Skip to main content

Full text of "Statuti delle societa del popolo di Bologna"

See other formats 


Google 


This  is  a  digitai  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scannod  by  Google  as  pan  of  a  project 

to  make  the  world's  books  discoverablc  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legai  copyright  terni  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  originai  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prcvcnt  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automatcd  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-C ommercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuai,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commerci  al  purposes. 

+  Refrain  from  automated  querying  Do  noi  send  aulomated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogX'S  "watermark" you  see  on  each  file  is essential  for  informingpeopleabout  this  project  andhelping  them  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  il  legai  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legai.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  stili  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  cani  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  use  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.   Google  Book  Search  helps  rcaders 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  icxi  of  this  book  on  the  web 

at|http  :  //books  .  google  .  com/| 


Google 


Informazioni  su  questo  libro 


Si  tratta  della  copia  digitale  di  un  libro  che  per  generazioni  è  stato  conservata  negli  scaffali  di  una  biblioteca  prima  di  essere  digitalizzato  da  Google 

nell'ambito  del  progetto  volto  a  rendere  disponibili  online  i  libri  di  tutto  il  mondo. 

Ha  sopravvissuto  abbastanza  per  non  essere  piti  protetto  dai  diritti  di  copyriglit  e  diventare  di  pubblico  dominio.  Un  libro  di  pubblico  dominio  è 

un  libro  che  non  è  mai  stato  protetto  dal  copyright  o  i  cui  termini  legali  di  copyright  sono  scaduti.  La  classificazione  di  un  libro  come  di  pubblico 

dominio  può  variare  da  paese  a  paese.  I  libri  di  pubblico  dominio  sono  l'anello  di  congiunzione  con  il  passato,  rappresentano  un  patrimonio  storico, 

culturale  e  di  conoscenza  spesso  difficile  da  scoprire. 

Commenti,  note  e  altre  annotazioni  a  margine  presenti  nel  volume  originale  compariranno  in  questo  file,  come  testimonianza  del  lungo  viaggio 

percorso  dal  libro,  dall'editore  originale  alla  biblioteca,  per  giungere  fino  a  te. 

Linee  guide  per  l'utilizzo 

Google  è  orgoglioso  di  essere  il  partner  delle  biblioteche  per  digitalizzare  i  materiali  di  pubblico  dominio  e  renderli  universalmente  disponibili. 
I  libri  di  pubblico  dominio  appartengono  al  pubblico  e  noi  ne  siamo  solamente  i  custodi.  Tuttavia  questo  lavoro  è  oneroso,  pertanto,  per  poter 
continuare  ad  offrire  questo  servizio  abbiamo  preso  alcune  iniziative  per  impedire  l'utilizzo  illecito  da  parte  di  soggetti  commerciali,  compresa 
l'imposizione  di  restrizioni  sull'invio  di  query  automatizzate. 
Inoltre  ti  chiediamo  di: 

+  Non  fare  un  uso  commerciale  di  questi  file  Abbiamo  cotìcepiloGoogìcRiccrciì  Liba  per  l'uso  da  parte  dei  singoli  utenti  privati  e  ti  chiediamo 
di  utilizzare  questi  file  per  uso  personale  e  non  a  fini  commerciali. 

+  Non  inviare  query  auiomaiizzaie  Non  inviare  a  Google  query  automatizzate  di  alcun  tipo.  Se  stai  effettuando  delle  ricerche  nel  campo  della 
traduzione  automatica,  del  riconoscimento  ottico  dei  caratteri  (OCR)  o  in  altri  campi  dove  necessiti  di  utilizzare  grandi  quantità  di  testo,  ti 
invitiamo  a  contattarci.  Incoraggiamo  l'uso  dei  materiali  di  pubblico  dominio  per  questi  scopi  e  potremmo  esserti  di  aiuto. 

+  Conserva  la  filigrana  La  "filigrana"  (watermark)  di  Google  che  compare  in  ciascun  file  è  essenziale  per  informare  gli  utenti  su  questo  progetto 
e  aiutarli  a  trovare  materiali  aggiuntivi  tramite  Google  Ricerca  Libri.  Non  rimuoverla. 

+  Fanne  un  uso  legale  Indipendentemente  dall'udlizzo  che  ne  farai,  ricordati  che  è  tua  responsabilità  accertati  di  fame  un  uso  l^ale.  Non 
dare  per  scontato  che,  poiché  un  libro  è  di  pubblico  dominio  per  gli  utenti  degli  Stati  Uniti,  sia  di  pubblico  dominio  anche  per  gli  utenti  di 
altri  paesi.  I  criteri  che  stabiliscono  se  un  libro  è  protetto  da  copyright  variano  da  Paese  a  Paese  e  non  possiamo  offrire  indicazioni  se  un 
determinato  uso  del  libro  è  consentito.  Non  dare  per  scontato  che  poiché  un  libro  compare  in  Google  Ricerca  Libri  ciò  significhi  che  può 
essere  utilizzato  in  qualsiasi  modo  e  in  qualsiasi  Paese  del  mondo.  Le  sanzioni  per  le  violazioni  del  copyright  possono  essere  molto  severe. 

Informazioni  su  Google  Ricerca  Libri 

La  missione  di  Google  è  oiganizzare  le  informazioni  a  livello  mondiale  e  renderle  universalmente  accessibili  e  finibili.  Google  Ricerca  Libri  aiuta 
i  lettori  a  scoprire  i  libri  di  tutto  il  mondo  e  consente  ad  autori  ed  editori  di  raggiungere  un  pubblico  più  ampio.  Puoi  effettuare  una  ricerca  sul  Web 
nell'intero  testo  di  questo  libro  dalhttp:  //books.  google,  coral 


HARVARD  LAW  SCHOOL 
LIBRARY 


^^M^ 


IMLTì* 


m  9/7  ^ 


ISTITUTO   STORICO 
ITALIANO 


FONTI 


STORIA  D'ITALIA 


PUBBLICATE 


DALL'ISTITUTO   STORICO 
ITALIANO 


STATUTI    .    SECOU    Xin-XIV 


ROMA 


NELLA  SEDE  DELL'  ISTITUTO 

PALAZZO    DEI    LINCEI,    GIÀ    CORSINI, 

ALLA     LUKCAKA 


1896 


^    STATUTI 


DELLE 


SOCIETÀ  DEL  POPOLO 


DI  BOLOGNA 


A    CURA 
DI 

AUGUSTO    GAUDENZI 


VOLUME  II. 

SOCIETÀ  DELLE  ARTI 


ROMA 

FORZANI  E  C.  TIPOGRAFI  DEL  SENATO 

PALAZZO    MADAMA 
1896 


GAU 


(5 


DIRITTI  RISERVATI 


PREFAZIONE 


Capitolo  I. 

Le  società  delle  arti  in  Bologna  nel  secolo  xni 

e  i  loro  statuti. 

La  storia  delle  società  d' arti  in  Italia  nel  medioevo 
è  da  rifare,  per  non  dire  che  è  ancora  da  fare;  ma 
in  ben  altro  modo  da  quello  adoprato  fin  qui.  Perchè 
in  passato,  costruito  su  preconcetti  astratti  uno  schema 
generale  dello  sviluppo  di  questi  istituti,  lo  si  è  voluto 
applicare  per  tutto,  e  supplire  con  esso  alla  mancanza 
di  notizie  particolari;  mentre  invece  avrebbe  bisognato, 
sulla  scorta  dei  documenti,  far  la  storia  delle  corpora- 
zioni di  ogni  città,  e  generalizzando  i  risultati  così  otte- 
nuti, arrivare  a  conclusioni  più  generali.  Non  si  poteva 
adunque  dalla  osservazione  incompleta  di  fatti,  che  si 
verificarono  a  qualche  secolo  di  distanza,  a  Napoli,  a 
Roma,  a  Ravenna,  a  Venezia,  argomentare  che  le  unioni 
d' arti  e  mestieri  del  medioevo  discendessero  dalle,  ro- 
mane, per  dedurne  poi  che  in  Firenze,  in  Bologna  o 
in  Milano  le  loro  origini,  in  forza  di  quel  principio,  do- 
vevano riportarsi  sei  o  sette  secoli  addietro  dal  tempo 
a  cui  arrivano  le  loro  notizie  storiche  più  antiche;  ma 
conveniva  invece  stabilire  con  certezza,  che  almeno  in 


vili  A.  GAUDENZI 


cinque  o  sei  città,  per  non  dire  in  una  sola,  fosse  possibile 
seguire  la  vita  di  determinati  collegi  dall'età  romana 
sino  alla  comunale»  come  è  per  esempio  a  Bologna  dal 
secolo  xni  al  xvm,  prima  di  supporre  che  anche  altrove 
le  cose  avessero  potuto  andare  così. 

E  invece  non  e'  è  stata  maniera  di  ragionamento  sba- 
gliato, che  non  si  sia  adoprata  per  sostenere,  che  dalla 
caduta  dell'impero  al  sorgere  dei  comuni  s'incontrano 
sempre,  a  cinquanta,  a  cento, .  a  duecento  anni  di 
distanza,  in  qualche  luogo  società  d'arti.  E  veramente  la 
esistenza  di  queste  ora  si  è  voluta  dedurre  da  quella  del 
capo  di  un  mestiere;  come  se,  adesso,  il  trovare  in  un'of- 
ficina pubblica  o  privata  un  capotecnico  o  un  sorvegliante 
di  fabbri  o  di  legnaiuoli  significasse  che  questi  formano 
una  società  di  mutuo  soccorso.  Ora  la  si  è  voluta  argo- 
mentare dalla  menzione,  che  nelle  fonti  ricorre,  di  maestri 
d' un'  arte  ;  come  se,  adesso,  un  maestro  muratore,  perchè 
si  chiama  così,  dovesse  appartenere  ad  una  unione  di 
muratori.  E  da  ultimo  si  è  arrivati  persino  a  dire,  ap- 
pena s'è  incontrato  nelle  carte  longobarde  un  calzolaio, 
che  questo  attestava  la  continuazione  di  un  collegio  ro- 
mano. Ma  anche  provato,  che  dal  v  al  xii  secolo  ci 
sia  stata  sempre  in  qualche  luogo  una  qualche  unione 
di  lavoratori  o  di  artigiani,  del  che  neanche  noi  dubi- 
tiamo, bisogna  proprio  credere  per  questo  che  le  Arti  di 
Firenze  o  di  Bologna  derivino  da  altrettanti  sodalizi  ro- 
mani ?  Quanto  sarebbe  facile,  ragionando  a  questo  modo, 
dimostrare  che  le  società  di  mutuo  soccorso,  che  vediamo 
sorgere  in  Italia  sotto  i  nostri  occhi,  son  derivate  dalle 
corporazioni  del  secolo  passato,  o  che  le  Trades—unians 
in  Inghilterra  discendono  dalle  antiche  gilde! 


PREFAZIONE.  IX 


Nel  &tto  in  ogni  età  di  nuove  formazioni  politiche 
ed  economiche,  ed  il  nostro  secolo  è  una  di  quelle,  sor- 
gono nuovi  aggruppamenti  di  operai  ed  artigiani.  E 
perciò  il  movimento  stesso,  che  trasformò  la  società  feu- 
dale nella  comunale,  doveva  condurre  alle  unioni  d' arti 
e  mestieri:  perchè  se  il  feudalismo  nacque  dall'orga- 
nizzazione dei  proprietari  e  dei  lavoratori  della  terra,  il 
comune  invece  rappresentava  quella  dei  commercianti, 
degli  industriali,  degli  artieri.  Quindi,  a  mio  avviso, 
almeno  nelle  città  inteme  dell'  alta  e  della  media  Italia, 
per  non  parlare  della  bassa,  dove  sorsero  molto  dopo, 
queste  società  non  furono  in  generale  più  antiche  del 
secolo  XII.  Ma  cosi  questa,  come  qualunque  altra  con- 
clusione diversa,  dev'  essere  il  risultato  di  indagini  minute 
ed  accurate,  fatte  sulla  storia  di  diverse  città. 

In  Bologna  la  più  antica  notizia,  non  certa,  ma  pro- 
babile, di  codeste  unioni  è  dell'  anno  1 1 74,  quando, 
secondo  la  cronaca  del  Villola,  le  società  elessero  sette 
consoli,  che  giurarono  il  regime  della  città  per  due  anni. 
A  differenza  del  Savioli,  che  finisce  col  rigettare  la  no- 
tizia, perchè  alla  parola  società  dà  un  significato  troppo 
vasto,  io  la  riferisco  alle  compagnie  dei  cambiatori  e  dei 
mercanti,  che  nella  nostra  città,  come  altrove,  hanno 
preceduto  le  altre^  Verso  la  fine  del  secolo  xn  poi, 
una  glossa  di  Azone  al  Codice,  riferita  dal  Denifle  \ 
dice  che  gli  scolari,  non  esercitando  una  professione, 
ma  essendo  soggetti  ai  maestri  che  la  esercitano,  non 

'  DU  UniversiiàUn  des  MitteklUrs  bis  1400,  I,  170,  n.  42$:  e  Ergo  scho- 
c  lares,  quia  non  exercent  professionem,  sed  sub  exercentibus  sunt  discipuli, 
«  non  possunt  elìgere  consules,  sicut  nec  discipuli  pellipariorum  »  (ms.  Pa- 
rigino n.  4518,  e  47  a). 

b 


A.   GAUDENZI 


possono  eleggersi  consoli,  come  non  potrebbero  farlo 
i  discepoli  dei  pellicciai.  Per  cui  si  vede  che  allora 
anche  le  società  di  altre  arti,  oltre  alle  due  sopra  dette, 
si  erano  costituite,  con  consoli  a  capo. 

Questo  non  significa  veramente,  che  le  società  dei 
cambiatori  e  dei  mercanti  sorgessero  proprio  nel  1 1 74, 
e  quella  dei  pellicciai  nel  1197  o  11 98;  ma  soltanto 
che  non  vi  è  ragione  di  ritenerle  molto  più  antiche. 

Il  motivo  poi  di  stringersi  in  società  pei  cambiatori 
e  1  mercanti  fu  la  necessità  di  difendere,  contro  l'ari- 
stocrazia feudale  dominante  nel  comune,  i  loro  interessi 
commerciali.  A  Venezia,  come  anche  a  Genova,  dove 
la  repubblica  sin  da  principio  fu  governata  da  loro,  essi 
non  ebbero  bisogno,  per  ciò  fare,  di  concludere  leghe: 
e  perciò  ivi  non  s' incontrano  che  società  d' arti  minute. 
Queste  società  a  Milano,  a  Bologna,  a  Firenze  e  in 
tutte,  o  quasi,  le  città  interne  della  Lombardia,  dell'Emilia 
e  della  Toscana  furono  spontaneamente  e  liberamente  for- 
mate da  piccoli  commercianti  od  artigiani,  sia  per  prò- 
teggere  i  loro  interessi  industriali,  sia  anche  per  assi- 
curarsi il  conseguimento  dei  prezzi  o  delle  mercedi  loro 
dovute,  per  un  diritto  che  lo  Stato  non  arrivava  effi- 
cacemente a  tutelare. 

Tuttavia  è  il  caso  di  chiedere,  se  nelle  città  lon- 
gobarde le  corporazioni  d'arti  non  fossero  sorte  ad 
imitazione  di  altre,  nate  prima  nelle  città  bizantine; 
e  se  in  queste  vi  sia  stata,  non  una  continuazione, 
della  quale  non  esiste  alcun  indizio,  ma  un  rapporto 
qualunque  lontano  con  istituzioni  romane.  Per  modo 
di  esempio,  se  qualcuno  sostenesse,  che  lo  Studio  bolo- 
gnese è  un  semplice  strascico  di  una  scuola  di  diritto. 


I 


PREFAZIONE.  XI  > 


che  SÌ  suppone  avere  esistito  a  Bologna  negli  ultimi 
tempi  dell'impero,  perchè  ve  n'era  una  in  Roma,  ra- 
gionerebbe come  quelli,  che  fanno  derivare  le  società 
d'arti  fiorentine  dalle  romane,  perchè  a  Ravenna,  sotto 
gli  Ostrogoti,  s' incontrano  alcune  corporazioni  di  quella 
specie.  Ma  se  invece,  riportandosi  alla  narrazione  di  Odo- 
fi-edo,  il  quale  scrìve  che  lo  Studio  del  diritto  fu  traspor- 
tato da  Roma  a  Ravenna,  e  di  qui  a  Bologna,  affermasse, 
come  tutti  o  quasi  gli  scrittori  odierni,  che  nel  medioevo 
la  tradizione  del  diritto  romano  nella  scuola  non  fu  mai 
rotta  a  lungo  e  interamente,  e  che  quindi  lo  Studio  bolo- 
gnese è  un  lontano  anello  di  una  catena  che  si  annoda 
a  istituzioni  romane,  direbbe  a  mio  avviso  una  cosa  ine- 
satta, ma  che  pure  meriterebbe  di  essere  discussa.  E 
perciò  noi  ammettiamo,  che  da  questo  punto  di  vista 
la  storia  delle  corporazioni  di  Roma,  e  di  Ravenna  spe 
cìalmente,  debba  ancora  essere  studiata:  benché  le  scuole, 
che  ivi  s'incontrano,  sopratutto  nei  secoli  x  e  xi,  ci 
paiano  essere  tutt'  altra  cosa  e  avere  tutt'  altri  caratteri 
che  le  romane.  Nel  fatto  sembra  a  noi  che  esse  stiano 
coi  vecchi  sodalizi  presso  a  poco  liello  stesso  rapporto 
in  cui  i  consoli  che  ivi  s' incontrano  in  quel  tempo  stanno 
cogli  antichi  ;  e  che  quindi  riannodare  le  nostre  corpo- 
razioni a  quelle  del  cadente  impero,  per  mezzo  delle 
ravennati  o  delle  romane  del  medioevo,  sia  lo  stesso  che 
derivare  i  magistrati  dei  nostri  comuni,  a  cui  i  decaduti 
consoli  bizantini  diedero  il  nome,  da  quelli  dell'  impero 
romano  d' occidente.  Ad  ogni  modo  su  questo  per  ora 
non  insistiamo. 

Invece  potrebbe  essere  più  seria  la  ricerca,  se  le 
nostre  società,  sempre  per  via  indiretta,  non  si  congiun- 


XU  A.  GAUDBNZI 


gano  a  quelle  unioni  di  servì  o  liberti  dello  stesso  pa- 
drone, ed  in  ispecie  del  signore  feudale  o  semifeudale 
di  una  città  o  di  un  contado,  che  sembrano  avere  esi- 
stito nel  medioevo  più  antico,  sopratutto  tra  coloro,  che 
esercitavano  lo  stesso  mestiere.  A  questo  genere  di 
rapporti  ci  riconduce  la  appellazione  di  e  ministrali  », 
da  €  ministeriali  > ,  per  indicare  i  capi  delle  società  ; 
quella  di  e  compagnie  > ,  per  designare  le  società  stesse. 
Ma  perchè  questi  nomi  sembrano  tolti  dalla  pii!i  antica 
costituzione  comunale,  ovvero  dall'ordinamento  delle 
fratellanze  pie,  sarebbe  imprudente  il  trarre  da  essi  una 
conclusione  qualunque.  Più  significativo  sarebbe  il  &tto, 
che  in  Bologna  i  falegnami  erano  obbligati  a  lavorare 
pel  comune  per  un  onere  inerente  alla  società  loro,  e 
che  i  ministrali  dovevano  ripartire  ugualmente  fi^  gli 
appartenenti  a  questa  :  proprio  come  i  fabbri  a  Venezia, 
dove  questo  carico  fu  uno  strascico  della  primitiva  di- 
pendenza semifeudale  dell'  arte  dalla  corte  del  doge.  Ma 
anche  se  a  Bologna  in  origine  questo  accadde,  io  credo 
che  r  onere  fosse  imposto  all'  esercizio  del  mestiere,  assai 
prima  del  tempo  in  cui  le  nostre  società  si  formarono. 

I  cambiatori  e  i  mercanti,  come  abbiamo  visto,  entra- 
rono presto  neir  amministrazione  del  comune.  E  quando 
Bologna  ebbe  ottenuto  nel  1 1 9 1  da  Enrico  VI  il  diritto 
di  battere  moneta,  ne  affidò  l'esercizio  ai  cambiatori; 
mentre  l'altra  funzione  importantissima  di  riscuotere  il 
passaggio,  cioè  il  dazio  delle  merci  forestiere,  fu  delegata 
alle  due  società  unite  dei  cambiatori  e  dei  mercanti. 

Ma  le  altre  arti,  benché  si  trovi  che  nel  1219  il 
podestà  ne  convocò  i  capi  per  deliberare  circa  le  sorti 
dei  Sambucani,  solo  nel  1228  cominciarono  a  prender 


PREFAZIONE.  XUI 


parte  al  governo  pel  rivolgimento  di  cui  abbiamo  al- 
trove parlato.  Ed  unitesi  ai  cambiatori  e  ai  mercanti, 
formarono  il  popolo,  che  fu  concepito  come  la  unione 
delle  società  tutte  ^  prima  delle  artii  e  poi  anche  delle 
armi.  E  allora  sorse  per  esse  la  denominazione  di 
società  del  popolo»  dalle  quali  in  origine  furono  escluse 
le  compagnie  del  Cambio  e  della  Mercanzia.  Organo 
di  questo  primo  popolo  fu  il  Consiglio  dei  consoli^  e 
sapienti  di  queste  due  società,  e  dei  ministrali  e  con- 
siglieri delle  altre.  Più  tardi  fu  creato  Y  ufficio  del  ca- 
pitano del  popolo,  che  durò  dal  1255  al  1257,  e  sol- 
tanto nel  1268  fu  ripristinato  stabilmente.  Intanto  le 
lotte  tra  Geremei  e  Lambertazzi,  che  finirono  nel  1 2  74, 
colla  prima,  e  nel  1 280  colla  seconda  cacciata  di  questi 
ultimi,  tolsero  di  mano,  cred'  io,  ai  mercanti  e  ai  cam- 
biatori la  direzione  delle  pubbliche  faccende,  che  passò 
ai  notai.  E  Bologna,  di  guelfa  che  era,  divenne  ultra- 
guelfa. 

Questo  periodo  della  storia  bolognese,  che  dal  1228 
va  al  1280,  corrisponde  presso  a  poco  a  quello  della 
storia  fiorentina,  che  dal  1250,  in  cui  si  costituì  il  primo 
popolo,  va  al  1302,  in  cui  furono  scacciati  i  Bianchi 
da  Firenze.  Giacché  in  Bologna,  in  genere,  si  com- 
pierono circa  venti  anni  prima  quei  mutamenti,  che  in 
Firenze  accaddero  vent'  anni  dopo.  Ad  ogni  modo  a 
Bologna  come  a  Firenze,  e  prima  che  a  Firenze,  tro- 
viamo il  governo  nelle  mani  delle  società  delle  arti. 

'  Cf.  a  p.  221  lo  statato  dei  fiibbri,  che  dicesi  fatto  «  ad  honorem  com- 
«  muQìs  Bononie  et  an^ianoram  et  tociiu  universitatis  sodetatum  civitatis 
«BoDonie»,  là  dove  gli  altri,  sopratutto  posteriori,  hanno  (cf.  p.  329):  «  ad 
«  honorem  et  bonum  statum  communis  et  populi  Bononie  », 


XIV  A.  GAUDENZI 


Il  numero  di  queste  fu  da  principio  indeterminato, 
perchè  i  popolani  si  riunirono  dapprima  liberamente, 
secondo  che  il  loro  interesse  o  il  loro  arbitrio  li  spin- 
geva a  fare.  Ma  dopo  che  si  costituì  il  popolo  come 
organismo  politico,  e  come  aggregato  di  certe  compa 
gnie»  il  numero  di  queste  non  si  potè  più  variare  senza 
una  formale  deliberazione,  che  del  resto  più  di  una  volta 
ebbe  luogo.  Vero  è  che,  fuori  che  ad  alcune  arti,  alle 
quali  fu  vietato  di  formare  società,  le  altre  rimasero 
libere  di  stringere  nuove  unioni.  Ma  non  v*  ha  dub- 
bio, che  ciò  accadde  solo  di  rado;  perchè  i  popolani 
preferirono  di  rimanere  nelle  vecchie,  che  godevano 
diritti,  politici  e  vantaggi  economici  importanti,  e  for- 
marono, piuttosto,  nuovi  membri  di  queste.  E  perciò 
mentre  a  Venezia  nel  secolo  xiii  troviamo  più  di  cin- 
quanta società,  a  Bologna,  come  a  Firenze,  circa  venti 
sono  quelle,  che  costituiscono  il  popolo.  Ma  oltre  a 
queste,  altre  ve  ne  sono,  formate  da  forestieri,  che  o 
rimasero  sempre  tali,  quando  i  loro  componenti,  come 
gli  scolari,  non  ebbero  che  dimora  temporanea  tra  noi  ; 
ovvero  entrarono  più  tardi  nel  quadro  delle  altre,  come 
quelle  della  lana  bisella  e  della  lana  gentile,  quando  co- 
loro che  le  avevano  fondate  diventarono  cittadini. 

Quante  e  quali  fossero  le  società  del  popolo  di  Bolo- 
gna non  possiamo  stabilire  con  certezza,  se  non  verso 
la  fine  del  secolo  xiii,  quando  possediamo,  almeno  per 
certi  anni,  gli  elenchi  ufficiali  del  Consiglio,  composto, 
come  abbiamo  visto  altrove,  dei  ministrali,  dei  consi- 
glieri del  popolo  e  dei  sapienti  di  massa  delle  singole 
società.  Ma  da  due  riformagioni  del  1258  e  del  1259 
vediamo  che  facevano  certamente  parte  del  popolo,  in 


PREFAZIONE.  XV 


questi  anni,  oltre  al  Cambio  e  alla  Mercanzia,  e  alla 
società  dei  notai,  quelle  dei  drappieri,  bisilieri,  linaioli, 
mereiai,  e  sarti;  dei  pellicciai  vecchi  e  nuovi,  dei  con- 
ciatori e  cuoiai,  dei  calegari,  calzolai  di  vacca,  cor- 
dovanierì,  e  cartolai  ;  dei  beccai,  pescatori,  e  sala- 
roli;  e  finalmente  dei  falegnami  e  dei  fabbri.  Nel  1256 
peraltro  presentarono  alla  pubblica  approvazione  i  loro 
statuti  anche  le  società  dei  ferratori,  dei  fabbri  dei 
ferri  grossi,  e  dei  coltellinai,  che  poco  più  tardi  diven- 
tarono membri  di  quella  generale  dei  fabbri  ;  e  di  più 
Tarte  dei  pannilani,  sui  principt  della  quale  ci  danno 
sufficienti  notizie  i  documenti  da  noi  pubblicati  in  Ap- 
pendice. Nel  1288  o  negli  anni  immediatamente  se- 
guenti, oltre  alle  società  ora  ricordate,  deposero  i  loro 
statuti  nell'  armadio  del  popolo  gli  spadai,  che  già  erano 
stati  un  membro  della  società  dei  fabbri;  gli  orefici 
prima  insieme  coi  fabbri,  poi  come  società  di  per  sé 
stante  ;  V  arte  della  lana  bisella,  che  dal  1 307  fu  poi 
ascritta  alle  altre  del  popolo;  e  quella  dei  mercanti 
fiorentini,  che  al  popolo  restò  sempre  estranea. 

Di  queste,  le  società  dei  cambiatori  e  dei  mercanti, 
più  antiche  e  più  considerate  di  tutte,  si  tennero  lun- 
gamente separate  dalle  altre  del  popolo  propriamente 
detto,  colle  quali  andavano  sempre  di  conserva.  Nelle 
società  del  popolo  invece  non  eravi  alcun  ordine  di  dignità 
e  alcuna  distinzione  tra  arti  maggiori  e  minori  ;  ma  alla 
fine  del  secolo  xiii  i  notai  acquistarono  una  specie  di 
preminenza  sulle  altre  compagnie,  compresi  il  Cambio 
e  la  Mercanzia. 

Quando  precisamente  esse  si  dessero  statuti,  s' ignora. 
Nel  1 20 1 ,  dal  Cedro  di  Buoncompagno  si  deduce,  che 


XVI  A.  GAUDEHZI 


non  vi  pensavano  ancora.  Invece  nel  1 230  la  esistenza 
degli  statuti  di  società  d*  armi  bi  supporre  che  anche 
le  società  delle  arti  ne  avessero  compilati;  e  la  vici- 
nanza di  questa  data  con  quella  del  rivolgimento  popo- 
lare del  1228  ne  induce  a  credere,  che  cominciassero 
allora  a  far  questo;  benché  le  società  dei  cambiatori 
e  dei  mercanti  potessero  veramente  anche  in  ciò  aver 
preceduto  le  altre.  Ad  ogni  modo  di  questi  primi  sta- 
tuti nessuno  è  pervenuto  sino  a  noi,  perchè,  special- 
mente quando  se  ne  facevano  dei  nuovi,  si  distrugge- 
vano, o  si  disperdevano  i  vecchi  ;  in  quei  tempi  sopratutto 
in  cui  ciascuna  società,  non  avendo  ancora  un  archivio, 
eleggeva  volta  per  volta  un  custode  degli  statuti,  e 
questo  forse  dopo  aver  fatta  la  esperienza  di  metodi 
anche  meno  sicuri  per  la  conservazione  dei  suoi  atti. 
Gli  statuti  giunti  sino  a  noi  datano  dal  tempo  in 
cui  le  società  furono  obbligate  a  presentarli  all'appro- 
vazione del  Consiglio  del  popolo.  Ciò  accadde,  per 
quanto  si  può  argomentare  dagli  esemplari  pervenutici, 
nel  1255,  dopo  la  creazione  del  primo  capitano  del 
popolo;  negli  anni  immediatamente  seguenti  1256, 
1257,  1258  e  1262;  quindi  nel  1268,  quando  l'ufficio 
del  capitano  fu  ristabilito;  negli  anni  1269,  1270,  12 71, 
1272,  e  probabilmente  anche  1273  e  1274;  poi,  dopo 
un  nuovo  intervallo,  nel  1280,  e  senza  interruzione 
negli  anni  seguenti  sino  al  1295,  ad  eccezione  forse 
degli  anni  1291  e  1292.  Gli  statuti  approvati  erano 
restituiti  alle  società,  e  la  menzione  dell'approvazione, 
nel  1255  per  lo  più  omessa,  nel  1256  annotata,  ora 
nella  prima,  ora  nell'  ultima  pagina,  o  dal  notaio  della 
società   o  da   quello   del  popolo,   dal    1257  in  poi  fu 


PREFAZIONE.  XVU 


sempre  scritta  da  quest'  ultimo,  qualche  volta  in  mar^ 
gine,  ma  di  regola  in  calce  dei  singoli  statuti.  In  due 
congiunture,  e  cioè  a  dire  nel  1273  e  nel  1274  prima, 
siccome  io  congetturo,  nel  1288,  1289  e  1290  poi,  sic- 
come posso  per  certo  affermare,  fu  ordinato  alle  società, 
che  invece  di  presentare  semplicemente  il  loro  statuto 
all'esame  del  capitano,  ne  deponessero  una  copia  nel- 
r<  armadio»  del  popolo.  .In  questo  caso,  nell'  esem- 
plare consegnato  non  si  fece  menzione  di  alcuna  appro- 
vazione; solo  nel  1274  furono  cancellati  gli  statuti  di 
due  società  d'  armi  abolite. 

Nel  1255,  fors' anche  perchè  avvenne  una  riforma 
delle  società  del  popolo,  gli  statuti  di  queste  furono, 
se  non  tutti  rifatti,  certo  esemplati  di  nuovo,  per  essere 
presentati  al  capitano.  Negli  anni  seguenti  spesso  le 
società  si  servirono  degli  esemplari  esaminati  altra  volta 
per&rvì  annotare  le  approvazioni  nuove.  Ma  nel  1274, 
io  ho  supposto,  che,  richieste  in  fretta  e  furia  di  una 
nuova  copia  di  essi,  dopo  quella  consegnata  già  Tanno 
avanti,  le  società  esibissero  i  vecchi  statuti  degli  anni 
1 256-1 262,  anche  se  da  esse  già  riformati,  con  un  pro- 
cedimento di  cui  hawi  qualche  esempio  anche  prima 
E  questo  perchè,  mentre  trovo  uno  statuto  dei  Delfini, 
del  1273,  credo,  senza  cancellatura  alcuna,  vedo  cas- 
sato e  annullato,  invece,  V  altro  esibito  da  questa  società 
nel  1256  e  nel  1257.  Ora  siccome  la  radiazione  della 
società  dei  Delfini  dall'  albo  delle  altre  accadde,  secondo 
il  Savioli,  net  riordinamento  del  popolo  che  tenne  dietro 
alla  cacciata  dei  Lambertazzi,  non  mi  par  verosimile,  che 
si  andasse  a  cercare  uno  statuto  rimasto  per  dimenti- 
canza nel  pubblico  archivio  da  diciassette  anni,  per  an- 
c 


XVm  A.  GAUDENZI 


notarvi  quel  fatto,  mentre  si  aveva  sotto  mano  quello 
deir  anno  prima  ;  e  perciò  mi  pare,  che  si  debba  am- 
mettere, che  lo  statuto  vecchio  sia  stato  rìpresentato 
dopo  il  nuovo. 

In  questa  maniera,  peraltro,  ci  fu  conservata  una 
prima  serie,  quasi  completa,  di  statuti,  scritti  negli 
anni  1 255-1 262,  e  una  seconda,  assai  meno  numerosa, 
degli  altri  esemplati  nel  1273  o  nel  1274.  Così  gli 
uni  come  gli  altri  sono  modellati  su  un  tipo  unico;  e 
sembra  quasi  che  siano  stati  destinati  fin  da  principio 
ad  essere  rilegati  in  un  solo  libro. 

Questi  statuti,  tutti  inediti,  formano  il  necessario 
complemento  di  quelli  più  antichi  del  comune  e  del 
popolo  di  Bologna,  pubblicati  dalla  Deputazione  di  storia 
patria  per  le  Romagne  e  composti  negli  anni  1 2501 267. 

Ma  come  Tanno  1288  fece  epoca  nella  storia  della 
legislazione  bolognese,  per  la  redazione  del  nuovo  sta- 
tuto cittadino,  in  tutto  diverso  dagli  antichi,  così  esso  segnò 
il  principio  di  un  nuovo  periodo  per  gli  statuti  delle 
società  del  popolo,  che  furono  tutti  o  quasi  tutti  riatti, 
e  quindi  esemplati  di  nuovo,  e  deposti  nell'anno  1288 
e  nei  seguenti  nel  pubblico  archivio.  Perciò  venne  così 
fino  a  noi  una  nuova  serie  di  statuti,  più  numerosa  e 
più  ricca  delle  due  precedenti. 

Ma  oltre  agli  statuti  particolari  delle  società,  che 
formano  la  legislazione  speciale  del  popolo,  questo  ne 
possiede  un'altra,  formata  dagli  statuti  generali  delle 
armi  e  delle  arti,  a  cui  quella  è  strettamente  colle- 
gata. Essi  hanno  una  certa  somiglianza  coi  plebisciti 
nell'antica  Roma,  perchè,  come  i  plebisciti,  hanno  co- 
minciato col  foritaare   il  diritto   di   una  corporazione. 


1. 


PREFAZIONE.  XIX 

che  obbligava  soltanto  i  membri  di  essa,  e  hanno  fi- 
nito col  diventare  leggi  dello  Stato.  Ma  questo  mu- 
tamento si  operò  a  poco  a  poco.  Da  principio,  quando 
i  popolani  vollero  che  una  disposizione  fosse  inserita 
negli  statuti  del  comune,  incaricarono  gli  anziani  di 
procurare  questo  colle  buone,  e,  occorrendo,  di  adope- 
rare la  forza  delle  armi  '.  Più  tardi  troviamo,  che  in- 
tere parti  della  legislazione  del  popolo  passarono  negli 
statuti  della  città,  che  per  ciò  furono  intitolati  del 
coniune  e  del  popolo  di  Bologna,  sempre  però 
colla  approvazione  del  Consiglio.  Ma  così  in  questo 
periodo,  come  nell'  altro  in  cui  gli  statuti  del  popolo 
erano  senz'  altro  divenuti  obbligatori  pel  comune,  vi  fu 
sempre  una  separazione  netta,  non  soltanto  formale,  ma 
anche  materiale,  tra  gli  uni  e  gli  altri  *.  E  negli  sta- 
tuti del  comune  furono  inseriti  solamente  quelli  tra  gli 
statuti  del  popolo,  che  erano  d' indole  generale,  o  che 
avevano  una  speciale  importanza  anche  pel  comune; 
e  gli  ordinamenti  interni  del  popolo  seguitarono  ad 
essere  scrìtti  soltanto  nei  libri  degli  statuti  di  esso. 
Ma  questi  libri  disgraziatamente,  non  si  sa  perchè,  an- 
darono perduti.  E  quindi,  fuori  dei  frammenti  di  cui 
ora  parlerò,  a  noi  la  legislazione  del  popolo  fu  conser- 
vata solamente   nei   due  ultimi  libri   degli  statuti   del 


'  Quindi  (y.  a  p.  522,  capitolo  xxzxvni)  fìi  ordinato,  che  uno  statuto 
relativo  alla  distruzione  delle  pitture,  che  rappresentavano  la  presa  di  RofFeno 
avvenuta  nel  1243,  fosse  tolto  da  quelli  del  comune,  <c  non  tamen  cum  ru- 
«  more  armorum  ». 

*  Cosi  a  p.  94  dei  miei  Ordinamenti  sacraH  e  sacratissimi  si  parla  dei 
e  libri  statutorum  communis  Bononie  et  populi  »  (Statuii  del  popolo  di  Bo- 
logna del  secolo  xiii,  pubblicati  dalla  R.  Deputazione  di  storia  patria  per  la  Ro- 
magna, Bologna,  Regia  tipografia,  1888). 


XX  A.   GAUDENZI 


comune  degli  anni  1 2501 267,  editi  dal  Frati,  e  nel 
quinto  degli  statuti  dell'  anno  1288,  pubblicato  da  me. 

Un  frammento  degli  statuti  particolari  del  popolo 
era  stato  però  trovato  dal  Frati  nel  nostro  Archivio  di 
Stato  e  da  lui  stampato  innanzi  agli  statuti  del  comune 
ora  ricordati,  e  un  altro  era  stato  rinvenuto  da  me  nella 
biblioteca  Universitaria  e  posto  in  testa  agli  Siaiuit 
del  popolo  del  secolo  xiii,  ora  parimente  nominati.  Il 
Frati  aveva  attribuito  al  suo  la  data  del  1 245,  perchè 
vi  si  parlava  dell'  imperatore  Federico  deposto  ;  io  al  mio 
quella  del  1 250,  perchè  vi  si  stabiliva  che  fosse  tolta  dagli 
statuti  di  Bologna  la  disposizione,  con  cui  si  ordinò, 
che  le  pitture  relative  al  fatto  di  RofFeno  si  distrug- 
gesserò.  Ora  questa  disposizione  trovandosi  nello  sta- 
tuto del  comune  dell'anno  1250,  che  è  il  primo  con- 
servatoci, r  altro  del  popolo  pareva  a  me  che  dovesse 
essere  posteriore  a  questo.  Ma  io  non  aveva  pensato, 
che  quella  disposizione  poteva  essere  stata  inserita  prima 
negli  statuti  del  comune,  e  non  essendo  stata  eseguita, 
essere  stata  poi  ripetuta,  E  nel  fatto,  un  nuovo  fram- 
mento di  statuti  del  popolo,  trovato  per  caso  nel  no- 
stro Archivio  di  Stato  tra  le  carte  di  un  monastero,  fu 
da  me  riconosciuto  subito  come  appartenente  allo  stesso 
manoscritto,  da  cui  erano  state  tolte  le  sei  carte  stam- 
pate dal  Frati  e  le  quattro  stampate  da  me.  E  allora 
io  vidi  che  tutto  lo  statuto  fu  fatto  nel  1 248,  e  intero  lo 
pubblicai  in  calce  al  presente  volume.  Neanche  così  però 
il  codice  è  completo,  perchè  contiene  poche  disposizioni 
del  1251,  le  quali  rimangono  bruscamente  troncate. 

Altri  frammenti  della  legislazione  popolare  posteriore 
ci  furono  conservati  per  caso  negli  statuti  delle  singole 


PREFAZIONE.  XXI 


sorìetà,  dove  furono  inseriti.  Tale  è  quello  degli  statuti 
del  125  7,  relativo  alla  società  dei  bisilierì.  Ma  più  im- 
portanti sono  gli  altri  contenuti  negli  statuti  dei  linaroli 
e  dei  Griffoni,  i  quali  appartengono  a  un  nuovo  ordi- 
namento del  popolo,  che  ha  preso  il  posto  di  quello 
del  1248.  Di  esso  ci  fu  conservato  il  primo  capitolo,  che 
contiene,  come  il  secondo  degli  statuti  del  1 248,  il  giu- 
ramento del  popolo,  e  altri  tre,  che  dovevano  venire 
poco  dopo.  La  intestazione,  dove  è  nominato  Carlo 
(primo,  s' intende)  re  di  Sicilia,  mostra  che  lo  statuto  fu 
composto  prima  del  1285;  mentre  il  divieto  di  entrare 
nelle  società  per  chi  non  appartenesse  alla  parte  dei 
Geremei  non  dev*  essere  anteriore  al  1 2  74.  Forse  tutto 
Io  statuto  è  dì  questo  anno,  anche  perchè  accenna  agli 
ordinamenti  dei  primi  e  dei  secondi  Quaranta,  ricordati 
in  una  riformagione  della  società  delle  Schise  del  1272, 
come  ad  una  cosa,  pare,  abbastanza  recente.  Ad  ogni 
modo  esso  durava  in  vigore  nel  1288  e  nel  1295:  e 
perciò,  come  senza  lo  statuto  popolare  del  1248  non 
s'intendono  bene  quelli  delle  arti  del  primo  periodo, 
così  a  questo  nuovo  bisogna  aver  riguardo,  quando  si 
studiano  gli  altri  del  secondo  e  del  terzo  periodo. 

Capitolo  IL 
Contenuto  del  presente  volume. 

Secondo  il  primo  disegno  dell'  Istituto  questo  vo- 
lume doveva  contenere  un  saggio  degli  statuti  d'  arti 
bolognesi  dal  principio  del  secolo  xni  alla  fine  del  xv. 
Ma  poi,  tenuto  conto  dell'abbondanza  della  materia,  si 


XXU  A.  GAUDENZI 


Stabilì  che  esso,  benché  a  norma  del  piano  primitivo 
cominciasse  collo  statuto  dei  notai  del  1304,  dovesse 
contenere  gli  statuti  del  secolo  xm,  e  un  altro  succes- 
sivo quelli  dei  secoli  xiv  e  xv.  E  tuttavia  non  potendosi 
in  essi  stampare  che  pochissimi  tra  i  molti  statuti  rima- 
stici, sorgeva  la  necessità  di  una  scelta,  per  sé  arbitraria. 
Nel  volume  g^à  uscito  alla  luce  Y  idea  mia  fu  di  ri- 
produrre tutti  gli  statuti  delle  società  delle  armi  della 
prima  serie,  e  cioè  degli  anni  1255  e  1256,  e  alcuni 
della  seconda  e  della  terza,  e  cioè  degli  anni  1273-12  74, 
1288-1295.  E  questo  perché  le  società  delle  armi  erano 
una  istituzione  unica  esclusivamente  politica,  e  che  bi- 
sognava rappresentare,  per  quanto  ciò  si  potesse,  intera, 
in  un  dato  momento,  mostrando  poi  le  mutazioni  so- 
pravvenute più  tardi,  per  mezzo  dì  qualche  esempio. 
Ma  delle  compagnie  delle  arti,  di  cui  ciascuna  aveva 
anche  un  ufficio  economico  speciale,  io  pensai  di  stam- 
pare gli  statuti  più  interessanti  di  ogni  tempo.  E  per 
giudicare  della  misura  di  questo  interesse,  io  guardai 
prima  alla  importanza  della  società,  poi  alla  natura  e 
alla  età  dello  statuto.  E  quindi  stampai  i  primi  sta- 
tuti rimastici  delle  società,  che  per  la  storia  della  po- 
litica o  della  industria  hanno  maggior  valore:  e  altri, 
e  sempre  i  più  antichi,  tra  quelli  che  offrivano  per  altri 
versi  particolarità  notevoli.  Anche  perché,  se  questa 
pubblicazione  deve  essere  quandochessia  e  comechessia 
completata  dalla  nostra  Deputazione  di  storia  patria  o 
da  altri,  è  logico  che  abbia  cominciato  dai  primi  statuti 
di  ogni  società  per  finire  cogli  ultimi.  E  poiché,  come 
neir  altro  volume,  una  Appendice  era  necessaria,  io  ri- 
produssi in  questa  innanzi  tutto  lo  statuto  della  com- 


PREFAZIONE.  XXIU 


pagnìa  dei  Battuti  dell'  anno  1260,  che  è  il  più  antico 
d' Italia  e  che  per  la  importanza  di  questa  istituzione 
per  la  nostra  letteratura,  ha  uno  speciale  interesse;  e 
questo  affinchè  apparissero  i  rapporti  che  erano  tra  Tor- 
dinamento  delle  nostre  società  e  quello  delle  fratellanze 
pie.  Poi  comunicai  il  principio  della  matricola  dei  notai 
del  nostro  comune,  che  per  la  sua  antichità,  pei  nomi 
che  contiene,  per  la  indicazione  degli  autori  dei  privi- 
legi, è  un  documento  unico  nel  suo  genere.  Quindi 
stampai  alcuni  documenti  inediti  relativi  alle  società  no- 
stre, e  specialmente  all'  introduzione  dell'  arte  della  lana 
in  Balogna.  E  da  ultimo  offiii  intero,  per  la  prima  volta, 
il  più  antico  statuto  popolare,  non  pur  di  Bologna,  ma  di 
tutta  Italia,  coi  frammenti  posteriori,  del  tutto  ignoti,  che 
potei  trovare  inseriti  in  quelli  delle  arti  o  delle  armi. 
Presi  le  mosse  dalla  compagnia  dei  notai,  che  era, 
siccome  ho  detto,  alla  fine  del  secolo  xiii,  non  altri- 
menti che  in  Firenze,  la  prima  di  tutte.  È  strano  che 
di  questa  non  ci  siano  pervenuti  ordinamenti  anteriori 
all'  anno  1 304.  Ma  la  perdita  dev'  essere  antica,  al- 
meno in  parte.  Perchè  1'  Orlandi  '  nomina  solamente, 
prima  del  nostro,  uno  statuto  del  1288,  che  probabil- 
mente non  era  molto  diverso,  essendo  già  posteriore 
alla  istituzione  del  preconsolato.  Tra  i  nomi  dei  sa- 
pienti, che  presero  parte  alla  sua  compilazione,  è  quello 
famoso  di  Pietro  de'  Boattierì,  maestro  di  arte  notaria 
nello  Studio  ed  autore  dell'  Aurora  nova,  continuazione 
di  quella  di  Rolandino»  suo  predecessore  '.    Ma  quello 

'  NoUxie  di  scritUni  bohgmn,  p.  330. 

*  Il  fatto  non  è  ben  noto  nella  storia  letteraria  del  diritto.    U  Savigny 
{Sima  dd  Urino  romano  nd  medioevo,  trad.  del.  Bollati,  II,  519),  mentre 


XXIV  A.  GAUDENZI 


che  è  più,  lo  statuto  stesso  fu  composto  da  Giovanni 
di  Bonandrea,  ben  noto  come  maestro  di  rettorìca  dello 
Studio  e  come  autore  di  un'  Arte  di  dettare,  che  fu 
stampata  in  un'  antica  versione  italiana  e  si  conserva 
vkfsX  testo  latino  in  parecchi  manoscritti.  La  sua  reda- 
zione dunque,  benché  troppo  studiata,  e  qualche  volta 
oscura  per  la  ricerca  di  effetti  stilistici,  è  quello  che  si 
poteva  aspettare  di  meglio  in  quel  tempo,  e  anche  per 
r  ordine  della  materia  poco  lascia  a  desiderare.  Ma 
probabilmente  questa  non  è  che  la  riproduzione,  o  quasi, 
dello  statuto  del  1288,  dettato,  se  non  da  Rolandino, 
certo  sotto  la  sua  ispirazione  ;  e  da  Rolandino  vengono 
forse  i  proemii  dei  diversi  capitoli,  che  hanno  molta 
analogia  con  quelli  dello  statuto  dei  cambiatori,  da  esso 
composti  \ 

Giovanni  di  Bonandrea  poi,  oltre  che  la  sua  perizia 
di  stilista,  mostrò  in  questo  statuto  la  sua  valentia  di 
calligrafo  ;  perchè  è  un  fatto  costante  a  Bologna  in  questo 
tempo,  fatto  che  certo  contribuì  anch'esso  alla  grandezza 
del  notariato,  che  i  migliori  notai  fossero  anche  i  più 
eccellenti  scrittori  di  carte*  Tale  era  stato  Rainerio  da 
Perugia,  e  tale  fu  anche  Rolandino. 

conosce  beqe  1'  Aurora  novissima  dì  Pietro  da  Unzola,  di  Pietro  de'  Boattieri 
indica  un'opera  contenuta  in  un  manoscritto  della  Riccardiana  «col  titolo 
«  enigmatico  di  Aurora  sive  de  concessionibus  ».  Ma  io  ho  visto  nella  biblioteca 
Capitolare,  non  ricordo  più  se  di  Vercelli  o  di  Novara,  un  bellissimo  codice 
contenente  e  V Aurora  nova  dì  Pietro  de'  Boattieri  e  la  Novissima  di  Pietro 
da  Unzola^  che  sono  successive  continuazioni  di  quella  di  Rolandino. 

*  Notevole  è  quello  del  capitolo  xxni,  dove  dicesi  che  il  giuramento  è, 
«  Hugone  testante,  omnium  rerum  securitas,  si  purum  et  nitidum  conservetur  ». 
Chi  è  quest'Ugo?  Probabilmente  Ugo  di  porta  Ravennate,  che  alla  santità 
del  giuramento  accenna  già  in  principio  della  sua  Summula  de  pugna  (Biblio- 
tbeca  iuridica  medii  aevi,  I,  i)^mz  che  deve  averne  discorso  anche  altrove. 


PREFAZIONE.  XXV 


Il  capitolo  uv'  dello  statuto  ci  apprende  che,  oltre 
che  a  queste,  la  società  dei  notai  era  soggetta  alle  leggi 
che  Conte  dei  Basacomarì  aveva  fatte  €  vi  et  auctoritate 
cprovisionum  sacratarum  > ,  certo  nel  1303,  quando  egli 
era  stato  preconsole  della  società.  Pare  che  si  tratti  di 
quelle  stesse  provvisioni  del  Consiglio  del  popolo,  in  forza 
delle  quali  Giovanni  di  Bonandrea  era  stato  ammesso 
agli  uffici  civili  S  e  che  potrebbero  quindi  essere  conte- 
nute nei  nostri  libri  delle  riformagioni,  benché  a  me 
ancora  non  sia  riuscito  di  trovarvele. 

Anche  lo  statuto  seguente  dei  cambiatori  ha  una 
certa  importanza  letteraria.  Perchè  essendo  stato  re- 
datto quando  Rolandino  di  Rodulfino,  cioè  a  dire  Ro- 
landino  Passeggeri  S  era  notaio  della  società  ',  fu  certa- 
mente compilato  da  lui.  Infatti  comincia,  a  differenza 
di  tutti  gli  altri,  con  un  magniloquente  proemio,  simile 
a  quello  delle  costituzioni  di  Federico  II,  dove  si  de- 
scrive la  decadenza  del  genere  umano  dalla  condizione 
primitiva,  per  concluderne  che,  anche  nella  moderna 
corruttela,  certe  arti  si  possono  esercitare  soltanto  con 
scrupolosa  onestà  e  lealtà:  e  sono  quelle  dei  notai,  dei 
cambiatori  e  dei  mercanti.  Nessun  accenno  dunque 
alle  altre,  che  consideransi  troppo  vili,  mentre  quella 


'  V.  a  p.  42. 

*  Qpesto  cognome  è  stato  attribuito  a  Rolandino  per  k  qualifica  di 
«  passagerius  »,  propria  di  suo  padre,  Rodulfino  :  difatti  nella  matricola  dei 
Toschi  egli  è  appellato  «  Rolandinus  Rodulphini  passagerii,  notarius  »;  cf.  p.  426, 
r.  80  del  voi.  I,  Società  ieSU  armi.  Ora  il  «passeggero  »  era  l'esattore  del 
passag^o  o  pedaggio,  e  il  fatto  che  egli  dipendeva  dalle  società  del  cambio 
e  della  mercanzia,  come  abbiamo  visto  di  sopra,  spiega  forse  i  rapporti  di 
Rolandino  colla  prima  di  queste. 

3  V.  a  p.  59. 

d 


XXVI  A.   GAUDENZI 


dei  notai  è  anteposta  già  alle  due  prime.  Poi,  discor- 
rendo della  redazione  degli  statuti,  secondo  Y  uso  d'al- 
lora, si  vituperano  gli  antichi  per  lodare  i  nuovi. 

Ma  è  probabile  che  nel  fatto  i  nuovi  siano  ricalcati 
sulle  vecchie  impronte.  E  veramente,  benché  il  primo 
capitolo  soltanto  s' intitoli  dal  giuramento  dei  consoli,  gli 
altri,  sino  al  xui  incluso,  contengono,  nella  stessa  forma 
di  una  promissione  in  prima  persona,  i  doveri  di  questi 
ufficiali,  senza  che  nel  fatto  abbiano  una  attinenza  più 
stretta  col  loro  ufficio,  che  i  capitoli  seguenti  fino 
al  xxxxvi,  i  quali  cominciano  con  uno  €  statuimus  >  solo 
perchè  sono  posteriori.  Il  termine  del  capitolo  xxxxvi 
poi  lascia  supporre,  che  la  redazione,  che  Rolandino  si 
trovò  dinnanzi,  fosse  dell'  anno  1 240. 

Le  disposizioni  contenute  nei  capitoli  Lxxxvnii  e  se- 
guenti, che  non  stanno  in  nessuna  connessione  colle  pre- 
cedenti, si  direbbero  aggiunte  a  queste  sia  nel  1245, 
sia  nel  1 246.  Di  una  di  esse  '  i  consoli  dovevano  pro- 
curare r  inserzione  negli  statuti  di  Bologna  ;  ma  io  non 
ve  r  ho  trovata.  Invece  fu  accolta,  nel  Codice  del  1 250  ', 
la  seguente  \  che  pur  suppone  la  validità  dell'  altra. 
Altre  due  (lxxxxiiii,  lxxxxv)  furono  anche  ricevute  nello 
statuto  della  città,  ma  solo  nel  1259*. 

Le  aggiunte  seguenti  degli  anni  1247,  1249,  1253 
non  bastano  a  provare,  che  gli  statutieri  degli  altri  anni 
non  abbiano  modificato  il  vecchio  statuto,  perchè,  a 
modo  di   esempio,  la  data  del  1249,   posta  in  fine  al 


'  Capitolo  Lxxxxir. 

*  Cf.  lib.  VII,  rubr.  xix,  ediz.  Frati,  II,  33. 

3  Capitolo  Lxxxxni. 

^  Ediz.  Frati,  III,  185,  n.  6. 


PREFAZIONE.  XXVII 


capitolo  Lxv,  dimostra,  che  in  quest'  anno,  oltre  alle  ag- 
giunte ora  nominate,  s' introdussero  cambiamenti  anche 
in  questo.  Invece  V  aver  conservato  nella  rubrica  lxv 
intatta  la  durata  dell'  ufficio  dei  consoli,  che  dalle  di- 
sposizioni posteriori  fu  ridotta  da  sei  a  due  mesi,  prova 
che  quando  queste  furono  aggiunte  si  lasciò  inalterato 
il  testo  precedente.  E  veramente  queste  disposizioni 
furono  scrìtte  d'  altra  mano,  quando  lo  statuto  era  già 
stato  esemplato  così  come  sta.  Esse  non  hanno  data, 
e  io  le  aveva  credute  deliberate  tutte  nella  stessa  adu- 
nanza tenuta  in  S.  Marìa  di  porta  Ravennate.  Ma  ora 
le  ultime  tre  mi  sembrano  scrìtte  da  quel  notaio  Bona- 
cosa,  che  nel  1256  lesse  lo  statuto  dinnanzi  agli  anziani, 
e  le  prìme  tre  da  mano  diversa;  e  quindi  suppongo 
che  quelle  siano  del  1256,  e  queste  possano  essere 
del  1255. 

La  copia,  del  resto,  dello  statuto  non  può  uscire  dai 
confini  degli  anni  1 255-1 256:  ma  io  la  credo  del  1255. 
Essa  però  non  è  fatta  suir  esemplare  di  Rolandino,  perchè 
già  nel  1 249  '  se  n'  era  ordinata  un'  altra  in  «  lettera 
<  grassa  > .  La  cancellazione  dello  statuto  relativo  alFam- 
pliazione  del  trìvio  di  porta  Ravennate  pare  scrìtta 
da  Iacopo  Ribaldini,  e  quindi  nel  1257;  le  altre,  fatte, 
sembra,  per  mandato  delle  società,  debbono  essere  av- 
venute nel  1256. 

Assai  meno  organico  è  lo  statuto  dei  mercanti  che 
viene  dopo.  Io  suppongo  che  esso  sia  stato  presentato 
nell'anno  1273:  e  questa  è  la  data  che  1'  Orlandi  gli 
attribuisce,    probabilmente   per  averla   trovata   in  una 


'  Cf.  p.  104. 


XXVIII  A.   GAUDENZI 


carta  dì  esso,  ora  perduta.  Nel  fatto  contiene  in  fine 
una  disposizione  del  1272;  nel  contesto  ha  molte  ad- 
dizioni datate  dagli  anni  1 268,  1269,  1270;  e  vi  è  inse^ 
rita  una  provvisione  del  1264.  Ma  siccome  poco  prima* 
vi  fu  trascritta  una  rubrica  degli  statuti  di  Bologna,  e 
queste  trascrizioni  solevano  farsi  alla  fine  degli  statuti, 
e  il  capitolo  seguente  non  ha  rubrica,  ciò  che  soleva 
appunto  avvenire  in  queste  aggiunte  finali,  è  probabile 
che  arrivasse  dapprima  fino  al  capitolo  xxnii.  Ciò 
si  confermerebbe  anche  pel  fatto,  che  la  rubrica  De 
sensallibus  deve  anch'  essa  essere  st^ta  aggiunta 
al  testo  primitivo,  in  cui  i  sensali  sono  chiamati  <  co- 
<  raterii  >  *.  L' essere  poi  la  disposizione  Q  u  o  d  m  e  r- 
catores  hobediant  procuratoribus  messa  alla 
fine,  e  quasi  per  incidente,  senza  che  di  questi  ufficiali 
si  parli  mai  prima,  dimostra  che  il  nucleo  dello  statuto  è 
anteriore  all'  istituzione  dei  procuratori,  che,  come  mo- 
strano gli  statuti  dei  cambiatori,  furono  creati  nel  1255  o 
nel  1 256.  E  il  contenere  lo  statuto,  sotto  la  rubrica  xxn, 
la  medesima  disposizione,  relativa  alle  rappresaglie,  che 
fu  aggiunta  a  quello  dei  cambiatori  nel  1247',  lascia 
supporre  che  anch'esso  sia  stato  composto  verso  quel 
tempo. 

Ma  dove  esso  presenta  un  vero  enimma,  è  dal  capi- 
tolo xxvii  in  là  :  perchè  mentre  dice  che  ad  Ostasino, 
procuratore  della  Mercanzia,  fu  dato  nel  1264  pieno 
arbitrio  di  riformare  con  otto  o  dieci  sapienti  la  so- 
cietà, e  riferisce  quindi  uno  statuto  da  loro  fatto,  che  co- 


*  A  p.  132. 

*  Capitolo  xini,  p.  124. 
3  Cf.  p.  104. 


^ 


PREFAZIONE.  XXIX 


mincia  '  :  €  Hoc  est  quod  viderunt,  prowiderunt  et  ref- 

<  formaverunt  predicti  sapientes  > ,  dopo  ha  una  serie 
di  provvisioni  che  cominciano  tutte  con  €  statueruQt  et 

<  ordinavenint  > ,  che  parrebbero  opera  di  quegli  stessi 
sapienti,  ma  nel  fatto  non  possono  esserlo.  Perchè  que- 
ste provvisioni  si  riferiscono  alla  prima  creazione  dei  pro- 
curatori o  signori  della  Mercanzia,  giacché  dicono  '  :  <  et 

<  durent  dìcd  domini,  qui  primo  erunt  ellecti,  hinc  ad 

<  chalendas  ianuarii  proxime  venturas  et  a  dictis  cha- 
€  lendis  ianuarii  ad  .vi.  menses  tantum  >.  Ma  nel  1264 
Ostasino  era  procuratore  della  Mercanzia,  e  quindi  V  uf- 
ficio esisteva  già. 

Colle  disposizioni  seguenti  si  concedono  ai  suddetti 
procuratori  le  più  ampie  facoltà  di  fare  e  disfare,  di  con- 
dannare coloro  che  ad  essi  non  obbediscano,  e  di  farsi 
dare  da  tutti  sicurtà   €  prò  predictis  omnibus   factis 

<  et  feciendis  observandis,  et  contra  omnes,  qui  nollent 

<  stare  eorum  mandatis  >  '.  Ma  quali  siano  queste  cose 
dette  prima  non  si  sa.  Dopo  sembra  che  si  riferiscano 
altri  statuti  fatti  da  codesti  signori  in  persona,  e  diretti 
ad  assicurarsi  la  più  assoluta  obbedienza  dei  soci:  e 
questi  statuti  debbono  essere  giurati  nelle  anime  dei 
signori  di  tutti  i  soci,  così  come  sono  scritti  € p e r  me 
<notarium>  della  società ^  senza  che  questo  notaio 
sia  nominato. 

Ma  che  il  redattore  di  tutto  lo  statuto  fosse  poco  abile 
è  certo.      Egli   riporta,   alla   fine,  la   disposizione   con 

'  Cf.  p.  136. 

*  A  p.  139,  capitolo  xxvm. 

3  Cf.  capitolo  xxvmi,  p.  140. 

*  Cf.  p.  151. 


XXX  A.  GAUDENZI 


cui  si  ordina  ai  mercanti  fiorentini  la  prestazione  di  un 
certo  giuramento,  e  aggiunge:  €  Cangelletur  in  totum 
€  dictum  statutum  >  ;  ma  poi  dice  che  i  negozianti,  dei 
quali  s' indicheranno  i  nomi,  nomi  che  nel  fatto  non  sono 
riportati,  prestarono  quel  giuramento  ',  in  modo  che  sem- 
bra, che  esso  abbia  conservato  tutto  il  suo  valore*  Al- 
trove *,  di  seguito  alla  provvisione  di  Ostasino,  ne  riporta 
altre  due  che  sembrano  dovere  andare  unite  a  quella, 
come  sono  nella  stampa,  ma  che  invece  costituiscono 
certamente  la  fine  del  seguente  capitolo  xxviii.  Nes- 
suna meraviglia,  dunque,  se  anche  altrove  egli  confuse 
e  intrecciò  statuti  e  rìformagioni  di  diversi  tempi  e  di 
diversa  natura. 

Io  mi  figuro  dunque  che  la  cosa  sia  andata  presso 
a  poco  così.  Ad  uno  statuto  contemporaneo  a  quello 
dei  cambiatori,  e  che  arrivava  al  capitolo  xxn  circa, 
si  doverono  fare  aggiunte,  perchè  la  società  dei  mer- 
canti, come  quella  dei  cambiatori,  lasciata  ai  consoli  la 
sua  rappresentanza  nei  Consigli  pubblici,  dovè  crearsi 
per  la  sua  amministrazione  nuovi  capi.  A  questi  si 
diede  probabilmente  il  nome  di  soprastanti,  conservato  nei 
capitoli  XXI  e  xxvii,  e  cambiato  più  tardi  in  quello  di  pro- 
curatori nella  rubrica  xx,  che  in  origine  doveva  suonare: 
Quod  mercatores  hobediant  suprastantibus. 
Più  tardi,  sopravvenuta  nella  società,  forse  per  la  con- 
correnza dei  mercanti  fiorentini,  una  terribile  crisi,  si 
cercò  di  provvedere,  come  si  faceva  nelle  società  an- 
tiche, col  darsi  in  balìa  a  una  podestà  assoluta:  e  si 
crearono  sapienti,  i  quali  fecero  alcune  provvisioni,  ora 


'  Cf.  pp.  156  e  157. 
'  Cf.  p.  138. 


PREFAZIONE.  XXXI 


sparite  e  sostituite  dall'altra  di  Ostasino,  e  per  1* at- 
tuazione di  queste  deliberarono  la  creazione  di  due  pro- 
curatori (il  nome  fu  tolto  a  prestito  dalla  società  del 
Cambio),  detti  anche  signori,  ciò  che  è  abbastanza  si- 
gnificativo, con  poteri  così  ampt  e  cosi  illimitati,  quali 
nelle  altre  società  non  s' incontrano.  Altre  provvisioni 
fecero  alla  loro  volta  i  nuovi  eletti,  e  queste,  almeno 
in  parte,  rimasero  nello  statuto.  Tutto  questo  accadde 
forse  intorno  al  1258.  Alle  aggiunte  fatte  allo  statuto 
nel  1264,   1268,   1269,  1272  abbiamo  già  accennato. 

Gli  ordinamenti  della  società  dei  pizzicagnoli  sono 
interessanti,  perchè,  nella  loro  composizione,  ci  rappre- 
sentano i  principi  della  tecnica  statutaria.  Giacché 
dopo  il  giuramento  dei  soci,  che  è  distinto  dagli  statuti 
della  società,  condensi  il  patto  fondamentale  di  questa, 
relativo  alla  sua  durata,  al  numero  dei  suoi  ufficiali  e 
al  loro  salario,  i  primitivi  obblighi  dei  soci,  poi  i  capitoli 
sulla  elezione  dei  consiglieri  ed  inquisitori  della  ragione, 
quindi  alcuni  ordinamenti  sui  pesi  e  le  misure,  suU'  ob- 
bligo di  non  ingannare  i  compratori  intorno  alla  natura 
delle  carni  vendute,  sulle  carni  malsane,  e  dopo  altre  di- 
sposizioni sul  reggimento  della  società,  che  arrivano  sino 
al  capitolo  XVIII.  I  segmenti  sono  stati  probabilmente 
aggiunti  più  tardi,  perchè  altrimenti  le  disposizioni  in 
essi  contenute  sarebbero  state  riportate  sotto  le  rubriche 
precedenti.  Questo  si  vede,  per  esempio,  paragonando 
i  capitoli  xvini  e  viiii,  xxvi  e  v,  xxviiii  e  xv.  Ma  è  dif- 
fìcile dire  con  precisione  dove  comincino  le  addizioni, 
se  anche  la  parte  più  antica  non  sia  stata  composta 
in  tempi  diversi  e  se  in  origine  lo  statuto  non  abbia  po- 
tuto comprendere  soltanto  i  primi  sei  capitoli.    I  titoli 


XXXII  A.   GAUDENZI 


delle  rubriche  però  devono  esservi  stati  apposti  quando 
lo  statuto  era  completo,  perchè  diversamente  la  v  non 
sarebbe  stata  intitolata  sul  giorno,  e  la  xxvi  sul  luogo 
in  cui  si  aduna  la  società,  mentre  anche  nella  v  si  dice 
che  i  soci  si  adunino  nel  luogo  comandato  dai  ministrali. 

La  menzione  poi  del  capitano  del  popolo  nel  capi- 
tolo vini  mostra  che  lo  statuto  fu  corretto  nel  1255. 
E  perciò  a  quest'anno,  al  più  presto,  rìsale  il  nostro  esem- 
plare. 

Per  antichità  tien  dietro  a  questo  statuto  quello  dei 
sarti  del  1 244.  Esso  è  esemplato,  sino  al  capitolo  xxxii, 
dalla  stessa  mano,  in  lettera  grassa  :  il  resto,  in  lettera 
minuta,  è  scritto  probabilmente  dallo  stesso  notaio  Iacopo 
di  Dongiovanni,  che  registrò,  in  fondo  alla  prima  pa- 
gina, r  approvazione  del  1256,  ora  mezzo  lacerata  e  ap- 
pena leggibile,  e  che  fu  omessa  nella  stampa  '.  È  dun- 
que da  credere,  che  la  copia  dello  statuto  sia  stata  fatta 
nel  1255,  e  che  del  1256  siano  le  aggiunte  finali  e  qual- 
che altra  marginale  *.  Quanto  alla  cancellazione  della 
rubrìca  xxxviiii,  io  la  credo  opera  della  Società  piuttosto 
che  del  Consiglio  del  popolo,  e  suppongo  che  sia  avve- 
nuta probabilmente  in  seguito  ad  un  accordo  avvenuto 
colla  società  dei  mercanti,  confermato  dal  giuramento, 
a  cui  accennano  gli  statuti  di  quest'  ultima  società.  La 
notazione  €  cass[atum]  >  non  è  scritta  da  Iacopo  di 
Bongio vanni,  ed  è  quindi  posteriore  al  1256. 


'  «  Die  .VII.  ex.  aprili  examinata  et  approbata  fuerunt  dieta  statuta  coram 
«an^.,  Mercatorum  et  Campsorum  consul.  et  consil.  p.  atque  ministralibus 
«secundum  formam  stat.  sub  anno  D.  .mcclvi.,  ind.  .xiiii.  ego  lacobinus 
«  Boniiohannis  not.  legi  et  scripsi  ». 

'  P.  es.  nel  capitolo  xxiii  le  parole:  «  de  eo  quod  socius  solvere  debebit  ». 


PREFAZIONE.  XXXIIl 


Altri  statuti  della  società  del  secolo  xiii  non  ci  per- 
vennero; ma  al  tempo  dell'Orlandi  ve  n'era  uno  del  1 288. 

Lo  statuto  dei  callegari  del  1^54  sembrerebbe  quasi 
scritto  dalla  stessa  mano  di  quello  dell'  arte  della  lana. 
Ma  questo  non  può  affermarsi  di  certo.  Alla  fine  si 
trova  ripetuta,  di  carattere  diverso,  nel  manoscritto,  non 
nella  stampa,  la  disposizione  del  capitolo  xiiii,  e  questo, 
parrebbe,  per  mano  del  notaio  Corradino  dì  Sclarìto,  che 
scrisse  l'approvazione  del  1256.  Io  dunque  suppongo 
che  la  nostra  copia  sia  stata  esemplata  nell'  anno  1255; 
che  in  questa  occasione  agli  statuti  approvati  il  28  di- 
cembre 1254  si  sia  aggiunto  un  estratto  della  conven- 
zione fatta  coi  calzolai  di  vacca  e  i  cordovanieri,  forse 
perchè  nel  frattempo  i  canonici  di  S.  Pietro  avevano 
latto  alla  società  le  concessioni  istesse  accordate  ai 
cordovanieri';  e  che  nel  1256,  non  essendo  ancora  stata 
eseguita  la  compra  del  molino  deliberata  nel  1254,  si 
ripetesse  alla  fine  dello  statuto  la  relativa  disposizione. 
Così  si  giustifica  la  menzione  da  noi  fatta  in  testa  ad  esso  ' 
di  emendazioni  ed  aggiunte  degli  anni  1255  e  1256. 

Benché  lo  statuto  che  abbiamo  dinanzi  sia  stato  cer- 
tamente composto  in  tempi  diversi,  non  è  facile  separare 
la  parte  più  antica  dalle  aggiunte  successive.  Noteremo 
soltanto,  che  il  capitolo  xxxviiii  essendo  certamente  di 
data  posteriore  al  i,  anche  gli  altri  che  vengono  dopo 
quello  debbono  costituire  delle  addizioni  più  tarde. 

Dei  callegari  poi,  oltre  a  questo,  abbiamo  del  se- 
colo XIII  uno  statuto  presentato  nel  1288,  e  che  è  di  fat- 
tura interamente  nuova. 

'  Cf.  il  capitolo  xxxxvi,  p.  257. 
*  A  p.  247. 
t 


XXXIV  A.   GAUDENZI 


Della  società  dei  falegnami  V  Orlandi  menziona  sta- 
tuti  degli  anni  1230,  1248,  1262,  1270»  1288,  1297, 
I  298.  Ma  di  quello  del  1230,  che  sarebbe  il  più  an- 
tico e  il  più  interessante,  ora  non  trovasi  più  alcuna 
traccia.  Quello  che  porta  in  testa  la  data  del  1 248  fu 
da  noi  riprodotto  nel  testo.  Gli  altri  del  1 270  e  del  1 288, 
come  pure  le  provvisioni  del  1297,  esistono  ancora;  ma 
lo  statuto  del  1262  non  si  trova  più.  Io  temo  peraltro, 
che  r  Orlandi  abbia  attribuito  questa  data  a  uno  statuto 
che  a  tergo  ha  l'approvazione  del  1262,  ma  che  tra 
poco  vedremo  essere  più  antico;  e  quella  del  1230  a 
un  altro  statuto,  che  in  principio  è  lacero  e  mutilo,  ma 
che  nella  quarta  pagina  ha  l'approvazione  di  Gregorio 
Freddo,  capitano  del  popolo  nel  1257.  Questi  due  sta- 
tuti cominciano  entrambi  colle  disposizioni  del  1 248  :  ma 
il  primo  ha  in  principio  la  data  <  sub  anno  Domini  mille- 
«  simo  ducentesimo  quinquagesimo  quinto,  indictione  ter- 
<  tiadecima  > ,  e  più  avanti,  dove  quello  da  noi  riprodotto 
ha  :  «  et  habeant  locum  omnia  statuta  infrascripta  ab  hodie 
«in  antea;  curentibus  anno  Domini  millesimo  ducente- 
€  simo  quadragesimo  octàvo,  indictione  sexta,  die  octavo 
«exeunte  augusto»,  in  luogo  della  data  del  24  agosto 
1248  ha  un  <et  cet.  >,  certo  perchè  al  notaio  pareva 
una  contraddizione  in  termini  la  conservazione  di  quella, 
in  uno  statuto,  che  ormai  doveva  valere  solo  dal  1255  in 
poi.  Le  prime  sei  rubriche  di  esso  coincidono  colle  no- 
stre ;  ma  poi  in  settimo,  ottavo,  nono  luogo  vengono  le 
tre  stampate  da  noi  coi  numeri  xxxxiii,  xxxxim,  xxxxv, 
cancellate;  e  quindi  le  altre  corrispondenti  ai  numeri  viii- 
XIII  (in  quest'ultima  manca  il  capoverso  che  comincia 
con  €  Item,  addimus  >  ),  xiiii-xxxvi  del  testo,  e  l'approva- 


PREFAZIONE.  XXXV 


zione  della  società  del  1 248.     Seguono  quattro  rubriche, 
che  nel  nostro  testo  non  si  trovano,  e  poi  vengono  quelle 
corrispondenti  alle  xxxviii-xxxxi,  un'  altra   disposizione 
che  non  ha  corrispondente,    quindi   la   menzione  della 
approvazione  di  tutto   lo  statuto  fatta   nel   1255  della 
stessa  mano   del  resto   dello  statuto,  e  poi  la  curiosa 
notazione:   cRequirantur  statuta  nova  magistrorum  li- 
«gnaminis  prò  hic  retro  >,  cioè   per  esser   scritti  qui 
dietro,   «  in  stat[ionibus]  omnibus  magistrorum  muri  et 
<  lignaminis  > ,  e  finalmente  V  altra  :  €  aprobata  per  capit. 
e  et  an9Ìanos  die  > ,  scritta,  pare,  dalla  mano  di  Iacopo 
di  Ribaldino  notaio  del  popolo  nel   1257;  mentre  alla 
fine  della  prima  pagina  trovasi  l'altra:    «approbàta  et 
e  examinata  fuerunt  dieta  statuta  per  an9[ianos]  et  con- 
c  sules  in  pres[entia]  cap.  et  dominorum  consciliariorum  > . 
L'altro   statuto   non  ha  intestazione,  ma   comincia 
colle  disposizioni  del  1248,  alle   quali  è  conservata  la 
loro  data,  benché  vi   siano  soppresse  le  rubriche  can- 
cellate nello  statuto  precedente.    Finite  queste,  peraltro, 
viene  una  serie  di  disposizioni,  che  non  hanno  riscontro 
né  nello  statuto   del    1255,   né   in  quello  stampato  da 
noi.     Nel  margine  sinistro  della  quarta  pagina  trovasi 
però  l'approvazione  completa  del  1257,  scritta,  a  quel 
che  pare,  ma  non  firmata,  da  Iacopo  di  Ribaldino,  e  in 
calce  della  prima  pagina  quella  del  Consiglio  del  po- 
polo, del  1256,  sembra,  scritta  probabilmente  dal  notaio 
del  capitano  di  quest'anno.     Per  cui  é  da  credere  che 
questo  sia  l'esemplare  presentato  nel  1256  alla  pubblica 
approvazione;   esemplare  copiato   dall'altro  del   1255, 
dopo  che  vi  furono  cancellate  le  tre  rubriche  indicate 
di  sopra  e  a  cui,  dopo   che  fu  restituito   alla  società. 


XXXVI  A.    GAUDENZI 


furono  aggiunte  in  fine  le  altre  disposizioni  senza  ru- 
brica, che  abbiamo  menzionato  di  sopra. 

Quanto  allo  statuto  del  1255,  T  approvazione  segnata 
in  prima  pagina  è  più  facilmente  di  questo  anno  che 
del  seguente.  Nel  1257,  peraltro,  sembra  che  il  notaio 
presentasse  al  capitano  lo  statuto  del  1255  e  che  Ia- 
copo di  Ribaldino  avesse  già  cominciato  a  scriverne  la 
approvazione,  troncata  colla  parola  €  die  > ,  quando  si 
vide,  che  lo  statuto  da  approvare  era  quello  portante 
le  aggiunte  del  1256;  e  siccome  questo,  giusta  la  di- 
sposizione del  capitolo  xxxviiii,  doveva  trovarsi  presso 
un  falegname  eletto  dalla  società  e  la  copia  delle  dispo- 
sizioni aggiunte  si  trovava  forse  anche  negli  statuti  dei 
muratori,  vi  si  scrisse  in  calce  la  nota  riportata  di  sopra. 
Trovato  però  lo  statuto,  questo  fu  approvato,  e  la  copia 
del  1255,  incompleta  com'era,  restò  nell'armadio  del 
popolo.  Invece  lo  statuto  del  1256,  colla  approvazione 
del  Consiglio  del  popolo  del  1257,  fu  restituito  alla  so- 
cietà, che  lo  ripresentò  nel  1262;  e  poi  nel  1264,  a 
quanto  sembra,  lo  corresse  e  lo  ampliò,  e  fece  quindi 
esemplare  quella  copia  che  noi  abbiamo  riprodotto  nel 
testo. 

La  quale  nella  sua  prima  parte  (capitoli  i-xxxvi),  con- 
tenente le  disposizioni  del  1 248,  deve  essere  stata  presa 
o  dall'esemplare  del  1256,  o  più  veramente  da  una 
copia  di  questo;  nella  seconda  (xxxvii-xxxxi),  conte- 
nente in  apparenza  le  aggiunte  del  1259,  riproduce 
invece  tre  disposizioni  del  1248,  abolite  nel  1255  e  ri- 
pristinate  dopo,  e  qualche  altra  disposizione  del  1255  e 
del  1256;  nelle  seguenti,  che  parrebbero  a  prima  vista 
essere  dell'anno  1263  fino  al  capitolo  li,  del  1264  sino 


PREFAZIONE.  XXXVII 


al  capitolo  Lini,  contiene  aggiunte  posteriori,  cui  sarebbe 
imprudente,  dopo  quello  che  si  è  visto,  assegnare  con  cer- 
tezza codeste  date.  L' ultima  parte  invece,  che  è  scritta 
di  mano  diversa  del  resto  e  dello  stesso  carattere  delle 
addizioni  marginali,  data  sicuramente  dall'anno  1265. 

Le  approvazioni  dei  diversi  capitani,  e  cioè  di  Gui- 
desto  di  Pontecarrale  nel  1268,  di  Rizzardo  di  Villa 
nel  1269,  di  Guglielmo  dei  Favolati,  giudice  di  Enri- 
chetto  Gonfalonieri,  nel  1270,  si  succedono  per  ordine 
di  tempo.  Ma  un'  altra  approvazione  di  Enrichetto 
Gonfalonieri  trovasi  inserita  prima  dei  due  ultimi  capi- 
toli, e,  a  quello  che  pare,  nel  luogo  di  una  disposizione 
cancellata. 

Da  queste  approvazioni  si  dovrebbe  dedurre,  che 
lo  statuto  della  società,  completato  nel  1265,  rimanesse 
tale  e  quale  fino  al  1270.  Ma  questa  conclusione, 
benché  strettamente  logica,  sarebbe  contraria  alla  ve- 
rità. Perchè  un  nuovo  statuto,  esemplato  nel  1270, 
mentre  riproduce  con  modificazioni  non  lievi  il  nostro, 
e  lo  dà  cosi  come  approvato  nel  1265,  ha  poi  delle 
aggiunte  del  1268,  e  delle  altre,  come  sembra,  posteriori 
a  queste,  e  quindi  del  1269  o  del  1270.  Tra  queste 
aggiunte  è  notevole  quella  in  cui  si  prescrive,  che  V  istru- 
mento  di  compra  della  vigna  del  1267'  sia  trascritto  in 
entrambe  le  copie  degli  statuti:  notevole,  dico,  perchè 
dimostra  che  quando  dovè  presentare  al  Consiglio  del 
pòpolo  lo  statuto,  la  società  per  ben  quattro  volte  ado- 
però un  esemplare  del  quale  non  si  serviva  più,  mentre 
ne  possedeva  almeno  due  più  recenti.      L'esemplare 


'  Da  noi  stampato  a  pp.  496-498. 


r 


XXXVm  A.   GAUDENZI 


del  1265,  da  noi  stampato,  dovè  essere  consegnato 
nel  1273  all'archivio  del  popolo,  a  cui  probabilmente 
pervenne  nel  12.74  l'altro  del  1256.  Dell'esemplare 
del  1270  poi  la  società  non  cominciò  a  servirsi,  per 
presentarlo  al   pubblico  esame,  se   non  dopo  il    1280. 

Tutto  questo  dimostra  ancora  una  volta  come  V  ap- 
provazione degli  statuti  da  parte  del  capitano  o  del 
Consiglio  del  popolo  fosse  una  semplice  formalità,  per 
la  quale  le  società  spesso  si  servivano  di  vecchi  esem- 
plari fuori  d'uso  dei  loro  ordinamenti,  e  dimostra  so- 
pratutto, poi,  come  pei  continui  rimaneggiamenti  di 
questi,  uniti  alla  conservazione  di  vecchie  date,  sia  dif- 
ficile, per  non  dire  impossibile,  ricostruire  su  queste  la 
cronologia  esatta  degli  statuti. 

Tra  le  arti  manuali  però  la  più  importante  era  quella 
dei  fabbri,  che  si  divise  presto  in  diversi  mestieri,  i  quali 
diedero  origine  ad  altrettante  società  diverse,  che  fini- 
rono col  diventare  membri  di  quella  generale  dei  fabbri, 
ma  che  nel  1256  erano  ancora  indipendenti  da  essa. 

I  suoi  statuti,  in  cinque  carte,  benissimo  scritte, 
furono  letti  dallo  stesso  notaio  Iacopo  di  Bongiovanni, 
che  scrisse  quelli  dei  sarti,  e  potrebbero  essere  stati 
anche  esemplati  da  lui.  Essi  incominciano  con  un 
prologo,  nel  quale  diconsi  composti  nell'  anno  1252; 
ma  nel  capitolo  xxxvi  trovasi  un'aggiunta  datata  dal- 
l' anno  1254.  Però  il  loro  esame  mostra  che,  come  gli 
altri,  sono  stati  composti  in  tempi  diversi:  perchè  i 
primi  capitoli  si  succedono  secondo  un  ordine  rozzo, 
se  vuoisi,  ma  infine  ispirato  a  un  concetto  unico;  gli 
altri  invece  trattano  dei  più  svariati  argomenti  e  non 
stanno  in  nessun  rapporto  fra  loro.     Può  darsi  che  lo 


>; 


PREFAZIONE.  XXXIX 


Statuto  primitivo  non  arrivasse  che  alla  rubrìca  xi  o  poco 
più  in  là;  ma  in  ogni  modo,  mi  par  certo>  che  a  un 
dato  momento  esso  terminasse  colla  rubrica  xxii,  giacché 
il  capitolo  xxiii,  paragonato  al  xviiii,  si  appalesa  come 
posteriore.  Tra  le  seguenti  disposizioni  è  difficile  distin- 
guere le  addizioni  successive  :  ma  il  capitolo  xxx  mi  par 
poteriore  al  xxvini.  Forse  anche  il  capitolo  liiii,  privo 
di  rubrica,  segna  una  aggiunta  alla  parte  precedente. 
Il  capitolo  Lxxiiii  poi  è  certamente  posteriore  ai  capi- 
toli xxxxi  e  xxxxii,  e  il  capitolo  lxxvi  ai  capitoli  xxv, 
xxvi  e  xxvii. 

Lo  statuto  nella  sua  forma  attuale  non  può  essere 
anteriore  all'  ii  novembre  1254.  Esso  può  dunque  es- 
sere stato  esemplato  così  nel  1255  come  nel  1 256.  Però 
non  fu  riveduto  dopo  la  introduzione  del  capitano,  per- 
chè di  lui  non  fa  menzione.  Nel  capitolo  viii  si  vede 
che  le  arti,  che  formavano  quella  dei  fabbri,  si  erano 
già  divise  in  cinque  gruppi:  fabbricanti  di  coltelli;  di 
ferri  grossi,  spade  e  forbici  ;  di  qiorsi,  caldaie  e  filo  di 
ferro  ;  di  ferri  da  cavallo,  serrature  di  valigie  e  bullette  ; 
di  chiavature  o  di  fibbie.  Ma  questo  aggruppamento  era 
stato  fatto  indipendentemente  dal  formare  o  no  costoro 
una  compagnia  ;  benché  nel  fatto  alcune  di  queste  arti, 
come  quelle  dei  coltellinai,  dei  ferratori  e  dei  magnani,  si 
fossero  unite  in  società.  Queste  società  erano  state  dap- 
prima favorite  dalla  nostra:  perché  il  capitolo  xxxxvii, 
benché  prescriva  che  nessuno  dei  suoi  membri  possa  fare 
entrare  in  esse  un  suo  discepolo  se  non  è  già  ascritto 
alla  società  più  grande,  sancisce  però  che,  se  la  mag- 
gioranza di  quelli,  che  esercitano  un'  arte,  volesse  formare 
una  società,   i   ministrali  debbono  costringere  gli  altri. 


XL  A.   GAUDENZI 


se  pure  il  Consiglio  ciò  approva,  a  obbedire  ai  capi 
di  quella.  Più  tardi,  però,  è  segno  di  una  certa  ostilità 
il  capitolo  Lxxv,  che  se  i  ministrali  di  qualche  arte 
minuta,  certo  dei  fabbri,  condannino  un  socio  per  una 
ingiuria  fatta  ad  altri  per  la  casa,  i  ministrali  della  so- 
cietà maggiore  non  debbono  aiutarli  a  ricuperare  il  bando 
o  la  condanna.  Per  cui  è  certo  che  nel  1256  le  società 
dei  fabbri  e  le  altre  ora  dette  erano  indipendenti  Y  una 
dall'altra;  per  cui  negli  statuti  dei  ferratori  la  società 
dei  fabbri  non  è  neppure  ricordata,  mentre  invece  quelli 
dei  coltellinai  diconsi  fatti  ad  onore  di  questa  società, 
ma  «salvis  statutis  societatis  maioris  Fabrorum>. 

Tra  gli  statuti  di  queste,  noi  abbiamo  pubblicati 
quelli  dei  ferratori  perchè  sono  i  più  antichi.  Essi  di- 
consi <  actata  >  (corr.  «  aptata  >),  cioè  adattati  o  emen- 
dati il  2  agosto  1248  (capitolo  xxxviiii);  ma  poi  hanno 
aggiunte  dello  stesso  anno  1248  (capitoli  xxxx-xxxxni), 
e  dei  seguenti  1250  (xxxxiiii),  1254  (xxvii);  e  finalmente 
la  menzione  frequente  del  capitano  del  popolo  (capitoli  vi, 
VII,  X,  xxiiii,  xxxvi)  ci  conduce  al  1255  o  al  1256.  Pro- 
babilmente però  anche  la  parte  più  antica  dello  statuto 
risulta  da  disposizioni  aggiunte  in  tempi  diversi.  In  esso 
non  ewi  alcuna  traccia  di  dipendenza  della  società  da 
quella  dei  fabbri,  e  il  divieto  imposto  ai  soci  nel  capi- 
tolo XXVI,  di  ricorrere  ad  altri  ministrali  che  non  sian 
quelli  della  compagnia,  allude  certo  a  quelli  dei  fabbri. 

Più  tardi  questi  rapporti  cambiano.  Lo  statuto  dei 
fabbri  del  1265  ordina  che  i  loro  ministrali  esaminino 
ogni  anno  gli  statuti  dei  membri  della  società.  Ma  quali 
siano  questi,  si  ignora.  Nel  1288  agli  statuti  della  so- 
cietà generale  vanno  uniti    quelli  dei   ferri  grossi,  cai- 


PREFAZIONE.  XLI 


derai  e  orefici.  Ma  nel  1294  anche  i  fabbricanti  di 
coltelli  e  coltellini  presentano  uno  statuto  approvato 
nel  1293  dalla  società  generale  dei  fabbri. 

Invece  è  incerto  se  la  società  degli  spadai,  di  cui 
abbiamo  riprodotto  lo  statuto  del  1283,  appartenga  più 
a  quella  dei  fabbri;  giacché  di  questa  non  fa  men- 
zione alcuna,  benché  in  una  matricola  dell'anno  1272 
circa  i  fabbricanti  di  spade  siano  iscritti  nella  società 
dei  fabbri.  Ad  ogni  modo,  il  nostro  statuto  non  é 
certo  il  primo  che  la  società  si  é  dato,  perché  in  un 
luogo  '  si  ricorda  lo  statuto  più  antico.  Le  disposi- 
zioni xxxxvin,  xxxxviiii,  l  furono  aggiunte  più  tardi 
in  fine  ;  mentre  un'  altra  addizione  trovasi  inserita  nel 
testo  dello  statuto  ^  Il  notaio  Simone  di  Martino,  che 
lo  copiò  nel  1288,  riferì,  con  esempio  raro,  anche  le 
approvazioni  degli  anni  1284,  1285,  1287. 

Da  tutti  gli  altri  statuti  si  distingue  quello  dell'arte 
della  lana,  perché  probabilmente  fu  scritto  da  un  notaio 
veronese.  Difatti,  benché  fosse  composta  di  uomini  di 
regioni  diverse,  come  appare  dal  fatto  che  dei  suoi 
ministrali  uno  doveva  essere  veronese,  un  secondo  to- 
scano e  un  terzo  bolognese,  certamente  i  Veronesi, 
che  erano  i  più  numerosi,  diedero  alla  società  la  sua 
forma.  Per  cui  essa  si  appellò  <  misterium  >  e  fii  retta 
da  gastaldi,  come  le  veronesi. 

Lo  statuto,  che  é  molto  più  ricco  degli  altri  di  dispo- 
sizioni tecniche  e  contiene  anche  qualche  notizia  storica 
interessante,  disgraziatamente  non  ha  data.  Sulla  fine 
ha  delle  aggiunte,  scritte,  pare,  da  quello  stesso  notaio 


'  C£  capitolo  X,  pp.  333-334. 
'  Cf.  capitolo  xxxxu,  p.  346. 

f 


XLU  A.   GAUDEKZI 


Ambrogio,  che  lo  lesse  nel  1256  al  Consiglio  del  po- 
polo e  che  deve  avervi  fatto  anche  alcune  correzioni 
marginali  ;  per  cui  è  da  credere  che  sia  stato  esemplato 
nel  1255.  Ma  i  capitoli  i-v  a  p.  3 1 9,  le  riformagioni  fatte  al 
tempo  dei  gastaldi  Giunta,  Filippo  e  Andrea  '  dall'  8  gen- 
naio al  2 1  marzo,  non  si  sa  di  quale  anno,  e  le  disposi- 
zioni seguenti  *  accennano  ad  altrettante  revisioni  dello 
statuto;  come  anche  le  aggiunte  intercalate  nel  testo, 
che  cominciano  con  <  addunt  > ,  anziché  con  «  addimus  > 
o  €  additum  est  > ,  come  negli  altri.  Posto  però  che  lo 
statuto  sia  stato  esemplato  nel  1255,  per  essere  pre- 
sentato a  Giordano  di  Lucino  1*8  maggio,  le  rifor- 
magioni dei  tre  gastaldi  ora  nominati  sarebbero  difficil- 
mente posteriori  al  1254,  le  precedenti  al  1253,  e  tutto 
lo  statuto  al  1252.  Ma  ad  un'età  ben  più  antica  ac- 
cenna la  disposizione  relativa  agli  Umiliati  ',  che  prova 
come  il  nucleo  dello  statuto  debba  essere  anteriore 
al  1240. 

