetidam, 
super  astra  caeli  exaltnbo  solium  meum.  Et 
Psalmista' :  Posueruntin coelum  os suum,  etc. 
Sed  qui  veri  sunt  cceli,  in  Deo  abscondita 
sua  occultant  opera ,  et  ideo  stabiha  perma- 
nent  usque  in  posterum  atque  fixa ,  juxta 
illud  Ecclesiastici ' :  Conclude  eleemosynam 
in  sinu  pauperis,  et  orabitpro  te ,  etprode- 
rit  tibi  super  aurum. 

Item  octavo ,  propter  continuam  influen- 
tiam  et  virtutis  difTusionem  :  nam  virtus  cce- 
lestis  per  singula  se  diffundit  elenienta.  Sic 
religiosi  bona ,  quae  desuper  receperunt , 
omnibus  indigentibus  communicant,  et  mi- 
sericordiae  opera  secundum  uniuscujusque 
indigentiam  singuUs  administrant ,  et  ad 
imitationem  Patris  coelestis  ,  qui  misericors 
est,  et  misericordes  diligit,  et  illis  specialem 
gratiam  infundere  consuevit  ,  sicut  dicit 
Psalmista"' :  Domine,  in  coelo  misericordia 
tua,  etc.  Beati  enim  misericordes.  cjiioniam 
ipsi  misericordiam  consequentur,  dicitur" 
in  Matthaeo.  Religiosi  itaque  pietatis  opera 
diligenteSj  sunt  coelij  in  quibus  thesauri 

'  Nah.,  III,  16.  —  '  Apoc,  VI,  13.  —  ^  Matth.,  sxiv, 
29.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  VIII,  c.  xxiv,  quoad  sen- 
suin.  —  *  Jo6,  XX,  6.  —  '  Abd.,  4.  —  '  Isa.,  xiv,  13. 
—  8  Psal.  Lxxii,  9.  —  '  Eccli.,  xxix,  15.—  "  Psal. 

(a)  Edit.  Ven.  non  velentur. 


CAP.  IV.  483 

Domini  reperiuntur,  qui  inspiratione  divina, 
necessitatis  tempore,  pauperibns  diffundun- 
tur.  Unde  dicitur  in  Deuteronomio  :  "  Ape- 
riet  Dominus  thesaurum  suum  optimum  coe- 
lum  :  ut  pluviam  tribuat  terrce  in  tempore 
suo. 

Patet  ex  praidictis,  quod  ccelorum  nomine 
religiosi  in  Scripturis  saepius  denotantur, 
qui  inter  ceteros  electorum  gradus,  ccelis 
potissime  conformantur,  ratione  subtilitatis 
divincB  Scripturs,  in  qua  velut  in  ccelo  om- 
nia  occulta  Christi  et  Ecclesise  mysteria  con- 
tinentur,  juxta  illud  Isaiae  "  :  Complicabun- 
tur  sicut  liber  cceli,  etc.  Et  Ezechiel '' :  Aperti 
sunt  cceli,  etvidi  visiones  Dei.  Et  ia  Apo- 
calypsi  "  :  Apertum  est  templum  in  ccelo, 
et  visa  est  arca  testamenti  in  coelo.  Nam 
sicut  ccelum  est  principium  illuminatio- 
nis  el  irradiationis  tolius  mundi  sensibi- 
lis,  sic  totius  veritatis  cognitio  exordiiim  a 
divinis  eloquiis  accipit  et  scripturis ,  juxta 
ilkid  Psalmi  '^ :  Declaratio  sermonum  tuo- 
rum  illuminat.  Nam  mandatum  lucerna  est, 
et  lex  lux ,  ut  dicitur  ''  in  Proverblis.  Unde 
quidquid  proponitur  propheticae  rationis , 
quidquid  asseritur  mundana;  sapientise  ar- 
gumentis,  si  veritati  theologicae  non  conso- 
nat,  a  natura  coeli  discrepat  et  discordat,  ut 
dicere  possit  mundi  sapientibus  Scriptura 
veritatis  '* :  Sicut  exaltantur  coeli  a  terra,  sic 
vicE  mece  a  viis  vestris. 

Item  secundo  virtus  cceli  est  causa  vivifl- 
cationis  inferiorum  et  sensificationis ,  quia 
nihil  vivit,  nec  sensum  percipit,  ubi  cceli 
radius  non  perlingit :  ex  quo  manifeste  con- 
vincitur,  quod  omnis  mens  vel  conscieotia 
moritur,  ad  cujus  interiora  verbi  vitae  virtus 
non  ingreditur.  Quod  expertus  Petrus,  dixit 
in  .loanne  "  :  Ad  quem  ibimus  ?  verba  vitce 
<Bterna>  habes.  Et  Psalmista '" :  Eloquium 
tuum  vivificabit  me.  Et  Dominus  in  Joanne" : 
Verba  quce  locutus  sum  vobis,  spiritus  et 

XXXV,  a.  —  "  Matth.,  V,  7.  —  <2  Deut  ,  .txvin,  12.  — 
*'  Isa.,  xxxiv,  4.  —  ''  Ezech.,  I,  1.  —  "  Apoc,  XI, 
(9.  _  16  psal.  cxviu,  130.  —  "  Prov.,  vl,  23.  — 
w  ha.,  I,v.  9.  —  "  Joan.,  vi,  68.  —  "  Psal.  cxvill, 
50.—  «1  Joun.,  VI,  64. 


iSk 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


vita  sunt.  Et  iii  Ecclesiastico '  :  Sustulisti 
mortuimi  ab  inferis,  de  sorte  mortis,  in  verbo 
Dei  tiii.  Et  ideo  Scriplnra  divliia ,  ?pii'itiia- 
liter  intellecla,  inlellectum  vivificat  et  aCfec- 
(um,  juxla  illud  Joannis-:  Vita  erat  lux 
hominum.  Et  Apostolus '  :  In  (a)  tuba  Dei 
descendet  de  ccelo ,  et  mortui  qui  in  Christo 
sunt ,  resurfjent  primi ,  etc.  Tuba  de  coelo 
canens  est  vox  praedicatorum  de  secretis 
Scripturai  ccelestia  exprimens ,  resonans  el 
exponens.  Ad  tubae  sonitum  resurgent  mor- 
tui  de  sepulchris  peccatorum^  sicut  dicit 
Joannes  '  :  Hora  venit,  et  jam  nunc  est,  in 
qua  (b)  oynnes,  qui  in  monumentis  sunt,  au- 
dient  vocein  Filii  Dei,  etc. 

Item  teriio,  ratione  obnubilationis ,  quia 
ccel.iin ,  qnod  in  suo  proprio  circulo  semper 
lucidum  est  et  serenum,  secundum  nostrum 
aspectum,  propter  interposilionem  vaporum, 
sajpius  apparet  nubilosum  :  sic  Scripfura  di- 
vinitus  inspirata  (b),  flguris  et  ajnigraatibus 
est  sa^pius  involuta,  nt  carnalibus  et  indig- 
nis  Scripturarum  lateant  mysteria ,  quae  ta- 
men  piis  mentilnis,  sapieutibus  ea  quse  sunt 
spirilus  ,  lucida  sunt  et  aperta ,  juxta  illud 
Genesis " :  Cum  obduxero  ccelum  nubibus , 
apparcbit  arcus  meus,  etc.  Quandoque  enim 
propter  aliquorum  imperitiam,  quandoque 
etiam  propter  bsereticorum  malitiam  ,  sunt 
celanda  quaedam  Scripturae  et  fidei  sacra- 
nienta.  Et  hoc  faciendum  est  coram  simpli- 
cibus  et  infirmis ,  ne  subtilia  et  sublimia  ca- 
pere  non  valentes  a  recto  devient ;  similiter 
coram  irifidelibus ,  ne  blasphement  :  non 
enim  debemus  sanctum  dare  canibus,  neque 
sparqere  marqaritas  coram  porcis ,  ne  forte 
conculcent  eas,  etc,  sicut  dicit'  Dominus  in 
Matlhaeo.  Ideo  pra^ceptum  fuit ,  quod  nulli 
viderent  vasa  sanctuarii  nuda ,  exceptis  sa- 
cerdolibus  filiis  Aaron ,  ut  dicitur '  in  Nu- 
meris.  Ideo  oportuit  arcam  et  alia  taberna- 
cnli  vasa  obvolvere  pellibus  hyaciuthinis,  ne 
for^itan  alii  aliqua  curiositate  secrela  taber- 


•  Ecdi.,  XLviii 
15.  —  '  Jo(u(  ,  V 

(ai  Al.  JeesL  in 


,  .').  —  ■  Joan.,  I,  4.  —  '1  Tliess.,  iv, 
,  J3.  —  '  Gen.,  ix,  14.  —  «  Alatth., 

.—  (i)  Al.  quod.  —  (c)  aspirata. 


naculi  intuentes  morerentur,  sicut  ibidem' 
dicitur.  Clarilatem  itaque  cceh  obvolvit  nu- 
bibus  et  obducit,  qui  8criplui'arum  subfilia 
sublicens ,  simplicia  et  intellectu  facilia  pro- 
ponit,  simplicibus  autem  cxponit.  Radius 
enim  luminis  coelesfis ,  qui  visum  aquilae 
acuit  et  confortat,  obtundit  visum  noctuae 
et  excaecat.  Unde  qui  debilis  est  visus,  id  est, 
parvi  intellectus,  non  debet  alta  ct  insensi- 
bilia  perscrutari ,  ne  de  claritate  nimia  ob- 
tenebretur  ejus  animus ,  unde  putabat  illu- 
minari.  Unde  dicitur  in  Proverbiis ' :  Ad  opes 
quas  habere  non  poteris,  ne  erigas  oculos 
tuos.  Facient  enim  sibi  pennas,  et  volabunt 
in  ccelum.  Hoc  sciens  Douiiiius  ,  dixit  Nico- 
demo  in  Joanne  "  :  Si  dixi  vobis  terrena,  et 
non  creditis ;  si  dixero  vobis  ccclestia ,  quo- 
modo  credetis  ?  Et  in  Ecclesiastico  "  :  Alliora 
te  ne  qucesieris ,  et  in  pluribus  Dei  operibus 
non  fueris  curiosus,  etc.  Et  sequitur  :  Non 
est  necesse  quce  abscondita  sunt  videre  ocu- 
lis  tuis. 

Item  quarto ,  ratione  foecundationis.  Nam 
calore  coelesti  pariter  et  rore  omnia  pro- 
creantur,  nec  aliquid  in  terra  crescendo  pro- 
ficit,  nisi  ubi  calor  ccelestis  se  spargit,  et 
humor  rorisaut  pluviae  cceleslis  sediffundit. 
Scriptura  tota  ignea  est,  illuminans  per  sa- 
pienfiam  intellectum,  et  ad  amorem  iuflam- 
mans  afl"ectum.  Unde  dicit  Psalmisfa  "  : 
Ifpiitum  cloquiwn  tuitm  vehe?nenter ,  ctc. 
Et  in  Deuteronomio  '^ :  In  dextera  ejus  ignea 
lex.  Et  Hieremias  "  :  Factus  est  sermo  Do- 
mini  in  corde  meo  quasi  iqnis  cestuans , 
clausus  in  ossibus  meis.  Et  in  Pi'overbiis  '^ : 
Omnis  sermo  Domini  ignitus  clypeus,  elc. 
Clypeus  est,  cum  protegit;  ignilus,  cnra 
accendit.  Codum  igitur  igneum,  diviuum 
est  verbum,  duui  iiiflammat.  Uude  ait  Psal- 
mista  '*  :  Eloquium  Domini  inflammavit 
eum,  etc.  Rorifluum  autem  est,  dum  fe- 
cundat:  inflammatenimcor  ad  dileciionem; 
fecundat,  velut  pluvia  aut  ros,  ad  opera- 

vii,  (i.  —  '  Num.,  IV,  14.  —  •  Ibid.,  20.  —  »  Prov., 
x.xili,  5.  —  1"  Joan.,  \\\,  12.  —  "  £cc/i.,  III,  22,  2,1.  — 
'=  Vsnl.  cxviii,  140.  —  "/)?«?.,  x.vxiil,  2.—  ^^  Jercm,, 
XI,  9.  —  ''  f;ou.,  XXX,  3.  —  ^•^  fiul.  civ,  19. 


PAUT.  IV. 

tionem.  Dicitur  enim  in  Deuteronomio  '  : 

Concrescat  ul  pluvia  doctrina  mea ,  fluat 

velut  7'os  eloquium  meum.  Et  Job  '  :  Stilla- 

bat  super  eos  eloqidum  meiim,  expeclabant 

me  sicut  pluviam,  et  os  suum  aperiebant 

quasi  ad  imbrem  serotinum.  Vi  ergo  talis 

caloris  et  humnris,  de  agro  cordis,  virtutis 

germen  prorunipit  in  fructum  operationis. 

Unde   dicit   Isaias  '   :    Quomodo  descendit 

imber  de  coilo,  et  non  revertitur,  sed  infun- 

dit  terram  et  inebriat  [a)  eam,  et  germinare 

eam  facit,  elc.  Et  Job  '  :  Ros  in  messione 

mea  morabitur ,  etc.  Maledicta  autem  terra, 

quse  rorifluis  cceii  gutlis  continue  infun- 

dilur,  et  tamen  sterilis  invenitur.  £t  Pau- 

lus  ' :  Terra  quce  spinas  profert  et  tribulos, 

reproba  est,  et  maledicto  proxima.  Et  in  Deu- 

toronomio  '  :  De   calo  descendet  super  te 

ci7iis,  etc.  Quod  fit  in  perversis  theologis, 

qui  i'ore  cceli  quotidie  pluuntnrj  semper 

tainen  remanent  sine  fructu. 

Item  quinto,  ratione  permanentiae  infinitae 

durationis.  Ccelum  enim,  inter  omnia  cor- 

pora,  magis  durahile  est  et  flrmum :  et  ideo 

est  perpetuum,  quia  cum  non  sit  compo- 

situm  ex  contrariis ,  non  habet  in  se  prin- 

cipium  dissolutionis  :  et  hoc  convenit  Scrip- 

turae  verit;:fi,  quae  tantae  est  firmitatis,  quod 

nou  potest  arte  vel  ingenio  immutari.  Et 

ideo  dicit  Psalmista  "^  :Statuit  ea  in  ceternum 

et  in  soeculum  swculi ;  prceceptum  posuit,  et 

no7i  prceteribit.  Et  in  Proverbiis  '  :  Labium 

veritatis  firmum  ei'it  in  perpetuum.  Et  ite- 

rum  in  Psalmis  ' :  Qua;  procedunt  de  labiis 

meis,  non  faciam  irrita  :  Et  in  secunda  Pe- 

tri '» :  Et  hahemus  fir^niorem  propheticum 

scrmonem.  Unde  omnes  scienliae  quse   in 

firraitate  istius  scripturee  non  sunt  fundatffi, 

irmtiles  sup.t  atque  vanae,  juxta  ilUid  Hie- 

remiae  "  :  Omnes  lerjes  cjentium  {b)  vcmcesimt. 

Et  Sapiens  '*  :  Vani  sunt  omnes  homines,  iii 

'  Dmt.,  xx:ili,  2.  —  •  Job,  xxix,  23.  —  '  Isn.,  lv, 
10.  —  »  Jo.b.  XXIX,  19.  —  '  Heiii-.,  vi,  8.  —  «  Deut., 
sxvin,  21.  —  '  Psal.  cxLviii,  fi.  —  s  Prov.,  xn,  19. 

—  "   l'sfil.    Lxxxvui,   3a.  —    '0   II    Peli:,   i,   19.  — 
"  Jerem.,  x,  3.  —  '=  Sap..  viii,   1.  —  u  Bom.,  i,  21. 

—  '»  rsal.  XXXI,  6.  —   ''  Dan.,  xii,   3.  —    ■"  Job., 
xxxvii,  !8.  —  "  Ecdi.,  XLlli,  10.  —  "  Sa/).,  vii,  19. 


CAP.  IV. 


48S 


quibusnon  subestsapieyitia.  Et  Aposlohis"  : 
Evanuerunt  in  corjitationibus  suis ,  dicentes 
se  esse  sapientes,  stulti  facti  sunt.  Unde  sa- 
pientes  hujus  saeculi,  qui  ingenia  sna  fiin- 
dant  in  sapienlia  hujus  mundi,  nihii  iiahent 
coelestis  penitus  firmitatis  :  sed  doctores 
boni,  virtute  diviiii  verbi,  siint  firmissimi 
sicut  coeli,  juxta  illud  Psalini  "  ;  Verbo  Do- 
mini  cceli  firmati  simt.  Et  Daniel  "  :  Ful- 
gebunt  sicut  splendor  firmamenti.  Et  Joli '" : 
Solidissimi  sunt  quasi  cere  fundati  (c). 

Itein  sexto ,  ratioue  ornains  et  composi- 
tionis :  nam  propter  varium  stellarum  orna- 
tum,  nihil  est  pulchrius  quam  sit  coeliim. 
Sic  divina  sapientia,  quae  in  scriptura  divina 
sculpta  cst  et  Ccelata,  expositionibus  variis, 
quasi  quibusdam  radiantibus  stelhs  ,  raulti- 
pliciter  est  ornata.  Relucet  enim  divina  veri- 
tas  nunc  in  historia,  nunc  in  allegoria,  nunc 
Ln  ea  rutiiat  sensus  tropologicus,  nunc  irra- 
diat  anagogicus  intellectus.  Uude  in  Eccle- 
siastico  '''  :  Species  cwli  est  gloria  stellarum. 
Et  in  Sapientia  '*  :  Dedit  mihi  scire  anni 
cursus,  et  stellarum  dispositio7ies,  etc.  Variis 
itaque  scripturai  divinae  sententiis,  quasi 
coruscantibus  coeh  astris,  omnium  errorum 
et  phantasmatum  tenebrositas  efTiigatiir ,  et 
relucet  veritas  fidei,  qua  totius  Ecclesiae  su- 
perflcies  decoratur.  Unde  dicit  Job  "  :  Super 
omnes  ccelos  considerat ,  et  liunen  illius 
super  07nnes  ternmios  terrce.  Temfiore  vero 
Antichristi,  istius  cceU  ornatus  splendidus 
obfuscahilur,  qnando  verbi  praedicatio  ab 
haereticis  et  tyrannis  prohibebilur,  et  Vfri- 
tas  fldei  latens  in  Scripturis,  variis  hyre- 
ticorum  flgmenlis^  insuper  et  physicis  argu- 
mentis  multiphciter  impugnabitur,  sicut 
dicit  Daniel  *"  :  Marpiificatum  est  cor7iu  mo- 
dicum  usque  ad  fortitudinem  cosli,  ct  dejccit 
de  stellis,  et  conculcavit  eas,  et  abstulitjugc 
sacrificium ,  et  dejecit  locum  sanctificationis 
ejus ,  etc.  Et  in  Apocalypsi  "  :  Coelwn  re- 

—  '■'  Job,  xxxvn,  3.  —  ="  Dan.,  viii,  10.  —  "  .Apoc, 
VI,  14. 

(a)  Viilg.  sed  inebriat  lerram  et  infundit  ram;  Cet. 
(>(lit.  se  iiifaniUt  in  lcrram  et  incljiiot.  —  [h)  \iilg. 
poittilorum.  —  (',■)  Vulg.  fixsi. 


486  DE  ECCLESIAST 

cessit  sicut  liber  involutus ,  et  montcs  et  in- 
sulce  de  loco  suo  molai  sunt.  Nara  liber 
divinae  sapientias,  qui  modo  omnibus  est 
apertus  ,  tempore  perseculionis  estremae 
claudetur  undique,  et  erit  omnibus  obvo- 
lutus;  et  tunc  montes  et  insulse  movebun- 
tur,  quia  tam  praelati  quam  subditi,  tam 
contemplativi  quam  activi ,  qui  voluerint 
esse  stabiles  in  fide,  in  lege  Domini  perma- 
nere,  iniquitatem  perseculionis  dffimonis  et 
Antichristi  cum  suis  fugere  compellentur. 
Quapropter  dicitur  in  Proverbiis  '  :  Cum 
defecerit  prophetia,  dissipatur  populus ;  qui 
vero  custodit  legem ,  beatus  est.  Patet  itaque 
quod  veritas  divinae  sapientiae,  quai  in  Serip- 
tura  sacra  velut  in  coelo  occultatur,  congrua 
similitudine  coelesti  corpori  comparatur. 

CAPUT  V. 

Ccelorum  nomine  Doctores  sacrce  Scripturm 
significantur. 

Doctores  sacrae  Scripturae  propter  (a)  ra- 
tiones  praetaxatas  cceli  saepius  nuncupaa- 
tur,  quia  mundum  illuminant  per  vitam 
et  doctrinam.  Unde  dicit  Daniel '  :  Qui  docti 
fuerint  fulgebunt  sicut  splendor  firmamenti. 
Et  Paulus  '  :  Inter  quos  lucetis  sicut  lumi- 
naria  in  mundo ,  verbum  vitce  continentes 
ad  gloriam  ~meam  in  die  Christi ,  quia  non 
in  vacuum  cucurri ,  neque  in  vacuum  labo- 
ravi. 

Item  primo,  quia  moriuos  in  peccatis  vivi- 
flcant  et  sensificant  ad  vitam,  eos  inducendo 
ad  pcenitentiam ,  sicut  fecit  David ,  qui  quos 
voluit  viviflcavit,  et  quos  voluit  mortiflcavit, 
ut  patet  *  in  secundo  Regum.  Nam  bonorum 
confessorum  et  doctorum  consilio,  qui  vi- 
vunt  mundo  et  percato,  mortiflcantur,  ut 
vivant  Deo ;  mortiflcant  carnem,  sed  spiritui 
vitam  conferunt  spirltualem ,  juxta  illud 
Petri  '  :  Mortificatus  quidem  carne ,  vivi- 
ficatus  autem  spiritu.  Et  Paulus  '  :  Mortui 

•  Prov.,  XXIX,  18.  —  «  Dcuu,  XII,  3.  -  >  Pldtlp.,  ii, 
15.  —  Hl  Reg.,  viii,  2.  -  M  Petr.,  iii,  18.  —  «  Coloss., 
(a)  Cat.  edit,  per. 


ICA  HIERARCHIA. 

estis,  et  vita  vestra  abscondita  est  in  Christo. 
Ad  hanc  vitam  perducit  solertia  doctorum  et 
sacerdotum,  ex  quonim  consilio  dependet 
vita  subditorum,  juxta  ilhid  Judith  '  :  Vos 
qui  estis  presbyteri  in  populo  Dei ,  cx  vobis 
dependet  anima  illorum  ;  ad  eloquium  ves- 
trum  illorum  corda  eriguntur.  Ideo  legitur 
Dominus  dixisse  discipuhs  ad  praedicandum 
destinalis  * :  Infi.rmos  curate,  mortuos  susci- 
tate,  ut  dicitur  in  Matthajo.  Sicut  leo ,  qui 
vocis  rugitu  suscitat  catulum  mortuum ;  sic 
slrenuus  doctor,  rugitu  praedicationis  et  cor- 
ruptionis ,  revocat  subditos  ad  vitam  spiri- 
tualem  :  uam  dicitur  in  Proverbiis  '  ;  Virga 
percute  eum ,  et  animayn  ejus  a  ynorte  libe- 
rabis ,  etc.  Sic  viviflcativi  tanquam  cceh,  et 
inferiorum  sensiflcativi  fuerunt  doctores  et 
sacerdotes  primitivi ;  sed  de  modernis  sacer- 
dotibus  potest  dici  iUud  EzechieUs  '" :  Viola- 
bant  me  ad  populum  meum,  ut  interficerent 
animas  quce  non  moriuntur ,  et  vivificarent 
animas  qure  noJi  vivunt ,  mentientes  populo 
tneo,  etc.  Et  in  Osea  "  :  Particeps  sacerdotum 
in  via  interficientium  pergentes  de  Sichem. 
Item  secundo,  propter  subditorum  exem- 
plum  se  humiliant,  et  tam  in  paicitate  vic- 
tus,  quam  iu  humihtate  habitus ,  corpora 
sua  cruciant  et  castigant  :  sicut  Joannes 
Baptista,  qui  erat  vestitus  piUs  camelorum. 
Sic  Elias,  de  quo  dicitur'-  :  Vir  pilosus,  et 
zona  pellicea  accinctus  renibus.  Et  ilh  simi- 
les  sunt  ccelo ,  cujus  claritas  non  deflcit , 
quamvis  nebulis  vel  nubibus  obducalur  : 
quia  asperilate  poenitentiae  eorum  sanctitas 
ampUus  augmentatur,  juxta  iUud  Isaiae  "  : 
Induam  ccelos  tenebris ,  et  ponam  saccum 
operimentum  eorum  :  quod  flt ,  quando  di- 
vina  virlute,  sub  sacco  vel  cilicio  pceniten- 
tiae ,  coelesUs  thesaurus  occultutur.  Sic  legi- 
tur  scyphus  Joseph  argenteus ,  et  ad  augu- 
randum  oplimus,  in  sacco  Benjamin  fuisse 
occuUalus ,  ut  legitur  "  in  Genesi.  Scyphus 
argenteus  est  sacerdos  clarus  scientia,  mun- 

m,  3.  —  '  Judiih,  vin,  21.  —  •  Mallh.,  x,  8.— 
'  Prov.,  xxili,  li.  —  '»  Ezech.,  xiii,  19.  —  >'  Ojc,  vi. 
a.  —  '•  IV  Reg.,  I,  8.  —  "  Isa.,  L,  3.  —  <»  Gen., 
XLlv,  12. 


PART.  IV, 

dus  vita  :  cujus  oris  ministerio ,  quasi  scy- 
pho  mundo,  auditoribus  doclriuce  salutaris 
eloquium  praifulgeat  [a).  Talis  scyphus  fuit 
Paulus,  sicut  ibidem  dicit  Glossa,  in  cujus 
corde  coelestis  doctrinae  poculum  propina- 
batur(6),  juxtaillud  Ezechielis'  :  Tulisti  tibi 
scyphos ,  et  vasa  aurea  et  argentea,  etc.  Et 
Salomon  dicit ' :  Feci  mihi  scyphos,  et  ur- 
ceolos  in  ministerio  ad  vina  fundenda ,  et 
supergressus  sum  opibus  omnes ,  qui  ante 
me  fueruntinHierusalem.  Urceoli  sunt  doc- 
tores,  dum  vinum  coelestis  sapientiae  hau- 
riunt  et  recipiunt ;  scyphi  vero  ,  quando 
gratiam  coelitus  receptam  aliis  tribuunt  et 
diffundunt.  Tales  scyphi  in  sacco  Benjamln, 
id  est,  filiorum  desterae  deponuntur,  quia 
sub  habitu  humilitatiset  poenitentiae  usque 
ad  tempus  prsevisum  a  Patre  absconduntur; 
sed  aperto  sacco,  statim  proditur,  quam 
pretiosum  vasculum  in  sacci  orificio  conti- 
netur,  quia  animae  resolutae  a  corporis  er- 
gastulo  evidenter  solet  Deus  ostendere , 
quautum  dilexit  thesauros  repositos  in  sac- 
co.  Unde  Psalmisla  ^  :  Conscidisti  saccum 
meum ,  et  circumdedisti  me  lcetitia. 

Item  boni  doctores  comparantur  ccelis , 
quia  coelesti  more  alios  rore  coelestis  gratiae 
infundunt,  et  humore  devotionis  ad  com- 
punctionis  gratiam  ipsos  provocant  et  invi- 
tant.  Nam  mulli  omuimodo  aridi  et  indevoti 
accedunt  ad  prffidicationem  ,  vel  confessio- 
nem,  qui  honorum  sacerdotum  suffragio 
ante  suum  recessum  de  coelo  consolatione  et 
lacrymarum  imbre  copiosius  compluti  re- 
cedunt,  in  optimo  proposito  fructiferi ,  qui 
prius  aeslimabantur  penitus  steriles  et  infe- 
cundi.  Unde  dicitur  in  Genesi  '*  :  De  rore 
coeli  et  de  pinrjuedine  terrce ,  erit  benedictio 
tua.  Et  in  Canlicis  ' :  Caput  meum  plenum 
est  rore,  et  cincinni  mei  rjutlis  noctium. 
Ideo  de  confessoribus  et  de  doctoribus,  quos 
reliquit  Deus  ad  mundi  fecundationem ,  di- 
citur  in  Michfea  ^  ;  Erunt  reliquice  Jacob  in 

■  Ezech.,  XVI,  n.  —  =  Eccle.,  ii,  8.  —  '  Psal.  xxix, 
12.  —  '  Gen.,  xxvii,  28.  —  »  Cant.,  v,  2.  —  "  Mich., 
V,  7,  8.  —  '  Isa.,  XLV,  8.  —  »  Psal.  Lxx,  18.  —  '  Prov., 


C.\P.  V.  487 

medio  populorum  multorum  sicut  ros  a 
Domino ,  et  quasi  stilla;  super  herbam,  quce 
non  expectat  virum ,  et  non  prcestolatur  fi- 
lios  hominum.  Et  erunt  reliquice  Jacob  in 
gentibus,  in  medio  populorum  multorum, 
quasi  leo  in  jumentis  sylvarum ,  et  quasi 
catulus  leonis  in  gregibus  pecorum.  Ideo 
dicit  Isaias ' :  Rorate  coeli  desuper ,  et  nubes 
pluant  justiim ,  etc. 

Item  secundo  fixi  sunt  et  constantes  per 
omnimodam  patientiam  ,  sicut  cceli ,  qui  ita 
sunt  firmi  et  stabiles,  quod  nullius  (c)  con- 
trarii  motus  impetu  possunt  dissolvi.  Sic 
doctores  et  praedicatores  Christi  nulla  [d) 
corporis  injuria  possunt  frangi.  Unde  Psal- 
mista  ' :  Patientes  erunt ,  ut  annuntient.  Et 
in  Proverbiis  '  :  Doctrina  viri  per  patien- 
tiam  noscitur ,  etc.  Unde ,  sicut  coelum  a 
superioribus  aquis  non  deprimitur,  nec  ab 
inferioribus  elevatur  ;  sic  nec  justus  doctor 
erigitur  in  prosperis ,  nec  dejicitur  per  pu- 
sillanimitalem  in  adversis.  Aquae  enim  su- 
periores  significant  prospera  ,  juxta  illud 
Job  '" :  Sico7itinueritaquas,omniasiccabun- 
tur ;  si  emerserit  eas ,  subvertent  terram. 
Inferiores  vero  signiticant  gravia  et  adversa, 
ut  dicitur  in  Threnis  "  :  Aquce  inundaverunt 
super  caput  meum;  et  dixi  :  Perii.  Inter 
lias  aquas  stabant  boni  immobiles  atque 
flrmi,  sicut  dicitur  in  Josue  '^ :  Ingressis  sa- 
cerdotibus  Jordanem,  steterunt  cuiuce  supe- 
riores  instar  montis  intumescentes  ,  quee 
aiitem  inferiores  erant  in  mare  solitudinis 
descenderunt ,  etc.  Unde  sacerdotes  portantes 
arcam,ad  modum  cceli,  inter  medias  aquas, 
fuerunt  tuti,  juxta  illud  Isaiae. " :  Cum  tran- 
sieris  per  aquas,  tecum  ero,  et  flumina  non 
operient  te.  Sic  Eliseus  '*,  divisis  aquis  Jor- 
danis,  transivit  intrepidus,  Eliae  piUio,  qui 
in  coelum  raptus  fuerat ,  prcemunitus.  Eliae 
pallium  de  ccelo  derelictam  ,  est  Christi 
exemplum  nobis  datum  iu  subsidium ,  ut 

XIX,  H.  —  '"  Joh,  XII,  1.5.  —  "  Thren.,  iii,  54.  — 
'■  Jos.,  111,  16.  —  "  Isa.,  xLlii,  2.  —  '»  IV  Rei).,  ir,  8. 
(a)  C<p(.  edil.  praefulgebat —  (6)  Cat.  edit.  propiiia- 
tur.  —  (c)  Edit.  I.xtgd.  do  nullius.  —  [d]  C(^l.  edif. 
cum  Dulla. 


488 


nec  mundi  prospera  timeamus ,  nec  adver- 
sa.  Unde  Apostolus  '  :  Cwramus  nd propo- 
situm  nobis  certamen ,  aspicientes ,  etc. 

Item  coelesti  decoraulur ,  sicut  coeli,  or- 
natu  ,  quantum  ad  vitae  perfectionem ,  et 
virtutum  decentiam ,  et  ccelestem  in  mori- 
lius  disciplinam.  Unde  dicit  Job  ' :  Spirilus 
Domini  ornavit  ccelos.  Ubi  dicit  Gregorius '  : 
B  Quot  sunt  dona  tirwdicantium ,  tot  sunt 
ornamenta  ccelorum.  »  Quem  ornatum  enu- 
merat  Apostolus,  dicens  '  ;  Oportet  Episco- 
pum  esse  prudentem ,  sobrium  ,  pudicum  , 
hospitakm,  modestum,  orna/i«?i,  etc.  Hunc 
ornatuni  coelestem  prcefigurabat  habitus  sa- 
cerdotis  in  Exodo ' :  Fecit  superhumerale 
de  auro  et  hyacintho ,  purpura  coccoqiie  bis 
tincto  ,  et  bysso  retorta  opere  plumario ,  et 
posuit  in  rationcdi  doctrinam  et  verita- 
tem,  etc.  Et  in  Sapientia" ;  In  veste  poderis 
ejus  erat  descriptus  totus  orbis  ttrrarum. 
Coelique  non  sunt,  ubi  tales  ornatus  desunt : 
sicut  est  videre  in  perversis  sacerdotibus , 
in  quorum  vita  non  reliicet  sol  fervenlis 
charitatis ,  nec  resplendet  luna  misericor- 
diae  et  pietatis,  nec  refulgent  stellse  mundi- 
tiae  et  castitatis,  non  comparent  etiam  con- 
slellationes  duodecim  signorum,  id  est,  non 
relucut  in  eis  ,  nec  apparet  vestigium  vitae 
et  conversationis  duodecim  apostolorum,  non 
Hyades ,  non  Pleiades ,  non  Oriona  cum  in- 
terioribus  Austri ,  quoniam  nec  virtiites 
interiores,  scilicet  purgati  animi,  ad  con- 
templativam  pertinentes  ;  nec  exteriores, 
videlicet  purgatorife  et  politicaj  vitam  exte- 
riorera  quoad  (a)  activam  dirigentes,  jam 
in  Ecclesiae  doctoribus  vix  inveniuntur ,  et 
ideo  totius  Ecclesiae  species  in  tenebram  et 
deformitatem  est  mutata.  Ideo  dicit  Job  ' : 
Quiprcecipit  Soli,  et  non  oritur ;  et  claudit 
stellas  qiiasi  sub  sicpiacrdo.  Sequitur  :  Qui 
facit  Arcturum,  Oriona,  et  Hyadas,  et  inte- 
riora  Austri.  Et  in  Ilieremia  '  :  Aspexi  cce- 

'  Hehr.,  xii,  1.  -  '  Joh.,  xxvi,  13.  —  '  Greg., 
'Joml.,  lib.  XVII,  c.  XVI,  ct  iu  Evang.,  hom.  xxx.  — 
'  I  rini.,  III,  2. —  5  Exod.,  xxviu,  6.  —  *  Sap.,  xvlli, 
24.  —  '  Job.,  IX,  7,  9.  —  «  Jerem.,  iv,  25.  —  »  Act., 

(n)  Forsan  ler/enrlum  sive. 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

los ,  et  lux  non  erat  in  eis.  Et  ideo  multa 
imminent  mundo  pericula,  quia  uhique  de- 
ficiunt  in  docloribus  et  sacerdotibus  hujus 
mundi  coelica  ornamenta,  sicut  dicitur  in 
Actibus '  :  Neque  so/e ,  neque  sideribus  ap- 
parentibus  per  plures  dies  ,  et  tempestate 
non  exigua  ingruente ,  omnis  spes  salutis 
ablata  est. 

Item  quarto,  sicut  cceli  universaliter  ex- 
tenduntur,  juxta  illud  Isaiae  '" :  Qui  extendit 
ccelos,  et  expandit  eos  sicut  tabemaculum 
ad  inhabitandum.  Niilla  enim  est  coeli  par- 
ticula,  quin  aiqualitcr  exnansa  inveniatnr  et 
extensa  :  sic  Christi  sacerdotes,  ad  coeli  si- 
militudinem,  nihil  retinent  non  extensum. 
Extenduut  enim  linguam,  cor  et  manum. 
Cor ,  inquam ,  extendunt  ad  Deum  per  de- 
votionem,  ad  proximum  per  compassionem. 
De  primo  dicit  Psalmista  "  :  Aninm  mea  si- 
cut  terra  sine  aqua  tibi.  De  secundo  dicitur 
in  Job  "  :  Compatiebatur  anima  mea  pau- 
peri.  Et  Isaias  "  :  Cum  effuderis  esurienti 
animam  tuam ,  etc.  Linguam  etiam  exten- 
dunt  ad  Deum  in  oratione  et  continua  gra- 
tiarum  actione  ;  ad  proximum  ,  in  doctrina 
et  praedicatione.  De  primo  dicitur  in  Eccle- 
siastico  "•  :  Iteravit  orationem  suam ,  volens 
ostendere  virtutem  Dei.  Et  post  :  Rursum 
oravit  Deum  omnium,  qui  magna  fecit  in 
omni  terra.  Et  Psahnista  "*  :  Labiis  exulta- 
tionis  laudabit  os  meum.  De  secundo  dicitur 
in  Proverbiis  '^ :  Os  suum  aperuit  sapientice, 
et  le.T  clementice  in  lingua  ejus.  Similiter 
manus  extendunt  ad  Deum  per  supplicatio- 
nem,  juxta  illud  Psalmi  "  :  In  noctibus  ex- 
tollite  maniis  vestras  in  sancta.  Sic  Moyses 
extendit  manus  suas  in  ccelum ,  et  cessa- 


1 


verunt  tonilrua  ( iii '*  Exodo).  Ad  proxi- 
mum  vero  extendunt  manus  per  subventio- 
nem,  et  necessitatis  proximi  sublevation'?m. 
De  hoc  dicitur  in  Proverbiis  " :  Manum  suam 
aperuit  inopi ,  et  palmas  suas  extendit  ad 
pauperem.  Sic   Martinus  tanquam  ccelum 

xxvu,  20.  —  '0  Isa.,  XL,  22.  —  "  Psal.  c.xLll,  9.  — 
'=  Job,  XXX,  25.  —  '»  Isa.,  Lvlll,  10.—  "  EccU.,  L,  23, 
24.  —  "  Psal.  Lxii,  6.  —  "  Prov.,  xxxi,  26.  —  "  Psal. 
cxxxill,  2.  —  "  Exod.,  IX,  28.  —  "  Prov.,  ixxi,  30. 


I. 


PART.  IV.  CAP.  VI. 


489 


fuit  extensus  ad  Deum  ,  quando  '  oculis  et 
manibus  in  catlum  interitus  ,  invictum  ab 
oraiione  spiritum  non  relaxabat.  Similiter 
ad  proxiniuiu ,  quando  etiam  nec  pallium 
sibi  sine  pauperis  solatio  relinebat,  et  ideo , 
propter  tantam  charitatis  extensionem ,  cce- 
lum  extensum  potuit  merito  nuncupari, 
juxta  illud  Psalmi  ^  :  Extendens  ccehim  si- 
cut  pellem.  Et  Isaias  ' :  Manus  mecB  tetende- 
runt  ccelos,  et  omni  militiw  eorum  clemaU' 
davi[a).  Et  in  Hieremia  '  :  Prudentia  sua 
extendit  ccelos.  Propter  istas  et  alias  supra- 
positas  coeli  proprietates  et  naturas,  merito 
doctores  Scripturae  coelo  comparantur. 

CAPUT  VI. 

Firmamenti  nomine  Christus  significatur. 

Sicut  nomine  cceli  significantur  sancti  su- 
perius  nominati,  sic  et  nomine  flrmamenti. 
Idem  est  enim  flrmamentum ,  quod  et  coe- 
lum ,  sicut  dicitur  in  Genesi  ^  :  Vocavit  fir- 
mamentum  ccelnm.  Singulariter  famen  po- 
test  vocari  firmamentum  natm'a  nostia  a 
Christo  assumpta,  et  in  ipso  unione  personfe 
cum  divinitate  unita ,  de  quo  Psalmista  "  : 
Fiat  manus  tua  super  virum  decterce  tuce,  et 
super  filium  hominis,  quem  confirmasti  tibi. 
Nam  Redemptor  noster  ,  super  omnia  Deus 
verus  ,  et  factus  super  omnia  homo  perfe- 
ctus,  secundum  naturam  assumptae  huma- 
nitatis  firmamentum  nuncupatur,  sicut  di- 
cit  Psalmista  '  :  Dominus  firmamentum 
meum  et  refugium  meum.  Et  Ezecheiel  '  : 
Aspectus  firmamenti ,  ciuasi  aspectus  cry- 
stalli,  etc.  Natura  enim  nostra,  priusquam 
assumeretur,  fuit  terra;  postquam  autem 
ab  auctore  est  assumpta  et  super  angelos  su- 
blevata,  facta  est  firmamentum  :  et  ideo  si- 
milis  est  crystallo,  quae  ex  aqua  congelata 
indissolubilem  contrahit  firmitatem.  Quia 
igitur  corpus  Redemptoris  usque  ad  mortem 
passionibus  et  pcenis  subjacuit,  aquae  fluxi- 

'  In  fest.  S.  Martin.,  ant.  4.  —  -  Psal.  ciil,  2.  — 
»  Isa..  XLV,  i2.  —  '  Jerem.,  x,  12.  —  »  Gen.,  i,  8.  — 
»  Psal.  ucxix,  18.  —  '  Psnl.   xvii.  .■!.  —  »  Ezerh.,  i, 

(a)  Vulg.  munduvi. 


bilitatem  in  se  habuit  :  quia  nascendo,  cre- 
scendo,  esuriendo,  sitiendo,  moriendo,  per 
momenta  temporum  mobiliter  decucurrit. 
Cujus  cursum  intuens  Propheta  ait' :  Exul- 
tavit  ut  gigas  ad  currendam  viam,  etc.  Sed 
in  resurrectionis  gloria  virtutem  incorru- 
ptionis  obtiuuit,  et  in  crystalhnam  firmita- 
tem  natura  primo  mutabilis  mutata  fuit.  Di- 
citur  itaque  Christus  homo  firmamentum, 
ratione  firmae  et  fixae  uniouis,  qua  huniana 
naturainunione  pfrsonte  in  Chi'isto  indisso- 
lubiliter  copulatur  juxta  illud  Ezechielis  '° : 
In  firmamento  cjuod  erat  super  caput  Che- 
rubim  quasi  lapis  sappliirus.  Lapis  sapphi- 
rus  est  Christus  Dominus,  qui  est  lapis  an- 
gularis,  in  se  Deum  et  hominem  uniens, 
homines  et  angelos  quasi  parietes  duos 
associans,  et  conjungens  sibi  per  fidem  et 
amorem,  infixos  retinens,  etiam  ab  ipso- 
rum  favore  et  gratia  non  recedens.  Unde 
Pauliis"  :  In  spiritu  vobiscumsumgaudens, 
et  videns  ordinem  vestrum,  et  firmamentum 
ejus,  c/uai  in  Cliristo  est,  fidei  vestrce.  Et 
sequitur  ibi  :  Superwdificati ,  et  confirmati 
in  illo,  in  rjratiarum  actione,  etc.  Quia  igi- 
tur  ipse  totius  Ecclesiae  militantis,  et  etiam 
triumphantis,  congruum  est  fundamentum, 
ideo  bene  vocatur  flrmameutum.  Et  qiiia 
fundamentum  cceleste  est,  et  non  terrenum, 
ideo  dicilur  in  Isaia  '*  :  Fundabo  te  in  sap- 
phiris.  Et  in  Exodo  " :  Sub  pedibus  ejiis  quasi 
opus  lapidis  sapphiri,  etc.  Et  Paulus  '* :  Fir- 
mum  Dei  fundamentum  stat.  Et  in  Mat- 
thaeo"  :  Fundata  erat  supra  firmam  petram. 
Item  secundo,  ratione  mediationis;  nam 
sicut  flrmamentum  est  inter  aquas  superio- 
res  et  inferiores  medium  coUocatum,  sic  Me- 
diator  Deiet  hominum,  secundum  quodhomo 
Patre  minor,  tamen  in  quantum  Dei  Filius 
omni  creatura  superior,  ima  et  sumnia ,  in- 
visibilia  etsensibiliareconciliat,  et  in  se  me- 
dio  recolligit  et  adunat,  sicut  dicit  Aposto- 
lus  "  :  In  ipso  condita  sunt  universa  in  coelo 

22.  —  3  Psal.  XVIII,  6.  —  ">  Ezecli.,  x,  1.  —  "  Coloss., 
II,  5,  7.  —  »  Isa.,  Liv,  1 1.  —  13  Exod.,  xxiv,  10.  — 
'<  II  Tim.,  II,  19.  —  's  Malth.,  vii,  2.5.  —  '«  Cohu., 
1,  16. 


igo 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


et  in  terra ;  visibilia  et  invisibilia.  Et  in  Ge- 
nesi '  :  Posiiit  firmamentuyn  in  medio  aqiia- 
rum,  divisitque  aquas  ab  aquis,  etc.  Et  ideo 
qui  modo  secernit  et  dividit  inter  inferiorum 
et  superiorum,  bonorum  et  malorum,  spiri- 
tualium  vel  carnalium  merita,  Bequo  judicio 
dividet  et  discernet  inter  praemia  aut  flagclla. 
Unde  dicitur  in  Matthseo  ^  :  Cujics  ventila- 
brum  i7i  manu  ejus,  etc.  Et  in  Proverbiis  '  : 
Sicut  divisiones  aquarum,  ita  corda  regum 
in  manu  Domini. 

Item  tertio,  ratione  universalis  conserva- 
tionis  inferiorum  et  comprehensionis  :  nam 
firmamentum  infrasuae  sphserae  circumferen- 
tiam  omnia  sensibilia  comprchendit,  et  per 
alternum  generationis  vel  corruptionis  offi- 
cium,  quidquid  est  de  esse  et  substantia  uni- 
versi,  custodit,  nec  destructlonem  permittit. 
Sic  Christus,  ars  et  sapientia  Dei  Patris,  infra 
sinum  suse  potestatis  prsedestinatos  continet 
et  prsescitos,  nec  praedestinationis  filios  fina- 
liter  permittit  ire  ad  interltum,  nec  praesci- 
tos  ex  toto  in  nihilum.  Nam  filios  gratiae 
praeservat  ad  gloriam;  reprobationis  vero 
fllios  servat  ad  gehennam  :  ut  sicut  in  bonis 
immutabilis  Dei  gratia  commendatur,  ita 
ejus  inflexibilis  justitia,  quae  videbitur  in  re- 
probis,  timeatur.  Unde  Sapiensdicit'  :  Tem- 
pore  casus  sui  inveniet  firmamentum.  Et 
rursum  °  :  Justitia  ejus  proteget  te,  et  in  die 
agnitionis  invenies  firmamentam. 

Item  quarto ,  ratione  divinae  inhabitatio- 
nis  :  nam  cum  Deus  sit  in  omni  creatura , 
coelum tamen  sive  firmamentnm  pro  speciah 
sede  sibi  vendicat,  quia  ibi  singulariter  et 
excellenter  operando  ,  majestatis  suae  prae- 
sentiam  manifestat,  ut  dicit  Damascenus  : 
sicut  humauitas,  quae  de  Virgine  est  assum- 
pta ,  singulare  divinilatis  habitaculum  est 
effecta  ,  quando  ^  Vcrbum  caro  factum  est, 
et  habitavit  in  nobis.  Unde  dicit  Paulus '  : 
Complacuit  omnem  plenitudinem  inhahitare, 
etpereum  omnia  reconciliari,  etc, '  de  prce- 

i  Gen.,  1,  7.  —  '  MuUh.,  iii,  M;  Luc,  Jii,  17.  — 
'  ProB.,  XXI,  1.  —  *  Eccli.,  III,  34.  —  »  Eccli.,  xxvll, 
9.  —  '  Joan.,  I,  14.  —  ■'  Coloss.,  I,  20.  —  '  Psal.  xxxil. 


parato  habitaculo  suo.  Etin  tertioRegum*: 
Cum  07'averit  in  loco  hoc,  tu  exaudies  in 
ccelo,  in  firmamento  habitaculi  tui,  etc.  Et 
in  Exodo  "" :  Sanctuarium  tuum  quod  firma- 
vcrunt  manus  tuce.  Et  in  eodem  :  Firmis- 
simo  habitaculo  quod  operatus  es,  etc.  Ideo 
enim  divinitas  Christi  humanitatem  inhabi- 
tat,  ut  hominos  per  hominem  deprecantes 
audiat,  et  eoi'uin  postulationibus  condescen- 
dat.  Propter  quod  omnes  collectae  et  oratio- 
nes  Ecclesiae  per  Christum  nostrum  finiun- 
tur.  Unde  dicit  Aposlolus''  :  /?i  quo  habitat 
plenitudo  divinitatis  corporaliter,  et  estis  in 
illo  repleti,  etc. 

Item  quinto,  ratione  circularis  revolutio- 
nis :  circularem  enim  formam  habet  firma- 
mentum,  et  motum  oblique  volubilem.  Si 
enim  firmamentum  moveretur  in  directam 
quoad  nos,  generatio  rerum  inferiorum  non 
perflceretur.  Et  talis  forma,  quae  est  perfecta 
et  nobilissima ,  nobihssimo  corpori  erat 
danda,  quia  talisfigura  continuo  motui  ejus 
fuit  necessaria.  Circularis,  imo  circulus  per- 
fecti,ssimus  est  ipse  Christus,  in  quo  duae  ex- 
tremitates  lineae  velut  in  puncto  nniuntur. 
Nam  divinitas,  quae  omnium  rerum  caput 
est  et  principium,  cum  natura  humana  quae 
finis  erat  omnium  creaturarum,  et  ultimo 
in  esse  producta,  in  ipso  Christo,  velut  in 
puncto,  in  unione  personae  est  conjuncta,  et 
tanta  firmitate  roborata.Firmatae  enim  sunt 
diiae  naturae  in  una  persona  sic,  quod  una 
ab  altera  nunquam  poterit  separari.  Et  ideo 
proprie  Christus  nomen  obtinet  firmamenti, 
cujus  motus  et  operatio  circularis  est.  De 
sinu  enim  Patris,  in  Virginis  uterum  est  in- 
gressus;  deinde,  per  mundum  et  limbum 
progrediens,  iterum  ad  Patrem  est  reversus, 
sicut  dicitur  in  Joanne  '*  :  Exivi  a  Patre,  et 
veni  in  mundum ;  et  iterum  relinquo  mun- 
dum,  et  vadoadPatrem.  Et  iri  Ecclesiaste  " : 
Oritur  sol  et  occidit,  et  ad  locum  suum  re- 
vertitur,  gyratper  meridiem,  etflectitur  ad 

14.  —   »  III  Rtg ,  VIII,  43.   —   '•  Exod.,  xv,  17.  — 
"  Coloss.,  III,  16.  —  '5  Joan.,  xvi,  28.  —  '^  Eccle.,  l,  5, 

(u)  Forsan  leg.  in  dircctum. 


PART.  IV.  CAP.  VI. 


49  i 


aqiiilonem,  etc.  Ecce  motus  Christi  reflexus 
et  obliquus.  Altingit  enim  a  fine  itsque  ad 
finem  fortittr,  et  disponit  omnia  suavifer, 
sicut  dicitur  '  in  Sapientia  :  quia  nunc  fle- 
ctitur  ad  aquilonem,  id  est,  ad  peccatores  in 
peccatis  induratos,  per  misericordiam  illo- 
rum  corda  ad  poenitentiam  remoUiendo  ; 
nunc  vero  ad  meridiem,  id  est,  ad  bonos  in 
fervore  charitatis  existentes ,  ipsos  conso- 
lando.  Ideo  dicitur  in  Ecclesiastico  - :  In  me- 
ridiano  exiirit  terram ,  etc.  Et  in  Esdra ' : 
Convertititr  in  gyro  cceli,  et  itertim  rever- 
tititr  in  eumdem  locum  in  uno  die. 

Item  sesto,  ratione  fortissimae  impressio- 
nis  et  aggregationis  luminis  in  centro.  Nam 
cum  sit  flrmamentum  corpus  sphaericum,  et 
luminosum  ,  et  concavum ,  et  convexum , 
cujus  medium  est  (a)  centrum,  ex  omni 
parte  ex  se  emittitradium  ad  suum  medium : 
unde  cum  terra  teneat  vicem  centri,  maui- 
festum  est,  quod  in  terra  flt  radiorum  ma- 
xima  aggregatio,  et  ex  influentia  radiorum 
luminis  maxima  fit  variarum  specierum 
productib  et  generatio.  Firmamentum  igitur 
lucidum  et  connexum  signiflcat  Cluristum 
Dominum ,  qui  est  lux  vera ,  illuminans 
omnem  hominem  venientem  in  hunc  7min- 
dum,  ut  dicit  '  Joannes  :  cujus  sphaerica 
rotunditas ,  id  est ,  aeterna  potestas  ,  omnia 
continet  et  sustentat;  cuj  us  luminositas  omnia 
illustrat ;  cujus  convexitas  omnium  bono- 
rum,  gratiarum,  et  donorum  plenitudinem 
commensurat,  juxta  illud  Joannis  *  :  ]'idi- 
mus '  eum  quasi  unigenitum  a  Patre  plenum 
gratice  et  veritatis.  Ab  istius  igitur  flrma- 
menti  convexitate,  ad  cor  humanum,  velut 
ad  proprium  centrum,  tran^funduntur  radii 
gratiarum.  De  plenitudine  ejus  ornnes  reci- 
pimus ,  gratiam  pro  gratia.  Plena  igitur  flt 
impressio  et  coadunatio  coelestis  luminis 
in  corde  hominis  quoad  ipsius  justificatio- 
nem;  plenior,  quantum  ad  iilustralionem 

"  Sap.,  VII!,  1.  —  -  Ecdi.,  XLlli,  3.  —  '  III  Esrlr.^ 
IV,  inter  apocrypba.  —  '  Joan.,  i,  9.  —  '  Ibid.,  14.  — 
'  Ibid.,  15.  —  '  Rom.,  xiii,  10.  —  o  Psat.  xlvii,  U.  — 
•  Psal.  Liiv,  10.  —  1»  Joan.,  ix,  13.  —  'l  Snp.,  xvii, 
J9.  —  "  Isa.,  XI,  9.  —  1»  Psal.  uaii,  10.  —  '*  Job, 


sapientiee,  et  veritatis  inspirationem ;  ple- 
nissima  vero,  quoad  consummationem  justi- 
tiae,  et  flnalem  charitatis  in  homine  perfec- 
tionem  et  conservationem.  Ideo  ait  Aposto- 
lus  ■  :  Plenitudo  legis  est  charitas  (6).  De 
prima  dicitur  in  Psalmis  ^  :  Plena  estjusti- 
tia  dextera  ejus.  Et  iterum  in  aUo  Psalmo  ' : 
Flumen  Dei  repletum  est  aquis,  etc.  A  Chri- 
sto  eniin,  velut  a  fonte,  procedit  flumen 
poenitentiae,  qua  anima  a  sordibus  abluitur 
et  purgatur,  et  ad  videndum  lumen  desuper 
veniens  disponitur  et  habilitatur ,  sicut  dici- 
tur  in  Joanne  '"  :  Abii ,  lavi ,  et  video.  Et  in 
Sapientia  "  :  Omnis  orbis  terranim  limpido 
replebatur  (c)  lumine,  etc.  De  secundo  dici- 
tur  in  Isaia  "  :  Replebitur  terra  scientia 
Domini,  quasi  aquce  maris  operientes.  De 
tertio  dicitur  in  Psalmis  "  ;  Dies  pleni  inve- 
niuntur  in  eis.  Et  Job  »* :  Complebunt  dies 
suos  in  bono ,  et  annos  suos  in  gloria.  Et  in 
Canticis  '^  :  Residenl  juxta  fluenta  plenissi- 
ma.  Talibus  radiis  a  Christo  effluentibus, 
tanquam  a  flrmamento  nobilissimo,  vir- 
tutum  et  meritorum  species  in  electorum 
cordibus  procreantur,  juxta  illud  Eccle- 
siastici  '*  :  Ipse  est  firmamentum  virtutis, 
tegimen  ardoris ,  et  umbraculum  meridiei, 
deprecatio  offensionis ,  adjutoriurn  casiis , 
exaltans  animam,  et  illuminans  oculos , 
dans  sanitatem ,  vitam .  et  benedirtiomm  : 
quasi  dicat :  A  Christo,  velut  a  firmamento, 
effluit  virtutis  perditae  restitutio  ,  ardoris 
concupiscentias  et  diabolicae  inflammationis 
repressio,  persecutionis  mitigatio ,  de  otfen- 
sis  remissio ,  et  apud  Patrem  pro  peccatis 
propitiatio,  ut  dicitur ''  in  Joanne,  et  in  Da- 
niele ;  a  ruina  et  casu  sublevatio,  ut  [d)  in 
Psalmis  "  :  Cum  ceciderit ,  non  collidetur ; 
et  in  Proverbiis  "  :  Septies  cadit  justus ;  af- 
fectionis  ad  ccelestia  elevatio,  ut  (e)  in  primo 
Regum  '-" :  Ut  sedeat  cum  principibus ;  et  in 

xxxvi,  11.  —  '5  Cant.,  v,  12.  —  '*  Eccli.,  xxxiv,  19. 

—  "  I  Joan.,  II,  2;  Dan.,  ix,  9.  —  "  Psal.  ixivi,  24. 

—  "  Prov.,  XXIV,  1.  —  »0  I   Ri-g.  II,  8. 

{«I)  Ccet.  edil.  et.  —  (A)  Vulg.  'iilectio.  —  (c)  lllumi- 
nabalur.  —  (rf)  Cmt.  edit.  Et.  —  (e)  Cmt.  edit. 
deest  ut. 


i92 


DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 


Psalmis '  :  Exaltavi  animam  meam;  secre- 
lorum  revelatio ,  collatio  impassibilitatis , 
donum  immortalitatis,  benedictio  aeternse 
hcereditatis.ut^ojiteruminaliopsalmo" :  Illic 
mandavit  Domimis  henedictionem ,  et  vi- 
tam ,  etc.  Ista  decera  bona ,  velut  decem 
radii,  a  Christo  exeunt,  ad  perfeclionem 
hominum  emanare  et  effluere  undique  non 
desistunt.  Unde  dioitur  in  Genesi  '  :  Cata- 
ractw  cceli  apertw  sunt ,  et  facta  est  pluvia 
magna,  etc. ;  et  in  quarto  Regum  * :  Si  fece- 
rit  Deus  cataractas  cceli  aperire ,  numquid 
poterit  esse  qfiodlocjueris,  etc. 

Item  septimo,  ratione  inflammationis  : 
nam  firmamentum  illud  inflammat,  ad  quod 
per  contactum  appropinquat.  Hoc  Christo 
convenit,  qui  sibi  gratia  et  favore  conjunctos 
ad  divinum  amorem  inflammat  penitus  et 
accendit,  ut  patet  in  apostohs,  qui  tanto 
ferventiori  igniculo  sunt  accensi,  quanto 
magis  sibi  vicini,  merueruut  fieri  per  fami- 
liaritatis  gratiam  propinqui,  juxta  illud 
Deuteronomii  ^  :  Qui  appropinquant  pedi- 
bus  ejus ,  etc.  Unde  doctrina  Christi  ignca 
ipsos  fecit  fervidos  penitus  et  ignitos.  Unde 
dicitur  in  Threnis  ^ :  De  excelso  misit  ignem 
in  ossibus  meis,  et  erudivit  ;??e  Donmius. 
Et  Ezechicl '  :  Vidi  speciem  ejus  quasi  spe- 
ciem  electri,  ct  quasi  aspectum  ignis  intrin- 
secus ,  etc.  Loquitur  de  sedente  in  throno 
super  firmamentura  :  qui  utique  signiflcat 
Christum,  cujus  humanitas  significatur  per 
electrum,  quod  est  metallum  ex  auro  et 
argento  compositum ,  subtili  artiflcio  con- 
flatum.  Nam  in  auro  incorruptibili,  animge 
Chrisli  iramortalitas;  in  argento  candido  et 
mundo,  assumpti  corporis  puritas  designa- 
tnr ;  ex  eis  duobus  Christus  seeundum  ho- 
minem  est  formatus  :  qui  secundum  utram- 
que  naturam  argento  mundior,  et  auro 
obrizo  pretiosior  inaestimabihter  arbitratur. 
Istud  electrum  intrinsecus  videtur  igneum, 
quia  corpus  Christi  cum  aniraa  Deo,  qui  est 

'  Psal.  cxxx,  2.  —  =  Psal.  cxsxil,  :.  —  '  Gen.,  viii, 
2.  —  »  IV  Reg.,  vii,  2.  —  '  Deul..  XXXIII,  3.  — 
•  Thren.,  13.  -  '  Ezech.,  i,  27.  —  »  Deut.,  iv,  2i ; 
Heir.,   XII,   29.  _  s  /ja.,   xxxill,  14.   -   '•  Ezech., 


^ignis  co/WMmcM5 ,  ineffabiliter  est  unitum. 
Istius  sedentis  speeies,  a  melio  corporis  et 
.sursum,  videbatur  ardens  intrinsecus  et 
latens ;  a  lumbis  vero  deorsum,  ignis  splen- 
dens  exterius  et  apparens  :  nara  Christi  vir- 
tus  cura  supernis  spiritibus  quantum  ardeat, 
humana  ratio  non  excogitat.  Unde  dicit 
Isaias  ' :  Quis  potest  habitare  cum  igne  de- 
vorante,  et  cum  ardoribus  sempitcrnis?  etc. 
Et  Ezechiel '"  :  lii  medio  lapidum  ignitorum 
ambulasti.  A  lumbis  autem  deorsum  appa- 
ret  ignis  splendens  ,  quia  in  quantum  apo- 
stolos  et  alios  gratiae  filios  accenderit ,  per 
facti  evidentiara  omnibus  est  apparens.  ISam 
in  lurabis  sedes  est  generationis  :  et  ideo  a 
lumbis  deorsum  in  circuitu  splendere  dici- 
tur,  quia  in  illis,  quos  per  gratiam  gignit, 
arapliori  gratia  fervescere  se  ostendit.  Unde 
dicitur  in  Levitico  "  :  Sanctificabor  in  his, 
qui  appropinquant  mihi ,  etc.  Nos  siquidem 
latet,  quantum  Chrisli  virtus  accendit  illos 
qui  sunt  in  patria ;  sed  per  raulta  exempla 
videmus,  qualiter  a  sua  gratia  igniunlur, 
quos  per  verbum  vitae  genuit  hic  in  via. 
Et  ideo  bene  flrmamentum  dicitur,  quia 
mens,  quae  ab  eo  tangitur,  accenditur  su- 
biiO,  et  ignitur. 

Itera  octavo,  ratione  impermutabilis  flxio- 
nis,  quia  firmamentum  in  sua  natura  immu- 
tabile  pcrmanet,  et  persistit ;  et  quamvis 
infcriora  variis  impressionibus  alteret  et 
iramutet,  tamen  rautabilitatem  inferiorum 
corpor;.m  in  se  non  recipit,  nec  admittit. 
Haec  firmamenti  proprietas  est  in  Christo 
manifesta,  cujus  bonitatem  humana  perver- 
sitas  non  superat ,  cujus  misericordiam  ad 
ultimam  pcenam  creaturae  malitia  non  incli- 
nat ;  quia  ex  innota  sibi  bonitate  sempcr 
punit  citra  meritum ,  et  reraunerat  supra 
dignura.  Ideo  dicit  Habacuc  '*  :  Cum  ira- 
tus  fueris,  ^nisericordiw  recordaberis.  Et 
Psalmista  "  :  Iratus  es,  et  misertuses  nobis. 
Imo  quando ,  exigente  jusfitia ,  tauquam  [b) 


•  Habac.,  :n,  2.  — 
(a)  Cat.  edit.  deest  ut.  —  [h)  Ccrl   cdtt.  DiinqiiatD. 


XXVI II,  14.  —  "  Levit.,  x,  3. 
I»  Psol.  Lix,  3. 


PART.  IV. 

iratus,  aliquos  punit,  in  puniendo  tamen 
irascentis  passionem  non  sentit,  sieut  dicitur 
inSapientia'  :  Tu ,  dominator  virtulis ,  cum 
tranquilUtate  judicas ,  et  cum  niagna  re- 
verentia  disponis  nos.  £t  in  Psalmis  ^ :  Mu- 
tabis  eos.  et  muiahuntur ;  tu  autem  idem  ipse 
es,  etc.  EtinNumeris' :  Non  est  Deus  quasi 
homo  iit  menliatur,  nec  ut  filius  hominis  ut 
mutetur.  Et  Malacliias  *  :  Ego  sum  Deus, 
et  non  mutor.  Et  Jacobus' :  Apud  quem  non 
est  transmutatio ,  etc.  Permanens  itaque  ve- 
ritas  in  Christo  fixaque  bonitas,  sicut  est 
peimanens  fixiovel  stabilitas  in  firmamento. 
Unde  dicitur  in  Ecclesiastico  *  :  Amicus  si 
permamerit  fixus,  erit  tibi  cocequalis  :  quia 
permanet  in  die  necessitatis. 

Item  nono,  ratione  immensse  magnitudinis 
et  incomprehensibilis  dimensionis.  Nam  si- 
cut  cceli  altitudo  vel  latitudo  super  verticem 
c*li  graditur,  ctc.  Et  in  Esdra  ■"  :  Excelsum 
estccelum,  etc.  Et  Job  * :  Excelsior  cwlo  est: 
et  quidfacies  ?  Et  Psalmista  '  :  Super  coelos 
estgloria  ejus.  Firmamentum  quidem  quan- 
doque  cum  terra  videtur  conjungi ,  ut  patet 
in  nostio  horizonte ,  siv3  in  termino  nostri 
visus;  et  tamen  quantum  distat  a  nostro 
capite,  tantum  vel  plus  distat  ab  horizonte. 
SicChristus  '°  interra  visus,  cum  hominibus 
conversatus ,  in  nuUo  differre  ab  aliis  mor- 
talibus  est  putatus.  Unde  dixerunt  "  :  Unde 
huic  sapientia'?  7io?me  hic  est  filius  Joseph 
et  MaricB,  etc.  Falsa  tamen  fuit  eorum  opi- 
nio,  sicut  falsa  est  oculi  vis".o,  ubi  putat  adae- 
qnari  terrae  superficiem  firmamento.  Unde 
Isaias  '*  :  Sicut  exaltantur  cceli  a  terra,  ita 
vice  mecp,  a  viisvestris,  etc.  Et  in  Psalmista  '^ : 
Elevata  est  magnificentia  tua  super  ccelos. 
Patet  igitiir  ex  praedictis,  quod  humanitas 
assumpta,  priedictis  rationibus ,  coeium  fuit, 
quod  firmamentum  est  vocatum. 


CAP.  VII. 


493 


'  Snp.,  XII,  iS.  —  =  Psal.  ci,  27.  —  ^  Num.,  xxiii, 
19.  —  »  Malac,  ui,  6.  —  ^  Jac,  i,  17.  —  "^  Eccli., 
VI,  11.  —  '  III  Esdr.,  IV,  inler  apocrypha.  —  '  Job, 
XI,  8.  —  '  Psal.  cxii,  4.  —  1»  Baruc,  lii,  38.  — 
"  Matlh.,  XIII,  ■,'>.—  '2  Isa.,  LV,  9.  —  "  Psai.  viii,  2. 
—  "  Psal.  XVII,  10.  —  5  III  Reg.,  vli),  27.  —  's  Sap., 
XI,  23.—  1'  Isa.,  iL,  15.  —  '»  Psal.  x;ii,  2. 


CAPUT  VII. 

Cwli  natura  et  proprietas  quomodo  B.  Virgini 
MaricB  conveniant. 

Nec  caret  natura  et  proprietate  coelesti 
Virgo  beatissima,  ad  cujus  ulerum  subin- 
trandum  per  incarnationem  Verbi  est  divi- 
nilas  inclinata ,  quando,  secundum  Psalmi- 
stam  ",  Inclinavit  ccelos ,  et  descendit :  ibi 
Verbum  Dei  se  inclinavit,  et  carne  indutum 
ad  nos  venit,  sicut  ibi  exponit  Glossa.  Coeli 
itaque  puritatem  in  se  habere  debuit  Maria, 
de  cujus  mundissimis  parliculis  illa  puris- 
sima  caro  Verbi  cceleslis  unibilis  est  assuni- 
pta.  Ecce  ccelum,  et  cceli  coelorum  Deitatis 
magnitudinem  ad  plenum  capere  non  pos- 
sunt,  sicut  dicitur  "  in  tertio  Regum,  et  ad 
comprebendendam  magniflcentiam  gloriae 
sanctitatis  ejus,  virtutes  ccelestes  non  suffl- 
ciunt;et  tamen  Maria  ipsum  cumplenitudine 
deitatis  genuit,  ad  cujus  susceptionem  totus 
mundus  non  sufflcit,  nec  suffecit,  juxta  illud 
Sapienliae  "^  :  Tanquam  momentum  staterce 
est  ante  te  orbis  terrarum,  et  tanquam  gutta 
roris  antelucani,  etc.  Et  Isaias  "  :  Ecce  om- 
nes  gentes  quasi  non  sint,  sic  su7it  coram 
te,  etc.  Patet  igitur  quod  MariaDeum  incom- 
prehensibilem  totum  et  plenum  in  se  nulla- 
tenus  suscepisset,  nisi  virtute  et  gratia 
cceli  magnitudinem  transcendisset.  Ccelo  igi- 
tur  coelica  Virgo  comparatur,  quia  coelo 
nihil  purius,  nihil  sublimius,  nihil  pulchrius, 
nihil  utilius,  nihil  commuuius,  nihil  velo- 
cius,  nihil  perfectius,  nihil  durabilius  inter 
corpora  visibilia  invenitur. 

Coelo  igitur  nihil  est  purius,  et  hoc  pro- 
pter  naturae  suae  transparentiam  et  diapha- 
neitatem  :  et  hoc  gloriosissimaj  Virgini  con- 
venit,  propter  omnimodam  ipsius  mundi- 
tiam,  et  castitatem.  Naiu  per  sunctiflcationis 
gi'atiam  in  utero  malerno  extitit  ab  oiuui 
origiualis  culpae  foeditate  depurata  ,  et  ad 
susceptionem  Verbi  vita*,  antequam  nasce- 
retur,  disposita  et  praeordiuata,  juxta  illud 
Psalmi  "  :  Parata  est  sedes  tua  ex  tunc,  etc. 


m  DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA. 

Nam  quae  ab  aeterno  praeelecta  est  et  prse- 
destinata,  in  Dei  scientia ,  ut  ad  tantam  plo- 
riam  assumeretur ;  ia  materno  utero  a  Spi- 
ritu  sanctiflcante  praeventa  est,  et  sanctifirata, 
ut  in  tempore,  a  Patre  luminum  praefixo, 
Mater  Dei  fieri  mereretur,  sicut  dicit  in  Pro- 
verbiis  '  :  Ad  cete7'no  ordinata  swn,  et  ante- 
quam  terra  fieret.  Et  iu  Ecclesiastico  '  :  Ab 
initio  et  ante  scecida  creata  snm,  id  est,  quo- 
dam  privilegiato  modo  creari  praivisa,  ut 
perflceret  coelum,  in  quo  Deus  novo  modo 
resideret,  sicut  dicit  Psalmisla  '  :  Dominus 
in  caslo  paravit  sedem  suam.  Et  Isaias'  : 
Ccelum  mihi  sedes  est,  etc.  Hanc  sedem  sibi 
paravit  omnium  artifex  et  sapientia  Christus 
in  virginali  sanctificatione ;  ipsam  sedem  sub- 
intravit,  et  in  ipsa  quievit,  in  ipsius  Yirginis 
fecundatione.  Unde  praeflgurata  est  per 
thronum  Salomonis  =,  quem  fecit  de  ebore 
grandem;  et  per  sedile,  vel  ferculum  ,  quod 
fecit  sibi  Salomon  de  lignis  Libani ,  cujus 
ascensus  fuit  purpureus,  et  reclinatorium 
aureum,  ut  dicitur  ^  in  Canticis.  Haec  omnia 
de  his  sedibus  dicta,  puritati  conveniunt  vir- 
ginali,  quia  pura  fuit  in  utero,  purior  in 
mundo,  purissima  haec  rutilat  nunc  in  ccelo. 
Prima  refertur  ad  ortus  ipsius  sanctiflcatio- 
uem,  quantum  ad  fceditalis  originalis  abla- 
tionem ;  secunda,  ad  ejus  miraculosam  fecun- 
dationem ,  quando  non  solum  per  Spiritum 
sanctumsupervenientem  pronitas  fomitis  est 
extincta '  ,  imo  etiam  omnis  potestas  pec- 
candi  ab  ipsa  est  ablata,  et  in  gratia  est  to- 
tatiter  conflrmata;  lertia  refertur  ad  ejus 
gloriosam  in  coelo  collocationem,  quando  pe- 
nitus  ablata  omni  inflrmitate  corporali ,  in 
naturam  coelestem  per  immortalitatis  dotem 
est  mutata.  Prima  itaque  puritas,  scilicet 
originalis,  significatur  in  sede  facta  de  lignis 
Libani.  Nam  illa  ligna  sunt  cedrina,  quae  ha- 
bent  naturam  et  proprietatem  imputribilita- 
tis,  et  emittunt  spiramen  fragantiae  et  odoris. 
Et  hoc  convenit  ejus  mundissimis  membris, 


'  Prov.,  VIII,  23.  —  »  Eccli.,  xxiv,  14.  —  ^  Psal.  Cll, 
19.  —  »  Psal.  Lxvi,  1.  —  '  111  Reg.,  x,  18.  —  '  Cant., 
Ui,  10. —  '  Yid.  qua;  dicta  simt  tom.  IV,  pag.  xiii.— 


per  sanctificationis  gratiam  a  motibus  fomi- 
tis  alienis,  juxta  illud  Ecclesiastici ' :  Ego 
r/uasi  libanus  non  incisus  evaporavi,  ct  sicut 
balsamusnonmixtus odormeus.  Libanusfuit 
per  innocentiam ;  non  incisus,  per  peccandi 
impotentiam ;  et  ideo  evaporavit  odorem  bal- 
samo  impermixto  suaviorem.  Nam  tota 
massa  in  Adam  corruptioni  fomitis  est  ad- 
mixta,  et  sic  per  consequens  adulterata,  licel 
Virginis  corpusculum  ab  hac  corruptela  est 
per  gratiam  liberatum  :  et  ideo  effudit  odo- 
rem  suavissimum  tanquam  balsamum  im- 
permixtum,  id  est,  Filium,  cujus  odor  est 
sicict  odor  acjripleni,  cui  benedixit  Deus,  ut 
dicitur  '  in  Genesi. 

Secunda  puritas,  scilicet  virtualis,  quam 
contraxit  ex  conceptione  Verbi,  significatur 
in  munditia  throni  eburnei.  Ebur  enim  can- 
didissimum  et  solidissimum,  nihil  habens  in 
se  concavum  vel  porosum,  designat  mundi- 
tiam    Mariae  virgineam ,   per   praesentiam 
ipsius  concepti  Yerbi,  in  totius  gratiae  pleni- 
tudine  solidatam.  Nam  ipsa  sola  plena  gratia 
inter  mulieres  est  reperta,  cujus  intellectus 
replelus  est  apertissima  fidei  veritale,  sicut 
beata dixit  Eiisabeth  ^"-.Beata,  gucecredidisti, 
quoniam  perficientur  in  te,  quce  dicta  sunt 
tibi  a  Domino.  Ejus  etiam  affectus  repletus 
est  ferventissima  charitate.  Ebmrneiun  vero, 
id  est,  virgineum  corpus  repletum  est  ma- 
jestate,  et  ideo  significatur  per  solium  in 
quo  sedere  vidit  Dominum  Isaias  "  :  Vidi, 
inquit,  Dominum  sedentem  super  solium  ex- 
celsu)7i,  et  elevatum,  et  plena  erat  domus  a 
majestate  ejus,  etc.  Excelsum  siquidem  fuit 
hoc  solium ,  quia  supra  conditionem  naturae 
corruptae  a  fomite  liberatum ;  elevatuui  au- 
tem  est  dictum,  quia  supra  hominem,  ne 
peccandi  habeat  potentiam,  est  per  gratiae 
beneficium  conflrmatum.  Pura  itaque  fuit 
nascendo ;  purior  Dei  Verbum  concipiendo ; 
purissima  vero,  omnes  molestias  corrupti 
corporis  in  sua  assumptione  flnaliter  eva- 

'  Eccli.,  XXIV,  21.  —  '  Gen.,  xivil,  27.  —  '»  Luc.,  \, 
45.  —  "  Isa.,  VI,  1. 

(a)  Vulg.  et  ea  qme  sub  ipso  eiant,  replebant  tem- 
ptum. 


PART.  IV. 

dendo  :  et  ideo  bene  comparabilis  est  ccelo 
ratione  incorruptionis ,  et  omnimodse  puri- 
tatis. 

Item,  sicut  coelo  inter  corporalia  quoad  se 
nihil  sublimius,  quia  nihil  a  cenlro  terrae 
remotius,  et  hoc  forsitan  propter  disparem 
circumferentiae  et  centri  qualitatem  :  nam 
centrum  suo  pondere  petit  imum ;  sphaerai 
vero  circumferentia  sua  levitate  tendit  sur- 
sum  usque  ad  summum  :  sic  Virgo  bene- 
dicta  a  mole  fomitis,  et  amore  carnaUs  afte- 
ctionis  per  gratiam  absoluta,  tota  a  mundano 
consortio  differens  et  recedens,  vita  et  mori- 
bus  in  ccelestibus  est  locata,  juxta  illud  Ec- 
clesiastici  '  :  Ego  in  altissbnis  habito  :  et 
quia  in  altissimis  et  inauditis  Dei  consiliis 
semper  mansit,  et  aliquid  propter  ccelestia 
iuter  mundi  prospera  non  curavit,  ideo  signi- 
ficatur  in  Genesi  per  scalam  quam  vidit  Ja- 
cob  ',  cujiis  cacumen  tangebat  ccelum ,  et 
Dominus  imiixus  scalce,  etc.  Scala  ccelica, 
per  quam  patet  ascensus  ad  aeterna,  est  Ma- 
ria,  quae  a  Jacob  est  visa  in  somnis ,  quia 
Mariae  praesentia  praevisa  est  multipliciter  a 
prophetis.  Latera  hujus  scalae  sunt  tribus 
duae,  sciUcet  sacerdotalis  et  regalis,  ex  qui- 
bus  Maria  contraxit  originem  secundum  car- 
nem.  Gradus  interscalares ,  sunt  ejus  privi- 
legia  et  dignitates  singulares;  hujus  scalae 
cacumen  in  Deo  est ,  et  ei  conjungitur  per 
coelestem  conversationem ,  sicut  dicitur  in 
Apocalypsi ' :  Signum  magnum  apparuit  in 
caelo,  mulier  amicta  sole,  etc.  De  ista  inhae- 
rentiacum  ccelo  dicit  Bernardus* :  «0  Virgo 
virginum,  virga  sublimis,  in  quam  sublime 
tuum  sanctum  verticem  erigis,  usque  ad 
sedentem  in  throno,  usquead  Dominum  ma- 
jestatis  :  nec  id  quidem  mirum  est ,  quia 
miltis  in  altum  radices  humiUtatis.  Per  hanc 
scalam  descendit  Angelus  magni  consilii,  ut 
nostram  assumeret  infirmilatem,  unde  Apo- 
stolus  ^  :  Qui  descendit,  ipse  est  qui  ascendit 
super  omiies  ccelos,  ut  impleret  omnia.  Per 


CAP.  VII.  495 

hanc  etiam  scalam  angeli  ascendunt,  scilicet 
qui  angelicam  vitam  ducunt. »  Hieronymus : 
8  In  carne  studeamus  per  Mariam  ascendere 
ad  ipsum,  qui  per  ipsam  ad  nos  descendit  : 
ut  per  eam  ipsius  inveniamus  gratiam,  qui 
per  eam  ad  nostram  devenit  miseriam.  Per 
te  habeamus  ascensum  ad  Filium,  o  bene- 
dicta  inventrix  gratiae,  genitrix  vitae,  mater 
salutis,  ul  per  te  nos  suscipiat,  qui  per  te  da- 
tus  est  nobis.  a  Patet  itaque,  quod  Maria 
tanquam  ccelum,  locum  supremum  sibi  vin- 
dicat,  et  nos  haereditatis  ccelestis  amatores  in 
coelestibus  coadaptat,  juxta  illud  Ecclesia- 
stici  * :  In  hcBreditate  Domini  morabor,  etc. 
Item  ccelo  nihil  est  pulchrius,  nihilque 
aspectui  est  jucundius,  et  hoc  propter  ordi- 
natissimam  contentorum  ipsius  variefatem  : 
nam  Sol,  et  Luna,  etc,  sidera  flxa  vel  non 
fixa  ,  ornant  mirabiliter  flrmamentum.  Sic 
illa  gloriosa  Virgo ,  coelo  simillima  post 
suum  FiUum,  qui  esf  speciosus  forma  prce 
filiis  hominuni,  imo  prae  multis  millibus  an- 
gelorum,  inter  omnes  creaturas  est  pulcher- 
rima,  et  ad  intuendum  magis  grata.  Ideo 
dicit  Ecclesiasticus  *  :  Altitudinis  firmamen- 
tum  pulchritudo  ejus,  species  coeli  in  visione 
glorice,  etc.  Stellarum  gloriosanumerositas, 
virtutum  et  gratiarum  singularium  est  di- 
versitas,  quibus  misericordiae  Mater  inaes- 
timabiliter  decoratur.  Idem  rursus  '  :  Vas 
castroricm  in  excelsis  in  firmamento  cceli 
resplendens  gloriose  [a).  Ideo  describitur  in 
Apocalypsi '",  quod  muUer  illa  ccelestis  fuit 
amicta  sole ,  et  corona  duodecim  stellarum 
in  capite  ipsius.  Unde  angeli  admirantes  ip- 
sius  pulchritudinem  ,  prout  possunt ,  ipsius 
gloriam  per  simiUtudinem  corporum  cceles- 
tiumexprimunt,  etdescribunt  in  Canticis"  : 
Quce  est  ista  quce  progreditur  sicut  aurora 
comurgens ,  pulchra  ut  luna ,  electa  ut 
sol?  etc.  Sole  enim  nihil  pulchrius  est  de 
die;  luua  uihU  pulchrius  de  nocte;  uuroru 
nihil  formosius  in  conflnio  utriusque.  Pro- 


'  Ecdi..  xx.v,  7.  _  ^  Gen.,  xxviu,  12.  -  =  A^oc,       'Jf-  -^"'''  ^  "  ^f.^^''-  ^""'  ' " 
XII,  1.  —  •  Bern.,  super  Mtsius  est,  serm.  U,  post  ^P"'^-'  ^"'  '•  ~      '''""•'  *''  ''• 

med.  —  s  Hphes.,   iv,   9.  —  "   Kccli.,   xiiv,   i1.  —  (u)  Cleel.  edit.  gloriosa. 


Ibid.,  9.  — 


m  DE  ECCLESIASTICA  HIERARCHIA 

gressa  est  igitur,  ut  aurora,  in  nascendo ;  per 
mundum  progressa  est,  quasi  luna ,  in  vir- 
tutibus  concrescendo ;  egressa  est  de  mun- 
do,  singularem  gloriae  dignitatem,  quasi 
sol,  prae  caeteris  obtinendo.  Aurora  siqui- 
dem  fmis  est  noctis,  et  principium  diei  sub- 
sequentis,  et  indicium  solis  jam  in  proximo 
orientis  :  sic  Maria  in  suo  ortu  fuit  quasi 
finis  et  consummatio  culpae  originalis ,  et 
evacuatio  omnis  tenebrae  spiritualis.  Fuit 
etiam  lucis  verae  praeambulum  indiciuai ,  et 
futurae  gratiae  in  mundum  praeveniens  ar- 
gumentum  :  quia  ortus  Virginis  adventum 
annuntiavit  in  proximo  Salvatoris.  Unde  di- 
citur  in  secundo  Regum  '  :  Sicut  lux  auro- 
rce  oricnte  sole  rutilat,  et  sicut  herba  germi- 
imt  de  terra ,  etc.  et  in  Osea  -  :  Quasi  dilu- 
culum  prceparatus  est  egressus  ejus ,  etc. 
Dicitur  ergo  Virgo  esse  quasi  aurora  consur- 
gens,  per  gratiam  ipsam  sanctiflcantem  a 
corruptione  spiritualis  et  corporalis  culpae 
se  erigens,  quia  non  jacuit  inclinata  ex  toto 
ob  culpam  originalem,  sicut  jacent  non  re- 
nati ;  nec  sedit  partim  erecta ,  partim  pro- 
strata,  babens  pronitatem  concupiscentiae  , 
sicut  habent  baptizati :  sed  dicitur  consur- 
gens,  id  est ,  ex  toto  ad  ccelestia  se  erigens 
et  extendens ,  quia  nullum  in  ipsa  remansit 
inclinativum  vel  motivum  ad  peccandum. 
Dernardus  :  «  Copiosissima  sauctiflcationis 
gratia  descendit  in  Mariam  Dei  matrem ,  quae 
non  solum  sanctificavit  ejus  ortum,  sed  a 
peccato  eam  custodivit  immunem  »  ,  juxta 
illud  Psalmi ' :  Tu  fabricatus  es  auroram  et 
solem.  Unde  sicut,  veniente  aurora,  abun- 
dat  ros ;  sic  nascente  Virgiue ,  ros  benedic- 
tionis  et  gratiae  incepit  mundi  superficiem 
infundere  ,  et  corda  credentium  adimplere; 
quod  innuitur  inlibro  Judicum  * :  Compres- 
so  vellere ,  ros  7-eplevit  terram  (a)  :  sicut 
manna  jacuit  quasi  ros  in  circuilu  castro  - 
rum  ,  mane  vel  aurora  consurgente ,  ut  di- 
citur  ^  in  Exodo.  Ideo  etiam  Jacob,  surgente 

'  II  Reg.,  xxni,  4.  —  =  Ose.,  vi,  3.  —  '  Psal.  lxxiii, 
G.  —  *  Judic,  VI,  38.  —  '  Exod.,  xvi,  13.  —  «  Gen., 
XIlli,  29.  —  1  Joh,  XXXVIII,  12.  —  »  Eccli.,  ILIII,  7. 


aurora ,  meruit  accipere  benediclionem ,  ut 
dicitur  '  in  Genesi.  Et  ideo  qui  benedictio- 
nibus  gratiae  et  gloriae  repleri  desiderat, 
accedat  ad  auroram,  requirat  et  Mariam. 
Unde  dicit  Job  '  :  Prcecepisti  diluculo ,  et 
ostcndisti  aurorce  locum  snum.  Pulchra 
vero  fuit  ut  luna  quoad  gratiam  conceptio- 
nis,  quia  luna  soli  conjuncta  radium  sola- 
rem  recipit,  et  accensa  radium  receptum 
ad  terram  trausfundit.  Sic  Maria  pater- 
num  radium  Dei  Verbum  carnem  (b)  fac- 
tum  in  se  concepit  ,  et  conceptum  sine 
virginitatis  detriraento  peperit  et  transfudit, 
juxta  illud  Ecclesiastici  *  :  A  luna  signum 
diei  festi,  etc.  Pulcberrima  autem  ut  sol 
facta  est  quoad  gloriam  suae  assumptionis , 
quando  omnes  creaturas  iu  luminosilate  di- 
gnitatis,  in  fervore  charitatis  ,  in  magnitu- 
dine  potestatis  transcendere  meruit ,  sicut 
sol  caetera  sidera  praecelit  :  sicut  dicitur  in 
Ecclesiastico  ^* :  Sicut  sol  oriens  in  altissimis 
Dei ,  sic  borwe  muUeris  species  in  ornamen- 
tum  domus.  Sicut  igitur  pulchritudo  firma- 
mouti  cousistit  in  his  et  aliis  corporibus  lu- 
minosis,  sic  pulchritudo  Mariae  in  praediclis 
operibus  virtuosis. 

Item  coelo  nihil  utilius ,  quia  ex  virtute  et 
influentia  coeli ,  mortua  et  inveterata  revi- 
viscunt  et  renascuntur,  et  quae  consumpla 
fuerant ,  renovantur,  nec  potest  aliquid  vi- 
vere ,  ubi  virtus  desuper  effluens  non  potest 
pervenire  :  et  hoc  Virgini  gloriosae  con- 
gruit,  a  cujus  virtute  et  gratia  vita  imius- 
cujsuque  oritur  et  procedit ,  juxta  illud  Ec- 
clesiastici '" :  In  me  omnis  gratia  vitoe  et  ve- 
ritatis,  in  me  omnis  spes  vitcs  et  virtutis. 
Sicut  ergo  coelum  suos  emittit  radios  ad  ve- 
getationem  et  sensificationem  inferiorum  , 
sic  Virgo  coelestis  radios  misericordias  trans- 
fundit  ad  viviflcationem  peccatorum  ,  et  ad 
conservationem  electorum.  Dicitur  enim  in 
Ecclesiastico  "  :  Sapientia  inspirat  vitam  fi- 
liis  suis.  Et  in  Canticis  '* :  Emissiones  tuce 

—  '  Eccli.,  XXVI,  21.—  1°  Eccli.,  xxiv,  25.  —  "  Eccli., 
IV,  12.—  '2  Cant.,  IV,  13. 

(a)  Vulg.  Expresso  vellere,  concliatn   rore  implevit. 

—  (A)  Ccet.  edit.  caro. 


PART.  IV. 

paradisus  malorum  ,  etc.  Sicut  enim  para- 
disus  a  se  emittit  flumina  el  fontes  continue 
emanantes,  herbas  et  arbores  fructificantes ; 
sic  mater  misericordiae  a  se  emittit  rivu- 
los  et  fontes  gratiarum,  quibus  corda  arida 
infunduntur  et  inibuuntar,  et  fructus  virtu- 
tum,  quibus  affectiones  illorum,  qui  esu- 
riunt  justitiam,  fructuosis  operibus  nutriun- 
tur.  Ideo  signatur  per  paradisum  voluptatis, 
quem  '  plantavit  Domimis  a  priixcipio,  in 
qiio  posuit  hominem  quem  formavit,  quia 
in  beata  Virgine  est  repositus  in  Incama- 
lione  ille  ccelestis  liomo,  scilicet  Chrislus, 
non  ab  homine  ,  sed  a  solo  Deo.  Unde  dici- 
tur  in  Esther ' :  Fecit  rex  regum  convivium 
in  vestibulo  horti ,  consiti  admodum  densi 
nemoris.  Hortns  est  Virginis  uterus ,  in  quo 
Rex  regum  nostra  morfalitatis  vestibus  est 
i;;dutus.  Unde  dicitur  in  Canticis  '  :  Hortus 
conchisus ,  soror  mea  sponsa.  Hic  liortus  ad 
modum  densi  nemoris  est  consitus ,  quia  in 
ipsa  omnium  virtutum  genera  sine  raensura 

'  Gen.,  II,  8  ,  15.  —  '^Esth.,  i,  5.  —  3  Cant.,  iv,  12. 
—  '  Deut.,  xxxiii,  13.  —  "  Eccli.,  xxiv,  36.  —  '  Joli, 
XXV,  3.  —  '  Eccli.,  XXIV,  6. 

(a)  Vulg.  surgel. 


CAP.  VII.  497 

et  numero  sunt  inserta.  Hse  vero  plantatio- 
nes  non  terrenae ,  sed  coelestes  et  spirituales 
sunt  insertiones.  Unde  dicitur  in  Deuterono- 
mio  *  :  De  pomis  cceli ,  et  rore ,  de  pomis 
fructuum  solis  et  lunce  erit  benedictio  tua. 
Ei  ideo  qui  aridos,  vel  eiiam  mortuos  in 
peccatis  se  sentiunt ,  ad  Mariam  debent  fes- 
tinare ,  quia  in  ipsa ,  velut  in  ccelo  aut  in 
paradiso,  omnia  prsedicta  poterunt  invenire, 
juxta  illud  Ecclesiastici '  :  Adimplet  quasi 
Euphrates  sensum  ,  et  midtipUcat  quasi 
Jordanis  in  tempore  messis. 

Item  ccelo  nihil  est  communius ,  et  hoc 
est  propter  ejus  immensurabilem  quantita- 
tem  :  quia ,  quantum  de  se  est ,  omnibus  se 
aequaliter  commensurat ,  et  luminis  sui  ra- 
dios  indesinenter  omnibus  adrainistrat.  Sic 
innata  Virginis  bonitas  a  nullo  se  subtrahit ; 
sed  omnibus  se  communicat  et  difTundit, 
nisi  illi  forsitan  ,  qui  voluntarie  se  ab  ea  il- 
luiuinari  negligit  vel  contemnit.  Unde  dici- 
tur  in  Job " :  Super  quem  non  fulget  [a)  lumen 
illius?  etc.  Unde  et  ipsa  dicit  in  Ecclesiasti- 
co '  :  E(]0  feci,  ut^  oriretur  in  ccelo  lumen 
indeficiens ,  etc. 

C«TERA    DESIDERANTUR. 


TOM.    VIU 


35> 


OPUSCULUM 


OE 


REDUGTIONE  ARTIUM  AD  THEOLOGIAM' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

In  hoc  Opusculo  de  reductione  artium  ad  Theologiam  ,  Auctor  in  primis  quadripar- 
tilum  cognitionis  lumen  ostendit,  et  singula  membra  ita  pei"fecte  subdividit,  ut  ia 
enumeratione  arlium  atque  scientiarum  nihil  habeat  quod  aut  desit ,  aut  redundet. 
Hoc  autem  himen  desursum  descendens,  quamvis  quadruplex  sit,  sex  tamen  ejus 
statuit  differentias ,  quas  reduci  posse  ad  senarium  numerum  formationum  ,  sive  illu- 
minationum  ,  in  quibus  factus  est  mundus ,  salis  aperte  docet.  Deinde  vero  copiose 
demonstrat ,  quomodo  ad  lumen  sacra;  Scripturae  aliquae  illuminationes  cognitiouum 
referantur,  et  divinae  Theologiae  tanquam  dominae  famulenlur.  Quare  cum  tota. 
Scripturae  sacrae  intentio  ad  charitatem  tendat ,  charitati  innili  debet  omnis  co- 
gnitio ,  ut  ex  ea  fructus  uberrimus  percipiatur.  Is  enim  est  scienliarum  omnium 
fructus ,  Auctore  in  fine  Opusculi  attestante ,  ut  aedificetur  fides  ,  honorificetur  Deus  , 
componantur  mores,  et  consolationes  hauriantur ,  quae  sunt  in  unione  Sponsi  et 
Sponsae. 


Omne  datum  optimum  et  omne  d07ium 
perfectum  desursum  est,  descendens  a  Patre 
luminum,  inquit  Jacobus  *.  In  hoc  verbo  tan- 
gitur  origo  omuis  illuminationis ,  et  simul 
cum  hoc  insinuatur  multiplicis  luminis ,  ab 
Lumen  illa  fontali  luce,  lilieralis  emanatio.  Licet  au- 
piex'""  tem  omnis  illuminatio  iuterna  flt  coguitione, 
possumus  tamen  rationabiliter  distinguere, 
ut  dicamus  quod  est  lumen  exterius ,  scili- 
cet  lumen  artis  mechanicae ;  lumen  inferius, 
scilicet  lumen  cognitionis  sensitivae  ;  lumen 
interius ,  scilicet  lumen  cognitionis  philoso- 
phicae;  lumen  superius,  scilicet  lumen  gra- 

'  Cf.  Edit.  Argent.,  an.  1495;  edit.  Vatic,  an.  1596, 
torn.  VI,  part.  I,  p.  1;  edit.  Logd.,  aa.  1617,  tom.  I, 
p.  1;  edit.  Ven.  an.  1754,  tom.  VI,  part.  1,  p.  1.  — 


tiae  et  sacrae  Scripturae.  Primum  illuminat 
respectu  formae  artiflcialis  ;  secundum ,  res- 
pectu  formae  naturalis ;  tertium,  respectu  ve- 
ritatis  inteUectualis ;  quartum  et  ultimum, 
respectu  veritatis  salutaris. 

Primum  ergo  lumen ,  quod  illuminat  ad  Lumeo 
flguras  artiflciales ,  quae  quasi  exterius  .«unf ,  chanic*. 
et  propter  supplendam  corporis  indigentiam 
reperlae,  dicitur  lumen  artis  mechanicae  : 
quae  quia  quodam  modo  servilis  est,  et  de- 
generat  a  co^^nitione  philosophiae,  recte  ideo 
potest  dici  exterius.  Et  illud  sepluplicatur. 
secundum  septem  artes  mechanicas  quas  as- 
signat  Hugo  de  Sanclo  Yictore  ',  quae  sunt 

'  Jflc,  I,  17.  —  '  Hug.,  Excerpt.  prior.  lib.  I.  c.  xiv, 
€t  Didasc,  lib,  II,  c,  xxi. 


DE  REDUCTIONE  ARTIUM  AD  THEOLOGIAM. 


499 


scilicet  laniflciura ,  armatura  ,  agricultura , 
venatio,  navigatio,  tlieatrica,  medicina. 
Quarum  sufficientia  sic  accipitur  :  quoniam 
omnis  ars  mechanica  aut  est  ad  solatium  , 
sive  sit  ad  excludendum  tristitiam ,  sive  in- 
digentiam  ;  aut  est  ad  commodum ,  sive  il- 
lud  prodest;  aut  delectat,  secundum  illud 
Horatii '  : 

Aut  prodesse  volunt,  aut  delectare  poetae. 

Et  iterum : 

Omne  tulit  punctum,  qui  miscuit  utile  dulci. 

Si  est  ad  solatium  et  delectationem  ,  sic  est 
Theatrica ,  quse  est  ars  ludorum ,  omnem 
modum  ludendi  continens ,  sive  sit  in  canti- 
bus ,  sive  in  organis,  sive  in  flgmentis,  sive 
iii  gesticulationibus  corporis.  Si  vero  ordi- 
natur  ad  commodum,  sive  profectum  secun- 
ilum  exteriorem  hominem ,  hoc  potest  esse 
aut  quantum  ad  operimentum,  ant  quantum 
ad  aUmentum,  aut  quantum  ad  utriusque 
adminiculum.  Sl  quantum  ad  operimentum, 
aut  illud  est  de  materia  molli  et  leni ,  sic  est 
Lanificium  ;  aut  est  de  materia  dura  et  forti, 
et  sic  est  Armatura  sive  ars  fabrihs,  quae  con- 
tinet  omnem  armaturam  fabricatam ,  sive  ex 
ferro,  sive  ex  quocumque  metallo,  sive  ex  la- 
pide,  sive  exligno.  Si  vero  juvat  quantum  ad 
ahmentum,  hoc  potest  esse  dupliciter,  quia 
cibamur  vegetabihbus  et  sensibihbus  :  si 
quantum  ad  vegetabilia,  sic  est  Agricultm^a ; 
si  quantum  ad  sensibilia,  sic  est  Venatio.  Vel 
aliter,  quia  juvare  quantum  ad  cibum  potest 
esse  dupliciter,  aut  quantum  ad  ciborum  ge- 
nituram  et  muitipUcationem,  et  sic  est  Agr:- 
cuUura  ;  aut  quantum  ad  ciborum  multipli- 
citorum  prseparationem  ,  et  sic  est  Venatio, 
(luse  continet  omne  genus  prseparandi  cibos, 
<l  potus,  et  sapores  ,  quod  perhnet  ad  pis- 
tores,  coeos  et  caupones.  Denominatur  au- 
lem  ab  unius  parte  solum ,  propter  quam- 
dam  excellentiam  et  comparabilitatem.  Si 
autem  ad  utriusque  adminiculum  ,  hoc  est 

•  Hui.,  de   Ail.  poel.,  propo  Caem.  —  -  Aug.,  de 
Gen.  ad  litt.,  lib.  111,  c.  iii  et  iv. 


dupUciter  :  aut  defectum  supplendo ,  et  sic 
estNavigatio,  sub  qua  continetur  omnis  mer- 
catio ,  sive  pertinentium  ad  operimentum  , 
sive  ad  alimentum ;  aut  removendo  impedi- 
mentum  aut  nocumentum  ,  et  sic  est  Medi- 
cina ,  sive  quae  consisUt  in  confectione  elec- 
tuariorum ,  sive  potionum ,  sive  unguento- 
rum,  sive  curatione  vulnerum  ,  sive  deci- 
sione  membrorum ,  sicut  Chirurgia.  Thea- 
trica  autem  est  unica:  et  sic  patet  sufficientia. 

Secundum  lumen  quod  iUuminat  nos  ad 
formas  naturales  apprehendendas,  est  lumen 
cognitionis  sensitivae ,  quod  recte  dicitur  in- 
ferius,  quia  cognitio  sensitiva  ab  inferiori 
incipit,  et  fit  beneficio  lucis  corporalis;  et 
hoc  quintuplicatur  secundum  quinque  sen- 
sus.  Quorum  sufficientiam  sumit  Augusti- 
nus '  secundum  naturam  luminis  elemento- 
rum  ,  hoc  modo  :  Quia  lumen ,  sive  lux  fa- 
ciens  ad  distinctionem  rerum  corporearum , 
aut  est  in  suse  proprietatis  emiuentia,  et 
quadam  pnritate,  et  sic  est  sensus  visus ;  aut 
commiscetur  aeri,  et  sic  est  auditus ;  aut  va- 
pori ,  et  sic  est  odoratus  ;  aut  humori ,  et  sic 
est  gustus  ;  aut  terrea  grossitiei ,  et  sic  est 
tactus.  Spiritus  enim  sensibilis  naturam  lu- 
minis  habet,  et  in  nervis  viget,  quorum  na- 
tura  est  clara  et  pervia ;  et  in  istis  quinque 
sensibus  muUiplicatur,  secundum  majorem 
et  minorem  depurationem.  Itaque  cum  quin- 
que  sint  corpora  mundi  simplicia,  sciUcet 
quatuor  elementa,  et  quinta  essentia,  ut 
homo  omnes  formas  corporeas  posset  perci- 
pere ,  quinque  sensus  habet  Ulis  correspon- 
dentes  :  quia  nuUa  fit  apprehensio ,  nisi  per 
aliquam  simiUtudinem  et  convenientiam  or- 
gani  et  objecti ,  pro  eo  quod  nalura  sensus 
determinata  est.  Est  et  alius  modus  sufficien- 
tiam  sensuum  sumendi ;  sed  hanc  approbat 
Augustinus ,  et  rationabiUs  videtur,  quia  ad 
hanc  sufficientiam  simul  concurrunt  corres- 
pondentia  ex  parte  organi ,  medii  et  objecti. 

Tertium  lumen,  quod  illuminat  ad  veri- 
tates  intelligibiles  perscrutandas ,  est  lumen 
cognitionis  philosopbicffi ,  quod  ideo  iule- 
rius  (iicilur,  quia  interiores  causas  et  laten- 


Lumea 
cogDitio- 
cis  seu- 
sitivtt. 


Quinque 
sensuutn 
exterio- 
rura  suf- 
ficientia. 


Lnmen 
cogni('o- 
nis  plii- 
lusophi- 
cs. 


500 


DE  REDUCTIONE  ARTIUM 


tes  requirit ;  et  hoc  per  principia  discipliiia- 
rum  et  veritatis  naturalis,  quae  homini  na- 
turaliter  sunt  inserta.  Et  hffic  triplicatur,  in 
veritas  rationalom ,  naturalem,  et  moralem.  Et  suf- 
tripiex.  figjyutia  potest  sumi  sic  :  Est  enim  verilas 
sermonum ,  veritas  rerum ,  et  veritas  mo- 
rum.  Rationalis  veritatem  sermonum  consi- 
derat ;  naturalis ,  verilatem  rerum  ;  mora- 
hs,  veritatem  morum.  Yel  aliter,  sieut  in 
summo  Deo  est  considerare  rationem  causaj 
efficientis,  formahs,  et  exemplaris,  quia  est 
■  causa  subsistendi ,  ralio  intehigendi,  et  ordo 
vivendi ;  sic  in  ipsa  iUuminatione  philoso- 
phiae :  quoniam  aut  illuminat  ad  cognoscen- 
das  causas  essendi ,  et  sic  est  Physica ;  aut 
raliones  intelligendi ,  et  sic  est  Logica ;  aut 
ordineni  vivendi ,  et  sic  est  Morahs.  Terlio 
modo  sic  :  quia  lumen  cognitionis  philoso- 
phicae  illuminat  ipsam  intelhgentiam ,  hoc 
autem  potest  esse  triphciter :  aut  in  quan- 
tum  regit  motivam  ,  et  sic  est  Moralis ;  aut 
in  quanlum  regit  seipsam ,  et  sic  est  Natu- 
ralis;  aut  in  quantum  regit  interpretativam, 
et  sic  est  Sermocinalis  :  ut  sic  illuminetur 
homo  ad  veritatem  vitiE ,  ad  veiitatem  scien- 
tiae ,  et  ad  veritatem  doctrinBB  :  et  quoniam 
tripliciter  potestaliquis  per  sermoneni,  quem 
habet  apud  se  ,  inlerpretari ,  ut  scilicet  vel 
notum  faciat  mentis  suae  conceptum  ,  vel  ut 
amplius  moveat  ad  credendum ,  vel  ut  mo- 
veat  ad  aniorem  vel  odium  ;  ideo  sermoci- 
nalis  sive  rationalis  philosophia  triplicatur, 
scilicet  in  Grammaticam  ,  Logicam ,  et  Rhe- 
toricam  :  quarum  prima  est  ad  exprimen- 
dum;  secunda,  ad  docendum ;  tertia,  ad 
movendum.  Prima  respicit  rationem ,  utap- 
prehensivam  ;  secunda,  ut  judicativam;  ter- 
tia ,  ut  motivam.  Et  quia  ratio  apprehendit 
per  sermonem  congruum,  judicat  per  ve- 
rum ,  movet  per  sermonem  ornatum  ;  hinc 
est ,  quod  haec  triplex  scientia  has  tres  pas- 
siones  circa  sermonem  considerat.  Rursus , 
quoniam  intellectus  noster  dirigi  habet  in 
judicando  secundum  rationes  formales ;  et 
hae  tripliciter  considerari  possunt  :  vel  in 
comparatione  ad  materiam ,  et  sic  dicuntur 


rationes  formales;  vel  in  comparatione  ad 
animam ,  et  sic  dicuntur  intehectuales ;  vel 
in  comparatione  ad  divinam  sapientiam ,  et 
sic  dicuntur  ideales  ;  ideo  naturalis  philoso- 
phia  Iriplicatur,  scilicet  in  Physicam  proprie 
dictam  ,  in  Mathematicam ,  et  in  Metaphysi- 
cam  :  ita  quod  physica  consideratio  est  circa 
rerum  generationem  et  corruptionem ,  se- 
cundum  virtutes  naturales  et  rationes  semi- 
nales ;  Mathematica  est  circa  consideratio^ 
nes  formarum  abstractibilium ,  secundum 
rationes  inteUigibiles  ;  Metaphysica ,  circa 
cognitionem  omnium  entium  ,  quae  reducit 
ad  unum  primum  principium ,  a  quo  exie- 
runt  secundum  rationes  ideales,  sive  ad 
Deum,  in  quanlumprincipium,  finisetexem- 
plar  :  licet  inter  Metaphysicos  de  hujusmodi 
ralionibus  iueaUbus  nonnulla  fuit  contro- 
versia.  Postremo,  quia  regimen  virtutis  mo- 
tivae  tripliciter  habet  attendi ,  scilicet  res- 
pectu  vitae  propriae ,  respectu  famihae ,  et 
respectu  multitudinis  subjectae ;  ideo  mora- 
hs  philosophia  triplicatur,  scilicet  ia  Monas- 
ticam,  CEconoinicam ,  et  Politicam ,  quae 
distinguuntur  secundum  triplicem  modum 
praedictum ,  sicut  apparet  ex  ipsis  nomini- 
bus. 

Quartum  lumen ,  quod  illuminat  ad  veri- 
tatem  salutarem ,  est  lumen  sacrae.  Scriptu- 
raj,  quod  ideo  dicitur  superius ,  quia  ad  su- 
periora  ducit,  manifestando  ea  quae  sunt  su- 
pra  rationem ;  et  etiam  quia  non  per  iu- 
ventionem ,  sed  per  inspirationem ,  a  Patre 
luminum  descendit.  Quod  licet  unum  sit  se- 
cundum  intellectum  hteralem ,  est  tamen 
triplex  secundum  sensum  mysticum  et  spi- 
ritualem.  In  omnibus  enim  sacrae  Scripturae 
libris ,  praeter  literalem  sensum ,  quem  ex- 
terius  verba  sonant ,  concipitur  triplex  sen- 
sus  spiritualis ,  scilicet  allegoricus  ,  quo  do- 
cetur  quid  credendum  de  divinitate  et  huma- 
nitate  sit ;  moralis ,  quo  docetur  quomodo 
vivendum  sit ;  et  anagogicus ,  quo  docetur 
qualiler  est  Deo  adhaerendum.  Unde  tota  sa- 
cra  Scriplura  haec  tria  docet ,  scihcet  Chrisli 
aeteriiaiu  gaierationem  et  iucarnalioDem , 


Philo- 
sopbix 
naturalis 
parlitio. 


Philo- 
sophia 
nioralis 
partitio. 


Lumett 
sacrse 

Scripto- 

rs. 


Scrip- 
tureseo-i 

&U3. 


Scrip' 

tjra  «a- 

cra    Irii 

prMi- 


AD  THEOLOGIAM. 


301 


pue 

Mt. 


Lumi- 

nii     de- 

sursum 

desceo- 

dentis 


do-  vivendi  ordinem,  et  Dei  et  aaimae  uaionem. 
Primum  respicit  fideai ;  secundum  ,  mores; 
tertium,  finera  utriusque.  Circa  primum  ia- 
sudare  debet  studium  doctoruai ;  circa  se- 
cundum  ,  studium  prsedicatorum  ;  circa 
tertium ,  studium  conteaiplativorum.  Pri- 
mum  maxime  docet  Augustinus;  secuadum 
masime  docet  Gregorius;  tertiumverodocet 
Dioaysius.  Anselmus  sequitur  Augustiuum; 
Beraardus  sequitur  Gregorium  ;  Ricliar- 
dus  sequitur  Diunysium  :  quia  Aaselmus  ia 
ratiocinatione ,  Bernardus  in  praedicatione , 
Richardus  in  contemplatioae.  Hugo  vero  om- 
aia  heec,  id  est,  omaes  sequitur. 

Ex  praediclis  colligitur,  quod  licet,  ex  pri- 
maria  divisioue ,  quadruplex  sit  lumea  de- 
sursum  desceadens  ;  sunt  tamen  sex  ejus 
diiTereo-  dlffereutiae ,  scilicel  lumen  sacrae  Scripturae, 

tia  zex.  .  ... 

lumen  cognitionis  sensilivae,  lumen  artis 
mechaaicae  ,  lumeu  philosophiae  ratioualis , 
lumen  philosophiae  naturalis ,  et  lumea  phi- 
losophiae  moralis.  Et  ideo  sex  illuminationes 
suat  ia  vita  ista  :  et_ habeot  vesperam ,  quia 
omnis  haec  scientia  destruetur.  Et  ideo  suc- 
cedit  eis  septima  dies  requielionis  ,  quae  ves- 
peram  non  habet,  scilicet  illuminatio  glorlae. 
Unde  valde  aperte  possunt  reduci  sex  istae 
illuminationes  ad  senarium  formationum  , 
sive  illuminationum ,  iu  quibiis  factus  est 
mundus  :  ut  coguitio  sacrae  Scripturae  pri- 
mae  formationi ,  scilicet  formationi  lucis  res- 
pondeat ;  et  .sic  deinceps  per  ordinem.  Et  si- 
cut  omnes  illae  ab  una  luce  habebant  origi- 
nem ,  sic  omaes  istae  cognitiones  ad  cogni- 
tionem  sacrae  Scripturae  ordiuantur,  in  ea 
clauduntur,  et  in  illa  perficiuntur,  et ,  me- 
diante  illa ,  ad  aeternam  illumiuatioaem 
ordioautur.  Uode  omais  oostra  cogoitio  io 
coguitiooe  sacrae  Scripturae  debet  habere 
statum  ,  et  maxime  quantum  ad  iotellectum 
auagoglae  ,  per  quem  illumioatio  oostrafer- 
tur  in  Deum,  uode  habuit  ortum.  Et  ideo 
completus  est  circulus ,  cooipletus  est  seoa- 
rius,  et  proportio  stalus. 
Reduo-  Videamus  ergo  (]ualiter  aliae  illumiaatio-  , 
DiiirofB  u*-'^  coguitiooum  reduci  habeut  ad  lumeu  sa-      iv, 


crae  Scripturae.  Et  primo  videamus  de  ilhi-  aensiti- 
minatiooe  cognitionis  sensitivae,  quae  tota  ™en  sa- 
versatur  circa  cogaitiooem  seosibilium  :  ubi  piura"'' 
tria  est  oonsiderare,  videlicet  cogoosceadi 
medium  ,  cognoscendi  exercitium ,  cognos- 
cendi  oblectamentum.  Si  consideremus  me- 
dium  cognosceodi ,  iotuebimur  ibi  Verbum 
aeleroaliter  geueratum ,  et  ex  tempore  io- 
caroatum.  NuUum  eoim'  seosibile  movet 
poteatiam,  oisi  mediaote  similitudine,  qiiae 
egreditur  ab  objecto,  sicut  proles  a  pareote, 
et  hoc  geoeraliter,  realiter  et  exemplariter 
est  oecesse  esse  in  omoi  sensu.  Illa  autem 
similitudo  ooo  facit  couipletioaem  ia  actu 
seotieodi ,  nisi  uoiatur  cuoi  orgaoo  et  vir- 
tute.  Et  cum  uoitur,  nova  Qt  perceptio ,  et 
per  illam  perceptiooem  fit  reductio,  mediaote 
illa  similitudiue ,  iu  objectum.  Et  licet  oon 
semperita  objectum  seotiatur,  sempertameo, 
quaotum  est  de  se ,  gigait  siaiilitudioem, 
cum  est  io  sua  completiooe.  Per  huoc  etiam 
modum  iotelligo ,  quod  a  summa  meote , 
quae  cogooscibilis  est  ia  ioterioribus  sensi- 
bus  meatis  oostrae,  aeteroaliter  eoiaaavit 
simihtudo ,  imago  et  proles ,  et  ille  postmo- 
dum  ^  quando  venit  plenitudo  tem^oris, 
uoitus  est  meoti  etcaroi,  id  est  homini,  quem 
formaverat ,  qui  ouaquam  fuerat  prius  :  et 
per  illum  omnes  meotes  nostrce  reducuotur 
io  Deum ,  quae  illam  similitudioem  Patris 
per  fidem  io  corde  suscipiuot.  Si  vero  coosi- 
deremus  seosuum  exercitium  ,  iotuebimur 
ibi  ordioem  viveodi:  uousquisque  eoim  sen- 
sus  se  exercet  circa  proprium  objectum,  re- 
fugit  sibi  oocivum ,  et  ooo  usurpat  alieoum. 
Per  hunc  modum  tuoc  seosus  cordis  ordi- 
oate  vivit ,  dum  selpsum  exercet  ad  id  ad 
quod  est,  coatra  aeglige:;tiara  ;  dum  refii- 
git  sibi  oocivum  ,  coutra  coocupisceatiara  ; 
et  dum  ooo  usurpat  sibi  alieoum,  coolrasu- 
perbiam.  Omois  enim  inordinatio  aut  venit 
ex  neghgeiitia ,  aut  ex  concupiscentia,  aut 
ex  superbia.  IUe  euiiu  ordinate  vivit ,  qui  ordinate 
vivit  prudenter,  temperanter  el  obtemperan 


quis 
Tat. 


Ari?t.,  de  Anima,   lib.    II,  tcxt.    121. 


■^  G«/., 


502 


DE  REDUCTIONE  ARTIUM 


tio   artis 

mecha- 

DiC£. 


I 


ter,  ut  refugiat  negligentiam  in  operabili- 
bus ,  concupiscentiara  in  appetibilibus ,  su- 
pcrbieim  in  excellentibus  sive  sublimibus.  Si 
autem  consideremus  oblectamentum ,  intue- 
bimur  Dei  et  animse  unionem.  Omnis  enim 
sensus  suum  sensibile  eonveniens  quffivit 
cum  desiderio ,  invenit  cum  gandio  ,  repetit 
sine  fastidio ,  quia  non  satiatur  oculus  visu , 
nec  auris  auditu  impletur.  Per  huuc  etiam 
modum  sensus  cordis  nostri,  sive  pulchrum , 
sive  consonum,  sive  odoriferum,  sive  dulce, 
sive  mulcebre ,  debet  desideranter  quserere, 
gaudenter  invenire  ,  incessanter  repetere. 
Ecce  quomodo  in  cognitione  sensitiva  con- 
tinetur  occulte  divina  sapientia,  et  quam 
mu-a  est  contemplatio  quinque  sensuum  spi- 
rituaUum,  secundura  conformitatem  ad  sen- 
sus  corporales. 
Per  hunc  modum  est  reperire  in  illumi- 
Redno-  natione  arlis  mechanicae,  cujus  tota  intentio 
versatur  circa  artificialium  productionem. 
In  qua  ista  tria  possumus  intueri ,  scilicet 
Yerbi  generationem  et  incarnationem ,  vi- 
vendi  ordinem,  et  Dei  et  animae  fcederatio- 
nem ;  et  hoc,  si  consideremus  scilicet  egres- 
sum ,  effectum ,  fructum ;  vel  sic  :  artem 
operandi ,  qualitatem  effecti  artificii ,  et  uti- 
litatem  fructuseliciti.Si  consideremus  egres- 
sum ,  videbimus  quod  effectus  artificialis 
exit  ab  artiflce ,  mediante  similitudine  exis- 
tente  in  mente ,  per  quam  artifex  excogitat, 
antequam  producat,  et  inde  producit,  sicut 
disposuit.  Producit  autem  artifex  exterius 
opus  assimilatum  exemplari  interiori  eate- 
nus,  quo  potest  melius.  Et  si  talem  effectum 
posset  producere  qui  ipsum  amaret  et  cog- 
nosceret ,  utique  faceret.  Et  si  effectus  ille 
cognosceret  suum  opificem ,  hoc  esset  me- 
diante  similitudine,  secundum  quam  ab  ar- 
tifice  processit.  Et  si  haberet  obtenebratos 
ociilos  cognitionis ,  ut  non  posset  supra  se 
elevari,  necesse  esset  ad  hoc,  ut  ad  cogni- 
tionem  sui  opificis  duceretur,  quod  simili- 
tudo,  per  quam  productus  esset  effectus , 
condescenderet  usque  ad  illam  naturam  , 
quae  ab  eo  posset  capi  et  cognosci.  Per  hunc 


modum  intellige  ,  quod  a  summo  Opifice 
nuUa  creatura  processit ,  nisi  per  Verbum 
ajternum,  in  quo  orania  disposuit,  et  per 
quod  omnia  produxit,  non  solum  creatu- 
ras  habentes  rationem  vestigii ,  sed  etiam 
imaginis,   ut  eidem  assimilari  possint  per 
cognitionem  et  amorem.   Et  quoniam  per 
peccatum  rationalis  creatura  oculum  con- 
teinplationis  obnubilatum  habuit  ,   decen- 
tissimum  fuit  ut  aeternum  et  invisibile  tieret 
visibile,  et  assumeret  carnem,  ut  nos  ad 
Patrem  reduceret.  Et  hoc  est,  quod  dici- 
tur  '  :  Nemo  venit  ad  Patrem ,  nisi  per  me. 
Et  ^ :  Patrem  nemo  novit,  nisi  Filius ,  et  cui 
voluerit  Filius  revelare.  Et  ideo  dicitur  ' : 
Verbum  caro  factum.  Considerantes  igitur 
illuminationem  artis  mechanicee   quantum 
ad  operis  cgressum  ,  intuebimur  ibi  Ver- 
bum  generatum  et  incarnatura ,  id  est  divi- 
nitatem  et  bumanitatem  ,  et  totius  fidei  in- 
tegritatem.  Si  vero  consideremus  effectum  , 
intuebimur  vivendi  ordinem.  Omnis  enim 
artifex  intendit  producere  opus  pulchrum  , 
et  utile,  et  stabile  :  et  tunc  est  carum  et  ac- 
ceptabile  opus ,  cum  habet  istas  tres  condi- 
tiones.  Juxta  haec  tria ,  necesse  est  reperiri 
tria  in  ordine  vivendi ,  scilicet  scire ,  velle , 
et  impermutabihter  operari ,  sive  perseve- 
ranter.  Scientia  reddit  opus  pulchrum ,  vo- 
luntas  reddit  utile ,  perseveranlia  reddit  sta- 
bile.  Primum  est  in  rationali,  secundum  in 
concupiscibili ,  tertium  in  irascibili.  Si  con- 
sideremus  fructum ,  inveniemus  Dei  et  ani- 
mae  unionem.  Omnis  enim  artifex ,  qui  aU- 
quod  opus  facit ,  aut  facit  ut  per  illud  laude- 
tur ;  aut  ut  per  illud  aliquid  sibi  operetur, 
vel  lucretur  ;  aut  ut  in  illo  delectetur  :  se- 
cundum  tria,  quae  sunt  in  appetibilibus,  sci- 
licet  bonum  honestum,  conferens  et  delec- 
tabile.  Propter  haec  tria,  fecit  Deus  animam 
rationalem  ,   ut   ipsa  eum  laudaret,  et  ut 
ipsa  illi  serviret ,  et  ut  ipsa  in  eo  delecta- 
retur  et  quiesceret.  Et  hoc  est  per  charita- 
tem ',  in  qua  qui  manet ,  in  Deo  manet,  et 


Tria  in 
ordine 
vivendi. 


'  Joan.,  XIV,  6.  — 
—  '  1  Joan.,  i\,  15. 


2  Matth..  XI,  27.  —  '  I  Joan.,  i,  14. 


AD  THEOLOGIAM 

Deus  in  eo  :  ita  quod  est  ibi  qusedam  mi- 
rabilis  unio ,  et  in  unione  mirabilis  delec- 
tatio.  Quoniam  ipse  loquitur' :  Delicice  meCB 
esse  cum  filiis  hominum.  Ecce  quomodo 
illuminatio  artis  mechanicae  via  est  ad  il- 
luminationem  sacrse  Scripturae ,  et  nihil  est 
in  ea,  quod  non  praedicet  veram  sapientiam. 
Et  ideo  sacra  Scriptura  frequenter  talibus 
similitudinibus  utitur  satis  recte. 
Juxta  hunc  etiam  modum  est  reperire  in 


S03 


Redac- 

losophis  illuminatione  ratlonalis  philosophiae  ,  cujus 
rationa-  principalisintentio  versatur  circa  sermonem, 
in  quo  est  tria  considerare ,  secundum  tri- 
plicem  ipsius  sermonis  considerationem  , 
scilicet  respectu  proferentisj  ratione  prola- 
tionis,  et  respectu  audientis,  sive  ratione 
finis.  Si  sermonem  consideremus  in  respectu 
ad  loquentem,  sicVidebimus  quomodo  omuis 
sermo  significat  mentis  conceptum ;  et  ille 
conceptus  interior  est  verbum  menlis,  etejus 
proles,  quae  nota  est  etiam  ipsi  concipienti. 
Sed  ad  hoc  quod  fiat  nota  audienti,  induit 
formam  vocis,  et  verbum  intelligibile  ,  me- 
diante  illo  indumento ,  flt  sensibile ,  et  au- 
ditur  exterius ,  et  suscipitur  in  aure  cordis 
audientis,  et  tamen  non  recedit  a  mente 
proferentis.  Juxta  hunc  roodum,  videmus  in 
Verbo  seterno,  quod  Pater  aeternaliter  ip- 
sum  concepit  generando,  secundum  illud  - : 
Nondum  erant  abyssi,  et  ego  jam  concepta 
eram.  Sed  ad  hoc  quod  homini  sensibili  fle- 
ret  cognoscibile ,  iuduit  formam  carnis ,  et ' 
Verbum  caro  factum  est,  et  habitavit  in 
nobis ,  et  tamen  remansit  in  sinu  Patris.  Si 
vero  consideremus  sermonem  ratione  sui, 
sic  intuebimur  in  eo  vivendi  ordinem.  Ad 
De  ra-  complementum  enim  sermonis  necessario 
^°^a.  ista  tria  concurrunt,  scilicet  congruitas,  ve- 
nis  tria.  j.jt^s  g^  omatus.  Et  juxta  haec  tria  ,  omnis 
actio  nostra  debet  habere  modum ,  speciem , 
et  ordinem  :  ut  sit  modiflcata  per  modestiam 
in  exteriori  opere;  speciosa  per  munditiam 
in  affectione ;  ordinata  et  ornala  per  rectitu- 
diuem  in  intentione.  Tunc  enim  recte ,  et 


>    Prov 

'  Heb,:, 


VIII,  31. 
1,3. 


=  Ihid. 


;t.  —  '  Joan.,  \,   i; 


ordinate  vivitur,  cum  intentio  recta ,  et  af- 
fectio  munda ,  et  operatio  modesta.  Si  vero 
consideremus  sermonem  ratione  flnis,  sic 
est  ad  exprimendum,  ad  erudieudum ,  et  ad 
movendum  :  sed  nunquam  exprimit  aliquis, 
nisi  mediante  specie;  nunquam  docet,  nisi 
mediante  lumine  arguente;  nunquam  mo- 
vet,  nisi  mediante  virtute.  Et  sic  constat, 
quod  hoc  non  fit  (o)  nisi  per  speciem ,  et  lu- 
men ,  et  virtutem  intrinsecam ,  intrinsecus 
animae  unitam.  Et  ideo  concludit  .Augusti- 
nus ,  quod  ille  solus  est  verus  Doctor,  qui 
potest  speciem  imprimere,  et  lumen  infun- 
dere ,  et  virtulem  dare  cordi  audientis.  Et 
hinc  est ,  quod  cathedram  habet  in  ccelo , 
qui  intus  corda  docet.  Sicut  ergo  nihil  cog- 
noscitur  per  sermonem  perfecte  nisi  me- 
diante  virtute,  lumine  et  specie  unitis  ani- 
mae ;  sic  ad  hoc ,  quod  anima  erudiatur  ad 
Dei  cognitionem  per  ipsius  internam  locu- 
tionem,  necesse  est  quod  uniatur  ei  qui  est ' 
spknclor  glorice ,  et  figura  substanticB  ejus, 
portans  omnia  vei-bo  virtutis  suce.  Ex  quo 
patet ,  quam  mira  est  haec  contemplatio  per 
quam  Augustinus  in  multis  libris  manudu- 
cit  ad  divinam  sapientiam. 

Secundum  etiam  hunc  modum  est  repe-  Rednc- 
rire  in  iliuminatione  naturalis  Philosophiae ,  io°sophia 
cujus  principalis  intentio  versatur  circa  ra- 
tiones  formales  in  materia ,  in  anima ,  et  in 
divina  sapientia  :  quas  tripliciter  contingit 
considerare  ,  scilicet  secundum  habitudi- 
nem  proportionis ,  secundum  effectum  cau- 
salitatis,  et  secundum  medium  unionis.  Et 
secundum  haec  tria,  est  reperire  tria  prae- 
missa.  Si  consideremus  eas  secundum  ha- 
bitudineai  proportionis  ,  videbimus  in  eis 
Verbum  aeternum  ,  et  Verbum  incarnatum. 
Rationes  intellectuales  et  abstractae  quasi 
mediae  sunt  inter  seminales  et  ideales.  Sed 
rationes  seminales  non  possunt  esse  in  ma- 
teria,  quin  sit  in  ea  generatio  et  productio 
formae.  Similiter  vero  in  anima  non  sunt 
rationes  intellectuales  ,  quin  sit  generatio 
verhi  in  mente  :  ergo  nec  idealis  in  Deo , 

(a)  Ccet,  edit.  sit. 


Datara- 
lis. 


504, 


DE  REDUCTIONE  ARTIUM 


quin  sit  productio  Verbi  a  Patre  secundum 
rectam  proportionem  :  hoc  enlm  est  digni- 
tatis ;  et  si  convenit  creaturae,  ninlto  forlius 
inferripotestdeCreatore.  Propter  quod  dixit 
Augustinus ',  quod  Filius  Dei  est  ars  Patris. 
Rursus  appetitus  qui  est  in  materia ,  ordi- 
natur  ad  rationes  intellectiiales,  ut  nullo  mo- 
do  perfecta  sit  generatio ,  nisi  anima  ratio- 
nalis  utiiatur  materice  corporali.  Per  consi- 
milem  igitur  rationem  potest  argui ,  quod 
summa  perfectio,  et  nobilissima  in  univer- 
so ,  esse  non  potest  nisi  natura  in  qua  sunt 
rationes  seminales,  et  natura  in  qua  sunt 
rationes  intellectuales,  et  natura  in  qua  sunt 
rationes  ideales,  simul  concurrant  in  unita- 
tem  personse ;  quod  factum  est  in  Filii  Dei 
incarnatione.  Praedicat  igitur  tota  iiaturalis 
Philosophia,  per  habitudinem  proportionis, 
Dei  Verbum  natum,  et  incarnatum,  ut  idem 
sit'  Alpha  et  Omega,  natum  scilicet  in  prin- 
cipio  et  ante  tempora,  incarnatum  vero  in 
fine  sseculorum.  Si  vero  consideremus  ra- 
tiones  istas  secundum  eflectum  causalitatis , 
perpendimus  ordinem  vivendi   :  quoniam 
generatio  non  potest  fieri  in  materla  gene- 
rabili  et  corruptibili  secundum  rationes  se- 
minales,  nisi  beneficio  luminis  corporum 
supercoelestium ,  quae  elongantur  a  genera- 
tione  et  corruptione ,  scilicet  a  sole,  luna  et 
stellis.  Per  hunc  etiam  modum  anima  non 
potest  opera  vitse  facere,  nisi  suscipiat  a  Sole, 
id  est  a  Christo,  gratuiti  luminis  beneficium, 
et  nisi  consequatur  ipsius  Lunae,  id  est,  Yir- 
ginis  Mariae  matris  Christi  patrocinium ,  et 
nisi  imitetur  aUorum  Sanctorum  exempla  : 
ex  quorum  concursu  congregetur  in  ipsa 
opus  unum  atque  perfectum.  Unde  ordo  vi- 
vendi  pendet  in  his  tribus.  Si  autem  consi- 
deremus   istas  rationes  secundum  unionis 
medium,  intelligemus  per  quem  modum  fiat 
uoio    unio  animae  ad  Deum.  Nam  nalura  corpo- 
sdDra*™  ''^^^  animae  non  potest  uniri,  nisi  mediante 
qaomo-  humore ,  mediante  spiritu ,  et  mediante  ca- 

dofiat.     ,  '  ' 

lore ;  quae  tna  oisponunt  carnem ,  ut  vitam 

'  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  VI,  c.  .X.  —  »  Apoc,  X.XII,  13. 
—  3  Anselm.,  Dial.  cle  Verit.,  c.  XIU.  —  *  Rom.,  Xll,  2. 


suscipiat  ab  auiina.  Secundum  hoc  etiam  in- 
telligitur,  quod  Deus  non  praestat  vitam 
animae,  nec  ei  eliam  unitur,  nisi  sit  humida 
per  gemitum  compunclionis  et  pietatis ,  et 
nisi  sit  spiritualis  per  contemptum  omnis 
terrenitatis ,  et  nisi  sit  calida  per  desiderium 
ipsius  dilecti ,  et  patriae  coelestis.  Ecce  qua- 
liter  in  Philosophia  naturaliter  latet  sapien- 
tia  Dei, 

Penes  modos  praedictos  est  reperire  inillu- 
minatione  Philosophiae  moralis  lumen  sacrae 
Scripturae  :  quoniam  intentio  moralis  Phi- 
losophiaj  principaliter  versatur  circa  rectitu- 
dinem  :  versatur  enim  circa  justitiam  gene- 
ralem,  quae,  ut  dicit  Anselmus ',  est  rectitudo 
voluntatis.  Rectum  autem  habet  tripliciter 
notificari;  et  secundum  hoc ,  tria  praemissa 
relucent  in  consideratione  rectitudinis.  Uno 
modo  dicitur  rectum,  cujus  medium  non 
exit  ab  extremis.  Si  ergo  in  Deo  est  summa 
rectitudo ,  et  secundum  se,  et  in  quantum 
est  principium ,  et  in  quantum  est  finis  om- 
niura,  necesse  est  in  Deo  ponere  mediam 
personam  secundum  se ,  ut  una  sit  tantum 
produceiis  ,  aha  tantum  producta ,  media 
vero  producens  et  producta.  Necesse  est 
etiam  ponere  medium  in  egressu  et  regressu 
rerum  :  sed  medium  in  egressu  necesse  est 
quod  plus  teneat  se  a  parte  producentis ;  me- 
dium  vero  in  regressu,  plus  a  parte  re- 
deuntis.  Sicut  ergo  res  exierunt  a  Deo  per 
Verbum  Dei ,  sic  ad  completum  reditum  ne- 
cesse  est  Mediatorem  Dei  et  hominum  non 
tantum  Deum  esse ,  sed  etiam  hominem ,  ut 
homines  reducat  ad  Deum.  Alio  modo  dici- 
tur  rectum ,  quod  dirigenti  se  conformatur. 
Et  secundum  hoc  in  consideratione  rectitu- 
dinisconspiciturordo  vivendi.  IUe  enim  recte 
vivit ,  qui  dirigitur  secundum  regulas  juris 
divini:  et  hoc  est,  quando  voluntas  hominis 
assentit  praeceptis  necessariis ,  monitis  salu- 
tiferis,  consiliis  perfectis ,  ut  probet  homo* 
quos  sit  voliintas  Dei  bona,  et  beneplacens, 
et  perfecta  :  et  tunc  rectus  ordo  vivendi  di- 
citur,  in  quo  nuUa  obliquitas  potest  reperiri. 
Tertio  modo  dicitur  rectum,  cujus  summitas 


Reduc- 
tio  Phi- 
losophiiB 
moralis. 


Rectum 
triplici* 

ter   dici- 

tur. 


I 


Reel« 

quii    Ti- 
Tit. 


AD  THEOLOGIA-AI. 


505 


est  sursum  erecta ,  sicut  homo  habet  statu- 
ram  rectam.  Et  secundum  hoc,  in  conside- 
ratione  rectitudinis,  manifestatur  Dei  et  ani- 
mae  unio.  Cum  enim  Deus  sit  sursum ,  ne- 
cesse  est  quod  apex  ipsius  mentis  sursum 
erigatur.  Hoc  autem  est ,  cum  rationalis  as- 
sentit  primae  veritati  propter  se  et  super 
omnia ;  cum  irascibilis  innititur  summas 
largitati ;  et  cum  coucupiscibilis  adheeret 
bcnitati  :  tunc  '  qui  hoc  modo  adhceret, 
unus  spiritus  est  cum  Deo.^t  sic  patet  quo- 
modo  '  multiformis  sapientia  Dei ,  qua?  lu- 
cide  traditur  in  sacra  Scripturaj  occultatur 
in  omni  cognitione  et  in  omni  natura.  Patet 
etiam  quomodo  omnes  cognitiones  famulan- 
tur  Theologiae.  Et  ideo  ipsa  assumit  exem- 

'  1  Cor.,  vij  17.  —  ■  Ejjhes.,  IJI,  10. 


pla  ,  et  utitur  vocabulis  pertinontibus  ad 
omne  genus  cognitionls.  Patet  etiam  quam 
ampla  sit  via  illuminativa ,  et  quomodo  in 
omni  re  quse  sentitur,  sive  quae  coguosci- 
tur,  interius  lateat  ipse  Deus.  Et  hic  est  fructus 
fructus  omnium  scientiarum ,  utin  omnibus  r^°qu*is 
aedificetiir  fldes  ,  honoriQcetur  Deus ,  com-  ^''' 
ponantur  mores ,  hauriantur  consolaliones , 
quae  sunt  in  unione  Sponsi  et  Sponsae.  Quae 
quidem  unio  fit  per  charitatem ,  ad  quam 
terminatiu:  tota  inlentio  sacrae  Scripturae, 
et  per  consequens  omnis  illuminatio  desur- 
sum  descendens,  et  sine  qua  omnis  cognitio 
vana  est  :  qcia  nunquam  pervenitur  ad  Fi- 
lium ,  nisi  per  Spiritum  sanctum,  qui  docet 
nos  omnem  veritatem,  qui  est  benedictus 
in  saecula  saeculorum.  Amen. 


OPUSCULUM 


QUATUOR  VIRTUTIBUS  GARDINALIBUS  ' 


ARGUMENTUM 

(Eo;  edit.  Vatic.) 

Plotinum ,  inter  Philosophiae  professores  cum  Platone  principem  ,  libro  II  de  Virtu- 
tibus ,  Enn.  I ,  et  Macrobium  ,  libro  I  in  Somn.  Scip.,  c.  vin  ,  secutus  Auctor,  de 
quatuor  virtutibus  cardinalibus  in  hoc  opusculo  sermonem  scribit,  rationemque  expo- 
nit,  quare  vocentur  cardinales  :  ac  praeterea  virtutum  earumdem  officia  docet ,  gradus 
eliam ,  et  status  diversos ,  quorum  causa  appellationes  diversas  sortiuntur.  Nam  hae 
quatuor  virtutes  politicae,  purgatorije,  purgati  animi,  et  exemplares  dicuntur;  imo 
singulae  his  quatuor  nominibus  possunt  nuncupari.  Bona  quoque  pars  hujus  opusculi 
desumitur  ex  tractatu  de  Virtutibiis  Cardinalibus  olim  Senecae  ascripto ,  postea  vero 
Martino  episcopo  Dnmiensi ,  germano  suo  auctori ,  ope  MSS.  codicum  ,  restituto.  Qui 
quidem  auctor  teste  Trithemio  ,  claruit  sub  Theudemiro  rege  Suevorum  ,  Imperium 
Constantinopolitanum  gubernante  Justiniano  Augusto  ,  anno  Domini  540.  Hffc  autem 
materia  saepius  a  S.  Bonaventura  tractatur  ,  ut  videre  est  apud  eumdem  ,  lib.  III  Sent., 
dist.  xxxiu  (huj.  edit.  tom.  V,  pag.  47  et  seq.),  et  in  Hexaem.,  serm.  v  et  vi,  et  in 
Breviloq.,  part.  V,  cap.  iv  ,  et  in  Centiloq.,  part.  III,  sect.  xxxvi  et  xli  ,  cum  sequea- 
tibus  ,  supra,  hoc  eodem  tomo  (huj.  edit,  pag.  300,  404,  4i0,  etc). 


De  quatuor  virtutibus  cardinalibus,  sunt 
virtutes  pollticffi,  id  est,  scieutiae  de  guber- 
natione  civitatum,  purgatoriae,  purgati  ani- 
nii,  et  exemplares.  Seneca  - :  «  Quatuor  vir- 
tutum  species  multorum  sapientum  senten- 
tiis  dirflnitae  sunt,  quibus  animus  humauus 
eomptus,  ad  honestatem  vitae  possit  acce- 
dere  :  quarum  prima  est  prudenlia,  secunda 
magnanimitas,  tertia  continentia,  quarta 
justilia.  Singulae  igitur  honestum,  et  bene 
morigeratum  faciunt  virum.  »  Gregorius  ' : 
«  Solidum  nostrai  mentis  aediflcium  pru- 
ilentia,  temperantia,  fortitudo,  justitia  sus- 

'  Cf.  Edit.  Argenlin.,  an.  1493,  iiart.  II ;  edit.  Vatic, 
I59B,  tom.  VI,  part.  I,  p.  234;  edil.  LugJ.,  an.  1647, 
lom,  I,  p.  233;  edit,  Ven.,  an.  1754,  tom.  VI,  part.  1, 


tinent.  In  his  igitur  quatuor  virtutibus  tota 
boni  operis  structura  consurgit. »  Unde  qua- 
tuor  paradisi  fluminibus  terra  irrigatur, 
quia  dum  his  quatuor  virtutibus  cor  con- 
funditur  (a) ,  ab  omni  desideriorum  a;stu 
temperatur.  Cardinales  appellantur,  quia 
sicut  ostium  vertitur  in  cardine  et  regilur, 
ita  his  regitur  et  vertitur  vita  hominis.  Per 
virtutes  namque  cardinales  rectificatur  ani- 
ma  in  suis  virtutibus.  Nam  prudentia  recti- 
flcat  vim  rationalem;  forlitudo,  sive  ma- 
gnanimitas,  irascibilem  ;  teinperanlia,  sive 
continentia,  concupiscibilein ;  justilia  vero 

p.  17.  —  *  Imo  Martin.  r.um.,  de  quat.  Virt.  Carditi. 
—  '  Greg.,  y.oral.,  lib  II,  c.  xxvii,  non  longe  a  princ. 

{a)  Forte  legend.  conspergilui'. 


Cirdi- 
nalesvir- 
tates  car 
dictJB, 


DE  QUATUOR  VIRTUTIBUS  CARDINALIBUS 

rectiflcat  omnes  vires.  Ipsa  enim  justitia  ap- 
prehendit  omnes  virtutes  ad  proximum ,  ut 
est  liberalitas,  et  ordinantes  ad  seipsum, 
sicut  est  poenitentia  et  innocentia;  et  ordi- 
nantes  ad  Deum ,  sicut  est  latria ,  pietas  et 
justiiia  obedientia.  Et  ideo  justitia  dicilur  retinens 


S07 


"um  spe-  omnes  virtutes,  quia  non  tantum  est  specia- 
ciaiis,8ed  jjg  gg(j  ^eueralis  virtus,  comprehendens  to- 

generalis        ^  u 

virtas.    tius  auimi  rectitudmem,  cum  ipsa  dicatur 
rectitudo  voluntatis. 

Nota  :  per  virlutes  cardinales  homo  in 
omnibus  operibus  instruitur,  et  contra  vitia 
armatur.  Primum  fit  dupUciter ;  quoad  se, 
per  prudentiam ;  quoad  proximum,  per  jus- 
titiam.  Secundum  etiam  dupliciter:  in  pros- 
peris,  per  temperantiam ;  in  adversis,  per 
fortitudinem  armatur.  Augustinus  ' :  «  Pru- 
dentia  est  in  praecavendis  insidiis ;  justitia, 
in  subveniendis  miseriis;  fortitudo,  in  per- 
ferendis  molestiis ;  temperantia,  in  coercen- 
dis  delectationibus  pravis.  »  Politicae  dicun- 
tur,  prout  sunt  in  recto  regimine  rationis; 
purgatoriae,  prout  sunt  in  victoria  vitiorum, 
et  respiciunt  partim  interiora ,  et  parlim  ex- 
teriora;  purgati  animi  dicuntur,  quando  de- 
victis  vitiis  possessor  virtutum  quiescit,  raro 
insurgentibus  motibus  pravis  primis.  Exem- 
plares  dicuntur,  quae  in  mente  divina  con- 
sistunt :  nam  ideae  in  Deo  sunt,  et  omnium 
rerum  exemplar  est. 