Nel  1288  ci  compare  innanzi  la  società  della  lana 
bisella,  diversa  da  quella  più  antica  dei  bisilieri,  che 
vendevano  i  panni  biselli  fabbricati  fuori  di  Bologna. 
Che  essa  si  distaccasse  dall'  altra  dei  pannilani,  non  è 
probabile,  giacché  gli  statuti  di  questa  *  stabiliscono 
€  quod  nuUus  debeat  laborare  bixellos  quousque  fecerit 
<  artem  megalane  > .  E  che  non  fosse  antica,  lo  mostra 
il  fatto  che  nel  1288  non  aveva  ancora  un  luogo  fisso  ^ 


'  A  pp.  319-323- 

*  A  pp.  323-325. 

3  Capitolo  Lii,  p.  299. 

^  A  p.  319,  capitolo  in. 

5  Cf.  capitolo  VI,  p.  361. 


PREFAZIONE.  XLIII 


per  radunarsi.     Anche  Y  essere  dessa  composta  non  di 
lavoratori,  ma  di  industriali,  che  impiegano  operai  sala- 
riati, accenna  a  una  composizione  diversa  e  più  recente 
delle  altre  bolognesi.     Oltre  a  ciò,  l'abbondanza  degli 
statuti  da  essa  presentati  nel  1288,  nel  1290,  nel  1293,  è 
un  carattere  comune  ad  altre  società  di  nuova  formazione. 
Ma  lo  statuto  nostro  è  già  rimaneggiato,  trovandovisi 
aggiunta   una   riformagione  dell'anno  1287'.      Di  più 
il  parlarsi  della  elezione  del  gastaldione  in  fine  e  non 
in  principio  dello  statuto,  fa  supporre  che  questo  uffi- 
ciale sia  stato  istituito  dopo   che   quello  era  già  stato 
composto,  e  che  quindi  anche  le  disposizioni  dalla  lvi  in 
poi  siano  posteriori  alle  altre,  benché  anche  in  queste 
naturalmente  la  menzione  del  gastaldione  sia  stata  in- 
serita. 

La  società  dell'  arte  bambagina,  come  si  vede  dalla 
brevità  de'  suoi  statuti,  doveva  essere  anch'  essa  nei 
suoi  prìncipi.  Non  so  se  1'  avere  essa  lo  stesso  notaio, 
e  l'essere  stati  i  suoi  statuti  una  volta  presentati  in- 
sieme con  quelli  dell'arte  della  lana  bisella*,  accenni 
a  una  congiunzione  con  essa.  Era.  composta  di  quelli 
che  fabbricavano  la  tela  di  cotone.  E  i  «  cotonatori  > 
sono  già  nominati  nello  statuto  della  lana  del  1256, 
mentre  le  stoffe  di  bambagia  sono  menzionate  in  quello 
dei  mercanti  del  1273.  Ma  niente  accenna  che  allora 
esistesse  la  nostra  società. 


'  Cf.  p.  }9i,  capitolo  Lxx. 

'  Ciò  risulta  dalla  notazione  scrìtta  a  tergo  di  questi  ultimi:  «  Ista  sunt 
e  statuta  societatum  artis  lane  bizelle  et  bambacie  porecta  die  penultimo  octu- 
•  brìs,  continens  cart  .vni.  ».  Gli  statuti  della  prima  società  contano  sei  carte, 
e  quelli  delF  ultima  due. 


XLIV  A.   GAUDENZI 


A  questi  cenni  è  necessario  far  seguire  una  suc- 
cinta descrizione  dei  manoscritti  sui  quali  fu  condotta 
r  edizione.  Essi  hanno,  come  abbiamo  osservato,  molti 
caratteri  comuni.  Quelli  che  furono  copiati  verso  il  1 256 
o  il  1273  hanno  presso  a  poco  le  medesime  dimensioni 
di  cm.  40X27,  mentre  gli  altri  esemplati  nel  12880 
poco  dopo  misurano  per  lo  più  cm.  32  X  21  circa;  per 
cui  negli  uni  e  negli  altri  la  lunghezza  supera  di  una 
metà  la  larghezza  della  carta.  Consistono  sempre  in 
pergamene  piegate  e  cucite  a  modo  di  codici,  e  non, 
come  a  Lucca,  in  rotoli  a  forma  d' istrumenti  notarili. 
Coi  codici  hanno  anche  comune  la  divisione  in  due  co- 
lonne, almeno  nel  primo  periodo,  e  la  rigatura  delle 
carte,  che  segna  non  solo  la  direzione,  ma  anche  ì  con- 
torni della  scrittura,  determinando  margini  larghi  e  re- 
golari, che  negli  atti  notarili  non  si  trovano.  La  forma 
della  scrittura  peraltro  è  quella  delle  carte,  come  è 
naturale  essendo  opera  di  notai.  Per  designarla,  in- 
vece di  adoperare  la  denominazione  moderna  di  gotica 
minuscola  ci  par  più  conveniente  di  servirci  della 
espressione  di  «  lettera  grassa  >  \  che  sì  trova  nello  sta- 
tuto dei  cambiatori,  nel  capitolo  vii.  Essa  sta  certo 
in  connessione  col  verbo  <  ingrossare  >  (contrapposto 
a  €  minutare  >  ),  che  significa  mettere  in  buona  copia, 
e  r  uso  del  quale,  come  osserva  il  Paoli,  deriva  certo 
dalle  forme  dei  caratteri.  Per  cui  mi  pare  probabile 
che  alla  lettera  grassa  se  ne  opponesse  una  minuta,  e 
che  la  prima  indicasse  la  scrittura  calligrafica,  dove  le 
lettere  erano  ben  formate,  distinte  e  spaziate  ;  V  altra  la 

'  Con  questa  sta  forse  in  rapporto  la  qualifica  di  «  crasso  »  attribuita 
dagli  stampatori  a  un  certo  carattere. 


PREFAZIONE.  XLV 


scrittura  corrente,  dove  esse  erano  meno  ben  fatte,  unite 
r  una  air  altra  e  molto  più  strette.  Qualche  volta  si  vede 
che  lo  stesso  notaio  adoperò  la  prima  per  copiare  lo  sta- 
tuto, la  seconda  per  notare  Y  approvazione.  Di  regola 
s' intende,  che  tutti  gli  statuti  sono  scritti  in  lettera  grassa. 

Ecco  ora  la  descrizione  sommaria  dei  singoli  mano- 
scritti, coli' avvertenza  che  le  misure  si  riferiscono  alla 
prima  pagina,  non  essendo  tutte  le  carte  sempre  interar^ 
mente  uguali,  né  la  scrittura  occupando  sempre  in  tutte 
lo  stesso  spazio.  I  manoscritti  poi,  quando  non  è  detto 
dove  si  trovano,  s' intende  che  sono  nell'Archivio  di  Stato 
di  Bologna. 

I.  Statuto  dei  notai,  colla  data  del  1304  scrìttavi 
in  testa  da  qualche  secolo,  ora  segnato  in  lapis  col  n.  135, 
in  sedici  carte,  di  cui  T ultima  bianca,  dimm.  395X2  79» 
scrìtte  in  due  colonne  di  mm.  296X84  in  trentotto  linee, 
con  rubriche  e  iniziali  colorate  in  rosso  o  in  azzurro.  Nella 
prima  pagina  ewi  uno  spazio  di  undici  linee,  lasciato 
vuoto  per  una  miniatura,  che  certamente  doveva  rap- 
presentare, come  avviene  nello  statuto  del  1 346,  il  dot- 
tore di  arte  notarìa  che  dalla  cattedra  insegna  a  scrì- 
vere gli  istrumenti  ai  discepoli  seduti  innanzi  a  lui. 

IL  Statuto  dei  cambiatori,  ora  segnato  col  n.  30, 
anticamente  contrassegnato  colle  iniziali  BB  appiedi  della 
prima  pagina  e  con  un  f  sul  margine  destro  di  questa, 
in  otto  carte  di  mm.  388  X  2  79»  scrìtte  in  una  sola  co- 
lonna di  moL  296X199  in  quarantacinque  linee,  con 
iniziali  e  rubrìche,  e  parecchie  cancellature,  con  una  ag- 
giunta di  due  mani  diverse  nell'ultima  pagina. 

III.  Staila  dei  mercanti,  segnato  116,  in  òtto  carte 
di  mm.  401  X  259»  scrìtte  in  una  sola  colonna  per  lo 


XLVI  A.    GAUDENZI 


spazio  di  cm.  31X21  in  quarantacinque  linee,  senza 
iniziali  e  senza  rubriche,  con  un'  aggiunta  marginale  in 
terza  pagina,  dello  stesso  carattere  del  resto,  in  lettera 
che  s'accosta  alla  minuta. 

un.  Statuto  dei  pizzicagnoli,  segnato  96,  antica- 
mente bb,  in  quattro  carte  di  mm.  423  X  276,  delle 
quali  l'ultima  vuota,  e  le  altre  scritte  in  due  colonne 
per  lo  spazio  di  mm.  349X^5  in  quarantadue  linee, 
con  un  ornamento  in  principio,  .iniziali  rosse  e  rubriche, 
con  in  margine,  talvolta  ripetuti  due  volte,  i  titoli  delle 
disposizioni. 

V.  Statuto  dei  ferratori,  segnato  col  n.  83,  e  ori- 
ginariamente colla  lettera  v,  in  due  carte  delle  dimen- 
sioni di  mm.  419X285,  scritto  in  due  colonne  di  cin- 
quantasette linee  per  lo  spazio  di  mm.  800  X  290. 

VI.  Statuto  dei  falegnami,  numerato  ora  85  e  con- 
trassegnato anticamente  con  tre  croci,  in  otto  carte  delle 
dimensioni  di  mm.  288  X  215,  e  per  conseguenza  molto 
più  piccolo  degli  altri,  ma  di  un  sesto  che  sembra  es- 
sere stato  usato  verso  l'anno  1265,  in  una  sola  colonna 
di  trentatre  linee  e  delle  dimensioni  di  mm.  214  X  126 
in  seconda  pagina,  con  rubriche,  iniziali,  ornamenti  e  una 
miniatura  nella  prima  pagina,  una  aggiunta  finale  di  altra 
mano  e  aggiunte  marginali  ora  della  prima  ora  della 
seconda  scrittura. 

VII.  Statuto  dei  fabbri,  ora  numerato  66  e  in  ori- 
gine segnato  con  un  ^nel  margine  sinistro  e  un /"nel 
destro  della  prima  pagina,  in  sei  carte  delle  dimensioni 
di  mm.  423  X  275,  delle  quali  l'ultima  vuota  e  le  altre 
scritte  in  due  colonne  per  lo  spazio  di  mm.  290  X  7^  ^ 
per  trentotto  linee  ciascuna,  con  iniziali  rosse  e  rubriche. 


PREFAZIONB.  XLVU 


Vili.  Statuto  dei  callegari,  ora  numerato  256  anti- 
camente segnato/»  colla  data  erronea  del  1262  scrìttavi 
in  testa»  in  quattro  carte  di  mm*  410  X  2^<^>  àìàAit  quali 
r  ultima  vuota  e  le  altre  scrìtte  in  due  colonne  di  quaran- 
tasette  linee  per  lo  spazio  di  mm.  275  X  85,  senza  iniziali 
colorate  e  con  una  rìga  in  bianco  sopra  ogni  capitolo. 
Villi.  Statuto  dei  sarti,  ora  numerato  177,  con 
scrìttavi  sopra  la  data  erronea  del  1262,  rìpetuta  dal- 
l' Orlandi,  in  tre  carte,  di  cui  la  prìma  lacera,  delle  di- 
mensioni di  mm*  398'X  ^llì  scrìtte  in  due  colonne  di 
cinquantacinque  linee  per  lo  spazio  di  mm.  305  X  90, 
con  rubriche,  ma  senza  le  iniziali  che  dovevano  essere 
miniate,  di  due  diversi  caratteri. 

X.  Statuto  deU  arte  della  lana,  ora  numerato  98, 
anticamente  segnato  con  un  iS  nel  margine  sinistro  e 
un/ nel  destro  della  prìma  pagina  e  con  scrìttavi  sopra 
la  data  del  1262,  in  sei  carte  di  mm.  400  X  267  scritte 
in  due  colonne  di  cinquantacinque  linee  per  lo  spazio 
di  mm.  305  X  9^,  con  alcune  rubriche  nella  quinta,  set- 
tima e  ottava  pagina,  e  nelle  altre  lo  spazio  per  farvele, 
senza  le  iniziali  che  dovevano  essere  più  tardi  dipinte, 
di  due  mani,  con  aggiunte  marginali  della  seconda. 

XI.  Statuto  degli  spadai,  ora  segnato  79  e  antica- 
mente contrassegnato  con  un  v^  con  copertina  sulla  quale 
è  disegnato  un  braccio  the  impugna  una  spada  triango- 
lare,  ed  è  scrìtto:  «  forniturum  spadarum  cart.  .vi.  > ,  in  sei 
carte  di  mm.  400  X  ^95  scrìtte  in  una  sola  colonna  di 
trentaquattro  linee  per  lo  spazio  di  mm.  310X  ^^S»  <^on 
rubriche  e  colle  iniziali  mancanti. 

XIL  Statuto  delH  arte  della  lana  bisella,  ora  nume- 
rato 100,  colla  data  del  1288  in  testa,  in  sei  carte  delle 


XLVIII  A.   GAUDENZI 


dimensioni  di  mm.  38.5X^70,  in  una  sola  colonna  di 
cinquanta  linee,  che  occupa  lo  spazio  di  mm.  263  X  ^94* 
scrìtte,  pare,  da  un  amanuense. 

XIII.  Statuto  deir  arte  bambagina,  in  due  carte,  nu- 
merate ora  2 1  e  prima  36,  con  sopra  scritto  in  caratteri 
grossissimi  è  antichi  :  <  S.  artis  bambucinis  > ,  delle  stesse 
dimensioni  e  della  stessa  scrittura  del  precedente,  con 
rubriche,  e  iniziali  solo  accennate. 

XIIII.  Statuto  della  società  dei  coltelli  e  coltellini, 
ora  numerato  82  e  prima  42,  in  sette  carte  detile  di- 
mensioni di  mm.  305X213,  delle  quali  le  due  ultime 
vuote  e  le  altre  scritte  in  una  sola  colonna  di  ventuna 
linee  per  lo  spazio  di  mm.  191  X  i34>  senza  rubriche 
e  con  iniziali  non  colorate. 

I  manoscritti  adoperati  per  l' Appendice  sono  i  se- 
guenti : 

L  Statuto  della  società  dei  Battuti,  di  pertinenza 
deir  ospedale  della  Vita  e  che  si  trova  presso  V  Ammi- 
nistrazione degli  ospedali,  in  trentatre  carte,  di  cui  le 
prime  otto  contengono  lo  statuto  e  le  altre  la  matricola 
più  antica  della  congregazione,  delle  dimensioni  di 
mm.  293X216,  scritte  in  una  sola  colonna  di  venti- 
cinque lìnee  per  lo  spazio  di  mm.  195  X  i44i  ^^^  ni- 
briche  e  iniziali  ornate  di  fregi,  e  una  bellissima  miniatura 
in  prima  pagina  rappresentante  la  Vergine  col  Bambino, 

_  ■ 

la  croce  e  Cjesù  legato  a  una  colonna  e  flagellato,  del 
tempo  di  Franco  da  Bologna  e  forse  opera  sua. 

IL  Per  la  stampa  delle  matricole  dei  notai  abbiamo 
adoperato  due  manoscritti,  indicati  con 

C)  Codice  di  dugentotto  carte,  delle  dimensioni  di 
mm.  435  X  299,  distribuito  in  diversi  fascicoli,  di  vo- 


PREFAZIONE.  XLIX 


lume  disuguale,  aggiunti  successivamente  gli  uni  agli 
altri,  numerato  anticamente  con  lettere  romane  sino  alla 
carta  CLxxvin,  e  in  cifre  arabiche  dalla  carta  1 79  alla  204, 
scrìtto  in  una  sola  colonna,  senza  nessun  ornamento. 

N)  Codice  di  cinquantotto  carte,  delle  dimensioni 
di  mm.  390  X  270,  con  due  diverse  numerazioni  in  cifre 
arabiche,  dalla  e.  i  a  alla  e.  8  a,  e  dalla  e.  9  a  alla  fine, 
perchè  già  smembrato  in  due,  scrìtto  per  lo  spazio  di 
mm.  2  70  X  1 1  o  in  due  colonne,  contenenti  circa  trenta 
nomi  per  ciascuna,  con  intestazione  rossa  e  fregi  in  prìn- 
cipio.  La  prìma  pagina  è  quasi  interamente  cancellata. 
A  piedi  d'ogni  pagina  è  indicato  il  numero  dei  nomi 
che  vi  sono  scritti. 

III.     Per  gli  statuti  di  Bologna  del  1288  abbiamo 
usato  questi  due  codici: 

B)  Manoscritto  delle  dimensioni  di  mm.  496  X  350, 
numerato  anticamente  con  lettere  romane  (ce.  lxxxii  -117) 
e  con  cifre  arabiche  fino  alla  e.  142,  scrìtto,  fuori  che 
nelle  parti  aggfiunte,  in  due  colonne,  per  lo  spazio  di 
mm.  365  X  100.  Esso  fu  già  descritto  nella  prefazione 
ai  miei  Ordinamenti  sacrati  e  sacratissimL 

V)  Codice  Vaticano  n.  2669,  del  fondo  Va- 
ticano. 

mi.     Gr  istrumenti   relativi  alle  società  delle  arti 
furono  tratti: 

a)  Dal  libro  delle  Asse,  così  chiamato  dalla  sua 
rilegatura  in  legno,  che  si  conserva  nell'archìvio  dei 
canonici  di  S.  Pietro  e  che  anticamente,  come  si  vede 
dall'  indice  premessovi,  si  appellava  «  el  campione  del 
<  capitolo  » .  Esso  contiene  la  copia  dei  privilegi  e  degli 
istrumenti  più  importanti  pel  capitolo   della   cattedrale 


A.  GAUDENZI 


di  Bologna,  e  fu  scritto  in  tempi  e  da  notai  diversi; 
né  puossi  facilmente  stabilire  da  chi  e  quando  sia 
stato  incominciato.  La  terza  bolla  che  vi  fu  trascrìtta  è 
già  della  metà  del  secolo  xiii,  e  i  primi  contratti  regi- 
strativi sono  del  1264,  per  cui,  siccome  dimostra  anche 
la  forma  della  scrittura,  non  può  essere  anteriore  alla 
seconda  metà  del  secolo  xiii;  ma  contiene  anche  atti 
molto  più  antichi.  Ha  due  numerazioni,  una  in  cifre 
arabiche,  V  altra  in  lettere  romane  ;  V  ultima  carta  è  se- 
gnata nella  prima  maniera  1 29,  e  nella  seconda  clxxi. 
Le  sue  dimensioni  sono  mm.  495  X  3^4* 

ò)  Dal  voi.  I  del  Registro  grosso  del  comune. 
Esso  contiene  la  copia  dei  privilegi  e  dei  contratti  più 
importanti  per  la  città,  eseguita^  certo  per  ordine  del 
Consiglio,  dal  famoso  Rainerio  da  Perugia,  e  da  altri 
notai,  probabilmente  sotto  la  sua  direzione.  È  ordinato 
cronologicamente,  e  V  istrumento  più  recente,  che  ri- 
porta a  e.  453,  è  del  dicembre  del  1,226,  per  cui  è  da 
credere  che  sia  stato  cominciato  in  quest'anno  o  nel 
precedente.  Dopo  peraltro  vi  si  aggiunsero  altri  fasci- 
coli, contenenti  gli  atti  posteriori,  sino  alla  e.  533.  Ha 
due  numerazioni,  relativamente  recenti,  delle  quali  la 
più  grossa  è  la  più  esatta.  Le  sue  dimensioni  sono  di 
cm.  48  X  32  circa, 

e)  Da  due  fascicoli  di  otto  carte  ciascuno,  segnati 
già  35  e  13,  appartenenti  a  un  libro  di  cui  il  secondo 
forma  probabilmente  la  fine,  ma  non  sappiamo  se  il 
primo  costituisca  il  principio.  Le  dimensioni  delle  carte 
sono  mm.  405X268;  lo  spazio  occupato  dalla  scrit- 
tura, in  una  sola  colonna,  è  di  mm.  305  X  i95-  Autore 
della  scrittura  è  il  notaio  lacobino  figlio  di  Arnaldino. 


PREFAZIONE.  LI 


d)  Da  una  piccola  pergamena  di  mm.  205  X  ^83, 
scrìtta  dallo  stesso  notaio  lacobino  di  Arnaldino,  nella 
solita  forma  degli  strumenti  notarili. 

e)  Dallo  statuto  dei  falegnami  dell'  anno  1 2  70,  nu- 
merato 87,  che  abbiamo  già  menzionato.  Esso  consta 
dì  dieci  carte,  delle  dimensioni  di  mm.  285  X  I99>  ^d 
ha  quindi  la  stessa  forma  esterna  dell'altro  del  1265 
che  abbiamo  stampato.  Ha,  come  questo,  in  prima  pa- 
gina, una  miniatura  rappresentante  un  falegname  che 
adopera  l' accetta.  È  scritto  in  una  sola  colonna  di  tren- 
tadue linee  circa  per  lo  spazio  di  mm,  205  X  1 20.  Ha 
rubriche  e  iniziali  colorate  e  miniate  in  principio.  Pro- 
babilmente andava  ad  esso  unita  la  hiatricola,  iniziata 
forse  nel  1268,  in  fine  della  quale  si  trovano  le  ap- 
provazioni di  diversi  capitani,  relative  agli  statuti. 

V.  Il  manoscritto  dello  statuto  del  popolo  del  1248, 
colie  aggiunte  del  1.2  5 1 ,  è  incompleto  e  smembrato  in  due 
parti,  di  cui  Y  una,  comprendente  le  carte  i-v  e  x,  si 
trova  nell'Archivio  di  Stato,  l'altra,  comprendente  le 
carte  vi~ix,  nella  biblioteca  Universitaria  di  Bologna. 
Misura  mm.  347X255  ed  è  scritto  in  una  sola  co- 
lonna per  lo  spazio  di  mm.  201X^35  in  ventotto 
linee.     Ha  rubriche  e  iniziali  rosse. 

Gli  altri  frammenti  di  statuti  popolari  sono  tratti: 
a)  Dallo  statuto  dei  bisilieri  del  1258,  in  due 
carte  delle  dimensioni  di  mm.  408  X  276,  scritte  in  due 
colonne  per  lo  spazio  di  mm.  318X105,  con  iniziali 
non  colorate  e  una  riga  in  bianco  fra  un  capitolo  e 
r altro.  Sull'ultima  colonna  in  quarta  pagina  la  pol- 
vere mista  air  acqua  ha  lasciato  una  macchia  che  l' ha 
resa  pressoché  illeggibile. 


LII  A.   GAUDENZI 


ò)  Dallo  Statuto  dei  linaroli,  esemplato  nel  1288, 
or  numerato  no,  in  dieci  carte  di  mm.  319X225, 
delle  quali  le  tre  ultime  vuote,  le  altre  scritte  in  una 
colonna  per  lo  spazio  di  mm.  253  X  i?^,  senza  rubriche 
e  senza  iniziali  colorate. 

e)  Dallo  statuto  della  società  d'arme  dei  Griffoni 
del  1295,  segnato  anticamente  ZT,  in  otto  carte  delle 
dimensioni  di  mm.  347X255,  scritte  in  una  sola  co- 
lonna di  trentadue  linee  per  lo  spazio  di  mm.  277X^99» 
con  rubriche  e  grandi  iniziali  rosse,  e  con  una  coper- 
tina di  fuori  dove  è  dipinta  Y  insegna  della  società  in 
rosso  e  giallo. 

A.  Gaudenzi. 


STATUTI 


DELLE    SOCIETÀ    DELLE    ARTI 


DEL  POPOLO  DI  BOLOGNA 


STATUTI    DELLA   SOCIETÀ  DEI   NOTAI 


DELL'ANNO    .MCCCIIII. 


Agmeo  scrìbarum,  quod  habet  Bononia  carum, 
Has  servai  leges,  quls  possent  vivere  reges. 
Forma  bovis  Lucas,  leo  Marcus,  avisque  Johannes, 
Est  homo  Matheus:  quatuor  ista  Deus. 


CIA 


IN  nomine  Domìni  nostri  Ihesu  Chrìsti.  amen. 
Ad  honorem  Dei  et  sue  matris  virginis  gloriose,  beatorum 
apostolonim  Petri  et  PauH,  Petronii  et  Frandsci  confessorum, 
omnium  sanctorum  Dei. 
5  Hec  sunt  statuta  et  ordinamenta  et  leges  societatis  Notariorum 
civitatisBononie  tempore  preconsulatus  viri  prudentis  domini  Homo- 
boni  de  Thedericis  preconsulis  diete  societatis,  innovata,  correcta 
et  edita  per  viros  discretos  electos  tempore  preconsulatus  viri  pro- 
vidi domini  Stephani  oiim  domini  Amati  quondam  preconsulis  so- 
lo cletatis  eiusdem,  auctoritate  reformationis  diete  societatis,  videlicet: 
de  porta  Sancti  Petri  :  magistrum  Parisium  domini  Benvenuti  de 
Altedo,  dom,  Petrum  Francisci  ;  de  quarterio  porte  Steri  :  magistrum 
PetnimdeBoaterìis,dom.  Petrum  domini  Bonaccursii;  de  quarfterìo 
porte  Sancti  Proculi  :  dom.  Henrigettum  domini  Feliciani,  lohan- 
ij  nem  Bonandree;  de  quarterio  porte  Ravennatis  :  dom.  Petrum  do- 
mini Ioannis  lordani,  dom.  comitem  de  Basacomàtribus  ;  prò  con- 
servaiione  boni  status  et  pacifice  unionis  ìpsius  societatis  et  omnium 
socionim,  nec  non  totius  communis  et  populi  Bononie. 


e.   I  B 


SOCIETÀ   DEI   NOTAI 


e.  I  e 


e.  I  D 


I.    De  preconsulis  electione  et  officio  speciali 

ET  EIUS  NOTARII  ET  EORUM  SALARIO.      RUBRICA. 

SI  homo  a  Deo  creatus  in  lege  sue  creationis  et  creatorìs  obe- 
dientia  pennansisset  immobilis,  eius  solius  se  perpetuo  subdi  do- 
minio exultaret;  sed  quoniam  per  inobedientiam  a  vero  et  immo- 
bili corruity  mendatio  et  mobilitati  subiectus  est»  prolapsus  exinde 
ad  devia  et  iurgia  infinita,  qua  re  oportuit  ipsum  salubris  cura  5 
regiminis,  discipline  vinculis  et  j  loris  iustide  refrenari.  et  ideo 
propter  ipsius  hominis  actus  et  aflFectus  noxios  cohercendos  provi- 
dentia  divina,  ut  gratiosior  esset  condictionis  similis  prelatura,  con- 
stituit  ut  non  angelus,  non  quevis  alia  creatura,  sed  homo  dumtaxat 
homini  preferatur,  homo  siquidem  virtute  precellens  homini  devio  io 
et  erranti. 

Hiis  igitur  rationibus,  nos  statutari!  memorati,  qui  auctoritate 
reformationis  societatis  Notariorum  super  innovandis,  corrigendis 
et  edendis  statutis,  ordinamentis  et  legibus  diete  societatis  pleni- 
tudinem  potestatis  accepimus,  volentes  societatem  et  socios  nostros,  ^5 
quorum  qssq  debent  mores  et  vita  ceteris  hominibus  speculum  et 
exemplar,  per  vie  rectitudinem  ad  meliora  dirigere  ac  salubribus 
dispositionibus  regulare,  providemus  et  ordinamus  quod  ex  octo 
consulibus  societatis  nostre  unus  specialiter  assumatur  et  eligatur, 
vir  utique  prudens,  constans,  magnanimus  et  fidelis  qui  ceteris  20 
consulibus  et  toti  consortio  et  universitati  tabellionum  civitatis  Bo- 
nonie  preferatur,  et  illa  specialiter  onera  subeat  que  sunt  et  erunt 
ei  speciali  provisione  decreta,  quem  quidem  volumus  preconsulem 
nominari  et  dici. 

Sit  ergo  ipse  preconsul  quadraginta  annis  maior,  vere  nou-  25 
rius,  et  artem  notane  operetur  seu  hactenus  in  iuditiis  et  extra 
conjsuetus  fuerit  operari.     sit  etiam  de  collegio  et  universitate 
nostra  et  non  iudicum  vel  iuristarum,  ut  tamen  hoc  eorum  cuni 
honore  sit  dictum,  quibus  deferimus  et  deferre  volumus  reverenter. 

Cuius  preconsulis  electio  sub  hac  forma  procedat,  videlicet  3^ 
quod  preconsul  et  consules  per  unum  mensem  ante  ofHcii  finem 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII. 


in  spedali  Consilio  quadraginta  sapientum  diete  societatis  propo- 
nant  quomodo  et  qualiter  sit  ad  electionem  futuri  preconsulis  pro- 
cedendum.     et  ad  eleaionem,  quatenus  due  partes  eorum  concor- 

35  daverint,  procedatur^  dum  tamen  ad  corpus  societatis  id  de  quo 
concordaverint  reducatur;  et  quatenus  maiori  parti  societatis  pla- 
cuerit,  electio  celebretur,  ita  tamen  quod  eligatur  ipse  preconsul 
de  ilio  quarterio  de  quo  sors  coram  eleaoribus  proponenda  eligi 
preconsulem  indicabit.    nam  in  ipsa  electione  volumus  sorte  quar- 

40  terìa  coequari,  ut  videlicet  singulis  duobus  annis  prò  sex  mensibus 
preconsul  de  quolibet  quarterio,  velut  sors  obtulerit,  assumatur 
et  sit 

Duret  autem  et  durare  debeat  ipsius  preconsulis  officium  sex 
mensibus   et  non  ultra,  sicut  et  ceterorum  consulum,  cum  ipse 

45  debeat  esse  de  numero  consulum.  qui  preconsul,  ut  possit  sufE- 
cienter  ad  ipsius  officium  intendere,  nullo  officio  ordinario  potiaturj 
exceptìs  potestariis  de  sacco. 

In  bis  ergo  et  circa  hec  versabitur  et  erit  preconsulis  officium, 
videlicet  quod  instanter,  diligenter  et  solicite  procuret  et  faciat  ita, 

50  quod  omnia  et  singula  statuta,  ordinamenta  et  reformationes  so- 
cietatis nostre  observentur  et  executioni  mandentur. 

Et  statuta  et  ordinamenta  ad  notarios  pertinentìa  legat  vel  legi 
faciat  singulis  tribus  mensibus  inter  socios  congregatos,  nisi  re- 
missum  eis  fìierìt  a  sociis. 

55  Et  si  discordia  vel  lis  aliqua  oriretur  inter  socios  nostros,  quam 
cidus  poterit  bona  fide  eos  ad  concordiam  reducet  et  litem  dirimet, 
et  non  vitabit  facere  odio  vel  amore. 

Et  nendnem  condemnet,  nisi  primo  fiierit  requisitus  persona- 
liter  vel  ad  domum  suam  seu  ubi  habitat  per  nuncium  societatis 

60  vel  voce  preconis,  vel  ei  terminus  constitutus  ad  eius  defensionem. 
quam  defensionem  audire  non  vitet.  et  ad  eam  faciendam  det 
dilladonem,  infra  quam  si  iustam  non  fecerit,  condemnet,  si  sibi 
videbitur  condemnandus.  et  diaa  requisido  vel  dillatio  in  scriptis 
appareat  per  notarium  societatis  vel  preconsulis. 

6)  Item  banna  et  condemnationes  et  quecunque  per  societatem 
fuerint  exigenda  sive  ab  eo,  sive  ab  aliis  preconsulibus  vel  con- 
sulibus,  seu  aliquo  eorum  vice  preconsulis  fungente  imposita  vel 


e.  3  A 


e.  2  B 


C.  2  C 


8  SOCIETÀ   DEI   NOTAI 

facta,  studiose  1  perquirat,  recuperet  et  exigat.    et  illa,  in  societatis 
necessarìas  et  utiles  causas  prout  societati  sive  Consilio  vel  maiorì 
parti  placuerit,  dirìgat  et  coìiveitat    et  si  prò  hiis  exigendis  maiori  70 
egebit  auxilio,  illud  a  domino  potestate  vel  capitaneo  vel  alterius 
eorum  familia  studeat  impetrare. 

Et  eos  qui  non  solverint,  ire  ad  brevia  societatis  non  permittat, 
vel  habere  aliquod  ofEcium  prò  societate.    et  si  hec  fiierìnt  obser- 
vata  vel  non,  inquirant  inquisitores  eligendi,  et  procedant  contra  75 
delinquentes. 

Observet  quoque  et  fadat  observarì  statutum  communis  Bo- 
nonie  quod  loquitur  de  sindicatu  potestatis  et  capitanei  et  eorum 
familiarum,  et  statutum  quod  loquitur  de  generali  arbitrio  non 
concedendo,  et  statuta  dominorum  duorum  prò  qualibet  societate  80 
facta  tempore  domini  Mathei  de  Corrigio  olim  potestatis  Bononie, 
et  omnes  reformationes  et  provisiones  factas  et  faciendas  ad  de- 
clarationem  vel  confirmationem  seu  corroboratiofìem  dictonim 
statutorum  vel  alicuius  eorum.  nec  permittat,  in  quantum  poterit 
prohibere,  predicta  statuta  nec  aliquod  eorum  vel  aliquam  partem  85 
eorum  absolvi,  interpretari,  glosari,  diminui  vel  immutari,  sed  sicut 
litterà  iacet  et  sonat  executioni  mandarì  procuret,  et  det  operam  et 
consilium  quod  mandentur.  et  non  faciat,  consulat,  1  tractet,  con- 
sentiate nec  sit  de  partito  quod  contra  predicta  statuta  vel  aliquod 
seu  partem  eorum  fiat  vel  attemptetur.  quod  si  fecerlt  vel  faceret  90 
vel  veniret  aut  consuleret  contra  diaa  statuta  vel  aliquod  seu 
partem  eorum,  vel  contra  dictas  reformationes  vel  provisiones  vel 
partem  earum,  sindici  societatis  possint,  debeant  et  teneantur  ipsum 
condemnare  in  quinquaginta  libris  bon. 

Et  requirat  et  compellat  omnem  et  quemlibet  notarium  in  95 
antianum  electum,  sive  prò  societate  Notariorum  sive  prò  alia, 
iurare,  promittere  et  securitatem  prestare  de  quinquaginta  libris 
bon.  massario,  preconsuli  vel  consulibus  societatis,  quod  non  con- 
sulet  nec  tractabit  vel  consentiet  nec  erit  de  partito  quod  pote- 
stati  Bononie,  capitaneo  vel  eorum  familiis  detur  vel  concedatur  100 
generale  arbitrium  aut  quod  absolvatur  a  sindicatu,  nec  quod  fiat 
vel  veniatur  contra  statuta  tractantia  de  dicto  arbitrio  non  conce- 
dendo, nec  contra  statuta  dominorum  duorum  prò  qualibet  so- 


STATUTI  DEL  .MCCCmi. 


cietate  faaa  tempore  dicd  domini  Matheì,  nec  contra  reformationes 

105  vai  provisiones  factas  vei  faciendas  ad  dedarationem  vel  corrobo- 
radonem  vel  conservationem  aut  confirmadonem  dictorum  statiito- 
rum,  nec  contra  aliquod  velpartem  dictorum  statutorum  vel  reforma- 
donum  seu  provisionimi  ;  sed  totaliter  et  omnino  det  operam  toto 
posse  quod  ipsa  statuta,  reformadones  et  provisiones  integre  obser- 

I  IO  ventur  et  execudoni  mandentur.  quod  si  fecerit  contra  predicta  vel 
aliquid  eorum,  preconsul  et  consules,  vel  ipse  preconsul  maioris 
pards  consulum  consensu,  possint,  debeant  et  teneantur  eum  con- 
denmare  in  dicds  quinquaginta  librìs  bon.  societati  nostre  pene 
nomine  applicandis.    que  securi|tates  et  promissiones  scribantur 

115  in  quatemo  seu  libro  ad  hoc  tempore  cuiusUbet  preconsulis  de- 
putando, et  hec  omnia  duo  consiliarii  et  quatuor  de  massa  pò- 
puli  eligendi  per  societatem  Notariorum  sive  per  aliam  iuramento 
coram  preconsule  ab  eis  de  novo  prestando  teneantur*  et  debeant 
observare  nec  facere  vel  venire  contra  predicta  vel  aliquod  eorum. 

120  quod  si  fecerint  vel  in  contrarium  venerint,  possint  et  teneantur 
dictus  preconsul  et  consules  modo  supradicto  eos  et  quemlibet 
eorum  contrafacientem  vel  venientem  condemnare  in  viginriquin- 
que  lib.  bon. 

Det  edam  operam  quod  statuta,  ordinamenta  et  reformadones 

I2J  consiliorum  conununis  et  populi  Bononie  quibus  certa  forma  sta- 
nila est  vel  consrituetur  in  posterum  super  solutionibus  scriptura- 
rum  debeant  per  tabelliones  efficaciter  observari  et  adimpleri,  et 
quod^  ubi  certa  forma  consdtuta  non  est,  tabelliones  honesds  et 
moderads  soludonibus  sint  contenti,  et  si  quos  contrafacientes 
130  invenerit,  plenam  ad  versus  illos  habeat  potestatem  et  arbitrium 
mquirendi  et  puniendi  secundum  enormitatem  delieti,  et  ad  ob- 
servadonem  omnium  predictorum  eos  penis  debitis  coercendi.  et 
hoc  ideo,  quia  propter  huiusmodi  excessus  possit  de  facili  tabel- 
lioDum  collegio  infamie  macula  irrogarì. 
135  Item  singulis  consuetis  ofEcialium  diebus  et  horis,  in  palado 
veterì  communis  Bononie,  ad  discum  societads  cum  tabellione  suo 
moretur  et  versetur  solicitus  et  intentus  circa  ea  que  societads 
commodo  et  honorì  crediderit  expedire,  nisi  insta  causa  fiierit  im- 
peditus. 

Statua  bohgneti.  Voi.  H.  1* 


I 

i 

I 

\ 

I 


e.  3D 


IO  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

f^-  —    ■    - 

Et  offerat  se  paratum  et  promptum,  debeat  et  teneatur  rado-  140 
nem  reddere  cuilibet  tabellioni  et  alteri^  qui  de  aliquo  tabellione 
super  hiis  que  ad  artem  vel  officium  tabellionatus  sive  procura- 
tionis  perdnent  sibi  iustkiam  fieri  postulabit. 

A  foro  autem  dicti  preconsulis  vel  consulum  nulius  possiti 
e.  3A  vei  audeat  declinare  vel  appellare,  nec  a  condemnationibus  fiictis  14; 
vel  faciendis  per  eum  vd  eos,  nec  instare  vel  aliquid  facete  quominus 
super  predictis  coram  eo  et  eis  efficaciter  cogi  possit.  et  qui  contra 
aliquod  predictorum  fecerit  ad  ipsius  preconsulis  purum  et  merum 
arbitrium  puniatur. 

Item  edam  cuiUbet  de  societate  nostra  qui  suo  indigebit  auxilio  150 
vel  favore  illud  fideliter  et  studiose  prestet,  in  iure  suo  eum  ser> 
vaodo  et  manutenendo. 

Preterea  si  coatingeret,  quod  Deus  avertat,  aliquem  tabellio- 
nem  propter  aliquam  falsitatem  instrumentorum  vel  scrìpturarum 
circa  officium  vel  artem  tabellionatus  commissam  ulterius  bannirì  155 
vel  personaliter  condemnari»  illum  edam,  preter  penas  et  ezecu- 
tiones  iudiciarias^  velut  hostem  et  inimicum  societatis  nostre  pre- 
cise totis  vlribus  persequatur,  et  de  matriculis  communis  et  socie- 
tatis eum  sententiab'ter  eximi  et  cancellari  precise  faciat,  et  procuret 
ad  coUegium  nostrum  vel  artis  exercitium  in  perpetuum  nullatenus  160 
admittendum,  pena  quinquaginta  lib.  bon.  preconsuli  et  cuilibet 
consulum  inferenda. 

Adhuc  edam  quod  idem  preconsul,  nisi  absenda  vel  iusta  altera 
causa  fuerit  impeditus^  teneatur  et  debeat  omnibus  consiliis  com- 
munis et  populi  Bononie  interesse,  et  ibi  diiigenter  attendere  si  i6j 
aliquid  diceretur  vel  obiceretur  quod  famam  vel  honorem  socie- 
tatis nostre  vel  sociorum  lederet  vel  turbaret,  et  ei  quod  obiceretur 
se  opponere,  et  societatem  et  eius  commoda  et  honores  defendere 
toto  posse,  et  si  preconsul  contionaretur  in  Consilio  super  aliquo 
negotio  quod  pertineret  vel  spectaret  ad  honorem  et  utìlitatem  170 
societatis  vel  sociorum>  teneatur  quilibet  de  sociis  iuramento  esst 
e.  3  B  de  par||tito  preconsulis  concionands,  in  banno  decem  soL  prò  quo- 
libet  et  qualibet  vice,  et  plurìs  arbitrio  preconsulis.  quam  penam 
preconsul  a  contrafaciendbus  exigere  teneatur. 

Preter  hec  omnia,  dictus  preconsul  habeat  plenam  licendam,  17; 


STATUTI  DEL  .MCCCffll.  1 1 

potestatem  et  lìberum  arbitrìum  vocandi  et  congregandi  consules, 
coq)u$  sodetadSy  consilium  maius  et  minus  et  quoscumque  vo- 
luerit  quondocumque  et  quodenscumque  prout  profectibus  et  ho- 
norìbus  societatìs  etsodorumviderit  ezpedire;  contra  contumaces 

i8o  vel  preceptorum  suorum  contemptores  et  contra  quemlibet  nota* 
rìum  qui  coram  eo  vel  aliquo  ex  consulibus  verba  vel  facta  iniu- 
riosa  vel  inhonesta  dixerìt,  fecerìt  vel  promoverit  alteri^  seu  qui 
adversus  ipsum  preconsulem  aut  aliquem  ex  consulibus  seu  exacto- 
rìbus  vel  nunctiìs  verba  vel  facta  iniuriosa  vel  inhonesta  sive  eorum 

185  vel  societatis  honorì  derogantia  locutus  vel  ausus  fiierit,  sive  qui 
in  aite  vel  officio  notane  vel  circa  ipsum  officium  vel  artem  ali- 
quid  turpe  vel  calumpniosum  seu  suspectum  vel  indebitum^  sive 
quod  derogare  posset  honorì  vel  fame  societatis  vel  artis  notane 
commiserìt  vel  fecerìt,  procedendi,  illum  puniendi,  condemnandi, 

190  et  condemnadonem  exigendi,  ut  tamen  eum  quem  condemnan- 
dum  putaverit  vel  in  aliquo  puniendum  requirat  vel  requirì  faciat 
solemniter  ad  defensionem  èius,  et  eam  defensionem  audiat  et 
iustam  causam  admittat.  et  postea  procedat  ad  condemnadonem 
vel  absoludonem  prout  ei  videbitur  equum  et  iustum. 

195       Teneatur  insuper  dictus  precunsul  ammonere,  requirere   et 

soUidtare  qualibet  sepdmana  notarìos  ad  acca  deputatos  et  ||  nota-       e.  3  e 
rios  ad  memorìalia  positos  et  ad  quelibet  offitia  communis  Bo- 
nooie  ordinaria  in  dvitate  quod  bene  et  bona  fide,  prudenter  et 
diligenter,  sine  fraude  et  dolo,  aliqua  pecunia  vel  predo  contra  for- 

200  mam  statutorum  vel  reformadonum  non  extorquendo  vel  indebite 
acdpiendoy  fadant,  exerceant  et  iugiter  continuent  eorum  offida 
secundum  formam  statutorum  et  reformadonum  tractandum  de 
ipsis  offidis  ;  et  sibi  diligenter  precaveant  ab  omnibus  et  singulis 
per  que  posset  tabellionum  collegio  macula  vel  infamia  irrogarì  ; 

205  et  quod  ipsi  et  ceterì  offidales  sodos  nostros  coram  eis  occasione 
aliqua  prò  suis  negotiis  venientes  et  eorum  scrìpturis  vel  offido 
indigentes  benigne  susdpiant,  et  eam  quam  rite  possunt  gratiam 
eis  impendant,  et  preda  seu  mercedes  scripturarum  suarum,  prò 
quibus  babere  debeant  quinquaginta  solidos  vel  ab  inde  infra  prò 

210  eorum  proprìis  negodis^  eis  gratis  remittant 

Generaliter  autem  antedictus  preconsul  sodetatem  et  coUegium 


12  SOCIETÀ   DEI   NOTAI 


tabellionum  et  eiusdem  collegi!  honores  et  iura,  consuetudines, 
res  et  bona  omnia  tods  viribus  suis  conservet,  augeat,  protegat 
et  defendat.  et  spetialiter  procuret  ut  singulis  duobus  mensibus  ad 
minus  introitus  otnnes  et  quecumque  ad  manus  massarii  perve-  21  j 
nerint  nomine  dicti  coUegii  in  corpore  diete  societatis  publice  de- 
clarentur. 

Preterea  habeat  dictus  preconsul  unum  notariuni  suo  arbitrio 
eligendum  bonum,  fidelem  et  diligentem,  qui  speciales  scrìpturas 
officii  sui  et  omnes  scrìpturas  et  acta  societatis  et  consulum  et  220 
e-  3  »  massarii  ad  voluntatem  preconsulis  facere  ||  possit,  debeat  et  te- 
neatur;  et  eum  preconsulem  sequi  et  ei  totaliter  obedire,  consu- 
lere,  favere  et  omne  auxilium  impendere  toto  posse,  et  adesse 
omni  tempore  et  loco  ad  suo  beneplacitum  et  mandatum.  qui 
tabellio  sit  etatis  triginta  annorum  vel  maioris,  225 

Hoc  specialiter  provisum  est  et  solemni  deliberatìone  firmatum 
ut  dictus  preconsul  et  eius  notarius  sint  et  semper  fuerint  de  parte 
Ecclesie  sive  Jeremiensium  civitatis  Bononie  sine  macula  sive 
ruga,  et  ad  ipsam  partem  semper  afFectionem  habuerint  sinceram 
et  puram.  Lambertatiorum  enim  consortium  abhorremus  ut  230 
pestem. 

Porro  preconsulis  predicti  salarium  est  et  esse  debet  prò  toto 
tempore  sui  offitii  vigintiquinque  lib.  bon.,  et  nichil  ultra,  aliqua 
ratione,  causa  seu  ingenio  quod  excogitari  possit.  notarli  vero 
sui  salarium  prò  toto  tempore  sui  offitii  sit  et  esse  debeat  sin-  235 
gulariter  decem  lib.,  et  non  ultra,  que  quidem  salaria  de  introi- 
tibus  societatis  percipere  debeant  et  habere,  eis  a  massario  socie- 
tatis sine  reformatione  aliqua  suo  tempore  exhibenda. 


II.    Forma  sacramenti  preconsulis. 

IURO  ego  preconsul  societatis  Notariorum  ad  sancta  Dei  evan- 
gelia  regere  et  conducere  societatem  Notariorum  et  singulos 
notarios  ipsius  societatis,  et  ipsorum  societatis  et  sociorum  digni- 
tatem  et  decus  sustinere,  communem  ipsorum  utilitatem  promo-  j 
vere,  protegere  et  conservare  omnia  et  singula  que  de  officio  et 


STATUTI  DEL  .MCCCim.  13 

occasione  offidi  mei  disposila  sunt  et  ordinata,  et  omnia  et  sin- 
gola statata,  ordinamenta  et  reformationes  universitatis  |  et  consi-      e.  4  a 
liorum  eius  facta  et  facienda  ad  purum  et  sanum  inteliectum  ob- 
servare  et  adimplere  et  executioni  mandare;  et  facere  et  curare 

IO  fideliter  tote  posse  quod  per  ipsam  societatem  et  consules  et  of- 
ficiales  eius  et  singulares  personas  eiusdem  universitatis  obser- 
ventur,  adimpleantur  et  executioni  mandentur.  et  predicta  omnia 
et  singula  iuro  attendere  et  observare  bona  fide,  sine  fraude,  re- 
moto odio,  amore,  timore,  predo,  precibus,  lucro  vel  damno  meo 

15  vel  alieno,  nisi  remanserit  iusto  Dei  impedimento. 


ni.    De  electione  consulum  et  massarii  societatis  nostre 

ET  EORUM  FEUDO. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  societas  nostra  habeat  oao  con- 
sules, scilicet  duos  prò  quolibet  quarterio,  de  quorum  numero 
sit  preconsuL  qui  consules  durent  per  sex  menses.  et  cessent 
ipsi  preconsul  et  consules  per  unum  annum  ab  exitu  eorum  ofEtii 

5  ab  officio  preconsulis  et  consulum.  qui  consules  eligantur  ad 
brevia  in  corpore  societatis  per  quindecim  dies  ante  exitum  offi- 
cialium  qui  prò  tempore  fuerint,  preconsul  vero  eligatur  se- 
cundum  formam  statuti  quod  de  eius  electione  traaat.  quo- 
nim  prediaorum    consulum  quilibet   sit  trìginta  annis    maior; 

IO  et  si  quis  elegerit  aliquem  minorem  dieta  etate,  solvat  so- 
detati  decem  lib.  bon.,  et  eleaio  non  valeau  et  preconsul  hoc 
inquirere  teneatur  infra  tertium  diem  post  electiones  consulum 
celebratas.  et  talis  electus,  si  receperit  consulatum,  pari  pena  ple- 
ctatur,  utraque   tam  electi  quam  eligentis  pena  per  preconsulem 

15  cuius  tempore  1  talis  electio  celebrata  flierit  exigenda,  electione  tali      e  4  b 
proauntianda  irrita  atque  cassa,  et  ipso  facto  prò  irrita  et  cassa 
habenda. 

Ex  quibus  consulibus  unus,  de  quo  preconsul  et  maior  pars 
consulum  concordes  fuerint,  sit  massarius  societatis  toto  tempore 

20  sui  consulatus,  ad  cuius  manus  perveniat  omnis  pecunia  et  mas- 
sana  et  pignera  et  bona  societatis  et  quicquid  recuperabitur  aut 


14  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

exigetur  suo  tempore,  et  quecumque  prò  sodetate  recipiet  scribi 
faciat  in  eius  introitibus  lucide  et  aperte  per  notarium  sodetatis 
vel  preconsulis  in  quatemis  vel  libro  ad  hoc  specialiter  deputando, 
et  prestet  securitatem  ipse  massarìus  per  preconsulem  approbandam  25 
preconsuli  aut  consulibus  prò  sodetate  redpientibus  de  mille  lib. 
bon.  infra  octo  dies  ab  introitu  sui  offidi. 

Qui  consules  et  quilibet  eorum  possint  reddere  ius  et  rationem 
cuilibet  tabdlioni  et  alteri  de  quolibet  tabellione  in  hiis  et  circa 
ea  que  ad  artem  vd  offidum  notane  vel  procuradonis  spectat.  et  30 
precepta  sive  processus  per  quemUbet  eorum  £acta  valeant  et  exe- 
cutioni  mandentur,  salvo  tàmen  semper  omni  arbitrio  et  officio 
domini  preconsulis. 

Et  quilibet  dictorum  consulum  habeat  a  sodetate  prò  suo  feudo 
vel  salario  quadraginta  sol.  bon.,  excepto  eo  qui  fuerit  massarius,  35 
qui  habeat  prò  suo  salario  sex  lib.  bon*  prò  officio  consulatus  et 
massarie. 


IIII.    Sacramentum  consulum  et  massarii  societatis. 

IURO  ego  consul  sodetatis  Notarìorum  bona  fide  sine  fraude  re- 
gere  et  conducere  ||  societatem  Notariorum  et  singulos  notarios 
ipsius  sodetatis,  et  obedire  preconsuli  in  hiis  que  spectant  ad  of- 
fidum suum,  et  ea  omnia  et  singula  facere  totis  viribus  ac  exer- 
cere  que  credidero  ad  honorem  et  bonum  statum  et  utìlitatem  so-  5 
cietatis  et  socionim  omnimode  pertinere. 

Et  si  ero  massarius,  vel  aliquid  ad  me  pervenerit  de  bonis  so- 
cietatis  seu  bannis,  collectis  vel  condemnationibus  sociorum,  bona 
fide  custodiam  et  salvabo  et  in  scriptis  redigam  vel  redigi  faciam, 
et  infira  quindecim  dies  post  depositum  officium  massario  succe-  io 
denti,  in  presentia  preconsulis  veterìs  et  novi  sodetatis,  dabo  et 
consignabo  et  nichil  apud  me  retinebo,  in  pena  dupli  quantitatis 
vel  valoris  rei  retente.  et  nichilominus  dictam  rationem  reddere 
tenear.  quod  si  non  fecero,  cadam  in  dictam  penam  predse,  ita 
quod  absolvi  non  possim.  15 

Et  aliquas  expensas  non  fadam  sine  voluntate  maiorìs  consilìi 


STATUTI  DEL  J^CCCIffl.  IJ 

societatis  aut  ìpsius  societatis  vel  maioris  partis  ultra  quantitatem 
vigiliti  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  exceptis  feudis  officialium  so- 
cietatis et  denarìis  oportimis  in  libris,  quatemis  vel  cartis  prò 

20  scripturis  societatis. 

Introitus  vero  omnes  et  singulos  societatis  qui  ad  me  perve- 
aerint  scribam  vel  scribi  Eaciam  in  quatemo  vel  quatemis  seu  libro 
ad  hoc  specialiter  deputando,  scribendo  nomen  et  prenomen  cu- 
iuslìbet  qui  solverit  vel  dederit  aliquid  et  causam  et  qua  die  aperte 

25  et  distinte,  excepto  quam  1  de  collectis,  quibus  non  tenear  diem      e  4  d 
solutìoois  apponere. 

Idem  faciam  in  soludonibus  et  expensis  que  fient  et  fieri  de- 
bebunt,  scribendo  seu  scribi  fadendo  quid  et  quantum,  quando  et 
cui  et  qua  re  solvitur  vel  datur  aliquid  aUòui  vel  aliquibus. 

30       Et  tam  introitus  quam  expensas  cuiuslibet  mensis  per  se  dicto 
modo  scriptas  in  quatemis  vel  libro  legì  faciam  in  cotpore  so- 
cietatis quibuslibet  duobus  mensibus  ad  minus  assummatas  dili- 
gentia  speciali,  nominando   «  tales  solvemnt  tantum  »  et  «  tales 
•  remanserunt  solvere  tantum  »,  ita  quod  audiant  sotii. 

55  Et  tnquiram  toto  posse  per  me  et  alios  bona  fide  ut  bibeantur 
in  scrìptis  onmia  que  societati  debentur  de  condemnationibus,  col- 
lectis,  bannis  ac  aliis  iuribus  et  causis,  et  ea  scribi  faciam  in  qua- 
temis vel  libro,  scribendo  tam  eos  qui  debent  et  quid  et  quantum 
et  qua  te,  quam  eomm  fideiussores.    que  omnia  simili  modo  legi 

40  Éidam  in  corpore  societatis,  ut  supra  dictum  est  de  introitibus  et 
expensis,  ita  quod  audiant  socii  qui  sunt  debitores  societatis. 

Que  omnia  infira  paragrafum  «  introitus  vero  omnes  et  singu- 
los »  sint  precisa,  et  de  faiis  precise  tenear,  iusto  Dei  impedimento 
vel  communis  Bononie  excepto,  ita  quod  non  possim  absolutionem 

4J  petere  nec  habere. 

Et  si  hec  fiierint  observata  vel  non,  inquirant  inquisitores  eli- 
gendi, et  procedant  contra  delinquentes. 

Et  predicu  omnia  et  singula  iuro  attendere  et  observare  bona 
fide,  sine  fraude,  remotis  odio,  amore,  timore,  pretio,  precibus, 

50  lucro  vel  damno  meo  vel  alieno,  nisi  remanserit  iusto  Dei  impe- 
dimento. 


l6  SOCIETÀ  DEI   NOTAI 


e.  5  A 


V.      QUOD  PRECONSUL  ET   CONSULES  INTERSIKT  OMNIBUS  CONSILUS 

DE  aUIBUS  SUNT. 

ITEM  statuimus  1  et  ordinamus  quod  preconsul  et  consules  te- 
neantur  ire  et  stare  usque  ad  finem  ad  omnia  Consilia  de  quibas 
sunt  tam  credentie  quam  popuU,  et  si  in  eis  vel  eorum  aliquo  au- 
diverint  societatem  vel  aliquem  ex  sociis  aut  populum  vel  com- 
mune  Bononie  damnificari  in  aliquo  vel  aggravarì,  aut  ipsius  ; 
vel  ipsorum  honorìbus  derogari  in  dicto  vel  facto,  conentur  re- 
sistere toto  posse,  salvo  quod  alicui  falsario  non  prestent  auxilium, 
consilium  vel  favorem. 

VI.    Quod  quilibet  notarius  teneatur  venire 

AD  CONGREGATIONES  SOCIETATIS. 

ITEM  Statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  societate  Nota- 
riorum  teneatur  ire  et  se  congregare  cum  societate  et  sociis  et 
aliis  ad  locum  constitutum  vel  sibi  iniunctum  quandocumque  et 
quotienscumque  sibi  vel  sue  familie  preceptum  fuerit,  vel  diaum, 
vel  per  civitatem  Bononie  proclamatum,  vel  ad  eius  notitiam  per-  5 
venerit,  omni  fraude  et  dolo  reniotis,  si  fiierit  in  civitate  vel  subur- 
biis  tempore  precepti  vel  proclamationis  vel  venerit  ante  tempus 
congregationis,  exceptis  antianis  et  eorqm  notariis,  iuristis,  magi- 
stris  ordinariis,  scolarìbus,  septuagenarìis,  fratribus  de  penitentia  et 
niinoribus  decem  et  octo  annis,  et  infirmis,  arbitrio  preconsulis.  io 
et  si  quis  contra  fecerit,  auferantur  ei  prò  banno  duodecim  den. 
bon.  prò  qualibet  vice,  et  plus  arbitrio  preconsulis  aut  consulum. 

VII.     Quod  notarii  non  presumant  venire  vel  esse  contra  ea 

QUE  PROCURANTUR   PER  PRECONSULEM  VEL  SOCIETATEM. 


V 


OLENTES  quod  negotia  societatis  et  sociorum  nostrorum  pro- 
sperum  sortiantur  eventum,  et  quod  omnes  sodi  nostri  in  una- 
c.  5  B       nimitate  permaneant,  statuimus  et  ||  ordinamus  quod  nullus  notarius 


STATUTI  DEL  .MCCCniI.  l^ 

presumat  vel  audeat  in  consiliis  vel  alibi  per  se  vel  alium,  palam 
5  vel  occulte,  procurare  aut  vetare  seu  facere  vel  dare  operam  quod 
ea  que  provisa,  reformata  vel  ordinata  fuerint  prò  sodetate  nostra 
aut  que  fient  vel  fieri  procurabuntur  per  preconsulem  vel  consules 
de  voluntate  societatis  vel  maioris  partiis  consilii  Quadraginta  in 
favorem  societatis  nostre  vel  alicuius  socii  nostri,  non  deducantur 
IO  ad  effectum  vel  non  firmentur  per  commune  Bononie.  et  si  quis 
contra  predicta  vel  eorum  aliquod  fecerit,  seu  arrengaverit,  vel 
fiierit  de  partito  contrario,  aut  procuraverit  vel  dederit  auxilium 
vel  consiiium  contra  aliquem  ex  sociis  nostris  cui  reformatum  fiierit 
in  societate  nostra  vel  in  Consilio  Quadraginta  auxilium  societatis 
15  impendi  vel  dari,  condemnetur  in  decem  Ub.  bon.,  et  in  minori 
vel  maiorì  banno  ad  arbitrium  domini  preconsulis  et  consuium  quo- 
tiens  ab  eo  fiierit  contrafactum,  et  quod  predicta  sint  utiUa  so- 
cietati  et  sociis,  stetur  dicto  preconsulis  et  maioris  partis  consuium. 


Vili.    Quod  omnes  notarii  debeant  preconsuli 

ET  COKSULIBUS  OBEDIRE. 

QUONIAM  ad  firmitatem  societatis  pertinere  dignoscitur,  statuimus 
et  firmamus  quod  omnes  notarii  societatis  teneantur  precoif- 
suli  et  consulìbus  obedire  in  statutis  et  ordinamentis  societatis  et 
preceptis  et  factis  prò  honore  et  statu  societatis  et  sociorum,  et 
5  statuta  et  ordinamenta  et  reformationes  ipsius  societatis  attendere 
et  observare,  et  operam  dare  quod  preconsul  et  conj|sules  ea  que      e.  5  e 
in  suo  sacramento,  statutis  vel  reformationibus  societatis  conti- 
nentur  faciant  et  observent  ;  et  banna  prestare  et  condemnationes 
solvere  ad  terminum  sibi  ab  eodem  preconsule  vel  aliquo  ex  con- 
io sulibus  constitutum,  et  pignora  et  fideiussores  dare  ad  voluntatem 
preconsulis  et  consuium.    et  nuUus  debeat  prohibere  vel  vetare 
pignus  nuntio  societatis.     et  qui  contra  fecerit  ipse  personaliter  vel 
aliquis  seu  aliqua  de  sua  familia,  preconsul  et  consules  teneantur 
ei  nomine  banni  auferre  decem  sol.  bon.  quotiens  fiierit  contra- 
15  factum,  et  plus  arbitrio  preconsulis.    et  quilibet  pigneratus  teneatur 
pignus  suum  exigere  infira  viginti  dies  postquam  fuerit  pigneratus  ; 

Skttitti  bolognesi.  Voi.  II.  a 


l8  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

alioquin  ex  tunc,  requìsitione  velproclamatione  premissa,  preconsul 
et  consules  et  quilibet  eorum  possint  illud  pignus  vendere,  obli- 
gare  et  alienare  ad  eorum  voluntatem. 


Vini.      QUOD   ID   Q.UOD   PLACET   MAIORI  PARTI   CONSULUM 

OBSERVETUR. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  consules  inter  se  aliquid  tracta- 
verint  vel  dixerint  de  factis  societatis  vel  etiam  de  aliquo  alio 
faao,  et  illud  ordinaverint  reducendum  in  corpore  societatis  vel  in 
Consilio  societatis  vel  coram  sociis,  id  quod  maiori  parti  eorum  con- 
sulum  placuerit  observetur,  scilicet  de  reducendo  et  refonnando  j 
vel  non  ;  dum  tamen  nuUum  arduum  vel  magnum  seu  ponderosum 
negotium  proponatur  in  corpore  vel  maiori  Consilio  societatis,  nisi 
prius  illud  proponatur,  examinetur  et  discutiatur  in  Consilio  Qua- 
p.  5d       draginta  societatis.    quod  si  aliter  factum  ||  fuerit,  reformatio  non 

valeat,  et  proponens  nomine  pene  solvere  teneatur  centum  sol.  ben.  io 
et  sit  precisum,  salvo  semper  omni  arbitrio,  officio  et  prelatura 
domini  preconsulis  ei  ex'  forma  alicuius  statuti  vel  ordinamenti  seu 
reformationis  concessìs;  et  eis  aut  alieni  eorum  pretextu  huius 
statuti  in  nichilo  derogetur. 


X.    Quod  preconsul  et  consules  exigant  condemnationes 

ET  OPICdUID  SOCIETATI  DEBETUR. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  preconsul  et  consules  qui  prò 
tempore  fuerint  teneantur  exigere  omnes  condemnationes  quas 
fecerint  eorum  tempore,  et  banna  scripta  ab  eis  imposiu  et  con- 
demnationes factas  a  precessoribus  ;  et  exigere  omne  id  et  quicquid 
societati  ex  aliqua  causa  debetur  vel  debebitur,  uno  vel  pluribus 
exactoribus  per  preconsulem  et  consules  vel  per  maiorem  partem 
eorum  huius  exactionis  officio  adiungendis  si  eis  videbitur,  sin- 
gulos  bononinos  parvos  prò  singulis  solidis  a  singulis  male  sol- 
ventibus  condemnatis  dumtaxat  prò  eorum  salario  habituris  ;  alio- 


STATUTI  DEL  .MCCCniI.  19 


IO  quin  solvant  societari  de  suis  bonis  tantumdem,  et  inquisitores 
rarionb  hoc  inquirere  et  fieri  facere  teneantur,  hanno  viginri  sol. 
ben.  prò  quolibet  eorum. 


XI.      Ad    Q.UEM    TERMINUM    ET    QUA     PENA 
CONDEMNATIONES  SOLVI  DEBEANT. 

1TEM  statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  fuerit  condemnatus 
teneatur  solvere  condemnarionem  infra  unum  mensem  postquam 
fuerit  condemnatus,  et  etiam  infra  breviorem  terminum  ad  arbi- 
trium  preconsulis  consututum  vel  impositum,  pena  quarti. 


XII.    De  consignatione  scripturarum  societatis 

AB  0FFICIALIBUS  FACIENDA. 

UT  scrìpture  et  acta  societatis,  preconsulis  et  consulum  velut 
expedit  conserventur,  |  et  de  ipsis  copia  habeatur,  statuimus      e.  6  ^ 
et  observarì  iubemus  quod  societas  nostra  in  palatio  communis 
Bononie  unum  scrìneum  vel  plura,  capsam  vel   capsas,  bonum 

5  firmum  et  solidum,  quod  vel  que  sit  armarium  societatis,  habeat, 
teneat  et  conservet,  in  quo  armario  deponantur  et  conserventur 
reformationes,  acta  et  libri  societatis  faaa  ab  ingressu  primi  pre- 
consulatus  citra,  et  que  deinceps  fient*  et  quod  quiiibet  preconsul 
et  consules  et  notarìus  societatis  et  notarius  preconsulis  precise 

IO  teneatur,  hanno  centum  sol.  bon.  prò  quolibet  eorum,  infra  quin- 
decim  dies  ab  exitu  eorum  ofEtii  dictas  scripturas  et  acta  eorum 
tempore  facta,  autenticata  manu  notarìi  qui  illas  et  illa  scripserìt 
et  fecerit,  posita  per  se  et  ligata  in  uno  voiumine  vel  diversis  ilio 
scrìneo  vel  scrineis,  capsa  vel  capsis  deponenda,  sequenti  massario 

15  societatis  consignare  vel  dare,  qui  massarius  dieta  acta  et  omnes 
libros  et  scripturas  sibi  a  precedentibus  offitialihus  consignata  vel 
data  aut  que  in  dicto  armario  erunt  in  suis  introitibus  per  or- 
dinem  scribi  facere  debeat,  et  eadem  infra  quindecim  dies  ab 
exitu  sui  offitii  sequenti  massario,  in  eius  introitibus  eodem  modo 

20  scribenda,  consignare  et  dare  sub  diao  hanno. 


20  SOCIETÀ   DEI   NOTAI 

Et  inquisitores  rationis  inquirant  si  hoc  statuium  fìierit  ob- 
servatum.  et  si  contrafactum  invenerint,  penis  debitis  puniant 
delinquentes:  et  nichilominus  diete  scripture  et  acta  dicto  mas- 
sano  consignentur  et  dentur. 


XIII.      Sì  QUIS  SCIVERIT  DE  BONIS  SOCIETATIS  APUD  ALIQUEM 
TENEATUR  PRECONSULI  ET  CONSULIBUS  DENUNTIARE. 

e.  6  B  o  TATUiMUS  et  ordinamus  quod  quicumque  sciverit  aliquem  ha- 
O  bere  de  bonis  societatis,  teneatur  infra  quindecim  dies  prò  bono 
statu  societatis  ilium  et  illos  habentes  preconsuli  et  consulìbus  de- 
nuntiare  et  manifestare. 


XIIIL      SaCRAMENTUM  TABELLIONIS  PRECONSULIS. 

• 

IURO  ego  tabellio  preconsuiis  bona  fide  sine  fraude  obedire  pre- 
consuli societatis  Notariorum,  et  omnes  scripturas  quas  mihi 
faciendas  iniunxerìt  vel  que  ad  meum  spectabunt  offidum  iìde- 
liter  facere,  et  factas  in  quatemo  seu  libro  ad  hoc  ordinato  vel 
ordinando  conscribere,  et  eas  diligenter  custodire  et  salvare  et  se-  5 
quenti  massario  consignare,  credentìas  fideliter  retinere,  et  ipsi 
preconsuli  meo  prestare  omne  quod  poterò  auxilium,  consilium 
et  favorem  in  hìis  et  circa  ea  que  ad  ofEtium  ipsius  vel  meum 
et  ad  honorem  et  bonum  statum  societatis  credidero  pertinere. 


XV.    De  electione  notarii  societatis  et  ipsius  ofpitio 

ET   feudo. 

S TATUIMUS  et  ordinamus  quod  societas  nostra  habeat  unum  no- 
tarium  bonum  et  sufficientem,  qui  sit  maior  viginti  quinque 
annis,  qui  scribat  reformationes,  acta  et  scripturas  preconsuiis,  con- 
sulum  et  massarii  societatis  et  ipsius  societatis.  et  eligatur  ad 
brevia  servando  coequationem  quarteriorum  quando  consules  eli-  5 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  21 

guntur,  et  duret  per  sex  menses,  et  habeat  prò  suo  salario  sex 
iib.  qui  notarius  debeat  et  teneatur  venire  ad  congregationes  . 
societatis  et  consiliorum  ipsius,  et  dictas  reformationes,  acta  et 
scripturas  facere^  et  stare  ad  discum  societatis  ad  voluntatem  pre- 
io  consulis  II  et  massarii  et  consulum  societatis.  et  si  questio  aliqua  e.  6  e 
oriretur  inter  dictum  notarium  et  notarium  specialem  domini  pre- 
consulis  occasione  scripturarum  vel  officii^  arbitrio  preconsulis  cum 
maiori  parte  consulum  dirimatur. 


XVL    Sacramentum  tabellionis  societatis. 

10RO  ego  tabellio  societatis  Notariorum  preconsuli  et  consulibus 
sodetatis  bona  fide,  sine  fraude  obedire,  et  omnes  scripturas 
quas  ipsi  vel  aliquis  eorum  mihi  prò  societate  scrìbendas  iniunxerit 
aut  que  occurrerint  mihi  ex  meo  officio  faciende,  legaliter  scribere 
j  ÌQ  quaternis  vel  libro  ad  hoc  specialiter  ordinando,  et  eas  diligenter 
custodire  et  salvare,  et  sequenti  massario  consignare,  credentias 
fìdeliter  retinere,  et  omnia  et  singula  que  ad  meum  spectant  vel 
spectabunt  officium  legaliter  exequi  et  fideliter  exercere. 


XVII.    De  electione,  officio  et  feudo  sindicorum 

ET  INaUISITORUM  RATIONUM  OFFICIALIUM  SOCIETATIS. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  quatuor  sindici  seu  inquisitores 
vel  examinatores  rationum  massariorum  et  officiai  ium  societatis 
et  unus  notarius  singulis  sex  mensibus  eligantur  ad  brevia,  infra  octo 
dies  postquam  consignationem  pecunie,  rerum  societatis  et  scriptu- 

]  ranim  a  precedentibus  officialibus  societatis  factam,  scilicet  unus 
smdicus  prò  quolibet  quarterio,  |  in  electione  notarli  quarteriis  coe- 
quandis.  qui  sindici  diligenter  inquirant  et  examinent  rationes, 
introitus  et  expensas  precedentis  massarii,  et  rationes  et  offitia  pre- 
consulis, consulum  et  aliorum  officialium  societatis  qui  fuerinttem- 

10  pore  dicti  massarii.  et  sì  invenerint  massarium,  preconsulem,  con- 
sules  vel  aliquem  officialem  diete  societatis  dolum  vel  fraudem 


e.  6  D 


e.  7  A 


22  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

commisisse  in  eorum  officiis,  vel  de  pecunia  seu  rebus  societads 
apud  se  retinuisse,  teneantur  condemnare  in  duplum  illius  pecunie 
et  aliarum  rerum  quas  invenerìnt  penes  aiiquem  diaorum  officiaiium 
remansisse  vel  cssq.    et  si  invenerìnt  preconsulem  vel  consules  aut  15 
alios  officiales  commisisse  vel  fecisse  contra  statuta  vel  reforma- 
tiones  societatis,  vel  non  observasse  ipsa  statuta  et  reformationes, 
debeant  eos  condemnare  penis  et  bannis  eis  ordinatis  vel  imposids 
ex  forma  ipsorum  statutorum  vel  reformationum.    qui  sindid 
eorum  offitium  compleant  infra  unum  mensem  postquam  electi  20 
fuerint,    et  eorum  condemnationes  faciant  et  pubUcent  in  corpore 
societatis.     a  quorum  condemnationibus  appellarì  non  possit  vel 
nulle  dici,    et  ut  eorum  ofEcium  possint  facere  et  compiere,  mas- 
sariusy  preconsul  et  consules  et  ofEciales  inquirendi  teneantur  infira 
octo  dies  postquam  a  sindicis  fuerìnt  requisiti  dare  et  consigliare  25 
rationes  introitus  et  expensarum  et  omnes  rationes  et  scrìpturas 
de  quibus  debent  inquiri  vel  examinari.     et  si  diai  inquisitores 
non  fecerint  et  compleverint  eorum  ofEcium  infra  dicftum  tempus, 
condenmetur  quilibet  eorum  per  preconsulem  et  consules  in  decem 
lib.  bon.,  et  priventur  feudo  eorum,  quod  feudum  veniat  ad  di-  30 
ctos  preconsulem  et  consules.     et  dicti  sindici  teneantur  eos  qui 
fuerìnt  in  casu  absolutionis  absol vere,  ponendo  causam  absolutionis. 
et  qui  semel  fuerit  inquisitus  non  debeat  plus  inquiri.     et  inqui- 
sitores tales  sint  qui  vel  quorum  patres  vel  fratres  non  debeant 
inquiri  vel  sindicarì.     et  debeat  habere  quilibet  eorum  sindicorum  35 
et  notarius  decem  sol.  bon.  prò  suo  merito  de  toto  officio  a  mas- 
sario  societatis  a  die  late  sententie  infra  tertium  diem.     qui  in- 
quisitores teneantur  etiam  precedentes   inquisitores  inquirere  si 
bene  fecerìnt  suum  ofEcium,  alioquin  ipsos  condemnare  in  quan- 
titate  et  quantitatibus  in  qua  vel  quibus  aEum  vel  alios  debue-  40 
rant   condemnare.     et  super  predictis   et  circa  predicta  possint 
dicti  sindici  precipere  banna,  imponere  et  condemnare  vel  con- 
demnari  facere  per  preconsulem   vel  consules  societatis  eos  qui 
non  obtemperaverint  mandatis  eorum,  ipsis  condemnationibus  per 
preconsulem  exigendis.    et  massarius,  preconsul  et  ceteri  officiales  45 
inquirendi  teneantur  reddere  rationem  de  omnibus  que  ad  eos 
vel  aUquem  eorum  pervenerint  occasione  societatis,  et  coram  dictis 


STATUTI  DEL  .MCCCUII.  23 

sindicis  se  presentare  quotiens  ab  eis  vel  eorum  nuntiìs  fiierint 
requisiti,  banno  viginti  sol.  bon.    et  nichilominus  teneantur  red- 
p  dere  ratìonem,  et  condemnarì  debeant  si  fuerint  condemnandi. 


XVin.    De  nuntiìs  societatis  et  eorum  officio  et  feudo. 

1TEM  statuimus  quod  societas  nostra  habeat  quatuor  nuntios  bonos       e.  7  b 
et  fideles,  scìlicet  unum  prò  quolibet  quarterie,  per  preconsulem 
et  consules  singulis  sex  mensibus  eligendos,  qui  continue  debeant 
et  teneantur  servire  et  obedire  preconsuli  et  consuHbus  societatis 

5  et  ipsi  societati  in  palatio  communis  Bononie  ad  discum  socie- 
tatis, et  per  civitatem  et  burgos  Bononie  et  extra  ad  voluntatem 
et  mandatum  preconsulis  et  consulum,  et  ferre  et  referre  am- 
baxatas  et  precepta  preconsulis  et  consulum  continue,  omni  tem- 
pore et  loco  legaliter  et  bona  fide  prout  eis  imposita  fuerint,  et 

IO  adesse  omnibus  congregationibus  societatis  et  consiliorum,  et  ire 
cum  preconsule  et  consulibus  et  societate  ad  corpora  notariorum 
defunaorum,  et  convocare  consilium  Ducentorum  et  Quadraginta, 
et  sotietatem  et  quoscumque  alios  ad  voluntatem  preconsulis  et 
consulum,  et  omnia  que  in  eorum  sacramento  continentur  fideliter 

15  facere.  quorum  quilibet  det  securitatem  de  vigintiquinque  lib. 
bon.  infra  octo  dies  postquam  electi  fuerint  de  predictis  obser- 
vandis  et  condemnationibus  eorum  solvendis.  et  habeant  dicti 
nuntii  duodecim  den.  bon.  a  quolibet  qui  eorum  tempore  fiet 
notarius,  et  quilibet  eorum  prò  suo  feudo  et  merito  novem  lib. 

20  bon.  prò  sex  mensibus  ab  ipsa  societate,  et  unam  capellinam  de 

panno  novo  faciendam  cum  insigniis  societatis  ||  superpositis,  quam       e.  7  e 
teneantur  habere  et  tenere  palam  in  capite  cum  fuerint  in  palatio 
ad  servitium  societatis,  et  cum  iverint  ad  pignerandum  seu  aliquid 
predpiendum  prò  societate,  et  cum  fuerint  vel  iverint  cum  socie- 

25  tate,  banno  sex  den.  prò  qualibet  vice,  item  habeant  dicti  nuntii 
tres  denarios  prò  qualibet  pigneratione  ab  eo  quem  prò  societate 
pigneraverint.  et  quod  aliquis  dictorum  nuntiorum  nichil  habeat  vel 
recipiat  a  societate  vel  aliquo  altero  occasione  corporum  defuncto- 
nim,  salvo  quod  possint  recipere  candelas,  si  eis  dabuntur;  salario 


24  SOCIETÀ   DEI   NOTAI 

et  capellinis  per  massarium  societatis  eis  dandis  impune  de  bavere  30 
societatis. 


I 


s 


XXI.      De  CONSILIO  QUADRAGINTA  SOCIETATIS. 

TATUIMUS  et  ordinamus  quod  societas  nostra   habeat  unum 
consilium  quadraginta  sapientium,  scilicet  decem  prò  qualibet 


IO 


XVIIII.      SaCRAMENTUM  NUNTIORUM   SOCIETATIS. 

URO  ego  nuntius  societatis  Notariorum  domino  preconsuli  et 
consulibus  societatis  obedire,  ambaxatas  et  precepta  ab  eis  vel 
aliquo  eorum  mihi  impositas  legaliter  facere  et  referre,  creden- 
tias  tenere,  et  quicquid  ad  manus  meas  de  bonis  societatis  vel 
quod  spectet  ad  societatem  occasione  officii  mei  pervenerit  mas-  5 
sario  societatis  dare  et  consignare  ea  die  vel  sequenti,  qua  ad 
manus  meas  pervenerit;  quod  si  non  fecero,  tenear  solvere  du- 
plum;  et  dare  operam  bona  fide  quod  omnia  et  singula  que  ab 
aliquo  vel  aliquibus  societati  debita  fuerint  integre  recuperentur, 
et  exigantur,  et  ad  societatem  perveniant;  et  si  sci  vero  aliquem 
e.  7  D  debitorem  societatis  vel  de  bonis  spectantijbus  ad  societatem,  pre- 
consuli et  consulibus  denuntiare  et  manifestare,  et  omnia  et  sin- 
gula que  ad  meum  ofEcium  ex  forma  statutorum  vel  reformatio- 
num  diete  societatis  pertinent  vel  pertinebunt  fideUter,  omni  firaude 
et  dolo  remotis,  exequi  et  servare.  ^> 

XX.      QUOMODO  SOLVI  DEBEANT  SALARIA  ET  FEUDA 

OFFICIALIUM  SOCIETATIS. 

S TATUIMUS  quod  salaria  et  fenda  preconsuHs,  consulum,  notario- 
rum et  omnium  ofEcialium  societatis  solvantur  eis  per  massarium 
societatis  de  introitibus  societatis,  si  fuerit  pecunia  in  communi; 
alioquin  ipse  solutiones  differantur  usque  quo  pecunia  obvenerit 
societati.  et  quod  aliqua  coUecta,  prestantia  vel  onus  non  impo-  5 
natur  inter  homines  societatis  occasione  dictorum  salariorum  vel 
alicuius  eorum.     et  hoc  statutum  sit  precisum. 


STATUTI  DEL  .MCCCmi.  25 


quarterìo,  qui  sint  de  discretioribus,  fideliorìbus  et  meliorìbus  ho- 
minibus  de  ipsa  sodetate.    et  eligantur  forma  scrutinii  per  pre* 

5  coQsulem  et  consules  societatis.  quorum  quilibet  sit  etatis  trì- 
ginta  amiorum  vel  plurìum.  quod  consiiium  vocetur  consilium 
minus  societatis,  et  debeat  examinare  et  discutere  facta  et  negotia 
societatiS)  et  quecumque  videbuntur  dicto  Consilio  vel  malori  parti 
ipsius  promovenda  et  proponenda,  proponi  debeant  in  corpore 

IO  sodetatis  vel  Consilio  |  Ducentorum,  nec  in  eis  vel  altero  eorum      e.  8  a 
aliquid   aliter  proponatun     hoc  autem  in   cedulis  mittendis  per 
societatem  non  vendicet  sibi  locum,  nisi  ubi  et  quando  domino 
preconsuli  yideretur,  arbitrio  et  omnimodo  potestate  et  baylia  do- 
mìni preconsulis  semper  salvis. 

15  Viris  prudentibus  magistris  Petro  de  Boateriis,  Petro  domini 
lohannis  de  Untola,  Parìsio  domini  Benvenuti  de  Altedo,  notarie, 
ac  lohanne  Bonapdree  rethorìce  instmaorìbus,  per  quos  et  nostra 
res  publica  meliores  cives  agnoscit  et  nostra  societas  multìpliciter 
decoratur,  ex  nunc  societatis  honore  ac  magisterii  grada  prefato 

20  adiungendis  Consilio,  et*  consiliariorum  dicti  consilii  cetui  ascri- 
bendis. 


XXn.      Db  CONSILIO  DUCENTORUM  ET  EIUS  AUCTORITATE. 

1TEM  statuimus  et  ordinamus  quod  societas  nostra  habeat  unum 
consilium  ducentorum  virorum,  scilicet  quinquaginta  prò  quo- 
Ubet  quarterìo,  de  meliorìbus  et  discretioribus  societatis,  quorum 
quilibet  sit  etatis  triginta  annorum  ad  minus,  quod  consilium  fun- 

5  gatur  vice  et  auctorìtate  totius  societatis,  et  eiusdem  societatis 
corpus  in  omnibus  eius  negotiis  representet.  de  quibus  ducentis 
consilìariis  ad  minus  medietas,  scilicet  centum,  cum  illud  consilium 
congregari  debuerit  intersit  ;  ex  quibus,  si  centum  vel  ultra  fuerint, 
due  partes  ad  minus  sint  in  concordia  super  quolibet  negotio  quod 

IO  finnaverint.    quod  consilium  eli[|gatur  per  preconsulem  et  consules      e.  8  b 
sodetatis.    et  quilibet  dictorum  ducentorum  sit  de  parte  Ecclesie 
vel  Jeremiensium   civitatis  Bononie.      et  quicquid  reformatum 
fuerit  vel  factum  per  dictum  consilium  valeat,  observetur  et  exe- 

Suituti  bolognesi.  Voi.  li.  2* 


26  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

cutioni  mandetur,  et  habeat  plenum  robur  ac  si  per  totam  società- 
tem  fuisset  reformatum  et  fiictum,  statuto,  ordinamento  vel  refor-  ij 
matione  aliqua  non  obstonte.     et  sit  precisum. 


A 


XXIIL    Generale  sacramentuic  cuiuslibet  notarii 

DE  COLLEGIO  NOSTRO. 

D  honorem,  Liudem  et  glorìam  omnipotentis  Dei,  et  gloriose 
virginis  beale  Marie  matris  domini  nostri  Ihesu  Christi,  et 
beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum,  et  Petronii  et  Ambrosii  confes- 
sorum,  et  bonam,  quietam  et  pacificam  unionem  societatis  et  artis 
notarie,  et  totius  civitads  Bononie,  populi  et  conmiunis,  sub  hac  5 
forma  predicta  debeat  Notariorum  societas  iuramend  vinculo  re- 
formari,  quia  quos  animorum  diversitas  separat,  virtus  juramenti 
confederat,  quod,  Hugone  testante,  est  omnium  rerum  securitas,  si 
purum  et  nitidum  conservetur. 

luro  igitur  ego  notarìus,  qui  sum  de  consonio.  seu  universi-  io 

tate  Notariorum  civitaris  Bonónie,  societatem  et  socios  Notariorum 

manutenere  ac  defendere  bona  fide,  credenrias  fideliter  rednere  et 

opem  et  operam  prò  viribus  exhibere  quod  ipsa  societas  in  bone 

e.  8  e       et  tranquillo  statu  permaneat  ac  edam  unione,  [  et  quod  de  bone 

semper  in  melius  ad  honorem  Dei  et  pacificum  statum  socieuris  rj 
et  populi  ac  communis  Bononie  augmentetur. 

Item  artem*  et  officium  notarie  pure  ac  fideliter  exercere. 

Notarios  de  ipsa  societate  honorare  et  prò  posse  iuvare  in 
omnibus  eorum  negotiis  tam  civilibus  quam  criminalibus,  in  quibus 
societatis  auxilium  fuerit  invocatum,  et  eis  et  cuilibet  eorum  bona  20 
fide,  sine  dolo  meum  consilium  et  auxilium  impertiri  quandocumque 
et  quotìenscumque  michi  a  preconsule  et  consulibus  impositum 
fuerit  vel  iniunctum. 

Item  dare  operam  bona  fide  quod  quilibet  notarius  de  socie- 
tate  in  suis  negotiis  et  causis  a  societate  et  sociis  eflicaciter  defen-  2; 
datur  et  adiuvetur  secundum  quod  honestas  rei  et  qualitas  negotii 
postulabit. 

Item,  si  rumor  fuerit  vel  emerserit  in  ci  vitate  Bononie  vel  di- 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  2J 

strictu,  cui  divina  potentia  obviare  dignetur,  ad  domum  alicuius 

30  potentis  vel  magnatis,  seu  habenris  rixam  vel  misclam,  vel  cuius 
causa  rumor  erit  vel  accìderit,  non  ire  ;  sed  ad  manutenendum  et 
defendendum  potestatem  sive  rectorem  et  commune  et  populum 
civitatis  Bononie  in  bono  statu  et  pacifico  properabo,  et  cum  so- 
cietate  et  sociis  meis  circa  hoc  prestabo  operam  toto  posse,    si 

35  autem  contrafecero,  tenear  solvere  nomine  banni  vigintiquinque  lib. 

ben.    quam  penam  preconsul  et  consules  secundum  formamj|sta-      e.  sd 
tutorum  exigere  teneantur. 

Item  non  astringere  nec  ligare  me  per  iuramentum  seu  pro- 
missionem  vel  pactum  alicui  magnati  vel  potenti  seu  alieni  parti 

40  civiutis  Bononie  vel  alicui  alteri  et  si  astrictus  sum  vel  ligatus, 
illud  ex  nunc  rescindo  et  dissolvo,  et  si  contrafecero,  tenear  sol- 
vere nomine  banni  vigintiquinque  lib.  bon.  quod  bannum  pre- 
consul et  consules  a  me  secundum  formam  statutorum  exigere 
teneantur. 

45  Item  preconsuli  et  consulibus  obedire  in  omnibus  que  mihi 
preceperìnt  prò  honore  et  utilitate  artis,  societatis  vel  sotiorum,  et 
ad  locum  ordinatum  ire  et  stare  cum  ab  ipso  preconsule  vel  con- 
sulibus vel  aliquo  ipsorum  sive  a  nuntio  societatis  fuero  requisitus, 
vel  mihi  iniunctum  fuerit  ab  eisdem  vel  aliquo  eorumdem,  si  ero 

50  in  civitate  aut  si  non  haberem  iustum  impedimentum  vel  licentiam 
a  predictis. 

Et  si  super  aliquo  preconsul  vel  consules  in  factis  vel  negotiis 
societatis  vel  sociorum  consilium  a  me  petierint,  bona  fide,  omni 
fraude  remota,  prout  melius  scivero  erogabo. 

55  Et  si  fuero  ad  faciendam  electionem  preconsulis  vel  alicuius 
consulum  seu  aliorum  ofiicialium  societatis,  illum  et  iUos  eligam, 
quos  prò  utilitate  et  honore  artis,  societatis  et  sociorum  meliores 
et  discretiores  ad  officia  credam. 

Item,  si  filerò  ellectus  ad  aliquod  officium  societatis  vel  nego- 

60  tium  faciendum,  illud  recipiam  et  faciam  et  recipere  seu  facere 
nonrecusabo,  nisi  evidens  causa  preconsuli  et  consulibus  me  red-^ 
deret  excusatum. 

Et  si  filerò  ad  aliquod  offitium  communis  vel  populi  Bononie, 
sodos  I  meos  cum  ad  me  vel  discum  ubi  fuero  accesserint,  libenter      e.  9  a 


28  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 


videbo  et  audiam,  et  eorum  negotia  et  causas  bona  fide  intelligam,  6s 
et  quam  citius  poterò  terminabo.    et  in  propriis  eorum  negotiis 
ero  favorabilis  et  benignus  prout  honestas  negotii  et  rei  decentia 
postulabit. 

Hoc  autem  statutum  legatur  singulis  duobus  mensibus  in  cor- 
pore  societatis.  70 


A 


XXIIII.    De  missa  prò  socibtate  celebranda« 

D  honorem  Dei  et  beate  Marie  virginis  gloriose,  et  beatorum 
evangelistarum,  scribarum  et  notarìorum  Deijohannis,  Mathei, 
Luce  et  Marci,  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  ac  Petronii 
et  Ambrosii  confessorum,  quorum  interventu  ars  et  societas  nostra 
et  omnes  socii  nostri  de  bono  semper  in  melius  augmententur,  5 
statuimus  et  firmamus  quod  sub  prediaorum  sanaorum  vocabulis 
unum  altare  in  domo  societatis  in  qua  societas  congregatur,  ubi, 
quando,  cum  ornatibus,  cera  et  omnibus  oportunis  ad  divini  cultus 
solemnia  celebranda,  ut  preconsuli  expedire  videbitur,  construatur. 

Pecunia  ad  opus  constructionis  huiusmodi  cum  ornatibus  et   io 
aliis  predictis  necessaria  per  massarium  societatis  de  ipsius  societatis 
erario  impreiudicialiter  persolvenda. 

Solerti  observatione  una  missa  ibidem  mense  quolibet  cele- 
branda, cui  preconsul  et  consules  societatis  intersint,  duobus  sol. 
e.  9B       bon.  sacerdofti  de  societatis  pecunia  offerendis.    quod  statutum   15 
precise  a  preconsule  et  consulibus  observetur,  nec  ulla  de  ipso 
absolutio  peti  possit. 


XXV.    Quod  pauperes  notarh  sepelliantur  de  bonis 

ET  EXPENSIS  societatis. 

AD  honorem  societatis  nostre  provldemus  et  ordinamus  quod  si 
de  bonis  alicuius  tabellionis  defuncti  non  extaret  de  quo  ipsius 
corpus  sepelliri  possit,  preconsul  et  consules,  quorum  dicto  de 
paupertate  stetur,  teneantur  de  bonis  societatis  ipsum  decenter  fa- 


STATUTI  DEL  JilCCCIUI.  29 

5  cere  sepelUri  expensis  oportunis,  non  tamen  excessuris  quantitatem 
trium  lib.  bon.,  arbitrio  domini  preconsulis  per  massarìum  socie- 
tads  de  communi  pecunia  impreiudiciallter  persolvendis,  nullo 
obstante  statuto. 


XXVI.  QUOD  O&INES  QUI  GRAVARENTUR  A  COMICUNI  OCCASIONE  SO- 
aETATIS  CONSERVBNTUR  ET  LIBERENTUR  INDEMNES  PER  IPSAM 
SOCIETATEM. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  si  preconsul  vel  consules  aut  ali- 
quis  eorum  aut  aliquis  alius  de  societate  nostra  conservando 
honorem  societatis  vel  alias  gravaretur  a  communi  vel  ab  alio  quo- 
cumque  occasione  societatis,  societas  ad  voluntatem  preconsulis, 
5  maioris  partis  consulum,  et  consilii  Quadraginta,  inter  eos  scrutinio 
celebrato,  teneatur  illum  et  illos  illesos  et  indenmes  a  gravamine 
et  iactura  conservare  et  penitus  liberare. 


XXVII.    Quod  quilibet  notarius  a  preconsule  et  consulibus 

ET  SOCIIS  IN  SUIS  NEGOTIIS  ADIUVETUR  ET  DEFENDATUR, 

STATUiMUS  et  ordinamus,  |  quoniam  credimus  expedire  prò  bono  C  9  e 
statu  civitatis  Bononie,  et  honore  societatis  et  singulorum  no- 
tarìorum,  quod  omnes  et  singuli  notarli  societatis  vicissim  se  de- 
beant  adiuvare  in  omnibus  suis  negotiis  et  manutenere  in  omnibus 
5  eorum  factis,  agendis  et  iuribus,  tam  in  communi  quam  extra 
commune,  tam  in  personis  quam  in  rebus,  et  cum  personis  et 
rebus,  verbis  et  factis. 

Et  preconsul  et  consules  qui  prò  tempore  erunt  teneantur  in- 
teresse in  curia  et  extra  curiam  cum  omnibus  sociis  habentibus 
IO  ausam  vel  negodum  vel  brìgam  in  communi  vel  extra  commune, 
et  cum  quolibet  eorum  ire,  redire,  sure  et  manutenere  illum  et 
illos  prò  posse,  quotiens  opus  fiierit,  sicuri  videbitur  negotio  expe- 
dire, et  dicere,  narrare,  facere,  tractare  et  promovere  negotium, 
factum  et  causam  ìllius  et  illorum  coram  potestate,  capitaneo,  an- 


p.  9  » 


30  SOCIETÀ  DEI   NOTAI 

tianis  et  consulibus  communis  et  populi  Bononie  et  aliìs  quibus-   15 
cumque,  ubicumque  fuerit  oportunum  seu  negotio  videbitur  con- 
venire,  quod  si  non  fecerint  vel  omiserint,  condemnentur  in  centum 
sol.  bon.  per  sindicos  societatis. 

Et  societatem  coadunare  semel  et  pluries,  et  proponere  factum, 
et  causam  diligenter  tractare  et  ad  finem  perducere  prout  melius  20 
videbitur  et  fieri  poterit  ad  utilitatem  habentis  vel  habentium  bri- 
garne negotium  seu  causam,  dunoimodo  non  post  condemnationem 
de  ilio  factam,  nisi  casus  occurrat  propter  quem  domino  precon- 
suli,  maiorì  parti  consulum  et  consilii  Quadragin||ta  aliud  videatur. 


XXVIII.    Quod  societas  vel  consilium  societatis  non  con- 

GREGETUR  PRO  ALICIUO  NOTARIO  CONDEMNATO  CAUSA  FALSITATIS 
VEL  MALEFICIL 

STATuiMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  notarius  occasione  ali- 
cuius  officii  vel  falsitatis  vel  fraudis  vel  maleficii  per  pote- 
statem,  capitaneum  vel  alium  ofBcialem  communis  Bononie  fuerit 
condemnatus,  preconsul  et  consules  qui  prò  tempore  erunt  non 
debeant  nec  possint  prò  ilio  notano  congregare  nec  congregari  5 
facere  corpus  societatis,  nec  aliquod  consilium  societatis,  nec  ali- 
quid  proponere  nec  proponi  permittere,  vel  consilium  dare  aliquo 
modo  vel  ingenio,  quod  detur  de  bonis  societatis  vel  sociorum 
alieni  dictis  de  causis  vel  aliqua  earum  condemnato  vel  alteri  prò 
eo.  et  de  hoc  teneantur  precise  preconsul  et  consules,  ita  quod  io 
absolvi  non  possint  aliqua  ratione  vel  ingenio,  et  si  contra  fe- 
cerint preconsul  et  consules,  puniatur  quiUbet  eorum  in  decem 
lib.  bon.,  et  conservent  societatem  et  socios  indemnes. 

Et  si  aliquis  ex  sociis  dixerit  consulendo  quod  aliquod  con- 
silium detur  alieni  contra  formam  huius  statuti,  condemnetur  in  ij 
decem  lib.  bon.    et  sit  precisum. 


STATUTI  DEL  J4CCCmi.  31 


XVIIII.      QUOD  REFORMATIONBS  ET  ACTA  SOCIBTATIS 

SCRIBANTUR  IN  Q.UATERMIS. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  omnes  reformationes  et  acta  so- 
cietatìs  nostre  teneantur  preconsul  et  consules  facere  scribi  in 
quatemis  vel  libro  et  non  in  cedulis  per  notarìum  sòcìetatis  vel 
preconsulis,  expensis  societatis.     de  quatemis  |  volumus  et  ordì- 

5  namus  quod  notarius  societatis  et  notarius  preconsulis  vel  alter 
eorum  possint  et  debeant  dictas  reformationes  et  etiam  omnia 
acta  et  scrìpturas  ipsius  societatis  et  preconsulis  et  consulum  et 
massarii  societatis  et  cuiuslibet  eorum  scrìbere  et  facere,  ita  quod 
ipse  reformationes,  acta  et  scripture  facte  manu  alterius  eorum 

IO  valeanty  et  plenam  auctorìtatem  habeant  et  quod  unus  eorum 
scripserit  vel  fecerit,  alter  illud  non  teneatur  scribere,  nisi  hoc  sibi 
a  preconsule  preceptum  fiierìt  vel  iniunctum. 


XXX.    Quod  nullus  notarius  det  aliqjuod  statutum  ciuod 

TANGAT  SOCIETATEM  COMPOSITORIBUS  STATUTORUM  SINE  LICEN- 
TIA  BT  VOLUNTATE  SOCIETATIS. 

PRO  bono  statu  societatis  ordinamus  et  statuimus  quod  nuUus 
notarius  per  se  vel  summissam  personam  aliquod  statutum 
tangens  societatem  vel  artem  notarie  seu  mentionem  aliquam 
faciens  contra  notarios  vel  contra  societatem  componat  seu  com- 

5  poni  fadat  vel  det  seu  dari  faciat  compositoribus  statutorum,  or- 
dinamentorum  vel  provisionum  communis  Bononie  vel  alteri  per- 
sone, nisi  hoc  prius  placuerìt  societati  vel  maiori  parti,  et  hoc 
ea  radone,  quia  quod  omnes  tangit  debet  ab  omnibus  approbari. 
et  qui  contra  prediaa  vel  eorum  aliquod  fecerìt  solvat  nomine 

IO  banni  vigintiquinque  Ub.  bon.  societati  predicte. 


ۥ  IO  A 


32  SOCIETÀ   DEI  NOTAI 


e.   lOB 


XXXI.  QUOD  NOTARII  ROGATIONES  INSTRUMENTORUM  PONANT  IN 
OyATERNIS  DE  PECUDE  INFRA  MENSEM,  NUMERIS  ET  NOÌONIBUS 
INTEGRIS  CONSCRIBENDIS,  ET  Q.UOD  INSTRUMENTA  EXHIBEANT 
PARTIBUS. 

QUONIAM  in  notoriorum  manibus  fere  omnia  committuntur  ne- 
gotia  sinfgulorum,  et  universus  orbis^  in  eorum  fidelitate  con- 
fidens,  plerumque  multa  ipsis  notariis  etiam  ignotis  et  eorum  au- 
ctoritati  committit  que  patrìbus,  filiis  aut  fratribus  nullatenus 
crederentur,  ut  de  illorum  scripturis  iuxta  ìntentionem  contrahen-  J 
tium  fides  et  testimonium  perpetuo  habeatur,  statuimus  et  provi- 
demus  quod  quilìbet  notarius  teneatur  contraaus,  et  omnia  in- 
strumenta que  scripserit  bene  et  ordinate  in  quatemis  cartarum 
de  pecude  infra  mensem  a  stipulatione  vel  celebratone  instru- 
menti conscribere,  annis  Domini,  indictione  et  die  ac  numero  io 
pecunie  sive  rerum  viginti  sol.  excedentis  vel  excedentium,  ac 
nominibus  et  prenominibus  personarum,  civitatum,  castrorum, 
villarum,  aliorumve  locorum  in  qualibet  scriptura  publica  seu  pu- 
blicanda  tam  in  autenticis  quam  rogationibus  seu  notis,  tam  in 
iudicio  et  officiis  communis  quam  extra,  per  dictiones  et  silabas  15 
non  per  literas  numeri,  nominis  seu  prenominis  notativas  scri- 
bendis,  annis  utique,  indictione  et  die,  quos  in  qualibet  pagina 
rogationum  et  actorum  sufEciat  annotari. 

Actis  et  ceteris  scripturis  notariorum  dominorum  potestatis  et 
capitanei  dumtaxat  exceptis;  in  quorum  singulis  quatemionum  20 
initiis  sufficiat  illos  scribi. 

Nec  tamen   predicta  vendicent  sibi  locum  in  scripturis  con- 

ductorum  datiorum  et  gabellarum  communis  Bononie,  ofEciorum 

e  IO  e     biadi,  salis  et  vini,  stateriarum,  molendinorum,  massajriorum  co- 

mitatus  Bononie,  summarum  depositariorum  et  aliorum  ofEtialium  ^5 
communis  Bononie  vel  ponderum  mercationum  prò  quibus  ga- 
bella solvitur,  et  societatum  artium  et  armorum. 

Ipsis  rogationibus  suis  onmi  cura  et  summa  diligentia  custo- 
diendis  et  servandis,  banno  centuno  sol.  bon.,  et  pluris  minorisve 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  33 

30  preconsulis  arbitrio  prò  predictorum  quolibet  et  vice  qualibet  pcr- 
sohrendo* 

Ad  hec  edam  quilibet  notarius  teneatur  instrumenta,  sententias 
et  omnes  scrìpturas  publicas  ab  eo  scrìptas  partibus  et  hiis  ad 
quos  spectant  compleu  et  autenticata  exhibere  et  dare  infra  unum 

35  mensem  postquam  ab  eis  fuerit  requisitus,  et  ad  breviorem  ter- 
minum  arbitrio  preconsulis;  si  tamen  ei  de  mercede  sua  fuerit 
satisfactum,  banno  viginti  soL  bon.  prò  qualibet  vice,  et  pluris 
arbitrio  preconsulis.  quod  bannum  preconsul  et  consules  cuilibet 
contrafacienti  accipere  teneantur»  si  coram  eo  vel  eis  de  hiis  que- 

40  rìmonia  proponetur. 

Quod  statutum  dominus  preconsul  primo  mense  sui  officii 
per  civitatem  et  burgos  civitatis  Bononie  teneatur  precise  facere 
prodamari. 


XXXIL    Testamenti  secreti  com  rogationb  tabelliokis  au- 

CTORIS  ASCULTANDI  PER  VOLENTEM  UTI  EO  AB  IPSO  NOTARtO 
POSSIT  ACCIPl  COPIA  UT  PACTUM  CUM  SOLEMNITATIBUS  VA- 
LITURA. 

ITEAC  sutuifflud  et  ordinamus  quod  quUibet  tesumento  secreto 
seu  ultima  volunute  secreta  luKU  formam  ordinamentorum 
communis  Bonònie  iti  |  sacrlstia  alicuius  loci  religiosi  deposito  si- 
gillato coram  indice  deputato  ad  discum  domini  potestatis  Vel  ad 

5  didcum  Aquile  presentito  per  fratres  antequam  dicti  frdtres  disce- 
da&t  a  iudice^  dictutn  testamentum  sive  ultima  voluntas  ascul- 
tetuf  cum  rogatione  tabeUionis  auctoris  péties  diaos  fratres  et 
sacrìstiam  dicci  loci  perpetuo  remansurum,  ostendendum  cuilibet 
ius  habenti  in  eo. 

IO  Et  si  quis  testamento  seu  ultima  voluntate  predicta  seu  eius 
parte  uti  voluerit,  possit  illud  vel  illam  accipere  a  dicto  notano 
Tel  a  subrogato  aliqua  insta  causa,  et  tale  testamentum  seu  ul- 
tima voluntas  vel  eius  pars  valeat  sicut  testamentum,  sic  depo- 
situm  et  sigillatum  et  presentatum  per  fratres^ 

15       Presentatio-  autem  et  publicatio  predieta  redigatur  in  actis  per 

Statuti  bolognesi.  Voi.  U.  3 


e.    lOD 


e.    II  A 


34  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

unum  ex  notariis  ad  discuoi  domini  potestatis  vel  Aquile  deputads. 
et  predicta  domini  preconsul  et  consules  observarì  facere  teneantur. 


XXXIII.  NOTARII  MEMORIALIUM,  CONTRACTUUM  ET  ULTIMARUM 
VOLUNTATUM  DENUNTIEKT  NOTARIOS  QJJl  DISCEDUNT  ANTEQUAM 
INSTRUMENTUM  POSITUM  SIT  IN  MEMORIALI. 

ITEM  statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  fuerìt  notarìus  ad 
officium  memorìalium,  contraauum  et  ultimarum  voluntatum 
prò  communi  Bononìe  teneatur  ipsos  contraaus,  ultimas  voluntates 
et  instrumenta  in  libro  dictorum  memorialium  scribere  et  ponere 
quandocumque  sibi  a  contrahentibus  et  notano  denuntiabitur,  et  5 
sibi  de  mercede  sua  solvetur^  secundum  formam  statuti,  banno  |  vi- 
ginti  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  et  credatur  contrahentibus  et 
notario  qui  fecerit  instrumentum,  si  sacramento  de  novo  facto  de- 
nuntiaverint  aliquem  ex  dictis  notariis  ad  memorìalia  deputatis  non 
observare  prediaa.  io 

Preterea  quilibet  notarius^  quando  denuntiabit  alieni  ex  diciis 
tabellionibus  aliquod  instrumentum  a  se  scriptum  in  memoriali 
ponendum,  teneatur  stare,  non  discedere  vel  ad  alia  divertere,  donec 
ipsum  instrumentum  scriptum  fuerit  in  libro  diaorum  memoria- 
lium, seu  rogationem  vel  notam  ipsius  instrumenti  dimittere  no-  15 
tario  cui  denuntiaverit,  banno  vigintiquinque  sol.  bon.  prò  qua- 
libet vice. 

Et  quilibet  preconsul  teneatur  cogere  omnes  notarios  ad  dictum 
officium  deputatos  iurare  coram  eo,  et  securitatem  vel  fideiussores 
prestare  quod  denuntiabunt  ipsi  preconsuli  quemlibet  notarium  qui  20 
predicta  non  observet  ea  die  qua  fuerit  contrafactum,  sub  pena  vi- 
ginti  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  quam  pecuniam  idem  preconsul 
exigere  teneatur. 

Concedimus  insuper  preconsuli  qui  prò  tempore  fuerit  arbitrium 
et  potestatem  de  prediais  quotiens  voluerit  inquirendi,et  quemcum-  2; 
que  contra  predicta  vel  eorum  aliquod  fecisse  invenerit  vel  de- 
nuntiatum  fuerit  puniendi  dictis  penis,  maioribus  vel  minoribus  suo 
arbitrio,  velut  sibi  prò  qualitate  delieti  videbitur  convenire. 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  35 


XXXIIII.  QUOD  NOTARII  DE  CURIA  SOTIOS  HONORABILITER  VI- 
DEANT,  ET  DE  SCRIPTURIS  EIS  PARCANT  USQ.UE  AD  Q.UANTITATEM 
QyiNQyE  SOL.  IN  EORUM  FACTIS. 

ITEM  dicimus  et  ordinamus,  ut  affectio  dilectionis  et  firmitatis  vi* 
geat  inter  notarìos,  quod  notarli  de  curia  vel  j  ad  aliqua  officia 
prò  communi  Bononie  deputati  socios  suos  honorem  et  ylarìter 
videant  et  benigne  pertractent,  tam  in  negotiis  clientulorum  suorum 
5  quam  propriis,  et  parcant  eis  in  scrìpturìs  negotiorum  ipsorum 
notarìorum  usque  ad  quantitatem  quinque  sol.  bon.,  nisi  remanserit 
voluntate  illius  qui  solvere  deberet  denarios,  et  ab  inde  supra  mo- 
derate pretium  accipiant  ab  eisdem.  et  qui  contrafecerit  puniatur 
in  decem  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit,  et  quod  acceperit  resti- 
io  tuat.  cuìus  banni  medietas  sit  accusantis  vel  denuntiantis.  et 
notarii  quando  acclpiuntur  sibi  denarii  dicant  se  esse  socios. 

Et  quilibet  notarius,  si  sciverit   contrafactum   csst,   teneatur 
preconsuli  et  consulibus  denuntiare. 

Et  preconsul  et  consules  teneantur  dictam  pecuniam  facere  resti- 
ij  tui  et  condemnare  ut  supra  dictum  est.    et  credatur  sacramento 
societatis  ipsi  notano  a  quo  pecimia  fiierit  accepta.    et  notarius  qui 
pecuniam  acceperit  debeat  precise  legi  in  corpore  societatis.    et 
preconsul  et  consules  teneantur  precise  auferre  dictum  bannum, 
alioquin  de  suo  solvant  tantumdem  societatì. 
20       Et  omnes  alii  nourii  societatis,  ubicumque  se  invenerint,  be- 
nigne et  decenter  vicissim  se  debeant  honorare,  et  unus  alteri  non 
detrahat,  non  iniurietur  alter  alteri,  nec  alter  alterum  infamet  palam 
vel  oculte,  banno  viginti  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit,     et  te- 
neantur ipsi  notarii  officiales  statim  facere  scripturas  sociis  [  et  eis 
25  exhibere  sicuri  facerent  aliis  qui  solvunt  pecuniam.    idem  obser- 
varì  volumus  in  notariis  societatis. 


e.   II  B 


C.   Il    C 


$6  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 


e.   II  D 


XXXV.      QUOD  ALiaUIS  NON   SIT  PROCURATOR, 
NEC   PATROCINETUR  CONTRA  ALIQ.UEM  EX  SOCIIS.      RUBRICA. 

ITEM  statuimus  et  ordinamus,  ne  rancor  odii  vel  ^iganie  Inter 
notarios  socios  exinde  nascatur,  quod  aliquis  notarius  non  pre- 
stet  patrocinium  suum,  consilium,  auxilium  vel  favorem  nec  pro- 
curationem  nec  curam  recipiat  neque  exerceat  in  criminali  negotio 
vel  causa,  neque  in  civili,  que  sit  de  quantitate  a  quinquaginta  lib.  j 
ben.  supra,  contra  alium  notarium  de  nostra  societate,  nec  contni 
aliquem  de  ipsius  notarii  familia  in  suo  facto  speciali  vel  causa, 
nisi  esset  de  voluntate  ipsius  sodi  contra  quem  predicta  fierent, 
et  nisi  esset  prò  patre,  matre,  fratribus,  sororibus,  genero,  socero, 
cognato  seu  aliquo  de  familia  sua  aut  aliis  pertinentibus  usque  ad  io 
tertium  gradum.  in  civili  vero  causa  vel  negotio,  de  quantitate 
viginti  lib.  vel  ab  inde  infra  liceat  cuilibet  impune  procurare  et 
predicta  facere.  a  viginti  vero  libris  supra  usque  ad  quinquaginta 
sit  in  arbitrio  preconsulis  et  consulum.  et  qui  contra  predicta  vel 
aliquod  predictorum  fecerit  solvat  societari  nostre  centum  soL  bon.  15 
prò  banno  quotiens  contrafecerit,  postquam  siW  a  preconsule  aut 
aliquo  ex  consulibus  per  se  vel  eorum  nundum  prec^tum  fiierit 
vel  iniunctum.  et  si  lEuerit  Hquidum  preconsuli  aut  consulibus,  sa- 
cramento denuntiantis  ab  eodem  novo  prestando,  aliquem  contra 
predicta  vel  eorum  aliquod  fecisse,  preconsul  et  consujles  precise  20 
teneantur  exigere  diaum  bannum. 

Si  quis  vero  contra  predicta  vel  eorum  aliquod  per  viam  rectam 
vel  ex  obliquo  attemptare  vel  venire  seu  facere  presumpserit,  vi- 
delicet  eundo  ad  defensionem  alicuius  aut  emendo  vel  acquirendo 
sibi  iura  contra  notarios  de  societate  vel  aliquem  predictorum,  25 
sive  aliquo  modo,  forma  vel  ingenio,  qui  suspectus,  calumpniosus, 
malitiosus  seu  indebitus  preconsuli  vel  consulibus  videatur,  ipse 
preconsul  et  etiam  consules  plenam  et  liberam  habeant  potestatem 
et  arbitrium  ipsum  et  ipsos  contrafacientes  puniendi  et  suo  arbi- 
trio condemnandi.  30 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  37 


XXXVI.      QpOD  ÌIULLUS  TABELLIO  SIT  PROCURATOR 
VSL  AUXILIATOR  MAGKATIS  CONTRA  HOTARIUlf . 

JTEM  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  tabellio  alicuius  ma* 
gnads  vel  potentis  seu  nobilis  contra  aliquem  de  societate 
nostra  procurator,  curator  vei  advocatus  esse  presumat,  aut  ei 
aliquod  auxilium  vel  consilìum  impertiri,  hanno  decem  lib.  bon. 
5  prò  qualibet  vice  qua  fuerit  contra&ctum.  quam  penam  ei  auferre 
precise  post  preceptum  ei  per  preconsulem  aut  consules  vel  eorum 
nuntium  vel  aliquem  consulum  factum,  nisi  ab  ipsa  procuratione, 
cura  vel  advocatiooe  seu  auxilio  vel  Consilio  incontinenti  desti- 
terìt,  dìcd  preconsul  et  consules  teneantur. 

XXXVII.     De  accusationibus  non  paciendis  per  notarium. 

Socios  nostios,  qui  ceterorum  hominum  debent  esse  speculum 
et  esemplar,  ab  inhonestis  et  illicitis  accusationibus  arcere  vo« 
lentes,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  notarius  audeat  vel  pre- 
sumat  aliquam  accusadonem,  denun||tiationem  vd  nodficatìonem 
5  instituere  vel  facere  de  aliquo  communi,  massario  vel  singulari 
persona  districtus  Bononie  qui  tenuerit  vel  morari  permiserit  in 
eius  curia  vel  domo  aliquem  vel  aliquos  bannitos  per  commune 
Bononie  vel  eis  prestiterit  auxilium  vel  consilium,  nec  de  homi- 
nibus  ludentibus  ad  azarduiH,  nec  de  cìvibus  vel  rusttcis  portan- 
do tibus  lanceas  vel  runcones  vel  alia  arma  vetita,  nec  de  aliena  iniuria 
vel  miuriis  modo  aliquo  vel  ingenio  de  alicuius  vel  aliquorum 
consensu  vel  voiuntate  de  aliquo  vel  aliquibus,  nec  de  aliquo 
popularì  crimine,  nec  de  aliquo  alio  quod  pos$et  in  damnum  vel 
obprobrium  sodetatis  Notarìorum  in  aliquo  redundare,  vel  in  pre* 
^5  dicds  accusationibus,  denuntiationibus  vel  notificati onibus  aut 
aliqua  eorum  procurationem  facere  vel  exercere  seu  testimonium 
ferre.  et  qui  contra  fecerit  condemnetur  prò  qualibet  vice  in 
vigiatiquinque  lìb.  bon»,  et  pluri  minorive  ad  voluntatem  domini 
preconsulìs,  inspecta  negotii  qualitate. 


e.  ISA 


38  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 


e.   13  B 


Salvo  quod  quìlibet  possit  dictas  accusationes  et  quodlibet  20 
predictorum  impune  facere  et  exercere,  si  suum  vel  suos  bannitos 
speciales  persequatur,  vel  eos  qui  eisdem  suis  bannitis  vel  ban- 
nito  auxilium  vel  consilium  dederint  vel  eos  tenuerìnt,  dum  tamen 
de  licentia  preconsulis  vel  maioris  partis  consulum  predicta  exe- 
quatur  vel  faciat,  vel  si  suam  vel  suorurn  iniurìam  prosequatur,  25 
ut  patris  vel  fratris  vel  alicuius  de  sua  progenie  |  vel  parentela 
usque  ad  tertium  gradum  sibi  coniuncti,  aut  sui  generi,  soceri  vel 
cognati  vel  aliquorum  de  sua  familia.  et  predicta  omnia  et  sin- 
gula  intelligantur  tam  in  masculino  genere  quam  in  feminino. 


XXXVIIL    Ad  QjUE  officia  nulli  notario  licet 

SE  IPSUM  ELICERE.     RUBRICA. 

UT  ambitioni,  que  interdum  indignos  conatur  estollere,  non  sit 
locus,  presenti  statuto  vetamus  quemquam  de  societate  no- 
stra deinceps  in  consulem  diete  societatis,  consiliarium  de  massa, 
sapientem  seu  ad  aliquod  aliud  officium  diete  societatis  quocumque 
nomine  censeatur  se  ipsum  eligere,  banno  decem  lib.  bon-  per  5 
preconsulem  cuius  tempore  fieret  talis  electio  a  quolibet  electore 
huiusmodi  exigendo,  electione  ipsa  nichilominus  habenda  cassa  et 
irrita  ipso  iure. 


XXXVIIII.    In  oyiBus  non  licet  notariis  obligari. 

AMPLI  ARI,  non  divelli  vel  minui  societatis  et  sociorum  decus 
et  commoda  cupientes,  hac  lege  vetamus  quemquam  de  so- 
cietate nostra  de  cetero  se  obligare  coram  domino  potestate,  aliquo 
de  sua  familia,  dominis  maleficiorum  novorum  seu  alio  officiali 
conmiunis  Bononie  occasione  alicuius  maleficit,  vel  prò  aliquo  qui  5 
produxerìt  aliquos  testes  in  aliqua  causa  criminali^  vel  edam  prò 
testibus  qui  producerentur,  vel  prò  aliquibus  custodibus  carcerum, 
vel  prò  aliquibus  approbatìonibus  securitatum,  nisi  essent  prò 
patre,  matre,  fratribus,  sororibus,  genero,  socero,  agnato,  cognato  | 


STATUTI  DEL  .MCCCim.  39 

IO  seu  aliquo  de  familia  sua,  aut  aliis  pertinendbus  seu  propinquis 
usque  ad  terdum  gradum. 

Salvo  quod  quilibet  de  societate  Notarìonim  possit  se  obligare 

usque  ad  quantitatem  viginti  sol.  bon.,  et  edam  possit  se  obligare 

prò  communibus  terrarum   comitatus  et  districtus  Bononie.     et 

15  edam  unus  notarìus  prò  alio  notano  possit  et  valeat  se  obligare. 

Et  si  extra  dìctas  personas  aliquis  de  dieta  societate  voluerìt 

se  obligare  in   communi  Bononie  coram   aliquibus   ofBcialibus, 

possit  obligare  cum  voluntate  et  licenda  domini  preconsulis  vel 

maioris  partis  consulum,  de  qua  licentia  appareat  publica  scriptura 

20  facta  manu  notarii  domini  preconsulis  vel  societads. 

Salvo  tamen  quod  prò  aUquo  teste  vel  aliquo  producente 
testes,  nec  prò  aliquibus  custodibus  carcerum,  nec  prò  aliquibus 
securitaribtis  approbatorum  aliquis  de  dieta  societate  non  possit 
nec  debeat  se  obUgare  nec  fideiubere  cum  voluntate  vel  sine 
25  voluntate  domini  preconsulis  et  consulum,  nisi  esset  prò  personis 
superius  nominatis  vel  aliqua  eorum,  pena  cuilibet  contrafacienti 
in  piedictis  et  quolibet  prediaorum  prò  qualibet  vice  qua  con- 
trafecerìt  decem  lib.  bon.,  et  pluris  vel  minoris  arbitrio  domini 
preconsulis. 
30  Et  quod  dominus  preconsul  possit  inquirere  predictos,  et  in  eos 
habeat  purum,  merum  et  liberum  arbitrium  inquirendi,  procedendi, 
puniendi  et  condemnandi. 


XXXX.     CONTRA  B4ALEDICOS,  CON|tUMACES  ET  INOBBDIENTES. 

ULCiscENDi  et  puniendi  modum  in  eos  qui  lacescierint  aliquos 
imponi  ac  servari  volentes,  eos  videlicet  iniurie  sue  penitere, 
ut  ne  quid  ipsi  tale  posthac  audeant  vel  presumant  et  ceteri  sint  ad 
iniuriam  tardiores;  maledicos.  contumaces  et  inobedientes  obvios 
seu  rebelles,  repugnantes  seu  quomodolibet  resistentes  preconsuli, 
consulibus  vel  alieni  eorum  seu  hiis  que  prò  utilitate  societatis 
proponerentur,  promoverentur,  providerentur  vel  firmarentur  sive 
proposita,  promota,  provisa  vel  firmata  essent  per  societatem  No- 
tariorum  aut  per  consilium  Quadraginta  sapientum  societatis  pre- 


C.    12  C 


c.  la  D 


40  SOCIETÀ  DEI   NOTAI 


fate»  sea  qne  gererentur  et  fierent,  seu  que  (acu  fiiissent,  vel  io 
procurata  ut  fiereat  per  domìnos  capitaneum,  antìanos  et  consules 
vel  alios  circa  honorem  et  statum  padficum  communis  et  po- 
puli  Bononie,  vel  preconsulìs,  vel  oonsulum^  vel  sodctatis  Mota- 
riorum,  vel  conservadonem  ordinamentorom  sacratorum  et  sacra- 
Qssimonim  populi  Bononie,  seu  coatta  xnandau,  commissa  vel  15 
committeada  in  genere  vel  in  spede  per  preconsulem  vel  maio- 
,  rem  partem  consulum  temere  venientes  vel  consentientes  vel  pa- 
dentes  seu  pardtum  capuntes,  vel  dlcentes  quicquam  fieri»  tractarì, 
e-  >3A      provideri  vel  ordinari,  quod  sit  vel  esse  posfsit  direoe  vel  indi- 

reae  contra  honorem  vel  statum  preconsulis»  consulum  vel  socie^  20 
utts  prediae»  vel  contra  obediendam  preconsuli  et  consulibus  per 
notarios  exhibendam,  nec  hec  et  quevis  alia  nocua  prò  posse  vi- 
tantes  vel  prohibentes»  nec  ea  per  aliquos  temptata  vel  procurata 
quam  cito  ea  sdverint  et  poterint  preconsuli  seu  consulibus  vel 
alieni  eorum  per  se  vel  alium  revelantes;  tales  utique  inquiri  volu»  2j 
mus»  et  inquisitos  debita  pena  plecd  usque  ad  quandtatem  centimi 
lib.  bon.»  et  alias  realiter  et  personaliter  gravari»  condicdone  de* 
linquentis  persone  et  delied  qualitate  perpensis;  preconsule  super 
hiis  omnibus  et  singulis  inquirendis  etpenis  inferendis  puro»  libero» 
mero  et  generali  arbitrio  podmro.  P 


XXXXI.     Quod  illiterati  et  indocti  notaru 

DE  MATRICULA  NOSTRA  TOLLANTUR. 

DEBET  tabellio  sufHcienter  gramadce  facultads  habere  noddam, 
ut  in  contracdbus»  ultimis  voluntadbus  et  iudidis  eo  latino  uu 
sciat  quod  negodorum  nature  conveniat  et  contrarium  non  parìat 
intellectum.  et  ideo  illiterad  et  indocd  ad  ismd  conscendere  offi- 
cium  non  presumant;  ignorantia  enim  et  imperìtia  culpe  annu-  5 
meratur»  que  solent  multorum  iura  perimere»  ac  subvertere  verì- 
tatem.  quapropter  statuimus  et  ordinamus  prò  bonore  et  bono 
statu  societads  quod»  si  aliquis  est  in  numero  seu  matricula  com- 
munis et  societads  nostre  conscriptus»  qui  non  babeat  sufficientem 
litteraturam  ad  tabellionatus  artem  et  officium  exercendimi»  et  qui  io 


STATUTI  DEL  .MCCam.  4I 

oon  exercet,  seu  raro  vel  ]  nunquam  tabelUonatus  officium  sii  so-      e.  13  b 
litus  operali  et  artem  aliam  seu  mercationem  exercet,  ille  talis  de 
matriculis  sodetatis  omnimodo  toUatur  et  cancelletur,  et  ulterius 
prò  sodo  non  habeatur,  nisi  ad  litteraturam  promotus  fiierit  et  sta- 

15  tuds  et  legìbus  examìnadonis  se  subiecerit.    et  quod  per  precon- 
sulem  et  consules  detur  opera  toto  posse  quod  ille  talis  de  matri- 
culis cominunis  Bononie  onininp  toUatur  et  cancelletur,  ad  aliquod 
officium  communis  Bononie  nullatenus  admittendus  prò  notarlo. 
De  hiis  excìpimus  iuvenes  minores  decem  et  octo  annis,  qui, 

20  licei  nondum  ad  sufficientem  litteraturam  pervenerint,  student  ta- 
men  et  proficient,  dante  Deo,  cum  omne  artificium  per  exercitium 
susdpiat  incrementum.  verumtamen  hos  iuvenes  ad  aliquod 
offidum  societads  vel  ad  brevia  societatis  vel  prò  tabellionibus  ad 
aliquod  prò  communi  Bononie  officium  admitd  nolumus.    quod 

2j  a  preconsule  et  consuUbus  totis  virìbus  procuretur. 


XXXXIL    QyoD  clerici  tollantur 

ET   CANCELLENTUR  DE   MATRICULA.      RUBRICA. 

UT  delinquendum  pena  ceteris  sit  exemplum,  udlitads  est  pu- 
blice  quod  omnes  notarli  in  eorum  arte  vel  officio  aliquid  in- 
debite committentes  penis  debitis  puniantur.  felices  namque  sunt 
quos  aliena  reddunt  pericula  magis  cautos.    qua  re  cum  clerìd 

5  non  subiaceant  iustide  gladiì  temporalis,  et  ideo  eorum  excessus 
puniri  non  possint  per  iudices  seculares,  dicimus  et  ordinamus 
quod  aliquis  clericus  vel  ad  aliquos  ordines  sacros  vel  clericatus  | 
admissus  seu  conversus,  iurisdicdoni  preconsulis  et  sodetads  No-      e.  130 
tarìorum  non  subiacens,  non  sit  nec  esse  vel  recipi  possit  de  so- 

10  deute  vel  collegio  nostro,  et  diligend  examinadone  matricule 
societads  per  preconsulem,  consules  vel  eos  quibus  conmiiserint 
premittenda,  si  quis  predictorum  vel  alias  inveniatur  inhabilis  qui 
iurisdicdoni  preconsulis  subesse  non  possit  nec  debeat,  de  illis  can- 
celletur et  toUatur  onmino.     et  procuretur  per  preconsulem  et 

15  consules  quod  illa  talis  persona  ad  niillum  officium  communis  Bo- 
nonie admittatur.     et  procuretur  interdici  eidem  omnino  per  po- 

SUUuU  bolo^ttL  Voi.  II.  3* 


42  ^       SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

testatem  et  capitaneum  Bonanie  cuilibet  prediaonim  esercenti  vel 
operanti  artem  notarle  in  iudidis  sive  extnu 


D 


XXXXIIL    Quantum  solvere  debeht  societati 

ILLI   aUI  PIUNT  NOtAUI. 

iciMUS  et  proyidendo  statuimus  quod  quicumque  Toluerìt 
ulterius  notarìus  fieri  vel  societatem  vel  artem  nostrani  in- 
gredi  solvat  et  eroget  sodetati  tam  prò  introitu  ipsius  sodetatis  vel 
artìs  quuB  prò  expensis  examinationÌ6  et  apf^robationis  quindecim 
lib.  bon.  5 

Excepto  quolibet  qui  fuerit  filius  vel  nepos  ex  filio  vel  firatre 
paterno^  vel  fiiuter  ex  linea  patema  alicuius  tabellionis  sodi  nostri 
vivi  vel  mortui,  qui  s(4vat  solum  quadraginta  sol.  bott» 

Et  excepto  quolibet  qui  habuerìt  in  dieta  sodetate  avunculum 
vel  fratrem  ex  linea  materna  vel  nepotem  ex  filia  vel  ex  fratre  io 
uterino  natum,  vivum  vel  mortuum,  qui  solvat  quinque  lib.  bon.  | 
e.  13D  De  quibus  quantitatibus  fiant  expense  salariorum  iudicum  et 

notarìorum^  qui  consulere  et  examinare  debuerint  ipsos  notarìos 
creandos,  et  sententianim  et  scripturarum  que  ex  hiis  fient.    et 
omne  id  quod  a  diais  expensis  supererìt  ad  societatis  comtnoda  15 
dìrìgatur. 

Dicimus  et  oniìnamus  quod  aliquis,  quantumcumque  oltm  fa- 
ctus  fuerit  notarius,  non  possit  deinceps  redpi  vel  approbarì  in 
nostra  societate  nec  in  ea  vel  eius  matricula  scribi,  nisi  iterato  fiat 
et  o'eetur  notarìus  et  solvat  societati  quantitatem  secundum  fot-  20 
mam  huius  statuti  suprascriptam. 

lohanne  Bonandree  notarìo,  rethorice  instructore,  vi  provisionis 
sacrate  ad  dviles  honores  admissò,  canceilariorum  communis  Bo- 
noni^  minus  litteratonim  et  minus  industrium  informatcM-e  per- 
petuo, in  nostre  rei  puUice  ac  sodetatis  obsequiis  fideliter  operoso  25 
ab  hac  lege  et  condictione  dumtaxat  excepto,  quem  ut  beneme- 
ritum  aprobantes,  creatione  tabellionatus  in  eo  non  itefanda,  nul- 
laque  ob  id  societati  nostre  ab  eo  solvenda  pecunia,  ex  nunc  in 
societate  nostra  in  socium  et  fratrem  nostrum  recipimus  ad  ho- 


STATUTI  DEL  JlCCClffl.  45 

30  noresy  commoda  et  onera  societads  admimmus,  et  ex  nunc  de- 
cemimus  admittendum»  et  in  ipsa  societate  ac  eixts  aiiatricula 
scribi  iubemus, 

Item  quod  preconsul,  coasuks  et  massarìus  societatis  nullum 
representarì  vel  examinari  seu  approbarì  vel  admittì  sinant,  nisi 

35  primo  habeant  pecuniam  yel  ydoneum  pignus  |  prediaarum  quan- 
titatum  que  solvi  debent  prout  superius  dictum  est.  et  si  contra- 
fecerìnty  teneantur  de  sua  propria  pecunia  solvere  id  totum  quod 
examinatus,  approbatus  vel  admissus  solvere  debtiisset  ut  di- 
ctum est. 

40  Et  hoc  statutum  in  omnibus  eius  partibus  sit  precisum^  ita 
quod  nulla  possit  peti  vel  dari  absolutio  ;  et  si  peteretur  vel  da- 
retur,  non  valeat  nec  teneat.  et  preconsul  et  consules  condem- 
nentur  a  succedentibus  preconsule  et  consulibus  vel  sindicis  in 
centum  sol.  bon.  prò  quolibet  eorum.    qui  ad  societatis  commoda 

45  dirigantur. 


XXXXIIII.    Forma  examinationis  borum 

QUI  VOLUNT  FIERI  NOTARII  ET  QJJl  NON  POSSUVT  FIERI  NOTARII 

NEC  HABERE  OFFICIA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quicumque  voluerit  de  cetero 
tabellio  fieri  et  artem  notane  in  civiute  et  comitatu  Bononie 
operari  representetur  et  representari  debeat  per  preconsulem  so- 
cietatis nostre  coram  uno  ex  iudicibus  potestatis  et  coram  duobus 

;  sapientibus  legistis  et  oao  notariis,  scilicet  duobus  notariis  prò 
quolibet  quarterìo,  assumendis  per  ipsum  preconsulem  et  consules 
ad  ipsum  representatum  vel  representatos  examinandos.  et  ipse 
representaius  tunc  iuret  sacramento  de  novo  prestando  quod  stu- 
duerìt  in  gramatica  ad  minus  quatuor  annis,  item  quod  studuerit 

IO  spatio  duorum  annorum  vel  ultra  in  documentis  notarie  sub  or- 
dinario doaore  ipsius  artis  cive  Bononie,  dum  tamen  ante  exa- 
minationem  dominus  preconsul  teneatur  secrete  inquirere  de  |  tem- 
pore smdii  notarie.  quo  facto,  examinetur  ibidem  coram  ipso 
iudice  per  dictos  examinatores  de  gramaticalibus  et  latino,  et  hiis 


e.   14  A 


e.   14  B 


44  SOCIETÀ  DO  XOTAI 


que  spectant  ad  artem  notane,  et  si  inventus  fiierit  sufficiens  et  15 
ydoneus,  dictus  iudex  iuxta  consilium  dictomin  ezaminatoruin 
eum  approbet  sufficientem  et  idoneum,  et  sentendando  pronun- 
net  ipsum  de  cetero  communìs  Bononie  auctorìtate  notarium  esse 
et  artem  notane  posse  ulterìus  in  cìvitate  et  comitatu  Bononie 
pubblice  operali  ac  eum  in  matrìcula  conmiunis  Bononie  in  qua  sunt  20 
nomina  notarìonim  dvitads  et  comitatus  Bononie  fore  prò  legitimo 
tabellione  scrìbendum  et  inserendum. 

Possint  autem  per  vices  approbarì  et  fieri  sex  et  ab  inde  supra 
usque  decem  inclusive. 

Salarium  vero  diaorum  dominonim  iudicum  sit  prò  quolibet  25 
eorum  sex  soL  bon.  et  non  ultra  prò  omnibus  approbads. 

Et  sint  dicri  octo  notarìi  de  numero  consilii  Quadraginta  con- 
siliariorum,   nominibus  in  sacculo  ponendis^  et,  eum  expedierit, 
extrahendis,  eodem  semper  ordine  observando.     et  eorum  sala- 
rium, scilicet  prò  quolibet  eorum,  sit  quinque  sol.  bon.  et   non  30 
ultra  prò  omnibus  approbads. 

Que  salaria  preconsul  sacramento  teneatur  eisdem  examina- 
torìbus  incondnend  facere  dari  et  solvi. 

Notarii  vero  ad  discum  potestatis  vel  Aquile  vel  Ursi,  inter 
dictos  coequadone  servata,  qui  sentendas  predicte  approbadonis  35 
scripserint,  eas  infra  oao  dies  compiere  et  autendcare  teneantur,  et 
cuilibet  approbato  suam  sentendam  exhibere,  et  in  matrìcula  com- 
c.  14  e  munis  Bononie  nomen  et  prenomen  approbad  ||  clare  et  aperte  et 
forma  publica  scrìbere.  et  eum  hec  omnia  fecerint,  ita  quod  nichil 
desit,  habeant  et  habere  debeant  prò  quolibet  approbato  et  in  40 
dieta  matrìcula  ab  eis  scripto  septem  sol.  bon.  et  non  ultra,  nec 
prìusquam  predicta  omnia  perficiant.  que  predicte  expense  sol- 
vantur  per  massarìum  societads  de  quandtadbus  quas  receperìt  a 
dicds  approbatis. 

Porro  nullus  alias  etiam  approbatus  representari,  examinarì,  45 
approbarì  vel  ad  esercidum  tabellionatus  admitd  possìt,  nec  uUus 
minor  decem  et  octo  annis  vel  maior  quadraginta,  nec  ullus  nisi 
civis  vel  comitadnus  Bononie.  nullus  edam  ulterius  in  notarium 
approbetur  in  diete  societads  matrìcula  conscrìbendus,  nisi  primo 
examinatus  per  dominum  preconsulem,  consules  et  consilium  Qua-  50 


STATUTI  DEL  .MCCCIIII.  45 

draginta  sapientum  diete  societatis  qui  prò  tempore  fuerint,  seu 
maiorem  partem  ipsorum  dignus  àuctoritate  tanta  secreto  et  sin- 
gilatim  cum  fabis  albis  et  nigris  ad  scrutinium  fuerit  approba- 
tus.  quam  approbationem  facere  teneantur,  si  examinatum  repe- 
55  rerint  competentem,  a  singulis  qui  approbati  fuerint  et  recepti 
in  predictonim  presentìa  corporali  exacto  per  preconsuiem  iura- 
mento,  quod  societatem  ipsam  ingrediuntur  quia  intendunt  artem 
notorie  fideliter  operari,  non  ob  causam  aliam  vel  respectum,  et 
quod  ipsam  artem  tam  in  iudiciis  quam  extra  fideliter  et  legaliter 
60  exercebunt. 

Quod  sacramentum  iurìste  qui  in  iure  triennio  studuerint  pre- 
stare nullatenus  ||  teneantur,  statutorum  communis  Bononie  posthac      e.  14  d 
forma  servanda. 

Et  nullus  officio,  onere  vèl  honore  magisteri!  vel  doctrine  artis 
65  notarie  aut  cuiuslibetcumque  officii  communis  vel  populi  Bononie 
poriatur,  gaudeat  vel  fungatur,  nisi  fiierit  ipse  vel  eius  maiores 
cives  Bononie  per  sparium  viginti  annorum  vel  maìus. 

Et  si  quis  contra  hec  vel  aliquod  eorum  fecerit  aut  facere  vel 
venire  presumpserit,  sive  de  aliquo  predictonim  palam  vel  occulte 
70  se  intromiserit,  preconsul  et  consules  omnino  et  precise  procu- 
rent  illum  per  potestatem  puniri  et  condemnari  prò  qualibet  vice 
qua  contrafecerit  aut  de  aliquo  predictonim  se  intromiserit  in 
centum  lib.  bon. 

Salvis  aliis  penis  contra  illum  dispositis  et  ordinatis  in  refor- 
7J  matione  consilii  et  masse  populi  faaa  super  hiis  tempore  domini 
Thomasii  de  Untola  olim  capitanei  populi  Bononie. 

Quod  tamen  statutum  in  iuristis  quoad  etatem,  examinationem 
et  sacramentum  non  vendicet  sibi  locum. 


XXXXV.  Quod  nomina  notariorum  approbatorum  scribantur 

IN  UNO  Q.UATERNO   ET  IN  MATRICULA,  ET   LEGANTUR  IN  SOCIE- 
TATE, 

ITEM  statuimus  et  ordinamus  quod  preconsul  et  consules  qui  in- 
tererint  examinationi  notariorum  omnes  notarios  examinatos  et 


46  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

approbatos  secundum  formam  statuti,  eo  die  vcl  sequenti  qua 
erunt  examinati  et  approbati  et  solverìnt  massario  societads  vel 
in  pignerìbus  sufficientibus  yel  in  pecunia  illam  quantitatem  pe-  5 
amie  quam  solvere  debet  ille  qui  ingreditur  societatem  secundum 
e.  i5a  formam  statuti  de  hoc  loqueuftis,  debeant  scribi  facere  in  uno  qua- 
terno  vel  libro  ad  hoc  specialiter  deputato,  et  ibidem  scrìbere  quan- 
titates  quas  quilibet  ipsorum  approbatorum  solvcrit  socieuti  prò 
admissione  et  approbadone  ipsorum.  io 

Et  si  tabellio  scripserìt  aliquem  in  societate  qui  dictam  quan- 
titatem  ab  eo  debitam  prò  eius  introitu  vel  approbatione  non  sol- 
vente puniatur  ipse  tabellio  in  centum  sol.  bon.  prò  quolibet 
scrìpto,  et  quilibet  consulum  in  totidem  nomine  pene. 

Et  hoc  statutum  totum  sit  precisum  in  omnibus  eius  partibus.  15 
et  dictum  quaternum  penes  societatem  tenere  et  sequenti  massario 
in  eius  introitu  consignare  et  dare,  ut  societas  non  possit  in  aliquo 
defraudari. 

Et  notarli  qui  scrìbere  debebunt  in  matrìcula  notarìos  scribant 
notarios  approbatos  tantum  et  scrìptos  in  dictfo  quatemo  et  non  20 
alios.  et  postea  legi  debeant  in  corpore  societatis,  et  ponantur  in 
matricula  societads  per  notarios  societatìs  tantum,  nisi  insta  causa 
subesset  a  societate  approbata,  notarlo  societatis  qui  eos  in  ma- 
tricula societatis  conscripserit  recepturo  prò  mercede  sui  operìs  a 
quolibet  quem  in  matricula  vel  quaterno  scripserit,  duodecim  den.  25 
bon.  tantum,  et  predicte  saipture  tam  quaterni  quam  matrì- 
cule  autentice  appareant  et  autenticentur  per  ipsum  notarium. 
et.hec  omnia  fiant  et  procurentur  per  preconsulem  et  consules 
et  notarìum  societatis,  ut  non  possint  super  hiis  argui,  sed  <Ie 
e.  15B     speciali  diligen||ria  commendari.  jo 


XXXXVL    Per  preconsulem  et  consules  vel  maiorek€  partem 

IPSORUM  NOTARIORUM    CORRIGANTUR   ERRORES. 

DUM  nichil  natura  perfectum  simplici  in  genere  expolivit,  error 
autem  ab  ignoranda  vel  imperfecdone  causatur,  et  nonnulli 
notarìi  minus  instructi  minusque  perfecd  in  uldmis  voluntatìbus, 


STATUTI  DEL  .MCCCmi.  47 

-    ■- —  -  —  ■■  -  ■  ■ 

contractibus  et  scrìpturis  aliìs  interdum  et  sepius  errare  noscuntur, 
5  quod  tam  eìs  quam  aUis  plurimum  posset  officere,  volentes  sue- 
currere  laudabiliter  defectibus  utrorumque,  statuimus  et  ordinamus 
quod  precoùsul  et  consules  qui  nunc  sunt  et  prò  tempore  fuerint 
vel  maior  pars  eorum  quotienscumque  aliquis  de  nostra  societate 
in  preterìtum  inTeniretur  enusse  vel  in  futurum,  quod  Deus  aver- 
lo tat,  errabit  siùe  fraude  in  aliqua  ultima  voluntate^  aliquo  contractu, 
aliisve  scripturìs,  possint,  teneantur  et  debeant  tali  erranti  et  qui 
enavit  precipere  ipsumque  cogere,  ante  tamen  per  eos  vel  maiorem 
partem  eorum  aliis  sapientibus,  si  sibi  vel  maiori  parti  videbitur, 
adbibendis,  esaminato  diligenter  negotio,  de  errore  cognito  et  de- 
15  darato  quod  error  appareat,  huiusmodi  errores  corrigere,  ac  compel- 
lere  penis  quibus  eis  vel  maiori  parti  videbitur  quemlibet  cuius- 
cumque  condidooìs  existat,  penes  quem  scripturam  corrigendam 
repererint,  eam  exhibere  in  publicam  notionem,  et  pati  quod  error 
vel  errores  in  veriutis  speculum  redigantur. 
20       Et  quod  omnes  errores  de  mandato  alicuius  preconsulis  vel  | 

consulum  iam  correcti  prò    correctis  legitime  habeantur  quoad      e  i5  e 
personas  corrìgentium  et  corrigi  facientium  et  permittentium,  ita 
quod  non  intelligantur  penam  aliquam  ex  correctione,  factione  vel 
permissione  huiusmodi  incurrisse  et  etiam  quoad  alia,  prout  hec 
25  correcdones  in  aliis  sint  rationabiles  atque  iuste. 

Presenti  et  fiituris  preconsulibus>  consulibus  vel  maiori  parti 

ipsorum  eie  nunc  super  cognidone,  declaradoney  pronundadone 

correcdonis,  iniuncto  et  executione  penarum  et  coerdonum  illa- 

tìone  prò  errorìbus  scripturarum  cuiusvis  condicdonis  existant,  cor- 

30  rigcndis  pieno,  libero,  puro,  generali  et  speciali  arbitrio  podturis. 


XXXXVII.    Quod  in  procuratorum  personas  vel  bona  nulla 

FIAT  BXECUTIO  VI  PROMISSIONIS  SEU  OBLIGATIGNIS  EX  ALICUIUS 
RELATIONIS   FORMA   SECUTE. 

NE  procuratorum  offidum  quod  gratuito  gerendum  suscipitur 
ex  sue  liberalitatis  mentis  detrimento  reportet,  statuimus  et 
ordinamus  quod  ex  vigore  vel  virtute  alicuius  promissionis  seu 


48  SOCIETÀ   DEI  NOTAI 


obligationis  faae  vel  fiende  que  quomodolibet  sequeretur  vel  sequi 
posset  direae  vel  indirecte  ex  forma  alicuius  relevadonis  appo-  5 
site  vel  apponende  in  instrumentis  aliquibus  procuradonum  in 
ipsorum  procuratorum  personas  vel  bona  per  aiìquos  rectores,  ìu- 
dices  seu  offidales  cniusvis  condidonis  existant  nulla  execudo  possit 
e.  z5d       fieri  vel  mandari  nec  per  aliquos  ius  aliquod  contra  personas  |  vel 

bona  ipsorum  acquiri,  sed  contra  prìndpales  dumtaxat  et  eorum    io 
bona,      et  si  contrafieret,  sit  irrltum  ipso  iure,     quod  statutum 
preconsul  et  consules  procurare  teneantur  et  debeant  in  Consilio 
populi  reformarL 


e.    16  A 


XXXXVIII.    Quod  non  expendatur  de  bonis  societatis  vel 

SOTIORUM   ULTRA   QUANTITATEM    TRIUM   LIBRARUM    NISI    CERTA 
FORMA   ET   MODO. 

NOLENTES  quod  societas  vel  socii  nostri  expensis  vel  one- 
ribus  imprevisis  seu  indebids  aggraventur,  statuimus  et 
ordinamus  quod  aliqua  coUecta,  prestanda  vel  onus  non  possit 
inter  sodos  nostros  imponi  vel  dividi  seu  de  pecunia  vel  bonis 
sodetads  vel  sociorum  occasione  aliqua  expendi,  donarì,  solvi  5 
vel  concedi  ultra  quandtatem  trium  lib.  bon.  prò  aliqua  causa 
vel  vice,  nisi  infi"ascripta  forma  et  modo,  videlicet  :  quod  primo 
de'voluntate  duarum  pardum  omnium  consulum  sodetatis  et  pre- 
consulis  onus  illud  et  expense  vel  soludones  de  quibus  faciendis 
tractabitur  proponatur  in  Consilio  Quadraginta  sapientum  sodetads  io 
quod  prò  tempore  fuerit.  et  si  due  partes  ipsorum  Quadraginta 
fuerint  concordes,  facto  inter  eos  secrete  scrudnio  quod  onus  illud 
vel  exspense  imponantur  vel  fiant,  tunc  possit  proponi  in  corpore 
sodetads  in  quo  sint  trecend  homines  de  ipsa  societate  vel  plures, 
vel  in  Consilio  Ducentorum.  quorum  si  due  partes,  facto  secrete  15 
inter  eos  scrudnio,  concordaverint,  ipsius  super  hoc  sodetatis  vo- 
luntas  et  beneplacitum  effectui  demandetur.  quod  si  preconsul 
vel  II  consules  seu  massarius  vel  aliquis  alius  de  pecunia  vel  bonis 
sodetads  vel  sodorum  contra  predictam  formam  expenderit,  im- 
posuerit  vel  solverit  vel  fieri  fecerit  vel  proposuerit,  condemnetur  20 


STATUTI  DEL  .MCCCHU.  49 

quicumque  hoc  fecerit  per  sindicos  societads  in  duplum  eius  quod 
expensum,  datum  vel  solutum  fuerit.  que  condempnationes  in 
societads  introitu  convertantur.  predicta  vero  locum  non  habeant 
in  expensis  altarìs,  salarìi  preconsulis  et  eius  notarii  et  consulum 

25  et  aliorum  officialium  sociecatis  nec  in  aliis  expensis  ex  forma 
statutorum  sodetatis  specialiter  disposids  vel  ordinads  neque  in 
expensis  de  voluntate  societatis  factis  vel  fadendis  in  empdone> 
edificadone  seu  construcdone  vel  laborerio  domorum  sodetads 
nostre  vel  occasione  ipsarum  domorum  aut  reparatione  vel  apta- 

30  none  salegate  vel  eius  strate  iuxta  ipsas  domos. 


XXXXVIIII.    De  aliekatione  domorum  societatis 

NON    FACIENDA    PER    SOCIETATEM    VEL    SINGULARES    SOCIOS. 

INTENDENTES  quod  domus  sodetads  nostre  prò  ipsius  sodetads 
honore  et  utilitate  continua  perpetuo  sint  et  esse  debeant  penes 
ipsam  sodetatem,  statuimus  et  ordinamus  et  precise  volumus  ob- 
servari  quod  domus  predicte  sodetads  vel  aliqua  earum  vendi, 

5  obligari,  distrahi  vel  alienari  non  possit  modo  aliquo  vel  ingenio, 
oisi  prius  super  hoc  infrascriptus  modus  et  forma  servetur  :  videli* 
cet  quod  primo  super  hoc  fiant,  de  voluntate  trium  pardum  omnium 
consulum  sodejtatis  qui  prò  tempore  fuerint,  quatuor  congrega-      e.  i6b 
dones  sodetatis  in  diversis  diebus  dominicis  vd  fesdvis,  in  qualibet 

IO  quarum  trium  priorum  sint  ad  minus  trescend  homines  de  dieta 
sodetate.  et  si  due  partes  ipsorum  in  qualibet  ipsarum  trium  con- 
gregadonum  concordes  fuerìnt,  facto  inter  eos  secrete  scrudnio> 
fiat  quarta  congregano,  in  qua  sint  qulngenti  homines  de  ipsa 
societate  vel  plures,  et  si  due  partes  ipsius  quarte  congregadonis, 

15  facto  inter  eos  secrete  scrutinio,  concordes  fuerìnt,  tunc  ipsius  con- 
gregadonis  voluntas  possit  efiectui  demandari.  si  quis  autem  alie- 
nadonem  vel  obligadonem  de  dicds  domibus  contra  predictam 
fonnam  facere  vel  promovere  presumpserit,  solvat  sodetad  pene 
nomine  centum  lib.  bon.,  et  ipsa  alienano  vel  obligado  non  va- 

20  leat  nec  teneat.  ad  hoc  etiam  disponimus  et  ordinamus  quod  nuUus 
Dotarius  vel  sodus  de  societate  nostra  audeat  vel  presumat  ven- 

Statuti  hologneii.  Voi.  U.  4 


50  SOCIETÀ  DEI  NOTAI 

dere,  alienare,  distrahere  vel  obligare  alicui  vel  alìquibus  partem 
sibi  condngentein  vel  que  ad  eum  aliquo  iure  vel  causa  spectaret 
vel  spectare  posset  in  domibus  seu  de  domibus  societatìs  vel  alìqua 
eorum,  vel  cedere  ius  aliquid  vel  acdonem  quod  vel  quam  haberet  2  j 
vel  habere  posset  in  eis.  et  si  contra  predicta  vel  aliquod  eorum 
factum  fuerit,  puniatur  et  condemnetur  quilibet  prò  qualibet  vice 
qua  contrafecerit  in  vigintiquinque  lib.  bon.  societad  nostre  inte- 
e.  16  e      graliter  applicandis.    et  nichilominus  de  societate  |  nostra  cancel- 

letur  et  tollatur»  et  omni  auzilio  et  benefitio  societatis  privetur  30 
perpetuo,  et  in  ipsa  societate  nullo  tempore  reponatur.  et  nullus 
notarius  faciat  instrumentum  aliquod  de  aliqua  alienatione  vel  con- 
tractu  facto  de  predictis  domibus  vel  aliqua  earum  seu  eorum 
vel  alicuius  earum  iure  vel  occasione  contra  formam  dicti  statuti, 
pena  et  banno  vigintiquinque  lib.  bon.  et  quilibet  possit  denun-  35 
tiare  quemlibet  qui  contra  aliquod  predictorum  fecerit,  et  denun- 
tiator  habeat  medietatem  banni  et  in  credentia  teneatur. 


L.      QyOD  CONSULES  CESSENT  PER  UNUM  ANNUM. 

ITEM  statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  fiierit  consul  so- 
cietatis nostre  cesset  per  unum  annum  ab  'ipso  officio  ab  exitu 
sui  consulatus,  ita  quod  nullo  modo,  nisi  elapso  anno,  ad  idem 
offidum  eligatur  vel  eligi  possit.  et  preconsul  et  consules  in  qua- 
libet congregatone  facienda  prò  consulibus  eligendis  hoc  statutum  5 
et  nomina  illorum  qui  cessare  debent  ante  quam  dentur  brevia 
legi  facere  teneantur. 


LI.    Quod  nulla  absolutio  specialis  petatur  de  statutis 

msi  exprimatur  causa. 

VOLENTES  quod  statuta  et  ordinamenta  societatis  nostre  in- 
tegre observentur,  statuimus  et  mandamus  quod  nulla  abso- 
lutio specialis  statuti  vel  statutorum  ipsius  societatis  debeat  nec 
possit  peti,  nisi  primo  legatur  ibidem  statutum   de  ^uo  petitur 


STATUTI  DEL  JilCCCUn. 


^ 


5  absolutiOy  et  exprimatur  causa  quare  petitur.    et  si  contrafactum  ^ 
fiierit,  absolutio  non  valeat  nec  teneat. 


LII.      QUOD  NULLA  GENERALIS  |  ABSOLUTIO   PETATUR  e.  |6  D 

VEL   DARI  POSSIT. 

ITEM  statuimus  quod  nulla  absolutio  generalis  statutorum  vel  re- 
formatìonum  societads  possit  a  preconsule  vel  consulibus  seu  mas- 
sano  societatis  vel  aliquo   alio  peti  nec  darì^  et  si  daretur,  non 
valeat  nec  teneat  ipso  facto,    salvo  quod  generalis  absolutio,  in 
5  penultimo  vel  uldmo  mense,  quando  proponitur  de  electione  pre- 
consulis,  et  non  ante,  more  solito  peti  possit. 


un.  QyOD  PRECONSUL  ET  CONSULES  OPERARI  EFFICACITBR  TE- 
NEANTUR  QUOD  POTESTAS,  CAPITANEUS,  VICARII  ET  PAMILIB 
PRECONSULl  ET  CONSULIBUS  ET  SOCIETATI  NOTARIORUM  AUXI- 
LIENTUR  ET  FAVEANT,  CONTRARIIS  OBSTITURL 

DUM  intentionis  populi  Bononie  sit  et  hactenus  fuerit  quod 
preconsulis  et  consulum  velut  benemeritorum  officio-^iefe- 
ratur  dum  ad  augmentum  et  conservationem  pacifici  status  prefate 
civitatis  et  populi  societatem  nostram  columnam  et  lumeìi^aa- 

5  gistra  rerum  experientia  comprobavit;  statuimus  et  firmi»a<»  quod 
preconsul  et  consules  operari  efficadter  teneantur  qxxed  ^Èpinì 
potestas   et  capitaneus  presentes  et  qui  prò  tempore  fuenitt^et  • 
eorum  vicarìi  atque  familie,  ad  instantiam  et  requisitionempi^ 
consulis  vel  consulum  societatis  nostre  vel  maioris  partis  eorum, 

IO  prestent  ac  dent  auxilium  et  favorem  eis  et  diete  sodetati  ad 
conservationem  et  roborationem  status  sodeta|^^ostre  |(^fficii 
preconsulatus,  et  obsistant,  prohibeant  et  sk  ^ponant  |  omnibus 
et  singulis  contrarium  traaantib^fs  vel  tacientibus  totò  posse,  immo 
ipsum  statum  augeant  ac  promoveant  utiliter  a  se  ipsis  cum  casus 

^  vel  tempus  occurrerit,  et  in  hiis  maxime  que  preconsul,  consules 
et  consilium  Quadraginta  sapientum  diete  societatis  decreverit  posse 


c«  17  ▲ 


•.»♦ 


SOCIETÀ   DEI  NOTAI 


^ad  honorem  et  pacificum  statum  cìvitatis  et  populi  Bononie  per- 
tinere,  nec  non  quandocumque  et  quotienscumque  a  preconsule 
et  consulibus  et  sapientibus  societatis  predicte  fuerint  requisiti,  et 
quod  dent  et  concedant  de  ipsorum  familiis  prò  exequendis  ne-  20 
gotiis  societatis  ipsius,  et  maxime  prò  compellendis  eorum  sub- 
ditis  ad  obediendam  exhibendam* 


LIV.    Decretum  pleni  et  perpetui  roboris  harum  legum  et 

OLIM    A  DOMINO    COMITE   BDITARUM,    ET    ABROGATIO    CONTRA- 
RIARUM. 


H 


£C  utique  suprascripta  omnia  statuta,  ordinamenta  et  leges 
societatem  et  socios  nostros  salubribus  dispositionibus  rego- 
lantes  tempore  preconsulatus  viri  prudentis  domini  Homoboni  de 
Thedericis  preconsulis  societatis  Notariorum,  tam  ex  veteribus 
quam  ex  novis  societatis  prefate  statutis,  ordinamentis  et  legibus  5 
solemni  deliberatione  ac  diligenti  examinatione  premissis,  per  nos 
statutarios  superìus  nominatos  scrìptas,  innovatasi  correctas  et 
e.  17  B  editasy  nec  non  easfquas  vir  prudens  dominus  comes  de  Basa- 
comatrìbus  olim  preconsul  societatis  eiusdem,  vi  et  auctorìtate 
provisionum  sacratarum  edidit,  plenum  et  perpetuum  robur  de-  io 
cernimus  habituras,  ceteris  qua  parte  presentibus  seu  a  prefato 
domino  comite  editis  vel  alicui  earum  viderentur  vel  essent  con- 
trarie ahrogantes,  ac  eas  et  quamlibet  earum  ex  nunc  inefiìcaces 
et  irritas  decementes* 


LV.    Aprobatio  et  promulgatio  harum  legum. 

Aperte  ac  ppbiicate^  late  et  promulgate  fuerunt  statuta,  ordi- 
namenta et  leges  in  hoc  conscripte  volumine  per  prefatum 
dominum  preconsulem,  viros  providos  de  porta  Steri  dom.  Blaxium 
de  Stiglatico  ;  de  porta  Sancti  Petri  dom.  Albertum  Venture  ;  de 
porta  Sancti  Proculi  dom.  lohannem  quondam  domini  Cambii  5 
de  Libris;  de  poru  Ravennate  dom.  Leonardimi  quondam  do- 


STATUTI  DEL  J^CCCim.  53 

mini  Bonvisini  Francutii;  consules  socieutis   eiusdem  viros  di- 
scretos  dom.  Petram  Frandsci,  magistrum  Petrum  de  Boateriis, 
dom.  Henrigettum  domini  Felidani  et  lohannem  Bonandree  :  sta- 
io tutarios  suprascriptos,  et  eorum  mandato  in  universitate  sodetatis 

Notarìorum  congregata  in  domo  sodetatis  in  qua  sodetas|con*  &  17  e 
gregatur  anno  Domini  millesimo  trecentesimo  quarto,  indictione 
secunda,  die  lune  tertio  februarii,  pressentibus  Helya  Fidantie, 
Martmo  Guidonis  et  Petro  lohannis,  nuntiis  sodetatis,  testibus. 
15  Ego  lohannes  Bonandree  imperiali  auctorìtate  notarius  statu- 
torum,  ordinamentorum  et  legum  suprascriptarum  sumptioni,  in- 
novationi,  correctioni  et  editioni,  decreto,  abrogationi,  asserdoni 
ac  publicationi,  lationi  et  promulgationi  predictis  ìnterfiii,  et  sta- 
tata, ordinamenta  et  leges  predictas  in  presenti  volumine  scrìpsi. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 


DELL'ANNO  .MCCXXXXV. 


CON  ADDIZIONI  DEGLI  ANNI  .MCCXXXXVIL  ..MCCXXXXVUII. 

JlCCLm.  E  JCCCLVI. 


LiBER  statutonim  societads  Campsorum  civitads  Bononie. 
Summus  machine  condictor  mundialìs  post  singula  genus  hu- 
manum,  ut  legitur,  procreavit.    illi  equìdem  primi  generis  eiusdem, 
per  quos  ipsum  terrarum  orbem  disposuit  deitas  gubemandum,  et 

5  a  quibus  nos  sumus  iicet  miserabiliter  derivati,  totis  viribus  dile- 
cdonem  servabant,  loquebantur  pacem,  fidem  et  veritatem  onmibus 
immittari  cordium  intentionibus  conabantur  ;  et  sic  tunc  in  summo 
gradu  dilectio,  pax,  fides  et  veritas  consistebant.  postmodum 
vero  heredibus  et  heredum  heredibus  et  sic  de  ceteris  de  gradu 

IO  in  gradum  ex  libero  dato  arbitrio  a  summa  Providentia  universis 
in  exigua  et  minora  boni  et  equi  pravique  maiora  et  ampliorata, 
peccatis  exigentibus  descendendo,  usque  ad  hec  nostra  tempora  sub- 
rogatis,  sic  tamdem  cepit  fides,  veritas  et  charitas  refiigere,  ne- 
quitia,  dolositas  et  universi  mali  cognitio,  singulorum  cordibus  obfu- 

i)  satìs,  subiectione  diabolica  dominari,quod,  exceptis  bonis  religiosis 
qui  ad  perpetue  claritatis  gloriam  intendentes,  limitibus  iustitie  con- 
tinuis  Dominum  desudantes  et  aflPeaibus  immittari, ....  in  maiori 
parte  homines  huius  mundi  omnes  ipsorum  actus  in  malas  inten- 
tiones  convertere  dinoscuntur.  ille  nempe  hodie,  cuiuscumque  con- 

20  dictìonis  existat,qui  magis  fraudes  et  dolos  noverit  machinari,  quique 
per  fas  et  nefas  divitiis  cumulatis  potentior  et  sapientior  est  ad 
malum,  Inter  omnes  optinet  prindpatum,  et  ceteris  omni  laude  ac 
gloria  dignior  cemitur  coronandus.  bonus  vero  pauper  spirìtus 
et  divitiarum,  cuius  nil  aliud  intentio  quam  veritas  est,  quo  magis 

25  firaudum  et  deceptionum  ignarus  bonaque  simplicitate  perfecdor 

Statuti  botognui.  Voi.  H.  4* 


CIA 


58  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 

eo  plus  ab  omnibus  spernitur,  ipsiusque  vitam  insaniam  reputant, 
et  habetur  a  singulis  in  derisum.  verum  non  sic  divine  maiestatis 
pietas  eorum  quos  redimere  sanguine  pretioso  descendit  in  onmibus 
est  oblita,  ut  generali  elloquentia  sit  dicendum,  quod  prossus  omnes 
hoc  discrìmine  usque  ad  infima  permiserìt  dilabarì  et  quod  adhuc  30 
ipsius  veritatis  partem  in  aliquibus  non  servaverìt  digniorem;  quia 
hoc  nostro  tempore  quidam  etiam  asque  ipsis  religiosis  existunt, 
licet  sint  in  vite  presentis  exilio  et  mundi  tenebris  constitud,  qui 
asque  vero  vivere  vel  conduci  non  possunt,  eo  quod  artes  ipsorum 
quibus  reguntur  non  vaient  sine  fide  ac  ventate  plenixima  exer-  35 
ceri,  ex  hiis  quosdam  a  sacrìs  constitutionibus  ordinatos  tabel- 
liones  vel  scrìnearìos  appellamus,eo  quod  sicut  inventum  thessaurum 
in  scrineo  reconditur  ut  servetur,  sic  merito  debet  omnis  fides 
omnisque  legalitas  et  quicquid  eis  in  fide  ac  legalitate  comittitur 
per  eos  inviolabiliter  reservari.  videmus  enim  quod,  nisi  ratione  40 
prohibetur  in  contrarìum  evidenti,  omnibus  que  scrìpserint  fides 
datur,  nec  audet  quis  de  levi  ausu  temerario  infiingere  publice  quod 
scrìpserint,  licet  aliqui  ex  eis  aliquando  per  deviationis  semitas  gra- 
dientes  huius  tam  nobilissime  artis  fides  excedant,  et  fides  obmissa 
insdgante  diabolo  abvertatur.  sunt  etiam  alii  quidam  in  quibus  45 
multum  veritatis  et  fidei  quam  nunc  tenent  homines  reservatur,  sd- 
licet  ubicumque  in  mundi  partibus  constituti  negotiatores  auri,  ar- 
genti, monetarum,  lapidum  pretiosorum  et  per  consequens  mul- 
tarum  aliarum  rerum,  qui  campsores  et  mercatores  vulgarì  elloquio 
nuncupantur.  hos  quidem  de  necesse  oportet  ut  omnem  veritatem,  5° 
fidem  et  legalitatem  artem  ipsorum  eis  exercentibus  immittantur, 
quod  solo  verbo  et  nutu  promittunt  fide  adimpleant  illibata,  et 
sibi  a  quolibet  in  fideli  negotio  precaveant  diligenter;  sic  enim 
sunt  in  legalitate  constantes,  quod  quicquid  in  eadem  arte  dicunt 
▼el  agunt  ab  ipsa  sola  progreditur  veritate.  eorum  itaque  nobilis  55 
et  comendanda  generatìo  in  civitate  Bononie  locum  pre  ceteris 
obtinere  dignoscitur  principalem  et  in  eadem  evidenti  consortio 
commendabili  prefulgere:  sunt  namque  non  pauci  numero  viri 
egregii,  sapientes,  potentes  et  providi. predictis,  ut  dictum  est^  vir- 
tutibus  premuniti,  qui  honorata  sotietate  corporalibus  iuramentis  60 
ceterisque  legibus  et  stat[ut]is  ad  invicem  connectuntur,  habentes 


STATUTI  DEL  JICCXXXXV.  59 

reaores  vel  consules,  sub  quorum  iuxta  ordinationum  formam  regi- 
mine obediunt  et  reguntur.  hos  vero  cum  condgisset  consulum  eo 
presidentium  tempore  mandato  loco  debito  congregari,  eorum  teno* 

(5  rem  ezeqnentibas  sututorum  brevium  soiempnitate  premissa,  qua- 
tuor  ex  eis  viros  prudentes,  dominos  silicet  Petri^olum  Bonaguide, 
Guidoaem  lacobi  ^agniboni,  Lambertinum  domini  Balduini  et^oe- 
nem  de  Peppulis,  elìgerunt,  ipsorum  fidei  committentes  ut,  eorum  di- 
ligenter  statutis  inspectis,  sic  in  novis  ad  communem  ipsorum  hono- 

70  rem  et  comodum  pertinentibus  fabrìcandis,  qua  veteribus  correptione 
debita  emendandis  intento  studio  ac  plenixima  diligentia  procura- 
rent  quapropter  idem  viri  prudentes  non  predecessorum  consi- 
mili prò  temporibus  offitio  presidentium,  qui  in  huiusmodi  singulis, 
necessariis  non  inspectis,  levi  providentia  graviora  fonasse  honera 

75  eviuntes  se  quam  vellotiori  ciusu  poterant  expedire  curabant,  mores 
vel  vestigia  ullatenus  imitantes,  cum,  eisdem  ipsis  statutis  veteribus 
a  principio  usque  finem  per  Rolandinum  Rodulfini  devotum  et 
fidelem  ipsius  sotìetatis  notarium  seriatim  expositis  et  perlectis,  in- 
spexissent  in  eisdem  ordinadones  incultas  et  quam  plurima  inho- 

80  nesta,  que  per  predecessorum  inherdam  et  imperridam  in  eisdem 
inserta  fìierant  et  relieta,  pùropter  que  aliquando  lites  videamus 
ezhoriri  et  ìnquomoda  sucedere  infinita,  continuo  se  labori  co- 
repdonis  eorum  omnium  voluntate  subiecerunt.  sic,  .divina  grada 
concedente»  multa  sapienda  magnaque  providentia  et  deliberadone 

8)  solempni,  superflua  que  in  eisdem  ante  minus  provide  inserta  fìie- 

nntresecantes,!  evellentes  errores  et  vida  et  repugnadones  quaslibet      e.  i  b 
dirimentes,  quod  omnia  que  in  eisdem  mulds  esse  poterant  am- 
bigua et  oscura  in  apertam  cognidonis  oomium  planidem  reduxe- 
runt,  subsequenter  nova  statuta  valde  utilia  inserentes,  quibus 

90  una  cum  predictis  veteribus  sic  corecds,  nedum  ipsi  sodetatis  pre- 
diete,  verum  edam  cereri  hominum  servande  verìtads,  legaliuds 
et  fidei  plenissimam  cognidonem  et  sciendam  nanciscentur.  ce- 
terum  post  compillationem  predicum,  opere  prefato  in  audienda 
dominorum  Fandbelli  condam  domini  Ariend»  Frederìci  condam 

95  domini  Figlocari,  Bonacose  condam  domini  Rodaldi  Lamandine, 
et  Angellini  de  Ursis,  sub  quorum  tunc  temporibus  consultu  ac  do- 

66.  Coi.  ammette  ex 


6o  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 


minio  et  eadem  prospero  regimine  sodetas  fovebatur  ac  omnium 
societatis  predicte  deducto  publice  ac  exposito  diligenter,  meniit  hic 
liber  plausu  gratissimo  confirmatìonis  et  approbadotds  gradam 
opdnere,  fueruntque  sic  ut  prediximus  omnia  in  ipso  contenta  pu-  loc 
blice  aprobata  consulum  tempore  predictorum,  curends  mille  du- 
cends  quadraginta  quinque  annis  Domini  Ihesu  Chrisd,  qui  sua 
benignissima  pietate  gloriosissima  incorupta  virgine  Maria  beatis- 
sima matre  sua  in  hoc  aput  eum  devotìs  intercedente  precibus  et 
benignis,  tam  honorande  socieuds  status  in  prosperitatem  et  ho-  roj 
norificendam  dignetur  perhempniter  ampliare. 

I.    Sacramentum  consulis  societatis  Cancpsorum. 

IURO,  ego  qui  consul  fuero  societads  Campsorum  civitads  Bo- 
nonie,  bona  fide^  omni  firaude  remota,  gul)emare,  conducere  ac 
tueri  ipsam  sodetatem  Campsorum  in  omnibus  que  ad  ipsorum 
honorem  et  comodum  credidero  perdnere,  et  quod  rectum  marchum 
rectasque  ballancias  unumquemque  campsorum  fatiam  rednere,  de  5 
hoc  singulis  sex  mensibus  perquirens  quoslibet  diligenter^  nec  non 
per  me  ipsum  simille  id  observans*  absoludonem  vero  exinde  non 
petam  nec  ea  possit  mihi  ullatenus  exhiberi.  si  quem  autem  so- 
dum  ex  campsoribus  hec  non  observantem  invenero,  dummodo  vì- 
deatur  quod  id  fraudulenter  fadat,  ei  nomine  pene  vigind  sol.  imper.  io 
aufferam  ipsamque  nuUatenus  ei  remittam,  sed  eam  in  utilitatem 
Campsorum  communis  redigere  procurabo,  nichiUominus  illum 
quem  talem  invenero  fraudem  comittere  Bononie  denundans  pote- 
stad.  preterea  inter  sodos  meos  campsores>  stantes  silicet  ad  tabu- 
lam  qui  iuraverunt  vel  iurabunt  ad  breve  campsorum,  rarionem  et  i  J 
bonum  usum  nitar  in  omnibus  observari,  ita  quod  postquam  de 
altero  possuerit  quesdonem,  eamdem  infra  .xxx.  dies  a  data  queri- 
monia et  porecto  libello,  secundum  radonem  et  bonum  usum  vel 
concordiam  pardum,  diffiniam,  vel  fadam  diffinirì.  et  in  cive  de 
facto  cambi  vel  mercadandie  id  simille  observabo.  statuta  quidem  20 
Campsorum  semel  tempore  consulatus  mei  mihi  legi  fadam  dili- 
genter  infra  oao  dies  ab  introytu  mei  offitii.  insuper  quicquid  ad 
me  pervenerit  seu  percepero  nomine  et  occaxione  ^otietatis  Cam- 


STATUTI  DEL  JdCCXXXXV.  6l 

psorum  tam  de  residuis  a  predecessoribus  campsorum  consignatis 

25  quam  de  eo  quod  soluturi  sunt  hii  in  sodetate  Campsorum  in- 
trabunt  et  de  alio  seu  ex  quocumque  alio  modo  vel  causa  bona 
fide  in  utilitatem  iam  diete  sodetatis  disponam,  et  facds  om- 
nibus utilibus  ipsius  sotietatis  expensis,  infra  oao  dies  post  exitum 
mei  offitìi  quicquid  residui  habuero  succedendbus  post  me  con- 

30  sulibus  ìntegre  consignabo.  quod  si  non  fecero,  quantumque 
ipsum  residuum  retinuero,  ab  octo  diebus  in  antea  quolibet  die  no- 
mine pene  unum  denarium  prò  unaquaque  libra  persolvam,  et  con- 
sules  succedentes  iUam  mihi  penam  nullatenus  remittere  possint. 
quos  edam  consules  succedentes  id  idem  sacramentum  iurare  com- 

35  pellam.  etstadonemaliquaminaliquoforoBononievelaliundenisi 
secundum  sors  sicut  et  aliis  meis  sotiis  dederit  non  habebo.  verum 
tamen  feudum  mihi  per  statutum  concessum  et  vigind  sol.  bon.  in 
foro  Reni  et  alios  vigind  soL  in  foro  Sancd  Proculi  nobis  omnibus 
consulibus  prò  comestionibus  concessos,  et  nichil  ultra  de  pecunia 

40  sodetads  predicte  percipere  valeamus.  quos  denarios  in  dictis  foris 
concessos  teneamur  in  comestionibus  necessario  erogare»  et  alias  eos 
percipere  non  valeamus.  teneatur  edam  quilibet  nostrum  unum 
ex  campsorìbus  ad  dictas  comesdones  ducere  ac  habere,  de  moran- 
tibus  silicet  ad  tabiilam.    liceat  insuper  nobis  ab  illis  qui  stadones 

45  fadunt  in  mercads  et  a  colligendbus  pedagium  comesdones  reci- 
pere  consuetas^  dummodo  quilibet  consul  ad  ipsas  edam  come- 
sdones unum  sodum  campsorem  morantem  ad  tabulam  convitet 
et  ducat.  et  insuper  iuro  ego  consul  dare  operam  bona  fide  cum 
potestate  et  suis  iudidbus  quod  ius  reddatur  per  eos  et  per  cu- 

50  rìales  omni  tempore  quod  reddendum  est  et  in  diebus  non  probi- 
bids  per  statutum. 


II.      QyOD   CONSULES  mTRA  .XV.  DIES  AB  IPSORUM  INTROTTU 
PRSaPIAKT  NEMINEII  QUI  NON  lURAVIT  TENENDUIC. 

1TEM  infra  quindecim  dies  ab  introytu  mee  consolarle  per  sacra- 
mentum precipiam  sodis  meis  per  omnes  tabulas,  ut  nuUus  eorum 
aUquem  secum  ad  bancham  assidue  teneat,  nisi  ille  iuraverit  vel 


62  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 


CSA 


iurabit  ad  breve  campsorum^  salvo  quod  infra  dicetur  de  filio  et 
fratte  filiosque  fratris  vel  sororis.     et  de  hoc  predirto  tenear  iu-  5 
ramento. 


IH.    Quod  consules  caìcpsoribus  fatiant  semel  legi  statuta. 

ITEM  dabo  operam  toto  posse  ut  ponatur  in  statuto  communis 
Bononie  quod,  siquis  perditam  fecerit  in  aliqua  terra^  potestas 
Bononie  qui  prò  tempore  frierit  teneatur  sine  aliqua  requisitione 
avere  quod  inventum  frierit  Bononie  de  hominibus  illius  terre  in 
qua  predÌGta  facta  fiierìnt  £a.cere  saxire  et  facere  tamdiu  stare  5 
saxitum  donec  1  de  iure  cognitum  frierìt  et  satisfactum.  et  simile 
pedagium  quod  homines  Bononie  solverint  in  aliis  terris  aufe- 
ratur  ab  hominibus  illarum  terrarum  in  dvitate  Bononie.  item 
ut  ponatur  in  statutis  communis  Bononie  ut  consulibus  qui  prò 
tempore  fiierint  detur  per  commune  Bononie  unus  index  qui  vadat  io 
cum  ipsis  consulibus  ad  nundinas  extra  Bononiam  expensis  com- 
munis Bononie,  sicut  consuetum  est 


IIII.      QyOD  CONSULES  TEMPORE  EDRUM  OFFITH   SEMEL  VADANT 
AD  VIDENDUM  VINEAM  COMMUNIS  CaMBH. 

ITEM  tenear  eodem  iuramento  ire  ad  videndum  vineam  socie- 
tatis  Campsorum  semel  tempore  mei  offitii.  et  si  in  ea  dampnum 
aliquod  datum  invenero  fraudulenter,  in  Consilio  Campsorum  de- 
nuntiabo,  et  quicquid  ipsi  Consilio  placuetit  exinde  fatiam.  et  si 
non  irem,  solvam  nomine  banni  decem  sol.  bon.  5 


V.      QyOD   CONSULES   CAMPSOREM  EORUM  AUXILIO  INDIGENTEM 

lUVARE  TENEANTUR. 

ITEM  siquis  sotius  meus  campsor  stans  ad  tabulam  habuerit  aliquod 
negotium  in  quo  anxilio  sotietatis  indigeat,  eundem  tenear  lavare 


STATUTI  DEL  JACCXXXXV.  6$ 


in  curia  et  extra  curiato  sicut  alii  homines  sotietatum  iuvantor  ab 
eonun  ministralibus.    et  si  aliquis  eorum  discordiatn  habuerit  cum 
5  altero,  ut  ad  concordiam  deveniant  totis  viribus  procurabo. 

VI.    QUOD  CONSULES  OMNES  PUEROS  ET  DISCIPULOS  CAMPSORUM 
Q.UI  NON  lURAVERINT  AD  STATUTA  CAMPSORUM  lURARE  COlilPELLANT. 

ITEtf  tenear  facere  omn.es  pueros  et  dìscipulos  campsorum  cuius- 
cumque  etads  fuerint  qui  non  iuraverunt,  iurare  obedìre  sta^ 
tuta  campsorum,  et  tam  filioset  fratres  et  nepotes  et  conso- 
brìnos  campsorum  quam  alios,  et  denuntiare  ut  nuUus  teneat  secum 
5  aliquem  qui  non  iuraverìt  ultra  octo  dies.  et  si  quem  invenero 
contra  fanentem,  nomine  pene  «xx.  soL  bon.  ei  auferam  quoriens 
centra  fiscerit. 

Vn.      QyOD  CONSULES  PRO  NEGOTIO  ALICUIUS  SPECIALIS  PERSONE 
CORAM  POTESTATE  BONONIE  VEL  ALIQyO  EIUS  FAMILIE 

NON  VADANT. 

1TEM  prò  negotio  alicuìus  persone  vel  aiiquo  alio  non  ibo  coram 
potestate  Bononie  vel  aUquo  famiUe  sue,  nisi  me  cytaverit,  aut 
msi  foret  de  voluntate  communis  Cambi!  vel  nisi  esset  prò  negotio 
alicuius  sodi  mei  campsoris  sedends  ad  tabulam  qui  indigeret 
5  auxiUo  sodetatis,  ut  dictum  est  in  precedend  statuto,  et  si  contra 
fecero,  centum  soL  bon.  nomine  bannì  persolvam,  idque  in  utili- 
utem  societads  predicte  redigam.  et  consulem  contrafadentem  alii 
coQsules  et  quilibet  alter  de  sodetate  teneatur  precise  iuramento 
accusare  et  in  Consilio  communis  Cambii  denundare. 

Vin.    De  collecta  non  fatienda  prò  aliq.uo  paupere  seu  de 

PECUNU  COMMUNIS  CaMBII  ULTRA  .X.  SOL.  BON.  ALICUI  PAUPERI 
NULLATENUS  CONCEDENDA. 

1TEM  non  dicam  vel  petam  in  Consilio  communis  Cambii  quod 
collecta  aliqua  debeat  fieri  prò  aiiquo  paupere  seculari  vel  re- 
gularì.  et  si  consilium  de  hoc  fieret,  non  possit  per  consilium  alieni 


I 


64  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 

pauperi  concedi  ultra  quantitatem  decem  sol.  de  pecunia  ipsius 
socieutis:  liceat  tamen  consuli  ire  per  Cambium  et  petere  die-  5 
mosinam  prò  paupere  ;  nemo  vero  exhibere  nisì  secundum  suum 
libitiun  compellatur.  et  ego  constd  de  hoc  non  possim  absolvi 
nec  absolutionem  petere.  et  si  petiero,  viginti  sol.  bon.  nomine 
pene  persolvam,  et  ipsam  in  sodetads  comodum  erogabo. 


Villi.      D£  OMNIBUS  STATUTIS  IN  LIBRO   STATUT01.UM  CONTENTIS 

A  CONSULIBUS  CaMBII  OBSERVANDIS. 

ITEM  ego  consui  omnia  statuta  que  sunt  in  libro  statutorom  a 
sodis  mds  composita  bona  fide,  omni  fraude  remota,  attendam 
et  observabo  et  observari  fatiam,  salvo  honore  ac  utilitate  com- 
munis  Bononie  et  potestatis  et  consulum  qui  sunt  et  qui  prò 
tempore  erunt.  et  non  mutabo  nec  addam  nec  diminuam  5 
aUquid  de  breve  vel  statuto  campsorum,  nisi  sanum  consUium 
Campsorum  mutare  vel  addere  aut  diminuere  fecerit  et  si  scivero 
aliquod  bannum  osse  positum  a  consule  meo  predecessore  de  avere 
vel  persona  alicuius  mei  sotii  de  quo  non  sit  satisfactum  consu- 
libus,  illud  firmum  tenebo  donec  ex  eo  fuerit  satisfactum  ad  vo-  io 
luntatem  et  preceptum  consulum.  banna  vero  de  quibus  meo 
tempore  non  sit  satisfactum  consuUbus  post  me  succedentibus 
in  scriptis  dabo.  item  ad  omnia  que  honorem  et  udlitatem  so- 
cietatis  Campsorum  pertinere  conoscam  me  totis  viribus  exercebo. 


X.    De  pena  manifestantis  credentiam 
A  consule  sibi  iniunctam. 

ITEM  si  quis  credentiam  a  me  vel  ab  altero  consulum  sibi  impo- 
sitam  manifestaverit,  pene  nomine  viginti  sol.  imperiai,  eumdem 
exibere  compellam,  medietatem  quorum  in  utilitatem  communis 
Cambii  ponam  et  aliam  medietatem  acusanti  tribuam,  et  nichil- 
lominus  in  credentiam  teneatur.  et  ille  qui  sic  pecaverit  a  tem*  5 
pore  quo  scivero  ipsum  manifestasse  credentiam,  ut  dictum  est, 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  65 

.td  decexn  annos  non  sit  nec  esse  possit  consul  vel  de  Consilio 
Campsomm,  nec  ad  aliquod  o£Bcium  universitatis  Campsorum  ad- 
mittatur. 


XI.    De  ed  qui  recusaret  stans  ad  tabulam 

SUB  CONSULIBUS  lU&ARE  DE  HOC  A  CONSULIBUS  REQUISITO. 

1TBM  si  quis  campsor  veniens  ad  tabidas  remorari  qui  non  iu- 
raverìt  et  erit  a  consulibus  requisitus  ut  sotìus  efiìciatur  et  infra 
octo  dies  non  fiet  aut  preceptis  consulum  non  obedierit,  per  sa- 
cramentum  precipiam  omnibus  sodis  meis  campsoribus  ut  non 
5  habeant  eum  prò  comparticipadone  in  facto  cambii  vel  merca- 
dandie  dando  vel  acdpiendo»  nisi  sadsfecerit  et  voluntate  con- 
sulum obbedierit.  si  quis  autem  campsorum  contrafadet,  decem 
sol.  bon.  nomine  pene  in  sodetatis  udlitatibus  erogande  quodens 
contra  fecerit  eumdem  persolvere  sodetad  compellam.  idem  ob- 
lò servetur  in  omnibus  aliis  campsoribus  ad  tabulam  morandbus  vel 
de  novo  veniendbus  ad  tabulas  commorandum. 


XII.    De  debito  communis  Cambii  a  consulibus  persolvendo. 

ITEM  omne  debitum  prò  udlitate  campsorum  a  consulibus  pre- 
decessoribus  factum  persolvam  vel  solvi  fadam,  si  de  voluntate 
consilii  Campsorum  id  noverim  esse  factum. 


XIII.    De  pena  illius  qui  fraudem  vel  furtum 

IN  FACTO  CAMBI!  COMMISERIT  VEL  QJJl  DIXERIT   «   CEDO  BONIS  ». 

ITEM  si  quis  campsorum  inventus  fiierit  in  facto  cambii  in  civi- 
tate  Bononie  vel  alibi  fraudem  commisisse  ftirdve  vel  falso,  seu  in 
aliquo  debito  quod  ab eo  peteretur  dixisse:  «cedo  bonis»,  sive: 
«non  habeo  unde  solvam  »,  vel  edam  dixisse:  «  accipe  de  meis 
5  bonis  et  sadsfadas  dbi  y>,  non  sit  nec  esse  possit  ex  tunc  uUo  modo 

Statuti  bohgneti.  Voi.  H.  5 


e.     2B 


66  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 

ipse  vel  eius  heredes  de  nostra  sotietate.  et  ego  consul  per  sacra* 
mentum  omnibus  sodis  meis  campsorìbus  precipiam  ut  nullus 
eorum  exinde  habeat  secum  aliquam  partìcipationem  dando  vel 
accipiendo  vel  forum  aliquod  cum  ipso  fatiendo  vel  aliquid  sibi  vel 
eius  heredibus  mutuando  occasione  cambii.  et  ab  eo  qui  centra  io 
fecerìt  quotiens  contra  fecerit  nomine  pene  viginti  sol.  imperialium 
auferam,  quos  ei  nuUatenus  remittam»  sed  ponam  in  utilitatem 
communis  Cambii,  nisi  ille  qui  contra  fecerit  sacramento  de  novo 
prestando  diceret  se  nesdsse  vel  recordarì  quod  esset  in  banno 
Cambii.  15 


XIIII.    De  uno  consulum  vel  alio  loco  sui  ad  nukdinàs 

EXTRA   CIVITATEM  BONONIE   DISTINANDO. 