Nota,  quod  quffilibet  virtus  cardinalis  po- 
test  coaptari  singulis  virtutibus  jam  prae- 
missis.  Nam  prudentia,  prout  est  virtus  po- 
htica,  ut  ait  Macrobius',  «  est  ad  rationis 
normam,  quae  cogitat,  et  quae  agit,  uni- 
versa  dirigere ,  nihil  prater  rectum  facere 
vel  velle.  »  Secundo ,  prout  est  virtus  pur- 
gatoria,  est  mundum,  et  omnia  quae  in 
mundo  sunt^  divinorum  contemplatione  des- 
picere.  Tertio,  prout  est  virtus  purgati  ani- 
mi,  est  sola  divina  noscere,  et  ea,  tanquam 
nihil  sit  aliud,  intueri.  Exemplaris  autem 
est  ipsa  mens  divina,  cui  omnia  nuda  sunt 
et  aperta,  et  disponit  universa,  quae  in  coelo 

'  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  xiv,  c.  IX.  —  »  Macrob., 
(h)  Cat,  edil.  iuedit. 


De  prn- 
dentia. 


sunt,  et  quae  in  terra  sunt,  etc.  Primus  gra- 
dus  facit  hominem  in  omnibus  rationabiliter 
operari ,  et  cum  hominibus  honeste  conver- 
sari.  Secundus  mentem  altius  erigit,  quia 
cum  mundana  despicit ,  aeterna  et  ccelestia 
prudenter  appetit.  Tertius,  mentem  plenius 
perficit,  dum  eam  in  aeternis  figit,  quia  sola 
aeterna  ccelestia  bona  concupiscit.  Quartus, 
qui  in  solo  Deo  est,  praedictos  gradus  in- 
choat,  deducit  et  consummat,  quia  omnis 
vera  prudentia  a  Domino  Deo  est.  Seneca': 
«  Quisquis  prudentiam  sequi  desideras,  tunc 
per  rationem  recte  vives,  si  omnia  prius  aes- 
times  et  perpenses.  Si  prudens  esse  cupis, 
in  futura  prospectum  intende,  et  qute  pos- 
sint  contingere  cuncta  ante  propone.  Nil  tibi 
subitum  sit,  sed  ante  per  otium  prospicias. 
Nam  qui  prudens  est,  nunquam  dicit :  «  Non 
putavi  id  fleri ,  »  quia  non  dubitat ,  sed  ex- 
pectat;  nec  suspicatur,  sed  cavet.  Si  pru- 
dentiam  amplecteris ,  ubique  idem  eris  :  et 
prout  varietas  exigit  rerum,  ita  te  accommo- 
des  tempori.  Sermo  tuus  non  sit  inanis;  sed 
aut  suadeat,  aut  moneat,  aut  consoletur,  aut 
praecipiat.  Lauda  parce,  vitupera  parcius: 
nam  similiter  reprehensibihs  nimia  laudatio, 
sicut  immoderata  culpatio.  Illa  siquidem 
adulatione,  ista  malignitate  suspecta  est.  Si 
prudens  est  animus  tuus,  tribus  temporibus 
dispensetur :  praesentia  ordina,  futura  prae- 
^ide,  et  praeterita  recordare.  Nam  qui  non 
de  futuro  praemeditatur,  in  omnia  incautus 
incidit(ffl).  Propone  animo  tuo  mala  futura, 
et  bona,  ut  illa  sustinere  possis,  ista  mode- 
rari.  Non  semper  sis  in  actu,  sed  interdum 
animo  tuo  dato  requiem.  Sed  et  ipsa  requies 
plena  rit  scientiae  studiis,  et  cogitalionibus 
bonis.  Nam  prudens  nunquam  marcet  otio  : 
aliquando  animum  remissum,  nunquam 
dissolutum  habet.  Non  te  moveat  auctoritas 
dicentis;  nec  quis,  sed  quid  dicatur,  atten- 
dito  ;  ncc  quam  multis,  sed  qualibus  placeas 
cogites.  »  Prudentia  est  bonarum  rerum  et  pruden- 
malarum  discretio,  utraque  cum  fuga  mali  ' '  ''"'^' 


m  Somm.  Scip.,  lib.   I,  c. 
lib.  cit. 


II.  —  '  Imo  .Martin.  Dum., 


S08 

et  electione  boni 
spectio,  docilitaSj  et  cautio.  Circumspectio 
est  cautela  contrariorum  vitiorum ,  qua  fu- 
gimus  avaritiam,  et  cavemus  prodigalita- 
tem.  Docilitas  est  potentia  erudiendi ,  hoc 
ordine,  ut  prius  te,  et  postea  alios  instruas. 
Cautio  est  prudentia  discernendi  vitia ,  vir- 
prudcn-  tutum  speciem  inferentia.  Prudentia  in  sex 
s™/""  dividitur  :  primo  in  cognitionem  prjesen- 
tiiuu,  unde  in  Proverbio  dicitur  '  :  Prw- 
cedant  palpebm  tuce  gressus  tuos,  id  est 
consilia  tua  facta  tua  piaeveuiimt.  Secundo, 
in  memoriam  prajterltorum;  unde  dicitEze- 
chiAs^-.Recogitabo  tibionmes  annos  meos,  etc. 
Tertio,  in  providentiaui  futurorum,  unde 
Boetius  ^  :  «  Nou  sufficit  iutueri  quod  situm 
est  ante  oculos;  prudentia  rerum  exitus  me- 
titur.  »  Quarto,  in  circumspectionem  con- 
trariorum,  ut  in  Proverbio  dicitur  '  :  Est 
via,  quw  videtur  homini  recta;  novissima 
autem  illius  ducunt  ad  mortem.  Quinto,  in 
cohibitionem  peccatorum,  unde  dicit  Pau- 
lus » :  Gastigo  corpus  meum  et  in  servitutem 
redigo.  Sexto,  in  exercitationem  virtutum, 
ait  enim  Ecclesiastes  ' :  Quodcumque  potest 
manus  tua  facere,  instanter  operare. 
Detem-  Secuuda  virtus  cardinahsest  temperantia, 
peranta.  ^^^  prout  est  virtus  poUtica,  est  nihil  appe- 
tere  pcenitendum,  in  nuUo  legem  modera- 
tionis  excedere,  et  sub  jugo  rationis  cupidi- 
tatem  domare.  Secundo,  prout  est  purgato- 
ria,  est  omniarelinquere,  in  quantum  natura 
patitur,  quae  corporis  usus  requirit.  Tertio, 
prout  virtus  purgati  animi ,  est  terrenas  cu- 
piditates  non  solum  reprimere,  sed  penitus 
obhvisci.  Quarto,  prout  exemplaris,  quse  in 
Deo  est,  sic  est,  quod  in  se  perpetua  inten- 
tione  conversa  est.  Primus  gradus  ab  ex- 
cessu  et  defectu  custodit,  quia  ei  medium 
virtutis  omni  tempore  ostendit.  Secundus 
mentem  ad  aeteriia  perfecte  dirigit,  quia  su- 
perfluitatem  rerum  gravantium  firmiter  ex- 
cludit.  Tertius  mentem  in  seternis  figit,  quia 
concupiscentiam  omnis  inordinati  concupis- 

'  Proo.,  IV,  25.  —  2  Isa.,  x.xxviii,  13.  —  '  Boet.,  dc 
Consol.  philosoph.,  lib.  II,  pros.  1.  —  ♦  Prov.,  xvi,  25. 


DE  QUATUOR 
de  qua  procedit  circum-     cibihs  penitus  extinguit.  Quartus  prsedictos 


gradus  inchoat,  deducit,  et  perducit,  et  per- 
ficit,  quia  omni  creaturae  numerum,  pondus 
et  mensuram  tribuit.  Seneca ' :  «  Si  conti- 
nentiam  dihgis,  circumcide  superflua,  et  in 
arctum  desideria  constriuge.  Considera  te- 
cum  quantum  natura  deposcat,  non  quan- 
tum  cupiditas  spectat.  Palatum  tuum  fames 
excitet,  non  sapores :  nec  ad  voluptatem,  sed 
ad  cibum  accedas  :  nec  praesentibus  dehciis 
inhaerebis,  nec  desiderabis  absentes.  Si  con- 
tinentiam  dihgis,  turpia  fugito,  autequam 
accidant;  nec  quidquam  ahud  magis  vere- 
beris,  quam  teipsum.  Omnia  praeter  turpi- 
tudinem  tolerabihus  crede.  A  verbis  quoque 
turpibus  te  abstine,  quia  hcenlia  eorum  im- 
pudentiam  nutrit.  Si  continens  es ,  opus  est 
continue  affectiones  adulationum  repeUere, 
quarum  sermones  animum  quadam  volup- 
tate  resolvunt.  Si  continens  es,  et  animi  et 
corporis  impetus  observa,  ne  indecori  sint; 
nec  ideo  contemnes ,  quia  latent :  nam  nihil 
differt,  si  nemo  videat,  cum  ipse  videas. 
Cunctis  esto  benignus,  nuhi  blandus,  et 
paucis  famiharis,  omnibus  aequus  :  bonae 
famae,  neque  tuae  seminator,  neque  invidus 
aUena3.  Ad  iram  tardus:  ad  misericordiam 
pronus.  In  adversis  flrmus  :  in  prosperis 
cautus  et  humihs.  Virtutum  occuUator,  sicut 
ahi  vitiorum :  rari  sermonis ,  sed  loquen- 
tium  patiens.  Quae  nosti,  sine  arrogantia 
postulanti  imparties :  quae  nescis,  sine  oc- 
cuUatione  ignorantiae,  tibi  postula  humUiter 
impartiri.  »  Notandum  quod  temperantia  est 
virtus  cum  potentia  resistendi  illecebris  in 
nobis  impetus  facientibus  :  ex  qua  procedit 
continentia,  quae  est  virtus  ab  iUecebris, 
castitas,  sobrietas,  parcitas,  qua  retinemus 
retinenda,  largitas,  moderantia,  honestas, 
abstinentia,  verecundia,  modestia,  omnium 
rerum  modiratio. 

Tertia  cardinaUs  virtus  est  fortitudo :  1 .  po- 
htica,  quae  est  animum  supra  pericuU  me- 
tum  erigere,  nihilque  nisi  turpia  timere. 


Defor- 
titudine. 


—  M  Cor.,  IX,  n. 
DutQ.,  lib.  cit. 


•  ij  Eccle.,  IX,  10.  —  '  luio  Martiu. 


VIRTUTIBUS  CARDINALIBUS. 


509 


Mag- 


Secundo  purgatoria,  est  animo  non  terreri 
contra  quseque  adversa.  Tertio  purgati  ani- 
mi ,  est  passiones  non  solum  vincere  corpo- 
ris,  sed  animo  penitus  ignorare.  Exemplaris, 
quse  in  Deo  est,  quod  semper  idem  est,  nec 
unquam  mutatur.  Ex  his  potest  patere,  quod 
primus  gradus  hominem  facit  omnem  me- 
tum  pro  utilitate  reipuhlicae  postponere ,  et 
nihil  nisi  turpia  formidare.  Secundus  magis 
confortat ,  ut  nulla  pcena  carnalis  eum  ter- 
reat,  quia  ad  sola  seterna  fortiter  anhelat. 
Tertius  mentem  in  aeternis  figit,  cum  con- 
traria  viderit  repugnare  animo,  et  conflden- 
ter  contemnit.  Quartus  praedictos  gradus  in- 
choat,  deducit,  et  consummat.  Ipse '  attingit 
a  fine  usque  ad  finem  fortiter,  et  disponit 
omnia  suaviter.  Seneca  - :  «  Magnanimitas, 
quae  et  fortitudo  dicitur,  si  insit  animo  tuo, 
vives  cum  magna  flducia ,  liber,  intrepidus, 
alacer.  Magni  animi  hominis  bonum  est, 
finem  hujus  vitae  intrepidum  expectare.  Si 
magnanimus  fueris,  nunquam  judicabis 
tibi  contumeliam  fieri.  De  inimico  dices  : 
«  Non  mihi  nocuit,  sed  nocendi  animum  ha- 
buit :  »  et  cum  ipsum  m  potestate  tua  vide- 
ris,  vindictam  putabis  vindicare  potuisse,  et 
non  fecisse.  Scito  enim  magnum  et  hones- 
tum  vindictae  esse  genus,  ignoscere.  Eris 
*'  magnanimus,  si  pericula  non  appetas  ut  te- 


ntun, 
hones- 

tomvin-  merarius,  nec  formides  ut  timidus.  Nam  ti- 
nus.  For-  midum  nil  facit  animum ,  nisi  reprehensi- 


'  Sap.,  VIII,  1.  —  *  Imo  Martin, 
*  Imo  MartiD.  Dum.,  ubi  supra. 


Dum.,  lib.  cit.  — 


bilis  vitae  conscientia.  Fortitudo  est  immo- 
bilis  inter  adversa  animi,  laborum  et  peri- 
culorum  susceptio,  quae  nec  adversitatis 
incursu  frangitur,  nec  prosperilatis  blandi- 
mento  elevatur.  De  quaoritur  magnanimitas, 
fiducia,  securitas,  patientia,  perseverantia, 
longanimitas,  humilitas  ,  mansuetudo,  etc. 
Quarta  virtus  cardinalisest  justitia  :  i.  po- 
litica,  quae  est  mundumdespicere,  et  servare 
unicuique  quod  suum  est,  scilicet  sibiipsi, 
et  proximo,  et  Deo.  Secuudo  purgatoria,  est 
ad  veram  viam  proximi  consentire,  et  unius- 
cujusque  virtutes  in  suo  vigore  servare. 
Tertio,  purgati  animi,  est  cum  diviua  mente 
perpetuo  fcedere  sociari.  Exemplaris  justitia, 
quae  in  Deo  est ,  perenni  lege  a  sempiterna 
operis  sui  continuatione  non  flectitur.  Pri- 
mus  gradus  ab  omni  iniquitate  custodit ,  et 
cum  omnibus  hominibus  conversari  facit. 
Secundus  mentem  ad  aeterna  trahit,  quia 
justo  ordini  rationis  perfecte  consentit.  Ter- 
tius  mentem  in  aeternis  flgit,  quia  illam  cum 
Deo  aeterno  perpetuo  fcedere  sociat.  Quarlus 
praedictos  gradus  inchoat,  deducit  et  perfl- 
cit,  quia  omnem  creaturam  sua  perpetiia  et 
inflexibili  lege  juste  regit.  Ex  his  patet,  quo 
modo  per  virtutes  cardinales,  ut  sunt  poli- 
ticae,  homo  ordinatur  in  operationibus  suis 
quoad  proximum  suum ;  per  virtutes ,  quae 
sunt  purgatoriae,  ordinatur  ad  seipsum ;  per 
virtutes  purgati  animi,  ad  Deum.  Seneca  ': 
«  Justitia  est  naturae  tacita  conventio  in  ad- 
jutorium  multorum  inventa.  » 


titado 
quid. 


OPUSCULUIM 


TRIBUS  TERNARIIS  PEGGATORUM  INFAMIBUS' 


ARGUMENTUM 

(JEa;  edit.  Vatic.) 

Opusculuui  hoc  de  tribus  ternariis  peccatorum  infamibus  mutilum  et  imperfectum 
est  :  id  quod  Lector  facile  intelligere  potest.  Nara  cum  S.  Bonaventura  sermonem 
instituat  de  tribus  peccatorum  ternariis  ,  quorum  primus  est  de  originali ,  mortali ,  et 
veniali  peccato ;  secundus  de  peccato  cordis  ,  oris  ,  et  operis ;  tertius  de  concupiscentia 
carnis  ,  concupiscentia  oculorum  ,  et  superbia  vitae  :  primum  tantum  ternarium 
esplicando  prosequitur  ,  reliqui  vero  duo  neque  in  impressis  ,  neque  in  manuscriptis 
codicibus  reperiuntur.  Illud  autem  quidquid  ex  hoc  Opusculo  residui  est ,  de  omni 
peccatorum  conditione  docti'inam  valde  utilem  continet.  Si  quis  vero  materiam  hanc 
copiosius  ab  Auctore  esplicatam  desiderat  ,  legat  eumdem  in  librum  II  Sententiarum  , 
dist.  XXXV  et  xxxvi ;  BreviloquH  ,  parte  ui  per  totum  ;  Centiloquii ,  parte  i  per  totum  ; 
Pharetre ,  libro  II ,  capite  v.  Ubi  multae  de  peccato  sanctorum  Patrum  sententise  cou- 
junguntur ;  Diaetae  Salutis  titulo  i,  et  multis  aliis  locis. 


Deraies 
divisio- 
nes. 


CAPUT  PRIMUM. 

Quod  tres  sunt  ternarii  peccatorum  infames ,  et  de 
primo  ternario  in  genere. 

Tres  Tres  sunt  ternarii  peccatorum  infames.  In 
ram*g° -  W^^o  ^st  pcccatum  origiuale ,  mortale  et 
veniale,  ad  quae  omnia  alia  peccata  reducun- 
tur.  In  secundo  est  peccatum  cordis,  oris  et 
operis  ;  et  his  trlbus  modis  omnia  peccata 
committuntur.  In  tertio  est  concupiscentia 
carnis ,  concupiscentia  oculorum ,  et  super- 
bia  vitae ;  et  ab  bis  tribus  omnia  peccata 
oriuntur.  Quantum  autem  ad  primum  nota, 
quod  illa  tria  possunt  distingui  secundum 
naturam  corporalis  inflrmitatis  :  est  enim 

'  Cf.  Edit.  Argentin.,  aa.  1495,  pait.  I;  edit.  Vatic, 
an.  1596,  tom.  VI,  part.  1,  p.  279;  edit.  Vea., 
an.  1611,  tom.  1,  p.  7;  ediU  Lugd.,  an.  1647,  lom.  1, 


quaedam  inflrmitas,  quae  cum  natura  pro- 
ducitur ,  sicut  podagra  ;  est  quaedam  per 
quam  tota  vita  destruitur,  sicut  febris  con- 
tinua ;  et  est  quaedam  per  quam  natura  de- 
bilitatur,  sicut  febris  discrasia.  Secundum 
hunc  modum  ista  tria  peccata  distinguun- 
tur.  Nam  peccatum  originale  est  illud,  quod 
cum  natura  traducitur ;  et  ideo  dicitur  '  : 
Omnes  nascimur  filii  ircB.  Peccatum  mor- 
tale  est  illud  per  quod  tota  vita  spiritualis 
destruitur,  vel  consumitur ;  de  quo  dicitur ' : 
Anima  qua;  peccaverit ,  ipsa  morietur.  Pec- 
catum  veniale  est  illud ,  per  quod  natura 
debilitatur.  Et  ista  duo  sic  dilTerunt  :  nam  Pecoa- 
peccatum  veniale  est  in  anima  sicut  punc-  n"",.  \i 
tura  pulicis  in  corpore,  quae  modicum  laedit ;  ""^|,° 

part.  I,  p.  277  ;  edit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  IX,  p.  40.— 
»  Eplies.,  U,  3.  —  '  Ezech.,  xvill,  4. 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  II.  Mi 


do  diffe-  sed  peccatum  mortale  est  in  anima  sicut 
morsus  serpentis  in  corpore  ,  qui  veneno 
hominem  interficit.  Vel  aliter  potest  patere 
sub  tali  exemplo  :  peccatum  mortale  oppo- 
nitur  charitati ;  sed  veniale  opponitur  fer- 
vori  charitatis.  Unde  sicut  homo,  quando 
projicit  in  ollam  ferventem  modicum  aquse 
frigidae  ,  impedit  fervorem  ,  sed  non  tollit 
caliditatem  ;  ita  peccatum  veniale  impedit 
fervorem  charitatis  ,  quia  ex  hoc  efflcitur 
homo  tepidus  ;  sed  non  tolht  charitatem , 
quia  compatiuntur  se  ad  invicem  in  eodem 
subjecto.  Sed  mortale  destruit  totum,  sicut  si 
homo  projiceret  in  ollam  ferventem  aquam 
frigidam  in  maxima  copia,  et  fervorem  im- 
pediret,  etcaliditatem  extingueret.  Sic  ergo 
dilTerunt  mortale ,  et  veniale. 

CAPUT  11. 

De  peccato  originali,  et  de  quadruplici  ejus 
distinctione  ab  aliis  peccatis. 


Pecca- 

tDm  ori' 

giDale 


Circa  originale  nota,  quod  ab  aliis  in  qua- 
tuor  distinguitur  ,  quia  habet  unitatem  , 
^auter  communitatem  ,  sequalitatem ,  et  differen- 
differat.  tem  qualitatem.  Primo  unitatem  habet,  quia 
est  imum  in  omnibus.  Nam  in  uno  homine 
est  unum  numero;  in  omnibus  est  unum 
proportione,  respectu  ad  unum  principium. 
Alia  autem  peccata  sunt  varia  et  diversa. 
Quod  autem  peccatum  originale  sit  unum , 
patet  ex  ipsa  natura  cum  qua  traducitur  : 
quia  sicut  humana  natura  est  una ,  ita  in- 
fectio  naturae  est  una.  Et  hoc  potest  palere 
mullis  exemplis.  Videmus  enim  quod  arbor 
unius  naturae  multa  folia  habet,  et  tamen 
omnia  folia  eamdem  flguram  habent.  Et 
arbor  una  multos  fructus  producit,  qui  si- 
milem  saporem  habent  :  simile  est  in  pro- 
posito ,  quia  ab  uno  homine  omnes  homines 
producuntur.  Et  quia  ipse  primus  homo  pec- 
catum  origiriale  commisit,  ideo  in  omnes 
posteros  transmisit.  Ideo  dicitur  '  :  Sicut 
per  unum  hominem  peccatum  intravit  in 
hunc  viundum. 

1  tioin.,  \,  ii.  —  -  Aug.,  de  i\at.  el  Giul.,  c.  sxivi. 


Secundo  habet  communitatem,  quod  de 
aUis  non  contingit.  Peccatum  enim  mortale 
non  est  in  omnibus ,  quia  non  fuit  in  Joanne 
Baptista,  Hieremia,  et  multis  aliis;  et  etiam 
veniale,  quia  non  fuit  in  Beata  Virgine. 
Augustinus  '  :  a  Cum  de  peccatis  agitur , 
nolo  de  Virgine  fleri  mentionem.  »  Sed  ori- 
ginale  omnibus  est  commune ,  qui  per  car- 
nalem  originem  descenderunt.  EtquiaChri- 
stus  non  descendit  ab  Adam  per  originem 
carnalem  vel  feminalem ,  ideo  peccatum 
originale  non  contraxit.  Et  ideo  dicit  Au- 
gustinus,  quod  esse  sine  peccato,  solius  est 
Redemptoris,  qui  fuit  sine  peccato  contracto 
et  commisso.  Et  si  aliquis  alius  miraculose 
ex  carne  humana  formaretur,  peccalum  ori- 
ginale  non  haberet ,  quia  ab  Adam  secun- 
dum  legem  communem  ,  scilicet  concupis- 
centiae ,  non  descenderet.  Cum  autem  omnes 
ab  eo  secundum  legem  praedictam  descen- 
dant ,  id  est  secundum  feminalem  rationem, 
omnes  contrahunt  originale  peccatum ,  cu- 
jus  signum  est  mors,  quae  est  stipendium 
originalis.  Unde  Paulus '  :  Stipendium  pec- 
catimors.  Unde  sicut  omnes  raorimur,ita 
omnes  originale  contrahimus.  Sed  si  ahquis 
non  contraheret  ,  redemptione  facta  per 
Christum  non  indigeret :  quod  est  haereti- 
cum ,  et  a  Qde  catholica  alienum. 

Tertio  habet  aequalitatem.  In  aliis  peccatis 
magna  diversitas  est,  quia  homicidium  est 
majus  peccatum  quam  furtum,  et  adulte- 
rium  quam  fornicatio ,  et  sic  de  aliis.  Et  in 
venialibus  sunt  etiam  gradus  ,  penes  illa 
tria  qu£e  dicitApostolus',  id  est  lignum,  foe- 
num,  stipulam  :  sed  peccatum  originale 
aequale  est  in  omnibus,  quia  est  a  principio 
naturae ,  quae  aequaliter  est  in  omnibus. 

Quarto  habet  diCferentem  qualitatem , 
quia  reliqua  peccata  ideo  sunt  peccata,  quia 
voluntaria,  et  si  non  essent  voluntaria,  non 
esseut  peccata  :  sed  peccatum  originale  non 
est  voluntarium  voiuntate  contrahentis ,  sed 


u.  42;  c/e  Peccat.  merit.  et  remiss.,  lib.  II,  c.  xx  et  xsix, 
u.  28  et  57;  contra  Julian.,  lib.  V,  c.  ix,  post  med.  — 
'  Rom.,  VI,  23.  —  '  I  Cor.,  Ill,  12. 


512 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS. 


tantum  voluntate  primi  originautis.  Alia 
etiam  peccata  non  traducuntm-  in  filios  a 
parentibus ;  sed  originale  traducitur.  Et 
ratio  hujus  est,  quia  in  quolibet  homine 
duo  sunt  natura ,  et  persona.  Ea  quae  sunt 
personae  ,  non  traducuntur  a  parentibus  in 
filios  :  non  enim  pater  traducit  in  filios  vir- 
tutes  et  scientiam,  quae  proprio  studio  ac- 
quisivit ,  nec  peccata  ,  quia  proprio  actu 
commisit ;  sed  ea ,  quffi  pertineut  ad  natu- 
ram  speciei,  a  parentibus  in  fiUos  tradu- 
cuntur,  nisi  aliquod  eveniat  impedimentum. 
Unde  oculatus  generat  oculatum.  Et  sic 
cum  originale  peccatum  sit  naturaj ,  a  pa- 
rentibus  in  filios  traducitur ;  sed  peccatum 
mortale  cum  sit  peccatum  personae,  in  filios 
non  traducitur.  Hujus  exemplum,  scilicet 
peccati  originalis ,  in  rebus  sensibilibus  ap- 
paret.  Si  aUquis  vellet  haurire  de  fonte 
aquam  quae  esset  turbida  et  corrupta ,  hau- 
riendo  aquam,  hauriret  corruptionem.  Si- 
mile  est  in  proposito,  quia  cum  tota  natura 
sit  corrupta  per  peccatum  originale.  quicum- 
que  recipit  uaturam,  simul  recipit  etpecca- 
tum.  Item  alio  modo  :  omnes  homines  cjui 
nascuntur  ex  Adam,  possunt  considerari  ut 
unus  homo,  in  quantum  conveniunt  in  na- 
tura,  quam  a  primo  parente  accipiunt ;  et 
sic  multi  homines  ab  Adam  derivati,  sunt 
tanquam  multa  membra  unius  corporis. 
Actus  autem  unius  membri  corporalis  non 
est  voluntarius  voluntate  ipsius  manus,  sed 
voluntate  ipsius  animae,  quae  primo  movet 
membra.  Unde  homicidium  quod  manus 
committit,  non  imputatur  manui  ad  pecca- 
tum  secundum  se ,  ut  divisa  a  corpore ;  sed 
imputatur  ei,  in  quantum  est  hominis  ali- 
quid  ,  per  quod  movetur ,  quia  a  principio 
hominis  est  motio.  Sed  inordinatio  quae  est 
in  homine  isto,  non  est  voluntaria,  volun- 
tate  scilicet  ipsius  hominis,  sed  volmitate 
primi  parentis.  Unde  inordinatio  Adae,  in 
qua  omnes  originaliter  fuimus,  redundat  in 
omnes.  Sic  calefactio  hepatis  redundat  in 
faciem.  Videmus  enim ,  quod  illi  qui  habent 
hepar  calefactum,  habent  vultum  croceum, 


COQSIS- 

teret. 


propter  coUigationem  membrorum  ad  unum 
principium. 

CAPUT   III. 

Quid  sit  peccatum  originak,  et  de  ejus  effectibits. 

Nunc  autem  videndum  est,  quid  sit  ori- 
ginale  peccatum.  Circa  quod  sciendum , 
quod  sicut  quihbet  virtifex  opus  suum  or- 
dinat  et  disponit,  ut  possit  consequi  debi- 
tum  fniem ;  ita  Deus  hominem  ordinavit , 
ut  possit  pervenire  ad  uUimum  finem.  Cum 
igitur  finis  humanae  naturae ,  omnis  naturae 
facuUatem  excedat  ,  non  poterat  homo  ad 
praedictum  finem  pervenire.  Et  ideo  Deus 
addidit  humanae  naturae  donum  justitiae  jusiitia 
uaturalis  :  quae  quidem  justitia  in  hoc  con-  "jsfoquo 
sistebat,  quod  quandiu  fuit  anima  Deo  sub- 
jecta  ,  ipsi  animae  subjiciebantur  omnes 
vires  corporis,  et  ipsum  corpus,  ita  quod 
nuUus  motus  poterat  esse  in  corpore ,  sine 
imperio  rationis.  Unde  in  elementis  ,  ex 
quibus  corpus  componitur,  non  fuisset  ali- 
qua  pugna,  nec  in  humoribus  aliqua  dis- 
crasia,  si  anima  Deo  perfecte  subjecta  fuis- 
set.  In  viribus  etiam  corporis  et  animae  non 
fuisset  motus  contra  imperium  rationis ; 
quia  nec  concupiscentia  tetendisset  effrae- 
nate  in  delectabile  praeter  regulas  rationis , 
potentias  animae  et  vires  corporis  regulan- 
tis  (a)  quantum  ad  objecta  et  actus  earum. 
Et  ideo  statim  amoto  primo  ordine ,  etiam 
secundus  ordo  est  rationabiliter  mutatus  : 
quia  quam  cito  anima  fuit  inobediens  Deo , 
et  corpus  fuit  inobediens  animae.  De  qua 
inobedientia  dicitur  '  :  Video  aliam  legem 
in  membris  meis  repugnantem  legi  mentis 
viece ,  et'",.  Illud  ergo  quod  hunc  ordinem 
privat,  dicitur  peccatum  originale,  id  est 
privatio  originaUs  justitiffi.  Quod  taU  patet 
exemplo.  Corpus  in  statu  innocentiae  eratsi- 
cut  equus  infrajnatus,  qui  ducitur  secundum 
voluntatem  sessoris ;  sed  postquam  fraenum 
deponitur,  inordinate  movetur.  Ita  etiam 
Deus  in   primo  statu  infrffinabat  corpus  , 

'  Rom.,  VII,  23.  —  (a)  Cat.  edit.  regulantes. 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  111. 


513 


Peccati 
crigina- 
lia  eiTiC 
tus. 


Decon- 
CDpis- 
c«ntia. 


quod  moveri  non  poterat  nisi  secundum 
regimeu  rationis  :  sed  postquam  homo  pec- 
cavit,  Deus  fraenum  deposuit,  el  subtraxit, 
et  sic  effraenate  effertur  contra  imperium 
rationis.  Hoc  est ,  quod  dicitur  '  :  Caro  con- 
cupiscit  adversus  spirilum.  Ex  isto  peccato 
multi  defectus  sunt  in  homine,  sicut  ex 
gravi  iufirmitate  corporali  relinquuntur  re- 
liquiffi  infirmitatis  praeteritai ,  scilicet  debi- 
lilas  in  operandOj  alteratio  gustus  in  appe- 
tendo  ,  visus  in  respiciendo  ,  gressus  in 
ambulando.  Sic  ex  originali  peccato  quae- 
dam  reliquiBe  reliaquuntur,  quae  vulnera 
appellantur.  Quo  i  sic  patet  :  quandiu  fuit 
anima  Deo  subjecta,  niliii  inordinatum  con- 
tingebat  in  carne,  nec  in  viribus  animae. 
Nam  desiderium  ordiuate  ferebatur  in  suum 
delectabile  ,  et  auimus  iii  aggressibile  ,  et 
iritellectus  in  intelligibile  ,  et  voluntas  in 
appetibile. 

Ex  quo  autem  anima  recessit  a  Dei  im- 
perio,  stalim  inordinatio  et  contradictio  in 
omnibus  accessit ;  et  sic  desiderium  vulne- 
ratum  concupiscentia,  animum  dyscrasia, 
intellectum  iguorantia,  voluntatem  malitia 
liabuit.  Sunt  ergo  ista  quatuor  vulnera  ex 
primo  peccato  inflicta.  Quorum  primum , 
scilicet  concupiscf^ntia ,  est  quasi  vulnus 
iusanabile ,  unde  miro  modo  inimicatur 
animae  :  ideo  assimilatur  cuidam  animali, 
quod  vocatur  enhydrus,  quod  mirabiliter 
inimicalur  crocodilo.  Cum  enim  *  sit  animal 
venenosum,  involvit  se  in  herba,  quam 
crocodilus  deglutiens ,  ex  veneuo  moritur, 
et  enhydrus  de  ventre  ejus  exit  illaesus  :  sic 
concupiscentia  involvit  se  delectationibus,  et 
liomo  deglutiens  mundidelectabiha,  deglutit 
concupiscentiam ,  qua  anima  venenatur,  et 
privatiu'  vita  gratias.  Haec  est  ergo  plaga 
iiisanabilis,  quai  quanto  magis  degustatur, 
tanto  magis  degustans  famelicus  redditur, 
vel  efflcitur.  Et  ideo  dicitur  in  proverbio  ,  et 
habetur  septimo  Ethicorum' :  «  Quid  oportet 

'  Gal.,  V,  n.  —  '  Cf.  Jul.  Solin.  Polyhisl.,  c.  xxsiv, 
post  med.  — '  Arist.,  Etliic,  lib.  VII,  c.  ii.  —  '  Dan., 
XIII,  5,  6.  —  «  Psal.  XXXVII,  11.  —  «  Tob.,  v,  12.  — 
''  Arist.,  Metaph.,  lib.  I,  lext.  1.  —  8  Job,  xxxvii,  19. 

roM.  vu. 


De  igno- 
rantia. 


bibere  eum  ,  quem  aqua  suflocat?  »  Quasi 
diceret  :  Sicut  aqua  quae  (a)  suQbcat,  non 
satiat;  ita  concupiscentiae  deditum,  nihil 
est  quod  satiet.  Hajc  est  plaga,  quae  omne 
bonum  eradicat  spirituale.  Ideo  dixit  Daniel 
seni,  qui  in  concupiscentiam  Susannae  exar- 
serat  * :  Concupiscentia  suhverlit  cor  tiium. 
A  corde  siquidem  procedunt  sensus,  et 
motus ,  et  corporales  actus.  Unde ,  destructo 
corde,  omnia  illa  destruuntur.  Et  sic  concu- 
piscentia,  cum  cor  subvertit,  omnia  aha 
bona  cousumit. 

Secunda  plaga  est  ignorantia ,  quae  vul- 
nerat  intellectum.  Psalmus  =  :  Lumen  oculo- 
rum  meorum,  et  ipsum  non  est  mecum.  Sed 
amisso  (6)  visu ,  amittitur  omne  gaudium , 
secundum  iilud « :  Quale  gaudiummihi erit, 
qui  in  tenebris  sedeo,  et  lumen  coeli  non 
video  ?Elhoc  ideo,  quia  dulce  lumen,  et 
delectabile  est  oculis  videre  solem.  Et  ratio 
hujus  est,  quia,  ut  dicit  sapiens  ',  inter 
omnes  sensus  visus  est  diligibilior.  Sed  si 
hoc  est  de  visu  corporah ,  multo  magis  de 
visu  spirituali.  Ha3c  ergo  plaga  ex  primo 
peccato  est ,  quia  omnes  ^  involvimur  tene- 
bris ,  ut  dicitur  in  Job. 

Tertia  plaga  est  passionis,  vel  impotentise  De  inar 
dyscrasia,  quae  potest  dici  inflrmit<is  in  anima  °""'°' 
ad  simihtudinem  inflrmitatis  corporalis.  Di- 
citur  autem  corpus  inflrmum,  quaudo  debi- 
litatur  vel  in  executione  propriaeoperationis, 
vel  impeditur  propter  aliquam  inordinatio- 
nempartiumcorporis;  itahumoreset  mem- 
bra  non  subduntur  virtuti  regitivae  corpo- 
ris.  Sicut  oculus  dicitur  infirmus ,  quando 
non  potestclare  videre;  sicinflrmitasanimae 
dicitur,  quando  ipsa  impeditur  in  propria 
operatione,  eo  quod  partes  ejus  non  sub- 
duntur  regimini  rationis.  Unde  Philoso- 
phus  ",  in  primo  Ethicorum,  comparat 
incontinentem  paralytico,  cujus  partes  mo- 
ventur  in  contrarium  ejus,  quod  ip.se  dis- 
posuit.  Ideo  clamat  Apostolus  '"  :  JVon  quod 

—  •  Arisl.,  Ethii:.,  lib.  Vli,  comparat  incontlucDtem 
epilujitico.  —  '"  Rom.,  vii,  15. 

(a)  Cast.  edit.  denst  quae.  —  (i)  Ciet.  edit.  oiuisso. 


514 


OE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  IV. 


Amor 
quid. 


volo  b07ium ,  hoc  ago ;  sed  qiiod  odi  malum , 
illud  facio.  Inter  omnes  autem  passiones, 
quae  debilitant  animam,  nuUa  ita  debilitat, 
ut  amor  carnalis.  Unde  anima  propter  amo- 
rem  languet.  Languor  autem  est  infirmitas 
animse,  ut  dicit  TuUius.  Et  ratio  hujus  est , 
quia  tunc  anima  infirmatur  et  languet , 
quando  a  propria  et  naturali  forma  discedit : 
hoc  autem  facit  amor,  qui  transformat 
amantem  in  amatum,  ita  quod  amans  jam 
non  agit  secundum  suam  formam ,  sed  se- 
cundum  formam  amati.  Ideo  dicebat  Sponsa 
in  Canticis  '  ;  Nuntiate  dilecto  meo ,  quia 
amore  langueo.  Unando  autem  passio  amoris 
multum  intendilur,  amittit  rationis  usum, 
quia  multi  propter  abundantiam  amoris 
versi  sunt  in  insaniam.  Amor  autem  niliil 
aliud  est,  quam  complacentia  alicujus  rei 
convenientis,  acceptse  per  sensus.  Ex  hoc 
amore  procedit  concupiscentia ,  quse  tendit 
in  rem  amatam,  nec  potest  quietari,  donec 
perveniat,  et  cum  pervenit,  delectatur  : 
quia  delectatio  nihil  aliud  est ,  quam  quie- 
tatio  in  re  adepta.  Hic  plura  dicta  sunt,  quae 
possunt  coavenire  primo  vulneri. 
Dema-  Quarta  plaga  est  mahtia,  quffi  vulnerat 
"''''■  voluntatem.  Sed  videtur,  quod  voluntas 
uullum  peccatum  conimittit  ex  propria  ma- 
litia,  quia,  sicut  dicit  Dionysius  in  libro  de 
Divinis  Nominibus  =,  a  nullus  ad  malum 
respiciens  operaiur.  »  Ad  quod  dicendum , 
quod  malum  non  potest  esse  secundum  se 
intentum;  sicut  usurarius,  extorquendo 
usuram,  non  intendit  offensam  divinam,  sed 
intendit  multiplicare  pecuniam.  Unde  bene 
vellet,  si  posset,  absque  offensa  Dei  habere 
pecuniam ;  sed  duobus  propositis ,  offensam 
Dei  neghgit,  et  acquirit  pecuniam 
est  de  omnibus  aUis. 

CAPUT  IV. 

De  mortali  peccato,  et  ejus  effectu. 

mentTrn     ^'''^^^  ^^  originali  peccato,  dicendum  est 
«"■'"-  de  mortali  :  et  quaeritur  utrum  ahquid  possit 

riQm. 

1  Cant.,  11,  .i.  —  a  Uiou.,  de  div.  Nom.,  c.  Vl. 


esse  mortale  peccatum;  et  videtur  quod  non, 
quia  morfale  dicitur,  quod  mortem  infert  : 
sed  non  potest  inferri  animae  niors,  cum  sit 
immortahs  :  ergo  nuUum  peccatum  est 
mortale. 

Item  mors  propria  operatione  hominem 
privat,  unde  homo  mortuus  nihil  potest 
operari  :  sed  peccatores,  in  peccato  exis- 
tentes,  multa  strenue  operantur  et  perspicue 
intehigunt  :  et  sic  videtur,  quod  nuhum  sit 
peccatum  mortale. 

Et  dicendum,  quod  muha  sunt  peccata 
mortaha,  et  vere  aliquis  actus  humanus 
habet  rationem  peccati  mortalis.  Est  (inim  Peooau 
peccatum  mortale,  quod  corrumpit  vitam  ,  e^ectus? 
tohit  efficaciam ,  dimittit  viam,  et  obhgat 
ad  gehennam.  Vita  autem  spirilualis  consis- 
tit  in  calore,  sicut  vita  corporalis  :  unde 
defectus  caloris  est  defectus  vitae.  Sicut 
videmus  in  morientibus,  quod  paulatim  ca- 
lor  deficit  in  extremitatibus  corporis ,  quae 
prius  infrigidantur;  et  calor  ad  principium 
vitse,  id  est,  ad  cor  recolligitur,  qui  cam 
ex  toto  deficit  ibidem,  vita  totahter  perit. 
Hujus  exempium  videmus  in  lucerna,  in 
qua  quandiu  est  calor,  vel  humor,  vel 
hquor,  tamdiu  est  ibi  splendor  luminis,  et, 
deficiente  calore,  deficit  lumen  :  sic  vita 
spiritualis  non  est  aliud  nisi  quidam  calor, 
id  est  amor  divinus ,  qui  quidem  duplicem 
faciem  habet,  secundum  duplicem  aspectum : 
unam,  quaj  respicit  Deum;  aliam,  quas 
respicit  proximum  :  quia  charitas  nihil  charUaa 
aliud  est,  quam  dilectio  qua  diligitur  Deus  ''""'■  . 
propter  se,  et  proximus  propter  Deum.  lilud  i 

ergo  quod  istum  amorem  corrumpit,  est  ' 

peccatum  mortale  :  sic  blasphemia,  perju- 
Et  sic  rium,  haresis,  ethujusmodi,  quai  charita- 
tem  corrumpunt,  quam  habemus  ad  Deum ; 
falsum  testimonium,  ftirtum,  ethujusmodi, 
quae  contrariantur  charitali,  quam  habemus 
ad  proximum  :  et  omnia  quaj  praeceptis 
decalogi  prohibentur,  peccata  mortalia  ju- 
dicantur. 

Secundo  tollit  virtutis  efficaciam.  Ex  quo 
enim  homo  in  mortale  se  praecipitavit ,  jam 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  V. 


olo 


non  potest  per  se  resurgere,  nisi  gratia 
Salvatorismediante.  IdeodieiturinPsalmo', 
quod  homo  est  apiritus  vadens ,  et  non  re- 
diens,  idest,  per  se  in  peccatum  vadens, 
sed  non  per  se  resurgeiis  :  sicut  per  se 
potest  se  projicere  in  profundum  lacum,  vel 
lutum ;  sed  non  pofest  per  se  exire.  Et  ideo 
per  se  homo  ad  mortem  vadit ;  sed  non  per 
se  redit,  nisi  miraculose  :  quia  non  est  re- 
gressus  de  privatione  ad  habitum  secimdum 
naturam. 

Tertio   dimittit    viam.   Omnis  enim  via 

ducit  ad  aliquem  finem,  sicut  omnes  vise 

Pini5    contra  civitatera,  ducunt  ad  civitatem.  Ulti- 

aitimus  jjms  autem  fiuis  omuium  est  unus,  scilicet 

Deus. 

Deus.  Nam  sicut  ipse  est  unum  principium, 
et  universale ,  ita  est  unus  fmis  et  ultimus 
omnium.  Quando  autem  alius  constituitur, 
diligitur  et  eligitur,  recedilur  ab  hoc  fiae 
ultimo.  Et  cum  finis  sit  maxime  diligibilis , 
ille  finis  constitutus  diligitur  plusquam  Deus, 
qui  est  ultimus  finis.  Hoc  autem  non  potest 
sine  mortali  accidere,  sicut  patet  in  gulosis, 
qui  ventrem  pro  Deo  colunt.  De  quibus 
Paulus  -  :  Qaorum  Deus  venter  est.  Et  hoc 
sic  patet.  Si  proponalur  guloso  Deusex  una 
parte,  et  cibus  deleclabilis  ex  aUa  parte,  ipse, 
spreto  Deo  incommutabili  bono,  per  amorem 
cibo  inhaeret,  lanquam  ullimo  flni.  Et  si 
luxurioso  ex  ima  parte  proponatur  adulte- 
rium,  prout  est  delectabile,  et  ex  alia  parte 
Deus  prohibens,  contemnit  Dei  prohibitio- 
nem,  etse  adulterinae  delectationi  immergit, 
et  deviat  a  fine.  Et  hsec  est  differentia  pec- 
cati  mortalis  a  veniah  :  quia  mortale  totaliter 


et  retrorsum  graditur;   et 


elongat  a  via, 

ideo  quanto  magis  a  via  deviat,  tanto  magis 

a  fine   recedit   et   elongatur,  juxta  illud 

Psalmi ' :  Longe  a  peccatoribus  salus  :  ve- 

niale  autem  a  vianon  abducit,  nec  abultimo 

(ineseparat. 

Quarto  obligat  ad  gehennam;  quod  non 
i-ontingit  de  veniali  vel  originali.  Sed  vide- 

'  .^fa/.  Lxxvii,  39.  —  *  Plnlii..,  lll,  19.  —  '  Psn/. 
civiil,  155.  —  '  Est  apud  Aug.,  tract.  Sl^,  tn  Joan., 
snte  med.,  et   in  auctore  libri  de  Cog.   verce   v'tci. 


tur  inconveniens,  quod  pro  modica  delecta- 
tione  quis  aljudicetur  ceternae  damnationi. 
Et  (a)  dicendum,  quod  poena  commensura- 
tur  secundum  conditionem  illius  in  quem 
peccatur.  Unde  magis  peccat  qui  percutit 
militem,  quam  qui  rusticum ;  et  magis  qui 
regem  offendit ,  quam  qui  militem  :  et  sic 
de  aliis,  secundum  gradum  nobilitatis.  Qui 
ergo  offendit  Deum ,  qui  est  infinitum  bo- 
num,  merito  pcenam  incurrit  inflnitam 
propter  contemptum  majestatis  divinas  :  et 
infinitati  culpae  respondet  infinitas  poense  in 
damnatione.  Unde  pcena  damnatorum  esl  Pcena 
infinita,  et  est  finita.  Finita  est  in  acerbitate  •  ''™°°' 

torum 

et  hoc  respondet  delectationi,  quae  fuit  in  quomo- 
actu  peccati.  Infinita  est  in  duratione  :  et  et^iufini- 
hoc ,  propter  contemptum  Dei  qai  est  infi- '^' 
nitus. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  animae  non  ^d  opp. 
potest  inferri  mors,  dicendum  est,  quod 
duplex  est  mors,  scihcet  naturce  et  culpa;. 
Quoad  mortem  naturs,  anima  dicitur  im- 
mortahs ;  sed  quoad  mortem  culpai  moritur  : 
quia,  s'cut  dicit  Augustinus  in  libro  de  Men- 
dacio^)  «  sicut  corpus  vivit  exanima,  ita 
anima  vivit  ex  Deo  :  »  sed,  anima  separata  a 
corpore,  moritur  corpus  :  ergo  cum  Deus 
separatur  ab  anima,  moritur  anima  :  sed 
non  separatur  nisi  per  peccatum  mortale  : 
ergo,  etc. 

Ad  aliud,  quod  mors  privat  ab  operatione, 
dicendum  quod  quidquid  peccator  oper.stur, 
morfuum  dicitur,  nec  tamen  debet  cessare 
a  bonis  operibus  :  sicut  inflrmus ,  si  utatur 
malis  cibis,  leviter  moritur ;  si  autem  bonis, 
paulatim  ad  sanitatem  reducitur. 

GAPUT    V. 

De  venialis  peccati  essentia,  efficacia,  sufficientia , 
et  indulgentia. 

Post  mortale  et  originale ,  dicendum  est 
de  veniah.  Circa  quod  quatuor  quaerenda 

c.  XXXI,  apud  Aug.j  et  de  verb.  Apost.,  serm.  xii:,  in 
med. 

(a)  Ccet.  edil.  est. 


516 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  VI. 


Ouot 
n]odis 
dicatur 
pacca- 

tum   ve- 

niale. 


Venift- 
liumpec- 
catorum 
tres  dif- 
ferentia. 


Teroario 
omnia 

ODDSiS- 
tQDt. 


Sine  ve- 
Diali  pec- 
cato  qvo- 
modoho- 
mo  esse 
non  po- 
test. 


sunt,  scilicet  de  ipsius  essentia,  efficacia, 
sufficientia ,  et  indulgeutia. 

Quantum  ad  primum,  peccatum  veniale 
dicitur  tripliciter,  scilicet  ab  evenlu,  a  causa, 
et  sua  natura  :  ab  eventu,  quia  omne  mor- 
tale  dicitur  veniale  per  pcenitentiam,  utdicit 
Ambrosius;  acausa,  quaudo  in  uatura  sua 
habet,  ut  veniam  mereatur,  sicut  peccatum 
quod  fit  ex  infirmitate,  vel  ignorantia,  ha- 
bet  in  se  causam  venia3  :  nam  qui  cx  inflr- 
mitate  frangit  jejunium ,  non  incurrit  pec- 
catum;  et  si  ex  ignorantia  aliquis  faciat, 
quod  non  credat  peccatum,  veniam  meretur. 
A  sua  natura  et  a  suo  genere ,  ut  verbum 
otiosuni,  ridere,  et  hujusmodi. 

Quoad  sufficientiam,  licet  peccata  venialia 
non  sint  deterrainata  aliquo  modo ,  possunt 
tanien  reduci  ad  certum  numerum,  scilicet 
ad  ternarium ,  scilicet  lignum ,  fosnum ,  et 
stipiikm.  Et  ratio  hujus  est ,  quia  veniale 
dicitur  quod  de  facili  purgatur  et  consumi- 
tur;  et  ideo  per  haec  tria  designatur ,  quia 
ab  igne  de  facili  comburuntur.  Per  lignum 
quidem  peccata  venialia  graviora  designan- 
tur;  per  stipulam,  leviora;  per  foenum, 
mediocria  designantur.  Et  hujus  ratio  est, 
quia  omnia  ternario  consistunt.  Unde  quae-- 
hbet  creatura  babet  suum  ternarium,  scili- 
cet,  essentiam,  virtutem,  et  operationem.  l']t 
quselibet  operatio  consistit  in  ternario ,  scih- 
cet  in  principio,  niedio,  et  in  fine.  Et  anima 
in  sua  natura  habet  ternarium ,  scilicet  me- 
moriam,  intellectum,  et  voluntatem.  Item- 
peccata  mortalia  per  tria  distinguuntur , 
sicut  dicit  Glossa  super  Epistolain  primam 
ad  Cnrinthios  ' ,  scilicet  per  ferrum ,  ces,  et 
plumbum. 

Quoad  efficientiam,  nota,  quodhomo  po- 
test  esse  sine  peccato  mortali ,  sed  non  sine 
veniali.  Et  ratio  hujus,  quia  homo  dum 
unum  veniale  vitat,  aliud  incurrit.  Unde 
dicunt  doctores,  quod  homo  potest  vitare 
quodlibet  veniale  in  particulari ,  sed  non  in 
universali.  Et  est  exemplum  de  navi,  inqua 

'  Gloss.  in  1  Co>\,  r.l.  —  ^  1  Jonn.,  I,  8.  —  '  Ccnti/oq., 
p.  I,  secl.  6,  huj.  tomi  p.  350-35).  —  •  I  Cor.,  xiii,  i. 


sunt  multa  foramina ,  quorum  quodlibet  in 
particulari  nauta  oppilare  potest ,  sed  non 
omiiia  simul.  Et  ideo  sine  veniali  vix  homo 
esse  potest,  dicente  Joanne '  :  Si  dixerimus, 
quod  peccatmn  non  habemus,  ipsi  nos  sedu- 
cimus,  et  veritas  in  nobis  non  est. 

Quoad  indulgentiam  nota,  quod  sicut 
veniale  multipliciter  incurritur,  ita  ^r.ulti- 
pliciter  purgatur.  Modi  autem  purgationis 
his  versibus  continentur  : 

Confiteor,  tundo,  conspergo,  conteror,  oro, 
Signor,  edo,  dono;  per  haec  venialia  pono, 

Id  est,  depono  et  toUo.  Remittuntur  ergo 
per  generalem  confessionem ,  per  pectoris 
tunsionem,  per  aqua;  benedictee  aspersio- 
nem,  per  cordis  contritionem ,  por  domini- 
cam  Orationem ,  per  confirmationem ,  ac 
episcopalem  benedictionem  ,  Eucharisliae 
sumptionem,  ofTeiisae  condonationem ,  ex- 
tremam  unctionem ,  levem  poenitentiam  , 
compassionem  fraternam,  ut  patet  in  hoc 
versiculo  : 

Unctio,  poena  levis,  compassio  quae  fit  egenis. 

Vide  in  Centiloquio  ' ,  de  peccato  veniali , 
latius. 

CAPUT  VI. 

De  radice  peccatorum,  quce  est  amor  sui. 

Nunc  dicendum  est  de  radicepeccatorum, 
qua".  radix  dicitur  amor  sui.  Sed  videtur , 
quod  non  :  illud  enim  quod  est  causa  omnis 
boni,  non  potest  esse  causa  omnis  mali.Sed 
Aposlolus,  cum  dicit '  :  Si  linguis  homimm 
loquar  et  angelorum,  charitatem  autem  non 
habuero,  etc,  probat  cbaritatem  esse  causara 
omnis  boni  :  ergo  oninia  bona  sunt  ab 
amore  et  charitate. 

Item  ab  eodem  canali  non  potest  exire 
dulcis  et  amara  aqua ,  nec  ab  eadem  arbore 
fructus  bonus  et  malus.  Et  ila  videtur,  quod 
nec  ab  amore,  bonum  meriti,  et  malum 
peccati. 

Et  dicendum    quod   ab  aniore  procedit 


Veniale 

pecca- 

tummul- 

tipliciter 

expiatur. 


Aoamor. 
suisit  ra< 
di.x    om.. 

nium 
peccato- 
rum. 


Amor 

sui  est 
cansa 
omDis 
mali  et 
peccati 


ier. 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM 

omne  meritum  et  demeritum,  et  omne  ma- 
lum  :  quia  ab  amore  casto  et  divino  procedit 
omne  bonum,  sed  ab  amore  carnali  procedit 
omne  malum.  Non  potest  autem  procedere 
ab  eodem  canali  numero,  simul  et  semel, 
bonum  et  malum ,  etc.  :  sicut  eoim  ab 
eodem  foramine  non  fluit  dulcis  et  amara 
aqua,  sic  nec  ab  eodem  amore  bonum  et 
malum. 

Dicendum  est  ergo,  quod  amor  sui  est 
causa  omnis  mali  et  peccati,  et  ratione  con- 
versionis,  et  ratione  appropriationis,  et  ra- 
tione  reflexionis.  Ratioue  conversionis,  quia 
tapiici-  jjQjjjjjji  propositum  est  duplex  bonum,  scili- 
cet  incommutabile  et  ajternum  ,  et  commu- 
tabile  et  transitorium.  Sed  pecatum  nibil 
aliud  est,  nisi,  spreto  incommutabili  bono, 
inhserere  alicui  commutabili  et  temporali 
bono.  Hoc  autem  non  procedit  ' ,  nisi  ex 
aliquo  inordinato  appetitu  alicujus  boni 
temporalis.  Sed  quod  aliquis  appetat  inordi- 
nate  aliquod  bonum  temporale,  procedit  ex 
hoc,  quod  inordinate  amat  seipsum,  quia 
amare  aliquem  non  est  nisi  velle  ei  bonum ; 
et  est  in  tantum,  quod  inordinatus  amor  sui 
est  causa  omnis  peccati.  Quod  patet  in  mul- 
tis  exemplis,  tum  ex  parte  passionis  animse, 
tum  ex  parte  peccatorum.  Exparte  passionis 
animae,  quia  amor  est  causa  desiderii  et 
delectationis  :  homo  enim  propter  hoc  desi- 
derat  aliquam  rem ,  quia  eam  amat ;  et  si 
non  amaret,  non  desideraret.  Item  delectatio 
ex  amore  causatur,  quia,  ut  dicit  Augusti- 
nus  ',  amor  inhians  habere  qnod  amat ,  est 
cupiditas;  eoque  fruens,  estloetitia.  Item  ab 
amore  procedit  tristitia,  quia  homo  tristatur 
de  re  amissa,  quia  illam  amat.  Item  ab  eo 
procedit  gaudium,  et  odium  :  ideo  enim 
aliquid  odio  habetur,  quia  estimpedimentum 
ejus,  quod  amatur.  Ex  parte  etiam  peccalo- 
rum,  quia  ex  amore  sui  procedit  superbia  : 
nam  superbia  est  amorpropriae  excellentiae ; 
item  invidia,  qua;  est  dolor  de  bono  alle- 
rius,  in  quantum  est  diminutivum  proprii; 


INFAMIBUS.  CAP.  YII. 


i17 


item  aeidia,  quae  est  tristitia  de  bono  spi- 
rituali,  in  quantum  per  ipsum  impeditur 
bonum  temporale,  vel  corporale;  item  ira, 
ideo  enim  quis  accenditur  ad  vindictam,  quia 
honor  proprius  nimis  amatur;  item  gula  et 
luxuria,  quae  propter  corporalem  delecta- 
tionem  appetuntur.  Et  sic  omnes  malae 
passiones,  et  vitia  capitalia,  ex  amore  inor- 
dinato  tanquam  a  radice  procedunt. 

Secundo,  ratione  appropriationis.  Bonum 
enim  commune  melius  est  particulari  :  qui 
ergo  appropriat  sibi  quod  commune  est, 
peccatum  incurrit ;  sicut  usurarius ,  qui 
vendit  tempus ,  quod  omnibus  commune 
est,  et  omnibus  rebus  communius.  Cum 
igitur  amor  est  communis  [a)  omnibus  crea- 
turis  ,  et  terrenis  ,  et  spiritalibus  ,  et  cce- 
lestibus ,  est  super  omnia  diffusivus,  et  ideo 
peccatum  grave  est ,  quod  uni  soli  appro- 
prietur. 

Tertio,  ratione  reflexionis.  Est  enim  du- 
plex  amor,  scilicet  concupiscentiae ,  et  ami- 
citiae.  Ex  amore  amicitise  procedit  bonum , 
quia  talis  amor  diligit  amicum,  eo  quia 
amicus.  Sed  amor  concupiscentiae  super 
seipsum  reflectitur,  sicut  homo  diligit  vi- 
num  non  propter  vinum,  sed  propier  seip- 
sum,  quia  sibi  sapit.  Et  iste  amor  est,  qui 
est  causa  omnis  peccati. 

CAPUT  VII. 

Quare  homo  solm  ex  inferioribus  creaturis  possit 
peccare. 


'  S.  Thom., 
Dei ,  lib.  XIV 


l-II,  q.  Lxxvii,  art. 

C.  VII. 


i.— •  Aus-,  rfe  Cmt. 


Potest  autem  quaeri ,  quare  homo  potest 
peccare  ,  et  nulla  alia  creatura  sub  ccelo. 
Ratio  hujus  est,  quia  ubi  non  est  volunta- 
rium,  ibi  non  est  peccatum  :  et  ideo  nec  in 
brutis,  nec  in  aliis  creaturis  potest  esse  pec- 
catum.  Sed  quia  in  homiue  est  liberum 
arbitrium,  ideo  peccalum  committitur  ab 
eodem.  Quod  potest  ostendi  quadruplici  ra- 
tione  ,  scilicet  ratione  domicilii  ,  ratione 
consortii,  rationejudicii  et  ratione  oppositi. 
Primo,  ratione  domicilii,  sive  ratione  loci , 

(d)  Ita  edit.  Lug.;  Cat.  eclit.  comniimius. 


318 


DE  TRIBUS  TERNARUS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  VII. 


quia ,  ut  dicit  sapiens  ' ,  locus  est  conserva- 
tivus  locati  :  unde  res  extra  locum  suum 
fliu  conservari  non  potest.  Et  sicut  est  in 
corporalibus,  ita  est  in  spiritualibus  :  si 
enim  piscis  extrahatur  de  mari ,  et  ponatur 
in  terra ,  post  modicum  moritur ,  quia  est 
estra  locum  suum  :  et  si  homo  ponatur  in 
mari,  moritur  ,  quia  mare  non  est  locus 
ejus  proprius;  et  rosa  quandiu  est  in  spina, 
recens  conservatur,  quando  autem  a  spina 
decerpitur,  et  in  manu  teuetur,  corrumpitur 
et  marcessit  ,  quia  manus  non  est  locus 
ejus.  Et  hsec  est  causa,  quare  levia  tendunt 
sursum ,  et  gravia  deorsum ,  quia  scilicet 
vadunt  ad  locum  propi-ium,  ubi  conservau- 
tur.  Et  tanta  est  virtus  loci ,  quod  quanto 
magis  res  appropiuquat  ad  locum  pro- 
prium  ,  tanto  fortius  movetur  in  ipsum. 
Unde  motus  naturalis  est  in  principio  debi- 
lis ,  et  fortis  in  fme.  Et  secundum  hunc  mo- 
dum ,  quia  anima  est  extra  locum  suum , 
non  potest  esse  quin  in  peccatum  labatur. 
Ideo  dicitur  in  Canonica  Joannis  ^  :  Si  dixe- 
rimus ,  quoniam  'peccatim  non  hahemus , 
i-psi  nos  seducimus ,  et  veritas  in  nobis  7ion 
est.  Locus  animarum  Deus  est  ,  secun- 
dum  illud  Augustini  :  «  Circuivi  in  mente 
mea ,  »  etc.  Et  ideo  animae  sanctorum  quai 
sunt  in  Deo ,  sicut  in  loco  proprio  ,  pec- 
care  non  possunt  ,  de  quibus  Sapiens  ' : 
Justorum  animce  in  mami  Bei  sunt ,  et  non 
tanget  illos  tormentum  ^nalitia;,  id  est  pec- 
catum,  in  quo  anima  tormentatur,  sicut  os- 
tendit  Augustinus  dicens  (a)  :  «  Jussisti; 
Domine,  et  sic  est,  ut  poena  sibi  sit  omnis 
inordinatus  animus.  »  Et  ideo  valde  mira- 
bile  est,  quod  homo  animam  suam  ponat 
in  loco  immundo  in  hoc  terrenitatis  cceno. 
Ibi  enim  ponis  animam  tuam,  ubi  ponis 
amorem  tuum  :  amor  enim  applicat  aman- 
tem  cum  amato ,  et  ideo  anima  terrenis  ap- 
plicata ,  maculatur,  et  inficitur,  ut  dicitur 
in  Osea ' :  Facti  sunt  abominabiles,  sicut  ea 
quw  dilexerunt. 

'  Arist.,  Physic.  lib.  IV,  text.  4.  —  •  1  Joan.,  \,  8.  — 
'  Sap.,  III,  1.  —  »  Aug.,  Confess.,  lib.  II,  c.  xn.  — 


Secuudo,  ratione  consortii.  Nam  propter 
malum  consortium  inducitur  ad  peccandum, 
quia  "  qui  tangit  picem,  inquinahitur ,  etc. 
Psalmista  '  :  Et  cum  sancto  sanctus  eris.  Et 
quia  anima  consortium  habet  ad  carnem , 
ideo  frequenter  peccatum  incurrit.  Hujus 
exempUnn  videmus  in  mari.  Nam  aqua 
maris  in  profundo ,  ubi  a  terra  elongatur  , 
habet  dulcedinem ;  sed  superius ,  ubi  ei 
admiscetur  vapor  terrestris  a  sole  combus- 
tus  ,  contrahlt  amaritudinem.  Sic  anima , 
propter  consortium  ad  terram  ,  contrahit 
peccatum ,  quod  est  amarissimum ,  ut  ha- 
betur  in  Jeremia ' :  Yide  quam  malum  et 
amarum  est  te  dereliquisse  Bominum  Beum 
tuum,  etc.  Sicut  enim  ex  conjunctione  ad 
Deum  causatur  summa  delectatio  et  dul- 
cedo,  ita  ex  separatione  summa  amaritudo. 
Tanto  autem  quis  a  divino  consortio  aver- 
titur,  quanto  interius  delectatur ,  ut  Gre- 
gorius  dicit. 

Tertio,  ratione  judicii.  Anima  enim  in 
operando  quodam  utltur  syllogismo.  Nam 
ratio  superior  proponit  omne  malum  vitan- 
dum ;  inferior  subjungit  :  a  Fornicatio  est 
malum  :  »  sensualitas  adjungit :  «  Accedere 
ad  hanc  est  delectabile.  »  Si  ergo  voluntas 
sit  fortis  ,  et  aspiciat  ad  hoc ,  quod  fornica- 
lio  sit  malum,  eliget  non  peccare.  Si  autem 
respiciat  inferius  ad  hoc  quod  est  delecta- 
bile  ,  eliget  fornicari ,  et  sic  incurret  pec- 
catum ,  quia  de  agendis  male  judicat.  Unde 
ita  facit  caro  animae  ,  sicut  quaedam  herba 
posita  in  igne ,  quae  trabes  domus  facit  ap- 
parere  serpentes.  Caro  enim  continuo  fu- 
mans ,  ita  obumbrat  aspectum  intellectus , 
ut  illud  quod  est  amarum ,  facit  videri  dul- 
ce,  et  bonum  malum,  etc. 

Quarto,  ratione  oppositi  ,  quia  quaelibet 
res  habet  diversas  conditiones,  et  secundum 
unam  est  appetenda,  et  secundum  aliam 
est  fugienda,  sicut  patet  in  pulchritudine. 
Pulchritudo  enim  potest  appeti  in  quantum 
est  quaedam  resultatio  divini  decoris ,  et  se- 

5  Ose.,  \1,  10.  —  «  EocU.,  XIII,  1.  —  '  Psal.  ivii,  26. 
—  '  Jerem.,  u,  Id. 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUJl 

cundum  hoc  bonum  estrespicere  pulchrum, 
et  secundum  hunc  niodum  loquitur  Psal- 
mista  '  :  Delectasti  me ,  Bomine,  in  factura 
tua.  Sed  quia  aspectus  pulchri  incitat  ad 
concupiscentiam ,  ideo  aspicerd  pulchrum 
est  malum.  Unde  dicit  Salomon  '  :  Fallax 
gratia,  et  vana  est  pulchritudo.  Sic  ergo 
res  quae  sensui  objicitur,  propter  diversas 
eonditiones  ducit  hominem    in   errorem  , 
dum  unam  considerat ,  et  aliam  negligit : 
sicut  patet  de  medico,  qui  judicat  aliquid 
esse  espediens  uni  aegro,  considerata  una 
ejus  infirmitate ,  quod  tamen  non  est  sibi 
expediens  simpliciter,  propter  aliam  aegri- 
tudinem ,  quam  non  considerat ,  qufe  ex 
curatione  alterius  augmentatur.  Exemplum 
horum  videmus  in  piscibus,  qui  videntes 
escam,  et  non  advertentes  hamum  sub  ea 
latentem ,  voientes  capere  escam ,  capiuntur 
ab  hamo.  Similiter  aves  videntes  xirgulas , 
et  non  advertentes  viscum,  dum  in  virgulis 
resident,  capiuutura  visco.  Hoc  etiam  patet 
in  his ,  qui  propinant  venenum  :  homo  enim 
considerans  poculum ,  et  non  attendens  ve- 
nenum,  bibens  poculum  a  veneno  occiditur. 
Sic  peccator  considerans  rem  delectabilem 
apparentem ,  et  non  attendens  amaritudi- 
nem  latentem  ,  incidit  in  peccatum.  Et  hu- 
jus  signum  est,  quia,  ut  dicit  Sapiens  :  Pravi 
replentur  amaritudine  (a),  quia  dum  sen- 
tiunt  amaritudinem ,   poenitent,  quia  con- 
scientiae  eorum  remurmurant  de  peccato. 
Sic  ergo  patet ,  quod  peccatum  potest  esse 
in  hominibus,  et  non  in  aliis  sensibilibus. 


I-VFAMIUUS.  CAP.  VIII. 


519 


Pecca- 
UD  qnot 
modjs 
oopios- 
Bitar. 


CAPUT   VIII. 

Quare  peccatum  non  mtetur  (b) ,  nisi  prius 
cognoscatur. 

Quaeritur  quare  peccatum  non  vilatur, 
iiisi  prius  cognoscatur.  Ad  quod  dicendum, 
quod  peccatum  cognoscitur  tripliciter.  Primo 
ex  opere ,  quia,  sicut  dicit  Augustinus  coiitra 

•  Psal.  ici,  5.  -  •■  Prov.,  xxil,  30.  —  »  Psal.  IX,  7, 
quoad  senium.  —  '  Aug  ,  cont.  Favst.,  lib.   XXII, 

(o)  Cal.  edit.  plemludine.  —  (i)  vilalur. 


Faustum  S  a  peccatum  est  dictum  vel  fac- 

tum,  vel  concupitum  contra  legem  Dei.  » 

In  dicto  peccatum  est,  quia  cum  locutio  in- 

venta  sit  ad  exprimendum  conceptum  cor- 

dis,  vel  conceptionem ,  quandocumque  quis 

loquitur  quod  id  corde  non  habet,  discordat 

a  lege  aeterua,  quae  est  regula  huraanorum 

actuum.  Ideo  praecipitur  in  Levitico  ' :  Xon 

perjurabis :  in  quo  prohibetur  mendacium. 

Item  consistit  in  facto,  cujus  ratio  est,  quia 

cum  manus  sit  ministra  rationis,  ut  dicit 

sapiens  %  conceptiones    enim  rationis  per 

manus  explicantur,  quandocumque  manuale 

opus  discordat  a  lege  divina,  quae  dicit ' : 

Non  occides,  Non  furaberis,  peccatum  in- 

curritur.  Item  consistit  iu  desiderio  et  con- 

cupiscentia  :   concupiscentia    enim    praeter 

rationis  regulam  est  peccatum,  quia  quilibet 

debet  esse  contentus  suis  terminis ;  et  ideo 

hoc  prohibetur  lege  divina,  quae  dicit ' :  Non 

concupisces  rem  proximi  tui. 

Secundo  cognoscitur  ex  fine.  Et  ideo  dicit 

Augustinus  in  libro  de  Libero  Arbitrio  %  quod 

peccatum  nihil  aliud  est  quam,  neglectis  re- 

gulis  aeternis,  temporalia  sectai-i.  Et  in  libro 

Octoginta  trium  qucestionum  dicit  '»,  quod 

omnis  humana  perversitas  est  uti  fruendis, 

et  frui  utendis.  Et  ratio  hujus  est,  quia  cum 

omnisresordineturadfinemdebitum,quando 

a  fine  deviat,  incurrit  peccatum,  sicut  patet 

in  operibus  naturae.  flomo  enim  generans, 

intendit  gcnerare  sibi  simile  secundum  om- 

nium  membrorum  proportionem.  Quando 

vero  conceptum  generatur  cum  duobus  ca- 

pitibus ,  vel  duobus  digitis,  dicitur  esse  pec- 

catum  naturae ,  quia  deviat  a  debito  fine.  Et 

secundum  hunc  modum,  cum  homo  sit  or- 

dinatus,  tanquam  ad  debitum  flnem ,  ad  di- 

hgendum  aeterna;  ideo  natura  dedit  liomini 

oculos  sursum,  ut  respiciat  quod  diligere 

debeat.  Quia  dicitur  in  Ethicis  :  «  Nullus 

diligit  aliquid ,  nisi  prae  delectatione  visus, 

sicut  patet  in  amore  carnali ,  quia  homo  vi- 

c.  XXVII.  —  5  Levit.,  XIX,  12.  —  *  Arist.,  de  Parl. 
Animal.,  lib.  IV,  c.  x.  —  '  Exod.,  xx,  lE,  13.  — 
'  Ibid.,  n.  —  '  Aug.,  f!e  Wj.  Arh.,  lib.  I.  c.  xvi.  — 
'•  Id.,  de  LXXXIII  Quoest  .  q.  ixx. 


S-20 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATnRUM  INFAMIRUS.  CAP 


dens  rem  pulchram  et  delectabilem ,  incipit 
pam  ex  ejus  visione  diligere',  et  diligendo 
desiderare ,  el  desiderando  apprebendere ,  et 
cum  adeptus  fuerit,  tunc  in  bono  conve- 
nienti  incipit  delectari.  »  Sic  debet  homo 
sursum  oculos  dirigere,  et  coelestia  contem- 
plari :  quia  ex  hoc  generabitur  amor,  et  ex 
amore  desiderium,  et  ex  desiderio  acqui- 
Tendi  studium.  Sed  quia  peccatores,  ut  dici- 
tur  in  Psalmo  ',  Statuerunt  oculos  suos  de- 
clinare  in  terram;  ideo  terram  diligunt,  et 
sic  deviant  a  recto  fine  :  ex  quo  incurrunt 
peccatum. 

Tertio,  cognoscitur  ex  ratione,  quia,  ut 
dicit  Dionysius  *,  a  malum  hominis  est  con- 
tra  rationem  esse.  »  Et  quia  ratio  est  regula 
proxima  humanorum  actuum;  ideo,  si  vo- 
lumus  videre  utrum  aliquis  humanus  actus 
sit  rectus  vel  \-itiosus ,  inspiciamus  regulam 
rationis.  Sicut  patet  in  artificialibus ,  quia 
tunc  lignum  cernitur  rectum  vel  obliquum, 
si  apponatur  regulae  rectae.  Rectum  enim 
est  judex  sui,  et  obhqui.  Et  hoc  patet  in  actu 
comestionis :  cum  enim  in  homine  sit  regula 
rationis ,  et  concupiscentia  carnis ,  si  homo 
sumat  cibum,  existimans  sibi  necessarium 
secundum  quod  ratio  dictat,  non  incurrit 
peccatum,  etiamsi  quantitatem  excedat.  Si 
autem  propter  concupiscentiam  sumat,  vel 
propter  delectationem  solum,  pertinet  ad 
gulse  peccatum.  Et  sic  patet  quod  ratio  est 
recta  mensura,  et  regula  actuum  humano- 
rum,  quantum  ad  bonitatem  moralem :  et  si 
ab  hac  discordatur,  incurritur  peccatum. 

Quarto  cognoscitur  ex  privatione,  quia 
secundum  Augustinum  in  libro  de  Natura 
boni  ';  «  Peccatum  est  privatio  speciei,  et 
modi,  et  ordinis.  »  Secundum  quae  tria  dici- 
tur ':  Omnia  constituisti  in  numero,  pon- 
dere,  et  mensura.  Ita  quod  pondus  referatur 
ad  ordinem ,  mensura  ad  modum ,  et  nume- 
rus  ad  speciem:  quia  unaquaeque  res  dicitur 
mensurata,   pulchra,   et  ordinata  natm-a. 


VIII. 

dumtaxat  exfeptis,  scilicet  gratia  Christi» 
charitate  Dei,  luce  coeh.  Gratia  Christi  men- 
suram  non  habet :  nam  Deus  omnibus  sanctis 
gratiam  mensuratam  dedit,  Filio  autem  de- 
dit'  spiritum  non  ad  mensuram,  ut  dicitur 
in  Joanne.  Et  ratio  hnjus  est,  quia  ipse  fuit 
fontaleprincipium,aquoestomnisgratiarum 
influxus.  Propf er  quod  ipse  dicit  ^ :  Qui  credil 
in  ine,  de  ventre  ejusfluent  aquce  vivce.  Item 
charitas  non  habet  mensuram  respectu  Dei, 
quia  cum  charitas  ejus  non  sit  nisi  respectu 
boni,  et  ubi  est  majus  bonum,  ibi  sit  major 
amor,  sicut  homo  magis  diligit  aurum  quam 
argentum,  quia  ubi  majus  honum  inveni- 
tur,  illud  magis  diligitiu',  .et  Deus  est  infi- 
nitum  bonum  in  tantum,  quod  quanto  plus 
diligitur  Deus,  tanto  dihgibilior  invenitur: 
ideo  dicit  Bernardus  ^  :  «  Modus  diligendi 
Deum,  est  sine  modo  diUgere.  »  Item  lux 
cceli  non  habet  mensuram  respectu  sensibi- 
lium ,  quia  cum  sensibilia  habeant  \1rtutem 
determinatam  et  mensuratam,  ut  patet  in 
arboribus,  nam  arbor  unius  speciei  non  ex- 
tendit  se  ad  producendum  fructus  alterius 
speciei ,  vel  arboris,  sicut  ficulnea  non  facit 
uvas  :  lux  autem  ad  omnia  se  extendit.  Unde 
dicit  Dionysius,  loquens  de  radio  solari,  quod 
a  ad  sensibilium  generationem  confert,  et 
ad  vitam  movet ,  nutrit ,  perficit ,  et  auget , 
aliae  vero  res  habent  determinatam  mensu- 
ram  in  augmento  et  diminutione.  »  Unde 
sapiens  dicit  *,  quod  omnium  natiu-a  cons- 
tantium,  terminus  est  et  ratio  magnitudinis 
et  augmenti,  sicut  patet  in  natura  humana. 
Nam  est  terminus  aliquis  in  augmento,  ut 
in  gigantibus ;  et  in  diminutione,  ut  in  pyg- 
maeis ;  et  sic  est  de  singulis  rebus,  quia  se- 
cundum  renmi  diversitatem ,  est  diversitas 
mensurarum.  Anima  etiam  rationahs  habet 
hanc  mensuram ,  quia  potest  capere  omnes 
scientias  etvirtutes,  et  potest  esse  habita- 
culum  Creatoris.   Illud  autem  quod  hanc 
mensuram  minuit  et  destruit,  est  peccatum : 


Quaelibet  enim  res  mensuratur,  his  tribus     quod  animam  ita  astringit,  quod  Deus  in  ea 


'  Psal.  XVI,  II.  —  '  Dion.,  de  Div.  Soni.,  c.  iv. 
'  ADg.,  de  Sat.  Bon.,  c.  iv.  —  *  Sap.,  XI,  21. 


5  Joan.,  III,  34.  —  «  Joan.,  vii,  38.  —  '  Bern  ,  de  dilig. 
Deo,  stat.  a  princ.  —  »  Arist.,  Physic,  lib.  1,  teit.  36 


DE  TRIBUS  TERNARIIS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP. 


VIII. 


521 


habitare  non  possit.  Exemplum  hujus  patet 
in  materialibus  :  peccatum  enim  facit  in 
anima,  quod  frigus  in  aqua.  Aqua  enim  an- 
tequam  congeletur,  est  receptiva  eorporum, 
quse  immittuntur ;  poslquam  autem  per  fri- 
gus  congelatur,  ila  constringitur,  quod  nihil 
in  ea  recipitur,  nisi  resolvatur  per  calorem. 
Sic  anima  per  peccatum  tantum  constrin- 
gitur,  quod  nuUa  virtus  in  ea  recipitur;  et 
Deus  inde  recedit,  nisi  calore  gratiae  resol- 
vatur.  Et  sic  patet,  quod  peccatum  corrum- 
pit  animse  mensuram. 

Item  quselibet  res  est  suo  modo  pulchra, 
licet  aliquando  videatur  deformis  :  quia  se- 
cundum  diversitatem  rerum,  est  diversitas 
pulchritudinis,  quia  quod  est  pulchrum  in 
homine,  non  est  pulchrum  in  equo.  Et  se- 
cundum  hunc  modum  dicit  Dionysius,  quod 
illud  quod  est  laudabile  in  uno ,  est  vitupe- 
rabile  in  alio :  sicut  esse  furibundum  est  lau- 
dabile  in  cane ,  et  vituperabile  in  homine ; 
et  esse  mansuetum,  est  laudabile  in  homine, 
et  vituperabile  in  cane.  Et  sic  estde  pulchri- 
tudine ,  quia  videmus  quod  rubedo  est  pul- 
chritudo  in  rosa,  et  albedo  in  hlio;  et  ni- 
gredo  est  pulchritudo  in  equo,  et  turpitudo 
in  homine,  licet  apud  jEthiopes  quanto  quis 
nigrior,  tanto  pulchrior  reputetur.  Unde  di- 
citur,  quod  apud  eos  imago  Christi  colore 
nigro  depingitur,  et  Diaboli  albo.  Sic  anima 
habet  suam  pulchritudinem ,  scilicet  clarita- 
tem,  quia  anima  e-t  splendor  divinse  lucis. 
De  quo  Psalmista ' :  Signatum  est  super  nos 
lumen  vultus  tui,  Domine.  Nihil  autem  tollit 
illam  pulchritudinem ,  nisi  peccatum  :  quia 
peccatum  est  quoddam  obstaculum,  quod 
interponitur  inter  animam  et  Deum,  sive 
lucem  divinam.  Unde  sicut  videmus,  quod 
quando  arbor  vel  turris  opponltur  radiis  so- 
lis,  ex  opposito  facit  umbram ;  ita  peccatum, 
quod  interponitur  inter  lucem  divinam  et 
animam,  facit  umbram  in  anima ;  et  sic  ani- 
ma  peccatoris  remanet  umbrosa  et  tene- 
brosa,  et  amittit  nitorem  et  pulchritudinem 
suam.  Et  hoc  deplorat  Hieremias  ' :  Quo 

I  Psal.  IV,  7.  —  '  Thren.,  IV,  1.  —  >  Arist,,  Meiaph., 


modo  obscuratum  est  aurum?  Sic  ergo  pec- 
catum  est  corruptio  speciei. 

Item  quaelibet  creatura  est  ordinata.  Or- 
dinatur  autem  ad  duo,  scilicet  ad  operatio- 
nem,  et  operatio  ad  delectationem.  Operatio 
autem  hominis  est  duples,  scilicet  intelli- 
gere  veritatem,  et  dihgere  bonitatem.  Illud 
autem  quod  corrumpit  intellectum,  non  est 
nisi  peccatura.  Unde  primus  homo  licet  fuerit 
mente  praeditus,  tamen  per  peccatum  fuit 
obtenebratus ,  et  per  consequens  totum  ge- 
nus  humanum  fuit  teuebris  involutum.  Et 
ideo  quantumcumque  studeant  homines, 
non  possunt  pervenire  ad  cognoscendum 
plene  veritatem,  licet  quilibet  apponat  ali- 
quid,  ad  istam  quoque  cognitionem  det  ope- 
ram  studio  veritatis ,  sicut  patet  de  philoso- 
phis  et  doctoribus  sacrae  Scripturae.  Et  sic  ex 
omnibus  congregatis  hcet  cognitio  veritatis 
aliquod  magnum  augmentum  recipiat,  ta- 
men  adhuc  pro  majori  parte  remanet  ve- 
ritas  incognita  :  quia  quandiu  sumus  in 
praesenti  vita,  non  possumus  cogitare  pri- 
mam  veritatem.  Et  hoc  est  in  nobis  vakle 
miserabile,  quia  illud  quod  valde  lucet,  non 
possumus  respicere ,  scilicet  Deum  et  subs- 
tantias  separatas.  Unde  exemplum  ponitur 
a  sapiente ',  quod  sicut  oculus  noctuae  non 
potest  respicere  lucem  Solis,  sic  nos  non  pos- 
sumus  respicere  lucem  Creatoris.  Et  hujus 
exemplum  videmus  in  naturalibus:  illud 
enim  quod  maculat  oculum ,  impedit  oculi 
visionem.  Unde  oculus  maculosus  non  po- 
test  clare  videre :  sic  cum  peccatum  maculat 
animam ,  impedit  intellectualem  ejus  visio- 
nera :  ideo '  iliminutce  sunt  veritates  a  filiis 
hominum. 

Item  operatio  ordiuatnr  ad  delectationem : 
quaelibet  enim  propria  hominis  operatio 
habet  annexam  delectationem.  Et  virtus 
etiam  facit  delectabiliter  operari,  quia  in 
modum  naturae  inclinat,  ut  dicit  Tullius. 
Ideo  dicitur  secundo  Ethicorum " :  «  Signum 
autem  generati  habitus,  oportet  accipere  in 


lib. 
lib. 


r,.    I 

0.    II. 


—   '  Psnl.   XI,  2.  —  '  Arisl,,   Ethic, 


S82  DE  TRIBUS  TERNARllS  PECCATORUM  INFAMIBUS.  CAP.  VIII. 

operatione  delectalionem.  »  lUud  autem  quod  dinatur.  Et  sic  patet ,  quod  peccatum  privat 

impedit  delectationem  est  peccatum,  quia  modum,  speciem  et  ordmem.  Hujus  exem- 

licet  luxuriosus  faciat  aliquando  casta  opera,  plum  habetur  in  infirmitate  corporali ,  quae 

non  tamen  facit  ut  castus ;  quia  caslus  talia  privat  a  corpore  modum ,  quia  totum  atte- 

delectabiliter  operatur,  et  luxuriosus  cum  nualur;  speciem,  quia  totahler  deformatur; 

tristitia,  et  sic  de  similibus  :  et  sic  peccatum  et  humorum  ordinem,  ex  quibus  compo- 

privat  delectationem,  ad  quam  operatio  or-  nitur,  etc. 


OPUSCULUM 


OCOD   INSCRIBITDR 


SPEGULUM   ANIM^  ' 


ARGUMENTUM 

[Exedit,  Vatic.) 

Aperte  huic  opusculo  sanctus  Bonaventura  Speculum  animce  nomen  dedit.  Sicut 
enim  in  speculo  objectarum  rerum  imagines  apparent,  et  quisque  in  eo  effigiem  suam 
intuetur ;  ita  in  hoc  tractatu  capitalia  vitia  ,  eorumque  propagines  adeo  perspicue  cer- 
nuntur ,  ut  eo  sibi  ob  oculos  mentis  proposito  non  mediocriter  juvetur  is ,  qui  conscien- 
tiam  suam  examinare ,  et  patrata  scelera  inquirere ,  eademque  in  memoriam  revocare 
studet  ,  ad  integram  eorum  confessionem.  Hoc  autem  opusculum  tripartitum  est. 
Primo  siquidem  Auctor  praefationem  praemittit ,  in  qua  describit  arborem,  cujus  radix 
cupiditas  est ,  truncus  vero  voluntatis  consensus  ,  rami  affectiones  variae  ,  quae  ,  ut  ipse 
ait,  ex  voluntate  procedunt ,  et  secundum  ejus  conditionem  pensantur.  Deinde  per  tria 
capita  tractat  de  tribus  praecipuis  hujus  arboris  ramis  ,  scilicet  superbia  ,  concupiscentia 
divitiarum  ,  et  concupiscentia  carnis.  Postremo  ,  ut  facilius  sibi  arborem  quisque  con- 
fingat,  breviori ,  quo  potest,  compendio  seu  epilogo  haec  omnia  comprehendit.  De  hac 
re  legendus  est  Auctor  his  praesertim  in  locis,  videlicet  II  Sent.,  d.  xxxv  et  xxxvi  ; 
Breviloq.,  p.  lu  per  tot.;  itidem  Centiloq.,  p.  i ;  Dicet.  Salut.,  tit.  i ;  Exposit.  Missce  , 
et  plerisque  in  aliis. 


PR.EFATIO 


Arhor  mala  fructus  malos  facit  ',  dicit 
Dominus.  Secundum  Glossam  interlinealem, 
ibidem,  mala  arbor  mala  voluntas  est,  ex 
qua,  secundum  aliam  Glossam,  fructus  malae. 
operationis  procedit.  Hujus  autem  arboris 
folia ,  mala  verba  sunt ,  secundum  Glossam 
in  principio  Psalmorum  [a)  super  illud  '  : 
Et  folium  ejus  non  defluet.  Per  folia  enim 
verba  signantur  :  folia  siquidem  vanitatem 

'  Cf.  Edit.  Valic,  an.  1396,  tom.  Vll,  p.  30;  edit. 
Ven.,  an.  1611,  tom.  II,  p.  9;  edit.  Lugd.,  an.   1647, 

(a)  Ccet.edu.  Psalniists. 


et  fluxibilitatem  habent,  quod  est  de  natura 
verborum.  Hujus  arboris  rami  sunt  affec- 
tiones  diversae,  quae  ex  voluntate  procedunt, 
et  secundum  ejus  couditionem  pensantur. 
Si  enim  voluntas  mala  est,  ramis  suis  suam 
corruptionem  immittit,  secundum  illud  Apo- 
stoli  * :  Si  radix  sancta,  et  rami,  etc.  Trun- 
cus  autem  istius  arboris  est  voltmtatis  con- 
sensus,  quoniam  sicut  radix  ramos  suos,  nisi 
mediante  trunco,  non  potest  expandere;  sic 

tom.  II,  p.  30;  edit.  Ven.,  1754,  tom.  I.\,  p.  94.  — 
-  Atatth.,  vu,  17.  —  '  Psal.  I,  3.  —  »  Rom.,  ii,  16. 


524  SPECULUM 

nec  radix  malse  voluntatis  ramos  vitiorum 
non  potest  emitterfl,  nisi  mediante  consensu, 
siquidem  ,  secundum  Gregorium ' ,  sugges- 
tione,  delectatione,  et  consensu  peccatum 
perflcitur.  Radix  autem  istius  arboris,  se- 
cundum  Apostolura  ^ ,  est  cupidUas.  Licet 
autem  ratlix  arbori  prtestet  originem,  ta- 
men  a  fructu  incipimus  per  folia  et  ramos  et 
truncum  desceudentes  per  ordinem  ad  radi- 
cem,  ut  ilerum  incipientes  ab  ipsa,  qualiter 
procedant  ascendendo  monstremus. 

Sciendum  igitur,  quod  haec  radix,  qua; 
cupiditas  vel  concupiscentia  nominatur ,  se- 
cundum  Bedam ',   ex  corruptione  seminis , 
transfusa  per  primos  parentes  ad  posteros, 
habet  ortnm.  Sicut  autem  materialis  radix 
humorem  trahit  et  germinat;  si<'  radix  cou- 
cupiscentiae ,   secundum  Gregorium  *,   ab 
imaginatione  suggesta  ab  extrinseco  sumil 
naturam,  qua  mediante  germinat,  cum  de- 
lectatio  ex  imaginatioue  procedat.  Tunc  au- 
tem  emittit  virus ,  cum  ex  delectatione  con- 
sensus  oritur,  quia,  secundum  Augustinum  ^ 
est  duplex  consensus,  scihcet  in  delectatione 
ct  opere.  Cum  enim  ex  imaglnatione  et  de- 
lectatione  morosa  cum  adversione  periculi , 
consensus  in  delectationem  sequitur,  etiam 
si  opere  non  complendum  decernat,  mortale 
est.  Et  propterhoc,  secundum  Augustinum, 
totus  homo  damnahitur  ,  licet  iste  progres- 
sus  peccati,  qui  dictus  est,  potissime  in  pec- 
cato  carnali  locum  habeat,  et  manifestius 
ibidem  appareat ;  tamen  et  in  omnibus  aliis 
mortalibus  locum  habet.  Si  enim  quodcum- 
que  peccatum  mortale  mente  per  cogita- 
tionem  tenueris,  et  delectationem  consensus 
in  ipsum  sequatur,  absque  consensu  in  opus 
si  facultas  adesset,  nihilominus  est  mortale. 
Ut  autem  de  radice  ista  pleniorem  notitiam 
habeamus,  et  quomodo  ex  ipsa  fructus  malae 
operationis  procedat,  quadruplicem  actuum 
differentiam  assignamus.  Sunt  enim  quidam 
actus,  qui  de  natura  sui  bouum  dicunt.  Sunt 

'  Gref!.,  lib.  Xll,  epist.  xxxr,  ad  interrog.  xi  Aug. 
(Labb.Co)iC.,t.V,col.  1.175).— Mrim., VI,  10.— SDoda, 
in  F.p.  Q(/  fiom.,  t.  V,  in  illa  verba  :  Prootercn  sicui 
per  unui/i  horninem,  etc.  —  *  Greg.j  ubi  sup.,  ad  in- 


ANIM^E. 

alii ,  qui  quantum  de  natura  sui  esse ,  indif-  Actuum 
ferentiam  habent ,  nec  boni ,  nec  mali  in  p'"'  dif- 
genere  moris  dicuntur,  ut  levare  festucam,  '"«"''<'• 
et  hujusmodi.  Sunt  ahi,  qui  de  naturasui 
malum  dicunt,  et  tamen  aliqua  de  causa  vel 
fine  bonitatem  moris  sortiri    possunt ,   ut 
occidere  hominem  ,  quod  quidem  exislente 
justitia  bonum  fieri  potest ,  licet  de  sui  ge- 
nere  maluin  dicat.  Sunt  autem ,  secundum 
Augustinum  ^ ,   alii  qui  ita  habent  defor- 
mitatem  annexam,  quod  nuUo  bono  fme  vel 
intentione  possunt  fieri,  nec  facientem  excu- 
sare  :  ut  fornicari,  vel  injustitiam  facere,  vel 
adulterium  committere,  et  hujusmodi.  Hoc 
igitur  circa  istam  materiam  est  sciendnm  , 
quod  secundum  Ambrosium ',  «  affectus  no- 
men  operi  imponit,  et  ex  intentione  opera 
judicantur.  »  Quod  quidem  de  duobus  pri- 
mis  generibus  actuum  intelligit  Ambrosius, 
scilicet  quando  bonum  est ,  vel  indifferens. 
Si  enim  aliquis  intentione   inauis   glorise 
pascat  pauperem,  vel  ex  conteraptu  festu- 
cam  erigat,  ex  mala  intentione  procedit,  et 
rationem  radicis  sortitur.  In  alio  autem  ge- 
nere  actuum  sola  justa  intentio  opus  bonum 
facere  potest.  In  quarto  autem  genere  ac- 
tuum,  nulla  intentio  vel  fmis  potest  facere 
bonum  actum  :  quacumque  enim  intentione 
quis    fornicationem ,    vel   actum  adulterii 
committat,  nullatenus  excusatur.  Hoc  etiam 
circa  istam  arborem  est  sciendum,  quod 
truncus  istius  arboris ,  rami  et  fructus  cum 
foliis,  ex  quibusdam  circumstantiis  quan- 
titatem  assumunt,  sicut  materialis  aibor  ex 
sterquilinii  et  corruptionis  injectione  in  fruc- 
tibus  et  aliis  recipit  incrementum,  secundum 
quod  dicit  colonus  ille  '  in  Luca.  Haj  autem 
circumstantiae   hoc  versiculo  continentur, 
videlicet : 

Qno,  qiiis,    ubi,  cum   qiio,  quoties,  cur,  quoraodo, 

[quando.j 

Quo,  motu  supple,  utrum  ex  tentatione  circum- 

gravi,  vel  levi,  vel  nuUa;  si  malitia ,  vel  aotaam. 

terrog.  x ,  quoad  sensum.  —  '  Aug.,  de  Gen.  cont. 
Munich.,  lib.  11,  c.  xiv,  n.  21.  —  «  Aug,,  de  sr.rin. 
Dom.  iii  monle,  lib.  11,  c.  xvm,  n.  ftO,  quod  sensum.  — 
'  Ambr.,f/cO/^.,  lib.l,  c.  xxx,n.  141.— «iuc,  xiu.  8. 


PILEFATIO. 


intirmitate  ,  vel  ignorantia.  Quis ,  persona, 
prailatus,  vel  ordinatus  clericus,  vel  alius, 
vel  alii,  in  exemplum  positus  religiosus,  vel 
liujusmodi,  in  quibus  peccatum  aggravari 
potest  ratione  personse.  Ubi,  si  in  loco  sa- 
cro,  vel  communi ,  ita  quod  malum  possit 
esse  in  aliis  exemplum.  Cum  quo,  si  multos 
ad  simile  malum  traxit,  etc.  Quoties,  si  ha- 
buit  in  consuetudine.  Cur,  scllicet  quo  fme 
vel  intentione  :  licet  enim  malum  facere 
bona  intentione ,  non  excuset  a  toto ,  tamen 
excusat  a  tanto.  Similiter  autem  et  perversa 
intentione,  aggravat  peccatum.  Quomodo, 
si  forte  modum  novum ,  modum  efTrenatum 
peccati  invenit.  Quando  ,  ut  si  forte  tempus 
sacrum ,  vel  orationi  deputatum ,  in  peccato 
expendit.  Suut  autem  aliae  circumstantiae , 
quae  specialem  speciem  dant  peecato,  ut 
cognoscere  uxorem  alterius,  et  similia,  quae 
nullatenus  a  confitente  omitti  debent,  et  ple- 
nius  in  arboris  prosecutioue  patebunt.  Quod 
autem,  ut  jam  supradictum  est,  secundum 
Apostolum,  rami  et  fructus  ex  radice  pen- 
santur,  satis  de  facili  potest  quisque  perpen- 
dere,  si  peccatum  ejus  radicem  mortalem 
habet  :  et  ponitur  exemplum.  Yidere  enim 
mulierem,  de  se  non  habet  rationem  pec- 
cati,  nec  tangere ;  et  tamen,  si  de  radice 
luxuriae  procedat  directe,  cujus  malus  habi- 
tus  latet  interius,  est  mortale.  Quando  au- 
tem  radix  rationem  mortalis  habeat,  in  pro- 
secutione  et  formatione  arboris  poterit  ple- 
nius  pertractari.  Hoc  autem  addo,  quod 
illud  mortale  de  suo  genere  dicitur,  quod 
directe  est  contra  Deum,  vel  proximum. 
Directe  autem  dico ,  quia  sicut  in  materiali 
arbore  ex  trunco  vel  ramis  qusedam  pullu- 
lationes  indirecte  procedunt,  quas  adulte- 
rinas  vocamus ;  ita  ex  radice  malae  volun- 
tatis,  quam  concupiscentiam  nominamus, 
multa  semina  prodeunt,  quae  directe  contra 
Deum  vel  proximum  non  faciunt,  sed  ali- 
qualiter  indirecte  :  et  talia  veniaha  nuucu- 
pantur.  Unde  etiani  advertendum,  quod 
multa  talia  ponuntur  in  formatione  istius 

'  Matth.,  VII,  19;  Joan.,  XV,  6.  -  M  T:m.,  \i,  lU. 


5'i3 

arboris,  quae  licet  in  se  et  in  suo  genere 
mortalia  non  dicantur,  tamen  ad  suam  radi- 
cem  relata,  et  eidem  conjuncta,  possunt 
habere  rationem  mortalis.  Licet  autem  con- 
tingat  iuterdum,  quod  unum  opus  et  idem  a 
diversis  trahat  originem,  ut  percutere,  ex 
superbia,  invidia  et  ira  potest  procedere; 
tamen  idem  actus  in  arbore  nullatenus  itera- 
tur.  Sed  vere  poenitens,  arboris  inspector, 
dihgenter  advertat,  quibus  ex  causis  et  radi- 
cibus  actus  ille  inveniatur  in  ipso;  digna 
eliam  deliberatione  consideret  progressum 
peccati,  quomodo  radix  concupiscentiae  ger- 
minaverit  in  ipso,  et  circumstautiis,  de  qui- 
bus  superius  est  expressum.  Et  si  de  fructu, 
vel  foliis,  vel  ramis  arboris  se  comedisse 
advertat ,  per  confessionem  evomat,  ut  ani- 
mae  recuperet  sanitatem.  Haec  est  enim 
arbor,  de  cujus  fructu  morlifero  protoplasti 
parentes  contra  praeceptura  summi  Medici 
gustaverunt,  et  mortem  experli  sunt,  quam 
ad  posteros  transmiserunt.  Et  haec  est  arbor, 
quae,  secundumtestimoniumiVa/?/i(Ei',  e.rci- 
detur,  et  in  ignem  mittetur ,  et  ardebit  [a]. 
His  ergo  praelibatis,  arborem  imagina- 
riam  describamus,  in  cujus  radice  sit  illa 
Apostoli  auctoritas «  :  Radix  omnium  malo- 
rum  cupiditas.  Truncus  autem  istius  arboris 
taliter  describatur,  quod  ai)  imaginatione 
incipiat,  et  in  delectatione  morosa  cum  ad- 
versione  periculi  sit  ejus  medium,  et  in  con- 
sensu  triplici  terminetur,  scilicet  in  consensu, 
in  delectatione ,  et  in  opere ,  secundum 
quod  progressus  peccati  superius  est  ex- 
pressus.  Quia  autem  omne  peccatum  vel 
cogitatione,  vel  locutione ,  vel  opere  perpe- 
tratur,  et  sicut  supra  probatum  est,  in  ramo 
mala  voluntas  significatur,  in  verbo  autem 
folium,  fructus  in  opere;  ideo  omnia  pec- 
cata ,  quae  in  progressu  occurrunt ,  quae  ad 
cogitationem  pertinent  per  modum  rauii, 
quae  vero  ad  locutionem  per  modum  folio- 
rum,  quae  autem  ad  opus  per  modum  fruc- 
tuum  in  arbore  describautur.  Sed  hos  ramos, 
fructus  et  folia  describamus  hujiis  arbori'-. 
(0;  Vulg.  ardel. 


5'2C 


Siquidem,  secundam  Joannis  testimonium, 
tres  rami  principales  es  radice  concupis- 
centiae  prodeant '  ,  quoniam  omne  qitod  est 
in  mundo,  aut  est  concupiscentia  camis , 
aut  concupiscentia  oculorum,  aut  superbia 


SPECULUM  \m\J£..  CAP.  I. 

vitce ,  quae  concupiscentia  honoris  nomina- 
tur.  Et  de  hoc  ultinio  primo  est  dicendum , 
tanquam  de  grossiori^  el  a  quo  plures  rami, 
onusti  fructu  et  foliis  mortiferis^  oriuntur ;  et 
primo  de  superbia. 


Praj- 

sumptio 

quid. 


CAPUT  PRIMUM. 

De  primo  pri7icipali  ramo,  scilicet  superbia. 

Hic  igitur  ramus ,  qui  superbia  nomina- 
tur,  in  genere  suo  mortale  peccatum  dicitur, 
quoniam  directe  est  contra  Deum  et  ejus  re- 
verentiam,  cum  scilicet  creatura  ultra  quod 
a  Factore  accepit,  extoUitur.  et  quasi  usur- 
pare  prsesumit.  Unde  et  Gregorius,  XXXIV 
Moralium,  dieit- :  «  Evidentissimum  signum 
reproborum  est  superbia.  »  Per  hoc  patet , 
quod  illa  superbia  est  mortalis,  qua  quis  se 
ultra  merita  extollere  appetit,  et  se  meliori- 
bus  anteponit ;  et  hoc,  si  ex  deliberatione  pro- 
cedat.  Sicut  enim  aha  peccata  carnalia  mo- 
tus  habent  qui  praeveniunt  rationem,  qui- 
bus  rationon  consentit;  sic  et  superbiae  mo- 
lus  quamplurimi  in  homine  rationem  pra»- 
veniunt,  quos  ratio  advertens  reprimit,  vel 
saltem  non  consentit.  Hic  autem  ramus  su- 
perbicB  tres  praecipue  ramos  habet ,  scilicet 
praesumptionem ,  contemptum ,  et  inanem 
gloriam. 

Praesumptio  in  hoc  consistit  praecipue, 
quod  homo  praesumit  gratiam  se  habere,  vel 
ex  se,  vel  pro  meritis  suis,  vel  falso,  vel  plus 
aliis,  unde  versus  : 

Ex  Be  pro  meritis,  falso,  plus  onmibus  instat. 

Et  sectmdum  hoc  praesumptio  quatuor  ra- 
mos  habet  secundum  Gregorium  in  Mora- 
libus^.  Hi  autem  rami  cum  suis  fructibus  et 
foliis  habent  rationem  mortalis  eo  modo,  quo 
de  superbia  est  praedictum.  Ex  hoc  autem 
ultimo  ramo,  scihcet  plus  omnibus,  duplex 
ramus  oritur.  Hoc  enim  in  gratuitis ,  sicut 

>  1  Joan.,  II,  16.  —  '  Greg.,  Mornl.,  lib.  XXXIV, 
t<»ii.  ull.,  ciica  fin.  —  »  Ibid.,  lib.  XXXI,  c.  xvii, 


in  virtutibus ,  vel  in  gratis  datis,  scilicet  in 
gratiis  exterioribus  potest  intelligi.  Ex  quo- 
rum  ramorum  medio  oritur  elatio  cordis 
inordinata,  et  confidentia  de  se,  et  inepta 
audacia.  Exramo  autem,  qui  est  praesumptio 
de  bonis  gratuitis,  oritur  folium  divinae  ten- 
tationis,  et  fructus  discriminis.  Appellatur 
Dei  tentatio,  quando  quis  experimentum  di- 
vinae  potentiae  quserit,  ut  signum  (a)  petere 
absque  necessitate.  Discrimen  autem  dicitur, 
quando  quis  se  exponit  periculo,  in  sola  di- 
vina  virtute  confidens,  contempto  humano 
adjutorio,  absque  necessitate  fldei,  vel  Ec- 
clesiae ,  et  habet  rationem  mortalis.  Unde 
dicitur  in  Deuteronomio  ' :  Non  tentabis  Do- 
rninum  Demn  tuum ;  dicit  Glossa  :  «  Deum 
tentat,  qui,  habens  quod  laciat,  sine  ratione 
se  committit  periculo.  » 

Secundus  ramus  superbiae  est,  contem-  con- 
ptus  :  eo  enim  quo  quis  alios  se  praesumit  ^^'^Xi' 
supergredi,  Deum  contemnit  et  hominem,  et 
secundum  hoc  hic  ramus  in  duos  dividitur, 
videlicet  in  contemptum  Dei ,  et  proximi  : 
qui  plane  habent  rationem  mortalis,  quia 
contra  charitatem  De,i  et  proximi  sunt  di- 
recte,  Ex  ramorum  istorum  medio  procedit 
ramus  inobedientiae ,  per  quam  a  potestate 
alterius  etsubjectioneseeximit,  nuUi  volens 
subesse.  Ex  primo  autem  ramo,  qui  est  con- 
temnere  proximum,  procedunt  isti  fructus, 
scilicet  se  a  societate  subtrahere;,  et  verbo  (6)  et 
gestu  indignationem  vel  conleniplum  osten- 
dere ;  foha  etiam  ex  ipso  proced  unt^  quae  sunt 
verborum  indignatio,  irreverentia  in  verbo 
( ironia,  derisio,  subsannatio')  :  quae  omnia 

post  med.  —  *  Deut.,  vi,  16.  —  "  Htec  suppleta  sunt 
ex  quarto  capite,  ubi  continetur  horum  epilogus. 

ift)  Cit.  edit.  sicut.  —  (6)  et  verbo  subtrahere. 


Nota  pro 

excom- 

manica- 

Us. 


Inobfr- 
ilientia 

uplex. 


SPECULUM  ANIM^ 

sunt  contra  charitatem  ad  proximum,  et  mor- 
talia  sunt,  secundum  quod  ex  superbia  et 
contemptu  nascuntur.  Est  autem  ironia  alte- 
rius  detestatio  per  contrarium.  Derisio  au- 
tem,  et  subsannatio  differunt  :  quoniam  de- 
risio  fit  in  voce ;  sed  subsannatio  fit  in  gestu, 
vel  trahendo  linguam ,  vel  faciendo  nutus, 
et  similia ;  irreverentla  autem  in  modo  lo- 
quendi :  cum  hoc  autem  folio  est  irreverentia 
in  facto  :  ex  quorum  medio  procedunt  isti 
fructus,  scilicet  irreverentia  facta  parentibus, 
prcelatis,  principibus,  majoribus,  senioribus, 
patribus  spiritualibus,  et  sanctis  viris,  locis, 
et  rebus  sacris,  et  temporibus,  ut  iu  viola- 
tione  festorum  contingit,  et  praecipue  sacra- 
mentis,  maxime  sacramento  altaris.  Qui 
enim  excommunicatus  ,  vel  suspensus ,  vel 
interdictus,  vel  in  mortali  peccato  solemni- 
ter  in  Ecclesia  officiat,  vel  sacramentum  ad- 
ministrat,  vel  recipit  in  mortali,  vel  irregu- 
laris,  vel  inconfessus  post  mortale  ciim  copia 
sacerdotis  celebrat,  vel  notorius  peccator  offi- 
cium  correctionis  exercet,  vel  excommuni- 
cato  scienter  participat  in  divinis ,  sive  (a) 
hoc  scienter  faciat,  sive  (a)  ignarus  juris  exi- 
stat,  irreverentiam  divinis  exhibet,  et  mor- 
tahter  peccat.  Hoc  etiam  sciendum  est ,  quod 
excommuuicati  vel  interdicti,  qui  se  inge- 
runt  divinis,  si  hoc  scienter  faciant  contra 
praeceptum  Ecclesiae,  mortaliter  peccant. 
Alia  etiam  supra  posita  rationem  mortahs 
peccati  habere  possunt,  secundum  quod  ex 
ramo  contemptus  procedunt. 

Secundus  ramus,  qui  ex  contemptu  Dei  et 
proximi  oritur,  est  superbia,  quae  quidem 
respectu  Dei  manifeste  mortale  est,  respectu 
eliam  majorum  quibus  obedire  debemus, 
sive  parentibus,  sive  prailatis,  rationem  mor- 
taUs  habet,  si  praecipiantur  licita  et  honesta. 
Unde  dicit  Apostolus ' :  Qui  potestati  resistit, 
Dei  ordinationi  resistit.  Et  parentibus  non 
obedire,  ab  eodem  Apostolo  *  inter  mortalia 
computatur. 

Ex  medio  aulem  ramorum  inobedientiae 
respectu  Dei  et  proximi  procedit  ramus  im- 

'  Rom.,  Jin,  2.  —  '  Kom,,  l,  iO. 


CAP.  I. 


5-27 


patienticB,  similiter  bipartitus  coutra  Deum, 
et  proximum  :  et  ista  quidem  impatientia  ex 
inobedientia  oriri  dicitur,  quia  cum  a  supe- 
riori  aliquidfaciendumimponitur,  quodper- 
versae  displicet  voluntati,  in  ipsaimpatientia 
excitatur,  quod  nihil  aliud  est,  quam  immo- 
derata  animi  perturbatio  ex  dicto  vel  facto 
alterius,  quod  personam  ipsius  tangit ,  et  in 
quo  se  reputat  gravari :  unde  hoc  laborat 
vitio ,  qui  infirmitales,  vel  infortunium ,  vel 
onus  impositum  non  sustinet  patienter;  et 
habet  rationem  morlalis ,  cum  usque  ad 
odium  Dei  et  proximi  se  extendit.  Et  secun- 
dum  hoc,  ex  hoc  ramo  impatientiae  pi'ocedit 
aliud,  scilicet  odium  Dei,  quihcet  in  se  odio 
haberi  non  possit,  tamen  in  effectibus  suis 
odiri  potest.  Exhoc  ramofolium  blasphemicB 
et  murmuris  nascitur,  et  manifeste  ratio- 
nem  habet  mortaUs. 

Ex  ramo  autem  impatientiae  ad  praelatum 
oritur  et  murmuratio,  folium  scUicet  vento 
superbiae  agitatum.  Est  autem  murmuratio,  Murma- 
injusta  querela  contra  superiores  latenter  ""'' j^^. 
multorum  auribus  inculcata  (6) ;  et  habet  ra-  "'piio. 
tionem  mortalis,  secumium  quod  ad  alterius 
diffamatiouemanhelat.  Cumhocautem  folio 
est  fractus  obstinatiouis  et  pertinaciae. 

Est  autem  pertinacia,  perseverautia  in  perUna- 
malo  proposito  contra  voluntatem  superio-  """  '*""*" 
rum.  Ex  qua  oritur  fohum  rebellionis  aper- 
tae ;  et  fructum  transgressionis  secum  habet : 
quce  omnia  habent  rationem  mortalis,  se- 
cundum  quod  ex  inobedientiaoriuntur.  Cum 
fructu  autem  transgressionis  sunt  excom- 
municationis,  interdicti,  et  suspensionis  sen- 
tentiae,  quas  sustinere  procedit  ex  inobedien- 
tia,  si  debite  infligantur. 

Item  ex  ramo  inobedientiae  ramus  infide- 
litatis  procedit,  secundum  quam  aliquis  se 
ab  obedientia  Romanae  EccIesiiE  aUenat.  Et 
quidem  hic  ramus  in  hos  ramos  se  dividit, 
scilicetin  haesitationem,dubitationem,  eter- 
rorem;  et  hos  fructus  habet ,  haeresim  , 
schisma,  sortilegium;  et  divinalionis  super- 
stitionisque  folia,  quae  etiam  Iructus  aposta- 

(a)  Ctet.  edit.  et.  —  (6)  Item  conculcata. 


Hfflsi- 
tatio 
qoid. 


Error 
quid. 


UKresis 

et  schis- 


AogQ- 
rium  un- 
de  dica- 
tar. 


528  SPECULUM  ANIM^.  CAP 

siae  et  idololalrise  secum  habent.  Et  de  sin- 
gulis,  quid  sint,  per  ordinem  exprimamus. 

Est  autem  baesitatio,  mentis  titillatio  con- 
tra  fidem  ,  cum  scilicet  intellectus  non  per- 
fecte  consentit  his  qiiae  sunt  fidei,  sed  du- 
bitat :  quod  etiam  de  suo  genere  est  mortale. 

Est  autem  error,  quando  jam  tenetur  con- 
trarium  fidei,  sive  scienter,  siveiguoranter. 
Sed  tamen  multum  interest :  qui  enim  cre- 
denda  novit  per  fidem  Ecclesise,  et  lenet  con- 
trarium,  peccat  morlaliter;  qui  aulem  ex 
simplicitate  ignorat,  si  tamen  intentionem  et 
voluntatem  babeat  generaliter  credendi  quod 
credit  Ecclesia,  nullateuus  judicandum  est 
mortale.  Si  quis  ex  simplicitate  veritatem 
videre  oculis  corporalibus  credat,  non  pro- 
pter  hoc  contemnendus  est,  cum  paratus  sit 
credere  quod  credit  Ecclesia  indistincte.  Unde 
dicit  Augustinus  :  «  Errare  potero,  sed  hae- 
reticus  non  ero.  » 

Est  autem  haeresis,  obstinata  afflrmatio 
contra  fldem.  Scbisma  autem  a  scissione 
dictum  est.  Unde  ille  schismaticus  dicitur, 
qui  ab  unitate  Ecclesiae  se  separare  intendit, 
Ucet  eadem  sentiat,  quae  tenet  Ecclesia  et 
fides  catholica,  secundum  Augustinum  con- 
tra  Faustum  ' . 

Sortilegium  est ,  cum  id ,  quod  futurum 
est ,  inquiritur ;  et  habet  multas  species  , 
quae  per  folia  in  arbore  designantur,  scilicet 
divinationes  per  astra ,  per  incantationes , 
per  daemonum  consultationes,  per  garritum 
avium ,  quod  dicitur  augurium ,  per  Ugalu- 
ras  nominum ,  temporum  observationes ,  et 
somniorum ;  quae  omnia  prohibentur  ab  Ec- 
clesia  lanquam  mala,  et  habent  rationem 
mortalis ,  quia  quod  soli  Deo  competit ,  at- 
tribuitur  crealurae.  Hoc  tamen  circa  obser- 
vantiam  temporum,  et  orationes,  debes  ad- 
vertere,quod  sortiuntur  sortilegii  ralionem, 
quando  scilicet  creditur,  quod  magis  valeant 
ad  unum  effectum  ,  quam  ad  alium  ,  vel 
quando  quis  confldit  (a)  in  determinato  oratio- 


1. 

num  numero,  vel  effectum  optatum,  qui  sic 
fecerit,  infalhbiliter  consequi  putat. 

Quid  autem  sit  apostasia  a  flde,  vel  idolo-    Aposta- 
latria ,  plane  patet. 

Tertius  ramus  superbije  est  inanis  gloria, 
qua  quis  appetit  suam  excelleutiani  osten- 
dere  :  quae  habet  ralionem  mortalis,  in  quan- 
tum  quis  gloriara  sibi  appelit ,  quaj  soli  Deo 
debetur,  quoniara '  ipse  fecit  nos,  et  non  ipsi 
nos.  Unde  qui  gloriam  non  refert  in  Deum , 
vel  sic  gloriam  affectat  acquirere ,  quod  si 
ex  hoc  asseqnatur,  offensam  Dei  non  metuit, 
mortaliter  peccat.  Unde  Augustinus,  in  li- 


bro  de  Civitate  Dei,  dicit  ■ 


Hoc  vilium 


'  Augustinus    habet   hoc,    lib.    II,   cont.    Crescon 

(a)  Ccet.  edit.  contidat.—  (6)  Edit.  Benedictin.  Oper. 
S.  Aug,,  vel. 


inimicum  est  piae  fldei,  si  major  in  corde  sit 
cupiditas  gloriae,  quam  Dei  timor  et  (6) 
amor.  »  Si  autem  in  bono  proprio  quis  ina- 
niter  glorielur,  ita  tamen  quod  ibidem  non 
sislat ,  vel  actu  vel  habitu  in  Deum  referat , 
uec  ut  hoc  acquireret  aliquo  modo  Deum 
vellet  offendere,  nullatenus  est  judicandum 
mortale. 

Ex  boc  inanis  gloris  ramo  quatuor  rami 
oriuntur,  scilicet  ambitio  honoris,  et  favoris 
humani  appelitus ,  confusiouis  timor,  et 
laudis  amor.  Ex  primo  autem  ramo  inanis 
gloriae,  qui  est  ambitio,  oritur  fructus  pom- 
pae,  qui  tres  fructus  habet,  et  unum  fohum , 
scilicet  fastum  in  superfluo  comitatu ,  et  ap- 
paratu ,  et  fastuoso  gestu  ,  et  affatu  :  quae 
licet  morlalia  non  sinl  ex  suo  genere ,  ta- 
men,  prout  oriuntur  ex  ramosuperbiae,  mor- 
talia  esse  possunt. 

Ex  secundo  ramo ,  qui  est  appetitus  hu- 
mani  favoris ,  est  adulationls  folium ,  quae 
quandoque  mortalis,  et  quandoque  venialis; 
qui  enim  ad  malum  alium  incitat,  malum 
factum  ejus  laudando  per  adulatiouem,  vel 
ahi  occasionem  praebet  ut  in  peccato  rema- 
neat ,  vel  ut  ultra  merita  sua  efferat  ipsum, 
scilicet  falsa  laudaudo ,  in  tali  adulatio  est 
mortalis  :  si  autem  sola  intentione  placendi, 
et  ut  Dei  gratia  augeatur,  quam  in  veritate 
ipse  commendat,  mortahs  nuUalenus  judi- 


Grammat.,  c.  vii,  n.  9.  —  '  Psal.  xcl*,  3. 
Civit.  Dei,  lib.  V,  c.  xiv. 


^  Aug.jrfe 


SPECULUM  ANIMJ;.  CAP.  I. 


529 


qT3id    sit, 


catiir.  Et  hoc  Augustinus ,  in  sermone  de 
Punjatorio ',  judicat  veniale. 

Secundum  igitur  hoc ,  foUum  adulationis 
in  tria  dividitur,  quia  aut  adulatio  est  de 
bono  habito,  aut  non  habito,  vel  de  malo. 

Item  ex  ramo  appetitus  favoris  humani , 
orilur  prodigalitatis  fructus  :  flt  enim  homo 
prodigus ,  ut  humanum  favorem  acquirat. 
Habet  autem  prodigalitas  rationem  mortalis, 
secundum  quod  bona ,  quae  utiliter  in  pau- 
peres  fundi  debebant ,  inutiliter  expendun- 
tur,  et  in  personis  inhonestis,  non  servando 
modum ,  vel  tempus.  Et  quidem  hoc  vitium 
malum  est  in  personis  ecclesiasticis,  quorum 
bona,  ultra  sustentationem  person^e  et  sta- 
tus,  debent  pauperibus  erogari.  Secundum 
hoc  autem  prodigalitas  quatuor  fructus  ha- 
bet ,  quia  nec  personam  cui  dat ,  nec  mo- 
dum ,  nec  tempus  consideral ,  et  incuriam 
incuria  secum  habct.  Est  autem  incuria,  cum  quis 
sic  curam  de  bonis  suis  abjicit ,  quod  bona 
ejus  depereunt ,  quae  a  Deo  collata  sunt ,  ut 
exinde  sustententur  pauperes  Christi.  Haec 
autem  incuria  non  judicatur  mortalis ,  nisi 
secundum  quod  ex  aliqua  radice  mortah 
procedit.  Quandoque  enim  ex  contemptu 
temporalium  procedit ;  tamen  semper  ad  in- 
di.scretionem  pertinet,  et  ex  tanta  negli- 
gentia  procedere  potest,  quod  mortalis  esse 
posset ,  ut  si  forte  indigentiam  manifestam 
pauperum  viderit ,  et  bona ,  quibus  eos  ju- 
vare  posset ,  deperire  permitlit. 

Item  ex  tertio  ramo  inanis  gloriae,  qui  est 
timor  confusionis  ,  hi  procedunt  fructus, 
mala  scilicet  verecundia ,  et  falsa  humilitas. 
Verecundia  autem  hos  habet  fructus  secum, 
scilicet  erubescentiam  divinorum,  ut  cum 
quis  erubescit  vel  facere  Missam ,  vel  orare. 
Item  verecundiam  paupertatis  parentum  , 
vel  pauperum  amicorum.  Item  in  confes- 
sione ,  secundum  quod  aliquis  confessionem 
dimittit,  vel  non  confitetur  veritatem  prop- 
imi-  ter  confusionistimorem.  Falsaautem  humi- 
htas  est,  cum  aliquis  se  ipsum  humiliat,  ne 


,ls« 


'  Aiig.,  de  Sanctis ,  serm.   XLi,  al.  civ,   d.   .'!, 
appeuil.  —  ■  Isid.,  rfe  Sum.  Bon.,  c.  .TXiv,  sent.  2. 

TOM.  vn. 


per  superbiam  minus  reputetur  ab  aliis. 
Item  ex  illo  ramo,  qui  est  timor  confusionis, 
haec  folia  oriuntur,  videlicet  veritatis  nega- 
tio  in  judicio  vel  extra  judicium  ,  veritatis 
impugnatio,  falsa  excusatio,  et  peccati  de- 
fensio.  Ista  autem ,  quae  ad  timorem  confu- 
sionis  pertinent,  habent  rationem  mortalis, 
non  ex  genere ,  sed  secundum  quod  amor 
favoris  humani  amori  divino  praefertur ,  et 
eligit  hoc  magis  contra  Deum  facere ,  quam 
confusionem  humanam  incurrere.  Hoc  ta- 
men  circa  negationem  veritatis  in  judicio 
advertendum  est ,  quod  ex  suo  genere  mor- 
tale  est,  et  quia  superiori  in  judicio  obedire 
tenemur,  et  quia  (a)  justitise  opponitur.  Si 
tamen  aliquid  superior  interroget ,  quod  se- 
cundum  juris  ordinem  interrogare  non  de- 
bet ,  potest  appellari ,  sed  nullo  modo  licet 
mentiri. 

Ex  quarto  ramo  inanis  gloriae,  qui  est 
amor  humanae  laudis,  oriuntur  tres  fructus, 
scilicet  hypocrisis,  ostentatio,  singularitas, 
et  jactantiae  folium ,  quod  in  quatuor  est  di- 
visum.  Aut  enim  est  de  bono  habito,  vel  non 
habito,  aut  de  raalo  facto,  vel  non  facto :  et  de 
his  per  ordinem  videamus.  Est  autem  hy- 
pocrisis,  secundum  Isidorum  *,  simulatio 
boni  non  existentis  ;  unde  est  mendacium  in 
signo.  Sicut  enim  mendacium  omne  non 
semper  est  mortale,  sed  quando  est  in  detri- 
mentum  proximi,  vel  contra  veritatem  fldei, 
vel  morum ;  sic  nec  hypocrisis  semper  est 
mortalis  ,  nisi  quando  flt  intentione  deci- 
piendi  sub  specie  bonitatis ,  sicut  illi  qui  si- 
mulant  sanctitatem,  ut  bona  Ecclesiae  ha- 
beant ,  quae  habere  digni  non  sunt ,  et  Ec- 
clesiam  per  suam  simulationem  decipiunt. 
Quando  autem  fit  intentione  laudis,  tunc  de 
ea  sicut  de  inani  gloria  judicandum  est,  si- 
cut  superius  est  expressum. 

Ostentatio  est,  quando  bonum  quod  quis     osten- 
habet ,  vel  habere  se  putat ,  exterius  osten-  '*''°' 
dere  nititur,  ut  laudem  humanam  exinde 
consequatur ;  nec  est  mortale  ex  suo  g jnere, 
nisi  secundum  quod  inanis  gloria  judicatur 

(a)  Cwt.  edit.  deest  quia. 

34 


Hypo- 
crisis. 


360 


SPECHIJIM  AN1M/E.  CAP.  k 


Siogu 
larita;. 


mortalis.  Singiilaritas  est,  cum  quls  vult 
siugulariter  apparcre  ,  et  secura  liabet  fruc- 
tus  diversos ,  secunduni  quod  in  diversis 
niateriis  invenitur,  cum  scilicet  comniunia 
quis  non  dignalur  facere,  vel  docere,  vel 
modum  singularem  in  factis  satagit  osten- 
dere ;  et  hoc  quandoque  rationem  mortalis 
habere  dicitur,  secundum  condiliouem  ra- 
dicis,  60  modo  quo  inanis  gloria,  quse  prop- 
jacbDtia  tec  hoc  inteuditur  esse  mortalis.  Jactantia 
quandoque  mortalis ,  quaudoque  venialis. 
Cum  etiim  quis  se  jactat  de  bono  quod  ha- 
bet ,  vel  se  habere  putat ,  ut  inanem  gloriam 
consequatur,  tuuc  judicandum  est  de  tali 
jactantia  ,  sicut  de  radice  ipsius.  Cum  de 
bono  quod  non  habet ,  tunc  est  ibi  menda- 
cium;  et  tunc ,  si  tale  est  mendacium,  quod 
sit  contra  divinam  niverentiam  ,  vel  proxi- 
mi  charitatem,  habet  rationem  mortahs. 
Contra  Dei  reverentiam  se  '  jactabat  Phari- 
saeus.  Cum  autem  quis  de  peccato  mortaii, 
quod  non  fecit,  vel  quod  fecit,  se  jactat, 
mortale  est,  quoniam  in  peccato  faclo  sibi 
complacet,  et  unde  confusionem  meruit, 
quseiit  gloriam,  si  faclum  suum  iii  alios  ex- 
lenfJit. 

Item  nota,  quod  fructus  singularitatis , 
qui  procedit  ex  iiiani  gloria ,  ut  jam  supra 
diximus,  non  solum  per  modum  fructus  in 
opere,  sed  etiam  per  modum  rami,  debet 
describi  iu  arbore,  ad  significandam  volun- 
tatem  singulaieiu  apparendi .  Ex  hoc  autem 
ramo  procedit  ramus  iiividiff.  Sic  autem  ex 
voluntate  singulariter  apparendi  procedit , 
quia  dum  quis  videii  singulariter  appetit , 
si  aliquera  videt  in  gratia  pra^eminere  qui 
cjus  oJfuscet  gratiam,  eidem  invidet ,  et  est 
pecccalum  mortale. 

Est  autem  invidia  tristitia  de  bono  alte- 
rius  secuuduni  Damasceuum'.  Circa  quod 
nolandum ,  quod  hoc  quatuor  modis  potest 
contingere  :  uao  quidem  modo ;  cum  quis 
bonum  aUerius  sibi  esse  damnosum  adver- 
tit,  et  cum  quisde  promolione  inimicorum 
IristatHC,  et  hoc  rationem  mortalis  non  ha- 

'   Ltic,  XVIII,   II.  —  '  Dainasc,  de   FiJ.    Ortliod., 


Invidia 
qiiid. 


bet;  item,  secuadumquod  quis  boaum  videt 
in  alio ,  in  quo  defectum  patitur,  et  ex  quo 
dolet,  non  quidem  quiaaUus  bonum  habeat, 
sed  quia  ipse  uon  habet ,  et  non  habet  ratio- 
nem  peccati ;  item  aUo  modo  dolet  quis  de 
bono  aUeiius  in  quantum  ipsnm  indignum 
videt  bonis ,  quse  habet ,  et  hoc  etiam  non 
habet  rationem  peccaii  in  bonis  temporaU- 
bus,  quse  homini  quandoque  proficiunt  ad 
ruinam  ;  aUo  modo  quis  dolet  de  Iiono  aUe- 
rius  ,  secundum  quod  per  bouum  aUerius 
gloriam  suam  patat  diminui ,  et  hoc  est  in- 
vitiia,  quae  judicatur  mortalis,  et  quia  ex 
ramo  procedit  superbiae  ,  et  quia  directe  op- 
ponitar  charitati ,  in  qua  vila  aiiiiuce  con- 
servatur.  Sicut  autem  de  superbia  dictum 
est,  quod  quidam  molus  praeveniunt  ra- 
tioneir. ,  quibus  ratio  non  consentit,  nec 
habent  rationem  mortalis  ,  ita  et  de  invidia 
est  dicendum. 

De  ramo  autem  invidiae  prascipue  exeunt 
duo  raiui,  sciUcet  exultatio  in  adversis  ,  et 
doloc  in  prosperis ,  qui ,  sicut  diclum  est  de 
invidia,  rationem  habent  mortaUs.  De  primo 
autem  ramo,  sciUcet  de  gaudio  in  adversis, 
oriuutur  hi  fructus  :  macbinatio,  scanda- 
lum,  insidise,  prodilio ,  suspicio,  et  judi- 
cium  ;  inter  baec  foUa  :  discordiarum  semi- 
natio,  secretorum  et  confessionis  revelaUo, 
signo,  vel  verbo ,  vel  circumstautia  ,  et  fal- 
sum  testimonium  :  de  quibus  sigiUatiin  aU- 
quid  est  diceudum. 

Machinalio  est  mali  occulta  et  studiosa 
prociiratio.  ScanJalum ,  secundum  Augus- 
tinum/',  est  dictum  vel  factiim  minus  rec- 
tum,  praebens  alii  occasionem  ruiuae,  cum 
scUicet  aUquis  aUum  in  malum  iuducit ;  et 
est  mortaUs,  cum  aliquis  per  consiUum  vel 
exemplum  ex  intentione  inducilur  in  mor- 
lale.  Uisidiffi  sunt ,  prout  hic  de  insidiis  lo- 
quimur,  investigatio  et  consideratio  facto- 
rum  aUerius,  ut  accusari  possit  deprehensus 
in  malo.  Proditio  est,  cum  aUquis  amicitiam 
ad  aUum  simulat,  ut  ipsum  decipiat,  de  quo 

llb.  II,  c.  XIV. —  '  Vel  polius  UieronycDUSt  in  ifatlli., 
I'.  XV,  ad  illa  vefba  :  So/s  quia  PhnriscEi ,  etc. 


De  ra- 

mi3, 

tructi- 

bus,  et 

foliis  in 

vidix. 


Macb 

natio 

quid. 

Scaod- 

lum  qu 


InsiJi 


SPECULUM  ANIJVML  CAP.  I. 


531 


Sncpicio 
qtjid. 


Jiiil'- 
cium 
per 


dicit  Boetius ,  quod  nuUa  pestis  efficacior  est 
ad  nocendum,  quam  familiaris  inimlcus.  Sus- 
picio  est ,  cum  quis  facilis  est  ut  malum  de 
alio  suspicetur,  unde  TuUius  :  «  Suspicio  est 
mala  opinio  ex  levibus  causis :  »  et  hoc  ex 
mala  affectione  iuvidice  procedit,  et  tunc  ha- 
bet  rationem  mortalis,  alias  aufem  non  ju- 
dioatur  morlalis.  Judicium  perversum  est, 
cuui  quis  ad  alium  male  afTectus,  non  solum 
umqoid  malum  suspicatur  in  ipso  ex  causis  levibus, 
verum  etiam  difiinit  in  corde  vel  ore  senten- 
tialiter  peccalum  mortale  committi  ab  ali- 
quo  :  et  hoc  de  suo  genere  est  mortale ,  ex 
quacumque  radice  procedat.  Unde  Glossa  su- 
per  illud  ad  Corinthios ' ;  Nolite  ante  tem- 
pus  judicare  :  «  Suspiciones  vitare  non  pos- 
sumus,  quiahomines  sumus ;  judiciatamen, 
id  est,  sententias  diffmitivas  cavere  debe- 
mus.  »  Hoc  autem  judicium  semper  est  ni- 
mis  grave  peccatum ,  et  procedit  cum  quis 
ex  sola  suspicione  ex  causis  levibus  condem- 
natur. 

Item  folia  quae  de  ramo  isto  procedunt,  si- 
cut  dictum  est ,  sunt  discordiarum  semina- 
tio.  Cum  enim  adversitati  quis  congaudet 
aiterius ,  alios  concitat  contra  ipsum  :  quod 
est  peccatum  niortale.  Unde  in  Proverbiis 
dicitur':  Sex  sunt  quce  odit  Bominus  ;  et 
ultimum  ponitur  tanquam  pejus  :  Qui  semi- 
nat  inter  frutres  discordias.  Item  secreto- 
rum  revelatio  tunc  est  peccatum  mortale, 
cum  tale  secrelum  est  quod  in  illius,  qui  se- 
cretum  commisit,  potest  verti  detrimentum. 
Tunc  autem  maximum  est  peccatum ,  cum 
videlicetad  revelationem  confessionis,  verbo, 
vel  signo,  vel  circumstantia  aliqua  quis  pro- 
cedit. 

Secundus  ramus  invidiae  principalis,  est 
dolor  in  prosperitate  proximi :  quod ,  ut  su- 
pra  dictum  est  de  invidia ,  habet  rationem 
mortalis.  Ex  hoc  autem  ramo  procedit  de- 
tractionis  folium ,  quo  proximi  prosperitas 
impeditur.  Hoc  autem  lolium  principaliter 
iu  duo  dividitur  :  quia  qui  detrahit,  aut  hoc 

"  I  Cnr.,  IV,  3.  —  »  Prov.,  vr,  16.  —  ^  Eccle.,  x,  II. 
—  *  Proii.,  XXII,  i.  —  '  EccU.,  XI,  33. 


est  ejus  bonum  diminuendo,  aut  eidem  ma- 
lum  imponendo.  Primum  folium  quatuor 
folia  secum  habet ,  scilicet  bonum  proximi 
tacere ,  diminuere ,  pervertere ,  et  negare. 
Ex  secundo  autem  ramo  haec  folia  proce- 
dunt :  malura  libenter  audire ,  dissimulare , 
confirmare ,  aggravare ,  addere ,  revelare , 
et  imponere  :  de  quibus  videamus  qualiter 
habeant  rationem  mortalis.  Sciendum  igitur 
quod  est  denigratio  famae  alterius  per  verba 
occulla.  Unde  Salomon  dicit ' :  Si  mordeat 
serpens  in  silentio,  nihil  hahet  eo  minus  qui 
occulte  detrahit.  Habet  autem  ex  suo  genere 
rationem  mortalis  :  cum  enim ,  secundum 
Sapientem  *,  Melius  sit  nomen  bonum  quam 
divitia  multce :  sicut  mortale  est  rem  invito 
domino  pertractare ,  et  qui  hoc  facit,  ad  res- 
titutionem  tenetur ;  sic  etiam  alterius  famam 
auferre,  mortale  est,  et  qui  hoc  facit,  ad 
restitutionem  tenetur.  Hoc  tamen  circa  is- 
tam  materiam  est  advertendum,  quod  quod- 
libet  breve  verbum ,  quod  in  derogationem 
vergit  alterius,  non  est  judicandum  mor- 
tale ,  maxime  cum  ex  habitu  invidiae  non 
procedit.  Ad  detractionem  autem  spectat, 
ut  dictum  est,  bonum  proximi  tacere  :  quod 
quidem  mortale  est,  cum  videt  aliquis  in- 
juste  famam  alterius  deperire.  Sicut  enim  in 
arcta  necessitate  tenemur  proximo  in  rebus 
temporalibus  providere ,  sic  etiam  el  in  ne- 
cessitate  famam  ejus  servare.  Diminuere  bo- 
num  alterius  est ,  cum  aliquis  commenda- 
tionem  alterius  audire  non  potest,  sed  eam 
diminuit :  quod  charitati  opponitur,  et,  si 
ex  ramo  invidise  procedat,  mortale  est ;  quan- 
doque  tamen  absque  mortali  contingit,  ut 
cum  quis  audit  commendari  indignum ,  vel 
ultra  merita ,  et  ex  hoc  potest  oriri  aliqua 
deceptio ,  tunc  non  habet  rationeni  peccati. 
Convertere  bonum  alterius,  est  bonum  quod 
negari  non  potest ,  mala  intentione  factum 
asserere.  Unde  de  tali  dicitur « :  Bona  in  mala 
convertens  insidiatur,  et  in  electis  ponit  ma- 
ctdam.  Quod  manifeste  habet  raiionem  mor- 
talis ,  cum  procedit  ex  invidia ;  tarnen  cum 
hoc  ex  falso  procedit  judicio,  de  hoc  quan- 


532  SPECULUM  ANIMJl 

doque  judicari  debet ,  sicut  de  malo  judicio 
est  liictum.  Cum  qnis  bonum  pervertit  alte- 
rius  cum  mendacio,  tale  meudacium  ,  cum 
sit  perniciosum ,  rationem  mortalis  sortitur. 
Item  negare  bonum  alterius,  quod  scitur 
inesse ,  porlinet  ad  detractionem  mortalem. 
Item  de  alio  maliim  libenter  audire  ,  vel  oc- 
casionem  detractionis  praestare ,  vel  dissi- 
mulare  ,  cum  possit  corrigere,  est  mortale. 
Unde  Apostolus  '  detractores  Deo  odibiles 
esse  coinmemorat ,  dignos  morte  judicat , 
non  solum  aittem  facientes ,  sed  consmtien- 
tes.  Tamen  circa  hoc  debemus  dicere  ,  quod 
si  aliquis  detractionem  alterius  audiat,  et 
non  ex  invidia ,  sed  ex  verecundia ,  vel  ali- 
quo  timore  humano  ne  offendat  aliquem , 
non  est  judicandum  mortale;  nisi  sit  talis 
persona,  quod  ex  offlcio  corrigere  debeat, 
cui  posset  cedere  in  mortale.  Item  malum 
auditum  de  aliquo  confirmare,  et  additis  cir- 
cumstantiis  aggravare,  vel  dicto  alterius  ad- 
dere  mendaciter,  vel  veraciter,  ad  diffama- 
tionem  intendendo,  est  mortale.  Multum  ta- 
meninterest,  utrum  hoc  procedat  ex  iuvidia, 
velindiscrelozelojuslitise  :  quandoque  enira 
coiitingit  mala  aliorum  facta  ex  quadam  in- 
dignatione  vel  levitale  loquendi,  nec  inten- 
tione  diffatnandi  conlra  aliquem  malum  re- 
citari ,  vel  eliam  aggravari :  quod  esset  du- 
rum  jiidicare  mortole.  Hoc  tamen  a  plerisque 
magis  dicitur,  quod  crimen  allerius  etiam 
verum  extra  correctionis  ordinem  revelare 
mortale  est.  Ordo  autem  correctionis  frater- 
nae  est  a  Domino  iiistitutus,  qui  ait^ :  Sipec- 
caverit  in  te  frater :  in  te,  id  est,  te  scienle : 
vade  et  corripe  eum ,  elc.  Hic  etiam  circa  is- 
tam  materiam  est  notandum  ,  quod  crimen 
alterius  detegere,  ubi  non  pofest  prodesse 
nisi  ad  diffaiimtionem ,  est  contra  ordinem 
correctionis  fraternse. 

Ilem  ex  medio  dnorum  ramorum  invidiae 
descripiorum,  procedit  ramusrancoris:  cum 
enim  invidus  bonum  proximi  non  potest  di- 
minuere ,  nec  eidem  malum  inferre ,  pro- 
rumpit  in  cordis  rancorem.  Est  autem  ran- 

'  liuni  ,  I,  30,  32.  —  »A/<i/M.,  xviil,  15.  —  =  Augus- 


CAP.  I.  ! 

cor  motus  cordis  gravis  ex  mala  affectione   ^'^'^<^^ 

quid. 

procedens  in  proximum ;  et  haljet  rationem 
mortalis ,  si  ex  invidia  procedat ,  vel  libera 
voluntate.  Ex  libera  uutem  voluutate  dico , 
quia  contingit  interduin,  quod  aliquis  homo 
propter  suam  ineptitudinem ,  vel  illatam  in- 
juriam,  sine  motu  displicentiaj  videri  non 
potest :  quod  quidem  in  multis  magis  Iiabet 
rationem  passionis ,  quam  peccati ,  dum  vo-  ; 

luntas  libera  non  consentit.  Ex  hoc  aulem 
ramo  rancoris  procedit  ramus  odii,  qui  ma- 
nifeste  habet  rationem  mortalis ,  quia  recte 
charitati  opponitur,  in  qua  vita  animae  con- 
servatur.    Hoc  etiam  advertendum ,   quod    1"™!« 

■■  et  niah 

non  solum  secundum  praeceptum  tenemur  s jnt  diii- 
diligere  amicos,  sed  etiam  inimicos  et  ma-  aon  tl- 
los  :  vitium  tamen  in  aliquo  non  tenemur  ^^^  ^" 
diligere.  Lnde  et  si  quis  contraalium  mo- 
veatur  propter  ejus  vitium,  quandoquc  non 
est  vitium,  sed  virtus ;  licet  quandoque  ze- 
lus  indiscretus  circa  hoc  possit  contingere, 
et  sic  oditur  vitium ,  quod  aliquando  redun- 
dat  in  personam.  Debent  autem  ,  secundum 
Augustinum  in  Speculo^,  corrigi  vitia  ho- 
minum,  cum  dilectione  personarum,  et  odio 
vitiorum. 

Ex  ramo  autem  odii  oritnr  ramus  irse.  Est 
autem  iia,  ut  hic  accipitur,  iaordiuatus  ani- 
mi  motus  ad  nocendum  proximo  sine  causa; 
et  cum  sit  contra  charitatem ,  Iiabet  mani- 
feste  rationem  mortalis.  Hoc  tamen  notan- 
dum  est,  quod  quffilibet  ira  non  debet  judi- 
cari  mortalis:  secundum  enim  Gregorium  *, 
est  ira  per  zelum,  et  est  ira  per  vitium.  Est 
autem  ira  per  zelum,  cum  quis  mullum  in-  ^^^^!^ 
tense  contra  malum  movetur,  el  in  punitio- 
nem  tendit;  quod  quidem  virtulis  est,  nisi 
zeli  indiscretio  interveniat,  sicut  de  odio 
immeJiate  esl  praidiclum.  Ira  aulem  per 
vitium  est,  cum  quis  contra  proximum  mo- 
vetur  injuste,  et  ad  ejiis  pcenam  intendit. 
Et  quandoque,  sicut  de  aliis  vitiis  est  dic- 
tum,  talis  modus  praevenit  judicium  rationis 
ex  complexione,  vel  ex  causa  alia,  et  tunc 


Iraquid. 