STATUYMUS  quod  consules  Campsorum  teneantur  unum  ex  eis 
ad  nundinas  extra  civitatem  Bononie  destinare,  liceat  tamen 
ei  qui  electus  fuerit  ire  alium  loco  sui  transmittere,  dummodo 
transmittat  de  hiis  qui  sedeant  ad  tabulas  sub  illis  expensis  et  per- 
ditis  quibus  consul  ire  deberet.  et  addimus  quod  nullus  consulum  5 
eat  vel  mittat  alium  loco  sui  nisi  de  concordia  consulum  aliorum 
qui  essent  tunc  Bononie  vel  maioris  partis.  et  qui  contra  fecerit 
solvat  nomine  pene  communi  Cambii  decem  lib.  bon.,  que  pena 
nuUatenus  possit  remitd  cum  Consilio  vel  sine  Consilio. 


XV.    De  pena  contradicentis  consulem 

ACCIPERE   DE   TABULA  SUA  BANNUM   QUOD   INCIDERIT. 

STATUYMUS  quod  si  quis  de  sotietate  Campsorum  qui  penam  vel 
bannum  aliquod  inciderit  contradixerit  consulibus  accipere  de- 
narios  vel  quid  aliud  de  bancha  sua,  prò  satisfactione  illius  pene 
vel  banni  consules  Campsorum  ponant  ipsum  in  banno  Cambii,  de 
quo  amplius  non  trahatur  nisi  solverit  nomine  pene  viginti  sol.  5 
bon.,  et  nisi  solverit  ipsam  penam  et  ipsum  bannum.  item  omnem 
penam  et  bannum  a  predecessoribus  consulibus  impositum  et  pre- 


STATUTI  DEL  ^CCXXXXV.  67 

cepta  ab  eisdem  facta,  succedentes  consules  ipsam  penam  et  ban- 
num  petere  et  exìgere  teneantur  et  precepta  servare,    quebanna 

IO  et  pene  nullatenus  remittantur,  sed  in  utilitatibus  communis  Cambii 
debeant  errogarì.  et  si  ille  vei  illi  qui  sic  penam  vel  bannum 
indderint  haberent  allquem  sotium  vel  discipuUum,  consules  te- 
neantur ipsis  sotiis  vel  discipulis  eius  precipere  quod  cum  eo  vel 
eis  participare  non  debeant  in  faao  cambii.    et  si  ipsi  sotii  vel 

15  disdpuli  intra  octo  dies  postquam  eis  preceptum  fuerit  predicta 
non  servaverint>  incidant  in  simile  bannum  et  penam  in  quem  et 
quam  ille  incidit.  et  eodem  modo  ab  eis  petere  et  exigere  cum 
effectu  consiiles  teneantur. 


XVI.  Quod  non  teneatur  consul  pecuniam 

EX  ALIQPO  FEUDO  COMMUNIS  BONONIE. .  • 

STATUYMUS  quod,  SÌ  quem  consulimi  Campsorum  ex  electione  vel 
precepto  potestatis  vel  communis  Bononie  ad  aliquem  locum 
prò  servitio  communis  Bononie  contigerìt  accessurum  et  ad  ipsius 
manus  occaxione  ipsius  andate  aliqua  quandtas  de  pecunia  com- 
5  munis  pervenire^  ipsam  in  utilitatibus  communis  Cambii  dispo- 
nere  nullatenus  teneatur. 


XVII.    De  rebus  alicuius  campsoris 
AD  alterius  manus  pervenientibus  consulibus  cdnsignandis, 

STATUYMUS  quod  SÌ  ad  manus  alicuius  campsoris  denarìus,  mar- 
chus,  balani,  taschitms  vel  sacchus  vel  tabulitta  vel  quid  aliud 
aKcuius  campsoris  pervenerìt,  teneatur  illud  consulibus  Campsorum 
cònsignare,  qui  consules  denuntient  per  Cambium,  et  illi  resti- 
5  tuere  cuius  erit. 

XVI.  Jàyece  della  Jine  di  qitetta  rubrica  fu  trascritta  per  errore  la  rubrica  tegnente. 


^8  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


XVIII.    De  obligatione  unde  periculum  immineret 

A  CONSULIBUS  NON  FATIENDA. 

STATUYMUS  quod  consules  Campsorum  vel  alter  eorum  aliquam 
obligationem  in  civitate  Bonoaie  nomine  sotietatis  facere  non 
possint  ex  qua  societas  Campsorum  dampnum  habere  vel  expensas 
ultra  .XL.  sol.  bon.  valleret,  nisi  hoc  de  Consilio  generali  communis 
Cambiiy  in  quo  sit  unus  homo  ad  minus  de  qualibet  tabula,  si  ad  5 
quamlibet  inventus  fuerit,  expressa  processerit  voluntate. 


XVIIIL   De  dando  operam  a  consulibus  ut  minuta 

ET   GROSSA  MONETA  FIERI   DEBEAT. 

STATUiMUS  quod  consules  bona  fide,  omni  fraude  remota,  te- 
neantur  operam  dare  ut  moneta  parva  et  etiam  grossa,  silicet 
bononini  grossi,  quorum  unus  valleat  .xii.  bononinos  parvos,  fieri 
debeat,  et  hoc  si  consules  cum  Consilio  sapientum  conmiunisCambii 
utilitatibus  communis  Cambii  viderìnt  expedire.  5 


XX.   De  PECUNIA  COMMUNIS  Cambii  emendetur  illi  perdita 

aUI  EAM  PECERIT  EUNDO   IN  SBRVITIO   COMMUNIS    CaMBII. 

STATUIMUS  quod  si  aliquis  campsor  iverit  extra  civitatem  in  ser- 
vitium  communis  Cambii  et  propterea  aliquam  perditam  fece- 
rit,  ea  debeat  sibi  restituì  et  emendarì  de  pecunia  communis  Cambii 
infra  unum  mensem  ex  quo  probaverit  et  monstraverìt  perdium 
fecisse,  secundum  quód  ratio  Campsorum  exigit.  et  illud  idem  di-  5 
cimus  de  perditis  factis  ab  uno  anno  citra  Inter  nos  inviolabiliter 
observari, 

XVini,  3-4.  Cod,  ontmette  fieri  debeat 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  69 


XXL    Db  pena  redeuntis  a  nundinis  Reki  et  Samcti  Proculli 

CONTRA  PRECEPTUIi   CONSULUII  SOCIETATIS. 

STATUD^us  quody  si  quis  ex  sotieute  Campsonitn  contra  preceptum 
consulis  vd  eius  qui  loco  consulis  esset  redierit  a  foro  Augusti 
seu  a  foro  Sancti  Proculli  mensis  maii  civitatis  Bononìe  seu  ab  aliis 
nundinis  forensibus,  nisi  primo  sotio  suo  campsori  aut  forensi  et 

5  cui  concesserit  et  consignaverit,  satisfecerit  de  ipsa  pecunia  quam 
ei  darì  teneretur,  consules  teneantur  ei  aufere  viginti  sol.  bon.  |  no-      ^'  3  ^ 
mine  banni  utilitatibus  communis  Cambii  expendendos,  insuper  prò 
qualibet  libra  ipsius  debiti  et  prò  quolibet  die  ex  tunc  quantumcum- 
que  solutionem  dilat^erìt  unum  bon.  creditori,  si  sotius  ex  campso* 

IO  nbus  sedens  ad  tabulam  fuerit,  exibendum.  et  teneantur  quilibet 
campsorum  alteri  sodorum  cui  tenetur  solvere  id  quod  sibi  debet 
io  ipso  foro  secunda  die  postquam  tentorium  communis  de  ipso  foro 
remotum  fuerit,  nisi  steterit  verbo  creditoris  quod  ostendatur  testi- 
monio trimn  campsorum,  silicet  magistrorum,  sive  duorum  quod 

15  sine  sua  voluntate  non  recessit.  qui  vero  contra  fecerit  solvat 
diaam  penam.  et  creditor  teneatur  eum  accusare  consulibus  Cam- 
psorum, si  ipse  ei  inde  parobolam  non  dederit. 

XXII.  De  non  petenda  absolutionb  in  favore  alicuius 

aUI  FURTUM  VEL  FALSAMENTUM  FECERIT. 

STATuiMUS  quod  consules  Campsorum  prò  facto  iUius  vel  illorum 
qui  furtum  vel  falsamentum  fecerint  in  facto  cambii  non  de- 
beant  fecere  vel  adunare  aliquod  consiiium  Campsorum  vel  aliquam 
absolutionem  petere  propter  hoc,  nec  ea  possit  ullatenus  exiberi. 

XXIII.  De  auxiliando  campsorem  qui  perditam  fecerit 

IN  ALIQUA  terra. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  campsorum  sedens  ad  tabulam  aliquam 
perditam  fecerit,  consules  in  communi  et  extra  teneantur  dare 

8.  Cod,  qnaatiimqoe 


70  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 

operam  bona  fide  ut  quod  perdìderìt  reaiperet,  ita  quod,  si  con* 
sules  ab  ipso  qui  perdiderit  fìierint  de  ipsorum  Consilio  requisiti, 
teneantur  una  cum  duobus  campsoribus  quos  voluerìnt  accedere  5 
coram  potestate  Bononie  et  dare  operam  toto  posse  ut  ius  illi 
manuteneatur  et  deffendatur.  quod  si  consuies  predicta  jion  fece- 
rint^solvat  quilibet  eorum  nomine  banni  viginta  sol.  bon. 


XXIIII.    Quod  iuramento  sdtietatis  quilibet  campsorum 

HONORES  ET  BONOS  STATUS 
COMMUNIS  BOKOKIE  CONSERVARE  TEKEATUR. 

STATUiMUs  quod  quilibet  campsorum  ci  vitatis  Bononie  qui  iuravit 
ad  formam  iuramenti  reformationis  sotietatis  Campsorum  te- 
neatur  ilio  iuramento  obbedire  consulibus  qui  prò  tempore  fiie- 
rint  tam  in  hiis  que  ad  honorem  et  utilitatem  ipsius  sotietatis 
spectabunt  quam  que  honoris  et  boni  status  civitatis  Bononie  re-  5 
spitient  incrementa. 

XXV.    De  auxiliando  ed  quem  commune  vel  potestas  Bononie 

COMPELLERE  VELLET  AD  SIBI  PECUNIAM  MUTUANDAM. 

STATUIMUS  quod,  si  potestas  vel  commune  Bononie  aliquem  ex 
sotìetate  Campsorum  compellere  voluerit  ad  ipsi  communi  vel 
potestati  pecuniam  mutuandam,  consuies  qui  prò  tempore  fuerìnt, 
si  ab  ipso  campsore  fiierint  requisiti,  teneantur  eidem  per  se  et 
alios  homines  de  cambio  ut  ad  id  non  compellatur  totis  viribus  5 
exibere  ipsorum  et  sotietatis  consilium  et  iuvamen.  quod  si 
consuies  non  fecerint,  solvat  quilibet  eorum  nomine  banni  sotietati 
viginti  sol.  bon. 

XXVI.      QyOD  REFORMATIONES  CONSILIORUll  COMMUNIS  CaMBH 
ET  CAUSA  CONSILII  PUBLICA  MANU  SCRIBANTUR. 

STATUIMUS  quod  omnia  generalia  Consilia  que  consuies  Campso- 
rum prò  negotiis  communis  Cambii  dixerint  fatienda  debeant 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  Il 


maau  plublica  scribi,  cuius  commune  consilium  faaum  fiierit  ne- 
godum  exprixni  diligenter. 


XXVIL      QUOD  CONSULBS  EXPBNSAS  ULTRA  .XL.  SOL.  BON. 
SINE  LICBNTIA  CONSILII   CaMBH  NON  FATIANT. 

STATUiMUS  quod  consules  ultra  quandtatem  .xl.  soL  ben.  expen- 
sas  facere  non  possint  sine  consilii  communis  Cambii  licentia 
spedalL  item  si  qua  pecunia  communis  Cambii  consulibus  in 
fine  eorum  regiminis  superaverit»  sucedentes  consules  ipsam  pe- 

5  cimiam,  si  excesserit  quantìtatem  centum  sol  bon.,  infra  unum 
mensem  ab  introitu  eorum  inter  sodos  campsores  sedentes  ad 
tabulas  bona  fide  dividere  teneantur.  et  si  qua  gravamina  et  expen- 
sas  apparuerint  communi  Cambii  fadendas,  campsores  debeant  ipsa 
gravamina  et  expensas  facere  et  subsdnere  secundum  quod  de 

IO  luao  vei  de  residuis  fuerint  habiturì.  quod  si  predictam  divi- 
sionem  consules  non  fecerint,  solvat  quilibet  eorum  nomine  banni 
vigmd  sol  bon.,  nisi  divisio  de  voluntate  conununis  Cambii  vel 
maioris  partis  eorum  remanserit. 

XXVIII.    Db  uno  BONO  factore  argenti 

PER  CONSULES  INVENIENDO. 

STATUIMUS  quod  consules  Campsorum  teneantur  bona  fide  per 
Lombardiam,  marchiam  Verone  seu  alias  invenire  vel  facere 
inveniri  unum  bonum  factorem  argend  qui  in  civitate  Bononie 
ad  ipsum  offidym  exercendum  debeat  adsidue  remorari. 

XXVIIII.    Quod  consulibus  liceat  precipere  pignora 

USQUE  AD  CENTUM  LIB.  BON. 

STATUIMUS  quod  consules  Campsorum  prò  honore  communis 
Cambii,  quando  expedierìt  prò  aliqua   iniurìa  vel  maleficio 

XXVIII.  Qwtito  statuto  nei  codice  è  stato  cancellato. 


72  SCX:iETÀ  DEI  CAMBTATOM 

—  _-._  .       ^  _,,.  ,. 

facto  m  Cambio,  possint  et  debeant  precipere  pìgnus  centum  lib.  bon. 
et  condempnare  usque  ad  decein  lìb. 


XXX.      QUOD  NULLUS  CAMPSORUM  PACIAT  FIERI  ARGfiNTUIf 
NISI  FACTOR   CUM  CONSULIBUS  COKCORDET. 

STATUIMUS  quod  nemo  de  sotietate  Campsorum  debeat  facere 
fieri  argentum  alicui  faeton  argenti  nisi  ille  factor  primo  ad 
concordiam  cum  consulibus  Campsorum  pervenerit.  et  qui  centra 
fecerìt  solvat  communi  Cambii  nomine  pene  prò  qualibet  vice  qua 
contra  fecerìt  quinque  sol.  bon.  non  tamen  teneatur  de  hoc  quis-  j 
quam  nisi  prius  factorem  argenti  prò  communi  Cambii  haberemus. 


XXXI.    Quod  nemo  aliq.uod  ius  titulo  donationis  vel  cura- 

TIONIS   AUT   alio   dUOCUMaUE  MODO  CONTRA  COMMUNE  CaMBH 
ACCIPIAT. 

STATUIMUS  quod  nullus  campsorum  ex  sotietate  debeate  emere 
vel  accipere  dtulo  donationis  vel  procurationis  aut  alio  quo- 
cumque  aliquod  ius  ab  aliquo  vel  ab  aliquibus  contra  commune 
Cambii.  et  qui  contra  fecerit  quotiens  contra  fecerit  solvat  nomine 
pene  centum  sol.  bon.  et  totidem  quotiens  petierit.  et  consules  5 
qui  prò  tempore  fuerìnt  teneantur  ipsam  penam  ei  aufierre,  ncque 
ea  possit  remittì.  et  teneantur  consules  de  hoc  ei  non  facere  ra- 
tionem.  et  si  nolluerit  ipse  qui  in  illam  penam  indderet  eam 
solvere,  teneantur  consules  eum  ponere  in  hanno  et  precipere  quod 
nemo  campsorum  habeat  cum  eo  aliquam  participationem  in  io 
dando  vel  recipiendo  seu  emendo  in  facto  cambii,  neque  de  dicto 
hanno  exire  possit  nisi  solvat  dictam  penam  et  redierit  ad  precepta 
consulum.  et  hoc  idem  dicimus  observarì  in  omnes  qui  centra 
fecerint  a  quinque  annis  bine  retro. 

XXX.  Questo  statuto  nel  codice  è  stato  cancellato. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  73 


XXXII.      QUOD  POST   LOCATIONEM  VINEE  NON  FIAT  CONSILIUM 

PRO  DIMINUENDO  AFFICTU. 

STATUiMUs  quod,  si  alìquis  consulum,  postquam  vinea  communis 
Cambiì  data  fuerit  et  locata  prò  certo  affictu,  non  debeat  fa- 
cere  aliquod  consilium  prò  diminuendo  seu  in  minori  quantitate 
ponendo  afEctu  convento  et  promisso  sotietatì,  nec  de  hoc  possit 
5  absolutio  aliqua  peti  vei  dari.  et  sì  quis  consul  contra  fecerit, 
solvat  et  solvere  teneatur  commimi  Cambìi  nomine  pene  centum 
sol.  bon.,  et  nichillominus  presens  statutum  plenum  robur  obtineat. 
et  hoc  tam  in  locationìbus  factis  quam  fatiendis  servetur* 


XXXin.      QyOD  INOyiRATUR  si  MARCHUS  VEL  BALANTIE 
NON  CAMPSORIS   VENIENTIS   CAMBIRE   CUM   FORENSI   RECTE  FUERINT. 

STATUiMUS  quod  si  quis  qui  non  sit  de  sotietate  Campsorum  ve- 
nerit  cambire  cum  aliquo  forensi,  consules  teneantur  inquirere 
si  habuerit  rectum  et  legale  marchum  et  rectas  ballandas.     quod  si 
invenerint  eum  rectum  marchum  et  ballantias  non  habere  aut  si 
j  nonpeteretur  se  inquiri,   consules  utroque  casu  teneantur  eum|| 
potestati  Bononie  denuntiare,  ^'  3  d 


XXXIIII. 

STATUIMUS  quod  in  nundinis  kallendarum  mali  et  mensis  au- 
gusti campsores  de  omnibus  que  solvere  tenentur  in  eis  alieni 
campsori  vel  alteri  homini  forensi  teneantur  scribere  ad  volun- 
tatem  creditoris,  et  si  nollent  scribere  eos,  in  presenti  teneantur 
5  solvere,  et  qui  contra  fecerit,  si  consulibus  querimonia  facta  erìt, 
solvere  nomine  pene  quinque  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerit. 
quam  pcnam  consules  in  ipso  foro  petere,  recipere  et  exigere  te- 
neantur. 

Statuti  bolognesi.  Voi.  U.  5* 


74  SOCIETÀ   DEI  CAMBIATORI 


XXXV,  QUOD  CONSULES  CAMPSORUM  TENEANTCJR  FACERE  DE- 
KUNTIATIONEM  QUOD,  SI  AUQ.UIS  VULT  STATIONES  IN  FORO, 
DETUR  BREVE. 

STATUiMUS  quod  consules  Campsonim  qui  prò  tempore  fiierint 
teneantur  tempore  nundinarum  de  Bononia  et  etiam  tempore 
nundinarum  forensium  denuntiarì  facere  per  omines  tabulas,  ut,  si 
quis  stationes  in  ipsis  nundinis  vellet,  daret  consulibus  breve  suum: 
quibus  infra  octo  dies  collectis,  teneantur  consules  ipsa  brevia  5 
prohicere,  et  cum  sortirentur,  vellet  aliquis  dare  breve  suum,  mit- 
tatur  et  prohidatur  cum  aliis  que  restabuat  ad  sortiendum,  non 
tamen  sortes  incipiendo.  et  si  quis  postquam  sortita  fuerint  peteret 
tabulam,  concedatur  eidem  in  capite  vel  in  fine  aliarum,  si  fieri 
poterìt.  de  predictis  vero  consules  cum  Consilio  vel  sine  Consilio  io 
absolvi  non  possint. 

XXXVI.    Ut  certe  latitudimis  fiant  stationes 

IN  FORIS  MAH  VEL  AUGUSTI, 

STATUIMUS  quod  Stationes  campsorum  que  fient  in  foris  mensis 
maii  et  augusti  de  Bononia  debeant  fieri  et  esse  ampie  .viii. 
pedibus,  et  quod  stationes  cambii  Inter  illas  que  respitiunt  versus 
unam  partem  et  illas  que  respitiunt  versus  aliam  debeant  claudi 
in  medio  a  superiori  capite  usque  inferius  de  sextoriis  bene  ligaris  5 
cum  perticis.  et  nuUus  debeat  iUa  dissolvere  vel  aperire,  in  banno 
.V.  sol.  bon.  prò  quolibet  qui  contra  fecerit  et  prò  qualibet  vice 
qua  contra  faaum  fuerit. 

XXXVIL    QyoD  forenses  vicissim  in  cambio  Bononie 

CAMBIRE  NON  POSSINT. 

STATUIMUS  quod  forenses  vicissim,  silìcet  unus  cum  altero,  non 
possint   nec  debeant  aliquod  cambium   in  Cambio  Bononie 

XXXV,  4.  Cod,  ammette  vellet 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  75 

cambìre.  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  quodens  centra 
fecerit  decem  sol.  bon.,  et  nichillominus  fiant  precepta  consulum. 

5  quod  si  nolluerit  solvere  bannum  et  preceptis  consulum  obedire, 
ipsi  consules  qui  prò  tempore  fiierìnt  ponant  ipsum  in  banno  so- 
detads  Campsorum  et  teneantur  predpere  campsoribus  ut  nemo 
eonim  cum  eo  debeat  partìcipare  in  aliquo  facto  cambii.  de  quo 
banno  non  possit  exire  nisi  solverit  dictum  bannum  et  fecerit 

IO  precepta  consulum.  et  si  quis  campsor  cum  eo  pardcipaverit,  solvat 
nomine  banni  quodens  participaverit  .v.  sol.  bon.,  quod  bannum 
remitd  non  possit,  nisi  deSenderit  se  sacramento  quo  sotietati  te- 
nemr  se  nescire  ipsum  essQ  in  banno.  et  addimus  quod  nullus 
campsor  mutuet  marchum  nec  ballantias  alieni  forensi  prò  ponde* 

15  randoaliquod  cambium  quod  accepisset  ab  aliquo  forensi,  in  banno 
.X.  sol.  bon.  quodens  contra  fecerit.  et  quilibet  campsor  teneatur 
tam  sodum  quam  forensem  contra  fadentem  consulibus  accusare, 
et  hoc  statutum  teneantur  consules  quolibet  mense  per  tabulas 
facere  denundari. 


XXXVIII.    Quod  consules  unum  nuntium  Ferarie 

AD   FORUM   ÓLIVARUM  PRO    STATIONIBUS   FACIENDIS 

MITTERE   TEKEATUR. 

STATUIMUS  quod  consules  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur 
unum  nuntium  Ferariam  destinare  per  sex  dies  ante  inceptio- 
nem  fori  (^varum  ipsius  civiutis  ut  det  operam  toto  posse  tam 
cum  faaoribus  binarum  quam  alias,  prout  utilius  erit,  quod  sta- 

.  5  tiones  campsorum  Bononie,  aliquibus  aliis  stationibus  non  obstan- 
tibus,  fiant  bone  et  apte  et  sads  largiores  more  solito,  iu  quod 
recte  usque  deveniant  super  Padum.  et  si  opportuerit,  liceat  con- 
sulibus ad  voluntatem  communis  Cambii  expendere  prò  hoc  ne^^ 
godo,    ille  autem  qui  ad  hoc  iverit  accipiat  tenutam  prout  magis 

IO  aliquibus  tempcnribus  aaenu»  tenuymus. 

XXXVin,  5.  Cod.  a  qoitat. 


j6  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 


XXXVIIII.      QyOD   NEMO   CUM  BANITIS   CaMBH 
ALIQ.UAM  PARTICIPATIONEM  HABEAT» 

STATUiMUS  quod  nuUus  sotietatis  Campsorum  habeat  cum  ilio 
vel  illis  qui  in  hanno  Cambii  sunt  vel  positi  erunt  aliquam 
participationem  in  facto  cambii,  ncque  promittat  nec  obliget  se 
cum  eo  vel  eis  modo  aliquo  vel  ingenio  per  se  vel  per  alium, 
nec  sinat  eum  vel  eos  esse  aut  stare  ante  bancham  suam  diebus  5 
quibus  campsores  stant  ad  tabulas.  et  qui  contra  fecerit  in  aliquo, 
quotiens  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  communi  Cambii  .xl. 
sol.;  quod  uUo  modo  remitti  non  possiti  sed  id  ab  ipso  qui  contra 
fecerit  consules   exigere  teneantur. 


XXXX,    Quod  consules  dent  operam 

UT   MONETA   FALSA   DESTRUATUR. 

STATUIMUS  quod  consules  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur 
cum  consulibus  Mercatorum  et  potestate  Bononie  opus  et 
operam  totis  viribus  exibere  quod  omnes  bononini,  ferarini  et 
regini  atque  parmexani  falsi  qui  reperirentur  in  Cambio  aut  civi- 
tate  vel  committatu  Bononie  debeant  penitus  destrui  et  vastari,  et  5 
ad  memoriam  potestatis  omni  mense  reducere  quod  preconi^etur 
per  civitatem  quod  falsa  destruantur,  item  teneantur  consules 
precipere  omnibus  consulibus  ad  tabulas  commorantibus  singulis 
tribus  mensibus  per  sacramentum,  sub  banno  .xx.  sol.  bon.  prò  quo- 
libet  contra  fatiente,  quod  nullus  presumat  falsam  monetam  alicui  io 
modo  aliquo  afidare,  et  quod  destruant  sive  frangant  monetam  fal- 
sam que  ad  banchas  eorum  perveniet  et  elligemr,  scilicet  ferra- 
rinos,  parmenses,  re^anos  et  mutinenses  parvos.  et  diaam  penam 
contra  fatienti  exigere  tenear,  cuius  medietas  sit  accusantis  et  alia 
communis  Cambii.  15 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  ^^ 


XXXXI.    De  similli  doana  solvenda  ab  Ancontanis 

UT  BOKONIENSES   IN  ANCONA  PERSOLVUNT. 

STATUIMUS  quod  simiUis  et  eadem  doana  quam  Bononienses 
in  Ancona  persolvunt  ab  homìnibus  Ancone  in  civitate  Bo- 
Qonie  auferratur.  et  quilibet  campsorum  qui  sciverit  aliquod  avere 
hominum  Ancone  fore  prò  tempore  in  civitate  Bononie  teneatur 
5  consulibus  Campsorum  denuntiare.  et  nullus  campsorum  fatiat 
aliquam  rem  alicuius  Ancontani  suam  ut  evadat  diaam  doanam« 
et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  decem  lib.  bon.;  quod 
bannum  consules  ab  ipso  recuperare  teneantur  et  in  commune 
Campsorum  ponere. 


XXXXIL    QyoD  nullus  res  alicuius  forensis 

PRO   EIS   TUENDIS   SUAS   DICAT. 

STATUIMUS  quody  si  quis  ex  sotietate  Campsorum  substinueric 
aliquod  dampnum,  vel  perditam  fecerit  in  aliqua  terra,  nullus 
campsor  debeat  defFendere  vel  recipere  ad  tansandum  aliquod  avere 
alicuius  vel  aliquorum  hominum  illius  terre  contra  quam  dicto 
5  campsorì  qui  dampnum  habuit  sit  recuperandi  licentia  ellargita. 
et  si  quis  contra  fecerit,  solvat  nomine  banni  decem  lib.  bon.;  quod 
bannum  consules  ab  ipso  recuperare  teneantur  et  in  commune  Cam- 
psorum ponere. 

XXXXIII.    Ut  nullus  campsor  de  pecunia 
VEL  rebus  Cambii  offerat  mutuare. 

STATUIMUS  quod  aliquis  consul  Campsorum  non  possit  nec  debeat 
causam  mutuandi  alieni  o6Ferre  de  pecunia  vel  aliquo  alio  socie- 
tatis  Campsorum,  nisi  de  voluntate  trium  partium  hominum  Cam- 
psorum sedentium  ad  tabuias,  unius  scilicet  prò  qualibet  tabula  bona. 

XXXXm,  a.  Cod,  eam. 


e.  4  A 


78  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 

fide  more  solito  congregatorum  procederet.     et  si  quis  consulum  5 
contra  fecerìt,  quotieos  centra  fecerit  solvat  communi  Cambii  no- 
mine pene  decem  lib.  bon.^  quod  nuUatenus  remitti  possit  cum 
Consilio  vel  sine^sed  in  utilitatem  communis  Cambii  deveniat   pre^ 
terea  oblado  quam  fecerit  non  teneat. 


XXXXIIII.    De  iura  vel  conspiratione 

A   CAMPSORIBUS  KULLATENUS   FATIENDA. 

STATUiMUS  quod  nullus  sotietatis  Campsorum  debeat  in  aliqua 
iura  vel  conspiratione  cum  aliquo  de  civitate  vel  districtu  in- 
trare  aut  aliquam  de  novo  facere  vel  ordinare»  et  quod  quilibet 
de  sotietate  Campsorum  teneantur  quandocunque  opus  fuerit  cum 
armis  et  sine  armis,  prout  utilius  erit  communi  Bononie^  trahere  5 
et  ire  ad  conmiune  et  potestatem  et  capitaneum  Bononie  qui  modo 
est  vel  prò  tempore  fuerit  vel  eius  vicarium  vel  iudlces  prò  ser- 
vando et  aumentando  honore  et  bono  statu  communis  Bononie. 
et  qui  contra  fecerit,  quotìens  contra  fecerit  solvat  communi 
Cambii  nomine  pene  viginti  quinque  lib.  bon.;  quam  penam  io 
consules  exigere  teneantur  et  accusatori  medietatem  dare,  et  eum 
in  credentia  perpetuo  retinere;  nec  possit  ipsa  pena  cum  Consilio 
vel  sine  Consilio  remitti.  et  si  ille  qui  dictum  bannum  indderìt  iUud 
solvere  nollet,  ponatur  in  banno  sotietatis  Campsorum,  et  in  eo 
observetur  et  fìat  siait  in  aliis  bannitis  Cambii.  et  hoc  statutum  15 
volumus  prò  perpetuo  observari,  salvo  honore  et  publica  utiUute 
communis  Bononie  et  salvis  preceptis  potestatis  Bononie  qui  est 
vel  prò  tempore  crit  et  eius  vicarii  vel  iudicum;  ita  vero  quod 
de  addito  et  mutato  a  consulibus  et  Consilio  Campsorum  quilibet 
campsorum  teneatur,  de  diminuto  autem  sit  penitiis  absolutus.      20 

XXXXV.    De  falsis  denariis  destruendis 

ET  NON  EMENDIS  AB  ALIQ.UO  CAMPSORB, 

STATUIMUS  quod  nullus  magister  vel  discipulus  sotietatis  Cam- 
psorum emat  vel  emi  fatiat  aliquem  denarìum  falsum  de  moneta 


STATUTI   DEL  ilCCXXXXV.  79 


BoDonie  vel  de  moneta  cum  ea  currente  aliquo  modo  vel  ingento. 
et  qui  contra  fecerit,  quodens  contra  fecerit  solvat  nomine  bannì 
5  viginti  soL  bon.  ec  quilibet  teneatur  sacramento  qnoslibet  contra 
fatientes  accusare,  consules  vero  dictum  bannum  exigere  tenean- 
tur  et  in  utililatem  Cambii  ponere. 

XXXXVI.      Q.DOD  SANNITI   COMMUNIS  CaMBII 
IN  LIBRO  STATUTORUM  SCRIBANTUR. 

STATUIMUS  quod  omnes  iili  qui  positi  fucrint  in  banno  sotie- 
tatis  Campsorum  in  anno  Domini  millesimo  .ccxl.  tempore 
domini  Rolandini  PegoUoti  et  sotiorum  eius  consulum  Campso- 
nim  et  ab  eo  tempore  citra  et  de  cetero  ponentur,  scribantur  in 

5  libro  statutorum  sodetads  Campsorum,  et  addiciatur  causa  iusta  no- 
mini cuiuslibet  prò  qua  est  in  banno.  et  cum  alia  statuta  leguntur 
inta  campsores,  legantur  etiam  nomina  bannitorum  et  occaxiones 
quìbus  enint  in  banno.  et  de  hoc  consules  Campsorum  per  sacra- 
mentum  teneanmr  et  in  banno  .xl.  sol.»  et  in  utilitatem  communis 

IO  Cambii  admittanmr. 

xxxxvti.     llber  de  iure  reddendo  cuilibet  conquerenti. 
Primo  de  campsore  de  altero  sotietatis  conquerente. 

OìOOPOTENS  bonorum  omnium  aaor  et  auctof  sacratissìmis 
nos  mandatis  edocere  dignatus,  voluit  ut  qulsque  suo  con* 
tentus  non  rapiat  alienum,  decemens  nuUatenus  remitd  peccatum 
nisi  abUtorum  restitutio  cum  ipsius  pecari  satisfadone  condigna 
5  plenaria  intercedat.  preterea  legibus,  quibus  omnes  subiecd  romano 
imperio  in  iusdtìa  gubemantur,  spedali  cavetur  edicto  ut  unicuique 
quod  suum  fuerìt  impendatur.  hiis  itaque  volentes  obedire  man- 
dads  ac  ipsius  sacre  iusdtie  ^elo  comod; 

Statuimus  quod,  si  quisexsotietate  Campsorum  de  aliquo  ipsius 

IO  sodetatis  quo  ei  quicquid  de  facto  cambii  solvere  teneatur  coram 

coQsuiibus  possuerit  questionem,  et  ipse  de  quo  quesdo  posita 

II.  Cod.  qiwtdtioiiem 


8o  SOCIETÀ   DEI    CAMBIATORI 

erit  de  plano  confitebitur  ad  id  quod  conquerens  pederit  se  teneri, 
debitori  confitenti  ut  dictum  est,  consules  teneantur  eumdem 
compellere,  ut  de  inde  ad  tertium  diem  postulanti  exibeat  quod 
eidem  confessus  fiierìt  se  debere,  vel  ad  terminum  quod  querens  i) 
debitori  duxerìt  voluntarìe  statuendum.  quod,  si  prefixo  sibi 
termino  non  solverit,  unoquoque  die  prò  qualibet  libra  debiti  con- 
fessi, quantumcumque  id  debitum  ultra  dictum  terminum  tenuerìt, 
unum  denarium  nomine  pene  consules  eidem  accipere  teneantur, 
et  ipsius  pene  medietatem  in  utilitatibus  communis  Cambii  di-  20 
sponere  ac  conquerenti  reliquam  impartiri  ;  hoc  verum  tamen  or- 
dinato, quod  prò  ea  die  qua  solutio  fiet  pena  nuUatenus  exigatur. 

XXXXVIII.    Querimonia  civis  posita  de  campsore. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  civis  Bononie  qui  non  sit  ex  sotietate 
Campsorum  de  aliquo  ipsius  sotietatis  coram  consulibus  conque- 
stus  fuerit  quod  ei  quod  quicquam  in  faao  cambii  teneatur  solvere 
et  ille  debitum  confitebitur,  teneantur  consules  cogere  campsorem 
confitentem  solvere  predicto  conquerenti  infra  oao  dies  a  data  5 
querimonia,  quod  si  non  solverit  termino  prefixo  vel  alio  sibi  a 
creditore  statuto,  in  unoquoque  die  quo  ultra  terminum  distulerìt 
ad  solvehdum  prò  qualibet  libra  debiti  iilius  unum  denarium  pene 
nomine  ab  eodem  consules  exigere  teneantur,  cuius  medietas  in 
utilitatem  communis  Cambii  convertatur  et  reliqua  conquerenti  io 
solvatur;  prò  die  tamen  solutionis  debiti  pena  non  auferatur.  hec 
itaque  statuta  sunt  salvis  ordinamentis  super  solutionibus  Mera- 
torum  et  etiam  de  ratione  fatienda  hiis  qui  de  sotietate  aliqua 
vel  arte  sunt  infra  contentis. 

XXXXVIIII.      QUALITER  HABEAT  lUS  REDDI   FORENSIBUS 

DE  CAMPSORE   IN  FACTO  CAMBII. 

e.  4  B       Q  TATUiMUS  quod,  si  quis  extraneus  qui  de  civitate  vel  de  comi- 
O  tatù  Bononie  non  fuerit  de  aliquo  sotietatis  Campsorum  super 

5.  Cod.  addata. 


STATUTI   DEL  .MCCXXXXV.  8l 


aliquo  debito  vel  re  sibi  debenda  ab  ipso  campsore  in  facto  cambii 
coram  consulibus   conqueretur  et  ipse    campsor   confitebitur  se 
5  debere  conquerenti  quod  petet,  compellant  consules   debitorem 
conquerenti  solvere  illa  die  qua  querimonia  faaa  erit.  si  vero  post 
temam  compellant  eum  solvere  alio  die  ad  tertiam  et  hoc  si  forensis 
fecerit  certum  consulem  quod  ipsa  die  vellit  exire  civitatem  Bo- 
nooie,  alioquin  infra  tertium  diem  a  data  querimonia,  nisi  prò  con- 
io querente  remanserit.    quod  si  non  solverit  ut  dictum  est,  quolibet 
die  de  quo  ultra  terminum  distulerìt  ad  solvendum  prò  qualibet 
libra  unum  denarium  ab  eodem  extorquere  consules  teneantur.    et 
ex  ea  fiat  ut  in  precedenti  continetur  statuto,    verumtamen  si  de 
dieta  querimonia  ipsius  extranei  coram  consulibus  lis  verteretur, 
15  ipsam  Utem  infra  octo  dies  per  rationem  et  bonum  usum  aut  con- 
cordia partium  difEnire  consules  teneantur. 

L.    Quod  campsores  de  contractu  facto  inter  ipsos 

UNUS  ALTERI  SUB  CONSULIBUS   FATIAT  RATIONEM. 

STATUIMUS  quod  quisquis  ex  sodetate  Campsorum  fecerit  per 
se  vel  alium  sotium  campsorem  contractum  pertinentem  ad 
cambium  vel  mercadandiam  cum  aliquo  campsore,  sive  carta  facta 
faerit  sive  non,  teneatur  unus  alteri  de  ilio  contractu,  si  ex  ea 
5  converteretur  sub  consulibus  facere  rationem.  quod  si  non  obser- 
vaverint,  ei  qui  contra  fecerit  nomine  pene  viginti  sol.  imperiai, 
auferre  consules  teneantur  et  in  communis  utilitatibus  ponere. 
preterea  cum  co  qui  contra  fecerit  nemo  campsorum  participet  in 
facto  cambii  donec  dictam  penam  solverit. 

LI.    Quod  minor  .xxv.  annis  sine  curatoris  auctoritate 

DE   CAMPLUNIA    lURET. 

STATUIMUS  quod  quilibet  minor  .xxv.  annis  sedens  ad  tabulam 
Cambii,  sive  patrem  habeat  sive  non,  cogatur,  minori  tempore 
non  obstante,   super  quacumque  questione  sibi  in  facto   cambii 

LI.  Cod.  MAIO» 

statuti  bologneMÙ  Voi.  II.  6 


82  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


mota  etìam  sine  curatore  coram  consulibus  prestare  de  camplunia 
iurameatum  et  in  iure  coram  ipsis  consulibus  respondere,  et  ipso-  5 
rum  sententie  aut  laudo  parere  quemadmodum  quilibet  maior 
tenetur  et  debet.  quod  si  facere  recusaret,  .xl.  soL  imperiai, 
quotiens  contra  fecerit  pene  nomine  extorquere  consules  teneantur, 
que  nullatenus  possit  remitti,  sed  inutilitatem  communis  Cambi! 
dlsponatur.  et  si  non  solverit  dictam  penam,  expellatur  de  sotie-  io 
tate,  et  nemo  campsorum  demum  habere  debeat  cum  ipso  aliquam 
participationem  in  facto  cambii.  et  qui  contra  fecerit,  quotiens 
contra  fecerit,  solvat  communi  Cambii  nomine  pene  viginti  sol. 
bon.  et  ipse  qui  positus  erit  in  banno  predicto  non  possit  exire 
de  dicto  banno,  nisi  solverit  dictam  penam  et  steterit  mandatis  15 
consulum  et  sententie  et  laudo  lato  vel  ferendo,  et  addimus 
quod  pater  teneatur  id  quod  ?upra  dictum  est  prò  filio  observare, 
facere,  et  iurare.  et  si  non  observare  voluerit,  idem  observetur 
in  eo  quod  dictum  est  de  filio. 


LII.    De  ed  qui  acceperit  cambium 

ET   IPSA   DIE   QUA   CONVENNERIT   NON    SOLVERIT. 

STATUiMUS  quod  quicumque  de  sotietate  Campsorum  acceperit 
cambium  ab  aliquo  campsorum  et  dixerit:  «  hodie  tibi  solvam  » 
et  si  non  solverit  ilio  die,  sed  absque  verbo  creditoris  exiverit 
civitatem  et  creditor  de  hoc  coram  consulibus  possuerit  questionem, 
consules  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  ipsi  debitori  nomine  j 
pene  quolibet  die  quo  steterit  ad  solvendum  prò  qualibet  libra  ipsius 
debiti  unum  denarium  aufferre,  cuius  medietas  sit  communis  Cambii 
et  alia  creditoris.  reus  tamen  penam  non  solvat  die  qua  debitura 
duxerit  exsolvendum. 


s 


LUI.    De  ed  qui  non  solverit  die  q.ua  promisserit. 

TATUiMUS  quod,  si  quis  ex  sotietate  Campsorum  qui  acceperit 
aliquod  cambium  ab  aliquo  campsore  seu  forense  et  non  solverit 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  83 


ea  die  qua  convenerit,  statim  de  ipso  per  creditorem  deposita  coram 
consulibus  questione  teneantur  consules  ipsum  debitorem  citare. 

5  et  si  comparuerit  atque  confessus  fuerit,  teneantur  consules  eidem 
vel  sotiis  confitentibus  precipere  ut  in  die  conventa  creditori  per- 
solvant.  quod  si  non  fecerit,  ipse  vel  dicti  eius  sotii  similis  pena 
ut  in  precedenti  continetur  statuto  eisdem  per  consules  auferratur, 
et  ea  fiat  ut  de  predicta.    si  vero  non  comparuerit  eo  tamen  apud 

IO  domum  vel  bancham  citato  aut  sotiis  eius  non  solventibus,nichillo- 
minus  ipsi  pena  similis  auferratur,  ex  qua  fiat  ut  in  supradicto  con- 
tinetur statuto. 


Lini.     De  forensi  nolenti  campsori 

SUB  CONSULIBUS  RESPONDERE. 

STATUiMUS  quod  si  quis  forensis  noluerit  ei  qui  fuerit  de  sode- 
tate  Campsorum  civitatis  Bononie  in  iure  sub  consulibus  re- 
spondere,  consules  non  teneantur  amplius  ei  vel  suis  sotiis  de  aliquo 
facere  ratìonem  et  videtur  omnibus  campsoribus  ut  non  habeant 
5  cum  ipso  aliquam  participationem  donec  satisfecerit  conquerenti 
campsori  et  nisi  solverit  prò  pena  viginti  sol.  bon.  communi  Cambii. 
et  hoc  teneantur  consules  per  tabulas  denuntiare  et  ipsius  forensis 
nomen  infra  alios  bannitos  communis  Cambii  in  scriptis  redigi 
facere. 


LV.    De  factore  argenti  vel  fornelli  nolente  campsori 

SUB  consulibus  in  IUSTITIA  RESPONDERE. 

STATUIMUS  quod  si  quis  factor  argenti  vel  fornelli  vel  alterius 
laborerii  noluerit  ei  qui  ex  sotietate  Campsorum  fuerit  sub 
consulibus  in  iustìtia  respondere,  consules  per  omnes  tabulas  pre- 
cipere teneantur  ut  nuUus  campsorum  ei  det  ad  laborandum  per  se 
5  vel  aliam  donec  sotio  campsori  satisfecit,  in  banno  .x.  sol.  bon. 
ab  ipso  qui  contra  fecerit^  quotiens  contra  fecerit  per  coilsules 
cxtorquendo  et  in  utilitatem  communis  Cambii  disponendo. 


84  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 


e.  5  À 


LVI.      QUOD   CAMPSOR  OBLIGATUS  IN  SOLIDUM 

CUM    ALIQjUO  NON  CAMPSORE 

DE  EO  SUB  COKSULIBUS  NON  COGATUR. 

STATUiMUS  quod  aliquis  campsor,  silicet  de  sotietate,  qui  esser 
prò  aliquo  debito  in  solidum  cum  aliquo  qui  non  sit  de  so- 
tietate Campsorum  et  non  sedeat  ad  tabulam  obligatus,  non  possit 
nec  debeat  de  ipso  debito  prò  quo  esset  obligatus  prò  predicto  ut 
dìctum  est  compelli  vei  astringi  sub  consulibus  respondere.  5 

LVII.      QUALITER  MERCATORI  CONQUERENTI  DE  CAMPSORE 

lUS   REDDATUR. 

STATUIMUS  quod  consules  Campsorum  teneantur  mercatoribus 
Bononie  de  hiis  qui  «x  sotietate  Campsorum  sunt  facere  ra- 
tìonem  in  ìUis  diebus  quibus  mercatores  campsorìbus  de  merca- 
toribus conquerentibus  fatient  atque  reddent.  campsori  vero  qui 
confessus  fuerit  mercatori  debere  quod  petet  consules  precijpere  5 
teneantur  ut  conquerend  solvat  quod  confessus  fuerit  de  inde  ad 
octo  dies.  quod  si  non  solverit,  consules  ab  ipso  prò  quibuslibet 
octo  diebus  quantum  distulerit  ad  solvendum  prò  unaquaque  libra 
debiti  illius  unum  denarium  pene  nomine  exigere  teneantur,  cuius 
medietas  sit  commimis  Cambii,  et  hec  nuUatenus  possit  remitti,  io 
et  reliqua  sit  conquerentis,  et  hanc  sibi  liceat  relaxare.  si  vero 
statutum  presenti  statuto  in  aliquo  repugnaret,  non  preiudicet  isti, 
sed  hoc  inviolabiliter  observetur. 

LVIIII.      QUALITER ILLIS  QUI  DE  ALIQUA  ARTE  VEL  SOCIETATE  SO^'T 
CONQUERENTIBUS  DE  CAMPSORE  DEBEAT  lUS  REDDI. 

STATUIMUS  quod  si  quis  de  aliqua  sotietate  vel  arte  civitatis 
Bononie  de  aliquo  ex  campsoribu^  super  aliquo  facto  caxnbii 

f 

13.  Cod.  Btatnm 


STATUTI  DEL  JICCXXXXV.  8; 


coram  consulibus  possuerìt  questionem,  consules  ei  simillem  ra- 
tionem  fadant  de  campsore  ut  ministralles  artis  sive  sodetatis  ei 
j  de  campsorìbus  et  aliis  hominibus  facìunt  et  facere  tenentur,  salvo 
quod  de  mercatorìbus  dìctum  est  in  precedend  statuto. 


LVIIII.     De  decìuco  questionis  ab  illo  qui  patitur  alterum 

lURAKE  DE  CAMPLUMNIA  ET  DE  OMNI   CAUSA  DIFFINIEKDA   SOL* 
VENDO. 

STATUIMUS  quod  si  quis  de  sodetate  Campsorum  padetur  ali- 
quem  ex  dieta  sodetate  super  aliquo  debito  in  facto  cambii 
quod  ab  ipso  peteret  coram  consulibus  prestare  de  camplunia  iura- 
mentum  et  non  iuraverit,  sed  postmodum  confitebitur  debitum 
5  pedtum,  consules  ab  eodem  confitente  decimum  ipsius  debid  extor- 
quant  et  in  commune  Campsorum  ponant.  item  de  omni  que- 
nmonia  coram  consulibus  facta  per  quam  placitum  tenebunt,  si 
sacramentum  fuerit,  decimum  idem  consules  ab  eodem  accipiant, 
qui  subcumbet  in  causa,  prò  ea  silicet  quantitate  qua  fuerit  con- 
io dempnatus,  si  eadem  causa  per  sententiam  vel  laudum  fuerit  dif- 
fioita^  quod  decimum  consules  in  udlitadbus  communis  Cambii 
ponant.    et  remitd  non  possit 


LX.    Ut  quilibet  in  iustitia  coram  consulibus  veniat. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quemlibet  de  sodetate  Campso- 
rum de  quo  coram  consulibus  quesdo  deponetur  teneantur 
consules  per  quemcumque  nuntium  voluerit  cytare  ut  ad  tabulas 
eomm  vel  ad  alium  locum  quem  mandaverint  coram  eis  debeat 
5  comparere,  si  non  venerit,  prò  qualibet  vice  qua  citatus  fuerit 
nomine  pene  duodecim  bon.  communi  Cambii  persolvat.  et  nul- 
latenus  ad  tabuhm  rei  consules  prò  radone  tenenda  debeant 
accedere. 


8^  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


LXI.      QUOD  PRECEPTA  DEBITORIBUS  FACTA 
MANU  PUBLICA  SCRIBANTUR. 

STATUIMUS  quod  omnia  precepta  que  consules  fatient  de  aliquo 
debito  ad  certum  terminum  solvendo  debeant  publica  manu 
scribi  et  exprimi  causa,  et  debitor  duos  denarios  prò  precepto 
tabellioni  persolvat. 


LXIL    Quod  de  omnibus  in  quibus  campsores  se  scripserint 

DEBITORBS  TENEANTUR. 

STATUIMUS  quod  omnia  suprascrìpta  statuta  de  rationibus  red- 
dendis  ubi  dicitur  de  facto  cambii,  in  eis  non  solum  inteligantur 
in  simplid  facto  cambi!,  id  est  de  una  moneta  vel  re  cambianda 
prò  altera,  observari,  sed  de  omni  re  et  debito  ad  quod  et  quam 
campsores  se  constituerint  vel  in  libris  suis  scripserint  debitores,  J 
salvo  tamen  quod  non  teneantur  sub  consulibus  respondere  de  eo 
debito  ad  quod  se  obligarent  prò  aliquo  seu  cui  aliquo  qui  non 
sit  de  societate,  ut  in  quodam  precedenti  continetur  statuto. 


LXIII.    De  iudice  ad  aligandum  ius  alicuius 

CORAM  consulibus  NON  DUCENDO. 

STATUIMUS  quod  nemo  campsorum  ad  aligandum  ius  suum  in 
aliqua  lite  seu  causa  quam  habuerit  coram,  consulibus  aliquem 
ìudicem  ducere  debeat  vel  habere.  quod  si  fecerit,  consules  ipsum 
iudicem  audire  nuUatenus  teneantur,  cum  ipsos  consules  et  eorum 
iudicem  atque  consilium  societatis  Campsorum  satisfFacere  sta-  5 
tuamus. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  87 


LXIIII.  LlBER  duo  EXPRI^aTUR  QUALITER  ELLECTIONES  OFFITIA- 
LIUM  COMMUNIS  CaMBU  FIANT  ET  QJJZtA  ELLIGI  ATQUE  aUI  ELLE- 
CTORES  ESSE  DEBENT. 

STATUiT  ideo  Deus  pater  potestates,  principatus  et  rectores  ad 
regimen  universi  ut  vigor  iustitie  auctoritate  sibi  tradita  indi- 
centur  inhonesta  quelibet  et  illicita  reprimant  atque  ut  subiectos 
popuUos  limitibus  iuris  boni  et  equi  dirìgant,  coharceant  et  con- 

5  servent.  tali  ergo  utdictis  statuit  regimine  contoveri,  viri  pru- 
dentes  socieutis  Campsorum  dignis  laudibus  efferende  totis  cor- 
dibus  aflfeaantes  ordinarunt  ut  infra  notatis  statutis  evidentius  con- 
tinetur,  habere  consules  et  alios  eorum  sotietati  ad  diversa  oflStia 
preferendos,  qui  eosdem  per  semittas  dirigant  veritatis  et  solam  in 

IO  ipsis  iusddam  tueantur. 

LXV.   De  ellectione  consulum  communis  Cambii  fatienda. 

STÀTUiMUS  quod  elligantur  consules  communis  Cambii  quatuor 
viri  prudentes  sotietatis  Campsorum,  etatis  scilicet  quilibet  tri- 
ginta  annorum  et  non  minoris,  melliores  et  utiliores  infra  ceteros 
campsores  qui  elligi  poterunt  et  vocari  et  qui  sint  de  vera  sotietate 

J  Campsorum,  et  omni  fraude  sublata  domini  vel  corporalis  sotii  ta- 
bularum,  quique  etiam  ad  tabulas  cambii  infra  hos  confìnes,  scilicet 
ab  ecclesia  Beate  Marie  porte  Ravennatis  usque  ad  cantonem  qui 
fuit  quondam  Rolandini  Albertìlei  et  a  domo  lacobini  Clarii  usque 
ad  puteum  domini  Uguitionis  Auxilitti  tamquam  campsores  quem- 

10  admodum  alii  campsores  bona  fide  assidue  remorentur  et  ab  uno 
anno  citra  steterint  sine  fraude.  offitìum  vero  predictum  in  el- 
lectìs  consulibus  et  etiam  elligendis  sex  mensibus  et  non  ultra 
perduret  et  ab  ipso  offitio  post  depositionem  eiusdem  quemlibet 
cessare  statuimus  uno  anno,    actus  quidem  elecdonis  quindecim 

ij  diebus  ante  exitum  precedentium  consulum  intercedati  et  fiat  ipsa 
ellectio  sub  hac  forma,  scilicet  quod  citatis  ìllis  de  sotietate  Cam- 

LXV,  6.  Cod.  affines 


88  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


psoniin,  idest  de  unaquaque  tabula  Cambii  uno  melliore  et  utilìore 

qui  tunc  poterìt  invenirì  et  qui  sit  et  fiierìt  ab  uno  anno  citra  de 

e.  5  B      sodetate  Gunpsorum  et  assidue  intra  prediaos  |  confines  quemad- 

modum  alii  campsores  morantur  ad  tabulam  sine  fraude,  et  sit  maior  20 
decem  et  octo  annis  et  dominus  vel  sotius  tabuUe  corporalis.    fiant 
tot  brevia  quot  enint  iUi  tales  campsores»  ut  dictum  est,  qui  ad 
hoc  convenerint  fatiendum  interque  sint  quatuor  scrìpta,  in  quo- 
libet  quorum  sit  scrìpta  hec  dictio  «  consul  »  manu  tabellionis  ipsius 
sotietatìs  bona  fide,  quibus  quatuor  scrq)tis  cum  aliis  non  scriptis  25 
bene  et  bona  fide  pennixtis,  predicti  campsores  ad  accipienda  ea 
admittantur^  dummodo  sint  taies  qui  ellectionem  facere  possint  ut 
dictum  est.    illi  vero  quatuor  ad  quos  ipsa  quatuor  brevia  scrìpta 
sorte  pervenerint  iuramento  quo  sotietati  Cambii  obligantur  qua- 
tuor campsores  tales,  ut  diaum  est»  in  consules  communis  Cambii  30 
elligere  teneantur,  ita  quod  ipsam  ellectionem  concorditer  fatiant 
et  omnes  concordent  in  ipsa  fadenda.    et  si  predicta  vel  ad  ali- 
quod  de  predicds  aut  de  hiis  que  in  infrascriptis  statuds  quantum 
ad  ellecdonem  pertinet  condnetur  tam  in  consulibus  elecds  quam 
eorum  ellectoribus  aut  modo  et  forma  elligendi  deffecerit,  ellectio  35 
vana  et  cassa  et  prò  nulla  penitus  habeatur.    ceterum  dicd  qua- 
tuor ellectores  per  quos  ipsa  eUecdo  fiet  debeant  aliqua  de  com- 
munis Cambii  pecunia  remuneradone  providere  et  inquirere  rario- 
nem  communis  Cambii  et  offidum  inquisitorìs  radonis  ut  in  statuto 
de  offido  inquisitionis  radonis  infra  notato  evidenter  condnetur,  40 
eflScaciter  debeant  exercere,  et  teneantur  iurare  de  novo  predicti 
ellectores  et  radonis  inquisitores  facere  bona  fide  ellecdonem  con- 
sulum  et  diligenter  inquirere  radonem.    et  nullus  elligatur  consul 
vel  vadat  ad  brevia  qui  ad  tabulam  non  moretur  condnue  et  bau- 
cum  non  teneat  copertum  cum  banchale  et  extrahat  librum  et  bai-  45 
lan^as  super  banchum  sicut  alii  campsores  qui  hoc  mellius  consueti 
sunt  facere  fadunt  et  si  quis  contra  fecerit,  condempnetur  sodetad 
in  decem  lib.  bon.,  et  ellecdo  de  eo  sive  ab  eo  faaa  non  valeat. 
et  consules  teneantur  tempore  ellecdonis  hoc  diligenter  inquirere 
cum  octo  ex  mellioribus  et  antiquiorìbus  campsorìbus  societatis  per  50 
octo  dies  ante  ellecdonem.     et  si  contra  facere  permiserint,  solvat 
quilibet  consul  nomine  pene  sotietad  Campsorum  .e.  sol,  bon.    et 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  89 


quilibec  teneatur  denuntiare  contra  fatientes,  et  teneantur  sub  ere* 
denda.    et  valeat  ab  bodie  in  antea.    et  cepit  hec  addictio  habere 
55  locum  sub  anno  Domini  millesimo  ducentessimo  quadragesimo 
nono,  indictione  septima,  die  prima  mensis  decembrìs. 


LXVI.     QuoD  CONSULES  Cambii  deinceps 

NON  PETANT  ABSOLUTIONBM  DE  CAPITULO  ELLECTIONIS  CONSULUM. 

STATUiMUS  quod  consules  Cambii  deinceps  per  eos  vel  alios 
non  petant  vel  recipiant  absolutionem  de  capitulo  statuti  el- 
lectionis  consulum  ubi  dicitur  quod  iile  qui  ibit  ad  brevia  sit  maior 
.xviir.  annis  et  quod  dominus  vel  socius  tabule  corporalis.  et  si 
j  contra  fecerint,  quilibet  eorum  condempnetur  in  centum  sol.  bon. 
et  consules  sequentes  teneantur  exigere  ab  eis  dictam  penam  vel 
solvere  de  suo. 


LXVII.    De  ellectionb  comsilii  commcnis  Cambii  fatiekda. 

STATUIMUS  quod  infra  .nix.  dies  ab  introjrtu  consulum  prìmo- 
mm  sex  mensium  anni  consilii  communis  Cambi!  fiat  el- 
lectio  sub  hac  forma,  scilicet  quod  citato  ad  locum  debitum  prò 
qualibet  bancha  cambii  uno  campsore  de  sotietate  Cambii  melliore 

5  et  utiliore  qui  tunc  ibidem  poterit  inveniri,  fiant  per  consules  tot 
brevia  quot  fuerint  illi  campsores  qui  ad  ipsam  ellectionem  con- 
venerint  fatiendam,  infra  que  sint  duo  scrìpta,  hoc  est  in  unoquoque 
hec  scriptum  «ellector  consilii  »,  et  accipiantur  ab  ipsis  campsoribus 
brevia  sorte,    illi  vero  ad  quos  ipsa  duo  brevia  scripta  pervene- 

10  rìnt  sint  de  Consilio  communis  Cambii.  et  teneantur  sacramento 
quod  fecerunt  sotietati  alios  decem  campsores  et  de  sotìetate  Cam- 
psorum  sedentes  ad  tabulas  infra  dictos  confines  quos  melliores  et 
utiliores  conspexerint  ad  bona  et  sana  circa  honores  et  utilitates 
communis  Cambii  Consilia  exibere  tum  in  consillìarìos  ipsius  sotie- 

^5  tatis  elligere  ac  vocare.  quorum  duodecim  consiliis  negotia  com- 
munis Cambii  pertraaentur  et  fiant.      et  duret   id  oflStium  uno 

Statuti  bologrmsi.  Voi.  II.  6* 


90  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 


anno,  verum  si  quando  opus  esset  consilìum  prò  negotìis  communis 
Cambii  congregari  et  idem  ellecti  aut  aliquis  ipsorum  non  poterit 
invenìri,  teneantur  consules  alios  campsores  loco  consiUiarionim 
non  inventonim  usque  in  diaam  quantitatem  prò  habendo  Consilio  20 
convocare,  et  si  quis  tam  consiliarìus  quam  loco  consiliaris  vo- 
catus  ad  consilium  dtatus  fuerit  et  non  venerit,  solvat  prò  qua- 
libet  vice  tres  sol.  bon.  quod  remitti  non  possit,  sed  in  utilitatem 
communis  Cambii  convertatun  et  de  hiis  consules  absolvi  non 
possint.  ^5 


LXVIII.    De  compositoribus  et  correctoribus 

STATUTORUM   COMMUNIS   CaMBII  ELLIGENDIS. 

STATUiMUS  quod  omni  anno  in  kallendis  mail,  citatis  et  con- 
gregads  ilUs  de  sotietate  Campsorum,  hiis  scilicet  qui  potè- 
runt  invenirì  sedentibus  ad  tabulas  infra  predictos  confines  magi- 
stris,  si  reperirentur,  et  si  non,  mellioribus  et  maioribus  tabularum, 
fìant  tot  brevia  quot  fuerint  campsores  qui  congregabuntur  ad  hoc,  5 
in  quorum  duobus  scribatur  hec  dictio  «  statutarius  »,  et  hiis  cum 
aliis  bona  fide  permixtis  campsores  predictì  eadem  brevia  sorte 
accipiant.  illi  autem  ad  quos  ipsa  duo  scripta  sorte  pervenerint 
iuramento  quod  sotietati  fecerunt  quatuor  ex  campsoribus  et  de 
sotietate  Campsorum  sedentes  ad  tabulas  infra  prediaos  confines  io 
bonos  et  ydoneos,  melliores  quos  ad  hoc  conspexerint  in  cor- 
rectores  et  compositores  statutorum  communis  Cambii  elligere 
teneantur.  qui  compositores  teneantur  iuramento  quod  sotietati 
fecerunt,  statutis  Campsorum  diligenter  inspectis,  ubi  viderint  super- 
flua reseccare,  illicita  corrigere,  minora  supplere,  statuta  que  de  ij 
novo  utiliora  crediderint  compillare  ac  omnia  et  singula  auctori- 
tate  ipsius  offitii  exercere  quod  ad  honoris  et  commodi  sotietatìs 
Campsorum  redundare  viderint  incrementa,  sint  itaque  omnia 
statuta  corepta  et  completa  ut  dictum  est  et  firma  in  Consilio  ge- 
nerali Cambii  in  kallendis  iunii,  ad  hoc  ut  consules  deinde  prò  20 
futuro  tempore  elligendì  iurent  et  iure  debeant  ad  ipsa  statuta 
predicto  o&tiq  terminato. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  91 


LXVIIII.    De  ellectione  suprastantis  monete  c-  «  a 

PER  COMMUNE  CaMBII. 

STATUiMUs  quod  cum  tempus  et  locus  dederit  suprastantem  mo- 
nete per  commune  Cambii  elligendi,  teneantur  consules  simil- 
lem  coadunatìonem  prediaorum  campsorum  qui  prò  tempore  fìierint 
et  tot  brevìa  quot  ìpsi  fuerint  facere,  ex  quibus  sii  unus  in  quo 

5  scriptum  sii:  «  suprastans  monete  »,  que  ab  ipsis  campsorìbus  sorte 
accipiantur.  ille  vero  ad  quem  ipsum  breve  scriptum  sorte  deve- 
nerit  \m\im  ex  Campsorum  sotietate  sedentem  ad  tabulam  intra 
diaos  confines  bonum  et  ydoneum  in  suprastantem  monete  elii- 
gere  teneatur.    cuius  offitium  trìbus  mensibus  duret  et  cesset  qui- 

10  Ubet  ab  eodem  uno  anno,  qui  superstans  iurare  debeat  de  novo 
bona  fide  custodire  et  providere  omnia  que  ad  factum  monete 
pertinebunt  et  expensas  et  pretium  cambii  secundum  quod  emptum 
fìierìt  a  campsoribus  et  aliis  personis  et  denarios  omnes  qui  da- 
buntur  ad  fundendum  in  scrìpds  redigere  et  ita  providere  quod 

15  nullus  denarìus  extrahatur  sine  sa^io  de  moneta,  et  cum  sa^ius 
ellevabitur  et  in  igne  positus  fiierit,  ibi  Qsse  donec  de  igne  trahatur. 
cambium  vero  equaliter  emere,  soludonem  campsoribus  equaliter 
facere  teneatur,  et  si  contingerit  aliquid  contra  faaum  monete  fieri, 
consulibus  Campsorum  manifestare,    et  bona  fide  attendere  ac 

20  servare  quod  sibi  a  consulibus  impositum  fuerit  et  consìgnamm. 
ceterum  de  diminuto  et  mutato  sit  absolutus  et  de  addito  vero 
efficaciter  teneatur. 


LXX. 


STATUIMUS  quod  consules  eorum  propria  auctorìtate  unum  bo- 
num et  providum  tabellionem  prò  negotiis  communis  Cambii 
scrìbendis  et  unum  nuntìum  elligere  teneantur. 


92  SOCIETÀ   DEI  CAMBIATORI 


LXXI.      DM    ELLECTIONB    NÒTARII    ET    KUNTII   COMMUNIS    CaMBII 
AD  Q.UAS  ELLECTIONES  MiKORBS  ,XVIU.  AKKIS  ADMITTI  DEBENT. 

STATUiMUS  quod  ad  omnes  ellectloiies  communis  Cambit  fà- 
tiendas,  preter  quam  ad  ellectionem  consulum  quam  solum 
maiores  .xyni.  annis,  ut  in  statuto  de  elìectione  consulum  con- 
tinetur,  facere  debeant,  minores  decem  et  octo  annis,  si  fueriiit  do- 
mini vel  sotii  tabularum,  et  maiores  eius  etatis  ad  tabulas  eorum  5 
tunc  reperiri  non  poterunt,  admittantur.  verum  si  de  alicuius  etate 
consules  dubitarent,  scilicet  ad  ellectionem  admittendus  non  essct, 
teneantur  de  tempore  illius  sacramento  quo  ille  societati  tenetur  io- 
quirere  ab  eodem.  si  quis  vero  àliquam  ellectionem  contra  hoc 
fecerit,  ellectio  sua  non  valeat»  et  si  consules  in  aliquo  fecerint  io 
contra  predicta,  quotiens  contra  fecerint  àolvant  nomine  banni  com- 
muni Cambii  viginti  sol.  bon. 


LXXIL     Qjjoù  mjLLus  elligere  t'ossiT  Oui  duobus  meKsibos 

ANTE  ELLfeTIdVEM  VENERIT  AD  TABULAM   REMORARli 

STATUIMUS  quod  nemò  sotietatis  Campsorum,  qui  quatuor  men- 
sibus  ante  ellectionem  venerit  ad  tabulam  Cambii  stare,  ad  ipsam 
ellectionem  nuUatenus  admittatur,  vel  esse  possit  consul  vel  offi- 
tialis  communis  Cambii. 


LXXIII.    Quod  nullus  offitium  sibi  datum  valeat  recusare. 

STATUIMUS  quod  nemo  sotietatis  Campsorum  possit  aliquod  offi- 
tium communis  Cambii  ad  quod  secundum  formam  statuti  et 
iuste  ellectus  fuerit  recusare,  sed  debeat  quisque  offitium,  ut  dictum 
est,  sibi  datum  secundum  quod  tenebitur  exercere.  si  quis  vero 
contra  fecerit,  nomine  banni  viginti  sol.  imperialium  communi  5 
Cambii  solvere  teneatur  et  nichillominus  offitium  exercere.    que 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  93 


pena  nullatenus  possit  remitti,  nisi  iUe  iustum  impedimentum 
hostenderit,  fllud  sacramento  de  novo  prestito  declarando,  quod 
dictum  offitium  exercere  non  debeat  seu  possit. 


LXXIIIL      QUALITfiR  OFFITIUM  INQ.UISITORUM  RATIONIS 

HABEAT  EXERCBRI. 

OFFITIUM  inquisitorum  rationìs  communis  Cambii  est  illud  sdlicet 
quod  idem  inquisitores  teneantur  sacramento  quod  sodetati  fé- 
cerunt  providere  ac  inquirere  rationem  communis  Cambii  diligenter, 
«t  facere  divìsius  ac  seriadm  sibi  legi  omnes  introytus  et  expensas 

5  communis  Cambii  secundum  quod  eos  et  eas  fecerunt  et  receperunt 
consules  temporis  proxime  precedentis  et  inquirere  atque  3cire  a  pas- 
sa^eriis  quandtatem  pecunie  quam  de  pedagio  consulibus  consigna- 
niQt,  et  etiam  inquirere  massaradca  monete  si  quid  ex  eis  fraudu- 
lenter  fuerit  diminutum.    et  teneantur  previdere  vineam  communis 

IO  Cambii  et  edam  inquirere  radonem  soludonis  predi  vinee  quod 
aliquod  predum  sive  affictus  anni  alicuius  non  perdatur,  et  inquirant 
consules  per  sacramentum  si  iverint  ad  videndam  vineam  com- 
munis Cambii  sicut  spedali  statuto  tenentur.  item  teneantur  habere 
secum  statuta  Campsorum,  ut,  eis  diligenter  inspectis,  si  quem  con- 

15  tra  eadem  statuta  invenerint  commisisse,  condempnent  ipsum  se- 
cundum statuta.  preterea  si  invenerint  consules  aut  aliquem  eorum 
de  pecunia  communis  Cambii  defraudare  vel  in  aliquo  contra  eorum 
offidum  aut  ordinamenta  conmiunis  Cambii  fraudulenter  egisse, 
aut  eum  qui  tenet  vineam  aliquod  dampnum  in  ea  fraudulenter 

20  fecisse,  ipsimi  conductorem  vinee  in  duplum  dampni  dad  condem- 
pnare  et  consules  in  duplum  fraudis  inv^nte  in  Consilio  generali 
communis  Cambii  debeant  condempnare,  nidiillominus  ipsum  con- 
sufóm  qui  talem  fraudem  commisserit,  ut  est  dictum,  in  eodem  Con- 
silio denuntiantes  manifestare,    ille  vero  consul  deinde  ad  decem 

25  annos  non  possit  esse  consul  communis  Cambii  vel  aliquod  aliud 
offidum  ipsius  communis  Cambii  recipere  vel  habere. 

3.  qood  sodetati]  Cod.  quo  sotietatì       6.  Cod.  acire  et       17.  Coi»  de  fraudc 


94  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 


LXXV.    De  feudis  offitialium  communis  Cambii. 

PRIMO  DE  FEUDO  CONSULUM. 

CUM  iustum  et  equum  sit  ut  quisque  laborìs  sui  condignam  re- 
munerationem  et  benefitium  asseqaatur,  statuìmus  quod  qui- 
libet  consul  communis  Cambii  habeat  et  habere  debeat  prò  suo 
feudo  seu  benefitio  ofEtìi  sui  de  pecunia  communis  Cambii  vigiod 
sol.  bon.  f  5 


LXXVI.    Db  feudo  tabellionis. 

TABELLiONi  communis  Cambii  prò  suo  feudo  et  merito  .xv.  sol. 
bon.  singulis  sex  mensibus  de  pecunia  conmiunis  Cambii  con- 
cedatur. 


LXXVII.    De  feudo  nuntii. 


NUNTius  communis  Cambii  uno  anno  sotietati  serviate  et  prò  ipso 
tempore  nomine  feudi  sui  de  pecunia  communis  Cambii  trì- 
ginta  sol.  bon.  consules  eidem  concedere  teneantur. 


LXXVIII.    De  feudo  statutariorum  communis  Cambh. 

ILLis  qui  statutis  communis  Cambii  preherìnt  conigendis  viginti 
sol.  bon.  de  pecunia  communis  Cambii  a  consulibus  concedantur, 
ita  tamen  quod  iuramento  quo  obligantur  sotietati  et  idem  sta- 
tutarii  teneantur  unum  ex  ipsis  denarìis  convivium  facere  inter 
ipsos  et  quos  voluerint  convitare.  5 


LXXVI.  Quetto  statuto  nel  codice  è  cancellato.       LXXVIII.  STATUTARioituii]  Col 

STATUTORUM 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  95 


LXX Villi.    De  provisione  fatienda  ecclesie  beate  Marie.        c.  e  b 

CONSULES  communis  Cambil  causa  misericordie  ac  ellemosine 
singulis  sex  mensibus  ecclesie  beate  Marie  porte  Ravennatis, 
ubi  coadunationes  communis  Cambii  fiunt^quod  voluerint  a  decem 
sol.  bon.  in&a  de  pecunia  communis  Cambii  concedere  teneantur. 

LXXX.     De  convivio  a  novis  consulibus 

VETERIBUS  FATIEKDO. 

ITEM,  cum  videatur  ad  feudum  consulum  pertinere,  statuimus 
quod  consules  qui  prò  tempore  fuerint  intra  unum  mensem 
ab  introytu  eorum  iuramento  quo  sotietad  obligati  sunt  unum 
convivium  precìse  ad  domum  unius  eorum  facere  teneantur,  prò 
quo  Emendo  usque  in  quantitatem  viginti  sol.  imperiai,  de  pecu- 

5  nia  communis  Cambii  expendatur,  ad  quod  veteres  seu  precedentes 
consules  convitarì  debeant  et  habere,  quolibet  consuletamnovorum 
quam  precedentium  ad  ipsimi  convivium  sodato  uno  ex  campso- 
rìbus  accedente,  illi  vero  ad  cuius  domum  fiat  liceat  quotcumque 
et  quoscumque  voluerit  tam  campsores  quam  alios  convitare,    et 

IO  quod  fiat  ad  domum  unius  novorum  consulum,  et  idem  consules 
absolvi  non  possint.    et  ideo  diaum  est  supra  precise. 

LXXXI.    Quod  nullus  mercatorum  possit  esse  consul 

VEL   OFFITIALIS  COMMUNIS  CaMBII. 

STATUIMUS  quod  aUquis  mercator  draparie  Francie,  Ànglie,  vel 
aliunde  qui  iuraverit  sub  consulibus  sotietatis  alicuius  predi- 
ctarum  mercadonum  et  sit  de  aliqua  ipsarum  sotietatum  et  obser- 
vaverit  precepta  rectorum  et  statuta  alicuius  earum  non  sit  vel 
;  esse  possit  consul  Campsorum,  vel  ad  aliquod  officium  ipsius  socie- 
tatìs  admitti,  ncc  ire  ad  brevia.     et  teneatur  quilibet  consul  iurare 

LXXVlill-LXXX.  questi  statuti  furono  cancellati  nel  codice. 


96  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 

quod  fatìentes  centra  predicta,  licet  dicat  se  esse  campsorem  eo 
quod  habeat  bancham  in  cambio,  nisi  probaverit  manifeste  coram 
consulibus  Campsorùm  per  duos  sotios  illius  sotietatis  cum  qua 
utitur  et  per  sacramentum  se*non  babere  partem ....  io 


LXXXII.  LlBER  DE  PENIS  ILLORUM  QTUI  INVITO  CAMPSORE  BIOS 
TABULAI!  VEL  STATIONEM  CONDUXERINT  AUT  ALIQ.UAM  INIURUM 
IN  EISDEM  SIBI  INTULERINT. 

UT  malis  et  malicìis  obvietur  que  poterunt  uno  alteri  stationes 
et  tabuUas  auferrendo  comitti,  atque  ut  ne  quis  circa  ipsas  sta- 
tiones et  tabulas  campsoribus  iniuriam  irrogare  presumat,  statu  jmus 
quod,  si  quis  ex  sotietate  Campsorùm  aut  extraneus,  scilicet  qui 
non  sit  de  ipsa  sotietate,  conduxerit,  vel  ad  pensionem  sive  alio-  5 
cumque  locationis  aut  conducdonis  genere  acceperit  aliquam  ta- 
bulam,  totam  vel  partem,  sive  stationem  cum  tabula  vej  sine  tabula, 
quam  vel  quas  aliquis  ex  sotietate  Campsorùm  eam  vel  eas  prò 
preterito  anno  habuerit  et  presenti  vel  futuro  babere  voluerit  et  ipsam 
vel  ipsas  non  repudiaverit  consulibus  Campsorùm  secundum  infra-  io 
scriptum  modum  et  formam,  et  querela  inde  facta  fuerit,  consules 
eum,  sive  extraneus  sive  sit  campsor  de  quo  quereU  posita  erit, 
coram  citare  debeant,  et  si  confitebitur  dictam  rem  conduxisse  vel 
accepisse,  precipiant  ei  prout  districtius  poterint  ut  ipsam  vel  ipsas 
dicto  campsori  restituat  et  relaxet  de  inde  ad  duos  dies.  si  vero  15 
non  confitebitur  et  extraneus  fuerit,  dent  sibi  dilatìonem  de  inde  ad 
duos  dies,  si  campsor,  de  inde  ad  octo  ad  probatìones  et  deSensiones 
suas  coram  ipsis  consulibus  inducendas.  quod  si  non  probaverit 
legaliter  eum  secundum  ius  et  bonam  consuetudinem  ipsam  vel 
ipsas  conduxisse  et  accepisse  et  nichil  centra  predicta  vel  ali-  20 
quod  predictorum  comississe,  aut  quando  confitebitur  ut  dictum 
est  non  restituerit  de  inde  ad  duos  dies,  in  quolibet  istorum  duorum 
casuum  consules  per  sacramentum  omnibus  campsoribus  preci- 
piant ut  nemo  cum  ipso  aliquam  participationem  habeat  vel  forum 

LXXXI,  IO.  //  compimento  di  questa  disposizione  dovea  esser  scritto  nello  spazio 
rimasto  bianco  di  quasi  una  linea,       3o.  Cod,  vel  ad  aliqaod 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  97 

25  aliqvod  cum  eo  Éidat  per  se  vel  per  alium,  aut  ad  tabulam  suam  eum 
st^re  permittat.  et  si  quìs  contra  feceril^  quinque  sol.  imperiai,  com» 
urani  Cambii  nomine  pene  solvat  predictus  vero  qui  dictam  ban- 
cham  vel  stadonem  acceperit  ut  est  dictum,  de  dicto  banno  non 
trahatur  nisi  mandatis  consulum  stare  venerìt  et  parere,    postquam 

50  autem  ad  mandata  eorum  veneriti  consules  bona  securìtate  ab  eo  re- 
cepta^  primo  compellant  illum  dictam  rem  diao  campsori  resti- 
tuere,  deinde  nomine  pene  quadraginta  sol.  imperiai,  sibì  auferrant 
in  utilitatem  communis  Cambii  convertende.  quicumque  autem 
noluerìt  habere  et  tenere  tabulam  sive  stationem  quam  tenuerit  prò 

35  preterito  anno^  teneatur  octo  diebus  ante  finem  sive  terminum  ìo- 
cacionìs  iUam  vel  ìllas  coram  domino  rei  et  coram  consulibus  aut 
trìbus  eorum  repudiare,  quod  si  non  fecerit,  dominus  rei  possit 
ipsum  compeliere  coram  consulibus^  et  eundem  consules  compel- 
lere  teneantur  ut  eam  vel  eas  in  futuro  anno  teneat  prò  eadem 

40  pensione  qua  tenuit  prò  preterito,  preterea  nemo  campsorum^  in 
hanno  viginti  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerit,  dimidiam  bancham 
ab  aliqua  persona  accipiat  vel  conducat* 

LXXXIIT.    De  pensione  tabule  vel  stationis 
ultra  quam  per  annum  non  solvenda. 

STATuiMUs  quod  nuUus  ex  sotietate  Campsorum  debeat  solvere 
pensionem  alicuius  tabule  vel  stationis  ultra  quam  per  unum 
annum.    et  qui  contra  fecerit  quotiens  contrafecerit  viginti  sol. 
imperiai,  nomine  pene  persolvat  in  utillitatem  communis  Cambii 
j  dirigende. 

LXXXIIII.    De  non  promittendo 

FACERE  FINEM  ALICUIUS   TABULE. 

STATOMUS  quod  nullus  campsor  debeat  facete  per  se  vel  per 
alium  alieni  domino  stationis  vel  tabule  sive  alteri  prò  eo  aliquam 

LXXXni.  soltbhda]  Cod.  soltehdb.     3.  Cod.  ammette  anottm        5.  Cod.  dirìgendam 
Qttfito  ttatuto  e  il  se/ruente  furono  cancellati  nel  codice. 

Statuti  hologneti.  Voi.  II.  7 


98  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


promissionem  vel  cartam  aut  securìtatem  de  baacha  sive  statbne 
sibi  locata  post  terminum  locadonis  refutanda.    et  qui  centra 
fecerit  quotiens  coatra  fecerìt  vigintt  soL  imperiai,  communi  Cambii  5 
nomine  pene  persolvat. 


LXXXV.     De  tabulis  ab  aliq.uo  sua  auctoritate 

IN  NUNDINIS  NON  COPERIENDIS  NISI  PRIUS  SIBI  SORTE  OBVENERIT. 

STATUIMUS  quod  nullus  ex  sotietate  Campsorum  sua  auctoritate 
cohoperiat  seu  accipiat  aUquam  tabulam  in  nundlnis  Ferarìe, 
Mantue,  Arrìmanni  vel  Ravenne,  nisi  primo  ei  a  consule  Campsorum 
vel  eo  qui  loco  consulis  esset  ibi  fuerit,  secundum  quod  sors  de- 
derit,  consignata.  et  si  quis  contra  fecerit,  decem  lib.  bon.  nomine  5 
pene  communi  Cambii  solvat,  et  edam  non  permittat  eum  consul 
vel  hiis  qui  loco  consulis  esset  in  ipso  foro  eam  tabulam  retinere. 
ille  vero  qui  dictam  penam  indderit,  si  eam  non  solverìt  et  pre- 
ceptis  consulum  non  obedierit,  consules  eum  in  banno  Cambi! 
ponere  teneantur,  predpiendo  Campsoribus  ne  eum  eo  parti-  io 
cipationem  habeant  in  aliquo  facto  cambii.  et  qui  contra  fecerìt 
quotiens  contra  fecerìt  nomine  pene  communi  Cambii  tres  lib.  bon. 
persolvat,  nisi  sacramento  quo  souetati  tenetur  illum  fore  in  dicto 
banno  declaraverit  se  nescire.  ille  vero  de  dicto  banno  non  trahatur, 
nisi  ad  precepta  consulum  redierit  vel  eius  qui  loco  consulis  esset  15 


e.  7  A  LXXXVI.    Quod  nullus  Campsorum 

TABULAM  SlBI   IN   ALIQ.U0  FORO  SORTE   OBVENTAM 
CUM  ALTERIUS   BANCEIA  CAMBIET. 

STATUIMUS  quod  nullus  campsor,  postquam  sibi  tabula  vel  statio 
in  aliquo  foro  sorte  faerit  consignata,  possit  vel  debeat  illam 
^alteri  restituere,  dare  vel  cambire,  seu  partem  iUius.  et  qui  contra 
fecerit  quotiens    contra  fecerit  viginti  sol.  imperialium  nomine 

LXXXV.  AB  AUdUo]  Cod.  OB  aliq.ua 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  99 


5  pene  communi  Cambii  solvati  que  pena  nullatenus  remitti  possit, 
et  de  ipsa  tabula  et  sudone  penitus  expellatur. 

LXXXVII.      LlBER  QjUO  NARATUR 
Q.UANTOM  ILLI  Q.UI  SOTIETATEM  INTRABUNT  SOLUTURI  SUNT. 

CUM  honos  sine  onere  non  succedat,  et  ipsius  onera  quemlibet 
hunc  voluntarie  subire  oporteat  afFectantem  dignum  merito 
cemitur  ut  qui  commendandi  Campsorum  civitatis  Bononie  con- 
sortii sotiarì  ac  ipsius  pardcipare  honoribus  affectabit,  eiusdem  prò 
5  sibi  contingente  parte  onera  subeat  expensarum  et  earum  sentiat 
quod  est  carum,  nec  non  gratis  accipiat  quod  tamquam  gratum 
et  acceptabile  decenter  exstitit  impartitum. 

Quapropter  statuimus  quod  nemo  qui  arti  deserviverit,  nìsi  infra 
unum  mensem  postquam  ceperit  esse  sotius  quadraginta  sol.  bon. 

IO  persolverìt,  admitutur,  et  nisi  fuerit  minor  etatìs  .xiiii.  annorum  ; 
quia  maior  eius  etatis  de  novo  veniens  ad  ipsam  sotietatem  nullate- 
nus recipi  debeat  sive  possit:  secus  si  alicuius  mercatoris  fuerit  filius 
ille  qui  ad  ipsam  sotietatem  recipi  postulabit,  quia  hic,  scilicet  filius 
mercatoris^  nullatenus  recipi  possit,  nisi  infra  eundem  terminum 

15  quadraginta  sol.  bon.  conmiuni  Cambii  duxerit  exsolvendos.  nullus 
namque  campsor  possit  vel  debeat  aliquem  in  discipulum  vel 
sotium  redpere  vel  ad  tabulam  suam  tenere,  nisi  Campsorum  effi- 
datur  sotius,  ut  est  dictum,  et  alteram  quam  debebit  ut  est  dictum 
predìctarum  quantitatum  exsolverit,  et  sit  minor  etatis  annorum 

^0  quatuordedm.  et  si  quis  campsor  contra  hec  fecerit  seu  aliquod 
predictorum,  communi  Cambii  quotiens  contra  fecerit  decem  sol. 
bon.  nomine  pene  persolvat,  que  nullatenus  remitti  possit.  ve- 
mmtamen  patrem,  filium  sive  fratrem  sive  nepotem  ex  fratre  vel 
sorore  natum  alicuius  campsorìs  astrìcti  sub  statutis  et  iuramentis 

25  sotietatis  Cambii,  vel  qui  ad  ipsa  statuta  iuraverit  libenter  sine 
aliqua  exibitione  pecunie  vel  alterius  rei  solo  sotietatis  iuramento 
prestito  in  eadem  sotieute  statuimus  admittendum,  uUa  etate  vel 
tempore  non  obstante. 

3.  Cod,  commencbuido       8.  Cod.  nemo  arti  deserviverìt  infra 


lOO  SOCIETÀ   DEI   CAMBIATORI 


LXXXVIII.      QUOD   PATRI   FILIUS  ET  PATER  FILIO   CAMPSORI 
IN  BENEFITIO  SOCIETATIS  LIBBRE   SUQCEDAT. 

STATUiMUS  quod,  decedente  patre  campsore  qui  ad  iuramenta 
sotietatis  fuerit  obligatus,  fiUus  in  eadem  sotietate  sine  aliqua 
datione  succedat  eidem,  et  contrario  fìlio  sotietatis  Campsorum 
decedente,  ad  eamdem  sotietatem  sine  aliqua  datione  pater  sue- 
cedens  libere  admittatur.  5 


LXXXVIIIL    De  denuntiando  consulibus  discipuli   furtum 

VEL   DAMPNUM. 

STATUIMUS  quod,  si  aliquis  discipulus  aliquod  dampnum  vel  fiir- 
tum  magistro  suo  campsorì  de  pecunia  vel  rebus  tabule  aut 
stationis  fecerit,  illud  idem  discipulus  teneatur  ad  ipsius  magistrì 
libitum  emendare,  et  magister  eum  discipulum  taliter  delinquentem 
sive  pecantem  teneatur  infra  quindecim  dies  postquam  hoc  evenerit  5 
consulibus  intimare,  consules  vero  omnibus  campsoribus  de- 
nuntient  ipsum  ab  eis  et  quolibet  eorum  penitus  evitandum,  ita 
quod  exinde  aliquis  eum  ad  tabulam  non  teneat,  nec  eum  eodem 
modo  in  aliquo  facto  cambii  participare  presumat.  verumtamen 
si  filius  vel  frater  aut  nepos  magistri  cui  dampnum  illatum  fuerit  io 
erit  discipulus  furtum  vel  dampnum  inferens,  ut  est  dictum,  idem 
magister  ad  ipsum  discipulum  denuntiandum  consulibus  nuUatenus 
teneatur,  discipulus  vero  ad  restitutionem  furti  districtius  teneatur, 

LXXXX.    De  massaraticis  monete 

RECUPERANDIS     A    CONSULIBUS     ET     LOCANDIS. 

STATUIMUS  quod  consules  Campsorum  teneantur  bona  fide  inve- 
nire et  recuperare  massaratica  monete,  quod  pertinet  ad  com- 


LXXXVni,  3.  Cod,  ommette  filio         4.  Cod,  patre         LXXXVHH.  disopuli]  Cod. 
DI8CIPUL0         LXXXX,  2.  adi  Cod.  a 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXV.  lOI 

mune  Cambiì^  et  4)uilibet  campsorum  qui  de  eo  quicquam  baberet 
consulibus  restituere.  teneatur.    et  si  quis  non  restitiieret,  viginti 

5  sol.  imperiai  communi  Cambii  nomine  pene  solvat.  quod  si  mas- 
saraticum  non  restituerit  et  penam  non  solvente  in  banno  com- 
munis  Cambii  ponatur,  de  quo  non  trahatur,  nisi  ad  plenum 
satisfe<;erit  de  predictis,  et  quoslibet  campsores  de  massaradcis  ba« 
bentes  consules  in  libro  Campsorum  scribere  teneantur  et  sequen- 

IO  dbus  consulibus  consignare»  et  sicut  de  aliis  rebus  communis  Cambii 
inquisitores  rationis  plenam  reddere  rationem,  et  consules  massa- 
ratica  monete  in  certo  loco,  unde  prò  eis  pensio  non  solvatur,  pò- 
nere  teneantur.  ceterum  cura  eo  qui  in  dicto  banno  positus  fuerit 
nemo  campsorum  participationem  habeat  in  aliquo  facto  cambiL 

J  5  et  qui  contra  fecerit,  quotiens  contra  fecerit,  .v.  sol.  bon.  com- 
muni Cambii  nomine  baimi  persolvere  teneatur. 

LXXXXI.    Quod  nullus  campsor  fatiat  sotietatem 

CUM  ALIQUO   BULGANO. 

STATuiMUS  quod  nuUus  consul  Campsorum  nec  aliquis  alius 
campsor  per  se  vel  per  alium  si^er  facto  monete  aut  stami* 
num,seu  alicuius  cambii  cum  aliquo  bulgatore  aut  alio  qui  loco 
bulgatorìs  seu  de  eius  familia  esset,  sotietatem  aliquam  per  quam 

5  aliqua  spetialis  utilitas  possit  consuli  vel  campsorì  aut  bulgatori 
vel  (irgoni  in  aliquo  evenire,  fatiat,  teneat  seu  ponat.  et  si  quis 
consul  vel  campsor  contra  predicta  vel  aliquod  predictorum  fece- 
rit, quotiens  contra  fecerit  viginti  soL  imperiai  communi  Cambii 
nomine  pene  persolvaL  que  pena  nullatenus  remitti  possit,  sed 
IO  eamdem  consules  ab  ipso  auferre  teneantur,  et  medietatem  accu- 
satori dare  et  reliquam  in  utilitatem  communis  Cambii  ponere. 
preterea  ponatur  in  banno  sotietatis,  precipiendo  consules  per  sa- 
cramentum  omnibus  campsorìbus,  ut  nemo  cum  ipso  in  aliquo 
faao  cambii  habeat.    et  qui  contra  fecerit  quotiens  contra  fecerit 

15  viginti  sol  bon.  communi  Cambii  nomine  pene  persolvat.  ille 
vero  bannitus  de  dicto  banno  non  trahatur,  nisi  solverit  dictas 

LXXZX,  9.  Cod.  campsore         LXXXXI,  io.  Cod.  eadem         14.  babett]  Aggiungi: 
pvtìdpatbaem 


102  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 

viginti  lib.  imperiai,    et  deinde  ad  decem  annos  ad  aliquod  offi- 
dum  comtnunis  Cambii  nuUateaus  admittatur. 

LXXXXII. 

e.  7  B  O  TATUiMUS  et  ordinamus  quod  consules  Campsorum  civitaxis  Bo- 
O  nonie  operam  dent  cuìn  an^ianis  et  statutarìis  communis  Bo- 
nonie  quod  ponatur  in  statutis  communis  Bononie  quod  nullus 
civis  vel  comittatinus  solvat  aliquam  tansam  vel  pedagium  prò 
aliqua  mercadandia  quam  Bononiam  de  alieno  districtu  deflPeret  vel  5  ' 
quod  portaret  extra  Bononie  comittatum  apud  Luxulinum  vel  alibi 
uUo  modo. 

LXXXXIII. 

ITEM  statuimus  quod  nullus  civis  vel  comittatinus  robam  alicuius 
forensis  tanssare  vel  deffendere  debeat  prò  sua.  et  si  quis  contra 
fecerit,  communi  Bononie  nomine  pene  quinquaginta  lib.  bon.  sol- 
vere teneatur,  medietas  cuìus  sit  communis  et  alia  accusands.  et 
quilibet  per  sacramentum  accusare  teneatur,  et  nichillominus  ac-  5 
cusator  in  perpetuum  in  credentia  teneatur. 

LXXXXIIII. 

ITEM  Statuimus  quod  consules  Campsorum  civitatis  Bononie  dent 
operam  cum  illis  qui  preherunt  statutis  communis  Bononie  fa- 
ciendis,  cum  statuta  confitiuntur,  quod  ponatur  in  statutis  com- 
munis Bononie,  ubi  dicitur  quod  elligantur  unus  mercator  et  unus 
campsor  statutis  communis  Bononie  fatìendis,  in  dictis  statutis  conti-  5 
neatur,  quod  sint  qui  ad  tabulas  commorentur  infra  confines  Cambii. 

LXXXXV. 

ITEM  quod  consules  predicti  dent  operam  cum  potestate  Bononie 
quod,  si  aliquis  esset  ellectus  ad  statuta  communis  Bononie  fa- 

LXXXXn,  6.  Cod,  comittatini 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVII.  103 

denda  qui  non  sii  de  verasotietate  Campsorum  et  assidue  ad  tabulas 
non  moretur,  eorum  ellectio  cassetur  et  penìtus  annulletur* 


IN  nomine  Domini»  amen,    hec  sunt  statuta  de  novo  faaa  per 
viros  pnidentes  dominos  Roiandinum  Pegolloti,  Fredicum  do- 
mini Magarotti,  Symonem  lacobi  Alderati,  Blundulinum  domini 
Rodaldì  Lamandine,  ellectos  ad  statuta  sotietatis  Campsorum  co- 
5  rigenda,  emendanda  atque  de  novo  ordinanda,  currente  millesimo 
ducentesimo  quadragesimo  septimo,  indictione  quinta. 

I.  Primo  quidem  de  novo  statuimus  quod,  si  quis  non  sit  do 
sotietate  Campsorum  et  non  moretur  ad  tabulam  infra  confines  ve- 
nire presumpserit  diebus  festivis  causa  cambiandi,  ad  fatiendum 

IO  moram  ad  tabulam  alicuius  campsoris,  dominus  tabule  teneatur  ei 
dicere  quod  amplius  non  aussus  venire,  et  si  a  prima  vice  in 
antea  iiTventus  fuerit,  dominus  tabule  illius  ad  quem  sic  moram 
fecerit  ille  forensis  solvere  compellatur  prò  banno  .v.  soL  bon. 
quotiens  contra  fecerit,  cuius  banni  medietas  sit  accusantis  et  alia 

15  communi  Cambii  tribuatur. 

II.  Statuimus  quod  nuUus  campsor  commorans  ad  tabulam 
infra  confines,  parvus  vel  magnus,  puer  vel  senex,  extra  confines 
Cambii  in  aliquo  loco  per  civitatem  cum  bursello  vel  taschitto  aut 
aliter  causa  cambiandi  ire  presumat.    et  si  quis  contra  fecerit, 

20  soivat  nomine  banni  quinque  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerit.  me- 
dietas communis  Cambii  et  reliqua  esse  debeat  accusantis. 

III.  Statuimus  quod  consules  Campsorum  teneantur  dare 
operam  bona  fide  cum  potestate  Bononie  quod  ponatur  in  statuto 
communis  Bononie  de  sigillo  communis  Bononie,  et  taliter  ordi- 

2J  netur  quod  sigillum  communis  Bononie  teneri  debeat  per  unum 
bonum  hominem  et  legalem. 

mi.  Statuimus  quod  dicti  consules  teneantur  operam  dare 
bona  fide  quod  ponatur  in  statutis  communis  Bononie  quod  qui- 
libet  forensis  qui  voluerit  ame^iariam  exercere  teneatur  solvere 

IL  Questo  statuto  nel  codice  era  stato  cancellato,  ma  poi  in  margine  trovati  scritto  : 
Non  nocet  cancellatura  quia  fiicta  foit  per  errorem  IIII.  Questo  statuto  nel  codice  è 

cancellato. 


e.  Sa 


104  SOCIETÀ  DÈI   CAMBIATORI 

communi  Bononie  quòlibet  anno  "CenìJùm  sol,  bon*  et  nichillo-  30 
minùs  compellatur  ad  fatiendum  publicas  fationes  cotamuois. 

V.  Statuimus  quod  consules  dent  operam  cum  consulibus 
Mercatorum  et  an^ianis  populli  aput  potestatem  quod  ponatur  in 
statuds  communis  qttod  potestas  et  commune  Bononie  et  oonsK 
lium  communis  Bononie  teneantur  ita  procurare  et  facere  cuci  35 
communibus  terrarum  Romagne,  Marchie  Anconitane,  Tuscie, 
Lombardie  et  Venetiarum  et  lannue,  que  sunt  in  parte  Ecclesie, 
quod  debita  que  fierent  deinceps  inter  aiiquos  cives  nostros  et 
illarum  terraram  exigantur  a  debitoribus,  ita  quod  cui  datum  fiierit 

ci  requiratur,  et  alieni  communi  persone,  neque  ad  hoc  fieri  repre-  40 
salia  uUa  possit. 

VI.  Statuimus  quod  consules  cum  predictis  dent  operam  super 
represaliis  que  sunt  inter  nos  et  aiiquos  de  terris  predictis,  ut  non 
procedatur  ab  aliquo  inde  habente  instrumentum  usque  ad  kallendas 
ianuarii  proximas,  sed  per  arbitros  debeat  cognosci  et  diffiniri  qui  45 
elligantur  per  communia  illarum  terrarum  quarum  cives  haberent 
instrumenta  represallie  contra  commune  Bononie,  et  per  commune 
Bononie,  et  quod  ambaxatores  per  commune  mittantur  per  teiras 
predictas  ad  hec  ordinamenta  fatienda  citius  quam  poterìt  comode 
fieri,  et  si  hec  non  fierent  hinc  ad  kallendas  ianuarii,  habentes  instru-  50 
menta  represallie  possint  ex  tunc  uti  iure  suo  sicut  nuncposscnt 

VII.  Statuimus  quod  expensis  communis  Cambii  statuta 
Cattibii  sqribantur  de  lit^a  grassa  et  rubricentur,  scilicet  illa  que 
sunt  ad  rubricandum,  hinc  ad  kallendas  augusti. 

Vili.     Statuimus  quod  nuUus  debeat  stare  ad  testas  binanim  J5 
Campsorum  versus  stratam  Fori  nisi  notarli,  qui  possint  ibi  stare 
capiendo  quilibet  duos  pedes  et  dimidium  versus  stratam,  et  $ol- 
ve^ndd  quilibet  communi  Cambii  tres  sol.  bon,    et  sit  precisum. 

HEC  sunt  statuta  de  novo  facta  per  viros  prudentes  dominos  la- 
cobinum  Figabo^am,  Symonem  lacobi  Aidrate  Boni,  lacobum 
Scartonis,  Petri^olum  domini  Henrigitti  Galli,  ellectos  ad  statuta 
societatis  seu  collegii  Campsorum   corigenda,  emendanda  atque 

51.  posse»  t]  Cod,  posset 


r 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVini.  105 

5  de  novo  fadenda  et  ordmanda  sub  anno  Domini  millesimo  du- 
centesimo  quadragesimo  nono,  indictione  septima. 

I.    Db  tbrminationb  vinbb  communis  Cambii. 

IK  primis  statuimus  quod  consules  Campsomm  infra  mensem  ab 
introytu  eorum  offidi  teneantur  tenninare  et  terminari  facere 
vmeam  Campsomm  et  recuperare  omnia  iura  ipsius.     et  si  hoc 
non  observaverinty  quilibet  consul  teneatur  solvere  communi  Cambii 
5  vigind  sol.  bon.    et  sit  precisum. 

IL    Quod  nullus  campsoruii  vel  eius  discipulus 

DIE  VENBRIS  SAKCTI  MORETUR  AD  TABULAS. 

ITEM  statuerunt  quod  nullus  campsomm  vel  eius  discipulus  de- 
beat stare  ad  tabulam  die  veneris  sancii,    et  qui  contra  fecerìt 
solvat  nomine  banni  vigind  sol.  bon. 

ni.      QyOD  POKATUR  m  STATUTIS  COMMUNIS  BOKONIE 
Q.UOD  TRIVIUM  PORTE  RaVENNATIS  AMPLIETUR. 

ITEM  statuimus  quod  consules  Campsomm  communis  Bononie 
teneantur  bona  fide  dare  operam  cum  compositoribus  statuto- 
nim  communis  Bononie,  ut  ponant  in  statuds  communis,  quod 
trivium  porte  Ravennads  amplietur  seu  amplificetur  a  turri  Asinel- 

5  lorum  usque  ad  turrim  Garisendomm  inferius  versus  Appossam  se- 
cundum  quod  respitiunt  diete  turres,  prout  mellius  et  comodius  fieri 
poterìt  expensis  communis  Bononie;  et  quod  carobium  Garisendo- 
mm removeatur  emendo  eum  cum  insto  precio  de  avere  communis 
Bononie.    et  prò  prediais  fieri  faciendis  et  ordinandis   consules 

IO  predicd  requirere  debeant  consules  Mercatomm  et  an^ianos,  ut 
cum  eis  sint  ad  predicta  fieri  fadenda  et  ordinanda  prò  malori  co- 

III.  Quetto  itatuto  nel  Codice  è  cancellato.      Sotto  di  esso  è  scritto  :  Cancellatum 
volnotate  doudiii  capitane!,  aii9Ìanorani  et  consulum. 

StatuU  bolognesi.  Voi.  H.  7* 


lo6  SOCIETÀ  DEI  CAMBIATORI 

modo  Cambiì  et  Mercadandie  et  populi   Bononie  et  spedaltter 
artificum. 


HEC  sunt  statuta  de  novo  facta  per  domìnum  Rolandinum 
PegoUottiy  dominum  lacobìnum  Figabo^e,  dominum  Testam 
de  Rodaldis  et  dominum  lacobìnium  Bellotti,  sub  annis  Domini 
millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  temo,  indictione  undecima. 


L    De  cereis  dakdis  ecclesie  Beate  Marie  porte  Ravennatis. 

AD  honorem  et  laudem  beate  Marie  virginis  statuimus  et ordi- 
namus  quod  quolibet  anno  in  festivitate  beate  Marie  de  au- 
gusto consules  sotietatis  Cambii  teneantur  et  debeant  deportare  ad 
ecclesiam  Sancte  Marie  porte  Ravennatis  cum  illis  sex  hominibus 
Cambii,  quos  habere  volunt,  decem  cerea,  et  unumquodque  cereum  5 
sit  unius  libre,  et  debeant  emi  de  pecunia  communis  Cambii.  et 
statutum  quod  loquitur  de  dandis  .x.  sol.  singulis  sex  mensibus  sit 
cassum.  et  prediaa  fieri  debeant  in  presenti  festivitate  beate  Marie 
de  augusto. 

IL    Quod  illi  opi  non  sunt  de  sotietate  Campsorum 

NON  POSSINT  habere  BANCHAS  infra  CONFINES  CamBII. 

Pro  magna  udlitate  sotietatis  Cambii  statuimus  et  ordinamus  pre- 
cise quod  nuUùs  forensis  nec  civis,  qui  non  sit  de  vera  so- 
cietate  Campsorum,  possint  vel  debeant  aliquo  modo  vel  ingenio 
habere  bancham  seu  tabulam  infi'a  confines  Cambii  in  statutis 
societatis  Cambii  notatas.  et  si  quis  contra  fecerit,  ponatur  in  5 
hanno  Cambii  ;  ita  quod  aliquis  campsor  qui  sit  de  sotietate  vel 
eius  discipulus  ullo  modo  vel  ingenio  non  possit  nec  debeat 
aliquam  participationem  in  cambio  vel  mercadandia  cum  ipso 
habere.    et  si  quis  contra  fecerit,  solvat  nomine  banni  prò  qualibct 

n,  5.  notatas]  Coti  il  Cod, 


STATUTI  DEL  MCCLIIL  107 

IO  vice  .e.  sol.  bon.  et  quilibet  de  sotietate  predicta  teneatur  per  sa- 
cramentum  accusare  illos  qui  centra  fecerint;  medietas  cuius  banni 
sit  accusantis,  et  teneatur  sub  credentia,  et  reliqua  sit  sodetatis 
Cambii,  et  predicta  valeant  a  festivìtate  sancti  Petri  in  antea.  et 
consules  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  facere  denuntìarì  quo- 

15  libet  mense  per  tabulas  prediaum  statutum  et  illos  qui  contra  fe- 
cerint. 

HI.    De  beudo  notarii  societatis. 

STATUiMUS  quod  feudum  notarii  societatis  sit  et  remaneat  in 
provisione  consulum  et  consilii  societatis  Cambii^  et  illud  quod 
ipsi  consules  et  consillium  duxerìnt  statuendum  debeat  ei  solvi  de 
pecunia  communis  Cambii,  hoc  aao  quod  tabellio  non  debeat  fa- 
5  cere  pregarias  alicui  de  Consilio  sotietatis  Cambii.    et  si  rogarentur, 
tunc  non  debeat  aliquod  feudum  sibi  constitui. 


COADUNATA  societate  Campsorum  in  ecclesia  Sancte  Marie  de 
porta  Ravìgnana. 
I.    In  reformatione  cuius  adunantie  placuit  omnibus,  nullo 
contradicente,  quod  firmetur  et  firmum  sit  et  prò  societate  Campso- 
i  mm  firmetur  et  ordinetur  quod   notarius  societatis  Campsorum 
qui  prò  tempore  fìierit  habeat  et  habere  debeat  a  communi  Cambii 
prò  suo  feudo  et  sallario  singulis  sex  mensibus  .xkx.  sol.  bon. 
et  nuntius  societatis  quolibet  anno  .xl.  sol.  bon.    et  sit  precisum. 
et  consules  qui  prò  tempore  fuerint  de  hoc  non  possint  abso- 
10  lutionem  petere.    et  si  peterint,  quod   iudicatum   plus  fuerit  de 
eorum  solvant.     et  sit  precisum.     et  consules  absolutionem  petere 
non  possint  modo  aliquo  vel  ingenio. 

n.    Item  quod  consules  teneantur  prò  toto  eorum  posse  dare 
operam  cum  consulibus  Mercatorum  quod  statutum  quod  loquitur 
15  àt  trivio  porte  Ravignane  ampliando  effectut  demandetur. 

in,  6.  A  partir  da  questo  punto  compare  un'altra  mano.  II,  13-15.  Questo  arti- 

colo fu  cancellato,  e  vi  fu  scritto  sotto  :  Cancellatum  mandato  domini  capitaoei,  ancia- 
ooram  et  consnliim. 


I08  SOCIETÀ  DEI   CAMBIATORI 

<^-  8  B  III,    item  quod  consules  qui  prò  tempore  fuerint  non  pos- 

sint  nec  debeant  aliquod  negotium  proponete  in  dieta  sodetate 
Campsorum  in  qua  congregatione  sint  presentes  aliqui  foreoses, 
nisi  primo  fìnnatum  fuerìt  in  dieta  socieute  illud  quod  proponi 
debebit.    et  si  contra  factum  fuerit,  solvat  quilibet  consul  no-  20 
mine  banni  .xx*  sol.  bon. 

ini.  Item  quod  consules  teneantur  operam  dare  cum  mini- 
stralibus  Cal^ollariorum  quod  aliqua  persona  non  teneat  stratam 
cum  aliquibus  rebus  inbrigatam,  et  quod  iuxta  Crucem  non  de- 
beat aliqua  persona  manere.  et  teneantur  facere  fieri  binas  mer-  25 
catorum  taliter,  quod  in  capite  binarum  dimittantur  de  terreno 
Campsorum  duo  pedes  et  dimidium,  in  quibus  possint  stare  no- 
tarii.  et  consules,  qui  prò  tempore  fuerint,  cum  voluntate  illorum 
qui  habuerint  testatas,  debeant  ponere  illos  notarios  qui  eis  pla- 
cuerint.  de  hiis  notariis  solum  intelligimus  qui  morantur  in  30 
cambio  porte  Ravennads. 

V.  Pro  publica  utilitate  societatis  Campsorum  et  Mercatomm 
statuimus  et  ordinamus,  quod  tanta  quantitas  consulum  elligatur 
prò  qualibet  dictarum  societatum,  quanta  hinc  retro  elligi  con- 
suevit.    et  durent  consules  elligendi  solum  per  duos  menses.   et  jj 
quilibet  consul  qui  fuerit  ellectus  sit  et  essQ  debeat  etatis  .xxxv. 
annorum.    et  ellectores  consulum  cuiuslibet  societatis  sint  octo,  et 
sex  de  ìpsis  octo  sint  in  concordia  et  esse  debeant.    et  ab  omni- 
bus statutis  contrariis  dicto   statuto  consules  et  procuratores  di- 
ctarum societatum  sint  absoluti.     et  dicti  consules  non  debeant  40 
se  intromittere  de  absolvendo  prò  aliquo  negotio  aliquod  statu- 
tum  precisum,  nisi  primo  reducerent  in  consciliis  dictarum  so- 
tietatum;  et  hoc  intelligatur  si  prediaa  non  obviant  et  non  sint  in 
aliquo  contra  aliquod  statutum  populli  Bononie.     et  bec  obser- 
vari  debeant  in  proxima  ellectione  consulum,  et  a  kallendis  ia-  45 
nuarii  proxime  venturi  in  antea  in  qualibet  electione  consulum. 

VI.  Statuimus  quod  procuratores  Cambrì,  qui  erunt  a  -kal- 
lendis ianuarii  ultra,  debeant  ius  reddere  "in  Cambio  omnibus  pe- 
tentibus,  secundum  quod  in  statutis  communis  Cambii  continetur, 

18.  Cod,  8Ìt  33.  Qui  la  mano  muta  di  nuovo.  43.  obviant]  Cosi  il  Cod. 


STATUTI  DEL  J^CCLHI.  109 

50  et  omnia  facere  et  exercere  prò  utUitate  communìs  Cambi!  ut 
consules  Campsorum  facere  possunt  et  tenentur  ex  forma  statu- 
tormn  communis  Cambii,  preter  quam  de  eundo  ad  pallatium 
communis,  et  ponere  bamia  campsorìbus  et  exigere,  et  condem- 
pnationes  facere,  et  consilium  Cambi!  et  ipsos  campsores  con- 
55  gregare  quotiens  eis  videbìtur  prò  negotiis  Cambii;  et  ita  iu- 
rare  debeant.  et  habeat  quilibet  procurator  singulis  sex  mensibus 
.XXX.  sol.  bon* 

VII.  Item  statuimus  quod  consules  qui  prò  tempore  fiierint 
non  possint  nec  debeant  aliquod  negotiimi  proponere  Inter  so- 
(0  cietatem  Campsorum  in  qua  congregatone  sint  presentes  aliqui 
forenseSy  nisi  primo  firmatum  fuerit  in  dieta  societate  illud  quod 
proponi  debebit.  et  si  contra  factum  fuerit,  solvat  quilibet  con- 
sulum  nomine  banni  .xx.  soL  bon. 

Vili.    Item  statuimus  quod  consules  teneantur  operam  dare 

65  cum  ministralibus  Cal^oUariorum  quod  aliqua  persona  non  teneat 

stratam  cum  aliquibus  rebus  imbrìgatam,  et  quod  iuxta  Crucem 

non  debeat  aliqua  persona  manere.    et  teneantur  facere  fieri  binas 

mercatorum  taliter^  quod  in  capite  binarum  dimittantur  de  terreno 

Campsorum  duos  pedes  et  dimidium,  in  quibus  possint  stare  notarii. 

70  et  consules  qui  prò  tempore  fuerint,  cum  voluntate  illorum  qui 

habuerint  testatas,  debeant  ponere  illos  notarios  qui  eis  placent,  et 

de  illis  notarìis  solum  qui  morantur  in  cambio  porte  Ravennatis. 

Vlin.    Ad  honorem  Dei  et  gloriose  Marie  virginis  et  beati 

Francisci,  statuimus  et  ordinamus  precise  quod  quilibet  de  so- 

75  cietate  Campsorum   teneantur  celebrare  festum  beati  Francisci; 

et  nullus  de  dieta  societate  debeat  morari  ad  bancham  cum  ta- 

scha  vel  taschito  vel  cassa  vel  banchale.      et  qui  contra  fecerit 

solvat  prò   banno  .xx.  sol.,  quod   bannum   consules   teneantur 

auferre  omnibus  contra  fadentibus. 

80       .MccLvi.,  indictione  .xiiii.,  die  .vii.  exeuntis  apriUs,  in  pal- 
laio novo   communis  Bononie   ubi   congregatur  populus,  lecta 

58-73.  Sono  qui  ripetuti,  con  atame  pochittime  differente  di  forma,  i  paragrafi  III 
e  mi,  e  questo  probabilmente  per  errore,  giacché  col  paragrafo  V  cambia  la  mano  dello 
Krittore. 


no  SOCIETÀ   DEI  CAMBIATORI 

et  approbata  fbenint  dieta  statuta  et  ordinamenta  per  anfia- 
nos,  consules  et  ministrales  artiuin  et  armonim  et  eonim  con- 
sillarìos. 

Ego  Bonacosa  Canalis  imperiali  auctorìtate  notarìus  dieta  sta-  85 
tuta  et  ordinamenta  legL 

.MccLvii.,  indictione  «xv.,  die  .v.  exeunds  ianuarìi,  lecta  et 
approbata  fiienmt  statuta  per  dominum  Gregorium  capitaneum 
populli  et  per  an^ianos  et  consules  in  sala  domini  capitaneL 

Ego  lacobinus  Ribaldinius  notarìus  populli  dieta  statuu  legi.  9^ 

Millesimo  ducentesimo  .lviu.,  indictione  prima,  die  .v.  ex- 
eunds ianuarii,  lecu  et  aprobata  fuerunt  dieta  sututa  per  an^ianos 
et  consules. 

Ego  Albertus  Rovixii  notarius  seripsi. 

85.  Bonacosa  Canali*]  Lepore  imxrta. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

DI  ANNO  INCERTO 

CON  AGGIUNTE    O    EMENDAMENTI 
DEGLI  ANNI  .MCCLXIIU  -  LXXII. 


'.  ^.»     --J  - 


C   7      - 


K  t 


\ 


I.      De  RATIONE   REDDENDA.  e.  i  a 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod,  si  alliquis  sociorum  mercatorum 
conquereretur  de  allio  socio  mercatore  de  ailiquo  debito,  et  ille 
confessus  fuerit  se  debere,  procuratores  precipiant  confitenti  ut 
Infra  .vili,  dies  solvat  ei  id  quod  fuerit  confessus  se  debere,  nisi 
5  fiierìt  cum  voluntate  conquerentis  quod  remaneret* 

Et  si  ipse  infra  .viii.  dies  non  solveret,  et  creditor  postea  re- 
diret  ad  procuratorem  denuntiando  debitum  sibi  non  esse  solutum, 
procurator  debeat  ipsi  debitori  auferre  nomine  banni  prò  qualibet 
libra  .mi.  den.  bon.  omni  mense  quo  prolongaverìt  solutionem. 
IO  tres  partes  cuius  banni  sint  creditoris  et  alia  communis  Merca- 
dandie.  sed  partem  conmiunis  Mercadandie  procurator  nec  allia 
persona  non  possit  remittere;  creditor  autem,  si  voluerit,  possit 
remittere  partem  suam. 

Et  hec  onmia  dicimus  et  firmamus   prò  omnibus  civibus  et 

15  forensibus  qui  alliquam  mercadandiam  venderent,  et  specialiter 

prò  campsoribus  Bononie,  qui  de  ailiquo  mercatore  Bononie  con- 

quererentur  de  alliqua  pecunia  quam  eis  deberet  occasione  cambii 

vel  mercadandie. 

Bannum  vero  aufferre  debeant  procuratores,  si  creditor  institerit, 

20  et  preceptum  prò  eo  factum  designaverìt  procuratoribus,  si  debitor 

erit  solvendo;  alioquin  ipsi  procuratores  teneantur  solvere  tantum 

5.  Cod,  omette  qood      io,Cod.  sit      17.  Cod.  conquereretur  -  el      so.  Cod.  procurai. 
Stalli//  botogneti.  Voi.  IT.  8 


114  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

de  suo  quantum  esset  dictum  bannum.     et  si  debitor  noa  esset 
solvendo,  non  teneantur  auferre. 

Et  procuratores  fatiant,  simul  et  separatim,  rationem  omnibus 
petentibus  in  ecclesia  Sancte  Marie  porte  Ravignane  et  allibi  ubi  25 
essent. 

Item  si  debitor  non  solverit  debitum,  unde  sibi  fieret  preceptum 
infra  mensem  post  terminum,  sex  den.  prò  libra  singulis  mensibus 
solvat.  et  si  creditor  nollet  tantum  illam  solutionem  expectare, 
procuratores  teneantur  compellere  debitorem  et  petere  ac  redpere  30 
ab  eo  bonam  securìtatem,  ut  infra  .viii.  dies  post  mensem  ellapsum 
solvat  debitum,  in  banno  .xii.  bon.  prò  qualibet  libra,  et  si  ad 
ipsos  .vili,  dies  non  solverit,  et  creditor  referat  procuratoribus, 
tunc  procuratores  teneantur  ipsum  bannum  .xii.  den.  prò  qual- 
libet  libra  prò  quollibet  mense  auferre  debitori,  et  medietatem  3i 
ponere  in  utillitatem  Mercadandie,  nec  eam  possint  remittere; 
creditori  vero  relliquam  medietatem,  quam  ipse  possit  remittere, 
si  de  sui  processerit  voluntate.  et  quicumque  nollet  observare 
predicta  nec  solvere  dieta  banna,  ponatur  in  banno  sodetatis  Mer- 
catorum,  et  precipi  faciant  procuratores  quod  nemo  habeat  cum  4^ 
eo  partem  in  facto  mercadandie,  nec  utatur  cum  eo  in  stadone, 
in  emendo,  nec  in  vendendo,  nec  in  faciendo  alliqua  que  spectent 
ad  factum  mercadandie,  in  banno  .x.  lib.  bon.  quotiens  contra- 
fecerit.  de  quo  banno  exire  non  possit  nisi  redierit  ad  pre- 
cepta  procuratorum,  et  nisi  solverit  bannum  et  debitum  superius  4i 
declaratum.  et  debeant  ipsi  procuratores  facere  scribi  precepta,  que 
fecerunt  debitum  confessis,  notarlo  sodetatis,  qui  habere  debeat  de 
quollibet  .in.  den.  bon. 


IL    De  his  qui  intrant  societatem, 

QUOMODO  DEBENT  RECIPl. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  procuratores  non  mittant  neque 
redpiant  alliquem  de  novo  in  sodetate  Mercatonun,  sive  de- 

39.  Cod,  omette  aolvat  44.  Cod,  redierunt 


DI  ANNO  INCERTO  II5 


baerit  infrascrìptum  datium»  sive  non^  absque  licentia  et  volun- 
tate  sodetads  Mercatorum  vel  maioris  pards.    et  quillibet,  qui  de 

5  novo  intraverit  sodetatem  Mercatomm,  teneatur  solvere  .xl.  soL 
bon.,  exceptis  filiis,  fratrìbus,  nepotibus  et  primis  consobrinis  ho- 
minum  qui  nunc  sunt  et  fuerunt  de  ipsa  societate,  qui  possint 
redpi  absque  datio  predicto. 

Nepotes  vero  intelligimus  natos  ex  fiiliìs  filiorum  vel  filiarum, 

IO  vd  ex  fratribus  aut  sororìbus  hominum  qui  fuerunt  vel  sunt  de 
sodetate;  qui  debeant  ostendere  qualliter  eorum  predecessores 
fuerunt  de  sodetate  Mercatorum.  eo  salvo  quod  campsores  possint 
redpi  in  ipsa  sodetate  dando  tantum  quantum  campsores  acd* 
piunt  mercatoribus  intrandbus  in  eorum  sodetate.     et  si  campsores 

15  nichil  auferrent  mercatoribus,  mercatores  nichil  aufFerant  campso- 
ribus.  et  in  libro  ubi  sunt  scrìpta  nomina  hominum  societads 
Mercatorum  nullus  scribatur,  nìsi  manu  notarii  societatis  Merca- 
tonim. 

Additum  ftiit  buie  statuto  quod  omnes  mercatores  dvitatis 

20  Bononie  teneantur  et  debeant  omnes  illos  qui  intrare  volunt 
sodetatem  et  venire  ad  stationes  eorum,  ante  quam  alliquem  re- 
cipiant  vel  intret  sodetatem,  dicere  et  denunciare  procuratoiìbus: 
talis  vult  venire  ad  starionem  meam  et  intrare  societatem.  et 
procuratores  teneantur  et  debeant  congregari  facere  societatem, 

25  et  in  ea  ponere,  infra  .viii.  dies  facta  eis  denuntiatione,  si  pia- 
cuerìt  sodetari  eum  redpere,  ad  penam  et  bannum  cuillibet  pro- 
curatori qui  non  miserit  .m.  lib.  bon.,  et  totidem  mercatori  qui 
&0Q  denundaverit  vel  qui  alliquem  receperit  nisi  secundum  pre- 
dictum  modum.     et  teneatur  quillibet  qui  intrabit  sodetatem  sol- 

30  vere  tres  lib.  bon.  nisi  fuerit  de  iUis  qui  contravenerubt  in  statuta. 
et  hoc  statutum  sive  additio  sututis  facta  fuit  sub  anno  Domini 
millesimo  xclxvui.  indictione  .xi.  et  valleat  a  sancto  Petro 
in  antea. 

Additum  fuit  buie  statuto  quod  pater  prò  fìlio  et  filius  prò 

35  P^tre  et  firater  prò  fratre  possit  intrare  sodetatem  et  non  per  allios. 
et  quicumque  de  novo  intraverit  ab  hodie  in  antea  sodetatem, 

3.  Cod,  debnerunt  95.  Cod*  dcnandation  et  37.  Cod.  tondem 


e  I  B 


ìì6  SOCIETÀ   DEI  MERCAKTI 

solvat  diete  societari  sive  procuratoribus  ìpsius  .e  sol.  ben.  et 
si  prò  alliqua  persona  alliquis  voluerit  intrare  sodetatem,  non 
possit  intrare  in  ea,  nisi  ille,  prò  quo  intraverit,  serviverit  socie- 
tari per  duos  annos  conrinuos.  facta  fuit  hec  addirio  sutuds  die  40 
quarto  intrante  iunto,  sub  anno  Domini  millesimo  .cclx.  nono, 
indicrione  .xii. 

Additum  fuit  buie  statuto  quod  procuratores  non  possmt  po- 
nere  in  Mercadandia  quod  alliquis  recipiatur  in  ea  sine  dado  se- 
cundum   formam  statutorum  Mercatorum,   ad  penam  cuillibet  45 
procuratori  imponenda  qui  contrafecerit  .x.  lib.  bon.    et  valleat 
a  sancto  Petro  in  antea.    sub  .mcclxx.  indicrione  xiu. 


III.    De  bllectionb  consullum  facienda. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ellectio  consullum  fiat  hoc  modo: 
scilicet  per  .xv.  dies  ante  ezitum  precedenrium  consullum;  et 
quod  ad  brevia  ellectionis  non  vadat  alliquis  minor  .xx.  annis, 
et  de  quallibet  statione  vadat  unus  et  non  plures  ad  brevia  quot* 
cumque  stariones  habeant,  et  qui  sit  corporalis  socius  in  socie-  5 
tate  et  non  de  servienribus  societatis.  et  fiant  .vi.  brevia  scripta, 
in  quibus  contineatur  ellectio  consullum,  de  quibus  sint  quatnor 
in  concordia,  et  ellectores  non  possìnt  elligere  alliquem  ipsoram 
ellectorum  seu  alliquem  qui  sit  de  societate  allicuius  elleaorum. 
et  fiat  ipsa  ellecrio  in  mane  ante  tertìam.  et  sint  dicri  ellectores  in  io 
concordia  usque  ad  horam  none,  et  a  pulsatione  none  Sancri  Petri 
in  antea  non  habeant  vim  faciendi  alliquam  ellecrionem*  et  in 
illa  starione  in  qua  erit  consul,  non  possit  elligi  consul  in  se- 
quenti  ellecrione  ;  nec  duo  consulles  possint  elligi  simul  et  semd 
in  una  starione.  et  nullus  possit  elligere  patrem,  firatrem  seu  [5 
filium.  et  quicumque  fuerit  consul  non  possit  elligi  consul  ab 
exitu  sui  offici!  usque  ad  quatuor  menses.  et  nullus  possit  re- 
futare  consolatum,  in  pena  et  banno  .xx.  sol.  bon.  et  nullus 
elligatur  consul,  nisi  fuerit  etaris  .xxv.  annorum,  et  nisi  sit  cor- 
poralis socius  in  societate  continue  per  tres  annos  proximos  pre-  20 
teritos  ante  ellecrionem  de  eo  factam,  et  qui  sit  mercator  et  mer- 


DI  ANNO  INCERTO  II? 


cadandia  utatur,  et  habeat  et  teneat  stadonem  mercadandie  et 
societatem  conttnuam  et  finnam.  et  quod  rectores  Mercadandie 
faciant  legi  in  quallibet  ellectione  consullum  nomina  iilorum  et 

25  stadones  illorum  quibus  vedtum  est  elligi  in  consulles  per  formam 
statuti,  et  procuratores  de  elleaione  consullum  teneantur  facere 
predpi  per  stationes  per  unam  diem  ante  ellecrionem. 

Nec  alliquis  possit  elligi  consul  nec  ad  alliquod  aliud  offidum 
per  sodetatem  Mercatorum,  nisi  trìbus  annis  continue  societati 

50  servierit  ab  introitu  sodetatis.  nec  alliquis  debeat  ipsum  elligere. 
et  si  alliquis  de  societate  Mercatorum  contra  prediaa  vel  alliquod 
predictonim  faceret,  condempnetur  in  trìbus  lib.  bon.  et  ellecdo 
ipsorum  cassetur.  et  procuratores,  facta  ellectione  consullum,  te- 
neantur si  ellecdo  facta  fiierit  secundum  predictum  modum  in- 

55  quirere,  et  precise  omnia  et  singula  prediaa  teneantur  et  debeant 
facere  observarì,  in  pena  et  banno  .e  sol.  bon.  prò  quolibet  pro- 
curatore,   et  diaum  statutum  stt  precisum  in  quallibet  parte  sui. 
Addimus  buie  statuto  quod  illud  capituUum  statuti  quod  in- 
dpit  :  Nec  alliquis  possit  elligi  consul  &c.  non  preiudicet  allicui 

40  qui  fiierit  legidmus  mercator,  dum  tamen  ipse  mercator,  qui 
intraverìt  societatem,  ab  introitu  suo  novo  servierit  per  annum 
unum  diete  sodetad  condnue,  ita  quod  possit  elligi  consul,  et 
illud  officium  et  omne  aliud  officium  redpere,  habere  et  exercere 
prò  dieta  sodetate.    £icta  ftiit  hec  addido  sub  anno  Domini  mille- 

45  Simo  ducentesimo  septuagesimo  secundo,  indicdone  .xv.,  die  .xi. 
intrante  ianuario.    et  valeat  ab  hodie  in  antea. 

Additum  fìiit  buie  statuto,  quod  ille  qui  consul  erìt,  tempore 
consuUarie  non  possit  esse  procurator,  et  quod  ille  qui  fuerit  pro- 
curator,  tempore  procurationis  non  possit  esse  consul.    sub  anno 

50  Domini  .mcclxviii.  indicdone  .xt.  et  valeat  a  sanao  Petro  in 
antea. 


Il8  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


mi.    Db  mbnsuratoribus  elligendis. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  procuratores,  qui  prò  tempore 
fuerìnt,  infra  .vni.  dies  eorum  introitus  elligi  hàzni  ad  brevia 
sex  homines  mercatores,  de  quibus  sint  duo  de  illis  qui  morantur 
in  platea  maiori,  qui  debeant  mensurare  pannos  quos  mercatores 
Bononie  emerent  a  mercatorìbus  forensibus,  et  quos  ipsi  vende-  5 
rent  forensibus  et  inter  se,  si  alliqua  discordia  appareret  intra 
venditorem  et  emptorem,  et  ire  ad  mensurandum  pannos  quan- 
documque  erunt  per  mercatores  ad  hoc  vocad, .  in  banno  .v.  soL 
bon.  quotiens  contra  fecerint;  et  alliis  non  possint  committere 
vices  suasy  nisi  illis  qui  erunt  cum  eis  ad  hoc  vocatL     et  ad  hoc  io 
officium  elligantur  homines  mercatores  boni  et  ydonei,  maiores 
.XXV.  annis,  quibus  mensuratoribus  procuratores  precipiant  per  sa- 
cramentum,  ut  sìne  fraude  mensurent  pannos,  et  hoc  facere  debeant 
in  Bononia  et  foris.    et  habeant  dicti  mensuratores  prò  eorum  feudo 
duos  den*  ab  emptore  et  denarium  a  venditore  pannorum  prò  15 
qualibet  petia,  et  de  bixellis  et  alliis  pannis  grossis  qui  venduntur  ad 
centenarium  sex  den.  de  centenario,  vel  tantum  quantum  caperei 
prò  rata,  quod  precium  ab  emptore  prò  dìmidia  et  a  venditore  prò 
allia  dimidia  persolvatur  ;  et  de  pignolatis  et  me^alanis  prò  quaUibet 
petia  habere  unum  denarium  a  venditore,  unum  ab  emptore.    et  20 
teneantur  dicti  mensuratores  non  mensurare  pannos  ultramontanos, 
nec  de  Anglia,  nec  de  Florentia  quos  emeret  alliquis  forensis  ab 
alliquo  forensi,    et  hoc  officium  facere  teneantur  illi  qui  ad  hoc 
éssent  ellecti  et  nullo  modo  recusare.     et  si  minor  .xxv.  annis  el- 
ligeretur,  procuratores,  facta  inquisicione,  ellectionem  cassent.   et  25 
nuUus  debeat  se  intromittere  de  pannis  mensurandis,in  banno  «v.  sol. 
bon.  quociens  contrafecerìt.     et  qui  erunt  ad  hoc  officium  cessent 
a  dicto  officio  post  exitum  tribus  mensibus.    et  non  debeant  assa- 
gare  pannos  ad  alliquem  allium  locum,  nisi  ad  stationem  mer- 
catoris  emptoris,  exceptis  bixellis.    et  durent  tribus  mensibus.     }0 

13.  Nel  Cod,  manca  debeant 


DI  ANNO   INCERTO  II? 

Additum  fuit  buie  statuto  quod  Ule  qui  ellectus  erit  mensu- 
rator,  debeat  esse  corporalis  socius;'et  si  receperit  aliiquis  assa- 
gariam  contra  dictam  formam,  teneantur  procuratores  condetn- 
pnare  ipsum  recipientem  in  .xx.  sol.  bon.  infra  secundam  diem 

55  postquam  receperit  assagariam;  et  inquirere  teneantur  procuratores 
omnia  que  continentur  in  statuto  Mensuratorum.  sub  anno  Domini 
.MCCLxviii.,  indictione  .xi.    et  valeat  a  sancto  Petro  in  antea« 

Additum  fiiit  buie  statuto  quod  quicumque  ellectus  fuerit  as- 
sagator,  debeat  illud  operarì.    et   si  noluerit  operari,  vadat  ad 

40  brevia,  et  alliter  non  possit  mutari,  ad  penam  procuratoribus  im- 
ponendam  qui  predicta  non  facerent  observari  trium  lib.  bon. 
et  valeat  a  sancto  Petro  in  antea.    sub  .mcclxx.,  indictione  .xiii. 


V.      D£  CONSILLIO   POPULLI  ELLIGENDO. 

STATUiMUS  quod  de  societate  Mercatorum  elligantur  ad  consìl- 
lium  populli  .XXV.  homines,  'omni  exceptione  remota,  maiores 
viginti  annis,  et  elligantur  ad  brevia.  et  quicumque  habuerit 
breve  debeat  elligere  solum  de  corporallibus  sociis  et  non  alliquem 

5  qui  extiterit  in  proxime  preteritis  sex  mensibus  de  Consilio  populli, 
et  solum  unum  et  non  plures  prò  quallìbet  statione.  et  qui  con- 
trafecerint,  puniantur  prò  quallibet  vice  in  .xx.  sol.  bon.  et  prò 
quoUibet  qui  contra  hunc  modum  elligerìt.  et  ellectio  facta  cas- 
setur. 

IO  Additum  fuit  buie  statuto  quod  ille,  qui  ellectus  erit  ad  con- 
sillium  populli,  debeat  operarì  continue  artem  mercadandie  et  esse 
de  societate.  et  procuratores  teneantur,  ad  penam  .xl.  sol.  bon., 
inquirere  si  ellectio  facta  fuerit  secundum  predictum  modum,  infra 
secundam  diem  postquam  ellectio  facta  fuerit,  et  condempnent  illum 

15  qui  contrafecerit  ut  continetur  in  statuto,  et  hoc  intelligatur  eodem 
modo  de  sapientibus  masse,  sub  anno  Domini  .mcclxviii.,  in- 
dictione «xi.     et  valeat  a  sancto  Petro  in  antea. 

14.  Cod.  condempnet 


CSA 


120  SOCIETÀ  DEI   MERCANTI 


VI.      QyOD  Q.UILLIBET  DEBEAT   TENERE  PASSUM  LONGUM 
ET   FEREUM   MARCHUM  ET  BALLANgUS. 

STATUIMUS  quod  quillibet  mercator  debeat  tenere  et  uti  passo 
tam  ferri  quam  Ugni  longo  et  legali,  et  insto  marche  et  ba- 
lanfiis,  nec  paciatur  teneri  nec  teneat  marchum  in  sua  stadone, 
sub  pena  .x.  sol.  bon.  prò  quallibet  vice  qua  ei  inventa  fiierìt 
marcha.  { 

Et  omni  capite  mensis  procuratores  teneantur  et  debeant  hoc 
inquirere,  et  quos  marchos  invenerint  frangere,  et  condempnare 
illos,  quibus  invenerint  prò  quallibet  vice  in  dieta  quantitate 
•X.  sol.  bon.  et  prò  quollibet  passo,  marcho  et  ballan^iis,  et  ipsas 
condempnationes  recuperare  sub  pena  dupli,  et. quod  rectores  io 
presentes  teneantur  expensis  societatis  facere  fieri  in  ecclesia 
Sancte  Marie  porte  Ravignane  formam  unius  passi  ad  simillitu- 
dinem  communis,  ad  quem  debeant  mensurari  panna  diete  so- 
cietatis. 

Àdditum  fuit  buie  statuto  quod  quilibet  debeat  tenere  solum-  15 
modo  passum  ferri  et  non  lingni.     et  valleat  a  sancto  Petro  in 
antea.    faaa  fiiit  hec  additio  die  quarto  intrante  iunio,  sub  anno 
Domini  •mcclxviiii.,  indictione  «xii. 


VII.    Quod  nullus  emat  alliquam  drapariam  subrectam 

VEL  DEROBATAM. 

STATUIMUS  quod  nullus  mercator  emat  in  fraudem  alliquam 
drapariam,  quam  crederet  vel  siret  esse  subrectam  vel  deroba- 
tam.  et  si  siret  alliquam  drapariam  subrectam  vel  derobatam  esst, 
teneatur  iUe  qui  siverit  manifestare,  procuratortbus  quam  cidus 
poterit  sine  fraude.  et  si  alliquis  mercator  contrafecerit,  solvat  5 
nomine  banni  .x.  lib.  bon.  et  procuratores  teneantur  mercatorem 
qui  contrafecerit  ponere  in  banno  societatis  Mercatorum  et  de 
ipsa  societate  non  possit  ^sse  ab   modo  ad  quinque  annos.    et 


DI  ANNO    INCERTO  121 

siquis  siverìt  alliquem  contrafacere  vel  emere,  teneatur  inconti- 
io  nenti  procuratorìbus  manifestare,  et  procuratores  teneantur  illum 
qui  manìfestaverit  tenere  in  credencia,  et  medietatem  banni  ei  dare. 


Vili.     QUOD  NULLUS  MERCATOR  FACIAT  ALLIQUOD  AVERE  ALTERIUS 

SUUM  PRO  PASSADIO   EVITANDO. 

STATUiMUs  quod  nullus  mercator  faciat  alliquod  alterius  avere 
suum  in  fraudem  prò  passadio  evitando;  et  qui  contrafecerit 
solvat  conmiuni  Mercadandie  nomine  banni  decem  sol.  imperiai 
prò  quollibet  torsello  vel  soma;  et  siquis  siverìt  alliquem  merca- 
5  torem  contrafacere,  incontinenti  teneatur  denuntiare  procurato- 
rìbus Mercatorum  Bononie  sine  fraude. 


Villi.      QyOD  NULLUS  MERCATOR  VENDAT  UNUM  PANNUM 

PRO  ALLIO. 

STATUIMUS  quod  nullus  mercator  Bononie  debeat  vendere  unum 
pannum  prò  allio  in  grossum  vel  ad  retagllum,  sub  pena 
viginti  sol  imperiai,  quociens  contrafecerit.    et  procuratores  qui 
prò  tempore  fiierint  teneantur  et  debeant  dictum  bannum  aufferre 
5  et  allicui  non  remittere. 


X.      QyOD  FORENSES  NON  VENDANT  AD  RETAGLUM. 

STATUIMUS  quod  mercatores  teneantur  non  emere  nec  emi  fa- 
cere  ab  alliquo  forense  qui  venderet  vel  vendi  faceret  pannos 
alliquos  in  Bononia  ad  retaglum,  sub  pena  .x.  lib.  quociens  con- 
trafacerent,  et  procuratores  teneantur  bannum  aufferre,  et  remit- 
5  tere  non  possint.  et  quillibet  teneatur  contrafacientes  acusare 
procuratoribus,  et  procuratores  teneant  accusatorem  in  credencia  ; 
medietas  cuius  banni  sit  communis  Mercadandie  et  allia  incusantis; 
non  obstante  quod  forenses  in  feris  valeant  retaglare. 

Statuti  bologneH.  Voi.  n.  8« 


e.  3B 


122  SOCIETÀ   DEI   MERCANTI 

Additum  fìiit  buie  statuto  quod  mercatores  forenses  non  de- 
beant  vendere  ad  retaglum,  ad  penam  .x.  lib.  bon.  prò  quallibet  io 
vice  et  prò  quollibet  qui  contrafecerìt;  quod  si  non  solverìt,  po- 
natur  in  banno  sotietatis,  salvo  quod  possint  retaglare  in  ferìs. 
sub  anno  Domini  .mcclxviii.,  indictione  .xi.  et  valeat  a  sanao 
Petro  in  antea. 

Statuimus  quod  nuUus  de  societate   Mercatorum  debeat  ire  15 
cum  mercatore  forense  vel  sine  alliquo  forense  sive  ocasione  al- 
lìcuius  forensis  ad  videndum  vel  emendum  aliquam  draparìam,  que 
ad  mercadandiam  pertineat,  sive  ^ndates,  nec  de  ipsa  mercadandìa 
videat  et  emat  ocasione  allicuius  forensis  vel  prò  alliquo  forense^  nisi 
per  stationes  illorum  mercatorum  qui  sunt  sub  procuratoribus  et  20 
vendunt  prò  denariis  ad  retaglum.    et  siquis  mercator  contrafecerìt, 
sit  in  banno  societatis  Mercatorum,  de  quo  non  possit  exire,  nisì 
solverit  societati  .x.  lib.  bon.  prò  quallibet  vice  qua  contrafecerìt. 
et  donec  fuerit  et  steterit  in  dicto  banno,  nemo  ex  mercatoribus 
societatis  faciat  secum  alliquod  mercatum  de  alliqua  mercadandia,  25 
et  qui   contrafecerit  solvat  nomine  pene  .e.  sol.  bon.  quodens 
contrafecerit.     et  quillibet  teneatur  accusare  contrafadentes. 

Additum  fuit  buie  statuto  quod  nuUus  mercator  modo  alliquo 
vel  ingenio  ire  debeat  cum  alliqua  persona  tam  cive  quam  forense, 
nisi  fuerit  de  societate  Mercadandie,  qui  operetur  circa  rem  mer-  30 
cadandie,  vel  eius  sensalibus.    sub  anno  Domini  .mcclxviii.,  in- 
dicione  .xi.    et  valeat  a  sancto  Petro  in  antea. 


XI.    Db  sconto  fatiendo. 

STATUIMUS  quod  mercatores  forenses  qui  vendent  pannos  de 
Franda  allicui  mercatori  de  Bononia,  si  mercator  voluerit  qui 
emet  solutionem  facere,  quod  ipse  venditor  forensis  teneatur  di- 
minuere  de  precio  usque  ad  tres  menses  prò  quollibet  mense  tres 
den.  bon.  prò  quallibet  libra;  et  idem  intelligimus  de  omnibus  j 
pannis  de  Florencia  in  bombigino,  pignolatis  et  ^endatis,  et  mi- 
lanensibus. 

19.  Cod.  omette  vel 


DI  ANNO  INCERTO  123 


XII.    De  mensura  pannorum. 

STATUiiius  quod  mercatores  foienses  teneantur  mercatoribus 
sodetatis  dare  omnes  pannos  quos  vendiderint  eis  in  Bononìa 
ad  mensuram  mercatorum  Bononie  ordinatam  et  ad  eorum  sa^um, 
ad  quamcumque  monetam  ipsos  pannos  emerìnt;  salvo  si  in  di- 
5  scordìa  fiierìnt,  sine  mensura  et  sa(o  et  ad  quam  monetam  vo- 
luerìnt  emere. 


XIII.    Quod  unus  mergator  non  acciput  stationem 

ALTÈRI  MERCATORI. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  mercator  possìt  nec  debeat 
acdpere  vel  £acere  accipi  stationem  alliquam,  in  qua  moretur 
alliquìs  mercator  ad  pensionem,  aliiquo  modo  vel  ingenio  per  se 
vel  aUium,  nec  ocasione  allicuius  emptionis  stve  permutacionis  in 

5  firaudem  facte  vel  alterìus  instrumenti,  nec  in  ea  stare  solus  nec 
assodatus.  et  si  alliquis  accepisset  allìquam  stationem,  in  qua  mo- 
ratur  nunc  alliquis  mercator,  vel  fecisset  acdpi,  vel  contractum  in 
fraudem  fedsset,  aut  acdperet  bine  retro,  vel  anplius  in  futurum 
acdpiet  vel  acdpi  fadet,  aut  contractum  in  fraudem  faciet  ut  ac- 

10  cipiatur,  quod  alliquis  allius  mercator  non  debeat  in  ea  stare  solus 
nec  absociatus,  nec  partem  in  ea  habere  modo  aliiquo  vel  ingenio 
bine  ad  tres  annos  proximos.  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine 
baonì  prò  quaUibet  vice  qua  contrafecerit  vigintiquinque  lib.  bon., 
et  nichilominus  eam  stationem  dimitat,  nisi  esset  de  voluntate 

15  illorum  qui  ipsam  stationem  habitant. 

Item  quod  procuratores  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  et 
debeant  facere  precipi  omnibus  forensibus  et  per  hospitia  omnia 
et  omnibus  sempsallibus  quod  nullus  debeat  facere  mercatum  cum 
aUiquo  vel  alliquibus  qui  contra  prediaa  fedssent  aliiquo  modo 

20  vel  mgenio,  in  banno  .x.  lib.  bon.  prò  quollibet  qui  contrafecerit  ; 
et  quod  dicti  procuratores  qui  prò  tempore  fuerint  teueantur  et 


124  SOCIETÀ   DEI  MERCANTI 

debeant  dare  operam  toto  posse  cum  ministrallibus  de  societate 
Sartorum,  quod  omnes  et  singulti  qui  contra  predicta  fecissent 
vel  fecerint  ponantur  in  hanno. 

Item  quod  procuratores  Mercatoram  qui  prò  tempore  fuerint  25 
teneantur  et  debeant  accipere  dieta  banna  omnibus  et  singuUis 
qui  contra  predicta  fecerint  vel  fecissent,  ut  dictum  est.    et  à  al- 
liquis  ocasione  predictorum  fuerit  condempnatus  et  noUet  solvere, 
quod  procuratores  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  et  dare  de- 
beant operam  cum  efectu  cum  potestate  Bononie,  anqanis  et  con-  5^ 
sullìbus  ut  exigerentur.     alioquin   solvat  nomine  pene  qoillibet 
dictorum  procuratorum  prò  quaUibet  vice  «x.  lib.  bon.  que  debeant 
in  commune  Mercadandie  pervenire;  et  sequentes  procuratores 
debeant  et  teneantur  exigere  a  dictìs  procuratoribus  dieta  banna 
et  ab  alliis  omnibus  et  singuUis  qui  ocasione  predictorum  contra-  35 
fecerint.    et  contra  procuratores  predictos  non  possint  nec  de- 
beant remitti  aliiquo  modo  vel  ingenio.    et  hoc  statutum  a  prin- 
cipio usque  ad  finem  et  in  omnibus  suis  pardbus  et  singuUis 
capitullis  ipsius  sit  predsum,  ita  quod  non  possit  rumpi,  absolvi 
nec  interpretari,  sed  firmum  atque  precisum  in  omnibus  suis  parti-  40 
bus  debeat  permanere,  omnis  legis  et  consuetudinis  ausUUo  exduso. 
et  si  aUiquis  procurator  proponeret  de  absolvendo  dictum  statutum 
in  totum  vel  in  parte,  solvat  dictum  bannum  .xxv.  Ub*  et  iurari 
debeat  observari  pernuntium  societatis  Mercadandie  super  animas 
omnium  et  singuUorum  diete  societatis.     et  predicta  omnia  et  4J 
singuUa  habeant  plenissimam  firmitatem. 


XIIII.    De  soLunoKB  corateriorum 

ET   DE  EORUM  SACRAMENTO. 

STATUiMUs  quod  coraterii  debeant  habere  prò  eorum  corataria 
in  dvitate  Bononie  quatuor  inperìales  prò  quaUibet  pena 
vendenda,  et  in  quoUibet  foro  Bononie  et  extra  civitatem  Bononie; 
.niL  inperìales  prò  quaUibet  petia  integra  pannorum  de  Francia, 

31.  alioquin  -  quillibet]  Cod.  solvat  nomine  quillibet  36.  Cod,  omette  oootn 

41.  Cod*  consiIHo 


DI  ANNO  INCERTO  laj 

5  Anglia  et  Campania;  et  quallibet  cappa  unum  imperihale;  de  me- 
dielana  monistirola  tinta  vel  non  tinta  .un.  imperiali  ;  de  scarlata 
.xii.  imperiali  ;  de  aurìxella  .xviii.  den.  et  quillibet  mercator  Bo- 
Qonie  teneatur  non  dare  plus,  coraterii  iurare  debeant  bona  fide 
sine  omni  fraude,  remoto  hodio,  amore,  timore,  predo  et  pre- 
io  dbus  specialibus,  lucro  vel  dampno,  amé^are  et  facere  mercatum 
ad  honorem  et  utillitatem  mercatoram  Bononie  prout  melBus  po- 
taerint 

XV.    Db  panno  malefacto  vel  maclato. 

STATUiMUS  quod,  si  aUiqua  discordia  apareret  inter  venditorem 
et  emptorem  de  alliqno  panno  malefaao,  procuratores  te- 
neantur  elligere  duos  mercatores  ad  videndum  et  laudandum  il- 
lam  pannum;  et,  si  ipsi  ellecti  laudaverìnt  ipsum  pannum  male- 
5  facmm,  venditor  teneatur  illum  recipere,  si  infra  secundum  diem, 
posquam  mensuratus  iiierit  ipse  pannus,  voluerit  restituere  emtor. 
sì  autem  laudaverìnt  bene  factum,  emptor  teneatur  et  debeat 
illum  retinere.  et  predicta  dicimus  et  firmamus  de  panno  quol- 
iibet  macullato. 


XVI.      SACRAMBNTUèf   TINTORUM. 

STATUIMU5  quod  quillibct  tintor  qui  iuraverìt  ad  hoc  breve, 
iurare  debeat  tingere  bona  fide,  sine  omni  fraude,  omnes 
pannos  sìbi  datos  ad  ringendum  in  eo  colore  in  quo  dictum  fìierìt 
ei  quod  debeat  tingere,  et  quod  ponet  in  pannis  bonum  alumen, 

5  bonum  braxìle  et  bonam  ruybam  ubi  debuerit,  et  bonam  erbam 
ubi  debuerit  ponere,  et  bonum  guadum  ;  et  quod  bene  gualcabit 
pannos  et  bene  afaytabit  et  coredabit,  et  limum,  quod  in  pannis 
promitet  ponere,  in  pannis  ponet.  et  hec  omnia  iurare  debeat 
facere  et  fieri  facere  bona  fide,  sine  omni  firaude,  reieto  lucro 

IO  vel  dampno  quod  inde  posset  habere,  et  quod  stabit  dicto  seu 

IVI,  I.  Cod.  qui  non  innTerit         2.  Cod.  debeant  7.  Cod.  lim 


126  SOCIETÀ   DEI  MERCANTI 

laudo  procuratorum,  si  erit  bene  tinta  quellibet  petia  que  erìt  sii» 
e.  3  A       data  ad  tingendum.    et  si  ab  ipsis  ||  duobus  mercatorìbus  dictom 
fìierit  quod  non  sit  bene  tinta  alliqua  ex  dictis  petiis,  stabit  dicto 
et  laudo  dictorum  procuratorum  ab  ipsis  facto  super  eo  quod 
videbitur  eis  tintorem  habere  facere  mercatori  cuius  erit  petia  15 
panni,    et  hec  omnia  iuret  quiilibet  dntor  facere  et  atendere,  et 
quod  atendet  et  observabit  omnia  precepta  que  sibi  procuratores 
Mercatorum  facient  prò  honore  Mercadandie,  et  quod  faciet  omnia 
predicta  iurare  quemllibet  qui  artem  predictam  cum  eo  vel  prò 
eo  exercuerit  qui  hoc  sacramentum  fedt    item  addimus,  quod  20 
tìntores  teneantur  sacramento  iurare,  et  &cere  iurari  quemllibet 
de  eorum  ^millia  qui  laborat  artem  cuiusUibet  tintoris,  salvare  et 
guardare  bona  fide,  sine  fraude,  omnes  pannos  sibi  datos  ad  tin- 
gendum, et  quod  pannos  non  ruinent  nec  cambiabunt,  et  quod 
illum  totum  alumen  et  braxile  et  roybam,  prout  convenerint  et  25 
promitent,  in  pannis  ponent  et  mitent,  et  non  alliud,  neque  minus. 
item  addimus,  quod  tintores  non  debeant  habere  rectorem  vel 
potestatem,  sed  ministrales  ex  eis  habere  possint;  iuram,  conspi- 
racionem,  vel  setam,  aut  statutum  non  debeant  habere  vel  facere 
contra  Mercatores  Bononie.    et  singuUi  tintores  possint  acipere  3^ 
soli  vel  cum  sòcio  pannos  ad  tingendum  a  quacumque  statìone  vel 
a  quacumque  persona  voluerìt.    et  quiUibet  mercator  possit  dare  ad 
tingendum  cuicumque  tintori  voluerit.    et  addimus,  quod  quiilibet 
tintor  teneatur  tingere  et  apareclare  pannos  quos  habuerit  ab 
alliquo  mercatore,  si  cut  ante  pannos  recepit  ad  tingendum;  et  hoc  35 
teneantur  facere  mercatorìbus  Bononie,  nisi  remaneret  de  volun- 
tate  illius,  cuius  vel  quorum  erunt  panni,     et  quiilibet  tintor,  qui 
predicta  non  observaverit,  solvat  nomine  bannì  .xx.  sol.  imperiai 
quocieas  contrafecerit.     et  alliquis  tintor  non  debeat  tingere  pannos 
allicuius  forensis,  nisi  forensis  solverit  procuratori  prò  utillitatibus  4^ 
et  negociis  mercadandie  peragendis  .xii.  den.  bon.  prò  singullis 
cavitiis  munistirole  et  .xviii.  den.  bon.  prò  singullis  alliis  petiis 
pannorum.     et  siquis  tintor  contrafecerit,  solvat  nomine  banni 
•XX.  sol.  imperiai,  quociens  contrafecerit;  et  teneantur  tintores 

36.  Cod.  omette  facere 


DI  ANNO  INCERTO  127 

45  denunciare  mercatorìbus  foreosibus  cum  acceperint  pannos  de 
diaa  dacione,  et  teneantur  denundare  procuratorìbus  Mercatorum 
infra  quartum  diem  quot  pannos  acceperint.  et  dicimus  quod 
nullus  mercator  faciat  pannum  allicuius  forensis  suum  prò  scam- 
pando dictum  dacium,  nec  vendendo  suos  pannos,  nec  alilo  modo. 

50  et  siquis  mercator  contrafecerìt,  teneatur  solvere  nomine  banni 
.VI.  lib.  bon.  prò  quallibet  vice  qua  contrafecerit,  quod  bannum  pro- 
curatores  teneantur  aufferre  ab  illis  qui  in  illud  inciderent,  et  al- 
ìicai  non  remittere,  sed  in  utillitate  Mercatorum  mitere.  et  hec 
omnia  teneantur  procuratores  qui  prò  tempore  fuerìnt  infra  unum 

55  mensem  ab  eorum  introitu  denunciare  tintoribus. 


XVII.    De  festivitatibus  celebrandis. 

STATUiMUS  et  ordinamus  ad  honorem  Dei  et  beate  Marie  vir- 
ginis  et  omnium  sanctorum  quod  nullus  mercator  nec  alliquis 
de  sua  statione  debeat  vendere  nec  ostendere  alliquam  drapariam 
aut  surianum  vel  pignolatum  seu  baldinellam  aut  alliquam  alliam 

5  rem  que  pertineat  ad  mercadandiam,  nec  etìam  tenere  stationem 
apertam  studiose  ocasione  vendendi  vel  hostendendi  pannos  vel 
res  aUiquas  p^rtihentes  ad  mercadandiam  in  alliquo  die  dominico, 
nec  in  alliqua  festivitate  beate  Marie,  nec  in  alliqua  festivitate 
appostollorum,  nec  in  die  nativitatis  Domini,  nec  in  die  sancii 

IO  Stephani  et  sancti  lohannis,  nec  in  die  anni  novi,  Epiphanie,  lune 
et  martìs  albis.  Pasque  resurrexionis,  in  festivitate  omnium  san- 
aorum,  in  die  venerìs  sancti,  asensionis  Domini,  lohannis  Batiste, 
beatorum  Dominici  et  Francissi  et  sancti  Marchi  èvangelliste, 
sancti  Mathie  apostolli,  in  die  chalendis  maii,  sancte  Marie  Ma- 

15  datane,  sanctì  lohannis,  sancti  Lauren^ii,  sancti  Michaelis,  sancti 
Symonis  et  Inde,  sancte  Lucie  et  sancti  Thome.  et  quicumque 
contra  predicta  vel  alliquod  prediaorum  fecerit  solvat  nomine 
banni  prò  quallibet  vice  .xx.  sol.  bon.,  cuius  medietas  banni  sit 
communis  Mercadandie,  et  allia  acusands.    et  quillibet  teneatur 

47.  Cod.  aoceperit  53.  Cod.  incedereot 


128  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

sacramento  acusare,  si  siverìt  alliquem  contra  predicta  facere  vd  20 
emere,  et  accusator  in  credencia  teneatur;  salvo  tamen  quod  quii- 
libet  possit  vendere  pannum  in  dictis  diebus  prò  persona  defunta, 
vel  ocasione  mortis  allicuius.  et  didmus  quod  in  dictis  diebus 
nullus  mercator  debeat  emere  nec  videat  prò  emendo  aliiquam 
drapariam  vel  rem  aliiquam  pertinentem  ad  mercadandiam,  non  25 
obstante  quod  mercatores  Bononie  possint  ostendere  in  dictis  diebus. 
Àddìtum  fuit  huic  statuto  quod  festum  sanai  Salvatoris,  sancd 
Georgii  et  sancte  Margarite  debeant  per  mercatores  Bononie  cel- 
lebrarì,  ad  penam  apositam  in  statutis. 

XVIII.    De  tintoribus. 

STATUiMUS  quod  omnis  mercator  Bononie,  qui  voluerit  facere 
tingi  pannos  a  trìbus  petiis  ultra,  faciat  tingi  de  suo  alumine 
et  braxili,  et  tintor  debeat  habere  prò  ruyba  et  suo  labore  .xin.  sol 
bon.  de  quallibet  munistirola  intinta  in  viridi;  de  sanguinea 
decem  et  octo  soL  bon.  inmitendo  in  eam  bonam  roybam;  de  5 
moreta  de  ypro  prò  suo  labore  et  royba  .xx.  sol.  bon.  habere 
debeat  tintor,  dando  eidem  mercator  suum  alumen  et  suum  brasile; 
de  viridi  de  ypro  habeat  tintor  .xv.  sol.  bon.;  de  pannis  de  gallone 
tantum  quantum  de  blancha  sanguinea  in  vermillia  .xv.  soL  ben.; 
de  stanforte  blancho  tinto  in  guado  cum  licerla  vermillia  prò  io 
quollibet  bra^o  .xxi.  den.  bon.  ;  de  munistirola  et  blancha  de  san- 
guineo tintis  in  eodem  colore  totidem  de  quolibet  brachio;  de 
bianca  de  camurra  tinta  in  guado  cum  liceria  vermillia  .xxniL  boa. 
prò  quollibet  brachio.  et  tintores  teneantur  ponere  in  quallibet 
petia  integra  stanfortis  bianchi  tinti  in  guado  .xvi.  libras  alluminis  15 
(ucharini  vel  .vi.  libras  alluminis  de  Castillia,  in  blancha  de  a- 
murra  integra  .x.  libras  alluminis  (ucharini  vel  .viii.  de  Castillia, 
et  duas  libras  de  bono  braxili,  faciendo  liceriam  vermilliam.  et 
tintores  teneantur  mitere  in  quallibet  petia  stanfortis  integri  duas 
libras  boni  braxilis  et  totidem  in  munistirola  ungenda,  ut  dictum  20 
est  in  guado,  et  in  blancha  de  sangunetina  unam  libram;  et  si 

XVUI,  31.  ungunetiiia]  Così  leggo,  ifM  non  con  certe^a. 


M  ANNO  INCERTO  129 

mercator  dare  voluerit  allicui  mercatori  ad  dngendum  ||  a  trìbus      e-  3  ■ 
petiis  itifira  vai  usque  ad  tres  petias,  debeat  dare  tintori  .xxvi.  sol. 
bon.de  moreta;  de  yprì  quinquagintaquinque  sol.  bon.;  de  palone 

25  tinto  in  moreto  totidem  ;  de  palone  tinto  in  viridi  .xxx.  sol.  bon.  ; 
de  monistirola  tinta  in  moreta  .xlv.  sol.  bon.  et  hoc  didmus  si 
mercator  daret  tantum  ad  tingendum  tres  petias  et  non  ultra^  vel 
mfra  tres  petias.  et  tintores  teneantur  bene  tingere  et  affenare 
pannos  eis  datos  ad  tingendum  in  coUorìbus  eis  assignatis,  et  pò- 

30  nere  allumen  et  braxile  quod  debent  ponere,  et  facere  mercato^ 
rìbus,  a  quibus  accipiunt  pannos  ad  tingendum^  instrumentum  et 
securìtatem  ad  eorum  sensum  de  ipsis  pannis  bene  dngendis. 
et  hec  omnia  prelibata  dicimus  quod  procuratores  ante  chalendas 
febroarii  iurare  debeant  facere  observari,  observare,  attendere  et 

35  iurari  feccfe  omnibus  tintoribus  Bononie;  et  ille  tintor  qui  noluerit 
iurare  ponatur  in  banno  societatis  Mercatorum;  et  nullus  mer- 
cator det  ei  nec  dari  faciat  per  se  vel  per  allium  uUo  modo  ad 
tingendum,  nisi  iuraverit  supradicta;  et  siquis  daret,  solvat  nomine 
banni  .v.  sol.  bon.  quociens  contrafecerit  quam  penam  procura- 

40  tores  auflFerre  teneantur,  et  non  possint  remitere  ullo  modo. 

Item  quod  nullus  tintor  possit  nec  debeat  esse  ame^ator  nec 
sensalis  inter  alliquos  mercatores,  tam  cives  quam  forenses,  sub 
dieta  pena  et  banno  quociens  contrafecerit. 


XVniI.    De  longitudinibus  paknorum. 

PANNI  de  Doasio  .xxviu.  brachia. 

Panni  de  Proyno  .xxvii.  brachia. 

Panni  de  palone  .xxxx.  brachia. 

Panni  de  Ypro  tinti  in  Francia  .xxxviii.  brachia. 
J  Panni  de  Ypro  tinti  in  Lonbardia  vel  in  Tussia    .xxxvii.  brachia. 

Panni  de  Anglia  .Lxxii.  brachia. 

Panni  de  Norentone  .Lvin.  brachia. 

Pangni  bloye  de  Ypri  faldade  de  peso  .xxxx.  libre. 

37.  Otà,  eit 

StabM  Mognni,  Voi.  IL  o 


r^o 


SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


Pagni  de  Parixe 

.Lii.  brachia. 

Pagni  de  Sandonixe 

•Lii.  brachi»,  io 

Pagni  de  SancHnrini 

•xxxxiii.  brachia. 

Pagni  de  Mediolano 

.XXXVI.  brachia. 

Stanford  de  Ara(;io 

.txxxTii.  brachia. 

Pelusi  de  Arabie 

•Lini,  brachia. 

Saye  de  Ara?io 

•UH.  brachia.  15 

Saye  de  Briga 

.XXX.  brachia. 

Saye  de  Ypro  tinte 

.xxxx.  brachia. 

Bloye  de  Ypro  tinte 

•xxxviL  brachia. 

Vergati  de  Ypro 

.xxxx.  brachia. 

Valentin! 

•XXXVI.  brachia.  20 

BiflFe  de  Àra^io 

.xxxxii.  brachia. 

Bisiti  de  Ysla 

•XXX.  brachia. 

Guaditi  de  Cambraxe 

.xxxxvi.  brachia. 

Munisurole 

•xxx.  brachi^ 

Canbraxine 

.Lii.  brachia.  25 

Camurre  tinte 

.xxxvii.  brachia. 

Bianche  de  camurra  de  peso  de 

.xxxx.  libre. 

Vergadi  de  Beeme 

.xviii.  brachia. 

Scartate 

.xxxxviiii.  brachia. 

Oreselle 

.xxxxvnii.  brachia.  3^ 

Et  si  alliquis  predictorum  pannorum  reperiretur  longior,  sit 
emptorisy  nec  una  petia  possit  nec  debeat  iuvare  alliam;  et  si 
minus  dictarum  quantitatum  reperirentur  panni  predicti,  debeat 
venditor  reficere  emptori;  et  si  refi  cere  noUet,  procuratores  pre- 
cipiant  mercatoribus  quod  nullus  emat  nec  faciat  emere  ab  eo  35 
alliquos  pannos,  sub  pena  .x.  lib.  ben.,  nisi  ille  mercator  rediret 
ad  facienda  precepta  procuratorum.  et  nullus  mercator  emat  in 
Bononia  vel  in  districtu  nec  recipiat  alliquem  pannum,  nisi  se- 
cundum  numerum  brachiorum  predictorum,  in  hanno  .x.  lib.  ben. 
quociens  contrafecerit;  cuius  banni  medietas  sit  societatis  Mer-  4^ 
catorum  et  allia  acusantis,  et  remiti  non  possit. 

Additum  fiiit  huic  '  statuto  quod,  salvo  quod  si  fuerit  draparia 
extra  districtum  Bononie,  possit  emere  ad  litteram  ad  eius  volun- 


DI  ANNO  INCERTO  131 


tatem  et  se  concordare  cum  veiiditoribus;  quod  si  draparia  fuerit 
45  in  distrìctu  Bononie,   teneatur  emere  longo  secundum  formani 

statutorum  Mercadandie,  ad  penam  .x.  lìb.  bon. 

Additum  fuit  huic  statuto  quod  nuUus  mercator  clvitatis  Bo- 

nonie  debekt  facete  staminefortes  de  Ararlo  mercatoribus  foren- 

sibus,  nisi  .LXii.  brach.,  et  forenses  mercatores  nichilominus  te- 
;o  neantur  facere  .lxiiu  brach.  dictos  staminefortes  de  Àra^o.    et  si 

allìquis  mercator  Bononie  emeret  ab  uno  allio  mercatori  Bononie, 

iUe  qui  vendiderit  teneatur  facere  .lue.  brachia. 


XX.    Quod  hiercatores  hobediant  procuratoribus. 

STATUiMUs  quod  quillibet  mercator  et  de  societate  Mercatorum 
teneatur  et  debjat  hobedire  omnibus  et  singullis  mandatis  prò- 
curatorum  que   eis  fecerint  prò  societate   Mercadandie,  et  con- 
dempnaciones  de  eis  faaas  persolvere,  sub  pena  quarti,  quas  ab  eis 
5  diai  procuratores  voluerint  exigere,  et  facere  quod  quillibet  eorum 
statuta  toto  eorum  posse  atendet  et  observabit. 


XXI.    De  inquirendis  sotus  et  pactualibus. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  consulles  et  suprastantes  te- 
neantur  infra  unum  mensem  ab  eorum  introitu  ab  uno  mer- 
catore prò  quallibet  statione  mercatorum  [  inquirere  et  invenire  «.  4  a 
siquis  de  sua  statione  est  socius  vel  serviens  aut  patualis  vel  allius 
5  qui  alliter  stet  in  sua  statione,  et  qui  sacramentum  non  fecerit 
sub  consullibus  Mercatorum;  et  si  quem  invenerint,  infra  dictum 
mensem  eum  iurare  fadant;  et  ille  homo  teneatur  per  totum  an- 
num  dicere  consullibus  siquis  in  statione  sua  venerit  et  dictum 
sacramentum  non  fecerit  infra  .viii.  dies  posquam  venerit.  et  si- 
io  quis  mercator  non  fecerit,  puniatur  per  procuratores  in  .lx.  sol. 
ben.,  et  procuratores  teneantur  ab  eis  recuperare. 

XX,  4.  Cod,  amette  qoas 


132  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


XXIL      QyOD  RBQyiRANTUE  CIVITATES  ROMANIOLB 
PER  ANBAXATOKBS  QUOD  AB  £0  REaUOLANT  CUI  DATUM  FOEUT. 

STATUUOJS  quod  consulles  Mercatorum  teneantur  cum  coosol- 
libus  Campsonim  et  angonis  popuUì  dare  operam  ^ut  pote- 
statem  et  statuterìos  communis  Bononie,  quod  potestas  et  consìl- 
lìum  teneantur,  per  anbazatores  commuais  Bononiey  qui  ad  hoc 
specialliter  dirìgantur,  ita  procurare  et  facere  cum  omnibus  tera-  J 
rum  Romagne  et  alliarum  terarum  que  sunt  vel  erunt  de  pane 
Ecclesie,  prò  communi  Bononie,  quod  de  debitis  que  deinceps 
fierent  inter  alliquos  cives  ipsarum  terarum  et  cives  Bononie 
fiat  exactio  a  debitore  ;  et  cui  datum  fuerit  ei  requirant  et  non 
ab  alilo,  et  nulla  represaliia  ob  hoc  fiat. 


IO 


XXIII.    Rbperitur  hoc  statutum  in  .viil  libro  statutorum 
civiTATis  Bononie  sub  rubrica:  Quod  forenses  insi- 

MUL    NON    FACIANT    MERCATUm('>. 

STATUTUM  est  etiam  quod  nullus  forensis  cum  alliquo  forense 
mercatum  alliquod  faciat  de  rebus  et  mercacionibus  delads 
Bononiam,  nisi  esset  tempore  nundinarum;  et  qui  contrafecerit 
solvat  nomine  banni  communi  Bononie  decem  lib.  inperìhaL  et 
eandem  penam  paciatur  civis,  si  emerit  prò  alliquo  forense;  me-  5 
dietas  sit  acusantis,  et  alia  communis;  et  mediatores  teneantur 
sacramento  contrafacientes  acusare. 


XXIIIL 

STATuiMUS  quod  nuUus  mercator  forensis  teneat  vel  teneri  faciat 
alliquod  hostium  fundighi  firmatum  cum  seratura  cum  hosten- 

XXIU.  Repbritur]  Cod,  R. 

(i)  Cf.  gli  Statuti  ài  Bologna  pabblicati  dal  Frati,  II,  a$o. 


DI  ANNO  INCERTO  133 

dunt  pannos  allicui  mercatori;  et  qui  contrafecerit  solvat  prò 
hanno  sodetad  Mercatorum  .xx.  sol.  bon.  quociens  contrafecerit  ; 
5  et  si  noluerit  contrafaciens  bannum  solvere  predictum,   sit   in 
hanno  societatis. 


XXV.    Rubrica  de  feudo  vel  guiderdone 

NON  DANDO   SARTORIBUS. 

STATUiAius  et  ordinamus  quod  nullus  mercator  debeat  aliiquo  modo 
vel  ingenio  per  se  vel  per  allium  dare  vel  promitere  alliquod  pre- 
dum  vel  guiderdonem  seu  merìtum  aliicui  sartori,  nec  allicui  prò 
eo,  nec  allicui  allie  persone  ocasione  vel  intencione  ut  facìat  ei 

5  vendere  de  pannis  aut  (endatis,  pignolatis  vel  surianis  aut  alliis 
rebus  quas  teneat  in  sua  statione,  vel  veniat  cum  emptoribus 
pannorum  ad  suam  stationem  vel  mittat  emptores  pannorum 
ad  suam  stationem;  et  nullum  pannum  nec  rem  alliquam  nec 
alliquod   allìud  dare   vel  donare   aut  promitere  allicui  sartori, 

IO  nec  allicui  prò  eo,  neque  allicui  allie  persone  debeat  p^r  se 
vel  allium  prediaa  ocasione  aliiquo  modo  vel  ingenio,  exceptis 
mediatorìbus  consuetis,  quibus  tamen  possint  dare  precium  con- 
stitutum  de  petiis  integris  et  media  munistirola.  et  nullam  socie- 
tatem  habeat  nec  teneat  alliquis  mercator  cum  aliiquo  sartore 

15  qui  fadat  vel  operetur  artem  sanarle,  et  nullos  denar.  constituat 
vel  ponat  aut  designet  in  sua  statione  qui  debeant  laborare  prò 
aliiquo  sartore,  nec  prò  aUio  prò  eo,  alliqua  spetie  vel  ingenio, 
et  nullam  pecuniam  accipiat  ad  laborandum  in  arte  sua  ab  aUiquo 
sartore  nec  ab  allio  prò  eo.    et  qui  contrafecerit  solvat  nomine 

20  banni  .x.  lib.  bon.  quociens  contrafecerit;  et  quillibet  teneatur 
acusare  contrafacientes,  et  accusator  in  credencia  teneatur,  et  ha- 
beat medietatem  banni. 

Et  hoc  statutum  dicimus  habere  locum  finito  termino  reno- 
vationis  iuramenti  facti  inter  Mercatores  et  Sartores.    et  si  con- 

25  tingeret  quod  sartores  huius  statuti  ocasione  starent  quin  irent 

15.  deoar.]  Legione  incerta. 


154  SOCIETÀ   DEI  AfERCANTI 

comiter  per  statìones  mercatoram  cum  emptoribus  pannonim,  et 
de  hoc  alliquis  mercator  consuUibus  conquereretur,  tunc  consuUes 
precipi  faciant  per  stationes  mercatonim  ut  nullus  mercator  pan- 
DOS  nec  res  allias  pertinentes  ad  mercadandinin  allicui  sartori  nec 
allicui,  qui  esset  vel  veniret  cum  sartoribus  in  suam  stationem  ven-  30 
dat.  et  mercatores,  postquam  eis  denunciatum  fuerit  et  preceptum, 
teneantur  hoc  observare  sub  pena  ,x.  lib.  bon.  quociens  contrafe- 
cerint.  et  quillibet  teneatur  contrafacientes  accusare,  et  habeat 
medietatem  banni  et  in  credencia  teneatur.  salvo  quod  sarto- 
ribus possit  ©stendere  vel  vendere  prò  eorum  indumentis  et  eorum  35 
famillie  proprie,  et  non  prò  alìis.  et  hoc  statutum  iuretur  de 
novo  per  omnes  de  societate  Mercatonim  finito  termino  statuti 
acti  inter  Mercatores  et  Sartores.  et  consulles  faciant  iurare  infra 
•Vili,  dies  finito  termino  precise  illos  mercatores  qui  erunt  Bononie 
pressentes,  et  allios  quam  citius  potuerint  post  eorum  redditum,     40 

Additum  fuit  huic  statuto,  quod  ille  saitor  qui  de  cetero  in- 
trabit  vel  intrare  voluerit  societatem  Mercadandie,  non  possit  nec 
debeat  exercendo  et  operando  artem  mercadandie  operari  vel 
exercere  artem  sartarie;  et  quod  ille  qui  sartor  erit,  tempore  sar- 
tarìe  non  possit  operari  artem  merchadandie,  ad  penam  que  in  45 
statutis  continetur. 

Additum  fuit  huic  statuto  quod  ubi  est  posita  pena  .x.  lib. 
sit  .XXV.  lib.  bon.,  et  quod  ille  qui  reperiretur  facere  contra  hoc 
statutum  vel  alliquam  partem  sui  sit  in  hanno  societatis  Merca- 
tonim tribus  annis,  et  nichilominus  condempnetur  in  .xxv.  lib.  5^ 
bon.  et  procuratores  super  predicto  statuto  habeant  liberum  et 
menim  arbitrium. 
e.  4  B  Additum  fuit  huic  statuto  quod  nullus  mercator  ||  civitatis  Bo- 

nonie possit  vel  debeat  allicui  sartori  prestare  denarios  neque  pre- 
stari facere,  mandare  piper  neque  calligas  neque  pannum  neque  55 
alliquid  alliud;  et  qui   contrafecerit  solvat  penam  apositam  in 
statutis. 

30-31.  Cod.  omette  vendat  43.  exercendo]  Cod.  existendo 


DI  ANNO  INCERTO  135 


XXVI.    Rubrica  de  statuteriis. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  illi  statuteriì  qui  prò  societate 
Mercatorum  esse  debent  prò  temporibus   ad  statuta  populli 
corrigenda  et  facienday  elligi  ad  brevia  societatis  Mercatorum  de- 
beant,  et  qui  fuerint  ellecti  ad  dieta  statuta  debeant  facere  et 
5  emendare  dieta  statuta;  et  debeat  esse  corporalis,  et  operetur  mer- 
cadandiam,  ad  penam  .xx.  sol. 


XXVIL    Rubrica  de  sensallibus. 

STATUIMUS  quod  suprastantes  qui  prò  tempore  erunt  et  sunt  infra 
•xv.  dies  ab  eorum  introitu  teneantur  appellare  omnes  sensales 
qui  mediatores  pannorum  sunt  et  mercatorum  inter  mercatores, 
et  de  novo  ipsos  facere  iurare  quod  non  mediabunt  alliquod 
5  mercatum  inter  mercatores  forenses  cum  alliquibus  forensibus,  et 
quod  denunciabunt  ipsis  omnes  forenses  quos  siverint  fecisse 
alliquod  forum  cum  forensibus  ea  die  qua  siverint;  et  medietatem 
banni  quod  procuratores  acceperint  forensibus  denuntiatis  per 
eos  sit  eorum  sensalUum  qui  eos  denunciaverint,  et  relliqua 
IO  societatis  Mercatorum.  et  si  alliquis  sensallium  recusaret  facere 
dictum  sacramentum,  nec  mandatis  procuratorum  voluerit  con- 
parere, ponatur  in  banno  societatis  Mercatorum,  de  quo  exire 
non  possit,  nisi  solverit  societati  .e.  sol.  bon. 

Àdditum  fiiit  buie  statuto  quod  sensales  teneantur  iurare  et 
ij  dare  securìtatem  singullis  .vi.  mensibus.    et  valeat  a  sancto  Pe- 
tro  in  antea.     sub  millesimo  ducentesimo  xxx.,  indidone  .xiii. 


Congregata  societate  Mercatorum  in  ecclesia  Sancte  Marie 
porte  Ravignane,  videllicet  una  de  melioribus  stat  «  ♦  prò  qual- 

II.  Cod.  ▼olnerìnt  i8«  stat  •  •]  Forte  stantibus  o  stationarìis 


tì6  SOCIETÀ  DEI  MARCANTI 

libet  statione  tocius  Mercadandie  civitatis  Bononie.    in  qua  qui- 
dam congregatione  surexit  dominus  Hostaxinus  de  Corvis  prò-  20 
curator  Mercadandie,  et  inter  cetera  proposuit,  quid  placet  sodeuti 
et  congregacioni  predicte  de  videndo,  providendo  et  reformando 
super  bono,  pacifico  et  quieto  statu  et  utilitate  societatis  predicte. 
in   qua  quidem  congregacione   placuit  omnibus,   facto  partito, 
quod  dominus  Hostaxinus  predictus  habeat  libenim  arbitrium  ac-  25 
cipiendi  ad  suam  voluntatem  .vili,  vel  decem  de  melioribus  et 
sapientioribus  diete  societatis,  qui  videant,  provideant  et  refor- 
ment  ad  eorum  voluntatem  super  omni  eo  quod  crediderint  et 
eis  visum  fuerit  posse  spectare  ad  bonum  statum  diete  sodetatis; 
salvo  eo  quod  ea  que  fuerint  reformata  per  eos  debeant  redud  30 
in  dieta  societate  et  congregacione;  et  quicquid  placuerit  diete 
societari  vel  malori  parti,  ita  firmetur  et  efectui  demandetur  per 
ipsam  societatem. 


IN  Chrisri  nomine,  amen,    anno  eiusdem  millesimo  ducente- 
simo  sexagesimo  quarto,  indictione  septima,  die  .x.  exeunte  3) 
octobre. 

Hoc  est  quod  viderunt,  provviderunt  et  reffbrmaverunt  pie* 
dictì  sapientes  in  communi  concordia,  prò  bono,  padffico  et  quieto 
statu  societatis  predicte,  et  prò  augmentatione  et  anplificatione 
bonorum  hominum  diete  societatis,  et  ad  evitandum  perìcolla,  40 
dampna,  et  expensas  et  incommoda  hominum  diete  societatis,  et 
ad  hoc  ut  unusquisque  mercator  Bononie  possit  mercatorìbns 
forensibus  vendenribus  draperiam  in  civitate  Bononie  et  omnibiis 
alliis  qui  vendunt  drapariam  tam  in  civitate  Bononie  quam  extra 
plenarie  et  integre,  sine  alliqua  molestia,  eis  de  onmi  eo  quod  45 
ad  presens  tenentur  seu  teneri  possent,  satìsfacere  sine  alliquo 
scandallo  seu  molestia,  et  dieta  societas  semper  possit  de  bono 
in  mellius  augmentarì: 

I.     In  primis   quod  nullus   mercator  civitatis  Bononie  de 
societate  Mercatorum  ab  Illa  die  in  antea  quam  predicta  fiierìnt  50 

30.  Cod.  omette  fìierìnt 


DI  ANNO  INCERTO  137 


lecta  et*  firmata  in  diaa  societate,  currentibus  supradictis  aanis, 

.  ìndìcione  et  die,  dominus,  socius,  serviens,  pactualis  vel  alliqua 

allia  persona  a  dieta  die  et  a  (;halendis  ianuarìi  proxime  venturis 

ad  unum  annum  retaglet  deinceps  in  credencia  alliquo  modo  vel 

55  ingenio,  quo  dici  vel  putari  possit,  in  ci  vitate  Bononie  sive  extra,    . 
alìquem  pannum,  (endatum,  surianum,  pignolatum  vel  baldinellam 
allicui  civi  dvitatis  Bononie  vel  comitatinis,  sive  eius  districtus, 
forensi,  clerico  vel  layco,  communi  sive  terre;   et  non  man- 
det  seu  mitat  ad  domum   allicuius   seu  ad  banchum  allicuius 

60  sartoris  causa  taglandi,  bagnandi,  mostrandi,  nec  in  statione 
seu  ante  stationem,  nec  permitat  taglarì  seu  balneari  aliquem 
pannom,  sorianum,  pignolatum  seu  baldinellam,  nisi  primo  pan- 
num  in  denariis  numeratis,  non  in  pignoribus,  nec  in  depo- 
sids,  nec  in  compensacione,  nec  ad  cartam  seu  scriptam  allicuius 

6 j  receperit  et  habuerit  ab  emptore  ;  nec  alliquis  mercator  causa  ven- 
dendi  ad  retaglum  possit,  nec  debeat  per  se  vel  allium  solvere 
precium  prò  alliquo  ementi,,  nec  scribere  ad  suam  postam,  nec 
prestare,  nec  prestari  facere,  nec  redpi  ad  cartam  seu  sine  carta, 
nec  ullo  allio  modo  vel  ingenio,  quo  dici  seu  cogitari  possiL    et 

70  siquis  mercator  de  societate  Mercatorum  civitatis  Bononie,  do- 
minus,  socius,  serviens,  pactualis  vel  alliqua  allia  persona  contra 
fecerit,  venerit,  seu  venire  presumpserit,  puniamr  et  condem^ 
pnetur  per  duos  procuratores,  rectores,  seu  dominos  vel  sal- 
tim  per  unum  ex  eis,  elligendum  ad  sensum  Mercadandie  vel 

75  maioris  partii,  in  vìgintiquinque  lib.  bon.  prò  quallibet  vice  qua 
contrafecerìt,  nulla  defensione  audita  seu  terminis  ad  defensio- 
nem  assignatis   et  nulla  iuris  seu   consuetudinis   solempnitate 
observata  ||  et  sine  litis  contestatione  vel  quasi,    et  quod  nuUus      e.  5  a 
possit  apellare,  nec  dicere  sententiam  seu  condempnacionem  nul- 

80  km.  et  ad  dictam  condempnacionem  solvendam  infra  ,viii.  dies 
vel  ad  minorem  terminum,  si  dictis  dominis  vel  alteri  eorum  vi- 
deUtur,  postquam  fuerit  facta,  teneantur  precise  omnes  sodi  de 
statione  illius  qui  contrafecerìt,  et  nichilominus  contrafaciens  nec 

57-58.  Dopo  distrìcn»  //  Cod,  ripete  dyiutis  Booooie  ^i-^^.  pannum]  Coti  il  Cod. 
font  inteee  di  pretinm  75.  duos  probabilmente  dee  correggerti  dictos  73-74.  saltim] 
Con  OKke  altre  volte  nel  Cod. 

Statuti  bologneti.  Voi.  II.  9* 


ì3^  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

alliquis  allius  de  sua  statione  hinc  ad  dictum  terminum  non  possit 
habere  o£5cium  seu  beneficìum  in  sodetate  predicta,  nec  extra  85 
occasione  diete  societatls,  nec  in  communi  sive  extra  prò  dicu 
societate;  sed  nomen  contrafacientis  et  sociorum  suorum  legantur 
in  quallibet  congregaci  one  ellectionis. 

IL     Et  si  quis  de  societate  Mercatorum  alliquem  allium  de 
sua  statione    eliegerit,  punìatur  vel   condempnetur  ellector,  si  90 
fuerit  unus,  in  «e.  sol.  bon.,  et  si  fiierint  piures,  quilibet  eorum  in 
•c.  sol.  bon.  ipso  iure  incontinenti,  sine  omni  iurìs  et  consue- 
tudinis  solempnitate,  ut  supradictum  est;  et  ad  dictam  condem- 
pnationem  solvendam  teneantur  omnes   de  societate  eliigends, 
et  nichilominus  ellectio  cassetur  in  toto  et  ipso  iure  sit  cassa  et  9; 
nuUius  valoris.     et  notarius  societads  non  debeat  scribere  nomeo 
ellecti  alliquo  modo  vel  ingenio;  quod  si  scriberet,  sit  condem- 
pnatus  ipso  iure  in  .e.  sol.  bon.  et  non  possit  esse  notarius  so- 
cietatis,  nec  exercere   officium  notarie  prò  dieta  societate,  nisì 
primo  solverit  predictos  .e.  sol.  bon.  et  nomen  ellecti  abraserit  100 
in  totum.     et  predicta  omnia  et  singulla  sint  precisa  et  predse 
debeant,  observari  per  dictos  dominos  et  quemllibet  eorum  qui 
erunt  ad   hoc  ellecti   in  quoUibet  capituUo,  et  facere  observari 
per  dictam  societatem,  intelligendo  literam  simpliciter  prout  iacet 
et  scripta  est,  sine  alliqua  interpretacione  iudicis  clerici  sive  layd,  105 
vel  notarii;  sed  prout  iacet  et  scripta  est,  ita  debeat  observari 
hinc  ad  terminum  supradictum  ad  purum,  sanum  et  iiberum  ar- 
bitrium  et  intellectum  predictorum  dominorum  vel  alterius  eorum. 

III.  Et  omnia  banna,  precepta  et  condempnationes,  que  fient 
per  dictos  dominos  vel  alterum  eorum,  teneant  et  valeant  et  no 
plenissimam  habeant  firmitatem,  qualitercumque  fierent,  ac  sì 
secundum  iuris  ordinem  fuerint  facte.  et  quod  nuUus  condem- 
pnatus  possit  apellare,  nec  sentendam  seu  condempnadoBem 
dicere  nuUam,  nec  oponere  quod  lix  non  fuerit  contestata  vel 
quasi,  vel  alliquìd  alliud  oponere.  et  qui  contra  fecerit  seu  venerit  iij 
puniatur  et  condempnetur  prò  quallibet  vice  in  tribus  lib.  bon. 
et  in  expensis  sine  omni  iuris  solempnitate,  ut  dictum  est. 