Ira  dn- 


tiaus    hoc   habet  epist.  v,  al.  cxxxviii,  n.  il,  et  alias 
(lassiui.  —  '  Greg.,  Uoral.,  lib.  V,  c.  xxxi ,  post  meil. 


nia  qi'id 


Vexalio. 


Damni 
ficalio. 


SPECULUM  ANIM^.  CAl 

non  habet  rationem  mortalis.  Ex  hoc  autem 
ramo  irae  procedit  ramus  appetitus  viudiclae 
et  fructus  crudelitatis,  et  folium  discordiae, 
quae  cousistit  in  verbis. 

Circa  appetilum  vindictae  intellige,  quod 
aliquis  vindictam  de  aliquo  dupliciter  potest 
appetere  :  aut  in  quantum  est  in  proxirai 
nocumentum,  et  procedit  ex  odio;  aut  in 
quantum  per  poenam  potest  corripi  pro- 
ximus,  ne  de  caetero  ad  peccatum  declinet,  et 
hoc  modo  vindictam  appelere  non  est  ma- 
lum.  Licet  autem  vere  puniens,  debetadver- 
tere,  quod  quandoque  mens  sibimet  nienli- 
tur,  et  quod  facit  ex  odio,  ex  bona  iiitentione 
fieri  sibiipsi  simulat,  et  in  hoc  conscientiam 
suam  mendaciter  informat. 

Ex  ramo  appetitus  vindictje  oriuntur  hi 
fructus  :  Caluninia,  vexatio,  et  daranificatio. 
Calumnia  est  falsi  criminis  impositio  :  et  est 
manifesfe  mortale ,  quia  est  perniciosum 
mendacium  et  procedit  ex  odio,  et  quia  in- 
justitia  invenitur  ibidem. 

Est  autem  vexatio,  cum  quis  alium  trahit 
ad  judicium  sine  causa,  et  ipsum  in  persona 
sua  vexat ,  et  in  expensis  damnificat  :  quod 
fit  quandoque  per  falsas  litteras ,  vel  falso 
impetralas,  vel  non  suas,  sed  alterius,  vel 
juris  ordine  praetermisso,  vel  ad  impossibilia 
obligando,  ut  citando  coram  diversis  judi- 
cibus  ad  loca  distantia,  et  injuste  :  in  quibus 
causis  non  solum  quis  peccat  mortaliter, 
verum  etiam  ad  restitutionem  omnium  dam- 
norum  et  expensarum  tenetur. 

Item  damnificatio  est,  cum  quisin  terapo- 
ralibus  bonis  damnificat,  et  est  mortale.  Hoc 
etiam  potestfieri  dupliciter :  aut  impediendo 
bonum  habitum  vel  habendum ,  aut  malum 
inferenilo,quodetiamfitpluribusmodis,qnae 
per  modum  fructus  in  arbore  describuntur. 
Unde  circa  hoc  est  uotandum,  quod  quinque 
modis  est  quis  reus  damnificatione  proximi, 
scilicet  faciendo,  praecipiendo,  consuleuilo, 
juvando ,  et  dissimulando,  scilicet  cum  pro- 
hiberi  potest  vel  impediri  damnum  pro- 
ximi ,  et  voluntarie  sustinetur ;  et  quatuor 
casibus   ;rimo  dictis,  qui  sic  reus  est,  ad 


I. 


533 


restitutionem  fenetur,  et  in  omnibus  istis  est 
peccatum  mortale,  quoniam  haec  omuia  di- 
recte  charitati  proximi  oppommtur.  Hoc 
tamen  circa  dissimidationem  damni  alteiius 
est  advertendum,  quod  alterius  damnum 
dissimulare  non  semper  judicandum  est 
mortale,  puta  cum  quis  ex  timore  raagis 
quam  ex  ira  vel  odio  dissimulat,  timens  ne 
forte  malefactores  contra  ipsum  moveautur, 
et  in  damnum  proprium  possit  aliqnaliter 
redundare,  vel  in  casu  ubi  probabililer  cre- 
dit,  quod  sua  correctio  non  prodesset.  Unde 
Augustinus ,  primo  de  Cimtate  Dei '  :  «  Si 
propterea  quisque  objurgandis  et  corripien- 
dis  mala  agenfibus  parcit,  ne  deteriores 
efflciantur,  non  videtur  esse  cupiditafis  oc- 
casio,  sed  consilium  charitatis.  » 

Secundus  ramus  iraj  est  crudelitas,  ex  qua 
oriuntur  hi  fructus,  scilicet,  incarceratio, 
percuFsio  ,  verberatio,  duelhim ,  bellum  , 
mutilatio,  et  occisio  :  de  quibus  aliquid  vi- 
deamus. 

Est  autem  crudelitas,  secundum  Sene- 
cam',  atrocitas  animi  in  exigendis  pcenis. 
Ex  hoc  etiam  ramus  feritatis  procedit.  Est 
autem  feritas,  cum  quis  saevit  in  proximum 
absque  aliqua  culpa  praecedente  in  ioso  ;  et 
in  hoc  a  crudelifate  differt,  quia  crudelitas 
est  excessus  in  infligendo  pcenam  pro  pec- 
cato  commisso:  habet  autem  utrumque  ra- 
tionem  mortalis,  quia  opponitur  charitati. 
Si  tamen  excessus  in  puniendo  ex  zelo  justi- 
tiae  quandoque  contingat,  ut  alii  terreantur, 
nisi  sit  excessus  notabilis,  non  esset  de  facili 
judicandum  mortale.  Punire  autera  absque 
omni  culpa  et  causa,  semper  habet  rationem 
peccati  mortalis  ;  absque  autem  caiisa  dico, 
quia  sine  culpa  ((uandoque  quis  punitur, 
non  tamen  sine  causa,  sicut  patet  in  crimine 
laesae  majestatis.  Et  quandoque  etiam  illi  de 
terraalicujus,  in  quantum  sunt  res  domini 
offendentis,  absque  culpa  propria  in  tempo- 
ralibus  puniuntur. 

De  incarceratione  autem  et  verberalione, 


Crode- 

litas. 


Fcriiss. 


'  Aug.,  de  Civit. 
Clcinent.,  lib.  II,  c. 


Dei, 

IV. 


lib.  I,  c.  IX.  —  «  Seuec,  dc 


53i  SPECULUM  ANlMiE 

vel  percussione,  mutilatione,  vel  occisione 
proxlmi,  clarum  est  quod  habent  rationem 
mortalis^  nisi  flant,  per  justitiae  auctori- 
tatem ,  juris  ordine  et  moderamine  obser- 
valo,  vim  vi  repellendo,  cum  moderamine 
inculpatffi  tutelae  :  haec  enim  opponuntur 
charitati  proximi;  et  licet  de  suo  genere 
mala  sunt,  tamen  multum  aggravantur  se- 
cundum  radicem,  si  ex  radice  odii  oriuntur. 
Hoc  tamen  de  percussione  notandum,  quod 
parentum  percussio  specialius  est  peccatum, 
simiiiex  a  quo  simplex  sacerdos  non  potest  absolvere; 


CAP.  1. 


sacerdos  gj  ggj  coutra  prseceptum  divinum  de  honore 

non  po-  ^  ^ 

testab-  parentum.  Percussio  autem  clerici  gravior 
^parln*  cst  quam  alia ;  et  si  gravis  est ,  ad  solum 
TsoZ:  Papam  pertinet  absolutio. 
Tria  ad     De  bcllo  autem  notare  debemus,  quod  ad 
b°en!^  justum  bellum  tria  specialiter  requiruntur, 
lequisita  gjjjg  qiubus  habet  rationem  mortalis ,  vide- 
licet :  principis  auctoritas;  unde  Augustinus 
contra  Faustim  •  :  «  Suscipiendi  belh  auc- 
toritas  atque  consilium  penes  principes  sit.  » 
Item  justa  causa ;  unde  idem  Augustinus  ^ : 
«  Justd  debent  esse  bella,  quse  ulciscuntur 
injurias.  »  Tertio  requuitur  intentio  recta ; 
unde  idem  etiam  Augustinus,  de    Verbis 
Domini  :  «  Apud  veros  Dei  cultores,  bella 
non  crudelitate,  aut  cupiditate  geruntur.  » 
DueUiim     Duellum  autem,  nota  quod  secundum jura 
est  prohibitum ,  et  secundum  rationem  ha- 
bet  rationem  mortalis,  et  in  appellatione,  et 
in  domino  cujus  auctoritate  fit,  et  procura- 
toribus,  et  iu  pugilibus  propter  pecuniam. 
Et  hoc  patet,  cum  manifeste  habeat  rationem 
tentationis  divinae ,  et  a  forti  debilis  per  na- 
turam   vincatur.    Dicunt   tamen   quidam , 
quod  consuetudo  excusat  in  hoc  facto  :  cujus 
contrarium  tenetur  communiter  a  theolo- 
gis  et  jurisperitis. 
Tertium,  quod  ex  ramo  irae  procedit,  est 
Discor- discordiae  folium,  secundum  quod  cousistit 
in  verbis.  Ex  discordia  enim  animorum, 
eliam  discordia  verborum  procedit.  Hoc  au- 
tem  fohum  in  hujusmodi  folia  est  divisum, 
quae  sunt  irritatio,  comminatio,  contumelia, 

'  Aug.,  cont.  Faust.,  lib.  XXII  .  c.  LXXv.  —  =  |d.. 


dic 


improperium,  maledictio,  procacit^ts,  cla- 
mor,  et  irreconciliatio.  Circa  materiam  istara 
ia  generali  notandum  est,  quod  discordia  in 
verbis  contentio  dicitur,  qua  quis  verbis 
alterius  procaciter  contradicit  :  unde   con- 
tentio  duorum  dicilur ;  dicit  enim  modum 
inordinatum,  et  contradictionem.  Potest  igi- 
tur  inorduiate  aliquis  contradicere  proximo 
malum  et  falsum  dicenti ;  et  tunc ,  ratione 
contradictionis,  peccatum  non  habet,  sed  in 
modo  potest  esse  excessus,  scilicet  cum  ex- 
cedit  (a)  modum  negotii  vel  personae ;  et  potest 
esse  mortale,  cum  quis  ad  coufusionem  an- 
helat  alterius  ex  ira  forte,  velodio,  vel  fit 
tauta   contentio,   quod   exiude  scandalum 
oriatur.  Cum  autem  quis  contendit  cum  ali- 
quo ,  et  veritati  etiam  contradicit ,  vel  veri- 
tatem  impugnat  ex  invidia,  vel  ira,  vel  odio, 
tunc  est  mortalis  contentio :  et  est  contentio 
quae  inter  opera  carnis  ab  Apostolo  nume- 
ratur  ^ :  Qui  talia  agunt,  regnum.  Dei  non 
possidebunt.  Hujusmodi  autem  coutenlionis 
species  est  irritatio,  quando  aliquis  proximo 
loquitur  pungitive,  secundum  quod  quan- 
doque  contingit ,  quod  homo  ex  odio ,  quod 
habet  ad  alterum ,  libenter  eum  verbis  sti- 
mulat  et  irritat,  sicut  de  fratribus  Joseph  in 
Genesi  dicitur  ' :  Oderant  eum,  nec  poterant 
ei  quidquam  pacifice  loqui.  Et  sic  est  mor- 
tale  peccatum ,  secundum  quod  ex  odio  vel 
ira  mortali  procedit ;  unde  de  hoc  judican- 
dum  est  secundum  rationem  i'adicis. 

Item  cum  hoc  folio  est  comminatio,  cum 
scilicet  aliquis  alicui  se  malum  facturum 
promittit.  Et  sicut  Isedere  proximum  est 
mortale,  sicut  dictum  est  superius,  sic  ma- 
lum  comminari,  quod,  si  flieret,  mortale  (6) 
esset ,  peccatum  raortale  est ,  si  sit  delibe- 
ratio,  et  proponat  facere  quod  minatur. 
Llnde  scriptum  est  ^*  :  Ante  sanguinem,  ma- 
ledicta,  contumelia  et  minoe. 

Sequitur  videre  de  coutumelia,  impro- 
perio  et  convicio;  et  notandum,  quod  con- 

super  Jos.,  lib.  VI,  q.  X.  —  '  Gal.,  V,  20,  21.  —  »  Ge«., 
xxxvii,  4,—  '  Eccli.,  XXII,  30. 
(a)  Al.  extendit,  —  (4)  iuortalis. 


Conton- 
tio. 


CoDla 
melia. 


pe 


SPECULUM  AN 

tuinelia    est   objeclio    criminis    perpctrati. 

luipro-  Iniproperium  e*t,  cuin  quls  injuriose  rodu^^-it 
ad  memoriam  auxilium,  quod  contulit  ue- 
cessitatem  patienti.   Unde   ait  Sapieus  '    : 

convi-  Pauca  dabit,  et  multa  mproperahil .  Convi- 
cium  autem  est,  cura  defectus  corporalis, 
vel  aliud  quodi-umque  crimen  objicitur  ad 
confusionem  personae.  Et  de  liis  videamus 
quomodo  habeant  ralionem  peccati.  Hoc 
igitur  circa  istam  materiam  est  notaiidum, 
quod  cum,  secundum  pliilosophum  ^  vo- 
ces  sint  signa  iutellectuum ,  miiliuin  con- 
siderandum  est  quo  animo  verba  dicantur. 
Contingit  autcm  quaudoque  lalia  verba 
dici  ex  indiscreto  zelo  ,  vel  zelo  justitiae , 
aut  amoris ,  vel  ex  quadam  suiroptione 
et  subito  motu  irre  ;  et  tunc  non  esset 
judicandum  mortalc,  nisi  tantus  esset  ex- 
cessus,  et  verba  sic  inordinata,  quod  ahquis 
per  talem  contumeliam  ia  ditTamationem 
incurreret  manifeste.  Tunc  enim  zeius  justi- 
tiae  nuUatenus  excusaret ,  quin  pcccaret 
mortaliter,  sicut  si  aliquis  aliquem  hidondo 
interficeret  per  cautelam,  tamea  posset  pec- 
care  mortahter.  Cum  autem  quis  alteri  con- 
vicium  vel  contumeham,  vel  iinproperium 
dicit  ad  proximi  confusionem  et  dehonora- 
tionem  intendens,  tuuc  agit  (a)  coutra  cha- 
ritatem  proximi,  et  peccat  mortahter,  et  sic 
intelligitur  verbum  Domini ,  diccntis  ^ :  Qui 
dixerit  fratri  suo,  Fatue,  reus  erit  geliennw 
ignis. 

Itein  folium  discordise  ,  ut  dictum  est 
superius,  est  maledictio,  ut  cuai  aliquis 
maluin  alii  imprecatur  optative ;  et  mani- 
teste  habet  ralionem  niortahs,  quia  est  con- 
Ira  proximi  charitatem  ,  si  tamen  niente  ita 
teiiealur,  sicut  ore  profertur.  Et  hoc  modo 
loquitur  Apostolus,  cum  dicit '  :  Maledici 
reijnum  Dei  non  possidebunl.  Contingit  ta- 
meii  verbuni  maiedictionis  esse  veuiale,  vel 
propter  parvitatem  mali  optati,  vel  quia 
iudo,  vclsurreptioue,  vel  zelo  justitije,  vel 
iioii  iiialo  affectu  verba  dicuntur.  Et  hoc 
modo  Augustinus,  in  sermoue  de  Vurga- 
torio^ ,  hocjudicat  veuiaic. 


I.YLE.  <:AP.  II.  535 

De  clamore  autem  verbnnim  et  procacitate 
sciendnm,  quod  quandoquc  contin-it,  quod 
licet  iutentione  verboruni  convicia  gravia 
non  dicaiitur,  tamen  tantus  clamor  et  pro- 
cacitas  potest  esse,  quod  scandalum  sequitur, 
vel  etiam  ex  inteutione  proximus  provo- 
catur,  et  tunc  habet  rationem  mortalis  eo 
modo ,  quo  dictum  est  de  contentione ;  si 
tamen  ex  deliberatione  procedit,  et  ex  rarao 
irae  vel  odii  procedit  :  aUas  autem  non  judi- 
caretur  mortale. 

Item  ad  discordiam  pertinet  irrecoucilia- 
tio,  cum  scilicet  quis  proximum  per  contu- 
meliam,  vel  alio  modo  Iffisit,  et  ipsutn  paci- 
Qcare  contemnit.  Sicut  enim  i-em  alterius 
ablatara  ,  vel  famara ,  tonetur  restituere 
proxirao,  sic  et  pacem ,  peteado  veniani. 
Uade  convenienter  dicit  Augustinus  iu  Spe- 
culo,  quod  melior  est  ille,  qui  quamvis  ira 
ssepe  tentetur,  tamenad  impetrandiim  festi- 
nat,  ut  ei  dimittat,  cui  se  fecisse  agiioscit 
injuriam ,  quam  qui  tardius  irascitur,  el  aJ 
impetrandum  veniam  tardius  inclinatur. 
Unde  non  pigeat  ex  ipso  ore  profcrre  medi- 
camenta,  unde  facta  sunt  vulnera.  Quod  si 
quis  contemnat  facere,  peccalum  committit, 
sicut  patet  per  verbum  veritatis  dicenlis  '^  : 
Si  offers ,  etc. ;  secuudum  Glossam,  niunus 
nequaquam  acceptatur  talis  ofTereiitis ,  anle 
reconciliationem  fratris.  Et  per  hoc  mani- 
festeprobatur,  quod  est  ibi  pcccatu  m  mortale : 
non  enim  nisi  per  peccatum  raortale  amit- 
tit  acceptationem  divinam.  IIoc  tanien  .sane 
debet  intelligi,  cum  scilicet  talis  fuit  olfeusa, 
quod  rationem  mortahs  habuerit.  Qualiter 
autem  contumelia  rationem  mortalishabeal, 
jam  dictum  est. 

CAPUT  IL 

De  concupiscentia  divitiarum. 

Secundus  ramus  qui  ex  radice  concu- 
piscenlia;  et  ex  trunco  mali  cousensus  pro- 

'  ScclL,  XI,  lo.—  »  AtisL,  cle  Intcrprel.jlfixl.i.— 
•1  Malth.,  V,  i2.-  '  I  Cor.,  vi,  1(1.-  ^  Aug.,  de  Sioidi.i, 
serm.  xu,  al.  civ,  n.  3,  ia  Appcad.  —  '■  Xullli.,  v,  2:i. 

(a)  Ciil.  eilit.  agitiir. 


536 


SPECULUM  ANlMiE.  CAP.  II. 


quid 


cedit,  est  coucupiscentia  oculoruni;,  qui  alio 
nouiiue  avai'itia  nominatur.  Dicitur  auleni 
ATariUa  avantia  secundum  quod  est  aviditas  seris, 
id  est,  pecuniee,  ita  quod  per  pecuniam  om- 
nia  temporalia  desiguauttu'.  Uude  avaritia 
est  inordinatio  auimi  circa  temporalia  liabita 
vel  habenda.  Quod  duobus  modis  potest 
conlingere,  vel  inordinate  amando,  vel  appe- 
tendo,  vel  injuste  acquirendo.  Circa  lioc 
tamen  advertendum  est,  quod  utroque  modo 
potest  esse  morlale,  cum  scilicet  aliquis  amo- 
rem  divitianim  prsefert  charitati  Dei  vel 
proximi,  vel  cum  injuste  prasfertur,  vel  per 
rapinam  temporalia  acquiruntur :  et  sic  ava- 
ritia  ab  Apostolo  iuter  mortalia  computatur. 
Sicut  autem  de  aliis  vitiis  dictum  est,  quod 
sua  venialia  habent ,  dum  scilicet  rationem 
praeveniunt ;  sic  etiam  avaritia  quselibet  non 
judicatur  mortalis,  ut  cum  quis  ad  tempo- 
raha  inordinate  afflcitur,  tamen  salva  chari- 
tate  Dei  et  proximi,  vel  proximus  in  tam 
modico  laeditur,  quod  nuUo  modo  judice- 
tm-  [a)  mortale.  Secundum  hoc  igitur,  ex 
primo  ramo  avaritiae  tres  rami  principales 
procedunt,  qui  dicuntur  :  inordinatum  desi- 
derium  liabendi,  inordinatus  habiti  amor, 
et  inordinatus  dolor  amissi ;  et  eo  modo,  quo 
dictum  est  de  avaritia,  est  judicandum  de 
ipsis. 

Item  ex  primo  ramo,  qui  est  inordinatum 
desiderium  habendi ,  procedunt  haec,  scili- 
souici-  cet  sollicitudo  in  mente,  et  injustitia  in  ope- 
re.  Haec  autem  sollicitudo  potest  habere 
rationem  mortalis,  scilicet  cum  propter  sol- 
licitudinem  rerum  temporalium  dimittuntur 
necessaria  ad  salutem.  Unde  ex  hoc  ramo 
sabbati  violatio  oritur ,  cum  scilicet  contra 
praeceptum  divinum  vel  Ecclesiae ,  tempora 
non  servantur.  Per  hoc  autem  sabbatum,  in 
lege  nostra,  dominica  intelligitur,  et  festa 
alia  ab  Ecclesia  instituta.  Observatio  siqui- 
dem  diei  dominicse  est  de  jure  divino,  scili- 
cet  praeceptum  divinum,  ut  habetur  in 
Exodo  ' :  Memento  ut  diem  sabbati  sancti- 

'  Exod.,  XX,  8.  —  -'  Joan.,  viii,  34.  —  '  Aug.,  de 
Decem  Chor.,  c.  ni. 


tudu. 


fices,  ex  constitutione  Ecclesiae,  e't  Spiritus 
sancti  familiari  coiisilio,  propter  solemni- 
tatem  resurrectionis  dominicae  ,  et  propter 
quietem  quae  octavae  aetati  respondet ,  suc- 
cedit  dominica  sabbalo ,  et  in  ipsa  cessare  a 
servili  opere  debemus,  et  vacare  divinis. 
Hoc  autem  circa  istam  materiam  est  notan- 
dum,  quod  observatio  ista  quantum  ad  ali- 
quid  est  moralis  et  de  jure  divino ;  quantum 
aulem  ad  aliquid  caeremonialis ,  et  ad  jus 
positivum  pertinet :  quod  enim  homo  aliquod 
tempus  habeat  ad  vacandum  divinis,  hoc 
pertinet  ad  luorale  praeceptum;  sed  quod 
tali  vel  tali  die ,  vel  ab  isto  opere  cessetur , 
vel  ab  illo,  hoc  ad  jus  positivum  pertinet. 
Igitur  mandatum  divinum  transgreditur, 
qui  sic  temporalibus  negotiis  occupatur, 
quod    nunquam    vacat   divinis.   Praecipue 
etiam  festum  vel  dominicam  violat,  qui  pec- 
cato  operam  dat ;  hoc  enim  est  opus  servile » : 
Qui  tacit  peccatum ,  servus  est  peccati.  Un- 
de  Augustinus,  de  Decem  Chordis  ' :  «  Me- 
lius  faceret  Judaeus  in   agro  suo  aliquid 
utile,  quam  in  theatro  seditiosus  existeret; 
et  melius  feminae  eorum  die  sabbati  lanam 
facerent,  quam  tota  die  in  neomeniis  suis 
impudice  saltarent.  »  Quod  tamen  intelli- 
gendum  est  de  ludis,  qui  flunt  cum  peccato 
mortali.  Non  enim  intelligo  sabbatum  vio- 
lari  per  peccatum  veniale,  quia  secum  coin- 
patitnr  observantiam  (6)  mandatorum.  De 
operibus  autem  mechanicis,  quae  servilia 
dicuntur,  sicut  jam  dictum  est,  ad  Ecclesiam 
pertinet  judicare  qualiter  sit  abstinendum. 
Unde  Ecclesia  pro  tempore  necessitatis,  quae 
legem  non  habet ,  dispensat ;  unde  in  hoc 
casu  praeceptum  universalis  Ecclesiae  parti- 
culariter,  vel  consuetudo  generaliter  appro- 
bata  ab  omnibus  est  observanda.  Unde  de 
mercatis,  et  quadrigatione,  et  negoliatione, 
et  nuudinis,  et  talibus,  quae  quandoque  flunt 
in  multis  locis  diebus  dominicis  et  festivis, 
utrum  sit  mortale,  vel  non,  a  legislatoris 
interpretatione  dependere  videtur  :  si  enim 


(a)  Ca:t.  cdit.  judicaretur. 
vuQlia. 


(i)  Cait.  cdil.  obser- 


SPECULUM  AN1M.«.  CAP.  II. 


537 


Fnrlum 
qaid. 


hoc  Ecclesia  prohibeat  sub  virtute  obedien- 
tise ,  constat  transgredi  esse  mortale  pec- 
catum. 
injas-  Secundum ,  quod  ex  ramo  inordinati  ap- 
petitus  temporalium  procedit,  ut  dictum  est, 
est  injustitia  in  opeie,  quae  in  duos  fru- 
ctus  principales  distinguitur  :  quia  aut  est 
aperta  injustitia,  aut  occulta,  quae  fraus  alio 
nomine  nuncupalur.  Injustitiaautem  aperta 
hos  fructus  secum  haliet,  qui  sunt  furtum, 
usura,  rapina,  et  iniqua  sententia  :de  quibus 
aUquid  videamus. 

Circa  furtum  nota,  quod  furtum  est  occulta 
rei  alienae  contrectatio  invito  domino ;  et  ha- 
bet  rationem  mortalis,  in  quantum  est  con- 
tra  justitiam,  et  opponitur  charitati  proximi. 
Unde  lex  divina  dicit '  :  Non  facies  furtum. 
Hoc  tamen  advertendum,  quod  tam  modica 
res  posset  esse,  vel  tam  modici  valoris,  quod 
non  haberet  rationem  mortalis,  nisi  forte 
adesset  voluntas  majus  accipiendi,  si  facul- 
tas  adesset,  vel  in  illo  modico  esset  alterius 
notabilis  damnificatio ;  plus  enim  quandoque 
damnificatur  pauper  in  parvo ,  quam  dives 
in  maguo ;  vel  nisi  forte  esset  tanta  neces- 
sitas,  quod  accipere  rem  alterius  cogeretur  : 
tunc  enim  potest  aliquis  rem  alterius  pro 
extrema  vel  urgente  necessitate  corporis  ac- 
cipere,  quia  in  necessitate  omnia  sunt  com- 
munia,  et  tunc  furtum  dici  non  debet,  quia 
suum  est  quod  in  necessitate  accipit,  vel 
etiam  pro  necessitate  alterius.  Unde  Aa:bro- 
sius ' : «  Esurientium  panis  est,  quem  tu  de- 
tines;  B  et  loquitur  de  avaro.  Hujus  autem 
furti  quatuor  sunt  species,  scilicet  rei  occulta 
acceptio,  rei  inventae  detentio,  sacrilegium, 
et  proprietas  in  Religiosis. 

Circa  rei  inventionem  nota,  quod  quaedam 
inveniuntur  in  littore  maris  vel  aquae  com- 
munis;  talia  enim  cedunt  in  proprietatem 
invenientis.  Similiter  et  thesauri,  qui  inve- 
niuntur  in  terra,  qui  non  fuerunt  a  tempore 
a  quo  sitmemoria  in  bonis  aUcujus;  tamen, 

'  Exwl.,  XX,  io.  —  ■  Anibrosius,  vel  potius  Ambro- 
siaster,  in  Dom.  viii,  posl  Pentcc.,  serm.  lsiv,  circa 
fin.  —  ^  Hatlh.,  XIII,  4i.  —  '  Aug.,  de  verb.  Apost., 


secundum  leges,  dominus  terrae  debet  ha- 
bere  medietatem.  Unde  in  Matthoso  dicitur  ' 
deinventione  thesauri  absconditi,  quod  emit 
eiim.  lUa  autem  quae  inveniuntur,  quae  pro- 
babiUter  fuerunt  in  bonis  alterius,  retinere, 
est  furtum.  Unde  Augustinus  *  :  «  Si  quid 
invenisti,  et  non  reddidisti,  rapuisti.  »  Si 
autem  possessorinvenirinonpossit,  consue- 
tudo  terrae  est  servanda. 

Circa  sacrilegium  nota,  quod  sacrilegium   Tripiei 
est  ratione  acceptionis  sacrae  rei ,  vel  in  loco  ^t"spt- 
sacro ;  et  secundum  hoc  triplex  est  species  ^'«^' 
sacrilegii,  ut  quando  aufertur  sacrum  de 
sacro,  vel  non  sacrum  de  sacro,  vel  sacrum 
de  non  sacro. 

Quarto,  circa  furtum  Religiosorum  in  re- 
tentione  proprii ,  notandum  est  quod  dicit 
Augustinus  *  de  Religiosis,  quod  si  quis 
rem  sib^i  coUatam  celaverit,  furti  judicio  con- 
demnetur.  Tunc  autem  intelligo  hoc  celari, 
et  habere  proprii  rationem,  quando  sic  cela- 
tur,  quodsietiam  praelatusin  virtute  sanctae 
obedientiae  praeciperet  quod  revelaretnr, 
etiam  celaretur.  Nec  aUter  inteUigo  mortale, 
nisi  quando  contra  voluntatem  praelati  prae- 
ceptoriam  detineretur.  Hoc  etiam  notandum 
de  Religiosis ,  et  dispensatoribus ,  et  filiisfa- 
miUas,  et  uxoribus,  quod  furtum  possunt 
committere,  si  notabiliter  dominos  rerum 
in  dispensando  damnificant  contra  volunta- 
tem  et  intentionem  dominorum;  cum  au- 
tem  iutuitu  pietatis  eliam  commune  bonum 
procurando,  nec  mala  intentione  dant  ali- 
qua,  vel  dispensant,  non  est  judicandum 
mortale. 

Sequitur  de  rapina.  Est  autem  rapina,  cum  Ua.,.na. 
quis  rem  alterius  manifeste  per  violentiam 
accipit  injuste;  et  habet  manifeste  rationem 
mortalis,  sicut  de  furto  dictum  est.  Unde  in 
Isaia  dicitur*  :  Ego  Dominus  diligensjudi- 
cium,  et  odio  habens  rapinam.  Potest  tamen 
esse  veniale,  vel  etiam  nuUum,  eo  modo  quo 
de  furto  dictum  est,  vel  etiam  in  bello  justo, 

serm.  xix,  al.  CLXSXVii!,  n  9.—  °  Aug.,  ad  fraties 
in  Eremo,  serm.  I,  circa  uied.  Referlur  Decret.,  p.  2, 
caus.  14,  q.  v,  c.  S(  quid.  — '  Isa.,  Lxi,  8. 


538 


SPECULUM  AN^MjE.  CAP.  II. 


qiiando  bona  inimicorum  rapiuntur.  Quid 

autem  requiraturad  bellum  justnm,  dictum 

est  superius.  Cum  rapina  autem  sunt  fruclus 

indQc-  alii,  scilicet  inductio  novae  taliffi  vel  consue- 

uiia""^  tudinis,  exactio,  extorsio  ,  munerum  acce- 

ptio,  et  ludus  alearum. 
Noubiie     Circa  primum  notandum,  quod  novas  ta- 
dp°ibu".  lias,  vel  leges,  vel  consuef udines  constituere, 
ad  extorquendum  pecuniam  absque  justa 
Exaciio.  causa,  habet  rationem  rapinae.  Item  exactio 
est,  cum  quis  debitum  inordinale  exigit;  et 
potest  habere  rationem  rapinje,  cum  scilicet 
creditor  videt  damuum  uotabile  debitoris , 
nec  necessitateni  patitur,  sed  commode  po- 
test  expectare  :  tunc  enim  posset  laedi  cha- 
ritas,  et  posset  esse  necessitas,  quod  exactio 
baberet  rationem  mortalis.  Unde  qui  a  sub- 
ditis  talias  et  servitia  isto  modo  exigunt,  iicc 
necessitati  eorum,  quantumcumque  sint  pau- 
peres,  compatiuntur,  recte  raptores  dicun- 
tur.  Unde  haec,  quae  de  exactione  dicta  sunt, 
contra  illud  praeceptum  morale  sunt ,  quod 
ponitiu-  in  Exodo  ' .'  Si  pecuniam  dederis 
mutuo  popido  meo  pauperi,  non  urgebis 
eum  quasi  exactor. 
Ejiorsio.     Tertius  fruclus  rapinae  est  extorsio ;  quod 
quidem  est,  cum  quis  terrendo,  vel  adu- 
lando,  vel  violentis  precibus  extorquet  ab 
aliquo  servitium,  vel  aliquod  temporale  :  et 
tunc  quidem  polest  habere  rationem  morta- 
lis,  cum  tollitur  ratio  voluntarii  arbitrii  ab 
illo,  cui  inferlur  talis  extorsio ,  et  talis  est 
qui  minatur,  vel  rogat  ab  eo,  qui  potest  no- 
cere,  et  cujus  oITensa  probabiliter  timetur, 
nisi  habeat  quod  petit :  et  hoc  raodo  extor- 
sio  violenta  est,  et  sic  est  conlra  prsceptum 
in  Levitico  '  positum,  ubi  jubetur  non  ali- 
quid  extorqueri. 

Quartus  fruclus  rapinaeest  munerum  accep- 
tio,  (luce  quandoque  non  habet  (a)  rationera 
peccati,  scilicet  cum  pauper  dat  diviti,  reus 
judici,  creditori  debitor.  Suspecta  tamen  est 
talis  munerum  collatio  et  leceptio,  et  (6)  ex 
intentione  dantis  vel  recipienlis  cito  posset 
inveniri  ralio  mortaUs  peccati.  Unde  cum 

'  Exod,,  xxu,  25.  —  ^Levit.,  vi,  2. 


iMon; 
ruin  ar 
ceptio. 


Ludi 


divcs  a  paupere  recipit,  ut  ipsum  secundum 
juslitiam  tueatur,  cum  alias  hoc  facere  te- 
neatiir,  et  judex  cui  datur  aliquid  ut  perver- 
tat  judicium,  vel  ut  justitiam  consequatur, 
cum  munus  recipit,  aut  juiiiciuiu  pervertit, 
autjustitiam  vendit,  raanifeste  habet  ratio- 
nem  mortalem.  Creditor  etiam  qui  a  debi- 
tore  munus  recipit,  in  rationem  debiti  vide- 
tur  quod  accipiat ;  et  si  hac  ratioiie  (c)  acci- 
pit,  tunc  habet  rationem  usurae.  Quandoque 
tamen  non  habet  rationem  peccati,  ut  cum 
quis  simpUciter  recipit  munus  aljsque  niala 
intentione,  nec  habet  rationem  quare  possit 
suspicari,  quod  mala  intentione  donetur. 

Quiritus  fructus  rapinae  est  ludus  alwi- 

rum,  seu  taxillorum,  qui  probibitus  est  tam  ^''="" 

a  jure  canonico,  quam  civiU.  Unde  et  de  hoc 

dicunt  quidam  quod  sit  peccatum  mortiile; 

eo  quod  sit  contra  jus  canonicum  et  civile ; 

et  quod  ex  ludo  habetur,  nuUo  bono  titulo 

possidetur,  nec  potest  retineri ,  sed  debet 

pauperibus  erogari.  Quia  enim  qui  in  hido 

lucratur,  injuste  lucratur,  et  qui  amitlit, 

juste  amittit,  ideo  qui  lucratur,  eidem  a  quo 

lucratur  restituere  non  tenetur,  nisi  forle 

induxerit  ad  ludendum.  Cum  autem  ludus 

satis  videatur  ex  radice  rationem  habere 

mortaUs  peccati,  quia  scUicet  ex  avaritia  vi- 

detur  procedere,  et  quia  ludo  multa  commi- 

scentur  (d)  peccata,  scUicet  fraus,  menda- 

cium,  perjurium,  blasphjmia,  scandalum, 

amissio  temporis,  et  ira  frequenter ;  ideo  haec 

causa  prohibitionis  ludi  esse  videtur.  Cum 

ludit  aUquis  cau>:a  recreationis,  peccatis  su- 

pradictis  exclusis,  non  videtur  habere  ralio- 

nem  mortalis. 

Tertius  fructus  principalis  injustitiae  ad 
proximum ,  quae  cx  ramo  avaritiae  procedit, 
est  usura.  Dicitur  autem  usura  ab  usu  aeris ; 
sunt  enimquaedam  res,  quarum  usus  e.st  rei 
consuraptio,  quarum  dominium  in  accipien- 
teni  transfertur,  ut  pecunia,  et  bladum,  et 
vinum  :  unde  qui  taUum  usum  vemUt,  usu- 
rarius  dicitur;  et  habet  rationem  morlalis 

('()  A/.  Iiabenl.  —  Ihi  Cret.  eilit.  •leesl  ct.  -  (c)  Cat. 
edit.  aJd.  nou.  —  [d)  Cat.  cdil.  comniuuicanlur. 


r.-i 

qilid. 


SPECULUM  ANIM^.  CAP.  II. 


539 


peccati,  (a)  in  quantum  contra  prseceptum 
morale  (b)  justitise  est,  quia  vendit  alii  quod 
suum  non  est,  cum  .jam  sit  translatum  do- 
minium.  Unde  scriptum  est '  :  Qui  pecu- 
niam  suam  non  dedit  ad  usuram.  Usura 
enim  in  lias  species  dividitur :  est  enim  usura 
in  spe,  cum  quis  non  expresse  contractum 
usurarium  facit ,  licet  speret  pro  mutuo  se 
aliquid  accepturum,  et  hac  iiitentione  dat 
mutuum,  alias  non  dalurus ;  constat,  quod 
talis  quantum  ad  Deum ,  qui  cor  intuetur, 
usurarius  judicatur.  Unde  Dominus  = :  Date 
mutuum ,  nihil  inde  sperantes.  Item  est 
usura  non  solum  intentione,  sed  et  opere, 
cum  quis  debitoreni  ad  amplius  obligat 
quoquo  modo,  vel  tacite,  vel  expresse  :  tacife 
quidem ,  mutuando  speciem  pro  specie ,  ut 
bladum  pro  blado,  et  hujusmodi,  ut  ea  reci- 
piat  tempore  cariori ,  vel  dando  antiquum 
pro  novo,  ut  melius  recipiat  innovatum  :  in 
quibus  casibus  usura  committitur,  cum  pro- 
prium  commodum,  non  necessitas  proximi 
ibidem  attendatm'.  Tuuc  autem  potest  mani- 
fesle  sciri  corrupta  intentio,  cum  solummodo 
praecluditur  infra  tempus,  quo  carius  ven- 
duntur;  cum  quis  autem  hujusmodi  inten- 
dit  servare  usque  ad  tempus,  quo  vendentur 
carius ,  licet  debitor  in  se  periculum  susci- 
piat,  non  tamen  in  creditore  judicatur  usura, 
si  hoc  faciat,  ut  proximo  subveniat.  Item 
tacita  usura  est,  cum  quis  ratione  dilationis 
plus  justo  vendit  et  accipit,  et  cum  quis  ra- 
tione  mutui  servitinm  vel  munus  accipit,  ut 
superius  est  expressum.  Item  est  usura  ta- 
cita,  cum  quis  aliquid  commune  habet  cum 
aliquo,  quidquid  sit  illud,  et  periculum  vel 
damnum  non  fit  (c)  commune.  Item  est  usura 
manifesta,  cum  promissum  ex  pacto  inter- 
venit  accipiendi  amplius,  vel  etiam  obligatio 
ex  pacto  ad  simile  mutuum  faciendum. 
l^i"'^'  Secundus  ramus  principalis  avaritiae  est 
5nirac-  injustitia  occulta,  quse  in  contractibus  multis 
modis  contingit,  scilicet  vendendo,  emendo, 

'  Psal.  XIV,  5.  —  =  Luc,  vi,  35.  —  '  Psal  v,  7.  — 

—  (a)  C(et.  cdit.  add.  et  —  («)  Coet.  edit  morlale.  — 
(c)  Al.  sit.  —  (d)  Forie  leg.  omnia. 


commutando;  et  hoc  potest  esse,  quando 
circa  spiritualia  vel  temporaha  fit  fraus  in 
numero,  pondere  et  mensura,  in  valore,  seu 
in  quantitate,  in  defectus  laciturnitate ,  cum 
scilicefnotabilis  est  defectus  et  occultus  rei 
venditee,  et  tacetur,  et  ita  care  venditur,  ac 
si  non  esset  ibi  defectus  aliqais.  Item  notabi- 
liter  care  vendendo,  vel  propternecessitatem 
ementis,  vel  propter  solutionis  dilationein, 
vel  propter  simplicitatem  ementis,  qui  rei 
valorein  non  novit.  Item  in  venditione  sus- 
pecta  locutio  plurima,  scihcet  rei  falsa  com- 
mendatio,  pei'jurium,  execratio,  verborum 
duplicitas,  seu  falsitas  :  quse  omnino  (d)  se- 
cuudum  quod  ad  nocumentum  proximi  vel 
deceptionem  ordinantur,  sic  contra  proximi 
charitatem  sunt.  Hoc  tamen  advertendum, 
quod ,  sicut  supra  dictum  est  de  furto,  ita 
posset  esse  proximi  tam  modicum  nocumen- 
tum ,  quod,  quantum  esset  de  ratione  con- 
tractus,  non  judicaretur  mortale. 

floc  tamen  circa  mendacium  est  notan- 
dum,  quod,  sicuthabetur  super  illud  Psalmi': 
Perdes  omnes  qui  loquuntur  mendacium, 
triplexestmendacium,  scilicet  jocosum,  offl- 
ciosum,  quod  flt  propter  bonum  proprinm 
vel  etiam  prosimi,  et  perniciosum,  quod  fit 
in  nocumentum'proximi,  vel  fidei  detrimen- 
tum  :  et  hoc  ultimum  de  suo  genere  est 
mortale.  Unde  cum  mendacium  flt  in  pro- 
ximi  nocumentum  in  contraclibus ,  patet 
quod  habet  rationem  mortalis. 

flocetiam  circaperjurium  et  juramentum 
est  notandum,  quod  juramentum,  secuudum 
flieronymum  * ,  tres  comites  habere  debet , 
scihcet  veritatem ,  judicium,  et  justitiam. 
Judiciocaret  juramentum  absque  discretione 
et  deliberatione  factum.  Justitia  caret  jura- 
mentum  illicitum,  quod  est  in  detrimentum 
salutis  seternse.  Veritate  autem  caret,  cum 
falsum  juratur. 

Circa  juramentum  etiam  est  sciendum, 
quod  duplex  est  juramentum,  scilicet  asser- 


■'  Hieron.,  Comment  in  Jerem.,  lib.  I,  c.iv,  iion  longe 
a  princ.  Refertiir  Decrct.,  p.  II,  cuiis.  22,  q.  ii, 
c.  Animadvertendum. 


Menda- 
cium. 


Jtir.H- 
nienlum. 


540 


SPECULUM  AN1M.E.  CAP. 


11. 


torium,  et  promissorium.  .Turamentum  as- 
F!Ttorium  est,  cum  falsum  juratur,  vel  quod 
creditur  esse  falsum  :  ex  suo  genere  est  mor- 
tale,  et  contra  praeceptum  divinum  '  de  non 
assumendo  nomeii  Dei  in  vanum.  Hoc  au- 
tem  sic  intelligendum  videtur,  cum  quis  ex 
deliberatione  peccat,  et  se  peccare  advertit. 

Circa  juramentum  promissorium  notan- 
dum,  quod  CDm  quis  promittit  per  juramen- 
tnm  aliquid  se  facturum,  et  deliberative , 
tcnetur  illud  adimplere:  aliter  est  trangres- 
sitr  praecepti,  nisi  forte  ad  implendum  red- 
datur  impotens,  velnisijuramentum  vergat 
liiiquo  modo  contra  Dei  vel  proximi  cbari- 
lafem.  Dicit  enim  Isidorus* :  «  In  malis  pro- 
missis  rescinde  fidem ;  in  turpi  voto  muta 
decretum.  »  De  verborum  autem  duplicitate 
et  falsilate,  quando  fit  in  proximi  deceptio- 
nem  et  nocumentum,  sicut  de  mendacio  ju- 
dicandum  videtur.  Uude  dicit  Isidorus  '  : 
a  Quacumque  arte  quis  juraverit,  Deus,  qui 
conscientiae  testis  est,  illud  accipit,  sicut  ille, 
cuijuratur.  » 

Circa  fraudes  quaein  emendotiunt,  notan- 
dum,  quod  quandoque  in  venditore  est  sim- 
plicitas,  vel  necessitas  :  et  hoc  modo  contin- 
git  fraus  in  emptore,  scilicet  cum  res  emit 
vilius,  vel  ratione  simplicitatis  illius  qui  (a) 
vendit,  vel  necessitatis,  vel  ignorantiae. 

Item  peccata  locutionis  in  emptoribus  fre- 
quenter  inveniunlur,  cum  scilicet  res  men- 
daciter  vilipenduutur,  et  rationes  quae  circa 
venditores  sunt  dicta?.  Et  eo  modo  quo  di- 
c!um  estde  venditore,  sic  eliamde  fraude  in 
cnmmutalionibus  est  similiter  judicandum. 

Item,  ut  dictum  est,  non  solum  consistit 
iijustitia  et  fraus  in  contractu  temporalium 
!i  rum,  sed  etiam  circa  spiritualia.  Et  qui- 
dem  potest  fleri,  vel  circa  judicia,  et  sic  est 
fructus  iniquae  sententiae ;  vel  circa  benefi- 
simosia  c:a,  ct  sic  simonia.  Est  autem  simonia,  se- 
cundum  quod  communiter  diffinitur,  stu- 
diosa  voluntas  emendi  vel  vendendi  aliquod 
spirituale,  vel  spirituali  annexum ;  et  habet 

•  Exod.,  XX.  7.  —  '  Isid.,  de  Coniempt.  .Vund.,  c.  de 
(a)  Cat.  edit.  deeit  qui.  —  (6)  Cat.  edit.  deest.  per. 


quid 


rationem  mortalis ,  quia  manifeste  ibi  est 
injustitia  contra  Deum ,  cuni  spiritualia  non 
possint  cadere  sub  pretio  temporab,  et  quia 
non  potest  quis  vendere  vel  emere  illud  , 
cujus  non  potest  habere  dominium  :  spiri- 
tuabum  autem  non  sumus  domini ,  sed  mi- 
nistri.  Unde  Apostolus  ait' :  Sic  nos  existi- 
met  homo,  etc.  Item,  quia  gratis  accipiuntur, 
gratis conferri  debent,  juxta  illud  Matthwi^: 
Gratis  accepistis,  etc.  Simonia  autem  tribus 
modis  commitlitur,  et  secundum  hoc  tres 
fructus  habet  in  arbore  :  committitur  enim 
a  manu ,  ut  munera  corporalia  conferendo 
pro  spiritualibus  obtinendis;  item  per  (b) 
munus  a  lingua,  ut  per  prcces  carnales  et 
injustas  spiritualia  obtincndo ;  item  munere 
ab  obsequio,  ut  cum  quis  per  servitium  hu- 
manum,  injustum  vel  inhonestum,  spiri- 
tualia  obtinet.  Item  nota  aUas  species  simo- 
nise,  quia  permutando,  transigendo  spiri- 
tuaha  beneficiaabsque  superiorisauctoritate, 
contrahitur  simonia  secundum  jura.  Appel- 
latur  permufalio,  cum  fit  mutatio  dignita- 
tum,  vel  quorumcumque  beneficiorum  ec- 
clesiasticorum.  Transactio  autem  est  de  qua- 
cumquerespirtuali  non  gratuita  pacfio.  Hoc 
autem  circa  materiam  generaliter  est  adver- 
teadum,  quod  spirituale  dare  vel  accipere 
pro  temporali,  ita  quod  spirituale  cadat  sub 
pretio,  est  vitium  simoniai.  Licet  autem  pro 
laborc  et  pro  sustentatione  secundum  bonas 
consuetudines  accipere  seu  dare. 

Ifem,  ut  dictum  est,  alius  fructus  injusti- 
tiae  seu  fraudis  esl  ad  proximum,  sciiicet 
injusta  sententia ;  et  multos  fructus  morti- 
feros  habet,  qui  sunt  justitigeperversio  sive 
dilatio  ordinis,  juris  mutatio,  falsum  tesli- 
monium,  injusta  advocalio,  litterarum  abu- 
sio  :  quBB  omnia  habenl  rationem  mortalis , 
secundum  quod  cedunt  in  proximi  nocu- 
mentum,  et  ex  radice  avaritiae  procedunt, 
ut  pecunia  emergatur. 

Circa  quartum ,  scilicet  de  injusta  advo- 
catione,  nota  peccata,  quse  ibi  inveniuntur 

Voln.  —  3  Id..  de  Sum.  Bon.,  lib.  U,  c.  xxxi,  sent.  8. 
—  '  I  Cor.,  IV,  !.  —  5  Matth.,  %,  8. 


tioin 
ta. 


frequenter ,  scilicet  injustum  patrocinium  , 
litis  prolongatio,  et  juris  sophistica  allega- 
tio,  injustum  consilium,  seilicet  de  nienda- 
cio,  seu  perjurio  in  judicio  faciendo  :  quae 
manifeste  rationem  mortalis  habent,  cum 
fiunt  in  proximi  nocumentum. 
Abasio  Circa  quintum,  scilicet  litterarum  abusio- 
„,.  nem,  nota  etiam  multa  peccata  ,  quae  com- 
miltuntur  hoc  facto,  scilicet  injusta  impe- 
tratio,  ut  cum ,  veritate  tacita  vel  falsitate 
suggesta,  littera;  ad  vexationem  proximi 
impetrantur;  injusta  extensio,  ut  cum  quis 
habet  Utteram  ad  aliquas  personas  speciali- 
ter,  vel  ad  certum  numerum  personaruni, 
vel  ad  certum  negotium  ,  et  ultra  litterae 
virtutem  vel  tenorem  extenditur  ad  negolia 
vel  personas ;  item  additio  vel  diminutio  per 
rasuram ,  vel  flctio ,  cum  quis  bullam  sub- 
tiliter  raserit,  vel  bullam  falsam  facit :  in 
quo  ultimo  casu,  ipso  jure  majorem  excom- 
municationem  incurrit. 

Secundus  ramus  principalis,  qui  ex  ava- 
ritia  procedit,  est  inordinatus  amorhabiti  : 
et  ex  hoc  ramo  hi  fructus  procedunt :  in- 
jusfa  congregatio,  immisericordia ,  seu  in- 
compassio  ,  restitutionis  dilatio  ,  irrecom- 
pensatio,  illiberahtas  :  de  quibus  est  vi- 
dendum  ,  quomodo  habent  rationem  pec- 
cati. 

Circa  primum,  de  injusta  congregatione, 
est  notandum,  quod  injusta  congregatio 
est,  cum  quis  bona  sua,  seu  fructus  terrae 
congregat  solo  ardore  habendi,  vel  ut  ca- 
restia  procuretur  ,  et  res  servatse  postmo- 
I  dum  carius  vendantur,  et  iterum  pretium  re- 
ponatur.  Ethocquidemralionemmortalisha- 
bere  potest,  tlum  est  ibi  intentio  itacongre- 
gandi,  necdispergendi  loco  et  tempore,  sed 
solo  ardore  habendi  et  luxuriandi  in  eis.  Et 
hocexemplum  patet  in  illo  divite,  de  quo 
dicitur,  quod  dicebat  '  :  Anima  mea,  ha- 
bes ,  etc.  ;  cui  responsum  est  :  Stulte  ,  hac 
nocle  repetent  animam  tiiam  ,  scilicet  dse- 

'  Luc,  XII,  tfl.  —  2  Mutlli.,  XXV,  /i2.  —  '  ReferUir 


SPECULUM  ANIMjE.  CAP.  II.  541 

mones  ,  etc.  Ergo  manifestum  est ,  quod 
faciebat  peccatum  mortale.  Secundus  fruc- 
tus  est  immisericordia  in  effectu ,  cum  scili- 
cet  proximus  in  arcta  necessitate  videtur , 
et  scitur  hoc ,  et  non  subvenitur  ei  ,  cum 
tamen  omnia  in  necessitate  debeant  esse 
communia  ;  et  tunc  potest  esse  mortale  ;  et 
secundum  hoc  mali  judicabuntur  de  defectu 
misericordiae  ,  sicut  patet  in  Matthceo  '. 
Unde  et  sic  intelligit  Ambrosius ,  ubi  di- 
cit ' :  a  Pasce  fame  morientem  ;  si  non  pa- 
visti,  occidisti.  »  Non  solum  autem  est  in 
prsecepto  proximum  juvare  in  datione  tem- 
poralium ,  sed  etiam  in  aliis  actibus  mise- 
ricordise,  sicut  patet  in  Matthceo,  ubi  supra. 
Tertius  fructus  est  restitutionis  dilatio.  In 
illis  enim  casibus ,  in  quibus  non  transfertur 
dominium,  sicut  in  furto,  rapina  ,  et  simi- 
libus ,  semper  est  detentor  in  mora ,  et  pec- 
cat  mortaliter  retinendo ,  licet  pceniteat  ac- 
cepisse,  si  tamen  adsit  reddendi  possibilitas, 
vel  opportuuitas.  Unde  ct  Augustinus  di- 
cit  *  :  «  Non  dimiltitur  peccatum ,  nisi  resti- 
tuatur  ablatum.  »  In  hisautem,  in  quibus 
dominium  transit  in  accipientem ,  sicut  in 
mutuo ,  non  est  quis  in  mora  ,  nisi  secun- 
dum  conditiones  appositas  ,  et  sic  posset 
esse  tautse  conditionis  transgressio  iu  pro- 
ximi  Isesionem,  quod  posset  habere  ratio- 
nem  mortalis.  Qiiartus  fructus  inordinati 
amoris  temporalium  est  irrecompensatio , 
cum  scilicet  quis  multa  bona  accipit  ab  aliis, 
et,  ex  inordinato  amore  temporalium ,  ali- 
quid  i'ecompensare  dimittit :  quod  manifeste 
est  contra  jus  nalurale.  De  hoc  tamen  se- 
cundum  radicem  judicandum  est,  scilicet , 
utrum  hoc  ex  avaritia  procedat ,  quae  ha- 
beat  rationem  n:or(aIis  :  qualis  autem  ava- 
ritia  radicem  mortalis  habeat ,  dictum  est. 
Sicut  autem  de  irrecompensatione  ,  ita  et 
de  illiberalitate  dicendum  est,  cum  quis  non 
est  liberalis  in  dando. 


ey.  Amhrc?io,  Deael..  p.  I,  dist.  Lxxxvi,  c.  Pasce.  — 
*  .Aug.,  (id  ilaceci.,  c;iist.  liv,  |)OSt  med. 


Wi 


CAPUT  III. 

Tertivs  principalis  ramus  est  concupiscentia 
camis. 

Terliiis  ramus  principalis,  qui  ex  radice 
concupiscentiae ,  ex  truiico  nialaj  voluntatis 
procedit ,  est  carnis  concupiscentia ,  seciui- 
dum  Joannem  in  canonica  sua  ' ,  scilicet , 
in  quaerendo  delectationem  ,  et  vitando  mo- 
lestiani.  Et  secundum  hoc  in  duos  ramos 
principales  iste  ramus  dividitur.  Primus 
autem  ramus  ,  qui  ex  qusestu  delectatio- 
num  consistit,  in  duos  ramos  dividitur^ 
quia  qusedam  est  delectatio  pertinens  ad 
conservatiouem  invidui  per  actum  refectio- 
nis ;  alia  est  pertinens  ad  conservationem 
speciei  per  propagationem  seminis. 

Quantum  aulem  ad  primum ,  specialiter 
Goia  peccatum  gulae  consistit.  Est  autem  gula, 
1""'  secundum  quod  habet  rationem  peccati  mor- 
talis,  inordinatus  appetitus  vel  usus  nutri- 
menti,  rationem  subvertens,  et  avertens  a 
Deo  :  et  hoc  patet  in  illa  gula  prsecipue, 
qua  quis  praecepta  Dei  non  timet  prseter- 
gredi ,  ut  delectamenta  ciborum  sequatur , 
et  iHa  in  qua  etiam  ratio  subvertitur  ,  cum 
ex  deliberatione  seu  adversione  rationis  pro- 
cedit,  ut  cum  quis  scienter  se  inebriat,  vel 
naturam  propriam  gravat,  Unde  Grego- 
rius,  trigesimo  Moraliim  ',  sic  loquitur  de 
gula  dicens ,  quod  dominante  gulae  vitio , 
omne  quod  egerint  homines  fortiter ,  per- 
dunt.  Sicut  autem  alia  vitia  sua  venialia  ha- 
bent,  ut  supra  dictum  est,  ita  etiam  gula 
sua  venialia  habet ,  ubi  circa  actum  nutritio- 
nis  et  desiderium  non  est  inordinatio  contra 
Deum ,  nec  adversio  (a)  rationis ;  quia  tales 
actus  non  sunt  quandoque  in  potestate  ho- 
minis.  Ex  hoc  autem  ramo  praecipue  tres 
rami  exeunt  principales  ,  scilicet  inconti- 
nentia  gulae,  immodestia,  et  delectatio. 

Circa  primum,  scilicet  de  incontinentia 
gulae ,  notandum  est ,  quod  istos  fructus 

'  1  Jonii.,  II,  IG.  —  =  Greg.,  Moral.,  lib.  XXX,  c\iii, 
(a)  Cat.  edit.  aversio.  —  (i)  Ccet.  edit.  et. 


SPECllLUM  ANIM^.  CAP.  III. 

habet  secum,  anticipationem  ,  frequentatio- 
nem,  et  jejunii  fractionem.  Anticipatio  est, 
cum  quis  lioram  comedendi  anticipat ,  quod 
potest  fleri  tempore  jejunii,  vel  alio  tem- 
pore.  Si  aulem  tempore  jejunii  quod  est  in 
praecepto,  cum  hora  comedendi  secundum 
jura  et  consuetudinem  assignetur  post  me- 
ridiem ,  qui  horam  notabiliter  anticipat  sine 
cau-sa,  sola  comedendi  libidine  ,  fraudem 
facit ,  nec  tale  jejunium  reputatur  :  ut  si 
quis  forte  hora  tertia  comederet,  et  sic  se 
impleret,  quod  postmodum  illadie  non  esu- 
riret.  Qui  autem  fraudem  facit  legi ,  com- 
mitlit  in  legem.  Unde  Chalcedonense  Conci- 
lium  '  :  «  Nullatenus  judicandi  sunt  jejuna- 
re  ,  qui  anle  comedunt,  quam  vespertinum 
celebretur  officium,  quod  tempore  quadra- 
gesimali  dicitur ;  alias  autem  post  nonam.  » 
Item  ista  anticipatio  fit  etiam  alio  tempore , 
ut  multi  qui  volunt  comedere  stafim  quando 
de  lecto  exeunt,  sicut  bruta ,  etiam  quando- 
que  absque  aliquo  appetitu  ex  prava  con- 
suetudine  :  quod  est  grave  peccatum ;  et  vix 


conti- 
nentia. 


GnlmiD 


potest  contingere ,  quin  a  radice  mortali 
procedat.  Secundus  fructus  est  frequentia 
cibi  vel  potus  :  quod  nisi  cogat  setas ,  vel 
infirmitas,  vel  justa  necessitas,  manifeste 
contra  rationem  est  peccatum ;  quam  prohi- 
bet  Apostolus,  qui  ponit  '  comessationem 
inter  opera  carnis,  de  quibus  dicit  :  Qui 
talia  agunt ,  regnum  Dei  non  possidebunt. 
Per  quod  patet  manifeste ,  quod  aliqua  co- 
messatio  habet  rationem  mortalis ,  cum 
scilicet  procedit  ex  gula  eo  modo,  quo  ha- 
bet  rationem  mortalis,  Quando  autem  ha- 
beat  rationem  hanc  ,  dictum  est  supra. 
Tertius  fructus  incontinentiae  gulae  ,  est 
fractio  .iejunii  ab  Ecclesia  instiluti  :  quod 
fit  in  numero  (6),  et  in  qualitate  :  in  numero 
comestionum,  pluries  comedendo  ;  in  qua- 
litate  cibi^  cibum  vetitum  couiedendo,  ut 
comedendo  carues,  vel  lacticinia,  et  hujus- 
modi,  in  Quadragesima.  Et  hoc  de  jejunio 
est  sciendum,  qiiod  quicumque  hoc  jeju- 

autp  med.  —  '  Nou  reperitiu-  iu  colleclionibus  Con- 
ciliorum.  —  *  Gai.,  v,  21  et  seq. 


SPECULUM  ANIMiE.  CAP 

niutn.  iion  observat  absque  dispensatione 
superioris,  justa  necessitate  laboris  neces- 
sarii ,  vel  paupertatis  notabilis  ,  vel  aetatis , 
vel  infirmitatis ,  est  transgressor  prsecepti , 
et  sic  peccatum  mortale  committit.  Unde 
Hieronymus  ad  Lucinium ,  loquens  de  jeju- 
nio,  dicit '  «  Unaquseque  provincia  abundet 
in  suo  sensu ,  et  praecepta  majorum  leges 
apostolicas  arbitretur.  »  Per  quod  patet  je- 
jimium  esse  in  praecepto. 

Secundus  ramus  principalis  gulae  ,  est 
immodestia,  scilicet  cum  in  nutriendo  cor- 
pus ,  modus  debitus  non  servatur ;  et  duos 
fructus  habet ,  scilicet  aviditatem ,  et  nimie- 
tatem.  Est  autem  aviditas  ,  inordinata  in 
comedendo  gulositas;  et  est  peccalum,  cum 
motus  brutales  et  inordinatos  debeat  refre- 
nare ;  et  potest  quandoque  sine  peccato  esse, 
ut  cum  homo  non  subjacet  suae  potestati ;  et 
quandoque  est  veniale ,  ut  cum  ita  reprimit 
sicut  decet ,  et  potest  esse  mortale ,  si  ex  ra- 
dice  mortali  procedat,  sicut  Je  frequentia 
dictum  est.  Secundus  autem  fructiis  immo- 
destiae  in  cibo  est  nimietas,  ut  cum  quis  co- 
medit  in  nimia  quautitate,  vel  bibit.  Ex  hoc 
fructu  nascitur  corporis  gravitas  et  inrirmi- 
tas,  mentis  hebetudo  et  caecitas,  judicii  prae- 
cipitatio,  incircumspectio,  ebrietas,  loqua- 
citas,  inepta  laetitia,  et  dissohitio.  Circa  ma- 
tpriam  istam  notandum  in  generali,  quod 
ille  nimis  dicitur  comedere,  qui  ultra  com- 
moditatem  naturae  comedit  et  bibit  :  et  est 
contra  rationem  ,  et  per  consequens  pecca- 
lum ,  cum  actus  nutritionis  sit  ad  conserva- 
tionem  individui ,  et  per  talem  culpam  flat 
naturae  subversio  :  unde  patet,  quod  ibi  est 
abusio  et  peccatum.  Et  tantum  in  gravamen 
naturae  procedere  potest,  si  ex  dehberatione 
fiat,  quod  habebit  rationem  mortahs.  Ex 
deliberatione  autem  dico ,  quia  quandoque 
ex  passione  famis ,  vel  praetextu  aestimatae 
netessitatis  hoc  potest  fieri,  quod  de  facih 
non  (!sset  judicandum  mortale.  Ex  hoc  au- 
tem  fruclu,  ut  diclum  est,  est  corporis  gra- 


in. 


S43 


vitas  et  infirmitas,  quae  ex  nimia  cibi  sump- 
tione  procedit,  et  hebetudo  mentis,  et  cje- 
citas,  quaj  Ucet  magis  rationem  poeuae  quam 
culpae  habeant ,  tamen  causa  peccati  esse 
possunt,  cum  quis  ratione  infiriiiitatis,  ve.1 
gravitatis  carnis  ,  jam  non  potest  facere  nec 
implereid,  ad  quod  a  natura  sive  (a)  ex  prae- 
cepto  tenebatur ;  vel  cum  ex  nimia  simip- 
tione  cibi  vel  potus ,  in  talem  hebetudinem 
vel  caecitatem  mentis  incidit,  quod  necessa- 
ria  ad  .salutem  non  cogitat,  nec  dijudicat, 
et  transgreditur,  vel  sententiam  vel  verbum 
praecipitat  in  proximi  nocumentum.  Et  tunc 
manifeste  non  excusatur  quin  taUbus  possit 
peccare  mortaliter  in  taUum  commissione , 
cum  factus  sit  ineptus  ad  talia  exercenda, 
dando  operam  rei  ilUcitae.  Et  liaec  intelligo  , 
nisi  amisisset  totaUter  rationem,  vel  forte 
corporis  potestatem.eo  modo,  quo  de  ebrie- 
tate  dicetur. 

De  ebrietate  autem  notandum ,  quod  si  Ebrietas 
quis  sciens  vini  vel  liquoris  fortitudinem , 
et  advertens  quod  ex  ejus  nimia  sumplione 
potest  ebrietatem  incurrere,  nimis  sumen- 
do  peccat  mortaUter,  quia  scilicet  usu  ra- 
tionis  se  privat,  et  omnium  peccatorum  pe- 
riculis  se  exponit.  Unde  Ambrosius,  in  hbro 
de  Patriarchis- : «  Yitandam  discimus  ebrie- 
tatem ,  per  quam  crimina  vitare  non  possu- 
mus  :  nam  quae  sobrii  cavemus,  per  ebrie- 
tafem  ignorantes  committimus.  »  Et  Apo- 
stolus,  ad  Galatas  ',  inter  opera  mortalia 
ehrietatem  connumerat.  Potest  tamen  ebrie- 
tas  contingere  absque  mortali ,  et  etiam  ve- 
niaU,  ut  cum  quis  liquoris  fortitudinem  non 
agnoscit,  vel  liquorem  inebriantem  pro  alio 
bibit,  vel  siti  ducitur  non  advertens.  Unde 
et  Augustinus ,  contra  Faustum  ',  Loth  de 
ebrietate  excusat.  Cum  autem  quis  ratione 
ebrietatis,  vel  occasione,  peccatum  mortaie 
ignoranter  postmodum  committit,  si  mor- 
talis  fuit  ebrietas,  non  totaliter  excusatur; 
tamen  secundum  quod  ratio  voluntarii  di- 


>  Uieron.,  ad  Lucin.,  epist.  xxviii.  —  2  Ambros., 
de  Ahrnli.,  lib.  I,  c.  vi,  n.  57.  Refertur  Decret.,  p.  II, 


caus.  15,  q.  I,  c.  Sanc.  —  =  Gal., 
cont.  Fniist.,  111).  XXII,  c.  xnv. 

(a)  CiBt  edit.deest  3lve. 


'  Aug., 


544 


SPECULUM  ANIM^.  CAP.  III. 


miuuitur,  sic  peccatum  excusatur  a  tanto, 
licet  non  a  toto.  Si  autem  ebrietas  absque 
peccato  contingit,  tunc  a  peccato  mortali 
excusare  potest.  Unde  Augustinus  Loth 
ebrium  ab  incestu  excusat,  dicens  contra 
Faustum  '  :  a  Loth  culpandus ,  non  quan- 
tuni  incestus,  sed  quantum  ebrietas  meruit. » 
Tameu  cum  quis  ad  se  redierit,  debet  de  illo 
peccato  dolere ,  ut  credo ,  et  etiam  confiteri : 
quia  ad  superiorem  pertinet  judicare,  ulrum 
talis  fuerit  ebrietas,  quae  peccatum  valeat 
excusare.  Item  folium  istius  immodestiae  est 
loquacitas ,  quae  multa  folia  secum  habet , 
scilicet  multiloquiuni ,  vauiloquium  ,  slulti- 
loquium,  turpiloquiiim  :  de  quibus,  cum 
voces  sint  signa  intellectuum,  judicandum 
videtur  secunduin  rationem  radicis. 

Ultimus  fructus  nimiae  comestionis  est 
inepta  laetitia  et  dissolutio ,  quae  sortiuntur 
rationem  peccati  secundura  radicem  ,  et  in 
aliquibus,  secundum  scandalum ,  seu  occa- 
siouem  scandali,  quod  tantum  esse  poterit, 
quod  habebit  rationem  mortalis. 

Tertius  ramus  principalis,  qui  ex  gula 
procedit,  est  inordmata  delectatio  :  et  hos 
fructus  etiam  secum  habet ,  scilicet  sollici- 
tudinem  in  quaerendo,  studiositatem  in  prae- 
parando  ,  multiphcitatem  in  diversificando  , 
carestiam  in  emendo  ,  voracitatem  in  su- 
mendo;  quae  rationem  peccati  sortiuntur  se- 
cunduni  rationem  radicis ,  et  personarum , 
et  statuum ,  vel  secundum  quod  iu  talibus 
fit  ita  notabilis  superiluitas  atque  sumptus  , 
quod  pauperum  indigentia  et  necessilas  hoc 
faciat  habere  rationem  mortalis ,  eo  modo , 
quo  superius  de  prodigaUtate  est  dictum. 

Secundus  ramus  principaUs,  qui  ex  radice 
carnalis  concupiscentiae  procedit,  est  delec- 
tatio  inordinata  circa  actum  qui  pertinet  ad 
conservationem  speciei,  ut  dictum  est  supra, 
quae  luxuria  appellatur  :  quaj  quidem  habet 
ralionem  peccali,  in  quantum  repugnat  ra- 
tioni  vel  nalurae ;  et  habet  rationem  mortalis, 
sicut  patet  ad  Galatas  ',  ubi  inter  carnis 
opera  oompututur.  Hic  autem  ramus  cuni 

'  Aug.,  cont.  Paust.,  lib.  XXU,  c.  xuv,  —  -  Gal., 


nestas. 


praecedenti  ramo  convenienter  inseritur, 
quia  ex  gula  procedit ;  et  gula  ei  materiam 
administrat,  qula  semen  secundum  Philoso- 
phum  '  est  superfluum  alimenti.  Sicut  au- 
tem  dictum  est  de  aliis  peccatis,  quod  motus 
proprii  et  diversi,  qui  praeveniunt  rationem, 
nec  adhibetur  consensus ,  non  habent  ratio- 
nem  mortalis ,  sic  etiam  de  luxuria  est  di- 
cendum. 

Ex  hoc  autem  ramo  tres  rami  speciales 
procedunt,  qui  sunt  :  inhonestas,  carnalis 
affectio ,  et  inconlinentia.  Inhonestas  hos  inho- 
fructus  emittit  ,  quia  est  inverecunda  in ' 
verbo,  in  gestu,  in  facto,  in  habitu.  Circa 
iuverecundiam  hoc  est  advertendum ,  quod 
licet  sit  passio  ,  tamen  ex  vitio  oritur ;  cum 
enim  iiiverecundia  sit  de  turpi  proprie,  quia 
qui  inverecundus  est ,  turpia  videtur  dilige- 
re ;  unde  de  ipsa  judicandum  est  secundum 
rationem  radicis.  Neque  enim  quandoque 
est  in  potestate  hominis,  quando  voluerit, 
verecundari ,  quia  hujusmodi  passiones  ut 
frequenter  complexionem  sequuntur. 

Circa  inhonestatem  in  gestu,  vel  facto,  vel 
verbo,  sciendum  quod  multum  ex  affectu 
pensantur,  vel  secundum  quod  ex  hoc  ra- 
tione  temporis,  vel  loci,  vel  personae  potest 
oriri  scandalum ;  et  tunc  ex  aliqua  circum- 
stautia  posset  tantam  praestare  occasionem 
scandali ,  quod  posset  habere  rationem  mor- 
talis,  ut  si  forte  persona  religiosa,  vel  posita 
in  exemplum,  choreas  vel  tripudia  duceret, 
vel  si  forte  quaecumque  in  Parasceve  taUa 
esercerent  (a).  Inhonestas  autem  in  verbo, 
quae  scurriUtas  dicitur,  de  qua  dicit  Aposto- 
lus'  :  Nec  nominetur  in  vobis,  ex  affectu 
pensatur,  vel  secundum  scandalum  ratione 
personae ,  vel  secundum  quod  verba  talia 
alios  ad  malum  incitant ,  cum  et  tali  inten- 
tione  dicuntur ;  et  sic  posset  habere  raUonem 
mortalis.  Et  sic  etiam  de  choreis,  et  cantile- 
uis ,  et  lusibus  inteUigendum  est.  Per  haec 
igitur  quaj  dicta  sunl ,  patet  quomodo  his- 
triones,  saltatrices  ,  et  tales  joculatores,  qui 

V,  19.  —  »  Arist.,  de  Gener.  Animal.,  lib.  I,  codI.  29. 
—  '  Ephet.,  V,  3.  —  (a)  Ccct.  edit.  exercerentur. 


SPECULUM  ANIMiE.  CAP.  III. 


545 


inhonestis  verbis  et  factis  liomiues  faciunt 
delectari,  nou  pensantes  quae  verba  vel  facta 
proferant,  dum  tamen  possint  pecuniam  ex- 
torquere ,  non  sunt  iii  statu  salutis.  Dare 
etiam  talibus  est  iu  peccafo  fovere.  Unde  Au- 
gustiuus  super  Joannem  '  :  «  Dare  res  suas 
histrionibus,  vitiosum  est.  »  Qui  autem  talia 
exercent  officia  absque  inhonestate  ad  re- 
creatiouem  hominum ,  cum  quandoque  talis 
recreatio  sit  laetitiu  et  virtus ,  etiam  secun- 
dum  Philosophum  eittrapelia  nominatur  , 
non  tales  damnaudi ,  nec  talibus  dare  judi- 
catur  peccatum. 

Circa  inhouestatem  habitus  notandum , 
quod  iste  fructus  quatuor  secum  liabet,  sci- 
Hcet  superfluitatem  ,  pretiositatem ,  curiosi- 
tatem,  et  iuhonestatem.  Superfluitas  autem 
consistit  in  duobus ,  numero  et  mensura,  ut 
cum  habentur  vestes  plures ,  vel  nimis  latse 
vel  defluentes.  Itera  curiositas  in  veste  duo- 
bus  modis  invenitur,  scilicet  in  colore  et  mo- 
do  facturffi.  Inhonestas  autem  est,  cum  mo- 
dus  facturae  vestium  impudicitiam  praetendit 
et  ad  malum  provocat ,  ut  pretiosarum  ves- 
tium ,  vel  circa  collum  et  guttur,  tale  quod. 
Hujus  autem  inhonestatis  sunt  fructus,  unc- 
tio ,  lotio ,  deceptio ,  compositio ,  multipli- 
catio ,  adinventio ;  ut  cum  flunt  unctiones 
vel  lotiones  ad  acquireudum  colorem ,  vel 
deceptiones  in  mutandocapillos,  vei  fucando 
caput  et  hujusmodi ;  item  compositio ,  ut 
cum  nimis  stricti  sotulares ,  vel  singularis 
modus  in  compositione  servatur;  item  mul- 
tiplicatio  jocaliuni ;  etiam  adinventio  novi 
modi  in  talibus  :  (juae  omnia ,  quomodo  ra- 
tionem  peccali  habeant ,  videamus. 

Circa  ergo  hanc  materiam  est  notandum , 
quod  ista  quatuor  possunt  habere  rationem 
peccati,  vel  ratione  perversae  intentionis,  vel 
contrariae  consuetudinis,  vel  conditionis  per- 
sonae ,  vel  temporis ,  vel  ratione  radicis  pos- 
sunt  habere  rationem  peccati,  vel  cum  ista 
ex  superbia  oriuntur,  et  ad  inanem  gloriam 
ordinantur,  vel  cum  ista  fiunt  intentione 
placendi,  et  ad  luxuriam  provocandi :  et  si 

.,  su/jer  Joan.,  tracl.  c.  —  »  Aug.,  de  reg. 

TOM.  vn. 


'   Au' 


radix  mortalis  sit,  et  ramus  mortalis  erit. 
Dicit  enim  Augustinus  -,  quod  non  solum 
appetere,  sed  etiam  appeti  velle,  criminosum 
est.  Haec  etiam  ratione  consuetudinis  con- 
trariae  possunt  habere  rationem  peccati ,  ut 
cum  quis  quaerit  habitum,  qui  consuetudini 
terrae  non  congruit,  vel  unguentis  utitur, 
vel  modo  ornatetincedit;  in  scandalum  proxi- 
morum,  ut  si  vir  veste  muliebri  uteretur,  et  e 
converso,  et  hujus  modi.  Et  ita  talibus  tanta 
posset  dari  occasio  scandali,  quod  posset  ju- 
dicari  mortale.  Unde  Augustinus,  tertio  Con- 
fessionum ' : «  Consuetudo,  vel  lex  terrae,  nul- 
lacivisvelperegrini  libidine  violetur.»  Item 
ratione  conditionis  personae,  quia  aUud  decet 
clericum  et  personas  ecclesiasticas,  vel  prae- 
latum  et  religiosum,  aUud  personas  laicas; 
aliud  divitem,  aliud  pauperem;  aUud  vi- 
duam,  aliud  conjugalam.  In  hoc  etiam  po- 
test  contingere  ratio  peccati,  secundum  quod 
quaelibet  persona  suum  statum  in  aliquo 
praedictorum  excedit ,  ut  si  forte  tot  paria 
vestium  velit  habere  burgensis  aliqua,  quot 
regina ;  et  sic  de  aUis.  Unde  sic  potest  in  ta- 
libus  excedere  statum  suum ,  quod  oportet 
concludi,  quod  ex  aliqua  mala  radice  pro- 
cedat,  et  quod  vergat  in  scandalum  proxi- 
morum.  Quarto  ratione  temporis,  ut  cum 
quis  utitur  talibus,  et  taUa  multiplicat  tem- 
pore  necessitatis  pauperum,  et  cum  tanta 
est  caristia,  quod  pauperes  arctam  indigen- 
tiam  patiantui',  quod  deberent  pauperibus 
erogari,  quae  in  talibus  superfluitatibus  ex- 
penduntur:  et  tanta  posset  esseex  unaparte 
superfluitas,  et  ex  alia  tanta  indigentia,  quod 
posset  habere  rationem  mortahs  eo  modo, 
quo  dictum  est  de  prodigalitate. 

Secundus  ramus  principalis  luxuriae  est 
carnalis  afFectio,  quae  duobus  modis  contin-  carn»iis 
git :  vel  secimdum  quod  aliquis  ad  carnem  »'''«'^''''- 
suam  seu  corpus  inordinate  afflcitur,  vel 
etiam  ad  aUum.  Primum  autem  istorum 
cura  carnis  vocatur,  de  qua  dicit  Aposto- 
Ins ' :  Curam  carnis  ne  feceritis  in  deside- 

Monnnh.,  cpiit.  cix,  al.  ccxi,  a.  10.—  »  1,1.,  Confess., 
lib.  III,  c.  vni.  —  »  Rom.,  xni,  14. 

35 


8i6 


SPECULUM  ANIMjE.  CAP.  III. 


riis.  Hujus  autem  rami  sunt  multi  fructus, 
secuudum  diversa  opera  in  quibus  consistit 
carnalls  delectatio;   et  secuudum  hoc   est 
mollities  in  vestibus,  in  culcitris,  in  lineis) 
in  sedilibus,  et  in  lectis  quies  corporis.  Item 
solllcita  cautio  adversitatis,  vel  frigoris,  ca- 
loris,  famis,  et  hujusmodi :  et  ista  licet  de 
se  non  habeant  rationem  mortalis,  tamen 
circa  ista  tanla  potest  esse  sollicitudo,  quod 
ista  praeponuntur  amori  divino,  vel  aliquod 
divinorum  praeceptorum  omittitur,  vel  ali- 
quid  contra  Deum  fit,  ut  talia  habeantur. 
Item  carnalis  afTectio  quandoque  habetur, 
ut  cum  quis  ratione  eorum,  quae  ad  carnem 
pertinent,  inordinate  diligit,  potest  carnalis 
afFectio  nuncupari.  In  hoc  autem  potest  esse 
duplex  excessus,  scilicet  in  afFectu,  et  effectu. 
In  affectu  aiitem  potest  esse  duplex,  vel  se- 
cundum  quod  caro  sonat  in  naturam,  secun- 
dum  illud  Apostoli '  :  Carnem  suam  nemo 
odio  habuit;  vel  secundum  quod  sonat  vi- 
tium,  secundura  ilkid  ':   Caro  et  sanguis 
regmim  I)ei  non  'possidehunt.  Primo  modo, 
quando  est  excessus  in  diligendo  filios  vel  pa- 
rentes,  ut  eorum  (o)  amor  Creatori  praefera 
tur,  ut  si  quis  Deum  offendere  magis  eligeret , 
quam  amorem  talium  amittere,  vel  eorum 
quodcumque  detrimenlum    videre    :  quod 
esset  peccatum  mortale  secundum  verbum 
Domini,  dicentis»:  Qui  amat  patrem,  aut 
matrem,  aut  filios  plus  quam  me,  non  est 
me  dignus.  Est  autem  alius  amor  carnalis, 
secundum  quod  caro  sonat  in  vitium ,  qui 
ex  corruptione  carnis  nascitur,  ut  cum  quis 
ad  aliam  personam  sic  quandoque  afficitur, 
quod  licet  in  actu  peccati  consensus  non  in- 
terveniat,  tamen  ad  actum  illum  talis  aflectio 
aliqualiter  ordinatur :  quod  ex  ejus  fructibus 
comprobatur,  cum  scilicet  ex  mutua  collo- 
cutione,  vel  socictate,  vel  aspectu,  vel  visu, 
carnis  stimuli  oriuntur.  Constat  autem  se- 
cunduni  Apostolum  * ,  quod  si  rami  sint 
mali ,  et  radix  etiam  mala  erit.  Uoc  etiam 
patet,  quod  habet  rationem  peccati,  quia  ex 
tali  aflectione  ratio  amittit  dominium,   et 

'  Ephen.,  V,  30.  —  -  1  Cor.,  iv,  50.  -  >  MaWi.,  X, 


voluntas  etiam  rationem  quandoque  sequi 

non  potest,  tali  affectione  ligata,  cum  scilicet 

afTeetus  trahatur  ad  cogitandum  de  re  ama- 

ta,  nec  sit  in  potestate  ejus  cogitalionem  di- 

mittere.  Insuper  et  ad  Dei  delectationem  ele- 

vari  non  potest,  tali  affectione  depressa.  In- 

super  et  quandoque  corporis  detrimentum 

incurrit.  Cum  igitur  ahquis  se  scienter  ine- 

brians,  quia  usum  et  potestatem  rationis 

voluntarie  amittit,  et  in  corpus  proprium 

peccat,  quia  ex  hoc  deterioratur  in  corpore, 

multo  amplius  videtur,  quod  qui  in  talem 

affectionis  servitutem  se  scienter  injicit,  cum 

non  ita  cito  sicut  ebrietas  transeat,  peccat 

mortaliter.  Unde  et  hoc  videtur  dicere  Au- 

gustiims  in  Speculo,  cum  de  talibus  dicit  ^ : 

«  Secundum  concupiscentiam  carnis  alteru- 

tro  delectantur  ardore,  et  intactis  etiam  ab 

immunda  violatione  corporibus,  fugit  cas- 

titas  ipsa  de  moribus.  »  Sicut  autem  supra 

dictum  est,  quod  quandoque  ebrietas  ratio- 

nem  mortalis  non  habet,  cum  aliquis  forti- 

tudine  vini  vel  conditione  decipitur  non  ad- 

vertens;  sic  et  si  quis  per  contnbernium 

personae  alicujus  in  taiem  affectionem  in- 

cidat  non  advertens,  non  judicarem  pecca- 

tum,  imo  potius  passionem.  Si  inde  adver- 

tens,  affectionis  periculum  fovet,  alTectionem 

et  nutrit,  jam  in  talem  affectionem  consentit. 

Si  auteni  aliquis  talem  affectionem  sentiret, 

et  semper  displiceret  eidem ,  aut  si  esset  ur- 

gens  necessitas,  vel  magna  utilitas  convi- 

vendi,  vel  colloquendi,  vel  consolandi  per- 

sonas  hujusmodi,  non  crederem  judicandum 

mortale ,  nisi  per  talem  affectionem  sentiret 

in  se  notabile  spiritualium  detrimentum.  Et 

si  forte  talis  esset  persona,  quam  oporteret 

actus  spirituales  exercere,  et  per  hoc  impe- 

diretur,  ne  possit  implere  officium  compe- 

tenter,  tunc  licet  in  societate  personae  illius 

posset  sequi  utilitas,  tamen  ex  ordine  chari- 

tatis  tenetur  occasionem  vitare,  cum  dam- 

num  suum  magis  quam  allerius  vitare  te- 

neatur. 

S~.—  'Rom.,  si,  16.—  "  Aug.,  lieg.  ui,  c.  xxi,  el  Beg. 
Monach.,  epist.cix,al.  ccxi,  n.  19. —  (a)  Cat.  edit.  cum. 


SPECULUM  ANlMiE.  CAP.  III. 


547 


Item  ex  affectione  carnali  in  effectu  oritur 
«p''o  acceptio  personarum,  et  perversio  ordinis 
ir*  charitatis,  et  favor  mali.  Circa  primum,  sci- 
licet  de  acceptione  personarum ,  notandum, 
quod  acceptio  personarum  est,  cum  alicui 
personee  aliquid  utilitatis  impenditur,  cum 
tamen  illud  idem  faciendi  alteri  major  ratio 
inveniatur.  Et  hoc  quidem  ex  affectione 
inordinata  oritur  et  contra  legem ,  juxta  il- 
lud  ' :  Non  accipietis  cujusqmm  personam. 
Haecacceptiopersonarum  quadruplicem  fruc- 
tum  habet,  quia  in  beneficiis,  electionibus, 
honoribus,  et  judiciis.  In  beneficiis  est  du- 
pliciter^  ut  cum  dantur  beneflcia  ecclesias- 
tica,  vel  temporalia.  Circa  coUalionem  be- 
neflciorum  ecclesiasticorum  tunc  intelligo 
acceptionem  personarum  habere  rationem 
mortalis,  cum  beneficium  ecclesiasticum 
alicui  indigno  confertur ,  scienter  dignis 
postpositis,  sive  sit  intuitu  consanguinitatis, 
vel  etiam  beneflcii  temporalis,  vel  affectionis 
spiritualis.  Similiter  autem  et  divitem  eli- 
gere  ad  dignitatem  Ecclesiae,  contempto 
paupere  instructiore.  Unde  Augustinus  su- 
per  illud  *,  Nolite  in  peisonarum  acceptio- 
ne,  etc. :  «  Quis,  inquit ',  ferat,  si  quis  divi- 
tem  eligat  ad  sedem  honoris  Ecclesiae ,  con- 
tempto  paupere  instructiore  et  sanctiore  ?  » 
Si  autem  sint  temporalia  beneficia,  sic  in  eis 
potest  esse  personarum  acceptio  mortale 
peccatum,  in  necessitatis  articulo,  quando 
quis  tenetur  beneficium  conferre  ex  prae- 
cepto ,  et  cum  datur  beneflcium  illi  qui  non 
indiget ,  ratione  particularis  amoris ,  et  ille 
quiest  (a)inarctanecessitatecontemnitur.  In 
his  autem,  in  quibus  non  tenetur  quis  dare, 
non  cadit  acceptio  personarum,  secundum 
illud  Matthaei  * .-  Aut  non  licet  mihi  quod 
volo  facere? 

Circa  tertium ,  scilicet  de  acceptione  in 
honoribus ,  est  notandum ,  quod  cum  quis 
solum  ratione  divitiarum  honoratur  absque 
ratione  virtutis  vel  status ,  peccatum  est,  se- 
cundum  illud':a  (Juicumque  divitem  prop- 

'  Deuter.,\,  n.— !  Jac.,  ii,  1,  — »Aug.,  Epiit.m:^, 
ttl.  CLiTO,n.  18.—  »  Mattfi^m,  15.— «Glosa.  interlm. 


ter  divitias  honorat ,  peccat.  »  In  hoc  aulem 
posset  habere  rationem  mortalis ,  ut  si  quis 
pauperes  sanctos  contemneret ,  nec  eis  ra- 
tione  sanctitatis  honorem  praestaret,  nec  aU- 
quem ,  nisi  divitem  vel  potentem ,  hono- 
rare  vellet,  cum,  secundum  Philosophum ', 
honor  non  sit  aliud  quam  testimonium  vir- 
tutis. 

Circa  quartum  ,  hoc  uotandum  videtur, 
quod  qui  sic  personam  in  judicio  accipit  a 
vero  judicio  deviando  ,  manifeste  facit  con- 
tra  justitiam  et  proximi  charifatem ,  et  ita 
non  est  dubium  quin  peccet  morfaUter ;  unde 
et  contra  legem  est ,  quae  dicit ' :  Non  acci- 
pies  personam,  ut  a  vero  juclicio  devies. 

Circa  secundum  principale,  quod  ex  af- 
feclione  carnali  oritur,  scilicet  de  perv^er- 
sione  ordinis  charitatis ,  hoc  primo  notan- 
dum  est,  quod  charifas  ordinata  esse  debet, 
secundum  illud  * :  Ordinavit  in  me  charita- 
tem.  Quatuor  autem  sunt  secundum  chari- 
latem  diligenda  per  ordinem  ,  scilicet  Deus , 
nos ,  proximus,  et  corpus  nostrum.  Hic  au- 
tem  ordo  est  necessarius  ad  salutem  respectu 
bonorum  spiritualium ,  sciUcet  quod  amor 
alicujus  creaturae  Deo  nullatenus  praefera- 
tur.  Item ,  quod  non  faciat  aliquis  peccatum 
propter  dilectionem  proximi.  Item ,  quod 
corpus  proprium  non  tantum  diligat ,  quod 
ex  hoc  aliquo  modo  peccatum  vellet  commit- 
tere.  Item,  quod  salutem  proximi  proprii 
corporis  dilectioni  praeponat. 

Tertius  fructus  affectionis  carnalis  est  fa- 
vor  mah  ,  et  hoc  flt  multis  modis  :  quando-  ™=''' 
que  enim  ex  famihari  amore  contingit,  quod 
peccatum  alterius  dissimulatur,  et  secundum 
hoc  est  incorrectio ,  consensus ,  procuratio 
seu  adjutorium  ,  et  communicatio  in  casu  il- 
licito. 

Circa  primum  notandum ,  quod  correctio 
proximi  est  omnibus  in  praecepto ,  cum  ta-  '' 
men  scitur  vel  creditur  quod  correctio  pec- 
catum  impediat,  quod  alias  fleret.  Et  licet  sit 
omnibus  in  praecepto ,  Ulis  tamen  praecipue, 

inJacob.,c.  il,  1.—  '  Ari^t.,  ft/«!/.,lib.  I,  c.v.—  'fleui., 
ivi,  19.  —  •  Cant.,  ii,  4.  —  (a)  Cat.  edit.  est  qui. 


Ordo 

charila- 
tis. 


Favor 


Corrsc- 
pro- 


548 


^PECULUM  mMM.  CAP.  III. 


quibus  incumbit  ex  officio ,  ut  sunt  domini , 
priucipes^  pra^lati;  et  magis  in  hoc  peccare 
possunt.  Quod  auVem  correctio  sit  omnibus 
in  praecepto,  palet  per  Augustinum,  de  Ver- 
bis  Bomini '  :  «  Si  negligis  corrigere ,  pejor 
faclus  es  eo  ,  qui  peccavit.  » 

Hem  procuratio  peccati,  et  (a)  consensusin 

peccatum,  arijutorium  quodcumque,  et  par- 

ticipatio ,  si  siiil  respectu  peccati  mortalis, 

erunt  ejusdem   geueris  secundum  Aposto- 

lum  dicentem ' :  Qui  talia  agunt,  digni  sunt 

morte:  non  solum  qui  talia  agunt,  sed  etiam 

qui  consentiunt  facieiitibus. 

Tertius  ramus  carualis  concupisceutiae  est, 

ineon-  ut  dictum  est,  incontinentia,  quae  praecipue 

tineniia.  ^j^.^^  ^^^^^  venereos  consislit.  Ex  hoc  ramo 

procedit  turpis  imaginatio ,  motus  carnalis , 
delectatio  simplex ,  et  morosa ,  adversio  pe- 
riculi ,  consensus  in  delectationem ,  et  con- 
sensus  in  opus,  et  deinde  fructus  operis  ma- 
lus.  Circa  materiam  istam  notandum  est , 
quod  in  consensu  in  delectationem  primo 
mortalis  ratio  invenitur.  Sicut  enim  dicit 
Augustinus  ^ :  «  Si  mente  delectatio  tenea- 
lur,  et  voluntas  [b) ,  cum  adversione  peri- 
culi,  (c)  in  delectationem  hujusmodi  consen- 
tit,  etiamsi  in  opus  extrinsLCum  non  inter- 
venial  consensus,  nihilominus  est  morlale 
peccatum  ,  et  propter  hoc  tolus  homo  dam- 
nabitur.  »  De  consensu  autem  in  opus  mor- 
tale,  quin  habeat  rationem  mortalis,  non  est 
dubium.  Fructus  autem  operis  per  quinque 
sensus  dislinguitur,  scilicet  in  auditu ,  visu, 

■'eccaii  odoratu ,  loquela,  et  tactu.  In  auditu  autem 
auditos.  muitipiexcontingitpeccatumluxuriae,  prout 
luxuria  in  inordinatam  delectationem  ducit : 
scilicet  iu  curioso  auditu  rumorum  ,  instru- 
mentorum  rausicorum ,  caulilenarum  scur- 
rilium ,  et  verborum  inhonestorum  :  quae 
omuia  videntur  j  udicanda  secundum  habi- 
tum,  quo  quis  niovetur  ad  audiendum  talia, 

Peccato  sciUcet  seiuudum  coudilionem  radicis.  Visus 
etiam  inordinatus  pesliferos  fructus  habet : 

'  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xvi,  al.  Lxxxv:i,  u.  7. 

(o)  Cal.  edil.  est.  —  (6)  llem  voluntate.  —  (c)  Ilem 
a-td.  et. 


aspectus  pulchritudinum ,  et  visus  delecta- 
bilium,  cum  inordinatione  delectationis,  et 
curiosus  aspectus  mulierum  ;  item  aspectus, 
signa,  et  nutus ;  item  aspectus  factorum  im- 
pudicorum,  et  motuum,  seu  carnalium  pee- 
catorum ,  de  quibus  dicit  .\ugustiuus  in  Spe- 
culo "  :  «  Nec  dicatis  vos  habere  animos  pu- 
dicos ,  si  habeatis  oculos  impudicos ,  quia 
impudicus  oculus  impudici  cordis  est  nun- 
tius.  Et  cum  se  sibi  mutuo  aspectu  corda  mm- 
tiant  impudica,  et  alterutro  delectantur  ardo- 
re,  etiam  intactis  ab  immunda  violatione  cor- 
poribus,  fugit  castitas  ipsa  de  moribus. »  Se- 
cundum  hoc  igitur  satis  potest  patere,  quo- 
niam  inordinati  aspectus  possunt  habere 
rationem  mortalis  ,  cum  scilicet  ex  malo 
couseusu  periculum  grave  et  probabile  pec- 
cali  mortalis  in  se  vel  in  alio  advertitur  ex 
aspectu ;  quoniam  secundum  Sapientem " : 
Qui  amat  periculum,  in  illo  peribit.  De  odo- 
rafu  autem  judicandum  est  secundum  con- 
ditionem  radicis.  De  loquela  autem ,  secun- 
dum  quod  ex  carnali  concupiscentia  oriri 
videtur,  multi  prodeunt  fructus,  scilicet  scur- 
rilitas  ,  de  qua  jam  dictum  est ,  cum  de  in- 
honestate  verborum  fecimus  mentionem  ; 
item  iucitatio,  provocatio  ad  peccatum, 
verbo  vel  scripto  ,  vel  nuntio  ;  item  attrac- 
tio  per  verba  dulcia  :  quae  afTectu  pensan- 
tur. 

Circa  tactum  hoc  advertendum  videtur, 
quod  in  tactibus  multiplex  peccatum  inve- 
nitur,  secundum  quod  loca,  circa  quae  tac- 
tus  contingit ,  habent  majorem  inhonesta- 
tem ,  et  magis  possunt  ad  luxuriam  provo- 
care.  Unde  hoc  circa  istara  materiam  est 
tenendum,  quod  libidinosi  tactus,  et  oscula, 
absque  etiam  consensu  in  opus  carnale ,  ha- 
bent  rationem  peccati  mortalis ,  secundum 
quod  in  eis  oritur  delectatio  carnalis  volun- 
tarie  et  deliberative.  Unde  super  illud  * , 
Fornicatio,  et  omnis  immundilia,  etc,  dicit 
Glossa:  «  In  osculis  et  amplesibus,  de  qui- 

—  '  Poyn.,  I,  32.  —  ^  Aiig.,  de  Geiies.  -ortt.  Mantcli., 
lib.  Il,c.xiv.— '  Aug.,  Rerjul.,  n\,  c.  xxi,  etepist.  cix, 
loc.  cit.  —  »  Eccli.,  iii,  27.  —  «  Ep/ies.,  v,  3. 


Peccata 

odoratus 
et  .'OTue. 


Peccala 
tactns. 


lutione 


SPECULUM  animj:.  cap 

busdicit  Apostolus  ibidem,  qiiod  non  habent 
hereditatem  in  regno  Christi  et  Dei.  »  Hic 
autem  tactus  distinguitur ,  quia  vel  fit  in 
personam  propriam,  vel  in  aliam ;  et  eodem 
modo  habet  rationem  peccati.  Cum  tactu 
autem  ponitur  eorruptio  carnis,  qucB  pollu- 
tio  dicitur;  quae  duobus  modis  confingit : 
aut  per  actum  tactus,  seu  imagiuationem 
deleclationis  morosse ,  aut  per  actum  carna- 
iem.  Si  primo  modo  per  tactum  vel  imagi- 
nationem,  hoc  contingere  potest  dupliciter : 
Depoi- aut  dormiendo,  aut  vigilando.  Circa  pollu- 
tionem  in  somno,  de  hoc  breviter  est  notan- 
dum ,  quod  talis  pollutio  secundum  se  non 
habet  rationem  peccati ,  eo  quod  tunc  libe- 
rum  arbitrium  vinctum  sit,  scilicetpercom- 
parationem.  Potest  autem  rontingere  ex 
supeifluitate  cibi  vel  potus,  vel  ex  turpi 
iraaginatione  in  vigilia  praecedente.  Quod  si 
causa  mortalis  fuit ,  puta  quia  vigilando 
consensit,  vel  actum  gulae  mortalem  exer- 
cuit,  secundum  hoc  pollulio  estsignum  gra- 
vioris ,  et  tunc  dictae  circumstantiae  sunt  in 
confessione  notandse  vel  dicendae.  Cum  au- 
tem  tahs  pollutio  illusione  diaboli,  vel  debi- 
Utate  retentivae ,  vel  virtute  exclusivae  con- 
tingit ,  nec  adest  complacentia,  non  habet 
rationem  peccati.  De  pollutione  autem  vigi- 
lando  sic  distinguitur,  quod  si  est  procurata 
per  tactum,  vel  imaginationem  voluntariam 
quoquo  modo,  vel  per  auditum ,  vel  visum, 
vel  motum ;  nmnis  enim  talis  resolutio  ,  si 
sit  procurata ,  vel  si  consensus  interveniat, 
est  mortahs  quocumque  modo.  Et  si  semen 
extra  vas  naturale  voluntarie  emittatur  , 
habetrationem  mortahs  peccati,  quod  etiam 
contra  naturam  est.  Si  autem  in  tactu  sit 
sexus  mutatio,  etiam  gravissimum  est  pec- 
catum,  et  talia  peccata  nec  nominari  debent, 
et  ignominiosa  dicuntur.  Potest  etiam  hu- 
jusmodi  pollutio  contingere  per  actum  car- 
nalem ;  et  hoc  dupliciter,  quia  vel  per  actum 
matrimonialem,  vel  per  actum  mcechiae.  In 
actu  autem  malrimoniali  potest  contingere 
deordinatio  in  modo,  in  tempore ,  et  in 
causa.  In  modo  quidem  peccatum  est ,  cum 


III. 


549 


modus  qui  nalurae  noi  congruit ,  invenitur. 
In  tempore  autem,  cum  tem[>ore  menstruo- 
rum  debitum    exigitur,  quod    est  contra 
legem ;  si  scienter  fiat ,  est  peccatum  mor- 
tale.  Item  cum  tempora  orationi ,  honestati, 
et  festivitatibus  Sanctorum  deputata,  non 
observantur :  quod  tamen  mortale  non  dico. 
Item  in  causa,  cum  in  actu  hujusmodi  non 
proles,  sed  carnis  delectatio  quaeritur :  quod 
licet  excusetur  per  matrimonium,  tanien 
posset  habere  rationem  mortalis,  si  usque 
ad  hoc  inordinatio  extendalur,  quod  imagi- 
nando  alienam    mulierem  cognoscat  pro- 
priam ,  vel  si  eo  affectu  cognoscatur ,  quod 
etiamsi  uxor  propria  non  esset,  vellet  nihi- 
lominus  delectationem  complere.  Si  autem 
per  actum  moechiae  (alis  inordinatio  com- 
pleatur,  secundum  hoc  hujusmodi  peccati 
sex  species  distinguuntur  :  simplex  forni- 
catio,  solutus  cum  soluta;  adulterium,  liga- 
tus  cum  ligata ,  vel  altero  ipsorum  hgato ; 
stuprum ,  in  defloratione  virginum ;  i-aptus, 
qui  consistit  in  violenta  muUeris  cognitione ; 
item  incestus,  qui   est,  cum  cognoscitur 
consanguinea  vel  affinis  ;  item  sacrilegium, 


cum  scilicet  Deo  dicatae  virgines  vel  viduas 
cognoscuntur 


vel  in  sacro  loco  talia  exer- 
centur.  De  quibus  omnibus  pertranseundum 
judico,  cum  absque  hsesitatione  habeant  ra- 
tionem  mortalis. 

Secundus  ramus  principalis,  qui  ex  carnis 
corruptione  contingit,  ut  dictum  est  supra, 
est  inordinatio  in  evitandis  adversis  ;  et  ex 
hoc  ramo  procedit  vitium  capilale,  quod 
acedia  nominatur.  Est  autem  acedia  secun-  Acedia 
dum  actum  proprie,  ut  est  vitium  principale  '^'^'^- 
et  capitale,  trisiitia  quaedam  aggravaus, 
quae  ita  deprimit  animum  hominis,  ut  eidem 
nihil  agere  libeat,  et  maximebonum  aliquod 
spirituale.  Habet  autem  ralionein  peccati 
mortalis,  in  quanium  quis  per  talem  tri»ti- 
tiam  bona  spiritualia  devitat  deliberalive, 
nec  placent  ei  :  quod  rjequenlor  ex  carnis 
conuptione  procedit ,  iu  quanlum  fciiiret 
ahquis  curam  carnis  ageiis,  spiritualia  re- 
fugit,   carne   contra   spisiturn   dominante. 


550 


SPECULUM  ANIMjE.  CAP.  III. 


Pusil- 
lanimis 
qois. 


Unde  a  beato  Gregorio,  XXXI ,  Moraliinn  \ 
inter  capitalia  vitia  computatur.  Sicut  au- 
tem  de  aliis  est  praedictum,  non  quaelibet 
acedia  ,  nec  quilibet  motus  acediae  habet  ra- 
tioneni  morlalis ;  sed  oportet  quod  ex  deli- 
beratione  procedat.  Ex  hoc  ramo  procedunt 
secundum  Isidorum,  de  Summo  Bono',  et 
secundum  Gregorium,  XXXI  Moralium,  alia 
vitia,  quai  sunt  pusillanimitas,  torpor,  eva- 
gatio  mentis ,  instabilitas  corporis ,  tristitia 
cordis,  et  desperatio. 

Circa  primum ,  de  pusillauimitate  scien- 
dum,  quod  ille  pusillanimis  dicitur,  qui  ani- 
mum  pusillum  habet  ad  exequendum  bona 
opera ,  quae  facilifer  operari  posset.  Unde 
sicut  prassumptio  habet  rationem  peccati , 
quia  per  eam  tendit  homo  ad  ea  ,  quae  ejus 
potestatem  excedunt ;  ita  et  pusillanimitas 
est  peccatum,  dum  recusat  tendere  in  illud 
bonum,  quod  commensuratum  est  suaj  per- 
sonae.  Et  inde  est,  quod  servus  qui  accepit 
pecuniam  domini  sui,  et  fodit  in  terra,  nec 
operatus  est  ex  ea  propter  quemdam  pusil- 
lanimitatis  timorem ,  punitur  a  Domino ,  ut 
patet  in  Matthceo  et  in  Luca  '.  Habet  autem 
pusillanimitasrationem  mortahs,  cumpusil- 
lanimitate  dimittuntur  necessaria  ad  salu- 
tem,  ut  divina  prcecepta.  Posset  nihilomiuus 
habere  rationem  mortalis  in  casu,  ut  si  quis 
detrimentum  fidei,  vel  damnum  proximi 
spirituale,  vel  etiam  temporale,  ex  pusilla- 
nimitate  defensionis,  prsedicationis,  vel  cor- 
rectionis  dissimularet.  Unde  Gregorius  in 
Pastorali  dicit  *,  quod  illi,  qui  prodesse  uti- 
litati  proximorum  refugiunt,  si  districte 
judicentur,  ex  tantis  rei  sunt,  quantis,  ve- 
nientibus  ad  se,  prodesse  potuerunt. 
Tiaior.  Ex  ramo  autem  pusillanimitatis  procedit 
timor  servilis,  humanus  et  mundanus,qui 
eodem  modo,  sicut  de  pusillanimitate  dic- 
tum  est,  sortiuntur  rationem  peccati.  Est 
autem  timor  servihs ,  cum  quis ,  ut  serviis, 
dimittit  malum  facere  non  propter  dilectio- 

GreR.,  iloral.,  Ub.  XX.M,  c.  ivii.  —  s  Isid.,  de 


Sum,  Bon.,  lib.  U,  c.  xxivi/,  sent.  2.  —  »  Matth.,       '  ^''°''-  ^'^'  ^- 

nv,  2i-29 ;  Luc.,  xix,  20-26.  —  '  Greg.,  Paslor.,  p.  I,  (a)  Ccet.  edit.  vitam. 


nem,  sed  propter  poenae  timorem.  Timor 
autem  humanus  dicitur,  cum  quis  parcens 
carni  suffi,  spiritualia  bona  refugit,  quae 
carnis  delectationibus  adversantur.  Est  au- 
tem  timor  mundanus,  cum  quis  propter 
timorem  mundi,  personae  scilicet  alicujus, 
dimittit  bonum  facere  solummodo.  Primus 
autem  timor  semper  cum  mortali  peccato 
est,  scilicet  cum  quis  peccatum  dimittit  fa- 
cere  solummodo  ratione  poenae.  Secundus 
autem  timor  et  tertius  habent  rationem 
mortalis ,  cum ,  propter  hujusmodi ,  neces- 
saria  saluti  dimittunt. 

Circa  secundum,  de  torpoi-e  notandum  Torpor. 
est,  quod  tunc  quis  torpere  dicitur,  cum  ad 
bene  operandum  invenitur  inefficax ,  sicut 
aquam  tepere ,  seu  tepida  esse  dicitur , 
cum  non  est  efflcacis  caloris.  Unde  tibi  in 
Apocalypsi  dicitur  ^  :  Vtinam  esses  cali- 
dus,  aut  frigidus  :  sed  quia  tepidus  es, 
incipiam  te  evomere  de  ore  meo.  Et  talis 
torpor  ex  displicentia  boni  videtur  pro- 
cedere,  quae  tanta  esse  poterit,  quod  erit 
cum  peccato  mortali  :  ut  cum  quis  palatum 
animae  sic  corruptum  habet,  quod  in  nullo 
bono  spirituali  complacentiam  invenit ,  et 
propter  hoc,  quidquid  boni  facit ,  tepide  et 
indevote  facit.  Unde  ex  hoc  ramo  procedit 
negligentia,  cum  quis  negligit  facere  quod 
debet ,  vel ,  si  forte  illud  facit ,  quod  absque 
dihgentia  facit.  Et  secundum  hoc  dupliciter 
potest  habere  rationem  mortalis  :  uno  modo, 
si  dimittantur  per  neghgentiam  necesscuria 
ad  salutem ;  alio  modo,  ut  si  forte  talia  fiant, 
sic  cum  contemptu  fiunt,  quod  quoquo 
modo  fiant ,  non  curat  omnino.  £t  sic  intel- 
ligitur  illud  "  :  Qui  negligit  viam  (a)  suam, 
mortificabitur. 

Ex  hoc  autem  ramo  negligentiae   multi 
fructus  oriuntur,  scihcet  omissio,  ignoran- 
lia ,  oblivio.  Circa  omissionem  sciendum ,  omjssio. 
quod  multiplex  est  omissio,  quae  multipli- 
citer  habet  rationem  peccati.  Est  enim  omis- 

c.  V,  prope  fin.,   in   sensu.  —  '  Apoc,  iii,  15.  — 


SPECULUM  ANBL^.  CAP.  Ili. 


551 


sio  boni  propositij  voti  promissi,  juramenti 
debiti,  xitiliumsaluti.  Circa  omissionem  boni 
propositi  notandum,  quod  habet  rationem 
peccati  secundum  rationem  radicis,  seu  cau- 
sae  ;  nec  enim  de  se  haliet  rationem  mortalis, 
nisi  fuerit  propositum  boui  necessarii  ad 
salutem. 
votum  Circa  secundum,  scilicet  de  omissione  voti, 
""^'  sciendum  quod  votum  est  conceptio  melioris 
proposifi,  animi  dehberatione  firmata;  et 
talem  promissionem  absque  causa  vel  dis- 
pensatione  debita  omittere,  habet  rationera 
mortalis.  Unde  David  '  :  Yovete  et  reddite ; 
ubi  dicit  Glossa  quod  vovere  est  voluntatis, 
et  reddere  est  necessitatis. 

Circa  tertiura ,  scilicet  de  oraissione  pro- 
missi,  notandum,  quod  promissum  non 
promis- complere ,  quando  est  simplex  promissio, 
"■  nisi  compleatur,  peccatum  est,  nisi  adsit 
impediraentum  legitimum ,  vel  justa  causa 
dimittendi  promissum.  Habet  autem  ratio- 
nem  peccati  eo  raodo,  quo  et  raendacium  : 
tunc  enira  impletur  mendacium,  cum  non 
impleturpromissum.  Patetigitur,  quoniodo 
potest  habere  rationem  mortalis;  quoniara 
sicut  mendacium,  quod  in  damnum  vergit 
alterius ,  habet  rationem  raortalis ,  sic  et 
frustrare  promissura  cum  damnificatione 
alterius,  ut  si  forte  aliquis  promittat  adju- 
torium  alicui  in  prosecutione  alicujus  nego- 
tii,  et  postmodum  ille  succumbit,  vel  nota- 
biliter  damnificatur  in  negotio  propter  de- 
fectum  proraissi.  llem  circa  hoc  sciendum 
est ,  quod  secundum  jura  est  promissio , 
secundum  quam  competit  actio  in  jure  illi, 
cui  fit  promissio,  ut  cum  quis  facto  vel  ver- 
bo,  fide  praestita  corara  bonis,  se  obligat  ad 
implendum  proraissum  ;  et  tunc  secundum 
justitiam  promissum  tenetur  implere  :  ali- 
ter,  directe  faciendo  contra  justitiara,  pecca- 
tum  mortale  comraitteret.  In  promissis  au- 
tem  quae  vergunt  in  detrimentum  salutis, 
noD  obligatur  quis ;  unde  Isidorus  *  ;  «  In 
malis  promissis   rescinde   fidem ;  in  turpi 

'   Psal.   Lxxv,   12.  —  «   Isid.,   de  Coniempt.  Mund., 
p08tmed.—  'Aus., ddAfacerf.,  epist.  liv,  al.  cliii,  n.  6. 


voto,  muta  decretum.  »  De  omissione  jura- 
raenti  hoc  idera  dicendum,  quod  sicut  qui  in 
juraraento  assertorio  (a)  pejerando,  peccat 
mortaliter,  si  hoc  deliberative  faciat,  et  se  ju- 
rare  advertat;  ita  etiam,  qui  juramentum 
promissoriumfrangitsinecausa,  idera  genus 
culpae  incurrit. 

Circa  omissionera  vero  injuncti  notandura  Pceni- 
est,  quod  poenitentiam  injunctam  a  discrelo  juncTa!''' 
confessore  conteranere ,  et  sine  causa  aliqua 
diraittere  absque  dispensatione ,  videtur  ha- 
bere  rationem  raortalis.  Unde  AugustiuuS 
in  Epistola  '  :  «  Nihil  aliud  agit  qui  vere 
poenitet,  nisi  ut  id,  quod  male  fecerat,  im- 
punitura  non  sinat.  » 

Circa  omissionem  debiti  hoc  est  nolan- 
dum,  quod  homo  debet  aliqua  de  jure  natu- 
rali  agere,  ut  (6)  facere  alii ,  quod  sibi  vult 
fieri;  ahqua  de  jure  divino,  ut  prfficepta  Debiium 
decalogi;  aliqua  de  jure  positivo  ex  prae- 
cepto,  ut  semel  in  anno  conflteri  proprio 
sacerdoti,  id  est,  illi  qui  potest  absolvere,  et 
semel  inanno,  scilicetin  Pascha,  communi- 
care,  nisi  ex  causa  legitima  diraittatur  :  et 
ille  qui  est  in  sacris  ordinibus  constitutus, 
vel  beneflcium  habet  ecclesiasticura,  tenetur 
ad  horas  canonicas  ex  praecepto.  Circa  pri- 
mum  autem  et  secundum,  scilicet  de  omis- 
sione  juris  naturalis  et  divini,  in  prose- 
cutione  praedictorura  dictum  est. 

De  transgressione  seu  oraissione  eorum, 
quae  ad  jus  positivura  pertinent,  hoc  scien- 
dum  est,  quod  qui  jus  positivum  scienter 
oraittit,  si  id  jus  sit  praeceptorium ,  inobe- 
diensest,  et  peccat  mortaliter  :  undeilla, 
quaeadjus  positivum  pertinent,  et  habent 
rationem  praecepti ,  dimittere ,  peccatura 
raortale  judicatur.  De^his  vero,  quae  ad  offl-  ofacium 
cium  divinura  specialiter  perlinent,  tsf  no- 
tandum,  quod  in  hoc  multipliciter  peccatur, 
scilicet  dicendo  offlcium  inattente,  iudevote, 
extra  horam,  corrupte,  et  diniinute;  inde 
tamen  non  facile  est  judicandum  niortale, 
nisi  hoc  proveniat  ex  contemptu.  Simpliciter 
autem  dimittere  offlcium  in  ordinato  in  sa- 

(o)  Ccet.  edit.  assertorie.  —  (h)  et. 


divinum 


Igno- 
rastia. 


Igno- 
'rantia 
mnlti* 

plez. 


S52 

cris,  in  religioso  clerico ,  et  professo,  in 
beneliciato  in  Ecclesia,  mortale  communiter 
judicatur. 

Circa  omissionem  utiliimi  adsalutem,  hoc 
notare  possumus,  quod  quilibet  ulilia  saluti 
tenetur  quaerere ,  maxime  illa ,  sine  quibus 
non  potest  habere  quis  cogitationem  illo- 
rum,  qua?  sunt  necessariaad  salutem.  Unde 
maximum  est,  quod  ille  qui  sermones  et 
monitiones,  et  societatem  bonorum  evitat 
hac  intentione,  ne  scilicet  hac  occasione  mo- 
veatur  ad  bonum,  vel  ut  cognitionem  eo- 
rum  non  habeat,  quce  necessaria  sunt  sahiti 
vel  utilia ,  resistit  Spiritui  sancto  et  gratiae 
Dei ,  et  ex  hoc  mortaliter  peccat ,  utpote  qui 
suam  salutem  contemnit. 

Secundus  ramus,  qui  ex  neghgentia  pro- 
cedit ,  ut  dictum  est ,  est  ignorantia,  secun- 
dum  quod  potest  habere  ralionem  peccati. 
Nulla  enim  ignorantia  potest  habere  ratio- 
nem  peccati,  nisi  ex  negligentia  oriatur. 
Unde  Augustinus ,  de  Natura  et  Gratia  '  : 
«  Non  tibi  deputatur  ad  culpam,  quod  invi- 
tus  ignoras ;  sed  quod  neghgis  quserere, 
quod  ignoras.  »  Unde  qui  de  sahite  sua  dili- 
gens  est ,  per  ignorautiam  damnari  non 
potest :  quia  si  in  eo  ignorantia  esset,  invin- 
cibilis  esset,  quae  escusat  omnino.  Igno- 
rantia  igitur,  quae  peccatum  est ,  ex  negh- 
gentia  oritur;  quffi  multiplex  potest  csse, 
scihcet  ignorantia  juris,  et  facti, 

Circa  ignorantiam  facti  notandum  ,  quod 
tunc  dicitur  esse  facti  ignorantia,  quando 
ahquis  facit  factum  malum  ex  genere,  et 
ignorat  quod  tale  factum  faciat ,  de  quo 
tamen  novit  quod  peccatum  est ,  ut  si  quis 
credat  interficere  feram,  et  interflciat  homi- 
nem  ;  vel  credit  cognoscere  suam,  et  cogno- 
scit  non  suam.  In  hoc  casu,  secundum  mo- 
dum  neghgentiae,  potest  ibi  esse  peccatum. 
Si  enim  in  hoc  casu  non  apponit  aliquam 
diligentiam  quam  debet,  ita  poterit  esse 
crassa  negligentia ,  quod  non  excusabit  a 
peccato.  Unde  Lamech  - ,  qui  putavit  occi- 
dere  feram,  et  occidit  Cain,  non  excusatur. 

'  Aug.,  cle  Nat.  el  Grut.,  c.  LXVli.  —  '  Gen.,  iv,  23. 


SPECULUM  XNmJE.  CAP.  III. 

Circa  ignorantiam  juris  nota,  quod  est  jus 
naturale,  divinum,  et  positivum.  Circa  igno- 
rantiam  juris  naturalis  nota,  quod  nullus 
excusatur ,  quin  peccet ,  faciendo  contra 
legem  uaturalem.  Hoc  autem  jus  naturale, 
seu  lex  naturalis  appellat  illud,  ad  cujus 
cognitionem  potest  homo  per  naturaUa  at- 
tingere.  Constat  enim,  quod  qui  tale  quid 
ignorat,  hoc  ei  ex  neghgentia  contingit. 

Circa  ignorantiam  juris  divini,  scihcet 
mandatorum  decalogi ,  et  articulorum  fldei, 
notandum  est ,  quod  haec  ignorantia  est 
mortaUs,  quia  in  potestate  cujusUbet  est  hoc 
scire,  et  a  lege  naturali  derivatur. 

Circa  ignorantiam  juris  positivi  notan- 
dum,  quod  quilibet  illa  quas  pertinent  ad 
offlcium  suum,  et  de  jure  positivo  sunt,  scire 
tcnetur,  et  taUum  ignorantia  ost  mortalis. 
Hic  distinguendum  videtur  :  quaedam  enim 
sunt  jura  praeceptoria ;  quaedam  monito- 
ria ;  quaedam  consultatoria.  Unde  de  jure 
praeceptorio  hoc  inteUigo ,  sicut  dietum  est 
supra  de  Jure  positivo ,  ubi  de  omissione 
diximus.  Licet  autem,  ut  dictum  est,  natu- 
ralis  juris  ignorantia,  seu  etiam  juris  alte- 
rius  non  excuset ;  tamen,  si  contingat  ali- 
quem  multa  peccata  per  ignorantiam  com- 
misisse ,  quorum  non  potest  in  modico 
tempore  habere  notitiam,  in  modico  tem- 
pore  possunt  per  contritionem  generalem 
dimitti,  sicut  alibi  diffusius  tractari  habetur. 

Item  ex  ramo  ignorantiae  procedit  error 
conscientiae ,  et  ejus  transgressio ,  et  perple- 
xitas,  et  discrimen.  Est  autem  error  con- 
scienti» ,  cum  conscientia  dictat  aliquid 
faciendum,  ad  quod  non  tenetur  quis,  vel 
quod  facere  non  est  peccatum.  Qui  enim 
facit  contra  conscientiam ,  secundum  Gre- 
gorium,  aediflcat  ad  gehennam  :  et  si  sit 
conscienticC  judicium ,  quod  omissio  aliqua 
vel  transgressio  sit  mortahs ,  peccat  morta- 
liter  dimittendo.  Cum  autem  conscientia 
dictat  aliquid  faciendum  necessario,  quod 
tamen  peccatum  mortale  est ,  mortaliter 
peccat  dimiltendo ,  et  nihilominus  faciendo, 
et  tunc  perplexitas  est  manente  conscieiitia. 


Con- 
scicntia. 


I 


SPECULUM  ANIMJ;.  CAP.  III. 


553 


quae  tatncn  dimitti  potest  et  debet.  Tunc 
autem  discrimini  se  quis  exponere  dicitur, 
cum  aliquid  timet  et  dubitat  esse  mortale, 
et  tamen  id  facit ;  et  tunc  etiam  mortaliter 
peccat,  quia  discrimini  se  exponit.  Haec  au- 
tem  dicta  sunt ,  ut  frequenter  ex  negligenti 
discussione  conscientiai  procedunt :  qus  ne- 
gligentia  tanta  esse  poterit,  quod  mortalis 
erit,  sicut  de  igaorantia  jam  dictum  est. 
Tertius  ramus,  qui  ex  acedia  procedit,  est 
irio.  oblivio,  quse  in  duos  ramos  dividitur.  Est 
enim  oblivio  peccatorum ,  et  beneficiorum 
Dei,  et  hominis,  ex  qua  iugratitudo  oritur 
et  indevotio.  Circa  oblivionem  peccatorum 
est  notandum,  quod  peccata  propria  obli- 
visci  ex  negligentia,  est  peccatum,  cum  quis 
teneatur  conteri  et  confiteri  de  peccatis  suis : 
quod  non  potest  facere,  si  oblivioni  tra- 
datiu' :  et  tanta  circa  lioc  poterit  esse  negli- 
gentia ,  quod  habebit  rationem  mortalis , 
sicut  de  ignorantia  est  praedictum.  Item 
beneficia  Dei  oblivisci ,  nec  considerare ,  et 
sic  Deo  esse  ingratum,  mortale  est.  Unde 
bene  in  quodam  sermone  de  talibus  dicit 
Bernardus '  :  «  Quantos  videmus  quasi  obli- 
tos  sui  et  peccatorum  suorum,  Dei  quoque 
et  beneflciorum  ejus  immemores,  sic  non 
redimere ,  sed  amittere  tempus ,  ut  de  niori- 
bus  et  affectionibus  suis  ultima  apud  ipsos 
vix  mentio  fiat !  « 

Ultimus  ramus ,  qui  ex  acedia  procedit, 

est  omnium  pessimus,  scilicet  desp(.'ratio , 

ecca.  qua  quis  peccatoruni  suorum  immanitatem 

"'"^  considerans,  et  de  Dei  misericordia  diffl- 

•itom  ' 

ctam  dens,  laxat  frenum  pecccatis.  Et  hoc  quidem 
gravissimum  est  peccatum,  quod  dicitur  in 
Spiritum  sanctum,  de  quo  dicit  Dominus  - : 
Nonremitteturin  hoc  swculo,  nec  in  futuro. 
Noii  quod  non  possit  dimitti ;  sed  quia  vix 
dimitti  potest,  vel  quia  ibi  non  est  color 
excusationis,  qui  locum  praestet  divinae  mi- 
sericordiae.  Hoc  autem  peccatum  conve- 
nienter  ex  acedia  oriri  dicitur,  quia,  ut 
dictum  est,  acediosus  complacentiam  ali- 


'    Beru.,    roiit. 
'  Hatt/).,  XII,  32. 


Ingratit.,    serm.,    ciica    med.    — 


quam  in  bono  non  invenit ,  et  ideo  a  bono 
opere  se  subtrahit;  spes  autem  ex  merito 
operis  provenit. 

Hic  vero  circa  peccatum  in  Spiritum  sanc- 
tum  notandum  est,  quod  hujus  peccati  sex 
species  a  Sanctis  assignantur,  scilicet  despe- 
ratio,  de  qua  dictum  est ;  item  praesumptio, 
cum  quis  in  tantam  prorumpit  insaniam , 
quod  non  cogitat  justitiam  in  Deo  esse,  sed 
quidquid  faciat ,  ad  gloriam  sui  provenire 
credit;  impcenitentia,  cum  quis  proponit, 
quod  nunquam  pcenitebit  de  peccatis  suis. 
Et  juxta  hunc  ramum  est  alius,  qui  hcel 
non  dicatur  peccatum  in  Spiritum  sanctum, 
tamen  peccatum  mortale  est,  scilicet  cum 
quis  se  cogitat  esse  in  mortali  peccato  et  in 
offensa  divina,  et  non  statim  pcenitet,  sed 
adhuc  remanere  in  peccato  intendit. 

Quarta  species  peccati  in  Spiritum  sanc- 
tum  est  obstinatio,  cum  quis  sic  malo  adhae- 
rere  intendit,  quod  nulla  persuasione  vel 
timore  redire  ad  bonum  intendit. 

Quinta  est  impugnatio  veritatis  agnitae, 
scilicet  cum  quis  impugnat  fldei  veritatem, 
ut  licentius  peccet. 

Sexta  est  invidentia  fraternae  gratiae,  cum 
quis  in  tantam  prorumpit  malitiam ,  quod 
gratiam  Dei  multiplicari  in  mundo  et  fldem 
crescere  videre  non  potest.  Haec  autem  pec- 
cata  in  Spiritum  sanctum  dicuntur,  quoniam 
licet  contra  totam  Trinitatem  sint,  tamen 
sunt  praecipue  contra  bonitatera  divinam, 
quae  Spiritui  sancto  appropriatur,  sicut  po- 
tentia  Patri,  sapientia  Filio.  Dicitur  enim 
quis  peccare  in  Patrem,  cum  peccat  ex  inflr-  Peccare 
mitate ;  in  Filium,  cum  peccat  ex  ignorantia ;  trenf  Vi- 
in  Spiritum  sanctum,  cum  peccat  ex  mali-  ''"™.'  ^' 
tia  :  quod  habet  magis  rationem  peccati.    sanc- 
Soli  peccant  in  Spiritum  sanctum,  qui  impoe-  quicTsit. 
nitentes  existunt  usque  ad  mortem.  Spiritus 
enim  sanctus  charitas  est  divinitatis ;   est 
amor  genitoris  et  genitaa  veritatis,  qui  suam 
gratiam  nobis  tribuit ,  sui  ipsius  arrham. 
Qui  igitur  peccat,  et  gratiam  suam  recupe- 
rare  non  amat,  et  nunquam  curat  ab  eo  di- 
ligi,  qui  totus  est  amor  et  charitas,  nec  ad 


554 


SPECULUM  ANIM^.  CAP.  IV. 


illud  tondit,  unde  sumpsit  arrhani,  in  Spiri- 
tum  janclum  peccat,  et  nunquam  post  mor- 
tem,  sicut  neque  vivens,  consequelur  ve- 
niam.  Sicque  nullus  peccat  in  Spirilum  san- 
ctum,  qui  fugit  ad  ipsum. 
Epiiogos  Ecce  radicem  arboris  malae,  truncum,  ra- 
diotormn  ^^^  ^^^  io]i\s,  et  fructibus  plenis  veneno 
mortifero,  secundum  intellectus  mei  parvi- 
tatem  descripsi;  sed  sicut  David,  cum  dice- 
bat '  :  Delicta  quis  intelligit  ?  etc;  ncque 
ego  (a)  peccatorum  gravitatem  et  crjnditio- 
nem  me  scire  suppono.  Unde  et  si  quid  in 
hoc  opusculo  scriptum  lector  inveniat,  quod 
ei  scrupulum  dubitationisingerat,  peritiores 
metlicos  consulat,  qui  securius  sibi  arboris 
fructum  et  ipsius  periculum  valeant  indica- 
re  [b\.  Neque  intentionis  mese  est  hic  aliquid 
temere  asserere ,  vel  alicui  praejudicium  ge- 
nerare.  Ut  autem  ea  quse  dicta  sunt  planius' 
innotescant,  ipsa  breviter  recapitulo  eo  modo, 
et  ordine,  quo  sunt  in  arbore  describenda. 

CAPUT  IV. 

Epilogus  praedictorum ,  ubi  arbor  describitur. 

Radix  malse  arboris  est  cupiditas,  secun- 
dum  Apostolum ' ;  ex  qua  truncus  malae  vo- 
luntatis  procedit,  qui  incipit  in  imaginatione 
mala,  et  procedit  in  mala  et  morosa  dele- 
ctatione,  et  consummatur  in  malo  consensu  : 
qui  duplex  est,  seilicet  consensus  in  delecta- 
tionem,  et  in  opus. 

Sunt  aliquae  circumstantise,  quibusaggra- 
vatur  peccatum,  quae  in  hoc  versiculo  con- 
tinentur  : 

Quid,  quis,  ubi,  cuin  quo,  quoties  (c),  cur,  quomodo, 

iquando.) 

soperbia  Ex  praemissa  radice  concupiscentiae  tri- 
plex  ramus  procedit,  scilicet  concupiscentia 
honoris,  concupiscentia  oculorum,  et  concu- 
piscentia  carnis. 

Ex  primo  ramohi  rami  procedunt ;  scilicet 
praesumptio,  inanis  gloria,  contcmptus. 

^Psal.  XVIII,  13.  -  »  I  Tim.,  vi,  10. 


Praesumptio  hos  habet  ramusculos  : 
Ex,  se,  pro  meritis,  faUo,  plus  omnibus  inOat  (d). 

Et  hos  ramos  habet  praeeminentia  in  gratui- 
tis  et  gratis  datis. 

Ex  primo  ramoprocedit  folium  tentationio 
divinae  cum  fructu  discriminis. 

Ex  praeeminentia  ex  gratis  datis  sunt  hi 
rami  :  elatio  mentis  ,  confidentia  de  se ,  de 
qua  procedit  fructus  inordinatae  audaciae. 

Ex  ramo  contemptus  est  ramus  duplex  : 
contemptus  Dei,  et  contemptus  proximi ;  et 
horum  medius  est  inobedientia  ad  Deum  et 
ad  proximum. 

Ex  contemptu  Dei  procedunt  hi  fructus  : 
irreverentia  rebus  divinis  exhibita,  locis, 
personis,  temporibus,  sacramentis ;  sustinere 
interdictum,  suspensionem ,  excommunica- 
tionem ;  recipere  quodcumque  sacramentum 
in  mortali  peccato;  quodcumque  sacramen- 
tum  ministrare,  vel  ecclesiam  officiare,  offi- 
cium  correctionis  exercere ,  inconfessus  sa- 
cramentum  recipere  ,  habita  copia  sacerdo- 
tis;  in  statu  suspensionis,  vel  interdicti,  vel 
exrommunicationis ,  vel  irregularitis  cele- 
brare;  item  in  excommunicatione  se  divinis 
ingerere  vel  interesse ;  item  cum  excommu- 
nicato  in  divinis  participare. 

Ex  contemptu  proximi  hi  fructus  proce- 
dunt :  subtractio  a  verbo,  a  societate,  geslu 
vel  modo  indignationem  ostendere.  Haec 
sunt  folia  :  indignatio  verborum,  ironia,  de- 
risio,  subsannatio,  irrreverentia  in  verbo. 

Ex  inobedientia  procedit  ramus  impa- 
tientiae,  cum  fructu  murmurationis,  blas- 
phemiae,  pertinaciae,  rebellionis,ettransgres- 
sionis  :  et  haec  possunt  esse  contra  Deum,  et 
contra  proximum. 

Item  ex  ramo  inobedientiaG,  infidelitatis 
ramus  procedit ;  et  hi  rami  ex  ea  exeunt  : 
uivinatio,  apostasia,  idololatria.  Item  haec 
folia  praedicta,  prout  in  verbis  existunt,  sci- 
licet,  perversum  dogma,  seu  praedicatio. 

(a)  Catt.  edit.  enim.  —  (6)  indagare.  —  (c)  Al.  quo- 
liens,  et  sic  deinceps.  —  (rf)  C(Et.  edit.  non  habeni 
iuOat. 


Secundus  ramus  superbiae  est  inanis  glo- 
ria,  ex  qua  quatuor  rami  oriuntur  :  honoris 
ambitio,  favoris  humani  appetitus,  confu- 
sionis  timor,  et  laudis  amor. 

Es  rarao  ambitionis  oriuntur  hi  fructus, 
scilicet  pompa,  quae  in  tres  fructus  dividitur, 
scilicet  fastum  in  superbo  apparatu,  et  co- 
mitatu,  et  gestu  ex  cordis  affectu;  et  folium. 
fastus  in  verbo. 

Ex  appetitu  favoris ,  procedit  folium  adu- 
lationis,  quod  triparlitum  est,  quod  aut  est 
de  bono  habito,  aut  non  habito,  vel  de  malo 
facto. 

Item  ex  appetitu  favoris  oritur  fructus 
prodigalitatis  quadripartitus,  quia  non  con- 
siderat  tempus ,  nec  personam,  nec  modum, 
et  incuriam  secum  habet. 

Ex  ramo  timoris  confusionis  hi  fructus 
procedunt  :  mala  verecundia,  et  falsa  humi- 
Utas  in  verbo  vel  in  facto. 

Verecundia  mala  dividitur,  quia  aut  est 
de  bono  opere,  vel  paupertate  parentum,  vel 
de  naturaU  defectu,  vel  carentia  gratiae  gra- 
tis  datae.  Item  in  confessione  hsec  folia  secum 
habet,  nempe  excusationem ,  defensionem, 
veritatis  negationem;  in  judicio,  vel  extra 
judicium,  veritatis  impugnationem. 

Ex  amore  humanae  laudis  hi  fructus  oriun- 
tur  :  simulatio ,  seu  hypocrisis ,  ostentatio , 
singularitas.  Itemjactantiaeestfolium,  quod 
quadripartitum  est,  quia  aut  est  de  bono  ha- 
bito ,  vel  non  habito ,  vel  de  malo  facto ,  vel 
non  facto. 
ridia.  Ex  singularitate  procedit  ramus  invidiae, 
quae  est  secundum  vitium  (a)  capitale.  Invi- 
dia  vero  in  duos  ramos  dividitur  principales, 
qui  sunt  exultatio  in  adversis  proximi,  et 
dolor  in  prosperis. 

De  exuUationein  adversis  oriuntur  hi  fru- 
ctus  :  machinatio,  insidiae,  scandalum,  pro- 
ditio,  suspicio,  judicium.  Item  habet  folia  : 
discordiarum  seminatio,  secretorum  revela- 
tio,  et  maxime  confessionis ,  verbo ,  signo , 
vel  circumstantia ;  item  falsum  testimonium. 

Ex  secundo  ramo,  sciUcet  de  dolore  pro- 

(a)  Cat.  edit.  judicium.  —  (4)  Item  procedit. 


SPECULUM  ANIMJ:.  CAP.  IV.  555 

speritatis  proximi ,  procedit  detractionis  fo- 
Uum,  et  ramus  rancoris.  Detractio  autem 
dividitur,  quia  aut  flt  bonum  alterius  dimi- 
nuendo,  vel  destruendo ,  vel  malum  impo- 
nendo. 

Primum  folium  alia  quatuor  secum  habet, 
sciHcet  bonum  proximi  tacere,  diminuere, 
pervertere,  et  negare. 

Secundum  folium  haec  etiam  secum  habet : 
malum  Ubenter  audire,  dissimulare,  confir- 
mare,  aggravare,  addere,  revelare,  impo- 
nere. 

Ex  ramo  rancoris  procedit  odium. 

Ex  ramo  odii  procedit  ira,  quae  est  tertium 
capitale. 

Ex  ira  procedunt  (6)  fructus  crudelitatis ; 
et  hi  fructus  :  percussio,  verberatio,  in- 
carceratio,  duellum,  beUum,  mutilatio,  oc- 
cisio. 

Ex  folio  discordiae  hi  fllii  oriuntur :  irrita- 
tio,  comminatio,  contumacia,  improperium, 
convicium,  maledictio,  procacitas,  clamor, 
irreconciliatio. 

Ex  ramo  appetitus  vindictae  oriuntur  ca- 
lumnia,  vexatio,  damnificatio. 

Vexatio  hos  fructus  secum  habet ,  quia  flt 
per  falsas  litteras,  vel  falso  impetratas,  tacita 
veritatrf,  vel  suggesta  falsitate ,  vel  per  non 
suas,  vel  non  ad  hoc  impetratas ,  vel  coram 
diversis  judicibus  ad  impossibilia  obligando. 

Damniflcatio  in  duos  fructus  dividitur, 
quia  flt  aut  bonum  impediendo  habitum, 
vel  habendum ;  aut  malum  inferendo,  quod 
etiam  multis  modis  flt,  sciUcet  faciendo, 
praecipiendo,  consulendo,  juvando,  dissimu- 
lando. 

Secundus  ramus  principalis,  qui  ex  radice 
concupiscentiae  procedit,  est  concupiscentia 
oculorum ,  quae  avaritia  nominatur,  et  est 
quartum  vitium  capitale. 

Ex  avaritia  autem  tres  rami  principales 
procedunt,  inordinatum  desiderium  habendi, 
vel  inordinatus  amor  habiti ,  et  inordinatus 
dolor  amissi. 

Ex  inordinato  desiderio  habendi  procedunt 
duo  fructus,  sciUcetsolUcitudo,  et  injustitia. 


:\varitia. 


5S6 


SPECULUM  ANIMJ:.  CAP.  IV. 


Es  sollicitudine  autem  procedit  festorum  vio- 
latio. 

Injustitia  autem  dividitur,  quia  aut  est 
manifesta,  aut  occulta,  quae  fraus  nuncupa- 
tur.  Injnstilia  aperta  hos  fructus  habet  se- 
cum,  sciiicet  furtum,  rapinam,  usuram,  et 
iniquam  sententiam. 

Furtum  in  quinque  dividitur,  qui  sunt 
occulta  rei  acceptio,  rei  inveutae  deleutio, 
sacrilegium,  ct  proprietas  in  religiosis,  et 
mala  dispensatio. 

Rapina  hos  etiam  fructus  habet,  qui  sunt 
novaj  taUa,  vel  consuetudinis  iuductio,  ex- 
actio,  extorsio,  muuerum  acceplio,  et  ludus 
alearum. 

Usura  dividilur,  quia  quaedam  est  in  spe, 
quaedam  in  rei  contractu. 

In  contractu  autem  est  multiplex  usura, 
scilicet  in  venditione,  emptioi.e,  mutuacom- 
inutalione,  ratione  temporis,  vel  rei,  vel  per- 
iculi ,  vel  obligationis,  vel  corruptae  inten- 
tionis. 

Item  contingit  fraus  in  contractibus ,  in 
emptione ,  et  venditione ,  in  numero ,  pon- 
dere,  et  mensura,  in  valore,  in  qualitate,  in 
lacitm-nitate  defectus;  item  notabiliter  ca- 
rius  (a)  vendendo  pro  necessitate  ementis, 
vel  dilatione  (6)  solutionis,  vel  pro  silnpHci- 
tate  (c)  ementis. 

Item  in  fraude  plurima  mala  locutionis 
folia  contingunt :  mendacium,  perjurium, 
duplicitas. 

Ex  ramo  autem  mali  contractus  oritur 
fructus  simoniae. 

Item  ex  injustitia  ad  proximum,  ut  dictum 
est,  oritur  iniqua  senteutia;  et  secum  habet 
lios  fructus,  qui  sunt  :  justitise  perversio, 
ordinis  juris  immutatio,  sententiae  dilatio, 
iiijusta  advocatio,  htterarum  abusio. 

Mala  autem  advocatio  haec  folia  secum 
habet :  injustum  patrocinium,  injustum  con- 
silium,  Ulis  prolongatio,  juris  sophistica 
allegalio,  litterarum  abusio. 

Fit  Ms  modis  injusta  impetratio  :  tacita 


(n)  Ctet.  edU.  cart.  —  (6)  Item  debitoruin. 
Bimpliciter. 


•  (c)  Item 


veritate,  vel  suggesta  falsitate,  injusta  ex- 
torsio,  additio,  vel  diminutio ,  sive  quaeque 
falsiflcatio. 

Secundus  ramus  principalis  avaritiae  est 
inordinatus  amor  habiti ;  et  ex  hoc  ramo  hi 
fructus  procedunt :  injusta  con^^regatio,  ad 
proximum  iucompassio,  restitutionis  dilatio, 
beneficii  irrecompensatio. 

Tertius  ramus  principalis ,  qui  ex  radice 
cupiditatis  procedit ,  est  concupiscentia  car- 
nis.  quae  in  duos  ramos  dividitur :  in  quae- 
i-endo  inordinate  delectationem  ,  et  vitando 
molestiam. 

Primus  ramus  dividitur,  quia  aut  est  circa 
delectationem  actus  qui  pertinet  ad  conser- 
vationem  individui,  scilicet  circa  actum  nu- 
tritionis ;  aut  est  circa  actum  qui  pertinet  ad 
conservationem  speciei ,  scilicet  circa  actum 
generationis. 

Primus  igitur  ramus ,  qui  ex  concupi- 
scentia  carnis  oritur,  est  inordinata  delectatio 
circa  actum  nutritionis ,  et  quintum  vitium 
capitale,  quod  gastrimargia  dicitur. 

Ex  vitio  autem  gulae  tres  rami  principales 
procedunt,  scilicet  incontinentia  gulae,  im- 
modestia,  et  inordinata  delectatio. 

Ex  incontinentia  gula;  hi  fructus  proce- 
dunt  :  anticipatio  horae ,  nimia  frequentia , 
fractio  jejunii. 

Ex  immodestia  hi  fructus  procedunt :  avi- 
ditas,  et  nimietas. 

Cum  fructu  autem  isto,  qui  est  nimis  su- 
mere,  sunt  hi  fructus  :  corporis  gravitas, 
inhrmitas,  mentis  hebetudo,  caecitas,  praeci- 
pitatio  judicii,  incircumspectio,  loquacitas, 
inepta  laetitia,  dissolutio,  ebrietas. 

Loquacitas  autem  liaec  folia  secum  habet : 
multiloquium ,  vaniloquium,  stultiloquium, 
turpiloquium. 

Tertius  ramus  gulai  est  inordinata  dele- 
ctatio  circa  cibum;  et  hos  fructus  secum  ha- 
bet,  scilicet  soUicitudinem  in  procurando , 
studiositatem  in  praeparando,  multiplicita- 
tem  in  diversificando ,  caristiam  in  emendo. 

Secundus  ramus,  qui  ex  carnali  concupi- 
scentia  procedit,  est  inordinatio  circa  actum 


Cjnct 
piscenti- 
carnis. 


Gola 


generativum;   qui  luxuria  dicitur,   et  est 
sextum  viliuni  capitale. 

Ex  luxuria  tres  rami  principales  pro- 
cedunt  :  inhonestas ,  affectio ,  incontinen- 
tia. 