89.  Cod,  vel  alliquo  alilo ,  che  camàiereMfe  del  tutto  il  senso. 


DI  ANNO  INCERTO  139 


Additum  fiiit  buie  statuto,  quod  nullus  mercator  de  societate 
Mercadandie  possit  vel  debeat  modo  allfquo  vei  ingenio  vendere 
120  nec  dare  allicui  homini  alliquem  pannum  tam  in  magna  quantitate, 
quam  in  parva,  nec  prò  predo,  nec  sine  precio,  occasione  ostendendi 
allicui  bomini  vel  persone,  que  dictum  pannum  vellet  emere,  ad 
penam  et  bannum,  quod  in  dicto  statuto  continetur  de  creden^iis. 


XXVIIL    Rubrica  de  ellectione  et  sacramento  rectorum 

SEU   pOMINORUM  MeRCADANDIE. 

Statuerunt  et  ordinaverunt  quod  duo  procuratores  sive  domini 
debeant  eliigi  ad  sensum  et  voluntatem  societatis  Mercatorum 
vel  maioris  partis  ipsorum  de  societate  Mercatorum,  qui  iurent  et 
iurare  teneantur  onmia  et  singuUa  supra  dieta  et  infra  scripta  aten- 

5  dere  et  observare  et  observari  facere  prout  iacent  et  erunt  et  sunt 
scripta,  et  omnia  allia  statuta,  ordinamenta  et  reformationes  so- 
cietatis, videlUcet  illa  que  erunt  aprobata  per  eos  et  allios  sa- 
pientes  societatis  ad  hec  ellectos^  et  omnia  allia  statuta,  ordina- 
menta et  provisiones  et  reformationes,  que  fient  per  ipsos  dominos, 

IO  vel  saltim  per  unum  ex  eis,  seu  per  allios  sapientes  eis  datos 
prò  Mercadandia  vel  per  allios  aceptos  ab  eis,  in  honorem,  aug- 
mentationem  et  bonum  statum  diete  societatis.  et  durent  dicti 
domini,  qui  primo  erunt  ellecti,  bine  ad  chalendas  ianuarii  proxime 
venturas  et  a  dictis   chalendis  ianuarii  ad  .vi.  menses  tantum; 

15  et  habeant  et  habere  debeant  prò  quoUibet  eorum  et  eorum 
feudo,  sallario  et  mercede  decem  lib.  bon.  de  denarìis  Mercato- 
rum  et  non  de  denariis  passadii,  dividendo  dictum  sallarium  per 
stadonem,  et  medietatem  omnium  condempnationum,  que  fient 
per  eos  et  recuperabuntur  :  relliqua  medietas  perveniat  in  com- 

20  muni  Mercadandie.  qui  procuratores  eliigi  debeant  per  societa- 
tem  Mercadandie  de  duabus  voluntatibus. 

Additum  fiiìt  buie  statuto,  quod  de  omnibus  condempnadoni- 
bus  factis  per  procuratores  de  creden^iis,  sensallìbus  et  forensibus 

XXVII,  113.  ttaen]  Lejione  incerta.       133.  statuto -de  creden^iis^  cioè  la  riforma^ 
itone  I  topraseritta,         XXVIU,  18.  Cod.  ripete  et  medietatem 


140  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

facientibus  contra  statuta  Mercadandie  debeant  habere  dicd  procu- 
ratores  medietatem  ;  de  omnibus  alliis  vero  condenmacionibus  25 
nichil' habere  possint  nec  debeant,  salva  semper  ratione  acnsttorìs. 
Item,  additum  fuit  buie  statuto,  quod  ellectio  procuratoram 
fieri  debeat  ad  .vin.  brevia  scripta,  de  quibus  debeat  esse  mùor 
pars  in  concordia  et  debeant  tsse  procuratores  triginta  anoorum. 
et  nullus  debeat  ire  ad  brevia,  nisi  sit  corporalis  socius,  ad  pe-  30 
nam  .xxx.  sol.  bon.  et  ille,  qui  ellectus  erit  procurator,  debeat 
cessare  a  dicto  officio  •     «  mens. 

Dominus  Me^ovilanus  Bon^agnis.  dominus  Pellegrinus  de 
Marano,  dominus  Guido  Parabeverìs.  dominus  Rodaldus  de 
Lariandinis.    dominus  Hostaxinus  de  Corvis.  5) 

Predicd  sapientes  congregati  secundum  formam  reformatio- 
num  Mercatorum  dixerunt,  nunptiaverunt  et  dedaraverunt,  quod 
de  condempnationibus  factis  per  procuratores  de  credentiis,  sen- 
salii  bus  et  forensibus  non  recuperatis  per  eos  qui  faciunt,  licet 
recuperentur  per  allios,  non  debeat  habere  alliquis,  nisi  Merca-  40 
dandia,  salva  semper  racione  acusatoris. 


e  5  B  XXVini.    De  securitatb  mercatorum. 

STATUERUNT  et  ordinaverunt  quod  predicti  domini  et  quillibet 
ipsorum  habeat  liberum  et  merum  arbitrium  ad  suam  volon- 
tatem,  secundum  quod  ei  placuerit,  accipiendi  securìtatem  unam 
et  plures,  semel  et  pluries,  omnibus  mercatoribus  et  cuillibet  mer- 
catori, de  ea  quantitate,  que  ei  videbitur  secundum  qualitatem  et  5 
gradum  mercatorum,  prò  predictis  omnibus  factis  et  fadendis 
observandis,  et  contra  omnes,  qui  nollent  stare  eorum  mandatis 
et  eis  hobedire.  et  quod  possint  bannum  ad  eorum  voluntatem 
imponere  et  contra  ipsos  procedere  cum  cognicione  et  sine  co- 
guidone  iuris,  si  eis  placuerit,  tam  in  condempnando,  publicando,  io 
banniendo,  quam  in  quibuscumque  aliis,  contra  ipsos  procedendo 

XXVIH,  33.  Lacuna  nei  Cod,     mens.  può  quindi  interpretarti  mense  o  meosibos 


DI  ANNO  INCERTO  14I 


ad  eorum  voluutatem,  nulla  defensione  audita  et  omnl  iurìs  so- 
lempniute  obmissa  tam  in  contestatione  litis,  quam  etiam  quod 
nullus  possit  appellare,  nec  dicere  sententìam  nuUam* 


XXX.    Rubrica  de  denunciatoribus  in  credbncia. 

STATUERUKT  et  ordinaverunt  quod  predicti  domini  et  quillibet 
ipsorum  habeant  liberum,  plenum  et  merum  arbitrium  ad  suam 
voluntatem  accipiendi  sex  homines  vel  plures,  si  eis  videbitur, 
videllicet  tres  de  Porta,  unum  de  Sancto  Petro,  et  duos  in  Platea 

5  Maiorì,  qui  debeant  et  teneantur  denunciare  contrafacientes  bis 
statutis  et  reformationibus  factis  et  fadendis;  et  credatur  duobus 
ex  ipsjs,  vel  saltim  uni  cum  uno  allio  bono  homine  fide  digno 
et  dieta  ipsorum  in  credencia  teneantur;  et  habeant  et  habere 
debeant  dicti  denunciatores  quartam  partem  condempnacionum, 

IO  que  fient  et  recuperabuntur  ex  eorum  denunciatione. 


XXXL     Rubrica  quallitbr  rectores  possint  inquirere 
ET  procedere  contra  delimquentes. 

STATUBRUNT  et  ordìnaverunt  quod  predicti  domini  teneantur, 
debeant  et  possint  inquirere  et  inquisicionem  facere  per  se 
et  interpositas  personas  ad  eorum  arbitrium  et  voluntatem  se- 
cundum  quod  eis  placuerit  et  quandocumque  voluerint;  et  si 

5  invenerint  per  denunciationem,  ut  dictum  est,  vel  per  indicia,  vel 
presumpdones,  vel  per  alliqua  axgumenta  alliquem  vel  alliquos 
fatientes  contra  ea,  que  ordinata  vel  reformata  sunt,  vel  erunt 
ordinata  et  reformata  per  eos  seu  prec^pta,  vel  per  allios  sa- 
pientes  ad  hoc  ellectos,  punire  et  condempnare  secundum  formam 

IO  statutorum  vel  reformationum  factorum  et  fiiciendorum. 


XXIX,  13.  litift,  qnam  etiam]  Probabilmente  tra  qaam  ed  etiam  manca  qualche  pitrola, 
come  :  io  ceterìa  et  XXX.  La  parola  Rubricìì  ,  prima  ometta,  a  quetto  punto  ricom- 
pare regolarmente,  9.  Cod.  coDdempnacionis  XXXI,  9.  //  Cod.  dopo  condempnare 
tottinlende  il  verbo  debeant 


142  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


XXXII.    Rubrica  db  DENunaATORiBus  et  eorum  parte  sal- 

LARIIy   ET   DE    RAGIONE   A  RECTORIBUS    UNA   DIE  IN   SEPTDCANA 
RBDENDA. 

STATUERUNT  quod  predicti  domini  teneantur  audire  omnes  iUos, 
qui  vellent  ailiquem  vel  alliquos  denunciare  facientes  contra 
predicta;  et  secundum  quod  ìnvenerint  ex  denunciadonibus  eis 
factisy  punire  et  condempnare  secundum  formam  et  tenorem 
diete  reformadonis.  et  habeat  quiliibet  denundator  quartam  par-  5 
tem  condempnadonum  factarum  et  recipiendarum  ex  eorum  de- 
nundadone.  item,  quod  predica  domini  teneantur  et  debeant 
redere  racionem  una  die  in  quallibet  sepdmana  omnibus  postu- 
iandbus,  tam  mercatoribus  forensibus,  quam  civibus,  secundum 
formam  statutorum  sodetatis  Mercadandie.  ^^ 


XXXIII.    Rubrica  quod  mercatores  cives  non  dent 

ALLICUI   mercatori   FORENSI   IN   CREDENCIA. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  nuilus  mercator  dvitatis  Bono- 
nie  det  deinceps  allicui  mercatori  forensi  alliquam  drapaiiam 
integram,  ^endatum»  pignolatum,  surìanum,  baldinellam  vel  bu- 
chitanum  in  credencia  sine  instrumento,  nisi  primo  viderìt  et 
habuerit  instrumentum  procuradonis  sociorum  suorum  et  nisi  5 
dictus  mercator  dederit  hospitem  suum  prò  fideiussore  mercatori 
a  quo  emerit,  vel  aliium  bonum  fideiussorem  fide  dignum,  qui 
non  sit  socius,  nec  de  stadone  mercatoris  vendends,  nec  per- 
mitat  alliquam  portari  seu  separari  de  stadone,  nisi  primo  dictus 
mercator  forensis  fecerit  mercatori  vendend  pannum,  instrumen-  io 
tum.  et  quod  dicti  domini  teneantur  et  debeant  cum  efectu 
dare  operam,  quod  hospites  Bononie  dent  eis  boriam  et  ydoneam 
securitatem  de  respondendo  prò  suis  mercatoribus  forensibus,  prò 
quibus  se  obligaverint  et  fideiusserint,  de  sadsfaciendo  de  omni 

XXXIII,  9.  alliquam  intendi  drapariam 


DI  ANNO  INCERTO  143 


15  eOy  quod  eisdem  datum  sìt  a  mercatoribus  Bononie  ad  terminum^  et 
in  temÙDO  in  istnimento  contento,  retinendo  prò  se  mercatores 
denarios,  quos  tenebantur  hospitibus  forensìbus  dare  occasione 
fideiussionis  ipsorum.  et  quod  alliquis  de  societate  Mercatorum 
non  accipiat  alliquem  sensalem  vel  eius  familiarem  prò  securitate 

20  seu  fideiussione  pannorum  venditonim  forensibus.  mercatores 
forenses  intellìgìmus  omnes  illos»  qui  non  sunt  de  comitatu  seu 
cìvitate  Bononie.  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  prò 
quallibet  vice  .e.  sol.  bon. 

Àdditum  fiiit  buie  statuto,  quod  quillibet  mercator   civitatis 

25  Bononie  possit  acdpere  scriptam  tabulle  campsoris  existentis  in 

matrìcula  Campsorum  de  pannis  integrisi  et  pignolatis  atque      <^*^a 
^datis  venditis  mercatoribus  forensibus. 

Additum  fuit  huic  statuto,  quod  tenor  ipsius  statuti  per  mer- 
atores  observetur  et  ubi  dicit  quod  debeant  mercatores  accipei^  • 

jo  bonam  securitatem,  inteiligatur  quod  dieta  securitas  habeat  vali- 
mentum  .ecc.  lib.  bon.  et  ab  inde  supra.  et  quod  nuUus  mer- 
ator  Bononie  possit  nec  debeat  mercatori  forensi  invenire  se- 
curitatem prò  se  neque  prò  aliio.  item,  quod  possint  accipere  de 
eorum  mercadandiis  venditis  forensibus  scriptam  tabulle  campsoris 

55  usque  ad  quantitatem  .xl.  lib,  bon.  et  ab  inde  infra. 


XXXIIII.    Rubrica  qjjod  forehses  non  faciant 

INTER   SE   MERCATUM. 

STATUERUNT  quod  prcdicti  domini  teneantur  dare  operam  cum 
efiectu,  quod  nuUus  forensis,  qui  non  sit  de  societate  Merca- 
torum, cum  allio  forense  faciat  vel  fieri  faciat  per  se,  vel  per 
eonim  hospitatorem,  vel  per  alliam  personam  in  civitate  Bononie, 
5  comiutu  vel  districtu  aliiquod  mercatum  de  alliqua  draparia,  que 
ad  mercadandiam  pertineat,  nec  de  (endatis,  pignolatis,  surianis, 
buchitanis,  bonbigine  sive  baldinellis  ;  et  non  debeat  alliquam  dra- 
pariam,  (endatum,  pignolatum,  buchitanum  sive  baldinellam  per 

XZXUIy  15.  datam  sit  manca  nei  Cod.  26.  Cod.  adqae 


144  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

se,  vel  suos  hospites,  seu  alliam  personam  in  civitate  Bononie 
vel  dìstrictu  hostendere,  vel  mostrarì  facere  ad  vendendum  seu  io 
occasione  vendendi  allicui  forensi  sive  allicui  persone,  nisi  illis 
de  societate  Mercatorum  civitads  Bononie.    et  si  invenerìnt  al- 
iiquem  vel  alliquos  de  predicds  contra  dictam  formam  emere  vel 
vendere  alliquam  ex  dictìs  mercacionibus»  seu  mostrare,  tunc  pre- 
dicti  domini  sacramento  teneantur  iilum  vel  iilos,  quos  invenerìnt  ij 
facere  contra,  facere  acusari  et  denuntiari  coram  potestate  sive 
eius  iudicibus  per  sindicum  societatis,  et  contra  ipsum  vel  ipsos 
procedere  in  fadendo  ipsum  vel  ipsos  condempnarì  ezpensis  socie- 
tatis,  secundum  formam  statuti  communis  Bononie  de  hoc  lo- 
quentis.    et  quod  passagerius  Mercadandie  non  debeat  dare  allicui  20 
mercatori  IForensi  alliquod  sigillum  seu  bulettam  sine  mandato 
dominorum,  nisi  primo  siverit  a  quo  vel  a  quibus  mercatorìbus 
tam  forensibus,  quam  civibus  dictus  mercator  forensis  emit  dictam 
drapariam,  tam  ex  delatione  sacramenti  ipsius,  quam  ex  proba- 
tione  sensalis  et  alliorum  testium  pienissime  fide  faaa.    et  qui  25 
contra  prediaam  formam  vendiderit,  seu  emerit,  sive  mostraverìt 
alliquam  mercadandiam,  ponatur  in  banno  societatis  Mercatorum, 
de  quo  banno  exire  non  possit,  nisi  solverit  societati  .x.  lib.  ben.; 
et  quod  nullus  mercator  civitatis  Bononie  habeat  facere  cum  eo 
qui  contrafecerit  in  facto  mercadandie,  donec  steterit  in  dicto  30 
banno  et  non  solverit  dictam  condempnacionem.     et  si  quis 
mercator  civitatis  Bononie  contrafecerit,  puniatur  et  condempnetur 
per  dictos  dominos  in  .e.  sol.  bon.,  medietas  cuius   banni  sit 
acusantis,  et  teneatur  in  credencia. 

Additum  fuit  buie   statuto,  quod  si   alliqua  reformado  vel  3) 
scrijptura  facta  esset  contra  statutum  predictum,  sit  nuUius  vai- 
loris  vel  momenti  et  habita  inefficax  et  cancellata. 


XXXniI,  26.  Dopo  mostraverìt  è  scritto  sopra  la  riga,  r»  modo  dificilmente  leggibik: 
nec  ad  literara  vel  scriptam  allìquo  modo  vel  ingenio  Per  la  intelUgenia  di  queste  panie 
vedansi  al  capo  L  le  righe  12^13,  37.  Codf,  ineficacia 


DI  ANNO  INCERTO  14; 


XXXV. 

STÀTUERUNT  quod  predicta  omnia  et  singulla,  que  fient  per 
ipsos  dominos  seu  per  allios  sapientes  eis  datos,  firmentur  et 
iurentur  in  quoUibet  capitullo  per  omnes  corporales  sodos  ita 
atendere  et  observare,  prout  iacent  et  erunt  scripta  et  lecta  sunt 

5  et  legentur.  et  si  quis  predicta  nollet  iurare  de  sodetate  Mer-- 
catonim,  puniatur  per  dictos  dominos  in  tribus  iib.  bon.  todens 
quodens  predicta  noUent  iurare  nec  observare,  sine  omni  iuris 
solempnitate  et  sine  litìs  contestadone,  nulla  defensione  audita, 
nec  etiaai  ailiquo  termino  assignato;  nec  edam  possit  apellare, 

IO  nec  dicere  sententiam  esse  vel  condempnationem  nullam,  et  non 
possit  habere  offidum  seu  beneficium  in  communi  nec  extra  prò 
dicu  societate  bine  ad  dictum  terminum,  et  non  debeat  vocarì 
ad  ailiquam  congregadonem,  nisi  ad  sensum  et  voluntatem  di- 
ctorum  dominorum. 


XXXVI. 

1TEM>  statuenint  et  ordinaverunt  et  providerunt  predìcti  domini, 
quod  quicumque  mercator  de  Mercadandia  civitatis  Bononie 
fecerit  septam  vel  conspiracionem,  vel  alliquem  tractatum  habuerit 
cum  ailiquo  contra  id,  quod  ordinatum  est  et  factum  et  refor- 

;  matum  fiierit  per  eos  vel  eorum  successores  per  totum  eorum 
tempus,  seu  stare  recusaverit  mandatis  diaorum  dominorum  vel 
alterius  eorum  ocasione  predictorum,  quod  nuUus  mercator  de 
societate  Mercatorum  Bononie  debeat  participare  vel  habere  facere 
cum  eo  in  facto  mercadandie  tam  in  emendo,  quam  in  vendendo. 

IO  et  quicumque  mercator  de  sodetate  Mercadandie  contrafecerit 
seu  aUiquam  conspiracionem  vel  septam,  sive  alliquod  tractatum 

XXXV,  7.  ooileflt]  Nonottante  la  ma  forma  plurale,  questo  verbo  ha  per  soggetto 
<]«U;  pik  altre  volte  ci  accadde  e  ci  accadrà  di  vedere  in  simili  casi  alternarsi  il 
tingolare  ed  il  piurale,  XXXVI,  7.  Cod.  aggiunge  et  innanzi  a  quod 

Statuti  bolognesi.  Voi.  II.  io 


14^  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


habuerit  contra  id,  quod  ordinatum  est  vel  ordinatum  fuerit  per 
dictos  dominos  vel  eorum  successores,  puniatur  et  condempnetur 
'  contrafaciens,  quociens  contra  fecerit  vel  facere  temptaverit  seu 
veneri t,  in  vigintiquinque  lib.  bon.  per  dictos  dominos,  vel  sai-  15 
dm  per  unum  ex  eis,  prò  quallibet  vice  qua  contrafecerit,  j^iUa 
defensione  audita  seu  termino  ad  defensionem  assignato,  et  nulla 
e.  6  B  iuris  seu  consuetudinis  solempnitate  observata  et  sine  |  litis  conte- 
statione  vel  quasi;  et  ad  diaam  condempnadonem  solvendam  infra 
•vin.  dies  postquam  fuerit  facta^  vel  ad  minorem  terminum,  à  20 
dìdis  dominis  vel  alteri  eorum  videbitur  postquam  fuerit  facta, 
teneantur  precise  pmnes  socii  de  societate  illius  qui  contrafecerit 
quod  si  non  solverit,  seu  a  dieta  condempnacione  se  appellaverit, 
seu  dixerit  dictam  condempnacionem  nullam,  ponatur  et  scribatur 
in  banno  societatis  Mércadandie  et  privetur  ab  omni  officio  seu  2; 
beneficio  diete  societatis;  de  quo  banno  uUo  modo  exire  non 
possìt,  nec  in  ipsa  societate  anplius  intrare,  vel  participare  cum 
alliquo  de  ipsa  societate  alliquo  tempore,  nisi  primo  venerit  stare 
mandatis  dictorum  dominorum  vel  alliorum,  qui  erunt  loco  ipso- 
rum,  infra  .viii.  dies  postquam  cytatus  et  requisitus  ^erit  per  30 
ipsos  dominos  vel  per  alterum  ipsorum,  et  nisi  diete  societari 
solverit  dictas  .xxv.  lib.  bon. 


XXXVII.    Rubrica 

DE   PENIS  NON   SOLVEKCIUM   CONDEMPNACIONEM. 

ITEM,  providerunt  et  ordinaverunt,  quod  quicumque  non  solverit 
condempnacionem  per  dictos  dominos  vel  alterum  ipsonim 
factam,  seu  per  allios  qui  essent  loco  ipsorum,  termino  in  con- 
dempnacione ordinato,  et  non  steterit  mandatis  dictorum  domi- 
norum in  eo  quod  ei  preceperint,  vel  dixerint,  seu  dici  fecerint  per  5 
nuntium  diete  societatis,  ab  illa  die  in  antea  postquam  dicti  do- 
mini preceperint  vel  precipi  fecerint  per  stationes  mercatorum  tam 
civium  quam  forensium,  nullus  in  facto  mércadandie  seu  ocasione 

XXXVI,  12.  Cod,  hanerit  XXXVII,  8.  Cod.  omette  nuIIus 


DI  ANNO  INCERTO  147 


mercadandie  debeat  particìpare  cum  eo  qui  nonjsteterìt  seu  stare 

IO  recusaverìt  mandatis  dìctorum  dominorum  et  non  solverit  con- 
dempnationem  tennino  ordinato^  seu  habere  facere  cum  eo  in 
facto  mercadandie  in  civitate  Bononie  vel  extra  ailiquo  modo  vel 
ingenio,  dum  perseveraverit  in  dieta  contuma^a,  et  non  solverit 
dictam  condempnadon^sm,  et  stare  recusaverìt  mandatis  dictorum 

15  dominorum.  etsiquis  civis  de  societate  Mercatorum  velforensis 
mercator  commorans  in  civitate  Bononie  haberet  facere  cum  eo, 
si  iiierit  mercator  forensis,  banniatur  de  societate  Mercatorum, 
de  quo  banno  alIiquo  tempore,  modo  ailiquo  vel  ingenio  ezire 
non  possit,  nisi  solverit  societati  Mercadandie  .x.  lib.  bon.  ;  et  si 

20  fiierit  mercator  de  societate  Mercadandie,  quociens  contrafecerìt, 
puniatur  et  condempnetur  per  dictos  domìnos  vel  saltim  per 
unum  ex  iis  in  tribus  lib.  bon.  et  plus,  et  non  minus,  secundum 
quod  visum  fuerit  predictis  dominis.  et  nisi  stare  venerit  man- 
datis dominorum  et  solverit  condempnacionem  factam  per  eos  vel 

25  saltim  per  unum  ex  eis,  nomen  eius  debeat  legi  in  quallibet  congre- 
gatone, et  cassetur  ab  omni  ofGdo  et  beneficio  diete  societatis. 


XXXVIII.    Rubrica  de  penis  bannitorum. 

1TEM,  provìderunt  et  ordinaverunt  quod  nuUus  de  societate  Mer- 
cadandie cum  eo,  qui  erìt  bannitus  prò  societate  Mercadandie, 
debeat  habere  facere  cum  eo  in  facto  mercadandie,  nec  cum  eo 
partìdpare  in  faao  mercadandie  in  civitate  Bononie  vel  extra, 

5  dum  erit  bannitus;  sed  dieta  sodetas  et  illi  qui  enmt  loco  diete 
sodetaus  debeant  toto  eorum  posse,  et  de  hoc  precise  dare  ope- 
ratn  teneantur  cum  effectu,  ut  nuUus  mercator  forensis  commo- 
rans in  dvitate  Bononie  vel  extra  debeat  habere  facere  cum  eo 
bannito  in  faao  sodetatts  Mercadandie.    et  qui  contra  hoc  fecerit, 

IO  si  fuerit  mercator  forensis,  tam  commorans  in  dvitate  Bononie 
quam  extra,  et  tota  eius  sodetas  banniatur  prò  societate,  et  nullus 
mercator  de  societate  Mercadandie  Bononie  in  facto  mercadan- 
die debeat  habere  facere  cum  ilio  mercatore  forense  qui  contra 
fecerit,  vel  cum  ailiquo  allio  de  societate  illius.    et  domini  sive 


e.  7  A 


148  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

rectores  qui  nunc  sunt,  et  qui  prò  tempore  fuerìnt,  debeant  ipsos  15 
bannitos  reducere  in  scriptis,  et  ipsos  mitere  in  scripcìs  et  per  Ikeras 
significare  mercatoribus  Tussie  et  Lonbardie,  ubi  eis  videbitur,  ad 
hoc  ut  dicti  mercatores  non  possint  incidere  in  banno  sodetads, 
nomina  ipsorum  et  singullorum  qui  erunt  banniti  et  in  banno 
diete  societatis  Mercadandie.    et  siquis  m'ercator  forensis  rei  al-  20 
liqua  societas,  post  significacionem  illorum  qui  erunt  banniti  prò 
ipsa  societate,  etiam  de  ipsa  sodetate,  haberet  facere  cum  dicto 
bannito  seu  bannitis  diete  sodetatis,  ab  ilio  die  in  antea  quo  ha- 
buerit  facere  cum  eo^  ponatur  in  banno  diete  societatis.    de  quo 
banno  dictus  mercator  forensis,  tam  commorans  in  civitate  Bo-  25 
nonie  quam  extra»  et  tota  eius  societas  perpetuo  exire  non  possit, 
nisi  stare  venerit   mandatis  dictorum  domtnorum  et  societatis 
Mercadandie,  et  prò  quaUibet  vice  solverit  qua  contrafecerìt  societan 
•x.  lib.  bon.  ipsi  societati.    mercatores  vero  civitatis  Bononie,  qui 
contra  hoc  fecerint  seu  venerint,  ||  puniantur  et  condempnentur,  30 
prò  quallibet  vice  qua  contrafecerint  seu  venerìnt,  in  tribus  lib.  bon. 
et  plus,  et  non  minus,  secundum  quod  visum  fuerit  predictis  do- 
minisi per  ipsos  dominos  vel  saltim  per  unum  ex  eis  ;  et  nisi  stare 
venerit  mandatis  dictorum  dominorum  et  solverit  condempna- 
cionem  factam  de  eo  per  eos  vel  saMm  per  unum  ex  eis,  nomen  35 
eius  debeat  legi  in  quallibet  congregatione  et  cassetur  ab  omni 
oiEdo  et  benefido  diae  societatis. 


XXXVIIII.     Rubrica  de  non  appellando 

A   CONDEMPNACIONIBUS   VEL   BANNIS. 

ITEM  providerunt  et  ordinaverunt  quod  quicumque  otercator  de 
societate  Mercadandie  vel  alliquis  allius  prò  eo  vel  eius  nomine 
apeliaverit  seu  alliquam  apellationem  porexerit  dictis  dominis  vel 
alUcui  ipsorum  de  alliqua  condempnacione  de  eo  hcu  vel  fa- 
denda,  seu  de  alliquo  banno  dando  vel  dato,  vel  dixerit  dictam  5 
condempnacionem  seu  bannum  ipso  iure  nuUam  vel  nuUtim,  vel 

XXXVUI,  18.  Cod.  omette  hoc  39.  Cod.  habcre 


DI  ANNO  INCERTO  149 


Yolueiit  alliquo  modo  infringere  ipsam  condempnacionem  faaam 
per  ìpsoSy  vel  bannum  datum  per  eos,  vel  saldm  per  unum  ex 
eis,  sive  per  allios  dominos  qui  essent  loco  ipsorum,  timc  in  dieta 

IO  apellatione  et  bannum  datum  contra  illum  vel  illos  qui  se  apel- 
kverinty  seu  condempnacionem  factam  vel  faciendam  per  eum 
vel  eos  vel  anom  ex  eis,  vel  bannum  datum  vel  dandum  nuUum 
dixerint,  procedatur  expensis  societatis  Mercadandie  contra  eum 
vel  eos  usque  ad  finem  cause  ;  et  teneatur  apellans,  si  succubuerit» 

15  reficere  expensas  factas  per  ipsam  sode tatem  in  dieta  causa  apel- 
lationis.  et  nichilominus  ille  qui  se  apellaverit  seu  alliquam  apel- 
htionem  porexerit,  ipso  iure^  nulla  defensione  audita  seu  termino 
ad  defensionem  assignato,  et  nulla  iurìs  seu  consuetudinis  so- 
lempnitate  observata,  et  sine  litis  contestatione  vel  qaasi,  puniatur 

20  et  condempnetur  per  ipsos  dominos  vel  per  unum  ex  eis  in  de- 
cem  lib.  bon.;  et  ad  diaam  condempnacionem  solvendam  infra 
•vin.  dies  posquam  fuerit  faaa,  vel  ad  minorem  terminum»  si  dictis 
dominis  vel  alteri  ipsorum  videbitur,  teneantur  precise  omnes  socii 
illitts  qui  se  appellaverity  ut  dictum  est.     quod  si  non  solverit,  et 

25  mandatis  dictorum  dominorum  non  steterit^  et  predicta  omnia 
ocMi  observavefh,  ponatur  et  scribatur  in  banno  societatis  Mer- 
cadandie,  et  privetur  ab  omni  ofHcio  seu  beneficio  diete  socie- 
tatis, de  quo  banno  nullo  modo  exire  non  possit,  nec  in  ipsa 
societate  intrare,  vel  participare  eum  alliquo  de  ipsa  societate  al- 

30  liquo  tempore,  nisi  primo  veoerit  stare  mandatis  dictorum  domino- 
rum,  vel  alliorum  qui  erunt  loco  ipsorum,  infra  .viii.  dies  posquam 
cytatus  vel  requisitus  fberit  per  ipsos  dominos  vel  unmn  ex  eis, 
et  nisi  sohrerit  et  dederìt  expensas  factas  et  faciendas  a  societate, 
et  dictas  decem  lib.  bon.    et  etiam,  quod  nuUus  possit  ^etere  sibi 

35  dati  alliquam  condempnacionem  faaam  vel  faciendam,  seu  alli- 
quam alliam  scrìpturam  prò  exemplata,  nisi  prout  videbitur  dictis 
dominìs.  et  qui  contrafecerìt  puniatur  et  condempnetur  prò  quaU 
libet  vice  per  ipsos  dominos  in  tribus  lib.  bon.  ipso  iure,  in- 
continenti, nulla  defensione  audita,  ut  dictum  est  supra.     et  omnia 

40  et  singuUa  supradicta  sint  precisa,  et  precise  debeant  observarL 

XXXVnu^  2i.  pMqaani]  Otk  il  Còd.  anehe  altre  volle. 


IJO  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


XXXX.    De  pena  eius  qui  pignus  nuntio  proibuerit. 

ITEM,  providerunt  et  ordinaverunt  quod  skjuis  mercator  de  so- 
cietate  Mercadandie  proibuerit  nuntio  Mercatorum  auffetre  pi- 
gnus de  statione  sua,  quod  aufferre  vellet  de  voluntate  dictorum 
dominorum  vel  uno  ex  eis,  puniatur  et  condempnetur  quodens 
contrafecerìt  in  .xx.  bon.  et  plus,  et  non  minus,  ad  voluntatem  5 
ipsorum  dominorum. 


XXXXI.      De  PENA  CYTATI  ET  NON  VENIENTIS. 

ITEM,  providerunt  quod  quicumque  cytatus  fuerit  semel  per  nun- 
tium  societatis  et  inventus  et  eidem  preceptum  ex  parte  ipso- 
rum vel  alterius  eorum  ut  veniat  coram  eis,  et  non  venerit, 
puniatur  et  condempnetur  per  ipsos  dominos  in  quinque  sol.  bon., 
si  inventus  fuerit;  et  si  inventus  non  fuerit,  et  cytatus  fuerit  bis,  J 
puniatur  et  condempnetur,  si  fuerit  in  civitate  Bononie,  in  tanta 
quantitate. 


XXXXII.    Rubrica  de  condempnationibus  solvendis. 

ITEM,  providerunt  quod  quicumque  per  eos  et  successores  eonim 
fuerit  condempnatus,  teneatur  ille  qui  fuerit  condemnatus  sol- 
vere condempnacionem  predictam,  termino  in  ipsa  condemna- 
cione  assignato,  in  pena  quard. 


XXXXIIL    Rubrica  de  concionando  super  proposioone. 

ITEM,  providerunt  et  ordinaverunt  quod  nullus  de  societate  Mer* 
catorum  debeat  con^ionari  super  alliquo  allio  sine  voluntate 
predictorum  dominorum,  nisi  super  eo  quod  proposìtum  fuerit  in 


DI  ANNO  INCERTO  151 

dieta  societate  per  prediaos  dominos,  sub  pena  et  hanno  .xx.  soL 
5  bon.  quociens  contrafecerit. 

Item,  providenint  et  ordinaverunt  predicti  domini  quod  in 
predictis  provisionibus  et  ordinamentis  et  in  omnibus  allìis  prò- 
visionibus,  reformationibus  et  ordinamentis,  tam  per  eos  factis 
qoam  faciendis,  possit  addi   et  minui  ad  eorum  voluntatem  et 

5  purum,  sanum  etJiberum  arbitrium  et  intellectum;  et  quicquid  ad- 

ditum  vel  diminutum  fuerit  per  eos  plenam  obtineat  firmitatem. 

Item,  providerunt   quod  predicta  omnia  ita  iurentur,  prout 

scrìpta  sunt  per  me  notarium  sodetatis  et  per  nuntium  societatis 

in  animabus  dictorum  dominorum  et  omnium  de  societate  predicta 

IO  prout  iacent  et  scrìpta  sunt. 


XXXXIIII.    De  non  intrakoo  vel  fideiubekdo  c.  7  b 

PRO   ALLiaUO   MERCATORE   FORENSE. 

STATUiMus  quod  nullus  mercator  de  societate  Mercadandie 
civitatis  Bononie  debeat  intrare,  nec  fideiubere,  seu  intrari  vel 
fideiuberi  facere  prò  alliquo  mercatore  forense,  nec  scribi  ad  suam 
postam,  seu  scribi  facere  occasione  allicuius  emptionis  draparìe 

5  empte  ab  eo  seu  ab  alliquo  allio  mercatore  commorante  in  civitate 
Bononie,  nec  prò  pignolatis,  ^endatis,  baldìneliis  et  buchitanis 
emptis  ab  eo  similli  modo  vel  ab  alliquo  allio,  ut  dictum  est,  al- 
liquo modo  vel  ingenio  quo  dici  seu  cogitari  possit;  et  quicum- 
que  mercator  de  societate  Mercadandie  contrafecerit  vel  venerit, 

IO  totiens  quotiens  contrafecerit,  puniatur  et  condempnetur  prò  qual- 
libet  vice  qua  contrafecerit  vel  venerit  per  dictos  dominos,  vel 
saltim  per  unum  ex  eis,  in  centum  sol.  bon.,  nulla  defensione 
audita  seu  termino  ad  defensionem  assignato,  et  nulla  iuris  seu 
consuemdinis  solempnitate  servata,  et  sine  liris  contestacione,  vel 

ij  qaasi.  et  quod  nullus  possit  apellare  nec  dicere  sententiam  seu 
coodempnacionem  nullam. 

XXIXIII,  IO.  BrotabilmenU  finiscono  qui  le  provvisioni  del  1264. 


152  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


XXXXV.    Rubrica  db  ratione  reddenda  inter  mercàtores 

CIVES  ET  FORENSES. 

STATUiuus  quod  SÌ  alliquis  mercator  de  societate  Mercadandie 
civitatis  Bononie  conquereretur  de  alliquo  mercatore  forense, 
qui  eidem  mercatori  Bononie  alliquid  deberet  ocasione  draparìe, 
pignolatorum,  ^endatorum,  buchitanorum  et  baldinellarum  eidem 
mercatori  forensi  venditorum^  coram  dictis  dominis,  dicendo  quod  5 
dictus  mercator  forensis  retinuisset  precium  dictarum  mercacio* 
num  vel  allicuius  ipsarum  per  unum  mensem  sibi  ultra  terminum 
ordinatum  inter  ipsum  mercatorem  de  civitate  Bononie  et  mer- 
catorem  forensem,  tunc  dicti  domini  teneantur  et  debeant  ad 
voluntatem  dicti  mercatoris  Bononie  precipere  omnibus  alliis  mer-  io 
catoribus  de  societate  Bononie  quod  nuilus  mercator  de  societate 
Mercadandie  in  facto  mercadandie  habeat  facere  cum  ilio  mercatore 
forense  nec  cum  alliquo  de  statione  sua  vel  societate»  nisi  primo 
satisfecerit  dicto  mercatori  Bononie  de  omni  eo  quod  sibi  deberet 
ocasione  mercadandie;  et  si  quis  mercator  de  societate  Merca-  15 
dandie  ab  iUa  die  in  antea  quod  preceptum  iuerit  per  nuntium 
societatis  quod  nuUus  haberet  facere  cum  dicto  mercatore  forense 
seu  cum  sociis  mercatoris  forensis  ex  parte  dictorum  dominorum, 
contrafecerit  vel  facere  habuerit,  puniatur  et  condempnetur  prò 
quallibet  vice  per  ipsos  dominos  vel  saltim  per  unum  ex  eis  in  20 
•c.  sol.  bon.  prò  quallibet  vice,  nulla  defensione  audita  seu  termino 
ad  eius  defensionem  assignato,  et  nulla  iuris  seu  consuetudinis 
solempnitate  observata,  et  sine  litis  contestatione  vel  quasi  et 
quod  nuilus  possit  apellare  nec  dicere  sentenciam  seu  condem- 
pnationem  nuUam.  ^) 

Additum  fuit  buie  statuto,  quod  de  omnibus  expensis,  quas 
faceret  vel  fecisset  mercator  ocasione  dictorum  denariorum  vel 
mercadandie,  non  obstante  dicto  statuto,  si  creditor  reddidit  car- 
tam  debitori,  quin  expensas  omnes  possit  et  debeat  recuperare, 

7.  Cod.  alliqna  19.  QkI.  haoerit 


DI  ANNO  INCERTO  153 


30  procuratores  teneantur  dare  bannum  dicto  mercatori^  si  integre  ei 
non  satisfectt^t. 


XXXXVI.    Rubrica  ds  hqn  dimitondo  panno3  emptos 

IN  STATIONE  MBRCATORIS  FOR^NSIS. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  Mercatonim 
emat  ex  nw\Q  drapaiiam  in  grossum  ab  alliquo  mercatore  fo- 
rense eo  modo,  ut  dimitat  ipsos  pannos  quos  emerit  in  dicto 
fondego  mercatoris  forensis;  sed  eos  eadem  die  vel  sequenti  £iciat 

5  exportarì  de  dieta  statione  mercatoris  forensis  ad  stationem  suam; 
nec  edam,  donec  steterint  panni  in  fondego  venditoris,  illos  allicui 
possit  vendere  vel  mostrare  ci  vi  vel  forensi  ;  et  si  qui$  contrafecerìt, 
condempnetur  prò  quaUibet  vice  in  decem  lib.  bon.  et  in  pre- 
dictis  omnibus  et  singullis  habeant  rectores  Mercadandie  et  quil- 

10  iibet  eorum  plenissimum  arbitrium,  et  credatur  denuncianti  cum 
saaamento. 


XXXXVII.    Rubrica   de  foro  non  facibndo   cum  alliq.uo 

MERCATORE    FORENSE    AD    PLACITUM    ALICUIUS    ALTERIUS    VO- 
LENTIS   EMERE. 

STATUIMUS  quod  nuUus  mercator  de  civitate  Bononie  possit  fa- 
cere  forum  cum  alliquo  mercatore  forense  de  aliqua  draparìf^ 
seu  panno  causa  ostendendi  allicui  persone,  que  vellet  emere  a 
diao  mercatore  cive,  cum  dicatur  quod  mercatores  Bot^onie  sepe 
5  vadai^t  ad  mercatores  forenses  et  faciant  sibi  dari  pannos  ut  ho- 
stendant  eos  volemptibus  emere  eo  modo  et  forma  :  «  si  placebit 
«  emptorìbus  dieta  draparìa  ;  allioquin  reddent  eis  drapariam  » .  si 
quis  contrafecerit  &c.,  ut  supra. 

XXXXV,  30.  Cod.  et  procuratores         XXXXVI,  7.  possit]  Coé,  non 


Statuii  bohgneii.  Voi.  II.  io* 


1 54  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 


XXXXVIII.    Rubrica  de  pakkis  non  mensuraì^is 

IN  FONDACO   VENDITORIS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  Mercatorum 
facìat  mensurari  pannos,  quos  emerìt  a  forensibus,  in  fondego 
seu  statione  venditorìs,  nec  de  ipsis  cartam  faciant,  donec  fìierìnt 
in  ipso  fondego  seu  statione  venditoris;  sed  ipsi  mercatores  in- 
continenti, vel  ipsa  die  qua  emerint,  faciant  pannos  sibi  portari  5 
ad  suam  stationem  et  eadem  die  vel  sequenti  faciant  ipsos  pannos 
mensurari  et  de  ipsis  cartam  creditori  ad  eius  voluntatem  facere; 
nec  alliquis  mercator  solyat  nec  solvi  faciat  allicui  notano  prò 
carta,  quam  faciet  inter  ipsum  et  venditorem  forensem,  sed  ipse 
mercator  forensis  solvere  teneatur  et  debeat,  ut  faciebant  actenus  io 
et  ut  faciunt  allii  mercatores.  et  quod  quillibet  mercator  teneatur 
facere  rationem  in  fondago  ad  tria  brachia  minus  pannum  Fio- 
rentie,  et  postquam  pannos  habebit  ad  stationem,  facere  mensu- 
rari; et  teneatur  dictos  pannos  teneri  prò  tribus  brachiis  minus, 
ut  rationem  feceruntin  fondago.  et  si  quis  contrafecerit,  puniatur  15 
prò  quallibet  vice  in  centum  sol.  bon. 

e-  8  A      XXXXVIIII.     Rubrica  de  pena  campsoris  nolentis  mostrare 

LIBRUM  SUUM  RECTORIBUS   MeRCADANDIE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  si  alliquis  campsor  renueritseu 
mostrare  recusaverit  rectoribus  Mercadandie  presentibus  vel  fii- 
turis,  seu  allia  persona  CO  librum  suum,  quando  voluerit  videre  prò 
factis  Mercadandie,  vel  prò  alliquo  mercatore  qui  contrafecerit, 
rectores  predicti  teneantur  dare  operam  cum  procuratorìbus  Campso-  5 
rum,  ut  cogant  ipsum  campsorem,  vel  alliam  personam,  si  super 

XXXXVIII,  7.  facere]  SuppU  debeant 

(i)  Il  Codice  ha  a  allia  persona  »  :  e  si  corregge  invece  «  alile  persone  \ 

se  la  lezione  è  buona,  significa  che  si  vuol  dire  che  non  solo  i  rettori,  ma 

è  voluto  estendere  a  tutti  i  commer-  anche  altri  per  loro  avevano  il  diritto 

cianti  l'obbligo  di  mostrare  i  propri  di  fare  queste  ispezioni.    Noi  prefc* 

libri  ai  rettori   della  Mercanzia.     Se  riamo  la  lezione  del  Codice. 


DI  ANNO  INCERTO  155 


eam  habuerìnt  potestatem,  ipsis  rectoribus  estendere  dictum  libnim. 
et  si  dìctus  campsor  seu  alliqua  persona  dictum  librum  vel  alliam 
scrìpturam  ab  eo  petitam  non  mostraverint,  dicti  rectores  teneantur 

IO  et  debeant  facere  precipi  per  omnes  stationes,  quod  nemo  habeat 
facere  cum  eo»  qui  contraveniat  in  alliquibus,  que  ad  cambium 
vel  mercadandiam  pertineant.  et  si  quis  contrafecerit,  puniatur  in 
e.  sol.  bon.;  et  diaum  bannum  toUi  vel  minutari  non  possit, 
donec  ille  non  monstraverit  dictum  librum  vel  scrìpturam  et  nisi 

15  diete  societati  Mercatorum  solverit  .e.  sol.  bon. 

L. 

[Sutuimus  et  ordinamus  quod  mercatores  Florentie,  qui  ven- 
dunt  pannos  florentinos  et  pannos  de  medialana,  pìgnolatos  et 
bunbiginem  et  omnem  alliam  draparìam  seif  mercadandiam,  excepta 
drapària  de  Francia  et  exceptis  ^endatìs,  admitantur  et  recipiantur 
;  per  societatem  Mercatorum  civitatis  Bononie  sub  tallibus  pactis  : 
sciUcet  iurando  dominis  diete  societatis  et  ipsi  societati,  et  etiam 
subeundo  se  sponte  diete  societati,  quod  ipsi  ullo  modo  vel  in- 
genio per  se  vel  per  allium  non  vendent  in  civitate  vel  distrìctu 
Bononie,  nec  permitent  vendi,  nec  mostrare,  nec  mitere  ad  mo- 
lo strandum  vel  vendendum  in  civitate  Bononie  vel  districtu,  nec  in 
aUiqua  terra  Romaniole  sive  loco  Romaniole  predictis  personis 
que  in  statuto  continentur,  sive  pacto  predicto,  ocasione  allicuius 
litere  destinate  vel  pacti  facti,  alliquam  draparìam  nec  bunbi^ine 
nec  pignolatos,  exceptis  me^alanis,  bixeUis  et  bergamaschis,  qui 
15  fierent  in  Bononia,  in  Verona  vel  in  Mantua,  allicui  de  Roma- 
niola,  vel  de  alliquo  loco  terre  Romaniolle,  nec  edam  allicui  ha- 
bitatori  civitatis    Bononie  vel  districtus,  nec  allicui   clerico  vel 
secularì,  nisi  illis  tantum,  qui  essent  de  societate  Mercatorum  ci- 
vitatis Bononie  et  qui  cotidie  vendunt  ad  retaglum;  hoc  tamen 
20  salvo,  quod  in  nundinis,  que  fierent  Bononie,  possint  libere  vendere 
ut  allii  cives.     item,  quod  domini  et  rectores  societatis  Mercatorum 
de  Bononia  et  quillibet  predi  ctorum  dominorum  possit  et  debeat 
quemllibet  ipsorum  mercatorum  de  Florentia  contrafaciencium  con- 
dempnare  in  .xxv.  lib.  bon.,  medietas  cuius  condempnacionis  sit 


156  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

Mercadandie,  prout  stanila  et  ordinamenu  seu  provisiones  Mer-  25 
cadandie  dicunt  et  dedarant,  et  allia  medietas  sit  consuUum  so> 
detads  ipsonim  mercatonim  de  Florentia.    item,  quod  Merci- 
dandia  dvitads  Bononie  debeat  habere  et  tenere  prò  bannitis 
et  interdictis  omnes  illos  mercatores  de  Fiorentìa  et  eonim  sodos, 
qui  iurabont  hoc,  si  non  hobedirent  eorum  consullibus*    et  e  con-  30 
verso  dicd  mercatores  Florende  et  eorum  sodi  debeant  habere 
et  tenere  prò  bannitis  et  interdictis  omnes  illos  mercatores  sode- 
tatis  Mercadandie  dvitatis  Bononie,  qui  non  hobedirent  jn-epositis 
eorum  seu  ipsi  societari,  et  omnes  allios  tam  sensales  et  dntores, 
quam  omnes  allios,  quibus  prò  Mercadandia  dvitads  Bononie  35 
daretur  bannum  ocasione  mercadandie  ad  eorum  sensum  et  vo- 
luntatem,  donec  venerint  ad  mandata  dictanim  societatum  et 
eorum  reaorum  seu  dominorum. 

Salvo  quod  per  dietim  reformadonem  nontoliantur,  minuantur, 
nec  absolvantur  ordinamenta,  provisiones  et  statuta  Mercadandie,  40 
set  firma  remaneant  et  in  suo  statu,  tam  contra  mercatores  dvi- 
tads Bononie,  quam  contra  mercatores  forenses  et  qui  non  sunt 
de  sodetate  Mercatorum,  non  obstandbus  alliquibus  statuds,  re- 
fòrmadonibus,  provisionibus  et  ordinamends  diete  sodetads  tam 
lectis,  quam  non  lecds,  a  quo  vel  a  quibus  predicd  domini  et  45 
dieta  sodetas  Mercatorum  et  omnes  de  dieta  sodetate  sint  abso- 
iud.  et  nullus  mercator  forensis  possit,  nec  debeat  vendere  v«l 
dare  alliquam  drapariam  allicui  sensali,  nisi  mercator  fuerit  cuin 
eo,  prò  quo  emerit. 

Item,  quod  dicd  mercatores  Florende,  nec  alliquis  eorum  possit  p 
nec  debeat  vendere  vel  mostrare  de  pignolads  alicui  de  dvitate 
Fefarie  vel  distrìctu,  nec  allicui  de  dvitate  Mutine  vel  distncto. 

Can^elletur  in  totum  dictum  statutum,  excepto  quod  mera- 
tores  forenses  possint  vendere  cuillibet  persone  morand  a  Rimani 
ultra  ballam  integram  pignoUad.]  5) 

IN  Chrisd  nomine,    amen,    anno  eitisdem  millesimo  ducent^ 
Simo  septuagesimo  secundo,  indidone  .xv\     prò  honore  et 
bono  stam  Mercadandie  civitatis  Bononie  et  ad  hoc,  ut  mercotopes 


DI  ANNO  INCERTO  ÌJ7 

spedaliter  de  Florenda  habeant  onitatem  et  sint  in  bono  et  quieto 

60  stato  cum  sodetate  Mercatonim  ciyitatis  Bononie  et  ipsoruin 
sodetas  cum  dieta  sodetate  et  mercatoribus  diete  societatis  possint, 
dante  Domino»  de  bono  in  mellios  aumentali,  infrascrìpti,  nomina 
qu(mun  inferìus  dedarabuntur,  iuraverunt  ad  sanaa  Dei  evan- 
geliia,  videliicet  quod  uUo  modo  vel  ingenio  per  se  vel  per  alliam 

^5  posonam  non   vendent  in  dvitate  vel  districtu  Bononie,  nec 
vendi  permitent  alliquam  drapariam,  nec  pignolatos,  nec  banbu- 
9inem,  excepds  megalanis,  bixeilis,  bergamaschis,  qui  fierent  in 
Bononia,  |  in  Mantua  vel  in  Verona,  allicui  de  RomanioUa  vel  de      e.  8  ■ 
aUiquo  loco  vel  terra  Romanìole,  nec  edam  allicui  habitatori  d- 

70  vitatis  Bononie  vel  distrìctus,  nec  allicui  clerico  nec  secuUari,  nisi 
illis  tantum,  qui  essent  de  sodetate  Mercadandie  et  qui  cotidie 
vendunt  ad  retaglum.  item  quod  qui  contrafecerit  solvat  sodetati 
Mercatonim,  iuxta  tenorem  et  formam  Feformationis  faae  super 
hoc,  .XXV.  lib.  bon.,  si  fuerit  condempnatus.    item  quod  denua- 

75  tiabunt  dominis  Mercatonim  omnem  contra£ide&tem  et  quod 
habebunt  et  tenebunt  prò  bannitis  et  interdictis  omnes  illos  de 
sodetate  Mercadandie  dvitatis  Bononie,  qui  non  obedirent  pne- 
posìtis  seu  eorum  societati  ad  eorum  sensum  et  voluntatem,  donec 
veuerint  ad  precepta  diete  sodetatis.  • 


LL    Rubrica  de  non  dando  allicui  homini 

DB  AVERE   COMMUNIS   SOCIETATIS. 

STATUiMus  prò  bono  et  pacifico  statu  societatis  Mercadandie, 
quod  modo  alliquo  vel  ingenio,  quo  dici,;putari  seu  eogitari  pos- 
sit,  non  debeat  donarì  seu  dari  allicui  homini  vel  persone  de  avere 
communis  Mercadandie;  et  si  alliquis  procurator  vel  allia  persona 
5  de  sócietate  Mercadandie  concionaverit,  vel  proponeret,  seu  dìxerit 
in  sodetate,  quod  debeat  donari  de  avere  ipsius  sodetads,  condem- 
pnetor  in  sodetate  in  decem  lib.  bon.,  salva  reformauone  faaa 
ad  honorem  Dei  et  beate  Marie  virginis  porte  Ravennads  et  salro 

U  69.  habitatori]  Cod,  hactatori-  79.  //  mt,  ha  dopo  quetta  uno  spazio  di  tei  o 

^tte  righe  bianche,  dove  probabilmente  dopeano  teriperti  i  nomi  di  quelli  che  griurauano. 


I5«  SOCIETÀ   DEI  MERCANTI 

quod  de  avere  societatis  possit  donari  et  provideri  nundo  et  no- 
tano, non  obstante  dicto  statuto.  io 

Additum  fuit  buie  statuto,  quod  si  proponeretur  in  Mercadandìa 
quod  deberet  provideri  Laurenzio  nuntio  Mercadandie  de  avere 
Mercadandie,  quod  non  possit  ei  provideri  vel  donari  ultra  id 
quod  valeat  vel  asendat  quantitatem  .xil  lib.  bon.  et  in  eo  anno, 
quo  providebitur  sibi  de  avere  Mercadandie,  non  possit  ei  alliquo  ij 
modo  in  plus  provideri,  ad  penam  procuratoribus  imponendam 
.X.  lib.  bon.,  qui  in  eo  anno  proponerent  vel  consentirent,  et  hiis, 
qui  condonarent  ultra  dictam  quantitatem  .xii.  lib.  bon.  per 
annum. 

LII.    Rubrica  de  longitudine  pignolati. 

STATUiMUS  quod  petie  pignolati  de  Cremona  debeant  esse 
.xxiiii^^  brachia  prò  petia,  assagando  duas  petias  sive  unam  ad 
sensum  et  voluntatem  emptoris;  et  ita,  sicut  invenientur  due  petie 
sive  una,  ut  dictum  est,  ita  debeant  accipi  et  emi  per  emptores; 
et  ita  dicimus  in  placentinis,  in  altis  et  in  bassis,  salvo  quod  non  ; 
intelligatur  de  curtis. 

Statuimus  quod  panni  de  Millano  habeant  illum  terminum, 
quem  habent  illi  panni  de  Florentia. 


LUI. 

STATUIMUS  quod  omnia  statuta  et  ordinamenta  nova  et  vetera 
debeant  scribi,  et  exemplari,  et  reduci  in  uno  quaterne,  sive 
pluribus,  positis  in  duabus  allipis  de  ligno  &c. 


Lini.    Rubrica  de  fideiussoribus  accipiendis 

PRO   PANNIS   VENDITIS   FORENSIBUS. 


s 


TATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  mercator  civitatis  Bononie 
accipiat  nec  accipere  debeat  prò  securitate  pannorum  vendi- 


gli, 3.  Cod,  brachia  petia     assagando]  Cioè  assaggiando. 


DI  ANNO  INCERTO  159 


tomm  forensibus  alliquem  mìnorem  .xxv.  sumis,   nec  alliquem 
filium  famillias,  nìsi  mostraverìt  cartam  emandpatioius. 


LV.       RUBUCA  DE  KOK   RECIPIENDO   PANNO   RETAGLATO 

AB  EMPTORIBUS. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  si  quis  de  socìetate  Mercatonim 
vendiderìt  vel  vendet  alliquos  pannos  allicui  persone  ad  re- 
taglum,  posquam  habebit  totum  precium  vel  partem  ipsius,  non 
possit,  nec  debeat  modo  alliquo  vel  ingenio  illum  pannum  vel 
5  illos  recìpere,  ad  penam  et  bannum  .xl.  sol.  bon.  prò  quollibet 
mercatore  qui  contrafecerit,  prò  quallibet  vice;  medietas  cuius 
banni  sit  acusantis  et  allia  communis  Mercadandie. 


LVI.    Rubrica  de  sex  hominibus  elligendis  aui  denuntient 

VOCANTES   ALLIQyOS  DUM  SUNT   ANTE  ALLIAS  STATIONES. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  per  dominos  procuratores  Mer- 
cadandie elligi  debeant  sex  homines  diete  societatis,  scilicet 
duo  in  Platea  Maiorì  et  quatuor  in  Porta,  qui  teneantur  et  debeant 
eorum  sacramento  denuntìare  procuratoribus  omnes  illos  merca- 
5  tores,  qui  vocarent  alliquem  hominem  volentem  pannum,  cum  est 
ante  stationem  alterìus  mercatoris  ;  et  si  dicti  procuratores  inve- 
oirent  alliquem  facientem  contra,  debeant  et  teneantur  ipsum  con- 
dempnare  in  .x.  sol.  bon. 

Additum  fuit  buie  statuto,  quod  credatur  solummodo  sacra- 
lo mento,  de  novo  ab  eo  prestito,  unius  denuntiatorìs. 

LVIL    Rubrica  de  collectoribus  passadii. 

STATUIMUS  quod,  cum  dominus  Rolandus  Benvignonis  collector 
passadii  prò  Mercadandia  et  Cambio  non  sit  suficiens  ad  la- 
bores  dicti  passadii  tolerandas,  quod  domini  procuratores  Merca- 

LVII,  3.3.  labores  •  tolerandts]  Coti  nel  Cod. 


l6o  SOCIETÀ  DEI  MERCANTI 

dandie  ouoc  presmtes  tcaeantiir  et  debeaat  precise  este  oim  pfx>- 
curatorìbus  Cambiì  et  sapieotìbus  dictanm  sodetatum  et  talliter  5 
facere  et  ordinare,  quod  duo  boni  et  l^ales  homines,  unus  prò 
Cambio  et  allius  prò  Mercadandia,  elligantur  ad  dictum  passadium 
colligendum,  qui  teneantur  eorum  officium  bene  et  legalliter 
exercere;  qui  debeant  habere  et  recipere  a  sodetatibus  predicds 
prò  eorum  feudo  et  sallarìo  ad  voluntatem  dìaorum  procuratonim  i  o 
et  sapientum. 


IO.  ad  Tolonutem  Sc,'\  Invece  dì:  ìd  qood  ▼oluerìnt  dicti  procnralores  et  npteates 
II.  Lo  itatuto  Jimisce  qtd  net  wu.,  ma  è  moit9  probabiie  che  qmetto  sia  tmeompieto; 
perchè  am  ^è  alcun  wegno  éi  iernUna^itme  e  oltre  a  ciò  wumcano  fé  $olile  qppnma^iom 
del  capitano  e  del  Consiglio  del  popolo. 


STATUTI 


•ILLA 


SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDARGLI 

DELL'ANNO  .MCCXXXXH.  CIRCA 
CON  EMENDAZIONI  DELL'ANNO  .MCCLV.  O  J^CCLVI. 


Statua  boìognen.  Voi.  Il  '  II 


LiBSR   STATUTORUM   VENDENTIUM  CASEOS,  CARKES,  LARDUM 

ET   OLEUM  AD  PONDUS('\ 


IN  nomine  Domini,  amen,  ego,  qui  §um  de  societate  hominum 
civitads  et  suburbiorum  Bononie  vendencium  caxeum,  oleum, 
cames,  sai  et  lardum,  iuro  ad  sancta  Dei  evangelia  obedire  et 
observare  omnia  precepta  seu  mandata  bona  fide,  sine  omni  fi-aude, 

5  que  mihi  faciet  seu  fieri  fadet  potestas  seu  rector  communis  Bo- 
nonie seu  capitaneus  populi  Bononie  et  eius  familia,  qui  nunc 
est  vel  prò  temporibus  fuerint,  aut  nuncio,  aut  litteris,  vel  alio 
modo,  et  ipsum  potestatem  seu  rectorem,  et  suos  milites,  et 
iudices,   et  notarìos,   et  omnes  de  sua  familia,  et  capitaneum 

IO  populi,  et  omnes  de  sua  familia  manutenere  et  adiuvare,  et 
auxilium,  et  conscilium,  et  &vorem  eis  dare  modis  omnibus, 
quibus  poterò,  in  bis  omnibus,  que  spectent  ad  honorem  eorum 
et  ad  honoris  incrementum  et  commodum;  nec  iuram  seu  con- 
spiracionem  facere,  nec  esse  ubi  fiat  contra  honorem  potestatis, 

^5  vel  rectorem  seu  capitaneum  populli  communis  Bononie,  vel 
aliquem  de  sua  familia.  et  si  sivero  aliquem  seu  aliquos  tra- 
aare  seu  ordinare  aliquid,  quod  sit  contra  honorem  potestatis 

La  imte9ta^kme,  compo$ta  da  ìin  ignorante  rubHeatore,  mi  Codice  tuona  .*  Liber  for- 
nugionini  et  vendencioni  et  cazeoram,  carniiiiD,  lardorom,  olca  quoque  pooderatonun 
6-7.  qui  -  fuerìnt]  Così  nel  Cod, 

(i)  Lo  statuto  fu   cancellato  con     prima  pagina  fu  scrìtto:  «non  est  apro- 
un  frego  di  penna  ed  in  margine  alla     a  bandum  quia  non  est  sub  ancianis  ». 


e.  I  A 


e.    I  B 


C.    IC 


164  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDARGLI 

vel  rectoris  Bononie»  seu  capitane!,  vel  alicuius  de  sua  familia, 
sibi  quam  cicius  poterò  manifestabo  vel  manifestari  faciam.  et  à 
audiero  aliquem  rumorem  de  die  vel  de  nocte  in  dvitate  Bononie,  20 
statini  ad  potestatem  Bononie  seu  reaorem,  seu  capitaneum  po- 
pulli  ad  pallacium  communis  Bononie,  vel  1  alibi,  ubi  fuerit,  in  eonim 
auxilium  veniam  et  accedam,  et  non  ad  domum  alicuius  de  dvi- 
tate Bononie,  nisi  ad  sensum  potestatis  vel  rectoris  Bononie  et 
capitanei  vel  sui  nuncii.  et  potestatem  seu  rectorem,  et  capita-  25 
neum  Bononie,  et  omnes  de  sua  familia  contra  omnem  hominem 
civitatis  Bononie  adiuvabo  et  defendam  prò  meo  posse,  et  si 
consdUum  a  me  pecierint  ipse  potestas  vel  rector,  vel  capitaneus^ 
vel  aliquis  de  sua  £unilia,sibi  bona  fide  dabo,  omni  fraude  remota, 
et  predicta  omnia  observabo  ad  intellectum  potestatis  seu  rectoris  30 
et  capitanei  communis  Bononie.  item  ancianis  populi»  seu  recto- 
ribus  popuUi  Bononie  obediam  et  me  congregabo  ubi  voluerìnt 
et  preceperint,  vel  precipi  fecerint  prò  bono  statu  potestatis,  et  ca- 
pitanei, et  communis  Bononie.  civitatem  et  comitatum  Bononie 
prò  posse  meo  defendam  ab  omni  gravamine  et  semper  tractabo  ea  35 
omnia,  que  pertineant  et  spectent  ad  maiorem  honorem  et  utili- 
tatem  seu  conmiodum  dvitatìs  et  communis  Bononie.  ministrales 
meos  et  societatis  mee  predicte  obediam  et  statuta  facta  prò  arte 
mea  a  ministralibus  vel  ab  illis  qui  fiierint  ad  faciendum,  obser- 
vabo bona  fide,  sine  fi'aude,  salvis  tamen  in  omnibus  et  per  omnia  40 
precepds  potestatis  seu  rectoris  communis  Bononie,  et  capiunei 
populi  Bononie  et  sue  familie,  et  salvis  statutis  seu  ordinamends 
potestatis,  et  communis,  et  capitanei  Bononie  et  ancianorum  populli 
Bononie,  que  semper  inviolabiliter  et  honorifice  tenear  obser- 
vare  et  obedire.  socios  meos  in  iure  suo  servabo  et  auxilium  et  45 
consilium  dabo  petentibus  et  indigentibus  in  his  quibus  pederint, 
et  mini||stralibus  meis  et  michi  videbitur  expedire,  et  que  non 
sint  contra  honorem,  et  bonum  statum,  et  utilitatem,  et  statuu 
communis  Bononie,  et  anciancmim  populli  Bononie,  et  capitanei 
et  si  quid  additum  vel  diminutum  fuerit  huic  brevi  per  potè-  jo 
statem  Bononie  vel  rectorem  communis  Bononie,  seu  per  capiu- 
neum,  vel  per  andanos  et  reaores  populli  Bononie,  de  addito 
tenear  et  de  diminuto  sim  absolutus. 


STATUTI  DEL  JilCCXXXXU.  CIRCA  16$ 


Incipiunt  statuta. 

HEC  sunt  statuta  seo  ordinamenta  facta  a  sodetate  et  prò  so* 
detate  hominum  vendendum  caxeum,  oleum,  carnes,  sai 
et  lardum  dvìtatìs  fiononie  ad  honorem  Dei,  et  potestatis  seu  re- 
aoris,  et  capitane!  communis  Bononie.    que  sodetas  reformata  fiiit 
5  millesimo  .ce.  quadragesimo  secundo,  de  mense  novembri. 


I.      De  SACRAMENTIS  RBNOVANDIS. 

STATUUfOS  quod  sodetas  hec  debeat  durare  per  decem  annos 
ante  quam  sacramenta  renoventur;  et  finitis.x.  annis,  reno- 
ventur  sacramenta  secundum  quod  placuerit  malori  parti  homi- 
num sodetatìs,  et  duret  et  stet  postmodum  per  .xx.  annos,  quod 

5  non  renoventur  sacramenta. 

Statuimus  quod  dieta  sodetas  habere  debeat  semper  quatuor 
ministrales,  quorum  unus  sit  massarius  diete  sodetatis,  et  durare 
debeant  per  totum  annum  et  quolibet  capite  anni  mutentur.  et 
elligantur  ad  brevia  per  illos  de  dieta  sodetate  congregatos  omnes 

IO  vel  maior  pars  per  nundum  sodetatis  citatos  et  vocatos,  ut  certa 
die  veniant  ad  electionem  ministralium  fadendam.  et  ellectores 
teneantur  elligere  duos  ministrales  ex  una  parte  Apose  et  duos 
alios  ex  alia  parte  Apose,  et  habeant  Inter  omnes  ministrales 
prò  una  comestione  in  toto  anno  .xl.  soL  bon.  et  non  plus  aliquo 

15  modo  prò  eorum  feudo,  et  solvant  bulletas  et  missas  et  comedant 
feudum  eorum  simul,  et  nisi  comederìnt,  remaneat  in  societate. 
et  elligant  nundum  ad  eorum  libitum,  et  sit  remuneratus  secun- 
dum quod  placuerit  sodetati,  omnibus  vel  malori  parti. 

I,  15.  Cod.  bnlltt  eoi  tegno  deU'abbreiria\hne, 


e.  I  D 

I 


I 


l66  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDARGLI 


IL    De  notarii  socibtatis  feudo. 

STATUiMUS  quod  notarius  societaris,  qui  prò  tempore  fuerit, 
habeat  prò  suo  feudo  per  totum  annum  .xx.  sol.  boa.  et 
plus  vel  mìnus  secundum  quod  placuerit  maiorì  parti  consdlii  so* 
cietatis.  qui  notarius  scribat  racionem  massarii  sodetads  et  aliis 
scrìpturas,  que  scribi  oportuerìnt  in  societate.  5 


CSA  III.    Db  mortuis  societatis. 

STATUIMUS  quod  ministrales  teneantur  elligere  .un.  homines 
de  societate,  qui  porteat  corpus,  si  aliquis  de  societate  mori- 
retur;  et  habeant  portatores  jul  sol.  bon.  prò  comestione  de  bonis 
illius  qui  morietur»  si  habuerit  unde  possit  solvi;  si  vero  non 
habuerit,  ministrales  solvere  teneantur  de  denarìis  societatis  infra  5 
•vui.  dies  post  sepulturam.  et  nuncius  habeat  «xii.  bòn.  ex  eo 
quod  tenetur  facere  congregari  homines  societatis  ad  corpus,  de 
denariis  defunti,  si  habuerit;  sin  autem,  de  denariis  societatis. 

Statuimus  quod  si  aliquis  de  societate  moriretur  et  esset  ita 
pauper,  quod  non  haberet  unde  possint  fieri  expense  circa  se-  ro 
pulturam,  ministrales  teneantur  ipsum  facere  sepellirì  expensis  so- 
cietatis omnibus,  et  quilibet  de  societate  teneantur  venire  ad 
corpus  cum  sibi  dictum  fuerit,  in  hanno  .vi.  den.  et  si  aliquis  se- 
paraverit«se  sine  parabola  ministralium,  solvat  prò  banno  .xn.  den. 


mi.    Db  cerbis. 

STATUIMUS  quod  dieta  societas  habeat  semper  duos  cereos  bonos 
et  magnos  secundum  quod  consuetum  est;  et  debeant  stare 
penes  ministrales  et  massarium  societatis  cum  palio,  quod  dicu 

II.  Cod.  FBUDI 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXII.  CIRCA  167 

societas  habet;  et  cerea  et  palium  operentur  in  servicio  defun- 
j  torum  societatis. 


V.    Db  die  in  oyo  congregari  debent. 

STATUUfUS  quod  quilibet  de  societate  teneatur  venire  quolibet 
die  dominico  ultimo  cuiuslìbet  mensis  ubi  sibi  |  preceptum 
fiierìt  a  nuncio  societatis,  cum  ftierit  preceptum  sibi  vel  domui 
sue,  nisi  iusto  impedimento  remanserit.    et  qui  non  venerit  solvat 

5  prò  banno  .vi.  bon.  et  si  habuerit  impedimentum,  ipsum  propo- 
nere  debeat  coram  ministralibus  et  teneatur  sacramento  verìtatem 
proponere;  et  si  iustam  habuerit  excusationem,  absolvatur,  si 
vero  non  iustam,  solvat,  ut  dictum  est;  et  ministrales  teneantur  sol- 
vere xii.  den.,  nisi  iustam  excusationem  habuerint.     et  quilibet  de 

IO  societate  solvat  prò  missis  tocius  anni  .xii.  den.  in  primis  .vi.  men- 
sibus  ministralibus. 


VI.    De  missa. 

STATUiMUS  quod  ministrales  teneantur  quolibet  die  dominico 
ultimo  cuiuslibet  mensis  facere  dici  missam  ad  honorem  Dei 
et  beate  Marie  aput  Sanctum  Stephanum  vel  alibi,  ubi  congre- 
gaverint,  et  dare  benedicionem  inter  socios  et  alios  homines, 
5  qui  erunt  ad  missam  ibi.    et  solvant  ministrales  prò  missa  presbi- 
tero .VI.  den.  et  duas  candelas.  ■* 


VII.    De  consciliariis. 


STATUIMUS  quod  dieta  societas  habeat  .viii.  homines,  qui  sint 
consiliarii  ad  minus  diete  societatis  cum  ministralibus;  qui 
elligantur  a  ministralibus  semper,  et  plus  vel  minus  secundum 
quod  eis  placuerìt. 


e.   3  B 


1^8  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDARGLI 


Vili.      De  INaUISITORIBUS  RATIOKUIC. 

STATUiMUS  quod  mioistrales  novi,  qui  prò  tempore  fuerìnt»  infra 
.vin.  dies  ab  ingressa  eorum  officii  teneantur  precise  elligere 
ai.  bonos  et  legales  homines  de  dieta  societate,  qui  inquirantomnes 
illos,  ad  quos  pervenerit  de  avere  societatis.  et  quilibet,  qui  ha- 
CSC  buerit,  teneatur  (  reddere  eis  racionem  ;  et  si  in  venerint  aliqaem  j 
defraudasse  aliquid  de  avere  societatis,  condempnent  ipsum  vel 
ipsos  in  duplum,  scilicet  in  eo  quod  fraudavit  et  in  tantumdem 
de  suo  diete  societati. 


VIIIL    Db  impensis  lbgalibus  habenois. 

ITEM  statuimus  quod  quilibet  de  dieta  soeietate  teneatur  legaliter 
dictam  artem  exercere  et  facere,  et  vendere  ad  pensam,  et  se- 
eundum  quod  eommune  Bononie  sibi  dederit  pensam  et  sa^os. 
et  quilibet  teneatur  habere  rectum  marcum,  et  rectum  quardro- 
nem,  et  rectas  libras,  et  rectas  undas,  et  reetas  staderias,  et  rectas  5 
mensuras  et  legales.  et  niinistraies  diete  soeietatis  tribus  vidbus 
in  anno  inquirere  ad  minus  teneantur,  et  cercare  omnes  de  dieta 
sotietate,  et  pondera  eorum  et  mensuras;  et  si  invenerint  ali- 
quem  non  habentem  iusdtiam,  ut  dietum  est,  solvat  nomine 
banni  quodens  reperìretur  :  prò  quaiibet  libra  .xil  den.,  prò  media  io 
libra  .ff.  den.,  de  quartirone  .xii.  inperìal,,  de  medio  quardrone 
•xviii.  den.  et  prò  quaiibet  unda  .l  bon.  et  plus  arbitrio  mini- 
stralium,  qui  prò  tempore  fìierint.  et  quicumque  habuerit  non 
rectas  ballan^as,  si  fraudulenter  eas  tenuerìt,  solvat  .11.  sol.  bon. 
prò  banno  et  plus  arbitrio  ministralium  ;  et  hoc  sit  in  provisione  i) 
ministralium.  et  insuper  puniantur  arbitrio  potestads  Bononie 
et  capitaneiy  salvo  semper  quod  ysearii  et  illi,  qui  elligerentur  a 

Vm.  Cod.  omette  De  Vim.  In  margine,  dove  il  notaio  della  $odetà  aoA)  ff 

rubriche,  che  dovevano  poi  essere  scritte  in  rosso,  kggesi  invece:   Db  pkmsis  lmalui» 

MABCND» 


^  STATUTI  DEL  JCCCXXXXD.  CIRCA  liS9 

potestate  Bononie  vel  a  capitaneo  super  hec,  possìnt  et  debeant 
inquìrere  ad  eorum  libitum  et  voluntatem  et  eorum  officium  ezer- 
20  cere  in  eis. 

X.      QUOD  NULLUS  VENDAT   UNAM  REM  PRO  ALIA. 

STATUiMUs  quod  DuUus  de  societate  predicta  debeat  vendere 
unam  rem  prò  alia  sdenter,  vel  cames  aut  lardum  de  femina 
prò  masculo;  sed  semper  teneatur  dicere  verìtatem,  si  interrogs^tus 
(iierit.    et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  |  banni  .iii.  soL  et  plus, 
5  arbitrio  ministralium,  et  puniatur  arbitrio  potestatis  et  capitane!. 


XI.    De  carnibus  malsanis. 

STATUIMUS  quod  nullus  vendat  cames  malsanas,  vel  teneat  ad 
vendendum  aliquo  modo;  et  qui  contra  fecerit  puniatur  se- 
cundum  formam  statutorum  communis  Bononie,  et  plus  arbitrio 
ministralium  et  illorum  de  consdlio  societatis. 


XII.      De  VOLENTIBUS  INTRARE  '  HANC   SOaSTATSM. 

STATUIMUS  quod  quicumque  voiuerit  intrare  hanc  societatem, 
debeat  et  teneatur  solvere  massarìo  diete  societatis  prò  hen- 
trata  .x.  sol.  bon.  infra  unum  mensem  ab  inorata,   salvo   quod 
ministrales  possint  terminum  prolongare  et  salvo  quod  illi  de 
5  antiqua  societate,  vel  eoruni  filii  solvaot  tantummodo  .xv.  bon. 


Xin.      De  VOLENTIBUS  Q.UERI. 

STATUIMUS  quod  aliquis  de  societate  non  conqueratur  de  aliquo 
suo  sodo  de  eo  quod  pertineat  ad  hanc  artem,  nisi  sub  suo 

XL  Cod.  CARNI»;  ma  in  marcine,  dovt  ci  tono  i  titoli  originari  dei  capitoli,  che  il 
ruMcatore  ptìi  tardi  copiò  male,  sta  icritto  :  CAWtnìn 

Statuti  bolognesi.  Voi.  U.  II* 


CSD 


lyo  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDAROU 

ministrali   seu  ministralibus  ;  et  qui   contra  fecerìt  solvat  diete 
societati  nomine  pene  .v.  sol.  bon.    sed  si,  dieta  sententia,  voluerit 
appellare  sub  potestate  Bononie,  vel  suis  iudidbus,  vel  capitaneo,  5 
possit  hoe  £ieere  sine  pena. 


Xini.      QUOD  NULLUS  TENBAT  ALIQUEM 
QUI  NON  Srr  DB  SOCIBTATe. 

STATUiMUS  quod  aliquis  de  soeietate  non  teneat  aliquem  prò 
suo  soeio  ad  baneam  seu  stationem,  qui  non  sit  de  soeietate  ; 
et  qui  eontra  fecerìt  nomine  pene  solvat  .xx.  soL  bon.  et  hoc 
inquirant  mìnistrales  ter  in  anno  et  quilibet  teneatur  accusare. 

XV.      Db  CONDENPNAaONIBUS  RECUPERANDIS. 

STATUIMUS  quod  quicumque  fuerit  condenpnatus  a  ministra- 
libus diete  societadS)  teneatur  solvere  condenpnationem  infra 
.XV.  dies  post  condempnationem,  in  pena  tertii,  et  ministrales  ipsam 
condempnationem  recuperare  debeant  cum  dieta  pena  transaetis 
•XV.  diebus.  5 

e.  3  A  XVI.    Quod  ministrales  faoant  obsbrvailb 

aUOD   MAIORI   PARTI  PLACUERIT. 

STATUUcus  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fìierint,  teneantur 
facere  observari  ea  omnia,  que  malori  parti  hominum  diete 
societads  placuerit,  in  omni  facto  spectanti  et  pertinenti  ad  ipsam 
societatem. 

XVn.    De  pauperibus  societatis. 

STATUIMUS  quod  quilibet  de  soeietate  pauper  et  infirmus  auxi- 
lietur  et  iuvetur  per  illos  societatis  ;  et  ministrales,  qui  prò 

XVI,  3.  pitcoerìt]  Così  nel  Cod, 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXDL  CIRCA  I71 

tempore  fuerìnt,  teneantur  sibi  dare  prò  disspendiis  fadendis  .x.  soL 
bon.»  et  plus  vel  miaus  arbitrio  ministralium  et  illorum  de  con- 
S  siiio  eorum. 


XVIIL      QUOD  NULLUS   INSURGAT   CONTRA  MINISTRALES. 

STATUiifUS  quod  nullus  de  societate  irato  animo  insurgat  contra 
ministrales  societatis  vel  nuntium  sodetatis,  nec  dicat  verba 
ioiuriosa.  et  qui  contra  fecerit  nomine  banni  solvat  .x.  sol. 
bon*  quotìens  contra  fecerit,  et  plus  et  minus  arbitrio  ministra- 
lium. et  si  uxor  alicuius  contra  fecerit,  vir  prò  banno  solvat 
•v.  sol.  bon.,  cum  ministrales  vel  nundus  vadunt  ad  domum 
eorum  aliqua  de  causa. 


XVIIII.    De  marco. 

STATUiMUS  quod  societas  habere  debeat  et  emi  de  denariis 
sodetads  unum  marcum  bonum,  rectum  et  legalem  .xii.  un- 
ciarum  et  duas  ballan^as.  qui  marcus  et  baliance  stare  debeant 
semper  penes  ministrales  societads,  qui  prò  tempore  fuerint;  cum 
5  quo  marco  et  baliance  ministrales,  qui  prò  tempore  fiierìnt,  inqui- 
rant  et  cerchent  ter  in  anno  ad  minus  omnes  alios  marcos  ìUorum 
de  sodeute  et  libras,  et  redfìcent  omnes  et  marcos  et  libras,  si 
necesse  fiierit;  et  libram  et  mediam  libram  et  denariatam  ha- 
beant,  silicet  ministrales  prò  societate. 


XX.      De  DIEBUS  DOMINIClS«  e.  3  b 

STATUIMUS  quod  nullus  de  societate   diebus  dominicis  traant 
extra  stacionem  causa  vendendi  caxeum  vel  lardum,  oleum  vel 
cames  aut  sai.     et  qui  fecerit  contra  prò  banno  solvat  .xii.  den. 

XVIII.  Cod.  MumerkAiM 


17^  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIAI  E  LARDAROLI 

quotiens  centra  fecerit }   salvo  quod  possk  v^adere  m  domo  et 
statione  sua   a  latere  iatus,  et  mioistrales  hoc  rinquiraot.    hoc  5 
idem  servetur  in  arcobanchis,  ab  illis  qui  habent  eoi  ia  curia 
communis. 


XXI.    Db  illis  qjji  nolunt  esse  de  societate. 

STATuiMUS  quod  nullus  debeat  emere,  vel  vendere,  vel  cambire, 
vel  mercatum  aliquem  faceré  seu  aUquam  negotiationem  cum 
aliquo  ^el  aliquibus,  qui  hanc  artem  exercuerit,  et  esse  contempserìt 

r 

et  noluerìt  esst  de   societate  hac,   postquam   fiierit  appellatus 
a  ministralibtis  sotietatìs.     et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  5 
banni  .x.  soL  bon.  quotiens  contra  fecerit,  postquam  fuerit  denun- 
tiatus  in  sotietate  a  ministralibus  ille  vel  illi,  qui  intrare  noluerint. 


XXII.      Si  ALiaUIS   FUERIT   ELLECTUS   AD   ALiaUOD   OFFICIUM. 

STATUIMUS  quod  sì  aiiquis  fuerit  ellecms  ad  aliquod  offidum 
societatis  voluntate  hominum  diete  societatis,  ad  brevia,  vel 
alio  modo,  et  ipsum  officium  repudiaverìt  et  facere  contempserìt, 
solvat  nomine  banni  ministralibus  «v.  sol.  bon.  et  facìat  officium  ; 
et  nisi  ministrales,  qui  prò  tempore  fuerìnt,  sibi  acceperìnt,  solvant  5 
ipsi  ministrales  de  suo. 


XXIII.      Db   MINISTRALIBUS   ET   MASSARlfS. 

STATUIMUS    quod  quicumque  fuerit  ministralis  vel   massarius 
diete  societatis,  non  sit  in  ipsis  officiis  in  sequenti  anno. 


XXII.  Cod.  Si  aliquis  fuerit  ellbctus  aliorum  officium;  ma  in  margine 9  ad  mix- 

aVOD  .qfflClVI^ 


STATUTI  DEL  ^CCXXXXU.  CIRCA  IJS 


XXIIII.    De  dono  kon  faciendo  de  illo  societatis. 

STATUiMUs  quod  ministrales  huìus  societatis  non  possint  facere 
aliquod  donum  alicui  de  avere  societatis,  nisi  secundum  quod 
placuerìt  hominibus  de  conscilio  huius  societatis  vel  maiori  parti; 
et  sì  factum  fuerit,  non  valeat  et  restituant  socìetati  ministrales. 


XXV.    Quod  ministrales  et  massarius 

RESTITUANT  QJJOD  TENENT. 

STATUIMUS  quod  ministrales  et  massarius,  qui  prò  tempore  fue-  e.  3  e 
rìnt,  infra  unum  mensem  post  o£Eicium  depositum  teneantur 
reddere,  et  dare,  et  consignare  ministralibus  et  massario  succeden- 
dbus  onme  id,  quod  habuerint  de  illo  societatis,  tam  denarios, 
5  quam  res  alias;  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  qui- 
libet  .x.  soL  bon.  et  restituant  quod  tenuerint  in  totum,  et  omnes 
cartas  et  sententias  pertinentes  ad  societatem. 


XXVI.    De  loco  ubi  congregatur  societas. 

STATUIMUS  quod  ministrales  in  prima   congregatione  eligant 
et  firment  locum,  ubi  societas  debeat  congregari  per  totum 


annum. 


XXVII.    De  ministrali  assenti. 

STATUIMUS  quod,  si  aliquis  ex  ministralibus  vel  massarius  iverit 
extra  civitatem  Bononie,  relinquat  alium  suo  loco,  si  voluerìt; 
quod  si  non  fecerit,  alii  ministrales  faciant  totum  officium  ac  si 
esset. 

XXQn.  Cod,  Db  dono  non  facond»  db  soofBTATiti  M4  in  morfine,'  Ds  dono  non 

PAaSNDO  DB  ILLO  BOCIBTAnf 


174  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDARGLI 


XXVIII.    Db  volentibus  intrare  socibtatbm 

aUOD   APPROBENTUR. 

STATUIMUS  quod  nuUus  redpiatur  in  societate  hac,  nisi  pia- 
cuerit  et  approbatus  fuerìt  a  ministralibus  et  consdliaiiis  diae 
sodetatisy  et  iuret  in  societate,  et  nisi  (uerit  homo  bone  fame,  et 
bone  opinionis,  et  liber. 


XXVIIIL    De  condenpnationibus  recuperandis 

ET   ALIIS   DENARIIS. 

STATUIMUS  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fiierint,  teneantur 
recuperare  omnes  condenpnationes,  quas  fecerint,  et  omnes 
denarios  ab  illis  qui  intraverint  societatem,  et  denarios  mìssarum, 
et  denarios  de  bulletìs  ;  et  nisi  recuperaverint,  perdant  feudum  et 
plus  tantum,  quantum  fuerint  condenpnati,  dum  tamen  reperìatur 
de  bonis  illorum  qui  debuerint  solvere. 


XXX.  «^  Quod  si  qjuis  tractaret  destruere  societateii. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  de  hac  societate  tractaret  vel  ordi- 
naret  devastare  hanc  societatem,  solvat  nomine  banni  diete 
societati  .x.  lib.  bon.  et  expeliatur  de  societate.  et  si  quis  dixerit 
destruere  eam,  solvat  prò  banno  .x.  soL  bon. 


XXXI.      De  PARTE  DANDA  SUPERVENIENTI. 

e.  3  D      Q  TATUIMUS  quod,  SÌ  aliquis  de  societate  emerit  oleum,  caxeum, 
Ovel  lardum,  seu  cames,  vel  alias  res  que  spectent  ad  artem 

XXVniI,  4.  Cod,  bull,  col  segno  di  abhrtvia^iùne,  di  cui  ti  è  detto  ai%I,  /5- 
XXX.  Nel  Cod.  questa  rubrica  è  trascritta  in  modo  inintelligibile;  ma  in  margiut 
essa  si  trova  in  questa  doppia  forma  :  Quoo  su^un  tmctabxt  pnntugKs  aoczsTATn*  f 
Quod  sk^uib  tractaiut  ut  obstruirbt  toasTATSii. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXII.  CIRCA  175 


huius  sodetads,  et  aliquis  vel  aliqui  de  societate  supervenerint 
et  voluerìnt  partem  habere  rei  empte,  emptor  sibi  partem  dare 
5  teneatur,  in  banno  .xii.  imperiai,  quoties  quis  centra  fecerìt;  et  det 
postmodum  sibi  partem,  si  supervenerìt  ante  quam  sit  completum 
mercatum. 


XXXIL      QUOD  NULLUS  VOCET  COMPARATOREM. 

STATUiMus  quod  nuUus  de  societate  vocet  aiiquem  compara- 
torem,  donec  est  ad  bancam  alterius  ad  emendum,  nec  sibi 
fadat  dgnum  vel  insignam  aliquam,  in  banno  .xii.  inperial,,  nec 
disdpulus  aliquis,  qui  staret  ad  bancum. 


XXXIII.    De  dinariis  missa&um. 

« 

STATUiBius  quod,  si  quis  tenuerìt  denarios  missanim,   solvat 
duplum. 


XXXIin.      De  VERBIS   INIURIOSIS   CREDATUR   MmiSTRALISUS. 


STATUIMUS  quod  de  verbis  iniurìosis  credatur  ministralibus  et 
nuntio  sodetatis  verbo  tenus. 


XXXV.    De  fideiussore  massarii, 

STATUIMUS  quod  quicumque  fuerìt  massarius  huius  sodetatis 
det  fideiussorem  de  restituendis  omnibus,  que  sibi  obvenerint 
de  avere  societatis  et  aliis  rebus. 


XXXn,  4.  Sottintendati:  id  faciat         XXXIIII.  Cod.  massario;  ma  in  margine  miss. 
^iniiuatralibiu^  che  il  rubricatore  interpretò  come  mass.  (mtLSMTÌo), 


l^€  SOCIETÀ  DEI  FORMAGGIARI  E  LARDAROU 


e.  4  A 


XXXVI.    De  debitoribus. 

STATUiMus  quod  Omni  debitori  confesso  de  sodeute,  qui  de- 
buerit  dare  aliquid  alicui  de  sodetate  vel  olii  qui  non  sit  de 
societate,  ministrales  teneantur  sibi  facere  preceptum  de  solvendo 
ad  .X.  dies;  et  nisi  solverit,  solvat  postmodum  massarìo  sode- 
tads  de  libra  solidum  et  de  solido  denarium,  et  a  termino  in  antea  5 
ministrales  teneantur  dare  tenutam  creditori  de  eo  quod  confessus 
fuit  debitor,  et  de  exspensis. 


XXXVII.    De  cereis  dandis  in  pesto  sancti  Iohannis. 

STATUIMUS  quod  ministrales  in  die  sancd  Iohannis  de  iunio 
de  avere  societatis  dent  duo  ce||rea  de  libra  ad  altare  sancti 
Iohannis  aput  Sanctum  Stephanum,  ubi  congregantur  annuadm. 


XXXVIIL    De  condepnationibus  ferendis 

CUM  ILLIS  de  COMSCIUO. 

STATUIMUS  quod  ministrales  societatis  faciànt  condenpnadones, 
que  fecerint  de  hominibus  societatis,  cum  illis  de  Consilio  so- 
cietatis, ante  quam  legantur  et  publicentur. 

XXX VII.  Cod.  IN  PB8T1;  ma  in  margine:  in  pesto 


STATUTI   DELLA  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 

DELL'ANNO  ilCCXXXXVin. 

CON  AGGIUNTE   O   EMENDAZIONI 
DEGLI  ANNI  .MCCL.  .MCCLIIII.  .MCCLV.  O  .MCCLVL 


Statuti  bolognni.  Voi.  II.  \t 


y 


IN  nomine   Christi.    amen,     hec  sunt  statuta  et  ordinamenta      e.  i  a 
societaris  Ferratorum  facta  ad  honorem  Dei  et  communis  Bo- 
nonie. 


I. 


STATuiMUS  et  ordinamus  quod  unusquìsque  nostrorum  sodorum, 
qui  nunc  sunt  aut  prò  tempore  enint,  teneantur  servire  de 
arte  nostra  onmibus  militibus  nostre  dvitatis  et  comitatus  et  om- 
nibus ìndigendbus  nostro  servitio  bene  et  iegaliter. 


II.    Generale  sacramentum  omnium  soaETATis  Ferratorum. 

IURO  et  promitto  ego,  qui  sum  et  qui  ingredior  sodetatem  Fer- 
ratorum,  hobedire  ministrales  diete  sodetatis,  qui  nunc  sunt  aut 
prò  tempore  erunt,  omnia  precepta,  que  mihi  preceperint  ad  uti- 
litatem  sodetatis  et  communis  Bononie,  nec  eorum  precepta,  in 

5  feiudem,  audire  vitabo.  et  si  ministrales  michi  preceperint  aut 
eorum  nundo  predpi  fecerìnt,  quod  debeam  congregari  in  aiiquo 
loco,  in  eo  congregabo  ea  bora,  qua  mihI  preceptum  fuerit,  nec 
inde  me  separabo  sine  licentìa  ministralium,  nisi  remanserìt  insto 
et  evidenti    impedimento,     et  si  contra  fecerìt,  solvat   nomine 

IO  banni  .xn.  bon.,  si  a^nuntio  inventus  fuerit. 


l8o  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


IIL    De  subveniendo  sociis  in  infirmitate  positis. 

ITBM,  si  quis  nostre  societatis  fuerìt  in  infirmitate  positus,  quod 
Deus  advertat,  ministrales  teneantur  ipsos  visitare,  postquam  eis 
fuerìt  denuntiatum*  et  si  michi  preceperint,  quod  eum  debeam  cu- 
stodire de  die  aut  de  nocte,  secum  stabo  ad  voluntatem  mìnistra- 
lium  ;  et  si  ob  subventionem  eius  aliquid  michi  petierìnt  ministrales,  5 
illud  eis  dabo.  et  quicumque  non  observaverìt  supradicu,  solvat  . 
nomine  banni  .v.  sol. 

IIIL 

ITEM,  statuimus  quod  ininistrales  teneantur  infra  .xv.  dies  eligere 
ad  eorum  voluntatem  duos  homines  de  societate,  qui  videant 
et  inquirant  rationem  massarii.  et  si  invenerint  ministrales  vel  mas- 
sarium  iniuste  vel  malo  modo  habuisse  de  avere  societatis  vel 
alicuius  de  sotiis,  condempnent  eum  ad  restitutionem  eius  et  tan-  io 
tumdem  de  suo  communi  societatis. 

V.      Q.UALITER  DEBEAT   FIERI  ELECTIO  MINISTRALIUM 

ITEMy  didmus  quod  tres  ministrales  eligantur  omnì  anno  ad  brevia, 
de  quibus  sit  unus  massarius,  in  festo  sancte  Mane  de  februarìo, 
per  corporalem  societatis  ad  Sanctum  Bertjiolummeum  ;  qui  mi- 
nistrales debeant  ìurare  faccre  et  exercere  offitìupi  eorum  bona 
fide  ad  utilitatem  societatis  et  honorem  communis  Bononie.  et  5 
qui  brevem  habuit,  non  possit  esse  mioistralis.  et  illi,  qui  enjnt 
ministrales,  non  debeant  plus  esse  in  ilio  anno. 

VI.    Db  accusatis  ministraubus  nolentibus  dare  pignora. 

ITEM,  si  inciderò  in  aliquod  bannum,  vel  condempnatus  ero  a  mi- 
nistralibus  occasione  alicuius  malefitii  quod  fecero,  illudoban- 

in,  3.  Inttndaù  ayerUt  V,  7.  io  ilio  anno]  Fané  dee  correggerai  (cf*  h  UatKto 

precedente  alla  rubrica  XXIII)  in  seqaenti  aono  ;  $e  pure  queste  parole  non  si  aggiv^^f^ 
quando  la  carica  dei  ministrali  divenne  semestrale,  VI.  nolentibus]  Cod,  MOLcm 


STATUTI  DEL  JdCCXXXXVm.  l8l 

num  et  oondempnationem  solvam  ad  terminum  michi  datutn  a 
minktralìbus,  salvis  semper  precepds  potestads  et  capitanai  tam 
5  presentis  quam  futuri,  et  statutis  conununis  Bononie.    quod  si  non 
fecerit,  solvat  nomine  banni  .v.  soL  bon.  prò  qualibet  vice. 


VII.      QUALITER   DEBEAT  FIERI  CONSILIUM. 

ITEM,  didmus  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fuerìnt,  teneantur 
omni  anno  eligere  octo  homines  societatis  [  Feratorum  ad  con- 
silium  societatis  predicte  infra  .xv.  dies  postquam  vocad  fuerint. 
qui  consciiiares  teneantur  vinculo  sacramenti  consiliare  ministrales, 
5  qui  prò  tempore  fiierìnt,  bona  fide»  sine  fraude,  ad  utilitatem  so- 
cietatis et  honorem  communis  Bononie,  remoto  bodio,  amore, 
timore,  pretio  vel  precibus,  spedali  lucro  vel  dampno  meo  vel 
alieno,  salvis  preceptis  potestatis  et  capitane!. 


Vili.    Quod  nullus  dicat  ministralibus  vel  eorum  notario 

VERBA  IKIURIOSA. 

STATUiMus  quod  quicumque  dixerìt  ministralibus  vel  eorum  no- 
tario verba  iniuriosa,  solvat  prò  qualibet  vice  nomine  banni 
.V.  soL  bon. 

Vini.    De  confirmatione  consilii. 

ITEM,  statuimus  quod  ministrales  debeant  confirmare  eorum  con- 
Scilla,  £icto  partito  in  eo,  quod  placuerit  tori  vel  malori  parti 
homìnum  societatis  vel  illorum,  qui  essent  ibi  adunati  prò  negotiis 
sodetatis. 

X.    De  congregatione  societatis  et  statutis  legendis. 

ITEM,  dicimus  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fuerint,  teneantur 
£icere  congregari  corpus  societatis  Feratorum  omni  anno  per 
quatuor  vices  et  facere  legì  statuta  qualibet  vice  causa  tractandi 


e*  I  B 


l82  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


et  ordinandi  ea,  que  spectant  ad  utilìutem  societads  Feratonim  et 
honorem  communìs  Bononie,  salvis  semper  preceptis  potestatis  5 
Bononie  et  capitanei.     et  de  hoc  non  possint  petere  absolutionem, 
et  sìt  precisum. 

XL      QUOD  NULLUS   PERCUTAT  ALIUM. 

ITBMy  si  aliquis  percusserit  unus  alium  ubi  societas  congregare- 
tur  aut  esset  congregata,  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  vice 
.XX.  sol.  bon.,  et  plus  ad  arbitrium  ministralium  et  consilii  societatis. 


XIL 


ITBM,  statuimus  quod  nuUus  debeat  dismentire  socium  suum  in 
alìquo  loco,  ubi  societas  congregaretur  aut  esset  congregata;  et 
solvat  prò  qualibet  vice  .v.  sol.  bon.  qui  contra  fecerit. 


XIII.    Quod  nullus  debeat  nocere  suis  sociis  de  stationibus. 

ITEM  dicimus  quod  nullus  nostre  societatis  debeat  nocere  alieni 
nostre  societatis  de  stationibus,  de  domibus,  discipulis  aut  la- 
borentibus;  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  .xx.  sol. 
imperialium  et  debeat  admittere  stationem. 


XIIII.    Quod  nullus  teneat  secum  aliq.uem  forensem. 

Statuimus  quod  nullus  societatis  debeat  tenere  secum  aliquem 
forensem  de  alieno  episcopatu  ad  laborandum  ultra  .i.  diem 
sine  licentia  ministralium;  et  ministrales  non  possint  dare  verbum, 
nisi  sint  in  communi  concordia  duo  eorum.  et  quicumque  contra 
fecerit  solvat  nomine  banni  .v.  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerit.  5 

XIII,  4.  InitfuUui  amittere 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVIII.  183 


XV.      QUOD  NULLUS   DET   PRECIUM  AUCUI   ALBERGATORI. 

ITEìi  quod  nuUus  socìetatis  Feratorum  per  se  vel  per  aliam  per- 
sonaiQ  det  precium  alicui  albergatori  vel  alicui  persone  aliquo 
modo  vel  ingenio,  eo  quod  ducat  sibi  ad  fbrandum  vel  sibi  ferari 
faciat  equosy  mulos  aut  asinos  sui  ospitii.    et  qui  contra  fecerit 
S  solvat  nomine  banni  quotiens  contra  fecerit  .xx.  soL  bon. 


XVI.  Si  aliquis  fecerit  credentiam  alicui. 

ITEM,  si  aliquis  nostrum  credentiam  fecerit  alicui  de  societate 
nostra,  si  sponte  nonsolverit  suo  ere  ||  ditori,  teneatur  ei  solvere 
sub  mìnistralibus  ;  et  si  non  solverit  ad  terminum  .xx.  dierum 
datum  ei  a  ministralibus,  solvat  prò  banno  .v.  sol. 

XVII.  Si  ALIQ.UIS  separaverit  se  a  feratore 

NON  SOLUTO  FERATORE  DE  LABORE  SUO. 

* 

ITEM,  si  aliquis  miles  aut  pedes,  ferato  equo  aut  sua  bestia,  non 
soluto  feratore  de  labore,  se  ab  eo  separaverit  contra  suam  vo- 
luntatem,  ferator  teneatur  eum  mìnistralibus  denuntiare.  et  mi- 
nistrales  teneantur  per  sacramentum  precipere  cuilibet  sodetatis, 
5  ne  ferret  ei  suum  equum  aut  bestiam,  donec  satisfecerit  iam  dicto 
feratori  ;  et  quicumque  ei  feraverit  contra  preceptum  ministralium, 
solvat  prò  banno  qualibet  vice  .v.  sol.  bon. 


XVIII.      ItEM,   si   ALIQ.UIS   FUERIT   ACCUSATUS.      RUBRICA. 

■ 

ITEM,  quicumque  fuerit  accusatus  de  aliqua  re  et  ipse  se  defen- 
dere voluerit  per  sacramentum,  sit   absolutus,  nisi  accusator 
vellet  iurare  de  novo  et  probare  per  unum  testem.    si  hoc  faceret, 

XV,  4.  muloft]  Cod.  nollott  XVII»  3.  ferator  manca  nel  Cod. 


e.  I  e 


184  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


sit  condempnatus,  secundum  formam  statuti,  de  re,  de  qua  ipse 
accusatus  esset  5 

XVIIII.      QUOD  MINISTRALBS   TENEANTUR  ATTENDERE  BA 

Q.UE  COKTINENTUR   IN   STATUTIS. 

1TEM,  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fuerint,  teneantur  vioculo 
sacramenti  attendere  ea,  que  condnentur  in  statutis,  et  auferre 
omnia  banna  statutorum  secundum  quod  in  statutis  condnentur, 
bona  fide,  absque  fraude;  et  si  quis  ministralium  hec  non  fecerit, 
solvat  prò  banno  .x.  sol.  bon.  5 

XX.      ItEM,   Q.UOD   QUILIBET   DEBEAT   ESSE  lUVATUS 

AD   RATIONEM. 

ITEMy  ordinamus  quod  quilìbet  noster  socius  debeat  esse  ad  ra- 
tionem  iuvatus  a  ministralibus  et   ab  hominibus  sodetads  de 
eorum  negodis  in  comune  et  extra. 

XXL      iTEMy  aUOD  NULLUS  FERSET  ALICUI 
QUI   DEBEAT  DENARIOS  NOSTRO   SOCIO. 

ITEM,  statuimus  quod  nullus  nostre  societads  debeat  ferare  aliquam 
besdam  alicui  bomini,  qui  debeat  dare  alieni  nostro  sodo  de- 
narios  causa  ferandi,  aut  causa  mariscalde,  vel  alia  aliqua  causa, 
que  sit  occasione  ards,  nìsi  sadsfecerit  suo  sodo,  postquam  et  feeiit 
denuntiatum  a  ministralibus  vel  a  suo  sodo  ;  nec  debeat  d,  vel  5 
alii  prò  eo,  dare  clavum  vel  ferrum,  nec  aliqua  ferramenta  ad 
actandum  pedem,  et  sub  pordcu  sue  domus  non  debeat  illum  fe- 
rare, nec  dimitd  ferare.  et  qui  contra  fecerit  solvat  prò  qualibet 
vice  .X.  sol.  bon.  et  denuntiatores  non  debeant  equos  denunriatos 
ferare,  nisi  ei  fuerit  sadsfactum  a  dicto  denundato;  et  denuntiator  io 
teneatur  sacramento,  postquam  facta  fuerit  sibi  soludo,  denuo- 
dare  ministralibus  vel  alicui  eorum  familie,  sub  eodem  banno. 

XX,  i-a.  ad  retionem  iavatut,  cioè  aiutato  (in  giudizio  specialmente)  a  far  valere  le 
proprie  ragioni,  XXI,  io.  ei]  Cotk  H  Cod. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVIU.  185 


XXII.    De  benedictione. 

ITEM,  ordinamus  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  fuerint^  faciant 
fieri  omni  anno  duas  pulcras  focacias,  quas  habeant  in  die  sancte 
Marie  de  februario;  quas  benedictas  caritative  simul  comedant  in 
loco,  ubi  fiet  electio  novorum  ministralium.  et  post  illam  come- 
5  stionem  quilibet  solvat  .ii.  bon.  prò  missis  cantandis  ;  et  quicumque 
illa  die  non  solverit  solvat  nomine  banni  duplum.  et  de  iUis  detur 
medietas  in  candelis,  de  quibus  candelis  habeat  unusquisque  unam. 

XXni.    Quod  nullus  ferret  ad  credentiam  alicui. 

ITEì^  didmus  quod  nullus  de  societate  Feratorum  neque  de  sua 
familia  non  debeat  ferrare  ad  credentiam  alicui,  ||  nisi  potestaci 
vel  capitaneo.  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  prò  qua- 
libet  vice  -v.  soL  bon.  quotiens  contra  fecerit.  *  ^ 


e.   ID 


J 


XXIIII.    Quod  ministrales  possint  precipere  pignora 

AD  VOLUNTATEM  EORUM. 

ITEM,  dicimus  quod  ministrales,  qui  prò  tempore  erunt,  possint  ac- 
dpere  et  precipere  omnibus  hominibus,  qui  nunc  sunt  aut  prò 
tempore  erunt  de  societate  Feratorum,  qui  noluerint  iurare  pre- 
cepta  eorum,  pignora  ad  sensum  et  ad  voluntatem  eorum  usque 
5  ad  tres  libras  bon.  prò  factis  et  negotiis  societatis  Feratorum, 
salvis  in  omnibus  precepds  potestatis  et  capitane!,  et  statutis  com- 
munis  Bononie. 

XXV.      Si  AUaUiS  FUERIT  ACCUSATUS.      RUBRICA. 

ITEii,  si  quis  fìierit  accusatus  ministratibus  et  si  ministrales  oc- 
casione illius  accusationis  preceperint  ei   pigniis   aut  eorum 
nundum  precipere  fecerint,  illud  pignus  per  sacramentum  eis  dare 
teneatur  ad  tenrunum  sibi  datum;  quod  si  non  fecerit,  solvat  no- 
5  mine  banni  .v.  sol.  bon. 

Statuti  bologneti.^yoX.  U.  13* 


l8^  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


» 


X 


!• 


XXVI.      QUOD   NULLUS  DEBEAT   ESSE   SUB  ALnS   MINISTRALIBUS. 

« 

1TEM,  didmus  quod  nullus  de  arte  nostra  debeat  esse  sub  aliis 
ministralibusy  nisi  sub  ministralibus  Feratorum,  de  eorum  di- 
scordiisy  silicet  de  domibus,  discipulis,  et  stationibus,  et  laboren- 
tibus,  et  de  omnibus  eorum  negotiis  occasione  aitis.  et  qui  contra 
feceiìt  solvat  prò  banno  «xx.  sol.  bon.  quodens  contra  fececit,  5 
salvis  preceptis  potesutis.  et  capitane!. 


XXVII.    De  feudo  notarh  et  nunth. 

ITEM,  ordinamus  quod  notarius  societatis  Feratòrum  habeat  de 
bonis  societatis  prò  suo  feudo  .xii.  sol.  bon.  et  nuntius  diete 
societatis  habeat  prò  suo  feudo  de  bonis  societatis  .vi.  sol.  bon. 
et  valeat  et  teneat  ab  hoc  die  in  antea,  currente  anno  Domini 
millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  quarto,  die  «vu.  exeunte  5 
februario. 


XXVIIL    De  venditione  ferri  equi* 

ITEM^  dicimus  quod  quilibet  deb^at  vendere  ferrum  equi,  ponendo 
sub  pede  equi,  .vii.  bon. 


XXVIIII.    De  venditione  ferri  asini.    Rubrica. 

ITEM,  dicimus  quod  quilibet  debeat  vendere  ferrum  asini  ad  qua- 
tuor  clavos,  .v.  denarios;  si  erit  ferrum  ad  .vi.  clavos,  ,vi.  de- 
narios. 


XXX.    De  mutatione  feriu  asini. 

ITEM,  dicimus  quod  quilibet  debeat  mutare  ferrum  asini  ad  qua- 
tuor  clavos  prò  duobus  denariis. 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVm.  187 


XXXI.      QUALITER  MINISTRALES   TENEAMTUR  FACERE  PORTARE 

CORPORA  DEFUNCTORUM. 

1TEM,  dìcimus  quod  ministrales,  qui  fiierint  prò  tempore,  tenean- 
tur  vinculo  sacramenti  quod,^  si  aliquis  de  societate  Feratorum 
transiret  de  hoc  seculo,  dicti   ministrales  illum  facient  portari 
hominibus  de  societate;  et  si  alieni  de  societate  ministrales  pre- 
5   ceperint   quod  illum  portet  et  ipse  nollet  eum  portare,  solvat 
nomine  banni  .v.  sol.  bon. 


XXXn.     Quod  nullus  faciat  societatem  cum  aliquo 
QUI  non  sit  de  societate.    Rubrica.  • 

ITEM,  statuimus  quod  nullus  sociorum  debeat  facere  societatem 
ad  exercendam  artem  cum  aliquo,  vel  secum  tenere  ad  labo- 
randum  aliquem  ultra  .xv.  dies,  qui  non  sit  in  sofcietate  Feratorum, 
sine  licentia  ministralium.     et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine 
5  banni  .v.  soL  bon.  et  observet  predicta. 

XXXIII.    Quod  quilibet  debeat  satisfacere  laboratori 

QUI   IPSUM  lUVAVERIT   IN   ARTE. 

fTEM^  ordinamus  quod  quilibet  feratorum  debeat  satisfacere  labora- 
toii,  qui  ipsum  iuvaverìt  in  arte,  prò  precio.    quod  si  non  fecerit 
et  laborator  sub  ministralibus  de  hoc  voluerìt  litigare,  ministrales 
teneantur  facere  preceptum  .x.  dierum  feratori,  ut  solvat  id,  in  quo 
5  fuerìt  convictus,  sub  hanno  .111.  sol.  bon. 

XXXIIII.    De  condempnationibus. 

1TEM,  quod  medietas  eorum  bannorum  et  condempnationum,  que 
et  quas  ministrales  facient  aut  auferrent  eorum  tempore,  sit  mi- 
nistralium, et  alia  medietas  sit  sodetatis. 


CSA 


l88  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


XXXV.    Db  sbxtoriis  habendo  prò  foris. 

ITEM,  dicimus  et  statuimus  quod  ministrales,  qui  fuerint  prò  tem- 
pore,  teneantur  vinculo  sacramenti  semper  habere  et  tenere  de 
pecunia  societads  .vi.  sextorìa  prò.  foro  madii  et  augusti,  et 
semper  in  fine  sui  regiminis  debeant  representare  aliis  ministralibus. 


XXXVI. 

SI  aliquid  fiierit  additum  huip  statuto  ad  voluntatem  maìorìs 
partis  corporalis  societatis  Feratorum,  de  adito  teneantur  et  de 
diminuto  sint  absoluti,  salvis  in  onmibus  statutis  et  preceptis  po- 
testatis  Bononie  et  capitanei. 


XXXVII.    Quod  nullus  faciat  contra  predicta  statuta. 

ITEM,  quicumque  fecerit  contra  predicta  statuta  prò  se  aut  prò 
sua  familia,  sit  condempnatus  secundum  formam  statuti,  de  quo 
accusatus  fuerìt. 


XXXVIII.    De  speriurio. 


ITEM,  quicumque  fecerit  contra  predicta  statuta,  solvat  nomine 
speriurii  .v.  sol.  bon.  quotiens  contra  fecit. 


XXXVIIII.     Quando  fuerunt  actata  supra  dicta  statota. 

ACTATA  fuerunt  supradicta  statuta  per  Faicum  et  Albergiptum 
ministrales  societatis  Feratorum  et  lecta  et  confirmata  a  cor- 
porale diete  societatis  apud  Sanctum  Bartholomeum  ad  honorem 

XXXV,  4.  Cod,  debett  XXXVI,  a.  Cod.  teneatar  XXX Vili.  i.  Cod.  fecìi 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVffl.  189 

Dei  et  communis  Bononie  sub  anno  Domini  millesimo  ducente- 
5    Simo  .XLViii.,  indictione  sesta,  die  ai.  exeunte  augusto;  et  ob- 
servari  teneamur  bine  ad  octo  annos. 


XXXX*      QyANDO  FUERUNT  FACTA  STATUTA  INFRA  SCRIPTA. 

ITEM,  sub  anno  Domini  millesimo  .ccxLVin.»  indictione  .vi.,  apud 
Sanctum  Bartholomeum,  placuit  malori  parti  societads  Fera- 
torum,  faao  partito  per  Albergiptum  ministralem  diete  societatis, 
quod  nuUus  debeat  emere  feros,  qui  veniant  de  Lombardia»  ultra 
5  unum  centenarìum,  et  iUos  ferros  debeant  ministralibus  denundare, 
.  et  minisuales  teneantur  adunare  sodetatem  et  illos  ferros  societad 
denundare.  et  qui  contra  fecerìt  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon. 
his  observads,  quìlibet  possit  accipere  a  quocumque. 


XXXXI.    QyoD  NULLUs  paciat  perrum  de  ferro  alterius. 

ITEM,  quod  nuUus  fadat  ferrum  ad  octo  clodos  alieni  forensi  de 
ferro»  quod  ipse  aduceret  secum  vel  aducere  fecerìt»  ponendo 
sub  pede  equi»  prò  minori  predo  .vi.  bon.;  et  apportando  ipsum 
in  manu»  prò  minori  predo  .un.  bon. 


XXXXII.    Quod  nxjllus  ferret  in  die  Veneris  sancti. 

1TEM»  didmus  quod  nuUus  ferret  in  die  Veneris  sancd;  et  qui 
contra  fecerit  solvat  nomine  banni  «v.  sol.  bon. 


XXXXIII.    Quod  nullus  debeat  ferare 

ALiaUEM  PEDEM  AFAITATUM. 

JTEM»  didmus  quod  nullus  ferret  aliquem  pedem  affaytatum»  nisi 
hoc  faceret  cum  verbo  illius»  qui  pedem  affaitavit;  et  sit  ban* 
num  .v.  sol.  bon. 


e.  3  B 


190  SOCIETÀ  DEI  FERRATORI 


XXXXini.    De  commestione  societatis. 

MILLESIMO  «CCL.,  indìcdone  octava,  die  .x.  exeunte  septembri, 
apud  Sanctum  Bartolomeum,  placuit  illis,  qui  fuerunt  electi 
ad  actandum  statuta,  quod  societas  debeat  comedere  simui  omni 
anno  una  vice  et  iQa  comesdo  debeat  fieri  de   mense  octubri. 

Millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  sexto,  indictione  quar-  5 
tadedma,  die  octavo  exeunte  aprili,  lecta  fuerunt  et  approbata 
predicta  statuta  per  dominum  lacobum  iudicem  domini  Bona- 
cursii  de  Surisino  capitane!  populi  Bononie,  et  per  andanos  et 
consuleSy  et  per  consilium  populi  in  domo  communis  Bononie, 
in  qua  congregatur  populus.  io 

Ego  Thomas  filìus  Alberti  Fabrì  imperiali  auctoritate  notarius 
subscripsi. 

Lecta  et  approbata  fuerunt  per  dominum  Gregorium  Fredum 
et  per  ancianos. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 


DELL'ANNO  JtfCCXXXXVUL 


CON  AGGIUNTE  DEGLI  ANNI   .MCCLVIIU.   .MCCLXIII. 
.MCCLXIIII.   E  .MCCLXY. 


IN  nomine  Patris  et  Filli  et  Spiritus  Sanai,    amen.  ^'^    anno  Do-      e.  i  a 
mini  millesimo  ducentesimo  quadragesimo  octavo,  indicdone 
sexta.  (*) 

Statuta  magistrorum  lignamikis. 

HEC  sunt  statuta  et  ordinamenta  sotietads  Magistrorum  ligna- 
minis  facta  ad  honorem  Dei  ,et  domini  nostri  lesu  Cbrìsti  et 
beate  Marie  virginis  et  omnium  saactorum»  et  ad  honorem  et  bo- 
Qum  statum  dvitads  Bononie  et  sotietatis  Magistrorum  predicto- 
5  mm,  salvo  honore  potestatis  Bononie  qui  nunc  est  vel  prò  tempore 
erit»  et  salvis  omnibus  statutis  et  ordinamentis  communis  Bononie 
factis  et  faciendis.  et  habeant  locum  omnia  statista  infrasoripta  ab 
hodie  in  antea:  curentibus  anno  Domini  millesimo  ducentesimo 
quadragesimo  octavo,  indicdone  sexta»  xlie  octavo  exeunte  augusto. 


(i)  Della  Società  dei  falegnami, 
oltre  allo  statuto  qui  stampato»  ne  esi- 
stono altri  tre,  dove  ie  disposizioni 
del  1248,  che  formano  il  nucleo  della 
presente  compilazione,  furono  pure 
inserite.  Uno  ha  la  data  4el  1255  e 
fi]  approvato  nel  1 256,  un  secondo,  mu- 
tilo in  principio,  ha  la  data  del  1248  e 
Tapprovazione  del  1257,  un  terzo  ha  la 
data  del  1270  e  diverse  approvazioni. 
Di  questi  ci  siamo  serviti  alcune  volte 
per  correggere  o  completare  il  testo. 

SUOwìi  hoìogynni.  Voi.  n. 


(2)  Nello  spazio  che  è  tra  questo 
principio  e  T  intestazione  degli  stamti 
è  rappresentato  un  falegname  intento 
al  suo  lavoro,  colla  scritta  :  a  Iste  est 
«  magister  Nicholaus  de  Rasiglo  qui 
e  cotidie  laborat  ^sub  porticu  domus 
«  sue,  diebus  feriatis  et  non  feriatis  ». 
Sopra,  posteriormente,  vi  fu  scritto: 
ir  d.  Fiandscus  de  Rotis,  de  burgo  Sa- 
ie ragocie  ».  A  sinistra  una  linea  illeg- 
gibile (a  Est  sita  sub...»?),  e  sotto: 
«forcharum  apensio». 

13 


194  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 


I.      SaCRAMENTUM  lamSTRALIUM 
ET  OICKIUM  ALIORUM  QUI  SUNT   DB  SOTIETATE. 

1URO  ego  magister  Ugnaminis  qui  sum  et  ero  de  sodetate  Ma- 
gistrorum  predictorum,  ad  honorem  domini  nostri  lesu  Chrisd 
et  beate  Mane  virginis  et  onmium  sanaorum,  et  ad  honorem  po- 
testatis  Bononie  qui  nunc  est  vel  prò  tempore  fuerìt,  obbedire  et 
servare  precepta  potestads  Bononie  et  illorum  omnium  qui  erunt  5 
ad  regimen  civitatis  Bononie;  et  servare  et  obbedire  onmia  et  sin- 
c.  !•  gula  precepta  Ique  michi  fecerint  massarius  et  ministralles  sode- 
.  tads  Magistrorum  Ugnaminis  vel  alter  eorum  prò  honore  et  bono 
statu  diae  sotìetads;  et  servire  et  manutenere  dictam  societatem 
et  homines  diete  sodetads  in  bono  statu»  et  attendere  et  obser-  io 
vare  statuta  et  ordinamenta  diete  sotietads  ut  nunc  sunt  vel  prò 
tempore  fuerìnt  ordinata;  salvis  in  omnibus  statuds  et  ordina- 
mentis  communis  Bononie;  et  salvo  quod  de  adito  tenear  et  de 
diminuto  sim  absolutus. 

Et  sì  ero  vocatus  ad  regimen  diete  sodetads  vel  ad  aliquod  offi-  15 
tìum,  non  recusabo»  set  dictum  regimen  et  offidum  recipiam,  in 
hanno  .e.  sol.  bon.,  et  dictam  sodetatem  et  homines  diete  sode- 
tads bona  fide  regam  et  conducam  et  salvabo  ;  et  homines  diete 
sodetatis  in  honoribus  coequabo  secundum  quod  michi  et  Con- 
silio Magistrorum  conveniens  esse  videbitur  ;  et  banna  aufferam  et  20 
aufFerrì  faciam  que  in  statuto  sodetads  condnetur,  et  ubi  sututa 
non  sunt,  de  voluntate  consilii  condepnabo.  et  omnes  con- 
depnationes  quas  fecero  de  aliquo  facto  in  quatèrno  sodetatis 
poni  faciam,  et  massarìo  diete  sodetads  consignabo  et  dabo  p^^ 
cisse  infra  unum  mensem  post  depositum  offidum.  ^5 

Et  dictus  massarius  condempnadones  et  res  sive  pignora 
diete  sodetads  et  statuta  et  onmia  alia  que  penes  se  habuerit  de 
rebus  sodetads  et  omnia  scripta  sive  onmes  scripturas  ad  so- 
detatem perdnentes,  ad  terminum  qui  in  statuto  condnetur,  io 
corpore  sodetatis  sequenti  massarìo  successori  suo  presentare  et  3^ 

I,  13.  communb  Bononie]  /m  wtorg^im.'  additar:  et  populi 


STATUTI  DEL  JdCCXXXXVUI.  19J 

dare  teneatur,  sub  pena  et  hanno  vigind  sol  bon*  ;  et  inquisitores 
radonis  hoc  inquirere  teneantur  et  condepnare  in  corporalli  diete 
sodetatis,  nisi  remaneret  parabulla  todus  consilii  diete  sodetatis 
vel  maioris  partis,  vel  insta  interveniente  causa,    et  hoc  (acere  te- 

35  neantur  dicti  inquisitores  infra  unum  mensem  ab  exitu  offidi  mas* 
sarii.  et  debeant  inquisitores  iurare  de  novo  hoc  facete  et  com- 
plere,  ut  dictum  est* 

Item,  addimus  buie  paragrafo  statud  quod,  si  quis  fuerìt  ellectus 
ad  inquirendam  vel  videndam  radonem  alicuius  offidaiis,  teneatur 

40  venire  ad  dictam  radonem  videndam  infra  iUum  tempus  ut  in  dicto 
statuto  condnetur;  et  à  non  venerit  infra  dictum  tempus,  quod 
citetur  per  nundum  societads  ad  diaam  radonem  videndam,  et  pu- 
niatur,  prò  qualibet  vice  qua  citatus  fuerit,  in  duodecim  den.  bon. 

IL      D£  COLLECTA  IMPONENDA. 

ET  si  ego  ministralìs  collectam  prò  expensis  sodetads  imponere 
voluero,  dicam  primo  causam  in  Consilio,  et  secundum  quod 
placuerit  toti  Consilio  vel  maiori  pard,  ita  inponatur. 

III.     De  VERBIS  INIURIOSIS  CONTRA    MINISTRALES  vel   MASSARIUli. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  si  aliquis  de  sodetate   dixerit 
verba  iniuriosa  contra  ministrales  vel  massarium  vel  contra 
notarium  sodetads,  vel  si  dixerit  quod  mendatur,  puniatur  in  de- 
cem  soL  bon. 
5       Item,  addimus  buie  statuto,  quod  deinceps  loeimi  habeat  in 
quolibet  alio  officiali  diete  societads. 

mi.      De  PENNA   ILLORUM   QUI   NON   VENIUNT   AD   SOTIETATEM. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  teneatur  venire  ad  loeum 
ubi  sodetas  congregatur  quodenscumque  et  quandoeumque  ei 
dictum  fuerit  vel  preceptum  per  ministrales  vel  per  massarium 

38-43.  /«  mar  girne  e  éP  altra  mamo. 


e  9A 


19^  SOCIETÀ  DEI  FALEGNilMI 

vel  per  nundum,  in  hanno  sex  ben.  ;  et  si  non  fiierit  requisitus, 
tunc  quilibet  venire  teneatur  in  terda  dominica  cuiuslibet  meosìs.  5 
et  si  non  veneriti  postquam  sibi  dictum  fuerit  et  denuntiatum  per 
ministrales  vei  per  nundum  diae  sodetads,  soivat  nomine  bampni 
•VI.  den.  bon«  et  si  yenetit  ad  locum  in  quo  sodetas  cohadunata 
fuerit  et  recesserit  sine  licenda  massarii  vel  ministrallium,  soivat 
nomine  banni  duodecim  bon.,  nisi  in  utroque  casu  habuerìt  iustum  io 
impedimentum»  silicet  quod  esset  infirmus  vel  extra  civitatem,  vel 
prò  communi  Bononie»  vel  aliud  impedimentum;  in  quibus  caàbus 
et  aliis  possit  se  excusare  per  sacramentum  sequimend.  et  si  do- 
losse  se  excusaverit,  puniatur  in  .xii.  bon. 

V.      Db  MINISTRALIBUS   ET  MASSARIO   ELUGENDIS 
ET  DE  SOTIETATE  COHADUNANDA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  sodetas  Magistrorum  lignaminìs 
teneantur  babere  octo  ministralles  tantum,  unus  quorum  sit 
massariuSy  et  vadat  massarius  per  quarteria,  et  duret  per  sex  menses 
et  non  plus,  quorum  quatuor  teneant  rationem  in  tribus  men- 
sibus,  et  alii  quatuor  in  aliis  tribus,  sicut  fuerint  in  concordia,  et  5 
teneantur  facere  cohadunari  et  congregare  sodetatem  et  homines 
sodetads  in  terda  domifiica  cuiuslibet  mensis  in  introym  mensis, 
in  banno  trium  sol.  quodens  contra  feccrint,  nisi  remaneret  iusto 
Dey  impedimento. 

VI.    Quod  aliciuis  nok  possit  blligere  aliqubm 

QUI   SIT   SUUS  FILIUS   VEL   FRATER. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  possit  elligere  aliquem  in 
ministralem  vel  in  massarìum  qui  sit  frater  vel  filius  ellectoris, 
et  ellectio  de  eis  facta  non  valleat,  sub  pena  .x.  soL  bon. 

Item,  addimus  buie  statuto  quod  elector  non  debeat  se  eligere 
nec  facere  eligere  aliquo  modo  vel  ingenio.  5 

mi,  4-8  et  si  ooQ  fuerit  reqoisitus,  tane  quilibet  venire  teneatur  etc,  Quetto  è  il  tetto 
detto  statuto  del  1255,  H  q»ale  ha  però  secunda  invece  di  tertia  //  nottro  dopo  le  parole 
in  banno  sex  bon.  ha  qualibet  die  tertia  dominica  mensis ,  e  quindi  (d'altra  mano)  :  et 
ubicunque  ministralibus  placuerit  quandoconque  sibi  preceptam  fnerìt.    et  si  non  ▼enerit  etc. 


STATUTI  DEL  JidCCXXXXVm,  197 


VII.       QUOD    MAGISTRI  OBBEDUNT    MINISTRALIBUS    ET  MASSARIO. 

STATUUfUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquìs  de  sotìetate  Magistro- 
rum  debuerit  dare  alteri  magistro  aliquam  quantiutem  pecunie 
occasione  artis,  vei  aliquam  discordiam  occasione  artis  habuerit 
aliquis  magister  cum  aliquo  alio»  qui  discordiam  interse  habuerint 
5  teneantur  obbedire  precepta  ministralium  Magistrorum  lignaminis 
que  fecerint  inter  eos,  sub  pena  et  banno  decem  sol.  bon. 


Vili.      Quo   MODO   ET  Q.UALITER    MAGISTRI   INTRENT    SOTIETATEM 

ET   QUANTUM   SOLVERE   DEBEANT. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  omnes  magistri  qui  voluerìnt 
Latrare  sodetatem  Magistrorum  lignaminis  solvant  diete  so- 
tietad  decem  soL  bon.,  si  sint  de  civiute  vel  comitatu  vel  aliunde 
undecumque  sint.    et  ministrales  sorietads  dent  operam  bona  fide 

5  ut  omnes  magistri  qui  non  sunt  de  sodetate  in  ea  intrare  debeant, 
et  statutum  ad  hoc  sit  precìssum  quod  non  possit  absolvi  ullo 
modo  vel  ingeniOy  nisi  placuerìt  ad  minus  decem  partibus  sode- 
tads  ;  nisi  esset  fiUus  magistri»  qui  intrare  possit  sine  aliqua  solu- 
Qone  in  sotìetate  predicta.    et  si  massarìus  et  ministrales  ponerent 

IO  in  Consilio  vel  in  corpore  sodetads  de  aliquo  qui  vellet  respar- 
miarì  a  decem  sol.  dandis  sodetad»  puniatur  in  quinque  soL 
bon.  et  sì  aliquis  de  sodetate  surgeret»  vel  sedendo  in  sodetate 
vel  in  Consilio  diceret  de  aliquo  qui  deberet  resparndarì  a  dictis 
decem  sol.  bon.,  puniatur  in  decem  sol.  bon.     et  si  aliquis  ma- 

15  gister  habuerit  filium  unum  vel  plures  qui  sciverint  artem  ligna- 


VIQ,  4.  Dopo  sint  leggevoii:  salvo  quod  corbellarìi  y^lentes  intrare  dictam  sotietateixi, 
loWtt  qaiHbec  diete  sotietati  TÌgiDti  sol.  boo.,  exceptis  filiis  corbellarìonim.  E  in  margine  : 
Ittm  addimat  abi  dicit:  quod  corbeHarìi  voleotes  intrare  dictam  societatem,  aolvat  quilibet 
^c  Mcietati  .UL  sol.  bon.,  dicimna  qaod  corbellarii  Toleotes  intrare  dictam  societatem,  solvat 
qailibct  diete  aocietati  decem  sol.  bon.  secandum  quod  alii  magistri  soÌTunt.  Ma  piit  tardi 
/a  caneeUato  imito. 


e.  3 


e.  3  A 


198  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

minis  seu  steterint  per  duos  annos  ad  dìscendum  cum  patre  suo, 
tunc  pater  illius  debeat  ipsum  facere  intrare  sotietatem  sme 
aliqua  intrata,  solvendo  duodecim  bon.  prò  pallio  et  mìssa  so- 
tietati,  ut  supra  dictum  est,  sub  penna  et  banno  viginti  sol.  bon., 
et  ea  soluta  nichilominus  teneatur  ipsum  facere  intrare  sotietatem*  20 
et  ministrales  et  massarius  teneantur  recuperare  omnes  denarios 
ab  illis  qui  intravenmt  sotietatem 

Vini.    De  condepnationibus  recuperandis. 

et  (0  condèpnadones  factas  eorum  tempore,  et  £iciant  illos 
iurare  in  corpore  sotietatis  vel  alibi  qui  intraverint  sotietatem;  et 
teneatur  massarius  bonam  securitatem  recipere  ab  ilio  magìstro 
qui  intraverit  sotietatem,  quod  infra  unum  mensem  postquam 
intraverit  sotietatem  solvat  decem  sol.  sotietati.  et  si  ministralles  5 
et  massarius  dictos  danarios  non  recuperaverint,  teneantur  solvere 
de  suo  sotietati  et  satisfacere  in  denariis  vel  pignoribus  tantum, 
quod  sotietas  sit  bene  secura,  infra  octo  dies  elapsso  mense. 

X.      De   INQ.UISITORIBUS   RATIONUM. 

INQ.UISITORES  rationis  totum  illud,  ut  supra  dictum  est,  inquirere 
teneantur.    et  si  non  fuerit  observatum,  condenpnent  ut  in  sta- 
tuto sotietatis  continetur. 


XI.    Quod  aliquis  bcagister  kok  debeat  nocere 

ALTERI   MAGISTRO  DE   ALIQ.UO   LABORERIO  W. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nullus  magister  lignaminis  debeat 
nocere  alteri  magìstro  de  sotietate  Magistrorum  de  aliquo  opere 

16.  //  Cod,  omette  sea 

(i)  Questa  è  la  fine  dell'ultimo  pe-  (2)  La  rubrìca  è  tolta  dagli  statati 
nodo  della  rubrìca  precedente,  con  del  1270,  dove  questi  dd  1248,  fo- 
cui  questa  doveva  hx  corpo.  rono  quasi  letteralmente  trasento. 


STATUTI  DEL  JtfCCXXXXVm.  199 

acdpieDdo  ad  summam,  postquam  fuerit  sibi  stabillitum  et  spai- 
matum»  seu  alio  quocumque  modo  sive  ingenio  habuerit  dictum 

5  opus;  salvo  quod,  si  aliquis  xnagìster  supervenerìt  ante  quam  esset 
sibi  spalmatum  sive  stabillitum  et  pederit  partem  de  dicto  opere, 
teneatur  partem  sibi  dare;  et  si  iam  esset  factum  conventum  il- 
lìus  operis,  non  teneatur  sibi  dare  partem,  si  noluerit  ille  qui  ac- 
ceperit    et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  tres  lib.  bon. 

IO  quotiens  contra  fecerit. 

XII.    De  bannis  auferendis  a  mikistralibus. 

ET  ministrales  debeant  auferre  banna  que  in  statuto  continentur 
infra  unum  mensem  postquam  eis  fuerit  liquidum  et  mani- 
festum,  saivis  statutis  et  ordinamentis  communis  Bononie.  et 
banna  et  penne  perveniant  in  corpore  sotietatis   et  permaneant 

Xni.    De  ratione  a  massario  reddenda 

ET  DE  suo  OFFITIO   FACIENDO. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  massarius  sotietatis  Magistrorum 
teneatur  reddere  rationem  inquisitorìbus  rationis  infra  unum 
mensem  post  depositum  officium^  nisi  remaneret  insto  Dey  im- 
pedimento, in  banno  decem  sol  bon.  et  massarius  teneatur  red- 
5  dere  rationem  de  omnibus  introitibus  et  expensis  suis  habids  et 
factis  suo  tempore,  et  omnes  magistrì  qui  intraverint  sotìetatem 
tempore  cuiuslibet  massarii  ponantur  per  se  in  uno  quatemo  ad 
hoc,  ut  siatur  si  solverunt  vel  non. 

Item,  addimus  quod  predìcd  legi  debeant  in  corpore  sodetads 
IO  antequam  ponantur  in  matrìcola,  postea  ponantur  in  matricola 
in  presenda  maiorìs  pards  ministralium,  et  sit  precisum.    hoc  mi- 
nistrales et  massarius  facere  teneantur,  in  banno  quinque  sol.  bon. 
prò  quolibet  ministrali. 

Et  dìcimus  quod  omnes  scrìpture  debeant  stare  penes  mas- 
15  sarium.    et  massarius  teneatur  omnes  scrìpturas  ad  sodetatem  per- 

ini,  9-13.  A^g-iunta  marginale  cancellata. 


e*  $B 


aoo  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

tinentes  et  alia  omnia  que  habuerit  de  bonis  sotìetatìs  in  corpore 
sotietatis  sequentì  massario  dare;  et  consignare  per  scrìpturam 
teneatur,  ad  hoc  ut  res  sotietatis  non  possint  ullo  modo  defirao- 
darì.  et  si  de  rebus  sotietatis  aput  eum  tenuerìt  ipse  massarìus, 
vel  ministrales  aliquid  tenuerint  de  bonis  sotietatis  in  £raudem,  20 
in  duplum  sotietati  restituant. 

XIIII.    De  ellectione  ikquissitorum  rationis. 

STATUiAius  et  ordinamus  quod  inquisitores  rationis  elligantur 
eo  tempore  quando  elligimtur  ministrales,  et  sint  quatuor»  si- 
iicet  unus  prò  quolibet  quarterio.  qui  inquisitores  teneantur  dil- 
ligenter  inquirere  massarium  et  ministralles  qui  fiierint  com  eo 
suo  tempore;  et  si  invenerint  massarium  et  ministralles  deli-  5 
quissefin  offitìis  vel  fraudem  sive  doUum  commisisse,  condenpnent 
eos  ad  restitutionem  rei  invente  penes  eos  cum  duplo,  et  insuper 
condepnent  eos  in  restitutionem  feudi,  quod  receperunt,  in  du- 
plum. et  hoc  facere  et  inquirere  teneantur  dicti  inquisitores,  et 
condepnare  vel  absolvere  per  scripturam  in  corporali!  sotietatis  io 
infra  unum  mensem  post  depositum  officium  massarii.  et  mini- 
stralles qui  prò  tempore  fuerint  incontinenti  iurare  faciant  sindicos 
offitium,  secundum  quod  in  sta^to  continetur,  si  fuerint  in  pre- 
senta, vel  infra  .xv.  dies  iurent  facta  ellectione.  et  sì  dicti  in- 
quisitores contra  fecerint  nec  predicta  omnia  observaverint,  pu-  15 
niantur  in  decemsol.  quilibet  eorum,  et  ab  ofEtio  expellantur;  salvo 
insto  Dey  impedimento  vel  si  habuerìnt  licentiam  a  ministralibus 
et  a  Consilio  diae  sotietatis,  si  insta  eminet  causa. 


A 


XV.    De  reformationibus  scribendis 

TAM  SOTIETATIS  QUAM  CONSILII. 

D  hoc  Ut  nula  discordia  Inter  sotios  ullo  tempore  vertatur,  or- 
dinamus quod  onines  reformationes  sotietatis  Magistrorum 


xml.  2.  eo]  Cod,  eornm         13.  Cod,  faerit         18.  Stai.  1270:  vel  si  iostt  emìoet 
sibi  causa. 


STATUTI  DEL  JtfCCXXXXVIII.  201 


lìgnaminìs  vel  consìlii  diete  sotietatis  in  uno  quaterne  per  se  scri- 
bantur^  et  de  predictis  massarìus  et  ministrales  teneantur  facere 
5  fieri,  in  hanno  quinque  sol.  bon. 

XVI.      QyOD  MINISTRALLES  £T  MASSAftlUS 
RATIONEM  EORUM  OFFITH  SEMEL  REDDERE  TEKEANTUR. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  massarìus  et  ministralles  predicte 
sotietatis  teneantur  semel  reddere  rationem  de  omnibus  introi- 
tibus  et  expensìs.  et  postquam  semel  fuerint  requisiti  de  ratione 
reddenda,  amplius  rationem  reddere  non  teneantur,  nisi  fuerint 
5  denuntiati  vel  accusati  dolum  vel  fraudem  commisisse,  vd  de  pe- 
cunia communis  sotietatis  penes  se  iniuste  tenuisse,  in  quo  casu 
quilibet  volens  accusare  audiatur;  et  illi  qui  semel  fìierìnt  requisiti 
amplius  non  debeant  inquiri.  et  habeat  locum  hoc  statutum  tam 
in  preterìtis  quam  in  futurìs. 

« 

XVII.    De  preceptis  faciendis  a  ministralibus  vel  a  massario 

VEL  AB  UNO  EORUM. 

STATmMUS  et  ordinamus  quod  omnia  precepta  que  fient  a  mini- 
stralibus vel  a  massario  vel  ab  uno  eonim  de  denarììs  vel  ali^ 
rebus  occasione  artis,  quod  unus  magister  debeat  dare  vel  facere 
aliquo  magistro,  fiant  precepta  et  precipiantur  ad  decem  dies.    et  si 

5  ille  magister  cui  factum  fìierit  preceptum  ad  decem  dies  non  sol- 
vente tunc  ministralles  et  massarìus  |  teneantur  infra  quinque  dies 
post  illos  decem  dies  dare  tenutam  credìtorì  de  honis  debitorìs  sui, 
ita  quod  ad  plenum  solvatur  de  sorte  et  expensis;  et  insuper  pu- 
niarur  in  quinque  sol.  bon.    et  sit  precisum.     et  si  ille  qui  fiierìt 

IO  requisitus  sive  cytatus  per  ministralles  vel  per  nuntium  sotietatis, 
sive  per  alium  nuntium,  qui  debeat  dare  denarios  alieni  magistro 
vel  alieni  alie  persone,  non  venerìt  coram  ministralibus  vel  mas- 
sano,  si  inventus  fiierìt,  puniatur  in  duodecim  bon. 

XVI,  5.  Cod.  amette  vel  XVH,  ti.  Stat.  1270:  per  alium  nantiatn  commanis 

13.  inventi»'}  Cod,  nnntios    Stat»  1255:  A  inventuft  per  nnnm  nuntium,  et  si  non  ftierìt 
nventns  per  duoa  mintios 

SuauH  bolognesi.  Voi.  O.  13* 


e  4  A 


202  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAM 


XVIII.     QUOD  SI  ALiauis  magister  duxerit  aliqubm  magistrum 

AD   LABORANDUM  AD   SUMAM  VEL  AD   DIEM* 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod,  sì  alìquis  magister  habuerit  ali- 
quod  opus  ad  sumam,  ad  diem,  vel  alio  modo  sive  ingenio, 
et  voluerìt  habere  secum  alium  magistrum  ad  dictum  opus  £icien- 
dum  et  cum  eo  laboraverit,  ille  magister  qui  duxerit  alium  ma- 
gistrum teneatur  ei  satisfacere  de  pretio  suo,  nisi  esset  ministralis  5 
vel  massarius  sodetatis  qui  poneret  illum  magistrum  ad  laboran- 
dum  prò  communi  Bononie.  et  qui  contra  feceiit  puniatur  ar- 
bitrio ministralium. 


XVIIIL     Quantum  ministrales  et  massarius  debeakt  habere 

PRO   EORUM   FEUDO    SIVE   MERCEDE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  qui  prò 
tempore  fuerint  debeant  habere  prò  eorum  feudo  unam  libram 
piperis  cum  una  obba  valloris  sex  denariorum,  et  massarius  te- 
neatur dare  et  mittere  per  nuntium  sodetaris  cuilibet  ministralli 
ad  domum  eorum»  infra  tres  menses  ab  ingressu  sui  ofErii,  dictum  j 
piper  et  obbam.  et  dictì  ministralles  et  massarius  teneanmr 
omnia  banna  et  condepnadones  et  coilectas  recuperare  ante 
quam  exeant  de  eorum  of&tio,  scili cet  quilibet  prò  suo  quarterìe; 
et  si  non  recuperaverint  infra  dictum  tempus,  quod  teneantur 
tantumdem  solvere  de  suis  propriis  denariis  diae  societari,  quan-  io 
tum  in  suma  fuerint  illi  denarii  quos  non  recuperaverint,  et 
dicd  ministralles  et  massarius  cessent  a  dicds  offidis  per  sex 
menses  ab  exitu  sui  ofStii.  et  massarius  teneatur  dare  ydoneam 
securitatem  de  hiis  que  ad  eum  pervenerint  occasione  sui  oflBtii. 
et  dicimus  quod  ministrales  non  recipiant  pignora  vel  denarios.  15 
et  antequam  exeant  de  oflSdo,  massarius  solvat  feudum  ministra- 
libus  de  bonis  hominum  diete  sodetatis. 

XVUI,  3.  Stat,  1270:  vel  ad  diem       XVIIII,  i6.  massarius]  Cod.  mass.    Stai.  1210: 
massarìe     Cod,  omette  feudum 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVni.  203 


XX.    De  cereis  dandis  prò  sotietate  Magistrorum 

PRO   DEFONTIS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  duo  cerey  emantur  ad  volun- 
tatem  massari!  et  ministrallium,  que  debeant  comburere  super 
cerrea  ad  corpus;  et  fieri  debeat  una  cassa  bona  et  ydonea  ubi 
dicu  cerrea  daudantur;  et  facere  debeant  expensis  diete  sotietatis 

5  secundum  quod  videbitur  jj  massario  et  ministralibus.     et  cerei  sint       e  4  b 
duodecim  librarum  de  bona  cera  nova;  expensis  hominum  diete 
sotietatis  ;  qui  stare  debeant  penes  massarìum  diete  sotietatis  ;  qui 
portari  debeant  ad  corpus  cum  aliquis  magister  decesserìt.    et  quod 
pallium  de  sotietate  debeant  adcomodare»  et  dictum  pallium  habere 

IO  quilibet  magister  prò  se  et  prò  uxore  et  prò  filiis  dictorum  ma- 
gistrorum. 


XXI.      Quod  obines  magistri  tenbantur  ire 

AD  SOTIUM  DEFUNTUMy  CUM  CITATUS  FUERIT. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  sì  aliquis  ex  sotiis  nostris  fuerit 
vocatus  vel  per  nuntium  cytatus  vel  per  alium  loco  eius,  quod 
veniat  ad  sotium  suum  defuntum,  et  non  venerit,  solvat  no- 
mine banni  .xn.  bon.,  nisi  habuerit  licentiam  vel  iustum  impe- 
5  dimentum.  et  corpus  debeat  portari  per  homines  diete  societatis. 
et  nuntius  sotietatis  debeat  habere  a  corpore  sotietatis  prò  mor- 
tuo  .xvni.  bon. 

Et  si  nuntius  sotietatis  non  iverit  nec  veniet  ad  sotios  con- 
gregatosi soivat  nomine  banni  .xviii.  bon.  ;  et  ministralles  et  mas- 
io  sarius  teneantur  recuperare  illos  denarios. 


XX,  a-3.  Stat.  layo:  qui  debetot  comburere  ad  corpus  9.  Stai,  1270:  pallium 

debeat  accomodarì  XXI,  6-7.  Le  parole  a  corpore  -  bon.  tono  cancellate,  e  in  margine 
furitto.'  Addimushuic  statuto  quod  nuntitts  societatis  debeat  habere  a  familia  mortui  duos 
>oL  boo.,  et  si  fiimilia  mortui  esset  ita  pauper  quod  solvere  non  posset  dictos  duos  sol.,  sol- 
vaotnr  eidem  per  massarìum  sotietatis  de  bonis  societatis  .11.  sol.  boo.  7.  In  margine: 

adimos,  ubi  dicitnr  .xviu.  den.,  quod  dicaCur  duos  sol.        8-9.  Stat.  1255:  congregaudos 


204  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

XXII.      QUOD   MINISTRALLES 
TENEANTUR  VISSITARE   SOTIUM   INFIRMUM  ET   CONSILIUM  DARE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquìs  ex  sodis  nostrìs  fiierit 
ìnfirmus,  quod  ministralles  ipsum  debeant  vìssitare,  si  sive- 
rinty  et  eìdem  cqasilium  dare  et  adiutorìum,  postquam  fuerìt 
denuntiatum  ministralibus  ;  et  si  decederet  et  de  suo  sepeUìri  non 
possit,  sotietas  ipsum  expensis  sotietatis  faciat  ipsum  honorìfice  5 
sepellirìy  et  massarìus  possit  expendere  usque  ad  quantitatem 
.XII.  sol.  et  non  plus. 

XXIII.      QyOD   NUNTII  VADANT   EXPENSIS  ILLORUM 
Q.UI    ESSENT    CONDEPNATI   ET   NON    DIMITERENT   SE   PIGNORARE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministralles  et  massarìus  qui  prò 
tempore  fuerint,  si  fecerint  pignorare  aliquem  magistrum  prò 
coUectis  vel  condepnationibus  seu  alia  de  causa,  accipiant  ab 
eo  omnes  expensas  quas  fecerint  in  nuntiis  communis  Bono- 
nie  vel  aliter  prò  predictis  recuperapdis,  ita  quod  societas  nulas  5 
habeat  expensas;  et  ministralles  et  massarìus,  si  fecerint  expensas 
prò  predictis,  faciant  de  suo,  nisi  fecerint  illas  de  voluntate  so- 
tietatis vel  consilii  sotietatis.  et  si  ille  qui  debet  solvere  denarios 
prò  predictis  vel  ipsius  uxor  seu  familia  non  permiserit  se  pigno- 
rare nuntium  communis  Bononie  vel  sotietatis,  puniatur  in  10 
.V.  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerint,  et  credatur  nundo,  et  nula 
defensione  audicta,    et  sit  precisum. 

XXIIII.    De  pactoalibus. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  si  aliquis  pactoalis  posuerit  se 
cum  aliquo  et  non  steterìt,  nec  compie verìt  terminum  cum 
magistro  vel  domino  suo,  non  recipiatur  ante  terminum  ab  aliquo 
magistro,  si  siverìt  vel  denuntiatum  ei  fuerìt.  et  qui  contra 
fecerìt  puniatur  in  viginti  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerìt.        5 

XXII,  3-4.  postqoam  -  ministralibus  aggiunto  in  margine,  5.  ipsam  -  ipniDi] 

Con  il  Cod,       XXIII,  5.  Stai.  1270:  prò  predictis  denariis 


STATUTI  DEL   MCCXXXXVm.  205 


XXV.     QyOD  ALIQ.UIS  NON  VADAT  AD  BENEDICTIONEM  NISI  SEMEL. 

STATULMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  de  sotìetate  non  vadat 
ad  acdpiendum  de  benedictione  nisi  semel    et  qui  contra 
fecerìt  puniatur  in  sex  ben.  prò  qualibet  vice. 

XXVI.      QuOD   ALICIUIS   NON   ACCIPIAT   BENEDICTIONE[m] 

SUA   AUCTORITATE. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  si  aliquis  acceperit  de  benedi- 
ctione sua  auctorìtate,  puniatur  in  sex  bon.  prò  qualibet  vice. 

XXVII.    De  cobquandis  magistris  in  honeribus. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  ministralis  preceperit 
alieni  magistro  de  suo  quarterio  ut  vadat  ad  aliquod  labore- 
rìum  communis  coequando  ipsum  cum  aliìs  magistris,  et  non 
veneriti  puniatur  in  .x.  sol.  bon.    et  nulus  magister  faciat  aliquam 

5  ellectionem  de  aliquo  magistro  lignaminis  in  aliquo  laborerìo 
communis  Bononie  vel  alibi,  et  qui  contra  fecerìt  puniatur  in 
.XX.  sol.  bon.  et  ministralles  qui  prò  tempore  fuerint  debeant 
facere  predictam  ellectionem  coequando  magistros  prò  quarterio, 
scilicet  illi  ministrales  qui  erunt  in  civitate  quando  ellecdo  fieret 

IO  et  si  ministralles  non  coequaverint  illum  magistrum,  dollum  vel 
fraudem  comitendo,  vel  fecerìt  ex  hodio  quod  haberet  contra 
ipsum,  et  hoc  fuerìt  liquidum  et  manifestum,  puniatur  in 
•XX.  sol.  bon. 

XXVIII.    Quod  aliciuis  non  debeat  surgerb 

m  ALiaUA  ADDUNANTIA  MAGISTRORUM  PER  CONSILIUM  DANDUM 

NlSI   SUPER   aUOD   PETITUM  EST. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  de  sotietate  non  debeat 
surgere  ad  contìonandum,  nec  dare  consilium  debeat,  nisi  super 
eo  quod  petitum  fiierit  per  ministralles  vel  massarìum.     et  qui 

XXVI.  Tutto  questo  capitolo  fu  cancellato^         XXVIU.  Cod.  omette  misi 


e.  5  A 


e.  5B 


206  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

*  IMI- I 

centra  fecerit  puniatur  in  .xii.  bon.,  et  incontinenti  solvat  dictos 
denarios  vel  det  pignus.  5 

XXVIIII.      QUOD  ALIQ.UIS  NON  FACIAT  RUMOREM  VEL  CRIDET 
CUM  ALIQUIS  PROPONIT  VEL  CONTIONATUR  ALIQUID. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  fecerit  rumorem  in  co- 
adunantia  aliqua  postquam  ministralles  vel  massarìus  vel  aliquis 
alius  proponeret  vel  contionaret  Inter  sotios,  si  centra  fecerit,  pu- 
niatur in  sex  bon.,  et  incontinenti  illos  solvat.  et  ministrales  et 
massarìus  teneantur  hoc  facere  per  sacramentum;  et  si  non  acci-  5 
perent,  solvant  sotietati  tantumdem  de  bonis  eorum. 

XXX.      Quo   MODO   ET    dUALLITER   SOTII 
SE  DEBEANT   COHADUNARI   PRO   SOTIO   SUO   DEFONDO. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  defontus  erit  in  quarterio  de 
porta  Sterii,  quod  sodi  se  cohadunent  ad  Sanaum  Cervaxium; 
et  si  fuerit  defontus  in  quarterio  porte  Sancti  Proculli,  quod  scrii 
cohadunent  se  ad  Sanctum  Ambroxium;  et  si  defiintus  erit  in 
quarterio  porte  Ravennatis,  quod  sotii  se  cohadunent  ad  San-  5 
ctum  Stephanum  ;  item,  si  fuerit  defuntus  in  quarterio  porte 
Sancti  Petri,  quod  sotii  se  cohadunent  ad  ecclesiam  Sancti  Petri, 
vel  alibi  ubi  fuerit  conveniens  et  placuerit  ministralibus  diae 
sotietatis.  et  debeant  magistri  ire  ad  corpus  cum  ministralibus 
eorum,  et  sine  ministralibus  non  vadant;  et  quod  nulus  se  debeat  io 
partire  a  domo  defunti  sine  ministralibus,  in  hanno  .xn.  bon.  et 
nuntii  qui  cytaverint  sotios  teneantur  dicere  ||  de  quo  quarterio  fiierii 
defuntus  ;  et  si  non  dixerint,  puniantur  in  duobus  sol.  bon. 
quotiens  contra  fecerint. 

XXXI.    Quod  aliquis  de  sotietate  non  debeat  laborare 

IN    FESTIVIS    DIBBUS. 


s 


TATUIMUS  et  ordinamus  quod  nemo  de  sotietate  debeat  laborare 
in  diebus  dominicis  et  sancte  Marie  et  in  die  apostollorum  et  in 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXVIII.  207 

festis  prìncipalibus  ;  et  qui  contra  fecerìt  puniatur  in  .v.  sol*  bon. 
quodens  contra  fecerìt,  nìsi  fecerìt  archam  sive  cassam  prò  de- 
5  fiinto,  vel  laboraret  in  servitio  communis  Bononìe  vel  alia  iusta 
causa  interveniente.  '• 


XXXII.      QUOD   ALIdUIS   NON   POSSIT   ACCIPERE   IN   DISIPULLUM 
IN   MINORI   TERMINO   QUATUOR   ANNORUM. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  nemo  de  sotìetate  modo  aliquo  vel 
ingenio  accipere  nec  tenere  possit  aliquem  discipulum  in 
minori  termino  quatuor  annorum,  et  unum  par  foga^iarum  omni 
anno  et  unum  par  caponum  in  festo  Nativitatis  et  viginti  sol.  bon. 

5  in  illis  quatuor  annis.  et  qui  contra  fecerìt  in  viginti  sol.  bon. 
condepnetur,  et  prò  foga^iis  et  caponibus  puniatur  in  «xx.  sol.  bon. 
quotiens  contra  fecerit  in  quolibet  capitullo.  et  quilibet  magister 
teneatur  facere  fieri  instrumentum  pacti  notarìo  societatis  Magi- 
strorum  lignaminis  ad  hoc,  ut  societas  non  possit  defraudarì.     et 

IO  nemo  de  hoc  sacramento  teneatur,  nisi  de  penna,  et  ille  magister 
qui  debet  habere  discipulum  vadat  ad  domum  notarìi,  et  debeat  in- 
quirere  si  est  domi,  et  si  est,  faciat  instrumentum;  et  debeat  habere 
duos  testes,  prò  sacramento  teneatur  diete  sotietatis,  si  non  est 
domi,  secundum  quod  dictum  est  superìus. 


XXXni.    Quod  quilibet  teneatur  mostrare  cartam  discipulli 
SUI   ministralibus   infra  unum   mbnsem   postquam  ipsum 

HABUERIT. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  de   societate   teneatur 
infra  unum  annum  postquam  habuerit  discipullum  demostrare 
sorietati  instrumentum,  et  qui  contra  fecerit  puniatur  in  communi 


XXXII,  2.  Cod,  omette  possit        3.  Supplisci:  et  ei  dare  teneatur         6.  Stai,  1270 
omette:  et  prò  -  ben.  13.  //  testo  par  guasto.    Gii  Stat.  del  1270  hanno:  per  sacra- 

meotiiin  teoeaiitor  et  si  noo  est  domi  etc.     Forse  dee  supplirsi  dopo  sacramento ,  quo  e 
««(tfrsf  teneatur  in  tenentur  XXXIII.  mensbm]  Statuti  1255  e  1270:  annum 


ao8  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

sol.  bon.  quotiens  contra  fecerit;  et  ministralles  teneanturhoc  in- 
quirere;  et  habeat  locum  tam  in  preteritìs  quam  in  fìiturìs.         5 

Addimus  huic  statuto  quod  dictum  instrumentum  debeat  exem- 
plari  et  poni  in  uno  quaterno  qui  semper  remaneat  penes  massa- 
rium  ad  'perpetuam  memoriam,  ita  quod  societas  non  dt  de- 
fraudata. 


XXXIIII.    Quod  ALiauis  non  accipiat  aliquem  de  civitate 

VEL   COMlfATU   QJJl   SIT   DE   MAXINATA  IN   DISCIPULUM. 

STATUIMUS  quod  aliquis  de  sotietate  non  possit  tenere  alìquem 
in  disdpulum  qui  sit  de  maxenata.    et  qui  contra  fecerit 
puniatur  in  .xx.  soL  bon.  quotiens  contra  fecerit. 


XXXV.      QyOD  MAGISTRI   TENEANTUR 
FACERE   INTRARE    DISSIPULLOS   IN   SOTIETATEM. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  magister  teneatur  facere 
intrare  sotietatem  dìsipulum  suum  postquam  steterit  cum 
ipso  per  duos  annos,  et  recipere.ab  ipso  disipulo  teneatur  bonam 
et  ydoneam  securitatem  intrandi  sotietatem.  et  qui  contra  fecerit 
puniatur  in  .x.  sol.  bon.  quoties  contra  fecerit.  5 


XXXVI.    Quantum  dicta  societas  debeat  durare. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  dicta  societas  debeat  durare 
per  decem  annos  proximos  completos  vel  plus,  quantum  placuerit 
sotietati  vel  malori  parti,  faao  partito. 

e.  6  A  Lecta  fuerunt  hec  statuta  et  publicata  in  corpore  sotietatis;  que 

sotietas  adunata  fuit  per  nundum  sodetatìs  more  solito  in  atrio  5 

XXXIII,  6-9.  Aggiunta  marginale,        XXXIIII.  Tutto  questo  capitolo  fu  canceBato. 
XXXVI,  5.  in  atrio]  Cod.  manuterìo 


STATUTI  DEL  .MCCLVIin.  209 


ecclesie  Sancd  Proculli  sub  anno  Domini  millesimo  ducentesimo 
quadragesimo  octavo,  indicdone  sexta,  exeunte  augusto,  tempore 
domini  Bonifatii  de  Carro  potestads  Bononie. 

XXXVII.      QUALITER   SOTIETAS   DEBEAT   PER   SE   COHADUNARL 

STATUDfus  et  ordinamus  quod  sotietas  Magistrorum  lignaminis 
debeat  per  se  cohadunarì  simul  ubi  placuerit  ministralibus  diete 
sodetatis. 

XXXVIII.     Quod  aliquis  magister  non  noceat  alteri 

DE   ALIQ.UO    foro    lignaminis. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  aliquis  magister  non  debeat  ho- 
cere  alieni  in  curia  communis  Bononie  vel  alibi  de  aliquo  foro 
lignaminis  vel  pallancharum,  in  banno  decem  sol.  bon.  et  ille  ma- 
gister qui  fecerit  forum  omnibus  magistris  qui  supervenerint  te- 

5  neatur  dare  partem,  si  partem  petìerint,  de  ilio  merchato  ;  et  si 
denegaverit  partem  superveniendbus  de  lignamìne,  puniatur  in 
dicds  decem  sol.  bon.  et  credatur  sacramento  faao  de  novo 
magistris  quibus  vetatta  fuerit  pars  lignaminis  vel  impedimentum 
(actum  esset  eis  de  aliquo  foro,     et  si  ille  magister  qui  fecerit 

IO  forum  noluerit  dare  partem  aiiis  et  prestaverit  impedimentum  vel 
imbrigamentum  aliis  magistris,  solvat  nomine  banni  decem  sol. 
quotìes  contra  fecerit,  et  predicta  observare  teneatur. 

XXXVIIII.    Quod  de  statutis  sotietatis  fiant  duo  librl 

AD  hoc  ut  statuta  serventur  et  ne  fraus  in  hoc  committatur> 
statuimus  et  ordinamus  quod  de  statuds  Magistrorum  ligna- 
minis debeant  fieri  duo  libri,  in  quibus  libris  conrineatur  tantum 
in  uno  quantum  in  alio,  et  unus  de  ipsis  libris  sit  penes  massa- 

XXXVIIT,  13.  In  marcine:  Item,  addimns  huic  statuto,  ubi  dicit  :  ri  quii  denegaverit  par- 
tesi  Npcnrenientibat  de  lignamioe,  pouiatur  in  decem  sol.  bon.,  dicioius:  nichUominus 
teoeanu-  ille  magister  qni  partem  pecierit  stare  in  dicu  parte  qiiam  pecierit,  tam  si  in  dicto  foro 
<ianuiani  eiaet,  qnam  lucmm. 

Statuti  bologneti.  Voi.  II.  ^ 


210  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

rium  qui  prò  tempore  fuerìt  et  alius  liber  esse  debeat  apud  quem-  5 
dam  bonum  virum  qui  elligatur  ad  bre  via  ;  et  sint  quatuor  brevia, 
silicet  unum  breve  prò  quarterio,  et    ilU  quattuor  debeant  esse 
in  concordia  vel  tres  ad  minus,  et  eliigant  illum  quem  credì- 
derint  esse  meliorem  et  utiliorem;  et  ille  qui  erit  ellectus  prestet 
bonam  securitatem  de  libro  custodiendo  et  de  eo  represenundo  io 
sotietati  vel  Consilio  aut  ministralibus  quotiens  opus  erit,  et  prò 
statutis  an^ianorum  populi  Bononie  videndis,  que  statuta  sunt  ia 
ilio  Ubro  cum  statutis  Magistrorum  sotietatis,  et  si  dubitaretur  de 
aliquo  statuto  quod  non  esset  in  libro  qui  esst  debet  aput  massa- 
rium  sotietatis,  et  in  emendatione  statutorum  cum  emendantur  et  15 
fiunt  de  novo;  et  in  uno  libro  scribatur  quantum  in  alio  libro. 

<^-  ^  "      XXXX,    Quod  notarius  et  nuntius  sotietatis  solvantur 

DE     BONIS     SOTIETATIS     PER   MASSARIUM,    ET    MINISTRALES   TE- 
NEANTUR   RECUPERARE    CONDEPNATIONES,  ET  DE  FEUDO  EORUM. 

ITEM,  statuimus  quod  notarius  sotietatis  et  nuntius  solvantur 
de  bonis  sotietatis  singulis  sex  mensibus.  silicet  quod  notarius 
debeat  habere  a  dieta  sotietate  prò  suo  feudo  singulis  sex  men- 
sibus .xx.  sol.  bon.  tantum  et  non  plus,  et  quod  nuntius  sotietatis 
habere  debeat  prò  suo  feudo  singulis  sex  mensibus  .xx.  sol.  bon.  5 
et  quod  massarius  diete  sotietatis  qui  prò  tempore  fiierit  teneatur 
sibi  solvere  dieta  salaria  sine  eius  preiuditio,  et  elligatur  commu- 
niter  per  ministralles  et  massarium,  et  sit  de  ilio  quarterio  in  quo 
erit  massarius,  si  habuerit  de  bonis  sotietatis.  et  massarius  et  mi- 
nistralles teneantur  eorum  tempore  quilibet  prò  suo  quarterio 
condepnationes  eorum  tempore  factas  et  coUectas  eorum  tempore 
impositas  recuperare,  in  pena  dupli  totius  quod  remaneret  et  esset 
ad  recuperandum. 

XXXVIIII,  13.  Cod.  dubitaret       14.  esse]  Cod.enet       15-16.  Cod,  emendatar  fnerit 
de  novo    Stat.  1270.-  emendatur,  et  scrìbatur  de  novo  16.  et]  Cod.  ut         XXXX. 

4- 13.  Questo  statuto  fu  cancellato  dalle  parole  tantum  et  non  plus  e  in  margine  fk  ag- 
giunto.' Item,  addimus  huic  statuto,  quod  notarius  societatis  nichii  rccipere  debeat  a  socteiate 
prò  aliquibus  scrìpturìs  pertinentibus  ad  societatem,  nec  de  inquisitione  tocietatis  ;  nisi  fsceret 
statuta  vel  matrìculas  societatis  de  novo  et  nisi  faceret  precepta  inter  homines  societatis  vd 
reclperet  testes  vel  securitatem  reciperet:  In  hiis  tantum  casibus  possit  recipere  competeotem 
solutionem  et  non  in  aliis. 


IO 


STATUTI  DEL  .MCCLXIIII.  211 


XXXXI.    De  sindicis  et  offitio  sindicorum. 

ET  sìndìcì  hoc  inquirere  et  condepnare  per  sacramentum  te- 
neantur  et  in  hanno  decem  sol.  hon.  prò  quolihet  sindico;  et 
hoc  iurent  sindici  observare  et  inquirere. 

Lecta  et  pubiicata  sunt  hec  statuta  in  corpore  sotietatis  diae 
5  dominica  .xiii.  ezeunte  febrarìo,  sub  annis  Domini  millesimo  du- 
centesimo  quinquagesimo  nono,  indictione  secunda. 


XXXXII.      QUOD   NULUS   MAGISTER   SOTIETATIS   LABORET 
CUM  AUQ.UO   MAGISTRO   QUI  NON  SIT   DE   SOTIETATE   IN  CIVITATE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nulus  magister  de  sotietate  Ma- 
gistrorum  debeat  laborare  ad  laborem  lignaminis  de  civitate 
nec  de  burgis  Bononie  cum  aliquo  magistro  qui  non  sit  de  sotie- 
tate Magistrorum.    et  si  non  cognosceret  illum  magistrum,  teneatur 

5  interrogare  eum  si  est  de  sotietate  Magistrorum,  et  postquam  si- 
verit  quod  non  fuerit  de  sotietate  sìve  per  illum  magistrum  sive 
per  aliam  ydoneam  personam,  ab  ilio  die  in  antea  quo  siverit  vel 
dictum  fuerit  ei,  cum  eo  non  laboret  aliqua  de  causa,  sub  penna 
et  hanno  .x.  soL  hon.     et  de  hoc  excipimus  laboreria  communis 

IO  Bononie,  in  quibus  laboreriis  quilibet  magister  possit  laborare  sine 
penna  et  hanno,  et  quilibet  magister  teneatur  per  sacramentum 
accusare,  et  ministralles  hoc  inquirere  teneantur  per  sacramentum 
et  in  pena  .x.  sol.  hon. 


XXXXIII.     Quod  alivIuis  magister  non  debeat  laborare 
IN  laborerio  conducto  ab  alio  magistro. 

STATUIMUS  et  ordinamus   quod  nulus  magister  lignaminis  de 
sotietate  Magistrorum  debeat  laborare  in  laborerio  alterius  ma- 
gistrì  vel  ad  summam  vel  ad  diem,  quoquo  modo  habuerit  alius 


212  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

magister»  nisi  fecerit  cum  voluntate  magistrì  qui  habuerit  dicmm 
opus  ad  laborandum  ;  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  5 
e.  7  A  .XX.  sol.  I  bon.  et  amitat  opus;  salvo  quod  si  magister  ille  voluerìt 
iurare  de  novo  quod  ignoraverit  dictum  opus  esset  datum  alìcui 
magistro  et  quod  dolosse  non  faciebat,  tunc  ilii  magistro  qui  sic 
iuraret  bannum  non  auferrarur,  set  tamen  amitat  opus  predictum; 
et  si  noluerit  iurare  et  opus  dimittere  ut  supra  dictum  est,  tunc  in  io 
ilio  casu  solvat  nomine  banni  sotietati  Magistrorum  tres  lib.  bon. 


XXXXIIII.    QyoD  ALiQUis  magister  non  debbat  laborare  in 

ALiaUA   SUMA   QJJE   SIT   ACCEPTA   AB    ALIQUO    Q.UI  NON  SIT   DE 
SOTIBTATE. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  nulus  magister  de  sodetate  Magi- 
strorum lignaminis  debeat  laborare  in  alìqua  suma  que  sit 
accepta  ab  aliqua  persona  que  non  sit  de  sotietate  sine  licentia 
seu  verbo  mìnistralium  et  illorum  de  Consilio,  et  qui  contra  fecerit 
solvat  nomine  banni  tres  lib.  bon.;  salvo  quod,  si  facta  fuerit  ei  vis  5 
vel  fortia  a  potestate  Bononie  vel  ab  eius  successoribus,  ministral- 
les  et  illi  de  Consilio  sotietatis  debeant  illos  magistros  elligere  ad 
eorum  sensum  et  voluntatem. 


XXXXV.    Quod  ALiauis  non  debeat  laborare  ad  diem  NEauE 

AD   SUMAM  ALICUI  QJJl  DARE  DBBEAT   ALIQUID  ALICUI  MAGISTRO 
PRO   ARTE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nemo  de  sotietate  debeat  la- 
borare ad  diem  neque  ad  sumam  aUcui  qui  dare  vel  solvere 
teneatur  alieni  magistro  denarios  occasione  artis  sue,  postquam 
sciverit  vel  fuerit  sibi  denuntiatum  ab  ipso  magistro  vel  a  mini- 
stralibus  sotietatis.    et  qui  contra  fecerit  puniatur  in  vigind  soL  5 


XXXXIIII,  6.  saccesaorìbM]  Stai.  1270:  offlcuUbus  XXXXV.  Cod.  omette  il 

primo  ALICUI 


STATUTI  DEL  .MCCLXIIIL  21 3 

boQ.  quotiens  centra  fecerit  prò  quolibet  magistro,  et  solvat  ma- 
gistrum  sive  magistros  de  labore  eorum.  et  ministrales  teneantur 
dieta  banna  auferre  et  solvi  facere  intra  .viii.  dies  postquam  fiierit 
eis  liquidum  et  manifestum. 

XXXXVL 

ADDiTUM  est  m  statuto  de  bannis,  condepnationibus  et  coUectis 
recuperandis^  quod  illud  statutum  totum  sit  precissum,  ita 
quod  nulo  modo  possit  peti  absolutio»  salvo  quod  onmes  mini- 
strales et  massarius  teneantur  precisse  recoUigere  collectas  et  con- 
5  depnationes  quas  fecerint  vel  imposuerint  suo  tempore,  vel  alieno 
factas  et  impositas. 

XXXXVII. 

ADDiTUM  est  in  statuto  de  pallio  et  cereis  et  libro  statutorum, 
quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  deponere 
et  facere  ita  quod  pallium  et  cerei  et  cassa  et  liber  statutorum 
debeant  stare  aput  unum  bonum  virum  magistrum  lignaminis  qui 

5  habitet  prope  curiam  communis  Bononie,  ut  homines  de  sotietate 
possìnt  comodius  habere  pallium  et  cereos  et  librum  statutorum 
cum  ftierit  oportunum.  et  ille  depositarius  prestare  predicta  cuili- 
bet  de  sotietate  teneatur,  |  et  illud  offitium  recysare  non  possit,  in 
penna  quinquaginta  sol.  bon,     et  prestare  debeat  bonam  et  ydo- 

10  neam  securìtatem  de  predictis  rebus. 

XXXXVIII.       QyOD    MASSARIUS   FATIAT  FIERI  BEKBDICTIONEM 

QUALIBET   TERTIA   DOMINICA. 

STATUiMus  et  ordinamus  quod  massarius  sotietatis  fatiat  fieri 
quaiibet  tertia  dominica  ab  intrata  mensis  duas  foga^ias 
de  denarìis  sotietatis,  in  quibus  debeat  expendere  tantum  duos 
sol.  bon.  in  pasta  et  quatuor  denarios  parvos  in  fafrano  et  cumino. 

IXXXVII,  a.  depooere]  Correggi  dispooere  XXXKVllI.  a.  Cod.  ad  intrantam 


e.  7  B 


214  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 


XXXXVIIII.    QUOD  MINISTRALLES  ET  MASSARIUS 
NON     REDDANT     RATIONEM    NISI     TERTIA    DOMINICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministralles  et  massirius  sode- 
tads  et  eorum  notarìus  non  possint  nec  debeant  tenere  rado- 
nem  alieni  de  sotietate^  nec  de  aliquo  facto  quod  ad  sodetatem 
pertineret,  nisi  tenia  dominica  mensis  quando  congregatur  sodetas 
ad  Sanctum  Petrum.  et  in  illa  dominica  ministralles  et  massarìus  5 
plenarie  faciant  rationem  illis  de  sodetate  et  edam  aliis,  si  qui 
peterent  ius  sibi  fieri  de  aUquo  de  sodetate,  nisi  aliud  preceptum 
fieret  a  potestate  Bononie  vel  an^ianis  et  ministralibus  sodeuds. 


L.    Quod  ministralbs  teneantur  inq.uirere  semel  sotietatem. 

STATUiMUS  quod  ministralles  et  massarìus  sodetads  qui  prò  tem- 
pore fuerint  teneantur  singulis  sex  mensibus  semel,  quando  eis 
placuerìt  et  qua  dominica  voluerint,  cercare  sodetatem  et  con- 
depnare  illos  qui  non  venerìnt  ad  congregationem  secundum  for* 
mam  statutorum.  et  nundus  sodetads  teneatur  monere  singulos  5 
magistros  de  sotietate  et  dicere  eis  quod  ministralles  facient  cir- 
carì  sotietatem;  et  si  ministralles  contra  fecerìnt,  solvat  quilibet 
ministralis  nomine  banni  tres  sol.  bon.     et  sit  precissum. 


LI.    Quod  nullus  magister  non  debeat  laborare 

IN   PROPRIO   OPERE   MURATORIS   ALICUIUS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nulus  magister  lignaminis  de 
quacumque  vite  seu  impernio  debeat  laborare  in  opere  pro- 
prio alicuius  qui  sit  de  societate  Muratorum.  item,  quod  non 
debeat  aliquis  magister  lignaminis  oppus  alienum  conducere  &- 

XXXXVIUI,  8.  stai,  1270  :  vel  a  domino  capiuneo  rei  ab  alìqao  officiali  comoiDn» 
Bononie  [vel]  ministralibus  aocieutia  LI.  Cancellato   mediante  ratchtatura  e  v 

frego  di  penna. 


STATUTI  DEL  Jk!CCLXim.  215 

5  ciendum  vel  gratis  facere»  vel  aliquo  modo  vel  ingenio  cum 
muratore  aliquo  laborare.  et  hoc,  sive  oppus  sìt  proprium  mu- 
ratorìs  sive  cuìuscumque  alterius;  et  hoc,  sive  oppus  conduceret 
ad  sumam  sive  ad  diem,  et  qui  contra  faceret  solvat  prò  qua- 
libet  vite  viginti  sol.  bon.  et  medietas  sit  accusantis.  et  sit 
IO  precissum;  salvo  quod  ipsi  muratores  cassarent  quoddam  statutum 
in  quo  prohibetur  laborare  cum  magistris  lignaminis,  quod  ex 
tunc  non  valleat  nec  teneat  hoc  statutum  ab  anno  Domini  mil- 
lesimo j|  ducentesimo  sexagesimo  tertio,  indictione  sexta,  die  quin-  e.  8  a 
todecimo  intrante  aprili. 

LIL 

PLACUiT  toti  sotietati,  facto  partito,  quod  ministralles  sotietatìs 
possint  et  debeant  coUigere  elimossinam  prò  pauperibus  sode- 
tatis  infirmis,  dando  quilibet  de  sotietate  cui  placuerit;  et  quod 
massarius  debeat  facere  scribi  totum  id  quod  veniret  ad  manus 
5  suas  prò  diaa  ellemossina. 

LUI.    Quod  aliquis  magister  lignaminis 

NON   EMAT   CIRCLOS   CAUSA  LUCRI. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  magister  lignaminis  civi- 
tatis  Bononie  vel  districtus  non  emat  nec  emere  debeat  circlos 
causa  lucri  in  civitate  Bononie;  et  si  quis  contra  fecerit,  con- 
depnetur  qualibet  vice  qui  contra  fecerit  in  centum  sol.  bon.  et 
5  ministralles  et  massarius  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  dictum 
bannum  auferre  infra  unum  mensem  postquam  sibi  denuntiatum 
foerit. 

Lini.    Quod  nullus  magister  emat  aliquod  lignaminis 

AB  ALIQ.UO  REVENDITORE. 

STATmMUS  et  ordinamus  quod  nulus  magister  lignaminis  debeat 
emere  aliquod  lignamen  sive  pallanchas  ab  aliquo  revenditore 
qui  non  sit  de  sotietate,  in  hanno  .x.  sol.  bon.,  et  credatur  sacra- 


21 6  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

mento  cuilibet  de  sotietate  volenti  accusare,  et  massarìus  et  mini- 
strales  teneantur  sibi  auferre  dictum  bannum.  5 

Lecta  et  aprobata  fiierunt  dieta  statuta  et  aditiones  in  corpore 
diete  sotietatìs  sub  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  sexag^ 
Simo  quarto^  indictione  sexta,  die  sextodecimo  intrantis  novembrìs. 


LV. 

e.  8b  QTATxnMUs  et  ordinamus  quod  ministrales  sive  massarius  quando 
O  fecerìnt  electìonem  ministralium  sive  massarìi  novi  teneantur 
accipere  a  dicto  massarìo  novo  bonam  et  ydoneam  securìtatem 
de  bonis  et  rebus  diete  sotietatis  restituendis  massario  sequenti; 
quod  si  non  fecerint,  ministrales,  ante  quam  ipse  novus  massarius  j 
assumat  ofEcium,  condempnentur  prò  quolibet  in  quinque  sol.  bon. 
et  sit  preeisum. 

In  Christi  nomine,     omnia  suprascripta  statuta  aprobata  sunt 
per   dominum    Henrigettum    Confalonerìum   capitaneum  populi 
Bononie,  excepta  illa  que  sunt  cassata,  et  salvis  statutis  et  refor-  io 
mationibus  communis  et  populi  Bononie,  et  salvo  arbìtrio  eidem 
domino  capitaneo  concesso. 

Ego  Bevenutus   de   Gazanis  notarius,  sacri  palatii  notarius, 
dicti  domini  capitanei  scriba,  scripsi. 


LVL 


STATUiMus  et  ordinamus  quod  siquis  magister  de  sodetate 
Magistrorum  lignaminis  spernerit  vel  non  obedierit  precepu 
faaa  eorum  ministralium,  puniatur,  quotiens  contra  ipsorum  pre- 
cepta  fecerit,  in  tribus  sol.  bon. 


LV-LVII.  Que$ti  $tatuti  9ono  tcritH  cTaltra  mano,  LV,  9.  Cod,  H.  Conto 

8-14.  Sottoicri^ione  autografa. 


STATUTI  DEL  .MCCLXV.  217 


LVII. 


STATUiMUs  et  ordìnamus  quod  aliquis  magìster  de  sodetate 
Magistrorum  lignaminis  non  debeat  nocere  alieni  alii  ma- 
gistro  de  dieta  societate  de  stationibus  nec  de  domibus  in  quibus 
starent  vel  laborarent,  nisi  esset  de  suo  consensu  et  voluntate. 

5  Lecta  et  approbata  fuerunt  diaa  statuta  et  aditiones  statu- 

torum  in  corpore  sodetatis  ;  que  soeietas  coadunata  fuit  per  nun- 
tium  sodetatis  in  pailado  domini  episcopi  sub  anno  Domini  mil- 
lesimo ducentesimo  sexagesimo  quinto,  indictione  octava,  die 
quintodedmo  intrante  novembri,  tempore  domini  Philippi  BiUigni 

IO  potestaris  Bononie. 

Et  predicta  omnia  observari  debeant  a  kallendis  ianuarii 
proxime  venturi  in  antea. 

Aprobata  sunt  suprascripta  statuta  per  dominum  G.  capita- 
neum  populi  Bononie.     et  ego  lacobus  Ricardi  qui  didtur  Bionus 
15  notarius  et  scriba  dicti  domini  capitanei  et  de   mandato  ipsius 
scripsi. 

Aprobata  sunt  ista  statuta  per  dominum  Ri^ardum  de  Villa 
capitaneum  populi  Bononie,  salvis  omnibus  statuds  et  reforma- 
donibus  communis  et  populi  Bononie  et  precepds  dicd  domini 
20  capitanei  et  eius  iudids. 

Et  ego  Leonus  Bellecome  notarius  isdus  capitanei  eius  man- 
dato scripsi. 

Ego  GuiUelmus  de  Pavolads  index  domini  Henregetd  capi- 
tanei popuUi  Bononie  supradicta  statuta  aprobo,  salvis  statuds  et 
25  reformadonibus  communis   et  populi  Bononie,   et   salvo   edam 
arbitrio  dicd  domìni  capitanei. 

LVII,  13-33.  Sottoscrizioni  autografe.        13.  G.]  Forse  Guidetto  da  Poniecarrale. 
14.  Rfeardi]  Le^iome  incerta^  17.  Rifardnm]  Cod*  R. 

StatuH  bolognesi.  Voi.  U.  14* 


2l8  SOCIETÀ  DEI  FALEGNAMI 

In   Chrisd  nomine,      omnia  suprascrìpta  statuta   aprobata 
fuenint  et  sunt  per  dominum  Anselmum  de  Rivolta  capitaneum 
populli  Bononie,  excepta  illa  que  sunt  cancellata  et  cassata;  item 
salvis  statutis  et  reformationibus  communis   et  populli  Bononie  30 
et  eius  honore  et  honore  dicti  domini  capitane!  &c. 

Ego  Bertrannus  de  Verdello  notarìus  Pergami  et  nunc  pre- 
fati domini  Anselmi  capitanei  de  eius  mandato  scripsi. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 


DELL'ANNO    J4CCLIL 


CON    AGGIUNTE    DBLl'àNNO    .MCCLIIII. 


I.    Hec  sunt  statuta  societatis  Fabrorum  ('>.    Rubrica.  c.  i  a 

IN  nomine  Patrìs  et  Filiì  et  Spiritus  sancti.  amen,  ad  hono- 
rem Dei  omnipotentis  et  beatissime  virginis  Marie  et  omnium 
sanctonim  et  sanaarmn  eius,  et  ad  honorem  conununis  Bononie 
et  an^ianorum  et  tocius  universitatis  sodetatum  civitatis  Bononie, 

5  et  specialìter  ad  honorem  societatis  Fabrorum,  hec  sunt  ordina- 
menta  societatis  Fabrorum  facta  et  composita  per  dominum  Ghi- 
rardum  Plastellam,  dominum  Albergiptum  feratorem,  dominum 
Maphyettum  Picjacarini,  dominum  Borghexanum,  dominum  Gui- 
lieiminum  de  davaturis,  dominum  Raynerium  de  fiblis,  dominum 

IO  Aibinimi,  dominum  Petrobonum  de  cultellis,  dominum  Alifantem 
de  filo,  dominum  lohaninum  de  massa  et  dominum  lacopinum 
Rolandinì  fab.,  de  voluntate  totius  sotietatis  ad  ipsa  componenda, 
sub  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  secundo, 
indidone  decima,  tempore   regiminis  domini  Henrici  de   Mo^a 

15  potestatis  Bononie  in  uldmis  sex  mensibus  sui  regiminis.  que 
statuta  omnia  debeant  valere  et  observari  per  onmes  qui  erunt 
de  dieta  sodétate  bine  ad  decem  annos  proximos  completos  pre- 
cise, nec  possint  mutari  hinc  ad  dictum  terminum,  et  tanto  plus 
debeant  durare  quanto  placebit  Consilio  sodetatis.   et  nullus  mi- 

20  nistralis  qui  prò  tempore  fiierit   possit  vel  debeat  proponere  in 

II.  fabJ}  fabnim  o  fabrì  14.  Mofa  cioè  Monza 

(i)  Questo  statuto  fu  in  gran  pane     quale  ci  serviremo  qualche  volta  per 
trasfuso  nell'altro  del  .mcclxxxi.,  del     emendare  il  testo. 


e.   I  B 


222  SOCIETÀ  DEIJFABBRI 

corporali  societatis  de  mutandis  statutis  societatìs,  nisi  primo  re- 
duxerit  ad  conscilium  societatis,  et  quicquìd  Consilio  vel  maiori 
parti  placuerit  eflfectui  debeat  man^ipare.  et  infrascripta  statuti 
emendata  fìierunt  per  predictos  et  in  societatis  Consilio  aprobaa 

il    qyod  nullus  faciat  iniuriam  socio  de  domo  vel  statione. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuilus  de  nostra  societate  fadat 
iniuriam  allicui  sociorum  nostrorum  de  domo  vai  stacione, 
accipiendo  domum  vel  stacionem  ad  pensionem  quam  habeat 
alliquis  sociorum  nostrorum;  nec  accipiat  alliquis  domum  vel 
stacionem  in  qua  moretur  alliquis  sociorum  nostrorum,  seu  eam  J 
habeat  ad  pensionem,  nisi  primo  requisiverit  socium  nostrum  si 
velit  domum  vel  stacionem  prò  sequenti  anno  accipere  ;  et  si  quis 
acceperit,  non  possit  in  ea  babitare  in  sequenti  anno,  et  qui  centra 
fecerit  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  vice  viginti  sol.  impe- 
rialium;  et  ministrales  teneantur  bannum  accipere,  si  eis  fiierit  io 
denunciatum  et  probatum  et  legitime  demostratum. 

iii.    qyod  nullus  faciat  iniuriam  alteri  de  laborerio. 

Rubrica. 

ITEM,  dicimus  quod  nuUus  sociorum  nostrorum  iniurietur  alteri 
de  aliquo  laborerio  vel  opere,  accipiendo  illud  opus  vel  labo- 
rerium  ad  faciendum,  quod  primo  alliquis  sociorum  nostrorum 
accepisset  vel  incepisset  facere.  et  qui  contra  fecerit  solvat  no- 
mine banni  .xx.  sol.  bon.,  et  plus  arbitrio  ministralium.  5 

IIIL     De  pena  facientis  iniuriam  de  discipulo.     Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod,  si  quis  sociorum  nostrorum  fecerit  iniu- 
riam allicui  de  societate  de  discipullo,  solvat  nomine  banni  prò 
qualibet  vice  tres  lib.  bon.,  et  insuper  precipiant  ei  ministrales 
eorum  arbitrio  ne  teneat  discipulum.    et  si  non  dimiserit  termino 


STATUTI  DEL  .MCCLII.  225 


5  sibi  a  ministralìbus  dato,  ministrales  aufferant  ei  bannum  quod 
ei  dederinty  et  fadant  quod  dimictat  discipulum. 