Inhonestas  hos  fructus  habet  :  inverecun- 
diam  in  verbo,  in  gestu,  in  habitu. 

Inhonestas  in  gestu  habet  choreas  et  tri- 
pudia,  et  corporis  motus. 

Item  inhonestas  in  verbo  habet  scurrilita- 
tem,  et  histrionatum. 

Item  inhonestas  in  habitu  hos  fructus  se- 
cum  habet :  scilieet  superfluitatem,  pretiosi- 
tatem,  multiplicitatem,  curiositatem. 

Superfluitas  in  duobus  consistit  :  in  nu- 
mero,  et  mensura. 

Curiositas  conslstit  in  colore  et  modo  fa- 
cturae,  et  compositione  corporis. 

Hujus  compositionis  fructus  sunt :  adin- 
ventio  novi  modi,  novorum  jocalium;  item 
unctiones,  lotiones,  lucatio,  suppletio  capU- 
lorum  ex  alienis. 

Secundus  ramus  luxuriae  principalis  est 
carnalis  affectio;  et  iste  est  duplex,  quia  po- 
test  esse  respectu  sui,  vel  proximi. 

Si  respectu  sui  sit,  hos  fructus  habet  : 
primo  curam  carnis,  quse  habet  hos  fructus, 
mollitiem  in  vestibus,  in  culcitris  ,  et  tali- 
bus;  item  nimiamsollicitudinem  in  evitando 
pcenam,  frigus,  calorem,  sitim,  famem  et 
hujusmoJi. 

Carnalis  affectio  ad  proximum  duplex  po- 
test  esse  :  vel  ad  parentes,  vel  ad  alios; 
potest  etiam  esse  in  affectu,  vel  in  ef- 
fectu. 

Ex  ramo  carnalis  affectionis  oritur  acce- 
ptio  personarum ,  perversio  ordlnis  charita- 
tis,  et  favor  mali. 

Personarum  acceptio  est  in  beneflciis,  ele- 
ctionibus,  honoribus  et  judiciis. 

Favor  mali  hos  fructus  secum  habet :  dis- 
simulationem ,  iricorrectionem,  consensum, 
adjutorium,  et  communicationem. 

Tertius  ramus  principalis  concupiscentiae 
carnalis  est  incontinentia ,  quae  per  hos  ra- 
musculos  procedit :  qui  sunt  turpis  imagi- 


SPECULUM  ANIM^.  CAP.  IV.  537 

natio^  morosa  delectatio,  consensus  in  dele- 
ctatione,  et  consensus  in  opere.  Item  hos 
fructus  secuia  habet,  id  est,  quinque  sen- 
sus,  in  auditu,  visu,  odoratu,  gustu  et 
tactu. 

In  auditu  curioso,  scilicet  rumorum ,  can- 
ticorum,  instrumentorum,  verborum,  disso- 
lutorum  et  scurrilium. 

In  visu,  in  aspectu  oculorum,  pulchri- 
tudinum  hominum  et  mulierum,  inhones- 
torum  membrorum,  gestuum ,  spectaculo- 
rum. 

In  verbo,  scurrilia  dicendo,  ad  malum  in- 
citando  verbo,  vel  in  attrahendo. 

In  tactu  multipliciter  :  in  osculis  et  tacti- 
bus  libidinosis  sui  vel  alterius;  et  ex  hoc 
sequitur  poUutio  dormiendo  per  naturalem 
actum  in  vase  debito,  vel  contra  naturam, 
per  actum  naturalem  matrimonii  active ; 
item  ex  hoc  per  actum  matrimonii ,  vcl  mce- 
chiae ;  per  actum  matrimonii ,  modo  inordi- 
nato,  vel  tempore  ilhcito,  vel  intentione  non 
recta. 

Mcechiae  autem  sex  fructus  ponuntur  :  for- 
nicatio,  adulterium,  stuprum,  raptus,  iuce- 
stus,  et  sacrilegium. 

Secundus  ramus  principalis  concupiscen- 
tiae  carnalis ,  est  inordinatio  in  poenis  evi- 
tandis,  ex  qua  orltur  ultimum  vitium  capi- 
tale,  quod  acedia  nominatur. 

Ex  acedia  procedunt  hi  fructus  :  pusil- 
lanimitas,  torpor,  evagatio  mentis,  insta- 
biUtas  corporis,  tristitia  cordis,  et  despe- 
ratio. 

Ex  pusillanimitate  procedit  timor  servilis, 
humanus ,  mundanus. 

Ex  torpore  procedit  uegligentia,  cujus 
fructus  sunt  omissio ,  ignorantia  et  oblivio. 

Omissio  multiplex  est,  scilicet  boni  pro- 
positi,  voti  promissi ,  juramenti ,  injuncti 
debiti,  utilium  saluti^  pertinentium  ad  jus 
naturale ,  vel  divinum  ,  vel  positivum. 

Ignorantia  est  multiplex  ,  scUicet  juris 
naluralis ,  divini ,  et  positivi ,  item  facti ; 
item  affectata,  crassa,  et  supina,  el  invinci- 
bilis. 


Ac3dia. 


SW  SPECULUM  ANIM^.  CAP.  IV. 

Ex  iemorantia  procedit  error  conscientiae,         Peccati  in  Spiritum  sanctum  sex  species  pm<S 

et  ejus  transgressio.  distinguuntur  ,   scuicet   desperatio  ,   prse-tam«« 

Oblivio  estduplex,  peccatorum  et  benefi-  sumptio,  impcBnitentia ,  obstlnatio,  impu- "'""• 

ciorum  Dei  et  hominis.  gnatio  agnitae  veritatis  et  invidentiae  fra- 

Ex  his  oriti:r  ingratitudo ,  et  indevotio.  trrnae   gratiae.    Si  quis  autem  plenius  de 

Ultimus  fructus  est  desperatio ,  peccatum  singulis  velit  habere  notitiam  ,  ad  tracta- 

in  Spiritum  sanctum.  tum  superiorem  recurrat. 


OPUSCULUM 

DE    MODO   GONFITENDI 


ET 


DE  PURITATE  CONSCIENTIiE  ' 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vatic.) 

Tractatus  isle  de  puritate  conscientiae  inter  Opuscula  S.  Bonaventurae  impressus 
fuit  Argentinae  anno  Domini  1495,  et  etiam  in  editione  Veneta,anno  1574.  Sed 
in  Opusculis  quoque  S.  Thomaj  recensetur  in  editione  Romana  sub  Pio  V  Ponti- 
fice  :  et  Joannes  Trithemius  S.  Thomam  Aquinatem  ejus  auctorem  agnoscit.  Verum 
Joannes  Gerso  Parisiensis  Cancellarius  prim.  parte  Opusc.  in  Opusculo  de  Pollutione 
diuryia  propositiones  1 2  in  fine  Sancto  Bonaventuraj  tribuit ,  his  verbis  :  «  Item  trac- 
tatus,quem  adscribunt  aliqui  S.  Thomse  :  sed  magis  apparet  exstylo,  et  materia, 
quod  sit  Bonaventurae.  Qui  incipit  :  Quoniam  fundamentum ,  et  janua.  Et  est  valde 
utilis.  »  Haec  Gerso.  Cujuscumque  autem  sit ,  legitimae  confessionis  conditiones  continet 
docte  et  breviter  expressas  :  necuon  quomodo  conscientiae  puritas  servetur. 


Quoniam  fundamentum  et  janua  virtu- 
tum,  omnisque  gratiae  spiritualis  consola- 
tionis  principium  est  conscientiae  puritas, 
ac  cordis  munditia ;  ad  quam  principaliter 
et  praecipue  per  puram ,  et  veram ,  ac  inte- 
gram  et  perfectam  confessionem  peccato- 
rum  acceditur  :  nobis  qui  vocati  sumus  ad 
statum  gratiae ,  et  ad  acquirendas  vitutes  ac 
vitanda  vitia,  de  sufficienti  confessione,  ac 
modo  confltendi  ut  decet  viros  ad  statum 
perfectionis  electos,  cum  summa  diligentia, 
et  solllcitudine  continua ,  prae  caeteris  mor- 
talibus  principaliler  est  videndum. 

CAPUT  PRIMUM. 

Quod  plena,  pura  et  intcgra  debeat  esse  confessio. 

Est  igitur  primo  videndum,  quod  con- 
fessio  debet  esse  pura ,  quia  peccata  debent 


simpliciter  dici ,  absque  duplicitate  et  excu- 

satione ,  sicut  homo  credit  ea  manifesta  esse 

coram  Deo :  nec  debent  verba  dici  palliantia, 

aut  cooperientia ,  vel  minuentia  peccatum , 

sicut  faciunt  multi  magnas  phylacterias  et 

historias  longas  dicentes  antequam  pecca- 

tum  explicent ,  ut  sic  per  illas  ostendant  se 

minus  culpabiles  de  peccato,  quod  quidem 

peccatum  in  fine  illorum  verborum  super- 

fluorum  excludant.  Vitanda  sunt  igitur  su- 

perflua  et  excusatoria  verba  ;  sed  pure  dic 

peccata  tua,  et  simpliciter  te  accusa.  Simi- 

liter  non  debet  dici,  quod  cadat  in  infamiam 

alicujus,  aut  quod  possit  praebere  confessori 

occasionem  turbationis  contra  aliquem ,  aut 

materiam  contemnendi.  Unde  si  expediret 

<  Cf.  Eilit.  Argent.,  an.  1495;  edit.  Valic,  an.  1596, 
tom.  Vll,  p.  087;  edit.  Ven.,  an.  16H  ;  edit.  Lugd., 
an.  mi,  loni.  II,  p.  668;  edit.  Veu.,  au.  1753, 
toui.  XII,  p.  223. 


560  DE  MODO 

nomiiiare  peccata  alicujus ,  confitendo  pro- 
pria;  tunc  taliter  explicentur,  quod  conles- 
sor  nullo  niodo  possit  intelligere  personam 
cum  qua  peccasti,  nec  possit  venire  in  noti- 
tiam  complicis  in  peccato.  Sicut,  si  dedisti 
Petro  occasionem  peccandi ,  cum  peccavit , 
non  debes  nominare  ipsum ,  sed  sufficit  tibi 
dicere  :  «  Fui  causa  committendi  peccatum 
tale  cuidam  personaj.  » 
vera.  Confessio  debet  esse  vera,  ita  quod  nuUa 
falsitas  dicatur  scienter  ,  nec  aliquod  du- 
bium  affirmetur ;  sed  certa  ul  certa ,  dubia 
ut  dubia  sunt  dicenda.  Et  ideo,  cum  coufi- 
teris,  non  dicas  :  «  Dico  culpam  meam ,  si 
feci  tale  quid,  aut  si  dedi  materiam  turba- 
tionis  tali  ,  aut  fecissem  tale  pecoatum  si 
potuissem  :  »  sed  dic  simpliciter  :  «  Feci  sic, 
et  sic,  et  appetivi  sic,  et  sic ,  et  habui  vo- 
luntatem  deliberatam  faciendi  tale  pecca- 
tum,  etuon  dimisi ,  nisi  quia  non  potui,  vel 
quia  nescivi ,  vel  quia  timui  verecundiam  , 
aut  pcenam  temporalem.  » 

Sunt  tamen  quidam  qui  nescienles ,  aut 
verecundantes,aut  non  curantes  specificare 
peccata,  aperte  mentiuntur  in  confessione 
quam  faciunt ,  dicendo  quaedam  ad  quam- 
dam  cautelam ,  quibus  comprehendant  pec- 
cata  omnia  quae  fecerunt.  Dicunt  enim  : 
«  Dico  culpam  meam  de  quinque  sen- 
sibus  meis  male  custoditis ,  scilicet  visu , 
auditu,  gustu,  etc. ;  »  et  tamen  si  in- 
terrogarentur  de  quolibet ,  per  se  inveni- 
rentur  non  offendisse  de  quolibet  praemisso- 
rum  ,  maxime  postquam  confessi  fuerint. 
Et  sic  dicunt  etiam  de  septem  vitiis  capita- 
libus  ,  cum  tamen  non  offenderint  in  omni- 
bus,  sicut  sonant  verba  eorum.  Talis  ergo 
modus,  maxime  ab  bis,  qui  saepe  con- 
fitentur,  est  vitandus  ;  sed  dicant  vera 
et  necessaria ,  et  dimittant  falsa  et  super- 
nua. 

Similiter  ante  confessionem  diligenter  se- 
ipsos  examineut ,  et  dicant  primo  omiiia 
vitiosa  et  gravia,  quae  pro  certo  noverint 
fecisse  ,  ita  quod  sub  humilitatis  specie,  aut 
causa  quacumque  nuUatenus  menlianlur  ; 


CONFITENDI 

sed  postea  possunt  dicere  generalia  et  levia, 
qusB  uon  possunt  specialiter  explicare,  sicut 
sunt  cogitationes  otiosaj ,  verba  otiosa ,  ne- 
gligentia,  pigritia  circa  orationem,  amissio 
temporis,  distractio  cordis  in  dicendo  horas, 
vel  orando,  ingratitudo  beneficiorum  Dei, 
superflua  ciira  de  corpore  et  de  rebus  tem- 
poralibus ,  turbationes  leves  contra  proxi- 
mum,  judicium  leve  alieni  cordis ;  despectio 
proximi  quoad  personam ,  mores ,  sive  vi- 
tam ;  non  contentari  de  omnibus ,  quae  Deus 
fecit  ,  aut  facit ,  aut  fieri  permittit ,  et  his 
similia  :  qua-  cum  sint  inevitabilia ,  ab  ani- 
ma  infirma  non  possunt  in  numero  decla- 
rari,  sed  potius  expedit  ea  quotidie  delere 
cum  lacrymis  ,  aut  per  ipsa  infirmitatem 
animffi  recognocere ,  et  in  humilitate  debita 
permanere. 

Confessio  debet  esse  integra  ,  ut  omnia  ,„,eg„ 
peccata ,  quae  habes  in  memoria ,  aut  quae 
oblitus  fueras  confiteri ,  et  modo  recordaris, 
integre  confitearis  :  nec  dicas  parlem  uni 
confessori ,  et  partem  alteri  ,  quia  nullo 
modo  debes  dividere  confessionem.  Hoc  fa- 
ciunt  illi,  qui  timent  despici  a  confessore, 
vel  reputari  minus  boni ,  plus  timentes  hu- 
manam  verecundiam  ,  quam  divinam  offen- 
sam,  et  plus  amantes  laudem  extrinsecam, 
quam  intrinsecam  pacem  mentis,  et  cons- 
cientiae  puritatem.  Similiter,  si  obhtuses, 
quando  confiteris  aliqua  peccata ,  et  postea 
die  sequenti,  vel  aha,  recordaris,  si  potes, 
debes  recurrere  ad  eumdem  confessorem, 
ut  confitearis,  si  potes  habere  copiam,  aut 
ad  alium  ;  alioquin  sufficit  tibi  bona  volun- 
tas.  Quod  si  non  ex  oblivione,  sed  ex  malitia 
ac  verecundia ,  oblitus  es  vel  omisisti  confl- 
teri  aliquod  peccatum,  teneris  recurrere  ad 
primum  confessorem.  Et  si  vis  recurrere  ad 
alium,  teneris  confiteri  omnia  peccata  prius 
confessa ,  et  illud  quod  prius  omiseras ,  et 
omnia  quse  postea  commisisti  a  prima  con- 
fessione  facta;  et  teneris  conflteri  de  men- 
dacio,  aut  simulatione  quam  commisisti  : 
quia  dedisti  intelligere  confessori  tuo  quod 
primo  iutegre  confessus  fuisti. 


CAPUT  II. 

De  peccatorum  circumstantiis. 


Dfes- 
lebet 

pie-  bet 


apos 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIJ;.  CAP.  II.  {561 

dice  ;  »  sed  oportet  dicere  locum  corporis 
quem  tetigisti ,  scilicet  manum,  vel  pectus, 
supra  pannos  ,  vel  ad  nudum  ;  et  dicas 
modum ,  scilicet  cum  ore ,  manu  vel  cum 
pede ,  etc. 

Quoniam  ibi  majus   est  peccatum,  ubi 
major   mora  trahitur,  sive  sit  delectatio 
corporalis,  sive  mentalis,  sive  iram,  sive 
odium  teneas  per  mensem,  aut  annum.  Et 
diligenter  est  mora  examinanda  in  peccato 
cogitationis ,  quia  videndum  est,  si  in  ipsa 
mora  ratio  succumbat  sensualitati,  consen- 
tiendo  in  opus  voluntate  deliberata  si  posset, 
et  tunc  non  est  minor  culpa,  quam  si  pecca- 
tum  opere  perfecisset,  quia  sic  volunlas  pro 
facto  reputatur.  Si  autem  succumbat  ratio 
consentiendo    in    delectatione    sensualitati 
tantum,  ita  quod  non  vult  in  opus  procedere, 
sed    vult    tantum  interius  in    delectatione 
voluptuari,  tunc  licet  ibi  non  sit  plenus  con- 
sensus,  tamen  est  ibi   peccatum  mortale 
sicut  dicit  Augustinus ;  sed  est  minus  grave 
quaai  primum,  ubi  est  consensus  in  delecta- 
tionem,  et  in   opus.  Si  vero  in  neutrum 
consentit,  sed  ibi  facit  moram  invite,  quia 
scilicet  nescivit,  vel  non  potest  expellere, 
tunc  dicat  occasionem  datam.  Quamvis  haec 
sententia  satis  dura  locum  habeat  in  peccatis 
carnalibus,  potest  etiam  notari  in  homicidio, 
et  in  aliis  multis  peccatis.  Quidquid  autem 
sit,  expedit  conscientiae  mundae  facere  prae- 
dictam  examinationem  in  quibuscumque  co- 
gitationibus  vitiosis,  morose  multum  pro- 
tractis. 

Nam  gravius  est  facere  quodcumque  pec- 
catum  corde,  aut  aUquo  sensu  corporis,  bis 
quam  semel.  Et  ideo  si  potes  recordari,  debes 
speciflcare  vices  cogitationum  malarum,  aut 
motus  libidinosos  in  carne,  et  voluntatem 
faciendi  aliquod  peccatum ,  aut  quotiens 
iterasti  respicere  in  faciem  alicujus  propter 
delectationem  visus,  aut  quoties  turbasti 
aliquem,  aut  murmurasti,  et  sic  de  aliis. 
Ouod  si  nou  es  memor  de  numero,  die  bona 
tide,  secundum  quod  judicas  te  totieus  ite- 
rasse  peccata.  Et  attende  qnod  cogitationes 


Item  confessio  debet  esse  plena,  quia  de- 
continere  circumstantias  aggravantes 
,  peccata,  quse  sunt  l.  locus  in  quo  peccas, 
quia  gravius  est  peccare  in  ecclesia ,  aut  in 
loco  sacro,  quam  in  domo,  et  gravius  est 
cogilare  aliquo  I  inhonestum ,  quando  dicis 
Missam  vel  Offleium,  vel  quando  oras,  quam 
quando  scribis.  Et  gravius  est  respicere  vel 
tangere  animo  impudico  corpus  hominis 
sub  pannis,  quam  manum  vel  pedem ,  quia 
magis  libidiuosa  delectatio  est  ibi  :  et  sic 
facias  differentiam  inter  locum ,  et  locum. 
2.  Tempus  in  quo  peccas,  quia  gravius 
est  caveri  (a)  a  Missa,  vel  otiari  in  die  do- 
minico,  vel  festo  solemni,  quam  in  die  alio 
simplici.  Et  gravius  est  quodcumque  pecca- 
tum  in  magna  solemnitale,  quam  alio  tem- 
pore.  Et  gravius  est  uou  vacare  orationi , 
vel  esse  dissolutum  in  lingua,  vel  relaxa- 
tum  in  gula,  quando  homo  debet  commu- 
uicare,  et  die  quo  homo  communicat,  quam 
in  aUo  tempore. 

Gravius  est  dicere  et  facere  aliquod  coram 
eo,  qui  potest  ex  hoc  sumere  occasionem 
peccandi,  quam  illud  dicere  et  facere  oc- 
culte.  Et  gravius  est  simulare  se  esse  pa- 
tienlem,  habendo  iram  in  corde,  quam  os- 
tendere  se  esse  turbatum,  sicut  est,  non 
dando  tamen  alicui  per  hoc  turbationis ,  vel 
mali  exempli  occasionem  ,  ut  dicit  Grego- 
rius.  Et  ideo  non  sufficit  dicere  :  «  Fui  ira- 
tus  de  verbo  mihi  dicto ;  »  sed  debet  dicere 
et  addere  :  «  Simulavi  me  esse  patientem  in 
verbis,  etsignis  exterioribus,  ut  reputarer 
humilis,  ubi  eram  superbus,  ita  quod  cum 
illa  simulalione,  addidi  mendacium  ad  iram, 
quam  occultavi.  »  Adhuc  gravius  est  tau- 
gere  Bertam  osculando  ,  quam  ipsam  in  eo- 
deui  loeo  taiigern  cum  pede.  quia  iste  mo- 
dus  tangendi  est  magis  impudicus.  Unde 
nou  sufficit  dicere  :  «  Teligi  Bertam  impu- 
(u)  Forsan  legendum  abesse  vel  carere. 
TOM   VU. 


QaoUes. 


36 


S62  DE  MODO 

leves  et  levia  verba  non  sunt  numero  expli- 
cauda :  nisi  essenl  occasiones  alicujus  gravis 
peccali,  vel  vitii,  aut  essent  de  se  iu  aliquo 
genere  septem  vitiorum  capitalium.  Si  tainea 
propter  aliquam  cogitationcm  levem  habores 
niniis  longam  distraclionem  mentis  in  ora- 
tione,  vel  psalmodia,  credo  quod  bonum 
esset  explicare,  si  esses  memor,  propler 
magnum  dispendium  quod  facit.  Si  etiam 
propter  aliquod  verbum  otiosum  (a),  vel 
leve,  aliquem  turbaveris,  aut  oriatur  (b) 
aliqvia  mala  suspicio,  aut  aliquod  malum, 
tunc  (lebet  specificari,  propter  malum  ipsius 
efllectus,  sic  quod  talia  otiosa  et  levia  sunt 
specificanda,  quantlo  propter  ea  incurritur 
aliqnod  grave  vitium,  vel  delictum,  aut 
datur  alicui  materia  peccandi.  Sufficit  ergo 
dicere  simul  omnes  distractiones  mentis 
habitas  in  oratione  et  in  offlcio  propter  co- 
gitationes  leves,  sic  dicendo  :  «  Dico  meam 
culpam  de  nimia  distractione ,  et  nientis 
vagaliouc,  quam  habui  in  oratione,  audiendo 
missam ,  et  dicendo  horas,  propter  cogita- 
tiones  inutiles  et  otiosas,  in  quibus  cor  meum 
nimis  occupavi,  sicquod  ibi  non  fui  intentus, 
ut  debui  et  potui.  »  Cogitationes  autem  vi- 
tiosffi  procuratai,  et  cum  delectatione  receptae, 
omnes  sunt  explicandae,  quantum  potest 
homo,  quantum  ad  qualitatem,  moram  et 
vices,  ut  supra  dictum  est.  Cogitationes  ve- 
ro,  quantumcumque  malse  et  vitiosae,  quae. 
non  sunt  studiose  procurataj,  nec  cum  de- 
lcctatione  receptae,  nec  cum  mora  servataj 
in  corde,  nec  dedisti  occasionem  veniendi 
propter  cibi  et  potus  intemperantiam,  aut 
propter  occasionem,  sed  subito  venerunt,  et 
recesserunt,  et  displicentiam  habuisti  in  illis, 
statim  quando  sensisti,  ut  potuisti,  expulisti, 
aut  expellero  procurasti,  occupando  te  in 
lectione,  aut  in  meditatione  sancta,  tales^ 
dico,  non  sunt  confitendae,  quia  non  solum 
in  istis  homo  non  offcndit,  sed  multuni  me- 
retur,  tanquam  pngil,  pugnator  ct  victor. 
Unde  Ilicronymus:  «  lileprsedicaturbeatus, 

(o)  Cat.  edit.  solatiosuni.  —  (A)  Edit.  Ven.  orielur  ; 
Edit.  Valic.  cl  Lvgd.  onreUir. —  (c)  Fo7-san  leg.  iade. 


CONFITENDl 

qui  statim ,  ut  coepit  cogitare ,  cogitatus 
interficit,  ct  allidit  ad  petram  Christum.  » 
Sed  hodie  quidam  tales  cogitationes  confl- 
tenlur  potius  ad  laudem  et  vauam  gloriam, 
ut  confessor  reputet  ipsos  spiritnales,  cum 
tanien  talia  essent  occultanda,  et  etiam  in 
confessione  tacenda,  quia  solum  confitens 
debet  se  ostendere  simpliciter  peccatorem. 
Unde  tales  sunt  thesauri  Dei  latrones,  quia 
vanae  gloriae  appetitores  ;  et  ideo  poena  la- 
tronum  sunt  puniendi.  Nam  de  lalibus  cogi- 
tationibus,  quibus  sic  resistitur,  dicit  Apos- 
tolus  ',  quod  Deus  facit  cum  tentatione  pro- 
ventum.  Quod  dicit ,  quia  homo  tallbus 
resistendo  meretur  :  et  ideo  intelligo  quod 
digni  sunt  suspendio,  quia  sub  specie  cha- 
ritatis,  aut  petendi  consilii,  aut  alterius 
causae  coloratae,  quae  soli  Deo  sunt  aperta 
manifestant,  et  aperiunt  malitiose,  et  sub 
dolo. 

CAPUT  III. 

De  motu  vance  glorioe. 

Quia  gravius  est  habere  vanam  gloriam 
de  gratia  spirituali  a  Deo  recepta,  quam  de  J 
opere  hominis  manuali  ;  unde  (c)  conflteri ' 

c 

habes  de  vana  gloria,  aut  spirituali,  aut  cor-  c 
porali.Et  gravius  estdoleredebonospirituali 
alterius,  quam  de  bono  corporali  ipsius,  quia 
primus  dolor  est  de  invidiafraternaegratiae, 
quae  est  peccatum  in  Spiritum  sanctum,  quod 
est  irremissibile ;  secundus  dolor  ex  simplici 
procedit  invidia.  Et  ideo  non  sufflcit  dicere  : 
«  Dolui  de  bono  alterius  propter  invidiam ;  » 
sed  debes  speciflcare,  si  de  bono  spirituali, 
vel  temporali.  Et  eadem  ratione  gravius  est 
gaudere  de  spirituali  damno  proximi,  sicut 
de  peccato  quod  fecit,  aut  de  ipsius  infamia, 
aut  quia  amisit  Dei  gratiara,  quam  habebat, 
quam  gaudere  de  temporali  damno  hominis. 
Cavendum  tnmen  est,  qualitcr  confltearis 
peccatum  praedictum  vanae  gloria;  de  gratia 
spiriluali,  ne  forte  incurras  majorem  gloriam 
vanam ,  in  confitendo  primum  defectum. 

'  I  Cor.,  X,  13. 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIiE.  CAP 

Nam   dando   intelligere   confessori,  quod 
habuisti  vanam  gloriam,  quia  fuisti  visus 
orare ,  vel  in  missa  plorare ,  vel  laudatus 
quod  bene  prsedicaveras,  ex  hoc  potes  in- 
currere  vanamgloriam,  sive  peccatum  vanae 
glorise,  quod  confessor  ex  hoc  te  reputet 
spiritualem.  Debesigitur  caute  explicaretuo 
confessori  gratiam  tibi  a  Deo  datam  in  ora- 
tione,  lacrymis,  et  hujusmodi.  Potes  tamen 
dicere :  «  Dum  dicerem,  vel  audirem  missam, 
vel  prsedicarem,  feci  actum  aliquem,  propter 
quem  personae  aliquae  me  videntes,  cogitavi, 
quod  crederent  me  habere  aliquam  spiritua- 
lem  gratiam.  Et  quia  in  ipsa  cogitatione 
habui  complacentiam  et  consensum ,  nec 
dolui,  ideo  me  accuso.  »  Vel  sic  :  «  Appetivi 
quod  aliqui  crederent  me  habere,  cum  non 
haberem ;  et  ad  hoc  credendum,  feci  aliquos 
actus  simulatorie.  »   Et  idem  intelligas  de 
aliis  peccatis.  Similiter  caute  confitearis  va- 
nam  gloriam,  quam  habuisli  exercendo  ali- 
quos  actus  virtuosos.  Sufflcit  euim  tibi  non 
explicando  dicere  :  «  Feci  aliquem  actum, 
propter  quem  appetivi  non  tantum  laudem 
Dei,  sed  potius  hominum,  quia  non  solum 
volui  reputari  ab  illo  cui  feci,  vel  dixi  quod- 
dam  boQum ,  sed  ut  aliis  publicaretur.  »  Et 
nota  quod  cogitationes  de  vana  gloria  non 
sunt  confitendse,  nisi  quando  est  ibi  com- 
placentia,  et  consensus,  etdelectatio  morosa. 
Si  autem  statim,  quando  veniunt,  cognoscis 
ea  non  debere  venire,  et  ex  hoc  statim 
displicet  tibi  quod  veniunt,  ac  per  hoc  statim 
recurris  ad  Deum,  uteas  expellat,  autsaltem 
te  consentire  non  sinat,  sis  certus,  quod  in 
eis  non  peecas,  sed  potius  per  eas  coronam 
acquiris.  Dic  ergo  statim  in  corde  tuo,quando 
sentis  eas'  :  jDews,  in  adjutorium  meiim 
intmde ;  vel ' :  Domine,  vimpatior ;  responde 
pro  me.  Et  caveas  ne  propter  hujusmodi 
tempestuosas  cogitationes,  dimittas  aliquod 
bonum  incipere,  vel  incoeptum  continuare, 
ex  quo  principale  motivum  est  bonum,  sicut 
hodie  multi  faciunt,  credenles  spiritui  diffi- 
dentiae,  qui  facit  eos  credere,  quod  perduut 
'  i'sal.  LXIX,  2.  —  •  Isa.,  xiwiil,  14. 


III. 


B63 


quidquid  agunt,  quia  in  bonis  actibus  suis 

cogitationes  vanitatis  contrahunt.  Respon- 

deas  ergo  tali  spiritui  :   «  Nec  propter  te 

facio,  nec  volo  facere   illud  bonum,  nec 

proptertedimittam. »  Unde  quantumcumque 

habeas   in    istis    cogitationibus   aliquando 

complacentiam  et  consensum,  doleas  et  pure 

confltearis,  nec  propter  hoc  cesses  a  bono, 

propter   Deum   principaliter  inccepto ;  sed 

pugna  viriliter  et  constanter,  Deum  orando, 

ut  custodiat  suum  opus.   Si  autem  esses 

naturaliter  passionatus,  et  stimulatus  de  vana 

gloria,  sicut  sunt  quidam  qui  nihil  boni 

quasi  faciunt,  aut  dicunt  sine  ea,  tunc  con- 

sulo  tibi,  ut  non  delecteris  in  loqueudo  mul- 

tum  de  Deo,  aut  vita  spirituali,  docendo  alios 

sub  specie  charitatis,  quia  pro  certo  sub  hoc 

velo  charitatis  latet  dulce   venenum ;  sed 

puto  esse  securius,  et  magis  expediens,  hu- 

miliare  se  et  silere  a  bonis,  ne  forte  curando 

infirmeris,  quia  mens  tua  adhuc  eget  cusfo- 

dia.  Et  frenum  est  necessariumlinguae  tuae, 

donec  illa  pestis  in  corde  fluctuare  non  cessat ; 

alioquin,  sicut  dixi,  salvando  aut  sanando 

alios ,  tuam   destruis   sanitatem  :   experto 

crede.  Nam  docere  et  curare  alios,  est  cibus 

perfectorum.  Si  vero  necessitas  inevitabilis, 

vel  magna,  et  rationabilis  congruentia  lo- 

quendi  occurrat,  lunc  loquendum  est  taliter, 

quod  ita  te  sicut  et  alios  videaris  ai-guere, 

et  docere.  Et  quia   tibi  etiam  non  deerit 

spiritus  vanae  gloriae,  cupiens  qnod  per  hunc 

modum  loquendi  reputeris  humilis  et  dis- 

cretus ;  si  etiam  occurrit  tibi  vana  gloria 

quando  tacebis,  vel  quando  de  locutione  te 

humiliter  excusabis,  nescio  tibi  aUud  reme- 

dium,  nisi  confessionem  puram  et  lacrymas 

adhibere  contra  hanc  maledictam  pestilen- 

tiam.  Est  autem  valde  timendum,  ne  timore 

despectionis  humanae   totiens   hoc  vitium 

confiteri  negligas,  quotiens  te  ab  ipso  no- 

veris  superari.  Nec,  ut  minus  verecunderis, 

mutes   saepius   confessorem ;  imo,  ut  plus 

confundaris,  studeas  eidem  saepius  pI  clarius 

solito  confiteri.  Sic  enim   virtule  humilis 

confessionis  spiritus  ille  citius  expelletur,  et 


504  DE  MODO 

si  etiam  tuae  confessioni  se  ingerat,  ita  ut  de 
bumili  et  pura  confessione  appetas  cominen- 
dari.  Certe  si  te  senseris  vulneratum,  non 
timeas  in  fine  coufessionis  detegere  ipsuui 
vulnus.  Est  enim  sciendum,  quod  gravius 
est  esse  inobedientem  aut  irreverentem  palri, 
vel  matri  propriaj,  quam  illi  cui  non  sic 
leneris  obedieutiam  vel  reverentiam  exhi- 
bere.  Et  gravius  est  turbare  unum  sanctum 
hominem,  aut  deridere  ipsum,  quam  unum 
liominem  vitiosum.  Etgraviusest  provocare 
unam  personam  religiosam  ad  aliquod 
pccoatum,  quod  est  contra  professionem  ejus, 
quam  imam  perfonam  saecularem  inducere 
ad  idem  peccatum.  Et  gravius  est,  inspicere 
impudice  unam  Juvenem  et  religiosam  mu- 
lierem,  quam  sfficularem,  secundum  beatum 
Gregorium :  «  ISon  licet  intueri  quod  non 
licet  concupisci.  »  Et  ideo  dico  esse  gravius 
illud  vitiose  respicere ,  quod  est  gravius 
coucupiscere  vitiose.  lloc  idem  intelligo  de 
tactu,  et  quocumque  actu  et  verbo  impudico. 
De  conditione  personae,  cum  qua  peccasti, 
sufficit  exemplum  jam  dictuui.  Non  sis  ergo 
contentus  dicere:  «Non  bene  custodivi  visum 
meum,  «  autdicere  :  «Iteravi  pluries  aspec- 
tum  in  faciem  alieujus  personse,  cum  com- 
placentia  et  imaginatione  impudica  :  »  sed 
dic  qualitatem  et  conditionem  personse.  Et 
si  de  visu  expedit  sic  dicere,  multo  magis 
de  verbo  impudico  dante  provocationem  ad 
peccatum,  et  de  tactu,  aut  commotione  carnis 
libidinosa  habita  ex  allocutione  vel  appro- 
pinquatione  ad  corpus  alicujm. 

CAPUT  IV. 

De  intentione  habita  in  peccatis. 

inicnUo  Gra^ius  est  facere  quodcumque  peccatum, 
con"usn-  cuui  inteutione  provocandi  aliquem  ad  si- 
mile,  aut  ad  aliquod  peccatum,  quam  ad 
salisfaciendum  sil)i  ipsi  tantum ,  ut  si  nove- 
ris  defectum  alicujus ,  facias  ipsum  despici , 
autminus  reputari  propter  inviiliam  tuam, 
vel  aliam  malitiam ,  aut  si  fecisti  aliquem 
actum  cum  oculis  aut  cum  manibus  ver^us 


CONFITENDI 

aliquam  personam ,  ut  provocares  eam  ad 
malum  :  et  sic  de  aliis  peccatis  studiose,  non 
tantum  in  damnum  facientis,  sed  etiam  in 
proximi  detrimentum :  quffi  quidem  peccata 
non  sufficit  confiteri,  nisi  expliccntur  inten- 
tiones  malitiosae.  Tales  recte  assimilantur 
dffimonibus ,  et  sunt  inimici  crucis  Christi , 
quia  student  animas  perdere ,  pro  quarum 
salute  Christus  sanguinem  suum  effudit. 
Item  descensus  de  peccato  in  peccatum  est 
diligenter  perscrutandus.  Non  est  ita  grave 
unum  peccatum  simphciter,  sicut  est  illud, 
cujus  occasione  plura  alia  peccata  simt  com- 
missa.  Unde  si  studiose  fecisti  aliquem  de- 
fectum  tali  modo  quod  alius  fuit  culpatus  de 
hoc,  et  non  excusasli  innoceuteni ,  sed  per- 
misisti  eum  injuste  pati;  vel  si  pro  defen- 
sione  unius  mendacii  protulisti  verba  inju- 
riosa,  aut  incurristi  plura  mendacia ;  aut 
pro  excusatione  unius  mendacii  vel  peccati 
commisisti  perjurium,  et  ob  hoc  fuit  suspi- 
cio  de  alio,  vel  facta  injusta  punitio  super 
aliquem ,  aut  ortum  est  odiuni ,  aut  ahqua 
lurbatio  inter  aliquos  :  omnia  hsec,  et  con- 
similia,  quae  ex  primo  peccato  sunt  conse- 
cuta ,  debent  cum  primo  peccato  principah 
plenius  exphcari. 

CAPUT  V. 


d>. 


De  peccati  occasione. 

Similiter  de  plenitudine  confessionis  est  ocMsio- 
dicere,  non  solum  circumstantias  praedictas,  ^ndi'»- 
vel  similes,  sed  etiam  occasiones  et  causas  oj",!,'^ 
peccatorum  ,  propter  quas  incurristi  ipsa 
peccata,  videlicet,  quia  neglexisti  ea  vitare 
sicut  potuisti  et  scivisti.  Hujusmodi  autem 
causa'  sunt  taliter  dicendse  ,  quod  te  cum 
ipsis  accuses,  et  nou  excuses,  sicut  quidam 
faciunt ,  imponentes  culpam  diabolo ,  sicut 
Eva  quae  dixit ' :  Scrpens  decepit  me.  Dicunt 
enim  :  «  Tantum  me  teutavit  de  tali  pec- 
cato,  quod  oportuit  me  consentire,  nec  po- 
tui  me  defendere  ullo  modo.  »  Sed  illa  non 
est  confessio ,  nec  expressio  causae  peceati , 


•  Genes.,  ni,  13. 


» 


I 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTl^.  CAP.  V. 


rlliS 


imo  est  excusatio  tui ,  et  accusatio  diaboli , 

qui  forte  non  (  st  culpabilis  ibi.  Non  enim 

omne  peccatum  fit  semper  ex  siiggestione 

diaboli ,  nec  omnis  tentatio  est  a  daemone , 

sed,  secundum  beatum  Jacobum '  :  Vnus- 

quisqiie  tentatur  a  concupiscentia  sua  abs- 

tractus  et  illectus.  Multi  ergo  mentiunlur 

dicentes  :  «  Daemon  seduxit  me  ad  tale  pec- 

catum,  quod  sibi  consensi,  »  quia  sola  sua 

concupiscentia  tentatus  cecidit.  Et  ideo  de- 

bet  dicere  :   «  Cum  sentirem  me  stimulari 

ad  taie  peccatum  perpetrandum ,  fui  negli- 

gens  in  evitando  occasiones  me  iiicitantes 

ad  hoc,  scilicet  locum,  tempus  et  personam, 

et  fui  negligens  in  adjuvando  me  cumjeju- 

mo ,  cum  oratione ,  et  aliis  necessariis ,  si- 

cut  scivi  et  polui.  Uude  propter  negligen- 

tiam  et  maliiiam  meam  commisi  ipsum  pec- 

catum,  potius  eligens  servire  diabolo  super- 

biae,  et  carni  mes  hoc  suggerenti,  quam  Spi- 

ritui  sancto  iiispiranti  mihi,  quod  illud  non 

facerem.   Reliqui  vero    imponunt    culpam 

proximo,  sicut  fecit  Adaui ,  qui  dixit  Deo  ^ : 

Mulier  quam  dedisti  mihi  sociam ,  dedit 

mihi  de  ligno  ,  et  comedi.   Dicunt  enim  : 

«  Quaedam  persona  tantum  institit  me  ro- 

gando,  et  blandiendo,  et  aliqua  dona  dando, 

quod  nuUus  de  niundo  potuisset  se  defen- 

dere  ,  sic  quod  oportuit  me  flnaliter  consen- 

tire. »  Aliqui  dicunt  :  «  Quidam  dixit  mihi 

tantum  maium  de  quodam,  quod  fecit  me 

mm'murare  de   illo ,  et  illum  despicere.  a 

vera:  ct  Scd  hsec  est  vitiosa  eonfessio.  Dic  ergo  sic 

conL-  de  primo  :  «  Dum  viderem  expresse ,  quod 

sionis   locutiy   et  conversalio  cum  quadam  perso- 

na  esset  mihi  inutilis  et  periculosa,  et  sen- 

tirem  afTectum  cordis  mei  ad  ipsam  perso- 

nam,  aut  ipsius  ad  me  non  esse  purum,  nec 

secundum  Deum,  sed  potius  secundura  car- 

nem,  et  in  aspectu  et  praesentia  ejusdem 

haberem  nimiam  complacentiam  sensualem, 

et  ex  hoc  semper  haberem  imaginationes 

impudicas  de  illa  ,   cum  hbidinosis  motibus 

carnis,  quod  propter  debebam  fugere  ipsam, 

nihilominus  fui  secutus  voluptatem  caruis, 

'Jac.,  I,  11.—  =  Gen.,  u\,  12. 


in  tantum  quod  ad  tale  peccatum  deveni 
cum  ea,  unde  me  et  ipsam  illaqueavi.  »  De 
secundo  dic  sic  :  «  Audiens  dici  aliqna  mala 
de  quadam  persona,  facilius  ea  credidi,  quam 
credidissem  bona,  si  audivissem  ,  propter 
levilatem  cordis  mei,  et  defeclum  charitatis. 
Et  quando  debebam  compati  murmuranti, 
et  excusare  in  corde  meo  eum ,  de  quo  ille 
murmurabat,  ego  statim  murmuravi  cum 
illo,  confirmando  malum  de  quo  dicebat, 
vel  addendo  ad  iUud  quod  dicebat ,  ac  per 
hoc  dedi  sibi  occasionem  magis  murmuran- 
di.  »  Et  nota ,  quod  non  debet  quis  nuirmu- 
rantem  nominare,  nec  factum  de  quo  mur- 
muravit,  quando  scilicet  talis  nominatio  es- 
set  in  excusationem  tui,  vel  in  infamiam 
proximi.  Item ,  si  le  accuses  de  turbatione 
proximi,  aut  de  turbatione  habita  contra  ali- 
quem  propter  defectum  ejus,  principaliter 
non  debes  exprimere  illum  defectiun,ne  per 
hoc  ostendas  te  habuisse  rationabiles  causas 
turbationis ,  et  sic  videaris  minus  peccasse , 
aut  motus  zeio  justitice.  Sunt  enim  qui  di- 
cunt  in  confessione  :  «  Vidi  fieri  talem  de- 
fectum,  vel  audivi  dicere  tale  verbum,  el  de 
hoc  fui  valde  turbatus ,  quia  erat  contra  ho- 
norem  Dei ,  et  contra  bonos  mores  in  ma- 
lum  exemplum  aliorum.  »  0  stulte  hypo- 
crita,  quid  dicis  ?  Nam  te  simpliciter  laudas, 
et  nihil  penitus  conflteris ;  taces  peccatum 
tuum ,  quod  fecisti  videndo  alienum  defec- 
tum ,  quod  forte  fuit  gravius  (a)  quam  de- 
fectus  alterius ,  quia  despexisti  peccantem  , 
cui  debebas  compati,  et  mentiris  dicendo  te 
fuisse  turbatum  propter  amoreui  Dei,  et 
proximi,  cum  tamen  fueris  turbatus  propter 
superbiam  tuam  ,  et  quia  non  habes  ch;iri- 
tatem  proximi ,  quaj  non  permittit  aliquem 
contra  proximum  turbari.  Sic  ergo  dicas  : 
«  Videns ,  vel  audiens,  fleri  vel  dici  aliquid 
quod  judicavi  esse  nialum  ,  et  forte  pejus 
quam  fuit,  propter  malitiam  nieam,  quai 
non  permisit  me  excusare  defectum ,  nec  in- 
tentionem  dicentis ,  vel  facientis  ,  sicut  po- 
teram  et  debebam  :  non  fui  motus  ad  com- 
(a)  Cat.  edit.  qui  forle  fiiit  gravior. 


56C 


palienduin  illi ,  vel  ad  orandum  pro  ipso  , 
sicut  debui  ex  charitate ;  sed  magis  fui  com- 
motus  ad  iram  contra  ipsuni ,  contemnendo 
et  judicando  ipsuui,  et  appetendo  statim  pu- 
nitionem  ejus ,  vel  habere  potestatem  pu- 
niendi  eum  :  et  hoc  accidit  niihi  propter  du- 
ritiam  cordis  mei ,  et  quia  non  recognosco 
patienliamDei,  quae  supportavit  me  in  gra- 
vioribus  peccatis  absque  uUa  punitioue  :  » 
et  sic  de  aliis.  Sicut  alii ,  qui  se  clarius  lau- 
dant  in  confessioue  dicentes  :  «  Per  gratiam 
Dei,  satis  bene  custodivi  me  tali  tempore, 
vel  citra ,  a  tali ,  vel  tali  peccato.  Nam  bene 
continuavi  olUcium  ,  missas  ,  et  praedicatio- 
nes,  et  orationes  meas.  Faciant,  qui  volunt, 
male ;  quia  ego  intendo  bene  facere  facta 
mea,  etmecustodireapeccatismelius,  quam 
facit  major  pars  vicinorum  meorum  ,  quia 
prius  me  permitterem  occidi ,  quam  facere 
tale  peccatum  :  et  in  me  uon  sentio  alium 
defectum ,  nisi  quia  sum  iuLrratus  de  benefl- 
ciis  Dei ,  nec  sum  sufflciens  ad  grates  agen- 
dum  Deo  ,  qui  me  liberavit  ab  his  peccatis , 
quse  faciunt  multi  alii.  »  0  Deus!  isti  sunt 
similes  Pharisajo  ',  qui  ascendit  in  temphuu 
ut  oraret ,  cujus  oratio  fuit  tota  sui  exaltatio 
supcr  alios  :  sic  et  isti ,  qui  debent  se  sim- 
phciter  accusare  in  confessione  ,  se  super 
aUos  laudant,  narrando  bona  quae  faciunt ; 
de  superbia  autem,  et  prsesumptione  ,  quae 
latet  interius ,  nihil  dicunt.  Sunt  alii ,  qui 
confitendo  peccata  sua ,  totam  culpam  im- 
ponunt  Deo.  Sic  euim  dicunt :  «  Deus  dedit 
mihi  naturam  ita  perversam  et  promptam 
ad  taie  peccatum,  quod  non  possum  cavere.  » 
Isti  dicunt  cum  Adam,  qui  dixit^  :  Mulier 
quam  dedisti  mihi  ,  et  caetera;  quasi  dicat : 
«  Si  non  dedisses  mihi ,  non  peccassem.  » 
Sed  isti  aperte  mentiuntur :  nam,  secundum 
B.  Gregorium  ',  diabolus  non  potest  vincere 
nisi  volcntcm ,  cum  lamen  de  ipso  dicatur ', 
quod  mn  sit  potcstas  super  terram,  quce  il- 
lius  potestati  valeat  comparari :  ergo  multo 
minus  pofest  quis  violentari  a  concupiscentia 

'  Lw.,  x\iu,M3.  —  'Gfn.,  iii,  12.— '  OrcK.,  iUoca/., 
lib.  XXXIV,  c.  XVII,  quoad  aensum.  —  '  Job,  xli,  24. 


DE  MODO  CONFITENDl 

naturali.  Sunt  ahi  qui  dicunt :  «  Fui  decep- 
tus  a  taU  tentatione ,  quia  Deus  noluit  me 
adjuvare ,  cum  tamen  saepe  .iejunarem ,  et 
orarem ,  et  ad  ipsum  recurrerem.  »  Isti  non 
accusant  pigritiam  suam  et  negligentiam , 
qua  noluerunt  vilare  oceasioneui  peccandi , 
et  perseverare  in  oratioue.  Asseruut  enim 
Deum  impiuai ,  mendacem,  qui  tamen  dicit 
in  Psalmo '  :  Clamabit  ad  me,  et  ego  exau- 
diam  eum.  Et  alibi ' :  Venite  ad  me  omnes , 
qui  laboratis.  Et  alibi ' :  Petite,  et  accipietis, 
Et  Apostolus  dicit' :  Fidelis  Deus,  qui  non 
patietur  vos  tentari  idtra  illud ,  quod  potes- 
tis,  sed  faciet  cum  tentatione  proventum. 
Sciant  ergo,  quod  ideo  rehnquuntur  a  Deo, 
quia  insipide  et  sine  fide  orant ,  nec  volunt 
puguare  contra  seipsos,  nec  perseverare  pa- 
tienter  postulantes  ausiliumDei,  sicut  de- 
cet ;  sed  volunt  habert'  gratiam  statim  sine 
labore ,  petentes  etiam  illam  a  Deo  non  hu- 
militer,  sed  praesumpluose ,  tanquam  non 
indigni,  ac  si  esset  Deus  obligatus  eis  :  orant 
ipsum  cum  securitate  quadam ,  ut  exaudian- 
tur  statim  ut  ipsi  volunt ,  et  non  sicut  ipse 
vult :  sicque  putanles  ipsum  ducere  ad  auxi- 
liandum ,  potius  provocant  ad  derelinquen- 
dum ,  quia  superbe  et  praesumptuose  acce- 
dunt  ad  ipsum.  Causa  ergo  lapsus  eorum 
est  superbia  et  negligentia  sua,  quam  de- 
bent  simpliciter  accusare. 


CAPUT  VI. 

De  occasionibus,  qucB  dantur  aliis  in  'peccatido. 

Sunt  etiam  in  confessione  exphcandaj  oc- 
casiones  datse  aliis  ad  peccandum,  quia  om- 
nium  peccatorum  hoiuo  est  particeps ,  qui- 
bus  occasionem  praebuit  malitiose,  vel  non 
malitiose.  Unde  conflteri  debes,  si  malitiose, 
vel  ignoranter  dedisti  alicui  occasionem 
peccandi;  nec  nominare  debes  directe,  vel 
indirecte,  personaui  cui  dedisti  causam ;  sed 
sola  occasio  est  dicenda.  Peccatum  vero , 
quod  factum  est  ab  alio  occasione  tui,  potest 


—  8  Psal  xc,  15.  —  «  Matth.. 
24.  —  '  1  Cor.,  1,  13. 


II,  28.  —  '  Joan.,  xvi, 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIiE.  CAP.  VIII. 


567 


dici  (a)  esplicite,  quando  est  notum  confessori , 
non  illum  qui  fecit;  alioquin  dic  solum  qua- 
litatem  delicli,  sic  dicendo  :  «  Feci  fieri  quod- 
dam  peccatum  mortalej  vel  grave,  propler 
talia  verba  quse  dixi ,  aut  propter  tale  ma- 
lum  exemplum  quod  dedi.  b  Item,  si  habuisti 
turbationem  cum  socio  in  itinere,  vel  aliquo 
opere ,  aut  propter  socium  dixisti  male  olTi- 
cium,  quia  male  proferebat,  non  debes  dice- 
re  :  «  Socius  meus  me  turbavit  tali  facto,  » 
aut :  «  Dixi  male  officium  meum  propter  de- 
fectum  socii  mei ; »  quia  sic  accusas  socium, 
in  cujus  notitiam  confessor  posset  venire. 
Dic  ergo  :  «  Hubui  turbalionem  cum  aliquo 
propter  meam  superbiam ,  quia  ipsi  dixi 
verba  injuriosa,  et  ipsum  provocavi  ad  di- 
cendum  mihi.  »  Et  si  est  illius  culpa  ,  dic  : 
a  Habui  turbationem  cum  quodam  propter 
impatientiam  meam ,  quia  nolui  supportare 
eum  in  charitate,  propter  aliqua  verba  ab  eo 
dicta ;  »  vel :  o  Dixi  male  offirium  cum  aliquo 
in  tali  hora  ;  et  dictante  mihi  conscientia , 
ut  redicerem,  propter  pigritiam  meam  iion 
redixi.  » 

CAPUT    VII. 

De  pollutione. 

Si  habuisti  pollutionem  carnis  vigilando, 
dic  causam  expresse ;  si  dormiendo,  dic  cau- 
sam  quam  dedisse  te  ci'edis.  Causae  possunt 
esse  cibus,  et  potus,  et  intemperantia  diei 
prsecedentis ,  aut  alio  modo.  £t  sic  dicendo 
ipsam,  dabis  intelligere  confessori  vitium 
dierum  praeteritorum ,  ut  sunt  cogitationes 
inhonestae  habitae  ante  dormitionem ,  quas 
explicare  debes ,  potissime  quando  somnias 
ea  quse  pra?cogitasti.  Nec  sunt  recitanda 
somnia  vitiosa,  vel  inhonesta,  nisi  ante  co- 
gitasses  ea,  aut  post  somnium ,  cum  dele- 
ctatione  et  mora,  et  raotu  carnis  cogitas- 
ses  :  et  haec  suut  dicenda  magis,  quia  cogi- 
tata ,  quam  soniniata.  Si  vero  somniasti 
habere  aliqueni  actum  impudicum  cum  per- 
sona  ad  quam  habes  sensualem  affectum, 
aut  quam  ante  conspexisli  oculo  impudico. 


hoc  debes  exprimere,  ut  causam  illius 
somnii,  et  quia  homo  plus  in  lalibus  dele- 
ctatur,  et  multi  post  somnium  gaudent 
se  talia  somniasse.  Ubi  vero  non  fuerit  ali- 
qua  ex  prasdictis  causis  vel  simihbus,  uihil 
de  somnio  est  dicendum,  quia  nulla  culpa 
est  ibi ;  et  lunc  sufficit  dolere  in  corde ,  et 
ad  quietandum  conscientiam  potes  dicere  : 
«  Habui  somnium  inhoneslum,  cui  si  dedis- 
sem  causam,  quam  nescio,  tunc  dico  culpam 
meam.  » 

CAPUT  VIII. 

De  causis  pollutionis. 

Secundum  sanctos  Patres,  triplex  est  causa    xre! 
pollutionis  nocturns.  Prima  provenit  ex  vo-  ^^^ 
racitate  gulae,  et  superabundantia  cibi  et  po-   g«°'j?^ 
tus  :  quffi  est  diligenter  examinanda  ab  illis,  ■="  "'"'- 

tarnEB. 

qui  vocati  sunt  ad  spirituale  exercitium.  Nam 
quandoque  accidit  aliquos  relaxari  gula  ni- 
mis  ahquo  tempore,  et  postea  quando  absti- 
nent,  poUuuntur  in  somnis ,  credunt  quod 
hoc  non  accidat  exculpa  immoderantiffi,  sed 
potius  ex  debilitate  vel  necessitate  naturae; 
sed  errant,  quia  debent  judicare  et  cavere, 
ne  evenerit  ex  nimietate  saturitatis  praeteri- 
tae.  Quod  enim  per  voracitatem  et  ingluviem 
congregatum  fuerat  in  medullis,  necesse 
est  ut  aliquando  per  pruritum  vel  per  insen- 
sibilitatem  [b)  corporis  jejunio  afflicti.  ege- 
ratur.  Propter  quod  non  solum  abstinendum 
est  a  delicatis  cibis,  verum  etiam  a  vihbus  [c) 
cum  aequali  temperantia  continendum  est ; 
imo  panis  et  aquae  satietas  est  timenda,  ut 
possit  in  nobis  acquisita  purilas  permanere. 
Istiergo,  qui  nondum  aequalis  contiuentiae 
et  moderantiae  gratiam  sunt  adepti,  non  mi- 
nus  in  praefatam  pollutionem  incidunt,  quae 
etiam  hominibus  abstinentibus  sic  accidit. 
Seeunda  causa  est,  quando  per  incuriam  et 
immunditiam  mentis  elabitur.  Nam  mens 
spiritualibus  exercitiis  vacua,  et  disciplinis 
interioribus  non  intenta,  sensu  corporis, 
per  vanas  et  immundas  cogitationes  evaga- 

(a)  Forte  legend.  potes  dicere.  —  (6)  Ixg.  imbecUli- 
tatem.  —  (c)  Cat.  edit.  add.  et. 


568 


tur,  ex  qiiibus  inerito  culpae  eliciuntur  liu- 
niores  :  et  iileo  volentibus  obviare,  necesse 
est  privare,  et  hanc  causaiu  eradicare,  vide- 
licet  nieutis  torporem  excutere,  et  sensus 
refrenare,  ne  meus  ad  vana  et  noxia  discur- 
rat,  et  excessibus  illis  assuefacta,  ad  imriiiin- 
dissima  incitamenta  luxuriai  somnians  per- 
turhetur.  Praedicta  ergo  negligentia  acqui- 
rendi  mundiliam,  et  evitandi  immunditiam, 
in   confessione   pariter  explicetur.    Tertia 
causa  potest  esse,  quando  illudentis  inimici 
invidia  pollutio  procuratur.  Dum  enim  videt 
sauctum  virum,  qui  persollicitam  victus  mo- 
deralionem,  integram,  et  perfectam,  ac  fre- 
quentem  peccatorum  confessionem ,  perpe- 
tuam  munditiae  puritatem  acquirere  conatur, 
ej  us  conscientiam  perturbare  nititur,  maxime 
diebus  illis,  quibus  desiderat  divino  aspe- 
ctui  (a)  complacere,  fluxus  illius  emissione 
polluere  procurat ,  ut  sic  a  sancta  commu- 
nioneretrabatur.Uuibusdamverocontingere 
dicitur  ex  debilitate  naturae,  quae  non  est  ita 
fortis  et  valida,  sicut  antiquitus  dicitur  exti- 
tisse.  Hanc  causam  potestquis  in  seipso  ad- 
vertere,  quando  in  illo  turpi,  nioderamine 
victus,  frequentius  plus  solito  polluitur  abs- 
que   turpis    somni   interventu,    sicut   ego 
quosdam  cognovi  hac  peste  certis  tempori- 
bus  ter  et  quater  in  hebdomada  sordidari , 
quamvis  non  minus  praedictae  illusioni  pos- 
sit  ascribi. 

CAPUT  IX. 

Qualiter  post  pollutionem  licet,  vel  tion  licet 
accedere  ad  divina. 

Secundum  sanctorum  Patrum  sententiam, 
vigilanti  circumspectione  cavendum  est  ad 
communionem  salutaris  convivii  accedere, 
tempore  quo  sentimus  nos  somnii  illusione 
pollutos.  Sed  si  hostis  invidus  taUter  menti  no- 
stra;  illuserit,  ut  nobis  ccelestis  remedii  sub- 
traliat  mediciuam,  dummodo  nullus  repre- 
hensibiUs  interveniat  pruritus  aut  oblecta- 
tionis  assensus,  si  fluxus  iste  fuerit  naturali 

(o)  Ccel.  erlit.  aspectii.  —  (6)  Esse  quale  Ulc.  — 
(c)  Foite  lei/eHduiii  illuitiatioui. 


DE  MOnO  COiNFITENDl 

necessitate  profusus,  autimpugnatione  hostis 


antiqui  procuratus,  et  absque  sensu  volupta- 
tis  adductus ,  debemus  ad  gratiam  salutaris 
cibi  nihilominus  accedere  confidenter.  Quod 
si  creditur  evenisse  occasione  vitiosa,  die  illa 
debent  se  humiliter  subtrahere  ab  altari,  ne 
in  nobis  verificetur  sentenlia  Apostoli '  :  Qui 
mandmat  et  bibit  indigne,  judicium  sibi 
manducat  et  bibit ,  non  dijudicans  corpus 
Domini;  id  est,  non  faciens  diQerenliam  in- 
ter  perceptionem  cibi  coelestis ,  et  carnalis , 
nec  judic,ans  ipsumcorpus  Domini  esse  tale, 
quod  [b)  non  nisi  pura  mente,  et  carne  liceat 
manducare.  Et  ideo  subinfert  idem  aposto- 
lus ' :  Ideo  inter  vos  multi  infirmi,  et  imbe- 
cilles,  et  dormiunt  multi ;  qiiasi  dicat :  Multi, 
ex  hac  praesnmplione  et  mandufatione  iu- 
digna,  spiritualiler  infirmantur ,  et  somno 
mortaU  dormiunt  multi  per  peccatum,  quod 
ex  ipsaindigna  manducatione,  et  sumptione 
incurrimt.  Vrobet  ergo ,  id  est  examinet  se- 
ipsum  homo,  antequam  sacramentum  perci- 
piat ;  et  diligenter  se  videat,  utrum  sit  mun- 
dus,  vel  immundus,  utrum  devotus,  vel  inde- 
votus,  utrumreverens,  vel  irreverens,  ulrum 
timens,velpraesumensaccedat,etiamsicertu6 
sit,  vel  certum  se  putet,  quod  non  sil  vitiose 
poUutus,  vel  aliquo  modo  mortaU  peccato 
infectus.  Non  enim  debet,  volens  istum  cce- 
lestem  panem  sumere,  esse  contentus  se  non 
habere  peccatum  mortale,  neque  praecedenti 
nocte  vitiosa  occasione  fuisse  poUutum,  quia 
licet  haec  duo  quemUbet  reddant  ipso  cibo 
indignum ,  alia  tamen  plura  sunt  quibus  se 
homo  debet  ab  hoc  cibo  subtrahere  reveren- 
ter,  quae  explicare  non  audeo,  quia  a  sanctis 
etdoctoribus  ipsa  expressa  non  reperi,  atque 
illustratione  (c)  gratiae  Dei,  ea  securiussimpli- 
citer  reUnquenda  decrevi.  Id  tamen,  quod 
pro  me  ipse  retineo,  est  verbum  illius,  qui 
hoc  sacramentum  instituit,  quem  non  credo 
iUud  frustra  protuUsse;  dixit  enim  =  :  H(ec 
quotiescumque  ^eceritis ,  in  mei  memoriam 
facietis.  Ex  quo  quidem  verbo  arguo  niilii 
ipsi,  (juod  quoties  volo  id  agere  quod  ipse 

'  1  Coi:,  XI,  29.  -  '  Ibid.,  30.  —  »  iuc,  XXU,  19. 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIJ;.  CAP.  X. 


569 


instituit,  et  modo  praedicto  reliquit,  timeo 
nequaquam  sine  remorsu  conscientiae ,  ac 
praejudicio  animae  ad  illud  posse  accedere , 
nisi  praememorata  ipsius  instituentis  chari- 
tate,  ac  ejuspassione  et  morte,  in  cujus  me- 
moriam  perpetue  recolendam  illud  sacra- 
mentiim  debere  conflci  et  percipi  ipse  prse- 
clare  asseruit  et  injunxit.  Considerans  insu- 
per  circa  hujus  sacramenti  primordia  lotio- 
nem  pedum  factum,  non  absque  mysterio  et 
sacramento^  ibique  dictum  fuisse  a  Domino ' : 
Si  non  lavero  te,  non  habebis  •partem  me- 
cum  :  agnosco  per  hoc,  et  judico,  uon  sine 
praesumptionis  et  gravis  offensae  periculo, 
aliquem  velle  habere  partem  secum  ipsum 
sacramentum  sumendo ,  non  praehabita  aU- 
cujus  spiritualis  gratiae  lotione,  quam  non 
solum  per  compunctionis  lacrymas  puto 
fieri,  verum  etiam  per  interiorem  mentis 
devotionem ,  et  fidem  in  qua  ipse  Dominus 
vocat,  et  invitat  animam,  et  trabit,  et  quo- 
dammodo  cogit  ad  ipsum  cibum  angehcum 
et  coelestem.  Unde  et  ipse  dixit  illis,  quos 
laverat  -  :  Jam  mundi  estis,  propter  sermo- 
nem  quem  locutus  sum  vobis.  Non  dixit  : 
a  propter  aquam  qua  loti  estis,  »  sed  :  pro- 
pter  sermonem.  Hoc  autem  est  verbum  fldei, 
quod  (a)  pra^dicamus  secundum  Apostolum'. 
Unde  in  Actibus  Apostolorum  legitur  * :  Fide 
purificans  corda  eorum.  Hanc  autem  devo- 
tionem  et  fidem  celebrantis,  seu  sacramen- 
tum  sumentis ,  credo  esse  illam,  quae  cele- 
brat,  et  quae  facit  ip>  m  sacramentum  per- 
cipi  cum  effectu,  sicut  et  verba  Christi  sunt 
illa  quibus  consecratur,  et  transsubstantiatur 
panis  et  vinum  in  corpus  Christi,  et  sangui- 
nem.  Quam  quidem  devotionem  voco  Dei 
gratiam ,  quae  prajvenit  el  disponit ,  subse- 
quitur  et  infunditur  (6).  Ad  hoc  ergo  sacra- 
mentum,  cum  instantia  ferventis  et  assiduae 
orationis,  procuremus  motio  praedicto  vocari 
a  Domino,  videlicet  praehabita  ipsius  memo- 
ria,  atque  compunclionis,  et  devotionis,  et 
fidei  lotione  :  ad  quae  praeparari  nos  oportet 


per  mentis  et  corporis  munditiam,  et  per  lin- 
guae  ac  sensuum  refrenationem ,  et  per  no- 
strarum  passionum  continentiam  et  mode- 
rationem. 

CAPUT  X. 

De  p,uxii  Ubidinis. 

Praetermittendum  quoque  non  est,  quod 
quibusdam  contingit  interdum  conscienti? 
dubietas  et  perturbatio  magna,  unde  ipsis 
vigilantibus,  absque  uUa  commotione  carnis 
et  cogitatione  immunda,  humor  quidam  per 
membrum  secretum  egreditur  sine  delec- 
tatione,  et  quasi  insensibihter,  ita  ut  multi 
de  hoc  aliter  non  perpendunt,  nisi  cum  pan- 
nos  senserunt  madefactos.  Cujus  causa  ali- 
qui  ignorantes  turbantur  et  errant,  putantes 
se  esse  pollutos.  Et  ideo  sciendum  est ,  quod 
illius  humoris  effusio  non  est  poUutio,  quia, 
utdicunt  medici,  sine  libidinosa  delectatione 
et  carnis  motione  nullus  potest  pollui  vigi- 
lando.  Ad  ipsius  tamen  effusionem  humoris 
videtur  naturalis  conditio  causam  exhibere 
primariam ;  sed  deinde  id  quod  ad  naturam  (c) 
disponit,  causa  vitiosa  et  inevitabilis  perficit 
et  consummat.  Quibusdam  hoc  provenire 
agnovi  propter  solam  praesentiam  et  allocu- 
tionem  personae  alicujus,  in  cujus  aspectu 
habuit  coraplacentiam  sensualem  et  vanam, 
seu  ad  quam  inordinato  amore  afficitur,  aut 
per  tHitum  impudicnm  levem,  aut  imagi- 
nando  aliquos  actus  impudicos  fortiter  et 
morose.  In  his  enim  casibus ,  et  similibus, 
multi  inveniuntur  habere  calefactiones  et 
commotiones  carnis  libidinosas,  dictumque 
humorem  emittere ,  velint ,  nolint.  Sed  eas 
causas,  et  similes,  quae  sunt  evitabiles,  debet 
quilibet  fugere  et  evitare  pro  posse,  ma- 
xime  qui  sentitde  hoc  se  passionatum,  seu 
ad  hoc  naturaliter  inclinatum,  sive  ex  vitio 
menlis,  sive  ex  debilitate  naturae  :  et  qui 
occasiones  hujusmodi  non  evitaverit  juxta 
posse,  relinquendo  amicitiam  et  familiari- 
tatem  personarum ,  ad  quas  inordinate  affi- 


'  Joan.,  XIII,  s.  —  ■ 
*  Act.,  XV,  9. 


Joan.,  XV,  3.  —  '  Itom.,  x,  13. — 


(a)  Cat.  edit.  quo. 
i(uud  ualura. 


(i)  infumJil.  —  (c)  Leg.  id  ad 


570 

citur,  fugiendo  etiam  allocutiones  et  aspec- 
tuin  personarum  ,  licet  non  credam  ipsum 
per  (iittam  elliisionem  peccai'e  mortaliter, 
nisi  forte  aliter  concupisceret,  aut  impudice 
tangeret  personam ,  quae  est  causa  illius  de- 
fectus ,  tamen  credo  eum  graviter  peccare, 
et  magno  peccati  mortalis  periculo  subja- 
cere.  Kt  ideo  consilium  do  tibi,  vel  tali,  quod 
absque  dilatione  morosa  ipse  sibi  violeutiam 
faciat  iii  hac  parte,  fugiendo  personas  hiijus- 
niodi,  atquecum  eis  omnem  opportunitatem 
loci  et  temporis  evitet.  Hic  ilaque  prsetiictus 
fluxus,  qui  a  quibusdam  vocatur  hbido,  si 
potest  evitari  ipsius  occasio,  et  si  studiose 
non  evitatur,  est  omnino  conQtendus  cum 
suis  occasionibus ,  et  negligeutia  habita 
circa  ipsas.  Si  vero  contingat  ex  causa,  quae 
vitari  non  potest ,  sicut  quando  audiuntur 
verba  impudica  a  casu,  vel  loquitiu"  cum 
persona,  vel  sedet  juxta  eam,  de  cujus  prae- 
sentia  habet  complacentiara  vanam,  et  ab  ea 
separari  non  valet :  in  his  et  similibus  credo 
sufficere,  quod  tam  de  occasione  habita,  et 
impotentia  vitandi,  quam  de  fluxu  illius 
libidinis  dolor  est  simpliciter  habendus.  Quia 
tamen  dubitare  in  talibus ,  qu»  spectant  ad 
conscientise  purifatem,  est  quandoque  valde 
proflcuum ,  poteris  hoc  confiteri  propter 
quietudinem  menlis,  et  pacem,  quamvis 
expedire  non  credam. 

CAPUT   XI. 

De  complacentia  habita  in  memoria  peccati. 

Morosa  Sciendum  est,  quod  quando  cogitas  de 
cogitatio  injuriis  receptis,  et  in  illa  memoria  turbaris 
sit  confi-  intra  tecum  ahqua  mora ,  et  appetis  vindic- 

tenda.  ^  , 

tain  flen  ,  aut  factam  esse,  aut  doles  quod 
non  fuit  facta  per  te,  aut  per  alium,  aul 
imaginaris  aliqua  facere,  aut  aliquem  mo- 
dum  (a)  tenere  animo  vindicativo  :  haec 
omnia  sunt  confitenda,  et  alia  quBecumque 
similia  in  mente  tua  ratione  istius  injuriae. 
Si  autem  rememorando  male  praetprita, 
(o)  Ccet.  edit.  motum.  —  (6)  Cvt.  edii.  baberes. 


DE  MODO  CONFITENDI 

quae  fecisti ,  non  habes  [b)  dolorem ,  sed  po- 

tius  delectationem  in  eis ,  et  propter  hanc 

delectationem  facis  moram  ibidem,  non  cre- 

do  expedire ,  quod  speciflces  ipsa  peccata 

rememorata,  si  alias  integre  confessus  es.  Et 

si  non  habuisti  aliquam  delectationem  in 

mente ,  sufficit  tibi  dicere  ;  «  Mihi  venerunt 

ad  memoriam  quaedam  viudictae,  vel  inju- 

riae  quas  feci,  vel  quaedam  peccata  gravia 

quae  commisi,  de  quibus  non  solum  non 

habui  dolorem  in  taU  cogitatione,  sed  de 

ipsis  cum  multa  complacentia  cogitavi.  »  Et 

si  aUud  tibi  occurrit  in  carne,  vel  in  mente, 

propter  dictam  complacentiam ,  quod  tibi 

videtur  aggravare  peccatum,  ipsum  etiam 

debes  conflteri.  Verbi  gratia,  si  de  peccato 

lusuriae  per  te  facto  habuisti  memoriam ,  et 

de  hoc  habuisti  motum  carnis,  et  poenitu- 

dinem  quia  ipsum  peccatum  non  fecisti  plu- 

ries,  vel  cum  pluribus  ;  tunc  enim  debes  sic 

dicere  :  «  Ex  imaginatione  quam  habui  de 

quodam   peccato    luxuriae ,   habui  motum 

carnis,  et  complacentiam  in  mente,  et  appe- 

tivi  illud  fecisse  multotiens,  et  cum  multis 

personis.  Et  sic  non  oportet  te  indicare  con- 

fessori,  te  jam  fecisse  illud  peccatum,  nisi 

forte  alias  indicasses  eidem,  et  nisi  pro  ma- 

jori  humilitate  et  merito  velis  ipsum  ei  sim- 

phciter  explicare.   Si  autem  recordaris  te 

habuisse   opportunitatem  faciendi   aliquod 

peccatum,  quod  non  fecisti,  et  in  isla  recor- 

datione  non  gaudes  te  evasisse  illud  pecca- 

tum,  nec  grates  agis  Deo,  quia  cuslodivit  te 

ab  ipso,  et  abstulit  opportunitatem  et  volun- 

tatem  faciendi  ipsum ,  omnia  ista  sunt  ple- 

nius  referenda  :  videtur  enim  haec  magna 

ingratitudo,  et  peccati  commissio  voluu- 

taria.  Sed  si  in  praedicta  recordatione  pecca- 

torum,  et  maxime  carnalium,  non  posses 

vitare  complacentiam  et  motus  carnis,  dum 

velles  eam  stiidiose  recolere  causa  te  ipsiim 

excitandi  ad  compunctionem  et  dolorem, 

consulo  tibi,  quod  non  ea  specialiter  recolas, 

nec  etiam  alia  peccata ,  quae  non  potes  sine 

complacentia  recolere,  sicut  est  vindicta  facta 

per  te,  vel  per  aUum.  de  inimico  tuo,  aut 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIiE.  CAP.  XI. 


571 


damnum,  vel  mors,  quia  aliquem  occidisti. 

m-  Debes  ergo  omaia  peccata  tua,  si  vis  confi- 

fes-  teri  generaliter,  sub  duobus,  scilicet  super- 

bia  et  delectatione  caruis,  confiteri ,  dicendo 

sic,  cordemeditandoetoreproferendo  :  Dico 

meam  culpam  de  superbia,  quam  habui  con- 

traDeum,etproximum  irapcendo,  invidendo, 

alios  provocando,  muudi  gloriam  appetendo, 

proximos  judicando,  Dei  creaturas  contem- 

nendo,  meipsum  bonum  reputando ,  et  alios 

viliflcando ,  de  Dei  operibus  ,  ac  judiciis ,  et 

ejus  permissionibus    murmuraudo ,  bonas 

ejus  inspirationes  et  omnia  ejus  beneficia 

negligendo,  impetus  vitiosos  sectando,  blas- 

phemando ,  et  nomen  Dei  in  vanum  profe- 

rendo,  et  liuguam  meam  contra  veritatem 

permendacia,  et  simulationes,  per  duplici- 

tates,  adulationes  ,  per  juramenta,  et  multa 

alia  verba  vitiosa,  loquendo  otiose,  acediose 

vivendo,  de  me  nimis  confidendo,  de  fide 

dubitando,  de  occultis  Dei  operibus  rationem 

praesumptuose  quaerendo  plus  quam  oportet 

sapere  de  Deo  et  proximo ,  et  de  hoc  saeculo 

multa   scire   cupiendo,   gratiam    Dei  non 

humiliter  affectaudo  ,  dona  Dei  occultando , 

temerarie  propalando,  non  in  veritate  ,  sed 

in  hypocrisi  et  falsitate  coram  Deo  et  homi- 

nibus  ambnlando ,  et  multa  aUa  per  super- 

biam  mentahter  et  corporaliter  exercendo. 

Posfquam  confessus  es ,  dic  animo  tuo ,  ma- 

imo-  xime  quando  vides  te  morti  proximum  :  0 

°n^  anima  mea,  egressus  luus  appropinquat ,  et 

*^  prope  est  teraiinus  tuae  superbiae  ,  et  prope 

est  finis  delectationis  hujus  mundi,  et  mise- 

rice  carnis  tuce ,  quam  (a)   delectationibus 

carnalibus   pertuUsti,   plus   ipsas   amando 

quam  Deum,  plus  sibi  complacendo  quam 

tibi ,  plus  laborando  pro  ipsa  quam  pro  te , 

plus  obediendo  ejus  concupiscentiis ,  quam 

divinis  inspirationibus  et  consUiis ,  scilicet 

dum  contendisti  satisfacere  sibi  in  delectatio- 

nibus  gulae  et  luxuriae,  multis  et  diversis 

modis,  opere  et  voluntate,  atque  satiare  ejus 

(a)  Quas.  —  (6)  Cal.  edit.  add.  ac. 


visum,  auditum,  gustum,  tactum  et  odo- 
ratum ,  quantum  et  qualiter  potuisti ;  con- 
sensisti ,  amore  ipsius  carnis,  amittere  par- 
tem  maximam  tui  temporis ,  superflue  dor- 
miendo  et  quiescendo,  in  multis  operibus 
vitiosis  [b)  occupando,  in  nimia  cura,  et 
soUicitudine  rerum  temporalium  et  corpora- 
lium  te  exercendo ,  plus  propter  avaritiam 
et  delectationem ,  quam  propter  necessita- 
tem ;  consensisti  ejus  pigritiei,  quam  habuit 
semper  ad  operandum  bonum,  et  ejus  soUi- 
citudini ,  quam  habuit  ad  peragendum  ma- 
lum  quod  potuit.  In  his  fuit  vita  mea;  in  his 
expendi  tempus  meum.  Ubi  ergo  es,  o  vani- 
tas  mea,  et  superbia  mea?  Quo  perrexistis, 
delectationes  carnis  meae?  Quid  mihi  attu- 
listis?  Qnid  mihi  reliquistis  pro  subjectione 
et  obedientia,  qua  vobis  tot  annis  deservivi  ? 
Pro  vobis  commutavi  vitam  aeternam,  amisi 
Deum,  acquisivi  infernum,  perdidi  gaudia 
infinita ,  et  lucratus  sum  lamenta  aeterna ; 
privatus  sum  societate  sanctorum  et  ange- 
lorum,  et  merui  fieri  socius  civium  infer- 
norum.  Considera  ergo,  o  anima  mea,  qua- 
!em  te  fecit  Deus ,  quia  ad  imaginem  et 
similitudinem  suam;  et  modo  sic  es  deni- 
grata  peccatis ,  nec  aliquam  virtutem  in  te 
agnoscit.  Considera  in  te  imaginem  tenta- 
toris  tui ,  qui  te  depinxit  colore  superbiae , 
gulae  ,  luxuriae ,  avaritiae ,  vanae  gloriae , 
invidiae,  acediae,  et  ingratitudinis ,  negli- 
gentiae,  et  odii,  et  vindictae ;  tibi  suasit  con- 
temptum  Dei,  et  apposuit  amorem  saeculi,  te 
induxit  contra  proximum  ad  murmuran- 
dum,  judicandum,  decipiendum,  despi- 
ciendum,  detrahendum,  et  aliorum  defectus 
ponderandum,  et  tua  gravia  vitia  non  vi- 
dendum.  Non  video  igitur,  o  anima  mea, 
nisi  ut  provoceris  ad  gemitum ,  fletum , 
planctum,  tristitiam  et  lamentum,  et  clames 
liumiliter  et  ferventer  ad  Dominum  '  :  Bo- 
mine ,  ne  in  furorc  tuo  arguas  me ,  etc. ; 
Miserere  mei,  Deus ,  etc. 

'  Psal.  VI,  2,  3. 


872 


CAPUT  XII. 

QualUer  cogitationes  inhonestm  sint  confitendm. 

rierique  clubitant,  si  cogitationes  inho- 

nestai  sint  exterius  explicandai.  Credo  quod 

hoc  sit  puritatis ,  et  perfectionis ,  et  magni 

meriti ;  sed  non  credo  esse  necessilatis  sem- 

per ,  nisi  quando ,  ex  niniia  mora  facta  in 

cogitatione  illa,  homo  sentiret  se  inclinari 

ad  faciendum  et  perficiendum  cogitatum,  si 

haberet  opportunitatem  quam  vellet ,  aut  si 

pollueretur  ex  illa  vehementi  cogitatione 

morosa ,  aut  si  inordinate  afficeretur  ad  ali- 

quani  personam,  et  de  ipsa  multura  molesta- 

retur  in  cogitatione ,  liabendo  motus  carnis, 

et  imaginando  habere  aliquos  actus  impu- 

dicos  cum  ipsa  persoua.  Hunc  enim  afTec- 

tum    inordinatum  debes   exprimere^   cum 

cogitationibus  et  motibus  carnis  proceden- 

tibus  ex  ipso  affectu,  dicendo  sic  :  «  Habui 

affectum  sensualem  et  inordinatum  ad  quam- 

dam  mulierem,  vel  quemdam  (a)  juvenem 

talis  conditionis ,  et  hunc  affectum  concepi 

ex  complacentia  habita  in  aspectu,  vel  col- 

locutione,  ac  praesentia  corporali  ipsius,  de 

ipsa,  vel  de  ipso  tot  vicibus.  Habui  etiam 

tot  vicibus  imaginationes  turpes,  respiciendo 

oculis  corporeis,  vel  mentalibus,  vel  faciem, 

vel  aliam  partem  corporis  ejus,  et  imagi- 

nando  cum  ipsa  persona  habere  amplexus 

et  oscula,  vel  talem  actum  impudicum.  Et 

in  his  feci  moram  per  magnum  spatium, 

habeudo  ibi  motus  carnis  libidinosos;  etspe- 

ciahter  mihi  accidit  in  oratione,  aut  missa ; 

et  semper  fui  negligens  laborare  pro  posse 

ad  expellendum  talia  per  potentiam,  propter 

nimiam  delectationem  quam  habebam  ibi- 

dem,  nec  curavi,  quantum  potui,  refrenare 

oculos  ab  aspectu  iilius  personae,  quando 

fuit  praesens.  (Juicumque  igitur  tales ,  vel 

taU  modo ,  cogitationes  et  affectiones  expri- 

meret  vitiosas,  ab  eis  cito  liberarelur,  dum- 

modo  euui  tali  confessione  contiuuaret  ora- 

tioneni,  et  custodiam  sensuum,  quia  dsemon 

(i)  Cat.  edil.  (luaunlam. 


DE  MODO  CONFITENDI 

non  potest  sustinere  humilitatem  confessio- 
nis  purae ,  cum  sit  superbus,  et  immundus , 
et  omnis  humilitatis  et  munditiai  inimicus. 
Et  ideo  non  est  melior  et  facilior  via  ad  eva- 
dendum  tentationes  luxuriae  et  superbiae, 
quam  omnes  cogitationes  vitiosas,  cum  suis 
circumstantiis  concurrentibus  in  carne  vel 
mente,  saepe  et  clare  detegere  confessori,  et 
toties  exprimere,  quoties  renovantur. 


CAPUT   XIII. 

De  motibus  carnis. 

Sciendum  est,  quod  motus  carnis,  qui  non  Quando 
provenit  ex  cogitatione  impudica,  absque  ^lf^^^° 
voluntate  et  sine  causa,  scilicet  visus  vel  «oDfes- 

,  sioni   sil 

auditus ,  sine  aliqua  causa  extrinseca  inho-  obnosi». 
nesta,  sine  dubio  provenit  ex  nimia  reple- 
tione  prius  facta  in  cibo  et  potu.  Quidam 
tamen  putant,  quod  proveniat  ex  nimia 
vigiha  :  quod  potest  esse ,  maxime  quando 
constat  eis,  quod  non  provenit  eis  ex  aliqua 
causa  praedicta  :  et  ideo  oportet  hominem 
esse  parcum  in  diaeta  quoad  qualitatem  et 
quantitatem ,  quando  de  talibus  molestatur 
contra  voluntatem  et  displicentiam  suam. 
Nam  intra  corpus  oritur  causa,  quia,  secun- 
dum  Hieronymum,  «  venter  et  genitalia 
proxima  sunt.  »  Et  hoc  intelligo,  quando 
non  sunt  a  causa  exteriori.  Et  tunc  oportet 
cavere  ipsum  ab  aspectibus,  collocutione  et 
approximatione  personarum,  in  quarum 
prtesentia  sentit  se  sensualiter  delectari ; 
alioquin  ille,  qui  videtur  motus  naturalis, 
fieret  vitiosus.  Et  quamvis  sit  securum  non 
confiteri  tales  motus  procedentes  sine  causa 
vitiosa,  quorum  intemperantia  viiletur  cau- 
sa,  dum  tamen  per  ipsos  non  turbetur  amor 
et  desiderium  puritatis  in  corde,  et  corpo- 
rahs  castitas  non  maculetur  in  corpore  :  si 
vero  proceduul  a  causa  vitiosa,  confitendi 
sunt,  et  causae  locus  et  tempus,  et  mora 
contracta  in  eis,  et  vices  motuum,  sicut 
supra  de  circumstantiis  peccatorum  dictum 
est.  Non  enim  sufflcit  generahter  dicere  cul- 
pam  de   motibus ;   sed  debes  dicere  sic  : 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIiE.  CAP.  XIV. 


573 


«  Dum  essem  in  ecclesia ,  vel  oratione ,  vel 
niissa,  vel  sermone,  cogitavi  talem  actum 
turpem,  aut  habui  memoriam  alicujus  per- 
son*,  in  cujus  aspectu  jam  habui  vanam 
complacentiam ,  aut  inordinatum  amorem , 
aut  aspexi  in  ecclesia  talem  personam  cum 
complacentia  impudica,  cujus  causa  habui 
motus  carnis  impudicos  toties,  et  per  tan- 
tam  moram.  »  Et  si  dixisti  illi  personae  tibi 
gratiosae  aliqua  verba  prolixe,  aut  fecisti 
aliquod  servitium  malitiose,  ut  scilicet  habe- 
res  complacentiam  libidinosam ,  et  niotus 
carnales  per  majorem  moram ,  totum  confi- 
teri  debes,  nisi  de  ipsius  prajsentia  delec- 
tationem  non  habuisses. 

CAPUT  XIV. 

Le  periculo  familiaritatis  dominarum. 

Quoniam  multi  videntur  neghgere ,  ut 
agnoscant  afFectiones  suas  vitiosas,  et  per 
cousequens  non  curant  confiteri,  cum  ta- 
men  diligenter  sint  perscrutaudse ,  et  cum 
vitiis  orientibus  ex  ipsis  exprimendae ,  ideo 
variset  praetermittere  non  intendo  :  quia  multi  afQ- 
ciuntur  nimis  ad  seipsos,  quidam  ad  alias 
personas ,  quidam  ad  honores ,  quidam  ad 
divitias  temporales.  Et  quia  hsec  sunt  siout 
murus  inter  Deum ,  et  animam ,  ideo  nullus 
hominum  habens  aliquid  de  praedictis  ,  po- 
test  in  via  Dei  proficere ,  nec  habere  puram 
orationem  ,  et  maxime  quando  est  carnalis 
affectio  ad  personam.  Et  de  hac  intendo 
modo  loqui.  Nam  talis  affectio  multos  spiri- 
tuales ,  sub  specie  amicitiae  spiritualis ,  a 
statu  orationis  impedit  et  impedivit.  llaic 
est  inquieludo  mentis  pestifera ,  orationem 
mentis  et  oris  inflciens,  et  dispergens,  et 
affectus  contrarios  orationi  in  mente  gene- 
rat  et  exercet.  Nam  sicut  oratio  pura  men- 
tem  purificat  ,  et  illuminat,  laetificat,  et 
fortificat,  et  impinguat,  sic  carnalis  atlec- 
tio,  et  immunda,  mentem  inflcit,  et  obscu- 
rat,  coalristat  ,  debilitat  ,  et  desiccat  ,  et 
corpus  ejusdem  maledictionibns  implicafur. 
spiri-    Et  quoniam  spiritualibus  loquor ,  propter 


Qoxise  in- 
cHDalio- 
nes  ho- 
minom. 


quos  illa  scribo,  noverint  ipsi  quod  licet 
carnalis  affectio  sit  omnibus  periculosa  et 
damnosa  ,  ipsis  tamen  magis  perniciosa , 
maxime  quando  conversantur  cum  persona 
quae  spiritualis  videtur.  Nam  quamvis  ho- 
rum  principium  videatur  esse  purum ,  fre- 
quens   lamen  familiaritas  domesticum   est 
periculum ,  delectabile  detrimentum,  et  ma- 
lum  occultum  bono  colore  depictum.  Quae 
quidem  familiaritas ,  quanto  plus  crescit , 
tanto  plus  inflrmatur  principale  motivum  , 
et  utriusque  puritas  maculatur ;  non  tamen 
de  hoc  statim  perpendunt,  quia  sagittarius 
ille  a  principio  non  mittit  sagittas  venenatas, 
sed  solum  aliqualiter  vulnerantes ,  et  amo- 
rem  augmentantes.    Ad   tantum   vero  in 
brevi  deveniunt ,  ut  jam  non  velut  angelos, 
sicut  incceperant  ,  se  invicem  alloquantur 
et  videant,  sed  tanquam  carne  vestitos  se 
mutuo  intueantur ,  et  saucient  mentes  qui- 
busdam  commendationibus,  ac  verbis  blan- 
ditoriis  et  adulatoriis,  quae  videntur  ex  pri- 
ma  devotione  procedere  ;  exinde  unus  inci- 
pit  alterius  appetere  prtesentiam  corporalem, 
quia  forma  vel  species  corporum ,  in  utrius- 
que  mente  concepta,  incitat  eos  ad  volen- 
dum  praesentiam  corporalem  ,  quasi  insit 
eis  praesentia  meiitalis  ,  sicque  spiritualis 
devotio  paulatim  convertitur  in  corporalem 
et  carnalem ,  et  sic  ipsorum  mentes ,  quae 
solebant  in  oratione  cum  Deo  absque  inter- 
medio  loqui ,  tunc  inter  se  ,  et  Deum  ,  alter 
alterius  ponit  corporalem  efflgiem  ,  quam 
velant  et  obtenebrant ,  ponentes  sibi  ipsis 
faciem  Dei  cum  facie  creaturae.  Et  non  rai- 
nus  horrendum  est,  cum  ii  propriuni  erro- 
rem  percipere  et  emendare  deberent,  potius 
in  nutrimentura  erroris,  totum  illud  judi- 
cant  ex  maxima  charitate  procedere,  cujus 
merito  ,  puto,  et  sibi  invicem  mentientes 
referunt ,  quod  in  oratione  unus  alteri  prae- 
sentatur,  quo  oratio  reddatur  delectabilis , 
ac  si  pro  se  invicem  orare  cogantur  gratia 
et  virtute  divina,  ac  per  hoc  consolationem 
simpliciter  sensualem,  quani  halient  in  iJla 
praiseutatione  de  ipsis  facta  in  uratione  prae- 


tualis 
caatela. 


574 


DE  MODO  CONFITENDl 


dicta,  aestimant ,  et  affirmant ,  ac  asserunt , 
esse  spiritualem  gratiani  et  divinam.  Quales 
autem  illusiones  recipiant  a  sagittario  su- 
pradicto  specialiter  mulieres,  quae  citius 
fldem  adliibent  illusioni  mentali ,  esset  hor- 
libile,  et  quasi  impossibile  declarare.  Sen- 
tiunt  namque  in  oratione  praedicta ,  et  prje- 
sentatione  mentali,  calorem  quemdam  igni- 
tum  a  sagittario  illo  jactum ,  quem  credunt 
et  dicunt  esse  ignem  charitatis  a  Spiritn 
sancto  immissum  ,  volentem  conjungere 
spiriluin  unius  spiritui  alterius  vinculo  cha- 
ritalis,  cum  tamen  sit  ignis  libidinosi  amo- 
ris,  prout  frequeutia  exempla  manifestant , 
et  inde  dehberant  se ,  tanquam  spirituahter 
unitos ,  posse  securius ,  prohxius  et  saepius 
simul  loqui,  atque  in  hoc  tempus  non  per- 
dere  ,  sed  lucrari.  Proinde  niodos  mirabiles 
et  insohtos,  et  cautelas  adinveniunt,  quibus 
procurant  simul  cohoqui  et  frequenter^  al- 
legantes  unus  alteri  causas  utilitate  et  ne- 
cessitate  depictas  ,  cum  tamen  in  veritate 
nihil  aliud  sit  causa  ,  nisi  onus  cui  ratio 
succumbit.  Sic  itaque  carnah  concupiscentia 
excaecati ,  tempus ,  quod  ohm  in  oratione 
consueverant  expendere  ,  ac  spirituahter 
occupare,  tunc  in  hujusmodi  familiaritati- 
bus  et  colloqniis  perdunt ,  et  sic  (  quod  do- 
lendum  est )  allocutiones  divinas  pro  carna- 
hbus  commutantes,  amodo  igitur  ( nisi  mora 
serotina  cogente ,  aut  aha  inevitabih  causa ) 
non  possunt  ab  inviceni  discedere  ,  et  tunc 
inviti  et  tristes  discedunt.  Haec  autem  tristi- 
tia  est  certissimum  indicium  ,  quod  carnis 
vinculo  sunt  alligali :  et  per  hoc  visitationes 
et  consolaliones  diviuce  a  carnahbus  et  dia- 
bohcis  discernuntur.  Denique  quamvis  se 
midtis  exponant  pericuhs  ,  et  multa  mala 
incurrant ,  dum  eorum  obtenebratis  cons- 
cientiis  judicantquaedam  sibi  tanquam  spi- 
ritualibus  esse  licita  ,  quae  fleri  nequeunt 
absque  periculo  et  peccato  ;  putavi  tamen 
mehus  esse  non  mulla ,  de  hoc ,  calamo 
exarare.  Haec  tamen  tacere  non  valeo ,  quin 
aliquahter  referam,  maxime  quia  non  ionge 
a  lemporibus  istis  simUia  contigerunt.  Tan- 


dem  spirituales  praedicti  quandoque  se  de- 
duci  permittunt,  ut  se  invicem  familiariter 
tangant  sub  specie  charitatis  ,  reserantes 
sibi  invicem  immensum  cordis  amorem  , 
quoil  impudenter  charitatem  appellant.  Sed 
in  hac  reseratione  amoris  est  summum  peri- 
culum  ,  quia  ex  hoc  fabricantur  sagittae, 
quaj  mentes  eorum  vulnerant  mortaliter, 
ac  venenant.  Et  quod  super  omnia  videtur 
niihi  horrendum,  Deo,  Angehs,  hominibus 
et  daemonibus  fuerunt  jam  aliquae ,  spiri- 
tuales  nomine,  spiritu  hixurioso  imbutae, 
quae  in  excusationem  suae  hbidinis  prae- 
sumpserui  t  dicere ,  se  habuisse  in  illis  acti- 
bus  impudicis  magna  sentimenta  de  Deo  : 
quod  nihil  ahud  judico ,  nisi  quoddam  in- 
citameutum  et  inductivum  ad  similia  secu- 
rius  iterandum,  et  pejoraperpeli-andum.Dic 
mihi ,  qui  talibus  credis  et  adhsres  :  si  isti 
sunt  vere  spirituales ,  ut  asseris  ,  quid  aliud 
loqui ,  aut  facere  deberent,  nisi  quod  a  Spi- 
ritu  sancto  procedere  potest ,  vel  procedit? 
Ab  illo  auteni  nihil  procedit  noxium ,  sed 
solum  quod  est  utile  et  honestum.  Quid 
enim  ad  Spiritum  sanctum  de  talibus  oscu- 
lis?  aut  qualem  honorem  inde  consequitur 
Deus?  et  quffi  utihtas,  aut  quae  necessitas 
tibi  ad  salutem,  vel  alten,  uthos  tactus  facias, 
vel  patiaris?  Quae  conventio  spiritus  ad  h- 
bidinem  carnis?  Quae  igitur  praesumptio  tua, 
ut  hanc  contumeliam  inferas  Spiritiii  sancto, 
scUicet  attribuendo  sibi  tuae  impudicitiaefce- 
torem ,  quem  vix  daemones  patiuntur?  Quae, 
inquam  ,  temeritas  tua  ,  mulier  hypocrita , 
a  facie  Dei  projecta ,  ut  dicas  delectatiouem 
carnis  libidininosam  esse  gratiam  et  conso- 
lationem  divinam  ?  Recede  ergo ,  fera  pessi- 
ma ,  de  finibus  meis ,  quia  daemones  ne- 
queunt  tuam  praesentiam  sustinere.  Haec 
itaque ,  fratres  carissimi  ,  non  incongrue 
huic  operi  sunt  inserta ,  ut  sciat  unusquis- 
que  quod  haec  venenosa  affectio ,  sub  colore 
spiritus  acquisita  ,  summe  impedit  purita- 
tem  confessionis ,  et  cordis  munditiam,  ut 
sic  hanc  fugiat  tanquam  vitiosam  rubigi- 
nem ,  quae  \ix  potest  aboleri  de  mente ,  si 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTliE.  CAP.  XIV. 


575 


alicui  fiierit  applicata,  prsecipue  quia  tales 
personse ,  quandiu  sunt  hac  sagitta  percus- 
sae,  quasi  nunquam  pure  et  integre  confi- 
tentur,  eo  quod  ipsum  morbum  despicabi- 
lem  in  persona  spirituali  verecundantur  to- 
ties  detegere  plene  et  integre  confessori , 
quia  verentur  exprimere  aliquas  circum- 
stantias  tali  afTectioni  annexas  ,  quas  vel 
tacent,  vel  imperfecte  exprimunt ,  utentes 
verbis  operientibus  dictum  morbum,  sicut 
sunt  occupatio  mentis  quasi  continua  circa 
personam  dilectam ,  et  in  oratione ,  et  cunc- 
tis  actibus  suis,  et  imaginationes  turpes  de 
ipsa  vana  complacentia  cordis ,  in  memoria 
et  aspectu  mentali  ipsius,  et  negligentia  in 
evitando  ejus  praesentiam  et  coUoquium,  et 
alia  quse  experiuntur  ipsi  :  propterea  saepe 
mutant  confessorem  ,  aut  vellent  mutare  , 
si  possent.  Sicque  tristes  sunt  et  acediosi 
frequenter,  tam  ratione  affectionis  fluctuan- 
tis  in  mente,  quam  ratione  coiifessionis  im- 
perfectaj,  de  qua  ipsimet  non  contentantur, 
seu  quod  pejus  est,  cum  ipsi  deberent  quae- 
rere  medicos  spirituales  cautos ,  et  peritos , 
ac  expertos ,  qui  scirent  iilam  aegritudinem 
et  causas  ejus  agnoscere,  et  congruum  re- 
medium  adhibere,  non  solum  non  faciunt, 
sed  potius ,  si  semel  ad  aliquem  talem  per- 
venerint ,  ipsum  ex  tunc  fugiunt,  nec  re- 
Fami-  vcrtuntur  ad  ipsum.  Quaerunt  ergo  confes- 
ffflmin^a^-  sores  idiotas  et  simplices  ,  qui  nec  morbum 
'"uu?'  intelligunt ,  nec  causas  ejus  agnoscunt,  et 
linm  ma-  ideo  ncc  sciuut  congruam  adhibere  mede- 
unda.  lam.  Tantum  de  hac  materia  dixisse  snffl- 
ciat,  ut  per  hoc  confidenter  animentur  per 
viam  puram  et  immaculatam  incedere ,  et 
fugere  periculosam  pestem  ,  familiaritatem 
mulierum  spiritualium  ,  quae  non  melius, 
quam  tugiendo  vitatur.  Satis  enim  [losset 
quis  hac  sagitta  percussus  se  jejuniis,  vi- 
giliis  ac  disciplinis  affligere,  et  orare  :  quod 
si  non  fugiat  persouam ,  et  omnem  occasio- 
nem  despiciat,  nunquam  curabitur  ab  illo 
morbo,  sed  magis  augcbitur  illud  vulnus. 
Propter    qnod    sequamur   consilium  beati 


Hieronymi  dicentis  '  :  «  Feminam  quam  vi- 
des  bene  conversantem  ,  mente  dilige ,  nou 
frequeutia  corporali  :  quia  initium  libidinis 
est  in  visitatione  mulierum ,  et  mundus  cum 
mulieribus  non  melius  vincitur,  quam  fu- 
giendo,  quia  caeteris  vitiis  et  morbis  quis 
potest  resistere,  huic  tamen  non  potest,  nisi 
per  fugam.  »  Et  alibi  :  «  Si  mulier  potuit 
vincere  eum,  qui  jam  erat  in  paradiso,  non 
est  mirum ,  si  eos  impediat ,  qui  nondum 
ad  paradisum  pervenerunt.  »  Et  iterum  ^ : 
«  Solus  cum  sola  non  sedeat  in  secreto , 
absque  arbitro  et  teste.  »  Et  idem ' :  «  Ne 
sub  eodem  tecto  solus  cum  muliere  man- 
.'^eris  ,  nec  in  praeterita  caslitate  confl- 
das ,  quia  nec  tu  Samsone  fortior ,  nec  Sa- 
lomone  sapientior.  »  Si  forte  dicas  :  Jam 
corpus  emortuum  est,  dico  tibi,  qiioniam 
diabolus  vivit,  cujus  flatus  prunas  extinc- 
tas  ardere  facit.  Idem  dicit :  «  Omnes  virgi- 
nes  Christi,  et  puellas,  aut  aequaliter  dilige, 
aut  aequaliter  ignora.  »  Item  beatus  Augus- 
tinus  dicit :  «  Sermo  brevis,  et  rigidus  cum 
mulieribus  est  habendus;  nec  tamen ,  quia 
sanctiores  fuerint  ,  ideo  niinus  cavendae. 
Quae  enim  sanctiores  fuerint,  eo  magis  alli- 
ciunt,  et  sub  praetextu  blandi  sermonis, 
immiscent  se  vitiis  impiissiraae  libidinis. 
Crede  mihi ,  Episcopus  sum ,  in  Christo  lo- 
quor ,  non  mentior.  Cedros  Libani ,  id  est , 
contemplationis  altissimae  homines,  et  gre- 
gum  arietes ,  id  est  magnos  praelatos  Eccle- 
siae  sub  hac  specie  corruisse  reperi  ,  de 
quorum  casu  non  magis  praesuinebam , 
quam  Hieronymi  et  Ambrosii.  »  Sic  ail  Ber- 
nardus  ' :  «  Quotidie  conversari  vis  cum  mu- 
liere,  et  continens  putari?  Esto  quod  sis, 
maculam  tamen  siis[iicionis  portas.  Scanda- 
lum  mihi  es,  tolle  materiam  ,  et  causam 
scandali ,  quia  ^  Vce  homini  illi  per  quem 
scandaliim  venit.  » 

'  Hieron.,  ad  Ocean.,  de  vit.  Cleric.  —  '  Id.,  ad  Ne- 
pntiun.,  epist.  ii.  —  '  Ibid.,  paulo  ante.  —  '  Bern., 
in  Cant.,  bom.  LXV, —  ^  Matth.,  xvill,  7. 


576 


CAPUT    XV. 


He  verbis  vitiosis. 


catis  lin 


Sciendum ,  quod  verba  vitiosa  et  gravia 
distincte  sunt  conlitenda  secundum  differen- 
tias  suas,  cum  circumstautiis  et  occasionibus 
earumdem. 
De  pec  i .  De  niurmuratione  ' ,  quae  fit  quando 
narratur  defectus  personae  absentis,  si  confi- 
teri  habes,  dic  utrum  vere,  vel  false,  et 
propterquamcausam,sciiicetpropterodium, 
vel  viudictam.  Si  induxisti,  vel  inducere  co- 
gitasti  aliquem  ad  hoc,  vel  despexisti  ex 
hoc,  si  alicui  ex  hoc  nocuisti,  vel  alicui  au- 
dienti  generasti  odium  de  illo,  de  quo  dixisti, 
vel  aliquid  male  accidit,  aut  accidere  deside- 
rasti.  Non  ergo  sufficit  dicere:  a  Multoliens 
murmm-avi,  et  de  multis,  »  nisi  ista  expli- 
ces.  Non  tamen  dicas  defectum,  de  quo  mur- 
murasti,  si  est  verus;  nec  nomen  personae; 
sed  dicatm'  qualitas  personae  aggravans  (a) 
peccatum,  sicut  si  de  patre  tuo,  de  sancto  viro, 
de  prailato,  et  propter  quam  causam.  Et  si 
defectus  est  falsus,  confitere  defectum  et  per- 
sonam  cui  falsum  imposuisti;  et  debes  revo- 
care  coram  illis,  quibus  propalasti,  maxime 
si  defectus  esset  gravis.  Sunt  tamen  quidam, 
qui  ut  minus  displiceant  confessori ,  expri- 
munt  personam  cui  fecerunt  injuriam,  vel 
de  qua  murmuraverunt,  quando  ipsa  per- 
sona  mala  reputatur,  quasi  ab  omnibus,  vel 
prae  omnibus  odiosa,  ut  per  hoc  judicentur 
minus  peccasse.  Sed  hoc  est  vitiose  dictum, 
quia  debent  in  cordibus  suis  reputare,  et  per 
confessionem  ostendere  seipsos  esse  pejores, 
quam  illa  persona  sit ,  quam  in  sui  excusji- 
tionem  nominare  prajsumunt.  Quidam  adhuc 
pejus  faciunt,  qui  ut  placeant  confessori, 
personam  exprimunt  de  qua  murmurave- 
runt,  vel  offenderunt,  auferendo  rem,  vel 
impediendo  ejus  bonum,  quia  sciunt  illam 
personam  displicibilem  confessori.  Isli  gra- 
vius  peccant  sic  confitendo,  quam  sit  pecca- 


'  SiiIj  boc  nomiDe  mtirmuratioDis    iDlellige   detrac- 
lionem.  —  >  ilatth.,  XiVi,  49. 


DE  MODO  CONFITENDI 

tumconfessum,  quiacontracharitatem  proxi- 
mi  dupliciter  peccant ,  quia  faciuut  confesso- 
rem  de  peccato  gaudere  quod  confitentur,  et 
injuriam  inferunt  alteri :  et  sic  non  dolent 
de  peccato  confesso,  sed  potius  gaudent  pu- 
tantes  per  hoc  captare  benevoleutiam  de  de- 
tractione,  quod  gravius  est,  licet  detractio 
sit  quasi  quoddam  spirituale  homicidium 
occultura.  Sicut  quando  aliquis  audit  ali- 
quem  laudari  de  aliqua  virtule  et  sufficien- 
tia,  conatur  auferre  de  corde  laudantis,  aut 
cujuslibet  audientis,  iUam  bonam  opinio- 
nem,  qu»  habetur  de  illo,  negando  illud,  et 
polius  defectum  istius  declaraudo ,  aut  hy- 
pocritam  appellando,  quia  dicit,  qiiod  quid- 
quid  facit,  pro  humana  laude  facit.  Hoc  au- 
tem  vitium  commitlitur  propter  invidiam, 
aut  vauam  gloriam.  Nam  detractor  quaerit 
laudari  super  alios,  et  potissime  super  illum 
cui  detrahit,  aut  timet  minus  reputari,  quam 
ille  qui  laudatur  :  et  inde  oritur  grave  pec- 
catum ,  quia  affectat  mortem ,  aut  expulsio- 
nem,  aut  tribulationem,  aut  casum  illius  de 
cujus  laude  tristatur,  et  statim  sunt  dispositi 
ad  audiendum  hoc  de  ipso  cum  gaudio.  Quod 
^"itium  nonnullos  spirituales  pulsat,  qui  non- 
dum  Paracletum  receperunt.  Quidam  autem 
ore  non  murmuraut,  nec  delrahunt,  ne  et 
ipsi  despiciantur,  aut  de  ipsis  murmuretur ; 
appelunt  tamen  illud  fieri  ab  aliis.  Et  omnia 
talia,  cum  motivis  et  causis,  suut  integre 
confitenda. 

2.  De  duplicitate,  quae  mendacium  dicitur, 
quae  est  quando  lingua  et  intentio  non  con- 
cordat,  quia  facit  intelligi  et  credi  quod  non 
est.  Tales  quandoque  sunt  duplicitates  pro- 
ditoriae,  sicut  iu  Juda,  quando  dixit':  Ave, 
Rabbi :  isti  mel  in  ore  gerunt,  et  retro  pun- 
gere  quaerunt :  iiam  post  osculum  fecit  capi 
Christum. 

3.  De  simulatione,  qua;  est  iu  verbis,  si- 
gnis  et  operibus  exterioribus,  cujus  contra- 
rium  est  in  mente  :  hoc  est  proprium  hypo- 
critarum.  Estautem  simulatio,  falsitas  veri- 
tate  depicta ;  vel.est  vitium  verbis  et  actibus 

(a)  Cost.  edit.  aggravautis. 


Varia 
hypocri- 
taramsi- 
molatio. 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTl^.  CAP.  XVI. 


577 


virtuosis  opertum.  Simulatio  in  verbis  est 
quando  te  dicis  insipientem  et  vitiosum ,  ut 
per  hoc  humilis  reputeris,  et  humilia  prae- 
eligis,  ut  non  credatur,  quod  virtuosus  et 
snfficiens  reputari  velis;  si  autem  non  vir- 
tuosus  reputeris,  tunc  turbaris.  Est  ergo 
humilitas  in  verbo,  superbia  in  mente.  Si- 
mulatio  in  opere  est,  quando  fit  actus  vir- 
tuosus,  ut  solum  fama  acquiratur.  Simulatio 
in  signo  cst,  quando  praetenditur  lionestas 
in  sensibus ,  et  cor  plenum  est  inhonestate, 
nec  trahitur  quis  ab  opere  malo ,  nisi  quia 
caret  opportunitate  quam  vellet.  Sic  quidam 
religiosi  de  die,  quando  videnlur,  ut  repu- 
tentur  sancti  et  honesti,  sensus  suos  valde 
componunt,  et  maxime  in  offlcio  et  choro 
inclinationes  profundas  et  similia  faciendo, 
sed  de  nocte  nulla  signa  devotionis  osten- 
dunt,  dum  non  sentiunt  se  videri.  Sic  qui- 
dam  se  macerant  abstinendo ,  ut  spirituales 
appareant  et  judicentur.  Aliqui  exterius  ap- 
parentpatienles  subridendo,  qui  tamen  pleni 
ira  et  tristitia  dolent  de  injuria  eis  facta  :  et 
sic  omiiis  hypocrita  est  simulator,  duplex  et 
falsus,  et  per  consequensinimicus  et  proditor 
veritatis.  Et  ideo,  quia  huic  vitio  multa  sunt 
annexa  alia,  cum  diligenli  examinatione  de- 
bent  in  confessione  evomere  virus  suum. 

4.  iiendacia  suut  secundum  species  suas 
confltenda,  quia  quajdam  sunt  aliis  noxia, 
et  hsec  sunt  graviora  non  noxiis;  quaedam 
deliberate  prolata,  graviora  a  casu  prolatis; 
qusedam  jocosa  ad  gaudium  provocantia, 
quae  tamen  a  viris  perfectis  sunt  arcenda. 
Qui  vero  dicunt  mendacium  per  quamdam 
inadverlenliam ,  sicut  uarrantes  historias, 
aut  multum,  aut  prolixe  loquentes,  debent 
conflteri  quse  noscunt  falsa.  Qui  vero  in  prae- 
dicationibus  narrant  miracula  non  vera,  aut 
historias  derisivas ,  seu  fabulas ,  aut  textum 
Scripturae  sacrae  trahunt  indebite,  ut  coap- 
tent  verba,  male  faciunt,  et  debent  conflteri, 
quia  tot  veritates  sunt  in  Scriptura,  quae  pos- 
suut  dici,  quod  non  oportet  t.diter  facere, 
quoniam  mendaciis  noo  eget  Deus. 
Adttiaiio,      '.>.  Adulatoria,  ut  suut  verba  blanditoria 

TOM.    VU. 


ad  complacendum,  vel  ut  commendetur,  vel 
ut  benevolus  flat,  vel  servitium  recipiat, 
sunt  confltenda  tanquam  mendacia,  expri- 
mendo  intentionem  quam  habuit  in  pi'ce- 
dictis,  et  potissime  qui  adulantur  gestibus 
corporis,  et  actibus  manuum  et  oculorum, 
ut  ostendant  affectionem  et  compassionem 
ad  aliquem ,  quia  omnes  tales  sunt  mendaces 
et  falsi. 

CAPUT  XYI. 

Erudiiio  utilis  ad  omnia  supradicta. 

Ut  autem  scias  melius  confiteri,  studeas 
saltem  semel  in  die  examinare  quomodo 
tempus  expendisti,  et  discurre  per  singulas 
horas,  cogitando  loca  in  qnibus  fuisti,  cum 
quibus  personis,  quid  cogitasti,  quid  dixisti, 
quid  audivisti,  quid  fecisti,  ut  cognoscas  re- 
laxationes  linguae,  cordis,  et  sensuum,  in 
quibus  et  quotiensoffendisti,  aut  dedisti  aliis 
materiam  ofTendendi ;  et  sic  ordina  in  mente 
tua,  sicut  ea  fueris  memor  commisisse ;  quia 
mehus  explicabis  omnia  quorum  fueris  me- 
mor :  et  illa  pluries  pertracta ,  et  ordinate 
repete  in  mente  tua,  nec  te  pigeat  in  tali 
examinatione  exercere,  quia  pax  et  laetilia 
mentis,  quam  inde  consequeris,  superexce- 
dit  omne  gaudium  nmndanum.  Qiiod  si  abs- 
que  difflcultate  magna,  et  cum  magna  tran- 
quillitate  animi,  istum  modum  volueris  ob- 
servare,  stude  in  paucis  delinquerc,  ut  pauca 
possis  recolere  et  conflteri. 

Confessorem  eligas  compassivuni,  proba-     guaiis 
tum  in  tenlationibus,  et  in  via  continentiae  '^*''^^' 

esse  coa- 

se  exerceutem ,  cui  saepe  confitearis,  et  ape-  f«ssor. 
rias  omnes  defectus  clare  et  lucide,  et  sti- 
mulos  quibus  molestaris.  Sit  ille  discretus, 
charitativus,  humilis  et  intelligens,  sic  quod 
possis  ad  ipsum  confidenter  recurrere,  et 
sciat  tibi  remedium  adhibere.  Aliter  autem, 
si  caecus  caeco  ducatum  praeslet ,  amho  in 
foveam  cadunt. 

Ad  ista  melius  obtinenda,  necessaria  est 
tibi  sollicitudo,  qus  est  via  primaria  ad  cor- 
dis  muudiliam,  et  tuttdaad  custodiam.  Unde, 

37 


578  DE  MODO 

si  es  religiosus,  si  pacem  quaeris,  hinc  mi- 
nime  egredieris.  Yersus ; 

Cella  quasi  coelum  tibi  sit  (a),  qua  coelica  cernas. 
Hic  leglto  (i),  hic  ores,  mediteris,  criuiina  plangas. 
Pai  esl  in  cella,  foris  autem  plurima  bella. 

Si  autem  es  saecularis,  fuge  consortium, 
quantum  potes,  nisi  pro  evidenti  utilitate, 
aut  necessitate.  Espedit  etiam,  ut  portes  ia 
corde  propositum  tibi  cavendi  pro  posse  ab 
omni  offensa  Dei,  et  proximi,  et  debes  te  ar- 
mare  cum  oratione  dicendo  ' ;  Deus ,  in  ad- 
jutorium  7neutn  intende,  etc,  quia,  sine 
auxilioDei,  impossibile  est  te  a  quantum- 
cumque  minimo  peccato  liberari.  Et  quam- 
vis  Deus  permittal,  quantumcumque  ipsum 
rogaveris  in  oratione,  ut  in  aiiqua  peccata 
incidas,  non  tamen  propter  boc  desistas  a 
bono  proposito  bene  operandi  :  quia  hoc 
Deus  permittit,  ut  cognoscas  te  infirmum,  et 
continue  divino  auxilio  te  indigere,  nihil- 
que  boni  per  te  ipsum  posse  perflcere,  quan- 
tumcumque  cupias  et  proponas.  Propter 
quod  •  oportet  semper  orare,  et  non  deficere. 
Ille  auleiu  semper  orat,  qui  non  cessat  beue 
facere,  et  mala  vitare  desiderat.  Si  autem 
ab  inccepto  opere  bono  destiteris,  eo  quod  in 
oralione  non  exaudiris,  tunc  est  signum 
quod  spirilualis  aidiflcii,  quod  est  conscientiae 
puritas,  cares  principio,  cui  est  annexa  co- 
gnitio  propriae  vilitatis,  ad  quod  consequitur 
virtus  huinilitatis ,  quae  mentem  iu  bono 
confirmat,  et  facit  hominem  contentari  de 
omnibus  judiciis  et  permissionibus  divinis 
circa  omnes  creaturas  et  se,  Dum  enim  in 
veritate  teipsum  agnoscis,  omnibus  compa- 
teris,  nuUum  oJis,  nulU  inimicaris,  plus 
gaudes  de  passionibus  et  pcenis  corporaU- 
bus,  quam  de  consolatiouibus  carnalibus, 
quia  te  vides  ista  meruisse,  et  esse  utilia, 
haec  autem  esse  periculosa.  Sic  ergo  omnia 
pra?ter  peccatum  dUigas;  nihU  te,  praeter 
Deum,  afflciat;  uihU  te,  nisi  culpa,  con- 
trislet.  Et  quoniam  contritio  et  accusatio  sui 
ipsius  acquiritur  per  mentis  munditiam  ia 
solitudine  et  mentaii  oratione,  necesse  est, 
'  Pial.  LXIK,  2.  —  =  Luc,  iviii,  1. 


CO.NFITENDI 

quisquis  ad  hanc  puritatem  pervenire  affec- 
tat,  solitudinem  veluti  matrem  orationis  et 
munditiffi  amplectatur,  et  ibi  in  lectione  et 
sui  cordis  scrutatione  se  quoliiUe  sic  exer- 
ceat,  quod  omni  otiosilate  vitata,  omnique 
humana  verecundia  postposita  et  despecta, 
ad  veram,  et  puram,  et  integram,  et  ple- 
nam  confessiouem  nunc  se  praeparet  et  dis- 
ponat. 

C.\PUT  XVII. 

De  modo  cognoscendi  seipsum. 

Postremo  qui  vult  ad  sui  perfectam  cogni- 
tionem  cito  et  faciliter  pervenire,  ac  perfecte 
pacem  conscientia;  possidere ,  piimo  cor 
suum  spoUet  omni  amore  et  affectione  sen- 
suaU  a  quacumque  persona  et  re  temporaU, 
sic  quod  inter  Deum,  et  cor  tuum,  nuUum 
sit  medium,  et  niliil  diUgas  extra  Deum,  nec 
praeter  Deum :  et  tunc  taUs  affectio  non  erit 
mediura  impediens,  sed  adjuvaus,  et  coope- 
rans.  Secundo  exuat  cor  suum  ab  amore 
inordinato  ad  seipsum,  videUcet,  quod  non 
sit  fur  et  latro  honoris  et  laudis,  appetendo 
aUquid  de  his  quai  debentur  soU  Deo  simpU- 
cUer.  Nibil  etiam  terrenum  appetat,  nisi  pro 
Dei  servitio  et  utiUtate  animae  suae  vel  pro- 
ximi,  et  abneget  propriam  voluntalem,  cu- 
piat  alienum  veUe  potius  quam  suum  perfi- 
cere,  nec  a  voluntate  Dei  ac  ej  us  permissione 
animus  suus  discordet.  Tertio  ad  suae  con- 
scientia;  stimulum  frequeuter  se  exerceat, 
memorando  praeterita  deUcta ,  seipsum  ar- 
guendo  de  negUgentia,  concupiscentia  et 
nequitia.  De  negUgenUa  quidem  se  arguat, 
si  cor  suum  nou  bene  custodivit,  si  tempus 
inutiliter  expendit,  si  opera  sua  in  Bnem  de- 
bitum  non  reduxit.  .\dhuc,  si  fuit  negUgens 
in  oratione,  in  lectione ,  et  lioni  operis  exe- 
cutione  :  quorum  unum  non  sufficit  sine 
altero.  Adhuc,  si  fuit  negUgens  ad  agendum 
poBnitentiam  de  commissis,  ad  resistendum 
tentationibus  a  Deo  permissis,  ad  proflcien- 
diim  in  bonis  sibi  impensis.  De  concupi- 
scentia  autem  se  repiehendat,  cogitando  si 
(u)  C(£t.  edit.  sit  libi.  —  (4j  legas. 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTIA;.  CAP.  XVIII. 


579 


in  se  vivit  aut  vixit  concupiscentia  et  volu- 
ptas,  appetendo  dulcia^  mollia,  et  cibaria  sa- 
pida,  vestimenta  deliciosa,  et  oblectamenta 
luxuriosa  :  quaj  omnia  in  primo  iiiotu  suiit 
fugienda.  Item,  si  vivit  in  se  vel  vixit  con- 
cupiscentia  curiositatis  ,  appetendo  scire  oc- 
culta   Dei ,   aut  creaturarum  videre   pul- 
chra,  habere  pretiosa,  et  similia,  quse  om- 
nia  procedunt  ex  avaritia.  Item,  si  in  se 
vivit   aut  vixit   concupiscentia    vanitatis , 
appetendo  humanum  favorem,   vei  hono- 
rem,  laudem,  et  propriam  gloriam.  Ha;c,  et 
omnia  quae  faciunt  liominem  vanum^  sunt 
fugienda  a  quocumque,  et  maxime  religioso, 
qui  debet  ambulare  in  veritate  coram  Deo  et 
houiinibus,  in  cunctis  bouis  operibus  suis ; 
et  ordiuare  cor,  verba  et  opera  in  laudem 
Dei,  et  aidiflcationem  proxiuii,  et  utilitatem 
sui,  nihil  extra  Deum  uUatenus  appetendo. 
De  nequitia  vero  se  arguat,  cogitando  si  in 
se  vivat  aut  vixit  iracundia  in  verbo,  in 
animo,  vel  in  exteriori  signo,  et  si  aliquem 
ad  iracundiam  provocavit.  Hoc  autem  vi- 
tium  non  potest  corrigi ,  nisi  per  spiritum 
veritatis,  ut  scilicet  homo  consideret  quid 
meruit  per  peccatum  mortale ;  ac  per  hoc 
bonitatem  Dei  attendat,  et  patientiam  quae 
ipsum  sustinuit  usque  nunc^  nec  adhuc  eum 
damnare  vult,  cum  juste  possit,  ac  poterit, 
quolies  mortaliter  peccaverit.  Cum  ergo  ve- 
ritas  ingreditur  animam ,  et  ibi  permanet, 
omne  cor  impatiens  et  furiosum  efficitur  hu- 
mile  et  mansuetum ,  et  omne  cor  durum  et 
impium  cfflcitur  pium  et  compassivum.  Haec 
aulem  virtus  ingredilur  solummodo  in  cor 
mundatum.  Item  cogitet  si  in  se  vivit  aut 
vixit  nequitia  invidiae,  quse  de  bono  alterius 
confristatur,  et  de  malo  jucundatur  :  quod 
vitium  directe  contradicit  Spiritiii  sancto:  et 
ideo  ex  invidia  oritur  peccatum  in  Spiritum 
sanctum;,  quod  dicitur  invidentia  fraternae 
gratiae,  contra  quod  scriptum  est  in  Mat- 
thaeo '  :  An  oculus  tuus  nequam  est ,  quia 
ego  bonus  sum  ?  Et  ideo  -  hoc  jieccatum  non 
remittitur  in  hoc  scectilo  nec  in  futuro.  Item 

'  ilulth.,  XI,  io.  -  2  MaWi.,  XII,  32. 


cogitet  si  in  eo  est  vel  fuit  nequitia  acedia; 
quae  consurgit  ex  taedio  boni ,  aut  ex  otiosi- 
tatenimia,  aut  extimore,  vel  dolore  alicujus 
mah.  Et  ex  hoc  oriuntur  pessima,  videlicet 
suspiciones,  maligua;  cogitationes,  blasphe- 
miae,  diffidentiade  Deo,  et  flnalis  desperatio. 
Ad  hanc  saepissime  deveniunt  insolentise  de- 
diti ,  et  qui  se  negligunt  in  bonis  exercere, 
et  tempus  suum  utiliter  expendere,  nec  non 
qui  nimis  est  ambitiosus  appetendo  excessive 
honorem  :  talis ,  qui  appetit  supra  meritum 
suae  sufflcientiae,  nunquam  habet  quod  appe- 
tit;  sed  quod  pejus  est,  justo  Dei  judicio  tanto 
magis  ad  ima  trahuntur,  quanto  magis  se- 
ipsoselevaverunt,  et  procuraverunt  per  alios 
trahi  sursum.  Qui  ergo  hoc  vilium  vitare 
desiderat,  studeat  otium  evitare,  ac  mentis 
ct  corporis  superare  pigritiam ,  eorumque 
occasiones  praecidere,  quae  sunt  amor  quie- 
tis,  et  immoderantia  victus.  Propter  has 
duas  causas,  peccala  pessima  sunt  perpe- 
trata  :  ex  his  occasioiialiter  venit  ira  Dei  su- 
per  Sodomam  et  Gomorrham.  Idcirco  sancti 
patres,  fugientes  de  saeculo  ad  desertum, 
contra  illud  vitium  acediae,  quae  inficit  et 
dissipat  omne  boimm,  statim  armis  tempe- 
rantiae,et  occupationis,  et  continentiae ,  ut 
oliositatem  radicem  omnis  raah  inciderent, 
se  principaliter  muniebant. 

CAPUT  XVIII. 

JDe  peccatorum  origine. 

Omnium  vitiorum  capitalium   unum  est    De  m- 
initium,  sciUcet  ingratitudo.  Duplex  estenim  ,?"'".°- 
radix,  scilicet  timor  male  humilians,  et  amor  fi«*i<"'«. 
male  inflammans.  Triplex  fomentum  est, 
concupiscentia  carnis  et  oculorum,  et  super- 
bia  vitae.  Septiforme  caput  est,  superbia  , 
ira  ,    invidia  ,    acedia  ,    avaritia  ,    gula , 
luxuria  :  inter  quae  sunt  quinque  peccata 
spirituaha,  et  duo  carnalia.  Cum  tamen  pec- 
catum  mortale  non  sit  aliud  quam  recessus 
a  Deo  per  ipsius  contemptum  in  se  vel  in 
suo  praecepto,  contemptus  aufem  D.;i  sitsu- 
perbia,  igitiir  necesse  est  ut  omuis  peccati 


580 

mortalis  culpa  sumat  initium  a  superbia. 
Quia  vero  nuUus  contemnit  Deum,  vel  suum 
pra?ceptum ,  nisi  quia  aliquid  ab  ipso  timet 
perdere.  aut  vellet  acquirere,  ideo  oportet, 
quod  omne  actuale  peccatum  trahat  origi- 
nem  ab  hac  duplici  radice,  aut  amoris,  aut 
limoris.  Omnis  autem  timor  habet  ortum  ab 
amore,  quia  nuUus  timet  perdere  nisi  quod 
amat :  ideo  amor  et  timor  ab  eodem  foven- 
tur.  Et  quia  amor  inordinatus  est  respectu 
boni  lemporalis,  et  illud  est  interius  excel- 
lentia,  et  exterius  pecunia,  inferius  lascivia 
carnis ;  ideo  tria  sunt  fomenta  vitiorum  ca- 
pitalium  et  actualium ,  ad  quae  dum  anima 
inordinate  fertur,  omnia  peccata  actualia 
ordiuntur.  Et  quia  hoc  flt  secundum  septi- 
formem  modum,  ideo  sunt  septem  peccata 
capilalia,  ex  quibus  generatur  universitas 
peccatorum. 


DE  MODO  CONFITENni 

credit  se  non  debere  puniri  de  peccatis ,  ac 
per  hoc  se  relaxat  ad  peccanduui ,  et  poeni- 
tere  non  curat.  Quintum  est  coiitra  gratiam 
po-niteiitialem ,  quai  facit  resilire  a  peccatis 
commissis.  Sextum  est  contra  gratiam  pce- 
nitentialein  ,  quae  facit  pra^cavere  a  commit- 
tendis ,  secundum  quod  ipsa  flualis  impceni- 
tentia  dicitur  propositum  non  poeuitendi  : 
sic  enim  est  species  peccati  in  Spiritum  sanc- 
tum.  Secundum  autem  quod  dicit  continua- 
tionem  peccati  usque  in  finem ,  sic  est  se- 
quela  omnium  mortalium ,  quae  in  hac  vita 
non  remittitur,  et  maxime  omnium  specie- 
rum  peccati  in  Spiritum  sanctum.  Et  sic 
omne  peccatum  initium  sumit  a  superbia , 
et  fliiem  habet  a  flnali  impcenitentia,  in  quam 
qui  devenit ,  punitur  in  gehenna ,  a  qua 
flnali  impoenitentia  nullus  peccans  mortali- 
ter  potest  liberari,  nisi  interveniat  gratia  me- 
diatoris  Christi. 


1 


CAPUT  XIX. 

I)e  peccato  in  Spiritum  sanctum. 

Quamvis  omne  peccatum  sit  contra  Deum 
trinum  et  uuum ,  appropriatur  tamen  ali- 
qnoJ  peocatum  in  l'atrem ,  aliquod  in  Fi- 
liuiu ,  aliquod  in  Spiritum  sanctum.  Pecca- 
lum  aulein  iu  Spiritum  sanctum  est  irremis- 
sibile  in  hoc  s:iculo ,  et  in  futuro ,  non  quia 
hoc  saeculo  nou  possit  remitti,  sed  quia 
non  dimittitur  nisi  raro  ,  aut  vix  in  hoc  sae- 
cnlo  quantum  ad  culpam,  et  modicum  in 
futuro  qnantum  ad  poenam.  Hujus  autem 
peccati  suut  sex  difi"ercntia? :  invidia  frater- 
ncB  graliae,   impugnatio  veritatis  agnita 


CAPUT    XX. 

Peccaii  descriptio. 

Cum  omne  peccatum  dicat  recessum  vo- 
luntatis  a  primo  principio  ,  in  quantnm 
ipsa  voluntas  nata  est  agi  ab  ipso,  et  secun- 
dum  ipsum,  et  propter  ipsum,  ideo  omne 
peccatum  est  inordinatio  mentis,  vel  volun- 
tatis,  circa  quam  nata  sunt  esse  virtus  et  vi- 
tium.  Peccatum  igitur  actuale,  secundum 
Augustinum ,  est  dictum  ,  vel  factum ,  vel 
concupitum  contra  legem  Dei ,  vel  actuaUs 
inordinalio  voluntatis.  Inordinatio  autem  is- 
ta  ,  aut  est  tanla  quod  ordinem  exterminat 


PeccA- 

tammoi^ 

tale,  et 

Teoi&le. 


desperatio  ,  prajsumptio  ,  obstiualio  ,  flnalis     justitiae  ,  et  sic  dicitur  peccatum  mortale , 


peccau  impoenitentia.  Primum  est  contra  charita- 

in  spiri-  tg,Q  j)gi     iii  quantum  dolet  quod  Dominus 

.lacium  Deus  csl  bonus,  qui  ex  bonitate  sua  dat  gra- 

f."nu».  tiam,  eteliamestcontracharitatemproximi. 

Secundum  est  contra  veritatem  fldei,  quae 

est  fundamentum  nostrae  salutis.  Tertium 


quod  natum  est  auferre  vitam  ab  anima, 
separando  ipsam  a  Deo,  per  quem  viviflca- 
tur  aninia  justi ;  aut  est  tam  modica ,  quod 
ordinem  istum  non  perimit,  sed  aliquantu- 
lum  perturbat ,  et  sic  dicitur  veniale  pecca- 
tnm  ,  quia  de  ipso  cito  possumus  veuiam  ob- 


est  contra  misericordiam  Dei ,  quia  credit  se .  tinere,  pro  eo  quod  ipsum  non  tollit  gratiam , 

plus  peccasse,  quam  Deus  possit  parcere.  non  incurritur  inimicitia  Dei.  Ordo  autem 

Quaitum  esl  contra  justitiam  Dei ,  quia  tan-  justiliae  est ,  ut  bonum  a;ternum  praferatur 

lum  priesuinil  de  mi.-ericordia  Dei,  quod  temporali ,  ct  bouuia  houeslum  ulili ,  et  Dei 


ET  DE  PURITATE  CONSCIENTI^.  CAP.  XXI. 


581 


voluntas  propriae ,  et  judicium  rationis  prae- 
sit  sensuaiitati  humanae.  Et  quia  lex  Dei  prse- 
cipit  hoc ,  et  vetat  oppositum ,  ideo  quando 
praefertur  temporale  seterno ,  utile  honesto , 
sensualitas  rationi,  voluntas  propria  divina?., 
timc  committitur  peccatum  mortale.  De  quo 
dicit  Arabrosius ,  qiiod  est  prcevaricatio  le- 
gisDei,  etcoelestinm  inobedientia  mandato- 
rum.  Hffic  autem  committitur,  quando  omit- 
titur  quod  lex  pracipit,  sive  fit  quod  lex 
vetat.  Ex  quo  oritur  duplex  genus  peccati , 
scilicet  delictum,  et  commissum.  Quando 
vero  bonum  temporale  plus  debito  diligitur, 
sed  non  prajferlur  aeterno,  et  quando  ho- 
nesto  prsefertur  utile,  et  naturalis  voluntas 
plus  debito  amatur,  sic  tamen  quod  non 
praefertur  divinae,  et  quando  caro  concupis- 
cit,  sed  non  (a)  prsefertur  judicio  rationis 
rectae ,  tunc  est  tantum  peccatum  veniale  , 
quia  licet  hoc  sit  praeter  legem  Dei ,  non  ta- 
men  est  directe  contra  eam.  Sensualis  autem 
appetitus  non  praefertur  rectae  rationi,  nisi  [b) 
quando  ratio  ei  consenlit  :  ideo  peccatum 
mortale  non  committitur  sine  consensu.  Si 
autem  sensualitas  inordinale  moveatur,  cum 
ista  inordinatio  ad  malum  declinet,  et  in  hoc 
ratio  non  consentiat ,  non  est  aliquod  pecca- 
tum,  quia  nec  aliquo  modo  laedit  ordinem 
justitiae.  Et  quia  in  statu  innocentiae  non  mo- 
vebatur  sensualitas ,  uisi  secundum  motum 
rationis ,  ideo  stante  hoc  non  poterat  ibi  esse 
veniale  peccatum.  Nunc  autem  quia  rationi 
repugnat  sensualitas,  velimus,  nolimus, 
ideo  necesse  habemus  comniittere  veniale 
peccatum  aliquod  per  primos  motus.  Et  li- 
cet  particulariter  ac  singillatim  possiat  de- 
vitari ,  omnia  tamen  nullo  modo  possunt 
caverl ,  quia  sicut  peccata  sunt,  ita  et  pcenae 
peccati  originalis ,  vel  actualis.  Et  ideo  me- 
rito  dicuntur  venialia ,  quia  hoc  ipso  digna 
sunt  venia.  Verum  quia  ratio  his  consentire 
non  compeUitur,  si  post  consensum  delecta- 
tionis  consentiatur  in  opus,  tunc  est  plenus 
consetisus ,  ac  per  hoc  est  peccati  consum- 
matio,  quae  pervenit  usque  ad  supremam 
portionem  rationis,  ex  qua  pendet  plenitudo 


consensus.  Quia  vero  non  solum  consensus 
in  opus ,  verum  etiam  in  delectationem  est 
in  quo  inferior  pars  sequitur  sensualitatem , 
ideo  si  in  delectationem  sensualem  ratio  scn- 
suahtati  consentiat,  et  succumbat,  propte- 
rea  fit  subversio  ordinis  recti  et  justitia? , 
propter  quod  committitur  peccatum  mortale, 
quamvis  minus  grave,  quia  non  solum  im- 
putatur  inferiori  parti  rationis ,  sed  etiam 
superiori,  quae  (c)  debuit  compescere  et  co- 
hibere  inferiorem ,  ne  consentiat. 

CAPUT  XXI. 

Confessio  sive  humiliatio  sui  ipsiiis. 

Ecce  descripsi  cor  mundum,  et  conscien-  Reco. 
tiam  puram,  vir  ego  [d)  immundus  et  macu-  mo°dM- 
latus ,    multum   me  ostendere   sciens  ,  et  ''=s™.* 

'  Auctons, 

meipsum  nesciens ,  alienos  defectus  di- 
judicans,  et  meos  non  inspiciens,  vitia  et 
occasiones  vitiorum  vobis  aperiens ,  et  ipsa 
vitia  in  meipso  corrigere  negligens,  festu- 
cam  in  oculo  alieno  perspiciens ,  et  in  meo 
trabem  non  considerans,  alienae  vilae  dux 
esse  praesumens,  et  moderamina  vitae  pi'0- 
priae  non  tenens,  omnium  mores  discutiens, 
et  meos  non  deserens,  erga  me  ipsum  caicus 
permanens ,  et  circa  alios  oculatus  existens, 
fraterna  tamen  charitate  coactus ,  quia  om- 
nium  fratium  animos  sincere  amplector,  eo 
maxime  quo  eos  sentio  perfectam  cordis  af- 
fectare  munditiam,  mundumque  cor  sollicite 
ac  studiose  perquirere,  quo  ipsam  attingere 
valeatis  ( ut  supra  scriptum  est) ,  vestra  cha- 
ritativa  dilectio  humiliter  et  benigne  susci- 
piat ,  ubi  sicut  in  speculo  et  exemplo  veris- 
simo  viam  et  januam,  per  quam  inyreditur 
anima  in  atrium  domus  Domini,  quod  est 
conscienliae  puritas  ,  diligentissime  specule- 
tur,  flrmiter  attendentes ,  quod  ad  dictum 
atrium  nullus  unquam  in  hac  vita  perveuit, 
nisi  modo  praedicto  seipsum  agnoscere  stu  ■ 
deat  secundum  notitiam  sibi  datam  a  Do- 
mino,  suamque  conscientiam  muudam  et 

(o)  Cret.  fdit.  ct  caro  concupiscit,  non.  —  (4)  si.  — 
—  (e)  t|iia.  —  ('/)  crgo. 


582  DE  MODO  CONFITENDl  1<:T 

immaculatam  servare ,  et  hoc  per  confessio- 
nem  puram ,  veram  et  inlegram  superius 
memoratam.  Ipse  namque  raorlus  confitendi 
super  humilitate.  perfecta  fundatur,  prore- 
dcns  ex  filioli  Dei  timore ,  qui  non  patitur  in 
corde  habitare  peccatum,  nec  circumstantias 
pcccali,  quibus  putot  Deum  esse  ofTensnm  , 
dummodo  statim  evomat  per  confessionem , 
secundum  sui  possibilifatem  et  nolitiam  ha- 
bitam  de  pcccalo.  Et  hujusmodi  sollicitudo 
servandi  cor  mundum  ,  et  conscientiam  pu- 
ram,  estsignum  congruum  et  evidens,  quod 


DE  PURITATK  CONSCIENTIj;. 

quis  inter  electos  Dei  filios  computatur.  Unde 
talis  anima  secure  potest  dicere '  :  Domine  , 
dilexi  decorum  domrts  tuce ,  id  est ,  mundi- 
tiam  animse  mese,  et  locum  liabitationis  glo- 
rice  tuce,  id  est,  puritatem  conscientiae  nieae. 
Et  ratio  :  Quia  ^  m  voluntate  tua  prwstitisti 
decori  meo  virtutem,  el'  injustitia  appa- 
rebo  purus  et  mimdus  in  conspectu  tuo,  et 
satiabor  cum apparuerit gloria  tua.  Ad  quam 
nos  perducat  ipse  Dens ,  qui  vivit  et  regnat 
in  ssecula  saeculorum.  Amen. 
'  Psai.  XXV,  S.  —  '  Psal.  xxix,  8.  — '  Psal.  xvi,  13. 


fl 


OPUSCULUM 


DE 


SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANGTI 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Convivia  septem  animiR  ,  totidemque  convivc-e  ,  ferculorum  quoque  et  ministrorum 
varietas,  cnm  distinctione  et  esplanatione  mirabili  donorum  et  operationum  Spiritus 
sancti  hoc  opusculo  demonstrantur.  Quod  in  duas  partes  distributum  est  :  in  quarum 
prima  de  donis  Spiritus  in  genere  ,  in  secunda  vero  de  eisdem  in  specie  agitur.  De  hac 
autem  materia  quamvis  serm.  iietiii  in  Hexaemeron,  et  lib.  III  Sent. ,  d.  xxxiv,  necnon 
supra,  hoc  eodem  tomo,  Breviloq.  p.  296  et  seq.  et  Centiloq.  p.  414,  sect.  43,  et  infra  , 
(tom.  seq.)  opuscnlo  quod  Dioeta  salutis  inscribitur,  titul.  vi,  et  aliis  locis,  sa;pe  Auctor 
tractet ;  hic  tamon  de  Spiritus  sancti  donis  copiosiori  manu  scribit,  et  quae  ad  hanc  rem 
maxime  pertinent  ex  Sacrse  Scripturoe  thesauro  depromit.  Sanctorum  quoque  Patrum  et 
aliorum  scriptorum  doctrinas  ad  id  frequenter  inculcat  :  in  quo ,  ut  in  caeteris  ejus 
libris,  singularis  Auctoris  pietas  cum  summa  eruditione  conjuncta  facile  cernitur. 


PARS   I 

DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI  IN  GENERE  (a) 


CAPUT  PRIMU.1l. 

Qaod  Verhum  incarnatum  misit  nobis   Spiritim 
sanctum  septem  donorum  largitorem, 

Omnc  datum  nptimum,  etomnc  rlonum  perfectim 
desursum  est,  descendtns  a  Patre  luminum  '.  Sanc- 
tus  Jacobus  apostolus  a  veritate  paterni  Verbi 
illuminatus,  et  a  charitate  Spiritus  sancti  inflam- 
matus,  in  verbis  istis  describit  nobis  Patrem 

'  Cf.  Edit.  ArgeDlin.,  an.  li-).j,  part.  I;  eiiit.  VatiL-., 
an.  1.506,  tom.  VI,  part.  I,  p.  2.n ;  edit.  Ven  , 
an.  1611,  tom.  I,  p.  13;  edit.  Lugd.,  an.  1647,  tom.  1, 


selernum ,  ut  est  fontana  et  perfecta  cognitio 
divinarum  personarum  in  habitudinc  ad  crea- 
turas  :  quLbus  communicavit  daium  optimum  in 
Filii  datione  ia  natura  humana ,  ut  patet  in 
Isaia ,  qui  dicit '  immensum  parvulum  datum 
nobis,  scilicet  in  incarnatione  :  cura  quo  nobis ' 
omnia  bona  pariter  venerunt.  Propter  quod  Apo- 
stolus  non   dixit  simpliciter  datum  optimum . 

p.  235 ;  cdit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  V,  p.  25n.  —  «  Jac, 
I,  17.  —  '  Ua.,  IX,  6.  —  '  Sap.,  vii,  li. 

(n)   Titu/us  isle,   Pars  1,  dc.  septem  donis  Spiritas 
sancti  in  gencre,  decst  Cfnleris  editionifixis. 


584 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


sed  :  Omne  donum  optimum  :  Omnia  enim  '  per 
ipsum  far.ta  sunt.  (.'.ommunicavit  eis  donum  per- 
fcctum  in  Spiritus  sancti  lilierali  missione ,  ut 
patct  in  Joanne  • ;  in  quo  omnia  dona  largiun- 
tur,  ut  patetapud  Paulum  ^  Propter  quod  apo- 
stolus  Jacobus  non  dixit  simpliciter  donum  pcr- 
fectum,  sed  :  Omne  donum  perfectum.  Hcbc  enim 
omnia  operatur  idem  Spiritus,  ut  sic  per  Verbi 
incarnati  et  dali  illuminationem ,  et  Spiritus 
sancti  spirali  et  donali  inflammationem,  redu- 
camiu:  ad  luminosi  et  amorosi  Patris  veram 
cognitionem  et  fervidam  dilectionem,  et  es  his 
ad  ejus  perfectam  unionem.  Ista  enim  unio  est 
finis  largitionis  luminum,  ut  per  eam  reduca- 
mur  ad  Patris  deificam  simplicitatem,  et  per- 
fectam  unitatem.  Unde  DionysiuSj  in  principio 
Anijelicx  Hierarchia  ^" ,  assumens  verbum  pro- 
positum ,  dicit  sic  :  Omne  datum  optiminn  et 
omnc  donum  perfectum  desursum  est,  descendens  a 
Patre  luminum.  Sed  et  omnis  a  Patre  luminis 
not«  apparitionis  processus  in  nos  bonitatis 
dono  veniens,  rursus  ut  vivifica  virtus,  exten- 
sive  nos  adimplet,  et  convertit  ad  congregantis 
Patris  unitatem  et  deificam  simplicitatem.  Ete- 
nim  '  ex  ipso ,  et  per  ipsum ,  et  in  ipso  sunt 
omnia,  ut  ait  sacer  Dionysius.  Ita  exponens 
commentator  Lincolniensis  (a),  ibidem  dicit  : 
0  Sumus  enira  nos  primo  per  varios  variarum 
rerum  omores  distracli ,  divisi  et  multiplicati , 
et  ex  ipsa  distractione  contracti ,  corrugati  et 
multiplicati.  Ideo  luminum,  sive  douorum  divi- 
norum  apparitio  in  nos  proveniens,  velut  vivi- 
fica  virtus ,  ordine  converso  quo  in  nos  venit , 
recedendo  secum  ad  suam  originem  unde 
venit,  ab  hujusmodi  contractione ,  corruga- 
tione  et  multiplicatione  nos  extendit,  dilatat, 
et  majorat,  et  avertens  nos  a  multitudine  prius 
amatorum,  convertit  nos  ad  Patris  congregantis 
unitatem  et  deificam  simplicitatem.  »  Sequi- 
tur  :  «  Sua  simplicitas  autem  est  deificaj  quia 
spiritimi  ei  soli  adhoerentem ,  ut  Salvator  ait  *, 
jam  uuit  sibi,  et  conformat,  et  deiformem  effi- 
cit,  et  licet  non  substanliaUter,  participatione 
tamen  ipsius,  deum  facit,  secundum  quod  ait 
Psalmista  '  :  Ego  dixi :  Dii  estis.  Et  sic  spiritus 
adhaerens  Deo  puro  amore  fit  magnus,  espan- 
sus,  et  simplex,  et  unitus,  quia  a  dispersione 

'  Joaii.,  I,  3.  —  =  Ibid.,  IIV,  26.  —  ^  1  Cor.,  vii,  7; 
XU,  7,11.  —  *  DioD.  Areop.,  de  C(tI.  Hier.,  c.  I,  in 
princ.  —  >  Rom.,  xi,  36.  —  »  I  Cor.,  vi,  17.  —  '  Psal. 
LXlxi,  6.  —  «  Co!oss.,  II,  3.  -  »  Cant.,  viii,  l.  — 

(a)  Cat.  cdit.  Linconieasis,  et  sic  deinceps.    • 


congregatus. »  Haec  ille.  Verbum  igiturpaternum 
dicitur  datum  optimum  :  In  quo  omncs  thesauri 
sapientice  et  scientice  Dci  sunt  absconditi ,  secun- 
dum  Apostolum  *.  Quod  Verbum  in  natura 
humana  nobis  datum,  noster  frater  efficitur; 
quem  fratrem  sponsa  ferventer  dcsideravit,  di- 
cens '  :  Quis  mihi  det  te  fratrem  meum,  etc.  Spi- 
ritus  autem  sanctus  donum  perfectum  dicitur, 
quia  a  Patre  et  Filio  ut  donabilis  spiratur,  ut 
dicit  Augustinus  '".  Qualiter  Verbum  datum 
optimum  mittit  nobis  donum  perfectum  suum, 
ut  ipse  testatur,  dicens  "  :  Ignem  veni  mitiere  in 
terram.  Quod  verbum  .Ambrosius  exponens  de 
missione  Spiritus  sancti ,  qui  est  ignis  amoro- 
sus ,  ilhiminans  intelleclum ,  et  pariter  inUam- 
mans  affectum,  dicit  '*:  «  Venit  Dominus  ignem 
mittere  in  terram ,  non  utique  bonorum  con- 
sumptorem,  sed  bonee  voluntatis  auctorem, 
sciMcet  Spiritum  sanctum  :  qui  aurea  vasa  do- 
minicae  domus,  id  est,  omunaB  potenUas  capaces 
divinitatis,  meUorat ,  donis  et  virtutibus  ador- 
nando  et  perficiendo  :  fcenum  vero  consumit  et 
stipulam,  id  est,  tam  magna,  quam  minora 
oflendicula,  per  ignem  charitatis  expellendo.  » 
Et  Bernardus  dicit  '^  :  «  Spiritus  sanctus  pro- 
fecto  monet  memoriam,  docet  inteUigentiam , 
et  movet  voluntatem.  »  Et  in  aUo  sermone  '*  : 
«  Nec  minimam  paleam  peccati  intra  cordis, 
quod  possidet,  habitaculum  paUtur  residere  ; 
sed  staUm  igne  subUUssimffi  circumspectionis 
exurit  iUud  Spiritus  suavis  et  dulcis.  »  Haec 
iUe.  Qui  sol  infiniti  et  amorosi  ardoris,  sciUcet 
Spiritus  sanctus,  tripUciter  exurit  montes,  id 
est,  elevatas  mentes,  scilicet  memoriam,  intel- 
lectum  et  voluntatem,  in  quibus  consistit  imago 
Dei;  et  ideo  capaces  sunt  Dei,  ut  dicit  Augusti- 
nus  ",  de  Trinitate,  in  tantum,  ut  Pater  in  me- 
moria  audialur,  et  Verbum,  sive  FiUus  in  intel- 
ligenUa  videatur,  et  Spititus  sanctus  in  volun- 
tate  amplexetur.  Dicit  enim  Richardus  :  «  Sic 
Deus  auditur  per  memoriam,  videtur  per  intel- 
ligenUam,  deosculatur  per  afrectum,  amplecti- 
tur  per  applausum.  Vel  si  melius  placet,  inquit 
Richardus  "* ,  auditur  Deus  per  revelationem , 
ridetur  per  contemplationem ;  sed  deosculatur 
per  devoUonem ,  et  astringitur  per  dulcedinis 
sua?   infusionem;   »   ut  infra  plenius    patebit 

>•  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  XV,  c.  xvii,  xviii  et  lix.  — 
"  LuC;  XII,  49.  —  "  .^mbros  ,  in  Luc.  xil,  lib.  VII. 
—  "  Bern.,  in  fest.  Pentec  serm.  i,  circa  ined.  — 
"  Ibid.,  senn.  ii ,  prope  fin.  —  "  Aug.,  Je  Trinit., 
lib.  .\l,  c.  i\;  Ub.  XIV,  c.  iv.  —  '«  Richard.,  <fe 
Contempt.,  Ub.  IV,  c.  xv. 


PART.  I.  CAP.  II. 


585 


dono  quinto,  scilicet  consilii.  Non  autem  solum 
sol  isle  divinus  exurit  montrs ,  ut  dicitur  in 
Ecclesiastico  ';  sed  et  igneos  radios  exsuflQat, 
et  refulgens  radiis  suis  exctEcat  oculos.  Igneos 
radios  ardentissimae  charitatis  exsufflat  septem, 
quando  nobis  inspirat  radios  suos  septem  do- 
norum,  qui  et  illuminant,  et  intlammant  mentes 
hnmanas,  quia  Spiritus  sanctus  datur  in  eis,  in 
tantum,  ut  oculos  coecorum  illuminent,  et  oculos 
videntium  obducant :  ut  patet  quando  apostoli, 
a  Spiritu  sancto  inspirati,  septem  donis  ejus  ita 
lucebant  et  ardebant,  ut  pene  totum  mundum 
illuminarent  et  inflammarentsignis  et  doctrinis, 
et  quosdam  propter  nimiam  refulgentiam  obca;- 
carent,  non  valentes  tantum  fulgorem  vel  reful- 
gentiam  sustinere.  Quare  clamabant,  dicentes  ^ : 
Isti  ehrii  sunt,  vel  musto  pleni  sunt. 
Ista  septem  dona  privilegiata  sanctitate  dicun- 
Dona  tur  radii  ignei,  quia  Spiritus  sanctus  per  ea, 
spintus  QQasi  ad  modum  ignis  amorosi,  humiliat  alta, 
sunt  ra-  per  donum  timoris;  liquefacit  dura,  perdonum 
i"  ;s-  pietatis;  illuminat  obscura,  per  donum  scien- 
tice;  consolidat  mollita,  per  donum  fortitudinis; 
restringit  fluida,  vel  dirigit  deviantia,  p9r  do- 
num  consilii ;  clarificat  metalla ,  per  donum 
intellectus ;  ignit  frigida,  per  donum  sapientioe. 
Spiritus  sanctus  igitur  per  dona  sua  nobis  donat 
lumen  verse  cognitionis  ,  et  fervorem  sancti 
amoris.  Qufe  duo  maxima  dona  et  bona  sunt, 
qu£e  nobis  hic  dantur  ad  feUcitatem  seternam 
prsegustandam ,  et  in  futura  vita  feliciter  con- 
summandam.  De  quibus  duobus  bonis  com- 
mentator  Dionysii  Hugo  dicit  sic  ^  :  « Duo  sunt, 
cognitio  et  amor  :  unum  pertinet  ad  illumina- 
tionem;  alterum  vero  ad  refectionem.  Cognitio 
veritatis  illuminat ;  amor  bonitatis  satiat.  In  his 
beatitudo  constat :  cocnoscere  verum,  et  amare 
bonum.  Duo,  inquit  Hugo,  preedicta  apud  nos 
sunt  magna  bona  :  et  non-inveniuntur  apud  nos 
majora  alia  his,  neque  ad  gaudium,  neque  ad 
felicitatem  nostram  magis  operautia ,  quam  lu- 
men  et  dulcedo  :  nam  si  illuminaris,  magnum 
"bonum  est,  sed  non  plenum;  si  satiaris,  et  non 
illuminaris,  magnum  bonum  est,  sed  non  per- 
fectum.  Refectio  jucnndum  facit,  quod  intus 
est.  llluminatio  jucundum  facit  et  exhibet,  quod 
foris  est.  Videtur  quidem  refectio  magis  neces- 
saria  esse;  utrumque  tamen  ad  plenum  gau- 
dium  exigitur.  »  Hfec  ille.  Sed  quia  haeo  duo 
bona  magna,  et  summe  nobis  necessaria,  sci- 

<  Eccli.,  XLUi,  4.  —  =  Act.  Apost.,  ii,  13.  —  '  Hug. 
de  S.  Victor.,  in  Coel.  Hierarch.,  lib.  VII,  c.  vii,  longe 


licet  refectio  et  cognitio,  a  Spiritu  sancto  in  sep- 
tem  donis  ejus  confenintur,  ut  dicit  Gregorius  *; 
ideo  diligenter  investigandum  est  nobis,  quali- 
ter  hiec  duo  in  illis  bonis  inveniantur  et  obti- 
neantur,  ut  nos  per  ipsa  mentalitcr  illuminemur 
ad  cognoscendum  coelestia,  et  spiritualiter  refi- 
ciamur  ad  perfecte  consequendum  illa.  Dicit 
namque  Gregorius,  ibidem  exponens  illud 
Job  ^  :  Ibant  fihi  ejus  septem,  et  faciebant  convi- 
vium  per  domos  unusquisque  in  die  suo  :  «  Dies, 
inquit,  uniuscujusque  filii,  id  est  doni,  sive  vir- 
tutis,  in  mente  Deo  concepti ,  est  illuminatio. 
Qui  fihi  per  domos  convivia  faciunt,  dum  vir- 
tutes,  sive  dona  singula,  .juxta  donum  pro- 
prium  mente  pascunt.  »  H;ec  illc.  Igitur  juxta 
septem  fihos  sunt  septem  dies  spirituales,  sive 
illuminationes,  et  qucelibet  dies  habet  suum 
convivium.  Igitur  sicut  septem  sunt  dies,  ita  et 
septem  convivia  erunt,  sive  septem  mentis 
refectiones,  nos  prseparantia  et  nos  habilitantia 
ad  illud  grande  convivium,  quod  verus  Assuerus 
septem  diebus  jussit  ^  prwparari  cunctis  principi- 
bus,  et  pueris  suis. 

CAPUT  II. 

Quod  sint  septem  Spiritus  sancti  dona,  et  quare 
in  septenario  numero. 

Viso  quod  Datum  optimum ,  scilicet  Verbum 
incarnatum,  misit  nobis  Donum  perfectum,  sci- 
licet  Spiritum  sanctum ,  qui  ut  sol  amoroso 
ardore  eaureHS  montes,  id  est  elevatas  mentes , 
igneos radios  septem  donorum  inspirando  exsuf- 
flat,  ut '  tanquam  scintiUcB  ignese  in  arundineto 
mentis  discurrant ,  ut  et  in  operationem  foras 
erumpant,  et  proximos,  verbis  et  exemplis  tan- 
gendo ,  igne  amoris  accendant;  ideo  modo 
videndum  est  de  istis  septem  donis,  sive  radiis, 
qualiter  in  nobis  recipiantur,  et  operentur.  Et 
sunt  qucedam  de  donis  istis  prfemittenda  in 
generali ,  et  postea  de  quolibet  dicetur  in  spe- 
ciali.  Circa  primum  quinque  sunt  videnda, 
propter  majorem  notitiam  aliorum  infra  dicen- 
dorum  :  primo  videndum  est  quot  sint  dona 
Spiritus  sancti,  vel  quid  dicantur;  secundo, 
qualiter  haec  dona  ab  ahis  habitibus  distin- 
guantur ;  tertio,  quse  utilitates  in  his  donis  con- 
ferantur;  quarto,  qui  et  quales  istorum  dono- 
rum  capaces  efficiantur,  ct  qualiter  obtinean- 

post  med.  —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  1,  c.  ivi.  —  '  Job, 
I,  4.  -  «  Esth.,  I,  5.  —  '  Sap.,  ;ii,  7. 


586 


DE  SEPTEiVI  DONIS  SPIRITUS  SANCTJ. 


DatiCK 
Dom,  da- 
tum  opti- 
mam,  ct 
donum 
perfec- 
tam  dif- 
terre. 


tur,  quinto  qualiter  dona  descendendo  et  ascen- 
dendo  ordinentur. 

Primo  igitur  vidcndum  est  quot  sint  dona 
Spiritus  sancti.  Circa  quod  est  sciendum,  quod 
Lincolniensis  commenlalor  Dionysii  exponens 
verbum  illud,  Omiic  datum  optimum,  et  omne 
domm  perfectum,  dicit  esse  differentiam  inter 
dationem,  et  inter  dntum  bonum,  ct  inter  donum 
pcrfectum.  Nam  datio  cst  dantis  actio,  ct  quan- 
doque  sumitur  pro  re  dala  quacumque ,  quae 
potest  dari.  Et  hfcc  dalio  hona  c.f  tendit  se  tam 
ad  dona ,  data  bona ,  quam  ad  donum  perfec- 
tiim.  Et  h!BC  datio,  vel  donatio,  convenit  toti 
Trinitati,  quaj  est  infinitoc  liberalitatis ,  dans 
omnia  omnihus,  secundam  cujuslibet  capaci- 
talem,  et  gradum  cssentiaD  suas.  Si  enim  natura 
non  deficit  in  nccessariis ,  ut  dicitur  '  in  libro 
de  Caelo  et  Mundo ,  et  de  Anima ,  multo  minus 
Dominus  non  deficit  in  necessariis.  Qui  enim 
omnia  bona  crcavit,  omnia   bona  regit.  Scd 
talis  datio  proprie  non  dicitur  donum,  prout 
nunc  loquimur  de   donis;  donum  tamen  est. 
Datum  vero  bonum,  inquit  Lincolniensis,  dici- 
tur,  quod  nos  bonificat,  ut  omnia  quae  nobis  a 
dantc  conferuntur,  quilms  boni  efBcimur.  Sunt 
autem  data  bona  fortuna;  :  et  omnia  taha  tam 
extcriora,  quara  interiora  bona  :  et  cum  eis 
bene  utimur,  nos  perficiunt  perfectione  prima. 
Donum  autem  pcrfedum,  inquit  Lincolniensis, 
sumitur  pro  bonis  gratuitis  nos  in  bene  esse 
perficientibus.Unde,  in  caput  m.  Angehcm  Hie- 
rarchice ,  dicit  sic  :  «  Licet  perfecti  simus  quan- 
tum  ad  speciem  humanam ,  a  natura  tamen 
perfectio  quantum  ad  bene  esse  deficit  nobis.  » 
Unius  enim  cujusque  rei  crealae  plena  perfectio 
est  non  esse  impeditae  operationis,  propter  quam 
creata  est;  nec  remissfe  virtutis,  a  qua  procedit. 
Natura  enim  operans  otiosa  est,  et  in  tantum 
deficiens,  in  quantum  ab  operatione  propria 
otiatur ;  cum  vero  ea  non  impedite  nec  remisse 
operatur,  non  est  quod  ei  ultra  ad  plenitudinem 
adjiciatur.  Ad  taleni  autem  perfectionis  pleni- 
tudinem  homo  mortalis  pervenire  non  potest, 
nisi   supernaturalibus  kiminibus  ,  sive  donis , 
adjuvetur.   Undc  Hugo   dicit  '  :   «  Rationalis 
creatura,  quns   sola  ad  imaginem   Conditoris 
facta  lcgitur,  data  acccpit  optima,  dum  conde- 
retur  ad  infima ;  et  data  accepit  perfecta,  dum 
sublimaretur  ad  summa.  Neque  enim  melius 

'  Arisl.,  rfe  Ccc/.  et  Mund.,\\\).  I,  text.  32,  et  lib.  II, 
(a)  Caet.  edit.  add.  ab.  —  (6)  Ciet.  edit.  non  habent 
sd  id. 


alteri  naturae  datum  est  (a)  eo,  quod  primum 
accepit  per  creationem,  scilicet  imaginem  Dei  : 
neque  perfectius  accepit  eo,  quod  postmodum 
esse  meruit  per  gratiam,  scilicet  Dei  templum, 
Dei  filius,  ut  per  amoris  vinculum  Deo  insepa- 
rabiliter  colligetur,  et  sic  fieri  heatam  :  quod 
meruit  per  gratiam.  Igitur  dona  perfecta  gra- 
tuita  perficiunt  dona  optima  naturalia,  ut  sic 
spiritus  humanus,  per  habitus  donorum  deifor- 
mium ,  reducatur  ad  plenam  perfectionem ,  et 
operelur  operationes  non  impeditas,  prout  pos- 
sibile  est  in  corpore  corruptibili.  Et  sic  dona 
ista  videntur  esse  habitus  quidam  gratuiti ,  vel 
gradus  quidam ;  et  non  habitus  diversi  luminis 
divini  et  gratuiti,  secundum  quosdam  a  Spiritu 
sancto  mentibus  humanis  infusi,  quibus  dispo- 
nantur  ut  habiles  fiant,  et  dispositi  ad  sequcn- 
dum  instinctus  Spiritus  sancti  :   qui  inslinotus 
sunt  memoriae  admonitio ,  intellectus  illumina- 
tio,  voluntatis  motio.  Et  licetratio  et  synderesis 
sint  quidam  instinctus  in  homine,  inclinantes 
eum  ad  aliquem  sibi  connaturalem  finem  con- 
sequendum  per  potentias  ejus,  ad  id  (6)  tamen 
quod  consequantur  finem  ultimum  supernatu- 
ralem  non  sufDciunt,  quia  in  corpore  corrupti- 
bili  habent  operationes  multipliciter  impeditas. 
Et  idco  indigent  virtute  superioris  agentis  ad 
consecutionem  talis  finis.  Unde  Philosophus,  in 
libro  de  Bona  Fortuna,  dicit :  «  His,  qui  moventur 
per  instinctum  divinum,  non  expedit  consiliari 
secundum  rationem  humanam,  quia  id,  quod 
intendunt ,  consequuntur  a  meliori  principio , 
quam  sit  ratio  humana,  scilicet  per  instinctum 
divinum.  «  Ad  cujus  instinctus  consecutionem 
dona  ejus  nos  habilitant  et  pra^parant,  quoe  ab 
ipso  liberalissime  donantur.  Sunt  autem  hfec 
privilegiata  dona  septem;  qufe  dicimtur  privi- 
legiata,  eo  quod  in  eis  donatur  Spiritus  sanctus 
appropriate  loquendo,  et  quod  secundum  Pro- 
phetam  fulserunt  in  Christo ,  ut  patet  in  Isaia , 
qui  dicit '  ea  super  florem  qui  ascendit  de  ra- 
dice  Jesse  requievisse ,  ubi  enumerat  ea,  di- 
cens  :   Requiescet  super   eum  Spiritus    Domini , 
spiritus  sapientice  et  intellectus,  spiritus  consilii  et 
fortiludinis,  spiritus  scientia;  et  pietatis,  et  repk- 
bit  cum  spiritus  timoris  Domini.  In  hac  autem 
enumcratione,  descendendo  procedita  summo, 
et  combinando  per  mediam  copulam,  ut  simul 
ostendatur  donorum    distinctio   et  connexio, 

texl.  50  et39;  de  Anima,  lih.  III,  teTt.  45.  —  '  Hug. 
de  S.  Vicl.,  in  Ccel.  Hier.,  iib.  I ,  non  longe  a  princ. 
—  '  Ua.,Xl,  1  et  seq. 


Ciirdnna  , 
Sjiiritas 
pan'-'ti  in^ 
septena-j 

rio  na- 

mero. 


PART.  I.  CAP.  III. 


587 


origo  et  ordo.  Sunt  autem  hfec  dona  tantum 
septcm,  quia,  sicut  dicit  Gregorius  ' :  «  Per  septe- 
narium  significatur  universitas,  ut  sicut  mundus 
septem  diebus  cst  perfectus,  sic  et  minor  mun- 
dus  homo  septem  donis  Spiritus  sancti  perfi- 
ciatur.  »  Sunt  enim  scptem  dona  propter  sep- 
tem  expeditjones  hominis ,  tam  in  vita  acliva , 
quam  in  vita  contemplativa,  necessaria.  Nam 
Ansehnus  dicit  -,  quod  quinque  dona  inferiora 
respiciunt  vitam  activam,  et  duo  alia  respi- 
ciunt  vitam  contemplativam.  Superiora  sunt, 
donum  sapientiaj  et  intellectus,  ut  infra  patebit. 
Et  sic  septem  dona  sunt  septem  radii  spiri- 
tuales,  tam  splendidi,  quam  igniti,  procedentes 
a  sole  ardentissimas  charitatis  :  quibus  sapienfia 
ffldificavit  sibi  domum  et  manerium,  quasi  sep- 
tem  columnis  excisis,  quibus  fulcitur,  et  ador- 
natur,  et  perficitur.  In  qua  sapientia  dulcissima 
convivia  spirituaha  ministrat  inhabitantibus. 
Unde  dicitur' :  Sapientia  immolavit  sibi  victimas, 
et  miscuit  sibi  vinum,  et  proposuit  mensam  suam ; 
cujus  copiam  et  dulcedinem  nemo  scit,  nisi  qui 
accipit  per  experientiam,  vel  per  revelationem, 
ut  dicit  Augustinus*,  vel  per  prfedestinationem, 
ut  ait  Haymo  '. 

CAPUT  III. 

Septem  Spiritm  sancti  dona  qualiter  ab  aliis 
habitibus  et  donis  distinguantur. 

Secundo  videndum  est  quaUter  heec  septem 
dona  Spiritus  sancti  ab  aliis  habitibus  et  donis 
distinguantur.  De  quo  notandum  est,  quod 
commentator  Dionysii  Hugo  super  principium 
Angelicm  Eierarchim ,  dici;  sic  ^  :  «  Gratia  divina 
illuminatio  est,  et  ipsa  dona  gratife  lumina  sunt, 
illuminantia  eos  qui  se  participiant :  et  omnis 
gratia  ab  uno  fonte  descendit ;  et  omnis  illumi- 
natio  ab  uno  lumine  :  et  multi  sunt  radii,  et 
unum  lumen.  Et  spargit  se  unum  lumen ,  ut 
multos  illuminet ;  et  lucent  illuminati  multi,  et 
non  videtur  nisi  unum  lumen;  et  fiunt  mulfi 
unum  in  lumine  uno.  »  Haec  ille.  Ex  quo  appa- 
rct,  quod  gratia  est  lumen,  multos  habens 
radios,  vel  gradus  diversarum  virtutum,  et 
Graiia  omamentorum  spiritualium.  In  ipsa  enim  gratia 
gratam  gratum  faciente  datur  Spiritus  sanctus,  qui  est 

'  Greg.,  m  Ezech.,  hom.  1.  —  •  Anselm,  de  Similit., 
c.  cxxxr.  —  »  Prov.,  IX,  2.—  '  Aug.,  in  Apoc, 
hom.  11.  —  »  Haym.,  in  Apoc.,  n.  —  •  Hug.  dc 
S.  Vict.,  in  Cml.  Hier.,  lib.  II,  c.  I,  paul.  a  princ.  — 


donum  perfectum  perficiens  animam,  ut  effi- 
ciatur  fiUa  Patris  aeterni,  sponsa  Christi,  et  tem- 
plum  Spiritus  saneti.  Ideo  merito  vocatur  gralia 
gratum  faciens.  Sine  enim  ipsa  nullus  potest 
mereri,  nec  in  bono  proficere,  nec  ad  eeternam 
vitam  pervenire.  Ideo  necesse  est  ut  per  varios 
radios  gratiae  habeat  anima  varia  exercitia  vir- 
tutum,  donorum,  beatitudinum,  fructuum  spi- 
ritualium  ,  et  spiritualia  dona  sensuum  ,  ut  et 
vita  spiritualis  ex  ipsis  perfecta  manifestetur. 
Grafla  igitur ,  cum  sit  origo  et  forma  omnium 
habituum,  et  gaudiorum  (o)  virtualium,  ramifi- 
catur  in  habitus  vel  gradus  virtutum  moralium, 
quibus  vires  appetitiva;  perficiuntur  ad  obe- 
diendum  rationi,  qua  regunfur,  ut  in  omnibus 
acfibus  suis  recte ,  et  delectabiliter ,  et  perfecte 
omnia  operentur.  Sunt  autem  quatuor  virtutes 
morales,  quae  dicuntur  cardinales,  quia,  ut 
ostium  vertitur  in  cardinibus,  sic  vita  humana 
verlitur  et  regitur  in  his  virtutibus,  quEe  sunt  : 
prudentia,  qufe  rectificat  rationalem ;  fortitudo,  gnatuor 
rectificat    irascibilem  ;   temperantia ,  rectificat  "''';^*«' 

*  cardina- 

concupiscibilem;  justitia,  rectificatomnesvires,  les. 
quia  comprehendit  totius  animse  rectitudinem. 
cum  ipsa  rectitudo  dicahir  voluntatis.  Et  dicit 
Augustinus  ",  quod  prudentia  necessaria  est  in 
eligendis,  fortitudo  in  tolerandis,  temperantia 
in  utendis,  justitia  in  distribuendis.  Et  Augus- 
tinus  dicit ',  (juod  prudentias  succedit  contem- 
platio ,  fortitudini  firma  adhaesio  ,  temperantife 
dilectionis  mensura  respectu  creaturarum,  vel 
creaturfe,  qpiia  dilectionis  divinae  mensura  est 
sine  mensura,  ut  dicit  Bernardus  ^.  Justitiae 
succedit  ordinatio  debita  ad  Deum  et  proxi- 
mum.  Ramificatur  etiam  gratia  gratum  facicns 
in  habihis  vel  gradus  virtutum  intellectualium, 
quibus  ratio  perficitur,  quae  est  virtutum  mora- 
lium  motiva  et  directiva ,  ne  per  immoderan- 
tiam  illarum  impediantur  virtutes  infellectuales 
mentis  contemplativas,  tendentes  in  cognitio- 
nem  divinarum  veritatum,  quibus  mcns  illumi- 
nalur,  vel  eUam  reficitur.  Et  sunt  tres,  ut  dicit 
Philosophus  '°.  Sapientia  regit  affectum ;  intelli- 
gentia,  intellectum  ;  prudentia  regit  utrumque. 
Prudentia  enim  spiritus  regit  cogitationes  et 
affectiones.  Sapientia  regit  affectum ,  dum  ei 
sapere  facit  unumquodque  prout  est,  coelestia 
ut  coelestia ,  terrena  ut  terrena.  Unde  Bernar- 

'  Auj.,  de  Trinil.,  lib.  IV,  c.  ix.  —  «  Id.,  de  Music, 
lib.  VI,  c.  XVI.  —  «  Bern.,  de  dilig.  Deo,  circa  princ. 
—  '»  Arist.,  Ethic,  lib.  VI,  c.  I,  lll  et  vii. 
(a)  Ctet.  edit.  gaudium. 


tiSS 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


l! 


dus  '  :  «  Invenisti  sapientiam,  si  tibi  singula 
hornm  sapiunt  prout  sunt.  »  Igitur  -  qiim  sursum 
sunt,  sapitc,  noii  quce  stiper  terram,   ait  Aposto- 
lus  '.  Intelligentia  regit  intellectum,  dum  ipsum 
introducit  per  omnia  velamina  usque  ad  inti- 
mas  quidditates  rerum.  Dicitur  enim  in  libro 
dc  Spiritu  et  Anima  *,  quQd  intelligentia  est,  qua 
de  divinis  quanlum  possibile  est  cognoscitiu-  ad 
ccelestia  arcana   penetranda.    Prudentia   vero 
regit  utriimque,  quia,  ut  dicit  Pliilosophus  *, 
prudentia  est  recta  ratio   agibilis  utriusque. 
Ramiticatur   ctiam  gratia  gratum  faciens,   et 
proficit  in  habilus  et  gradus  virtutum  theologi- 
carum ,  quae  sunt  perfectiones  et  virtutes  prae- 
virtutcs  dicta?,  eo  quod  per  virtutes  theologicas  anima 
iheoio-  perfectius  in  Deum  fertur,  et   ei  immediatius 
^'°*'      conjungitur.   Sunt  autem  tres  virtutes  theolo- 
gicfe,  scilicet  fides,  spes,  etcharitas.Fides  Deum 
quffirit,  et  scrutatur.  Spes  Deum  sapit,  et  de  ten- 
tione  assecuratur.  Charitas  Deum  tenet,  et  am- 
plexatur.  Unde  in  Canticis  dicit  amica  ° :  Inveni, 
quem  diligit  anima  mca  :  tenui  eum,  nec  dimit- 
tam  :  ubi  dicit  Bernardus  :  «  Quis  te  non  teneat, 
Domine  Jesu ,  qui  tenentem  spe  fortificas ,  per- 
fectione  decoras  ,  perseverantia  conducis ,  re- 
muneratione  perducis  ?   «    Ramificatur   etiam 
gratia  haec  in  habitus  vel  gra'lus  septem  dono- 
rum  Spiritus  sancti,  qui  vires  animae  disponunt 
ad  hoc,  quod  bene  et  prompte  subdantur  mo- 
fionibus  Spiritus  sancti ,  qui  in  eis  donatur,  et 
quasi   superhumano    modo    operatur  :   quod 
temien  perfecte  fieri  non  potest ,  nisi  per  dona 
ista  vires  mentis  sanentur  et  reparentur.  Dicit 
namque  Hugo,  in  tractatu  suo  de  Quinque  sep- 
tenis ,  circa  principium  sic  ^  :  «  Sunt  septem 
vitia  capitalia,  sive  principalia,  ex  quibus  uni- 
versa  mala  oriuntur  :  quae  sunt  fontes  abyssi 
tenebrosae,  de  quibus  flimiina  Babylonis  exeunt : 
qufE  vastant  universam  naturas  integritatem,  et 
generant  quosdam  animffi  languores,  interioris 
hominis    quasi    vastatores.    Quorum    quidam 
hominem  spoliant ;  quidam  spoliatum  flagel- 
lant ;   quidam    flagellatum    ejiciunt  ;    quidam 
ejectum  seducunt ;  quidam  seductum  serviiuti 
subjiciunt.  Superbia  enim  aufert  homini  Deum. 
Invidia  aufert  ei  proximum.  Ira  aufert  ei  seip- 
sum.  Tristitia  spoliatum  flageUat.  Avaritia  fla- 


'  Bern.,  di;  eo  quod  scriptum  est  :  Beatus  homo 
qui  invenit  sapientiam,  serm.,  post  med.  -  '  Coloss., 
III,  2.  —  '  (fe  Spir.  et  Anim.,  c.  XI,  apud  Aug., 
Append.  tom.  VI.  —  '  Arisl.,  Ethic,  lib.  VI ,  c.  v.  — 
»  tant.,  ui.  4.  —  •  Hug.  de  S.  Vlcl.,  de  quin.  Stpt., 


gellatum  ejicit.  Gula  ejectum  seducit.  Luxuria 
seductum  servituti  subjicit,  dum  spiritum  hu- 
manuni  foeda;  carni  servire  compellit ,  ut  jain 
infirmus  spiritus  cum  Psalmista  clamet '  :  Infi- 
xus  sum  in  limo  profundi ,  et  non  est  substantia. 
Ascendi  in  altum  maris,  et  tempestas  dcmersit  me. » 
Hasc  ille.  Sed  ecce  Spiritus  sanctus,  qui  est  fons 
aqum  vivce  salie7ilis  in  vitam  ceternam ,  ut  dicit 
Dominus ",  septem  flumina  tam  splendida  veri- 
tate,  quam  ignea  charitate  .  et  vivida  veritate 
ettudit  in  orbem  terrarum.  Haec  autem  flumina 
septem  suut  dona  Spiritus  sancti ,  quibus  Deus 
totum  regnum  animae  purgat,  et  fecundat ,  et 
omnes  vires  mentis  sanat,  ornat,  et  consummat, 
in  tanlum  ut  quilibet  credens  fiat  fons  de  cvjus 
venlre  fluent  aquce  viva;,  sicut  dicit  Scriptura,  ut 
ait  Dominus  ^.  Nam  per  donum  timoris  Doniini 
Spiritus  sanctus  superbiam  ab  homine  expellit, 
et  Deum  humiliter  inlroducit.  Per  donum  pie- 
tatis,  invidiam  turpiter  conculcat,  et  prosimum 
ad  se  dulciter  invitat.  Per  donum  scientise,  iram 
totaliter  sedat,  et  totum  hominem  intra  se  pru- 
denter  pacificat  et  quietat.  Et  per  donum  for- 
titudinis  acediam  velociter  opprimit,  et  vigo- 
rem  mentis  vehementer  ad  operandum  impel- 
lit.   Per  donum  consilii ,  •  avaritiam  potenter 
estinguit,  et  thesauros  coelestes  sapienter  con- 
quirit.  Per  donum  intelligentiae,  seu  intellectus, 
gulam  violenter  reprimit ,  et  coelestibus  deUciis 
mentem  spiritualiter  reficit.  Per  donum  sapien- 
tite,  luxuriam  viriliter  despicit ,  et  totum  homi- 
nem  castitati  et  libertati  restituit.  Omnia  pras- 
dicta  infra  in  singulis  donis  patcbunt.  Et  Hugo, 
in  fine  praedicti  libri,  concludit  dicens  '" :  «Spi- 
ritus  ergo  sapientiae  cor  sua  dulcedine  tangens, 
et  foris  concupiscentiae  ardorem  temperat,  et 
sopita  concupiscentia  intus  spiritualem  creat : 
quatenus  dum  mens  tota  ad  internum  gaudium 
colligitur,  plene  ac  perfecte  homo  ad  imaginein 
Dei  reformetur.  Sapienfia  namquc  a  sapore  dici- 
tur.  Cum  igitur  mens  internae  dulcedinis  gustu 
tacta  se  per  desiderium  intus  colligit,  nec  foris 
jam  enormiter  in  carnis  voluptate  dissolvitur, 
totum  intus  possidet  in  quo  deleclatur.  Gustato 
enim  spiritu,  desipit  omnis  caro.  »  Haec  ille.  Est 
tamen  sciendum,  quod,  sicut  dicit  Gregorius  ", 
dona  ad  perfecUonem  plenam  non  perveniunl, 
nisi  fide,  spe  et  charitate  fiat  omne  quod  agunt, 

c.  n;  Excerpt.  seu  Allegor.  in  Matih.,lii>.  II,  c.  XVI  et 
XVII.  —  '  Psal.  Lxviir,  3  et  seq.  —  '  Joan..  iv,  14.  — 
*  Joan.,  vi:,  38.  —  ">  Hu!».  de  S.  Vict.,  lib.  proiime 
cit.,  c.  IV.—  "  Gieg.,  Alora/.,  lib.  1,  c.  .^ill. 


PART.  I.  CAP.  III. 


589 


quia  sibi  invicem  cooperantur.  Ecce  sanctissima 
dona  nos  habilitant  et  disponunt  ad  summi 
boni  capacitatem,  familiaritatem  et  fruitionem. 
Sed  quia  dicit  Augustinus,  pertractans  illud 
Psalmi '  :  Lcetelur  cor  qucerentium  Oominum,  quce- 
rite  faciem  ejus  semper  ^  :  «  Qui  semper  quasri- 
tur,  nunquam  invenitur.  »  Quo  modo  igitur 
L-etabitur  cor  quserentium  Dominum  ,  et  non 
magis  tristabitur?  Et  respondet  Augustinus  quod 
Dominus  incomprehensibilis  est,  et  hoc  cognos- 
cere  invenire  est.  Bene  dicit  igitur,  quod  sine 
fine  queerendus ,  qui  sine  fine  est  diligendus. 
Satiabimur  tamen  *,  cum  apparuerit  gloria  ejus. 
Ideo  gratia  ejus  gratum  faciens  ramificare,  et 
proficere  debet  usque  ad  gradus  et  excellentias 
perfectionum  ,  secundum  quas  homo  operatur 
quasi  divino  modo  perfectissimos  actus,  qua- 
dam  excelJentia;  quia  vero  fini  magis  appro- 
pinquant,  recto  vocabulo  nuncupantur  ex  no- 
mine  beatitudimm.  Sunt  autem  septem  beati- 
tudines,  quas  Salvator  enumerat  '  :  licet  secun- 
Octo  dum  aliquem  modum  possent  dici  oclo.  Et  sunt 
dines  et  ^^^  '■  scilicet  paupertas  spiritus,  mititas,  luctus, 
carum  esuries,  justitia,  misericordia,  cordis  munditia, 
et  pax.  Numerus  istarum  beatitudinum  et  ordo 
accipitur  ex  integritate  perfectionis  hominis. 
Primo  ,  ad  integritatem  perfectionis  necessario 
requiruutur  tria  :  primo ,  perfectus  recessus  a 
malo;  secundo  ,  perfectus  processus  in  bono  ; 
terlio,  perfectus  status  in  optimo.  Sane  malum 
aut  procedit  ex  tamore  superbias ,  aut  ex  ran- 
core  malitiae,  aut  ex  languore  concupisceutias  : 
sed  paupertas  spiritus  elongat  a  malo  tumoris  : 
et  est  prima  beatitudo,  quia  dicit  Glossa  ^  : 
«  Sicut  initium  sapientiee  est  timor  Domini ,  sic 
paupertas  spiritus  est  principium  beatitudinis. » 
Et  facit  duo,  scilicet  rerum  abdicaUonem,  et 
spiritus  contritionem,  sive  humiliationem.  Miti- 
tas  elongat  a  malo  rancoris.  Luctus  elongat  a 
malo  libidinis ,  et  languoris  concupiscibilis. 
Secundo,  ad  processum  in  bono  pertinent  duae 
beatitudines,  scilicet  esuries  justitiie,  et  affeclus 
misericordiiie.  Tertio,  ad  statum  optimum  per- 
tinet  limpida  cognitio,  et  tranquilla  refectio. 
Munditia  cordisvalet  ad  videndum;  pax  ultima 
beatitudo  menlis  valet  ad  perfecte  fruendum. 
Sunt  et  aliae  lationes  hujus  numeri  et  ordinis, 
ul  iufra  patebit.  Ue  hac  pace  dicit  beatus 
Augustinus  sic  "  :  «  Pax  est  serenitas  mentis, 

'  Psal.  civ,  3,  i.  -  -  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  .\V, 
c.  !i. —  '  I's(il.  XVI,  I.T. —  *  Mdtth.,  V,  3-11.-5  Gloss. 
i/l  ilalili.,  V. —  "  AuyiisL,  de  Tenip.,  seriii.  CLXvu,  ul. 


tranquillitas  animi,  simplicitas  cordis,  vinculum 
amoris,  consortium  charitatis.  Heec  est  quae 
simultates  tollit,  bella  compescit,  iras  compri- 
mit,  superbos  calcat,  humiles  armat,  discordes 
sedat,  inimicos  concordat.  Cunctis  est  placida, 
nescit  extoIU,  nescit  inflari.  Hanc  qui  accipit, 
teneat;  qui  perdit,  repetat;  qui  amiserit,  exqui- 
rat,  quoniam  qui  in  eadem  non  fuerit,  vel  erit 
inventus,  a  Patre  abdicatur,  a  Filio  exhcereda- 
tur,  et  nihilominus  a  Spirita  sancto  alienus  eftl- 
citur,  nec  ad  haereditatem  Domini  pervenit,  qui 
testamentum  pacis  observare  noluit,  "  Hoec 
Augustinus.  Hac  agitur  pace  habita,  quid  se- 
quitur,  nisi  superabundans  delectatio  spiritua- 
lis,  quae  consequitur  opera  perfecta?  Dicit  enim 
Origenes  super  Cantica  :  «  De  natura  boni  ope- 
ris  est,  quod  ad  ipsius  multiplicationem  raul- 
tiplicatur  delectatio,  et  quasi  quoddam  condi- 
mentum  cibi  spiritualis  est  hilarilas  bene  ope- 
rantis.  »  Et  Gregorius ,  in  Moralibus ,  dicit "  : 
«  Comedere  animae,  est  bonis  operibus  satiari. 
Bonum  enim  operatum  fert  secum  dulcedinem 
iu  gustu,  et  gaudium  in  corde.  Cum  igitur  in 
beatitudinibus  praedictis  sint  operafionesperfec- 
tissimae,  necesse  est,  ut  dulcedines  dulcissimas 
generent  in  habente  illas.  Ad  has  beatitudines 
igitur,  propter  suam  plenitudinem  et  perfectio- 
nem,  duodecim  fructus  spiritus  et  quinque 
sensus  spirituales  consequuutur  :  qui  non  di- 
cunt  novos  habitus,  sed  status  delectationum  et 
consolationum,  quibus  consolantur  spiritus  jus- 
torum  virorum.  Continetur  autem  numerus 
istorum  fructuum  in  duodenario,  propter  insi- 
nuandam  superal^undantiam  delectalionum.  Est 
enim  numerus  duodenarius  abundans,  in  quo 
insinuatur  spiritualium  charismatum  exuberan- 
fia,  quibus  fruitur,  et  delectatur  anima  sancta. 
Fructus  autem  sunt  hi  '  :  Charitas ,  gaudium ,  Fructus 
pax,  patientia,  longanimitas,  bonitas,  benignitas,  spiritus 
mansuetudo,  fides,  modestia,  continentia,  et  casti- 
tas  :  qui  dicunt  delectationes  consequentes 
opera  perfecta.  Per  sensus  autem  spirituales, 
qui  dicunt  perceptiones  vel  e,\perientias  men- 
tales,  percipit  anima  spiritualia  fructuum  oblec- 
tamenta.  Sed  notandum  est  quod,  sicut  dicitur 
in  libro  de  Spiritu  et  Anima  ",  duo  sunt  sensus 
in  homine,  unus  exterior,  alter  interior  :  et  uler- 
que  suum  Iionum  habet,  quo  reficitur.  Sensus 
exterior  reficitur  contemplafione  humanitatis; 

xcvii,  append.  tom.  V.  —  '  Greg.,  MornL,  lib.  XII, 
c.  VIII,  statim  a  princ.  —  '  Galut  ,  v,  2U-1H.  —  '■>  De 
Sf}ii:  et  Annii.,  c.  i.v,  upud  Aug.,  Apiieml.   toiii.  VI. 


qui  snnt. 


590 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIIUTUS  SANCTl. 


seosos 

epirilua- 

les  iD 

ADima. 


II 


sed  sensus  interior,  contemplatione  divinitatis. 
Propterea  Deus  factus  est  liomo,  ut  lotum  homi- 
nem  beatificaret,  et  tola  conversio  hominis,  cl 
dileolio  esset  ad  ipsum.  Hoc  enim  totum  bouum 
hominis  erat,  ut  sive  egrederctur,  sive  ingre- 
deretur,  in  suo  factore  pascua  inveniret.  Constat 
enim  homo  ex  carne  et  cuiima.  Et  in  carne  sunt 
quinque  sensus,  scilicet  visus,  auditus,  olfactus, 
gustus,  et  tactus,  quos  tamen  non  movet  absque 
animas  societale.  Ita  anima  simili  modo  habet 
quinque  sensus  spirituales ;  quia  spirituales  res, 
non  corporalibus  sensibus,  sed  spiritualibus 
rimandie  sunt.  »  Et  sequitur  ibidem  :  «  Unde 
divina  vox  in  Dcuteronomio  '  :  Videte  qmd  ego 
sum  Dominus  solus  :  ecce  visus  spiritualis.  Et  in 
.^pocal3'psi  '  :  0«*'  habet  aures  audiendi,  audiat, 
quid  spiritus  dicat  Ecchsice  :  ecce  auditus  spiri- 
tualis.  Et  in  Psalmo  '  :  Gustate,  et  videte,  quo- 
mam  suavis  est  Domiims  :  ecce  gustus  spiritualis. 
Et  Apostolus  dicit  *  :  Bonus  odor  Christi  sumus  : 
ecce  odor  Christi  spiritualis,  vel  olfactus.  Et  in 
Evangelio,  lide  mulierem  se  tetigisse,  magis 
quam  corpore,  ostendit  dicens  ' :  Quis  me  teti- 
<jit  ?  ecce  tactus  spiritualis.  »  Et  sequitur  :  «  Sic 
cjm  omni  cautela  observandum  est,  quid  ad 
corporis  sensus,  et  quid  ad  animfle  dignitatem 
pertineat.  »  Hffic  ille.  Hos  sensus  spirituales,  et 
eorum  experientiam  videtur  Augustinus  ha- 
buisse ,  qui  ait  sic  '  :  «  Quid  amo ,  cum  Deum 
meum  amo?  certe  non  exteriora;  sed  amo 
quamdam  lucem,  et  quamdam  vocem,  et  quem- 
dam  odorem,  et  quemdam  cibum,  et  quemdam 
amplexum  interioris  hominis  mei  :  ubi  fulget 
animas  meaj  lumen,  quod  non  capit  locus ;  ubi 
sonat  verbum,  quod  non  capitteropus;  ubi  olet 
odor,  quem  non  spargit  flatus ;  ubi  cibus,  quem 
non  minuit  edacitas;  ubi  haeret  amplexus,  quem 
non  divelht  societas.  Hcec  amo,  cum  Deum 
meum  amo. »  Heec  Auguslinus.  Ex  his  aliqualiter 
apparet,  vel  apparere  potest,  distinctio  et  diffe- 
renlia  praedictorum  habituum ,  vel  magis  gra- 
duum  et  intensionum  perfectionalium.  De  his 
scnsibus  spiritualibus  plenius  dicitur  in  tractatu 
de  Ititieribus  (Btemitatis,  cap.  6. 

CAPUT    IV. 

Quoe  utilitas  in  septem  Spiritus  sancti  donis 
conferatvLr? 

Tertio  videndum  est,  quae  utilitas  in  istis  sep- 
tem  donis  Spiritus  sancti  conferatur.  Circa  quod 
notandum  est,  quod  Spiritus  sanctus  per  sua 


dona  primo  sibi  domum  mentalem  in  jucun- 
dum  habitaciilum  et  in  sanclum  mauerium 
prieparat.  Nam  donum  sapientioe  virtutibus 
ffidilicat  mentis  domum.  Donum  intellectus 
mentis  domum  contemplatione  illumiuat.  Do- 
num  consilii  domum  mentis  gubernat  pruden- 
tia.  Donum  fortitudinis  mentis  domum  stabilit 
et  defensat  patientia.  Donum  scientiaj  mentis 
domum  multipliciter  ditat,  et  cibat  divinis  veri- 
tatibus.  Douum  pietatis  mentis  domum  divino 
cultu  perornat.  Donum  timoris  mentis  domum 
mundam  conscrvat,  et  omne  peccatum  ab  ea 
totaliter  expellit,  et  extirpat :  quia  timor  Domini 
expetlit  peccatum ,  ut  dicitur  ia  Ecclesiastico  '. 
Heec  possunt  elici  ex  verbis  Beda;  in  una  homilia 
super  Matth.,  cap.  xu,  ubi  dicit :  «  Sapientia 
domum  aidilicat.  Intellectus  gubernacula  inve- 
nit.  Consilium  bona  a  malis  discernere  facit. 
Fortitudo  in  patientia  animam  possidet.  Scientia 
divitiae  Dei  et  salutis  acquiruntur.  In  pietate 
prosperitas  prfesentis  vitae  et  futurae  consistit  ; 
ad  omnia  enim  utilis  est.  Timore  humilitas  con- 
servatur,  et  omne  peccatum  expellitur.  Et  sic 
mens  humana  Deo  in  habilaculum  sEmctum 
prajparatur.  »  In  quo  habitaculo ,  quantum  fa- 
miliaritatem  Dominus  cum  mente  humana  ha- 
beat,  et  quot  consolationes  ei  exhibeat,  infra 
patebit.  Secundo  dona  Spiritus  sancti  totam 
familiam  domus  mentalis,  sive  vires  animae,  ad 
expedite  ministrandum  Deo,  et  faciliter  obe- 
diendumdisponuntet  habilitant,  ut  docet  Beda, 
super  Malthmum ,  exponens  illud  verbum  '  : 
Mulier  habuit  septem  viros  :  «  Spiritus  sapientias 
negligentiam,  scilicet  ministerii,  a  pigro  repel- 
lit.  Spiritus  inteUectus  diligentiam  ministrandi 
rationabiliter  quserit.  Spiritus  consilii  providen- 
tiam  divinam  prudenter  invenit.  Spiritus  forti- 
tudinis  impedimenta  ministraudi  fortiter  retun- 
dit.  Spiritus  scientite  oblivionem  diu  esse  non 
sinit  lubricam.  Spiritus  pictatis  humanam  fra- 
gilitatem  circa  ministerium  clementer  indulget. 
Spiritus  timoris  Dei  improvidam  ignorantiam 
ardenter  decoquit,  ct  mentem  pi^  sollicitudine 
ad  satisfaciendum  Deo  impellit.  Quia  qui  Deum 
timet,  nihil  negligit,  ait  Sapiens  ".  »  Et  Gregorius 
dicit '" :  «  Deum  timere,  est  nulla  quffi  facienda 
sunt ,  praeterire.  Et  sic  tota  familia  mentis  ser- 

'  Deut.,  xxsii,  30.  —  -  Aiioc,  n,  1.  —  '  Psal.  xxxill, 
9.  —  'I!  Coi- ,  II,  l.i.  —  5  l,uc.,  viii,  45.  —  '  Aug., 
Cvn/ess.,  lib.  X,  c.  vi.  —  '  Eccli.,  i,  27.—  »  Matth., 
I.\li,  28.  —  » Eccle.,  VII,  19.  —  '»  Gieg.,  Morul.,  llb.  I, 
c.  III. 


I 


PART.  I.  CAP.  IV. 


591 


viet  universorum  Domino ,  cui  servire  regnare 
estj  ait  Apostolus  et  Gregorius.  Sed  necesse  est 
scire  hic,  quae  sit  ista  familia  meutis,  et  quse  sit 
dignitas,  ordo,  et  operatio  eoruiu.  De  quo  no- 
tandum  est,  quod  in  libro  de  Spiritu  et  Anima  * 
dicitur,  quod  «  nobilis  creatura  est  anima. 
Civitas  namque  Dei  est,  de  qua,  secundum 
Psalmistam  * ,  tam  gloriosa  dicta  sunt ,  quia  ad 
imaginem  et  similitudineni  Dei  lacta  sit.  »  Se- 
quitur :  «  Sed  quia  nulla  est  civitas  absque 
populo ,  ideo  disposuit  in  ea  conditor  noster 
populum  triplicis  gradus ,  id  est ,  sapientes  ad 
consulendum,  milites  ad  pugnandum,  artifices 
ad  ministrandum.  »  Et  sequitur  ibidem  :  «  Cives 
hujus  civitatis  sunt  naturales  et  ingeniti  animae 
vigores ,  tanquam  indigenae  :  quorum  distincti 
sunt  gradus,  alii  sunt  superiores ,  alii  medii,  et 
alii  inferiores.  Superiores  quidem  sunt  sensus 
intellectuales ;  medii,  rationales;  infimi  sunt 
animales.  »  Et  tantum  de  familia  hac  sufticiat, 
quantum  ad  prassens  propositum.  Sed  de  or- 
dine  istius  fiuniliae,  et  operatione,  infra  require, 
capite  quinto  secundae  partis.  Tertio  Spiritus 
sanctus,  per  dona  prffidicta,  totam  familiam 
animae,  sive  mentis,  vires  eradit,  et  munit  con- 
tra  tentamenta  et  defectus  naturales,  vel  con- 
tractos,  quibus  secundum  dispensationem  divi- 
nam  quandoque  exercentur,  ne  otiosi  in  delec- 
tabili  tranquillitate  donorum  tepescant,  et  inde 
habeantur  ut  ingrati,  et  noa  cognoscant.  Unde 
Gregorius  dicit  sic  '  :  «  Nonnunquam  dum 
mens  nostra  tanti  muneris  plenitudine  dono- 
rum  atque  ubertate  fulcitur ,  et  conlinua  secu- 
ritate  in  his  perrruitm',  unde  sibi  haec  sunt, 
obUviscitur;  et  quasi  se  putat  habere,  quod 
nimquam  sibi  consideravit  abesse.  Unde  fit 
quod  eadem  gratia  donorum  quaudoque  utili- 
ter  se  subtrahat,  ut  menti  praesumenti,  quantum 
in  se  iniirmetiu",  ostendat.  »  Sequitur  :  «  Tunc 
enim  vere  cognoscimus  bona  nostra  unde  sint, 
quando  haec  quasi  amittendo  sentimus,  quia  a 
nobis  servari  non  possunt.  »  Et  dieit  ibidem 
quod  contra  singula  tentamenta  Spiritus  sanc- 
lus  erudit  et  munit  mentem  in  septem  virtutibus 
sive  donis ,  quae  pro  eodem  accipit,  ut  patet 
ibidem. 

Unde  contra  stultitiam  humanam ,  vel  mun- 
danam,  dat  sapientiam  divinam;  contra  hebe- 
tudinem   humamam ,   dat   donum  intellectus ; 

'  De  Spir.  et  Aitim.,  c.  ;>xxvii.  —  2  p^d^  lxixvi, 
3.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  II,  c.  SIXVU.  —  »  Ezech., 
XL,  38.  — «Greg.,  ia  Ezech.,  hom.  xvii.  —  «  Job,  xxii. 


contra  praecipitationem  periculosam,  dat  donum 
consilii ;  contra  timorem,  ut  est  passio,  dat 
donum  fortitudinis ;  contra  totam  ignorantiam, 
dat  donum  luminosEe  scientife ;  contra  cordis 
duritiam,  dat  donum  benignae  pietatis;  et  con- 
tra  pertinacem  superbiam,  dat  donum  humilis 
timoris. 

Et  infra  dicit  :  «  Mira  autem  hoc  nobiscum 
agitur  dispensatione ,  ut  mens  nostra  culpae 
noimimquam  pulsatione  feriatur.  Nam  homo 
magnarum  virium  se  esse  crederet,  si  nul- 
lum  unquam  virium  suarum  defectum  intra 
mentis  arcanum  sentiret.  Nam  unde  se  perti- 
mescit  enormiter  cadere,  inde  accipit  fortiter 
stare.  »  Et,  ut  dicit  Gregorius  ibidem :  «  Tenta- 
tio  talis  excitat,  ut  se  mens  in  certamine  cautius 
accingat.  »  Quarto  Spiritus  sanctus  per  dona 
omnes  vires  mentis,  et  totam  fauniliam  animae 
habilitat,  et  disponit,  ut  ad  ccelestia  per  gradus 
ascendant ,  ubi  est  vera  patria  animaj.  Unde 
Gregorius  exponens  Ulud  '  ,  Septem  graduum 
erat  ascensus  civitatis,  ait '  :  «  Sunt  multi,  qui 
jam  per  septem  gradus,  id  est  per  spiritus  sep- 
tiformem  gratiam,  aditum  vitaj  ccelestis  inve- 
niunt,  ut  hi  qui  per  timorem  Dei  sunt  humiles.  » 
Uude  dicitur  in  Job  ^  :  Qui  humiliatus  fuerit , 
erit  in  gloria,  »  scilicet  coelesti.  Per  pietatis  stu- 
dium  sunt  misericordes,  quia  in  MatthcBO  dici- 
tur  '  iBeati  misericordes ,  quoniam  tnisericordiain 
consequentur ,  etc.  Per  scientiam  sunt  discreti, 
sunt  discernentes  inter  malum  et  bonum,  et 
qualiter  salventur.  Quami  scientiam  dat  Spiritus 
sanctus,  ut  dicit  .'Vnselmus  *.  Per  fortitudinem 
sunt  liberi  vel  animosi,  ut  nulli  vitio  subjician- 
tur ,  quia  ^  fortitudo  ct  decor  indumentum  ejus. 
Decor  autem  vitium  vincit.  Per  consilium,  sunt 
cauti :  imde  in  Ecclesiaslico  dicitur  '" :  Sine  consilio 
nihil  facias,  et  post  factum  non  poeniteiis.  Per  in- 
tellectum  sunt  providi,  quia  intellectus  cum 
dono  superaddito  penetrat  omnia  velamina 
usque  ad  arcana  ccelestia  :  de  hoc  infra.  Per 
sapientiam  suntmaturi,  juxtaillud"  :  Qum  attin- 
git  o  pie  usque  ad  finem  fortiter ,  et  disponit 
omnia  suaviter.  Et  haec  amicos  Dei  constituit.  De 
hac  sapientia  dicit  Alanus  ",  libro  de  Planctu 
naturue,  sic  :  «  Sapienlia  est  fruclus  internae  de- 
lectationis,  deliciosus  animas  paradisus.  Haeo 
cum  in  ccelestem  terrenum,  id  est  in  mortalem 
cadit  hominem,  in  Deum  deificas  mutalionis 

29.  —  '  ilatth.,  V,  7.  —  »  Anselin.,  de  Simitit., 
c.  cixx.  —  ■'  Prov.,  XXXI,  23.  —  '»  Eccli.,  xxxii,  2». 
—  "  Sap.,  VIII,  1.  —  '*Alan.  de  Insulis. 


592 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


auctoritate  convertit. »  Sunt  et  aliae  multae  utili- 
tatesj  ut  in  singulis  donis  patebit. 

CAPUT  V. 

Qui  et   qmks   donorum    Spiritus   sancti  capaces 
efficiantur,  et  qualiter  ea  obtitieantur. 

Quarto  videndum  est,  qui ,  et  quales,  et  qua- 
liter  istorum  septem  donorum  sive  radiorum 
capaces  efficiantur,  quae  tam  liberaliler  fide- 
Ilbus  exMbentur.  De  quo  notandum  est ,  quod 
Dionysius ,  de  Birinis  Nominibus ,  secundum 
commentum  abbatis  Vercellensis  dicit  sic  '  : 
«  Cum  divinitas  supersubstantialiter  sit  bona  et 
suam  bonitatem  ad  universitatem  extendat, 
cujus  rei  qualecumque  indicium  in  sole  cor- 
poreo  ostenditur ,  qui  non  prasmissa  electione, 
sed  ex  principali  naturae  suae  proprietate,  per 
seipsum,  quantum  in  se  est,  circumquaque 
cimcta  illuminat  luminis  sui  capacia,  et  sibi 
exposita,  et  hoc  secundum  singulorum  illumi- 
nandorum  proportionem  :  sic  merito  divina 
bonitas  incompMabibter  super  solem ,  non 
minus  super  obscuram  imaginem,  quam  super 
clcu"am,  non  minus  super  caecam,  quam  viden- 
tem  ,  ut  alibi  exemplificat ,  ex  proprietate  na- 
turae  suae  omnibus  creaturis  suis  proportiona- 
liter  immittit  radios  suae  universalis  bonitatis, 
per  quos  subsistit,  vivit,  et  operatur  imaquaeque 
creatura,  prout  sibi  competit.  Propter  quod 
Spiritus  sanctus ,  cum  sit  summae  liberalitatis, 
radios  suorum  donorum  omnibus  exliibet  libe- 
raliler,  qui  ab  uno  lumine  procedentes,  exhi- 
bentur  diversimode  diversis ,  secundum  cujus- 
libet  capacitatem.  Unde  Bernardus  quasi  admi- 
rando  clamat  -  :  «  Vere  multiplex  spiritus  in 
virtute,  qui  tam  multipliciter  filiis  bominum 
inspiratur,  ut  non  sit  qui  se  abscondat  a  calore 
Mniti- cjus,  id  est,  radiis  beatificis  ejus.  Siquidem 
pUcem  conceditur  homiuibus  ad  usum,  ad  miraculum, 
cansat  '''^  salutcm ,  ad  auxilium,  ad  solatium,  ad  fer- 
spiritus  vorem.  Ad  usum  quidem  vilas  praesentis  conce- 
in  homi-  '^'•"r  bonis  et  malis ,  dignis  pariter  et  indignis, 
ne.  coaununia  bona  abundanlissime  tribuens,  ita 
ut  videatur  hic  discretionis  limen  non  tenere. 
Ingratus  est  vel  caecus ,  qui  in  his  beneficium 
Spiritus  sancti  non  agnoscit.  Ad  miraculum 
datur  iu  signis  et  prodigiis,  in  variis  virtutibus, 
quas  per  quorumlibet  manus  operatur.  Ipse 
enim  antiqua  miracula  suscitat ,  ut  ex  praesen- 

'  Dion.,  de  Div.  Nom.,  c.  iv,  anle  med.  —  '  Beiu., 
de  Penlec,  »erm.  u.  —  »  Joan.,  iiv,  17.  —  »  Aug.,  in 


tibus  fidem  astruat  praeteritorum,  quse  quando- 
que  datur  sine  gratia  gralum  faciente.  Tertio 
infunditur  ad  salutem,  cum  in  toto  corde  nostro 
revertiiuur  ad  Dominum  Deum  nostrum.  Porro 
ad  auxilium  datur,  cum  in  omni  colluctatione 
adjuvat  infirmitatem  nostram.  Datur  etiam  ad 
consolationem ,  cum  testimonium  perhibet  spi- 
ritui  nostro,  quod  filii  Dei  sumus.  Ea  enim 
inspiratio,  ad  consolationem  nostram  est.  Datur 
etiam  ad  fervorem,  cum  in  cordibus  nostris 
seu  perfectorum  vehementius  spirans,  validum 
ignem  charitatis  accendit,  ut  non  solum  in  spe 
glorire  filiorum  Dei,  sed  et  in  tribulationibus 
glorientur,  contumeliam  gloriam  reputantes, 
opprobrium  gaudium,  despectionem  exaltatio- 
nem.  Pauci  sunt,  qui  hoc  spiritu  repleantur.  » 
Haec  ille.  Isti  actus  ita  excellentes  sunt  actus 
donorum,  ut  ex  supradicfis  patere  potest,  ex- 
cellentice  quorum  non  omnibus  conveniunt. 
Istorum  autem  donorum  et  actuum  tam  excel- 
lentium,  et  radiorum  tam  splendentium,  non 
sunt  capaces  mundi  amatores ;  quia  in  eis  datur 
Spiritus  sanctus ,  quem  mundus  non  potest  ac- 
cipere.  Nam  Dominus  dicit  ^  :  Spiritum  veritatis 
mundus  non  potest  accipere.  Cujus  rationem  red- 
ditibidem,  dicens  :  Quia  non  vidit  eum,  neque 
scit  eum.  Quod  verbum  Augustinus  in  originali 
exponens  dicit  '  :  «  Sicut  injustitia  justa  esse 
non  potest,  ita  mundus,  id  est  amatores  mundi, 
non  possunt  accipere  Spiritum  sanctum.  »  Quod 
declarat  per  oppositionem ,  quae  est  inter  gra- 
tiam  et  peccatum.  Nam  peccalum,  quod  est  in 
amatoribus  mundi ,  opponitur  gratiae  sive  cha- 
ritati,  quae  est  in  donis  Spiritus  sancti.  Unde 
Joannes  in  Canonica  dicit  °  :  Qui  diiigit  mun- 
dum,  non  est  charitas  Patris  in  eo.  Quia  omne 
quod  est  in  mundo,  est  concupiscentia  oculorum,  et 
concupiscentia  carnis,  et  superbia  vitoe,  quae  donis 
Spiritus  sancti  opponuntur.  Secundo  probat 
hoc  per  indisposifionem  intellectus  mimda- 
norum  hominum  ad  videndum,  dicens :  «  Mun- 
dana  dilectio  non  habet  invisibiles  oculos,  per 
quos  Spiritus  sanctus  videri  potest,  quia  Domi- 
nus  dixit  :  Mundus  non  videt  eum,  scilicet  Spiri- 
tum  sanctum,  neque  scit  eum.  Cujus  rafio  est, 
quia  *  animatis  homo  non  percipit  ea  quce  Dei 
su7it ,  ut  dicit  Paulus  :  quia  '  oculos  suos  statue- 
runt  dcclinare  in  ternnH ,  sicut  dicit  Propheta. 
Et  *  Spirilus  sanctus  aufert  se  a  cogitationibus 
quce  sunt  sine  itdellectu,  ut  dicit  Sapiens.  Unde 

Joan.,  tract.  LSXiv.  —  5  I  Joaii.,  ll,  la  et  seq.  — 

•  1  Cor.,  11,  14.  —  '  Psal.  ivi,  H.  —  "  Sap.,  l,  5. 


PART.  I.  CAP.  VI. 


593 


caeci  sunt,  et  duces  caecorum.  Tertio  Gregorius 
ideni  declarat  in  Moralibiis,  ex  defoctu  affectus 
mundanorum  hominum  ad  diligendum  Deum, 
dicens  '  :  «  Spiritum  sanctum  mundus  non  po- 
test  accipere,  quia  ad  diligendum  invisibilia 
non  assurgit.   Quia  sseculares  mentes,  quanto 
se  foris  per  desideria  dilatant,  tanto  ad  recep- 
tionem  Spiritus  sancti  sinum  cordis  augiistant, 
et  quandoque  claudunt;  »  quia,  sicut  dicit  Apo- 
stolus  ^ ,  qui  secundum  carnem  sunt ,  quce  carnis 
sunt  sapiunt;   qui  vero  secundim  spiritum  sunt, 
quoespiritus  suntj  sapiunt,  non  quee  carnis.  Spi- 
ritus  enim  sanctus   odit  sordes  peccati ,   nec 
habitare  potest  in  corpore  subdito  peccatis,  sed 
Oui  saDt  in  mentibus  puris.  Ideo  modo  videndum  cst, 
capacea  ^^j  gjjj^  capaces  Spiritus  sancti,  et  donorum 
sancii,et  cjus,  nou  ex  suis  merilis,  sed  ex  largilate  dan- 
donorom  jjg  gpiritus.  Qui  igitur  e  converso  mundi  mala 
odiunt  vilipeadendo  et   contemnendo,  Hieru- 
salem  ascendunt,   uiundum  fugiendo,   et  se 
elongando  :  in  templo  cordis  Spiritum  sanctum 
quserunt ,  iideliter  orando ;  sedent  unanimes  in 
domo  cordis ,  humiliter  quiescendo ,  et  Para- 
cletum   desiderando ;   prjestolantur    adventum 
Spiritus  sancti,  inspirationes  ejus  studiose  ob- 
servando  :  hi  sunt,  qui  capaces  ejus  sunt.  Nam, 
sicut  dicit  Bernardus  ^ :  «  Bonum  quod  in  nobis 
spiritus  bouus  operatur  ad  faciendum,  profecto 
monet  memoriam,  docet  rationem,  et  movet 
voluntatem.  In  his  cnim  tribus,  tota  consistit 
anima  nostra ,   ut  in  imagine   Dei.   Memoriae 
suggerit  bonum  in  cogilationibus  suis ,  atque 
ignaviam  nostram  torporemque  repellit.  »  Se- 
quitur  :  «  Propterea  quoties  hujusmodi  sugges- 
tiones  boni  senseris  iu  corde  tuo,  da  honorem 
Deo,  et  age  reverentiam  Spiritui  sancto,  cujus 
vox  sonal  in  auribus  tuis.  Ipse  namque  est,  qui 
loquilur  justitiam.  Uude   et  Psalmista  ait  *  : 
Audiam  quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus.  » 
Docet  et  rationem  :  «  Mulli  siquidem,  ait  Ber- 
nardus ,  ijene  monentur  ut  bene  faciant ,  sed 
minime  sciunt  quid  agendum  sit,   nisi  adsit 
denuo  gratia  Spiritussancti,  et  quam  inspirat 
cogilalionem,  doceat  in  opus  proferre,  ne  va- 
cua  sit  in  nobis  gratia  Dei.  sed  operetur,  prout 
ratio  iuspirat  et  dictat.  Sed  quia  ^  scienti  bonum, 
et  nou  facienti,  peccalwn  est  illi,  propterea  non 
solum  moneri  et  doceri  oportet,  verum  et  mo- 
veri   ct  affici  ad  bonum  operandum  necesse 


LX 


'  Greg.,  Moral.,  lib.  V,  c.  Xix.  —  '  liom.,  viii,  5. 
•  '  Bern.,  de  Penlec,  serm.  i,  circn  med.  —  "  Psa/. 
xsiv.  P.  —  »  Jac,  IV,  17.  —  '  Ileru.,  iu  Pentec, 

TOM.    VII. 


est.  »  Et  sequitur  ibidem  °  :  «  Operatur  autem 
sic  Spiritus  sanctus  in  nobis  remissionem  pec- 
catorum  :  facit  sollicitum  ambulare  cum  Deo ; 
scrutatur  profunda  pectorum  nostrorum ,  dis- 
cretor  cogitationum,  et  intenlionum  cordis.  Qui 
nec  minimam  paleam  intra  cordis  quod  possi- 
det  habitaculum,  patitur  residere,  sed  statim 
igne  subtilissimas  circumspectionis  exurit  Spiri- 
tus  dulcis  et  suavis,  qui  nostram  voluntatem 
erigat,  et  dirigat  ad  suam,  ut  eam  veraciter 
intelligere,  et  ferventer  diligere,  et  efficaciter 
implere  possimus.  Hiec  autem  '  omnia  operatur 
unus  atque  idem  Spiritus,  dividens  singulis ,  prout 
vult.  Unde  Bernardus  ibidem  dicit  *  :  «  Spiritus 
sanctus  qui  a  Patre  Filioque  procedit,  tanquam 
iirmissimiun  et  indissolubile  vinculum  Trini- 
tatis,  et  tanquam  donum  in  quo  omnia  dona 
donantur,  et  de  quo  testatur  Scriptura,  quia 
procedit,  et  spirat,  inhabitat,  implet,  atque 
gloriiicat ;  procedere  dicitur  a  Patre  et  Filio,  ut 
donum  ad  creaturam.  Unde  procedendo  prae- 
destinat;  inspirando,  vocat  quosprasdestinavit; 
inhabitando,  justificat  quos  vocavit;  replendo, 
accumulat  meritis  quos  justificavit ;  et  glori- 
ficando,  ditat  prsemiis,  quos  accumulavit  meri- 
tis.  »  Haeo  Bernardus.  Igitur  capaces  Spiritus 
sancti,  et  donorum  ejus,  sunt  praedicti.  Nihilo- 
minus  tamen  liberaliter  se  e.xhibet  omnibus,  ut 
ostendit  Bernardus ,  dicens  ^  :  «  Venit  Dominus 
ad  nos,  accelerat,  appropiat  (a),  adest,  respicit, 
alloquitur.  Venit,  affectu  et  studio  miserendi. 
Accelerat,  subveniendi  zelo.  Appropiat,  humi- 
liando  semetipsum.  Adest  praesentibus ;  prospi- 
cit  in  futuros.  Loquitur,  docens  et  suadens  de 
regno  Dei.  Sed  mundani  et  carnales,  neque 
cognoscunt,  neque  sciunt  eum,  quia  malilia 
eorum  exceecavit  eos.  Boni  vero  cognoscunt 
eum,  dicentes  '^  :  0  quam  bonus  et  suavis  est , 
Domine,  Spiritus  tuus  in  nobis  ! 

CAPUT    VI. 

Qualiter  dona  ascendendo   et  descendendo 
ordinentur. 

Quinto  videndum  est  de  istorum  donorum 
ordine.  In  eis  namque  sunt  quidam  gradus  sca- 
lares  per  quos  asccnditur.  Necesse  autem  est 
nos  ascendere  et  descendere ,  ut  dicit  Bernar- 

serm.  ii,  prope  fin '  I  Cor.,  xii,  H.  —  •  Bcrn., 

in  Pentec,  serm.  iii.  —  '  Bern ,  tn  Cant.,  serm.  i.vii, 
in  |iriuc. —  '"  Sap.,  xii,  1. 

(a)  Ita  Kdit.  Lugd.  —  Ctet.  edil.  appropriaf ,  mend 

38 


594 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


dus  in  una  epistola.  Et  Augustinus  dicit  '  : 
«  Scmper  anibula,  semper  profice,  noli  in  via 
deficere,  noli  relroirc  ,  noli  deviare.  Renianet, 
qui  non  proficit;  retrocedit,  qui  ad  ca  revolvi- 
tur,  unde  jam  recesserat ;  deviat,  qui  apostatat. » 
Et  ideo  videndum  cst  in  istis  donis  Spiritus 
sancli,  qualiter  sit  ambulandum  proliciendo  de 
virlute  in  virtutem;  qualiler  ascendendum  sit, 
Deum  contemplando ;  et  qualiler  descenden- 
dum ,  proximo  subveniendo.  Isaias  enim  lo- 
qucus  de  flore  Josu  ,  qui  ascendtt  de  radice 
Jesse  ,  dicit '-,  quod  repletus  fuit  istis  donis.  Et 
enumerando  ea ,  inccepit  a  summo  dono ,  sci- 
licet  dono  sapientice,  et  doscendit  perniedia  , 
usque  ad  infimum  ,  scilicet  donum  timoris  Do- 
mini.  Et  ralionem  istius  ordinis  assignat  Jaco- 
bus,  cum  dicit ' :  Omnc  datum  optimum,  et  omne 
domim  perfechtm  desursum  est,  descendens  a  Patre 
luminum.  Sunt  alii  multi,  ut  Augustinus  *,  de 
Doctrina  christiuna,  et  Gregorius  %  super  Eze- 
chielem,  et  Anselmus  •  ,  qui  enumerando  dona 
prsedicta  ,  docent  incipere  ab  inflmo  dono,  sci- 
licet  timoris  Domini,  et  per  media  ascenderc 
usque  ad  summum,  scilicet  donum  sapientia;. 
Est  igitur  in  eis  quasi  ascensus  et  descensus 
scalaris  ,  ut  in  scala  Jacob.  Descensum  de  su- 
premis  ad  media,  et  de  mediis  ad  infima,  Dio- 
ny!>ius  magis  ualuralem  et  rationabilem  osten- 
dit  in  ordinatione  omniiun  hierarcfiiarum ,  tam 
angelicarum  ,  quam  ecclesiaslicarum  ,  quam 
eliam  meutium  bumanarum.  Dicit  enim  Diony- 
sius  in  Amjelica  Ilicrarchia,  secundum  comraen- 
tum  Vercellensis,  sic  ' :  «  Addam  ethoc  non  in- 
convenienter,  quod  secundum  seipsam  una- 
qufeque  mens ,  tam  ccelestis  quam  humana , 
spirituales  habet  et  primas  et  medias,  et  ultimas 
ordinationes  et  virtutes ;  »  et  in  his  omnibus  do- 
cet  desccndere  a  superioribus  ad  interiora  , 
communicando  eis,  quw  receperunt.  Nam  idem 
Dionysius  dicit  * :  «  Oportot  divina  prius  partici- 
cipare,  quam  distribuere  :  quia  qui  prEesumunt 
abusive  docere  divina,  antequam  recte  conver- 
sentur,  adhuc  immundi,  omnino  a  docendi  offi- 
cio  sunt  extranei.  Sicut  euim  solares  radii  pri- 
marias  et  propinquiores  materias  capaciores 
celerius  illu^trantetadimplcnt,  etperillas  ad  in- 
feriores  materias  lumiaa  deferunt :  sic  officium 

'  Aug.,  cle  verl/.  Apnst.,  serm.  xv,  al.  cl.xix,  n.  18. 
—  *ha^,  \I,  2.— '  Joc, ),  n.—  *  Aug.,  di:  Dort.  Christ., 
lili,  II.  c.  \n. —  '  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xix,  ante 
med.—  «  Auselm.,  de  Hiniitit.,  c.  c.\xx.  —  '  DioD., 
(ieCccl.  Ilicr^,  c.  X.—  '  Diou.,  clu  Ecc/eit.  Hifr.,  c.  iv. 


docendi  divina  alios,  non  prassumant  suscipere, 
nisi  qui  habitum  divinfe  scientiiT!  et  veritatis  ob- 
tinucrunt,  tanquam  ex  Dei  inspiratione  et  judi- 
cio,  ad  hoc  ofTicium  assumpti.  »  Undc  sanctus 
Ambrosius,  in  libro  de  Virginibus  ,  dicit  '  : 
«  Cursus  ad  supcriora  est  tutus  ;  descensus  ad 
infeiiora  est  periculosus.  »  Gregorius  vero ,  su- 
pcr  Ezechielem ,  loquens  de  coele.stibus  gvadibus 
donorum  et  ordinum,  dicit'"  :  «  Isaias  loquens 
de  ccelestibus  ,  magis  descendendo ,  quam  as- 
cendendo,  dona  numeravit  a  supremo,  hoc  est, 
a  dono  sapientise  incipiendo.  Sed  nos,  inquit 
Gregorius,  qui  a  terrenis  ad  coelestia  tendimus, 
eosdem  gradus  ascendendo  numeramus,  et  in- 
cipicndo  ab  infimo,  scilicet  timoris  Domini , 
usque  ad  donum  sapidse  sapientia'.  »  Rationem 
hujus  ascensionisredditGregorius  in  Moralibus, 
dicens  "  :  «  Nemo  infima  deserens,  repente  fit 
summus  :  quia  ad  oblinendum  perfectionis  me- 
ritum,  dum  quotidie  mens  in  altum  ducitur,rad 
hoc  proculdubio ,  velut  ascensionis  cujusdam 
gradibus  ,  pervenitur.  »  Haec  ille.  Quare  ascen- 
sio7ics  '^  in  corcle  nostro  disponere  debemus  in  hac 
valle  lacrymariim ,  ut  ad  donum  sapientiaa  per- 
tingamus,  in  quo  secundum  Aposlolum  '^  gus- 
tatur  Verbum  Dei,  et  divitice  sceculi  venturi.  Et 
non  solum  est  nobis  ascendendum  ad  Deum 
conlemiilandum ;  sed  etiam  nobis  est  descen- 
dendum  ad  proximum  sublevandum ,  et  in- 
struendum  de  his,  quaa  sursum  sunt.  Unde  Dio- 
nysius  dicit  .sic'* :  «  Divinis  ct  spiritualibus  viris 
radius  inlelJectualis  rerum  spiritualium  imme- 
diate  lucens,  et  eorum  mentes  spiritali  suavitate 
perfundens,  ad  alios  minus  ,  velut  non  spiri- 
tuales  ,  non  similiter  procedit  :  sed  ab  ipsis 
spiriluahbus  sicut  occulti  inlelligibilis  contem- 
platoribus  sub  senigmatibus  cooperitur,  ne  ab 
immundis  contaminetur  et  imperfectis,  per  quse 
fenigmafa  inleriores  et  infirmiores  sursum  agun- 
tur,  secundum  singulorum  capacitatem  vei  fa- 
cnltatem.  »  Hsec  ille.  Est  igitur  nobis  in  hac 
scala  ascendendum  ct  descendendum,  ab  infi- 
mo  dono  timoris,  usque  ad  summum  donum 
sapientiffi,  per  gradus  disponentes  ascensiones 
in  cordc,  ut  eauius  de  virtute  in  virtutem,  donec 
videatur  Dominus  Deus  in  Sion.  Primus  igitur  sentam 
gradus  ascendendi,  est  timoris  amorosi  in  om-  gradm 
nibus  coutinuatio;  secundus,  pietalis  viscerosoe  nis,  «oBt 

—  ' .\mbT.,dc  Yirginib.,  Iib.  III. —  "'Grcg.,i>i  Ezech., 
lioui.  .MX.  —  "  Id.,  Moral.,  lib  XXII,  c.  xiv.  — 
"  I'sal.  Lxxxiii,  C.  —  "  Hcbr.,  vi,  5.  —  "  Dion.,  de 
Eccles.  Hier.,  c.  \ . 


PART.  I.  CAP.  VI. 


595 


«eptem  ad  Deum  et  proximum  sancta  liquefactio ;  ter- 
spiritns  ''"* '  scientiae  omnium  beneficiorum  Dei  grala 
eancti.  recognilio  ;  quartus ,  forlis  omnium  operatio- 
num  bonarum  execulio;  quintus,  consulta  a 
Deo  omnium  eligendorum,  et  tiita  electio ; 
Sextus  intellectus,  omnium  veritatum  neces- 
sariarum  limpida  contemplatio ;  et  septimus, 
sapientiaUs  ccelestium  deliciarum  praegusta- 
tio. 

.Nec  desunt  quidem  angeli  in  scala  hac  ascen- 
dentes  et  descendentes.  Ad  cujus  evidentiam 
nofandum  est,  quid  sit  angelus  iste,  de  quo 
Richardus  dicit  sic  '  :  «  Angelus  sane  nuntius 
dicitur,  et  proculdubio  nunlius  est,  non  quiU- 
bet,  sed  divinus  nunlius  est,  per  quem  divinoe 
voluntatis  beneplacilum  cogQoscimus.  Kuntius 
est ,  per  quem  ad  feternorum  cognitionem  illu- 
minamur,  per  quem  ad  <<?ternorum  desiderium 
inflammamur.  >>  Et  seqiiitur  :  «  Vultis  audire 
qualem  nuntium  apostolus  Joannes  nobis  pro- 
mittat,  cum  dicit ':  Vnclio,  inquam,  ejus  docebit 
nos  de  omnibus.  Sed  quse  est  unctio  ista,  nisi  Spi- 
ritus  sanctus,  scilicet  divioa  inspiratio?  Hic  est 
ille  nuntius,  quem  diu  qua^rebamus.  Haec  est 
legatio  vere  pofens,  vere  sufficiens ,  animum 
humanum  omnem  veritatem  docens,  et  ad  om- 
nia  divincB  voluntatis  beneplacita  inclinans.  Et 
ideo  Richardus  dicit '  :  «  Siunme  amorosa  ani- 
ma,  sciens  nuntios  dilecti  sui  audire,  clamat 
cum  Propheta  * :  Manda,  remanda.  »  Et  postea 
dicit  sic  :  «  Nunfius  inter  nos  medius  discurraf, 
qui  me  de  singulis  insfruat;  doceat  me  non  so- 
lum  super  statu  meo,  sed  et  de  statu  tuo  me 
doceat,  quo  modo  apud  te  sit,  et  quid  tibi  de 

'  Richard.,  de  Contempl.,  lib.  V,  c.  xiv.  —  '  I  Joan., 
II,  27.  —  5  Richard.,  de  ConiempL,  lil).  IV,  c.  .tlli.  — 


me  placuerit.  »  Et  sequitur  :  «  Quotidie ,  ni  fal- 
lor,  vos  qui  leclioni  vel  meditafioni  insisfitis, 
ejus  nuntios  suscipitis,  mandata  cognoscitis. 
Quoties  ex  abditis  Scripturarum  recessibus  no- 
vos  intellectus  eruimus,  quid  aliud  quam  quos- 
dam  dilecti  nostri  nuntios  accipimus?  Huic  sane 
negotio  subservif  omnis  sacra  lectio,  sagaxque 
medifatio.  Alii  itaque  legentibus,  aliique  medi- 
tantibus,  divinorum  secretorum  nunfii  occur- 
runf,  qui  dilecfi  nostri  maiidata  ad  nos  perfe- 
ranf,  et  de  singulis  instruant.  Et  saipe  fit  ut  in 
una  eademque  Scriptura,  dum  mulliplicifer  ex- 
ponitur,  multa  nobis  in  unum  loquatur,  mora- 
lifer  nos  docens,  quid  dilectus  noster  facere  nos 
velit;  allegorice  nos  admonens,  quid  pro  nobis 
per  seipsumfecerit;  anagogice  proponens,  quid 
ad  huc  de  nobisfacere  disponit,  etia  hunc  modum 
mandat  et  remandaf.  De  hoc  nota  bene,  dono 
terfio ,  capifulo  tertio.  Dum  igitur  quotidianis 
usibus  novos  sensus  novosque  intellectus  quae- 
ritant,  quid  aliud  quam,  Manda,  remanda,^e.T 
affectum  clamant?  »  H8e.c  ille.  Sed  qui  sunt  nun- 
tii  falsi,  ut  carnis,  mundi,  vel  diaboli,  solerter 
discernendum  est.  Ex  fructibus  enim  *  eorum  cog- 
noscetis  eos.  SimUiter  amatrix  anima  nunfios  amo- 
rosos  sibi  inspirafos  dilecfo  reniittif,  secundum 
dona  Spiritus  sancti,  ut  profunda  suspiria,  alta 
desideria,  contemplaliones  limpidas,  affectiones 
ecstaficas,  orationes  vel  invitationes  fervidas, 
expectationes  sitibundas ,  et  cogitationes  lam- 
guidas,  dicens  eis  illud  Canticorum '  :  Nuntiate 
dilecto  meo,  quia  amore  tangueo ;  ubi  dicit  Glossa  : 
«  Pra3  magnifudine  amoris,  omnia  temporalia 
sunt  mihi  fastidio.  »  Haec  ille. 

*  Isa.,  XXVIII,   10.  —  '  Richard.,  lib.  cit.,  c. 
«  Muttft.,  VII,  IG.  —  '  Cant.,  n,  6. 


XIV.  — 


596 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


PARS  11^°' 

DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCT[  IN  SPECIALI 


SECTIO    I.  '■"^ 

DK  DONO  TIMORIS. 

CAPUT    PRIMUM. 

Quid  sit  timor,  ct  quaUter  secundum  inordinatos 
amorcs  multiplicatur,  et  deordinatur. 

His  ilaqiie  in  generali  praemissis,  modo  de 

singulis  donis  in  speciali  videamus.  Quorum 

primum,  scilicet  inflmus  gradus  ascendendi  ad 

gustum  sapientiae,  est  timor  Domini.   De  quo 

Anselmus  dicit  sic  ' :  «  Horum  donorum  primum 

est  timor  Dei,  veluti  aliorum  quoddam  funda- 

mentum.  Hunc  namque  Spiritus  sanctus  in  campo 

mentis  supponit,  aliaque  dona  in  suo  ordine, 

veluti   ia  aidiiicationem    superimponit.    Prius 

enim  metuere  facit,  ne  pro  peccatis  suis  a  Deo 

separetur,  et  post  in  poenis  inferni  cum  diabolo 

Timor  torqueatur.  »  De  qua  tortura  Hugo,  in  libro  suo 

«st  fan-  (jg  Aiiima,  dicit  sic :  «  Terreat  te  timor  judicii  ter- 

10^°?^  ribilis,  metus  gehenna;,  laquei  mortis,  dolores 

rom  Jo-  inferni,  ignis  urens,  vermis  mordens,  sulphur 

'""■°'"-    fce:ens,  flammatartarea,  ettandem  omniamala, 

ut  tandem  clames  :  In  tPternum  non  peccabo. » 

Et  sic  patet,  quod  donura  timoris  est  primum 

in  ascendendo. 

Sed  ad  majorem  notitiam  hujus  doni,  scilicet 
timoris,  sunt  quatuor  nolanda.  Primo,  quid  sit 
timor,  ct  qualiter  secundum  inordinalos  amores 
multiplicatur  et  deordinatur.  Secundo,  quis  ti- 
mor  a  rcgno  animce  per  charilatem  perfectam 
expellatur,  et  quem  secum  compatiatur.  Tertio, 
qualiter  a  timore  Dei  in  anima  dies  clara  oria- 
tur.  Quarto,  quahter  a  dono  timoris  animse  cou- 
vivium  prieparetur. 

Primo  igitur  videndum  est  quid  sit  timor,  et 
qualiler  secundum  diversos  amores  muItipUca- 
tur,  quia  ex  amore  oritur.  «  Timor,  sicut  dicit 
Augustinus,  de  Civilate  Dei ',  est  amor  fugiens 

>  Ansclm.,  de  Similit.,  c.  cxxx.  — '  Aug.,  de  Civit. 
Dei,  lib.  XIV,  c.  vu.—  '  Gloss.  in  Jtjnn.,  \x,  e\  Aug., 
in  Psfil.  LTii,  Pt  m  .*oan. ,  liact.  iv.  —  "  Grn.,  lil,  10. 


Timor 
naluralis 


quidquid  ei  adversatur.  «  Et  cum  hoc  concor- 
dat  Glossa  Augustini  super  Joamem,  ubi  dicit ' : 
«  Timor  est  fuga,  ne  perdat  homo  quod  amat.  » 
Igitur  timor  oritur  ex  amore.  Nam  quandiu  amo- 
rem  ordinatum  habuit  in  paradiso,  tamdiu  sine 
timore  inordinato  fuit  in  seipso,  et  quam  cito 
amorem  inordinatum  admisit,  tam  cito  timor 
inordinatus  atluit  poena  peccati ;  quare  se  ab- 
scondit,  dicens  '-  :  Domine,  audivi  vocem  tuam ,  et 
timui.  Quare  timuit,  nisi  quia  per  inordinatum 
amorem  praecepti  Domini  transgressor  fuit? 
Quanto  ergo  homo  a  falso  et  inordinato  amore 
recedit,  et  ad  veram  charitatem  accedit,  tanto 
inordinatum  timorem  evadit.  Ideo  notandum  est, 
quod  Hugo  ' ,  et  Glossasuper  Psalmum  (6)  xviii, 
dicunt,  quod  quinque  sunt  timores,  scilicet  ti- 
mor  naturalis,  timor  mundiahs,  timor  servihs, 
timor  initialis,  et  timor  filialis.  Timor  naturalis 
est  passio  qufe  oritur  ex  amore  naturali,  in  quo 
quilibet  timet  naturaliter  nocumentum  naturae 
suee;  passionibus  autem  nec  meremur  nec  de- 
meremur,  quia  non  subjacent  libero  arbitrio, 
uisi  quandoquis  rationabiliter  se  habet  circa 
eas.  Isto  timore  Christus  timuit  mori,  sed  non 
nisi  quantum  voluit^  nobis  in  exemplum  vel  do- 
cumentum.  Unde  si  quando  est  malitia  in  timore 
naturali ,  non  est  nisi  ex  defectu  rationis  et  vo- 
luntatis.  Et  licet  iste  timor  non  sit  a  Spiritu  san- 
cto,  tamen  cum  ipso  stare  potest  in  homine. 

Secundus  timor  dicitur  mundanus,  quo  quis  Timor 
timet  nimis  de  amissione  vilie  prajsentis,  vel  '"°°^*' 
rerum  ad  hanc  vitam  pertinentium.  Unde  qui 
nimis  diligit  mundum,  vel  res  temporales,  vel 
amicos,  niinistimet  ab  eis  separari.  Et  hic  timor 
nascitur  ex  nimio  inordinato  amore  utriusque, 
et  semper  est  malus,  quia,  ut  dicit  Joannes  ^  : 
Qui  diligit  miindum,  inimicus  Dei  constituitur; 
quia  "^  non  est  charitas  Palris  in  eo.  Et  ideo  hic 
timor    quandoquc   est  peccatum   mortale,  ut 

—  ^  Ilug.,  de  Sacram.,  lib.  II,  p.  XI,  c.  x.  — «  Imo 
Jnc,  IV,  4.  —  1  I  Juan.,  n,  15. 

(a)  Tiliihis  iste,  Pars  II,  deest  mteris  editionibus, 
ilfmijue  Sectio  I.  —  (4)  Ctel.  edil.  Psalmo. 


PART.  II.  SKCT.  I.  CAP.  II. 


597 


quando  quis  magis  vult  amittere  vitam  aeter- 
nam,  quam  corporalem,  vel  temporalem,  the- 
sauros  coelestes,  quam  mundanos;  et  quando- 
que  est  veniale,  quando  isto  timore  facit  liomo 
quod  non  debet,  et  quandoque  omittit  quod 
lacere  debet,  ut  per  hoc  effugiat  poenam  lem- 
poralem ;  sed  per  hoc  non  mutat  voluntatem  in 
bonum,  ut  dicit  Hieronymus  super  Matlhteum; 
quare  hic  timor  non  est  donum  Spiritus  sancli , 
quia  non  mutat  malitiam  volunlatis,  licet  actu 
omittit  propter  timorem  temporalem. 
Serviiis.      Tertius  timor  dicitur  servilis,  quo  quis  magis 
timet  pcenani   quam  culpam  :  qui  secundum 
essentiam  dicitur  essc  a  Ueo,  non  tamen  sub  ra- 
tione  qua  servilis  est,  quia  principalius  timet 
poenam  quam  culpam,  nec  mutat  voluntatem  in 
bonum,  licet  criminis  impendat  executionem. 
De  hoc  timore  dicit  Augustinus,  exponendo  illud 
Psalmi ',  Confifje  timore  tuo  carnes  rneas  ^ ;  «  Timor 
legis  servilis  peedagogus  novae  prsecessit;  qui  ad 
Christum  ducit,  sed  carnem  crucifigit :  ideo  quia 
vivit  peccandi  voluntas,  et  sequeretur  opus,  si 
non  sequeretur  pcenalitas.  »  Nec  iste  timor  est 
donum  Spiritus  sancti,  quia  potest  esse  sine  cha- 
rilate;  imo  nec  potest  esse  cum  charitate  gra- 
tuita. 
imtiaiis.      Quartus  timor  dicitur  initialis ,  quia  est  inci- 
pientium,  et  initium  sapientiae  :  et  dicitur  esse 
donum  Spiritus  sancti,  tamcn   sub  imperfecto 
esse.  JNon  enim  differt  a  timore  filiali,  nisi  ut 
imperfecta  charitas  a  perfecta.  Unde  Joannes 
dicit ' :  Perfecta  charitas  foras  mittit  timorem,  ubi 
dicit  (llossa  :  «  Timorem  illum  emittit,  qui  di- 
citur  initium  sapientiiB.  »  lllo  enim  timore,  se  co- 
hibethomoapeccatoprincipaUterpropterDeum; 
secundario  vefo,  propter  poenam  seternam.  De 
timore  isto  Bernardus  dicit  sic  '•  :  «  Xon  imme- 
rito   hic  timor  dicitur  initium  sapientia?,  qui 
ssepe  se  insipientias  primus  opponit.  Hic  enim 
timor  quidam  ingressusest  ad  sapientiam.  Plane 
domus  Dei  est,  porta  cceli,  et  tanquam  ingressus 
glorioe.  n  Et  sequitur  :  «  la  veritate  didici ,  nihil 
aeque  efficax  esse  ad  gratiam  promerendam,  et 
retinendam,  et  recuperandam,  quam  si  omni 
tempore  coram  Deo  inveniaris  non  altum  sa- 
pere,  sed  timere.  »  Et  sequitur  :  «  Non  est  enim 
locus,  ffuo  admittas  superbiam,  repletus  timore 
Domini. »  Et  sic  de  caiteris  vitiis  sentiendum  est : 
quae  necesse  est  omnia  a  plenitudine  timoris 
excludi :  tunc  Deum  si  plene,  si  perfecte  timue- 

'  Psal.  cxvni,  120.  —  '  Aug.,  in  Psal.  cxvill,  Knarr. 
XXV.   —   »    I    Joan.,   iv,    is.  —   '   bern.,   in   Canl., 


ris,  dabit  saporem  charitatis.  Hunc  tamen  timo- 
rem  initialem  perfecta  charitas  foras  mittit,  vel 
forte,  secundum  quosdam,  ipsum  perficit,  cum 
jam  sapientiam  ingressus  fuerit.  Quod  sentit 
Bernardus,  libro  de  Diligendo  Deo,  parum  ante 
finem,  ut  infra  patebit  capite  sequenti. 

Quintus  dicitur  limor  filialis,  et  est  unum  de  Fiimiis. 
septem  donis  Spiritus  sancti,  sub  esse  perfecto 
doni  :  peripsum  enim  anima  redditiir  bene  mo- 
bilis  ab  inspirationibus  Spiritus  sancti,  et  quasi 
per  talem  timorem  se  Spiritui  sancto  omnino 
subjicit,  et  in  nullo  repuguat,  prout  possibile 
est  in  via.  Unde  Gilbertus  Porretanus  dicit  ^  : 
«  Quid  timor  ille  filiahs  nisi  amor  esse  conatur, 
qui  jam  nescit  ofScium  timoris,  et  pene  timor 
esse  desiit?  »  Hunc  timorem  sibi  chaiitas  per- 
fecte  collaterat  indivisibihter.  Et  sic  patet,  quid 
sit  timor;  plenius  tamen  dicetur  infra  de  hoc 
timore. 

CAPUT   II. 

Quis  timor  a  regno  animce  per  charitatem  perfectam 
expellatur,  et  quem  secum  compatiatur. 

Secundo  videndum  est,  quis  timor  a  charitate 
perfecta  foras  expellatur,  et  quem  timorem  se- 
cum  patiatur,  cum  in  prima  Joannis  dicatur  ^ , 
quod  charitas  perfecta  foras  mittat  timorem, 
tanquam  inulilem  iu  officio  suo.  Et  hujus  red- 
dit  rationem,  dicens  idem  :  Hajc  enim  charilas 
nihil  pcenale  habet ,  timor  autem  pcBiiam  habet. 
Sed  necesse  est,  primo  videre  quee  sit  perfecla 
charitas,  quse  non  compatitur  secum  timorem, 
sed  foras  emittit  eum.  Dc  quo  sciendum  quod  Dupie.x 
duplex  est  perfectio  charitatis  :  prima  est  neces-  perieciio 
sitatis  et  sufficientiae;  secunda  est  privilegiatas  tSa. 
sanctitatis  et  excellentiee.  Et  has  perfectiones 
tangit  Prosper,  de  Vita  contemplativa ,  dicens  '  : 
«  Perfecti  sunt  illi,  qui  perfecte  Deum  diligunt ; 
qui  volendo  quod  vult  Dominus,  nuUis  peccatis, 
quibus  otfenditur  Dominus,  acquiescunt,  etsem- 
per  ad  virtutes  dihgendas  et  habendas  se  e.\ten- 
dunt.  »  Perfectionem  necessitatis  tangit  cum  di- 
cit :  Qui  vult  quod  Deus :  quam  habent,  quicum- 
que  tenent  charitatem.  De  hac  charitate  dicit 
Dominus* :  Ferfentus  eris  et  absque  macula  coram 
Domino.  «  Absque  macula  scilicet  criminaU,  » 
dicit  Glossa.  Et  hfec  perfectio  charitatis  bene 
compaUtur  secum  aliquos  timorcs,  ut  supra  di- 

serm.  xx:i.  —  '  Gilb.  Porret.,  super  Cant.,  serm.  xix, 
post  med.  —  '  I  Joan.,  iv,  18.—  '  Prosp.,  rfe  Vtt. 
contemp/.,  lib.  III,  c.  xv.  —  •  Deutcr.,  xviii,  13. 


598 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


II 


ctum  est.  Perfectio  vero  excellentiae  charitatis 
langilur,  cum  dicitur:  Qui  smper  advirtutes  di- 
ligcndas,  et  habendas  se  extendiint.  Quare  Bernar- 
dus  in  epistola  quadam  dicit  :  «  Indefessum 
studium  proflciendi,  et  jugis  conatus  ad  perfcc- 
tionem,  reputatur  perfectio.  "  Et  haec  charilas 
foras  mittit  omnem  timorcm,  qui  pfenam  habet, 
ut  dicit  Joannes.  Sed  qualiter  hoc  intelligcndum 
sit,  ostendit  Gilbertus  Porretanus,  super  Cantica, 
ubi  dicit ' :  «  Charitas  proximi  caret  livore ;  sed 
charilas  Christi  caret  timore.  Heec  enim  nihil 
pcenale  h:ibet;  sed  timor  pcenam  hahet.  Igitur 
in  charitate  Christi  non  erit  timor.  »  Quod  pro- 
bat  sic  :  «  Quid  enim  timebit  charitas  veteres 
offensas ,  quia  -  multitudinem  peccatorum  operit 
charitas,  ut  dicit  Perus.  Quid  infirmitatem  pro- 
prieeconscienti8etimebit,ne  decidat?  qi\ia^  forfis 
u(  niors  dilectio  est,  ut  habetur  in  Canticis.  Quid 
temporales  pro  Christo  timebit  molestias  hni- 
biles,  cum  nec  quidem  eliam  si  ajternae  fuerint, 
diffatigari  aut  evanescere  poterit  dilectio  con- 
summala,  id  est  perfecta?  Non  ideo  amat  cha- 
ritas,  ne  pereat;  sed  magis  vult  foris  in  aeter- 
num  perire  ptenaliter,  quam  privari  usu  amoris 
interni  ceternahter.  S(  enim ''  dederit  hoino  onmem 
subslanliam  pro  charitate,  quasi  nihit  despiciet  eam, 
sciUcet  substanliam.  "  Et  sequitur  infra  :  «  De- 
diguatur  charitas  timoris  commercium,    cogi 
nesciens,  quae  nescitcompesci.IdeocftanYas  pcr- 
fectti  foras  mittit  timorem ,  velut  inutilem  et  su- 
pervacuum  in  officio  charitatis;  sed  non  timo- 
rem  illum,  qui  castus  permanet  in  saeculum  sae- 
cuh.  »  Et  post  haec  ostendit  ibidem  Gilbertus, 
Qoisii-  ^"^*  timor  manet  cum  charitate,  ubi  dicit :  «  Est 
mor  ma-  enim  timor  quem  foras  mittit  charitas,  ut  ser- 
chlriu"  vilis.  Et  est  timor  quem  foras  mittit  veritas,  ut 
initialis.  Et  est  timor,  quem  intromittit  et  cha- 
ritas,  et  veritas,  nt  fllialis.  Primus  est  cautus; 
secundus  castus,  sed  non  permanens  in  ScBculum 
saeculi.  Primus  veretur  pcenam;  secundus  offen- 
sam.  Tertius  totus    liber,  quffidam  humilis  et 
secura  reverentia  est.  Et  primus  quidem  timet 
offensam,  sed  propter  poenam;  secundus  pro- 
pter  offensam,  sed  propter  ipsam ;  tertius,  quod 
metuat  non  habet.  Quid  enim  metuat  completa 
fehcitas,  el  consummata  charitas?  Timor  hic  de 
planlario  oritur  charitatis.  »  Sequitur  :  «  Non 
audeo  dicere  quod  charitas  est,  nec  tamen  au- 
deo  negare.  Quid  enim  non  amor  conatur,  qui 
jam  nescit  affectum  timoris?  Quo  modo   non 

'  Gilb.  Porrel.,  loc.  supra  cit.  —  >  I  Petr.,  iv,  S.  — 
'  Cant.,  vin.,  6  -  '  Ibid.,   7.   —  »  Bem.,  de  dilig. 


amor  est,  qui  jam  pene  timor  esse  desiit?  Qaid 
timor  ille  est,  nisi  quaedam  votiva  subjectio, 
obedientia  non  coacta,  et  ullro  reverentia  im- 
pensa?  .\ut  quo  modo  erit  amor,  qui  offendere 
non  mctuit,  nec  valet?  Timor  ergo  non  videtur, 
qui  niliil  nec  peccati  nec  pericuH  metuit.  »  Sed 
e  contra  inquit  Gilbertus  ibidem  :  «  Quo  modo 
non  erit  timor,  qui  offendere  non  audet?  Certe 
timor  cst,  qui  nihil  audacter  et  temere  praesu- 
mit.  Quid  est  igitur  timor  ille,  nisi  reverentia 
quaedam  humilis  ex  jure  conditionis,  et  quasi 
necessitate  impensa,  sed  necessitatis  nihilpassa? 
Est  enim  necessitas  obsequendi  jure  conditionis; 
sed   necessitatem  ignorat  libertas   dilectionis. 
Quid  timor  ille,  ubi  temeritatis  et  negligentiae 
magis  privatio  est,  quam  necessitatis  coactio?  » 
Sequitur  :  «,Vides  qualiter  timor  iste  approximat 
ad  charitatem  :  pene  illa  est,  sed  non  plene  est. 
Causis  enim  distant  timor  et  amor ;  sed  obse- 
quioetaffectuhberocognati.Primus  itaque  timor 
metuit  puniri ;  secundus  privari;  et  terUus  neu- 
trum.  Primum  perfecta  charitas  exterminat;  se- 
cundum  ad  tempus  tolerat ;  tertium  sibi  indivise 
tolerat.  Cnde  charitas  nunquam  erit  sine  timore 
casto,  qui  cst  sine  omni  pcena,  quia  manet  in 
saeculum  saeculi.  »  Haec  ille.  Quidam  enim  di- 
cunt,  utBernardus^^^quod  timor  fiUalis  augetur 
augmentata  charitate,  et  charitate  perfecta  per- 
ficietur,  et  ideo  habebit  in  patria  eumdem  actum 
omnino  quem  habetmodo  ;  et  illi  adducunt  au- 
ctoritatem  AugusUni,  deCivitate  Dei,  ubi  dicit^ : 
«  Timor  ille  castus  permanens  in  saeculum  sae- 
culi,  si  erit  in  futuro  saeculo,  non  erit  timor  ex- 
terrens  a  malo  quod  accidere  potest,  sed  tenens 
sein  bono  quod  adimi  nonpotest;  et  ita  alium 
actum  habebit  quam  modo.  Ratio  hujus  est, 
quia  ubi  boni  adepU  amor  immutabilis  est,  pro- 
fecto  si  dici  potest,  mali  cavendi  timor  securus 
est.  »  Haec  ille. 

CAPUT    III. 

Qmliter  a  timore  Dei  in  anima  dies  clara  oriatur. 

Tertio  videndum  est,  qualiter  a  dono  timoris 
Domini,  dies  spiritualis  in  mente  humana  oria- 
tur.  Circa  quod  notandum  cst,  quod  Hugo  dicit', 
quod  sicut  oculus  corporalis  habet  diem  et  no- 
clem  suam,  ita  quoque  oculus  cordis  habet  diem 
suam  et  noctem  suam.  Sed  alii  sunt  dies  exte- 
riores,  et  aUi  interiores.  Nam  dies  exteriores 

Deo,  circa  fin. — '  Aug.,  rfe  Civit.  Dei,  lib.  XIV,  c   ix. 
—  '  Hug.,  (ie  tiib.  Dicet.,  circa  fln. 


PART.  II.  SECT.  I.  CAP.  IV. 


599 


transeunt,  nec  ad  momentum  stare  possunt, 
sed  continue  ad  mortem  vel  occasuni  ten- 
dunt.  Homo  enim  '  nunquam  in  eodem  statu  per- 
manet,  dicit  Job,  et  Propheta  dicit  '  :  Dks  homi- 
nis  fmnum,  et  tanquam  {los  agri,  etc.  Dies  vero 
interiores  in  feternum  permanent,  si  volumus, 
qui  sunt  quasi  quidam  gradus  vitas  spiritualis, 
per  quos  homo  tendit  ail  vitam  eeternam.  De 
quibus  Psalmista  ait '  :  Nuntiate  de  die  in  diem 
salutare  ejus  :  donec  par  radios  Salutaris  incar- 
nati,  transformemur  a  claritale  in  claritatem , 
usque  in  diem  seternitatis  ejus.  Et  ideo  Hugo 
dicit ',  quod  interiores  dies  magis  amare  debe- 
mus,  ubi  lucem  nullse  tenebrffl  sequuntur,  ubi 
seterni  Solis  splendore  illuminantur  oculi  inte- 
riores  mundi  cordis,  ut  valeat  homo  operari 
opera  lucis,  tanquam  fllius  lucis,  quia  in  mundo 
nox  sicut  dies  illuminabitur  per  prajsentiam 
Solis  a;terni,  qui  noctem  luminosam  in  anima 
faeit,  dum  omnes  species  creatas  sua  claritate 
occuitat,  quas  (a)  in  diem  converlit,  dum  radio- 
sas  veritates  menti  ostendit.  Et  ideo  pluries  fit, 
quod  quando  nos  est  corpori,  dies  est  menti; 
et  quando  est  dies  corpori,  pluries est  nox  menti. 
Cujus  ratio  est,  sicut  dicitur  in  libro  de  Spiritu 
et  Aniina  ^ ,  quia  quando  sensus  exteriores  vigi- 
lant,  sensus  interiores  dormiunt,  sicut  [h)  expe- 
rientia  docet.  Hanc  diem  timor  Domini  inchoat 
tanquam  mane,  tanquam  meridiem  deducit, 
tanquam  vesperam  consummat.  Unde  Hugo  di- 
cit ',  quod  primus  dies  noster  interior  est  timor 
Domini  permanens  in  sasculum  saeculi.  Cujus 
ratio  est,  quia  '  timor  Domini  initium  est  sa- 
pientim ,  ut  dicitur  in  Ecclesiastico.  Et  hic  a  sa- 
pientia  nunquam  recedit;  scd  cum  ea  quotidie 
crescit,  et  proficit  usque  in  perfectum  diem. 
Ultimo  formam  timoris  filiaUs  inducit  secundum 
quosdam.  Unde  Hugo,  de  Arca  Noe,  dicit '  : 
a  Sapientia  Dei  in  cordibus  sanctorum  tanquam 
in  paradiso  invisibili  per  timorem  seminatur, 
per  gratiam  rigatur,  jam  mane  diei  spiritualis 
oritur,  per  dolorem  moritur,  per  fidem  radica- 
tnr,  per  devotionem  germiaat,  per  compunctio- 
nem  oritur,  per  desiderium  crescit,  per  chari- 
tatem  roboratur,  ut  sit  quasi  lux  meridiana, 
lucens  et  fervens;  per  fidem  viret,  per  circum- 
spectionem  frondet  ct  expandit  raiuos ,  pcr  di- 
sciplinam  floret,  pcr  virtutem  fructificat,  per 


patientiam  maturescit,  per  mortem  capitur,  per 
contemplationemcibat;  ettunc  dies  timoris  ve- 
speracit,  quando  a  labore  quiescitur  et  spiritua- 
liter  homo  reficitur.  »  Et  iste  est  cibus  de  quo 
Psnlmista  ait '  :  Adimplebis  me  h^eiitia  cttm  vultu 
tuo ,  dclectationes  in  dextera  tua  xisfjue  in  finem. 
In  omnibus  isfis  radiis  sapientialibus  timor  Do- 
mini  permanet  in  saaculum  sasculi,  et  ut  radix 
sapientiae  discurrit,  et  circuit  sollicite  circum- 
spiciens,  ne  aliquae  tenebrae  peccatoram  lateant, 
vel  se  istis  radiosis  luminibus  immisceant,  quae 
diem  mentis  obscurent,  vel  oculis  Dei  displi- 
ceant,  ut  sunt  tenebrce  concupiscentiarum,  quae 
frequcnter  claritatem  diei  spiritualis  impugnant 
et  obnubilant.  Unde  Richardus  dicit :  «  Quis  in 
ullo  unquam  praelio  victor  extitit,  ubi  spiritus 
adversus  carnem,  et  caro  adversus  spiritum 
concupiscit ?  Quis  unquam  tam  numerosuin  exer- 
citum  concupiscentiarum  suarum  debellavit,  si 
sine  timore  pugnavit?  Quia  timor  Domini  maxime 
confortat  cor  contra  concupiscentias.  »  Et  san- 
ctus  Bernardus  in  sermone  quodam  dicit ;  «  Re- 
pletus  timore  Domini,  non  habet  locum  ubi  ad- 
miltatpeccati  tenebras,propter  quod  dies  mentis 
sicut  lux  meridiana  clara  permanet  in  sceculum 
sseculi  :  ideo  vesperam  non  habot  diem  termi- 
nantem,  sed  consummantem.  Igitur  '■>  gui  tmetis 
Dominum,  diliijite  illum,  et  illuminabuntur  corda 
vestra.  Qui  ambulat  in  die  tali,  scilicet  timoris 
Domini,  non  offendit.  Et  est  dies  primus  ",  quia 
initium  sapientice  est  timor  Domini. 

CAPUT    IV. 

Qualiter  a  dono  timoris,  animce  convivium 
prceparetur. 

Quarto,  quia  Gregorius  in  Moralibus  dicit  ", 
quod  «  donum  timoris  Domini  in  die  suo  con- 
vivium  facit  in  mente  humana,  quia  dum  pre- 
mit  mentem  ne  superbiat,  de  futuris  illam  cibo 
spei  confortat;  »  ideo  videndum  est,  qualiter 
illud  donum  convivium  menti  pra^paret.  De  quo 
notandum  est,  quod  nisi  donum  tiraoris  convi- 
vium  spiriluale  in  anima  facere  posset,  Psal- 
mista  quasi  admirando  non  clamaret  dicens  " : 
Quam  magna  muUitudo  dulcedinis  tuoe,  Bomine, 
quam  abscoridisti  timentibus  te !  Non  quod  illa 
multitudo  dulcedinis  totaliter  abscondita  sit  a 


'  Joh,  xiv,2.—  »  Psal.  CU,  lo.  —  'Psal.  xcv,  2.  — 
*  Hug.,  loc.  cit.  —  '  de  Spir.  et  Anim.,  c.  ix.  —  '  Hug., 

{a)  Coet.  cdit.  quam.  —  (i)  Ccet.  cdit.  add.  biEC.  — 


loc.  cit.  —  '  Eccli.,  I,  IG.  —  *  Hus.,  tle  Arc.  Noe , 
lib.  II,  cap.  ult.  —  3  Psal.  XV,  H,—  >'  Eccli.,  u,  10.— 
"  Ibid.,  I,  16.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  svi,  circa 
mcd.  —  "  Psal.  XXX,  20. 


eoo 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


timentibus  euni,  sed  quod  ipsa  est  in  eis  abs- 
condita  a  non  timentibus  Deum.  Multa  onim 
manifestantur  bonis,  quffi  tamen  absconduntur 
a  malis.  Tnde  Gregorius  in  Moralibtis,  exponens 
illud  Job  ':  Awis  vcrha  dijuiicat,  et  fauces  comc- 
dcnlis  saporem,  dicit  sic  - :  «  In  his  verbis  Job  de 
electis  et   reprobis  aliquid  innuere  vidctur  : 
quia  verba  sapientiae ,   quse  reprobi   audiunt 
quasi  exterius,  elecli  non  solum  audiunt,  sed  et 
gustant  inlerius,  ut  in  corde  sapiat  eis,  quod 
reproborum  cordibus  non  sapit,  sed  sobim  au- 
ribus  sonat.  »  Sequitur :  «  Aliud  namque  est 
nominatim  cibum  audire  solum  modo,  aliud 
vero  deguslare.  Elecli  itaque  cibuni  sapientioe 
sic  audiunt,  ut  gustent,  quia  hoc,  quod  audiunt, 
eisperaraorem  mcduUitus  sapit;  reprobi  vero, 
quaUter  sapiat,  ignorant.  Quia  aliud  est  aliquid 
scire,  aliud  vero  quod  cognoscitur  faucibus  in- 
telligentias  degustare.  »  Haec  ille.  Ex  his  patere 
potest,  quod  timentes  Deum,  tanquam  soUicili 
de  voluntate  Domini  cognoscenda  ct  facienda, 
non  solum  attendunt  ad  illud  quod  commune 
et  publicum  est,  scd  et  ad  illud  quod  intimo 
secreto  mentis  absconditum  est,  aspiciunt,  et 
gustare  per  experientiam  illud  quferunt,  quod 
per  timorem  Domini  sapere  didicerunt.  Quod 
autem  timor  Domini  dulcem  saporem  in  mente 
causet,  ostendit  Bernardus  super  Canlica,  ubi 
dicit* :  «  Timor  Domini  bene  dicitur  initium  sa- 
pientice,  quia  tunc  primum  Deus  animEE  sapit, 
cum  eam  ad  timendum,  non  tantum  ad  scien- 
dum  instruit :  quia  timor  sapor  est.  Porro  sapor 
sapientem  facit,  sicut  scientia  scientem.  Times 
Dei  justitiaui,   limes  potentiam;   et  sapit  tibi 
justus  et  potens  Deus.  Sapientia  enim  a  sapore 
dicitur.  Igitur  timor,  initium  sapientias,  sapo- 
rem  sapidum  in  intimo  mentis  secreto  multipli- 
citer  immitlit,  et  ita  multipliciter  reficit  totam 
mentis  familiam ;  sed  et  totum  regnum  animae 
justificat,  pacificat  et  laetificat:  quae  tria  perfi- 
ciunt  (o)  convivium  timoris  Domini,  quod  non 
in  exterioribus  animae  celebratur,  cpiia  *  regnum 
Det  inlra  nos  cst,  ut  dicit  Dominus.  Et  Maximus 
esponens  illud  '^,  Appropinquabit  in  vos  rcgnwn 
Dei,  dicit  sic :  «  Regnum  Dei  est  potentia  ejus 
in  omnibus;  aclu  vero  est  in  his  qui  respuunt 
carnalem  vitam,  et  respiciunt  solam  spiritua- 
lem  :  qui  dicere  possunt  illud  Apostoli  * :  Vivo 

'  Job,  ju,  11.  —  '  Greg.,  Moral.,  Ijb.  Xll,  c.  iv.  — 
'  Bcrn..  in  Cant.,  serm.  xxiu.  —  *  Luc.,  xvu,  21.  — 
»  Luc.,  1,  9.  —  •  Galat.,  u,  20.  —  '  Arist.,  Eiliic., 

(o)  Cccl.  edit.  pertipiunl. 


ego  jam  non  ego,  vivit  autemin  mc  Christus.  Quod 
verl)um  exponens  Vercellensis  in  Prologn  super 
Cantica,  dicit :  «  Sicut  anima  sobria  me  regit 
naturaliter,  et  disponit  ad  omnem  actum  inte- 
riorem  et  exteriorem,  sic  virtus  Cbristi,  cui  actu 
vivo,  gratuite  me  vivificat,  et  ad  omnia  dispo- 
nit.  »  Ex  quo  igitur  regnum  Dei  intra  nos  est, 
ut  dicit  Dominus,  planum  est  quod  convivium, 
quod  in  illo  regno  celebratur,  non  consistit  in 
istis  corporaUbus,  etin  voluptatibus  carnalibus, 
quibus  efficimur  bestiales,  ut  dicitur  primo 
Ethicorum  ';  sed  consistit  in  bonis  spiritualibus 
nos  perficientibus.  Unde  Apostolus  "  :  Regnum 
Dei  non  est  esca  ct  potus,  sed  justitia  et  piax,  et 
gaudium  in  Spiritu  sancto.  Ecce  tria,  qure  neces- 
saria  sunt  in  convivio  spirituali.  Primum  est 
justilia ,   convivantes  in   omnibus  rectificans. 
Secundum  est  pax,   convivantcs   in   omnibus 
concordans.  Tertium  est  gaudium,  convivantes 
in  omnibus  laetificans.  Heec  tria  ex  timore  Do- 
mini  oriuntur.  Nam  justitia  ex  timore  Domini 
oritur  :  sed  ex  justiUa  pax  nascitur  :  de  pace 
vero  gaudium  generatur,  quod  est  dulcissima 
mentis  refectio,  et  spiritualis  convivii  perfecUo, 
Primum  igitur,  scilicet  justiUa,  convivantes  rec- 
tificans  in  convivio  spirituaU  Dei  et  animoe ,  ex 
dono  Umoris  Domini  oritur,  quia,  sicut  dicitur 
in  Erchsiastico  ',  qui  sine  timore  est,  non  potest 
justificari.  Quomodo  autem  eritjucundasocietas, 
ubi  deest  justiUaj  aequaUtas?  Dicit  enim  Augus- 
Unus '»:  «  Rcmola  justiUa,  quid  sunt  regna,  nisi 
latrncinia  ?  »   Et  sicut  patet  in  Ethicis  ",  sicut 
justiUa  conUnet  omnem  virtutem,  ila  injusUUa 
continetomnem  maUtiam  sive  iniquitatem  :  ubi 
autem  abundat  iniquitas,  quomodo  erit  vera 
amiciUa  et  societas?  ergo  nec  regni,  nec  con- 
vivi  tranquilla  jucunditas.  Manebit  autem  jus- 
tiUa,  quia  '-  timor  Domini  expellit  peccatum,  vel 
injustitiam,  cum  ex  eo  oriatur  justitia,  ut  dictum 
est.  De  tahbus  conviviis  potest  dici  " :  Beati  qui 
esuriunt  et  sitiunt  justitiam,  quoniam  ipsi  satura- 
buntur.  De  hac  saturitate  justiUoe  dicit  Bernar- 
dus  "  :  «  SaturabuDtur,  quia  implebit  Dominus 
concupiscibile  uostrum  fonte  justitiae,  ut  om- 
nino   desideremus  eam  justitiam,  per   quam 
quidquid  anima  respuere  debet,  respuet;   et 
quidquid  concupiscere  debet,  concupiscet.  Et 
tunc  totum  rcgnum  mentis  justificabitur,  et  in- 

Ub.  I,  c.  V.  —  8  Rom..  XIV,  1".  —  '■'  Eccli.,  i,  28.  — 
'0  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  IV,  c.  iv.  —  "  Arist., 
Elhic,  lib.  V,  c,  I.  —  12  Eccli.,  i,  27.  —  "  Mnlt/i.,  V, 
U. —  "  liern..  Oe  omnih.  Sanct.,  serm.  iv,  posl  med. 


PART.  11.  SECT.  1.  CAP.  IV. 


601 


colae  ejus ,  et  Dominus  res  justitiffi  regnabit  in 
illo,  et  ipsi  cum  60,  quia  '  justitia  et  judicium 
pmparatio  sedis  ejus  est.  Secundo  pax  convi- 
vantes  concordans  et  quietans  in  convivio  spi- 
rituali  ex  justitia  nascitur,  ut  dicit  Cffisarius '. 
Nam  ex  justitia  regum,  oritur  pax  populorum. 
Et  Augustinus  dicit ' :  «  Duae  suut  amicae,  jus- 
titia  et  pax  :  ipsae  se  osculantur;  et  si  justitiam 
amicam  pacis  non  amaveris,  nec  ipsa  pax  te 
amabit,  nec  ad  te  veniet. »  Nisi  igitur  pax  adsit, 
non  erunt  convivia,  sed  dissidia.  Vera  autem 
pax  est  ubi  niliil  repugnat,  et  beati  pacifici  sunt, 
qui  motus  animi  componunt,  et  rationi  subji- 
ciunt,  ait  Glossa  *.  Sed  nota,  quod  Bernardus  in 
Pacis  quibusdam  dictis  ostendit  triplicem  gradum 
npiex  pacisj  dicens :  «  Est  homo  pacificus  bona  pro 
malis  (o)  reddens,  et  quantum  in  se  est,  nemini 
Tult  nocere.  Hic  parvulus  est,  et  faciliter  scan- 
dalizatur,  quia  in  eo,  ut  incipiente,  lex  carnis 
adhuc  repugnat  legi  mentis,  et  Glossa  dicit  ^ : 
«  Quo  modo  pacifici  aliis  erimus,  si  nec  nobis 
possumus  esse  pacifici?  Pax  enim  a  nobis  inci- 
pit.  »  Item  est  alius  patiens,  non  reddens  mala 
pro  malis;  sed  potens  est  sustinere  nocentem. 
Et  hic  ^  in  patientia  possidet  animam  suam,  ut  ait 
Evangelium,  ubi  dicit  Glossa  ' :  «  Patientia  ra- 
dix  et  custos  est  omnium  virtutum.  Vera  enim 
patientia  est  aliena  mala  asquanimiter  perpeti, 
et  conlra  eum,  qui  mala  irrogat,  nullo  dolore 
moveri.  Ideo  animas  nostras  possidemus,  quas 
corpus  possident,  cum  ipsas  ad  patiendum  ra- 
tione  regimus.  »  Hsec  dicit  Glossa.  Item  est  ter- 
tio  pacificus  bona  pro  malis  reddens,  et  in 
promptu  hcibet  prodesse  nocenti.  Et  sic  solus 
veram  pacem  habet,  et  multos  lucrifacit  Christo. 
De  hacpace  dicit  Aiigustinus '  in  libro  de  verbis 
Domini  sic  :«Pax  ^t  serenitas  mentis,  tranquil- 
litas  animi,  simplidtas  cordis,  vinculum  amo- 
ris,  consortium  charitatis.  Haec  est  qum  bella 
compescit,  iras  comprimit,  discordes  sedat,  et 
inimicos  concordat,  cunctis  est  placida.  Et  qui 
in  eadem  pace  non  erit  inventus,  a  Patre  abdi- 
catur,  a  Filio  exhteredatur,  a  Spiritu  sancto  alie- 
nus  efficitur,  »  etc.  ut  supra.  Haec  .iugustinus. 
Hanc  pacem  perficit  timor  Domini.  Unde  Sa- 
piens  ' :  Corona  sapientice  timor  Domini,  replens 
pacem  et  salutis  fructum.  Tertio  gaudium  in  Spi- 

'  Psal.  Lxxxviii,  15.  —  '  CcEsar.  Arel.,  hom.  iil,  in 
illud  Luc.,  XVII,  Rerjnum  Dei  intra  vos  est. —  '  Aug.,  m 
Psal.  Lxxxiv,  n.  )2.—  '  Gloss.  i>i  Matth..  v.—  5  Gloss. 
in  Mutth.,  VII.  —  «  Luc,  XXI,  i»,  —  '  Gloss.  in  Luc, 
XXI,  ex  Grej».,  in  Evang.,  hom.  x.xv,  circa  med.  — 
'  Aug.,  de  Temp.,  serm.  CLSVii,  al.  xcvii,  in  Append. 


ritu  sancto  convivantes  reficiens,  et  laetificans 
in  convivio  spirituali,  ex  utroque  prasdictorum, 
scilicet  ex  justitia  et  pace  generatur.  Unde  Ber- 
nardusin  quibusdam  dictissuis  dicit'":  «  Justi- 
tiam,  quam  Deo  exhibes,  et  pacem,  qpiam  proxi- 
mo  debes,  noli  contemnere :  sic  enim  proce- 
dentibus  erit  gaudium  spirituale,  non  gaudium 
saeculare ;  non  gaudium  cujus  "  extrema  luctus 
occupat,  sed  iu  quod  magis  tristitia  vertitur.  Et 
hoc  gaudium  nemo  tollet  a  te ,  donec  intres  in 
gaudium  Domini  tui.  De  hoc  gaudio  dicit  Ber- 
nardus  in  Epistola  quadam  '- :  «  lllud  revera 
verum  est  gaudium,  et  solum,  quod  non  de 
creatura,  sed  de  Creatore  nascitur  et  conci- 
pitur;  quod  cum  possederis,  nemo  tollet  a 
te;  cui  comparata  omnis  aliunde  jucunditas 
mceror  est,  et  omnis  suavitas  dolor  est,  et 
omne  dulce  amarum,  et  omne  decorum  fcedum, 
et  omne  aliud  quod  delectare  possit  moles- 
tum.  »  Hfec  omnia  Bernardus.  Istud  gaudiosum 
convivium  per  Spiritum  sanctum  in  timore  Do- 
mini  paulatim  inchoatur,  proflciendo  continua- 
tur,  et  beatitudine  aeterna  consummatur,  ubi 
anima  cum  Deo  suo  beatificatur.  Primo  istud 
gaudiosum  convivium,  quod  in  regno  Dei  et 
animae  per  donum  timoris  Domini  celebratur, 
paulatim  et  sapienter  initiatur,  et  continuatur, 
et  feliciter  consummatur.  Uude  in  Ecclesiastico  " : 
Initium  sapientim  est  timor  Domini,  et  gloria,  et 
gloriatio,  Imtitia,  et  corona  eaniltationis.  Ecce  qua- 
tuor  dulcia  fercula  mentalis  convivii.  Sed  primo 
timor  Domini  gustum  mentis  ad  manducandum 
in  sapientia  praeparat,  quia,  sicut  dicit  Bernar- 
dussuper  Cantica  '*, «  Timor  Domini  bene  dicitur 
initium  sapieutiae,  quia  tunc  prtmum  Deus  ani- 
mas  sapit,  cum  eam  ad  timendum  alhcit  [b).  » 
Tunc  enim  menti  maximc  divina  beneficia  sa- 
piunt,  quia  jam  amaritudo  peccati  ab  ore  mentis 
per  timorem  expulsa  est.  Unde  tunc  gloria  lau- 
dcibilis  famae  interior  valde  sapit  animae,  et  si- 
militer  gloriatio  laudabilis  famae  exterior  mul- 
tum  delectat.  Similiter  l^etitia  consolationis  in- 
terioris  hominis  reficit,  et  exultafio  exterioris 
hominis  similiter  afficit  et  delectat.  Secundo 
illud  jucundum  convivium  mentis  delectabiliter 
in  perpetuum  in  timore  Domini  continuatur. 
Unde  in  Ecclesiastico  dicitur  '^ ;  Timor  Domini  de- 

tom.  V.  — '  Eccli.,  1,  22.  —  '»  Bern.,  Flor.,  verbo 
Justitia.  —  "  Prov.,  XIV,  13.  —  "  Bern.  epist.  cxiv, 
statim  a  princ. —  "  Eccli.,  I,  11. —  "  Bern.,  in  Canl., 
serm.  xxix,  post  med. —  '»  Eccli.,  i,  12. 

(a)  Ccet.  edit    nobis.  —  (6)  Ccet.  edit.  ea  ad  timen- 
dum  afScit. 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


602 

lectabit  cor,  et  dabit  lcetitiam,  et  gaudium  in  lon- 
gitudinem  dierum,  id  est,  in  seternum,  quia  tiinor 
Domiai  permanet  in  SEeculum  saeculi.  Kccc 
utriusque  hominis  esperimentalis  delectationis 
perpetuatio.  Tertio  iliud  delectaJjile  convivium 
mentis  quantum  ad  interiorem  vitam,  et  exte- 
riorem,  in  timorc  Domini  feliciterconsummatur. 
Unde  in  Ecclesiastico ' ;  Timenti  Deum  bene  erit  in 
extremis,  scilicet  hominis,  quando  perficitur  et 
consummatur;  et  in  die  defunctionis  benedicetur, 
quantum  ad  vitam  exteriorem ,  quae  tunc  cum 
benedictione  terminatur.  Ecce  sic  benedicetur 
homo,  qui  timet  Lominum,  ait  Psalmista  '.  De 
perfecta  consummatione  istius  sancti  timoris 
dicit  Joannes  Cassianus,  de  Institutione  monacho- 
rum,  sic  ':  «  Principium  nostrae  salutis  nostrae- 
que  sapientim,  secundum  Scripturas,  timor  Do- 
mini  est.  De  timorc  enim  Domini  nascitur  com- 
punctio  salutaris;  de  compunctione  cordis  pro- 
cedit  abrenuntiatio,  id  est,  contemptus  omnium 
facullatum;  de  abrenuatiatione  humilitas  pro- 
creatur;  de  humilitate  mortificafio  voluptatum 
generatur ;  de  voluptatum  mortificatione  extir- 
pantur  atque  marcescunt  universa  vitia;  de  vi- 
tiorum  expulsione  vLrtutes  fructificant  atque 
succrescunt;  de  virtulum  puUulatione  purilas 
cordis  acquiritur;  per  cordis  puritatem  aposto- 
licoe  charitatis  perfectio  possidetur.  Haec  fuit 
sententia  Beati  Antonii.  »  Haec  ille.  Timete  ergo  ' 
Dominum,  omnes  sancti  cjus,  quoniam  nihil  deest 
timentibus  eum,  ait  Psalmista.  Haec  de  dono  ti- 
moris  sufficiant. 

SECTIO    II.  ("' 

DE  DONO  PIETATIS. 

CAPUT   PRIMUM. 

Quiddonnm  pietatis  dicatur  (6),  et  qualiterapietate 
naturali  et  acquisita  distinguatur. 

Secundo  dicendum  est  de  dono  pietatis,  quod 
immediate  sequitur  donum  timoris  in  ascen- 
dendo  :  quod  ostendit  Anselmus^  in  libro  de 
Similitudinibus ,  ubi  dicit  sic :  «  Huic  deuique 
dono  timoris  Spiritus  sanctus  superimponit  pie- 
tatem ,  cum  menti  sic  timenti  suiipsius  aspirat 
compassionem ,  pieque  recolcre  facit ,  quam 
misera  erit,  si  a  Deo  separata,  in  inferno,  cum 

'  Eccli.,  1,  13.  —  '  Psal.  cxxvii,  4.  —  '  Cassian., 

(o/  Coel.  edit.  deest  tiiuius,  Seclio  II.   —  (A)  CiEt. 

edit.  dicitur.  —  (c)  Coet.  cdtt.  dicilur.  —  (rf)  afficitur. 


DoDam 
pietatis 
quid  di- 


diabolo  torta  fuerit :  ideo  rationabiliter  a  dono 
tiraoris,  ascendit  ad  donum  pietatis. »  Cum  quo 
et  Augustinus  concordat,  dicens  :  «  Cor  con- 
tritum  et  humiliatum  sacriflca  Deo ,  unde  as- 
cendalur  ad  pietatem,  ut  non  resistatur  volun- 
tati  ejus,  sed  obediatur.  »  Huno  ordinem  multi 
tenent,  ut  supra  patet. 

De  hoc  autera  dono  pietatis  sunt  tria  notan- 
da  :  primo ,  quid  donum  pietatis  dicatur  (c),  et 
qualiter  apietale  naturaliet  acquisita  distingua- 
tur  ;  secundo,  qualiter  per  donum  pietatis  dies 
spiritualis  oriatur,  proficiat,  et  perficiatur;  ter- 
tio,  qualiter  per  donum  pietatismenti  convivium  catur. 
proeparetur.  Primo  igitur  videndum  est,  quid 
donum  pietatis  dicatur.  De  quo  notandum  est, 
quod,  sicut  dicit  Hugo  in  Mbro  de  Claustro  ani- 
mce ,  «  pietas  est  ex  benignae  mentis  dulcedine , 
grata  omnibus ,  auxiliatrix  aflfectio  infusa ,  ct 
divini  cultus  devotio  religiosa.  »  Ex  quo  patet, 
quod  donum  pietatis  est  dulcis  radius  a  Sole 
inflnitfe  pietatis  mentibus  inspiratus,  quo  mens 
in  seipsa  illuminatur ,  quia  radius  solaris  in 
seipso  efficitur  (d)  et  reficitur,  quia  a  fonte  dul- 
cedinis  ad  Deum,  ut  ad  patrem  colendum, 
sursum  habilitatur ,  et  inferius  ad  proximo 
subveniendum  pie  inclinatur.  Et  quia  affectio 
pietatis  inclinans  ad  aliquid  est  multiplex : 
quredam  enim  est  innata,  qufedam  acquisita , 
quaedam  infusa,  ut  ostendit  Hugo  in  tractatu, 
qui  incipit  ,  Carissime  :  ideo  de  illis  aliquid 
dicendum  est. 

Primo  ergo  sciendum  est,  quod  pietas  innata 
est  quaedam  affectio  inclinans  ad  aliquid ,  ut 
ad  filios  parentes,  et  e  converso,  et  ad  patriam, 
et  caetera  hujusmodi.  Et  haec  est  passio  natura- 
lis  :  nam  heec  pietas  etiam  in  brutis  invenitur. 
Unde  Sohnus ,  in  hbro  de  Mirabilibus  mundi , 
et  Isidorus,  in  Etymologiis  %  dicunt  :  «  Eximia 
ciconiae  inest  pietas.  Nam  quantum  tempo- 
ris  pareutes  impendunt  foetibus  educandis  , 
tantura  temporis  pulli  irapendunt  parentibus  in 
senectute  educandis  :  quod  et  de  corvis  narra- 
tur.  »  Unde  haec  pietas  non  est  donum  Spiritus 
sancti,  licet  ab  eo  detur,  quia  h<Ec  cum  illis 
nascitur.  Ista  autem,  quae  est  donura  Spiritus 
sancti,  a  Deo  inspiratur,  ut  dicit  Augustinus. 

Itcm  est  quaedam  pietas  acquisita,  de  qua 
dicit  Gregorius  in  Moralibus  sic  ' :  «  Sunt  non- 

de  lastit.  Monach.,  c.  \LUi.  —  *  Psal.  xxxiu,  10.  — 
5  Imo  Eadiner..  rfe  Similit.,  c.  cx.^x,  al.  cs.\xi,  in 
Append.  Oper.  Anselm.  —  '  Isid.,  Etymol.,  lib.  XII, 
c.  VII.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XXI,  c.  xiv. 


PART.  II.  SECT.  II.  CAP.  II. 


603 


nulli ,  qui  pietatis  suse  viscera  tendere  ad  in- 
coguitos  nesciunt ,  sed  solum  ad  eos  quos  per 
assiduitatem  notitiee  didicerunt,  quorum  mise- 
rentur  :  apud  quos  plus  familiaritas  ,  quam 
natura  valet ,  dum  quibusdam  necessaria ,  non 
quia  homines  sunt  ,  sed  quia  noti  sunt,  lar- 
giuntur.  »  Sed  ista  pietas  etiam  non  est  donum 
Spiritus  sancti ,  de  quo  modo  loquimur ;  sed 
est  virtus  ex  quadam  familiari  notitia  contrac- 
ta ,  unde  ad  extraneos  et  inimicos  non  exten- 
ditur.  HasG  autem ,  quae  est  donum  Spiritus  san- 
cti,  a  Deo  datur,  et  ad  inimicos  extenditur. 
Unde  apud  Matthocum  dicitur  '  (a)  :  Diligile  ini- 
micos  vest7'os,  benefacite  his  qui  vos  oderunt. 

Item  est  alia  pietas  menti  a  fonte  pietatis  in- 
fusa ,  de  qua  dicit  Bernardus  in  Epistola  qua- 
dam  sic  :  «  0  clementissima  pietas  ,  quae  non 
desinit  sua  largiri  beneficia  ,  non  solum  his 
ubi  nullum  meritum  invenilur ,  sed  et  his  ubi 
totum  videtur  contrarium !  »  De  hac  pietate ,  et 
ejus  ulilitate  dicit  Ambrosius,  super  Psalmum 
Beati  immaculati  in  via  ^ :  «  Pietas  grata  est  Deo, 
Dominum  conciliat,  necessarios  et  parentes  fo- 
vet  :  est  Dei  cultura,  merces  parentum,  filio- 
rum  stipendium.  Piefas  ,  inquam ,  justorum 
tribunal ,  egenorum  portus ,  miserorum  refu- 
gium  ,  vel  suffragium  ,  indulgentia  peccato- 
rum.  »  Haec  ille.  Haec  est  perfecta  pietas,  qucB  et 
antequam  flectatur  precibus ,  novit  condescen- 
dere  fatigatis ,  ait  Cassiodorus  ^  in  epistola.  Et 
haec  pietas  est  donum  Spiritus  saucti ;  quae , 
sicut  dicit  Apostolus  * ,  ad  omnia  utilis  est ,  pro- 
missionem  habens  vitw  ,  qucB  nwic  est ,  et  futurm: 
ubi  dicit  Glossa  :  "  Omnis  summa  disciplinae , 
et  consummatio,  consistit  in  pietate  et  miseri- 
cordia.  »  Pietas  ut  saepius  respicit  necessita- 
tem  spiritualem ;  un  'e  quaedam  Glossa  dicit  : 
Exerce  te  ad  pietatem .  id  est ,  ad  fidem  puram , 
et  veritatem  rectam.  »  Hasc  est  pietas ;  miseri- 
cordia  vero ,  quae  est  secundus  actus  pietatis , 
respicit  necessitatem  spiritualem  et  corporalem. 
Unde  Augustinus  ,  in  libro  de  Opere  Monacho- 
rum ,  dicit  °  :  «  Multo  misericordius  operatur 
erga  animas  infirmorum  ,  qui  bonae  famce  ser- 
vorum  Dei  consulit,  quam  qui  erga  corpora 
aegrotantium  soUicitus  panem  esurientibus  tri- 
■"'*  buit.  »  Opera  hujus  misericordiae  sunt  qua- 
iJB  tuordecim  ,  videlicet  septem  corporalia  ,  et 
'  "  septem  spiritualia.  CorporaUa  sunt  heec  :  visi- 

'  Matlh.,  V,  44.  —  '  Ambros.,  in  Psal.  cxvin.  — 
>  Cassiod.,  lib.  IV,  epist.  xxvi.  —  «  1  Tim.,  iv,  8.  — 
(a)  Ccet.  edtt.  llDde  Mattbaeus  dicit.  —  (6)  latio. 


tatio  infirmorum  ,  pofatio  sitientium ,  cibatio 
esurientium,  redemptio  captivorum  ,  vestitio 
nudorum,  coUectio  peregrinorum,  et  sepultura 
mortuorum.  Primases  sunt  in  Evangelio,  aliud 
in  Tobia.  Opera  misericordiae  spiritualia  sunt 
haec  :  delinquenti  ignoscere  ,  peccantem  corri- 
pere,  ignorantem  docere,  titubanfi  consulere, 
mcestum  consolari ,  pro  salute  proximi  orare , 
et  injurias  sustinere ,  ut  alter  mitigetur.  Et  sic 
patet,  quid  est  pietas. 

CAPUT  II. 

Qualiter  per  donum  pietatis  dies  spiritualis  oriatur, 
proficiat,  et  perficiatur. 

Secundo  videndum  est ,  qualiter  per  donum 
pietatis  in  regno  animffi  dies  spiritualis  oriatur, 
proficiat,  et  consummetur.  De  quo  notandum 
est,  quod,  sicut  dicit  Gregorius  in  Moralibits , 
0  dies  uniuscujusque  doni  est  sua  illuminatio.  » 
Ipsa  enim  dona,  lumina  sunt.  Cujus  ratio  est. 
quia  ille  donatur  in  eis,  qiii  estsol  inCniti  splen- 
dorJs  et  ardoris,  scilicet  Spiritus  sanctus.  Cum 
igitur  elevatio  (6)  solis  corporalis  super  terrram  Prssen- 
faciat  diem  coi-poralem ,  in  qua  oportet  ope-  ''^  ^p'"' 
rari  opera  corporalia  corpori  necessaria,  cur  li  causat 
non  multo  magis  prassenfia  Solis  aeferni,  scili-  ■'.'™/f'- 

,    ,  ntualem 

cet  Spiritus  sanctus ,  in  mente  humana  causat  in  anima 
diem  spiritualem,  in  qua  oportet  operari  opera 
spiritualia  necessaria  spiritui  ,  et  sicut  opera 
pictatis,  etiam  aliorum  habituum  ?  Omnia  enim 
opera  nostra  mortua  sunt  stne  pietate,  prout 
est  cultus  Dei.  Quare  Apostolus  dicit,  exhor- 
tando  Timotheum  " :  Exerce  teipsum  ad  pietatem. 
Nam  corproalis  exercitatio  ad  modicum  utilis  cst ; 
pietas  vero  ad  omnia  utilis  est.  Cujus  rationem 
reddit  Hugo  de  sancto  Victore,  dicens  :  «  Visi- 
bilis  actio  est  quasi  quoddam  corpus ;  devotio 
vero  quasi  spiritusejus,  cpiia  devotio  charitatis 
actionem  vivificat,  sicut  anima  corpus.  »  Unde 
omnis  acfio,  quae  sine  devotione  est,  mortua 
est,  quia,  sicut  postea  dicit,  «  licet  quod  vivit 
moriatur,  tamen  vita  non  moritur.  Actio  qui- 
demtransit;  sedpietas  aclionis,  licetfiat  intem- 
pore ,  non  tamen  finitur  cum  tempore.  »  Haec 
ille.  Opera  enim'  illorum  sequuntur  illos.  Ex  C[UO 
patet ,  quod  sententia  .\postoli  vera  est  :  quia 
pietas  omnibus  prodest ,  quae  esf  ex  benignae 
menfis  dulcedine  grafa,  auxiliafrix  omnibus, 
affectio  infusa,  ut  dictum  est. 


«  Aug.,  de  Oper.  Monach.,  c.  XIII.  —   '  I  Tir. 
8.  —  '  Apoc,  XIV,  13. 


IV,  7, 


604 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIIUTUS  SANCTl. 


tres   ho 

rs. 


Sed  sciendiim ,  quod  sicut  in  die  exteriori 

tres  horaj  distinguuntur,  scilicet  mane,  quod  est 

initium  diei;  meridics,  quie  est  diei  niedium  ; 

et  vespera ,  quiB  facit  diei  et  laboris  termiuum : 

in  die  sic  In  dis  spirituali  pietatis  distinguuntur  tres 

ditttn-'  hora?,  id  est,  mane  quod  (u)  est  initium  pietatis 

Euonior  luceniis  circa  subjectum  proprium;  meridies, 
qui  (a)  est  fervor  pietatis  lucentis  ad  divinum 
cultum ;  el  vespera ,  quaj  est  inclinatio  pietatis 
lucentis  ad  proximum  :  in  qua  hora  completur 
tcrminus  laboris ,  et  fit  initium  quietis.  Primo 
M«ne    igilur  donum  pietatis  oriens  ex  Sole  feterno, 

diei  pie-  yelut  quoddam  mane  et  initium  diei  spiritualis, 
in  mente  diem  inchoat  ,  quia  ,  ut  dicitur  in 
Ecclesiastko  '  ,  pie  agentibus  dabit  Dominus  sa- 
pientiam.  Sapientia  autem  est  ^  iumen  pietatis 
incxtinguibile.  Quanto  autem  pietas  magis  ope- 
ratur,  tanto  lumen  sapientise  magis  ei  datur, 
quo  crescit  et  proficit  usque  ad  perfectum 
diem.  Sic  et  operatio  impietatis  lumen  pietatis 
in  mente  minuit ,  et  tenebras  gignit.  Unde  in 
Proverhio  dicitur  '  :  Justorum  semita  quasi  lux 
splemlcns  procedit,  et  crescit  iisque  ad  perfectum 
diem.  Via  autem  impiorum  tenebrosa,  ncsciunt  ubi 
coiruant.  Hoc  igitur  donum  pietatis  mane  su;b 
diei  inchoat,  dum  nova  luce  mentem  irradians, 
ad  suiipsius  compassionem  inclinat.  Dicit  enim 
Anselmus  ',  in  libro  de  Similitudinibus :  «  Spiri- 
tus  sanctus  pietatem  menti  inspirat ,  dum  eam 
sibi  compati,  pieque  recolere  facit,  quam  mi- 
sera  erit  si  a  Deoseparata  fuerit.  «  Ex  quainspi- 
ratione  mens  illuminata  omnes  operationes  pio 
desiderio  in  fontem  pietatis  intendit,  etomnem 
impietatem  excludit.  Tunc  pietatis  donum  in 
mente  ^  sicut  lux  auroroe ,  oriente  sok ,  mane  ab- 
sque  nubibus  rulilat ,  et  ad  horam  meridianam 
proficiendo  properat ,  in  qua  divinum  cultum 
ferventer  et  perfecte  exercet. 

Secundo  donum  pietatis  facit  horam  meridia- 
nam  diei  spiritualis  in  anima  :  quia,  sicut  dicit 
Augustinus,  de  Civitate  Dei  '^,  «  pietas  proprie  est 
cultus ,  qui  debetur  soli  Deo ,  tanquam  exeel- 
lentior  et  perfectior.  >>  Sed  nota  quid  sit  iste 
cultus.  Ad  quod  respondet  Augustinus,  in  libro 
de  Verbis  Domini '  :  «  Colimus  Deum,  et  Deus 
colit  nos.  Colimus  Deum  adorando  ,  et  ut  cul- 
men  nostrum  invocando;  colit  nos  Deus  aman- 
do  tanquam  agricola,  quia  agricultura  ejus  in 

:  Eccli.,  xuii,  37.  —  =  Sap.,  vii,  10.  —  '  Prov.,  J\; 
18,  19.—  »  Imo  Eadra.,  loc.  cit.-  »  II  Rfg.,  xxiii,  4.— 
«  Aug.,  de  Cimt.  Dei,  lib.  I,  c.  l.  —  '   li'.,  rfe  verb. 

(a)  Ccet.  edit.  quse.—  (6)  Al.  docuit,  memlose. 


nobis  est ,  eo  quod  non  cessat  verbo  suo  extir- 
pare  mala  semina  de  cordibus  nostris,  et  ape- 
rire  cor  nostrum  ,  tanquam  sermoiiis  aratro 
plautare  semina  pra;ceptorum,  et  expectare  pie- 
tatis  fructum. »  Sed  ad  quid  est  pietatis  fructus? 
Respondut  :  Ad  omnia  utilis  esi. 

Sed  notandum  quod  duplex  est  cultus ,  sci- 
licet  cultus  interior,  et  exterior.  Interior  cul- 
tus  est  quo  quis  se  offert  Deo  tanquam  prin- 
cipio  suae  creationis,  et  fini  suse  beatiflcationis; 
et  hoc,  quantum  potest,  secundum  omnia  qufe 
ab  ipso  recepit.  Quod  recta  ratio  dictat ,  et  na- 
tura  ad  hoc  inclinat.  Ratio  dictat,  quia  inferius 
debet  subesse  superiori  a  quo  dependet ,  et  a 
quo  multiphciter  deficit;  ideo  indiget  ejus  in- 
fiuentia,  quam  consequitur  natura  rationalis 
suum  superius  colendo,  ut  dictum  est.  Similiter 
natura  ad  hoc  inclinat :  quod  satis  ostendit  na- 
tura  rationalis.  cujus  desiderium  non  quiescit 
plene,  nisi  in  suo  superiori.  Unde  Augustinus, 
in  libro  Confessionum  primo ,  dicit  *  :  «  Domine, 
inquietum  est  cor  meum,  donec  veniat  ad  te. 
Cujus  ratio  est,  quia  Dominus  est  animae  pa- 
tria ,  ut  dicitur  in  libro  de  Spiritu  ct  Anima.  Si- 
mile  dicit  Isaac  in  libro  de  Contemplu  mundi  ^, 
in  principio.  Cultus  exterior  consistit  in  obla- 
tionibus,  sacrificiis ,  adoralionibus,  et  simili- 
bus,  quas  sunt  siguaprotestanfiainteriorem  cul- 
tum ,  qui  soli  Deo  debetur.  Unde  Augustinus , 
in  libro  de  Civitate  Dei,  dicit  '",  quod  hic  cultus 
soli  Deo  debetur,  quia  videmus  in  omni  repu- 
blica  observari,  quod  rectorem  suum  aliquo 
singulari  signo  honorat,  quem  quicumque  al- 
teri  exhiberet,  incurreret  crimen  tesae  majesta- 
tis.  Unde  lege  divina  pcena  mortis  statuitur  his, 
qui  divinum  honorem  aliis  exhibent  ";  Qui  im- 
molat  diis  occidetur,  prceterquam  Domino  soli. 

Et  tamen  sciendum,  quod  aliquis  cultus  po- 
test  exhiberi  aliquibus  creaturis  siue  peccato , 
ut  reliquiis  sanctorum ,  sanctae  Cruci ,  et  imagi- 
nibus  Christi,  et  hujusmodi.  Unde  Damascenus, 
loquens  de  adoradone  imaginum,  dicit '-,  quod 
in  veteri  testamento  non  fuit  assuetus  usus  ima- 
ginum.  Cujus  ratio  est,  quia  Dominusinvisibilis, 
incorporalis ,  et  incircumscriptus ,  adhuc  car- 
nem  non  assumpserat ;  incarnato  autem  Chri- 
sto,  decuit  (t)  habere  imagines,  primo  ad  reme- 


Dnm.,  serm.  Lis,  al.  lxxxvii,  n.  1. —  'Aiig.,  Confcss., 
lib.  I,  c.  I.  —  9  Isaac  Syrus,  de  Cont.  Mumli,  c.  I. 
—  "  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  I,  c.  iv.  —  "  Exod., 
xxil,  20.  —  "  Dainasc,  de  Fid.  Ortliod.,  lib.  IV, 
c.  XVII. 


Cultu 
duplez. 


tio  idj 
ginn 


PART.  II.  SECT.  II.  CAP.  III. 


60r 


morationem  actuum  Cliristi  et  martyrum ,  ut 
simplices  litteras  nescientes ,  triumphos  Christi 
et  martyrum  vitam  in  picturis ,  quasi  in  libris , 
legerent.  Et  Damascenus,  ad  coniirmationem  sui 
dicti,  adducit  exemplum  Christi ,  de  quo  refer- 
tur,  quod  Abagaro  (a)  Edessenorum  rege  mittente 
pictorem  ,  ut  imaginem  Domini  depingeret  , 
quo  non  potente  propter  resplendentem  clari- 
tatem  faciei  Christi,  Dominus  vestimento  appo- 
sito  faciei  sua  similitudinem  propriae  faciei  mi- 
rabiliter  impressit ,  et  sic  suam  imaginem  de- 
sideranti  regi  ti'ansmisit.  Imaginibus  igitur  et 
reliquiis  debetur  aliqua  reverentia  sibi  compe- 
tens;  soli  autem  Deo  debetur  latria.  Quando 
igitur  pietas  ,  qufe  est  cultus  Dei ,  facit  mentem 
nostram  colere  Dominum  ut  principium  nostrae 
creationis,  et  finem  nostrae  beatificationis,  tam 
per  operationes  interiores ,  quam  per  operatio- 
nes  exteriores,  fit  mens  humana  sicut  lux  meri- 
diana  clara,  quando  absque  nubibus  rutilat. 

Tertio  donum  pietatis  diem  spiritualem  in 
anima  consummat,  et  labores  ejus  terminat, 
dum  mentem  ad  misericordiam  proximi  com- 
patiendo  inclinat.  Hoc  enim  donum  pietalis 
alium  diem  a  praedicta  die  timoris  facit  in  ani- 
ma,  ut  dicit  Gregorius  in  Moralibus  ',  et  eam- 
dem  per  misericordiam  consummat.  Et  quia 
jcim  donum  pietatis  in  homine  diem  spiritualem 
initiavit ,  illuminando  eum  per  inclinationem 
et  veram  compassionem  quantum  ad  seipsum  , 
et  secundo  lumen  meridiani  fervoris  menti  in- 
fluxit ,  dum  eam  ilhiminat  et  inflammat  ad  exer- 
cendum  divinum  cultum  :  ideo  tertio  pietatis 
lumen  vespertinum  diei  spiritualis  in  mente 
terminat,  dum  eam  clementer  per  misericor- 
diam  inclinat  ad  proximum.  Dicit  enim  Joan- 
nes  ^  :  Qni  diligit  fnitrem  swim,  in  lumine  est,  et 
scandalu-.n  iii  eo  mn  est ,  scilicet  tenebrarum.  11- 
lud  tamen  lumen  dicitur  vespertinum  respectu 
luminis  meridiani.  Unde  Lincolniensis ,  super 
Angelicam  Hierarchiam ,  cognitionem  quae  habe- 
tur  a  creaturis  de  Deo ,  vocat  cognitionem  ves- 
pertinam,  ideo  quia  lumen  pietatis ,  quod  in- 
clinat  ad  divinum  cultum,  purius  et  melius  vi- 
detur,  quam  quod  inclinat  ad  proximum.  Quare 
et  Bernardus  dicit  ^ :  «  Porro  in  aliud  tendere, 
quam  in  Dominum ,  licet  propter  Dominum , 
non  otium  Marice,  sed  negotium  Marthee  est,  quee 
adhuc  soUicita  est,  et  turbatur  erga  plurima, 

'  fTreg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  xvi.  —  »  I  Joan.,  ii,  10. 
—  '  Beru.,  in  CanL,  serin.  xl,  circa  med.  —  *  Gen., 
{</)  Al.  Agabiio. 


cum  unum  sit  necessarium.  Et  ideo  non  potest 
terrenorum  actuum  anima  vel  tenui  pulvere 
conspergi. »  Sic  igitur  donum  pietatis  causat 
mane ,  meridiem ,  et  vesperam  in  die  sua,  Far.- 
tum  est  ergo  vespere  et  mane  dies  secu7idus ,  ut 
habetur  in  Genesi '. 

CAPUT   III. 

Qualiter  per  donum  pietatis  menti  convivium 
prcBparetur. 

Tertio  videndum  est,  qualiter  per  donum  pie- 
tatis,  in  regno  Dei  et  animae ,  convivium  spiri- 
tuale  animaj  et  omnibus  viribus  ejus  praepare- 
tur.  Dicit  enim  Gregorius  in  Moralibus  ^ :  «  Pietas 
in  die  suo  convivium  facit ,  et  menti  exhibet , 
quia  cordis  viscera  misericordioe  operibus  re- 
plet.  Opus  autem  bonum  est  cibus  animge ,  »  ut 
dicit  Gregorius.  Et  idem  dicit  "  :  «  Comedere 
animffi  est  bonjs  operibus  satiari.  »  Hasc  ille. 
Primo  igitur  donum  pietatis  prudentissime  a  .  P'^'»' 
convivio  suo  impietatem  et  omnem  familiam  ™m  es- 
ilMus  expellit,  quia  omnia  fercula  mentis  infi-  peUi'f 
cit,  et  insipida  tacit.  Nam,  ut  ait  Augustmus  in  suo. 
sermone  quodam,  etiam  justitia,  qute  est  vu?tus 
specialis ,  et  dulce  ferculum  pias  mentis ,  sine 
pietate  crudehtas  est.  In  crudelitateautem  nulla 
dulcedo  est  ;  sed  amaritudo  impietatis  in  ea 
regnat  :  quare  cibaria  animas  nullo  igne  chari- 
tatis  decoquit ,  sed  cruda  et  insipida  relinquit. 
Unde  Seneca,  in  hbro  de  Moribus,  dicit  :  «  Re- 
spice  crudehtatem,  et  matrem  ejus  iram,  cum 
omni  familia  sua.  »  Hsec  enim  humanae  naturffi 
maxime  inimica  est,  pietas  autem  amica  est, 
ait  Tullius  ,  libro  tertio  de  Officiis;  ideo  ipsa  est 
dulce  condimentum  humanorum  actuum.  Qua- 
re  per  oleum  significatur,  ut  ait  Richardus ', 
in  tractatu  de  Gemino  Paschate.  Et  sic  donum 
pietatis,  impietatem  a  convivio  suo  omnino  ex- 
pelUt. 

Secundo  donum  pietatis  non  solum  invitat 
omnes  vires  mentis,  tanquam  incolas  regni,  ad 
suum  convivium ,  sed  exteriores  et  laborantes , 
dicens  *  :  Venite  ad  me  omnes  qui  laboratis  ,  et 
onerati  estis  ,  et  ego  reficiam  vos.  Similiter  et  pia 
mater  pietatis  omnes  vires  et  virtutes  suas  ad 
operationes  et  ad  officia  dulciter  inclinat,  et  in- 
ter  se  concordat,  et  ad  concordiam  inorum  et 
ad  amicitiam  mutuam  vehementer  invitat     et 

I,  8.  —  '  Greg.,  Mora/.,  lib.  I,   c.   xvi.  —  «  Ibid. 
lib.   X.\l,   c.  viu.  —  ''  Richard.,  de  gemin.   Pasch.' 
circa  med.  —  » ilall/i.,  .xi,  28. 


606 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


ad  cullum  Dei  tanquam  ad  ofiicium  proprium, 
maxime  instigat.  Quod  bene  ostendit  Hugo, 
dicens  sic  '  :  « Invitat  pielas  desperatum  :  Irabit 
charitas  invitum :  misericorilia  pacificat  iratum : 
hilaritas  reddit  securum  :  aflabililas  familiarem 
facit  :  familiaritas  secretum  aperit :  apertio  se- 
crcti  amicitiam  parit :  morum  concordia  amici- 
tiam  custodil :  humilitas  Deo  proximum  facit. » 
Ha?c  ille.  Et  si  pietas  omnes  convivantes  inter 
se  concordat ,  et  ad  exleriores  inclinat ,  et  eos 
Deo  approximat,  eum  colendo  humiliter,  et 
obediendo  viriliter  :  sola  enim  humilitas  Ho- 
minum  perfecte  colit :  sunt  et  ab'ae  familias  pie- 
tatis,  quarum  qusedam  ministrant  in  choro,  hu- 
mihter  psallendo;  quaidam  in  refectorio  ,  dul- 
citer  minislrando;  quadam  in  dormitorio,  som- 
num  quietffi  contemplationisprocurando  ;  quse- 
dam  in  coquina,  mentis  opera  bona,  tanquam 
cibaria  dulcia  ,  igne  charitatis  decoquendo; 
quaedam  in  infirmaria,  debiles  pie  reficiendo  ; 
quffidam  in  capilulo,  misericorditer  et  compas- 
sive  corripiendo.  Et  sic  pietas  omnes  minis- 
trantes  sua  dulcedinereficit  et  consolatur.  Quod 
et  dici  potest  de  tota  familia  aniiaae;  alioquin 
pietas  non  esset  ulilis  ad  omnia. 

Tertio  donum  pietatis  omnes  incolas  et  con- 
vivantes  regni  Dei  et  animaj,  quod  in  nobis  est, 
ut  dicit  Dominus ,  mulliphciter  reficit,  dum  eis 
diversa  fercula  spiritualia  apponit.  Sed  praeno- 
tandum  est,  quod,  sicut  dicit  Augustinus  *  libro 
decimo  de  Civitate  Dei,  pietas  est  cultus  Deo 
debilus  principaliter.  Cujus  ratio  est,  quia 
homo  efficitur  debitor  alicujus  diversimode  : 
vel  secundum  ejus  excellentiam,  vel  secundum 
beneficia  accepta  :  et  secundum  utrumque  isto- 
rum  est  homo  debitor  Dei,  quia  Deus  primum 
et  summum  locum  obtinet,  quia  est  excellen- 
tissimus,  et  principium  nobis  essendi,  causandi, 
conservandi,  gubernandi,  et  beatificandi.  Ideo 
pietas  est  summae  originis  pius  sensus,  et  devo- 
tus  afTectus,  et  fidelis  famulatus  sive  cultus  per 
fidem,  spem,  et  charitatem.  Istis  enim  colitur 
Deus,  ut  dicit  Augustinus^,  dum  per  fidem, 
spem  et  charitatem  in  Deum  tenditur  :  ad  quod 
pietatis  donum  inclinat  et  habilitat.  Et  in  hoc 
cultu  divino  pietas  fercula  dulcia  et  multifaria 
menli  apponit  et  propinat.  Nam  in  fide  tot  dul- 
cia  fercula  menti  exhibentur,  et  pascua  virentia 
ostenduDtur,  quot  saporosae  virtutes  et  veritates 

'  Hug.,  i/e  Clauslro  Anim.,  iib.  111,  c.  v.  —  •  Aug., 
rfe  Civit.  Dei.  lib.  X,  c.  l.  —  '  Id.,  Enchirid.,  c.  ui. 
—  '  Bern.,  in  Cant.,  senn.  xxxil,  post  med •  Bern., 


in  ea  continentur,  qu8B  sunt  mirse.  Unde  Ber- 
nardus  dioit  sic  *  :  «  Hi  scilicet  cultores  Dei  pro 
fidci  magnitudine  digni  inveniuntur,  qui  in 
omncm  pleniludinem  Dei  inducuntur,  nec  est 
in  omnibus  apothecis  sapientire  aliquid  omni- 
no,  a  quo  Deus  scientiarum  Dominus  arcendos 
censeat  cupidos  veritatis,  non  conscios  vani- 
tatis.  Magna  enim  fides ,  magna  meretur.  » 
Sequitur  :  «  Istiusmodi  maguis  spiritibus  ma- 
gnus  occurrit  Sponsus,  emittens  lucem  et  veri- 
tatem  suam ,  eosque  adducit  el  deducit  in 
montem  sanclum  suum,  et  in  tabernacula  sua. 
Rcgem  in  dccore  suo  videbunt  praeeuntem  se 
ad  speciosa  deserti,  ad  flores  rosarum,  ad  lilia 
convallium,  ad  amcena  hortorum,  ad  irrigua 
fontium,  ad  delicias  cellariorum,  et  odoramenta 
aromatum,  ])Ostremo  ad  ipsa  secreta  cubilis, 
ubi  sunt  thesauri  sapientiae  et  scientiae  penes 
Sponsum  absconditi.  Haec  vitoe  pascua  praepa- 
rata  sunt  in  refectionem  animarum  fidelium. 
Beatus  vir ,  qui  implevit  desiderium  suum  ex 
ipsis.  »  Haec  Bernardus.  Haec  pascua  dulcissima 
fides  menti  ostendit.  Quid  enim  non  invenit 
fides?  «  Fides  attingit  inaccessa,  deprehendit 
ignota ,  comprehendit  immensa ,  apprehendit 
novissima  ,  »  ait  Bernardus  ^  super  Cantica. 
Et  Augustinus,  de  Verbis  Apostoli ,  dicit  *  : 
«  NuIIffi  majores  divitice,  nulli  thesauri,  nuUi 
honores ,  nuUa  hujusmodi  substantia  major 
est,  quam  fides  cathohca,  quae  peccatores 
salvat,  esecos  illuminat,  mortuos  vivificat,  » 
et  cffitera  multa  qufe  ibi  enumerantur,  quae 
omnia  mentem  reficiunt.  Secundo  pietas  in 
cultu  divino ,  qui  fit  per  spem ,  non  ut  est 
passio,  sed  ut  est  virtus  theologica,  mentem 
ad  convivium  introducit,  et  ibi  multa  fercula 
sapida  ei  proponit,  et  convivantibus.  Proprium  objei 
enim  objectum  spei  est  beatitudo  aeterna,  qufe  '"■"  "P' 
est  status  omnium  bonorum  aggregatione  per-  prian, 
fectus,  ut  ait  Boetius,  de  Consolatione  '.  Sed 
sperare  beatitudinem  aeternam ,  sive  Deum ,  est 
appropinquare  illi,  quia  sperans  propinquius 
se  habet  ad  Deum,  vel  beatitudinem,  quam 
desperans,  utpatet.  Quare  magis  attingit  Deum, 
innitens  ejus  auxilio  ad  consequendum  bonum 
speratum ,  quam  fides,  dicens  *  :  Mihi  auiem 
adhcBrere  Deo  bonum  est,  ponere  in  Domino  Deo 
spem  meam.  Unde  et  bealus  Augustinus,  libro  de 

in  Cunt.,  .scrm.  xxviii,  post  meJ.,  et  LX-^ivi,  ante  med. 

—  '  Aug.,rfe  verb.Apost.,  seriu.  i,al.  cccLXXXiv,  n.  3. 

—  '  Boet.,  de  Consol.  P/iit.,  lib.  III,  pros.  2,  non  longe 
a  princ.  —  '  Psal.  lxxii,  28. 


PART.  II.  SECT.  II.  CAP.  HI. 


607 


Trinitate ,  attribuit  spei  quoddam  frui ,  ubi 
dicit '  :  «  Quoddam  est  friii,  quod  est  spei,  et 
non  rei;  ex  quo  spes  immediatius  attingit  Deum 
quam  iides,  et  sic  magis  propinquat  Deo.  » 
Quanto  autem  mens  per  spem  magis  appro- 
pinquat,  tanto  suaviores  odores  Dei  sentit. 
Quod  ostendit  Bernardus,  dieens  "  :  «  Licet 
Dominus  suavis  sit  universis,  maxime  autem 
domesticis ,  quanto  ei  quis  familiarius ,  pro 
vitfe  meritis  et  puritate  mentis,  appropiat, 
tanto  eum  recentiorum  aromatum  arbitror,  et 
unctionis  suavioris  senlire  fragrantiam.  Porro 
hujusmodi  non  capit  intelligentia,  nisi  quantum 
attingit  experientia.  «  Et  ibidem  ostendit  pise 
spei  plures  odores  esse  diversas  virtutes,  di- 
cens  :  «  Videsne  aliquos  magis  ad  pcenitentiam 
animari  spe  indulgentiae,  imo  omnino,  Domine 
Jesu,  propter  mansuetudinem  quae  prsedicatur 
in  te,  curremus  post  te  in  odorem  unguen- 
torum  tuorum,  audientes,  quod  non  spernas 
pauperem,  non  horrescas  peccatorem,  nec  hor- 
ruisti  contitentem  latronem ,  non  lacrymantem 
peccatricem ,  non  Chananaeam  supplicantem , 
non  deprehensam  in  adulterio,  non  claman- 
tem  publicanum ,  non  negantem  discipulum, 
non  persecutorem  discipulorum ,  non  cruci- 
fixores  tuos.  In  odorem  istorum  unguentorum 
piissimorum  curremus ,  donec  regeneremur  in 
spem  vivam.  «  Hsec  spes  immortalitate  plena 
est.  Et  sicut  dicit  Gregorius  ^,  «  spes  illa  in  aeter- 
nitatem  animam  erigit,  et  idcirco  nulla  mala, 
quas  esterius  tolerat,  sentit.  »  Tertio  pietas  in 
cultu  divino,  qui  fit  in  charitate,  dulcia  cibaria 
a  fide  convivantibus  indicata  (o),  et  a  spe  prae- 
parata  jam  gustare  facit.  Ratio  hujus  est ,  quia 
charitas  perfectius  attingit  Deum ,  quam  fides 
vel  spes.  Licet  enim  mens  Deum  attingat  ali- 
qualiter  in  lumine  fidei  sub  spe,  vel  ratione 
visionis  eenigmaticae ,  haec  tamen  non  est  per- 
fecta  attingentia ,  nisi  Deus  qui  est  praesens 
menti  per  modum  sic  visi ,  flat  prfesens  sub 
ratione  sperati  et  amati.  Spes  enim  praesupponit 
fidem,  quia  •  accedentem  ad  heum  oportet  credere, 
quia  est.  Et  ideo  spes  aliqualiter  magis  attingit 
Deum  quam  fides,  ut  supra  dictum  est.  Sed  nec 
haec  attingentia,  seu  prfesentia  spei  perfecta  est, 
nisi  Deus  attingatur,  et  praesens  fiat  per  modum 
amati  et  amplexus ,  quee  debentur  volitivce  po- 
tentiae,  cui  proprie  convenit  habere,  et  possi- 

•  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  .\,  c.  .xi,  n.  17.—  '  Bern.,  >n 
Cant.,  serin.  n,  noa  longe  a  princ.  —  'Greg  ,  iloral., 
lib.VI,  c.  XXI.—  »  Hebr.,  ii,  5.—  »  Aug.,  de  Trin.,  Ub. 


dere,  ut  patet  per  Augustinum,  ubi  dicit  sic  = : 
«  Appetitus  quo  inhiatur  rei  cognoscendae  flt 
aiuor  cognitas,  dum  tenet  atque  amplectitur 
placidam  prolem,  id  est,  notitiam,  gigaentique 
conjungit.  »  Et  idem  Augustinus  dicit  ^ ,  quod 
quidam  Deum  cognoscunt,  et  tamen  eum  prop- 
ter  hoc  non  habent.  Ubi  praescindit  cognitionem 
ab  habere.  Multura  enim  diflert,  cibumcognos- 
cere,  habere,  et  gustare.  Gustus  autem  non  est 
in  cognitione,  sed  in  amore.  Hujus  ratio  est, 
quia  dicit  Hugo,  super  Ayigelicce  Uierarchice  "^  : 
«  Amor  acutus  est,  et  transit  omnia,  et  penetrat, 
donec  ad  amatum,  et  in  ipsum  veniat ;  nec 
quiescit,  donec  amatum  teneat,  et  dicat :  Non 
dimittam  ipsum,  donec  introducam  eum  ad 
omnia  intima  mentis  meae,  ubi  esurio  ct  sitio 
ipsum;  »  ut  dicitur  in  Cantico  (6).  Quod  expo- 
nens  Bernardus  dicit  :  «  Quis  te  non  teneat, 
Domine,  qui  tenentem  te  spe  fortifieas,  perfec- 
tione  decoras,  perseverantia  conducis,  remu- 
neratione  perducis,  ut  scihcet  reflcias?  »  Sequi- 
tur  :  «  Ego  autem  non  dimittam  te,  nisi  bene- 
dixeris  mihi;  et  nunquam  dimittam  te,  quia 
non  benedicis,  nisi  tenentes  te.  »  Ha=c  ille. 
Igitur  tenetur  in  cultu  charitatis ,  quia  '  Deus 
charitas  est;  et  qui  manet  in  charitate,  in  Deo 
manet,  et  Dcus  in  eo.  In  quo  Dominus  manet, 
dulci  charitate  reficitur,  quia,  sicut  dicit  Ri- 
chardus,  «amor,  sive  charitas,  estdulcedo  sapo- 
ris  intimi ;  et  quanto  quis  ardentius  amat,  tanto 
dulcius  gustat.  »  Igitur  in  charitate  est  dulcior 
refectio.  Iste  gustus  amorosus  totam  familiam 
convivii  mentalis  primo  ab  impurilate  mundat, 
virtutibus  adornat,  dulcedine  cibat,  dilectione 
inebriat,  lumine  serenat,  gaudio  exhilarat.  Ista 
Rabanus  in  sermone  quodam  declarat,  dicens  : 
«Amor  est  ignis  in  meditatione,  puriflcansmen- 
tem  a  sordibus  vitiorum  omnium ;  est  lax  in 
oratione ,  mentem  irradians  claritate ;  est  mel 
in  gratiarum  actione,  mentem  dulcorans  ia 
dileclione  divinorum  beneficiorum;  est  vinum 
in  contemplatione,  mentem  inebrians  jucunda 
dilectione ;  est  sol  in  beatitudine ,  mentem  cla- 
rificans  serenissima  illuminatione ;  est  vita , 
mentem  exhilarans  inellabili  gaudio,  perenni 
jubilationc.  »  Hic  cultus  charitatis  fidem  et 
spem  format  et  conformat,  et  totum  convivium 
mcntis  et  cousummat  et  perflcit.  Unde  Cassio- 
dorus,  super  Psalmos,  dicit :  «  Charitas  est  mors 

IX,c.xii,n.  18.— 'ld.,arfDarrf.,epist.  Lvn,al.cLXxxvii, 

n.  21  —  '  Hug.,  m  Ccel.  Bier.,  c.  vii,-  '  Joan.,  IV,  16. 

(a)  Cai.  edit.  fidei...  judicata. —  (6)  Item  Can/ica. 


608 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


criminum,  virtus  pugaantium,  palma  victo- 
ruiu ,  concordia  mentium ,  societas  electorum  : 
quam  fides  concipit,  adquam  spes  currit,  cui 
profectus  omnium  bonorum  servit.  »  Ad  quod 
convivium  nos  conducat,  qui  est  bcnedictus  in 
aeternum. 

SECTIO  m. '"' 

DE     DONO     SCIBNTI*. 

CAPUT  PRTMUM. 

Quce  scientia  dmum  Spiritus  sancti  dicatur. 

Tertio  dicendum  est  dc  dono  scientioe  ,  quod 
immediate  sequitur  donum  pietatis  :  quia,  sicut 
dicil  Gregorius  in  Moralibus  ',  «  nuUa  est  scien- 
tia,  si  utilitatem  pietalis  non  habet.  »  Et  Ansel- 
mus  dicit  -  :  «  Post  donum  pietatis,  Spiritus  sanc- 
tus  scientiam  superimponit  pielati ,  cum  mens 
sic  timet  sibi,  et  compatitur,  ut  quo  valeat  modo 
salvari ,  scrutatur,  eique  Spiritus  sanctus  hujus 
rei  cognitionem  largitur.  »  Hunc  etiam  ordinem 
donorum  tenet  Augustinus ',  de  Doctrina  Chris- 
tiatia.  De  hoc  autem  dono  scienliae  sunt  tria  no- 
tanda  :  primo ,  quse  scientia  douum  Spiritus 
sancti  dicatur ;  secundo ,  qualiter  per  donum 
scientife  in  anima  dies  oriatur ;  tertio,  quo  modo 
per  donum  scientiae  menti  convivium  prffipare- 
tur. 

Circa  primum  nota ,  quod  Bernardus ,  super 
Canlica ,  in  quodam  sermone  dicit :  «  Scientia 
queedam  est  seecularis ,  quee  inebriat  non  cha- 
rilale,  sed  curiositate;  implet,  sed  non  nutrit; 
inflat,  et  non  aedificat ;  ingurgitat,  et  non  con- 
fortat.  Et  talis  scientia  non  est  donum  Spiritus 
sancti.  Est  alia  scientia  de  qua  Augustinus  di- 
cit ' :  «  Est  scientia  quae  non  est  rcrum  vana- 
rum ,  nec  rerum  curiosarum ,  sed  de  liis ,  qui- 
bus  fides  saluberrima ,  qua3  ad  veram  beatitu- 
dinem  ducit ,  gignitur,  nutritur,  defenditur,  ro- 
boratur  : »  et  hoec  dicitur  donum  Spiritus  sancti. 
Et  hoc  donum  gratuitum  est  lumen  supernatu- 
rale  ,  cujus  actus  est  bene  judicare ,  secundum 
regulaslegis  aeternae,  de  agibilibus  per  nos,  quo- 
rum  non  est  determiuata  via  quoad  nos,  qua- 
literfieri  debeant,  eo  quod  nou  semper  unifor- 
miter  fienda  sunt.  Unde  per  donum  scientice, 
innotescit  homini  rectum  judicium  de  creaturis, 

'  Greg.,   Moral,,  lib.   I,   c.  xv.  —  =   ADselm.,  rfe 
Similit.,  c.  cxis.  —  '  Aug.,  de  Doct.  Christ.,  lib.  II, 
(a)  Cat.  cdit.  deest  lit.  Seclio  lli. 


quod  non  est  in  eis  verum  bonum :  et  hoc  fit  per 
lumen  supernaturale,  scilicet  per  principia  fidei, 
qu.KSuntarticulitidei.  Ideo,  ex  consequenti,  ad 
donum  scientife  pertinet  resolvere  hominis  ac- 
tiones  ad  fidci  articulos,  ut  ad  principia.  Etno- 
tandum  est,  quod  douum  scientiae  principaliter 
rcspicitspeculationem,  scQicetin  quantmnhomo 
scit  quid  fide  tenere  debeat.  Secundo,  se  exten- 
dit  ad  operationem,  quia  per  scientiam  credi- 
bilium,  et  eorum  quas  ad  credibilia  consequun- 
tur,  dirigitur  in  agendis.  Unde  illi  donum  scien- 
tife  habent,  qpii  ex  infusione  gratiae  certum  ju- 
dicium  habent  circa  credenda,  sic  quod  iu  nullo 
deviaut  a  rectitudine  justitiae.  Ethasc  est  scicntia 
sanctorum,  de  qua  dicitur"^  :  Justum  deduxit 
Dominus  per  vias  redas ,  et  dedit  illi  scientiam 
sanctorunt.  Ex  his  palet,  quod  donum  scientiae 
est  habitus  infusus,  in  quo  homo  habet  certum 
judicium  circa  credenda  et  agenda.  Igitur,  si- 
cut  dicit  Hieronymus  in  Prologo  super  Biblia, 
«  Discamus  in  terris,  quorum  scientia  remane- 
bit  nobis  in  ccelis.  »  Valde  enim  indignum  cs- 
set,  quod  tantum  laborarem  circa  scientiam  et 
virtutes,  si  desinerent  esse  in  morte.  Unde  Hie- 
ronymus  ibidem  dicit  ^,  quod  sacra  Scriptura 
est  habitacuJum  regni  coelestis.  Evacuabitur  ta- 
men  imperlectio  ejus. 

GAPUT  II. 

Qualiter  per  donum  scientice  dies  in  anima 
oriatur. 

Secundo  videndum  est ,  qualiter  per  donum 
scientiae  in  anima  dies  oriatur.  De  quo  notan- 
dum  est,  quod  cum  donum  scientiae  sit  habitus 
luminosus ,  a  Spiritu  sancto  animae  infusus,  qui 
omnia  scrutatur,  et  omnem  veritatem  docet,  quo 
habitu  anima  habet  rectum  et  certum  judicium 
circa  credenda  et  agenda,  ut  supra  dictum  est, 
hujusmodi  non  possunt  fieri  sine  lumine.  Lu- 
men  autem  facit  diem ,  sicut  dicit  Hugo  in  hbro 
de  tribus  Diatis.  Planum  est,  quod  donum  scien- 
tiffi  causat  diem  spiritualem  in  anima ,  qua;  se- 
cunuum  majorem  et  minorem  illuminationem 
causat  mane,  meridiem,  et  vespertinam  horam. 
Mane  hujus  diei  causat  donum  scientiae,  dum  se 
extendit  ad  lumen  scientiarum  acquisitarum  per 
studium  et  doctrinam  :  quae  scienfiaj ,  licet  sint 
quoedam  lumina ,  tamen  sunt  obscura ,  quia , 

c.  vn. —  »  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  XIV,  c.  i.  —  «  Sap., 
I,  10.  —  *  Hieron.,  ad  Paulin.,  epis,.  ciii,  circa 
fin. 


DoDam 
scieDtia 

caosat 
diem    ia 

aQJQca 

tribus 
horisdis- 
tinctam. 


PART.  II.  SECT.  III.  CAP.  III. 


609 


sicut  dicit  Hugo '  in  Prologo  super  libnm  Ange- 
1ic(B  Eierarchim ,  «  philosopbis  vel  sapientiljus 
mundi  datum  est  veritates  aliquas  invenire  prop- 
tei-  nos,  quibus  consummatio  servabatur.  Inde 
inveneruut  veritatem  illam ,  quam  oportuit 
suscipere  fllios  vitre,  ad  obsequium  summa3  ve- 
ritatis.  lllis  labor  apposilus  est,  nobis  autem 
fructus  servabuntur.  Ipsi  arcana  sapientice  non 
noverant,  quia  conditorium  ttiesaurorum,  scili- 
cct  incarnatum  Jesum  non  noverant;  sed  natu- 
rali  documento  solo  utentes,  lippienti  acie  lu- 
men  nubilum  et  amJjiguum  adduserunt :  prop- 
terea  erraverunt  et  evanuerunt,  cum  mente 
transire  vellent  ea  quae  eis  concessa  sola  fuerant 
Dosse.  »  Etiam  baec  scicntia  assimilatur  auror», 
quee  est  mane  et  initium  diei.  Aurora  enim  est 
Jux  nova  tenebris  permista,  ut  dicit  Richar- 
dus*.  Sic  ct  scientiae  humanas  tenebris  permix- 
tae  sunt ,  donec  donum  scienliae  faciat  nos  circa 
eas  juste  sentire ,  et  recte  judicarc. 

Secundo  donum  scientife  extendens  se  ad  lu- 

men  sacrEe  Scripturfe,  ct  ad  credibilia,  causat  in 

anima  horam  meridianam  diei  spiritualis.  Nam 

lumen  horffi  meridiante  clarius  illuminat,   et 

vehementius  inflammat,  ut  pafct  ad  sensum. 

Sic  lumen  sacras  Scripturee  super  omnes  scien- 

tias  mentem  clarius  illuminat ,  et  vehementius 

inflammat.  Unde  Gregorius  dicit  sic ' :  «  Quam- 

visomnem  scientiam  atque  doctrinam  Scriplura 

sacra  sinc  aliqua  comparatione  transcendat,  ut 

taceam  quod  vera  prffidicat,  quod  ad  coelestem 

patriam  vocat,  quod  a  fcrrenis  desideriis  ad 

superna  amplectenda  cor  lcgentis  invitat,  quod 

dictis  obscurioribus  exercet  fortes ,  et  parvulis 

humili  sermone  blanditur,  quod  nec  clausa  est 

ut  pavesci  debeat ,  nec  sic  patet  ut  vilescat, 

quod  usu  fastidium  tollit ,  ct  tanto  amplius  di- 

ligitur  quanto  amplius  meditatur,  quod  legen- 

tis  animum  humilibus  verbis  adjuvat,  sublimi- 

bus  vero  sententiis  levat,  quod  ahquo  modo 

cum  legentibus  crescit ,  quod  ab  avidis  lectori- 

bus  quasi  recognoscitur,  et  cum  doctis  semper 

nova  reperitur  :  ut  ergo  dc  rcrum  pondere  ta- 

ceam ,  scientias  tamen  omncs  atque  doctrinas , 

ipso  etiam  locutionis  sufe  moro  transcendit. » 

Haec  illc.  Sic  ergo  donum  scientiae  per  lumen 

sacrfe  Scripturae  animam  illuminat  et  inflammat 

ad  modum  lucis  meridianfe ,  ut  dicatur  de  ea 

illud  Isaite  '  :  Sicat  lux  mericliana  clara  est. 


Tertio  donum  scientiae,  se  estendens  ad  lu- 
men  scientias  moralis  ct  ad  agibilia,  facit  horam 
vespertinam  iu  die  spirituali  animre,  qutE  est 
hora  quietis  et  terminus  laboris  :  Exibit  enim  ^ 
homo  mane  ad  operationem  suam  usque  ad  vespe- 
ram,  ait  Psalmista;  sic  donum  scientiae,  noti- 
ficans  Iiomini  rectum  judicium  circa  credcnda 
et  agenda,  ipsum  quictat,  dum  cum  in  veritate 
stabilitat.  Sed  et  laborem  minuit,  et  quasi  ter- 
minat,  dum  eum  gaudenter  operari  facit,  quia 
finis  laboris  quietem  aeternam  ei  pie  ostendit. 
Unde  Dionysius  dicit  "  :  «  Fides  divina  est  sta- 
bilis  collocatio  credentium,  coUocans  eos  ia 
veritate,  et  confirmans  in  transmutabili  iden- 
titate.  »  Sequitur  :  «  Et  credentem  in  verilate, 
teste  Scriptura,  nihil  moveat  a  lcetitia  quae  est 
secundum  veram  fldem,  sed  habeat  in  ea  per- 
manentiam  immobilis  identitatis.  »   Et  parum 
infra  dicit  :    «  Ita  igitur  principes   et  duces 
nosfrre  sapienfias ,    scilicet  apostoli   et   eorum 
discipuli ,  pro   veritate   quotidie  Ia;fanfur ,  et 
moriuntm- ,  testificantibus   omnibus  verbo   et 
opere  verifafem,  sicut  convcniens  est.  »  Et  sic 
vespere,  et  mane  dies  tertius  perficitur. 

CAPUT  III. 

Qvo  modo  per  donum  scientia;  menti  convivium 
prceparelur. 

Tertio  videndum  est ,  quo  modo  per  donum   ^^^  ,.^. 
scienfiae  menti  humanas  convivium  prseparafur  mes  et 
in  die  suo ,  et  dc  diversitafc  ferculorum  illius.  ^„""3^1". 
Circa  quod  sciendum  est,  quod  Augustinus,  in  miEsit. 
libro  de  Vita  Beata,  dicif,  quod  sicut  scienlia 
est  cibus  animfe,  ita  vitia  sunt  fames  animas  et 
sterilitas.  Et  illa  fames  causaf  quoddam  jeju- 
nium  spirituale  in  anima,  qiiod  donum  scientia; 
espelht  ab  anima.  Unde  Gregorius  in  Mora- 
libus  dicit  *  :  «  Scienfia  in  die  suo  convivium 
facit,  quia  in  ventre  menfisignoranfifejejunium 
superaf.  »  Ex  quo  pafet,  quod  ignorantia  et 
vitia  causant  in  anima  jejunium  spirituale,  quae 
quamvis  sit  incorrupfibilis,  tamen  mulfum  de- 
bilitatur,   eo   quod  inferius  nullis   veritatibus 
cibatur,  et  es  consequenti  nec  appetifus  veris 
bonis  saUatur ;  quia  incognifa  amare  non  pos- 
sumus,  ut  dicit  Beda. ,  super  Lucam ,  cap.  viii. 
Igitur ,  sicut  consulit  Augustinus  in  libro  de 
Vera  Religione  ',  «  omissis  nugis  fheatricis  ef 


'  Hug.,  >n   Cael.  Hier.,  lib.  III,  c.  j,  ante  med.  —  23.  —  «  Diou.,  de   Div.  Nom.,  c.  vii,  circa  fia.  — 

■  Ricbard.,  de  Contempl.,  lib.   V,  c.  vi.  —  3  Gref;.,  '   Aiig.,  de    Vit.   beat.,  disput.   1.  diei.  —  '  Greg., 

iSorut.,  lib.  XX,  c.  I.  —  '  Ua.,  xviii,  4.  —  "  Psal.  cui,  Mordl.,  !ib.  I,  c.  xvi.  —  »  Aug.,  de  ver.  Relig.,  c.  Ll. 

TOM.  VII.  39 


CIO 

poeticis,  divinarum  scripturarum  considera- 
tione  et  tractalione  pascamus  aninium  atque 
poteraus ,  vanae  curiositatis  fame  ac  siti  fessum, 
et  Eestuantem,  et  inanibus  phantasmatibus,  tan- 
quam  pictis  epulis,  frustra  refici  saliarique 
cupienlem,  cum  talia  animam  non  satient.  » 

Secundo  donum  soienliae  provocat  animae 
appetitumper  manifestationem  dulcissimarum 
veritatum.  Nam  sicut  dicit  Augustinus  super 
Joannem  ' ,  «  veritas  panis  est,  et  mentem  refi- 
cit,  nec  tamen  deficit. »  Et  quanto  donum  scien- 
ti£e  dulces  veritates  magis  manifestat,  tanto 
appetitum  magis  provocat;  quia  quanto  ali- 
menta  spiritualia  plus  sumuntur,  tanto  plus 
appetunlur,  ait  Gregorius.  Alioquin,  sicut  dicit 
Hugo,  libro  de  Vanitate  Mimdi ,  «  frustra  in 
nobis  divinse  cognilionis  abundantia  crescit, 
nisi  in  nobis  divinse  dilectionis  flamma  au- 
geseat.  »  Sed  dilectio ,  sive  charitas,  est  eibus 
dulcissime  reficiens  mentem.  Unde  Bernardus, 
in  libro  de  Gradibus  Eumilitatis,  dicit^:  «  Dulcis 
cibus  et  suavis  est  charitas,  quae  fessos  allevat, 
debiles  roborat,  moestos  IstiCcat,  jugum  deni- 
que  veritafis  facit  suave ,  et  onus  leve ,  in  illo 
sciiicet  convivio  mentali.  » 

Tertio  donum  scientiae  convivantes  multipli- 
citer  reficit  per  ferculorum  diversorum  delicio- 
sam  eshibitionem,  quae  in  scientia  sacrae  theo- 
logiffi  occulta  ostendit,  et  convivantes  illu- 
minando  gustare  facit.  Unde  Gregorius  in 
Morahbus  »,  exponens  illud  Job  *  :  Tanc  siiper 
Omnipotentem  deliciis  afflues,  dicit  :  «  Super 
Omnipotentem  deliciis  affluere,  est  in  amore 
iUius  sacrae  Scriptur»  epulis  satiari  :  in  quibus 
nimirum  tol  delicias  invenimus,  quot  ad  pro- 
fectum  nostrum  intelhgentiae  diversitates  acci- 
punus  :  ut  modo  nos  nuda  pascat  historia,  modo 
sub  textu  Utterae  velata  nos  reficiat  medullitus 
allegoria,  modo  ad  altiora  suspendat  contem- 
plaUo  anagogiae,  in  prssentis  vit»  tenebris, 
jam  de  lumine  aeternitatis  intermicans.  »  In  his 
verbis  Gregorius  innuit,  triplicem  mensam  esse 
sacr»  Scripturae,  in  quibus  animae  studiosae, 
medianle  dono  scientiae,  diversimode  et  dul- 
citer  reficiuntur;  prima  est  mensa  historiae; 
secunda  est  mensa  allegoriae;  tertia  est  ana- 
gogiffi.  In  mensa  historia» ,  simplices  cibantur 
ferculis  grossioribus;  in  mensa  allegoriae,  ciban- 

>  Aug.,  m  Joan.,  tracl.  XLi.—  »  Bern.,  de  duod.  Grad. 
UumiUt.,  Don  loiige  a  princ.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib. 
XVI,  c  ix,  iu  priuc—  »  Joh,  xxn,  20.—  "  Alex.  Ncch., 
sufier  Cant.,  c.  v.  —  •  Joan.,  VI,  52.  —  ^  Sap.,  svi. 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


tur  doctores  ferculis  subtilioribus ;  in  mensa 
anagogiae,  perfectiores  cibantur  ferculis  dulcio- 
ribus.  In  mensa  historiae,  simplices  cibantur 
ferculis  grossioribus ,  fidem  roboranlibus,  dum 
simplices  legunt  in  sacra  Scriptura,  quod  aqua 
in  vinum  mutatur,  Lazarus  suscitatur,  leprosus 
mundatur,  caecus  illuminatur,  et  hujusmodi. 
Tunc  lurba  simplicium  pascitur ,  quando  fides 
exemphs  roboratur.  Unde  Alexander  Nechan, 
super  Cantica,  dicit  ^  :  «  Ecce  nobis  recumben- 
tibus  ad  mensam  sacrae  Scripturse,  proponuntur 
poma  mirae  fragrantiai.  Arbor  siquidem  propa- 
ginis,  cujus  radix  erat  protoplastus ,  deco- 
rata  multitudine  ramorum ,  qui  sursum  inten- 
duntur  (a),  protuht  poma,  id  est,  esempla 
comestibilis  et  commendabiHs  saporis,  per  quae 
inlellige  bona  opera,  seu  prophetarum  vati- 
cinia ,  quorum  delicioso  odore  sancta  Mater 
Ecclesia  quotidie  recreatur.  »  Haec  ille.  In 
mensa  secunda  allegoriae  reficiuntur  sublilio- 
res ,  ut  doctores  et  similes ,  subtihoribus  et 
dulcioribus  ferculis,  dum  eis  panis  verus  de 
coelo  promittitur  ^  et  datur  ' ,  habens  in  se  omne 
delectameutum,  et  omnem  saporem  suavitatis  :  ex 
cujus  manducatione  resurrectio  nobis  promit- 
titur,  vita  aeterna  speratur,  janua  caelestis  ape- 
ritur,  mensa  aeternae  refectionis  praeparatur, 
corpus  Christi  hic  vere  manducatur,  in  quo 
nobis  divinitas  propinatur.  Unde  Hugo ,  in 
primo  capite  super  librum  Angelicm  hierar- 
chicB,  dicit  * :  «  Carnem  assumplam  Jesus  nobis 
in  edulium  proposuit,  ut  per  cibum  carnis  ad 
gustum  invitaret  divinitatis.  »  Ex  his  autem 
confortatur  anima,  et  surgit  in  spem  vivam.  De 
qua  spe  Gregorius  in  Moralibus  dicit  ^  :  «  Spes 
in  aeternitatem  [1]  animume  rigit,  et  idcirco  nulla 
exterius  adversa,  quae  tolerat,  sentit,  quod  non 
est  modica  refectio  mentis.  »  In  mensa  terlia, 
scihcet  anagogitE,  spiritales  et  perfectiores  pas- 
cuntur  ferculis  dulcissimis  et  sapidissimis.  Cu- 
jus  ratio  potest  esse  talis  :  «  Anagogia,  ut  dicit 
Hugo  '",  est  ascensio  ,  sive  elevatio  mentis  in 
contemplationem  supernorum.  Ideo  ascenden- 
do  transcendit  narrationem  mensae  historicae, 
sed  contemplando  transit  ultra  velamina  men- 
sa3  allegoricae.  »  Plena  aulem  elevafio,  et  pura 
contemplatio,  in  menle  miram  et  dulcem  gene- 
rat  deleclationem  et  refeclionem.  Unde  Grego- 

20.  —  8  Hiig.,  in  Ccel.  Hicrarch.,  lib.  II,  ad  c.  n.  — 
'  Oreg.,  Uorul.,  lib,  V,  c.  SUI.  —  ">  Hug.,  in  CceL 
Ilier.,  lib.  I. 

[a]  Cail.  edit.  lenduntur.  —  (6)  Al.  seternilate. 


PART.  II.  SECT.  III.  CAP.  IV. 


611 


rius  dicit  sic  '  :  «  Contemplatio  amabilis  et 
mirabilis  valde  dulcedo  est ,  quaj  super  seme- 
tipsam  animam  rapit,  id  est,  ccBlestia  aperit, 
terrena  autem  debere  esse  conlemptui  ostendit, 
spiritualia  oculis  mentis  patefacit,  corporalia 
abscondit,  ut  talis  contemplatrix  dicat  illud 
Cantici  -  :  Ego  dormio,  et  cor  meiim  vigilat.  » 
Sequitur  :  «  Vigilanti  etenim  corde  dormit,  per 
hoc  quod  interius  contcmplando  proficit,  et  ab 
inquieto  opere  foris  quiescit.  »  Sequitur  :  «  Ne- 
que  adhuc  omnipotens  Deus  in  sua  claritate 
conspicitur ;  sed  quaedam  ab  illa  anima  spe- 
culantur,  unde  refecta  proficiat,  et  post  ad 
visionis  gloriam  pertingat.  i>  Haec  ille.  Quare 
contemplatrix  anima  desiderans  claram  dilecti 
visioncm ,  et  plenam  refectionem ,  confortata 
pelit  jam  trahi  de  istis  mensis  ad  illam  glorio- 
sam  mensam  et  epulationem  coeleslis  convivii, 
dicens  illud  '  :  Indica  mihi  quem  diligit  anima 
mea,  ubi  pascas,  ubi  cubes  in  meridie.  Bernardus, 
esponens  haec  verba ,  dicit  sic  *  :  «  Primo  ad- 
verte ,  quam  eleganter  sponsa  amorem  spiritus 
ab  cimore  carnis  discernat  afiectu ,  dum  dilec- 
tum  exprimere  magis  jam  volens  affectione, 
quamnomine,  non  simpliciter  dicit,  qiiem  dili- 
go,  sed  inquit,  quem  diligit  anima  mea,  spiritua- 
lem  designans  amorem,  non  carnalem.  Indica 
mihi  igitur ,  ubi  pascas ,  etc.  Antequam  adim- 
plebis  me  laetitia  cum  vullu  tuo ,  vultum  tuum 
requiro  :  vultus  autem  tuus  vera  meridies  est.  » 
Haac  ille.  Hic  meridies  anagogiae  clarior  est  in 
splendore ,  et  fervenlior  in  calore  :  in  splen- 
dore  clarior ,  dum  Pater  per  Verbum  infiniti 
splendoris  se  perfecte  manifestat ;  et  in  calore 
ferventior ,  dum  per  amorem  suum  spiratum , 
qui  est  infiniti  ardoris  sive  charitatis,  se  ad 
gustandum,  amplexandum  et  habcndum  libe- 
ralissime  in  anagogia  communicat.  Scd  Ber- 
nardus  ibidem  dicit :  «  Verumtamen  quantum- 
Mbet  hic  meridies  viae  incalescat,  et  radiossuos 
multiplicet,  per  omnia  mortalis  hujus  vitae  cur- 
ricula,  sitque  nobiscum  usque  ad  consumma- 
tionem  saeculi,  non  tamcn  ad  lumen  perveniet 
meridianum  patrice.  Nam  hic  pastus,  sed  non 
ad  saturitatem  :  nec  cubare  licet ,  sed  vigilare 
oportet ,  propter  timores  nocturnos  :  nec  hic 
clara  lux,  nee  plena  refectio,  nec  tuta  mansio. 
Igitur  indica  mihi  ubi  pascas,  ubi  cubes  in  vera 
meridie ,  scilicet  in  claritate  lucis,  et  fervore 
charitatis  tuae  infinitoe.  »  Haec  ille.  De  hac  meri- 

•  Greg.,  m  Ezech,,  hom.  xiv,  post  med. —  ^  Cant., 
V,  2.—  '  Cant.,  I,  6.—  *  Bein.,  in  Cant.,  aerm.  xxxiii. 


die  dicit  Bernardus  ibidem  ,  quod  admirando 
cxclamat,  dicens  :  «  0  vera  meridies,  pleni- 
tudo  fervoris  et  lucis,  solis  statio,  umbrarum 
exterminalio  ,  paludum  desiccatio  ,  foetorum 
depulsio  !  0  perenne  solstitium,  quando  jam 
non  inclinabitur  dies  !  0  lumen  meridianum  ! 
0  vernalis  temperies  !  0  ffistiva  venustas !  0  au- 
tumnalis  ubertas  !  0  quies  et  feriatio  hiemaUs ! 
Hunc  locum  inqun,  tantae  claritatis,  et  pacis, 
et  plenitudinis ,  indica  mihi,  ut  ego  te  in  lumine 
tuo  per  mentis  excessum  merear  contemplari, 
pascentem  uberius,  quiescentem  securius.  Hasc 
est  mensa  veri  Salomonis,  in  qua  Regina  Saba  ^ 
ultra  non  habuit  spiritum  humanum ,  lota  ab- 
sorpta  in  spiritu  divino.  » 

CAPUT  IV. 

De  mensa  divinm  Scripturce,  sive  scientice ,  et  de 
ferculis  qum  in  ca  apponuntur. 

De  hac  mensa  divinae  Scripturae,  sive  scien- 
tiae,  Hugo  loquens,  dicit  idcm ,  sed  per  alia 
verba ,  qua;  forte  magis  sapiunt  ;  unde  dicit 
sic  s  :  «  Sicut  homo  exterior  in  refectorio  mate- 
riali  ad  horam  cibo  potuque  reficilur,  sic  homo 
interior  in  refectorio  sanctae  meditationis  diver- 
sorum  exemplorum  ferculis  saginatur,  et  vino 
compunctionis  potatur.  Sequitur  :  «  In  hoc 
ergo  refectorio  tres  ponuntur  mensaj,  id  est 
tres  intellectus  divinae  Scripturaj ,  videlicel 
mensa  historiahs  ,  mysterialis  ,  et  moralis., 
Prima  mensa  ponitur  simplicibus ,  secunda 
doctoribus  ,  tertia  utrisque  communiter.  In 
prima  ponitur  cibus  grossior;  in  secunda,  ci- 
bus  subtihor ;  in  tertia ,  cibus  dulcior.  Prima 
saporem  continet  esemplorum ;  secunda  conti- 
net  dilectionem  mysteriorum;  tertia,  dulcedi- 
nem  morum.  In  prima  Christus  panem  fregit; 
in  secunda,  figuris  ministrat  vinum;  in  tertia, 
docet  verum.  In  prima ,  pascit  miraculis  ;  in 
secunda,  figuris;  in  tertia,  verbis.  Refectio  mi- 
raculorum  corroborat  fidem;  impletio  figura- 
rum  confortat  spem ;  doctrina  morum  adauget 
charitatem.  Cum  enim  mortui  suscitanlur,  le- 
prosi  mundantur,  coeci  illuminantur,  tunc  sim- 
pliciorum  turba  pascitur.  Sed  fides  inde  suc- 
crescit ,  dum  Deus  hoc  fecisse  creditur.  Dum 
vero  resurrectio  Christi  creditur,  lunc  nostra 
resurrectio  speratur.  Dum  semen  seminantis 
— »  III  /(!!ff.,  X, ;;.-  •  Hug.,  de  Claust.  Anim.,  lib.  III, 

C,  VIII. 


012  DE  SEPTEM  DONIS 

quibus  lerris  congruat,  assignatur,  quid  aliud 
fit,  quani  quod,  ia  mentibus  hominuni,  vi'rl)i 
Dei  amor  ordinatur?  Ponuntur  itaque  mensne, 
ponunlur  et  panes.  Ad  primam  mensam  Mo)-ses 
ofTert  '  panem  conspersum ,  tanquam  cibum 
grossiorem,  oleo  devotionis  conspersum  in  su- 
perGcie,  quia  lex  'nullum  ad  perfcctum  duxit. 
Dabatur  tamen  populo  Dei  exeunti  de  .€gj-pto 
ille  panis,  ad  aliqualem  devolionem  ejus  et 
alleviationem.  Ad  sccundam  mensam,  Rulh  * 
obtulit  panem  intinctum   in   aceto   dominicaj 
passionis,  cpii  habet   virtutem  patienler  susti- 
nendi  omnia  adversa.  Unde  Augustinus,  in  li- 
bro  de  Conflictu  vitiorum  et  virtutim  ,  dicit '  : 
«  Si  passio  Redemptoris  nostri  ad  memoriam 
reducatur,  nihil  tam  durum,  quod  non  Kquo 
animo  toleretur  :  parva  enim  omnia  reputa- 
mus ,  si  suae  passioni  comparemus ,  quae  pati- 
mur.  »  Simile  dicit  Isidorus  '',  de  summo  Bono. 
Ad  terliam  mensam ,  scilicet  anagogife,  Chri- 
stus  dat  panem  supeisubstantialem ,  seipsum 
in  corpore   et  sanguine  suo  ,  ut,  sicut  dicit 
Hugo,  per  cibum  carnis  invitet  ad  gustum  di- 
vinitatis  ,  ut  homo  manducet  panem  angelo- 
rum ,  omne  delectamentum  in  se  habentem ,  et 
omnis  saporis  suavitatem.  Ideo  maxime  reficit. 
Unde  Yercellensis,  super  Cantica,  dicit  :  «  Nihil 
est,  quod  ita  gratam  mentibus  prcTstet  refec- 
tionem,  sicut  panis  supersubstantialis  ^  id  est, 
Eucharistiae.  Et  sic  convivantes  in  prima  mensa 
ad  exeundum  de  .Eg.ypto  allevianlur.  In  se- 
cunda  mensa,  ad  suslinendum  patienter  peri- 
cula  vioe  animantur.  In  tertia  mensa,  convi- 
vantes  sic  reficiunlur,  ut  in  feternum  non  mo- 
riantur.  Post  appositionem  panum ,  ponuntur 
diversa  genera  pulmentorum.  Nam  tres  pueri^ 
aflferunt  legumina.  Paulus  '^  infirmis  (a)  minis- 
trat  olera.    Moyses  affert  diversa   ferculorum 
genera ,  mel  scilicet "  de  petra,  okumque  de  saxis 
durissimis,  buiyrum  de  armento,  et  lac  de  ovibus, 
cum  adipe  agnorum  et  arietum  filiorwn  Basan,  et 
hircos  cum  meduUa  tritici,  et  sanguinem  uva:  bibe- 
rent  meracissimum.  Post  apposilionem  pulmen- 
torum,  ponuntur  diversa  fercula  carnium.  Nam 
Abcl  offert'  agnum;  Abraham  'arielem;  Jo- 
sue  '"  vaccam  ;  Moyses  "  volaUlia  pennala,  et 
rex  evangelicus  '-  altilia  occisa ,  per  quae  sig- 


SPIRITUS  SANCTI. 

nantur  patres  novi  Testamenti.  Quidam  dum 
gratiam  pinguodinis  internfe  dulccdinis  perci- 
piunt,  a  terrenis  desideriis  ad  sublimia  con- 
tcmplationis  suee  penna  sublevantur  ,  ait  Gre- 
gorius.  Post  apposiUouem  caruium  ponunlur 
diversa  fercula  piscium.   Nam  apostoli    atfe- 
runt  "  pisces  de  mari ;  Tobias  affert  "  pisces 
de  fluvio ;   pisces   de  stagno  in  Levitico  ,  ubi 
dicitur  '^ :  Omne  quod  kabet  pinnulas  et  squamas, 
tam  in  mari  quam  in  fluminibus  et  stagnis ,  co- 
medetis  :  nbi  dicit  Gregorius  "  in  Glossa  :  «  Pis- 
ces,  qai  habent  pinnulas,  solent  saltare  super 
aquas;  et  signant  animas  qu®  elevantur  ultra 
illa  fluxibiha  per  contemplationem.  »  Et  etiam 
afiqui  sunt  in  activa  vita,  et  ilU  sunt  comedendi, 
et  Ecclesiae  incorporandi,  vel  trajiciendi,  quia 
sunt  mundi.  Sed  Hugo  dicit  :  «  Pisces  de  mari 
sunt  saeculares,  qui  sunt  adhuc  in  hoc  mari 
magno.  Pisces  vero  de  flumine ,  sunt  doctores, 
qui  fluunt  scienUa  ad  aUos  inquieU ;  sed  pisces 
de  stagno  sunt  claustrales  quieU,  qui  omnes  in 
flumine  bapUsmi  mundaU  sunt ,  et  ideo  come- 
dendi  sunt ,  id  est ,  in  corpus  Ecclesiae  traji- 
ciendi  sunt.   Cum  prtedictis  fercuUs ,  donum 
scientiEE  tot  vina  ministrat  potanda,  quot  pro- 
posuit  fercula  reficienUa.  Et  hujus  ratio  est, 
quia  donum  scientijE,  ut  est  donum  Spiritus 
sancti ,  illuminat  ad  veritates  sacras  Scripturae 
cognoscendas ,  et  ad  cognitas  diUgendas.  Cog- 
nitio  autem  cibat;  sed  dilectio  potat.  CogniUo 
cibat  mulUpliciler  :  quia,  sicut  dicit  Gregorius  " 
in  Moralibus ,  in  ScripturiE  sacras  verbis  tot  de- 
licias  invenimus,  quot  ad  profeclum  nostrum 
intelligentise  diversitates  accipimus.   Sed  sicut 
in  nobis  crescit  cogniUo,  ila  in  nobis  debet  au- 
geri  et  dilecUo.  Alioquin,  sicut  Hugo  dicit  in 
libro  de  Yanitate  Mundi ,  frustra  in  nobis  divi- 
na3  cognilionis  abundanUa  crescit,  nisi  in  nobis 
divinae  dilecUonis  flamma  augescat,  quae  ani- 
mos  inebriat,  et  pascit.  Hic  est  notandum,  quod, 
sicut  dicit  Gregorius  in  Moralibus  '*,  Scriptura 
sacra   aliquando   nobis   cibus  est,  aliquando 
potus  est :  cibus  est  in  locis  obscurioribus ,  qui 
quasi  exponendo  frangitur,  et  masUcando  glu- 
titur;  potus  vero  est  Scriptura  in  locis  apertio- 
ribus,  qui  ita  absorbetur,  sicut  invenitur.  Ex 
his  patet,  quod  in  isto  convivio  non  sufficiunt 


'  L^iil.,  vu,  12.  —  -  linth.,  II,  ii.  —  3  Auc;.,  a'e 
Conflict.  lit.  et  tirt.,  c.  IX.  —  *  Isiil.,  de  Contempt. 
Mundi,  c.  De  paf.  in  adv.  — '  Dan.,  i,  12.  —  '■  liom., 
XIV,  2.  —  '  Deuter.,  XXXII,  13.  —  •  Gen.,   IV,  4.  — 

(u)  C<el.  cdit.  infernus. 


'  Gen.,  xx:r,  13.  —  ">  Jos.,  viii,  31.—  "  Psat.  lxxvii, 
21.—  "  Jl/a»/i.,xsif,  4.  —  'iJoan.,  XXI,  11.—  "  Tob., 
VI,  2.  —  '*  Levit.,  XI,  9.  —  '«  Greg.,  Mora!.,  lib.  V, 
c.  VIII.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XVI,  c.  ix,  iu  princ.  — 
"  Ihid.,  lib.  I,  c.  vni. 


PART.  II.  SECT.  IV.  CAP.  I. 


613 


vina  prascipua  Assueri,  nec  vina  condila  Spon- 
sae,  nec  vina  mera  Psalmistoe,  elc.j  sed  quot 
erunt  fercula,  tot  erunt  ia  convivio  illo  vina  : 
quia,  sicut  dicit  Origenes  super  Cantica,  «  non 
est  plena  refectio,  nec  omnimoda  rcfectionis 
delectatio,  nisi  cum  cibo  potus  jungitur.  »  Haec 
ille.  De  ista  refectione  spirituali ,  sive  convivio, 
Richardus  de  sancto  Victore  dicit  :  «  0  qualis 
refectio  ,  ubi  dapifer  est  Cliristus  ,  piQcerna 
vero  Spiritus  sanctus  !  Christus  enim  miuistrat 
in  ciboj  imde  David'  :  Mittit  mjstallum  suiim 
sicutbuccellas.  Spiritus  sanctus  ministrat  inpotu; 
unde  David  ibidem  dicit  :  Flabit  spintus  p/us  , 
et  flumt  aquce  vivcB,  quia  vivificant.  »  Heec  ille. 
Ratio  hujus  appropriationis  potest  esse  talis. 
Augustinus,  de  Trinilate,  dicit  ',  quod  verbuni 
perfectum  est  nolitia  cum  amore.  Cum  igitur 
Verbum  seteruum  sit  notitia  manifestans  Pa- 
trem,  et  cum  hoc  notificet  omnem  veritatem, 
illuminat  enim^  omnem  hominem  venientem  in  hunc 
mundum ;  veritas  autem  est  dulcis  refectio  men- 
tium,  ut  dicit  Augustinus  swper  Joanncm  ^ :  patet 
quod  refectio  appropriatur  Filio.  Sed  cum  in 
notitia  sit  amor  ,  qui  appropriatur  Spiritui 
sancto ,  et  amor  sit  vinum  spirituale ,  potans  , 
et  reficiens,  et  incbrians  mentem  ,  patot  quod 
potare  vino  spirituali,  et  inebriare  ,  appropria- 
tur  Spiritui  sancto.  Quod  autem  amor,  sive 
charitas,  sit  quoddam  optimum  vinum  spiri- 
tuale,  ostendit  Hugo,  de  Arca  iVoe,  ubi  dioit  ^  : 
«  Charitas  sive  amor  similis  est  vino ,  quia  ha- 
bet  eifectus  vini.  Vinum  namque  eos,  quos  in- 
ebriaverit  ,  reddit  hilares  ,  audaces  ,  fortes , 
obliviosos,  et  quodam  modo  insensibiles ;  sic 
charitas  sive  amor,  mundando  conscientiam , 
mentem  exhilarat,  secundum  Psalmislam ".  De- 
inde  audacem  reddit,  quando  per  munditiam 
conscientife  fiduciam  prfestat.  Deinde  vires  au- 
get,  quia,  sicut  testatur  Scriptura  ■,/bc(ts  cst  ut 
leo ,  qui  confidit  m  Bomino.  Oblivionem  quoque 
generat,  quia  dum  totam  intentionem  ad  desi- 
derium  ajlernorum  trahit ,  omnium  transeun- 
tium  memoriam  ab  anima  funditus  evellit ,  et 
insensibilem  reddit;  quia  dum  mentem  per  in- 
ternam  dulcedinem  medullitus  replet ,  quid- 
quid  esterius  amari  infertur,  contemnit,  quasi 
noa  sentiat.  »  Haec  ille.  De  hac  ebrietate ,  dono 
septimo,  cap.  vii.  Supra  posita  exempla  nemo 

'  Psal.  CXLVII,  17,  —  -  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  I.\, 
cf.  X.  —  ^Joan.,  1,  8.  —  '  Auf;.,  m  Joan.,  tract.  iv.  — 
'  Hug.,  de  Arc.  Mornl.,  lib.  IV,  c.  viii.  —  '■  P.ial.  ciii, 
15,—  '  Prov.,  XXVIII,  1.  —  8  Dion.,  W  Timotli.,  epist. 


contemnat ,  quia  donum  scientia».  in  omnibus 
sensibilibus  divinos  radios  lucere  manifestat. 
Unde  Dionysius  dicit  *  :  «  Non  solum  sensibilia 
signa  Scripturarum,  sed  et  totus  iste  mundus 
sensibihs  ,  secundum  quamlibet  sui  parlem., 
est  quasi  propositio  signans  divina  invisibilia , 
juxta  illud  '  :  InvisibiUa  Dei ,  etc.  Hi  autem  ra- 
dii  non  revelantur  immundis,  sed  solum  ama- 
toribus  sanctitatis,  qui  studendo  verae  sapien- 
l!;e  insanctis  signis  rerum  materialium,  abolita 
omni  inepta  et  phantastica  expositione,  per 
intelligentiam  purse  veritatis  ,  et  amorem  vera; 
bonitatis  ,  per  donum  scientife  transeunt  ad 
contemplationem  simplicis  et  purss  veritatis.  Ad 
quam  nos  perducat,  qui  est  Deus  benedictus  in 
seternum.  Amen.  »  Haec  ille. 

SEGTIO  IV.  "" 

DE     DONO     FORTITUDIiVIS. 

CAPUT  PRIMUM. 

QucB  fortitudo  donum  Spiritus  sancti  dicatur. 

Ouartum  donum  Spu'itus  sancti  est  donum  for- 
titudinis,  quod  immediate  sequitur  donum  scien- 
tiae.  Quod  Anselmus  ostendit  in  libro  de  Simili- 
iudinibus,  dicens  '":  «Spiritus  sanctusdonumfor- 
titudinis  superimponitdono  scienticB.  Cujusratio 
est  :  dum  enim  mens  pavida  timens,  atque  do- 
num  pietatis  compatiens,  et  jam  quid  agere 
debeat  dono  scientiae  sciens ,  oportet  ut  dono 
Spiritus  sancti  sit  fortis  ad  operandum  quaj  di- 
cit,  et  quibus  se  salvari  posse  confldat.  »  Quia, 
sicut  dicit  Hugo  ",  super  Angelicam  Uierarchiam, 
«  perfectum  non  facit  agnitio,  seu  cognitio  vc- 
ritatis  in  mente,  nisi  subsequatur  habiius  veri- 
tatis  in  operatione.  »  Et  Veritas  dirit  '- :  Si  hmc 
scitis,  beati  eritis,  si  feccritis.  Ideo  forlitudinis 
donum  sequilur  donum  scientifE.  Circa  hoc  do- 
num  fortitudinis  sunt  notanda  tria :  primo,  quae 
fortitudo  donum  Spiritus  sancli  dicatur ;  se- 
cundo,  qualiter  per  hoc  donum  dies  spiritualis 
in  anima  oriatur;  tertio,  quale  convivium  per 
hoc  donum  animce  praeparetur. 

Circa   primum  sciendum,  quod  duplex  est 
fortitudo,  una  quse  est  virtus,  alia  quaj  cst  do-  csi  forii- 
num  Spiritus  sancti.  De  fortitudine  quae  est  vir-  ''^*'''' 

—  '  liorn.,  1,  20.—  '"  Imo  Eadmer.,  rfe  Similif.,  c.  cxxx, 
inter  Oper.  Anselmi.  —  >'  Hug.,  m  Ca;l.  IIiir.,c.  vii. 

—  '-  Joan.,  xui,  n. 
(n)  Cat.  edit.  dccsl  iit.  Sectio.  IV. 


Duplc.x 


GU 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


tiis,  multa  dicit  Philosophus  in  Ethicis  ',  inter 
quae  dicit,  quod  forlis  est  qui  non  limet  terribi- 
lia,  et  sustinet  ut  oportel  boni  gratia.  Et  Pauli- 
nus,  in  epistola  ad  nieronijmiim,  dicit :  «  Qui  vere 
fortis  est,  nec  temere  audet,  nec  inconsulte  ti- 
met. »  Et  haec  fortitudo  se  habet  respectu  ardui, 
ct  maU  pof^nse,  secundum  dictamen  naturaliuui 
principiorum.  Et  lali  fortitudine  sustinet  homo 
pericula  et  laesiones  propter  bonum  virtutis. 
Unde  Augustinus  narrat ',  quod  multi  utilitatem 
reipubhcai  proprise  vit;e  prasponebant.  Et  Tul- 
lius,  dc  0/ficiis ,  dicit,  quod  duo  erant  prascepta 
Platonis  volentibus  reipubhcae  prodesse  :  pri- 
mum,  utihlatem  civium  sic  tueantur,  ut,  quas- 
cumque  agunt,  ad  eam  rcferant,  obhti  commo- 
dorum  suorum;  secundum  praeceplum  fuit,  ut 
totum  corpus  reipubhc8e  curent  principahter,  ne 
dum  ahquam  partem  tucantur,  reliquas  dese- 
rant  :  et  ideo  hasc  forhtudo  ordinat  hominem 
ad  linem,  qui  est  infra  hmites  naturae,  ut  patet. 
Oa»  for.  Est  aha  forhtudo,  quae  est  donum  Spiritus  sancti, 
titudoest  q^gg  gg  jjabet  respectu  iUius  poenae  secundum 

donam      ,.  ,.  ...  ,      . 

spiritns  dictamen  supernaturaliimi  prmcipiorum  legis 
sancti,  aeternae,  sequendo  Spiritus  sancli  specialem  in- 
spirationem,  vel  instinctum,  quo  moventur  ah- 
qui  ad  ultro  sc  otlerendum  ad  sustinentiam 
poeno;  praedicta?.  Ex  quo  patet,  quod  donum 
forhtudinis  est  habitus  exislens,  sicut  in  sub- 
jecto,  in  voluntate,  in  quantum  negohatur  circa 
ardua,  quo  voluntas  habihtatur  ad  volcndum 
mortem  sushnere  pro  defensione  seu  promo- 
hone  veritatis  fidei  vel  morum,  secundum  di- 
ctamen  legis  eeternae,  sequendo  Spiritus  sanch 
moUvam  inspirationem.  Ex  consequenti  tamen, 
per  ipsum  donum  forhtudinis  bene  se  habet 
voluntas  respectu  cujuslibet  alterius  arduee 
pcenae,  et  mehus  quam  per  ahquam  moralem 
veritalem.  Et  ideo  per  istam  forlitudinem  sancti 
fecerunt  opera  forUtudinis  superhumano  modo, 
susUnendo  talia  cum  gaudio  et  esultatione,  ut 
patet  in  Apostolorum  Actis,  ubi  dicitur  ^  :  Ibant 
apostoU  gaudenles,  etc.  Et  ista  forUtudo  ordinat 
ct  disponit  ad  finem  supernaturalem.  De  hac 
forUludine  dicit  Gregorius  in  quadam  homiha 
sic  ' :  «  Tortes  facli  sunt  Sancli ,  tortores  do- 
mant,  spiritum  roborant,  virluUbus  coruscant, 
terrena  despiciunt,  coeleslia  appetunt,  occidi 
possunt,  flecU  aulem  nequeunl;  nec  susUnere 
flageUa  per  infu-mitatem  metuunt,  nec  leesi  un- 


quam  a  veritale  conUcescunt.  »  Haec  eUam  for- 
Utudo  insUiraUones  ad  malum  fortiter  rehmdit 
et  repeUit,  sicut  dicit  Augustinus  siiper  Marcum, 
el  Gregorius  in  homiha  ^ : «  Apostoh  mundi  hu- 
jus  potestatibus  contrarie  non  praesumerent,  nisi 
eos  sancti  Spirilus  forlitudo  sohdasset; »  exempU- 
licando  de  Peh'o,  qui  magna  auctoritale  respon- 
dit^  :  Obedire  oportet  Deo  magis,  quam  hominibus, 
jam  Spiritu  sancto  confortalus. 

CAPUT   II. 

QuaUtei-  per  /loc  donum  dies  spirituahs  in  anima 
oriatur. 

Secundo  videndum  est,  quaUter  per  donum 
forlitudinis  dies  spiriluahs  in  mente  humana 
oriatur.  De  quo  sciendum  est,  quod  cum  islo 
dono,  sicut  cum  aliis  donis  praedictis,  Spiritus 
sanclus  sil  et  liabeatur,  qui  ad  modum  ignis  illu- 
minat  el  inflammat,  ut  dictum  est :  ideo  ani- 
mam,  quam  inhabital,  iUuminat,  dum  impetum 
irascibihs,  et  concupiscibihs,  et  aharum  passio- 
num  obumbranlium  convivium  animae  fortiter 
reprimit,  et  lenebras  vitiorum  virUiter  expeUit, 
et  ornatum  virlutum  omnium  custodit.  et  omnes 
partes  mentis  confractis  vectibus  divino  SoU  pa- 
tenter  aperit ,  et  dicit '  :  Elevamini,  portm  mter- 
7iales,  et  introibit  rex  glorim,  fortis,  et  potens  in 
pralio,  qui  *  illuminat  omnem  hominem  venietitem 
in  hunc  mundum.  De  hac  fortitudine  dicit  Ambro- 
sius,  de  Officiis '  :  «  Non  mediocris  virtus  animi 
est  fortiludo,  quae  sola  defendit  ornamenta  vir- 
tutum  omnium,  el  justiUam  custodit,  et  quae 
implacabih  prccUo  adversus  omnia  viUa  decer- 
tat.  Invicta  ad  labores,  forlis  ad  pericula,  rigi- 
dior  adversus  voluptates,  avaritiam  fugat  tan- 
quam  labem  quamdam,  quae  virtutem  effemi- 
nat,  et  sic  mentem  obtenebrat.  »  Sed  necesse 
esl  videre,  quae  sint  portae  animae,  per  quas  di- 
vini  radii  animam  ingrediuntur,  et  qualiter  per 
donum  fortitudinis  aperiantur. 

De  primo  notandum  est,  quod  Ires  porlae  Trcsani- 
menUs  sunt  fres  polenUas,  scUicet  memoria,  in-  "*  p"- 
telligentia,  et  voluntas,  secundum  quas  homo  sun,  ,„, 
ad  imaginem  el  simililudinem  Dei  creatus  est,    P"'» 

°  '  mentis. 

qufe  potenUaj  convenienter  dicuntur  porte  aeter- 
nales ,  quia  aeternitatLs  sunt  capaces,  eo  quod 
imago  Deo  in  eis  consistit,  ut  dicit  AugusUnus, 
de  Trinitate  '".  Has  portas  Spiritus  sanctus  per 


'  Arist.,  Ethic.,  lib.  III ,  c.  vii  et  ix.  —  '  Aug.,  de  hom.  xxx,  post  med.  —  ^Act.  Apost.,  v,  29.  —  '  Psali 
Civit.  Dei,  lib.  V,  c.  xv;i.  -  '  Act.  Apost.,  V,  41.  —  xxiii,  7,  S.  —  '  Joan.,  I,  8.  —  '  Ambros.,  de  Of/ic., 
'  Greg.,  m  Evang.,  hom.  xxvil,  circa  med.  —  '  IbiU.,      lib.  I,  c.  xxxix.  —  '•  Aiig.,  de  Trinit.,  lib.  IX  et  seq. 


PART.  II.  SECT.  IV.  CAP.  II. 


615 


donum  fortitudinis  aperit,  dum  eas  per  fortes 
conatus  adiEterna  convertit,  jamatemporalibus 
aliqualiter  elevatas.  Unde,  appropriate  loquendo 
secundum  appropriationem  Augustini,  de  Trini- 
tate:  primo  per  donum  fortitudinis,  porta  memo- 
rialis  aperitur  Palri  Eeterno,  dum  forti  oonatu  a 
temporalibus  abstractam  et  elevatam,  et  divinis 
beneficiis  gratificatam,  in  Patreincipitjam  dele- 
ctari,  et  gratias  agere  de  Filii  consubstantialis 
datione,  et  de  Spiritus  sancti  missione,  et  de 
omnibus  aliis  beneflciis,  ut  dicat  illud  Psalmi ' : 
Memor  fai  Dei,  et  delectatiis  sum.  Quod  espo- 
nens  Gregorius,  superJob,  dicit  -:<iQui  de  tem- 
poralium  amissione  non  lugeo,  de  temporalium 
abundantia  consolari  non  possum,  quasi  de  um- 
bra;  sed  cum  memor  fui  Dei,  delectatus  sum, 
quia  auctor  mei,  qucm  adhuc  videre  non  valeo, 
sola  memoria  delectat,  quod  sine  lumine  esse 
non  poterat.  »  Sequitur :  «  Exercitatus  sum  con- 
tinua  meditationis  mese  apertione  divino  Soli : 
et  defecit  spiritus  meus ,  scilicet  superbiae  tene- 
brantis  ct  caecantis  :  et  divinus  illuxit,  quia 
quanto  Spiritus  sancti  virtus  in  nobis  fortificatur 
et  proficit,  tanto  noster  spiritus  deficit.  Et  tunc 
in  Deo  plene  proficimus ,  cum  a  nobis  plene 
defecerimus,  »  ait  Gregorius  '. 

Secundo,  per  donum  fortitudinis  porta  intel- 
lectualis  aperitur  Verbo  ceterno  sive  Filio,  dum 
eam  forti  conatu  aclamore  et  solliciludine  tem- 
poralium  constrictam  abstrahit,  et  ad  auditio- 
nemVerbi  Dei  convertit,  et  instructionem,  et  fidei 
ejus  receptionem,  et  prceceptorum  ejus  observa- 
tionem :  quia,  sicut  dicit  Augustinus ', «  Sapientia, 
quffi  est  Filius  Dei,  non  cessat  loqui  occulta  in- 
spiratione  ad  intellectualem  crealuram,  ut  ad  se 
convertatur,  et  sic  salvetur.  »  Et  valde  neoesse 
est,  ut  se  homo  ad  lumen  sapientite  convertat; 
quia,  sicut  dicit  Augustinus  ^,  de  Libero  Arbitrio, 
«  avertentes  se  a  lumine  ad  umbram  carnaUta- 
tis,  continue  obtenebrantur,  in  tantum  quod 
non  possunt  videre  etiam  quod  summe  bonum 
est,  et  malumreputant  quod  etiam  in  se  bonum 
est.  »  Sicut  ergo  isti  obtenebrantur  et  sunt  in 
nocte,  ita  illi  illuminantur  et  in  die  sunt;  quia' 
sol  refahjet  in  chjpeos  aureos,  id  est,  in  puros  ani- 
mos,  etideo  forlitudo  gentium  Ccecarumjid  esf, 
irrationalium  virium,  dissipata  est. 
Tertio,  per  donum  fortitudinis  porta  volun- 

'  Psal.  Lxxvi,  4.  —  5  Greg.,  Mora!.,  lib.  XVIII, 
c.  siiv.  —  »  Ibid.,  lib.  X.\II,  c.  xiv.  —  <  Aur  ,  rlc 
Gen.  ad  litl.,  lib.  I,  c.  v.  —  »  h\.,  <le  Lib.  Arb.,  lib.  II, 
c.  ivi,  —  •■■  1  Mach.,  VI,  39.  —  '  Aug.,  dc  Morib.  Eccl., 


tatis  aperitur  Spiritui  sancto,  id  est,  amatori 
asterno,  quia,  sicut  dicit  Augustinus,  libro  de 
Moribus  Ecclesice  ^  :  «  Fortitudo  est  amor  omnia 
propter  Deum  facile  perferens.  »  llle  ergo  fortis 
amor  aperit  voluntatem  Spiritui  sancto,  dum 
eam  omnem  carnalitatem  fortiter  vincere  facit, 
ita  ut  etiam  seipsam  (a)  contcmnat,  et  omnes 
delectaliones  hujus  vilae  fortiter  extinguat.  Es 
tunc  enim  nihil  resistit  Spiritui  sanctb.  Unde 
Gregorius  in  Moralibus  dicit  sic'  :  «  Juslorum 
fortitudo  est  carnem  vincere ,  propriis  volupta- 
tibus  contraire,  delectationes  vitfE  praesentis  ex- 
tinguere,  hujus  mundi  aspera  pro  Eeternis  prae- 
miis  amare,  prosperitutis  blandimenta  contem- 
nere,  adversitalis  metum  superare.  »  Confractis 
igitur  istis  vectibus  ferreis  voluntatis  et  amoris 
per  donum  fortitudinis,  asternus  Sol  ingrediens, 
et'  tripliciter  exurens  montes  mentis,  igneos  radios 
exsufftat.  Sol  iste  divinus  tripliciter  exurit  mon- 
tes  secundum  tres  horas  diei  fortitudinis,  scilicet 
mane,  meridie,  et  vespere,  quae  aocipiunlur  se- 
cundum  tres  gradus  forlitudinis.  Primo  enim  Tres 
donum  fortitudinis  facit  mane  diei  spiritualis,  ^""'S"- 

^  '  aas    for- 

quando  se  extendit  ad  gradum  fortitudinis  po-  titudinis. 
liticffi.  Pohtica  autem  fortitudo,  ut  dicit  Macro- 
bius  de  Sonmo  Scipionis  '",  est  mentem  supra 
metum  periculi  erigere,  et  nihil  nisi  turpia  for- 
midare.  Quod  ulique  perfectius  facit  fortitudo 
ut  donum  est,  ut  palet  ex  Actibus  ia  apostolis , 
ubi  dioitur  ",  quod  gaudentes  ibant  a  conspectu 
concilii.  Gaudium  autem  causat  serenitatem  men- 
tis,  id  est,  lucem.  De  hoc  potest  esponi  illud 
Psalmi '-  :  Mane  astabo  tibi,  etc.  Seoundo  donum 
fortitudinis    faoit   meridiem    diei    spiritualis, 
quandoseextenditadgradumfortitudinis,  prout 
est  virtus  purgatoria.  Fortitudo  autem  purga- 
toria,  ut  dicit  Macrobius  ibidem,  est  animam 
non  terreri  corpore  patiente.  Quod  utique  per- 
fectius  facit  forlitudo  ut  donum  est,  ut  patet  per 
sanctum  Andream,  qui  toto  corde  gaudens  desi- 
derabat  poenam  crucis.  Et  Agatha  quasi  ad  epu- 
lasinvitata  ",  etc.  Hicum  sponsa"  desiderabant 
Christum  sequi  ad  cubitum  (t)  crucis  in  meridie, 
id  est,  in  fervore  charitatis.  Tertio  donum  forti- 
tudinis  facit  horam  vesperlinam  diei  spiritualis, 
quando  se  extendit  ad   gradum   fortitudinis , 
prout  est  purgati  animi  virtus.  Fortitudo  autem 

c.  .w. —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  VII,  c.  viri,  in  priuc;. — 
'  Eccli.,  XLlil,  4.  —  ">  Miicrob.,  in  Somn.  Scip.,  c.  viu. 
—  "  Act.  AiJOil.,  V,  41.  —  "  PmI.  V,  5.  —  '5  OIT. 
S.  Agatli.,  Rcsp.  II.  —  "  Cant.,  i,  6. 

(u)  C«t.  cdit.  scipsura.  —  (4)  Lcg.  cubile. 


6tG 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


I 

I 


II 


purgati  animi ,  ut  dicit  Macrobius  ibidem ,  est 
passiones  non  vincere,  sed  ommino  ignorare : 
quod  utique  perfectius  facit  forlitudo,  ut  donum 
cst,  ut  patet  in  illis,  qui  possunt  dicere  cum 
beato  Job' :  Donec  deficiam,  non  recedam  ab  innn- 
centia  mea  :  neque  eniin  reprehendit  me  cor 
meum  in  omni  vila  mca  :  quod  oslendit  fortitu- 
dinis  consummalionem.  Factum  est  igitur  -  ve- 
spere  et  mane  dies  quartus. 

CAPUT  III. 

Qttale  convivium  per  hoc  donum  animce 
praeparetur. 

Tertio  videndum  est  quomodo  donum  forti- 
tudinis  menti  humantE  in  die  suo  convivium 
spiritualc  pra?paret,  et  convivantes  disponat  ad 
omnem  veritatem.  De  quo  notandum  es(,  quod 
sicut  Gregorius  in  Moralibus  dicit ',  «  fortitudo 
in  die  suo  convivium  facit,  dum  adversa  non 
meluit,  trepidanti  menli  eibos  confidentiae  ap- 
ponit.  Necessitatem  liujus  refectionis  ostendit 
Glossa  super  Matthceum,  qu«  videtur  accepta  de 
libro  Augustini  de  Scrmone  Bomtni  inmonte,  ubi 
dicitur  :  «  Quia  nondum  Dei  visione  fruimur, 
cibus  in  via  est  nobis  necessarius  ut  quandoque 
ad  patriam  veniamus;  et  ideo  panem  petimus 
ad  quem  nemo  pervenit  sine  Spiritu  sancto  in 
dono  fortitudinis,  quia  ubi  forlitudo,  ibi  est  esu- 
ries  justitiae.  ^Eternus  enim  cibus  animEe  pleni- 
tudo  est  justitiae;  et  quotidianus,  cum  quotidie 
illam  esurientes  implemus.  »  HcBC  ille.  Igitur 
videmus  qualiter  donum  fortitudinis  in  mentali 
convivio  operetur,  et  reficiat  vires  convivantes. 
De  quo  sciendum  est,  quod  sicut  dicit  Tullius 
Foriiiii-  primolibro  Shetorica,  fortitudiuis,  ut  est  virtus 
humana,  qualuor  sunt  partes,  seilicet  fidentia, 
magniflcentia,  palientia,  et  perseverantia.  Fi- 
dentia ,  sive  fiducia ,  convivantes ,  de  convivio 
inchoato  usque  in  finem,  certa  spe  assecurat. 
Magnificentia  vero  in  convivio,  ut  decet,  admi- 
nistrat.  Perseverantia  convivantes  ad  stabilem 
mansionem  invitat.  Pafientia  aulem  convivantes 
confortat  et  quietat. 

Fidentia  igitur,  ut  est  virtus  humana,  convi- 
vantes  de  convivio  hic  assecurat,  hic  inchoat 
amicabiliter,  et  de  fine  consummando  liic  fem- 
poraliter  et  delectabiliter  assecurat.  Unde  Tul- 
lius  ubi  supra  dicit :  «  Fidentia  est  certa  spes 
animi,  perducendi  in  finem  rem  inchoatam.  » 


dinis 
qctttuor 
parte;. 


FideDtia, 


ficdLtla. 


'  Job,  nvn,  5.  —  -  Gen.,  i, 
lib.  I,  c.  XVI.  —  '  I  Pelr.,  I,  i 


19.  —  '  Greg.,  iloral., 
.  —  6  prov.,  SV,  15.  — 


Scd  fidcntia,  ut  est  ex  dono  fortitudinis,  quod  est 
donum  Spiritus  saucti,  convivantes,  de  convivio 
temporahter  inchoato,  asseciurat  de  fine  con- 
summando  feliciter,  et  possidendo  feternaliter. 
De  hac  fidentia  Petrus  dicit  * :  Benedictus  Deus  et 
Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi,  qui  secundum 
niagnam  misericordiam  suam ,  regeneravit  nos  in 
spem  vivam,  per  resurrectionem  Jesu  Christi  ex  mor- 
tuis,  in  hcereditatem  incorruptibilem,  incontamina- 
tatn  et  immarcessibilem ,  cojiservatam  in  coilis,  etc. 
Haec  fidentia  convivantes  dulciter  reficit ,  quia  * 
secura  mens  est  quasi  juge  conviiium.  Htec  confi- 
dentia  expellit  a  convivantibus  omnem  diffi- 
dentiam;  Psalmus  ^  :  Qui  confidunt  in  Domino 
siatt  mons,  etc. 

Magniticentia  vero,  ut  est  virtus  humana,  et  Magoi- 
in  convivio  magnifice  ministrat,  et  splendide, 
ut  decet.  Unde  TuUius  dicit  ibidem  :  «  Magnifi- 
centia  est  magnarum  rerum  splendida  admini- 
straUo.»  Sed  magnificentia,  ut  est  es  dono  forti- 
tudinis,  convivantes  magnifice  ditat,  et  conso- 
latur,  et  exaltat.  Unde  Psalmista  dicit  :  Magnifi- 
cavit  Dominus  facere  nobiscum,  facti  sumus  lcetantes. 
Gregorius  in  Moralibus  dicit* :  «  Deus  hominem 
magnificat,  quia  largilate  rationis  ditat,  quia 
inf  usione  gratice  visitat,  quia  honore  coUatfe  vir- 
lutis  exaltat.  »  Quibus  anima  maxime  reficitm", 
quia  magno  animo  et  rationali  nihil  est  ma- 
gnum,  nec  satiat  eum  nisi  solus  Deus,  qui  cst 
immensus.  Unde  Macrobius  dicit  :  «  Nihil  est 
magnum  prseter  animum  magnum,  nec  tibi  ma- 
gno  aliquid  est  magnum.  »  Hasc  igitur  virtus, 
quce  hominem  sic  magnincat,  excludit  vitium 
oppositum,  scilicet  parvificentiam,  quod  a  ma- 
gnificentia  debita  et  recta  facit  deficere.  Unde 
opes  et  sumptus  convivii  non  possrmt  mensu- 
rari,  quod  in  tam  exceUenti  et  solenani  convivio 
ficri  non  licet. 

Pafienlia  autem  convivantes  confortat,  ut  est  p»iieaii 
virtushumana,  ne  propter  difficultatem  immi- 
nentium  periculorum  hujus  vitse  franganlur. 
Undc  Tullius  ibidem  dicit  :  «  Patientia  est,  cau- 
sa  honestatis  ac  utihtatis,  arduarum  rerum 
voluntaria  ac  diuturna  perpessio.  »  Sed  pa- 
tientia,  ut  est  ex  dono  fortiludinis,  convivantes 
non  solum  facit  advorsa  voluatarie  sufferre,  sed 
et  ut  victores  sine  murmure  gaudenter  per- 
transire,  ut  apostoU  faciebanL  Unde  Cassio- 
dorus,  super  Psalmos,  dicit '  :  «  PatienUa  vineit 
adversa,  non  colluctando,  sed  sufferendo;  non 

^  Psal.  cxxiv,  1.  — 7  psal.  csxv,  3.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  VIII,  c.  VII.  —  9  Cassiod.,  m  Psal.  xxil. 


PART.  II.  SECT.  V.  CAP.  I. 

murmurando,  sed  gratias  agendo.  Ipsa  est, 
quae  fff:ces  totius  voluptatis  abstergit;  ipsa  est, 
qu£e  limpidas  animas  Deo  reddit.  Hfec  virtus 
expellit  vitia  opposila  a  convivio ,  qute  tran- 
quillas  mentes  confundunt,  ut  impatientiam , 
discordiam,  rixam,  seditiones,  et  cfetera  talia 
quae  mentis  convivium  molestant,  et  pertur- 
bant.  »  Et  hoBC  patientia  perfeclius  animam 
reficit,  quia  perfectum  opus  habet.  Unde  Domi- 
nus  dicit  '  :  In  patientia  vestra  possidebitis 
animas  vestras.  Ubi  Gregorius  dicit  -  :  u  Quid  est 
animas  possidere ,  nisi  perfecte  in  omnibus 
vivere ,  cunctisque  mentis  motibus  quasi  ex 
arce  veritatis  dominari  ?  »  Quod  utique  valde 
animam  consolatur  et  reficit. 
Peuave-  Perseverantia ,  ut  est  virtus  humana,  eon- 
randa.  yiyag  fortitcr  et  stabilitat  in  bono ,  et  conservat 
in  permanenlia,  usque  ad  convivii  plenam  con- 
summationem,  ut  fit  in  via.  Tullius,  ubi  supra, 
dicit :  «  Perseverantia  est  in  ratione  benc  consti- 
tuta  stabilis  el  pcrpetua  permanentia.  »  Sed 
perseverantia,  ut  est  es  dono  fortitudinis,  con- 
vivantes  in  convivio  non  solum  perseverare 
facit  usque  ad  convivii  temporalis  terminum ; 
sed  et  introducit  in  convivium  sine  termino 
ceternum,  ubi  cstrefectio  mentis  escellentissima 
et  satietas,  quiatune  ' :  Satiabor,  cum  apparuerit 
rjloria  tua,  ait  Psalmisla.  Unde  sanctus  Ber- 
nardus  in  epistola  dicit  '  :  «  Absque  perseve- 
rantiaj  nec  qui  pugnat  victoriam,  nec  palmam 
victor  consequitur.  Ipsa  enim  est  nufris  ad 
meritum,  mediatrix  ad  prfemium,  soror  pa- 
tientias ,  constantifE  filia,  amica  pacis,  amicitia- 
rum  nodus,  unitatis  vinculum,  sanctitatis  pro- 
pugnaeulum.  »  Sequitur:  «  Tolle  perseveran- 
tiam,  nec  obsequium  mercedem  habet,  nec 
beneficium  gratiam,  nec  laudem  fortitudo. 
Sola  est  enim  cui  eeternitas  redditur,  vel  potius 
quae  aeternitati  hominem  reddit,  dicente  Do- 
mino  '  :  Qui  persevcrarerit  usque  in  finem,  hic 
salms  erit.  »  Heec  ille.  In  hac  perseverantia  est 
refectio  dulcissima  :  nam  idem  verbnm  Domini, 
scilicet,  Qui  persevevaverit  usque  in  finem ,  salvus 
erit,  exponens  Augustinus  in  libro  de  Verbis 
Domini.  dicit  '^ :  «  Cum  perveneris  ad  tres  panes 
perseverando,  hoc  est  ad  cibum  et  ad  intelli- 
gentiam  Trinitatis ,  habes  unde  vivas ,  et  unde 
pascas.  Nec  timoas  ne  tinias  :  non  enim  panis 


617 

ille  finietur ;  sed  omnem  indigentiam  tuam 
finiet. »  Ergo  et  omnem  famem  affligentem  a  te 
expellet.  Ex  his  igitur  patere  potest,  quahter 
quatuor  partes  fortitudinis  perficiantur  (a),  ut 
sunt  virtutes  humanaB ,  per  donum  fortitudinis, 
quia  habitus  supernaturales  perficiunt  natu- 
rales,  ut  dicit  Dionysius  '. 


SECTIO  V. 


(») 


DE  DONO  CONSIIII. 

CAPUT  PRIMUM. 

Quid  consilium  sit,  et  quid  donum  consilii  dicatur. 

Quintum  donum  Spiritus  sancti ,  quod  facit 
diem  spiritualem  in  anima  et  convivium,  est 
donum  consilii,  quod  immediate  sequitur  do- 
num  fortitudinis ,  ut  Gregorius  ostendit  in 
Moralihus,  ubi  dicit  *  :  «  Valde  fortitudo  de- 
struitur,  nisi  per  consilium  fulciatur.  »  Et  An- 
selmus  ^,  in  libro  de  Similitudinibus ,  dicit  : 
«  Post  donum  forlitudinis,  Spiritus  sanctus  do- 
num  consilii  superasdificat  :  quia  cum  mens 
jam  fortis  ad  operandum,  quae  pie  timendo  scit 
esse  facienda,  suo  experimento  didicit  (c)  ex  Spi- 
ritusancto,  quid  de  omnibus  consulere  debeat.  » 
Ex  quo  concludit  quod  post  donum  forUtu- 
dinis,  sequitur  immediate  donum  consilii.  Ad 
majorem  autem  notitiam  istius  doni  consilii, 
sunt  quinque  notanda  :  primo  ,  quid  consilium 
sit,  et  quid  donum  consilii  dicatur;  secundo, 
necessitas  istius  doni  consilii  dcclaratur;  tertio, 
ditferentia  inter  consiha  divina,elpropria,  assi- 
gnatur ;  quarto,  qualiter  dies"spiritualis  ex  dono 
consilii  in  anima  oriatur;  quinto,  qualiterconvi- 
vium  per  donum  consihi  in  anima  proBparetur. 

Primo,  quid  sit  consilium,  et  quid  donum 
consilii  dicatur,  videndum  est.  Et  quia  pro- 
prium  rationali  creaturm  est,  quod  per  inqui- 
sitionem  rationis  moveatur  ad  aliquid  agen- 
dum,  vel  non  agendum,  quae  quidem  inquisilio 
consilium  dicitur  humanum  :  unde  Damascenus 
dicit '" : «  Consilium  est  appetitus  inquisitionis,  a 
rationc  directus,  de  his  qum  a  nobis  sunt  fa- 
cienda  vel  non  facienda.  »  Et  Arislotclcs  in 
epistola  ad  Alesandrum  dicit,  quod  consilium 


'  Luc,  xxt,  10.  — 'Grcf;.,  iloral.,  lib.  V,  c.  xiii.— 
3  Psil.  XVI,  15.—  '  Bo.ru.,  Episl.  x.tvi.—  =  Matl/i.,  x, 
22.  —  '  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serni.  xxix,  al.  cv,  n.  4. — 
'  Dion.,  de  Ccel.   Hier,   —  «  Greg.,   Moral.,   lib.    I, 


c.  XVI.  —  '■'  Imo  Eadmer.,  inter  Oper,,  da  Similil., 
c.  cxxx,  al.  cx.i.xi.  — ">  Daraasc,  rfe  Firf.  Orthoi!., 
lib.  I,  c.  XXII,  circa  med. 

(a)  CiEt.  cdil.  perficiuntur.  —  (4)  Cat.  edit,  deest  lit. 
Seclio  V. —  (c)  ItaEdit. Migne;  Cat.cdit.im  e,\p.  ducil. 


618 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


I 


est  oculus  et  cautio  futurorum.  Sed  quia  inqui- 
sitio  et  ratio  humana  per   sc   non   sufficiunt 
comprehendere   singularia  omnia    et  contin- 
gentla  quae  occurrere  possunt  in  nostris  actio- 
nibus,  qure  requiruntur  ad  consccutioncm  bea- 
titudinis  nostree,  quia  '  cogitationes  mortalium 
sunt  iimida:.  et  incertcB  providenticB   noslra:,  ut 
dicitur  in  hbro  Sapientiae;  ideo  indigemus  in- 
qiiisitione  ccrtiori,  ct  directione  nobiliori,  scili- 
cet  divina.  Tam  inquisitio  autem,  quam  direc- 
tio,  nobis  in  dono  consilii  a  Spiritu  sancto 
confertur,  qm* omniwn  cst  artifex,  omnem  ha'iens 
virtutem,  omnia  prosficiens;  ideo  taUs  inquisitio 
et  directio,  a  Spiritu  sancto  donata,  consilium 
Oaid  sit  dicitur ,  quod  est  donum  Spiritus  sancti.  Sed 
doDuai   jjQjj  debot  movere  nos  quod  donum  consilii  est 
respectu  ejusdem  objecti ,  respectu   oujus  est 
donum  scientins  :  quia  boc  verum  est  materia- 
liter,  non  formaliter.  Itrumque  enim  donum 
est  respectu  agibilium  pernos,  sed  differenter  : 
quia  actus  doni  scientiie  est  de  talibus  praidictis 
bene  judicare,  secundum  regulas  legis  ffiternae ; 
sed  actus  doni  consilii  est  secundum   regulas 
legis  celernse  bene  invenire  quos  ardua  sunt  per 
nos  agenda,  et  quee  fugienda,  ad  obtinenda  ea 
quffi  conferunt  ad  vitam  ajternam ,  et  non  praj- 
cipilanter  agere.  Quia,  sicut  dicit  Gregorius  in 
Moralibus  '  :  :>  Spiritus  sanctus  dat  contra  prs- 
cipitationem  consilium ,  cui  opponitur  proecipi- 
tatio.  »  Unde  Sapiens  dicit '  :  Sinc  consilio  mhil 
facias,  et  post  factum  non  pmritebis.  Es  his  igitur 
patere  potest,  quod  donum  consilii  est  habitus 
a  Deo   infusus,  ex  quo   secundum  consilium 
Spiritus  sancli  movemur  ad  operationes  bonas, 
quarum  non  est  determinata  via  quaUter  sit 
agendum,    eo  quod  non  uniformiter  semper 
fiendce  sunt.  De  talibus  enim  consihamur,  sicut 
dicit  Philosophus  ^  in  Ethicis. 

CAPUT  II. 

Quce  sit  doni  consilii  necessitas. 

Secundo  videndum  est,  quaj  sit  necessitas 
hujus  doni,  scilicet  consihi.  De  hoc  nota  Grego- 
rium  in  iloralibus,  ubi  dicit^ :  «  Qui  sine  consi- 
lio  vivunt,  se  praecipitationi  et  fortuufe  tradimt 
praecipites  (a);  vitam  suam  negligunt ,  dum 
transitoria  inconsulte  appetunt,  dum  eeterna 
non  intelligunt,  vel  intellecta  contenmunt,  dum 

'  Sap.,  IX,  U.  —  =  Sap.,  vil,  21,  23.  —  '  Greg., 
Morai.,  lib.  II,  c.  vii,  aule  med.  —  '  Eccli.,  XXXii, 
24.  —  »  ArisU,  Ethic,   lib.   111,   c.   Iil.  —  '  Greg., 


exilium  et  miseriam  suam  non  cognoscunt, 
quia  c;Bci  :  ideo  nec  consihum  habcre  sciunt, 
et  ideo  merito  tales  in  insipientia  sua  peribunt. 
Sed  e  contra,  inquit  Gregorius  ',  electorum 
mentes  dum  cuncta  transitoria  nulla  esse  cons- 
piciunt,  ea  ad  quae  sunt  conditae  exquirunt.  Cum- 
que  eorum  satisfactioni  nihil  extra  Deum  suffi- 
cit,  ipsa  inquisitionis  sive  consihi  exercitatione 
illorum  cogitatione  fatigata,  in  condiloris  sui 
specie  et  contemplatione  requiescere  quaerunt. 
Sequitur   :    «  Unusquisque    eorum   adhuc  in 
mundo  corpore  positus,   mente  tamen  extra 
mundum  surgit,  eerumnam  exihij  quam  tole- 
rat,  deplorat,  et  ad  subUmem  patriam  incessa- 
bilibus  se  amoris  stimuUs  excitat.  Unde  invenit 
saUibre  consilium,  temporale  hoc  despicere, 
quod  percurrit ,  ct  quo  magis  crescit  consihi 
scientia,  ut  peritura  deserat,  eo  augetur  dolor, 
quod  neodum  ad   mansura  sive   seterna  con- 
tingat.  F;t  ideo  solerti  consiUo  infigit  mentem, 
et  caute  se  in  omni  actione  circumspiciendo 
considerat.  Et  ne  ex  re,  quae  agitur,  repentinus 
finis  et  adversus  surripiat,  hunc  prius  moUiler 
posito  pede  cogitationis  palpat ,  et  pensat  :  ne 
in  his  quffi  agenda  sunt,  praecipitatio  impeUat; 
ne  prava  per  concupiscentiam  aperlo  beUo  .su- 
perent;  ne  recta  per  inanem  gloriam  insidiando 
supplantent.  »  Sequitur  :  «  Et  mens  elecU  cujus- 
Ubet,  quo  magis  per  consilium  vivere  niUtur, 
ex  angusti  itineris  dolore  fatigatur.  »  Haec  ille. 
Ratio  istius  uUimi  dicti  est,  quia  consiUa  Dei 
sunt  perfectissima  :  valent  enim  ad  vitandum 
omne  malum,  et  ad  consequendum  omne  bo- 
num  perfecUssime,  et  ideo  ducunt  per  iUnera 
arctissima.   Arcta  est   enim  *  via  quce  ducit  ad 
patriam  (6) ,  ut  Christus  dicit.  Arctae  autem  vIeb 
ut  plurimum  sunt  rectiores  et  breviores,  quam 
latae.  Perfecti  autem  viri  sUmulis  amoris  agitaU 
vehementius  amplcctuntur,  ut  perfecUus  et  ciUus 
inveniatur  quod  amatur ,  et  creditur ,  et  qua;- 
ritur.  IsUs  consiliis  optimis  anima  devota  fuit  a 
Spiritu  sancto  inspirafa  et  instructa,  quando 
post  inquisiUonem  Dei,  in  lectulo  corporaUs 
commodi,  et  non  invenU  {b),  dixit '  :  Surgam, 
circumibo   (c)   civitatem ,  ct  per  vicos  et  plateas 
quceram  quem  diliqit  anima  mca.  Origenes  allo- 
quens  animam  illam,  ait  :  «  0  te  dementem  et 
vesanam,  quae  omnia  moventem  immota  quaesi- 

Moral.,  lib.  I,  c.  XI.  —  '  Ibid.  —  '  Maiih.,  vil,  U.  — 
9  Cant.,  III,  -'. 

(a)  Cst.  edii.  pr.-Ecipilanles.  —  (4)  Vulg.  vitam.  — 
—  (c)  Al.  invenlo.  —  (rf)  Vulg.  circwlio. 


PART.  II.  SECT,  V.  CAP.  III. 


619 


visti  in  lectulo ;  omnia  illuminantem  radiis 
immensi  luminis  quaerebas  in  tenebris ;  quae 
immensum  et  incomprehensibilem  qusesisti 
ductu  rationis,  et  invenire  voluisti  et  tenere.  Non 
bono  consilio  usa  cs;  vide  quid  facias.  »  Sequi- 
tur  :  «  Dixit  ergo  :  Surgam ;  »  ubi  dicit  Ori- 
genes  :  «  Jam  nunc  video,  quia  meliori  consilio 
usa  es ,  quod  commodum  lectuli  (o)  vis  post- 
ponere,  tenebras  noctis  evadere,  delicta  et  com- 
missa  punirc,  et  ab  eis  vis  dividi,  a  quibus 
Deus  non  potest  aliqualiter  inveniri.  »  Sequitur: 
Circumibo  civitatem,  id  est,  Ecclesiam  militantem 
inquirendo  a  spiritualibus  viris  et  doctoribus 
de  quaesito  et  non  invento ,  licet  •  gloriosa  dicta 
sint  ile  civitato  Bei ,  testante  Psalmista  :  igitur 
qiKsram  per  •plateas ,  id  est,  per  praecepta,  quae 
sunt  via  omnibus  credenlibus  communis  et 
lata.  QucBram  per  vicos;  Glossa  :  «  Id  est,  in  his 
qui  sunt  viri  spirituales ;  qui ,  gradiendo  ad 
coelestia,  arclam  viam  consiliorum  tenent.  Unde 
et  Bernardus  dicit  ;  «  In  vicis  ambulamus,  qui 
corpus  arctamus,  qui  poenas  hic  luimus,  qui 
munditia3  et  continentiae  vacamus.  »  Et  Vercel- 
lensis,  super  Cantica,  dicit :  «  Optimum  est  consi- 
lium,  surgere  ad  sponsum  quEerendum,  et  efH- 
caciter  inveniendum  in  plateis  prasceptorum, 
et  in  vicis  spiritualibus  consiliorum.  Unde  in 
eis  instructa,  et  excitata  ab  angelis  invenit  quem 
diligebat  et  quaesivit,  dicens  '  :  hiveni  quem  dili- 
git  anima  mea.  Surge  igitur  ^ ,  et  ad  consilium 
ingrcdere  civitatem  :  ibi  tibi  dicetur,  quid  te  opor- 
teat  facere. 

CAPUT  III. 

Qum  differentia  inter  consilia  divina,  et  ea  quce  ex 
propria  voluntate  lil  eri  arbitrii  oriuntur. 

Tertio  videndum  est,  quae  sit  differentia  inter 
consilia  a  Spiritu  sancto  inspirata  per  donum 
consilii ,  et  inter  consilia  exorta  es  propria 
voluntate  liberi  arbitrii.  Prius  autem  videndum 
de  consiliis  propriis  ex  vokmtate  propria  sur- 
gentibus ,  ut  ex  hoc  facihus  cognoscantur  con- 
silia  divina  ex  inspiratione  Spiritus  sancti  pro- 
cedentia.  Primo  igitur  notandum  est,  quod 
Bernardus  ',  in  sermone  de  Lepra  Naaman,  dicit 
sic  :  «  In  corde  est  duplex  lepra,  scilicet  propria 
voluntas,  et  proprium  consilium.  Et  lepra  utra- 

<  Psal.  Lxxxvr,  3.  —  =  Can<.,  ui,  4.  —  >  Act.,  ix,  7. 
—  '  Bern.,  rfe  Resurr.  Dom.,  seim.  iii,  ante  med.  — 
*  Joan.,  VIII,  44.  —  '•  Bero.,  sup.  Cant.,  serm.  lxxi, 

(a)  Ila  edit.  Lugd.  —  Caet.  edil.  lectulis. 


que  nimis  est  pessima.  »  Et  prius  hic  videndum 
est,  quid  sit  propria  voluntas.   De  hoc  dicit 
Bernardus  in  eodem  sermone  :    «  Voluntatem  voiunus 
propriam  dico ,  quae  non  est  communis  cum  ^^"^^'j^^ 
Deo  et  hominibus,  sed  nostra  tantum  :  quando 
quod  volumus,  non  ad  honorem  Dei,  non  ad 
utilitatem  fratrum  et  proximi,  sed  propter  nos- 
ipsos  facimus,  non  iutendentes  placere  Deo  et 
prodesse  fratribus  vel  proximo,  sed  satisfacere 
propriis  animorum  motibus,  tunc  propria  vo- 
luntas  mala  est.  Sic   et   •■   loquens  ex  propriis 
mendax  est ,  ait  Joannes.  »  Et  sequitur  :   «  Huic 
contrarja  est  recta  fronte  charifas.  Quid  enim 
odit  Deus,   aut  quid  punit,  praeter  propriam 
voluntatem  ?  Cesset  voluntas  propria  ,  et  infer- 
nus  non  erit.  In  quem  enim  ignis  ille  desceviet, 
nisi  in  propriam  voluntatem?  Nam  volunfas 
illa  propria  dicitur,  cui  assentimur,  et  cui  se 
liberum  inchnat  arbitrium.   Ha»c  aufem  desi- 
deria  et  concupiscentias ,  qu!B  invifos  tenent, 
non  voluntas,  sed  corruptio  volunlatis  esf.  » 
Et  idem,  super  Cantica,  dicit ' :  «  Grande  malum 
propria  volunfas,  qua  fit  ut  bona  tua  tibi  bona 
non  sint.  Etenim  si  in  die  jejunii  mei  inveniatur 
propria  voluntas   mea,  non   tale  jejunium  elegit 
Dominus.  »   Ex  illa   voluntafe  propria   oritur 
proprium  consilium,  de  quo  dicit  Bernardus 
in  eodem  sermone,  scihcet  de  Lepra  Naaman, 
sic  *  :  «  Lepra  proprii  consilii  eo  perniciosior 
est ,  quo  magis  occulta  ;  quanto  plus  abundat, 
tanto   quis  sibi  sapientior  videtur  esse.   Haec 
est  illorum   qui  "  zelum  Bei  habent,  sed  non 
secundum  scientiam,  sequentes  errorem  suum,  et 
obstinafi  in  eo,  ita  ut  nullis  velint  consiliis  ac- 
quiescere.   Hi  sunt  unitatis   divisores,   inimici 
pacis,  charitatis  experfes,  vanitate  tumentes, 
sibi  placentes,  etmagni  in  oculis  suis  ">,  igno- 
rantes  Dei  justitiam,  et  suam  volentes  constituere. 
Et  quffi  major  superbia,  quam  ut  unus  homo 
tofius  congregationis  judicio  judicium   suum 
praeferat,  tanquam  si  ipse  solus  habeat  spiritum 
Dei?  Eant  nunc  qui  se  faciunt  religiosiores  aliis, 
qui  ''  non  sunt  sicut  cceteri  hominum;  ecce  arioli 
et  idololatrae  facti  sunt.  »  Ecce  consilia  propria. 

Sed  nunc  de  consiliis  divinis  videamus,  quas  -     j,. 
et  quaha  sunt.  De  quo  primo  scicndum  est,  Dei  qn» 
quod  Deus  summe  sapicns  et  summe  bonus  "'  ''"*'" 
omnibus  consulentibus  eum  de  omnibus  liquide 
respondet,  et  se  affabilem  ct  amicum  verum 


circa  fin.  —  '  Isa. 

,  Lviii,  3,  V.  —  »  Bern.,  rfe  nesui 

Dom.,  sei-m.  iii. 

—  »  Rom.,  X,  2.  —  1»  Ibid.,  3. 

"  Luc,  XVIII,  12. 

620 


DE  SEPTEM  nONlS  SPIRITUS  SANCTl. 


I 


II 


ostendif.  I'ndc  Augustinus,  libro  Confcssionum, 
parum  ullra  mediuni,  dicit'  :  «  Domine,  omni- 
bus  consulentibus  te,  simulque  audienlibus  et 
diversa  eonsulentibus ,  tu  liquide  respondes, 
sed  non  liquidc  omnes  audiunt.  Omnes  unde 
volunt,  cousulunt  te;  sed  non  semper  quod 
volunf,  audiunt. »  Sequifur  :  «  Optimus  ministcr 
fuus  esf,  qui  non  magis  meretur  hoc  a  te  au- 
dire,  quod  ipse  voluerit;  si'd  potius  lioc  velle, 
quod  a  te  audierit.  »  Ua3c  .4ugustinus.  Ratio 
hujus  est,  quia  ipse  solus  scit  quid  nobis  neces- 
sarium  est,  et  quid  nobis  expedit,  et  ideo  magis 
debemus  sequi  consilia  sua,  quam  nosfra,  tan- 
quam  optima.  Dicit  enim  Augustinus  contra 
Faustum  -,  quod  consilium  Dei  est  super  omue 
consilium  crcaturse ,  et  ejus  cousilium  omnibus 
consiliis  prnpfcrimus,  sicut  ef  fidem  evangeU- 
cam  omnibus  hfereticorum  dispufationibus  an- 
teponimus.  »  Consilia  enim  divina  valent  ad 
omnia  mala  declinanda,  et  omnia  bona  con- 
sequenda,  sicuf  in  consiliis  evangelicis  pafet, 
et  ideo  sunt  sollicite  audienda  et  studiose  obser- 
vanda. 
Consiiia  Sed  quaeris ,  qualiter  consilia  divina  audien- 
da ".'  Rospondco ,  quod  sunt  consilia  a  Cliristo 
dicfa;  sunt  consilia  asanctis  docforibus  scripta; 
et  sunt  consilia  a  Spirifu  sancto  inspirata.  Con- 
silia  a  Christo  dicla  nemo  polest  audire  ,  nisi  sif 
ex  Deo.  Unde  Dominus  dicif  ;  Qai  cx  I)co  cst , 
verba  Dei  audit :  propter  hoc  vos  non  audilis,  quia 
ex  Deo  non  estis.  Ex  Deo  autem  sunt ,  qui  quan- 
tum  ad  infellectum  sunt  ahquibus  luminibus 
divinis  illuminaii ,  et  quantum  ad  afiectum  ali- 
quil>us  affectionibus  divinis  calefacti,  et  a  Pafre 
tracti.  ConsiUa  a  sancfis  docforibus  scriptanemo 
potcst  audire ,  nisi  cui  Christus  apcrit  sensum , 
scilicef  infcriorem.  Uude  in  Luca  dicifur  '• :  Tunc 
aperuit  illis  sensum,  ut  intelligcren.t  Scripturas. 
Habet  enim  anima  sensus  interiores ,  ut  dictum 
est,  sicut  et  e.xteriores.  Et  illos  sensus  Dominus 
aperit  por  experientiam,  qu.c  est  intcUigentijp 
magisfra^,  ut  dicit  Hugo.  Unde  et  Bernardus" 
exponens  dictum  verbum  ,  scilicet  Aperuit  iUis 
sensum,  dicit  sic  :  «  Cum  enim  Scripfurarum  in- 
teriorem  sensum,  et  veritalem  miraculorum  et 
sacramcntorum  Dei  cnepimus,  non  solum  intel- 
ligere,  sed  et  quadam,  ut  ita  dicam,  experien- 

'  Aug.,  Confass.,  lib.  X,  c.  xxvi.  —  2  Aug.,  cont. 
Fauit.,  lib.  XXVI,  c.  vi.  —  3  Joan.,  viii,  47.  —  *  Luc, 
xiiv,  4.".  —  s  Hug.,  in  tib.  da  Ccelest.  Hicr.,  vi.  — 
■  Imo  Guillclm.  abb.  S.  Tlieod.,  dc  Nal.  ct  dign. 
amor.  Div.,  c.  x,  posl  med.,  intcr  Oper.  S.  Bern.  — 


divina 
qualiter 
.nsdicQ- 
da. 


tiae  manu  palpare  ef  Iractare  ,  quod  non  fit  nisi 
quodam  conscientias  sensu ;  lunc  aperuit  nobis 
sensum,  ut  Scripturas  intelligamus.  »  Consilia 
autem  a  Spiritu  sanclo  inspirata,  nemo  audire 
pofcst ,  nisi  habcat  aures  interiores.  Unde  Do- 
minus  dicif  .-  Qui  habet  aures,  audicndi,  audiat 
quid  Spiritus  dicat.  De  hoc  Gregorius  dicit,  super 
Ezechielem "  :  «  Non  aurcs  corporis  ,  scd  mentis 
quffirit  Dominus. »  Et  Haymo,  oxponens  illud 
ibidem  vorbum,  dicit :  «  Carnis  auris  ad  audien- 
dum  tantum  consistit ;  cordis  vero  auris  auditu 
simul  vel  intellectu  viget.  »  Sed  Richardus^  : 
«Aures  audiondi  liabet,  qui  habet  sensum  intel- 
ligendi  et  aHectum  diligendi ,  vel  promerendi 
ca  quEB  consulunfur  et  promittuntur,  »  ut  supra 
dicfum  est.  Ifem  consilia  a  Spiritu  sancto  inspi- 
rata  sunt  occulla;  sed  tamen  suo'  evidentia?  ha- 
bent  plura  fesfimonia.  Quod  S.  Bernardus  os- 
tendit  in  epistola  ad  Comitem,  in  qua  dicit  sic  ": 
«  Cum  mors  animae  peocafum  sit,  vita  ejus  sine 
dubio  justitia  fidei  est,  quoniam  "  justus  cx  fi.de 
vivit.  Jusfus  autem  quis  est ,  nisi  qui  amanti  se 
Deo  vicem  rependit  amoris?  Quod  non  fit,  nisi 
revelanfo  Spiritu  sancto  per  fidcm  homini  oeter- 
num  Dei  proposifum  supcr  salufe  sua  futura. 
Quaj  sane  revelalio  non  est  aliud,  quam  infusio 
grafife  spiritualis  ,  per  quam  dum  facta  carnis 
mortificanfur,  homo  ad  regnum  pra>paratur, 
simul  accipiens  in  uno  spiritu  ,  ef  unde  se  prx- 
sumat  amatum ,  et  unde  redamcf ,  ne  gratis 
amatussit.  Ecce  testimonium  unum. »  Sequitur: 
«  Hoc  itaquo  est  illud  sacrum  secretumquc  con- 
silium,  quod  a  Patrc  Filius  in  Spiritu  sanclo  ac- 
cipiens,  suis,  quos  novit  per  eumdem  Spirilum 
justificandos ,  communicat,  et  communicando 
justificaf :  quando  id  quisque  accipif  in  sui  jus- 
tifieatione,  ut  incipiat  et  ipse  cognoscere,  sicut 
el  cognifus  est,  oum  videlicet  dafur  et  ipsi  in 
lestimonium  praesenlire  aliquid  de  sua  futura 
beatifudine  quemadmodum  ab  seterno  latuit  in 
prasdestinanfe,  ct  plenius  appariturum  in  bea- 
fificante.  De  qua  tamen  percepta  jam  suimet  ex 
parte  notitia ,  interim  quidem  glorietur  in  spe , 
nondum  tamen  in  plena  seouritate.  »  Sequitur : 
«  Quam  miscrandi  sunl ,  qui  ad  tam  jucundum 
consilium  justorum ,  nullum  adhuc  tenent  suas 
vocationis  testimonium  !  »  Sequitur  :  «  0  infeli- 
cos  amatores  ScBcuIi,  male  securi,  quantum  dis- 

'  Mallh.,mi,  9;  Apoc,  11,  7,  II,  17,  20.— 8  Greg.,  in 
Ezech.,  bom.,  Xiv,  non  longe  a  princ.  —  '  Riehard., 
Kxpos.  in  Apoc,  c.  v,  longe  post  mcd.  —  '"  Bern., 
Epist.  cvil.  —  "  Rom.,  I,  17. 


PART.  II.  SECT.  V.  CAP.  IV. 


621 


tat  vestrum  consilium  a  consilio  justorum  I 
Procul  dubio  inter  consilium  utrorumque  mag- 
num  chaos  firmalum  est.  Nam  quomodo  jaslus 
longe  se  facit  a  consilio  et  concilio  malignan- 
tium,  ita  '  nec  resurgent  omnino  impii  in  judicio, 
nequepeccatores  in  concilio  (a)  justorum.  »  Hsec  Ber- 
nardus  ibidem.  His  suhtiliter  et  fideliter  intel- 
lectis,  apparet  aliqualiter  difTerentia  inter  con- 
silia  humana  et  divina. 

CAPUT  IV. 

Qualiter  ew  dono  consilii  dies  spiritualis  in  anima 
oriatur. 

Quarto  videndum  est,  qualiter  per  donum 
consilii  dies  spiritualis  in  anima  oriatur.  Circa 
quod  notandum  est ,  quod  Dionysius  dicit-, 
quod  magnus  iste  sol  est  evidens  divinas  boni- 
tatis  imago ,  totus  splcndens ,  semper  lucens , 
et  omnia  luminis  sui  capacia  illuminat,  qiian- 
tum  in  se  est,  et  mensurat  dies  et  horas  totius 
nostri  temporis.  Sic  sol  divinus  Spiritus  sanctus, 
septem  radiis  donorum  tam  fulgidis  quam  fer- 
vidis ,  causat  diversos  dies  et  horas  spirituales 
in  anima ,  ut  dicit  Gregorius  ^  in  Moralibus,  ubi 
dicit ,  quod  donum  consiiii  facit  alium  diem , 
quam  alia  dona.  Et  exemplificat  de  omnibus. 
QDaesii  Dies  enim  consilii  est  illuminatio  quffidam  men- 
iies  con-  jjg^  qyjg  convivantes  faciat  cautos,  ne  in  aliquo 
periculo  praecipitentur,  et  ut  omnia  prudenter 
et  ordinate  operentur.  Unde  consilium  dicitur 
oculus  et  cautio  futurorum  ,  ubi  supra.  Qui  am- 
bulal  in  hac  die,  non  offendit.  llane  autem  hn- 
jus  diei  oritur  ab  aeterno  radio ,  et  proposito 
divince  voluntatis,  se  menli  humanae  manifes- 
tantis  per  radios  inspirationis  :  ex  quiljus  mens 
inspirata  exurgit ,  ad  conformandum  se  volun- 
tati  divinjF ,  secundum  quod  inspiratur  a  Spi- 
ritu  sancto,  et  dirigitur  a  sapientia  increata, 
quae*  attingit  a  fiae  usque  ad  finem  fortiler,  sua- 
viterque  disponit  omnia.  A  consilio  istius  mira- 
bilis  consiliarii,  et  voluntate,  nunquam  rece- 
dendum  est.  Unde  in  Ecclesiastico  dicitur  ^ :  VUi, 
audi  et  accipe  consilium  meum ,  et  ne  abjicias 
illud.  FiVi,  inquit  Sapientia,  audi  consilium  meum, 
quantum  ad  intellectum;  accipe,  quantum  ad 
affiictum  ;  et  ne  abjicias,  quantum  ad  effectum, 
ut  dicas  cum  Psalmista'  :  Mane  astabo  tibi. 


ad  consilia  tua  soUicite  inquirenda  :  Et  videbo , 
veraciter  intelligendo  (6)  :  ex  his  quod  tibi 
placeat  vel  displiceat,  fideliter  exequendo.  Sed 
quae  est  voluntas  Dei,  cui  jubemur  conformare 
nostram  voluntatem?   Respondet   Cssarius  in   0"^«=' 

,  ,     ,     .       .  voluntas 

epistola  ad  Bonatum,  ubi  dicit  sic  :  «  Voluntas  Dei. 
Dei  est,  quam  Christus  fecit  ct  docuit :  humili- 
tas  in  conversatione  ,  stabilitas  in  fide  ,  in  ver- 
bis  modestia  ,  in  factis  justitia ,  in  operibus  mi- 
sericordia  ,  in  morihus  disciplina ,  injuriam  fa- 
cienti  non  nocere ,  et  illatam  tolerare  posse , 
pacem  cum  omnibus  tenere ,  Crucifixo  fortiter 
assistere ,  charitati  ejus  inseparabiliter  adhae- 
rere,  Christo  nihil  praeponere,  quia  nec  ille  no- 
bis  quidquam  praeposuit.  »  Mane  igitur  astabo 
iibi ,  et  videbo ,  quoniam  non  Deus  volens  iniquita- 
tem  tu  es. 

Sleridies  autem  hujus  diei  clara  et  fervida  Meridies 
procedit  ex  dono  consilii,  proutintellectum  ve- 
ritate  illuminat,  et  affectum  charitali'  inflammat 
ad  inquirendum  et  observandum  pra;clarissima 
prajcepta  Domini  Jesu.  In  quibus  convivantes 
maxime  inflammantur  et  Uluminantur,  quia' 
prmceptum  Domini  lucidum ,  illaminans  oculos , 
ait  Psalmista.  la  istorum  prEeceptorum  et  consi- 
liorum  observanUa  sancta  Trinitas  mcntes  ami- 
cabihter  visitat ,  et  dulciter  inhabitat.  Unde  di- 
cit  Dominus " :  Qui  diligit  me,  sermones  meos  serva- 
bit ,  et  Pater  meus  diliget  eurn,  et  ad  eurn  veniemus, 
et  r.iansionem  apud  eum  faciemus.  Veniet  ad  nos 
Pater  visitando  memoriam,  et  excitando  ad  ope- 
randum;  Verbum  Patris,  illuminando  intellec- 
tum  ,  seu  inteUigentiam,  ad  clare  contemplan- 
dum;  Spiritus  sanctuSj  voluntatem  inflammando 
ad  dulciter  amandum.  Mansionem  autem  fa- 
ciunt  apud  nos  :  cujus  rationem  assignat  Gre- 
gorius  in  HomiUis ,  dicens  ' :  «  In  quorumdam 
corda  venit  Deus,  et  mansionem  non  facil,  quia 
sic  Deum  recipiunt ,  ut  tamen  tempore  tentalio- 
nis  ab  eo  recedant.  In  quorumdam  vero  corda 
venit ,  et  mansionem  facit ,  quia  sic  cos  amor 
divinus  penetrat ,  ut  et  tempore  tentationis  non 
recedant  ab  amore.  Ille  enim  vere  amat,  cujus 
mentem  delectatio  prava  es  consensu  non  su- 
perat.  Qui  autem  '"  in  chariiate  manet,  in  Deo  ma- 
net ,  et  Deus  in  eo.  De  hac  mansiono  in  Prover- 
hiis  dicitur  "  :  Delicim  mece  esse  cum  filiis  hominum. 
Tunc  '-  in  meridiano  exurit  terram  Sol  divinus. 


1  Psal.  I,  5.  —  =   Uion.,  de  Div.  Nom.,  c.  iv.  —  loDge  a  princ.  —  '»  I  Joan.,  iv,  16.  —  "  Prov.,  vill, 

»  Grcg.,  iloral.,  lib.  I,  c.  xvi.  —  <  Sap.,  viir,  1,  —  31.  —  '«  Eccti.,  XLMI,  4. 

'  Eccti.,  VI,  24.  —  "  Psal.  v,  4.  —  '  Psal.  xviii,  9.  —  (a)  Caet.  edit.  consilio.  —  (4)  Suppl.   Qmniam  non 

'  yoan.,  XIV,  23.— 9  Gieg.,  m  £m)ij.,  lioui.  xxx,  uou  Deus  volens   iniquitatem  tu  es. 


622 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


OoB  sit  Vespera  vero  hujus  diei  spiritualis  consum- 
resper»  jjjativa  donum  consilii  causat  inanima,  dum 
eam  inclinat  ad  inquirendum  et  servandum  di- 
vina  et  perfecta  consilia,  a  Domino  tradita  in 
evangelica  historia.  Dc  quibus  consiliis  Grego- 
rius  in  iloralibus  dicit  '  :  «  yuidam  praecepta 
legis  generalis  virtute  perfectionis  suae  trans- 
cendunt  :  qui  nequaquam  lioc  solum,  quod 
cunctis  divina  vox  praecepit,  implere  conteuti 
sunt ;  sed  praestantiore  desiderio  plus  exMbere 
appetunt,  quam  In  praeceptis  generalibus  au- 
dire  potuerunt.  Quibus  Dominicavoce  dicitur- : 
Vos  qui  reliquistis  omiiia ,  et  secuti  estis  me ,  cen- 
tuplum  accipietis,  »  etc.  «  Tales,  inquit  Grego- 
rius  ibidem,  cum  Christo  regnant,  et  judica- 
bunt,  et  nonjudicabuntur. »  Sequitur  :  «  Paucis 
enim  dicitur,  et  non  generaliter  omnibus,  illud 
quod  adolescenti  diviti  dicebatur '  :  Si  vis  per- 
fectus  esse,  vade,  et  vende  omniaquw  habes,  et  da 
pauperibus,  et  habebis  thesaurum  in  calo,  et  veni, 
et  sequere  me.  Paucis  dicitur,  quia  non  omnibus 
tanta  perfectio  donatur  :  es  quo  per  observa- 
tionem  consiliorum  quasi  in  vespera  diei  spiri- 
tualis  consummatur.  Ratio  hujus  est ,  quia  per 
hasc  consilia  perfectissima,  gradatim  ascenditur 
usque  ad  summos  apices  virtutum  consumman- 
tium,  ut  simus  *  perfecti ,  sicut  et  pater  noster 
ccelestis  perfectus  est.  Etquantohaec  consilia  sunt 
perfecliora,  tanto  luminiosora,  et  diem  spiri- 
tualem  mentis  magis  perficientia,  vel  consum- 
mantia.  De  gradibus  istorum  consiUorum,  et 
perfectione  eorum,  Chr}'sostomus  loquens,  ubi 
Dominus  tradit  hcec  consilia  perfectisslma,  dicit 
sic  ^  :  «  Vide  quot  gradus  ascendit  Dominus,  et 
qualiter  nos  in  ipsum  virtutis  verticem  statuit , 
cum  ostendit,  quod  primus  gradus  est  non  in- 
cipere  injuriam  a  quacumque  occasione,  vel 
contra  quemcumque  ;  secundus  est  quibuslibel 
malis  nullo  modo  vindicari  ;  tertius  gradus  est 
non  facere  vesanti  quae  quis  ab  eo  passus  est ; 
quartus  est  exponere  seipsum  ad  patiendum 
mala  illata ;  quintus,  amplius  praebere  (a)  qaam 
ille  vult,  qui  fecit  mala;  sextus,  non  odio  ha- 
bere  eum ,  qui  taUa  mala  infert ;  septimus ,  di- 
ligere  eum,  qui  haec  mala  operatur;  octavus, 
benefacere  ei,  qui  tantis  malis  offendit;  nonus, 
orare  pro  illo,  qui  in  malitia  sic  obstinatus  est.  » 
Et  ad  ista  principalia  reducuntiu;  alia  consilia 
evangelica.  Sequitur  :  «  Et  quia  magnum  erat 


consilium,  prfficlarum  prsemium  subdit  dicens, 
quod  tales  similes  erunt  Deo.  i>  Inde  Dominus 
dicit :  TJt  sitis  filii  patris  vestri,  et  perfecti,  sicut 
et  pater  vester  caslestis  perfectus  est.  Et  Augusti- 
nus,  in  libro  de  Sermone  Domini  in  monte,  dicit' : 
«  Ex  illa  regula  intelligendum  est,  quod  hic 
dicitur,  de  qua  Joannes  dicit ' :  Dedit  eis  potesta- 
tem  filios  Dei  fieri ,  non  natura,  sed  prsecepto- 
rum  et  consiliorum  observantia.  » 

CAPUT   Y. 

Qualiter  convivium  per  donum  consilii  in  anima 
prceparetur,  et  de  tribus  consiliariis  quidicuntur 
principales  infer  convivantes ,  quce  sunt  ires 
animce  potentue. 

Quinto  videndum  est,  qualiter  Spiritus  sanc- 
tus  per  donum  consilii  in  die  suo,  et  illumina- 
tione  sua,  comivium  spirituale  initiet  in  mente, 
et  perficiat.  Circa  qure  duo  sunt  videnda  :  pri- 
mo  ,  quahter  familia  mentis  et  convivantes  se- 
cundum  dignitatem  suam  ordinentur,  et  in 
convivio  locentur;  secundo  est  videndum,  ubi 
donum  consilii  convivium  suum  celebret,  et 
qufe  fercula  ministrentur. 

De  primis,  scilicet,  qualiter  familia  mentis 
et  convivantes  in  convivio  secundum  dignita- 
tem  ordinentur  et  locentur,  seiendum  est,  quod  quauier 
sicut  dicitur  iu  libro  de  Spiritu  et  Anima  ^,  ut   [^n',|* 
supra  dictum  est  :  «  Nobilis  creatura  est  anima.  ei  con»!- 
Civitas  namque  Dei  est ,  de  qua  tam  gloriosa  JjfJ^o. 
dicta  sunt ,  sciUcet  quod  ad  imaginem  et  simi-  tnr. 
litudinem  Dei  facta  est.  Et  quia  nulla  est  civitas 
absque  populo,  disposuit  in  ea  conditor  noster 
populum  tripUcis  gradus ,  id  est ,  sapientes  ad 
consulendum,  milifes  ad  pugnandum,  artifices 
ad  ministrandum  et  operandum.  »  Sequitur  : 
«  Cives  hujus  civitatis  sunt  naturales  et  ingeniti 
anima°  vigores,  tanquam   indigenae.   Quorum 
distincti  sunt  gradus  :  alii  superiores,  alii  me- 
dii,  alii  Lnferiores.  Superiores  sunt  intellectuales 
sensus;  medii,  rationales ;   infimi ,  animales. 
Quorum  hujusmodi  differentia  est  :  animales 
sivc  sensuales ,  vel  sensLbiles  ,  appetunt  visibi- 
lia ;  rationales  discernunt  et  discretionis  oculo 
aspernantm;  mala ,  et  eligunt  bona ;  intellec- 
tuales  vero  pertrahunt  ea  ad  divina.  »  Sequitur  : 
a  InleUectuales  ergosensussunt  tanquamanimae 
consLUarii,  dicentesei^  :  Deum  time,  et  mandata 

serm.  Do>n.inMonle,lib.  l,  c.  xxin,  n.  78. — iJoan.,l, 


10  COB- 

vivio 
coDsilii 


'  (ireg.,  iloral.,   lib.   XXVi,   c.  XX,  post  med.  ,  , 

'  Matth.,  XIX,  28.  —  »  Ibid.,  21.  —  '  Matth.,  v,  48.       12.  —  '  de  Spir.   et  Anim.,  c.  xxxvii,  iiiter  Oper. 
—  » Chrysosl.,  in  Matth.,  hom.  xviu,  Q,  4.—  «  Aug.,  de      S.  Aug.—  »  Eccle.,  xii,  13.—  (a)  Ccet.  edil.  se  tribuere. 


PART.  II.  SECT.  V.  CAP.  V. 


623 


ejus  observa.  Hoc  enim  est  omnis  homo,  id  est  totus. 
Rationales  sunt  milites,  qui  hostes,  puta  concu- 
piscenlias  (a)  impugnant  per  arma  justitiae.  Ani- 
males  sive  sensibiles  sensus,  sunt  tanquam  rus- 
tici  et  artifices ,  qui  corporalibus  rudimentis 
insistunt ,  et  corpori  necessaria  ministrant ,  ut 
infra  patet. »  Sequitur  :  «  Hanc  triplicem  vim 
animae,  idest,  intellectualem,  rationalem,  et 
sensualem,  vocant  partes  animcB  non  integra- 
les,  sed  virtuales,  quia  potentias  ejus  sunt. » 
Haec  omnia  praadicta  sunt  in  libro  de  Spiritu  et 
Anima.  Inter  familiam  intcllectualem  possunt 
locari  et  ordinari  habitus  infusi,  ut  lides,  et  spes, 
et  charitas  ;   qui  multum   ornant  convivium 
mentis.  Inter  familiam  rationalem  locantur,  vel 
possunt  locari  Iiabitus  aoquisiti,  ut  prudentia, 
temperantia,  forlitudo  et  juslitia  ;  qui  viriliter 
repellunt  vitia.  inter  familiam  sensualem  locan- 
tur  habitus  innati,  vel  etiam  passiones  aliquse, 
ut  amor  et  odium,  dolor  et  gaudium,  et  sensus 
interiores  et  exteriores,  secundum  aliquem  mo- 
dum;  quos  donum  consilii  mediate  vel  imme- 
diate  modificat,  ut  infra  patebit.  Et  sic  palere 
polest  ordo  et  dignitas  hujus  familisE;  sed  de 
ministerio  eorum  infra  dicetur. 
Donum     Secundo  videndum  est,  ubi  donum  consilii 
iTran-  ''onvivium  suum  celebret,  quse  fercula  in  illo 
ivium  ministrentur.  De  quo  sciendum  est ,  quod  con- 
vivium   consilii  nusquam  convenientius  cele- 
bratur,  et  quietius,  quam  in  tabernaculo  fcede- 
ris,  sive  in  secreto  mentis,  ubiconsilia  in  silen- 
tiotractantur,  in  veritate  masticantur,etin  amore 
incorporantur,  et  in  operis  executione  consum- 
mantur.  Hoc  satis  expresse  innuitur  in  libro 
Numerorum,  ubi  scribitur  ',  quod  Moyses  in  re- 
bus  dubiis,  ad  consulendum  Dominum,  relictis 
turbis,  crebro  revertebatur  et  intrabat  taberna- 
culum,  ubi  Dominum  consuluit,  et  consilium 
recepit  :  quod  postea  populo  proposuit,  et  sic 
fieri  jussit.  Hoc  verbum  exponens  Gregorius  in 
Moralibus,  dicitsic  ' :  «Ad  tabernaculum  redire 
et  intrare  ,  est  postpositis  exterioribus  tumulli- 
bus  secretum  mentis  inlrare.  Ibi  enim  Dominus 
consulitur ;  et  quod  foris  agendum  est  publice, 
intellectu  intus  silenter  auditur.  Et  tanc  vocem 
Dei,  quasi  per  occultam  inspiralioncm,  audiunt, 
dum  in  meditatione  mentis  se  a  carnalibus  sen- 
sibus  abstrahunt. »  Haec  ille.  Primo  igitur  in- 


lebret. 


grediantur  consiliarii,  scilicet  sensus  intellec- 
tuales  ,  tanquam  superiores  et  digniores  ,  ut 
memoria,  intellectus  et  voluntas,  reliclis  foris 
turbis   tumultuantibus,   a  Domino  in  silentio 
audiant  consilia,  et  in  veritate  intelligant,  et 
in  charitate  operando  perficiant.  Et  primo  me- 
moria  ab  omnibus  evacuata  et  purgala,  ingre- 
diatur  tabernaculum  ,  id  est,  mcnlis  secretum, 
et  dicat  cum  Psalmista  ^  :  Audiam  quid  loquatur 
in  me  Dominus  [Dcus.  De  hac  auditione  dicit  Ri- 
chardus  * : «  Sic  Deus  auditur  per  revelationem, 
donec  voce  ejus  paulatim  invalescente,  tota  per- 
strepentium  ^turba  et  tumultuatio  sopiatur,  so- 
laque  ipsius  vox  audiatur,  donec   omnis  illa 
tumultuantium  turba  dispareat,  solusque  cum 
sola  remaneat. »  Hffic  ille.  Tunc  adducta?  (b^^^in 
soliiudinem  loquitur  ad  cor  ejus ,  ut  dicit  Oseas. 
Sed  quid  loquitur?  Dicit  Psalmista  =  :  Loquetur 
pacem  in  plebem  suam.  Sed  quare  magis  pacem, 
quam  omnia  alia?  Respondeo,  quia  ubi  pax 
non  habetur,  nec  dulcedo  divinorum  consilio- 
rum  gustatur,  nec  vox  ejus  auditur,  nec  convi- 
vium  in  mente  cum  Deo  habetur,  quia'??)  pace 
factus  est  locus  ejus ,  secundum  Psalmistam.  Un- 
de  Leo  Papa  in  uno  sermone  dicit" :  «  Vera  pax 
est  a  Dei  voluntate  non  dividi,  et  in  his  qua?  so- 
lius  Dei  sunt,  delectari.  Quandoenimsensualitas 
nulla  parle  resistit  voluntati ,  et  voluntas  nulla 
parte  contradicit  rationi ,  et  ratio  regulatur  lu- 
mine  fidei;  tunc  est  serenitas  mentis,  et  tunc 
est  in  nobis  «  regnum  Dei ,  ut  dicit  Dominus. 
Ideo  pax  rationabiliter  prEemittitur.  Regnum  au- 
tem  '<•  Dei  non  est  esca  et  potus  corporalis,  sed 
justitia,  pax ,  et  gaudium  in  Spiritu  sancto,  ait 
Apostolus  :  justitia  rectificans  judicia  rationis , 
pax  tranquillans  imperia  facultatis,  gaudium 
adimplens  desiderium  voluntatis.  Non  est  au- 
tem  delectabilior  refectio,  quam  voluntatis  ob- 
lectatio.  Dc  hac  refectione  memorias ,  tanquam 
expertus,  dixit  David  in  Psalmo  "  :  Memor  fai 
Dei  et  delentalus  sum,  et  sequitur  :  Et  dcfecit  spi- 
rilus  meus,  id  est  humanus,  dicit  Gregorius  '«, 
et  factus  quasi  divinus.  Quia  quanto  in  nobis 
quotidie  spiritus  divinus  proficit ,  tanto  noster 
in  nobis  dcficit  :  propter  quod  tandem  memo- 
ria  nostra  plena  Deo  deiformis  fit.  Sccundo  in- 
telligentia  ingrediatur  tabernaculum  mentis,  et 
suum  secretum  jam  ab  omnibus  phantasmati- 


'  Num.,  XX,  6,  etc.  —  2  Greg.,  Moral.,  lib.  III,  I)om.,  serm.  ix,  circa  mcd.  —  »  Luc,  xvii    "i   _ 

c.   XII.  —   5  Psal.   Lxxxiv,   9.  —  •  Richardus,  de  '"  Rom.,  xiv,   7.  —  "  Psal.  Lxxvi,  4. '_  "' Gres  • 

Conlempl.,  lib.  IV,  c.  xv.  -  s  Ose.,  11,  14.  -  «  Psal.  Moral.,  lib.  XXII,  c.  xiv,  uon  loage  a  priuc—  (o)  Cat'. 

Lxxiiv,  9.  —  '  Psal.  Lxxv,  3.  —  •  Leo,  de  Naitv.  eclit.  hostes  concupiscenUarum.  —  (i)  adductaru. 


eu 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


bus  et  impedimentis  abstracta,   ut  veritatem 

consiliorum  discutiat ,  el  inter  consilia  discer- 

nat  a  quo  spiritu  procedant.  iSam  Ricbardus 

dicit '  :  «  Sicut  Deus  memoria  auditur  per  re- 

yelationem,  ita  intelligentia  videtur  per  con- 

templationem  :  ex  qua  visione  illuminatur,  ut 

consilia  discernat  a  quo  spiritu  procedant.  >> 

Nam,  sicut  dicit  Bernardus  in  sermone  Magistri 

gentium  '  :  «  Spirituum  diversa  sunt  genera  : 

ideo  necessaria  est  nobis  eorum  discretio ,  pras- 

sertim  cum  ab  Apostolo  '  didicerimus ,  non 

omni  spiritui  esse  credendum.  «  Videri  enim 

potest,  inquit  Bernardus,  minus  eruditis,  et  qui 

habent  parum  exercilatos  sensus,  omnem  cogi- 

tationem  vel  consilium  non  alterius,  quam  ip- 

sius  spiritus  humani  esse  sermonem,  quod  fal- 

sum  esse  ostendit  certa  fidei  veritas.  Quod  et 

probatur  testimonio  scripturarum  divinarum. 

Audiam,  inquit  Propheta,  non  quid  ego  loquar, 

sed  quid  loquatur  in  mc  Domiiius  Deus.  Simihter 

ait  *,  quod  immissiones  fiunt  pej"  aiigelos  malos. 

Probat  etiam  Scriptura  esse  spiritum  carnis  , 

et  spiritum  hujus  mundi.  »  Sequitur  :  «Igitur 

quisquis  ex  his  tribus  spu"itibus  loquatur  spiri- 

tui  nostro,  non  credamus  eis,  quia  sanguinem 

sitiunt  animarum  et  mortem,  a  sermonibus  ta- 

men   eorum  cognoscimus   eos  :  nam  spiritus 

carnis  suggerit  moUia;  spiritus  autem  mundi 

suggerit  vana ;  spiritus  vero  malignus  suggerit 

amara,  ut  rixas,  iras  et  hujusmodi.  Si  autem 

spiritus  suggestio  sit  de  corpore  castigando,  de 

corde  humiliando,  de  servanda  veritate,  et  de 

exhibenda  charitate ,  cum  h£ec  in  corde  ver- 

santur,  sine  dubio  spiritus  divinus  est  qui  lo- 

quilur  et  suggerit  haec.   Lt  igitur  intelligentia 

haec  consiUa  caute  discutiat ,  et  prudenter  dis- 

cernat,  ingrediatur  tsdjernaculum ,  sive  mentis 

secretum ,  ubi  Dominum  consulat  super  omni- 

bus  dubiis,  quae  oriuntar  circa  convivium,  et 

convivantes  ,  et  refecUonem  eorum.  SoUicitudo 

enim  istorum  incumbit  intelUgentias ,  qu£e  ha- 

bet  regere  iUos,  et  totum  regnum  animae.  Unde 

Gregorius ,  in  Moralibus '',  dicit ,  quod  boni  rec- 

tores  quoUdie ,  cum  se  cognoscunt  res  dubias 

nescire  discernere,  ad  secretum  menUs  velut 

ad  quoddam  tabernaculum  revertuntur,  ibique 

lege  divina  perspecta,  quasi  coram  positi  arca 

Domini ,  consulunt  Dominum,  et  quod  prius 

intus  tacentes  audiunt,  hoc  foras  postmodum 

'  Richard.,  de  Contempl.,  lib.  IV,  c.  xv.  —  2  Bera., 
serm.  de  Sept.  SpiritiLus,  qui  incipit :  JUag.  GerUium. 
—  '  I  Joan.,  IV,  1.  —  *  psul.  Lxxvii,  49.  —  »  Greg., 


agentes  innotescunt,  scilicet  consiUa  et  veritales 
reficientes  totam  famiUam  menUs.  Quia  ,  sicut 
dicit  Augustinus '^  supei'  Joanuem  :  «  Veritas  panis 
est,  qui  mentes  reficit,  nac  tamen  deficit;  sed 
mentes  mutat,  quia  verificaf.  Quot  ergo  verita- 
tes  in  tabernaculo  suo  ,  et  quot  consilia  inteUi- 
gentia  percipit  a  Spiritu  saacto,  tot  dulcia  fer- 
cula  convivantibus  in  voluntate  manducanda 
proponit.  Tertio  voluntas  Ubera ,  a  phantasma- 
tibus ,  et  distracUonibus ,  et  curis  sfficularibus 
abstracta  et  absoluta,  ingrediatur  tabernacu- 
lum,  sive  secretum  suum ,  quia  Kichardus  di- 
cit ' :  «  Sicut  in  memoria  auditur  Deus  per  re- 
cordaUonem,  et  in  inteUigenUa  videturper  con- 
templationem ,  sic  in  volunlate  amplexatur  per 
dUeclionem ,  quae  Ucel  sit  posterior  in  ordinc  , 
est  tamen  principalior  per  ingenitam  Uberta- 
tem.  »  Haec  voluntas  affecUone  experimentali 
prfficipiens  divina  consiUa  a  Patre  in  memoria 
dicta ,  et  intelUgentia  examinata  et  verificata , 
etipsi  voluntatiefficaciterimpressa,  clamatcum 
sponsa,  direns  iUud  CanUci "  :  Anima  mea  lique- 
facta  est ,  ut  dilectus  locutus  est.  In  quibus  verbis 
exprimit  anima  divinorum  consiliorum  certam 
auditionem,  quia  dilectus  locutus  est;  et  audi- 
torum  consiUorum  efficacem  impressionem  , 
quia  liquefacta  est.  Hanc  auctoritatem  exponens 
Origenes  dicit  :  «  Divince  consolationis,  ut  au- 
dio,  felicissimus  efifectus  est  UquefacUo.  Liquefit 
enLmanima,  dum  devotione  moUescit,  ut  Di- 
lectus  in  ea  suaviter  cubet,  ut  nihil  duri  in  ea 
inveniat,  quod  ejus  consiliis  resistat.  Liquefit, 
dum  in  devoUone  calescit,  ut  Dilectus  in  ea  di- 
vini  caloris  persenUens  moderamen  sine  mode- 
ramine,  eo  ineffabilem  et  delectabilem  inve- 
niat ,  quo  caliditas  ha?c ,  quamvis  occuIUssima, 
suavissima  tamen  secundum  contactum,  delec- 
taUonem   spiritualem  generat.  Liquefit ,  dum 
amore  perefUuit,  ut  Dilectus  dominium  plenum 
habeat  in  ea,  quo  ad  ipsum  solum  tunc  omnis 
motus,  omnis  virtus,  omnis  impetus  ipsius  ha- 
bet  terminum.  Siquidem  humidum  male  termi- 
nabile  est  termiuo  proprio.  Xnde  fluida  mens 
non  nisi  in  oeternilate  sistit.  »  Quare  Origenes 
cUcit  ibidem  :  «  Qui  sancto  desiderio  intus  aes- 
tuat,  co  ad  quodlibet  bonum  habiUs  invenitur, 
quo  nihil  duri  in  corde  portat,  quod  non  fer- 
vore  ffistuanUs  desiderii  in  Deum  Uquefiat. »  Sic 
igitur  tres  isti  consfUarii,  id  est,  tres  potenUae, 

Moral.,  lib.  XXIIl,  c.  xii,  circa  taed.  —  '  Aug.,  1« 
Joan.,  tract.  xlu.  —  '  liloharj.,  loc.  cit.  —  ^  Cant., 
V,  6. 


PART.  II.  SECT.  V.  CAP.  VI. 


62d 


a  Trinitate  salutaribus  consiliis  instructi,  pur- 
gali  ,  illuminati  et  perfecti ,  totani  familiam 
mentis  et  convivantes  hierarchice  purgant,  illu- 
minant  et  perficiunt,  et  in  aeternitatem  dirigunt, 
ut  slatim  patet. 

CAPUT   VI. 

Convivantes  medii,  qui  simt  vigores  animw  natu- 
rales,  scnsus  animce  raiionaks,  et  virtutes  mo- 
rales,  quomodo  a  superioribus ,  memoria  scilicet, 
intellectu  et  vohmtate  purgentur,  iUnminentur  et 
per/iciantur. 

Postquam  igitur  dictum  es>t  de  consillariis , 
qui  dicuntur  principales  inter  convivantes , 
qualiter  in  secreto  tabernaculo  mentis  a  divi- 
nis  consiliis  per  dona  Spiritus  sancti  sunt  pur- 
gati,  illuminati  et  perfecti;  videndum  estiuodo 
qualiler  medii ,  scilicet  vigores  animae  natura- 
les,  et  sensus  animae  rationales,  et  milites,  sive 
virtutes  morales  viriliter  espugnanles  et  repel- 
lentes  omnia  vitia  a  convivio  animae,  a  supe- 
rioribus  purgentur,  illuminentur  et  perfician- 
tur.  llle  enim  est  debitus  ordo,  ut  superiores 
perficiant  medios,  et  medii  inferiores,  secun- 
dum  ordinem  coelestis  hierarchiae,  quem  se- 
quitur  ecclesiastica  hierarchia  et  humana.  Dicit 
enim  Hugo  sic  ' :  «  Sunt  superiores  et  sublimes, 
et  ipsi  appropinquantes  divinitati,  immediate 
ah  ipsa  accipientes  purgationem ,  ut  mundi 
sint,  et  illuminationem,  ut  clari  sint,  et  per- 
fectionem,  ut  sint  sancli;  et  ab  illis  rursum, 
secundum  ordinem  divinse  dispositionis,  et  hi 
qui  sequuntur  in  ordine  et  subjecti  sunt,  pur- 
gantur,  illuminantur,  et  perficiuntur. »  HiBO  ille. 
Hi  ergo  consiliarii  tres,  id  est,  memoria,  intel- 
lectus  et  voluntas ,  dono  consilii  a  Spiritu  san- 
cto  purgati,  illuminati  et  perfecti,  medios  inter 
convivantes  ,  tanquam  eis  inferiores  ,  scilicet 
vigores  animEe  naturales,  id  est,  sensus  ratio- 
nales,  milites,  sive  virtutes  morales,  purgant, 
illuminant  et  perficiunt,  ad  similitudinem  an- 
gelicae  hierarchia;.  Primus  enim  consiharius, 
scilicet  memoria,  consulit  omnia  quos  sunt  ad 
vitiorum  convivantium  purgalionem,  et  virtua- 
lem  exercitalionem ,  dum  per  rememorationem 
omnia  vitia  commissa  ad  prcesenliam  mentis 
eorum  revocat,  ut  ea  per  pcenitentiam  deleat , 
et  totaliter  extirpet.  Nam,  sicut  dicit  Hugo  -  : 
«  Nisi  praecedat  purgatio,  non  sequitur  illumi- 

'  Hiig.,  in  Cast.  Hicrarch.,  c.  il.  —  ^  Ibid.,  c.  lil.  — 
'  Isa.,  xxxvui,  15.—  '  Ibid.,  17,  Iti,  19.  —  »  Lincoln., 

TOM.    VII. 


natio;  nec  sequitur  perfectio,  nisi  praecedat 
illuminatio.  »  L't  igitur  mens  cum  tota  famiha 
suapurgetur,  posnitendo  dicat  illud  Isaia;  ^-.Re- 
cogitabo  mihi  (a)  omnes  annos  meos  in  amaritudine 
animm  mece ,  donec  dicere  possit,  quod  sequi- 
tur  * :  Projecisti  post  tergum  tuum  omnia  peccata 
mea.  Qum  (6)  sic  vivitur,  pater  notam  faciet  filiis 
veriiatem  suam  :  quia  ad  recepfionem  lucis  non 
requiritur,  nisi  purgatio  recipientis.  Unde  alius 
commentator  ,  scilicet  Linconiensis  ,  dicit  ° : 
«  Necessaria  est  ralionali  creaturae  primo  pur- 
gafio ,  quia  impura  non  suscipiunt  illuminalio- 
nem;  sed  tenebrosa  non  possunt  habere  operis 
perfectionem ,  quia  ambulant  in  tenebris,  et 
nesciunt  ubi  corruant,  aut  quo  vadant.  Sensus 
igitur  rationales,  et  milites,  aut  (c)  virtutes  mo- 
rales ,  primo  purgentur ,  ut  postea  illuminen- 
tur ,  et  post  operationis  perfectionem  conse- 
quantur.  Secundus  igitur  consiliarius ,  scilicet 
intellectus,  in  taberhaculo  consilii  illuminatus 
videns  ,  quod  illuminatio  necessaria  est  ad 
operis  perfectionem,  consulit  omnibus  convi- 
vantibus  accedere  ad  illuminationem,  dicens  ' : 
Accedite  ad  beum,  et  ilhminamini ,  et  facies  ves- 
trm  non  confundentur.  Acceditur  ad  Deum  simi- 
litudine,  et  receditur  a  Deo  dissimilitudine,  ut 
dicit  Augusfinus.  Similitudine  autem  facies  ho- 
noratur  imagine  divina;  dissimiUtudine  vero, 
facies  confunditur  imagine  pecorina.  Unde 
Psalmista  dicit '  :  Nolite  fieri  sicuf  equus  et  mu- 
lus,  quibus  non  est  intellectus.  Ecce  carentes  in- 
tellectu  pecoribus  comparantur  ;  sed  intelli- 
gentes  dii  appeliantur.  Unde  Psalmista  intelli- 
gentibus  loquens,  ait '  :  Ego  dixi  :  Dii  estis , 
et  fihi  Excelsi  omnes.  Omnes  igitur  convivantes 
illuminat.  Quid  autem  est  illuminari,  ait  Linco- 
niensis ,  nisi  tam  per  virtutes  speculativas , 
quam  operativas ,  in  finem  ultimum  recte  di- 
rigi?  Unde  David  in  Psalmo  dicit ' :  Dabo  tibi 
intellectum,  quantum  ad  speculationem ;  ct  in- 
struam  te,  quantum  ad  operationem;  sequilur  : 
In  via  qua  gradieris,  firmabo  super  te  oculos  meos, 
quantum  ad  chrectionem  in  finem.  Tertius  igi- 
tur  consiliarius,  scilicet  voluntas,  tanquam  ex- 
cellentior  consuht,  et  jubct  omnia  fieri,  qua; 
sunt  necessaria  ad  convivantium  operativam 
perfectionem  ,  dicens  •"  :  Operamini  non  cibum 
qui  perit,  sed  qui  pei'manet  in  vitam  cetcrnam. 
Operari  cibum  qui  perit,  est  affici  saacularibus 

c.  111.  —  '  Psnl.  XXXIII,  6.  —  '  Psal.  xxxi,  9.  —  •  Psal. 
I.XXXI,  6.  —  »  Psal.  XXII,  8.  —  ">  Joan.,  vi,  27. 
(a)  Vulg.  tihi.  —  (i)  Domine,  si.  —  (c)  Cat.  edit.  lU. 

40 


l! 


626 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


rebus,  et  non  operari  propter  permanentia , 
sed  propter  pereuntia  quaecumque.  Et  quamvis 
quandoque  in  usu  operis  sit  temporalitas,  ta- 
men  in  intenllone  debet  esse  aternitas  ,  ut 
dicit  Beda  super  Lucam.  Operamini  igitur  quid- 
quid  memoria  purgata,  et  a  Deo  inspirata  ,  et 
a  Deo  illuminala  ,  faciendum  dictaverit,  et  a 
voluntato  charitatem  impellente  fieri  impera- 
tur;  quia  tunc  a  nobis  non  nisi  bonum  proce- 
dit.  Dicit  namque  Augustinus  super  Joannem  : 
«  Bonum  et  reclum  est  omne  quod  agimus,  si 
nec  memoriam  oblivio  decipiat,  nec  error  in- 
tellectum  excfecct,  nec  iniquitas  voluntatem 
subverlat  :  ab  his  est  omne  quod  agimus.  Hoc 
consilium  et  mandatum  in  tabernaculo  mentis 
a  Deo  acceptum ,  volunlas,  ut  alter  Moyses,  et 
omnibus  suo  imperio  subjectis  indicit,  et  in- 
jungit,  et  sensibus  rationalibus,  militibus  pug- 
uantibus ,  sive  virtutibus  moralibus ,  et  omni 
familiEB  eorum ,  sive  speciebus ,  quae  multae 
suut  valde.  Qui  jam  omnes  a  superioribus  pur- 
gati,  illuminati,  et  quasi  perfectiin  suis  operi- 
bus  secundum  legem  charitatis  voluntati  ob- 
temperantes  viriliter  operantur,  omnia  vitia  a 
convivanlibus  extirpando,  fortiter  virtulibus  in- 
sistendo,  et  Deo,  tanquam  regi  suo  et  patrifa- 
milias,  humiliter  obediendo.  Et  tunc  et  ipsi 
idonei  sunt  ad  purgandum,  et  illuminandum, 
et  perCciendum  inferiores  sibi,  ut  supra  dic- 
tum  est. 

CAPUT  VII. 

Convivantes  inferiores,  utpote  sensus  animales  et 
corporales,  tam  exteriores  quam  interiores,  quo- 
modo  a  convivanlibus  mediis  illumimntur ,  pur- 
gentur  et  perficiantur. 

^  .,  .,     Dicto   de    convivantibus  rationalibus  ,   qui 

yaia  sit  ■  .  ,    . 

purusre  quasi  medium  gradum  tenent  in  convivio ,  et 

narera-  qualitcr  sint  purgati,  illuminali  et  perfecli;  vi- 

SU3  exie-  dendum  est,  qualiter  et  isti  sibi  inferiores  illu- 

""'"'     minent,  purgent  et  perficiant ,  utpote  sensus 

animales  et  corporales,  tam  inferiores,  ul  ima- 

ginationes,  etc,  quam  exteriores,  ut  visum, 

auditum ,  etc,  qui  sunt  tanquam  artifices  et 

ruslici,  necessaria  corpori  administrantes ,  ut 

dicitur  libro  de  Spiritu  et  Anima.  '.  Quos  ratio- 

nales  convivantes,  milites  purgant,  dum  in  eis 

motus  illicitos  concupiscentiae  morlificant,  vel 

'  De  Spir.  et  Anim.,  c.  sxxvii,  apud  Aug.  —  ■  Rom., 
(a)  Vulg.  sumiis  non  curni.—  (6)  Item  Dum  infirmor, 
tuTK  potens  sum. 


exterminant ,  quantum  potest  fieri  in  corpore 
corruptibili ,  dicentes  eis  illud  Apostoli ' :  Si 
secundum  carnem,  vixeritis  ,  moriemini  ,  id  est, 
secundum  corruptionem  vestram.  Si  autem  spi- 
ritu  ralionali  facta  carnis  mortificaveritis ,  vive- 
tis.  Similiter  illos  quasi  illuminant,  dum  eos  a 
sua  prfficipitatione  relrahunt  et  inipediunt,  et 
eos  dono  consilii  obedire  compellunt,  dicentes 
eis  illud  Apostoli  '  :  Debitores  sumus  spiritus, 
non  carnis  (a),  id  est,  debemus  magis  obedire 
spiritui ,  quam  carni.  Similiter  illos  quasi  per- 
ficiunt ,  dum  eos  vitam  illam ,  quam  in  futura 
habituri  sunt,  docent  hic  inchoare ,  et  praeli- 
bare,  et  imitari.  De  his  Bernardus*,  libro  de 
Amore  Dei ,  dicit  sic  :  «  Quidam  in  sanctitate 
vitae ,  et  hominis  interioris  glorificatione,  et 
contemplatione ,  et  quadam  fruitione  divinita- 
tis,  jam  futuroe  vitEe  beatitudinem  prfelibare  in 
hac  vita  videntur  et  imilari,  ut  et  de  corporum 
suorum  glorificatione ,  quam  post  plene  per- 
cepturi  sunt,  in  hac  vila  nonnihil  percipiant.  » 
Sequitur  :  «  Accepta  enim  gratia,  qua,  habi- 
tantes  in  unum,  seipsis  in  Deo ,  et  Deo  in  sc- 
ipsis  fruuntur,  ipsius  carnis  sic  sentiunt  vicisse 
omnes  conlradictiones,  utuniversa  carnis  sub- 
stautia  non  sit  eis  nisi  instrumentum  boni  ope- 
ris.  Nam  etsi  ipsius  miseriis  et  infirmitatibus 
contabescunt,  sed  ex  hoc  ipso  in  interiori  ho- 
mine  fortius  convalescunt;  quia^  quando  infir- 
mor,  tuncfortior  sum,etpotens{b),  aitApostolus.  » 
Sequitur  :  «  Sensus  enim  quamdam  novam  per- 
cipiunt ,  et  prope  spiritualem  gratiam.  Oculi 
enim  fiunt  simplices,  ut  certa  experientia  docet, 
et  aures  obtemperantes.  Ahquaudo  in  fervore 
orationis  tanta  odoris  ignota  quasdam  fragran- 
tia  conspirat,  quee  sola  experientia  percipitur, 
quia  ignota;  et  tanta  est  gustus  in  gustando 
suavitas,  quae  etiam  non  potest  nisi  per  expe- 
rientiam  sciri,  id  est,  per  mutuum  conlactum 
spiritualis  charitatis  :  quo  incentivum  tantum 
fit,  ut  videantur  sibi  inter  seipsos  spiritualis 
cujusdam  voluptafis  gercre  paradisum.  Vullus 
etiam  et  totius  corporis  compositione,  vitae  et 
morum  et  actuum  decore,  mutuoe  etiam  servi- 
tutis,  et  etiam  devotis  exhibitionibus  et  piis 
susceplionibus,  sive  cujusdam  grati»  benepla- 
cito,  sibi  invicem  conveniunt  et  couvivunt,  ut 
sit  vere  eis  "  cor  unum  et  anima  una.  Nimirum 
futuram  corporum  suorum  gloriam  jam  hic 

vni,  13.  —  =  Ibid.,  12.—  *  Imo  Guliel.  abb.  S.  Tbeod., 
de  Nat.  ct  Dign.  Amor.  Diu.,  c.  xiv.—  «  II  Cor.,  xil, 
10.—  «  Act.,  IV,  32. 


PART.  II.  SECT 

initiant,  ex  puritate  conscientiae  et  mutuffi  con- 
versationis  gratia  perfecte  eam  habituri  in  fu- 
tura  et  perenni  vita.  «  Haec  Bernardus  '.  Ecce 
donum  consilii  reficit  convivantes  supremos, 
scilicet  consiliarios ,  sacris  contcmplationibus , 
dum  eos  in  tabernaciilOj  id  est,  in  secreto 
mentis  facit  divina  consilia  audire.  Item  reficit 
convivantes  medios ,  scilicet  sensus  rationales , 
milites  et  cives  morales ,  sacris  veritatibus , 
dum  facit  eos  consilia  divina  in  tabernaculo 
vere  intelligere.  Item  reficit  convivantes  infi- 
mos,  scilicet  artifices,  rusticos  et  ministrantes, 
ut  sensus  animales ,  interiores  et  esteriores ,  in 
regno  vel  in  civitate  animfelaborantes,  deifor- 
mibus  operationibus  ,  dum  eos  facit  divina 
consilia  operando  adimplere ,  quod  perfecto- 
rum  est.  Sequimini  igitur  consifium  Dei,  quia, 
sicut  dicit  Augustinus  -  :  «  Consilium  Dei  est 
super  omne  consilium  creaturee,  »  ut  et  mun- 
danis  videatur  stultitia ,  ut  ostendit  Gregorius 
in  Moralibus  '■'  :  non  quod  sit  defectus  in  consi- 
liis,  sed  cjuia  sunt  tantaj  perfeciionis,  quod 
mundus  ea  non  potest  intelligere ,  neque  cog- 
noscere.  Quod  non  est  mirum ,  cum  nec  ipsum 
consiliarium  cognoscere  possit,  scilicet  Spiri- 
tum  sanctum ,  ut  dicit  Dominus. 

SEGTIO  YI.  '^'"' 

DE     DONO     INTELLECTUS. 

CAPUT  PRIMUM. 

Quare  donum  intellectus  prmcedentia  dona 
sequatur. 

Sextum  donum  Spiritus  sancti  ,  quod  facit 
diem  et  convivium  spirituale  in  anima ,  est  do- 
num  intellectus.  De  quo  sunt  quinque  notanda  : 
primum ,  quare  donum  intellectus  praecedentia 
dona  sequatur ;  secundo ,  quid  donum  intellec- 
tus  sit,  vel  quid  dicatur ;  tertio,  quaj  hujus  doni 
sit  necessitas,  vel  quae  utilitas  in  eo  conferatur ; 
quarto,  qualiter  ex  eo  dies  spiritualis  in  anima 
oriatur ;  quinto ,  qualiter  convivium  animae  es 
eo  prwparetur. 

Primo  igitur  videndum  est ,  qualiter  donum 
inteliectus  prsecedentia  dona  sequatur.  De  quo 
sciendum  est,  quod  Anselmus  dicit '',  istum  or- 
dinem  esse  rationabilem.  Cujus  rationem  ibidem 

'  Imo  Guliel.  —  '  Aug.,  Cont.  Faust.,  lib.  X.WI, 
c.  VII.—  >  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  xvi;  lib.  XXVll, 

(a)  CiBt.  eJit.  deest  tit.  Sectio  VI.— (4)  Edit.  Migne 
homo...  exigere  debeat.  —  (c)  Cat.  edit.  Ab  illis. 


.  VI.  CAP.  I.  627 

assignat,  dicens  :  «Quinque  donaSpiritussancti 
praecedenfia  pertinent  ad  vitam  activam ;  heec 
autem  duo,  scilicet  intellectus  et  sapienfia,  pei-- 
tinent  ad  vifam  contemplafivam  :  qure  duo  Spi- 
ritus  sanctus  prasdictis  quinque  superimponit, 
ut  aedificium  perfecte  compleatui-.  Sed  vita  ac- 
tiva  prascedit  contemplativam ,  tanquam  dispo- 
nens  potentias  contemplativas  ad  actus  suos, 
ne  in  operationibus  suis  impediantur.  Unde  Gre- 
gorius  in  UoraUbus  dicit "' :  «  Qui  arcem  contem- 
plationis  ascendere  desiderant,  prius  necesse 
est  ut  in  opere  acUonis  perfecfe  se  eserceaut.  » 
Igitur  in  ordine  ascensionis  ab  infimo  dono  , 
sciUcet  fimoris,  ad  summum  donum,  scilicet 
sapientiam ,  quinque  dona  prajdicta  prajcedere 
debent  donum  intellectus  et  sapienfife.  Unde 
Anselmus  ibidem  dicit  sic  '^ :  «  Postquam  Spiri- 
tus  sanctus  mentem  facit  paventem  per  donum 
timoris,  sibique  compatientem  per  donum  pie- 
tafis ,  et  ea ,  qu®  sunt  facienda ,  manifestat  per 
donum  scienUae,  et  illa  forliter  esequitur  per 
donum  forlitudinis,  et  de  ipsis  suo  exemplo  fa- 
cit  aliis  consulere  per  donum  consilii :  post  Spi- 
ritus  sanctus  accendit  mentem  ad  intelligen- 
dum ,  cur  hasc  et  illa  fieri  debeant ,  et  ulUmo  a 
solo  Deo  remuneraUonem  quferat  (6)  istorum. » 
Sed  quare  donum  intellectus  immediate  sequatur 
donum  consilii,  hujus  rafio  esl :  nam  cum  con- 
silium  sit  affectuum  inquisifivum  et  raUonis 
directivum,  ut  dictum  est  supra,  intellectus  au- 
tem  sit  lumen,  ut  dicitur  in  libro  de  Spiritu  et 
Anima ,  et  Philosophus  de  Anima ',  vocat  intel- 
lectum  agentem,  lumen  quod  penetral  usque 
ad  intima ,  sciUcet  ad  essenUas  rerum  et  quid- 
ditates  :  ideo  nunquam  est  perfecta  veritafis  in- 
quisiUo,  neque  perfecta  invenUo,  ubi  non  fue- 
rit  intellectuaUs  illuminatio :  unde consilium  sine 
inteUeclu ,  manet  sine  affectu.  Est  et  afia  rafio, 
quam  AugusUnus  ponit  in  libro  de  Doctrina 
Chrisliana,  parumpost  principium ',  ubi  loquens 
de  septem  donis,  dicil  de  dono  intellectus  sic  : 
«  Poit  quintum  gradum,  scilicet  donum  consilii, 
per  quod  anima  levatur  ab  appeUtu  sordiuni 
inferiorum,  ascendit  in  sextum  gradum,  scili- 
cet  donum  intellectus ,  ubi  jam  ipsum  oculum 
purgat,  quo  videri  polest  Deus  ab  his,  qui  huic 
sKculo  moriuntur:  qui  in  tantum  vident,  in 
quantum  moriuntur  steculo.  lllis  (c)  enim  non 

c.  xviii.  —  »  Imo  Eadmer.,  inter  Uper.  Anselm.,  de 
Similit.,  c.  cxxxii.  —  5  Greg.,  Aloral.,  lib.  VI,  c.  .wii 
—  *  Imo  Eadm.,  ubi  sup.—  '  Arist.,  de  Amm.,hh.  IIi' 
text.  18.  —  '  Aug.,  de  Doct.  C/ir,st.,  lib.  II    e.  vii' 


628 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


tionis 
aeositi- 
ve  et  ia- 
tellecli- 
Tee  dis- 
crimen. 


solum  certior,  sed  et  jucundior  species  (a)  lucis 
incipit  apparere  ,  in  ffinigmate  tamen.  Quandiu 
enim  '  >n  hac  vila  sumus,  peregrinamur  a  Domino, 
quamvis  -  conversationetn  habeamus  in  calis.  »  Ul- 
terius  igitiu-  introducit  ad  sapientiam. 

CAPUT  II. 

Quid  donum  intellectus  sit,  vel  dicatur. 

Secundo  videndum  est,  quid  sit  donum  in- 
tellectus,  et  quare  sic  nominetur  (6) .  De  quo  scien- 
dum  est,  quod  nomen  intellectus  importat 
quamdam  intimam  cognilionem.  Dicitur  enim 
Cogni-  intelligere  quasi  inlus  legcre.  Et  hoc  patet  con- 
sidcranti  ditTerentiam  inter  cognitionem  intel- 
leclus  et  sensus.  ISam  cognilio  sensiliva  occu- 
patur  circa  sensibiles  qualitates  exteriores.  Cog- 
nitio  autem  intellectiva ,  tanquam  excellentior 
et  subtilior,  penelrat  usque  ad  quidditates  ct 
rerum  essentias  inleriores ,  quia  objectum  in- 
tellectus  est  quod  quid  est,  ut  dicitur  ^  de  Anima. 
Unde  cognitio  humana  ineipit  a  sensu,  tanquam 
ab  exteriori :  quae  non  perficitur,  nisi  pervenia- 
tur  ad  intellectum,  qui  vere  cognoscit  quod 
est  res.  Dicitur  enim  in  libro  de  Spiriiu  et  Anima *, 
quod  quidquid  sensus  recepit  exterius  ,  imagi- 
nalio  reprassentat  interius,  ratio  invesligat,  in- 
tellectus  dijudicat,  inlelligenlia  comprehendit, 
et  ad  contemplationem  adducit,  quoe  memoria 
conservat.  Sed  advertendum  est,  quod  intellec- 
tus  quandoque  accipilur  ut  est  vis  animte  natu- 
ralis.  Et  sic  de  intelleclu  loquitur  auctor  libri 
De  Spiritu  et  Anima ,  qui  dicit ',  quod  intellec- 
tus  estvis  animae,  qua  (t)  invisibilia  percipit.  Cui 
concordare  videlur  Philosophus,  de  Anima,  et 
hic  intellectus  ut  plurimum  cascutiens  est.  Unde 
Psalmus  dicit  * :  Nescierunt  neque  intcllexerunt. 
Item  intelleclus  quandoque  accipitur  ut  est  vir- 
tus  inlelleclualis,  sive  ut  est  habitus  principio- 
rum  naturalium ,  qua;  subsunt  lumini  intellec- 
tus,  ut  patet  in  Ethicis.  Sed  neuter  istorum  est 
donum  Spiritus  sancti,  licet  uterque  sit  a  Spi- 
ritu  sanclo.  Sed  quia  liomo  ordinatur  ad  heati- 
tudinem ,  sicut  ad  finem  supernaluralem ,  ut 
apparet  ex  ejus  imagine  ;  ideo  oporlet  ponere 
inlellectiim,  sive  lumen  aliquod,  ut  est  habitus 
supernaturalis  jirincipiorum  superuaturalium, 
quuB  sunt  articuli  fidei,  et  ex  consequenti  qua- 
rumdam  operationum ,  per  quae  ordinantur  ad 

'  II  Cor.,  V,  6.  —  »  Philip.,  u:,  20.  —  »  Arist.,  de 
Anim.^  lib.  UJ,  te.\t.  37.  —  '  De  Spir.  et  Anirn.,  c.  xi. 
—  •  Ibid.  —  •  Pml.  LXX.Kl,  5.  —  '   Arjst.,  Eslhic, 


fidem;  quia*  fides  per  dilectionem  operatur,  ut 
dicit  Apostolus.  Et  hoc  lumen  supernaturale , 
et  superadditum  intellectui,  et  datumhomini, 
vocaturdonumintellectus,  quod  nominat  quam- 
dam  excellentiam  cognitionis,  penetrantis  us- 
que  ad  infimas  rerum  intelligendarum  essentias 
et  veritates :  qure  non  fit  ita  complete  ex  vir- 
tute  luminis  naturalis  intellectus ,  sicut  ex  vir- 
tute  luminis  supernaluralis  superadditi  intellec- 
tui  naturali.  De  quo  intelleclu  dicitur  in  hbro 
de  Spiritu  et  Anima  ^,  quod  intelligentia  est  vis 
animae,  quae  immediate  supponitur  Deo.  Cernit 
siquidcm  ipsum  summum  verum  et  vere  incom- 
mutabilem.  Sic  anima  percipit  corpora  scnsu ; 
imaginatione,  corporum  similitudines;  ratione, 
corporearum  rerum  naturas ;  intellectu ,  spiri- 
tumcreatum;  intelligentia,  spiritum  increatum. 
Vcl,  sicut  dicitur  in  eodem  libro  '",  «  intellectus 
est  ea  vis  animee ,  qua  de  divinis,  quantum  ho- 
mini  possibile  est ,  cognoscitur,  ad  coelestia  ar- 
cana  penetranda ,  quEe  penetrari  non  possunt , 
nisi  per  spiritum  ejus,  qui  etiam  profunda  Dei 
scrutatur. »  Unde  Apostolus  dicit  "  :  Nohis  aulem 
revelavit  Beus  per  spiritum  suum,  qui  omnia  scru- 
iatur,  etiam  profunda  Dei. 

CAPUT  III. 

QucB  hujus  doni  sit  necessitas,  vel  quce  utilitas 
in  eo  conferatur. 

Tertio  videndum  est,  qufe  sit  necessitas  sive 
utililas  doni  inlellectus.  De  quo  sciendum  est, 
quod  cum  veritates  necessariae  ad  salutem  sint 
nobis  absconditae,  et  quasi  velatae,  tam  in  rerum 
naturis,  quam  in  sacris  Scripturis,  quam  in  di- 
vinis  sacramentis  et  figuris,  in  tantum  ut  intel- 
lectushumanus,  sinc  adjutorio  supernaturalis 
luminis,  non  possit  ad  eas  apprehendendas 
plene  pertingere  :  planum  est,  quod  necesse 
fuit,  ut  Spiritus  sanctus  intellectui  humano  su- 
peradderet  aliquod  lumen  supernaturale,  quo 
velamina  dictarum  veritatum  penelraret,  et 
veritates  absconditas  apprehenderet,  et  eas  sic 
nobis  manifestaret.  Quod  utique  Spiritus  sanctus 
facjt,  dum  nobis  donum  inlellectus  inspirat. 
Hoc  enim  donum  intellectus  primo  facit  nos 
penelrare  velamina,  sive  lenebras  mentis  nos- 
lra3,  donec  ad  notitiam  propriam  perveniamus, 

lib.  VI,  c.  VI.  —  8  Galat.,  v,  6.  —  »  De  Spir.  el 
Anim.,  c.  XI.  —  '«  Ibid.,  c,  xxxvir.  —  "  I  Cor., 
II,  10  —  (a)  Ua  Edil.Bened.;  al.  spiritus.—  {b}Al.  no- 
miuatiir,  —  (c)  Al.  quia. 


PART.  II.  SECT.  VI.  CAP.  lY. 


629 


et  imaginem  sanctae  Trinitatis  nobis  concreatam 
cognoscamus,  cum  Dominus  dicat  '  :  Regmtm 
Vei  intra  vos  est ,  id  est,  in  imagine  sua.  Primo 
igilur  donum  intellectus  facit  nos  ad  interiora 
nostra  ingredi,  dum  menti  inspirat  ut  seipsam 
primo  cognoscere  discat,  et  in  hoo  diligenter 
se  exerceat,  donec  se  videre,  quid  sit,  incipiat. 
Dicit  enim  Richardus  sic  - :  «  Hoc  exercilio  cor- 
dis  oculus  mundatur,  ingeniiun  acuitur,  intelli- 
gentia  dilatatur.  Nihil  recte  aestimat,  qui  seipsum 
ignorat.  Nescit  quod  sub  pedibus  ejus  mundana 
gloria  jaceat,  cpii  conditionis  suie  dignitatem 
non  pensat.  Nescit  omnino  cpiid  de  spiritu  an- 
gelico,  quid  de  spiritu  divino  sentire  debeat, 
qui  spiritum  suum  prius  non  cogitat.  »  Sequi- 
tur  :  «  Si  non  idoneus  es  intrare  ad  teipsum, 
quomodo  ad  illa  rimanda  idoneus  eris,  quaj 
sunt  supra  leipsum?  »  In  hoc  exercitio  homo 
per  donum  intellectus  incipit  aliqualiter  videre, 
quod  factus  est  ad  imaginem  Dei,  ut  docet  Au- 
gustinus,  de  Trinitate.  Et  auctor  in  libro  de  Spi- 
ritu  et  Anima  ' :  «  Tanta  dignitas  hominis  esse 
cognoscitur,  ut  non  solum  jubentis  sermone, 
sicut  alia  opera  ses  dierum  sunt  facta,  sed  et 
consilio  sanctae  Trinitatis,  et  opere  divinfe  ma- 
jestatis  creatus  sit  homo  :  ut  es  primse  conditio- 
nis  honore  intelligeret,  quantum  deberet  suo 
Creatori,  non  solum  propler  primae  conditionis 
privilegium  acceptum,  sed  et  quod  '  ad  imagi- 
nem  et  similitudinem  suam  Deus  creavit  eum.  » 
Nam,  sicut  dicitur  in  eodem  libro  de  Spiritu  et 
Anima  :  «  Sicut  Deus  Pater,  Deus  Filius,  Deus  Spi- 
rltus  sanctus  est  unus  Deus,  non  tres  dii,  sed 
tres  personsa,  ita  anima  intellectus,  anima  vo- 
luntas,  anima  memoria,  non  sunt  tres  animas, 
sed  una  in  uno  corpore,  et  tres  vires.  Et  sicut 
ex  Patre  generatur  FiUus,  et  ex  Patre  et  Filio 
procedit  Spiritus  sanctus;  ita  es  intellectu  ge- 
neratur  voluntas,  sed  ex  intellectu  et  voluntate 
procedit  memoria.  »  Multa;  aUas  similitudines 
ponunlur  ibidem.  Ex  eo  autem,  quod  anima  est 
imago  Dei,  est  capax  Dei,  ut  dicit  Augustinus, 
de  Trinitate '".  Item  per  donum  intellectus  potest 
horao  cognoscere,  quod  est  factus  ad  simihtu- 
dinem  Dei.  Unde  in  libro  de  Anima  et  Spiritu 
dicitur  sic « :  «  Creata  est  anima  a  Deo,  vita  a 
vita,  simplex  a  simplici,  immortalis  ab  immor- 
tali :  ut  non  sit  longe  a  Creatore  suo,  cui  appro- 

'  Luc,  xvu,2l.—  «Richard.,  rfeCon<«np/.,Ub.  Ilf, 
c.  VI.—  '  De  Spir.  et  Anim.,  c.  .x.xxv.—  *  Gen.,  i,  2G. 


—  '  Aug.,  de   Tiinit.,  lib.   X,   c. 
princ.  —  "  De  Spir.  et  Anim.,  c 


VIII,  non  lonac  a 
XXXVI.  —  '  Ibiil., 


pinquare  videtur  simplicitate  essentiae.  Quia 
creata  est  anima  magna  a  magno,  recta  a  recto : 
eo  magna,  quo  capax  aeternorum ;  eo  recta,  quo 
est  appetens  aeternorum  vel  supernorum ;  eo 
beata,  quo  Deo  unita.  »  Sequitur  :  «  Anima 
namque,  quam  Dei  pietas  re.-^picit,  hnmilitas 
subjicit,  pcenitentia  reducit,  justitia  deducit, 
obedientia  conducit,  perseverantia  perducit, 
devotio  iotroducit ,  puritas  jungit,  charitas 
unit.  »  Et  ibidem  dicilur":  «  Quis  major  honor 
esse  potuit  homini,  quam  quod  ad  similitudi- 
nem  sui  Conditoris  crearetur,  et  eisdem  virtu- 
tum  vestimentis  ornaretur,  quibus  et  Conditor? 
De  quo  in  Psalmo  legitur  * :  Dominus  regnavit, 
decorem  indutus  eat,  quasi  omnium  virtutum 
splendore,  et  tolius  bonitatis  decore  ornatus.  » 
Sequitur  :  «  Et  quod  majus  dedecus  homini, 
aut  infelicior  miseria,  quam  ut  hac  similitudi- 
nis  gloria  sui  Conditoris  amissa,  ad  informem 
et  irrationalem  jumentorum  similitudinem  di- 
labatur  ?  u  Sequitur  :  «  Quapropter  quisque  di- 
ligentius  attendat  primae  suae  conditionis  excel- 
lentiam:  ut  venerandam  sancf»  Trinitatis  in  se 
ipso  imaginem  agnoscat,  honoremque  divinae 
simihtudinis,  ad  quam  creatus  est,  nobihtate 
morum,  et  exercitatione  virtutum,  et  dignitate 
meritorum  habere  contendat.  Unde  '  quando  ap- 
parebit,  similes  ei  erimus  vel  apparebimus,  qui 
nos  condidit  et  reformavit.  »  Hasc  ille.  Similiter 
per  donum  inteUectus,  homo  regnum  Dei  in  se 
invenit,  cum  Dominus  dicat '" :  Regnum  Dei  intra 
vos  est.  Ubi  dicit  Glossa  Gregorii :  «  Regnum  Dei 
nobis  insitum  est,  dicit  forsitan  inditam  anima- 
bus  nostris  laetitiam  per  Spiritum  sanctum.  Ea 
enim  est  velut  imago  et  arrha  perennis  laetifiac, 
qua  in  futuro  sasculo  animaB  Sanctorum  gau- 
dent.  »  De  hoc  require  supra,  in  capite  de  Dono 
timoris  ".  Qumrite  ergo  '*,  et  invenietis,  et  "  no- 
lite  fieri  sicut  equus  et  mulus,  quibus  non  est  in- 
tellectus,  ait  Psalmus. 

CAPUT  IV. 

Veritates  divince  in  sacra  Scriptura  absconditce 
manifestantur  per  donum  intellectus. 

Post  hoc  Spiritus  sanctus,  per  donum  infel- 
lectus,  facit  nos  penefrare  velamina  sacrariim 
scripturarum,  introduceu'^  nos  ad  claram  con- 
templationem  purse  veritatis.  Quod  autem  veri- 

XXXV,  post  med.  —  '  Psal.  xcii,  1.  —  '  I  Joan.,  iii,  2. 

—  '"  Luc,  XVII,  21. —  "  Vid.  sup.,  dc  dono  tim.,  c.  iv. 

—  "  Luc,  XI,  9.  —  "  Psal.  XXXI,  8. 


630 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTl. 


tates  theologicfe  et  divinae  qune  sunt  nobis  ne- 
cessariae  ad  salutem,  sint  velatas  et  absconditae 
in  sncra  Scriptura,  ostendit  obscuritas  prophe- 
tarum,  vel  prophetiarum ,  multiplicilas  figm-a- 
rum,  ct  diversitas  expositionum.  Quandoque 
enim  esponuntur  historice ,  quandoque  tropo- 
logice,  quandoque  allegorice,  quandoque  ana- 
gogice,  ut  supra  patet  in  capitulo  de  dono  scien- 
tice.  Sed  Spiritus  sanctus  per  donum  intellectiis, 
facit  nos  penetrare  omnia  velamina  occultantia 
nobis  veritates  Scripturarum  necessarias  nobis 
ad  salutem,  donec  intremus  ad  veritatis  puras 
illuminationes  et  confemplationes  in  Scriptiiris 
absconditas.  nPurfe  autem  veritatis  illuminatio- 
nes,  ut  dicit  Hugo  ',  sunt,  quando  veritas  sinc 
imaginibus  et  tiguris  per  semelipsam  percipi- 
tur.  »  Richardus,  super  Apotalypsi,  et  Haymo 
dicunt,  quod  excellentior  cognitio  esl,  cum  spi- 
ritus  humanus  per  internam  inspirationem  sua- 
viler  tactus,  nullis  rerum  visibilium  formis  ad 
ccelestium  contemplalionem  erigitur,  sicut  vidit  ' 
David  propheta.    Sed  Haymo    dicit   ibidem  : 
«  Est  quaedam  visio  intellectualis,  qiife  non  iit 
per  corporales  res ,  nec  per  similitudines ;  sed 
ipsa  verilas  in  mente  manifcstatur  videntibus  : 
quod  proprie  electorum  est.  »  Et  notandum, 
quod  donum  intellectus  quandoque  in  tantum 
penetrat  omnia  veritatis  velamina,  et  in  tantum 
introducit  mentem  ad  sua  interiora,  ut  audiat 
ibi  -  verha,  qum  non  licet  homini  loqui,  quia  nec 
forte  proprie  poterunt  dici  per  os  carnis  :  quia 
cum  sint  verba  intelleclualia,  nihil  corporale 
habentia,  nec  imaginem,  nec  similitudinem,ideo 
per  os  carnis  non  exeunt.  Et  ideo  '  illa  7iemo 
scit,  nisi  qui  accipit,  ut  in  Apocalypsi.  Quod  ex- 
ponens  Auguslinus  *  ibidem  dicit,  quod  nemo 
scit,  7iisi  qui  accipit  per  revelationem,  vel  per 
experientiam.  Cum  his  concordare  videtur  Com- 
mentator  super  Angelicam  Biei^archiam ',  loquens 
de  proprietatibus  seraphicis,  ubi  dicit  sic :  « llle 
qui  haec  verba  dicebat,  usque  ad  tertium  ccelum 
perveneratj  et  intravit  paradisum  Dei,  ubi  verba 
omnino  secreta  et  proxima  sUentio  audivit,  ad 
quae  auris  humana  non  contigerat,  quas  nemo 
audiret,  donec  sciret:  intus  enim  audiebantor, 
ibique  dicebantur ;  et  non  poterant  cxire  foras, 
ubi  erat  homo;  et  propterea  ab  eo  qui  intus 
erat ,  et  valdc  intus ,  introrsus  audiri  poterant. 
Sed  his  qui  foris  erant,  dici  non  debuerant.  Ne 

'  Hug.,  rffCcp/.  Hierarch..  c.  vii.— -  II  Cor.,  xii,4. 

—  '  Apoc.,  11,  17. —  »  Aug.,  m  Apoc.,  hoca.  u,  circa  lia. 

—  •  Hng.,  rfe  Cal.  Hier.,  c.  vii.  —  '  I  Joan.,  ii,  27. 


autem  ilU,  qui  foris  erant,  derelinquerentur,  si 
ab  co,  qui  inlus  erat,  non  vocarentur;  uatasunl 
verba  de  verbis,  sicut  verba  de  Verbo  nata  fue- 
rant.  De  verbis,  quffi  inlus  servari  debuerunt, 
verba,  quae  foris  proferri  potuerunt;  de  im- 
mensis  magna,  de  occultis  obscura,  de  impene- 
Irabilibus  profunda :  quae  a  nobis  audita  sunt 
in  Scripturis,  utrum  intellecta  nescio.  Vnctio 
tanien"  spiritus  docet  7ios  de  omnibus,  dicit  Joan- 
ues.  Itom  Spiritus  sanctus,  per  donum  intellec- 
tus,  non  solum  facit  nos  pcnetrare  omnia  vela- 
mina  verilatis  inoai-nata;,  sed  et  veritatis  in- 
crcatcP.  Vclamina  autem  veritatis  incarnatae  sunt 
omnes  intirmitates  et  defectus,  quos  pro  nobis 
assumpsit  in  natura  humana,  ut  defectus  passi- 
bilitatis,  famis,  sitis,  et  mortalilatis ,  etc. :  quae 
donum  intellectus  omnia  facit  penetrari  usque 
ad  inventionem  nudse  veritatis ;  quia  ipsa  Ve- 
ritas  incarnafa  chcit ' :  Cum  venerit  ille  Spiritus 
veritatis,  docebit  vos  onuwn  veritatem.  Spiritus 
verilatis  dicitur,  quia  a  veritate  procedit  :  et 
ideo  docet  omnem  veritatem,  quia  docet  eum  *, 
in  quo  sunt  omnes  thesauri  sapientim  et  scienticc 
Dei  absco7iditi.  Nam  quia  ab  alio  procedit,  ipsum 
manifestat.  Unde  Dominus  dicit  ibidem  ^ :  iVon 
e7xim  loquetur  a  semetipso ,  sed  qucecumque  audiet, 
loquetur :  quia  de  meo  aecipiet,  ex  quo  docebit 
vos  omnem  veritatem  necesscU^iam ,  c[uam  au- 
divit.  Docere  aulem,  est  ipsum  intellectum  ad 
suum  objectum,  quod  est  verifas,  applicare,  ex 
quo  sequitur  veritatem  cognoscere. 

Sedsciendum,  quod  triplex  veritas  est:  nam 
est  verilas  coguitionis,  veritas  operationis,  et 
veritas  dilectionis.  Per  verilatem  cognitionis, 
Spiritus  sanctus  ostendit  nobis  fidem  Christi  et 
doctrinam  esse  verissimam.  Per  verifatem  ope- 
rationis  Christi,  docet  nos  operalionem  perfe- 
ctissimam.  Per  veritatem  dilectionis  Christi , 
ostendit  nobis  charitalem  maximcuu.  Ad  has 
veritates  possunt  reduci  aliae  veritates  necessa- 
riae.  Item  Spiritus  sanctus,  per  donum  intelle- 
ctus,  non  solum  facit  nos  penetrare  omnia  vela- 
mina  veritatis  incarnatee,  sed  et  velamina  veri- 
tatis  increatae.  Unde  dicit  Jesus  '" :  Ille,  scihcet 
Spiritus  sanctus,  ?r<e  clarificabit.  Quod  verbum 
exponens  Auguslinus  dicit  "  :  «  Spiritus  sanctus 
clarificat  Filium,  non  ilaquod  de  non  claro  fa- 
ciat  clarum ;  sed  eum  clarificat  in  nobis,  quando 
nobis  eum  manifestat,  ut  clarum  clare  cogno- 

—  '  1  Joan.,  XVI,  i3.  —  '  Coloss.,  \l,  3.  —  '  Joan., 
XVI,  13.  —  '«  Ibid.,  14.  —  "  August.,  i»i  Joan., 
tract.  cx. 


PART.  II.  SECT.  VI.  CAP.  V. 


63i 


scamus.  Sed  quia  Spiritus  sanctus  procedit  ab 
utroque,  scilicet  Patre  et  Filio,  ideo  utrumque 
nobis  revelat.  Haec  autem  revelatio  fit ,  quando 
Spiritus  sanctus,  per  donum  intellectus,  men- 
tem  nostram  a  terrenis  elevat,  et  purgat,  et  in- 
flammat.  Affectus  enim  terrenus  et  animalis  im- 
pedit  intellectum ,  ne  spiritualia  intelligat  : 
quia '  animalis  homo  non  percipit  ea,  qua  sunt  spi- 
ritus  Bei,  ait  Apostolus.  Ideo  talibus  non  fiunt 
revelationes.  Spiritus  sanclus  intellectum ,  vo- 
luntatem,  memoriam,  et  totam  familiam  mentis 
ab  inferioribus  abstrahens ,  impellit  ad  Domi- 
numquaerendum  et  habendum.  Unde  Bernardus 
dicit  ^  :  «  Spiritus  sanchis  profecto  monet  me- 
moriam,  docet  intelligentiam,  movet  volunta- 
tem.  B  Et  ibidem  '  :  «  Nec  minimam  paleam 
peccati  intra  cordis,  quod  possidet,  habitaculum 
patitur  residere  ,  sed  statim  igne  subtilissimee 
circumspectionis  exurit  illud  spiritus  dulcis  et 
suavis.  »  Igitur  mente  purgata  et  mundata  per 
internam  monitionem,  escitat  memoriam  ad 
paternae  allocuiionis  auditionem,  quia  Deus  per 
memoriam  auditur,  ut  dicit  Richardus.  Item 
dicit  Bernardus  ibidem  * : «  Spiritus  sanctus  docet 
intellectum,  et  illuminat,  scilicetad  divini  verbi 
intellectionem.  »  Quia,  sicut  dicit  Richardus  ° 
ubi  supra,  Deusperintelligentiam  videtur.  Item 
dicit  Bernardus  ibidem,  quod  Spiritus  sanctus 
movet  voluntatem ,  scilicet  ad  sanctae  Trinitatis 
perfectam  dilectionem,  quia,  dicit  Richardus 
ubi  supra  :  «  Deus  per  voluntatem  vel  affectum 
amplexatur,  et  sic  habetur.  »  Sed  et  Filius  re- 
velat  Patrem;  unde  dicit  Apostolus  ^  :  Usque  in 
hodiemum  diem,  idipsum  velamen  in  lectione  vete- 
ris  testamenli manet  nonrevelalum,  quod  in  Christo 
emcuatur,  dum  nobis  Patrem  revelat.  Unde  dicit 
Dominus  ''  :  Ego  clarificavi  te,  Pater.  Quod  expo- 
nens  Augustinus  dicit'  :  «  Filius  clarificavit  Pa- 
trem ,  non  quod  de  minus  claro  fecerit  magis 
clarum,  cum  essentialiter  fueritaeternaUter  cla- 
rus :  sed  Filius  in  nobis  clarificatus,  eum  in  no- 
bis  clarificat,  dum  ipsum  Verbum  paternum 
manifestatnobis  Patrem.»  Unde  dicit  Verbum' : 
Pater,  manifestavi  nomen  tuum  hominibus,  quos 
dedisti  mihi.  Quod  Augustinus,  de  Trinitate  '" , 
exponens  dicit  :  «  Si  Yerbum  nostrum  tempo- 
rale  et  transitorium,  quod  nos  proferimus,  et  se 
ostendit,  et  eum  qui  loquitur;  quanto  magis 


Verbum  Dei,  per  quod  facta  sunt  omnia,  se  no- 
bis  ostendit,  et  Patrem  sicuti  est,  quia  idem  cum 
Patre  est,  et  seipsum  ostendit  nobis?  »  Unde  di- 
cit  Dominus  "  :  Philippe,  qui  videt  me,  videt  et 
Patrem.  Sed  et  Pafer  clarificavit  Filium,  ut  in  mi- 
raculorum  operatione ,  in  passione ,  resurre- 
ctione,  et  in  ccelum  ascensione,  et  in  multis 
aliis,  ut  Filius  clarificet  Patrem,ut  supra  patuit. 
Unde  Joannes  dicit  '^  :  Pater,  venit  hora,  clarifica 
Filium  tuum,  ut  Filius  tuus  clarificet  te. 

CAPUT  V. 

Veritates  divinorum  sacramentomm  dono 
intellectus  penetranlur. 

Post  hn5C  videndum  est,  qualiter  Spiritus  san- 
clus,perdonumintelIectus,faciat(a)nospenetrare 
velamina  veritatum  divinorum  sacramentorum : 
habent  namque  sacramenta  velamina  quoedam, 
quibus  luciformes  margaritas  abscondunt,  ne 
pedibus  porcorum  immundas  multitudinis  con- 
culcentur,  et  ne  derideant  vel  contemnant  eas, 
sicut  et  Dominus  dicit  ''  :  Nolite  ponere  margari- 
tas,  etc.  De  istis  velaminibus  conqueritur  sanctus 
Bernardus,  dicens  sic  "  :  «  Mihi  apponitur  veri- 
tas,  sed  in  sacramento.  Angelus  ex  adipe  fru- 
menti  saginatur,  et  nudo  grano  ;  me  oportet  in- 
terim  quodam  sacramenti  cortice  esse  conten- 
tum,  carnis  furfure,  palea  litterae,  fidei  vela- 
mine.  Et  hsec  talia  sunt ,  quae  gustala  afferunt 
mortem,  si  non  deprimitiis  spiritus  quantulum- 
cumque  accipiant  condimentum  ,  quod  fit  per 
donum  intellectus.  »  Unde  sequitur  :  «  Denique 
absque  Spiritu  sacramentum  ad  judicium  sumi- 
tur,  et  caro  non  prodest  quidquam,  littera  occi- 
dit,  et  fides  mortua  est  :  sed  Spiritus  sanctus 
est,  qui  vivificat,  utvivam  in  eis.  At  quantalibet 
sane  abundantiaspiritus  noster  pinguescat,  non 
tamen  pari  jucundilate  sumitur  cortex  sacra- 
menti,  et  adeps  frumenti,  fides  et  spes,  memo- 
ria  et  praesentia,  feternitas  et  tempus,  vultus  et 
speculum,  imago  Dei  et  forma  servi.  Nempe  in 
omnibusfidesmihi  estlocuples,  intellectus  pau- 
per.  »  Hinc  Bernardus  ostendit,  quod  intelleclus 
humanus  est  pauper  et  quasi  ctecutiens,  sine 
adjutorio  divino,  in  cognitione  tam  abscondi- 
tarum  veritatum  sacramentalium;  sed  adjutorio 
Spiritus  sancti ,  qui  donat  veritates  theologicas 


'  I  Cor.,  u,  14.  —  -  Bern.,  de  Pentec.  serm.   i,  tract.  cv.  —  '  Joan.,  x\u,  C.  —   "  Aug.,  de   Trinit., 

circa  med.  —  =  Ibid.,  serm.  ii.  —  *  Ibid.,  serm.  i.  —  lib.  VII,  c.  ill.  —  "  Joan.,  xiv,  9.  —  '^  Joan.,  xvii,  1. 

•  Richard.,  de  Contempl.,  lib.  III,  c.  xi.  —  '  II  Cor.,  —  '■  Matlk.,  vii,  6.  —  '*  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xxxni, 

ni,    14.  —    '  Joan.,   XVII,  4.  —  "   Aug.,   in  Joan.,  ante  med.  —  (a)  i/.  facit. 


632 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


dirigentes,  et  ad  plenum  perficientes  donum  in- 
tellecfus  et  caetera  dona,  tit  dives  et  forlis  ad 
penetrandum  vclamina,  et  ad  inveniendum  ve- 
rilates  absconditas.  Inde  Grcgorius  in  Moralibus 
dicit  sic  '  : «  Ad  perfectionem  plenam  dona  non 
perveniunt,  nisi  fide,  et  spe,  et  charitate  fiat 
omne  quod  agunt.  Nam  Cliristus  est  ostium, 
per  quod  intralur  ad  notitiam  sanctoe  Trinita- 
tis. »  Unde  Augustinus  -,  exponens  illud  Joannis, 
Ego  sum  via,  dicit  :  n  Verbum  assumens  huma- 
nitatem,  faetum  est  via.  Ambula  per  hominem, 
et  pervenies  ad  Deum. »  Et  dicit  ipse  Dominus ' : 
Ego  sum  ostium  ovium ,  etc.  Hoc  oslium  fides 
aperit.  Unde  in  Isaia  dicitur*  :  JVm  credideritis , 
non  intelligetis  [a).  Igitur  fides  intellectum  adju- 
vat.  Spes  autem  intellectum  introducit.  Unde 
dicit  Apostolus  ''  :  Habemus  spem  firmam,  et  ince- 
dentem  usque  ad  interiora  velamina,  scilicet  purce 
veritatis.  Sed  charitas  invenit  et  unit ,  quia  ' 
Deus  charitas  est,  et  qui  manet  in  charitate,  in  Deo 
manet,  et  Deus  in  eo.  Cujus  ratio  est,  quia,  sicut 
dicit  Hugo  '',  «  amor  sive  charitas  suo  acumine 
omnia  penetrat,  donec  ad  Dilectum  veniat.  » 
Sic  igitur  donum  intellectus  in  fide,  spe  et  cha- 
ritate  penetrat  omnia  velamina  sacramentalia, 
superius  a  Bernardo  enumerata ,  ut  dicat  illud 
Canticorum  *  :  Inveni  quem  diligit  anima  mea,  te- 
niii  eum ,  nec  dimittam  eum ,  donec  introducam 
eum  ad  certissimam  veritatem,  et  intimam. 

CAPUT  Yl. 

Quomodo  j)er  donum  inteUeclus  dies  spiritualis 
in  anima  oriatur. 

Quarto  videndum  est,  qualiter  per  donum  in- 

tellectus  dies  in  anima  spiritualis  oriatur.  De 

quo  sciendum  est,  quod  sicut  absentia  lucis  so- 

laris  causat  noctem  et  tenebras  in  terra,  et  sicut 

praesentia  ejus  causat  diem ,  sive  lumen,  ut  vi- 

deantur  sensibiUa,  sic  absenUa  doni  intellectus 

in  anima  causat  tenebras.  Unde  Psalmista '  : 

Per  do-  jfgscierunt  neque  inteUexerunt ,  in  tenebris  ambu- 

leUectns  lant ;  et  ejusdem  doni  prsesentia  causat  in  anima 

diesTn  "^'^°^  spiritualem ,  qua  videnlur  intelligibilia. 

»nim«.   Undc  Gregorius  in  MoraUbus,  exponens  illud 

Job  '" :  Unusquisque  in  die  suo,  dicit  sic  :  «  Sicut 

ignorantiae  obscuritas  sine  dubitatione  nox  cor- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  1,  c.  Xiu.  —  '  Aug.,  de  verb. 
flom.,serm.  LV,al.cxLl,n.4.—  ^Joan.,  x,l.—  ^lsa.,  vu, 
9,  juxta  Lxx.  —  5  Hebr.,  vi,  19.  —  »  1  Joan.,  iv,  16. 
—   '  Hug.,  in  Cal.  Hier.,  c.  VH.  —  »  Cant.,  m,  4.  — 

(a)  Vulg.  Si  non  credideriiit,  non  permanebitis. 


dis  dicitur,  sic  intellectus  dies  vocatur.  »  Ratio 
hiijus  est,  quia  intellectus  suo  lumine  penetrat 
omnia  velamina  obumbrantia  veritatis  radios, 
tam  nafurarum,  quam  scripfurarum  et  sacra- 
mentorum,  uf  supra  patet,  planum  est  quod  lu- 
men  illud  doni  intellectus ,  proficit  et  crescit 
usque  in  perfecfnm  diem ,  quo  spiritualia  con- 
templantur,  in  quo  die,  mane,  meridies,  et  ve- 
spera  distinguuntur. 

Primo  igitur,  mane  hujus  luminosa;  diei  in 
mente  humana  orifur,  quando  per  donum  in- 
tellectus  ad  nosfra  infcriora  revocati  per  lumen 
compuncfionis,  omnes  tenebras  peccatorum  de 
lectulo  conscientioe  abstergimus,  ut  dicamus 
eum  Psalmisfa  ''  :  La<;abo  per  singulas  noctes  le- 
cium  meum,  scilicet  conscientife,  ut  post  hoc  ad 
claritatem  meridianse  horae  per  contemplatio- 
nem  mane  surgamus.  De  mane  illius  diei  lo- 
quens  Gregorius  in  MoraUbus,  exponens  illud 
Job  i^ :  Consurgensque  diluculo  offerebat  holocausia, 
dicif  sic  "  :  «Diluculo  namque  consurgimus,  cum 
compunctionis  luce  perfusi,  humanitatis  nosfrae 
noctem  deserimus,  et  ad  veri  luminis  radios 
menfis  oculos  aperimus.  »  Sequifur  :  «  Offerebat 
holocausta.  Holocausfum  totum  incensum  dici- 
tur,  quod  offerre  est  totam  mentem  igne  com- 
pimctionis  incendere,  ut  in  ara  amoris  tota  ar- 
deat,  et  quasi  delicta  propriae  cogitafionis  esu- 
rat.  De  mane  illo  dicit  Psalmista  "  :  Mane  astabo 
tibi,  et  videbo. 

Secundo,  posf  mane  huj  us  diei  luminosae,  horae 
meridianae  claritasfervida  orif  ur  in  mente  ex  dono 
intellectus,  quod  pariter  illuminat  et  inilammat 
in  sacra  Scriptura  ad  modum  horae  meridianae, 
dum  eloquium  Domini  vehementer  ignitum , 
quodest ''"  penetrabilius omni  gladio  ancipiti,  per- 
tingensusque  ad  divisionem  spirituset  anima,  secun- 
dum  .\postoIum,  manifestat.  De  claritafe  hujus 
meridiei,  et  radiis  hujus ,  Richardus  dicit  sic '  : 
« Jucunda  sane  admodum  plaga  est  meridiana  a 
nimietate  lucis  et  fervore  diei,  eo  quod  dulce 
sit  valde  et  delectabile  aspectui ,  contemplari 
■  beatorum  spirituum  ordines,  hilarescenfes  in  cla- 
rifate  et  charitate.  »  Et  sequitur  infra  :  «  In  me- 
ridie  illa,  scilicet  lucis  et  fervoris  Scripturae , 
contemplantur  praemia  meritorum  beatorum, 
gaudia  civium  supernorum,  et  arcana  divino- 
rum  secretorum,  et  castera  hujusmodi.  Propter 

'  Psal.  Lxxxi,  0.  —  >»  Job,  I,  4.  —  "  Psal.  vi,  7.  — 
'=  Job,  1,3.  —  "  Greg,  Morul.,  lib.  1,  c.  xix.  — 
"  Psal.  V,  3.  —  '5  Hebr.,  iv,  12.  —  '«  Ricliard.,  * 
Contempl.,  lib.  111,  c.  vn. 


MaDedi- 
ci  dooi 
inlellec- 
tas. 


Meridies 
hajQS 
diei. 


PART.  II.  SECT.  VI,  CAP.  VI. 


633 


quod  dicit  Dominus  '  :  Serutamini  Scripturas. 
Quod  verbuin  Chrysostomus  esponens  dicit  : 
«  Salvator  Scripturas  vocat  oslium.  Hae  enim 
cognitionem  Dei  aperiunt,  hae  oves  custodiunt, 
hae  lupos  supervenire  non  permittunt,  hfereticis 
introitum  prcecludentes.  »  Haec  ille.  De  fervore 
autem  horsB  meridianae,scilicetScriptur8esacr£e, 
in  qua  nobiscum  Deus  loquitur  per  Verbum 
suum  proprium,  tamen  incarnatum,  quantus  sit 
ostendit  Eeclesia,  quas  es  ardentissimo  fervore 
tacendo  clamat  dicens  -  :  Osculeliir  me  osculo 
oris  sui.  Hunc  fervorem  advertere  possumus,  si 
verba  pensemus.  Nam  Bernardus,  exponens 
haec  verba,  dicit  ^ :  «  Securus  suscipio  mediato- 
rem  Dei  Filium,  quem  agnosco  fratrem  meum. 
Minime  mihi  jam  suspectus  erit :  frater  enim  et 
caro  mea  est  :  puto  eum  spernere  me  jam  non 
posse  :  os  de  ossibus  meis,  et  caro  de  carne  mea. 
Igitur  loquatur  mihi  osculo  oris  sui.  Quid  mihi 
hfec  ora  prophetarum  semiverba  loquuntur? 
Ipse  potius  *  speciosus  forma  prm  fihis  hominum 
me  osculetur,  osculo  oris  sui  alloquendo.  Non 
audio  jam  Moysen',  impeditioris  lingum  est. 
Isaiae  *  labia  immunda  sunt.  Hieremias  '  nescit 
loqui ,  quia  puer  ust.  Non  in  eis  jam  loquatur 
mihi,  quoniam  '  tenebrosa  aqua  in  nubibus  aeris; 
et  prophetcB  omnes  elingues  sunt.  Sed  ipse  lo- 
quatur  mihi,  cujus  gratiosa  proesentia,  et  admi- 
randa  fluenta  doctrinas,  fiant  in  me  '  fons  aqum 
satientis  in  vitam  mternam.  Cujus  utique  sermo 
vivus  et  efficax  mihi  osculum  est  :  non  qui- 
dem  conjunctio  labiorum,  quas  interdum  pacem 
mentitur  animorum;  sed  plane  infusio  gaudio- 
rum,  revelalio  secretorum,  mira  quaedam  et 
quodam  modo  indiscnia  connexio  superni  lu- 
minis,  et  illuminatffi  mentis.  Ad7i(Erens  quippe  '" 
Deo,  unus  spiritus  est.  »  Haec  ille.  Ideo  sponsa  in 
Canticis  dixit "  :  Anima  mea  liquefacta  est,  ut  diJe- 
ctus  meus  locutus  est,  mihi  spiritus  fervorem  tan- 
tum  infundendo,  vel  influendo,  ut  tota  fervida 
sit,  ait  Vercellensis  ibidem.  Igitur  '^  quasi  lux 
meridiana  est. 
vespera  Tertio,  post  horam  claraj  et  fervidae  meridiei, 
hajQs  hora  vespertina  succedit ,  in  qua  labor  quoti- 
dianus  terminatur,  somnus  contemplationis  in- 

'  Joan.,  V,  39.  —  '  Canl.,  I,  1.  —  '  Bern.,  in  Canl., 
serm.  u,  post  med.  —  '  Psal.  xliv,  3.  —  '  Exod.,  iv, 
10.  —  '  Isa.,  VI,  5.  —  '  Jerem.j  i,  C.  —  '  Psal.  xvii, 
12.  —  '  Joan.,  IV,  14.  —  '»  1  Cor.,  vi,  17.  —  "  Cant., 
V,  6.  —  '^  /vo.,  xviii,  4.  —  "  Luc,  XXIV,  29.  —  '*  Psa/. 
rjii,  23.  —  '»  Cant.,  v,  2.  —  '«  De  Spir.  et  Anim., 


diei. 


choatur,  deliciee  nocturnales  celebrantur.  Labor 
quotidianus  terminatur,  quia  sole  declinante, 
virtus  debilitatur  operantium.  Unde  dixerunt 
Domino  discipuli ,  simulanli  se  longius  ire  "  : 
Mane  nobiscum,  Domine,  quoniamadvesperascit,  et 
inclinata  est  jam  dies :  quia  virtus  est  debilitata, 
et  ideo  a  labore  quiescendum  est.  Quare  et  in 
Psalmo  dicitur  '*  :  Exibit  homo  ad  opus  suum,  et 
ad  operationem  suam  usque  ad  vesperam.  Secundo 
in  hora  vespsrlina,  per  donum  intellectus,  som- 
nus  coat"!i;plationis  inchoatur;  unde  dicit  anima 
contemplativa  '^ :  Ego  dormio,  et  cor  meum  vigilat. 
Quod  exponens  Vercellensis  dicit  sic  :  «  Ego , 
quod  sum  per  naturam,  dormio  ;  dormitio  au- 
tem  suspendit  usum  sensuum  exteriorum,  et  in- 
tendit  et  quasi  invigilat  circa  exercitium  sen- 
suum  interiorum,  quod  incomparabiliter  nobi- 
lius  est,  quam  exercitium  sensuum  exleriorum : 
quod  perfecte  haberi  non  potest,  nisi  sensus 
exteriores  obdormiant.  »  Unde  in  libro  de  Spi- 
ritu  et  Anima  dicitur  "*  :  «  Cum  sensus  exterior 
carnalis  suo  bono  utitur,  interior  sensus  quasi 
obdormit.  »  Et  Gregorius  dicit  '"  :  «  'Vigilanti 
etenim  corde  dormit  per  hoc,  quod  interius 
contemplando  proficit,  et  ab  inquieto  opere 
foris  quiescit.  »  Tertio,  in  hora  vespertina  de- 
liciae  spirituales,  post  labores  diurnos,  a  Deo 
minislrantur  per  donum  intellectus  :  tunc  ex 
Jacob  reverso  (a)  de  agro  ad  vesperam  fit  Israel, 
quia  «  post  sudationes  boni  operis,  pervenitur 
ad  lucem  contemplationis  ":  »  ut  dicit  Hugo 
Unde  in  Job  dicitur  '",  Quasi  meridianus  fulgor, 
consurget  libi  ad  vesperam.  Quod  exponens  Gre, 
gorius  in  Moralibus  ait  -"  :  «  Consurget ,  quia 
quanta  sibi  claritas  meridiana  maneat,  cum  jam 
occumbere  coeperit,  post  agnoscet,  quia  scri- 
ptum  est  ■-' :  Timenti  Beum  bene  erit  in  extremis. » 
Hsec  ille.  Fulgor  namque  meridianus  illuminat, 
et  inflammat  :  illuminatio  pertinet  ad  cognitio- 
nem ;  inflammatio,  ad  refectionem  :  nam  in  cha- 
ritate  refectio  est.  Qufe  duo  maxime  faciunt  ad 
deUcias  spirituales  et  vespertinas,  ut  patet  per 
Hugonem  ^'^,  ut  supra  dictum  est.  Fadum  est  igi- 
tur  ''  vespere  et  mane  dies  sextus,  per  donum  in- 
tellectus. 

c.  IX.  —  "  Greg.,  in  Ezech.  hoQi.  xiv,  post  med.  — 
'8  Hug.,  de  Cluusl.  Anim.,  lib.  IV,  c.  XLiii.  —  "  Job, 
XI,  n.  —  ""Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  Xi,  circa  med.  — 
"  Eccli.,  I,  13.  —  "  Hug.,  de  Cael.  Hter.,  c.  vii.  — 
"Ge«.,  I,  31. 
(a)  Cat.  edit.  reversa. 


fi34 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


CAPUT  VII. 


Quomodoper  donum  inteUecttts  convivinm  spirituale 
menti  proeparetur. 

Quinlo  videndum  est,  qualitcr  Spiritus  sanctus 
pcr  donuni  intellectus  in  die  sua,  id  est,in 
illuminatione  sua  convivium  spirituale  menli 
pr»paret.  De  quo  sciendum  est ,  quod  Grego- 
rius  in  Moralibus  dicit  sic  '  :  «  Intellectus  in  die 
suo  convivium  praeparat,  vel  parat,  quia  in  eo 
quod  audita  penelrat,  reficiendo  cor,  tenebras 
ejus  illustrat.  »  Ergo  in  penetratione  auditorum 
inventa  veritate  mens  reficitur.  Et  ratio  hujus 
est,  quia  monti  non  sufficit  gusfare  velamina 
veritatura,  testas,  vel  umbram  quidditatum,  ut 
supra  dictum  est;  sed  nucleum,  id  est  veri- 
tatem  puram  et  quidditatem  nudam.  Veritas 
pura  est,  quando  per  seipsam  videtur,  non  per 
subjectam  imaginem,  vel  figuram,  dicit  Hugo  -. 
Et  hic  intellectus  vere  reflcit.  Unde  Linconiensis, 
super  principium  ilysticx  Theologice ,  dicit  sic  : 
«  Intellectum  Scripturae  historicum,  allegoricum 
et  moralem  habent  multi  :  sed  interior  homo, 
quaerens  videre  Deum  incircumvelate  et  vere , 
non  est  his  contentus :  sed  transcendens,  ascen- 
dit  cum  sacris  contemplativis  ad  summitatem 
anagogicorum  intellectuum.  In  quibus  tamen 
non  videtur  Deus  sine  symbolis,  donec  tandem 
ab  omnibus  absolvatur,  et  cum  Moyse  cali- 
ginem  ignorantiae  ingrediatur,  in  qua  mens 
summe  reficitur,  ut  patet  per  Moysen  jejuaan- 
tem  a  cibo  corporali  quadraginta  diebus,  ut 
legitur  in  Exodo.  »  Cum  igitur  donum  intel- 
lectus,  secundum  Gregorium,  penetret  omnia 
velamina  veritatis  divin;e,  tam  in  scripturis, 
quam  in  doctrLna,  tam  in  tiguris,  quam  in  sa- 
cramentis,  et  usque  ad  intimam  et  nudam 
veritatem  intelligendam  et  degustandam  qua- 
dam  intellectuali  experientia  pertingat,  quod 
perfectissimorum  est,  ut  dicit  Bernardus  super 
Cantica ,  ideo  donum  intellectus  dulcissime 
mentem  reficit.  De  hoc  gustu  experientiiE  Ber- 
nardus  '  loquens  in  libro  de  Amore  Dei,  dicit : 
«  Gustus  experientiai  Scripturarum,  et  sacra- 
mentorum  Dei ,  qui  est  in  Christo ,  facit  nobis 
sensum,  ut  intelligamus  Scripturas.  Unde  Domi- 
nus  post  resurrectionem  aperuit  discipulis  sen- 
sum,  ut  intelligerent  Scripturas.  »  Et  sequitur 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  1,  c.  xvi.  —  »  Hn;».,  in  Cool. 
Hier.,  c.  VII.  —  ^  Imo  GuUlel.  abb.  S.  Theod.,  de  Sat. 
et  Dij/nit.  Jiv.  Amor.,  c.  x,  post  med. —  '  Luc.,s,  42. 


ibidem:  «Cum  Scripturaruminterioremsensum, 
et  veritatem  mysteriorum  Dei,  ct  sacramen- 
torum,  coeperimus  non  solum  intelligere,  sed  et 
quadam,  ut  ita  dicam,  experientife  manu  pal- 
parc  ct  tractare,  quod  non  fit  nisi  quodam 
conscientiee  sensu ,  et  experientire  disciplina 
inteiligentis  et  scientis  bonitatem  Dei  et  veri- 
tatem,  quampotenti  bonitate,  et  quam  elficaci 
veritate  (a)  in  filiis  grati^  opus  ipsius  gratiae 
operatur :  tunc  intellectus  cum  sapientia  ope- 
ratur  quod  suum  est,  et  exequitur;  tunc  sa- 
pientia  unctione  sua  docet  (6)  de  omnibus  ne- 
cessariis,  sapore  suo  intellectui  jam  communi- 
cato ,  ut  per  claritatem  cognifionis  illuminetur, 
et  per  dulcedinem  cognitionis  reficiatur  : » 
utrumque  enim  necessarium  est  ad  convivium 
spirituale,  ut  supra  dictum  est.  Sed  tam  per- 
fecta  cognitio,  quam  perfecta  refeclio,  princi- 
paliter  in  uno  consistit,  quod  solum  est  necessa- 
rium ,  ut  dicit  Dominus  *  :  ideo  donum  intel- 
lectus  multa  transcendendo  et  penetrando,  ad 
illud  perfectum  et  necessarium  unum  tendit,  et 
intrat.  Quia ,  sicut  dicit  Richardus  in  tractatu 
suo  de  Violenta  Charitatc  '  :  «  Unum  solum  est, 
in  quo  mens  humana  requiescit ,  reficitur,  et 
satiatur. »  Sed  et  Hugo  idem  probat,  sic  dicens* : 
«  Multa  iu  hoc  mundo  sunt,  et  haec  omnia  cor 
hominis  satiare  non  possunt,  ut  probat  expe- 
rientia.  Unum  autem  est  bonum,  et  hoc  solum 
cum  percipitur ,  satietas  invenitur  :  ergo  non 
in  multitudine,  sed  in  unico  est  satietas  :  unum 
ergo  est  necessarium  bonum ,  quod  nobis  praa- 
paravit  Deus.  Sic  ergo  in  mensa  Dei,  nonnisi 
unum  ferculum  nobis  apponitur.  Sed  noli  (in- 
quit)  contemnere ;  satietas  enim  multa  est. 
l^atiabor,  inquit  Propheta  ',  cum  appamerit  glo- 
ria  tua.  .Noli  igitur  timere,  cum  audis  wmm. 
Unum  quidem  est  bonum ;  sed  in  illo  bono 
omne  bonum  est.  Unam  refectionem,  unum 
cibum ,  unum  ferculum ,  unum  panem  praepa- 
ravit  nobis  Deus.  Sed  ne  despicias.  Audi  quid 
scriptum  est  *  :  Paiiem,  inquit,  hahentem  omnem 
saporcm,  et  omne  delectamentum  suavitatis.  »  Et 
sequitur  :  «  Ipsa  vere  simplex  et  una  domiaica 
refectio  singularis  dicitur  :  quia  cum  aliena  et 
estranea  delectatione  et  dulcedine  non  perci- 
pitur.  Dieitur  domestica,  quia  amicis  tantum  et 
familiarilius  prceparatur.  Dicitur  et  vivifica,  quia 

—  '  Richard.,  de  quat.  grad.  viol.  Charit.,  anle  med. 

—  «  Hug.,  in  Ccel.  Hicr.,  c.  vu.  —  '  Psal.  xvi,  15. 

—  «  Sap.,  XVI,  20. 

(a)  Cat.  edit.  veritatis.  —  (4)  Item  docens. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  I. 


63S 


unum  secum  efflcit  omnes,  quibus  se  sumen- 
dam,  et  percipiendam  prasbet.  »  Hffic  ille.  Igitur 
quia  haec  refectio ,  ut  dicit  Dionysius  ' ,  est  sim- 
plex  et  una,  et  ideo  in  spiritu,  et  non  in  carne 
percipitur ;  ideo  spiritum  humanum  confortat 
contra  infirmitates  spiritiiales.  Item,  quia  om- 
nem  delectationem  extraneam  excludit,  ideo 
spiritum  verificat,  qiiia  ubi  est  simplicitas,  ibi 
est  veritas.  Item  quia  tantum  amicis  datur,  ideo 
spiritum  gratificat,  quia  rharitas  est  radix  ami- 
citifB,  ut  satis  patet  in  Joamte  -.  Item,  quia  vivi- 
ficat,  ideo  spiritum  Deo  conformat  et  concordat, 
et  ex  hoc  concordare  facit  cum  seipso ,  et  cum 
prosimo.  Unde  Origenes  ,  super  Canticis,  dicit  : 
«  Concordia  hic  inchoat ,  qufe  in  fuf ura  gloria 
inter  electos  coelestis  patrias  semper  durat.  Hic 
enim  bonis  conformat,  in  pugna  superat,  con- 
solatione  inebriat,  Deo  associat,  amorem  ct 
amicitiam  augmentat  :  hic  inchoat ,  quod  in 
coelo  consummat.  »  Hsec  ille.  Cum  his  concor- 
dat  illud  Psalmistfe  ^  :  Parasti  in  conspectu  meo 
mensam  ,  adversiis  eos  qui  tribulant  me.  Impin- 
guasti  in  oleo  caput  meum,  et  calix  meus ,  etc.  In 
eo  quod  dicit  :  Parasti  in  conspectu  meo  men- 
sam,  efc,  innuit  in  intelligentia  cum  pespicui- 
fate  mensam  esse  reficientem.  In  eo  quod  dicit: 
Adversus  eos  qui  tribulant  me,  innuit  quod  hsec 
refectio  convivantes  confortat,  et  inediam  sive 
famem  spiritualem ,  quae  virtutes  convivantium 
debilitat ,  extirpat.  In  eo  vero  quod  dicit  : 
Impinguasti  in  oleo  caput  meum,  innuit,  quod 
gratiosa  duloedine  et  delectatione  caput  animae, 
id  est  mentem,  nutrit  et  decorat.  Sed  in  eo  quod. 
dicit :  Calix  meus  inebrians  quam  prceclarus  est , 
innuit  spiritualem  et  sobriam  spiritus  ebrie- 
tatem,  quae  mere  induc  t  ad  oblivionem  sui,  et 
ex  hoc  ad  veram  concordiam,  et  ad  unitivam 
societatem  et  asso6iationem  Dei.  Cibaf  igitur  * 
sapientia  mentem  pane  vitce  et  intellectus,  quem 
loco  pascuaj  collocavit  divinarum  scriptura- 
rum ,  ubi  dicit  Glossa  :  «  Id  est ,  in  intelligenlia 
divini  sermonis ,  quae  meditantes  saginat  in 
intellectu  divinarum  scripturarum.  »  Quarum 
pascuarum  experientiam  habuit  Gregorius , 
quando  disit^  :  «  Liber,  qui  viscera  intellec- 
tualia  replevit  dulcedine  in  ore  sancti,  mel 
faclus  est,  quia  intelhi^entes  de  Deo  sciunt  sua- 
viter  loqui,  qui  hunc  didicerunt  in  cordis  sui 

'  Dion.,  de  Cal.  Hier.,  c.  vii.  —  *  Joan.,  xv,  13.  — 
■^  Psal.  XXII,  5,  .6.  —  '  Eccli.,  XV,  3.  —  '  Greg.,  m 
Ezech.,  hom.  x,  ante  med.  —  '  Matth.,  xil,  34;  Ltic., 
VI,  iS.  —  '  Jac,  I,  17.  —  »  Aug.,  de  Doct.   Christ., 


visceribus  veraciter  amare  :  in  ejus  quippe  ore 
Scriptura  dulcis  est ,  cujus  vitae  viscera  man- 
datis  illius  replentur.  Quare  suavis  est  ei  ad 
loquendum,  cui  interius  in  intellectu  impressa 
ad  vivendum  f  uerat. »  Ex  abundantia  enim  ^  cordis 
os  loquitur,  ait  Dominus. 

SEGTIO  VII.  <"' 

DE     DONO     SAPIENTI*. 

CAPUT  PRIMUM. 

Quid  $it  sapientia,  et  quid  donum  sapientics 
dicatur. 

Septimum  donum  Spiritus  sancti ,  quod  facit 
diem  et  convivium  spirituale  in  anima ,  est  do- 
num  sapientiae,  quae  est  lux  '  descendens  apatre 
luminum,  et  radians  in  animam,  facit  eam  dei- 
formem,  et  donum  Dei.  lllustrat  enim  intellec- 
tivam ,  inflammat  affectivam ,  roborat  opera- 
tivam.  Facit  intellectivam  speciosam,  affectivam 
amoenam ,  operativam  robustam.  Hoc  aufem 
donum  immediate  sequitur  donum  intellectus. 
Unde  Augustinus,  de  Doctrina  Christiana,  dicit  ', 
quod  a  timore  usque  ad  sapientiam,  quae  sep- 
tima  est  in  donis  et  ultima,  per  gradustenditur, 
et  pervenitur.  Et  reddit  rationem  ibidem  dicens : 
«  Haec  sapientia  ultima  et  summa  est,  quia  hac 
habita  animus  pacatus  franquillusque  perfrui- 
tur,'»  et  delectatur  in  ea  :  ergo  ullima  est,  in  qua 
est  consummatio.  Similem  rationem  assignat 
Anselmus^  dicens  :  «  Spiritussanctusmenti  in- 
spirat  ad  postremum  sapientiam,  quam  aliis 
donis  superaccumulat,  ut  quod  recte  intelligit, 
scilicet  in  dono  inlellectus,  sibi  sit  sapidum 
atque  dulcissimum  in  dono  sapienlioe  ,  soloque 
rectitudinis  amore  sequatur,  quod  (ft)  intelligit 
esse  sequendum.  »  Non  enim  perfectum  facit 
cognitio  veritatis ,  nisi  etiam  sequatur  gusfus 
experimentalis,  quia  experientia  est  magistra 
inteUigentiae ,  ait  Hugo  '".  Et  addit  Anselmus 
ibidem  dicens  :  «  In  isto  aedificio  sic  composito 
donorum  Spiritus  sanctus  residet,  totamque 
famiham  domus  interioris,  id  est,  omnes  ani- 
m£e  sensus ,  regit ,  et  ad  suum  obsequium  dis- 
ponit,  scilicet  ascendendo  ad  Dominum,  et 
descendendo  ad  proximum,  ut  cum  Psalraista 

lib.  II,  c.  VII,  u.  11.  —  '  Imo  Eadmer.  Anselm.,  ilc 
Simitit.,  ccsxxil.  —  '"  Hug.,  iii  Cn:l.   Ilier.,  c.  vii. 

(a)  Coet.  edit.  deest  iit.  Sectio  VII.  —  (6)  Ccet.  edil. 
quo. 


f53f> 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTl. 


dicat ' :  Dominus  regit  me,  et  nihil  mihi  deerit :  in 
loco  pascua:,  ibi  me  collocavit. 

Ad  hujus  doni  majorem  notitiam,  sunt  quin- 
que  per  ordinem  notanda  :  primo  quid  sit 
sapientia ,  et  quid  donnm  sapientioe  dicatur ; 
secundo,  quae  sit  necessitas  ejus,  et  qu£E  ulilitas 
ineo  conferatur;  tertio,  qualiter  donum  sapien- 
tiae  a  Deo  petatur,  et  obtineatur  ;  quarto,  quo- 
modo  dies  spirilualis  ex  dono  isfo  oriatur; 
quinto,  quale  convivium  menti  ex  eo  pr«pa- 
retur.  Primo  igitur  videndum  est  quid  sit 
sapientia,  et  quid  donum  sapienlife  dicatur.  De 
quo  notandum ,  quod  omissa  sapientia  carnis, 
quse  ^  inimica  est  Deo  ,  et  sapienlia  mundi  Im- 
jus,  qufe'  stultitia  apud  Betim,  quarum  utraque 
secundum  Jacobum  Apostolum  in  Epistola  sua, 
csi  terrena,  animalis,  et  diaboiica.  {Sapientiavmn- 
di  stultitia  est  apud  Deum  :  ratio  est,  quia  pejus 
meliori  praeponit.  Stultus  utique  esset,  qui  cu- 
prum  eligeret  pro  auro  :  sic  isti  faciunt.  Nam 
bona  temporalia  praeponunt  feternis,  sicut  divi- 
tias,  honores,  favorem  mundi,  el  laudem  ejus: 
unJe  merito  diabolica  vocatur  haec  sapientia. 
Nam  sicut  Diabolus  semper  studet  ad  perditio- 
nem  hominis ,  sic  tales  ad  perditionem  pro- 
priam  student.  Nec  dicuntur  sapientiae  nisi 
abusive,  quia  non  sunt  scientias  sapidffi,  ted 
slultae  et  insipidae.  Nulla  utique  illarum  est 
donum  Spirilus  sancli.)  Est  el  alia  sapientia 
vera  et  increata,  de  qua  dicitur  in  libro  Sa- 
pientiae  ' ,  quod  ipsa  est  candor  lucis  ceternm ,  et 
speculum  sine  macula  divinm  majestatis,  et  imago 
bonitatis  iliius.  Et  cum  sit  una,  omniapotest,  et  in 
se  permanens  omnia  innovat,  et  per  nationes  in 
animas  sanctas  se  tranfert,  amicos  Dei  et  prophetas 
constituit,  scilicet  per  internam  locutionem, 
quia,  sicut  dicit  Augustinus  ^  :  «  Sapientia  in- 
creata,  quas  est  Filius  Dei,  non  cessat  loqui 
occulta  inspiratione  et  revelatione  ad  inteUec- 
lualem  creaturam,  ut  ad  se  convertatur ,  et  sic 
formetur,  cum  ipsa  omnia  formet  et  innovet.  » 
Sed  nec  ista  sapientia  est  donum  de  quo  nunc 
est  sermo,  sed  largissima  omnium  donorum 
datrix  est.  Est  alia  sapientia  creata,  et  hoec  est 
duplex  :  quia  qufedam  est  per  studium  huma- 
num  acquisita,  et  est  virtus  intelleclualis ,  de 
qua  loquitur  Philosophus  in  Metaphysica  sua , 
quae  potest  dici  sapientia  aliqualiter,  cum  ia  ea 
sapor  quidam  inveniatur.    Habet  enim  philo- 

>  Psal.  xxn,  1.  —  ■  Roin.,  viii,  7.  —  '  I  Cor.,  iil, 
19.  —  '  Jac,  111,  15.  —  '  Sup.,  vn,  16,  17.  —  '  Aug., 
de  Gen.  ad.  liU,,  lib.  I,  c.  v.  —  '  Hug.,  !/i  Ccel.  Hier., 


sophia  admirabiles  delectationes,  ut  dicitur  in 
Ethicis ,  licet  sapor  ille  non  sit  oleo  gratiae  con- 
ditus.  Potest  etiam  illa  sapientia  per  rationis 
inquisitionem  aliqualiter  rectumjudicium  circa 
aliquas  res  divinas  habere  ,  licet  incomplete , 
sicut  oslendit  Hugo,  ubi  dicit  sic  '  :  «  Philo- 
sophis  datum  fuit  propter  nos,  quibus  con- 
summatio  servabatur,  et  inchoalio  parabatur, 
ut  invenirent  veritatem  illam  quam  oportuit 
suscipere  filios  vitas  ad  obsequium  summa?. 
veritatis ,  cujus  labor  ipsis  appositus  est ,  nobis 
aulem  fructus  servatur.  Novissime  aulem  tlieo- 
logiam  quamdam  pro  ratione  divinorum,  et 
scrutatione  invisibilium,  quasi  consummaturi 
sapientiam  addixerunt,  et  ibi  corruere  coepe- 
rant  in  mendacia  figmentorum ,  ct  ideo  defe- 
cerunt  ct  evanuerunt.  »  Haec  ille.  Unde  nec  illa 
sapientia  est  donum  Spiritus  sancti,  de  quo 
nunc  loquimur,  quamvis  ab  eo  detur. 

Est  igitur  alia  sapientia,  quas  desursum  est, 
sicut  dicit  Jacobus  apostolus  in  Epistola  sua. 
Desursum  est,  quia  a  Patre  luminum  est  creala. 
Et  hcEc  est  vera  sapientia,  quia  ipsa  (o)  est  veri 
splendoris  et  boni  saporis.  Splendor  dirigit  in- 
tellectum  ad  veri  coguitionem ,  et  sapor  eripit 
aflectum  ad  boni  saporosam  dUectionem.  Igi- 
tur  *  quce  sursum  sunt,  sapite,  non  qum  super 
terram,  ait  Apostolus.  Objectum  ergo  doni  sa- 
pientiae  principale  est  Deus,  non  sub  ratione 
veri  absolute,  sed  sub  ralione  veri  in  relatione 
ad  rationem  boni,  ut  est  excitativum  voluntalis, 
ad  ejus  saporosam  dilectionem.  Actus  autem 
sapientiae  est  contemplari  Deum ,  non  quocum- 
que  modo,  sed  ex  dilectione,  cum  quadam 
experimentali  suavitate  et  afTectu.  Unde  Augus- 
tinus  dicil  '  :  «  Ubi  nulla  est  dilectio.  scLIicet 
gratuita,  quis  ullam  dicet  esse  sapientiam?  » 
Et  Bernardus  dicit '"  :  «  Nec  duxerim  reprehen- 
dendum ,  si  quis  sapientiaxn  saporem  boni 
diffinierit :  quare  sapienda  a  sapore  denomi- 
natur.  »  Unde  et  Isidorus  in  Etymologiis  dicit  " : 
«  Sapiens  dictus  est  a  sapore  :  quia  sicut  gustus 
aptus  est  ad  discretionem  saporis  ciborum,  sic 
sapiens  ad  dignoscendum  sapores  rerum  alque 
causarum  aptus  est.  »  Ex  his  igitur  apparet, 
quod  donum  sapientiae  est  habitus  superna- 
turalis,  animae  a  Spiritu  sancto  infusus,  ad 
Deum  cognoscendum,  et  saporose  diligendum. 

c.  I.  —  8  Coloss.,  III,  2.  —  '  Aiig.,  de  Trinit.,  lib.  XV, 
c.  XVII.  —  I'  Bern.,  in  Cant.,  serm.  Lxxxv,  circa 
med.  —  "  Isid.,  Etymol.,  lib.  X,  verbo  Sapiens. 
[a)  Cmt.  edit.  ipse. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  III. 


637 


CAPUT  II. 

QucB  sit  necessitas,  et  utilitas  hujus  doni. 

Secundo  videndum  est,  qaes  sit  necessitas  et 
utilitas  {Joni  sapientiae.  De  quo  notandum  est, 
quod  dicit  Bernardus  '. :  «  Sicut  corpus  habet 
suos  quinque  sensus,  quibus  animae  conjun- 
gitur,  vita  mediante,  sic  anima  habet  suos  quin- 
que  sensus  spirituales,  quibus  Deo  conjungitur 
mediante  charitate.  »  Sequitur :  «  Per  sensus 
corporis  veterascimus,  et  huio  steculo  confor- 
mamur;  per  sensum  vero  mentis  renovamur  in 
agnitionem  Dei  in  novitate  vitae  secuudum 
voluntatemDei  etbeneplacitumDei.»  Unde  dicit 
Apostolus  -  :  Nolite  conformari  huic,  soeculo ;  scd 
reformamini  in  novilate  sensus  vestri ,  ut  probetis 
quce  sit  voluntas  Dei  bona  ,  et  beneplacens ,  et  per- 
fecta.  Et  iterum  Bernardus  dicit  :  «  Sicut  omnes 
sensus  corpoi^ales,  ut  visus ,  auditus,  olfac- 
tus,  etc,  sine  sensu  gustus  infirmantur  et  hebe- 
tantur  in  operationibus  suis,  sio  omnes  sensus 
.spirituales  infirmantur  et  languescunt  in  operi- 
bus  suis  sine  gustu  spirituali,  vel  sapientiah, 
qui  gustabilia  spiritnalia  sapida  facit.  »  Quod 
Bernardus  bene  ostendit ,  dum  super  Cantica 
dicit  *  :  «  Hunc  saporem  perdidimus  ab  ipso 
pene  exordio  generis  nostri.  Es  quo  enim  cor- 
dis  palatum,  sensu  carnis  prsevalescente,  infecit 
virus  serpentis  antiqui,  ccepit  animae  non  sapere 
bonum ,  ac  sapor  noxius  subintrare,  soilicet 
coucupiscentiae  ,  et  sensus  hominis  prompti 
Ooare  facti  sunt  ad  malum.  Et  ideo  mulla  bona  fiunt, 
'°'^'*  quae  non  sapiunt  faoienUbus,  quia  sapor  carna- 
sapiont  lis,  seu  mali,  non  est  totahter  exterminatus.  Sed 
acienti-  jjmjg  assidue  sapientia  vincit  mahtiam  in  men- 
tibus  quas  intraverit,  saporem  mah,  quem 
malilia  invexit,  sapore  mehori  exterminans. 
Intrans  enim  sapientia,  dum  sensum  carnis 
infirmatet  infatuat,  intellectum  purifioat,  et  cor- 
dis  palatum  sanat  et  reparat  :  sanato  palato 
jam  sapit  bonum,  sapit  et  ipsa  sapientia,  qua 
est  in  bonis  nullum  meHus.  »  Haeo  ille.  Sensu 
autem  gustus  roparato  per  sapientiam,  omnes 
sensus  spiriluales  convalescunt  et  vegetantur: 
unde  Bernardus  *  dioit  :  «  Gustum  autem  qui  fit 
in  sapientia,  quaedamsequitur  saporis  duloedo, 
quam  in  interiori  suo  sentiens  anima,   modo 

'  Imo  Guliel.  abb.  S.  Theud.,  de  Nat.  et  diynit.  diu. 
Amor.,  c.  vii,  post  med.  —  ^  Rom.,  xii,  2.  —  '  luio 
Guliel.,  ubl  sup.,  c.  x.  —  *  Bcrn.,  in  Cant.,  ubi  sup. 
—  5  Imo  Gulid.,  lib.  cil.,  c.  x.  —  "  5fl/j.,  vii,  Sl.  — 
'  Prov.,  vill,  34,  33.  —  '  Eccli.,  X.viv,  20.  —  »  Prou., 


quodam  singulari,  quae  suscipit  cuncta  discernit 
et  dijudicat ,  seque  et  omnes  sensus  vegetat  et 
confortat,  scilicet  interiores.  »  Haec  ille.  Hic 
enim  gustus  saporosie  sapientios  sensum  visus 
interiorem  clarificat  ad  Deum  sapide  conlem- 
plandum.  Unde  Sapiens  ^  :  Est  enim  in  sapientia 
spiritus  inteUigentice,  omnia  prospiciens,  et  csetera 
ibi  scripta.  Sensum  auditus  excitat  ad  verbum 
Dei  dulciter  audiendum.  Unde  dicit  Sapiens ' : 
Beatus  homo  qui  audit  me ,  et  qui  vigilat  ad  fores 
meas  quotidie.  Et  infra  :  Qui  me  inve^ierit,  inve- 
niet  vitam.  Sensum  olfactus  interiorem  incitat 
ad  dilectum  suum  suaviter  odorandum.  Unde 
dicitur  '  :  In  plateis  sicut  cinnamomum  et  balsa- 
mum  aromatizans  odorem  dedi ;  quasi  myrrha 
eleeta  dedi  suavitatem  odoris.  Sensum  tactus  in- 
teriorem  fortificat  ad  dilectum  inseparabiliter 
tenendum,  ut  dicit  Sapiens  ' :  Lignum  vitce  est 
his ,  qiU  apprehenderint  eam  :  et  qui  tenuerit  eam, 
beatus.  Gustu  igitur  spirituaUs  animae  per  sa- 
pientiam  reformato,  omnes  sensus  spirituales 
animae  reformantur  et  vegetantur.  Quod  eliam 
.Vugustinus  in  Confessionibus  ostendit,  ubi  dicit '", 
quod  omnes  sensus  sui  interiores  per  amorosae 
sapientife  saporem  ferebantur  in  summum  ap- 
petibile.  Et  exemphficat  ibi,  ut  infra  patebit.  De 
hujusmodi  sapienlia  dicit  Jacobus  "  :  Sapientia 
quos  desursum  est,primum  quidempudicaest,q\iia. 
vitatoorruptelas  peccati;  pacip.ca  et  modcsta  est, 
inomnibus  tenens  medium;  suadibilis  est,  bonis 
consentiens ,  plena  misericordia  et  fruclibus  bonis, 
judicans  sine  (a)  simulatione  :  fructus  autem  justi- 
tiw  in  pace  seminantur  facientibus  pacem.  Igitur 
donum  sapienliae  non  solum  docet  secundum 
reotum  judicium  contemplari  divina ;  sed  etiam 
docet  regulare  (6)  humanos  actus  excellentiori 
modo ,  quam  sapientia  quae  est  virtus  inlellec- 
tualis.  Cujus  rationem  assignat  Augustinus,  de 
Trinitate,  dicens  '-  :  «  Superior  pars  raUonis 
sapientice  dcputatur;  inferior  autem,  scientiifi. 
Superior  autem  ratio  ,  ut  ipse  in  eodem  libro  "* 
dicit,  intendit  rationibus  supernis,  scilicet  divi- 
nis ,  conspiciendis ,  et  consulendis  :  conspi- 
ciendis  quidem,  secundum  quod  diviua  iu 
seipsis  contemplatur ;  consulendis  autem,  se- 
cundum  quod  per  divina  judicat  de  humanis , 
per  divinas  regulas  dirigens  actus  humanos,  ut 
homo  non  solum  assimiletur  Deo  secundum 

111,  18.  —  ■«  Aug.,  Confess.,  lib.  X,  c.  vi.  —  <•  Jac,  lil, 
n,  18.  —  '»  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  XII,  c.  XIV.  — 
"  Ibid.,  c.  lll. 

(u)  Vulg.  non  judicans,  sine.  —  (4)  Ccet.  edit.  legu. 
lari. 


638  DE  SEPTEM  DONIS 

imaginem,  sed  etiam  seoundum  operationes, 
prout  potest.  Unde  AugusUnus,  de  sei-mone  Do- 
mini  in  monte ,  dicit  '  :  «  Sapieutia  est  contcm- 
platio  veritatis,  pacificans  totum  hominem,  et 
suscipiens  similitudinem  Dei.  »  Pretiosior  est 
sapientia  ■  cmctis  opibus ,  et  omnia  quw  deside- 
rantur,  non  valent  ladc  comparari. 

CAPUT  III. 

Qua  ratione  donum  sapientice  a  Deo  petatur 

et  obtineatur. 

Tertio  videndum  est,  qualiter  iste  pretio- 
sissimus  tliesaurus  doni  sapientias  inveniri  et 
obtineri  possit.  De  hoc  notandum  ,  quod  sa- 
pientia ,  et  est  quferenda ,  et  est  postulanda 
a  Deo  :  quaerendo  invenitur;  sed  postulando 
a  Deo,  possidelur.  Invenitur  per  cognitionem; 
sed  possidetur  per  dilectionem  :  per  cogni- 
tionem  videtur ;  per  dilectionem  amplesatur 
et  gustatur.  Videre  pertinet  ad  intellectum  ; 
sed  amplexari  et  gustare  pertinet  ad  volunta- 
tem  et  affectum.  Unde  Richardus  dicit':  «Sicut 
Deus  per  memoriam  auditur,  per  intellectum 
videtur;  ita  per  atTectum  amplexatur  et  gusta- 
tur,  vel  astringitur,  et  sic  tenetur ;  et  hoc  uti- 
que  est  perfectius,  quam  videre  solum.  »  Quod 
ostendit  Augustinus  ,  de  Trinitate  ^" ,  uhi  dicit, 
quod  actus  amplexandi ,  sive  tenendi ,  est  pro- 
prius  actus  voluntatis.  Non  enim  sufficit  volun- 
tati  illud  quod  est  praesens  intellectui  per  mo- 
dum  visi ,  nisi  etiam  fiat  praesens  voluntati  per 
modum  amati.  Dicit  enim  idem  Augustinus% 
quod  quandoque  lit  quod  aliqui  cognoscunt 
Deum ,  et  eum  non  habent.  Exemplum  de  me- 
dico,  qui  sanitatem  alicujus  cognoscit  ,  non 
propter  hoc  habet.  Ibi  prascindit  Augustinus 
cognoscere  ab  habere.  Primo  igitur  quffiramus 
sapientiajn  ,  investigando  per  cognitionem , 
donec  tandem  mereamur  eam  a  Deo  recipere 
per  araplexum,  et  degustationem.  Hunc  pretio- 
t>um  tbesaurum  sapientiiE  docet  quaerere  Salo- 
mon ,  dicens  '  :  Si  qucesieris  sapientiam  quasi 
j)ccuniam,et  sicut  thesauros  effoderis  eam ,  tunc 
intelliges  timorem  Domini  ,  qui  est  initium  sa- 
pientia».  Qure  verba  exponens  Hieronymus  di- 
cit  :  «  Qui  thesauros  etlodit,  terram  rejicit,  fo- 
veam  in  altum  fodit,  sedulus  insistit,  donec 

'Aug., rfe«erm.Dom.  inMonte,\\h.  I,  c.ix,  ante  med. 
— '  Prov.,  \l,  !5.  —  3  Richard.,  de  Contempl.,  lib.  IV, 
c.  V,  —  ♦  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  )X,  c.  xn.  —  '  Id.,  nd 
Dard.,  epist.  LVi,  al.  CLXXXvii,   u.  21.  —  "  Prov.,  li, 


SPIRITUS  SANCTI. 

inveniat  quod  quserit.  Sic  qui  thesauros  sapien- 
liee  inveniie  desiderat,  omne  pondus  terrenum 
aserejiciat,  in  se  fossain  humilitatis  faciat, 
nec  quiscat  donec  inveniat.  »  Htec  ille.  Ifsa 
enim  '  sapientia  faciliter  videtur  ab  his  qui  quw- 
runt  eam ;  et  cogitare  de  iUa ,  sensus  est  consum- 
matus.  Est  igitur  quaerenda  sapientia  ,  quia , 
sicut  ipsa  dicit  *  :  Qui  me  imenerit,  inveniet  vi- 
lam  ,  ct  hauriet  salutem  a  Domino.  Sed  quomodo 
cognoscitur  inventa  sapienlia,  hoc  docet  Ber- 
nardus  °  in  quibusdam  dictis  suis,  ubi  dicit 
sic  :  «  Invenisti  plane  sapientiam ,  si  prioris 
vitae  peccata  defleas,  si  hujus  saeculi  desidera- 
Lilia  parvipendas  ,  si  feternam  beatitudinem 
toto  desiderio  concupisoas.  Invenisti  sapien- 
tiam,  si  tibi  horum  singula  sapiunt  prout  sunt, 
ut  hffic  quidem  amara  et  omnino  fugienda ; 
illa  quoque  velut  caduca  et  transitoria  contem- 
ncnda;  ista  vero  ut  perfecta  bona  totis  deside- 
riis  appetenda,  quas  intimo  quodam  animi  sa- 
pore  dijudices  et  discernas.  »  Haec  Bernardus. 
Est  igitur  etiam  hoc  pretiosum  donum  sapien- 
tias,  cum  habitus  sit  supernaturalis,  ct  a  Deo 
animse  infLmdatur ,  a  Deo  fideliter  postulan- 
dum,  ut  docet  Jacobus  in  Epistola  sua,  diceus  " : 
Si  quis  vestrim  indiget  sapientia,  postulet  a  Deo, 
qui  dat  omnibus  afjluenter,  et  non  improperat ,  et 
dabitur  ei.  Postulet  autem  in  fide  nihil  hcesitans, 
In  his  verbis  Apostolus  innuit,  quod  in  postu- 
lante  debent  esse  quatuor,  scihcet :  1 .  indulgen- 
tia ;  unde  dicit  :  Si  quis  vestrum  indiget  sapien- 
tia  :  certe  hac  omnes  indigent :  Neminem  diligit 
Deus,  nisi  eum  qui  cum  sapientia  habitat.  2.  Impe- 
trandi  confidentia ;  unde  dicit  :  Postulet  a  Deo. 
Postulare  enim  est  filiorum;  rogare  autem,  ser- 
vorum.  Unde  in  Psalmo '- :  Postula  a  me.  etc. 

3.  Postulati  largitas;  undedicit :  Qui  dat  omnibus 
affluenter.  Unde  in  libro  Regum  dicitur  "  :  Sed  et 
hwc  quce  non  postulasti,  dedi  tibi ,  divitias  et  glo- 
riam.  -l.  Postulantisstabilitas;  undedicit :  Postu- 
lct  autem  in  fide  nihil  hcbsitans.  Fides  autem 
mentem  stabilitat.  Unde  Dionysius  dicit  '*,  quod 
circa  veritatem  vere  existentem,  et  non  erran- 
tem,  versatur  fides  divina ,  qufe  est  stabilis 
collocatio  credentium ,  collocans  eos  in  veri- 
tate,  et  confirmans.  Sic  igitur  palet,  qualiter 
est  a  Deo  sapientia  quaerenda  et  invenienda,  et 
qualiter  est  a  Deo  postulanda,  et  possidenda  : 
nobihs  enim  animce  possessio  est. 

4.  —  '  Sap.,  VI,  16.  —  »  Prov.,  viii,  35.  —  '  Bern., 
in  Sent.—  ">  Jac,  i,  5,  6.—  "  Sap.,  vii,  28.—  "  Psal. 
II,  8.—  "  III  Reg.ni,  13.—  "  Dion.,rfe  Div.  Nom.,  c.  vil- 


I  a  pot- 

talaote 

quatuor 

essQ   de* 

beot. 


PART.  IF.  SECT.  VII.  CAP.  IV. 


639 


CAPUT  IV. 

Qualiler  ex  dono  sapientice  dies  spirituaUs 
in  a)nma  oriatur. 

Quarto  videndum  est ,  qualiter  ex  dono  sa- 
pienlias  in  mente  humana  dies  spiritualis  oria- 
tur.  De  quo  notandum  est,  quod  cum  sapientia 
sit  quasi  sol  lucens  ratione  cognitionis,  et  fer- 
vens  ratione  dilectionis  (  utrumque  enim  ho- 
rum  invenitur  in  sapientia,  ut  ex  praedictis  pa- 
tet);  ideo  donum  sapientise  causat  in  anima 
diem  lucentem  cognitione,  et  ferventem  dilee- 
tione.  Quare  Alanus  ',  de  Planctu  Naturce,  dice- 
bat :  B  Sapientia  est  sol  per  quem  lumen  men- 
Us  diescit  in  tenebris ,  cordis  oculus ,  fructus 
internse  dilectionis,  deliciosa  anim»  paradisus. 
Heec  in  coelestem  terrenum,  in  immortalem  ca- 
ducum,  hominem  in  Deum,  deificffi  mulationis 
auctoritate  convertit.  »  Hauc  luminosam  sapien- 
tiam  desideravit^  qui  dicebat  :  Invocavi,  et  venit 
in  me  spiritus  sapientice  ^,  et  infra  :  Proposui  pro 
luce  habere  illam ,  quoniam  inextinguibile  est  lu- 
men  illius  ,  et  venerunt  mihi  omnia  bona  pariter 
cum  illa,  et  innumerabilis  honestas  per  7namim  il- 
lius.  Sapientia  pro  luce  habenda  merito  est,  quia 
ipsa  totum  regnum  animse  dirigit ,  non  solum 
in  contemplandis ,  sed  etiam  in  agendis  :  quia 
sapientife  donum  non  solum  est  speculativum , 
sed  etiam  practicum.  Unde  etiam  dicit :  Vene- 
runt  mihi  omnia  bona  pariter  cum  illa ,  quoniam 
omnium  bonorum  mater  est.  Tullius ,  primo  de 
Legibus,  dicit  sic  :  «  Mater  omnium  bonarum 
rerum  est  sapientia,  qua  nihil  uberius,  nihil 
praestantius,  qvua  bonum  vitae  datum  est.  Hoec 
enim  cum  caateras  res  omnes  docuit,  tum 
quod  difficillimum  est  docuit ,  ut  nos  nos- 
cereraus.  »  Haec  ille.  Sequitur  :  Et  venit  mihi 
innumerabilis  honestas  per  manus  illius,  et  Imtatus 
sum ,  quoniam  antecebat  me  ista  sapienlia.  Nam 
decor  et  maturitas  honestoe  vilfe  in  luce  sapien- 
tiae  inveaitur  ab  his,  qui  in  regno  anirafe  et 
convivio  sapientias  commorantur.  Dicit  enim 
Bernardus  in  sermone  quodam  super  Cantica 
sic  '  :  «  In  sapientia  est  maturitas  :  ideo  super- 
est,  decorem  illius  quaeramus,  sine  quo  nemo 
Deo  plactre  pote&t;  decor  autem  iste  honestum 
dicitur.  De  honesto  autem  exterior  conversatio 
interrogetur  :  non  quod  •ex  ea  honestum  pro- 

•  Alan.  de  Insulis.  —  '  Sap.,  vu,  7,  10,  11,  12.  — 
*  Bern.,  in  Cant.,  serm.  LXX.tv,  post  med.  —  »  Bem., 
de  Circumcis.  Dom.,  serm.  Ul,  post  tned.  —  '  Rom., 


cedat,  sed  per  eam  exeat  foras.  Nam  in  con- 

scientia  est  habitatio  ejus  et  origo.  Siquidem 
claritas  ejus  testimonium  conscientios  est.  Nihil 
hac  luce  clarius,  nihil  hoc  testimonio  glorio- 
sius,  cum  veritas  m  mente  fulget,  et  mens  in 
veritate  se  videt,  quod  in  nullo  conscientia 
erubescat  praesentiam  veritatis,  quo   cogatur 
avertere  faciem,  quasi  confusam  et  repercus- 
sam  a  lumine  diei.  »   Sequitur  :  «  Hic  plane 
illud  decorum  est,  quod  super  omnia  bona 
auimae  divinos  obleclat  aspectus,  hoc  diffmi- 
mus  honestum.  »  Sequitur  :  «  Cum  autem  decor 
hujus  claritatis  abundantius  inlima  cordis  re- 
pleverit ,  prodeat  foras  tanquam  lucerna  sub 
modio  lucens,  imo  lux  in  tenebris  lucens  latere 
nescia.    Porro    hunc    decorem   fulgentem    vel 
eflulgentem  ,  et  veluti  qnibusdam  radiis  suis 
erumpentem  mentis  simulacrum  corpus  cxcipit, 
etdiffundit  per  membraet  sensus,  quatenus  ibi- 
dem  omnis  reluceat  actio,  sermo ,  aspectus, 
incessus ,  et  castera  omnia  hominis.  »  Ha2C  Ber- 
nardus.  In  hac  igitur  die  sive  lumine  sapien- 
tife,  totum  regnum  animfE  illuminatur ,  lofa 
actio  hominis  honestatur,  et  omnis  labor  labo- 
rantium  convivantium  dulcoratur.  Quod  etiam 
ostendit  nobis  Bernardus,  dicens  *  :  «Cum  jam 
in  his  diutius  fueris  exercitatus,  roga  (a)  tibi  dari 
lumen  devotionis ,  sive  sapientiae  diem  serenis- 
simum ,  et  sabbatum  mentis ,  in  quo  tanquam 
cmei'itus  miles ,  in  laboribus  vivas  absque  la- 
bore,  ut  quod  prius  cum  amaritudine  et  coac- 
tione  tui  spiritus  faciebas,  de  caslero  jam  cum 
summa  dulcedine  peragas  et  delectatione.  Ve- 
rum  quidem  ad  hanc  perfectionem  pauci,  ni 
fallor,  pcrveniunt  in  hac  vita.  Multi  enim  tola 
vita  sua  ad  hoc  tendunt,  et  non  pertingunt, 
qui  tamen  plene  post  hanc  vitam  recipiunt, 
quod  hic  dispensative  negatum  est.  Abjiciamus 
igitur  ^  opera  tenebrarum ,  et  iiiduamur  arma  lu- 
cis ;   sicut  in  die  honeste  ambulemus.  Haec  dies 
septimi  doni,  scilicet  sapientioe,sigDificaturper 
diem   septimam  ,    quas  vesperam   non  habet. 
Cujus  ratio  est,  quia,  sicut  dicit  Anselmus  «  in 
libro  de  Similitudinibus ,  donum  sapientloe  per- 
tinet  ad  vitam  contemplativam ,  quce  est '  opH- 
ma  pars ,  quam  Maria  elegit,  qux  non  auferetur 
ab  ea.  Sed  raagis  in  patria  perficietur;  unde 
Glossa  ibidem  dicit  sic  :  «  Contemplativa  vita 
hic  iucipit ,  et  in  coelesti  patria  perficitur  :  qui 

XIII ,  12.  —  •  Imo  Eadmer.,  inter  Oper.,  Anselm.,  de 
Similit.,  c,  cjlXXII.  —  '  Luc.,  x,  42. 
(a)  Ccet.  edit  rogal. 


640 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


amor  est  ignis  qui  ardere  incipit ;  sed  cum  ip- 
sum  quem  amat  videbit,  amplius  in  amore 
ignescet.  »  Et  Gregorius  ia  Moralibus,  exponens 
illud  verbum,  dicit ' :  «  Activfe  vitae  opera  cum 
corpore  transeunt,  contemplalivee  autem  vitee 
gaudia  melius  ex  line  convalescunt :  quare  non 
deficient ,  sed  sine  fine  manebunt.  >>  Quare  se- 
cundum  Psalmislam  '  :  Mclior  est  dies  una  in 
atriis  tuis  super  miUia,  quia  in  illa  die  septima 
quietis  ,  quae  nullam  vesperam  alicujus  finis 
habebit,  mens  contemplativa  per  septiformem 
spiritum  £eternaliter  requiescit  ,  dicens  cum 
Psaknista  ^  :  Ema  requies  mea  insmculum  sceculi; 
hic  habitabo ,  quoniam  elegi  eam. 

CAPUT    V. 

Qmle  convivium  per  donum  sapientim  menti  prm- 

paretur;  et  de  primo  convivio,  quod  in  rnente, 
in  corpore  humano  exislcnte,  per  donum  sapien- 
tim  Spiritus  sanctus  celebrat. 

Quinto  videndum  est,  qualiter  Spiritus  sanc- 
tus  per  donum  sapientiaj  in  die  illius ,  id  est  in 
illuminatione  sua,  convivium  spirituale  menti 
prfeparet  :  de  quo  notandum  est,  quod  sanctus 
Bernardus  in  libro  de  nHigendo  Deo,  ultra  me- 
dium  libri,dicit,  quod  sapientia  triplex  celebrat 
convivium,  et  ex  mera  complet  charitate,  gra- 
datim  tamen.  Cibat  in  hac  vila  laborantes;  po- 
tat  post  hanc  vitam  quiescentes;  et  inebriat  in 
ffiterna  vita  regnantes,  scilicet  beatos.  Primo 
enim  in  carne  mortali,  labores  manuum  nostra- 
rum  manducamus,  cum  tah  quali  labore  mas- 
ticando  quod  glutiendum  est.  Post  mortem 
vero,  in  vita  spirituali  jam  bibimus  suavissima 
quadam  lacilitate,  a  corpore  absoluti  (a).  Tan- 
dem  in  redivivis  corporibus ,  in  vita  immortali 
inebriamur  miraplenitudine  exuberantes.Qaare 
sponsus  in  Canticis  dicit ' :  Comedite,  amici  mei, 
ante  mortem;  bibite,  carissimi,  post  mortem; 
ct  inebriamini,  carissimi,  post  resurrectionem. 
Et  ibidem  dicit  Bernardus  sic  :  «  Inter  istos  ta- 
men  dilTerentia  est.  Nani  hi  qui  in  carne  gra- 
vati  sunt,  et  adhuc  vivunt,  amici  dicuntur,  pro 
charitate  quam  habent ;  qui  vero  soluti  sunt  a 
carnis  conipedibus,  eo  sunt  cariores,  quo  et 
prompliores  et  expeditiores  sunt  ad  amandum. 
Porro  beati  merito  carissimi  nominantur,  quia 
et  majori  charitate  inebriantur,  et  consolantur, 

'  Greg.,  Moral.,  iib.  VI,  c.  xviii.  —  =  Psal.  LXXXIII, 
11.  -  »  Psal.  cxisi,  14.  —  '  Cunt.,  v,  1.  —  5  Jonn.. 
[a)  Cat.  edit.  absorpti. 


ut  infra  patebit.  »  Et  dicit  ibidem  Bernardus  : 
«  Anima  fidelis  comedit  panem  suum,  sed,  heu! 
in  sudore  vultus  sui,  quia  manens  in  carne, 
adhuc  amljulat  per  fidem,  quee  tamen  per  di- 
lectionem  operatur.  »  Porro  ipsum  opus  cibus 
est,  dicente  Domino  ^ :  Meus  cibus  est,  ut  faciam 
voluntatem  Patris  mei.  Nota  :  multi  desiderant 
charitatem,  sed  nolunt  laborare  pro  ea.  Audi 
quid  Origenes  super  Cantica  dicit,  quod  ad  boni 
operis  multiplicaUonem,  dilectio  mulliplicatuT; 
multiplicalio  autem  dilecfionis  est  dulcis  refec- 
tio  manentis. 

De  his  tribus  conviviis  dicendum  est.  Primo 
igitur  de  convivio  primo,  quod  est  convivium 
amicorum,  quod  Spiritus  sanctus  per  donum 
sapientiaj  celebrat  in  mente  humana,  ut  existit 
in  corpore.  De  quo  Gregorius  in  Moralibus  di- 
cit  ^ :  «  Sapientia  in  die  suo  convivium  facit,  quia 
mentem  de  aeternorum  spe  et  certitudine  refi- 
cit.  »  Cujus  ratio  est,  quia,  sicut  dicit  Gregorius 
ia  Moralibus '• ,  «  Spes  in  aeternitatem  animum 
erigit,  et  ideo  nulla  mala  quae  exlerius  tolerat, 
seulit,  sed  magis  gaudet  et  hilarescit.  »  De  quo 
convivio  est  notandum ,  quod  Richardus  in 
tractatu  suo  de  Diversis  Affectibus  dicit,  quod 
amor  est  dulcedo  saporis  intimi,  a  quo  sapore 
denominatur  sapientia;  et  quanto  quis  arden- 
tius  amat,  tanto  suavius  gustat.  Igitur  secundum 
gradus  amoris  et  sapientialis  saporis,  possunt 
disUngui  gradus  convivii  spiritualis,  quod  Spi- 
ritus  sanctus  per  donum  sapientiaj  celebrat  in 
mentibus  viventium,  etin  corpore  laborantium. 
Nam  inter  viventes  in  corpore,  inquit  Bernardus 
ibidem,  quidam  sunt  chari,  quidam  cariores, 
quidam  charissimi.  Quod  Salomon  innuit  in 
Canticis,  dicens  :  Comedite,  amici  mei,  et  bibite, 
et  inebriamini,  carissimi.  Hi  sunt  cari,  qui 
invitantur  ad  comedendum  ;  cariores  autem 
invitantur  ad  bibendum;  charissimi  autem  ih- 
vitantur  ad  inebriandum.  »  Ratio  hujus  ordinis 
est,  quia  secundum  mensuram  dilectionis,  etiam 
dispensatur  et  modus  manifestalionis,  etsapidas 
degustationis,  ut  dicit  Richardus  *.  Amici  autem 
hic  dicuntur,  qui  tanquam  incipientes  aliquem 
gradum  charitatis  atlingunt :  quare  dicuntur 
amici  Dei.  Amicos  autem  Dei  oportet  mundum 
istum  sapienler  odire.  Nam  ^  qui  mundum  dili- 
git,  inimicus  Dei  conslituitur,  quia  '"  non  est  cha- 
ritas  Patris  in  eo,  ait  Joannes.  Ideo  tales  indigent 

IV,  34.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  xvi.  —  '  Ibid., 
lib.  VI,  c.  XIV.  —  iRich.,  de  Contempl,,  iib.  IV,  c.  xvi. 
—  »  Jac,  IV,  4.—  i»l  Joan.,  ii,  15. 


De  tri- 
bus  con- 
yiviis  sa- 
pientie. 


PART.  II.  SECT,  VII.  CAP.  VI. 


641 


ut  a  sapientia  reficianlur  per  aliquam  degusta- 
tionem   spiritualis  consolationis   competentem 
eis,  cestum  concupiscentise  refrigerantis,  ut  a 
mundo  et  delectationibus  abstrahantur,  et  pane 
sapientiali  confortentur.  Hoc  ostendit  Hugo,  de 
Arca  Noe ',  ubi  dicit  sic :  «  Postquam  enim  mens 
hominis  quadam,  ut  ita  clixerim,  violentia,  a 
delectatione  carnali  partim  cibstracta  fuerit,  ne- 
cesse  est,  ut  statim  jam  aliquid  spiritualis  gaudii 
prffigustare  incipiat,  ne  si  omnino  a  delectatione 
aliena  remanserit,  quasi  semen  sine  humore, 
ad  germen  sapientife  convalcscere  nequeat.  Fit 
ergo  divina  gratia  aspirante ,  ut  cum  animus 
perfectius    a  ccrporeis  passionibus,  desideriis 
terrenis  exutus  fuerit,  quadam  slatim  insolita 
laetitia  perfundatur,  ut  eo  amplius  amarum  esse 
cognoscat  quod  deseruit,  scilicet  mundum,  quo 
magis  dulce  sentit  esse  quod  invenit,  scilicet 
sapientiam.  lllas  enim  menles  in  aiternoe  dulce- 
dinis  desiderium  trahit,  quas  nullus  concupis- 
centiae  carnalis  atfectus  foris  religavit.  »  Haec 
ille.  Amici  igitur  dicuntur  comedere,  quia,  tan- 
quam  minus  perfecti  in  charitate,  cibuin  spiri- 
tualem  difficilius  sumunt.  Unde  Richardus,  lo- 
quens  de  ista  commixtione  amicorum,  dicit  - : 
«  Certe  qui  comedunt,  dum  sumptum  cibum 
masticant,  non  sine  mora,  vel  qualicumque  la- 
bore  illud,  in  quo  delectantur,  Irajiciunt.  Nonne 
illi  tibi  videntur  comedere,  qui  cum  multo  stu- 
dio,  et  multa  meditatione  vix  possunt  ad  veri- 
tatis  delicias  pertingere  ?  »  Heec  ille.  Unde  Sa- 
pientia  vocat  prius  ad  comedendum,  dicens  ^ : 
Venile,  comedite  ■panem  meum.  Et  quis  est  iste 
panis  alius,  ad  quem  sapienlia  invitat.,  nisi  ille 
quem   Spiritus   sanctus   de   cceIo  praeparavit? 
Quem  Spiritus  sanctus  sapientice  in  utero  Virgi- 
nis  formavit,  ut  dicit  Ambrosius:  quem  omni- 
bus  suis  donis  adornavit,  ut  legitur  in  Isaia  *  j 
(juem  spiritus  charitatis  in  igne  passionis  pista- 
vil  (hoc  enim  est '  sacrificium  coctum  in  clibano, 
de  simila  panis  absque  fermento  ] ;  quem  spiritus 
largitatis  in  sacramento  charilatis  nobis  com- 
municavit;   quem  cpiasi  ^  quotidianum  postula- 
mus;  quem  omni  delectamento  et  saporis  sua- 
vitate  Spiritus  sanctus  condivit)  habet  enim  in 
se  panis  iUe  "  omne  delectamentum);  quem  nobis 
manducandum  cum  angelis  in  ceterna  beatitu- 
dine  conservavit,  de  quo  dicitur  * :  Beatus  qui 
manducat  panem  in  regno  Dei.  Ubi  dicit  Augusti- 

'  Hug.,  de  Arc.  Noe.,  lib.  IV,  c.  li.  —  >  Bichard.,  ubi 
sup.  —  '  Prov.,  IX,  5.  —  *  Isa.,  XI,  1 ,  2.  —  '  Levit.,  n, 
4.  —  '  Luc.,  XI,  3.  —  '  Sap.,  xvi,  20.  —  '  Luc.,  xiv, 

TOM.    VII. 


nus  in  Glossa  :  «  Quis  est  panis  regni  Dei,  nisi 

qui  dicit  ^ ;  Ego  sum  patiis  viius,  qui  de  caelo  des- 

cendi?  non  cibus  corporis,  sed  cordis:  non  figu- 

ralivus,  sed  verus ;  non  mortuus,  sed  vivus : 

non  transiens,  sed  permanens :  non  deficiens, 

sed  aeternaliter  reficiens,  et   dulciter  satians. 

Hunc  cibum  docet  comedero  Origenes,  espo- 

nens  illud  Caniici  ">;  Et  fructus  ejus  dulcis  gutturi 

meo.  Ubi  dicit  sic  :  «  Da  mihi,  Domine,  fructum 

dulcem,  fructum  vitae  animse  meae.  Altus  est, 

altolle  desiderium :  benedictus  est,  sanctifica 

obsequium:  imputribilis  est,  purifica  afTectum: 

suavis  est,  tetifica  animum.  «  Et  Glossa  dicit  ibi- 

dem :  «  Saturata  sum  ccelesfi  dulcedine  de  cor- 

pore  suo.  »  Sunt  et  alia  fercula  amicorum,  de 

quibus  habes  supra  in  dono  scienticE,  quce  minis- 

trantur  iu  mensa  sacrfe  Scripturae.  Sed  cum  iste 

cibus,  et  fructus  benedictus,  habeat  in  se  delec- 

tamentum   omnis  suavitaiis  ;  ideo  non  solum ,  ut 

dicit  Cantuariensis,  est  dulcis  gutluri;  sed  et 

omnibus  sensibus  interioribus  et  spiritualibus 

dulcis  est,  et  eos  confortat.  Unde  iste  cibus  est 

dulcis  visui,  per  conteaiplationem  limpidam. 

Duke  lumen ,  et  delectabile  est  oculis  ",  videre  sa- 

pientic-e  solem ,  de  quo  Propheta  '- :  Solem  nube 

iegam,  id  est,  corpore.  Dulcis  est  auditui,  per 

inspirationem  coelicam.  Unde  dicitur  •'  :  Bonis 

amici  consiliis  anima  dukoratiir.  Dulcis  est  olfac- 

tui  per  suavitatem  odoriferam,  quia  "  in  odorem 

unguentorum  iuorum  currimus  post  eum.  Dulcis 

est  gustui  per  masticationem  sapidam,  ut  ait 

Petrus '' :  Si  tamen  gustastis  [a),  quoniamdulcis  est 

Dominus.  Dulcis  est  tactui  per  tentionem  (6)  ama- 

bilissimam,  de  cjua  dixit  amatrix  ejus  '* :  Tenui 

eum,  nec  dimittam.  De  hoc  fructu  vel  cibo  dicit 

Alexander  Xechan  ibi,  sic:  «  Isto  fructu  cives 

superni  recreantur,  illo  fructu  delectantur,  illo 

fructu  satiantur.  Ideo,  o  Virgo  virginum,  bene- 

dicla  tu  in  mulieribus,  et  benedictus  fructus 

ventris  tui :  ora  quo  et  nos  reficiamur,  licet  ali- 

quali  labore  dulcis  maslicationis.  » 

CAPUT  VI. 

Dc  vino .  ad  quod  potandum  sapientia  invitat 
in  comivio  primo. 

Sed  (juia  in  convivio  spirituali  mentis  existen- 
tium  in  corpore  non  suflicit  cibus  sine  potu 

15.  —  »  Joan.,  VI,  52.  —  '»  Cant.,  ii,  3.  —  "  Eccle.,  xi, 
7.  — ■'£;ecA.,xxxi,7.  —  "  fcou..  xxvii,9.  _  tiCant 
1,  3.  —  "  I  Petr.,  11,  3.—  i«  Cant.,  m,  i.  ' 

(a)  Al.  gustatis.—  (6)  Ita  Edit.  Lugd.,  Al.  tentationem. 

41 


tni 


DE  SEPTEM  DONiS  SPIRITUS  SANCTI. 


magis  diligentibus  et  dilectis,  unde  clamant  cum 
Maria" :  Vinumnonhabent;  ideosapientia,postin- 
vitaiionera  amicorumadcomedendum,secundo 
invllat  magis  dilectos,  in  amore  exercitatos,  ad 
polandum,  dicens :  Et  bibite  vinum,  quod  miscui 
vobis.  Rationem  hujus  ordinis  assignat  Orlgenes 
ibidem,  dicens  :  «  Non  est  pleua  rclectio,  nec 
omnimoda  refeclionis  delectatio,  nisi  cum  cibo 
polus  jungatur.  Et  amica  jam  in  amore  exerci- 
tata,  poslquam  dixit  se  a  dilecto  dulcibus  refec- 
tam  fructibus,  statira  subjunxit,  se  in  cellam 
vinariam  inlroductam  ab  eodem,  dicens-:  In- 
troiuxit  me  rex  in  cellam  vinariam.  Ubi  Origenes 
dicit :  «  Sponsa  haec  nequaquam  gratias  egisset 
de  introductione  sua  in  cellam  vinariam,  nisi 
ipsa  cella  vinaria  multiples  vinum  ex  multi- 
plici  coUectum  vinea  habuisset.  Diversitas  enim 
poculi  boni,  raelioris,  et  optimi,  diversitatem 
delectationum  generat.  H<bc  cella  vinaria,  sicut 
dicit  Vercellensis,  est  Verbum  aBternum,  sapien- 
tia  Pdtris,  continens  omnes  theorias,  id  esl  re- 
velationes,  quae  plenissirae  continent  vinum 
spirilualis  gaudii,  et  ubertim  fundunt  in  aman- 
tes.  In  hac  namque  cella  vinaria  invenitur  omne 
genus  vini  mentes  sanctis  refleiens  et  Itetificans, 
secundum  varios  gradus  amoris,  ut  ostendit 
Glossa  super  illud  :  Introduxit  me  rex  in  cellam 
vinariam,  ubi  dicit  sic  :  «  Quam  cilo  guttur 
meum  dulcedinem  gratiae  ejus  atiingit?  Ita  me 
recreavit  spiiitu,  et  ab  amore  tcrrenorum  in 
superna  translaium  sentio,  ac  si  in  cella  vinaria 
novi  meri  odore  iu  poculo  sim  refecta.  In  hac 
cella  invenit  vinum  perspicuum,  sive  purum, 
vinum  ignitura,  vinum  conditum,  et  caetera  hu- 
jusmodi  vina,  vinum  proecipuum  apposilura, 
maguificentia  regia  dignum.  Vinum  quoque,  ut 
regia  raagnificentia  dignura  erat,  abundans,  et 
praecipuum  ponebatur.  Vinum  perspicuum  sive 
merum,  distributum  raanu  sapienlifica,  in  Psal- 
mo  ' :  Calix  in  manu  Domini,  vini  meri  plenus 
mixto.  Vinum  ignitum,  incalescens  huraana 
praecordia,  in  Esther,  postquam  Assuerus  vino 
incaluerat.  P.-ialmisla  '  :  lucaluit  [b)  ror  meum 
infra  me.  Vinum  conditum,  seu  aromaticum,  re- 
dolens  pigmenta  fragrantia,  in  Caolicis  ^ :  iJaio 
tibi  poculum  ex  vino  condito.  Sed  quid  ha;c  di- 
versa  vina  significant,  nisi  quosdam  gradus 
charitati;,  aniatricesanimas  potantes  el  reScien- 
tes,  non  timen  adhuc  inebriantes,  secundum 
Kichardum ,  qui   dicit  * :    «  Attende  quod  ex 

'  Jonn.,  u,  3.  —  >  Cant  ,  II,  4.  —  »  Psal.  Lxxiv,  9. 
—  "  Piul.  xxxviu,  4.  —  5  Cunt.,  vni,  2.  —  "  Ricliard., 


magnitudine  divinae  dilectionis,  pendet  modus 
divinas  revelationis? »  Quare  dicit  ihidem  ': 
«  Diiecli  coraedunt,  chari  bibunt,  sed  charissimi 
inebriantur.  »  Cujus  rationera  infra  assignat, 
dicens  :  «  Quandiu  hujusmodi  ebrietatem  et 
excessum  in  nobis  non  sentimus,  quid  aliud  de 
nobis  scntire  debemus',  nisi  quod  minus  dili- 
gimur,  et  nisi  quia  minus  diligimus?  »  Sequi- 
tur  :  «  Si  enim,  quisquis  es,  plene  perfecteque 
diligeres,  forte  dilectionistuae  nimietas,  aestuan- 
tisque  desiderii  anxietas,  in  ejusmodi  te  raperet 
ebrietatem  et  excessus.  »  Sequitur  :  «  Sane  si 
dilectione  plene  dignus  extitisses,  si  tanta  di- 
gnatione  idoneum  exhiberes,  forto  tanta  lumi- 
nis  te  claritate,  sive  intelligentias,  oculos  tuos 
irradiaret,  tanta  intimae  dulcedinis  suavitate 
cordis  tui  desiderium  inebriaret,  quoe  teipsum 
supra  temetipsum  raperet,  et  per  raentis  exces- 
sum  in  superna  elevaret.  Igitur  amici  comedunt. 
qui  sumptum  cibum  masticant,  non  sine  mora, 
vel  qualicumque  labore  illud,  in  quo  delectan- 
tur,  trajiciunt.  Qui  vero  bibunt  ex  divinis  reve- 
lationibus,  summa  cum  facilitate  et  jucunditate 
hauriunt,  quod  iutima  veritatis  suavitate  con- 
cupiscunt.  »  H«c  ille.  Sed  charissimi  inebrian- 
tur  vino  fortissimo  dulcissimre  charitatis;  de 
quibus  modo  dicendum  est. 

CAPUT  VII. 

Qui  sint  carissimi  in  convivio  primo,  et  quce  sit 
sobria  ebrietas  illorum. 

Igitur  tertio  videndumest,  qui  sint  charissimi 
in  convivio  spirituali  existentium  in  corpore,  et 
qufe  sit  sobria  ebrietas  illorum.  Primo  notan- 
dum  est,  quod  Origenes  exponens  illud  Cnnti- 
corum  *  :  Amore  langueo,  distinguit  inter  simpli- 
cm  ardorem,  et  languorem,  dicens  :  «  Amant     Qui  1 
incipientes,  ardent  proCcientes,  sed  languent  in  ""■"''• 
ainore  perfecti.  »  Languor  iste,  sicut  dicit  Ver-  deot,  ei 
cellensis  ibidem,  usque  ad  mortem  diicit.  Mors  '''"  '°°' 

*  guent 

autem  est  plena  separatio  vit alis  spintus  a  cor-  amore. 
pore;  et  significat  plenara  separationem  vitalis 
affectus  per  excessum  mentis,  et  omnimodam 
unitionem  ad  Deum.  Et  Glossa  ibidem  dicit : 
«  Prae  amoris  magnitudine  ,  omnia  temporalia 
sunt  mihi  fastidio.  »  Qui  autem  maxime  Deum 
diligunt,  maxirae  ab  eo  diliguntur,  ideo  caris- 
sirai  sunt,  quia  dicit  Dominus ' :  Ego  diligentes  mf 

dc  Contempl.,  lib.  IV,  c.  xvi.  —  '  Ibid.,  lib.  V,  c.  v. 
—  '  Cant.,  II,  3.  —  »  Prov.,  viii,  17. 
(a)  Vulg.  concaluit. 


PART.  II.  SECT.  Vn.  CAP.  Vll. 


643 


diligo.  Sunt  carissimi  Deo,  qui  maxime  in  Deo 
delectantur,  quiamaxime  diligunt.  Unde  in  Can- 
Hcis  dicit  dilectus  veroe  amatrici  suee  ' :  Quam 
piikhra  es,  et  quam  decora,  charissima  in  deliciis  ! 
Quod  exponens  Vercellensis  dicit  :  «  Quam  pxd- 
chra  es  fervoribus  affectualibus  et  spiritualibus; 
carissima,  propter  priscipuam  pulchritudinem, 
et  fervidam  dilectionem,  quia  niliil  est  monti 
dulcius,  nec  est  aliquid  quod  raentem  Deo  ca- 
riorem  faciat,  quam  si  in  ipso  intime  delectetur, 
quo  nihil  delectabilius  est.  »  Haec  ille.  Cum  hoc 
concordat  Glossa  ibidem,  qufe  dicit :  «  Caris- 
sima  es  Domino  tno,  ex  hoc  quod  vacas  coele- 
stibus  deliciis.  Cujus  experientiam  videtur  ha- 
buisse,  qui  loquens  de  sapientiu  dixit  -  :  Non 
habet  amaritudinem  conversatio  illius ,  nec  tcedium 
convictus  illius,  scd  Imtitium  et  gaudium,  ct '  in  (a) 
amicitia  iUius  delectatio  hona. 

Sed  nunc  videndum  est,  quid  sit  illa  ebrietas 
qua  carissimi  in  convivio  mentali  sobrie  ine- 
briantur.  De  qua  Dionysius  sic  dicit' :  «  In  liobis 
siquidem  ebrietas  ia  malo,  dicitur  incommen- 
surabilis  adimpletio,  et  excessus  mentis  et  sen- 
suum.  Deo  (6)  autem  altribuitur  ebrietas  in  bono, 
qua3  nihil  aliud  est,  nisi  superplena  omnium 
bonorum  immensuratio,  pneexistens  in  ipso  se- 
cundum  causam.  »  Sequitur  :  «  Dicitur  ergo 
Ueus  inebriatus,  et  excessum  passus  ineo,  quod 
his  omnibus  supereminet  excedendo  omnem 
mensurationem,  et  est  extra  omnia,  et  super 
omnia.  »Et  Vercellensis,  super  Cantica,  tractans 
Outtsit  illud  :  Inebriamiiii ,  carissimi,  dicit :  Quee  vera  et 
Bpiritus.'  sancta  ebrietas  sit,  colhgitur  es  verbis  magni 
Dionjsii  ud  Titum;  »  ubi  recitat  eadem  verba, 
quae  supra  dicta  sunt.  Exponens  illud  :  Intro- 
duxit  me,  dicit  ibi  :  «  Assidua  theoriarum,  id 
est  revelationum  varietas,  et  profectus  assidui 
sponsfe,  inducent  quasi  experimentaliter  talem 
ebrietatem;»  ut  videatur  idem  repetere  quae  su- 
pra  dixit;  ceUuria  modo  dicit  cellam  vinariam, 
quae  quasi  idem  sunt.  «  Non,  inquit  Vercellensis, 
intelligitur  sponsa  aliquando  dicta  repetere ; 
sed  assiduas  iUuminationes  experiri,  quod  men- 
tibus  contcmplativis,  tam  fortiter,  quam  assi- 
due,  ad  radium  superiorem  exercilatis  omnino 
familiare  est.  Dicit  ergo  experimentaliter  :  intro- 
duxil  me,  per  interiores  et  profundiores  theo- 
rias,  quam  prius;  quia  in  Hieremia  dicitur  ■'"'  : 

'  Cnnt.,  vii,  6.  —  ■  Sap.,  viii,  16.  —  '  Ibid.,  18.  — 
*  OioD.,  epist.  ad  Ttt.,  circa  fiii.  —  '  Jerem.,  ill,  19. 
—  ^  Richard.,  de  Patriarcli.  sive  Benjam.  minor.  — 

(a)  Ctet.  edlt.  deest  m.—  (A)  Ccet.  edii.  Ideo. 


Post  me  ingredi  non  cessabis  in  cellam  vinuriam, 
id  est ,  vinum  continens  omnes  theorias,  id  est 
reveladones.  Et  ibidem  Vercellensis  dicit :  «  Ad 
hujus  ebrietatis  supersubstantialis  qualemcum- 
que  similitudinem,  spiriluales  viri  dicuntur  in- 
ebriari  propter  excessivam  abundantiam  lnmi- 
num  divinorum.  «  Audi ,  inquit  Richardus«, 
hominem  hac  ebrietate  madentem,  et  quid  circa 
eum  agatur  omnino  ignorantem.  Sive  in  corpore, 
inquit  %  sive  extra  corpus,  nescio,  Deus  scit.  Quo- 
modo,  putas,  inebriatus  erat,  quomodo  mun- 
dus  ei  in  oblivionem  venerat ,  qui  seipsum  ne- 
sciebat  ?  »  Hasc  Richardus.  HiEC  autem  ebrietas 
spiritualis  causatur  ex  nobilissimo  vino  fortis- 
simae  charitatis.  Unde  Richardus  dicit »  «  Ecce 
carissimi  inebriantur.  Ebrietas  autem  mentis 
alienationem  efflcit ,  et  supernae  quidem  revela- 
tionis  infusio  eos  duntaxat,qui  carissimi  sunt, 
in  mentis  excessum  adducit.  Talem  Propheta 
ebrietatem  designare  voluit,  cum  dixit '  :  Ine- 
brialjimtur  ah  ubertatc  domus  Iva ,  et  torrente  vo- 
litptaUs  tuoe  potabis  eos.  »  Et  sequitur  :  «  Si  igitur 
cupimus  hac  ebrietate  madere,  et  menlis  thco- 
ricos  excessus  frequenlare,  satagamus  Dominum 
nostrum  intime  et  summe  diligere  ,  et  omni 
hora  ia  diviuae  contemplalionis  gaudium  cum 
summo  desiderio  anhelare.  Nam  quando  mens 
nostra  ,  intima  illa  inlernffi  suavitatis  abundan- 
lia  potata,  imo  plene  inebriata  fuerit,  quid  sit, 
quid  fuerit  penitus  obliviscilm-,  et  iu  abalie- 
nationis  excessum  tripudii  sui  nimietale  tradu- 
citur,  et  in  supermundanum  quemdam  afiec- 
tnm,  sub  quodam  mirae  felicitalis  statu  raptim 
transformatur.  »  Nec  mireris ,  quia,  sicut  dicit 
Vercellensis  in  prologo  super  Cantica  :  «  Tanta 
est  virtus  veri  amoris,  boni  et  pulchri,  quod 
non  solum  facit  homines  et  angelos  quasi  na- 
turam  propriam  egredi,  ut  in  Deum  ascendant; 
sed  etiam  Deum  facit  quasi  naturam  propriam 
egredi ,  ingressibilem  tamen  a  se  ,  ut  ad  crea- 
turas  qnasi  infra  naturam  suam  procedendo 
condescendat. »  Et  accepit  istud  verbum  a  Dio- 
nysio ,  de  Divinis  Nominibus ,  ubi  dicit  sic  "  ; 
«  Audendum  est  dicere  pro  vero  ,  quia  ipse 
Deus  omnium  tam  pulchro  et  bono  amore  esit 
per  abundaotiam  amativaj  bonitatis  quasi  extra 
seipsum,  sic  providct  omnibus  c.xistentibus,  et 
per  bonitatem  et  amorein  quasi  trahitur,  et  ad 
illud  quod  est  in  omnibus  deducitur,  secundum 

'  II  Cor.,  XII,  2.  —  »  Itichard.,  dc  Coniempl.,  lib.  IV, 
c.  XVI.  —  »  Psal.  .XXXV,  9.  —  '0  Dion.,  de  Div.  Nom., 
c.  IV,  circa  fin. 


iiU 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


virtutem  supersubstanlialem  facientem  ecsta- 
sim,  sed  a  seipso  ingressibilem,  ut  adamas 
ferrum  trahit  ad  se  immotus  manens.  "  Ipse 
enim  movet  sicut  desideratum  et  amatum,  ut 
dicitur  libro  de  Cmlo  et  Mwido '. 

CAPUT   VIII. 

De  secundo  conviviOj  quod  fit  animw  a  coi~pore 
separatce  per  donum  sapientice. 

Sed  post  haec  secundo  videndum  est  de  se- 
cundo  convivio  ,  quod  est  animce  separalee  a 
corpore,  et  secundum  Bernardum,  ubi  supra', 
est  convivium  quiescentlum ,  et  magis  dilecto- 
rum.  Et  iu  hoc  convivio  Spiritus  sanctus ,  per 
donum  sapientlae  ,  convivantes  potat  vino  non 
puro ,  sed  lacte  mixto.  Unde  Bernardus  ibidcm 
dicit  :  «  Animae  a  carne  exutae ,  jam  pane  dolo- 
ris  noa  cibantur,  sed  vinum  amorispost  cibum 
plenius  haurire  permiltuiitur,  non  tamen  pu- 
rum ,  sed  cum  lacte  mixtum  ,  ut  quaelibet  illa- 
rum  possrt  dicere  illud  Canticorum  ^  :  Biii  vi- 
num  cum  lacte  meo.  Vinum  enim  divini  amoris 
mifcet  cum  dulcedine  lactis,  id  est,  naturalis 
qilectionis ,  quffi  resumere  corpus  suum  glorifi- 
catum  desiderat.  »  Sequitur  :  «  jEstuat  ergo 
anima  nuno  sanclae  charitatis  vino  potata ,  sed 
plane  nondum  usque  ad  ebrietatem  consum- 
mata  :  quia  temperat  interim  ardorem  divinae 
charitatis  permixlio  humoris  laotis,  id  est  na- 
turalis  aflectionis.  »  Idem  dicit  Bernardus  ibi- 
dem  :  «  Sic  ebrietas  corporalis  denique  solct 
evertere  menles,  atque  ideo  immeniores  red- 
dere  sui.  Sed  non  ex  toto  sui  oblita  est,  quae 
adhuc  et  de  proprio  corpore  cogitat  resuscitan- 
do;  propter  quod  desiderium  anima  perlecte 
beata  esse  non  potest;  sed  post  resumptionem 
corporis  sui.  cum  consumniabitur.  »  Haec  ille. 
Cum  his  concordat  Augustinus,  dicens  sic  * : 
«  Animas  inest  quidam  appetitus  corpus  adrai- 
nistraudi  ,  quo  appetitu  retardatur  quodam 
modo,  ne  tota  intentione  pergat  in  illud  sum- 
mum  coelura,  quaudiu  non  subest  corpus,  cujus 
adminittratioQu  appetilus  ille  conquietcat.  Non 
obstante  tamen  illo  desiderio ,  anima  in  patria 
est  beata,  licet  non  consummate;  et  tamea  nul- 
lum  dolorem  sentit  ex  illo  naturali  appetitu. 
Sed  quid  de  ista  auima  a  corpore  separata , 


anteqnam  coelum  ingrediatur?niunquidilla  vi- 
no  qualicumque  potatur  aliquahter,  et  consola- 
tur   quandoque?  Respondetur  quod  sic ,  nisi 
per  pffinam  sensus,  vel  damni,  vel  utriusque 
impediatur.  Nam  anima''  in  imagine  pertransit  a 
corpore  ,  ut  dicit  Psalmista ;  sed  tamen  deside- 
rium  ejus  corporis  manet.  Imago  autem  coq- 
sistit  in  memoria  ,  intelleclu,  et  voluntate  ,  se- 
cundum  quas  potentias  est  capax  sanctae  Trini- 
tatis ,  ut  dicit  Angustinus  ",  de  Trinitate ,  et  per 
has  anima  exercetvitam  contemplalivam,  quae 
est  optima  pars  Marice ,  quce  non  auferetur  ab  ea, 
ut  dicit  Dominus.  Ubi  dicit  Glossa  :  «  Vita  con- 
templativa  hic  incipit,  et  in  coelesti  patria  per- 
ficitur;  quia  amor  est  ignis  qui  ardere  incipit 
hic;  sed  cum  ipse  quem  amat  videbit,  amplius 
in  amore  ignescet.  Tanto  igitur  anima  a  carne 
separata  ,    vitam    contemplativam   perfectius 
e.Nercet,  qiianlo  a  corpore  gravantc  absolvitur, 
et  dilectum  suum  vehementius  amat,  quia  sicut 
dicit  Beriiardus  in  libro  de  Diligendo  Beo  %  ut  su- 
pra  dictum  est :  «  Animos  qufe  sunt  absolutae  a 
compedibus  corporis,  eo  similiter  cariores,  qno 
ad  amandum  sunt  expeditiores  ,  et  ideo  vinum 
amoris  divini  plenius    haurire    permiltuntur , 
non  tamen  purum ,  sed  adhuc  lacte  mixtum.  » 
Et  Avicenna,  VI  NaturaUum ,  dicit  quod  auima 
separata  clarius  videt  etintelligit,  quam  con- 
juncta  corpori  corruptibili.  Vita  autem  contem- 
plativa  dulcissimas  consolationes  animae  con- 
femplativae  administrat,  ut  supra  dictum  est. 
Igitur  absolutio  animae  a  corpore  gravante,  non 
est  formidanda,  sed   desideranda.  Hanc  enim 
absolutiouem  a  corpore,  et  desiderabat  Apo- 
stolus  cum  dixit  *  :  Cvpio  dissolvi,  et  esse  cum 
Christo,  ct  alibi  '  :  Infelix  ego  homo ,  quis  me  li- 
berabit  de  corpore  mortis  hujus ,  quo  premor  ?  et 
movebatur  desiderio  bono  et  rationabili,  quia, 
sicut  cUcit  Bernardus  in  quadam  epislola  '" : 
«  Pretiosa  est  mors  sanctorum  ;  pretiosa  plane 
tauquam  fiuis  laboris ,  tanquam  vicloriae  con- 
summatio ,  tanquam  vitiB  janua,  et  perfectas  sa- 
turitalis  ingrjssus.    Et   quidam  sanclus  dicit  : 
«  Mors  nihil  aliud  est  quam  exitus  de  carcere, 
finis  exilii ,  laboris  consummatio ,  ad  portum 
applicatio ,  peregrinationis  finitio,  oneris  gra- 
vissimi,  id  est,   corporis  depositio,  de  furioso 
equo,  id  est  carne,  descensio,  de  domo  rui- 


'  Aii=;.,  de  Cal.   et  Mund.,  lib.   I,  text.   100.  —  c.   vili.   —   '   Bern.,   de  dilig.    Deo,   post   med.  — 

'  Bern.,  rfe  dilig,  Deo,  longe  post  med.  —  ^  Cant.,  '  Philip.,  i,   23.  —  '  Rom.,  vn,  24.  —  '"  Est  apud 

v,  I.  —  *  Aug.,  de  Gen.  ad  i.lt.,  lib.  XII,  c.  xxxv.  —  Bernard.,   serm.   in   transilu  Malach.  episcopi ,  circa 

•  Psat.  XXXVIII,  7.  —  •  Aug.,  de  Trinil.,  lib.  XIV,  raed. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  IX. 


645 


nosa  liberatio  ,  omniiim  fegritudinum  termina- 
tiOj  omnium  periculorum  evasio,  omnium  ma- 
lorum  consumptio,  omnium  vinculorum  dirup- 
tio  ,  debili  natnr,R  solutio  ,  reditus  in  patriam, 
ingressus  in  gloriam.  »  Certe  evasio  tantorum 
malorum,  et  adeptio  tantorum  bonorum,  fa- 
ciunt  animfE  bonum  convivium,  ut  dicere  possit 
illud  Sapienliae  '  :  Venerunt  mihi  omnia  bona  pa- 
riter  cnm  iUa ,  scilicet  morle  bona.  Jieali  enim  - 
mortui  qui  in  Domino  moriuntur.  Et  si  tales  ani- 
mae  amatrices ,  sive  conlemplatrices ,  separatce 
a  corporibus  suis ,  aliquid  secum  deferant , 
quare  indigent  purgatione;  credibile  est,  quod 
tales  facilius  purgantur,  et  levius  patiunlur,  et 
quandoque  ^minime  poena  sensus.  Cujus  ratio 
est,  quia  amor  pcenas  alleviat ,  et  quandoque 
totaliter  annihilat.  Tnde  Augustinus,  de  Moribus 
Eedesiee  contra  Manichceos ,  dicit '  :  «  Nihil  tam 
durum,  atque  tam  ferreum,  quod  non  amoris 
igne  vincatur.  «  Et  exemplificat  in  libro  de  sancfa 
Viduitate,  ubi  dicit  sic  *  :  «  Nullo  modo  one- 
rosi  suntlabores  amantium;  sed  ipsi  delectant, 
sicut  venanlium ,  aucupantium,  et  piscantium, 
et  Cceierorum  talium.  In  eo  enim  quod  amatur, 
aut  non  laboratur,  aut  lahor  amatur.»  Hebc  ille. 
Item  hoc  patet  exemplo  muUorum  marlyrum  , 
qui  desiderabant  pati  pro  Chrislo,  et  in  ipsis 
passionibus  gaudebant,  ut  apostoli  '  :  Ibant 
apostoli  gaudmtes  a  conspectu  concilii,  quoniam 
digni  habiti  sunt  pro  nomine  Jesu  contumeliam  pati. 
Et  B.  Andreas  vehementer  desiderabat  crucem , 
et  sustinuit  gaudenter.  Et  virgines ,  ut  S.  Aga- 
Iha  dixit  Quinctiano  :  «  Ego  in  his  pcenis  de- 
leclor,  sicut  qui  multos  thesauros  invenit, »  etc. 
Unde  Bernardus  ,  in  libro  de  Diligendo  Deo  % 
dicit :  «  Magna  vis  amoris ,  quae  martyrum  ani- 
mas  ita  introrsum  rapuerat,  quod  ita  corpora 
sua  foris  exposuerant,  et  tormenta  contemnere 
fecerat.  Si  igitur  in  corpore  aggravante  charitas 
potuit  mitigare  pcenas ,  cur  non  in  spiritu  a 
nuUo  corpore  impedita  raagis  tanquam  eiBca- 
cior  potuit  poenas  miligare  suo  fervore  ,  sicut 
et  suffragia  Ecclesife  faciunt?  Credibile  est  enim 
quod  animas,  sicut  qua;  fuerunt  in  limbo,  aliquas 
consolationes  receperunt  ab  his,  qute  de  novo 
venerant  ad  eas,  ut  angeli  vel  animae  aliqufe, 
ut  Joannes  Baptisla  ,  ctc,  dicentes  eis  de  ad- 
ventu  Salvatoris ;  sic  credibile  est,  quod  angeli 
visitent  animas  in  purgatorio  sibi  commissas, 

'  Sap.,  VII,  11.  —  '  Apoc,  XIV,  )S.  —  5  Aug.,  rfe 
liorib.  Eccl.,  c.  xiil. —  '  Id.,  rfe  Bon.  Viduit.,  c.  xxi. 
—  *  Act.,  v,  41.  —  •  Bern.,  rfc  dilig.  Deo,  longe  posl 


et  consolentur  eas,  dicentes  eis  terminum  pur- 
galionis  suae,  et  alia  eis  consolatoria  :  sicut  ha- 
beri  polest  exemplis  sanctorum ,  qiia;  ponunt 
sancli  Doctores  in  libris  suis,  ut  Gregorius  in 
Dialogis  '',  ubi  exemplificat  de  illo ,  qui  servivit 
in  balneis  sacerdoli ,  et  de  quodam  alio  qui 
dixit  :  «  Bene  est  mihi  modo  ,n  elc. ,  et  Augus- 
tinus.  de  Civitate  Dci ;  Et  Beda,  in  kisloria  An- 
glorum,  et  Isidorus,  et  caeteri  Doctores  de  hoc 
loquentes. 

CAPUT   IX. 

De  lertio  convivio  sapientim,  quod  est  regnantium. 

Post  hoc  videndum  est  de  tertio  convivio  sa- 
pientia3,  quod  est  regnantium,  secundnm  or- 
dinem  quemtradit  Bernardus,  de  Diligendo  Deo', 
quod  sequitur  convivium  laboranlium,  et  quies- 
cenlium,  lanquamexcellentius  ad  quod  sapien- 
tia  incarnata  suos  carissimos  invitat ,  dicens  '  : 
Ego  dispo7io  vobis  regnum ,  sicut  disposuit  mihi 
Pater  meus  regnum ,  ut  edatis  et  bibatis  super 
mensam  meam  in  regno  meo.  Hic  tria  sunt  notan- 
da  :  primo,  quis  hujus  convivii  regalis,  et  men- 
Sce  regiae,  sit  rex  et  palerfamilias  ,  hic  est  Chri- 
stus  Filius  Dei;  secundo,  quee  familia  Dei  et 
convivantes  ad  istud  regale  convivium,  et  re- 
giam  mensam,  invilantur,  quia  angeli  et  homi- 
nes;  tertio,  de  hujus  ccnvivii  et  convivantium 
gloria  et  beatiludine  dicetur. 

Primo,  quis  hujus  convivii  regalis,  et  mensce 
sit  rex ,  et  paterfamilias.  Sed  quis  alius,  quam 
ille  qui  dicit :  Ego  sum  rex,  cui  paler  constituit 
regnum  aslernum,  et  in  cujus  femore  scriptum 
est  '"  :  Rex  regum  et  Dominus  dominantium  :  Rex 
regum,  quia  vos  constituo  regestanquam  filios 
adoptivos,  qui  sum  Filius  Patri  consubstantia- 
lis.  Et  constituo  vos  dominos,  non  servos ,  scd 
amicos ,  ut  supra  mensam  meam  edatis  et  bi- 
batis  in  regno  meo,  cujus  regni  non  erit  fiois  ", 
ut  ubi  ego  sum,  et  vos  sitis  in  aelernum.  De  isto 
rege  Augustinus  loquens,  de  Civitate  Dei ,  dicit 
sic  '-  :  «  Ero  illorum  Deus ,  et  ipsi  mihi  erunt 
populus,  et  ero  ilhs  unde  satientur,  et  ego  ero 
illis  qUcTecuinque  ab  hominibus  honeste  deside- 
ranlur,  et  vita,  et  salus  ,  et  virtus,  el  copia,  et 
gloria,  et  honor,  et  pas,  etomne  bonuiu.  »  Se- 
quilur  :  "  El  si  recle  intelligitur  quod  ait  .\pos- 

med.  —  '  Grog.,  Dialog.,  lib.  IV,  c.  l.v.  —  •  Beru., 
loc.  cit.  —  '  Luc,  XXII,  29.  —  '•  Apoc,  xix,  16; 
1  Tim.,  VI,  Ij.  —  "  Joan.,  w,  13;  xvu,  21.—  "  Aug., 
rfe  Civil,  Dei,  lib.  XXll,  c.  x. 


646 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


tolus  ' :  Ut  sit  Deus  omnia  in  omnibiis  :  ipse  enim 
est  finis  noslrorum  desideriorum,  qui  sine  tine 
videbiturj  sine  fastidio  amabitur,  sine  fatiga- 
tione  laudabilur. »  Sequitur  :  «  Hoc  munus,  hic 
atTeetus,  hic  actus  proculdubio  erit  omnibus 
sicut  vita  seterna  communis.  »  HiEc  ille.  Visio 
illius  rcgis  facit  esse  beatum.  Unde  Bernardus , 
in  epistola  quadam  dicit  :  «  Solum  verum ,  et 
plenum  gaudium  est,  quod  non  de  creatura,  sed 
de  Creatore  concipitur  :  quod  cum  possederis 
nemo  tollet  a  te  :  cui  comparata  omuis  aliunde 
jucunditas  moeror  est ,  oranis  suavitas  dolor 
est,  omne  dulce  amarum,  omne  decorum  foe- 
dum,  omne  postremo  quodcumque  aiiud  de- 
lectare  possit,  molestum  est.  »  Quare  Chrysos- 
tomus,(ie  Repm-atione  lapsi,  hoc  modo  exclamat, 
dicens' :  «  0  si  quotidie  oporteret  nos  tormenta 
perferre,  si  et  ipsam  gehennam  parvo  tempore 
tolerare,  pro  eo  quod  Christum  possemus  vi- 
dere  in  gloria  venientem ,  et  sanctorum  ejus 
numero  sociari,  nonne  erat  dignum  pati  omne 
quod  triste  est  modo,  ut  tanti  boni  tantaeque 
glorioe  participes  haberemur?  »  Clamemus  igi- 
tur  cum  Apostolo  '  :  Regi  sceculorum  immortali , 
invisibili,  soli  Leo,  etc. 

C.\PUT   X. 

Qua;  familia  et  qui  convivantes  ad  regnantium  con- 
vivium  tnviteniur,  vel  sint  jam  invitati. 

Ooi  suni     Post  hoc  secundo  videndum  est,  quae  familia 
ioTiUti  gj  convivanles  ad  islud  regale  convivium  invi- 

adcon-  ° 

■HTinm  fentur,velsmt(a)  mvitati  jam.  De  quo  sciendum 
beaiifi-  gst   quod  Hon  solum  homines  ,  sed  angeU  ad 

cam.         •  ,     ,      ,      •  •    •  • 

istud  gloriosum  convivmm  regni  Eeterni  invi- 
tantur.  Unde  Chrysostomus,  de  Repamtione  lapsi, 
dicit  sic  '  :  «  Intuere  ccetum  non  solum  ex  ho- 
minibus,  sed  etiam  ex  angelis,  thronis  et  do- 
minalionibus,  principatibus  el  potestatibus  con- 
vocatum.  »  Sequitur  :  "  De  rege  autem  qui  ho- 
rum  medius  residet,  dicere  nulla  vox  sufficit. 
Effugit  enim  omnem  sensura  humanae  mcntis  : 
excedit  etiam  decus  illud,  et  illa  pulclu-itudo , 
et  illa  gloria,  et  illa  magnificentia,  et  iila  ma- 
jestas  omnem  sensum  humanum.  »  Cum  his 
concordat  Prosper,  de  Vita  contemplativa ,  di- 
cens  :  «  Futura  vila ,  ubi  ipsa  sanctitas  quae  est 
angelorum  et  sanctorum  omnium  congregatio- 

'  I  Cor.,  .w,  28.  —  =  Bein.,  Episl.  cuv,  statim  a 
princ.  —  '  Chrvsost.,  ad  Th:od.  laps.,  cpist.  v.  — 
'  1  Tim.,  I,  17.  —  '  Chrysost.,  loc.  cit.  —  «  Prosp.,  ric 
Vit.  contempl.,  Ub.   1,  c.  ii.  —  '  Greg.,   in  Evang., 


ne  beata,  meritis  fulgentibus  micat,  feterna  sa- 
lus  exuberat,  veritas  regnat :  ubi  nec  fallit  quis- 
quam,  nec  fallitur;  ubi  nullus  beafus  ejicitur; 
ubi  nullus  miser  admittitur;  ubi  est  amor  per- 
fectus,  timor  nullus,  dies  teternus,  alacer  mo- 
ius,  et  unus  omnium  spiritus. »  Hjbc  ille.  De 
hoc  etiam  Gregorius  in  homilia  ~ :  «  Si  conside- 
remus  qu.e  et  quanta  nobis  promiltuntur  in 
coelis ,  vilescunt  animo  omnia  quce  habentur  in 
terris.  »  De  hac  etiam  societate  dicit  Cj'prianus 
in  una  Epistola  sic  :  «  Cur  non  properamus  et 
currimus ,  ut  patriam  nostram  videre ,  et  pa- 
renles  salutare  possimus?  Magnus  illic  carorum 
numerus  nos  expectat,  et  parentum,  et  fratrum, 
filiorum,  et  aUorum  adventum  copiosa  turba 
desiderat,  jam  de  sua  incolumitate  secura,  ad- 
huc  de  nostra  salute  solUcita.  Ad  horum  con- 
spectum  et  complexum  venire ,  quanta  et  illis 
et  nobis  erit  laetitia  !  »  Heec  ille.  Est  tamen  scien- 
dum,  quod  sicut  hic  est  distinctio  merilorum, 
itailUcerit  distinctio  dignitatum.  UndeGregorius, 
in  Moralibus,  dicit  sic'  :  «  Sicut  in  electis  inhac 
vita  est  discretio  operum,  ita  qnoque  in  alia 
vita  proculdubio  discredo  erit  dignitatum ,  ut 
quo  hic  aUus  alium  superat ,  illic  aUus  aUum 
iu  retributione  meritorum  escedat;  ut  dignitas 
eadcm  non  sit,  una  famen  omnibus  vita  beati- 
tudinis  erit.  »  Et  in  Bialogis  exponens  illud 
loannis  ^  :  In  domo  Patris  mei  mansiones  multm 
sunt ,  dicit  sic  :  «  Si  dispar  retributio  in  illa  bea- 
Utudine  non  esset ,  una  potius  mansio ,  quam 
multae  essent. »  Sequitur  :  «  Multce  ergo  man- 
siones  sunt  in  quibus  et  disUncU  beatorum  or- 
dines  propter  meritorum  consorUum  commu- 
niter  lastentur,  et  tamen  unum  denarium  omnes 
laborantes  accipiunt ,  qui  in  multis  mansioni- 
bus  distinguuntur,  quia  et  una  est  bealitudo , 
quam  UUc  percipiunt,  et  dispar  retribuUonis 
qualitas ,  quam  per  opera  diversa  consequun- 
tur.  »  Hsec  ille.  Et  ideo'"  sicutdiffert  stella  a  stella 
in  claritate ,  sic  et  resurrectio  mortuorum ,  ut  dicit 
Paulus.  De  multitudine  isUus  familiae  ccelestis 
convivii,  quanti  sit,  nemo  scit,  sive  angelo- 
rum ,  sive  hominum ,  nisi  solus  Deus.  Unde 
Joannes  loquens  de  angelorum  multitudine,  di- 
cit,  quod  eranl"  millia  milliumin  circuituthroni: 
ubi  dicit  Haj-mo ,  quod  non  posuit  numerum 
certum  ,  cum  dicit,  Millia  millium  ;  quia  nume- 

hom.  XVII,  iu  princ.  —  ■  Id.,  MoraL,  Ub.  IV,  c.  XiU, 
ante  med.;  Dialog.,  lib.  IV,  c.  xxxv,  circa  fin.  — 
•  Jonn.,  X)v,  2.  -  '»  l  Cor..  XV,  41,  42.  —  »  Apoc., 

V,  11.  —  (i)  Al.  junt. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  XI. 


647 


Rjs  angelorum  nobis  est  innumerabilis ,  quam- 
vis  Deo  sit  nuuierabilis.  Et  in  Job  dicitur '  :  iVuin- 
qidd  est  mimenis  mililum.  ejus  ?  Quod  exponens 
Gregorius  in  Moralihus  ',  dicit  quod  angeli  sunt 
milites  Dei ,  et  quod  nuraerus  eorum  Oeo  est 
mimerabilis,  nobis  autem  innumerabilis  de- 
monslratur.  Et  idem  dicit  Dionysius  ',  et  in  Da- 
niele  dicitur  *  :  ^iillia  m.iUium  minisfrabant  ei  et 
decies  centena  millia  assistebaut  ei.  Et  simililer 
familia  bealorum  hominum  innuraerabilis  no- 
bis  est.  Unde  in  Apocalypsi  ait  Joannes  post  euu- 
merationem  mullorum^ :  Vidi  iurbam  magnam, 
quam  dinumerare  nemo  poterat ,  id  est  nullus  ho- 
mo,  ait  Glossa.  Deus  enim  ^  numerai  muUitudi- 
nem  stellarum ,  et  omnibus  eis  nomina  vocat ,  se- 
cundum  Psalmistara.  Tofa  ista  familia,  tara  an- 
gelorum  quam  hominum,  laudat  Deum  sine 
intermissione.  Unde  Hugo,  super  Angelicam  llie- 
rarchiam,  dicit  sic  '  :  «  Omnes  hierarchiae  fam 
angelorum,  quam  hominura,  tam  supernorura, 
quam  inferiorura,  ad  laudem  divinam  ordina- 
tce  sunt  et  institutiB ,  ut  ab  oranibus  laudetur 
Deus,  a  quo,  et  per  quem  sunt  omnes,  et  in  (a) 
omnibus  omnia.  »  Et  sequitur  :  «  Qui  escellen- 
tioressunt,  amplius  laudant;  et  qui  amplius 
laudanf,  sublimius  reraunerabuntur,  ut  qui  sunt 
sublimiores  in  cognitione  et  ferventiores  in 
amore.  »  Heec  ille.  Sed,  sicut  dicit  Dionj-sius  ^*, 
de  Uivinis  Nomimbus  :  «  Nullus  veritalis  amator, 
quae  est  super  omnem  virtutem ,  adeo  efficax 
est ,  ut  possit  laudare  supersubslantialem  divi- 
nitiitera  ,  secundura  aelernam  et  superbonara 
essentiam  suara,  quibuscuraque  vocabulis  in- 
telligibilibus,  sive  ut  rationem,  sive  ut  verita- 
tem,  aut  mentem,  aut  vitam,  aut  substantiam, 
aut  alio  vocabulo  quantocumque  sublimi :  sed 
oportet  laudare  eam ,  sicut  excellentem,  et  se- 
gregatam  ab  omni  eo  quod  mente  concipitur, 
et  generaliter  ab  omnibus  existenlibus.  »  Sequi- 
lur  :  «  Ne  tamen  ab  ejus  laude  cessetur,  cum 
ipsa  sit  essentia  ipsius  bonitatis,  et  sic  causa 
omnium  existentium ,  ideo  ex  omnibus  affecti- 
bus  laudabilis  est,  sicut  docet  Scriplura. »  Haec 
iUe. 

CAPUT   XI. 

De  tertii  convivii,  et  convivantium  beatitudine 
juxta  numerum  scptem  donorum,  septem  quoque 
animadversione  dicjna  notantur. 

Tertio  videndum  est  de  hujus  convivii  et  con- 
vivantium  beatitudine ;  de  quo  sunt  septem  no- 
tanda,  juxta  numerum  septem  donorum  pne- 


dictorura,  quae  secundum  usus  et  acfus  suos 
excellenlissimos  in  hoc  convivio  ministrant  dci- 
formiter,  quia  non  evacuabuntur  secundum 
actus  illos  ,  sed  manebunt  in  palria  in  beatis, 
ut  probat  Magister  sententiarum  '  per  auctori- 
tatem  Arabrosii ,  et  communiter  fenetur.  Primo 
dicendum  eslde  hujusconvivii  gloria;  secimdo, 
de  hiijus  convivii  excellentia,  etdignitate,  et 
aeternitafe ;  terlio,  de  hujus  convivii  abundautia 
et  ubertate  ;  quarto  ,  de  hujus  convivii  lege  et 
charitale;  quinto,  de  hiijus  convivii  gaudio  et 
jucunditate ;  sexto  ,  de  istius  convivii  mensa  et 
perfecta  saturitate  ;  septirao  ,  de  ejusdem  con- 
vivii  beata  et  sobria  ebrietate. 

Prirao  igitur  de  hujus  convivii  ffiternitate  B^aii- 
sciendura  est,  quod  necesse  est  ipsura  esse  .-e-  ^",^^0^^' 
ternum.  Cujus  ratio.  est,  quia  ipsum  convivium 
celebratur  in  regno  aeferno  Christi,  et  in  mensa 
aelerna  ejus;  quare  ipse  rex  aeternus  regni  ae- 
terni  dicit  '"  :  Ego  dispono  vobis  regnum,  ut  edatis 
super  mensam  meam  in  regno  meo  ",  cujus  regm 
non  erit  finis.  De  hujus  regni  et  convivii  aeterni- 
tate  dicit  Augiistinus  :  «  0  vita  vitalis,  dulcis, 
ct  amabilis,  et  semper  meraorialis,  ubi  summa 
securitas,  securalranquillitus,  tranqnilla  jucun- 
ditas,  jucunda  felicitas,  felix  aeternitas,  aeterna 
bealitudo,  et  beatavita  sinefine,  et  visio  atque 
laudatio  Dei !  Ibi  afQuenlia  diviliarura,  influen- 
tia  deliciarum,  confluentia  bonorura.  »  Et  An- 
Stilmus  dicit  sic  '-  :  «  In  illo  scilicet  convivio 
coelesti  est  longa  et  salubris  vita.  Ibi  enim  est 
sana  asternitas,  quiaa:ternasanifas,  quia  ^^  justi 
in  perpetuum  vivent,  et  apud  Dominum  est  merces 
eorum,  scilicet  vita  seterna.  » 

Secundo    videndum  est  de    istius   convivii     Escei- 
excellentia  et  dignitate.  De  hac  dignitate  dicit    'emia 
Bernardus  :  «  Merces  sanctorum  et  gaudia  m  dmis. 
illo  regno  et  aeterno  convivio  tam  magna  sunt, 
quod  non  possunt  mensurari ;  fam  multa  sunt, 
quod  non  possunt  numerari ;  f  am  copiosa  sunt, 
quod  non  possunt  finiri ;  tam  pretiosa  sunt , 
quod  non  possunt  aesfimari :  imo  fara  excellen- 
tia  sunt,  quae  prajparavit  Deus  in  isto  convivio 
diligentibus  se,  quod  ipse  Dom.inus  convivii 

'  Job,  XXV,  ;j.  —  2  Moral.,  lib.  XVII,  c.  ix.  — 
'  Dion.,  de  Crel.  Hiemrch.,  c.  xiv.  —  '  Dan.,  vii,  U). 
—  5  AiMC,  VII,  9.  —  "  1'sal.  c.\LVl,  4.  —  '  Ilug.,  ia 
Ca;/.  Hier.,  c.  Ii.  —  '  Diou.,  de  Div.  Nom.,  c.  I.  — 
'  Sent.,  lib.  III,  dist.  x\-.<iv,  in  princ,  c.x  ,\iiibro3., 
de  Sjjir.  S.,  lib.  1,  c.  x.\.  —  '•  Luc,  .\xil,  20.  — 
1'  Sym/jot.  Cotisluiilinop.  —  "  Ansulm.,  1'roshg., 
c.  XXV.  —  "  Saii.,  v,  16. 

(a)  Cevl.  cdil.  dcesl  in. 


648 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


dicit,  quod  talia  '  nec  oculus  vidit,  nec  auris  au- 
divit ,  ncc  in  cor  hominis  ascendit.  Unde  nec  oni- 
nes  arithmetici  mundi  possent  ea  numeraro, 
nec  omnes  geometrici  possent  ea  mensurare , 
ncc  omnes  rhetorici  possent  ea  verliis  vel  ser- 
monibus  esplicare,  cum  nec  plene  possint  ex- 
cogitari. 

Tertio  vidcndum  cst  de  hujus  regni  et  con- 

vivii  abundantia  et  ubertate ;  de  quibus  Ber- 

ubertas  nardus  dicit  -  :  «  In  illo  regno  ,  et  convivio 

heititu-  uieridiano,  erit  candor  lucis  wslivalis,  amceni- 

diDts.  ' 

tas  vernalis ,  abundantia  autumnalis  ,  requies 
hiemalis ;  imo  Deus  bonum  infmitum  commu- 
nicat  sc  omnibus  incolis  illius  regni,  et  convi- 
vis  illius  menste ,  quantum  quilibet  capax  est , 
iinde  ipse  implebit  sensus  interiores  maximis 
delectationibus.  Erit  enim  Deus  speculum  visui, 
cithara  auditui ,  mcl  gustui,  balsamum  olfac- 
tui,  flos  delectabilis  tactui. »  Ibi,  sicut  dicit  Au- 
gustinus'  :«  Laudes  et  carmina  non  deerunt, 
praemia  non  deficient.  Ibi  nihil  quod  amabitur, 
deerit;  nihil  desiderabitur  ,  quod  non  adsit. 
Ibi  Deus  sine  fine  videbitur,  sine  fastidio  ama- 
bitur,  sine  fatigatione  laudabitur.  » 

Quarto  de  hujus  regni  convivii  lege  et  i-ha- 
ritate  ,  vel  societatc  ,  Anselmus  dicit  sic  '  : 
«  Existentes  in  regno  illo  et  convivio  ,  diligunt 
Deum  plus  quam  seipsos  ,  et  invicem  tanquam 
seipsos,  et  Deus  diligit  illos  plus  quam  illi  se- 
ipsos,  quia  illi  illum  ,  ct  se ,  et  invicem  per 
Mutua  illum,  et  ille  se ,  et  illos  per  seipsum.  Quare 
1''^''''°  omnibus  erit  una  voluntas,  quasi  nuUa  esset 

neato-  .  . 

rum.  illis  nisi  Dei  voluntas;  ideo  erit  omuibus  plena 
concordia.  Et  ideo  sicut  illi  nolunt  aliud,  quam 
quod  ille ,  ita  ille  volet  quidquid  volunt  illi ; 
et  ideo  filii  Dei  et  dii  vocabuntur,  et  constituet 
eos  Deus  super  omnia  bona  sua.  Ibi  est  quid- 
quid  desideramus ,  et  quidquid  amamus.  »  Hac 
ille.  Quare  Augustinus  ,  libro  de  Corporis  et 
animce  miseria  ,  exclamat  dicens  :  «  0  anima 
mea  et  caro  mea,  illam  vitam  amplecti  debuis- 
tis,  ubi  vita  est  sine  morte,  ubi  juventus  sine 
senectute,  ubi  lux  sine  tenebris,  abi  gaudium 
sine  trislitia,  ubi  pax  sine  discordia,  ubi  vo- 
luntas  sinc  injuria,  ubi  regnum  sinc  commuta- 
tione.  »  Hafc  ille.  De  hac  lege  Augustinus »  de 
Spiritu  et  anima  dicit ;  «  Lex  Dei  charitas  est. 
Lex  data  est  ut  gratia  qujeratur ;  gratia  data  est, 
ut  lex  impleretur.  »  Hsec  ille. 

>  I  Cor.,  II,  9.  —  *  Bem.,  in  Cant.,  serm.  xxxiii. 
—  '  AugusU,  r/e  C!ii!7.  Dei,  lib.  XXII,  c.  xxx.  - 
'  Anselm.,  Proslog,,  c.  xxiv.  —  '  Imo  auctor,  quisquis 


Quinto,  dehujus  regni  et  convivii  gaudiosa 
jucunditate.  De  hoc  gaudio  Anselmus ,  ubi  su- 
pra,  loquens  dicit  sic''  :  «  Gaudium  illud  quale  Gau- 
aut  quantum  est  bonum  ?  Cerle  quantum  utique  j^^".^ 
quisque  diligit  alium,  tantum  de  co  gaudebit.  »  rum. 
Sequitur  :  «  Ergo  in  illa  perfecta  charitate  in- 
numerabilium  beatorum  spirituum ,  seu  ange- 
lorum,  et  hominum,  ubi  nuUus  minus  diligit 
alium  quam  seipsum  ,  non  aliter  gaudebit 
quisque  pro  singulis  aliis,  quam  pro  seipso.  » 
Et  inlra  dicit  :  «  In  illa  perfecta  felicitate,  unus- 
quisque  plus  amabit  sine  comparatione  Deum, 
quam  seipsum,  et  omnes  alios  secum;  ideo  et 
plus  gaudebit  absque  lestimatione  de  felicitate 
Dei,  quam  de  sua  et  omnium  aliorum  secum. 
Sed  si  Deum  sic  diligunt  toto  corde,  tota  mente, 
et  tota  anima,  ut  tamen  totum  cor,  tota  mens  et 
tota  anima  non  sufficiant  dignitati  diloctionis  , 
profecto  sic  gaudebunt  toto  corde ,  tola  mente, 
tota  anima,  ut  totum  cor,  tota  mens,  tota  ani- 
ma  non  sufficiant  plenitudini  gaudii.  Non  ergo 
lotum  illud  gaudium  intrabit  in  gaudentes.  » 
Sequitur  '  :  «  Deus  verax ,  peto  et  accipiam ,  ut 
gaudium  meum  plenum  sit.  Meditetur  interim 
mens  mea,  loquatur  inde  lingua  mea ,  amet 
illud  cor  meum,  sermocinetur  os  meum,  esu- 
riat  illud  anima  mea,  sitiat  caro  mea,  deside- 
ret  tota  substantia  mea,  donec  intrem  in  gau- 
dium  Domini,  qui  est  trinus  et  unus  Deus  be- 
nedictus  in  saecula.  Amen.  »  Haec  ille. 

Sexto ,  de  hujus  convivii  mensa  et  satietate 
beata.  Cum  Dominus  dicat :  Super  mcnsam  meam 
comedetis  et  bibetis  in  regno  meo,  ideo  illud  con- 
vivium  tantum  regnantibus  et  carissimis  prae- 
paralum  est.  De  quo  notandum  est,  quod  Beda 
ibidem  in  Glossa  dicit  sic  :  «  Mensa  proposita 
omnibus  sanctis  ad  fruendum ,  est  gloria  coe- 
lestis  vitoe,  qua  qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam, 
saturabuntur ,  fruendo  desiderato  gaudio  veri 
boni.  Verum  autem  bonum  solum  est  in  quo 
ratio  omnis  boni  est,  quod  solus  Deus  est,  qui 
essentiahter  bonus  est.  Et  ideo  in  illo  solo  per- 
fecta  satietas  est.  »  De  hac  mensa  beata  et  sa- 
tietate,  Hugo  commentator  Dionysii  loquens  in 
Anrjelica  Hierarchia,  parum  ante  finem,  et  ex- 
ponens  iliud  :  Divisio  alimcnto  replela  ,  dicit  : 
«  Una  est  refectio ,  et  unum  alimentum.  Ergo , 
inquit  Hugo  ,  in  mensa  Domini  non  est  nisi 
imum  ferculum  ,  quod  apponitur.  Sed  noli 
contemnere ,  satietas  multa  est.  Satiabor,  inquit 

ille  sit,  lib.  de  Spir.  et  Anim,—  '  Auselra.,   Proslog., 
c.  XXII.  —  ■"  Ibid.,  c.  XVI,  circa  fin. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  XI. 


649 


Pscilmista  ' ,  cum  apparuerit  gloria  tua.  Unum 
est  enim  bonum  quod  tibi  prseparavit  Deusj 
sed  in  illo  bono  omne  bonum  est.  Unam  enim 
refectionem  ,  unum  cibum,  unum  ferculum, 
unum  panem  habentem  omnem  saporem  , 
et  omnem  dulcedinem  suavitatis ,  prseparavit 
nobis  Deus.  Igitur  unum  est  necessarium,  quod 
vere  reficit.  »  Quod  ibidem  sic  probat,  dicens  : 
«  Multa  in  hoc  mundo  sunt,  et  illa  onmia  cor 
hominis  satiare  non  possunt ,  ut  experientia 
docet.  Unum  autem  est  bonum  ;  et  hoc  solum 
cum  percipitur,  satietas  invenitur.  Non  enim 
in  mullitudine,  sed  in  unitate  satietas  est.  » 
Idem  verbum  .\ugustinus  ,  de  Verbis  Dornini, 
tractans  dicit '  :  «  Multa  sunt  diversa  ,  quia 
corporalia,  qnia  temporalia  sunt  :  prfeponitur 
aulem  unum  multis.  Non  enim  a  multis  unum, 
sed  multa  ab  uno  sunt.  Multa  distrahunt ,  ut 
Martham;  sed  unum  colligit,  ut  Mariam,  quae 
non  dilesit  multa,  sed  multum.  »  Et  Richardus 
in  tractatu  suo  de  Amore  vioknto  dicit  ' :  «  Unum 
solum  est ,  in  quo  mens  humana  quiescit ,  et 
reficitur  ,  et  satiatur.  >>  Quod  declarat  sic  : 
«  Perfectus  amor  omnem  alium  affectum  ex- 
cludit  ,  quia  nihil  proeter  unum  diligit ,  et 
propter  unum.  Ideo  unum  amat ,  unum  diligit, 
et  unum  sitit,  unum  concupiscit,  ad  unum  an- 
helat,  unum  suspirat,  uno  inardescit,  et  in  uno 
requiescit  :  illo  uno  satiatur,  quia  nihil  sapit , 
nisi  hoc  uno  condiatur.  »  Haec  iile.  De  islius 
convivii  satietate  Bernardus  admirando  excla- 
mat,  dicens  sic '  :  «  0  felix  vere  et  gloriosa  sa- 
tietas !  0  sanctum  convivium  !  0  desiderabiles 
epulae!  ubi  nimirum  nulla  anxietas ,  nuUum 
poterit  esse  fastdium,  sed  satielas  summa,  et 
cum  hoc  summum  desiderium.  »  Et  idem  di- 
cit '  :  «  Festinemus  igitur  ad  locum  tutiorem,  ad 
agrum  uberiorem ,  ad  pastum  saniorem ,  ubi 
habitemus  sine  metu,  abundemus  sine  defectu, 
epulemur  sine  fastidio.  »  Haec  ille. 
nmm  Septimo  et  ultimo ,  quia  Dominus  non  dixit 
eato-    solum  :  Vt  super  mensam  meam  edatis.  sed  addi- 

n    eat 

Tfecta  dJt  '■  El  bibatis;  ideo  videndum  est  de  hujus 
"'»«s.  mensae  vino  dulcissime  (a)  potante  ,  et  sobrie 
inebriante,  quod  est  vinum  purissimse  et  per- 
fectae  charitatis ,  quod  tantum  regnantibus  et 
carissimis  propinatur  in  regno  et  mensa  Chri- 
sti.  De  hoc  vino  iramixto  purissimae  charitatis  , 
dicit  Bernardus,  in  libro  de  Oiligendo  Bco,  pa- 

'  Psal.  XVI,  15.—  '  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xxiv 
et  XXVII.  —  '  Richard.,  de  ifual.  Grnd.  viol.  Charit., 
(a)  Cret.  edit.  dulcissimo. 


rum  post  medium,  sic  :  «  Cum  Scriptura  loqua- 
tur  Deum  omnia  fecisse  propter  semetipsum, 
erit  profecto  ut  factura  sese  quandoque  con- 
formet  et  concordet  auctori  suo  ;  et  oportet 
proinde  nos  in  eumdem  affectum  transire  cha- 
ritatis  quandoque  :  ut  quomodo  Deus  omnia 
esse  voluit  propfer  semetipsum,  sic  nos  quo- 
que  nec  nosipsos,  nec  aliquid  fuisse  vel  esse 
velimus  nisi  aeque  propter  ipsmn  ,  ob  solam 
ipsius  volunlatem,  non  nostram  voluplatem.  » 
Sequitur  :  «  Delectabit  sane  non  tam  nostra , 
vel  sopita  necessitas,  vel  sortita  felicitas,  quam 
quod  ejus  in  nobis  et  de  nobis  voluntas  adira- 
pleta  videbitur,  quod  et  quotidie  in  oratione 
postulamus  :  Fiat  voluntas  tua,  sicut  in  coelo  et 
in  terra  ,  etc.  Illa  igitur  est  vera  et  sincera 
charitas,  et  omnino  °  de  c.orde  puro,  et  de  co7i- 
scientia  bona,  et  fide  non  ficta,  qua  Deum  sic 
diligimus,  qua  et  proximi  bonum  ut  nostrum 
diUgimus.  Et  ibidem  Bernardus ,  hanc  charita- 
tem  commendando  ,  esclamat  dicens  :  «  0 
amor  sanctus  et  castus  !  0  dulcis  et  suavis  sif- 
fectio  charitatis !  0  pura  et  defaecata  intentio 
voluntatis,  eo  certe  defaecatior  et  purior,  quo 
in  ea  de  proprio  nihil  mixtum  relinquitur ;  eo 
suavlor,quo  totumdivinum  est  quod  sentitur!» 
Sequitur  :  «  Sic  affici,  deificari  est.  Quomodo 
stilla  acpiee  modica  multo  infusa  vino  puro ,  a 
sp  deficere  tota  videtur,  et  saporem  vini  induit 
et  colorem;  et  quomodo  ferrum  candens  igni- 
tum  similMmiun  igni  fit,  pristina  propriaque 
forma  exutum ;  et  quo  modo  solis  luce  aer 
perfusus  in  eamdem  transformalur  luminis 
claritatem,  adeo  ut  non  tam  illumioatus  qu£ua 
ipsum  lumen  esse  videatur  ,  sic  omnem  tunc 
in  sanclis  humanam  affectionem,  quodam  inef- 
fabili  modo ,  necesse  erit  a  semetipsa  liquefa- 
cere,  atque  in  Dei  penitus  transfundi  volunta- 
tem.  Alioquin  quomodo  '  Deus  erit  omnia  in 
omnibus,  si  in  homine  aliquid  de  homine  su- 
pererit?  »  Sequitur  :«  Manet  substantia,  sed  Ln 
alia  forma,  alia  gloria,  ahaque  potentia.  Et 
quando  hoc  evW.'!^ quandovcniam  et  appareho  ante 
faciem  Domini  ?  »  Sequitur  :  «  Donec  igitur  ah- 
sorpta  sit  mors  in  vicloria,  et  undique  noctis 
terminos  lux  perennis  invadat,  et  occupet  us- 
quequaque  quatenus  in  corporibus  coelestis 
gloria  effulgeat,  non  possunt  animae  ex  tolo 
seipsas  exponere ,  et  transire  in  Deum.  Adepto 

anle  med.  —  '  Beni.,  rfe  Omn.  Sajict.,  serm.  l,  post 
med.  —  '  Id.,  m  Cant.,  serm.  irxiii  ,  aule  med.  — 
«  I  Tim.,  1,  5.  —  ■>  I  Cor.,  xv,  28.  —  '  Psaf.  XLI,  .3. 


650 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


H 


autem  corpore,  jam  quid  impedit  animam  a 
se  ipsa  quodam  modo  abire,  et  totam  in  Dcum 
ire,  et  eo  penilus  sibi  dissimilem  fieri ,  quo 
Deo  simillimam  effici  se  conalur  ?  Tunc  demum 
ad  coenam  sapientiffi  admissa  est,  ad  illam  vi- 
delicet,  de  qua  logitur  ' :  Et  calix  mcus  inehrians, 
qiiam  pra;clarns  est  ! »  Et  sequilur  post  multa  : 
«  Quid  mirum,  si  jam  inebriatur  ab  ubertule 
domus  Dei,  cum  nulla  mordente  culpa  vel 
cura,  de  proprio  secura,  bibit  purum  et  no- 
vum  vinum  illud  cum  Cliristo  in  domo  palris 
ejus?  Redivivis  igitur  corporibus  rcsumplis  ,  in 
vita  immortali  inebriantur,  mira  plenitudine 
exuberantes  post  resurrectionem  tanquam  ca- 
rissimi.  Et  merito  incbriantur,  qui  ad  nuplias 
Agni  inlroduci  merentur,  edentes  et  bibentes 
super  mensam  illius  in  regno  sapienlias,  quan- 
do  sibi  exliil)et  gloriosam  Ecclesiam,  Tunc 
prorsus  inebriat  carissimos  suos ;  lunc  torrente 
voluptatis  sufE  polateos,  quando  in  complexu 
illo  arctissimo  sponsi  et  sponsas  ° ,  fluminis  im- 
petus  lcEtificat  civiiatem  Dei,nl  delectentur  in 
lEEtitia  in  feternum.  »  Htec  ille.  Tunc  sapientia 
suos  carissimos  iuebriat,  et  in  palria  regnare 
facit  et  coronat^  dicens  illud  ^  :  Per  me  rcges 
regnant.  Regnantes  autem  coronas  aureas  ha- 
bent  in  capitibus  ,  de  quibus  in  Apocalypsi : 
qiiod  exponens  Richardus  dicit  '■  :  «  Coronas 
habent  in  capitibus  ob  gloriaj  decorem ,  et 
regni  ccelestis  infiuitatem.  »  Unde  corona  illa, 
de  qua  dicilur  in  Apocalypsi,  quod  habuit  duo- 
decim  stellas,  id  est  universalem  perfectionem. 
Nam  secundum  Richardum  rotunditas  coronae 
significat  illius  regni  leternitatem,  et  pr;>'clari- 
tas  stellarum  numero  duodenario  signat  beato- 
rum  omnium  (eterni  regni  infinilatem.  Unde  et 
Bernardus  in  sermone  dicit,  quod  illfe  stellae 
duodecim  designnnt  plenam  perfectionem,  qu£e 
beatis  in  pati'ia  debetur.  Prima  enim  stella, 
inquit  Bernardus,  est  memoria  sine  oLlivione. 
Secunda  stella,  est  ratio  sine  omni  errore. 
Terlia  stella,  est  voluntas  sine  omni  perturba- 
tione.  Qiiarta,  est  irapossibilitas  moriendi.  quia 
resurget  corpus  ineorruplibile.  Quinta  ,  est 
charitas ,  quia  configuramur  claritati  Christi 
corporaliter.  Sexta,  est  agilitas,  ut  corpus  sit 
agilc  secundum  agilitatem  mentis.  Septima,  est 
subtilitas,  ut  oorpus  nostrum  penctret  omnia 
corpcra.  Octava  est,  ut  quilibet  diUgat  alium 

'  J'sal.  XXII,  j.  —  ■  Psal.  XLV,  a.  —  s  Prov.,  vui, 
15.  —  '  Richard.,  in  Apoc,  lib.  II,  c.  i.  —  '  Sap.,  vii, 
)2.  —  «  III  Reg.,  x,  5.  —  i  Richard.,  de  Contempl., 


siciit  seipsum.  Nona  est,  videre  quod  proximus 
quilibet  diligit  ipsum  sicut  scipsum.  Decima  est 
lieiim  perfecte  diligere,  et  plus  quam  seipsum. 
Undecima  est  diligere  seipsum  tantummodo 
proptur  Deum.  Duodecima  est  videre  Deum  di- 
ligere  se,  diligentem  plus  quam  ille  homo  di- 
ligat  seipsum.  »  Ha?cille.  Oinnium  autem'  horum 
bonorum  matcr  est  sapientia,  ut  dicit  Sapiens. 
De  hujus  sapientite  increatoe  et  incarnatse  mensa 
dicit  Richardus,  de  Sancto  Victore  :  «  0  qualis 
refcctio,  ubi  dapifcr  Christus,  pincerna  Spiritus 
sanctus  !  Et  certe  Pater  hospes  largissimus ; 
Christus  ministrat  cibum,  dum  semetipso  con- 
vivantes  reficit  et  satiat,  ut  patct  in  Joannc. 
Spiritus  sanctus  vero  potum  propinat,  dum 
suis  donis  couvivantes  potat  et  inebriat,  ut 
patet  in  Aclis.  Pater  vero  in  utroque  seipsum 
liberalissime  exhibet  et  communicat  in  Filio  ad 
cognoscendum  et  habendum,  sicut  dicit  Jesus 
Philippo.  In  Spiritu  sancto  autem,  ad  amplexan- 
dnm  et  degustandum,  appropriate  loquendo, 
ut  patet  per  Richardum.  De  hac  mensa  amoro- 
s£e  sapicntite,  exponens  illud  quod  legitur  Be- 
gum  tertio,  ubi  dicitur^  :  Regina  Saba  videns 
ornncm  sapientiam  Salomonis  ,  et  domum  quam 
abdificaverat ,  cl  cibos  mensce  ejus ,  et  habitacula 
servorum  et  ordines  ministruntiwn ,  vestesque  co- 
rum  ,  pincernasque  et  holocausta,  qvcB  offerebat  i/i 
domo  homiv.i,  non  habebat  ultra  spiritum,  dicit 
Richardus  '  :  «  Regina  Austri ,  illius  calidoe  re- 
gionis,  inhabilatrix,  succensa,  qua?  aha  intelhgi 
potesl,  quam  illa  sancta  anima  et  beata,  quae 
regnurn  suum  in  pace  possidet ,  et  verum  Salo- 
monem  contemplatur  ?  »  Unde  Gregorius  in 
Moralibus  dicit^:  «Teslimonio  sacrae  Scripturae, 
reges  vocantur,  qui  praalati  sunt  cunctis  moti- 
bus  carnis.  »  Et  sicut  dicit  Isidorus,  de  Summo 
Bono '  :  «  Reges  a  recte  regendo  vocati  sunt : 
ideo  recte  agendo ,  regis  nomeu  obtineut.  » 
Omnes  igitur  reges  et  reginae  sunt  in  illa  regia 
mensa  rectitudinis  convivantes,  qui  "•  veterem  ho- 
minem  exuentes,  et  novum  hominem  induentes, 
qtd  secundum  Deum  crcalus  est ,  dciformes  effi- 
ciuntur,  ut  dii  secundum  Psalmistam  appellen- 
tur.  "»  Deiformitas  enim,  ut  dicit  Linconiensis'*, 
est  renovatio  spiritus  ratioualis ,  et  conformitas 
ipsius  ad  Deum,  prout  possibile  est.  »  Hi  sunt 
reges  et  regina?  Dei,  deiformes  cfiecti,  et  dii 

lih.  IV,  c.  xiv;  lib.  V,  c.  xil.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  XI,  c.  VIII.  —  ■'  Isid.,  de  Sum.  Bon.,  lih.  III, 
c.  XLviii.  —  '0  Eph's..  IV,  21.  —  "  Psal.  Lxxxi,  6.  — 
"  Lincoln.,  in  Ccel.  Hier.,  c.  iii. 


PART.  II.  SECT.  VII.  CAP.  XI. 


65v 


appellati,  videntes  in  mensa  sapientiam  nostri 
regis  veri  Salomonis ,  cujus  '  sapienticB  non  est 
numenis  ,  secundum  Psalmistam;  videntes  etiam 
domum  quam  asdificavit,  id  est.  naturam  as- 
sumptam,    quam  septem   columnis  ,    id   est, 
septem   donis  munivit  et  adornavit ;  in  qua 
sunt  omnes  thesauri  sapientice  et  scientim  Dei  ab- 
sconditi;  videntes  et  cibos  mensee   ejus  ,  qui 
sunt  quasi  infiniti ,  cum  unum  tantum  sit  fer- 
culum ,  scilicet  omne  datum  optimum ,  in  quo 
est  ratio  omnis  boni,  scilicet  in  quo  et  ex  quo ' 
est  omne  donum  ,  ut  dictum  est ;  videntes  etiam 
habitacula  servorum ,  id  est ,  numeruni  et  dis- 
tinctionem  caelicarum  mansionum,  quae*  multm 
sunt  et  quasi  infinitae  in  domo  Patris^  ut  dicit 
Dominus;  videntes   etiam   ordines   ministran- 
tium  et  assistenlium  angelorum,  qui  innume- 
rabiles  sunt ,  ut  dictum  est  supra ;  videntes 
etiam  pincernas,  et  gradus  eorum,  id  est  hau- 
rienles  de  occulto  divinitatis  lumina  gaudiosa , 
et   mentes   suscipientium   inebriantia  ,  quia  ° 
superiores  hausta  communicant  inferioribus, 
ut   dicit  Dionysius  :  et  Bernardus  *  dicit  sic  : 
«  Si  Cherubim  et  Seraphim ,  immediato  haustu 
de  fonte  vitae  bibentes,  inferioribus  ordinibus 
angelorum  effundunt  de  consiliis  laci,  qui  lae- 
tificat  civitatem  Dei ,  quanto  magis  ,  gloriosa 
Theothocos  ,  occultis  FiMi  in  amplexionibus 
ejus  degustata  mysteria ,  et  hominibus  et  an- 
gelis  copiosius  efTundis  et  propinas  ?  »  Hffic  ille. 
Videntes  septimo  et  ultimo  holocausta  sive  sa- 
crificia  :  «  Holocaustum  enim ,  ut  Papias  dicit, 
est  sacrificium  quod  totaliter   igne  consumi- 
tur,  »  et  signat  quod  omne  opus,  sive  corpo- 
rale ,  sive  spirituale  ,  quod  offertur  Deo ,  vel 
offerendum  est  Deo  ,  igne  ardentissimae  sive 
perfectissimffi  charitatis,  totaliter  consummetur 
sive  perficiatur  :  quod  perfecte  faciunt  omnes 
cives  coelestis  patriae,  tam  angeli,  quam  ho- 
mines,  ut "  in  omnibus,  et  per  omnia  laudetur  et 
honorificetur  Deus,  ut,  sicut  dicitur  in  Tobia  *,  per 
omnes  vicos  cantetur  alleluia.  De  alleluia  autem 
specialis  fit  menfio,  quia,  sicut  dicit  Cassiodo- 
rus ' :  «  In  hac   laude  ,   aUeluia  totus  honor 
est. »  Quod  cum  sit  in  hebrjea  lingua  recon- 
ditum  ,   nuUo    tamen    constat   aho    sermone 
translatum.   Hoc  Gr.-ecus  ,  hoc   Latinus  ,  hoc 

«  Psal.  CXLVI,  5.  —  -  Coloss.,  n,  3.  —  »  Jac,  l,  1". 

—  '  Joan.,  XIV,  2.  —  '  Dion.,  de  Ccel.  Hie>\,  c.  vii.  — 
"  Bern.,  serm.  de  Salut.  .ingcl.  —  '  I  Peir.,  iv,  11.  — 
•  Tob.,  XIII,  22.  —  '  Cassiod.,  super  tit.  Psal.  cxli.t. 

—  '•  Richard.,  rfe  Contempl.,  lib.  V,  c.  xii.  — 
"  I  Cor.,  VI,  n.  -  '■  Psa/.  LXXXlli,  :J.  —  "  Greg., 


Chalda5us,hoc  Syrus,  hoc  Persa,  hoc  Arabs, 
hoc  tenet  cuncta  terrarum  natio  ,  et  quidquid 
est  dedicatum  divina  dignitate  ,  hujus  nominis 
pia  devotione  et  laude  veneratur,  et  in  usu 
habere    commonemur.   Ulis   visis   et  auditis, 
regina  Saba,  id  e.^^t  anima  beata,  uUra  non  ha- 
bebat  spiritutn,  scdicet  humanum,  sed  divinum. 
Unde  Richardus  exponens  illudverbum,  dicit 
sic  '•>  ;  «  Cur  non  recte  dicatur  spiritus  semet- 
ipsum  non  habere,  quando  incipit  a  semetipso 
omnino  deficere,  et  a  suo  esse,  in  supermun- 
danum  quemdam  ,  et  vere  plus  quam  huma- 
num  statum,  transire,  et  mirabili  fransfigura- 
tione  spiritus  ille  ab  Iiumano  videtur  in  divi- 
num  deficere,  ita  ut  ipse  jam  non  ipse,  eo 
dumtaxat  tempore ,  quo  Deo  incipit  arctius  in- 
haerere :  quia  "  qui  adhceret  Deo,  tuius  spiritus  est; 
et  psallere  potest  qui  ejusmodi  est  cum  Psal- 
mista  '-  :  Defecit  in  salutare  taum  anima  mea?  » 
Haec  ille.  Et  idem  potest  dicere  quilibet  beatus. 
Ad  istud  igitur  convivium  solemnifsimum, 
et  mensam  omnium  deliciarum  plenissimam, 
oportet  ascendere  per   gradus  donorum  ,   et 
aliorum  habituum  gratuitorum  praedictorum : 
quia,  sicut  dicit  Gregorius  '',«nemo  infima 
deserens,  repente  fit  summus,  quia  ad  obti- 
nendum  perfectionis  meritum,  oportet  ut  mens 
quotidie  in  altum  quasi  quibusdam  gradibus 
ascensionis  perveniat.  »  Unde  Psalmista  bene 
dicif'  :  lljunt  de  virtute  in  virtutem,  donec  vi- 
deatur  Deus  deorum  in  Sion.  Quare  Augustinus 
dona   septem  Spiritus   sancti  vocat   quosdam 
gradus   ascensionis,    dicens  ''  ;   «  Primo   ante 
omnia  opus  est  dono  (a)  timoris,  quod  estinfi- 
mum  donum,  conferens  ad  cognoscendam  Dei 
voluntatem,  quid  nobis  appetendum  vel  fugien- 
dum  praecipiatur,  et  quod,  quasi  clavatis  can- 
nibus  ,  omnes  superbiae  motus  [h]  hgno  crucis 
affigat.  Deinde  opus  cst  (secundus  gradus),  ut 
donum  pietatis  habeamus,  per   quod  veritas 
fidei  et  Scriptura;  sane  esponatur  et  firmiter 
teneatur,  etsi  non  perfecte  intelligatur.  Tertius 
gradus  est  donum  scientiae,per  quod  docemur, 
quod  Deus  ex  toto  corde  diligatur,  et  ex  tota 
anima,  el  ex  tota  mente  ;  proximum  vero  ,  ut 
nosmetipsos,  diligamus.  Quartusgradus  est  do- 
num  fortitudinis ,  quo  esuritur,  et  sititur  justi- 
tia,  qua  a  temporalibus  receditur,  et  ad  aeter- 

Mnral.,  lib.  XXII,  c.  .tiv.  —  "  Psal.  Lxxxill,  8.  — 
"  Aug.,  de  Doct.  Chrisl.,  lib.  II,  c.  vii,  quoad  sen- 
sum.—  (n)  C<Kt.  edit.  donum.  —  (4)  Item  qno,  quasi 
cl.  calcibus,  omnis  superbia;  modus. 


652 


DE  SEPTEM  DONIS  SPIRITUS  SANCTI. 


nam  veritatem  et  ad  feternam  Trinitatem  con- 
vertimur.  Quintus  gradus  est  donum  consilii , 
quo  anima  ab  omnibus  sordibus  lavatur,  et 
usque  ad  inimici  dilectionem,  jam  spe  confor- 
tata ,  ct  viribus  integratis,  pervenitur.  Sestus 
gradus  est  donum  intellectus,  quo  oculus  in- 
terior  purgatur,  et  homines  mundo  moriuntur, 
et  inde  Deum  contemplantur,  in  wnigmate  ta- 
men.  Nam  in  tantum  Deum  vident,  in  quan- 
tum  huic  siEculo  moriuntur.  Et  licet  in  hac 
vita  peregrinemur,  conversationem  tamen  ha- 
bemus  in  coelis.  Septimus  gradus  est  donum 
sapienlife ,  quod  ultimum  ,  et  septlmum  est , 
quo  animus  pacatus  et  tranquillus  Deo  sapide 
perfruitur,  quia '  initium  sapientim  iimor  Bomini 
est,  a  quo  usque  ad  ipsam  sapientiam  per  hos 


gradus  fenditur,  et  pervenitur.  »  In  cujus  mensa 
heati  perpetuo  quiescent ,  et  dulciter  reficien- 
tur.  Quam  -  qui  invenit ,  invenict  vitam  ,  et  qui 
tenuerit  eam ,  beatus.  Et  quia '  «  beneficia  non 
plene  recompensari  possunt  sine  graliarum 
actione,  »  dicit  Seneca,  ideo  cum  toto  corde, 
qpai  vocati  sumus  ad  coenam  Agni,  dicamus  Deo 
gratias;  quia,  sicut  dicit  Augustinus',  et  Hiero- 
n)-mus  :  «  Quid  melius  et  animo  geramus ,  et 
ore  promamus,  et  calamo  explicemus,  quam 
Deo  gratias  ?  »  Hinc  nec  dici  brcvius ,  neo  au- 
diri  laetius,  nec  intelligi  gratius,  nec  agi  fruc- 
tuosius  aliquid  potest,  quam  Deo  gratias. 

'   Eccli.,  I,    16.  —  '  Prov.,   III,   18.  —  '  Senec, 
de   Bencficiis,   lib.    III,    c.    I.    —    *    Auguslinus,   in 

Psal.  cx.xxn. 


I 


OPUSCULUM 


RESURREGTIONE  A  PEGGATO  AD  GRATIAM ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Materiam  de  gratia  ,  quae  celeberrima  est  iii  Theologiae  scientia,  non  minus  docte 
quam  breviter  hoc  Opusculo  S.  Bonaventura  edisserit.  Dividitur  autem  opusculum  in 
tres  partes  :  in  quarum  prima  divisiones  gralice  juxta  quatuor  ejus  consideralioncs 
proponuntnr,  et  singula  cujusque  divisionis  membra  explicantur  :  in  secunda  vero 
parte,  quae  est  de  resurrectione  hominis  a  culpa ,  tria  scitu  dignissima  continentur, 
scilicet  hominem  neque  a  culpa  resurgere  ,  neque  adversarium  vincere,  neque  lenla- 
tionibus  resistere  absque  gralia  posse.  In  terlia  denique  parte  ,  quae  est  de  resurrec- 
tione  bominis  ad  gratiam  ,  tria  itidem  breviter  traclantur  :  Primo  an  possit  homo  suf- 
ficienter  se  disp^mere  ad  gratiam  graium  facientem  absque  gratia  gratis  data  ;  secundo 
an  voluntas  possit  in  aliquod  bonum  sine  gratia  ;  tertio ,  an  sine  gratia  possit  homo 
niandata  Dei  adimplere.  De  hac  materia  videndus  est  Auctor  multis  aliis  locis  ,  prae- 
serlim  vero  ,  //  Seiit.,  dist.  xxiv,  xxvi ,  xxvii  et  xxix;  Breviloq.,  p.  V,  per  tot.;  Cen- 
tiloq.,  p.  III ,  sect.  xxxv  et  xxxvi;  Pharet.,  lib.  II ,  cap.  xvi. 


Paulus  Apostolus  videtur  firmiter  asserere , 
tiomiuem  in  lioc  StEculo  non  proprie  esse  abs- 
que  gralia,  cum  inquit  -  :  Gratia  Dei  sum  id  quod 
sum.  Ideo  merito  de  necessitate  gratife ,  quan- 
tum  nobis  prodest ,  dicendum  est :  et  primo  de 
divisione  gratics ;  secundo ,  de  resurrectione  a 
peccato ;  et  tertio  de  resurrectione  hominis  ad 
gratiam. 

Pro  divisione  gratife  est  notandum,  quod 
gratia  est  una  et  eadem  ;  sed  secundum  diver- 
sas  considerationes ,  ipsa  multas  sortitur  deno- 
minationes.  Primo,  secundum  considerationem 
ad  princifiium  a  quo;  secundo,  secundum  con- 
siderationem  ad  subjectum  in  quo ;  tertio ,  se- 
cundum  considerationem  ad  oppositum  suura ; 
quarto ,  secundum  cbnsiderationem  ad  eflectus 
ad  quos  ordinatur.  Unde  secundum  considera- 

'  Cf.  Edit.  Valic,  an.  1596,  tom.  VI,  part.  I, 
p.  277;  edit.  Ven.,  au.  1611,  tom.  II;  edit.  Lugd., 


tionem  ad  principium  a  quo  procedit ,  gratia 
ipsa  dividitur  in  gratiam  praedestinationis ,  seu 
prteparationis  ,  qua  Deus  homines  prfpdestina- 
vit ;  in  gratiam  vocationis ,  quam  Deus  offert 
vocando;  in  gratiam  justificationis,  quam  Deus 
confert;  et  in  gratiam  magnificationis ,  quam 
Deus  complet.  Et  h£eo  divisio  ponitur  in  Epistola 
ad  Romanos ,  ubi  dicitur  ^  :  Scimus  quoniam  dili- 
gentibus  Deum ,  omnia  cooperantur  in  bonum ;  et 
sequitur  :  Quos  autem  prcedestinavit ,  hos  et  voca- 
vit :  et  quos  vocavit,  hos  et  justificavit :  quos  au- 
tem  justificavit ,  hos  et  magnificavit. 

Sed  secundum  considerationem  vel  re-ipec- 
tum  ad  subjectum  in  quo  est,  dividitur  in  gra- 
tiam  cogitationis,  scilicet  bonum  cogitando ;  in 
gratiam  voluntatis,  in  bono  volendo ;  et  in  gra- 
tiam  perfectionis,  in  completione  operis.  Unde 

an.  1647,  tom.  I,  p.  275;  edit.  Ven.,  au.  1754,  tom.  V, 
p.  333.  —  •  I  Cor.,  XV,  10.  —  »  Rom.,  vili,  28,  30. 


654 


DE  RESURRECTIONE  A  PECCATO. 


^ 


haec  divisio  fit  secundutn  triplicem  potentiam 
animffi,  in  qua  est  gralia,  scilicet  sf  cundum  in- 
telleclivam ,  affectivam  ,  et  operalivam. 

Secundum  vero  respeclum  ad  suum  opposi- 
tum ,  dividitur  in  gratiam  protectionis ,  libera- 
tionis,  et  salvationis.  Et  lirec  divisio  sumitur  se- 
cundum  quod  gralia  adjuvat  contra  triplex 
malum  ,  scilicet  conlra  iiialum  tentationis  sive 
pugnoB ,  conlra  malum  persecutionis  seu  mise- 
riae ,  et  contra  malum  culpae ,  et  malum  seque- 
Ise  vel  poenae.  Nam  a  primo  protegit ,  a  secundo 
liberat,  a  lerlio  extrahit  et  salvat.  Et  haec  divi- 
sio  sumilur  ab  illo  dicto  Isaioe ' :  Prolegat  Domi- 
7ms  exercituum  Judwam,  et  Hierusalem ,  et  prote- 
gens  et  liberans,  transiens  et  sahans. 

Sed  secundum  comparationem  ad  effectum 
ad  quem  ordinatur,  dividitur  in  gratiam  pras- 
Yenientem  seu  operantem  ,  et  in  graliam  sub- 
sequenlem  seu  cooperantem.  Unde  gratia  prse- 
veniens  sive  operans  dicitur,  in  quantum  ipsam 
voluntalem  facit  bonam  ;  et  ideo  praevenit,  quia 
non  est  a  libert'  arbitrio  ,  sed  infunditur  ipsa  a 
Deo.  Sed  gratia  cooperaus  dicitur,  in  quantum 
adjuvat  ipsam  voluntatem  et  liberum  arbitrium 
respeetu  boni  operis  eliciendi  et  prosequendi. 

Sed  nolandum  est,  quod  secundum  multi- 
plicitatem  hujus  nominis ,  Gratia,  potest  dari 
alia  divisio.  Nam  gratia  potest  capi  uno  modo 
largissime ,  et  sic  comprehendit  et  dona  natu- 
ralia  et  gratuila;  et  sic  dividitur  in  praevenien- 
tem  gratiam  ,  et  subsequentem  ,  ita  quod  prae- 
venieus  vocatur  dona  naturalia ,  et  subsequens 
dona  gratuita.  Secundo  modo  accipitur  graUa 
minus  large ,  et  sic  dividitur  in  gratiam  gratis 
datam  ,  et  gratiam  gratum  facientem ;  et  sic  di- 
videndo ,  est  divisio  in  gratiam  prtevenientem 
et  subsequentem.  Tertio  modo  capitur  gratia 
slricte ,  et  tunc  sub  se  comprehendit  vel  dividi- 
tur  in  gratiam  gratum  facientem ,  et  gloriam  : 
et  sic  dividendo,  gratia  preeveniens  dicitur  gra- 
tia  gratum  faciens,  et  gralia  subsequens  dicitur 
gloria  :  quia  post  gratiam,in  homine  decedente 
in  gratia ,  sequitur  gloria  .-Eterna. 

Secundo  dicendum    est   de  resurrectione  a 

culpa  vel  a  peccato,  et  de  hoc  tria  conside- 

absqoe'  randa  sunt :  primo,  quod  homo  non  potest  re- 

aoxiiio  surgere  a  culpa  absque  gratia  :  secundo,  ouod 
Dci,  Dr.n  .     ,       ,  :  .  , 

poieai   ^on  polest  adversarium  suum  vmcere  absque 

resor-  gratla ;  et  tertio ,  quod  non  potest  absque  gra- 
peccaio.  *i*  tenlationibus  resistere.  Primo  igitur  dicen- 

>  Isa.,  IXXI,  5.  —  '  Rorn.,  m,  24,  20.  —  '  Tit.,  ui. 


Homo, 


dum  est  quod  homo  absque  divino  Dei  adjuto- 
rio  ,  seu  gratia ,  non  potest  resurgere  a  peccato 
vel  culpa ;  et  hoc  ,  capiendo  gratiam  pro  ha- 
bitu  ipsius  animae,  ut  scilicet  est  quasdam  qua- 
litas  spiritualis  in  anima  existens.  Nam  nec  gra- 
tia  illa  quaj  dicilur  gratuila  Dei  voluntas,  qua 
nobis  Deus  condonat  ofiensam ,  sufficit ;  nec 
gratia  illa  quaa  dicitur  liberahs  passio  Christi , 
qua  mediante  fit  morbi  curatio ,  et  imaginis 
reformatio  :  sed  requiritur  gratia  gratum  fa- 
ciens.  Et  hoc  patet  per  illud  Apostoli  - :  Justifi- 
cati  gratis  per  gratiam  ipsius.  Et  ante  :  Ea;  operi- 
bus  legis  non  justificatur  omnis  caro.  Et  alibi '  : 
iVon  ex  operibus  jnslitice ,  quce  fecimus  nos ;  sed  se- 
cundum  suam  inisericordiam  sahos  nos  fecit  per 
lavacrum  regenerationis  Spiritus  sancti ,  id  est, 
per  gratiam,  etc.  Ideo  illi  Pelagiani  merito  sunt 
censendi  haeretici ,  qui  dixerunt ,  quod  ad  de- 
letioncm  cuIpEE  sufficit  sola  gratuita  Dei  mise- 
ricordia  cum  libero  arbitrio,  et  quod  per  libe- 
rum  arbitrium  poterat  homo  se  justificare ,  et 
velle  bonum. 

Secundo  dicendum  est ,  quod  homo  non  po- 
test  vincere  adversarium  absque  gratia.  Pro  cu- 
jus  declaratione  est  notandum,  quod  differt 
dicere,  aliquem  resislere  adversario,  et  aliquem 
vincere  adversarium :  nam  plus  importat  vic- 
toria,  quam  resistentia.  Resistentia  enim  consis- 
tit  in  hoc ,  quod  quis  non  consentit  suggestioni 
diabolicae.  Sed  victoria  non  solum  consistit  in 
non  consentiendo ,  sed  eliam  in  assequendo 
oppositum  ejus,  quod  diabolus  intendebat.  Nam 
diabolus  intendit  hominem  reddere  inimicum 
Deo,  et  facere  dignum  supplicio  aeterno.  Et  tunc 
vincit  homo  diabolum ,  quando  sic  resistit  ten- 
tationi ,  ut  efficiatur  magis  Dei  amicus  quam 
ante  ,  et  sic  faciendo  ,  mereatur  vitam  feter- 
nam  :  sed  hoc  non  potest  facere  absque  Dei  gra- 
tia  gratum  faciente  :  igitur  concludi  potest, 
quod  homo  non  potest  vincere  adversarium , 
faciendo  se  amicum  Dei ,  absque  tali  gratia.  Et 
hfec  coaclusio  proljatur  per  illud ' :  Deo  gratias, 
qui  dedit  nobis  viclorinm  per  Jesum  (  hristum  Do- 
minum.  Et  alibi^ :  Infelix  homo ,  guis  me  libcra- 
bit  de  corpore  morlis  hujus  ?  Et  respondet :  Gra- 
lia  Dei  per  Jesum  Christum  Doridnum  nostrum. 
Item  super  illud  Psalmi  ^ :  Ivfirmati  sunt ,  et  ce- 
ciderunt,  dicit  Glossa  :  o  Non  potentes  vitiis  re- 
sistere  per  se.  »  Sed  quis  posset  objicere  :  Dia- 
bolus  vincit  hominem  absque  gratia ;  ergo  si- 

j.  —  *   I  Cor.,  XV,   57.  —  s  Rom.,  vii,  24,  25.  — 
«  Psal.  x.wi,  2. 


DE  KKSURRECTIONE  A  PECCATO. 


6Sb 


militer  homo  potest  vincere  hominem ,  ve\  rlia- 
bolum,  absque  gratia.  Ad  hoc  facile  respondetur, 
quod  hcec  similitudo  non  valet,  quia  victoria 
diaboli  consistit  in  subjugando  hominem  per 
pecoatum,  qusenonrequiritgratiam :  sedvictoria 
hominis  respectu  peccati  vel  (a)  diaboli,  consis- 
tit  in  promerendo  illud,  quod  diabolus  amisit. 
Item  diaboliis  non  vincit  hominem  nisi  volen- 
tem ;  sed  diabolus  nunquam  dicitur  volens  : 
ergo,  etc.  Unde  nolandum,  quod  hfEreticus  qui 
vincitur,  seipsum  dejicit ;  et  ideo  non  est  ibi  vic- 
toria,  sed  magis  defectio. 

Pro  tertio  dicendum  est,  quod  absque  aliqua 
gratia  non  potest  homo  tentationibus  resistere  ; 
quod  patet  per  illud  :  Et  ne  nos  inducas  in  ten- 
tationem.  Unde  homo  propter  suain  infirmita- 
tem  non  potest  resistere  ,  juxta  illud  '  :  Pecca- 
tum  peccavit  Hierusalem,  proptcrca  instahilis  facta 
est.  Item  Glossa  super  illud  ^ :  MisericordicB  Do- 
mini ,  etc,  dicit :  «  Non  potest  homo  diu  stare 
contra  insultus  diaboli ,  nisi  misericordia  Do- 
mini  adjuvetur.  «  Nota  tamen .  quod  per  gra- 
tiam  gratis  datam  potest  homo  resistere  diabolo 
et  tentationi :  ergo  potest  ei  non  consentire  ;  sed 
non  potest  per  talem  consensum  esse  amicus 
Dei,  absque  gratia  gratum  faciente  :  ergo,  etc. 

Tertio  dicendum  est  de  resurrectione  ad  gra- 
tiam ;  et  primo  multa  sunt  terminanda  [h):  primo, 
quod  homo  non  potest  se  disponcre  sufBcienter 
absque  gratia  gratis  data  ad  gratiam  gratum 
facientem;  secundo,  qualiter  non  potest  volun- 
tas  absque  gratia  in  aliquod  bonum ;  tertio , 
quomodo  homo  possit  mandata  sine  gratia  ad- 
implere.  Primo  ergo  dicendum  est  de  prfepara- 
tione  hominis  ad  gratiani  gratum  facientem, 
an  scilicet  hoc  possit  facere  absque  gratia  gra- 
tis  data  :  pro  quo  advertendum  est,  quod  per 
gratiam  gratis  datam  non  tantum  intelligimus  illa, 
qua;  ab  Apostolo  cnumerantur,  cum  dicit^ :  Atii 
enim  datur  per  spiritum,  etc.  Sed  per  gratiam  gra- 
tis  datam  intelligimus  omne  illud,  quod  super- 
additum  e&t  naturalibus,  adjuvans  aliqiio  niodo 
et  prteparans  voluntatem  ad  habitum  vel  usum 
gratiae ,  sive  tale  gratis  dalum  sit  habilus ,  vel 
timor  servilis,  sive  aliqua  vocatio  ,  sive  locutio 
vel  preedicatio,  mediante  qua,  incitatur  anima 
ad  se  prasparandum.  Et  ideo  dicendum  est, 
quod  nunquam  absque  (ali  gratia  gratis  data 
potest  se  disponere  homo  ad  gratiam  gratum 
facientem,  quia  vix  caret  homo  tali  dono.  Unde 

'  Thren.,  i,  8.  —  «  Ibid.,  in,  22.  —  '  I  Cor.,  xn,  8. 
—  *  Imo  Gennad.,  de  Eccle.    Dogm.,  c.   xxi,  inter 


prima  prseparatio ,  quce  fit  ad  gratiam  gratam 

facientem  ,  est  cogitatio  ,  vel  apprehensio  ;  et 
illa  non  potjst  fieri  absque  gratia  gratis  data. 
Et  ratio  hujus  est ,  non  quia  gratia  gratum  fa- 
ciens  prteexigat  necessario  dispnsitionem  gra- 
tife  gratis  datte  ;  sed  quia  ipsa  est  quid  divinum 
et  res  existens  supra  liberum  arbitrium,  et  etiam 
supra  naturale  judicium.  Ideo  nuuquam  libe- 
rum  arbitrium,  vel  voluntas  libera,  assurgit 
ad  ipsam  vel  petendam  ,  vel  cognoscendam , 
nisi  aliquo  modo  adjuvetur  desursum  et  exci- 
tetur,  et  ideo  per  additionem  gratiae  gratis  da- 
ta;,  quae  tenet  medium  inter  (c)  gratiam  gratum 
facientem.  Unde  ordo  liberi  arbitrii  et  gratiae 
divinae  ponitur  clare  ab  Augustino  '  in  libro  de 
Ecclesiasticis  Dogmatibus,  et  ponit  quatuor  gra- 
dus ,  cum  dicit  :  «  Initium  salutis  nostroe  Deo 
miserante  habemus.  Ut  acquiescamus  salutari 
inspirationi ,  noitrae  potestatis  est.  Ut  adipisca- 
mur,  quod  acquiescendo  admouitioni  cupi- 
mus ,  divini  est  muneris.  Ut  non  labamur  in 
adepto  salutis  munere,  sollicitudinis  nostrte  est, 
et  coelestis  pariter  adjutorii.  »  Ex  quibus  verbis 
potest  clare  cognosci ,  quantum  potest  liberum 
arbitrium  respectu  gratife.  Nam  cum  sint  in 
opere  salutis  ista  quatuor,  scilicet  invitari ,  ao- 
quiescere  ,  adjuvari ,  et  permanere  :  primum 
est  inspirationis  Dei ,  secundum  libertatis  arbi- 
trii ,  tertium  muneris  divini ,  et  quai  tum  soUi- 
citudinis  noslrae,  et  pariter  divini  adjutorii.  Per 
hoc  patet  satis  clare  solutio  quaestionis. 

Sed  oritur  dubium,  utrum  quis  possit  detes- 
tari  culpam  virtute  propria  naturae.  Responde- 
tur,  quod  detestari  culpam,  dupliciter  potest 
intelligi :  uno  modo ,  quia  talis  dete^tatur  in 
quantum  est  offensiva  maiestitis  et  aiiiuitatis 
divinfe;  et  isto  modo  nuUus  potest  absque  gra- 
tia ,  quia  non  potest  absque  gratia  gratis  data 
cognoscere  ipsam  offensam.  Alio  modo  potest 
detostari,  quia  est  lassiva  proprite  naturiE,  verbi 
gratia,  quia  quis  per  naturam  suam  coguoscit , 
quod  per  fornicationem  perdidit  oculum  ,  vel 
aliud  membrum ,  vel  incurrit  aliquem  alium 
morbum  :  et  isto  modo  potest  quis  per  liberum 
intellectum  cognoscere  et  detestari  culpam  pro- 
priam. 

Secundo  autem  videndum  est ,  qualiter  po- 
test  voluntas  in  aliquod  bonum.  Pro  quo  nolan- 
dum  cst,  quod  aliquod  opus  potest  dici  bonum 

Oper.  S.  Aug.,  append.  loin.  VIII.—  Ca:t.  edil.  deest 
vel.—  (4)  Leg.  determinanda.  —  (c)  Suppl.  liberum 
arbitrium  et. 


Aa  poS" 
sit  quiit 

propriis 
naturaj 
viribu3 
culpaa 

detestari 


Voluiilas 
qualiter 
poasit  ia 
aliquo) 
boQum. 


656 


DE  RESURRECTIONE  A  PECCATO. 


tripliciter  :  uno  modo  aliquod  opus  dicitur  bo- 

num  simpliciter ;  et  illud  dicitur  quod  est  ordi- 
nalum  ia  finem  optimum ;  et  tale  esl  bonum 
meritorium ;  et  in  istud  non  potest  liberum  ar- 
bitrium  absque  gratia  gratum  faciente.  Secundo 
modo  aliquod  opus  dicitur  bonum ,  et  alio 
modo  de  congruo  disponit  ad  bonum  :  et  tale 
estbonum,  quod  fit  extra  charitatem  ,  nihilo- 
minus  tamen  facit  cum  recla  intentione  :  et  in 
tale  non  potest  liberum  arbitrium ,  nisi  cum 
gratia  gralis  data ,  per  quam  illuminatur  et  di- 
rigitur,  ut  velit  facere  quod  Deo  est  placitum , 
et  hoc  patet  per  illud  ' :  Scivi  qxioniam  aliter  non 
possum  esse  continens,  nisi  Deus  det. 

Tertio  aliquod  opus  dicitur  bonum  ,  quia  in 
finem  est  ordiuabile ,  et  habet  aliquam  ordina- 
tionera  intra  se,  sicut  pascere  esurientem,  etc., 
sive  ex  debita  circumstanlia ,  sive  exigentia 
temporis,  loci ,  etc. :  et  ad  istud  potest  liberum 
arbitrium  absque  gratia,  quamvis  ad  hoc  quod 
liat  faciliter,  requiratur  gralia  aliqua  divina  su- 
peraddita  naturalibus.  Et  sic  patet  responsio , 
quod  liberum  arbitrium  absque  gratia  super- 
addita  per  dona  naturalia  potest  in  aliquod  bo- 
num  morale ,  licet  per  illud  consequenter  non 
disponatur  ad  gratiam,  nec  ad  gloriam,  ethoc 
per  se,  licet  quodam  modo  disponat,  quia  est 
ordinabile  in  ultimum  finem.  Hoc  autem  sic 
suadetur  :  nam  si  liberum  arbitrium  dimittere- 
tur  in  puris  naturalibus ,  adhuc  sibi  remaneret 
aliquod  j  udicium,  quo  j  udicaretur  pareuies  esse 
honorandos  :  et  hoc  patet.  Quod  si  haberet  tale 
naturale  judicium ,  scilicet  naturaliter  parentes 
esse  honorandos,  et  talem  naturalem  instinc- 
tum  de  parentibus  venerandis ,  potest  illud 
vclle  :  et  sic  cum  habeat  organa  exteriora ,  po- 
test  complere  illud  opus ,  secundum  quod 
dictat  judicium  rationis ,  absque  munere  gra- 
tiaj  divinae  superaddito.  Sed  bene  verumest, 
quod  non  potest  illud  facere,  nec  velle,  absque 
divinifi  gratiffi  munere,  prout  tale  cogitatum  aut 
velle  est  ordinatum  ad  consequendum  beatitu- 
dinem.  tt  sic  .«unt  intelligendae  auctoritates  Sauc- 


■  Sap.,  VDi,  21. 
I,  D. 


Rotn.,  XIII,  8,  10. 


1  Tim. 


torum ,  quee  concludunt ,  quod  absque  munere 
divinfe  misericordiae  et  gratia;  non  potest  libe- 
rum  arbitrium  in  aliquod  bonum. 

Sed  oritur  dubium.  Nam  secundum  dona  na- 
turalia  natura  ipsa  appetit  suam  perfeclionem  : 
ergo  signum  est  quod  lendit  ad  aequisitionem 
gratise.  Ad  hoc  dicitur,  quod  duplex  est  perfec- 
tio  :  quffldam  est  intra  limites  naturte,  et  istam 
appetit  natura;  alia  est,  quas  cst  supra  nalu- 
ram ,  et  de  ista  non  oportet  quod  appetat;  et  si 
appetat ,  non  tamen  appetitu  perfecto ,  qui  re- 
quirit  gratiam ;  sed  magis  appetitu  confuso  et 
imperlccto,  qui  non  est  ordinatus  debito  modo. 

Pro  tertio ,  utrum  homo  possit  mandata  Dei 
implere ,  notandum  est,  quod  communiter  dis- 
tinguilur,  quia  contingit  mandata  impleri  du- 
pliciter  :  uno  modo,  quantum  ad  genus  operis, 
vel ,  secundum  alios ,  quantum  ad  substantiam 
mandatorum ;  alio  modo ,  quantum  ad  inten- 
tionem  prascipientis  et  mandantis.  Si  loqua- 
mur  primo  modo ,  potest  homo  absque  gratia 
gratum  faciente  illa  implere  ,  ut  palet  de  man- 
dato  adoralionis  et  venerationis  sabbatorum. 
Sed  secundo  modo  non  potest  homo  implere 
mandata  absque  gratia  gratum  faciente.  Et  hoc 
confirmatur  per  Apostolum  dicentem  -  :  Qui  di- 
ligit  proximum ,  legem  implevit.  Et  iterum  :  Fle- 
nitudo  legis  dilectio.  Item  alibi ' :  Finis  pracepti 
est  charitas  de  corde  puro. 

Sed  oritur  qusestio ,  cum  itasit,  quod  quis 
potest  facere  quod  in  se  est  ad  impletionem 
mandatorum,  quare  ille  non  absolvatur,  quam- 
vis  sit  in  peccato  ?  Ad  hoc  respondetur,  quod 
in  se  est,  potest  dupliciter  intelligi :  uno  modo 
posilive,  vel  proprie,  quia  scilicet  talis  facit 
circumstantias,  et  tantum  facit  quantum  potest; 
et  isto  modo  nullus  potest  facere  quod  in  se  est 
absque  gratia  gratum  faciente.  Alio  modo  potest 
intelligi  privative  vel  improprie  facere  quoi  in 
se  est,  hoc  est,  facit  quod  potest,  sed  non  quan- 
tum  potcst,  nec  aliquid  ordinatum  ad  impletio- 
nem  mandatorum  :  et  isto  modo  per  liberum 
arbitrium  quis  potest  facere  quantum  in  sc  est, 
sed  non  absolvitur  ab  observatione  mandato- 
rum.  Et  sic  patet  responsio  ad  quaestionem. 


FINIS    TOMI    SEPTIMI. 


INDEX  MATERIARUM  m  IN  TOMO  SEPTIMO 


OPERUM 


SANGTI  BONAVENTURiE  GONTINENTUR 


Praefationis  loco,  ex  prodroaio  excerpta  qucedaiD .        v 

Phabetra.  Argumentum  ex  editioue  Yalicana.  1 

Prsefatio.  3 
LiBER  1,  in  iiuodepersonarum  varietate  tractatur. 

Cap.  \.  De  Deo.  r. 

Cap.  2.  De  Christo.  7 

Cap.  3.  De  Eucharistia.  1 1 

Cap.  4.  Decruce.  12 

Cap.  5.  De  B.  Maria.  13 

Cap.  6.  De  Angelis.  16 

Cap.  7.  De  Homine.  18 

Cap.  8.  De  Muliere.  20 

Cap.  9.  De  christianis  bonis.  21 

Cap.  10.  De  christianismalis.  22 

Cap.  11.  De  pPcelatis  bonis.  22 

Cap.  12.  De  praelatis  mahs.  23 

Cap.  13.  De  subditis.  28 

Cap.  14.  De  praedicatoribus  bonis.  27 

Cap.  13.  De  prsedicatoribusmalis.  28 

Cap.  16.  De  praedicationem  usurpantibus.  29 

Cap.  17.  De  negligentibns  praedicationem.  ,30 

Cap.  18.  De  auditoribus  verbi  Dei.  30 

Cap.  19.  De  episcopis.  31 

Cap.  20.  De  sacerdotibus  bonis.  32 

Cap.  21.  De  sacerdotibus  malis.  33 

Cap.  22.  De  clericis.  34 

Cap.  23.  De  beneficiatis.  35 

^Cap.  24.  De  ambitiosis.  36 

■Cap.  25.  De  studentibus.  38 

Cap.  26.  De  advocatis.  39 

Cap.  27.  Dc  religiosis  bonis.  40 

Cap.  28.  De  religiosis  malis.  41 

Cap.  29.  De  novitils.  42 

Cap.  30.  De  juvenibus.  43 

Cap.  31.  De  monachis  bonis.  44 

Cap.  32.  De  monachis  malis.  43 

Cap.  33.  De  incipientibus.  47 

Cap.  34.  De  proGcientibus.  47 

Cap.  35.  De  perfectis.  48 

Cap.  36.  De  tribus  praedictis  statibus.  49 

Cap.  37.  De  monialibus.  49 

Cap.  38.  De  virginibus.  31 

Cap.  39.  De  viduis.  53 

Cap.  40.  De  conjugatis.  34 

TOM.  vn. 


Cap.  41.  De  tribus  statibus  praedictis.  56 

Cap.  42.  De  pauperibus.  ge 

Cap.  43.  De  divitibus.  57 

Cap.  44.  De  potentibus.  53 

Cap.  43.  De  judicibus.  59 

Cap.  46.  De  nobilibus.  60 

Cap.  47.  De  militibus.  gi 

Cap.  48.  De  negotiatoribus.  61 

Cap.  49.  De  fceneratorLbus.  62 

Cap.  30.  De  daemonibus.  63 
LiBER  II,  in  quo  de  principalium  vitiorum  et  vir- 

tutum  multiplicitate  tractatur.  65 

Cap.  1.  De  tentatione.  63 
Cap.  2.  De  cogitatioae.  Cap,  3.  De  delectalione.       66 

Cap.  4.  De  consensu.  67 

Cap.  3.  De  peccato.  68 

Cap.  6.  De  superbia.  69 

Cap.  7.  De  vana  gloria.  71 

Cap.  8.  Deinvidia.  72 

Cap.  9.  De  ira.  73 

Cap.  10.  De  acidia.  74 

Cap.  11.  De  avaritia.  75 

Cap.  12.  De  gula.  76 

Cap.  13.  De  lusuria.  77 
Cap.  14.  De  perplexitate.  Cap.   15.  De  conflictu 

vitiorum  et  virtutum.  78 

Cap.  16.  De  gratia.  81 

Cap.  17.  De  poenitentia.  83 

Cap.  18.  De  contritione.  85 

Cap.  19.  De  confessione.  86 

Cap.  20.  De  satisfactione.  88 

Cap.  21.  De  virtute.  89 
Cap.  22.  De  tribus  virtutibus  theologicis.  Cap.  23. 

De  fide.  90 

Cap.  24.  De  spe.  91 

Cap.  23.  De  charitate.  92 

Cap.  26.  De  quatuor  virtutibus  cardinalibus.  97 

Cap.  27.  De  prudentia.  98 

Cap.  28.  De  memoria.  99 

Cap.  29.  De  intelligentia.  100 

Cap.  30.  De  providenlia.  102 

Cap.  31.  De  fortitudine.  103 

Cap.  32.  De  constautia.  |04 

Cap.  33.  De  patientia.  105 

42 


658 

Cap.  34.  De  perseveranlia. 

Cap.  33.  De  temperanlia. 

Cap.  .16.  De  continentia  gustus. 

Cap.  37.  De  continentia  tactus. 

Cap.  38.  De  continentia  visus.  Cap.  39,  De  conti- 

nenlia  auditus. 
Cap.  40.  De  clemeutia.  Cap.  41.  De  modestia. 

42.  Dejustitia. 

43.  De  obeilientia  bona. 
,  44.  De  obetlientia  inaocepta. 
,  45.  De  oratione  accepta. 

46.  De  oratione  inaccepta. 
De  donis. 
De  beatiludine. 


INDEX. 


Cap. 

Cap. 

Cap. 

Cap. 

Cap. 

Cap.  47. 

Cap. 

Cap.  49.  De  eleemosyna  accepta. 

Cap.  50.  De  eleemosyna  inaccepla. 

LiBER  111 ,  iu  quo  de  periculosis  agitur.  Cap.  1. 

De  voluntate. 
Cap.  2.  De  remorsu  conscientiae. 
Cap.  3.  De  peccatis  linguoe.  §  1 ,  2  et  3.  De  stul- 

tiloquio,  multiloquio  et  nugis. 
§  4  et  5,  de  jactantia  et  excusatione. 
§  G  el  7 ,  de  accusatione  et  murmuratione. 
§  S,  9,  10  et  11,  de  contentione,  convitiatione, 

derisione  et  maledictione. 
§  12  et  13,  de  detractione  et  adulatione. 
§  14,  IS  et  16,  de  suggestione,  turpiloquio  et 

mendacio. 
§  17  et  18,  de  juratione  et  blasphemia. 
Cap.  4.  De  occupatione. 
Cap.  5.  De  mutabilitate.  Cap.  6.  De  vagatione. 
Cap.  7.  De  curiositate. 
Cap.  8.  De  negligeutia, 

Cap.  9.  De  securitate.  Cap.  10.  De  dijudicatione. 
Cap.  1 1 .  De  recidivatione. 
Cap.  12.  De  consuetudine, 
Ce^.  13.  De  obstinatione.    Cap.   14.  De  despe- 

ralione. 
Cap.  15,  De  dilatione. 

Cap.  16.  De  voluptate.  Cap.  17.  De  camalitate. 
Cap.  18.  De  prosperilate. 
Cap.  19.  De  consolatione. 
Cap.  20.  De  ornatu. 
Cap.  21.  De  ingratitudine. 
Cap.  22.  De  discordia. 
Cap.  23.  De  malitia. 

Cap.  24.  De  crudelitate.  Cap.  23.  De  simulatione. 
Cap.  26.  De  familiaritate. 
Cap.  27.  De  propinquilate. 
Cap.  28.  De  oblivioue.  Cap.  29.  De  ignorantia. 
Cap.  30.  De  stultitia.  Cap.  31.  De  credulitate. 
Cap.  32.  De  sapientia  mala. 
-'Cap.  33.  De  doctrina. 
Cap.  34.  De  honore. 

Cap.  3.^..  De  zelo.  Cap,  36.  De  arguitione. 
Cap.  37.  De  remissione. 
Cap.  38.  De  acceptione  personae.   Cap.  39.  De 

scandalo, 
Cap.  40.  De  infamia. 
Cap.  41.  De  quatuor  affectionibus.  Cap.  42.   De 

limore. 
Cap.  43.  De  dolore. 

Cap.  44.  De  confidentia.  Cap.  45.  De  Itelitia. 
Cap.  46.  De  vita. 

Cap.  47.  De  miseria.  Cap,  48.  De  morte. 
Cap.  49.  De  judicio. 
Cap.  50.  De  damnatione. 
LiBEB  IV,  in  quo  de  gratioeia  af^itur.  Cap.  1.  De 

voluulate. 


106 
107 
108 
109 

111 
112 
113 
114 
116 
117 
119 
120 
121 
122 
124 

125 

126 

127 
128 
129 

130 

131 

132 
133 
134 
135 
136 
137 
138 
139 
140 

141 
142 
143 
144 
145 
146 
147 
148 
149 
150 
151 
152 
154 
156 
157 
158 
159 
160 
161 

162 
163 

164 
165 
166 
167 
168 
169 
171 

173 


Cap.  2.  De  tranquillitate.  Cap.  3.    De   tacitur- 

nitate.  174 

Cap.  4.  De  exercitio.  175 

Cap.  5.  De  innocentia.  177 

Cap.  6.  De  excusatione.  Cap.  7.  De  discussione.  178 

Cap.  8.  De  mortiQcatione.  179 

Cap.  9.  De  disciplina.  180 
Cap.  10.  De  cruce  spirituali.  Cap.  11.  De  certa- 

mine,  181 

Cap.  12.  De  humilitate.  182 

Cap.  13.  De  simpUcilate.  185 

Cap.  14.  De  verecundia.  186 

Cap.  15.  De  amicilia.  187 

Cap.  16.  De  concordia.  1.88 

Cap.  17.  De  renuntiatione.  189 

Cap.  18.  De  solitudine.  Cap.  19.  De  religione.  19! 

Cap.  20.  De  sufficientia.  Cap.  21. De  communitate.  193 

Cap.  22.  De  societate.  195 

Cap.  23.  De  bonitate.  196 

Cap.  24.  De  desiderio.  197 

Cap.  25.  De  fervore.  198 

Cap.  26.  De  meditatione.  139 

Cap.  27.  De  ascensione  spirituali.  200 

Cap.  28.  De  contemplatione.  201 

Cap.  29.  De  gustu.  202 

Cap.  30.  De  cousolatione.  203 

Cap.  31.  De  regratiatione.  204 

Cap.  32.  De  lecUone.  20S 

Cap.  33.  De  sapientia.  206 

-Cap.  34.  De  doctrina.  208 

Cap.  35.  De  digoitate.  209 

Cap.  36.  De  zelo.  210 
Cap.  37.  De  sollicitudine .  Cap.  38.  De   correp- 

tione.  211 

Cap.  39.  De  aquitate.  212 

Cap.  40.  De  quatuor  affectionibus.  214 

Cap.  41.  De  timore.  Cap.  42.  De  dolore.  215 

Cap.  43.  De  confidentia.  216 

Cap.  44.  De  Iffititia.  217 
Cap.  45.  De  connexione  virtutum  :  §  t,  de  limore 

et  spe ;  §  2,  de  timore  et  gaudio ;  §  3,  de  timore 

et  amore.  218 
§  4,  de  abitinentia  et  eleemosyna;  §  5,  de  absti- 

nenlia  et  oratione.  219 
§  6,  de  misericordia  et  oralione ;  §  7,  de  miseri- 

cordia  etjustilia.  220 
§  8 ,  de  coutinentia  et  abstinentia ;  §  9,  de  conti- 

nentia  et  verecundia.  221 

§  10,  de  continentia  et  charitate.  221 
§  II,  de  continentia  et  humihtate;§  12,  de  ac- 

tione  et  contemplatione.  222 
•§  13,  de  scientia  et  humilitate;  §  14, de  scientia 

et  charitate.  223 
,  §  15,  de  scientia  et  doctrina;   §  16,  de  vila  et 

doctrina.  224 

Cap.  46.  De  exemplo.  Cap.  47.  De  fama.  225 

Cap.  48.  De  adversitate.  226 

Cap.  49.  De  martjrio.  227 

Cap.  50.  De  gloria.  228 
Df.claratio  terminordm  theologtje.  Argnmen- 

tum  ex  edit.  Vatic.  232 
Breviloquidm.  Argumentum  ex  edit.Valic.  Prooe- 

mium.  240 
Prima  Pars  ,  m  qua  de  Trinitale  personarum  et 

unitate  Dei  agitur.  Cap.  l.  De  illis  septem,  de 

quibus  est  Iheologia,  in  summa.  248 
Cap.  2.  Quid  tenendum  de  Trinitate  personarum 

et  unitate  essenliae.  249 

Cap.  3.  De  istius  fidei  intelligentia  sana.  2S0 


INDEX. 


Cap.  4.  Dc  istius  fldei  exprossione  catbolica. 
Cap.  5.  De  unitate  divina  natura  in  multiformi- 

tate  apparitionum. 
Cap.  6.   De  unitate  divinffi  naturai  in   multipli- 

citate  appropriatorum. 
Cap.  7.  De  omnipoteutia  Dei. 
Cap.  8.    De   Dei  sapientia,  prsedestinatione  et 

praescientia. 
Cap.  9.  De  voluntatc  Dei  et  providentia. 
Seconda  Pahs,  in  qua  de  creatura  muudi  agilur. 

Cap.  1.  De  productione  mundi  totalis. 
Cap.  2.  De  natura  corporali  quantum  ad  fieri. 
Cap.  3.  De  natura  corporali  quantum  ad  esse. 
Cap.  4.  De  natura  corporali,  quantum  ad  operari 

et  influere. 
Cap.  5.  De  modo  describeudi  prsedicta  in  sacra 

Scriptura. 
Cap.  6.  De  productione  supemorom  spiriluum. 
Cap.  7.  De  apostasia  dffimonum. 
Cap.    8.    De    confirmatione    t)onorum    angelo- 

rum. 
Cap.  9.  De   prodiictione   hominis    quantum  ad 

spiritum. 
Cap.  10.  De   productione  hominis  quantum   ad 

corpus. 
Cap.  U.   De  productione  hominis  quanlum  ad 

totum  conjunctum. 
Cap.  12.  De  completione  et   ordinatione  totius 

mundi  consummati. 
Tertia  Pars,  in  qua  de  corruptela  peccati  agitur. 

Cap.  1.  De  origine  mali  in  communi. 
Cap.  2.  De  primorum  parentum  tentatione. 
Cap.  3.  De  primorum  parentum  transgressione, 

Cap.  4 ,  et  punitione. 
Cap.  5.  De  originalis  peccati  corruptione. 
Cap.  6.  De  originalis  pcccati  transfusione. 
Cap.  7.  De  originalis  peccati  curatione. 
Cap.  8.  De  origine  peccatorum  actualium. 
Cap.  9.  De  origine  et  distinctione  capitalium  pec- 

catorum. 
Cap.  10.  De  origine  et  qualitate  actualium  pec- 

catorum. 
Cap.  tl.  De  origine  peccatorum  finalium ,   quae 

sunt  peccata  in  Spiritum  sanctmn. 
QUARTA  Pars  ,  in  qua  de  incarnatione    A'erbi 

agitur.  Cap.  1.  De  ratione  qua  decuit  Verbum 

Dei  incarnari. 
Cap.  2.   De    incamatione   Verbi,    quantum   ad 

unionem  naturarum. 
Cap.  3.  De  incarnatioue  quantum  ad  modum. 
Cap.  4.  De  incarnatione  quanlum  ad  plenitudi- 

nem  lemporum. 
Cap.  3.  De  pleuitudine  grati>E  Christi,  quantum 

ad  charismata  iuaSectu. 
Cap.  6.  De  pleuitudine  sapienlice  Christi  in  inlel- 

lectu. 
Cap.  7.  De  plenitudine  meriti   Christi   in   ef- 

fectu. 
Cap.  8.  De  passione  Christi  quantum  ad  statum 

patieutis. 
Cap.  9.  De  passione  Christi  quantum  ad  modum 

patiendi. 
Cap.  10.  De  passione  Christi  quantum  ad  exitum 

passionis. 
QciNTA  Pabs,  in  qua   dc  gralia  Spiritus  sancti 
agitur.   Cap.    1.    De   gratia ,  in  quantum   cst 
donum  divinitus  datuui. 
Cap.  2.  De  gratia,  in  quantum  juvat  ad  bonum 
meritorium. 


251 
232 

233 

234 

235 
236 

238 
239 
260 

261 

262 
263 
264 

263 

266 

267 

268 

270 

271 
272 

273 
274 
273 
276 
277 

279 

280 

281 


284 
285 

286 

287 

289 
290 

291 
292 
294 

296 
297 


exercitio   graliae  respectu   creden- 
exercitio    gratia>,   respectu   dUigen- 


Cap.  3.  De  gratia ,  in  quanlum  est  remedium 

peccati. 
Cap.  4.  De  ramificatione  gratiae  in  habitus  vir- 

tulum. 
Cap.  5.  De  ramiflcatione  gratioe  in  habitus  do- 

uorum. 
Cap.  6.  De  ramificalione  gratiae  in  habilus  beati- 

tudiuum ,   et  per    consequens ,    tructuum   et 

sensuum. 
Cap.  7.  De 

dorum. 
Cap.  S.   De 

dorum. 
Cap.  9.  De  exercitio  gratiae  respectu  agendorum  , 

prseceptorum  et  consiUorum. 
Cap.  10.  De  exercitio  gratiae respectu  petendorum 

et  orandorura. 
SE.V.TA  PARS ,  in  qua  de  medicina  sacrameutaU 

agitur.  Cap.  1.  De  sacramentorum  origme. 
Cap.  2.  De  sacramentorum  vai-iatione. 
Cap.  3.  De  sacramentorum  numero  et  distinctione. 
Cap.  4.  De  sacramentorum  institutione. 
Cap.  5.  De  sacrameutorum  dispensatione. 
Cap.  6.  De  sacramentorum  iteratione. 
Cap.  7.  De  integritate  baptismi. 
Cap.  8.  De  integritate  confirmationis. 
Cap.  9.  De  iutegritate  eucbarislife. 
Cap.  10.  De  integritate  pcenitenliLe. 
Cap.  11.  De  integritate  unctionis  extrema;. 
Cap.  12.  De  inlegritate  ordinis. 
Cap.  13.  De  inlegritate  matrimonii. 
SEPTI.MA  PARS,  iu  qua  de  statu  flnaUs  judicu  trac- 

tatur.  Cap.  1.  De  judicio  in  communi. 
Cap.  2.  De  antecedentibus  ad  judicium,  cujus- 

niodi  est  poena  purgatoria. 
Cap.  3.  De  antecedentibus  ad  judicium,  cujus- 

modi  sunt  suffragia  ecclesiastica. 
Cap.  4   De  concoraitantibus  judicium  ,  sicut  est 

conflagratio  ignium. 
Cap.  5.  De  concoraitantibus  judicium ,  sicut  est 

rcsurrectio  corporum. 
Cap.  6.  De  consequeutibus  ad  judicium  ,  scilicet 

de  igne  infemali. 
Cap.  7.   De  consequentibus  ad  judiciura  ,  scilicet 

gloria  paradisi. 
Centiloquium,  quod  compendium  theologise  dici- 

tiur.  Argumentum.  Prooemium. 
PniMA  Pars.  Sectio  1.  De  malo  culpse  m  gene- 

raU. 
Sect.  2.  De  tentatlone. 
Sect.  3.  De  diffinilione  peccati. 
Sect.  4.  De  peccato  originaU. 
Sect.  5.  De  peccato  actuali. 
Sect.  6.  De  peccato  veniali  ,  ct  mortali. 
Sect.  7.  De  ignoraiitia. 
Sect.  8.  De  omissione  et  negligentia. 
Sect.  9.  De  commissione. 
Sect.  10.  De  errore,  pravo  judicio,  el  personarum 

acceptione. 
Sect.  11.  De  peccato   consensus,  et  de  peccato 

contra  conscicntiain  ,  ct  de  perplexilatc. 
Sect.  12.  De  ujcndacio,  perjurio  ct  contenlione. 
Sect.  13.  De  adulatione ,  maledicto   et    delrac- 

tione. 
Sect.  14.  De  peccato  operis.  Sfict.  13.  De  septera 

viliis  capilalibiis  iu  generali. 
Sect.  16.  De  dilferentia  iutor  capilale  viliuni,  ini- 

tium  peccati,  et  radicem  malorum. 
Sect.  n.  Dc  supcrbia. 


659 

299 
300 
301 

303 

305 

307 

308 

309 

:ill 
312 
313 
314 
316 
317 
318 
320 
321 
323 
323 
326 
328 

330 

331 

333 

33  i 

336 

338 

339 

344 

343 
346 
347 
348 
349 
330 
351 
332 
353 

334 

355 
330 

357 

358 

3.39 
360 


660  INDEX. 

Secl.  18.  De  inani  gloria.  Sect.  19.  De  invidia.       .^(il 
Sect.  20.  De  iia.  %i 

Sect.  21.  De  acidia.  3G:i 

Sect.  22.  De  avaritia.  3()4 

Sect.  23.  De  gula.  Sect.  24.  Dc  luxuria.  3Gj 

Sect.  25.  De  peccato  ex  infirniitate,  ex  ignoranlia 

et  ex  industria.  3UG 

Sect.  2G.  De  idololatria  et  hseresi.  Sect.  27.  Do 

interdicto,  et  duabus  speciebus  excommunica- 

tlouis.  368 

Sect.  28.  De  duabus   regulis    generalibus   circa 

excommunicatiouem.  369 

Sect.  29.  De  diviualione.  370 

Sect.  30.  De  hypocrisi,  simouia  ot  sacrilegio.  371 

Sect.  31.  De  rapina,  furto,  usura,  homicidio  el  ■ 

scandalo.  372 

SecU  32.  De  peccato  lusurioB  et  gula;.  Sect.  33. 

De    passionibus    sivc    proprietatibus    pecca- 

lorum.  373 

Secunda  Paes.  Sect.  1.  De  vukieratione  natura- 

Uum.  Sect.  2.  De  spoUatione  gratuitorum.  37S 

Secl.  3.  De  poenis  corporaUbus.  Sect.  4.  De  locis 

poenalibus.      .  376 

Sect.  S.  De  apertione  librorum.  377 

Sect.  6.    De  igue   connagrationis.    Sect.   7.    De 

cruciatibus  inferorum.  378 

Tertia  Pars.  Sect.  1.  De  eo,  quod  est  frui,  et 

uli.  379 

Sect.  2.  Quid  de  Deo  trino  et  uno  credendum  est, 

et  intelligendum,  et  exprimendum.  380 

Sect.  3.  Qualiter  Deus  trinus  et  unus  manileslat 

se  iu  effectibus  creaturee.  Sect.  4.  De  appro- 

prialis  Patri.  381 

Sect.  5.  De  appropriatis  Filio.  Sect.  6.  De  appro- 

priatis  Spiritui  sancto.  382 

Sect.  7.  De  quatuor  simul  creatis,  et  de  mensuris 

durabilium.  Sect.  8.  De  veritate   exprimenda 

cum    exclusione    erroris  circa   productionem 

mundi.  383 

Sect.  9.  De  tripUci  differentia  creaturse.  Sect.  10. 

De  productione  machiucE  muudialis.  38  i 

Sec(.  11.    De    consistentia  machinte  corporalis. 
Sect.  12.  De  sufficientia  coelorum.  385 

Sect.  13.  De  quatuor  attributis  augelis,  cum  con- 

ditione  sui.  Sect.  14.  De  prsevaricatione  spiri- 

tuum  maUgnorum.  38G 

Sect.    15.    De   confirmatione   spirituum    bono- 

rmn.  387 

Sect.  16.   De  diffinilionibus  angeU,  ordinis,   et 

hierarchiae.  388 

Sect.    17.     De    triplici     divisione     hierarchiaj. 

Sect.  18.  De  custodia  hominum  per  angelos.       389 
Sect.  19.  De  diffiuitionibus  auima;.  390 

Sect.  20.  De  divisione  potentiarum  animce,  sc- 

cundum  magistros.  Sect.  21.  Item  ,  secundum 

naturales.  391 

Sect.  22.  De  divisione  potentiarum    secundum 

naturales  et  theologos.  392 

Sect.  23.  De  divisione  potentiarum  secundum 

Augustinum.  393 

Sect.  24.  De  quo  est  anima.  394 

Sect.  25.  De  conditione  humaui  corporis.  396 

Sect.  26.  De  toto  homine  ex  corpore  et  auiuia 

constituto.  Sect.  27.  De  unione  naturarum  in 

Cbristo.  397 

Scct.  28.   De  perfectione  gratiarum  in    Chrislo. 

Sect.  29.  De  plenitudine  sapicnticE  in  Chrislo.    398 
Sect.  30.  De  plenitudine  meriti  Christi.  399 

Sect._31.  De  tolerantia  passiouis  Domini  noslri 


Jesu  Christi.  Sect.   32.  De  sacra   Scriptura, 

quautum  ad  duo  Testamenla. 
Sect.  33.  De  proeceptis  Decalogi. 
Sect.  34.  De  prteceptorum  summa. 
Sect.  35.  De   gratia  in   se    consiJerata  ,    quoad 

diftinitionem,  divisionem  et  operationem. 
Sect.  36.  De  gratia  iu  comparatione  ad  liabitus 

gratuitos,  ut  sunt  virtutes  in  geuerali. 
Sect.  37.  De  fide. 
Sect.  38.  De  contmcntia  Symboli  quantum  ad 

articulos. 
Sect.  39.  De  spe. 
Sect.  40.  De  charitale. 

Sect.  41.  De  prudcntia.  Scct.  42.  De  temperantia. 
Sect.  43.  De  forlitudine. 
Secl.  44.  De  justitia. 

Sect.  45.  Dc  septem  douis  Spirilus  saucli. 
Sect.  46.  Ue  beatitudiuibus,  et  de  vita  tumactitfa 

cum  operibus  misericordiiB ,  tum  coutempla- 

tiva  cum  oratione ;  do  duodecim  fructibus  et 

quiuquo  sensibus. 
Scct.  47.  De  sacramentis  in  generali. 
Sect.  48.  De  baptismo. 
Sect.  49.  De  confirmatione.  Sect.  50.  De  Eucha- 

ristia. 
Sect.  51.  De  poenitentia. 
Sect.  52.  De  unctione  extrema. 
Sect.  53.  De  ordiue. 
Sect.  5i.  De  matrimonio. 
Sect.  55.  De  impedimentis  matrimonii  iu  gene- 

rali. 
Sect.  56.  De  impedimentis  affinitalis  et  cognatio- 

nis  in  speciali;  et  primo  de  atfinilate. 
Sect.  57.  De  cognatione  triplici. 
Quarta  Pars.    Sect.   1.   De  tripHci    diffcrcnlia 

prffinni. 
Sect.  2.  Dc  expedicutia  ad  pra^mium. 
Sect.  3.  De  sufficieutia  gaudii. 
De  Ecclesiastica  iiihharchia.  Argumeutum  ex 

edit.Vatic.  Prima  pars.  Cap,  1 .  De  nomine  au- 

geU,  et  qaod  eo  varia  in  Scriptura  significentur. 
Cap.  2.  De  Seraphim. 
Cap.  3.  De  Cherubim. 
Cap.  4.  De  Thronis. 

Secu.nda  Pars.  Cap.  1.  De  Dominationibus. 
Cap.  2.  De  Virtutibus. 
Cap.  3.  De  Polestatibus. 
Teiiiia  Pars.  Cap.  1.  De  Principatibus. 
Cap.  2.  De  Archangelis. 
Cap.  3.  De  Augelis. 
QuARTA  Pars.   Cap.   1.   CoeU  nomine   varia  in 

Scriplura  siiiniUcari,  et  quomodo  nomine  cceli 

significeutur  augcli. 
Cap.    2.    Coelorum    nomiDc    quomodo   apostoU 

saucti  siguiflceulur. 
'Cap.  3.  Coelorum  nomine  auctoritas  judicum  et 

pralalorum  designatur. 
Cap.  4.  Coelorum  uomine  reUgiosi  et  contem- 

plativi  siguiflcautur. 
Cap.  5.  Ccelorum  nomiue  Doclores  sacrfB  Scrip- 

turae  designantur. 
Cap.  G.  Firmameuli  uomine  Christus  significatur. 
Cap.  7.  Cceli  uatura  et  proprietas  quomodo  Beatm 

Virgini  Marice  conveuiant. 
De  reductioine  autium  ad  theologiam,  cum 

argumento  ex  editione  Vaticana  pra;vio. 

De     QUATUOB     VIRTUTIBUS     CAllDINALIBUS  ,    CUm 

argumento  ex  edilione  Vaticaua  proevio. 

DE    TRIBUS    TERNARUS     PECCATORUM     INFAUIBUS. 


400 
401 
402 

403 

404 

'105 

406 
108 
409 
410 
4  i  1 
41:! 
.4 1 4 


416 
4IS 
420 

421 
423 
425 
42« 
427 

429 

ijfl 
531 

433 
43  i 

435 


i.ii 
4ii 
4  49 
452 
456 
459 
461 
461 
i66 
469 


472 

474 

476 

480 

486 
489 

493 

498 

506 


INDEX. 


661 


Argumentum   ex   editione  Vatieana.   Cap.   1. 

Quod  tres  sunt  ternarii  peccatorum  infames,  et 

de  primo  ternario  iu  (genere  510 

Cap.  2.  De  peccato  originali ,  et  de  quadruplici 

ejus  distiuclioue  ab  aliis  peccatis.  50' 

Cap.  3.  Quid  sit  peccalum  originale  ,  et  de  ejus 

eBectibus.  512 

Cap.  4.  De  mortali  peccato,  et  de  ejus  effectu.  514 
Cap.  5.  De  venialis  peccati  essentia,  efficacia,  suf- 

ficientia,  et  indulgentia.  515 

Cap.  6.  De  radice  peccatorum,  quae  est  amor 

sui.  516 

Cap.  7.  Quare  homo  solus  ex  inferioribus  crea- 

turispossit  peccare.  517 

Cap.  8.  Quare  peccatum  non  vitetur,  uisi  prius 

cognoscatur.  519 

Specclcu   ANiMi.  Argumentum  ex  edit.  Vatic. 

Praefatio.  523 

Cap.  I.  De  primo  principali  ramo,  scilicet  su- 

perbia.  526 

Cap.  2.  De  concupiscentia  divitiarum.  535 

Cap.  3.  Terlius  principalis  ramus  est  concupiscen- 

tia  carnis.  542 

Cap.  4.  Epilogus  praedictorum,  ubi  arbor  descri- 

bitur.  354 

De  uodo  confitendi  et  de  pcritate  concupis- 

centij:.   Argumentum  ex    editione  Vaticana. 

Caput  I .  Quod  plena,  pura  et  integra  debeat 

esse  confessio.  539 

Cap.  2.  De  peccalorum  circnmstantiis.  361 

Cap.  3.  De  motu  vanae  gloria;.  562 

Cap.  4.  De  intentioue  habita  ia  peccatis.  Cap.  5. 

De  peccati  occasione.  364 

Cap.  6.  De  occasionibus,  quee  dantur  aliis  in  pec- 

cando.  566 

Cap.  7.  De  poUutione.  Cap.  8.  De  causis  pollu- 

tionis.  367 

Cap.  9.  Qualiter  post  pollutionem  liceat,  vel  non 

Uceat  accedere  ad  divina.  56S 

Cap.  10.  De  flu.xu  libidinis.  369 

Cap.    11.  De   complacentia  habita  in  memoria 

peccati.  570 

Cap.  12.  Qualiter  cogitaliones  inhonesta;  sint  con- 

fitendae.  Cap.  13.  De  motihus  earnis.  372 

Cap.  14.  De  periculo  familiaritalis  dominarum.  573 
Cap.  15.  De  verbis  vitiosis.  576 

Cap.  16.  Eruditio  ulilis  ad  omnia  suprddicla.  577 

Cap.  17.  De  modo  cognoscendi  seipsum.  578 

Cap.  18.  De  peccatorum  origine.  579 

Cap.  19.  De  peccato  in  Spiritum  sanctum.  Cap.  20. 

Peccati  descriptio.  580 

Cap.  21.  Confessio  sive  humiliatio  sui  ipsius.  581 

De  septem  doxis  Spiritcs  saxcti.  Argumentum. 

Part.  I.  De  septem  donis  Spiritus  sancti  in  ge- 

nere,  cap.  1.  Quod  Verbum  incarnatum  misit 

nobis  Spiritum  sanctum  septem  donorum  lar- 

gilorem.  383 

Cap.  2.  Quod  sint  septem  Spiritus  sancti  dona,  et 

quare  in  septenario  numero.  583 

Cap.  3.  Septem  Spiritus  sancti  dona  qualiter  ab 

aliis  habitibus  et  donis  distinguantur.  587 

Cap.  4.  Qu£e  utiUtas  iu  septem  Spiritus   sancti 

donis  conferatur.  590 

Cap.  5.  Qui  et  quales   donorum  Spiritus  sancti 

capaces  efficiantur  ,  et  qualiter  ea  oblineantur.  392 
Cap.  6.   Quahler  dona  ascendendo  el   descen- 

dendo  ordinantur.  593 

Pabt.  II.  De  septem  donis  Spiritus  sancti  in  par- 

ticulari.  Sect.  1.  De  dono  timoris.  Cap.  i.  Qnid 


sit  timor ,  et  qualiter  secundum   inordinatos 

amores  multiplicetur,  et  ordinetur.  596 

Cap.  2.  Ouis  timor  a  regno  animae  per  charila- 

tem   perfectam    expellatur ,   et    quem   secum 

compaliatur.  397 

Cap.  3.  Qualiter  atimore  Deiin  animadies  clara 

oriatur.  59S 

Cap.  4.  Qualiter  a  dono  timoris  convivium  ani- 

m£e  praeparetur.  599 

Sect.  2.  De  dono  pietatis.  Cap.  1.  Quid  donum 

pietatis  dicatur,  et  qualiter  a  pietate  naturali 

et  acquisila  distinguatur.  602 

Cap.  2.  Qualiter  per  donum  pietatis  dies  spiritua- 

iis  oriatur,  proficiat,  et  perticiatur.  C03 

Cap   3.  Qualiter  per  donum  pietatis  menti  con- 

vivium  praeparetur.  603 

Sect.  3.  De  dono  scientiae.  Cap.  1.  Quae  scienlia 

donum  Spiritus  sancti  dicatur.  Cap.  2.  Qualitor 

per  donima  scientite  dies  in  anima  oriatur.  608 
Cap.  3.    Quomodo   per  donum  scientiae  menti 

convivium  praeparetur.  609 

Cap.  4.  De  mensadivinae  Scripturae,  sive  scientiae, 

et  de  ferculis  quae  in  ea  apponuntur.  611 

Sect.  4.  De  dono  fortitudinis.  Cap.  1.  Quae  forti- 

tudo  donum  SpLritus  sancti  dicatur.  613 

Cap.  2.  Oualiter  per  hoc  donum  dies  spiritualis 

in  anima  oriatur.  614 

Cap.  3.  Quale  convivium  per  hoc  donum  animae 

praeparctur.  616 

Sect.  5.  De  dono  consilii.  Cap.   1.   Ouid  consi- 

lium  .=it,  et  quid  donum  consilii  dicatur.  617 

Cap.  2.  QucE  sit  doni  consihi  necessitas.  618 

Cap.  3.  Quae  differentia  icter  consilia  divina,  et 

ea  quae  ex  propria   voluntate  liberi   arbitrii 

oriuntur.  G19 

Cap.  4.  Qualiter  ex  dono  consilii  dies  spiritualis 

in  anima  oriatur.  621 

Cap.  5.  Qualiter  convivium   per  donum  consilii 

in  anima  prceparctur,  et  de  tribus  consiUariis 

qui  dicuntur    principales   inter  convivantes , 

quae  sunt  tres  animcE  potentiae.  622 

Cap.  6.  Convivantesmedii,  qui  sunt  vigores  ani- 

mae  naturales ,   sensus  aniraae  rationales ,    et 

virtutes   morales  ,   quomodo  a  superioribus , 

memoria  scilioet  ,  inleUectu  et  voluutate  pur- 

gentur,  illuminentur  et  perficiantur.  625 

Cap.  7.   Convivantes   inferiores,    utpote  sensus 

animales  et  corporales  ,  tam  esteriores  quam 

interiorcs ,  quomodo  a  convivantibus  medus 

illumincntur,  purgentur  et  perficiantur.  626 

Sect.  6.  De  dono  inteUectus.  Cap.  1.   Quare  do- 

num  intellectus  praecedentia  dona  sequatur.  627 
Cap.  2.  Quid  donum  inteUectus  sit,  vel  dicalur. 

Cap.  3.  Quae  hujus  doni  sit  necessitas  ,   vel 

quae  utUitas  in  eo  conferatur.  628 

Cap.  4.  Veritates  divinae  in  sacra  Scriptura  abs- 

conditae  manifestantur  per  donum  inteUectus.  629 
Cap.  3.  Veritates  divinorum  sacramentorum  dono 

intellectus  penetrantur.  631 

Cap.  6.  Quomodo  per  donum  inteUectus  dies  spi- 

rituaUs  in  anima  oriatur.  632 

Sect.  7.  De  dono  sapientite.  Cap.  I.  Quid  sit  sa- 

pientia,  et  quid  donum  sapientia;  dicatur.  63S 

Cap.   2.   Qua;   sit   necessitas    et    utUilas   hujus 

doni.  637 

Cap.  3.   Qua  ratione  donum  sapientiae   a   Deo 

petatur  et  obtineatur.  63S 

Cap.  4.  Qualiter  ex  dono  sapientiae  dies  spiritualis 

in  auima  oriatur.  639 


652  INDEX. 

Cap.  5.  Quale  convivium  per  donum  sapientiaE 
menti  praeparetur  ;  el  de  primo  convivio,  quort 
in  mente ,  in  corpore  liumano  existente  ,  per 
donum  sapienliiE  Spiritus  sanctus  celebrat.  6i0 

Cap.  6.  De  vino  ad  quod  potandum  sapienlia 
invilat  in  convi\io  primo.  G41 

Cap.  7.  Qiii  siut  carissimi  in  convivio  primo ,  et 
qure  sit  sobria  ebrietas  illorum.  612 

Cap.  8.  De  secuudo  convivio ,  quod  fit  animae  a 
corpore  separata;  per  donum  sapienliae.  644 


Cap.  9.  De  tertio  convivio  sapientise ,  quod  est 
ref;nantium.  645 

Cap.  10.  Qu£E  familia  et  qui  convivantes  ad  re- 
pnautium  convivium  invitentur  ,  vel  sint  jam 
invitali.  646 

Cap.  2.  De  lertii  convivii,  et  convivantium  bea- 
titudine,  juxta  numerum  septem  donorum,  sep- 
lera  quoque  animadversione  digna  notautur.        647 

De  RESCRRECTIONE  APECCATOAD  GRATIAM.  .■Vrgu- 

meutum  ex  editione  Valicana.  Textus.  6S3 


FI.NIS    INDICIS   TOMI  EEPTISII 


I* 


VESOMIO^E. 


BX  TVPIS  0[:TUiCMN-Ca«Ll.>DRE  FIUI. 


>^^ 


n  c^ 


TK! 


(S67    ■