V.    De  pena  facientis  iniuriam  de  pactoali  vel  laboratore. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod,  si  quis  sociorum  nostrorum  fecerit  iniu- 
riam allicui  de  societate  de  |j  pactoali  vel  de  laboratore  qui  sit  paao 
astriaus,  solvat  nomine  banni  quociens  contra  fecerit  .xx.  sol. 
ben.,  et  dimictat  pactoalem  vel  laboratorem  ;  et,  si  non  dimiserit, 
;  ministrales  aufferant  ei  bannum  eorum  arbitrio. 

VI.    De  pena  facientis  iniuriam  de  banca. 

ITEM,  statuimus  quod,  si  quis  fecerit  iniuriam  allicui  sociorum 
nostrorum  de  bancha,  solvat  nomine  banni  quociens  contra 
fecerit  .xx.  sol.  bon.  et  dimittat  bancham  ;  allioquin  ministrales 
puniant  eum  eorum  arbitrio,  et  faciant  quod  dinlittat  bancham. 

VII.    De  pena  prestancium  auxilium  vel  conscilium  fabris 

QUI   NON   SUNT   DB   SOCIETATE. 

ITEM,  Statuimus  quod,  si  quis  sociorum  nostrorum  de  societate 
Fabrorum  dederit  adiutorium  vel  conscilium  allicui  qui  non  sit 
de  societate,  de  manticis,  martellis  vel  tenaglis  seu  aliis  usuviglis, 
neque  gratis    neque  ad  pensionem   nec   alio  quocumque  modo 

5  fraudulenter  ad  laborandum  artem  per  se  solum  tantum  vel  causa 
laborare  faciendi,  vel  cum  co  laboret;  set  liceat  cuilibet  tenere  la- 
boratorem qui  laboret  ad  precium  per  quatuor  menses,  et  a  quatuor 
mensibus  in  antea  non  possit  laboratorem  tenere  nisi  intraverit  in 
sodetatem.    et  ministrales  qui  prò  tempore  fiierint  teneantur,  semel 

IO  per  eorum  tempus  et  non  plus,  omnes  magistros  de  dvitate,  quos 
sciverint  habere  laboratores,  per  sacramentum  inquirere,  faciendo 

VII,  1-6.  Il  pasto  è  forse  monco;  ad  ogni  modo,  così  quale  è,  deve  intendersi  come 
*e  dicesse  :  statuimi»  qaod  nullus . . .  det  adiatorìam  etc.  11.  Cod.  omette  inqairere  o 

^Itra  parola  simile. 


e.  1  e 


e.    I  D 


C.  3  A 


224  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

ipsos  iurare  de  novo,  si  laborator  vel  laboratores  quos  habent  pos- 
sunt  inorare  societatem  Fabrorum.  et,  si  magister  iuraverit  eum 
vel  eos  posse  intrare  societatem  et  intrare  noluerìt,  quod  nemo 
de  ci  vitate  debeat  ei  dare  ad  laborandum  donec  intraverit  societatem,  15 
in  banno  .xx.  soL  bon.  et,  postquam  intraverit  societatem,  liceat 
ei  laborare  ubicumque  |  voluerìt,  et  cuilibet  magistro  ^dtum  sit 
solvere  laboratorìbus  suis  vel  de  laborerio  quod  facimit  vel  de 
denariis  ad  suam  voluntatem,  sicut  fuerit  in  concordia,  et  omnes 
magistrì  teneantur  per  sacramentum  denunciare  ministndibus  20 
eorum  qui  prò  tempore  fiierint  omnes  laboratores  qui  cum  eis 
laborant,  in  fine  quatuor  mensium  quibus  secum  laboravermt 


Vili.    De  MUTAaoNE  ministralium  et  qualiter  fieri  debeat. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  debeant 
elligi  omni  anno  in  prima  dominica  decembrìs,  qui  durent  a 
kalendis  ianuarii  usque  ad  festum  sancti  Petrì;  et  alii  in  prima  do- 
minica iunii,  qui  durent  a  festo  sanai  Petrì  usque  ad  annum  novum. 
et  ministrales  qui  elligentur  coUigant  omnes  denarios  missarum,et  5 
habeant  .x.  sol.  bon.  prò  una  comestione.  et  elligantur  ad  brevia 
tempore  elleccionis  per  bomines  corporalis  societatis.  et  semper 
sit  unus  ministralis  ex  illis  de  cultellis  vel  cultellinis,  et  duo  ex 
illis  de  ferris  grossis  aut  spatis  vel  cesuris  ;  ex  frenariis,  caldararìis, 
transfilleriis  sit  alius  ;  ex  ferratoribus,  vel  illis  de  clavaturiis  malarum  io 
vel  boletariis  sit  alius  ;  ex  illis  de  clavaturiis  vel  fiblarìis  core^aram 
sit  alius.  et  ita  scribatur  in  brevibus:  de  cultellis  vel  cultelliois 
ministralis,  de  ferris  grossis,  spatis,  cesuriis  seu  rasorìis  mini- 
stralis. item,  eodem  modo  alliud  breve  simile  efEciatur  eiusdem: 
de  frenariis,  caldararìis  seu  transfileriis  ministralis,  de  ferratoribus  15 
seu  clavaturiis  malarum  vel  boletariis  ministralis,  de  clavaturis  vel 
fìblariis  core^arum  ministralis.  ex  quibus  unus  sit  ministralis  et 
massarius,  ut  consuetum  est.  et  de  illa  ministralia  qua  fuerit  una 
vice  non  sit  alia,  quousque  omnes  ||  sex  fiierint  complete,  exceptis 

VUI,  14.  Cod.  omette  modo 


STATUTI  DEL  ^CCLII.  225 

20  illjs  qui  habeant  duas  ministralias  in  sex  mutacionibus,  quod  ha- 
beant  daas  massarias.    et  hoc  fiat,  quia  consuetum  est  fieri. 

Vini.    Sacrambntum  ellectoris  ministralium.    Rubrica. 

IURO  ego  qui  sum  elleaor  ministralium,  bona  fide,  sine  firaude 
elligere  melliorem  et  udlliorem  quem  mihi  videbitur  et  de  illa 
arte  seu  artibus  que  in  meo  brevi  continentur,  remoto  hodio, 
amore,  timore,  pretio  vel  precibiis,  speciali  lucro  vel  dampno  meo 
5  vel  alieno,  et  si  ero  machinatus,  sotietati  manifestabo.  et  el- 
ieaores  sint  omnes  simul,  et  quilibet  elligat  quem  voluerìt.  et 
ille  qui  machinaverit  ellectorem,  ministrales  teneantur  ei  auferre 
nomine  banni  tres  lib.  bon. 


X.    Quod  ministrales  cessent  ab  exitu  eorum  offitu 

ET   QUANTUM. 

ITEM,  statuimus  quod  quicumque  fuerit  ministralis,  cesset  ab  officio 
ministralie  et  rationis  inquirende  a  ministralibus  et  massario  per 
duos  annos  ab  exitu  sui  offici!,    et  si  aiiquis  elligeretur,  ipso  iure 
ellectio  non  teneat;  sed   iterum  corporale  societatis   vadat   ad 
5  brevia,  et  qui  breve  habuerit  scriptum,  ministralem  elUgat. 

XL    De  feudo  ministralium.    Rubrica. 

STATUIMUS  quod  ministrales  et  massarius  qui  prò  tempore  fuerint 
habeant  prò  eorum  feudo  unam  libram  piperis  et  unum  nap- 
pum  prò  quolibetde  bonis  societatis;  et  unam  comestionem  facere, 
m  qua  possint  et  debeant  expendere  decem  sol.  bon.,  in  introitu 
5  sui  officii,  cum  vadunt  per  civitatem  prò  denariis  missarum  colli- 
gendis.  et  ad  comestionem  intersint  nuntius  et  notarius,  nisi  prò 
eis  remanserìt.  et  habeant  prò  unoquoque  qui  intraverit  societatem 
eorum  tempore,  qui  solvet  prò  introitu  societatis  .xx.  sol.  bon., 

XI*  3.  facere]  Cioè  habeant  de  qao  làcere  poiaint  etc, 

5ftitetf  boìogneH.  Voi.  n.  1 5 


e.  SB 


226  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

duos  sol.  bon.  ;  et  habeant  medietatem  omnium  bamiorum  eorum 
tempore  perceptomm»  et  alia  medietas  sit  communis  socieutis;  io 
et,  si  prò  predictis  bannis  exigendis  allique  expense  fierent,  mini- 
strales  solvant  dimidium  expen||sarum  de  ipsorum  parte  bannonim. 


XII.      QUOD   SI  QPIS  VETAVERIT   PIGNUsBmINISTRALIBUS. 

ITEM,  statuimus  quod,  si  quis  vetaverit  pignus  ministralibus  vel 
eorum  nuntio,  vel  ministralibus  termino  ab  eis  dato  illud  pignus 
non  dederit,  ipse  teneatur  ministralibus  dare  duplum  prioris  pi- 
gnorisi et  ministrales  condempnent  ipsum  in  quantitate  dupli 
prioris  pignoris  solvenda,  quoties  contra  fecerit.  itera  dicimus  J 
quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  precipere  illi 
vel  illìs  de  societate  qui  denunciati  vel  accusati  fuerint  contra 
societatis  statuta  fecisse,  pignora  secundum  quantitatem  bannonim 
positorum  in  statuto  quod  loquitur  de  ipso  mallefìcio.  quod  pignus 
si  quis  vetaverit  ministralibus  vel  eorum  nundo,  vel^  cum  ad  do- 
mum  suam  ipsi  iverint,  eis  vel  ei  non  dederit,  ipse  teneatur 
dare  duplum  prioris  pignoris;  et  ministrales  condempnent  eum, 
ut  sopra  dictum  est,  quociens  contra  fecerit. 


IO 


XIII.      De  ho  aUOD  TENENTUR  SOLVERE  QJJl  INTRANT  SOCIETATEM, 

ET   ALITER  NON   REaPIANTUR. 

ITEM,  Statuimus  quod  ministrales  non  possint  aliquem  redpere  in 
societatem,  nisi  solvat  .xx.  sol.  bon.  ;  nisi  fuerint  filii  fabrorum, 
et  iurent  sacramentum  statutorum  et  seqoimentum  ministralium. 
et  filii  fabrorum  recipiantur  in  societatem  sine  denariis,  dum  ta- 
men  faciant  sacramentum,  ut  dictum  est,  si  patres  eorum  fuerint  5 
de  societate.  et  ministrales  teneantur  facere  scribi  omnia  no- 
mina et  cognomina  illorum  discipullorum  qui  eorum  tempore  in- 
traverint  in  societatem,  et  faciant  ea  legi  in  corporali  societatis  in 

XI,  13.  Cod,  dimidiam        XU,  3.  Cod.  ipsi  teneantur 


STATUTI  DEL  .MCCLIl.  227 

exitu  eorum  offici!  ;  nec  de  hoc  possint  habere  licentiam  a  con- 
io sdlìo  vel  a  corporali  societads. 


XIIII.      QyOD  VOLENS  INTRARE  SOCIETATEM  SOLVAT  •XX.  SOL,  BON. 

ORDINAMUS  quod  quicumque   voluerìt  intrare  socìetatem  sol- 
vat  .XX.  sol.  ut  dictum  est;  qui   omnes    denarii  sint  so- 
cietads Fabrorum,  excepta  racione  ministraliuiiiy   quam   habere 
debent  de  illis  denariis  discipullorum  qui  eorum  tempore  in||tra- 
5  verint  sodetatem  Fabrorum,  ut  in  statuto  condnetur. 


XV.    De  rebus  dandis  massario  a  ministralibus. 

STATUiMUS  quod^  ea  que  pervenerint  ad  manus  ministralium  oc- 
casione societads,  quod  infra  octo  dies  teneantur  dare  massarìo 
societads>  postquam  ad  eorum  manus  pervenerint.     et  si  contra 
fecerint,  solvant  prò  hanno  duplum,  et  plus  arbitrio  àliorum  mi- 
5  nistralium. 


XVL    Quod  habens  breve 

NON  ELLIGAT  FRATREM  NEQUE  PATREM. 

1TEM,  dicimus  quod  nullus,  cui  breve  evenerit,  debeat  nec  possit 
elligere  suum  filium^  nec  fratrem  nec  patrem. 


XVII.     Db  pena  ministralium  fraudancium  sgtietatem. 

STATUIMUS  quod^  si  aliquis  ministraiis  vel  massarius  aliquid 
firaudaverit  de  bonis  sodetads,  et  ea  que  in  statuto  continentur 
non  observaverìty  solvat  nomine  bannì  .xx.  sol.  bon.  et  resdtuat 
ablatom  sive  quod  defiraudatum  esset. 


e.  se 


228  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 


CSD 


XVIIL    De  missa  cantanda  ciualibet  prima  dominici  ìcensis. 

ITEM9  dìcimus  quod  mìnistrales  qui  prò  tempore  fuerint,  fadant 
omni  prima  dominica  cuiuslibet  measis  cantari  missam  apud 
Sanctum  lohamiem  in  Montem  ad  honorem  Dei  et  beati  lohannis 
et  prò  remedio  animarum  nostrarum»  ut  consuetum  est.  et  unus- 
quisque  sociorum  nostrorum  solvat  annuatim  .11.  bon.  prò  missa.  5 
et  prò  oblacione  cuiuslibet  misse  dent  ministrales  sacerdoti  qui 
missam  cantat  .xii.  bon. 


XVIIIL    Quod  ministrales  et  massarius  et  notarius 

TEBiPORE  FORI   SIMUL  COMEDANT. 

ITEM9  dicimus  quod  ministrales  habeant  in  foro  sancti  Proculi  et 
in  foro  Reni  et  in  quolibet  foro,  si  forum  fiet,  .xii.  sol.  bon., 
quos  simul  debeant  comedere;  et  notarius  nostre  societads  sit 
cum  eis  ad  comestiones. 


XX.      QyOD   MINISTRALIBUS  NON  LICEAT   DARE   TERMINUM 
AB  EXITU  EORUM  OFFICn  IN  ANTEA. 

ITEM,  dicimus  quod  ministrales  non  habeant  potestatem  dandi 
terminos  ab  eorum  exitu  in  antea  de  aliqua  condempnacioDe 
seu  solucione  fadenda  societati. 


XXI.    De  pena  discipullorum  aui  non  solverint 

Q.UOD     DEBUERINT    PRO     INTROITU     SOCIBTATIS.      RUBRICA. 

STATUIMUS  quod  discipuli  qui  non  solverint  id  quod  debent  prò 
intrando  sodetatem,  solvant  nomine  banni  qui  non  solverint 
termino  statuto  a  mìnistralibus,  .v.  soL  bon.  ;  et  solvant  quod 
debent. 


STATUTI  DEL  idCCUI.  229 


XXIL    De  legbndis  statutis  soaETATis. 

STATUIMUS  quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerìnt  faciant  le- 
gere  statuta  societatis  per  duas  vices,  et  non  possit  eis  re- 


mi  tu. 


XXIIL      QyOD  MINISTRALES  NON  FACIANT  ALiaUAM  COMESTIONEM. 

ITEìi,  statuimus  quod  ministrales  et  massarius  qui  prò  tempore 
fuerint  non  debeant  facere  aliquam  comestionem  nec  alliquas 
alias  expensas  que  non  contineantur  in  capitulo  statuti,  nisi  primo 
solvant  et  satisfadant  illas  expensas  et  debita  que  in  statuto  con- 
5  tinentur. 


XXIIII.     De  feudo  notarii  societatis.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  solvant 
prò  communi  societatis  de  bonis  societatis  eorum  notarlo  prò 
suo  feudo  in  sex  mensibus  .xv.  sol.  bon.,  et  unam  libram  piperis, 
et  unum  nappum. 

XXV.  De  non  vendendis  carbonibus  nisi  sociis.    Rubrica. 

STATUIMUS  quod,  si  aliquis  habuerit  tot  carbones  quod  ei  su- 
perarent,  et  ex  eis  vellet  vendere,  quod  eos  vendere  homi- 
nibus  societatis  debeat  et  non  aliis,  et  dare  corbem  prò  «x*  bon. 
tantum,     et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni,  prò  qualibet 
5  corbe  quam  vendiderìt,  .xii.  bon. 

XXVI.  De  pena  faciencium  canapam  carbonum.    Rubrica. 

AD  hoc  ut  aliquis  non  fadat  canapam  carbonis,  dicimus  quod 
nuUus  de  nostris  sociis  debeat  emere  carbones  ab  aliquo  qui 


23^  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

1 ■ ■ — — 

non  sit  de  socictate  nostra,  exceptìs  illis  qui  portant  eum  ad  vcn- 
dendum  de  villìs  ad  civitatem  non  incanavatum.  et  qui  contni 
fecerìt  solvat  prò  qualibet  corbe  nomine  banni  .xii.  ben.  5 

XXVII.    De  non  emendis  carbonibus  ultra  necessitatem. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod  nuUus  de  societate  debeat  emere  carbones 
de  castaneo  ultra  illos  ||  qui  ei  fuerint  necesse  prò  suo  laborerìo. 
et  qui  contra  fecerìt  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  soma 
.XII.  imperiales. 

XXVIII.    De  puniendo  ministrales  et  massarium 

NON   SERVANTES   STATUTA. 

ORDiNAMUS  quod  ìlle  ministralis  vel  massarìus  qui  fecerìnt 
contra  statutum  nostre  societatis,  alii  ministrales  teneantuf 
per  sacramentum  eum  punire  ;  et  puniantur  eorum  arbitrio  et 
conscilii  societatis,  et  hoc  durante  suo  officio. 

XXVIIII.    Sacramentum  nuntu  societatis. 

STATUIMUS  quod  quicumque  erìt  nuntius  societatis  sic  debeat 
iurare:  iuro  ego  nuntius  societatis  Fabrorum  obedire  omnia 
precepta  ministralium  qui  sunt  et  prò  tempore  fuerint  prò  honore 
societatis,  et  faciam  omnes  ambaxatas  mihi  a  quolibet  ministra- 
lium arcium  societatis  iniunctas,  eum  se  voluerìnt  in  aliquo  loco  5 
congregare,  et  si  eas  non  fecero»  solvam  nomine  banni  .m.  soL 
bon. 

XXX.    Quod  societas  habeat  duos  nuntios 
et  quantum  habeant  PRO  feudo. 

Statuimus  quod  societas  deinceps  habeat  quolibet  anno  duos 
nuntiosy  eum  per  unum  nuntium  facta  et  ambaxate  sodetatis 
fieri  non  possint  ;  unus  quorum  faciat  ambaxatas  prò  duobus  quar- 


STATUTI  DEL  .MCCLII-  23 1 

teriis  et  alius  prò  aliis  duobus,  vel  prò  omnibus  simul,  sicut  pla- 
5  cuerìt  ministralibus;  et  habeat  quilibet  nomine  feudi  prò  quolibet 
anno  .xii.  sol.  bon. 

XXXI.      QUOD  NULLUS  MAGISTER  ACCIPUT  DISCIPULUM 
NISI  SECUNDUM  HANC  FORMAM.      RuBRICA. 

STATUiMUS  quod  nullus  magister  accipiat  discipulum  nisi  secun- 
dum  hanc  formam:  scilicet  quod  discipulus  det  magistro  in 
quinque  annis  sex  corbes  vini  puri,  et  sex  corbes  frumenti  et  unum 
amisscere  omni  anno;  et  debeat  se  vestire  et  calciare  vel  in  septem 

5  annis  expensis  magistri.  et  nullus  magister  debeat  habere  ultra 
duos  disdpulos.  et  qui  contra  predictas  formas  discipulum  accepit, 
vel  contra  predicta  seu  aliquod  predictorum  fecerit,  solvat  nomine 
banni  .xx.  sol.  imperìalium;  de  quibus  sit  medietas  illius,  qui  de- 
nunciaverit  vel  accusaverit  et  poterit  legitime  mo||strare  vel  prò-       e.  3  » 

IO  bare  per  testes  vel  per  instrumentum,  et  alia  societaris.  et  libe- 
retur  a  magistro^  si  steterit  cum  aliquo  magistro.  additum  fuit 
adhuc  dicto  statuto,  quod  nullus  debeat  retinere  aliquem  servum. 
et  qui  contra  fecerit  solvat  .xx.  sol.  imperialium,  si  non  dimiserit 
eum  infra  oao  dies  postquam  ei  dictum  fuerit,  et  amittat  disci- 

15  pulum. 

XXXII.    Quod  ministrales  accipiant  banna 

aUE  CONTINENTUR  IN  STATUTO.      RuBRICA. 

STATUIMUS  quod  ministrales  accipiant  banna  omnia  que  conti- 
nentur  in  statuto  societatis;  quod  si  non  fecerint,  solvant 
communi  societatis  duplum  eorum  bannorum. 

XXXIII.     Quod  nullus  condempnetur,  nisi  primo  citetur. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod  nullus  condempnetur,  nisi  primo  citetur, 
et  audiatur  eius  defensio,  si  defensionem  facere  votuerit;  nisi 

» 

fiierit  contumax. 


232  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 


XXXIIII.    De  pena  surgentium  ad  rumorem  in  consolio 

BT   SOCIETATB. 

STATUiMUS  quod,  si  aliquis  sodorum  nostrorum  se  levaverìt  ad 
rumorem  causa  loquendi  in  coosdlio  vd  in  corporali  socie- 
tatis  contra  voluntatem  ministralium,  soivat  nomine  banni  .v.  sol. 
bon.,  et  plus  arbitrio  ministralium. 

XXXV.    De  pena  dicentium 

QIJOD   CONDENPNATIONES   REMITANTUR.      RUBRICA. 

STATUIMUS  quod^  si  quis  diceret  quod  condempnadones  facte  a 
ministraUbus  remittantur  vel  aliqua  eonim,   soivat  nomme 
banni  .x.  sol.  bon. 

XXXVI.    Quod  fabri  teneantur 

MITTERE  IN   SOCIETATE  DISCIPULOS.      RUBRICA. 

STATUIMUS  quod  quilibet  de  sodetate  bona  fide  debeat  laborare 
ad  mitendum  eorum  discipulos  in  societate  cum  habebunt  ser- 
vitam  artem;  et  quod  ministrales  et  massarius  qui  prò  tempore 
fuerint  teneantur  facere  legi  in  corporali  sodetatis  Fabrorum  no- 
mina omnium  illorum  qui  intrabunt  sodetatem,  ante  quam  seri-  5 
bantur  in  libro  seu  quatemo  societatis  ubi  scripta  sunt  nomina 
aliorum  de  societate,  in  banno  .xx.  sol.  bon.  et  hec  adido  cepit 
habere  locum  .mccliiii.,  indicione  .xii.,  die  .xi.  intrante  novembri, 
de  voluntate  conscilii  sodetatis  Fabrorum  et  etiam  corporalis. 

e.  3  e         XXXVII.      Quod  JABi^I  TENEANTUR  MITTERE  FILIOS  IN  SOCIETATE. 

ITEM,  dicimus  quod  omnes  fabrì  teneantur  mittere  filios  suos  in 
societate,  qui  laborant  de  arte,  cum  erunt  .xiiii.  annorum,  in 
banno  .v.  sol.  bon.    et  si,  elapsis  .xiiii.  annis,  infra  mensem  post 

XXXVI,  3-3.  Stat,  1281  :  caro  seryierìnt  artetn 


STATUTI  DEL  ^CCLII.  233 


deaundacionem  a  miaistralibus  ei  factam  qui  prò  tempore  eruQt 
5  Doluerit  inorare,  non  recipiatur  postea  in  societatem»  nisi  prìus 
solvat  .XX.  sol.  bon.)  vel  de  solvendo  dederit  securìtatem. 

XXXVIIL      QUOD   FABER    HABENS   FRATREM   .XIIII.   ANNORtJM 
QUI   LABORET   DE   ARTE   INTRET   SOCIETATEM. 

1TEM,  statuimus  quod,  si  quis  sodorum  nostrorum  habuerh  fratrem 
qui  habids  .xiiii.  annis  laboret  de  arte,  faciat  quod  ipse  intret 
sodetatem,  vel  non  laboret  cutn  eo*  et  qui  contra  fecerit  solvat 
nomine  banni  .xx.  sol.  bon. 

XXXVini.    Quod  nullus  de  societate  recuset 

NOTARIUM  SOCIETATIS   IN   ALIQ.UO. 

1TEM,  Statuimus  quod  nullus  de  sodetate  nostra  possit  nec  debeat 
recusai^   notarium  nostre  sodetatìs  in   aliquo  negodo  quod 
habeat  coram  ministralibus  societatis. 

XXXX.     Quod  nemo  recipiat  discipulum 
separatum  a  magistro  sine  eius  licentia. 

ITEM,  Statuimus  quod,  si  quis  discipulus  se  locaverìt  cum  magistro 
secundum  formam  statuti  sodetaus  et  se  separaverit  a  magistro 
sine  eius  voluntate  ante  terminum,  nullus  de  nostra  sodetate 
debeat  eum  recipere  in  sodum  vel  laboratorem,  neque  debeat 
5  participare  cum  eo  de  arte,  neque  ministraies  possint  neque  de- 
beant  eum  discipulum  in  societatem  recipere,  nisi  prius  sarisfe- 
cerit  magistro.  et  si  contra  fecerint  scienter,  solvant  nomine 
banni  tres  lib.  bon. 

XXXXI.    Sacramentum  conscilu  societatis. 

IURO  ego  qui  sum  ad  conscilium  societatis  Fabrorum,  bona  fide, 
sine  fraude  dare  conscilium  ministralibus  qui  prò  tempore  fuerint 

StattOi  botogneti.  Voi.  IL  15* 


234  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

ÌQ  hiis  in  quibus  a  me  pederìnt  conscilìum.     et  si  credendam 
mihi  ìmposuerint,  credenciam  tenebo,  nec  eam  manifestabo  sine 
eorum  voiuntate.    et  hoc  attendam  et  observabo  remoto  hodio,  j 
amore,  timore,  predo  Tei  precibus,  speciali  lucro  vei  dampno  meo 
vei  alieno. 


XXXXII.    De  ellectione  conscilii.     Rubrica. 

ITEM,  statuimus  quod  ministrales  elligant  ad  consdlium  .xxmi.  ho- 
mines,  dividendo  iUos  per  omnes  artes  ||  ut  divise  sunt  mini- 
stralie.  et  quicquid  per  conscilium  vei  maiorem  partem  facmm 
vei  firmatum  fuerit  seu  ordinatum,  habeatur  firmum  et  ratum  per 
corporale  et  a  corporali  societatis.  et  spedaliter  dicimus  quod  mi-  5 
nistrales  non  possint  facere  aliquam  condempnacionem  nisi  primo 
reduxerìnt  in  conscilio  societatis  ;  et  secundum  quod  consdlio  ve! 
maiorì  parti  placuerit  procedant^  salvis  tamen  semper  statutis  so- 
cietatis in  omnibus. 


XXXXIIL    De  ragione  facienda  hominibus  societatis 

ET  ALIIS. 

ORDiNAMUS  quod  ministrales  teneantur  facere  racionem  homi- 
nibus sodetatis  conquerentibus  inter  se,  et  etiam  aliis  de 
eis,  si  ipsi  reconventi  coram  eisdem  ministralibus  voluerint  re- 
spondere.  et  omnes  homines  nostre  societatis,  a  quibus  pedtur 
ius,  per  sacramentum  teneantur  stare  et  ius  facere  sub  ministra-  5 
libus  societatis,  si  eos  appellaverint  vei  nuntio  fecerint  appelIarL 
et  si  quis,  recepto  precepto  a  ministralibus,  creditori  termino  sibi 
a  ministralibus  dato  non  solverìt,  et  creditor  deinceps  instaverit 
vei  pecierit  a  ministralibus  quod  sibi  creditori  fadant  satisfierì, 
tunc  teneantur  ministrales  ire  vei  mittere  ad  domum  ipsius  de-  io 
bitoris  et  dare  creditori  tantum  de  bonis  ipsius,  si  reperiuntur, 
quod  valeat  quantitatem  que  sibi  debetur;  et  insuper  acdpiant 
ipsi  debitori  nomine  banni,  de  .x.  sol.   bon.  vei  abinde  infra, 


STATUTI  DEL  JilCCUI.  235 

• 

•xu.  bon.,  et  abinde  supra  usque  ad  .xx.  soL,  .il  sol  bon.,  et  abinde 
15  supra  prò  quali  bet  libra  .11.  soL  bon.,  vel  prò  rata  secundum  quod 
caperet  prò  libra,  et  teneantur  ipsi  ministrales  reddere  racionem 
quolibet  mense  semel  ad  minus,  et  in  adunacìone  misse,  que  sit 
qualibet  prima  dominica  mensis,  denunciare  et  dicere:  tali  die 
et  tali  ora  et  in  tali  loco  reddemus  racionem  ;  unde  quicumque 
20  voluerit  quod  sibi  ius  reddatur,  veniat  ibi. 


XXXXIIII.    De  pena  nolentis  iurare  precepta  ministralium. 

Rubrica. 

Statuimus  quody  si  ministrales  sodetatis  Fabronim  predpient 
allìcui  de  diaa  sodetate  quod  iuret  ipsorum  |  precepta  prò  ho- 
nore  sodetatis,  et  iurare  noluerìt;  si  bannum  ei  dederìnt,  dictum 
baonum  per  sacramentum  solvere  teneatur  qui  iurare    noluerìt, 
5  et  ministrales  aufferre. 


XXXXV.     De  pena  illorum 

QJJl  DIXERINT   VERBA  INIURIOSA   MINISTRALIBUS. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  dicet  ministralibus  vel  allicui  ministrali 
socieatis  verba  iniuriosa,  solvat  nomine  banni  prò  qualibet 
vice  .X.  sol.  bon.,  et  plus  arbitrio  omnium  ministralium. 


XXXXVI.    De  pena  vogati  ad  missam  vel  ad  alia  negocia 

ET  NON   VENIENTIBUS. 

1TEM,  statuimus  quod,  quicumque  erit  vocatus  ad  missam  vel 
ad  alia  negoda  sodetatis,  et  non  venerìt,  solvat  nomine  banni 


.XII.  bon. 


e.  4  A 


XXXXVI.  ▼BNiBNTiBus]  Coù  mi  Cod. 


2$6  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 


XXXXVII.      QUOD   NULLUS   PONAT  SUUM  DISCIPULUM 
m  ALIQUA  SOCIBTATEy  KISI  PUBRIT  DE  MAIORI  SOCIBTATB  FaBRORUM. 

ITEM,  statuimus  quod  nuUus  de  sodetate  possit  nec  debeat  mittere 
suum  discipulum  in  aliqua  societate  Fabrorum,  nisi  primo  fìierìt 
de  maiorì  societate  Fabrorutn.    et  de  hoc  teneatur  quilibet  per 
sacramentum;  et  qui  contra  fecerit  soivat  prò  banno  .xx.  sol.  bon. 
quotiens  contra  fecerit.    et  dicimus  quod,  si  aliqua  ars  de  socieute  j 
Fabrorum  habuerit  ministraies,  et  in  ea  societate  fuerit  maior  pars 
illorum  qui  iaborant  de  dieta  arte,  et  de  aliis  qui  non  essent  pe- 
terent  ipsi  ministrales  a  ministralibus  maioris  sodetatis  quod  ipsi 
deberent  eos  compellere  stare  et  obedire  sub  ipsis  ministralibus 
artis  ipsius,  ministrales  de   maiorì   societate  possint  et  debeant  io 
eos  compellere  stare  et  obedire  sub   ministralibus   artis  ipsios, 
si  eis  placuerit  et  conscilio  societatis  videbitur  fadendum. 


XXXXVIII.    Quod  ministrales  dent  operam  ut  omnes 

QUI  NON   SUNT   IN   SOCIETATE   INTRENT. 

Ordinamus  quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur 
operam  dare  bona  fide,  ut  omnes  qui  Iaborant  de  arte  fa- 
brorum in  dvitate  Bononie  et  districtu  intrent  societatem  nostram. 


XXXXVIIIL    Si  aliquis  pecierit  conscilium  in  aliquo 

A  ministralibus. 

ITEM,  statuimus  quod,  si  aliquis  sociorum  habuerit  aliquod  nego- 
cium  in  curia  communis  vel  ali||bi  et  pecierit  consdKum  et 
adiutorium  a  societate,  quod  ministrales  teneantur  reducere  in 
conscilio  societatis,  et  secundum  quod  placuerit  conscilio  teneantur 
ei  dare  consdlium  et  auxilium  secundum  radonem,  salvo  honore  5 
potestatis  et  communis  Bononie. 


STATUTI  DEL  .MCCLU.  237 


L.      QUOD   MINISTRALBS  HABEANT   ADVOCATUM. 

QUIA  credimus  ezpedire  sodetati  quod  ministrales  qui  prò  tem- 
pore erunt  et  socìetas  debeat  habere  advocatum  et  iudicem 
specialem,  de  quo  confidere  possint  et  eorum  secreta  intima  re- 
yellare,  statuimus  quod  ministrales  qui  prò  tempore  erunt  habeant 
et  habere  debeant  dominum  Bonifadum  domini  Bona^unte  prò 
eorum  advocato  et  sapiente,  omni  anno  donec  placuerìt  eidem  et 
diae  sodetati  ;  et  prò  remuneradone  sui  et  sui  laboris  habeat  iliud 
quod  placuerìt  sodetati  et  cònsdliariis  diete  sodetatis. 


LI.    Quod  ìukistrales  elliqant  ì40taricjm  et  NUNaos. 

Rubrica. 

ITEU,  statuimus  quod  ministrales  elligant  nocarium  et  nuncios 
eorum  arbitrio,  dum  tamen  sint  de  sodetate  Fabrorum  et  m 
libro  sodetatis  Fabrorum  scrìpd  cum  aliis  hostrìs  sodis. 


LII.    Quod  ministrales  faciant  scribi  illos 

Q.UI   INTRANT    SOCIETATEM   ET   QUALITER, 

STATUIMUS  quod  ministrales  et  massarius  qui  sunt  vel  prò  teni- 
pore  erunt,  teneantur  facere  scribi  omnia  nomina  et  cogno- 
mina  in  quatemo,  ubi  scripti  sunt  alii  nostri  sodi,  omnium  illorum 
qui  eorum  tempore  intraverint  societatem.    et  cum  aliquis  mo- 
)  ritur,  eius  nomen  de  ilio  quaterno  debeat  cancellare 


mi.      QUALITER   MASSARIUS   VETUS   DESIGNET    MASSARIO    NOVO 
STATUTUM  SOCIETATIS   ET   CARTAS   ET   ALIA. 

STATUIMUS  quod  ministrales  et  massarius  qui  prò  tempore  erunt 
dent  et  designent  massario  novo  infra  octo  dies  post  depositum 
eorom  offidum  statutum   sodetatis,  conumerando   capituUa    et 


2}8  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

cartas.    et  si  inventum  fuerint  quod  aliquis  defraudet  statutum, 
capitulum,  vel  cartam  statuti,  nomine  banni  solvat  .xx.  sol.  bon.,  5 
et  omnes  cartas  et  res  que  ad  ipsam  societatem  perdnent  infra 
dictum  tempus  massario  novo   debeant  restituere.    et  si  contra 
fecerint,  solvant  nomine  banni  .xx.  soL  bon. 

Lini. 

<^  4c  TTBM,  statuimus  quod  ministrales  seu  massarius  vel  nocarius  qui 
1  prò  tempore  fiierìnt,  si  comissum  erit  eis  aliquod  vel  alicui 
eorum  et  in  sibi  comisso  dolum  vel  fraudem  comiserit,  solvat 
nomine  banni  tres  lib.  bon. 

LV.    De  pena  illius  qjui  non  portaverit  corpus 

SIBI  PRECEPTUM  A  IONISTRàLIBUS. 

ITEM,  Statuimus  quod,  cuicumque  de  sodetate  precepmm  fuerìt 
per  aliquem  ministralium  quod  portet  corpus  alicuius  sodorum 
nostrorum  ad  ecclesiam,  et  portare  noluerit,  solvat  nomine  banni 
•V.  soL  bon.  et  ministrales  teneantur  ei  auferre  dictum  bannum. 

LVI.      Sì   ALiaUIS   NON  VENERIT   AD   CORPUS. 

ITENC,  statuimus  quod,  cuicumque  preceptum  fuerit  seu  dictum 
per  ministrales  seu  nuntium  seu  aliquem  sodorum  nostrorum, 
seu  per  se  sciverit,  quod  vadat  ad  corpus  alicuius  ex  sociis,  et 
non  veneriti  solvat  nomine  banni  .xii.  sol.  bon.  quotiens  contra 
fecerit.  item,  dicimus,  quod  nullus  qui  venerit  ad  aliquem  sodo-  5 
rum  nostrorum  defuncmm,  a  domo  ipsius  defunti  se  non  debeat 
separare,  set  redeundo  ad  domum  ipsius  de  ecclesia,  cum  defiin- 
ctus  est,  ibi  stet,  donec  mulieres  que  iverunt  cum  defuncto  ad 
ecclesiam,  redierìnt  ad  domum  ipsius  defuncti  de  ecdesia.  et 
quilibet  teneatur  accusare,  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  io 
banni  .xu.  bon.  quotiens  contra  fecerit. 

LIIIIj  I.  Cod.  qaod  si  ministrales 


STATUTI  DEL  .MCCLII.  239 


lvil    qualiter  ministrales  elligant  inquisitores  racionis. 

Rubrica. 

ORDiNAMUS  quod  tninistrales  novi  faciant  elligere  ad  brevia  illis 
de  eorum  conscilio  duos  bonos  et  legales  et  sapientes  qui 
debeant  tsse  inquisìtores  racionis  ministralium  et  massarii  veterìs, 
quorum  unus  sit  de  ferris  grossis  et  alius  de  minutis,  qui  duo 
)  iurent  diligenter  inquirere  et  videre  racionem  predictam.  et  si 
eam  invenerint  bene  et  legaliter  factam,  laudent  eam  in  corporali 
societatis;  et  si  quid  invenerint  defraudatum,  condempnent  frau- 
datorem  secundum  formam  statuti,  item,  dicimus  quod  predicti 
duo  diligenter  inquirant,  si  aliquis  mbistralium  vel  massarìus  fe- 
to cerit  contra  statutum.    et  si  invenerint  eum  vel  eos  non  obser- 

vasse  omnia  j  statuta,  condepnent  eum  secundum  formam  statuti.       e.  4-0 
predicti  duo  eum  notarlo  habeant  .v.  sol.  bon.  de  bonis  societatis 
prò  una  comestione. 


LVIII.      QyOD  HULLUS  VADAT  AD  BREVIA»  NISI  SIT  DE  SOCIETATE. 

ITEM^  statuimus  quod  nuUus  vadat  ad  aliqua  brevia  allicuius  el- 
lectionis  societads,  nisi  laboret  de  arte  et  sit  de  societate;  nec 
habere  possìt  aliquod  ofBcium  societatatis,  nisi  laboret  de  arte, 
exceptis  notariis  societatis  qui  possint  esse  notarli  societatis. 


LVIIII.     De  eo  ad  auEM  pervenerit  res  furtiva. 

ITfiM,  statuimus  quod,  si  ad  aliquem  de  societate  nostra  perve- 
nerit seu  sibi  ab  aliquo  vel  ab  alliqua  aportatum  fuerit  ferrum 
laboratum  vel  non  laboratum  seu  usuviglum  aliquod  quod  sibi 
videatur  vel  credat  esse  furatum,  quod  ille  ad  quem  pervenerit 
5  teneatur  per  sacramentum  illut  tenere,  et  in  prima  missa  et  adu- 
nancia  que  postea  per  societatem  fiet  illud  ibi  aportare  et  nunciare 
et  hostendere  in  corporali  societatis;  et,  si  invenerit  rem  illam 


e.  5  A 


240  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

esse  furatam  et  invenerit  cuius  sit,  domino  reddere  cuicumque, 
sit  de  sodetate  vel  noa.     et  si  non  ìnvenerint  esse  furatam, 
teneantur  eam  restituere  ei  qui  eam  habuerit.     et  qui  centra  fé-  io 
cerìt  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  quotiens  contra  fecerìt 
et  si  non  cognosceret  illum  a  quo  dictam  rem  haberet,  et  ipse 
non  repeteret,  quod  sacramento  non  teneatur  eam  resdtuere  sibi, 
sed  eam  salvet  quousque  annus  sit  eliapsus,  ad  hoc  ut,  si  ille  qui 
,  rem  detulit  eam  voluerìt,  quod  quando  eam  repecierit  ipsam  ha-  i; 
bere  possit;  ellapso  vero  anno,  ìUe   ad  quem  dieta  res  furtiva 
pervenerit  possit  eam  vendere,  sed  tamen  semper  teneatur  ad  re- 
stitucionem  precii  quod  ex  ea  habuerit,  quando  dominus  compa- 
ruerit. 

LX.      D£  ALiaUIBUS  FB&RAAIENTIS   NON  T&ANSFORMANDIS. 

ET  ad  hoc,  ut  feramenta  que  ab  hominibus  dviutis  Bonooie 
et  comitatus  cotidie  amittuntur  et  eis  furantur  possint  et  de- 
beant  meiius  recuperari  et  inveniri,  et  ne  debeant  transformarì, 
ordinamus  et  dicimus,  quod  nullus  de  societate-Fabrorum  allicui 
qui  teneat  femim  usum  ad  ven||dendum,  laboratum  vel  non  labo-  5 
ratum,  alliqua  ferramenta  vel  aliquos  ferros  debeant  aptare  vel 
referare  vel  transformare,  nec  precio  nec  gratis  nec  aliquo  quo- 
cumque  modo  per  se  vel  per  aliquem  alium  fraudolenter;  cum 
hoc  sit  quod  ìpsi  faciant  hoc  fieri  hominibus  de  arte  fabrìce  ut 
ab  amittentibus  ipsa  ferramenta  furto  vel  alio  quocumque  modo  io 
non  valeant  recognosci,  sed,  cum  ad  eorum  manus  perveneriot, 
ut  dictum  est  facere  teneantur.  et  qui  contra  fecerit  solvat  no- 
mine banni  .x.  sol.  bon.  quotienscumque  contra  fecerìt. 


LXI.    Quod  nullus  faciat  clavem  vel  guaribaldellum. 


s 


TATUiMUS  quod  nullus  faber  qui  sit  de  sodeute  Fabronim  fadat 
aliquam  davem  ad  exemplum  alterius  davis  nec  ad  formam, 


LX,  5.  uBuni  cioè  quo^aliquis  iam  usua  sit 


STATUTI  DEL  JdCCLU.  24I 

BÌsi  habeat  davaturam;    nec    guaribaldellum  nec  aliquod  inge- 
niain  quod  perttaeat  latroni.    et  qui  contra  fecerit  sotvat  nomine 
5  baimi  .X.  soL  bon.  quodens  contra  fecerit,  salvis   preccptis   po- 
testatis  et  coomiuilis  Bosoaie. 


LXII.   De  ionistkalibus  opi  volunt  habere  stacioheu  in  foro. 

ITEM,  sutuìntus  quod  mìnistralis  ìlle  qui  voluerit  babere  stacio- 
nem  in  foro  habeat  ibi  morellum  ubi   ipse  voluerit  cum  ho- 
minibus  de  sua  ane  in  eoium  bma;  ita  umen  quod  non  possit 
eam  locare  ad  pensìonem,  nec  aliqutd  exinde  facere  quod  noceat 
j  suis  sociis.    et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  .xx.  sol. 
bon. 


LXIII.     Quod  ministrales  debeaht  esse  in  foro. 

ITEU,  didmus  quod  mìoistrales  debeant  omnes  ire  ad  fonnn  ad 
dandas  stadones,  et  dent  eas  ut  in  instrumento  divisionis  con- 
tinnur.    et,  donec  forum  durabit,  duo  ministrales  ad  mlnus  sint 
omni  die  in  dicto  foro,  et  hoc  arbiorio  massarìi,  quibus  duobus 
;  predpiat,  in  banno  .T.  sol.  bon.,  quod  ibi  sint;  si  massarìus  non 
predperet  duobus  ex  eis,  solvat  dictum  bannum. 


LXIIII.    De  pecunia  societatis  hoh  concionari 

m  CONSCILIO  SEU  CORPORALI. 

AD  hoc  Ut  pecunia  et  bona  sodetads  Fabrorum  non  debeant 
attenus  in  comestionibus  coosumari,  ut  bine  retro  factum 
est,  set  podus  augmentarì,  statuimus  et  ordinamus  quod  sullus 
mìnistralis  |  nec  alliqua  alia  persona  debeat  proponere  nec  concìo- 
;  Dare  in  consdlio  sodetatis  nec  in  corporali  quod  de  pecunia  seu 

LXIU,  ;.  Cod.  omttU  Ibi  LXIIIt.  Cod.  MM  ne 

SlataU  hetagnal.  Val.  II.  l6 


242  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

bonis  societatis  debeat  comedi  seu  comestio  alliqua  fieri,  et  qui 
contra  fecerit  solvat  nomine  banni  tres  lìb.  bon.  quoties  centra 
fecerit.  et  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  ei  vel 
eis  dictum  bannum  accipere  sub  dieta  pena  et  banno. 


LXV*    De  securitate  prestanda  a  massario  veteri 

NOVO  MASSARIO. 

QUONIAM  credimus  societati  Fabrorum  fore  utile,  et  bona  ipsius 
societatis  melius  custodir!  et  non  defraudali,  statuimus  et 
ordinamus  quod  massarii  qui  prò  tempore  erunt  teneantur  pre- 
stare bonam  securitatem  massario  veteri  prò  ipsa  societate  reci- 
pienti infra  quartum  diem  postquam  fuerit  ellectus,  quod  bona  5 
et  res  et  pecuniam  diete  societatis,  que  et  quas  ad  manus  eius  per- 
venerint  toto  tempore  sue  massarie,  ipsi  societati  vel  cui  man- 
daverit  ipsa  societas  quandocumque  et  quotiescumque  diae  so- 
cietati placuerit,  dabit,  restituet,  consignabit.  et  dictus  massarius 
vetus  teneatur  accipere  bonam  securitatem;  et  si  non  acciperet  io 
bonam  securitatem  et  societas  ab  hoc  dapnum  aliquod  sustineret, 
teneatur  indempnem  societatem  conservare,  et  satisfacere  de  suo. 
et  de  pecunia  seu  avere  societatis  non  perveniat  ad  aliquem  mas- 
sarium,  nisi  prius  dederit  dictam  securitatem. 


LXVI.    De  pecunia  societatis  nuncianda  in  societate. 

STATUIMUS  quod  massarii  qui  prò  tempore  erunt  infra  duos 
menses  ab  introitu  sui  officii  teneantur  reducere  in  corporali 
societatis  quid  eis  placet  quod  debeat  facere  de  pecunia  socie- 
tatis quam  penes  se  habent,  in  banno  trium  lib.  bon.  et  tunc 
dicere  debeat  quanta  erit  dieta  pecunia;  et  secundum  quod  pia-  5 
cuerit  diete  societati,  ipse  massarius  et  ministrales  facere  te- 
neantur. 


LXV,  6.  qaai]  Così  nel  Cod,       LKVI,  3-5.  debeat]  Siccome  il  mauario  é  uno  tolo , 
lo  itatuto  ha  debeat  invece  di  debeant 


STATUTI  DEL  .MCCLII.  243 


LXVII.      QUOD   KULLUS  ACCIPIAT   ALIQUOD  OPUS  AD  FACIENDUM. 

STATUIMUS  quod  nullus  de  societate  Fabrorum  accipiat  aliquod 
laborerìum  ad  faciendum  de  ferro  ab  alliqua  persona  que  ac- 
ciperet  aliquod  laboreriutn  ad  summam  ab  alliquo,  nec  de  ipso 
laboret,  nisi  sit  de  societate  |  ille  qui  accepisset^  et  laboret  de  arte.      esc 
5  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  quoties  contra  fecerit 
.XX.  soL  bon. 


LXVIII.    Quod  nullus  faciat  trunchellos.    Rubrica, 

STATUIMUS  quod   nullus  de   societate  debeat  facere   de  ferro 
brexano  trunchellos,  nec  de  a^aro  de  plattis  facere  riglas  nec 
trunchellos,  nec  aliud  ferrum  afaitare  quod  vendi  debeat  in  aliqua 
stacione  vel  in  aliquo  loco,    et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine 
5  banni  quotiens  contra  fecerit  «xx.  sol.  bon. 

LXVniI.    De  terra  societatis  aterminanda. 

STATUIMUS  quod  ministrales  qui  prò  tempore  erunt  teneantur 
facere  aterminare  terram  societatis  que  est  apud  Corticellam, 
si  non  est  atermmata  ;  et  recurere  racionem,  si  ignoratur  quanta 
sit,  infra  duos  menses  ab  introitu  sui  ofEcii.    et  teneantur  ire  ad 
5  videndum  terram  bis  in  anno,    idem  dicimus  in  alia  terra  socie- 
tatis, que  est  posita  in  Faosto  post  Sanctum  Antonium. 


LXX.    Quod  nullus  de  societate  possit  haberb  aliquod  of- 

FiaUM  IN  SOCIETATE,  NISI    HABITAVERIT   CONTINUE  PER  DECEM 
ANNOS  IN  CIVITATB. 

STATUIMUS  quod  nullus  de  societate  Fabrorum  possit  vel  debeat 
esse  ministralis  societatis  Fabrorum,  nec  ad  conscilium  esse, 
nec  aliquod  oflScium  in  societate  Fabrorum  habere,  nisi  habitaverit 


e.  5  D 


144  SOCIETÀ  DEI  FABBRI 

continue  per  .x.  annos  in  civitate  Bononie^  et  exercuerit  artem 
fabrìce»  nisi  esset  nuntius  societatis»  qui  possit  esse  quilibet  de  5 
societate.     et  si  quis  receperit  aiiquod  offidum  contra  predictam 
formam»  solvat  prò  hanno  jcx.  sol  bon.  et  perdat  offidum. 

LXXL    Db  aLO  qjji  pecerit  palsum  sacraiieiituii 

CORAM  ICNISTRALIBUS,      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  quis  de  sodetate  habuerìt 
questionem  coram  ministralibus,  et  fecerit  falsom  sacramen- 
tum  ob  aliquam  causam,  et  ministralibus  manifestum  fuerit,  mi- 
nistrales  teneantur  ipsum  condempnare  in  .xx.  sol.  bon. 

LXXII.    De  pena  illorum 

QUI   FUERINT   CITATI   AD   ALIQUA  NEGOCIA  SOCIETATIS 

ET  NON  VENERINT. 

ITEM,  statuimus   quod,  si  quis  de  sodetate  dtatus  fuerìt|p<:r 
nuntium  sodetatis  ad  domum  suam,  et  inventus  fiierit  vel  non 
inventuSy  solvat  prò  banno  .xii.  bon.,  nisi  iuste  poterìt  se  defendere. 

LXXIII.    Si  ministrales  vel  notarius  nok  fuerint 

AD  LOCUM  ORDINATUM. 

Statuimus  et  ordinamus  quod,  si  quis  ministralium  vel  no- 
tarius non  fuerint  ad  locum  constitutum  per  eos,  solvat  prò 
banno  duos  sol.  bon.,  qui  denarìi  debeant  esse  ministralium  qui 
prò  tempore  fuerint  et  notarli,  nisi  poterint  mostrare  iustam  de- 
fensionem.  et  notarius  sodetatis  debeat  et  teneatur  scribere  5 
omnia  negotia  sodetatis,  que  sibi  ministrales  dicent;  quod  si  non 
fecerit,  solvat  nomine  banni  quinque  soL  bon. 

LXXIIII.    De  feudo  illorum  de  conscilio. 

QUIA  homines  sodetatis  Fabrorum  qui  sunt  de  conscilio  sode- 
tatis sustinent  ob  hoc  laborem  et  perdunt  opera  eorum,  sxz- 


STATUTI  DEL  .MCCLIL  245 

tuimus  et  ordìaamus  quod  quilibet  qui  est  ad  cooscilìum  socìetatis 
babeat  de  bonis  socìetatis  .11.  sol.  boD.  prò  quolìbet  ;  de  quibus 
5  denariis  illì  qui  sunt  ad  coasdlium  facìaot  quicquid  eìs  placebit,  et 
debeaat  hoc  habere  prò  qualibet  miaistralìa.  et  auUus  ministralis 
possit  elligere  ad  conscilium  patrem  vel  aliquem  suum  famr- 
Itarem  qui  secum  habitet  ;  et  elligaDt  illos  quos  credunt  utiliores  esse 
sodetati. 

LXXV.  QOOD  UINISTIALES  NOH  DEHT  AUXIUUU  ALLICUI  HI- 
HISTRALI  ALICUIUS  ARTIS  AD  KBCUPEIAHDUH  COHDBPHATIOKEH 
FACTAM  DE   DOMO. 

STATuncus  quod,  si  qua  societas  alicuius  artìs  minute  condepna- 
vait  alliquem  de  sua  socìetate  eo  quod  acceperit  domum  al- 
kui  suo  sodo  vel  faceret  inìurìam,  ministrales  maioris  societatis 
Don  teneantur  eis  dare  auxilium  vel  consdlium  ad  recuperandutn 
;  dictum  baoDum  vel  condepuacioDem. 

LXXVI.     QUODNULLUSIHIURIETURALTERIDBCARBONE.    RuBRICA. 

Statuihus  quod,  si  quis  de  societate  vel  aliquis  eius  familiaris 
fecerìt  iniurìam  allicui  de  societate  de  carbone,  solvat  nomine 
banni  .xn.  boo.  prò  qualibet  soma. 

.Mccxvi.,  indtctione  .xiii.,  die  .vii.  exeunte  aprili,  lecta  et  ap- 
5  probata  fuerunt  predicta  sutuu  coram  an^tanis,  Mercatorum  et 
Campsonim  consulibus,  et  consiliarìis  secundum  formam  statu- 
tonim. 

Ego  lacobinus  condam  Boniohannis  notarìus  legi  et  auten- 
dcavi  atque  scripsi  et  suscripsi. 

IO       Approbata  per  dominum  Gregorìum  Frìgidum  capeuneum 
die  .in. 


-■■» 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

DELL'ANNO  JifCCLIlIL 

aOK  MHBKDUIONI  BD  AGOIVHTI  DBCU  AMMI  JICCXV,  B  JICCLTL 


HEC  suQt  Statuti  societatis  Callegarìorum  cìvìtatìs  BoDOnìe, 
facu  ad  honorem  Dei  omnipotentis  et  gloriose ,  virginis 
sancte  Marie  et  omaium  sanctorum  et  sanctarum  Dei,  et  ad 
bonum  statum  societatis  Callegarionim. 
5  I.  In  Dei  nomine,  amen.  ìuro  ego  qui  sum  de  dieta  so- 
cieute  ad  sancta  Dei  evangellia,  bona  lìde,  sine  fraude  obedire 
ministrallibus  societatis  Callegariorum,  qui  prò  tetnpore  fuerìnt, 
bine  ad  viginti  aanos,  in  omnibus  {n'eceptis,  que  micbì  prò  bonore 
et  statu  societatis  Callegarioninì  fecerint,  tam  in  pensione  sol-  ' 

IO  venda  mee  partis  domus  conducte  a  Challegarìis  a  domino  Tho- 
maxio,  vel  que  ab  allio  sive  alliis  conducerentur  in  futurum,  que 
mihi  obvenerit  per  breve,  et  de  foro  Reni  tenendo  ;  et  in  omnibus 
alliis  preceptis  que  mtdii  prò  honore  et  statu  diete  soctetads  fe- 
cerint.     et  si  minisCratlis  ellectus  ero,  ipsum  officium  recipiam,  et 

15  non  recusabo,  et  bona  fide  regam,  et  faciam  et  tracubo  que  cre- 
dìdero  ad  honorem  et  bonum  statum  diete  societatis  pertinere. 
et  si  ellectus  ero  consiliarius,  bona  fide  consciHum  et  adiutorium 
ministrallibus  dabo  in  hiis  que  credidero  ad  honorem  et  utilitatem 
diae  societatis    spectare  comuniter;  et  facere  fieri  divisionem 

20  domus  que  prò  tempore  a  Challegariis  erit  conducta,  ad  brevia, 
et  facere  fieri  soluptionem  ad  terminum  ordinatum  per  statutum, 
Duilo  mellioramento  habito.  Disi  secundum  quod  per  breve  michi 
obvenerit.     et  omnia  sumta  et  ordinamenta  facta  a  Challegariis 

19.  ficen  fic  ri]  lOIItnteKli  loro 

Statuii  hotognal.  Val.  IL  t  j* 


250  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 


ego  qui  sum  de  dieta  societate  attendam  et  observabo  usque  ad 
predictum  terminum  viginti  annorum  ;  salvo  in  omnibus  et  in  25 
omni  cappitullo  honore  et  statu  potestatis  et  communis  Bononie, 
et  salvo  quod  non  tenear  facere  vel  obedire  in  allico  quod  centra 
honorem  et  publicam  utilitatem  potestatis  et  communis  Bononie 
sit;  bona  fide,  sine  fraude.  et  si  alliquid  additum  vel  mutatum  vel 
diminutum  fuerit  buie  brevi  ab  hominibus  conscillii  societatis  Cai-  30 
legariorum,  de  addito  et  mutato  tenear,  et  de  diminuto  sim  as- 
soluptus,  salvo  honore  et  bono  statu  comunis  Bononie. 

IL  Ad  honorem  domini  nostri  Ihesu  Christi  et  beate  Marie 
virginis  et  omnium  appostoUorum  ordinamus,  quod  alliquis  calle- 
garius  in  callegaria  non  taglet  alliquod  corium  nec  destendat  al-  35 
liquod  curamen  in  festivitate  beate  Marie  nec  in  festivitate  alli- 
cuius  appostolli.  et  qui  contra  fecerit  solvat  prò  hanno  .xii.  ben. 
quociens  contra  fecerit 

III.  Statuimus  et  ordinamus  quod  minìstralles  Callegarìo- 
c.  I B  ^rum  1  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  dividere  stationes  fori  40 
Reni  et  Sancti  Proculli  et  de  Roffeno  ad  brevia,  iu  quod  nuUus 
ministrallis  vel  aliquis  allius  abeat  melliorem  condicionem  alterius 
in  bancis  vel  in  stacionibus,  nisi  quod  ei  obvenerìt  per  breve  et 
fortunam.  idem  dicimus  de  foro  montis  Sanae  Marie,  et  de 
Varegnana.  45 

•  mi.  Item,  ordinamus  ut  abeatur  unum  semolate  prò  socie- 
tate  Callegariorum  bonum  et  legale,  quod  debeat  esse  aput  mas- 
sarium  ipsius  societatis,  et  idem  massarius  copiam  facere  teneatur 
omnibus  de  societate  Callegariorum  indigentibus  ;  et  in  fine  sue 
massarie  infi'a  tres  dies  alteri  massarìo  ellecto  dare  et  consignare  jo 
teneatur.  et  dicimus  quod  alliquis  non  emat  ad  alliquod  alliud 
semo^ale,  nisi  ad  semo^le  Callegariorum.  et  qui  contra  fecerit 
solvat  prò  hanno  .xviii.  bon.  quotiens  contra  fecerit 

V.    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  domus  et  bancba  con- 
ducta  a  domino  Thomaxio  et  que  ab  alliquo  vel  ab  alliquibus  55 
alliis  in  futurum  conducerentur  prò  societate  Callegariorum,  di- 
vidantur  ad  brevia  bona  fide^  sine  alliqua  machinatione,  secundum 

39.  •iti  ^^*  ^t 


STATUTI  DEL  .MCCLIIIL  251 

dìsposidonem  ÌUorum   homìnum  <\a\  fuerìnt  de  coosdlio  ipsius 
sodetads  Callegarioram  ;  sdllicet  de  meUioramento  et  deteriora- 

60  mento  unìus  bancì  ad  alliud,  scillicet  prò  banco  prò  quo  maius  et 
prò  quo  miniu,  et  quantum  prò  quolUbet  banco  debeat  exsolvi; 
et  istud  prius  disponatur  quam  brevia  proìciantur.  et  teneantur 
dicti  ministralles  proicere  venturam  locorum  sudonis  singulìs  sex 
mensibus,  et  tacere  sodetates  bominum  diete  sodetitis  ad  eorum 

6^  libitum  et  voluotatem. 

VI.  Satutmus  et  ordinamus  quod  ministralles  ipsius  sode- 
utìs  teneantur  facete  fieri  brevia  et  ponere  in  bands  secundum 
bonam  eorum  consuetudinem,  et  teneantur  colligere  pensiones 
taoi  bancorum  quam  locorum  et  stadonum. 

70       VII.    Statuimus  et  ordinamus  quod  pensio  bancorum  de  Chal- 

legariis  debeat  solvi  in  festo  sancù  Michaellis  de  mense  septembris 

miaistralUbus  Callegarìorum  vel  massarìo  a  quollibet  de  dieta  so- 

detate,  secundum  quod  ei  tettgerit  prò  banco  quod  abebìt. 

Vili.    Item,  statuimus  quod  ille  qui  non  solverìt  ad  termi- 

75  Dum  suam  partem  pensionìs  prò  banco  quod  sibi  obveaerìt  per 

breve,  teneatur  solvere  ministrallibus  ipsius  sodetatis  prò  ipsa  so- 

detate  nonune  pene  .nii.  sol.  in  quollibet  termino,  in  quo  non 

fuerìt  soluta  pensio,  et  uichilominus  pensionem  |  solvere  teneatur. 

Villi.    Statuimus  et  ordinamus  quod  alliquìs  non  debeat  ne- 

3o  que  possit  esse  ministrallis  ipsius  sodetatis  qui  suam  partem  pen- 
sionis,  ut  supra  dictum  est,  non  solverìt  usque  ad  tres  annos> 
computandos  a  tempore  quo  cessaverlt  solvere  suam  partem  pen- 
sionìs. 

X.    Statuimus  quod  ille  qui  suam  panem  pensionìs  band  sibt 

S5  obvenlentis  non  solverìt,  et  ministralles  vel  sindicus  ipsius  sode- 
tads ante  iudicem  communis  Bononie  iverìt  prò  eo  cogendo 
solvere,  et  alliquas  expeosas  f<ecerìt,  teneamr  ilte  prò  quo  iverìt 
reficere  omnes  expensas,  quas  dixerìnt  ministralles  vel  sindicus 
simplici  verbo. 

9'>  XI.  Item,  statuimus  quod  quatuor  ministralles  elUgantur  sin* 
gulis  sex  mensibus  prò  sodetate  Callegarionim,  quorum  unus  sit 

Co.  Cod,  omtitt  prò  quo        70.  poitiD]  Cod.  agfltaigt  et 


e.   1  D 


2J2  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

massarius.  et  duret  quillibet  ministrallis  per  sex  menses  et  non 
plus,  et  quillibet  mitiistrallis  cesset  a  ministrallia  per  unum  an- 
Qum  ab  exitu  sui  officii. 

XII.  Statuitnus  quod  dicti  ministralles  et  massarìus  diete  so-  95 
cietatis  ad  brevia  eiligantur  hoc  modo  :  scilicet  quod  ministralles 
qui  prò  tempore  fuerint  facere  fieri  brevia  teneantur,  quorum  qua- 
tuor  sint  scrlpta,  et  in  quoUibet  ipsorum  sit  scriptum  «  ellector  mi- 

«  nistrallis  »,  scillicet  in  tribus,  et  in  quarto  sit  scriptum  «  ellector 
«  ministrallis  et  massarii  societatis  Callegariorum  »;  allia  vero  omnia  loo 
brevia  sint  sine  scriptura,  et  tot  sint  brevia  inter  scrìpta  et  non 
scrìpta  quot  erunt  iturì  ad  brevia.  et  ille  qui  abuerit  breve  possit 
et  debeat  elligere  illum  in  ministralem,  quem  crediderit  melliorem 
et  udlliorem  prò  dieta  societate.  et  hoc  valleat  ab  hodie  in  antea 
et  in  presenti  ellectione.  et  illi  qui  abuerint  brevia  mmistrallium  loj 
non  possint  ad  invicem  se  elligere  ministralles. 

XIII.  Statuimus  quod  duo  ex  challegariis  per  ministralles, 
qui  prò  tempore  fuerint,  eiligantur,  qui  ellecti  teneantur  saaa- 
mento,  quo  tenentur  societati,  massarìum  et  ministralles  veteres 
dilligenter  inquirere,  omni  umano  ingenio  remoto  de  eonim  of-  no 
ficio,  de  omni  eo  quod  ad  ipsorum  manus  pervenerit.  et  abeant 
prò  eorum  feudo  .in.  sol.  bon. 

XIIII.    Quod  ministralles,  qui  prò  tempore  fiierint,  aquirere 
teneantur  unum  mollendinum  prò  galla  mollenda  prò  comuni 
societatis  Callegariorum  ad  volluntatem  illorum  de  conscilio  diete  115 
societatis,  statutum  et  ordinatum  est. 

XV.  Statuimus  quod  teneantur  ministralles  elligere  duodecim 
homines  ad  eonsuUendum  eos  de  factis  societatis  Callegariorum 
infira  oeto  dies  postquam  intrabunt  eorum  officium,  et  quod  id 
fadent  réducatur  in  corporali  societatis.  et  habeat  prò  suo  feudo  120 
quillibet  mediam  libram  piperis.  et  duret  dictum  conscilium  per 
totum  annum.  et  si  ero  de  conscilio  et  ero  ministrallis  ellectus, 
tenear  ponere  unum  loco  mei  ad  dictum  conscilium.. 

XVI.  Item,  statuimus  quod  ministralles  et  massarìus,  qui 
prò  tempore  fuerint,  infra  unum  mensem  deposito  eorum  officio  125 

iio-iii.  officio]  Cod.  aggiunge  et 


STATUTI  DEL  JtlCCmU.  2$$ 

teneantur  reddere  radonem  introitus  et  expensarum  societaris 
duobus  bominìbus  qui  ellecti  erunt  a  susequeotìbus  ministralìbus. 

XVn.  Item,  statuimus  quod  teneantur  mìnistralles  et  mas- 
sarìus  illas  tea,  quas  abebunt  de  comuni  societads  Callegarìorum, 
30  infra  octo  dies  post  exitum  eonim  officìl  reddere  alteri  novo  mas- 
sano  ellecto. 

XVUI.    Statuimus  et  ordinamus,  quod  si  alliquis  ministrai- 

lium  vel  massarius  fìierìt  idventus  falso  abere,  vel  post  deposìtum 

officium  retiaere,  de  rebus  societatis  Callegarìorum;  sì  unus  vel 

35  plures  ftieriat,  in  duplum  comuni  societatis  Callegariorum  de- 

beant  compdenarì. 

XVIIII.  Statuimus  et  otdìnamus  quod  nutlus  ministrallis 
possit  vel  debeat  locare  allicui  alliquem  locum  de  callegaria  qui 
non  sit  divisus  et  abitus  per  breve,  sine  voluntate  hominum  de 
140  consciiio  Callegarìorum  vel  maiorìs  partis.  item,  quod  alliquis 
callegarìus  de  societate  Callegarìorum  non  debeat  locare  nec 
cedere  ìus  suum  nec  concedere  allicui  qui  non  sit  de  societate,  in 
banno  .x.  tibr.  quociens  centra  fecerìt. 

XX.  Item,  sutuimus  quod  quillibet  de  sodetate  predicta 
145  veniat  ad  missam,  et  allibi  cum  fiierìc  sìbi  preceptum.    et  qui  non 

venerìt  coinpdenetur  in  .vi.  bon.  et  si  fiierìt  ei  preceptum  quod 
veniat  ad  corpus  et  non  venerìt,  compdeoetur  in  .xu.  bon.  et 
si  fiierìt  ei  preceptum  ut  corpus  |  soci!  defunti  defierrat  et  non 
detuUerìti  compdenetur  in  .111.  sol.  bon.;  nisi  abeat  iustum  in- 
ijo  pedimentum,etilludsitin  provisione ministralium.  etqul  venerìt 
ad  mlssam  vel  ad  corpus  et  non  steterìt  prò  eodem,  babeatur  ac  si 
non  venisset,  nisi  recesstsset  de  lìcentia  allicuius  ex  ministrallibus. 

XXI.  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  alliquis  non  debeat 
pandere  alUquam  credenciam  Callegarìorum  de  alliqua  re,  quod 

155  i  Callegarììs  vel  a  ministrallibus  Callegarìorum  esset  mandatum 
in  credencia.     et  qui  contra  fecerìt  compdenetur  in  .x.  sol.  bon. 

XXII.  Item,  statuimus  quod,  si  alliqua  discordia  acdderet 
ÌQier  sodos  diete  sodetatis,  mimstralles  societatis  pfedicte  teneantur 
eos  concordare  bona  fide,  omni  fraude  remota,  infra  .xv.  dies, 

13^.  Còd.  omelie  qiMt       140.  C»i.  omette  fidi       154.  Cilhgiriuruui]  Cai.  agg.  ote 


e  a  B 


254  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

■ 

et  illi  inter  quos  fuerit  discordia  teneantur  sub  és  stare,    quod  à  lio 
non  fecerint,  aufferant  ab  eis  ministralles  predicti  nomine  banni 
.X.  sol.  bon. 

XXIIL    Item,  statuimusy  quod  si  alliquis  callegarius  dixerit 
alliqua  verba  iniuriosa  allicui  de  dieta  sodetate»  quod  ministralles 
teneantur  ei  aufferre  nomine  banni  .iii.  sol.  ;  et  hoc,  si  fuerit  de  i^3 
voUunute  illius  cui  verba  dicu  fuerint. 

XXIIIL  Statuimus  quod  cuillibet  de  Callegaria  qui  confessus 
fuerit  se  debere  alliquid  allicui,  ad  postuUacionem  creditoris  pre- 
cipiant  ei  ministralles  ut  solvat  id  de  quo  fuerit  confessus  ad  decem 
dies;  in  quo  termino  si  non  solverit,  prò  quolibet  mense  quo  in  170 
solutione  cessaverit,  solvat  prò  banno  .iii.  sol  bon.,  et  plus  arbi- 
trio ministralium. 

XXV.    Ordinamus  quod  ministralles  Callegarìorum  habeant 
prò  eorum  feudo  .xl.  sol.  bon.  et  denarìos  semo^allium.    et  Lam- 
bertus  quondam  Bonacose  notarius  prò  suo  feudo,  quia  est  no-  1/5 
tarius  societatis,  .xx.  sol.  bon. 

XXVL  Item,  statuimus,  quod  si  alliquis  cedderit  in  alliquem 
bannum,  quod  ministralles  teneantur  illi  iUud  bannum  aufferre 
vel  pignus  accipere  infra  .xv.  dies,  postquam  in  bannum  cedderit. 
et  si  ea  banna  non  recuperaverìnt,  cognitores  rationis  compde-  180 
nent  ipsos  ministralles  in  dupium,  et  sequentes  ministralles  te- 
neantur illas  compdenationes  recuperare.  |  et  teneantur  omnes 
compdenadones  in  scriptis  redud  facere;  quod  si  non  fecerint» 
compdenentur  in  .xx.  sol. 

XX VII.  Statuimus  quod  alliquis  callegarius  non  debeat  alli-  iS; 
quem  tenere  ad  bancum  qui  sit  maior  .xiiii.  annis,  nisi  sit  de 
ipsa  sodetate,  aut  discipuUus  qui  serviret  diete  arti,  ex  quo  fuerit 

d  preceptum  a  ministralibus.    et  qui  contra  fecerìt  puniatur  in 
•X.  soL  bon. 

XXVIII.  Statuimus  quod  omnes  callegarii  dent  operam  prò  19^ 
posse  ut  ministralles  statuta  observent,  eis  conscilium  et  auxilium 
eorum  posse  prebendo. 

XXVIIII.  Item,  statuimus  quod  alliquis  callegarius  non  re- 
dpiat  alliquem  in  disdpullum,  nisi  scit  presens  notarius  sodetatis 
et  unus  ex  ministrallibus.  ^95 


STATUTI  DEL  .MCCLmi.  255 

XXX.  Ordinamus  quod  allìquis  de  dicu  sodetate  non  factat 
illicuì  credeQ^am  de  alìco  curamine  siae  boDo  pìgnore  Tallente 
bene  denarìos,  sub  banao  .in.  sol,  nisi  enmt  callegahì,  vel  scar- 
pentarìi  qui  sunt  sub  domo  Callegarìomm,  ìnter  se;  nisi  in  quan- 

oo  titate  duorum  parium  sollearum  cuillibet  suo  amico  prò  vice. 

XXXI.  Item,  ordinamus  quod  alUquis  non  emat  alliquod 
corium  in  civitate  fiononie  vel  districtu,  nisi  sit  a  carne  penìtus 
separatum.  et  qui  contra  fecerìt  puniatuf  prò  quollìbet  cerio  in 
.x.  soL,  nisi  deffensionem  feccrit  et  contrarìum  probarì  non  possit: 

]j  deSensionem  autem  intelligimus  iuramento  de  novo  ab  eo  prestito. 

XXXII.  Item,  statuimus  quod  alliquis  non  debeat  assetare 
nec  taglare  alliquod  corium  allicui,  qui  non  sit  de  sodetate  Cai- 
l^arìorum  ;  et  qui  contra  fecerit  puniatur  in  .v.  sol.    hoc  salvo 
et  reservato  in  omnibus  predtctis  statuds,  quod  de  addito  et  mu- 
lo uto  a  dictis  Callegarìis  omnibus  vet  a  malori  parte  teneantur,  et 

de  dimÌDuto  sint  absoluti. 

XXXIII.  Item,  statuimus  quod  nullus  fillus  callegarìì  debeat 
redpì  in  sodetatem  Callegarìorum,  nisi  abuerìt  .xt[u.  anaos,  et 
nisi  solverìt  sodetad  .xx.  sol.  bon.  prò  intrando  sodetatem  et  sex 

[j  sol.  bon.  prò  mercbato. 

XXXIin.  Item,  statuimus  quod,  postquam  alliquis  disci- 
putlus  I  servierit  arti  callegarie  secundum  formam  statuti  sode- 
cietatis  Callegariorum,  possit  et  debeat  redpì  in  dieta  sodetate 
solvendo  sodeuti  .xx.  sol.  prò  intrando  sodetatem,  et  adsignari 

!0  bancum  in  domo  diae  sodetatis,  si  alliquod  bancum  fiierit  ibi 
vacuum.  et  si  non  fuerìt  vacuum,  debeat  adsignari  bancum  quod 
primo  vacfaaverit  dicto  disdpullo,  qui  primo  compleverit  continue 
servire  arti  callegarie  secundum  fonnam  statuti  diete  sodetads, 
solveDdo  prò  bancis  et  mercbato  viginti  et  sex  sol  bon. 

2;  XXXV.  Item,  statuimus  quod  nullus  de  dieta  sodetate  possit 
retinere  alliquem  in  disdpuUum  qui  esset  de  maxenata.  et  non 
possit  recipi  in  dieta  sodetate,  in  banso  ,x.  lib.  ben.,  qui  &ceret 
centra. 

XXXVI.    Item,  statuimus  quod  nullus  homo  pos^t  nee  de- 

jo  beat  intrare  nec  recipi  in  soeietate  Callegariorum,  qui  non  sit  nec 
(iierìt  continue  abiutor  civiutis  et  districtus  Bononte  cum  familia 


CSD 


2S6  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

sua  tota  a  duobus  proximis  annis  citra,  observando  anem  calle- 
garie.  et  quod  ministralles  nec  aliqua  alia  persona  non  possbt  nec 
debeant  ponete  in  corporali  diete  sodetatìs»  nec  alliquìs  consuliere, 
quod  alliquis  recipiatur  contra  dictam  formam  in  dieta  sodetate,  235 
in  banno  .x.  lib,  bon.  quodens  contra  fecerint,     et  ille  vel  illi 
qui  recepti  essent  contra  predictam  formam  in  dieta  sodetate,  sit 
statim  ipsa  receptio  irrita  et  caasa  et  vana,  et  non  possint  esse  de 
consdlio  diete  sodetatis,  nec  bancum  abere  syb  domo  diete  so- 
cietatis.    et  si  istud  statutum  reperiretur  vel  foret  cancellatum  240 
de  librìs  statutorum  sodetatis»  s^mpo:  debeat  observarL    et  hoc 
statutuQi  valleat  ^b  hodie  in  antea  usque  ad  viginti  quinque  annos 
proximos,  et  sit  preeisum.    currente  anno  Domini  millesimo  du- 
centesimo  quinquagesimo  ^^cundo»  indictione  decima,  die  sezto 
exeunte  decembri.  m 

XXXyiI.  Item,  stamimus  quod  presentes  ministralles  te- 
neantur  facere  scribi  omnia  nomina  hominum  sodetatis  Gallega** 
riorum  et  facere  exemplarì  omnia  statuta  diete  sodetatis, 

XXXVIII.  Stat^imus  et  ordiqamus  quod  quillibet  callegarius 
debe^t  facere  omne  capicium  afaitatum,  ita  longum  ut  est  ordina-  250 
tum  per  homines  sodetatis  Callegarìorum»  et  factum  sa^um  1 
Challegariis.  et  qui  contra  fecerit  puoiatur  in  .xii.  bon.  quotiens 
contra  fecerit;  de  minus  vero  non  teneatur.  et  futuri  ministralles 
debeant  elligere  duos  inquisitores  qui  hoc  inquirant,  et  illud  quod 
esset  plus  debeat  demo^arL  et  medietas  dicd  banni  sit  diaorum  255 
inquisitorum.  et  si  qviis  vetaverìt  capidum  quod  n<m  inquiratur, 
ipso  iure  sit  ||  compdenatus  in  .xii*  boa. 

XXXVIIII.    Item,  ordinamus  quod  nullus  callegarius  debrai 
vendere  alliquan)   solleam  in  stadone  sodetatis  Callegariorum, 
nec  sub  domo  eorum,  in  festivitat^  sancte  Marie  marcii  et  augusti,  260 
nec  allicuius  apostuli»  nec  allicuius  dominice  diei,  nisi  predicte 
festìvitates  venirent  in  die  sabati,  in  banno  quinque  sol.  bon. 

XXXX.    Item,  ordinamus  quod  quanto  ministralles  futuri 
voluerint  congregare  societatem,  omnes  de  diaa  sodetate  qui 
erunt  sub  domo  eorum  debeant  venire  ad  dictam  congregationem,  2(5 
nec  ab  ipsa  se  debeant  separare  nisi  de  Ucentia  minìstrallium, 
nisi  fuerìt  reformatum  quod  fuerit  propositum  in  dieta  sodetate; 


STATOTI  DEL  .MCCUIII.  ±57 

Disi  esset  nunrius  qui  custodiret  soleas  eorum.  et  tlle  qui  abuerìt 
licennam  3  mioistrali  dod  debeat  stare  sub  domo  eorum  ad  emen- 
70  dum  nec  ad  vendendum.  et  qui  non  Venerìi  ex  quo  fiierit  sibi 
preceptum  ter,  compdenetur  in  -Xii.  bon.  et  predicta  omnia  ob» 
serventur,  in  hanno  .xii.  bon. 

XXXXI.  Item,  ordJnamus  quod  nullus  de  dieta  societate 
debeat  cagare  nec  pisare  in  stacìone  Callegarìonim,  in  banno  .v.  soL 
7;  bon.  et  si  cagatum  vel  mictum  fuerìt  in  dieta  stlcione,  itiini- 
stralles  debeant  hoc  inquirere  per  sacramentum  et  facete  iurare 
omnes  iiios,  quos  aberent  suspectos  quod  fecerint  alliquìd  de  pre- 
dicds  rebus,  de  ventate  dicenda. 

XXXXII.     Item,  ordinamus  quod  ministralles  futuri  non  de- 
iSo  beant  dare  allicui  callegarìo  de  galla,  nisi   qui  accipiunt  causa 
operandi  prò  se. 

XXXXIII.  Item,  ordinamus  quod  guìllibet  callegarius  debeat 
accipcre  solleas  de  super  stangis  stacionis,  quando  societas  se 
congregaverit,  ex  quo  fuerit  sibi  preceptum,  in  banno  .vi.  bon. 
'S5  XXXXIIII.  Item,  ordinamus  quod  omnes  callegarìi  debeant 
^portare  denarios  contingentes  sibi  prò  sua  parte  de  galla,  que 
erti  empu  prò  communi  diete  socìetatìs,  ad  terminum  datum  a  mi- 
ninraliibus,  et  a  merchadante  a  quo  erit  empta  sub  domo  eorum, 
in  banno  .111.  sol.  bon. 
•90  XXXXV.  Item,  statuimus  quod  ministralles  futuri  teneantur 
tacere  scribi  omnia  nomina  callegarìorum  diete  societatis  in  uno 
quatemo. 

XXXXVI.  Item,  statuimus  quod  ministralles  futuri  socie- 
utis  Callegarìorum  non  teneantur  servare  statutum  factum  inter 
^95  societatem  Cordoaneriorum  et  societatem  Callegariorum  a  kal- 
lendis  februarìi  in  antea,  nisi  canonici  sancd  Petrì  facerent  so- 
cietati  Callegariorum  illud  pactum  quod  fecerunt  societatì  Cor- 
doaneriorum. 

XXXXVII.    Sattritnus  et  ordinamus  quod  nullus  callegarius 
300  possit  nec  debeat  iocantare  nec  accipere  alliquod  bancum  prò 
allico  pavarerio,  in  banno  .x.  sol.  bon.  prò  quallibet  vice. 

XXXXVIII.    Item,  statuimus  quod  ministralles  diete  socie- 
tatis teneantur  reddere  racipnem  de  quoUibet  de  societate  Calle- 

SUMI  totogMii.  Voi.  II  '7 


258  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 


garìorum   cuillibet   conquerenti  de  eis  vel  allico  eorum.    et  si 
alliquis  callegarius  confessus  fuerìt  alliquid  allìcui  dare  debere,  305 
quod  ministrallis  precipiat  ei,  quod  ipse  solvat  ei  id  de  quo  con- 
fessus fiierìt  hinc  ad  decem  dies,  in  hanno  trium  soL  prò  quol- 
lìbet  termino,  quo  cessaverit  a  soludone. 

XXXXVIIII.  Item,  statuimus  quod  ministralles  diete  socie- 
tatis  debeant  elligere  quollibet  anno  in  kallendis  decembris  quatuor  310 
bonos  et  prudentes  et  legaies  homines,  qui  debeant  componete 
et  emendare  statuta  societatis  Callegariorum  in  eo,  quod  sit  maior 
honor  et  bonus  status  tocius  societatis  Callegariorum  et  cuiuslibet 
singularis  persone. 

L.  Statuimus  et  ordinamus  quod,  quandocumque  ministralles  3^5 
qui  deinceps  fuerint  se  voluerint  congregare  vel  congregare  so- 
cietatem  Callegariorum  ad  tractandum  alliquod  negocium  diete 
societatis,  debeant  omnes  ministralles  vel  maior  pars  esse  simul 
et  concordes  in  dictis  negociis  faciendis.  et  quicumque  mini- 
strallium  non  fuerit  ad  dictam  congregationem,  solvat  prò  hanno  3^ 
prò  quallibet  vice  «xii.  denarìos;  et  socii  eius  teneantur  ei  acci- 
pere  dictum  bannum  prò  sacramento,  nisi  iustum  obsistat  impe- 
dimentum. 

LI.  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministralles  omnes 
diete  societatis  qui  deinceps  fuerint  debeant  redimere  pensionem  3^i 
bancorum,  que  locaverìnt  tempore  eorum,  infra  unum  mensem 
ante  quam  exeant  officium  suum.  et  si  hoc  non  fecerìnt,  solvant 
tantum  societari  predicte  quantum  remanebit  ad  redimendum,  de 
eorum  proprio,  et  hoc  dicimus  eodem  modo  de  £unullis  qui 
intrabunt  societatem  predictam.  33^ 

e.  3  B  LII.     Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullum  os  nec  alli- 

quis pes  sive  gampa  per  alliquem  societatis  Callegariorum  debeant 
mieti  vel  poni  in  statione  ipsorum,  nec  debeant  alliquem  dimitere 
ponere  sive  mietere  in  dieta  stacione,  sub  bano  .xii.  bon.  prò 
quollibet  pete  sive  ^ampa  vel  osse,  idem  dicimus  de  quollibet  335 
corio  sive  pelle,  de  quo  vel  de  qua  fetor  veniat.  et  quod  non 
debeat  stare  vel  esse  ab  una  noete  super,  sub  eodem  hanno. 

LUI.     Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  callegarius 
possit  abere  per  venturam  nisi  medium  bancum. 


STATUTI  DEL  .MCCUIU.  259 

Lini.  Item,  sutuimus  et  ordinamus  quod  nullus  homo  possit 
ÌDtrare  societatem  Callegariorum,  nisi  hostendat  per  plubicum  in- 
stnimentum  manu  notarii  sodetads  confectum,  ipsutn  senrisse  arti 
callegane,  ministrallìbus  diete  societads  et  toti  societati  secundum 
formam  statuti  diete  sodetatis. 


QUB 
diete  sodetads,  congregate  in  stadone  diete  sodetatis  more 
solito  ad  honorem  Dei  et  sodetatis  Callegariorum,  salvis  in 
omnibus  statuds  et  ordinamentis  atque  constituciontbus  dvitatis  et 
communis  Bononie  et  potestads  et  populli  Bononie,  currente  anno 
;o  Domini  millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  quarto,  indidone 
duodecima,  die  quarto  exeunte  decembri. 

LV.(')    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  ministralles 

dictarum  societatum  vel  eorum   pars  teneatur   simul  quollibet 

mense  convenire  in  certo  loco,  ad  videndum  et  tractandum  omne, 

55  quod  udle  crediderìnt  spectare  ad  maiorem  honorem  et  utilitaiem 

dictarum  omnium  sodetatum. 

LVI.    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  si  alìquis  de  cor- 

doanerits  emeret  unam  setam  vel  cave^um,  quod  ipse  possit  dare 

cuiUibet  sodonim  suonim  illud  membnim  quod  sibì  non  placuerìt; 

^  et  ipse  non  indìgebit  ei  vendere  de  ipsa  seu  vel  cavilo  ad  mi- 

Dutum  ad  panim  ad  parum,  ad  suam  voUuntatem. 

LVII.     Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  cal^ollarìt  et  cal- 

legarii  non  teneantur  nec  debeant  deportare  alliquod  curamen  ad 

domum  vel  ad  sudonem  vel  bancum  Cordoaneriorum,  nec  facere 

^5  eis  creden^iam  nisi  de  communi  eorum  voluntate,  sub  pena  et 

baono  quod  diete  sodetates  voluerìnt  ordinare. 

LVIII.    Ad  hoc  ut  liogue  imquorum  et  pessìmorum  et  detra- 
ctomm  hominum  ^ctarum  societatum  refrenentur,  ordinamus 


(i)  Le  disposirioni  seguenti  fanno  Cordovanierì  nell'aono  1154;  conven- 
pine  di  una  convenzione  conclusa  tra  lione  di  cui  altri  patti  trovansi  negli 
le  sodetì  dei  Callegarì,  Calzolai  e     Maturi  di  queste  altre  società. 


:?^0  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

quod  si  alliquis  de  dietim  societadbus  rampognaverìt  vel  alliqua 
oprobia  dixerit  in  alliquem  de  dictis  socìeutibus  occasione  con-  370 
cordie  faae  inter  dictas  societates,  quod,  quociens  dixerit,  solvat 
p^o  banno  decem  sol.,  et  credatur  sacramento  denuntiantis  de 
novo  facto,  et  ministralles  de  societate,  de  qua  fuerìt  denun* 
tiatus  predicta  dixisse,  teneantur  accipere  dictum  bannum;  quod 
si  non  acceperìnt,  solvant  de  suo,  et  acceptum  non  possit  restituì:  375 
medietas  sit  societ^ds  et  alila  ministralllum. 


DIE  ,x|.  intrantis  caali,  socletatibus  Cordoaneriorum,  Calgol- 
larìorum  et  Callegariorum  post  ecclesiam  Sancti  Dominid 
per  nundos  dictarum  societatum  tum  coadunads,  lecta  et  ap- 
probata  fuerunt  omnia  statuta  et  ordinamenta,  et  iurata  per  3  So 
Guiglielminum  numpdum  predicte  societatis  Cordoaneriorum, 
et  Rolandum  numpdum  societads  Callegariorum,  et  Micbaellem 
numptium  Cal^olariorum  in  animabus  omnium  illorum  de  dictìs 
societadbus  attendere  et  observare,  presendbus  domino  Bonacursio 
Bobaronis  et  Bernardino  nepote  Gerardi  de  Posteria,  et  Rainaldo  385 
filio  Petri  de  Placencia, 

Examinata  et  approbata  fuerunt  dieta  statuta  coram  domino 
lacobo  iudice  [domini  capitanei]  populi  Bononie,  per  anfianos  et 
consules  et  consiUarios  populi,  die  .vii.  exeunte  aprili  in  palatio 
communis.  390 

Ego  Conradinus  Sclava  notarius  scripsi. 

Die  secundo  exeunte  ianuario  approbata  fuerunt  omnia  sta- 
tuta per  dominum  capitaneum,  an^ianos  et  consules. 
Ego  lacobinus  Ribaldini  dieta  statuta  legi  et  scripsi. 

.MCCLXiL,  indictione  quinta,  die  .vi.  intrante  februario,  appro-  395 
bata  fuerunt  dieta  statuta  Callegariorum  et  Calfolarìorum  de  va- 
cha  per  an^anos  et  consules. 

Ego  Ugutio  de  Bambaglolis  notarius  scripsi. 


STATUTI  DEL  .MCCLIIU. 


261 


I.     Sacramentum  Corduaneriorum  Callegarifs  ('>. 


e.  7  A 


IURO  ego  qui  sum  de  societate  Corduaneriorum  bona  fide,  omni 
umano  fraude  et  ìngenio  remoto,  omnia  et  singula  tractare  et 
exercere  que  credidero  ad  utilitatem  pubblìcam  societatis  Calle- 
garìortun  et  omnium  et  sìngulorum  pertinere  et  omnibus  contra 

ressistam  prò  posse. 


IL      De  BONO   STATU   aUOD   UNA  SOCIETAS 
DEBEAT   TRACTARE  ALLIAM. 

1TEM9  habere  et  tenere  et  tractare  omnes  et  singulos  diete  socie- 
tatis»  qui  nunc  sunt  vel  fiierint  in  futurum,  in  omnibus  et  sin- 
gulis  que  ad  eorum  pertineant  utilitatem  et  honorem,  tamquam 
alliquis  qui  sit  vel  fiierìt  de  societate  Corduaneriorum;  et  si  alli- 
quod  statutum  est  vel  fuerit  in  libro  statutorum  Cordoaneriorum 
minus  utille  vel  ydoneum,  per  gallam  illud  destruam  et  cancellabo 
ad    eorum  utilitatem. 


III.        QyOD  ILLA  SOCIETAS,  QUANDO  ALLIQ.UEM  HABEBIT  IN  BANNO, 

ALLIE  SOCIETATES  DEBEANT  HABERE. 


t  I 


I 


:,  si  quos  in  banno  abebo,  et  Callegarii  eorum  bannitos,  abebo 
et  tenebo  ad  eorum  voluntatem. 


I 


mi.       QyOD  CALLEGARII  DEBEANT  DEPPORTARE  CEREUM 

AD  FESTUM  SANCTI  PeTRI. 

TEM,   quod  omni  anno  deflferam  in  festivitate   beati  Petri  ad 
ipsius   ecclesiam  vel  defFerri  faciam  unum  cereum  ad  volunta- 


(i)  A  e.  6a  dello  statato  della 
società,  dei  Cordovanierì,  contempo- 
raneo a  quello  stampato  dei  Callegari, 
trovasi  riportata  la  disposizione  con- 


tenuta sotto  il  capitolo  Lvm,  la  data 
successiva  del  patto,  e  di  più  queste 
altre  disposizioni  concementi  i  rapporti 
fra  le  due  società. 


262  SOCIETÀ  DEI  CALLEGARI 

tem  hominum  societatis  Corduaaerionim  ego  qui  callegarìus  ero 
de  socìetate  Callegariorum. 


V.    Quantum  debbamt  durare. 

ET  quantum  debeant  durare  ordinamenta,  ad  voluntatem  Cor- 
duaneriorum,  salvis  semper  statutìs  communis  Bononie  ei 
precepta  potestatis. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

DELL'ANNO  .MCCXXXXIIII. 

con    AGGIVNTK    DELL'AHKO    .UCCLV. 


In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti. 
Hec  sunt  statuta  societatis  Sartorum. 


e.    lA 


HEC  sunt  statuta  et  ordinamenta  facta  et  stabilita  per  homines 
societatis  Sartorum,  ad  honorem  domini  nostri  Ihesu  Christi 
et  beate  virginis  Marie  et  omnium  sanctorum,  et  ad  honorem 
communis  Bononie  et  bono  statu  diete  sotietatis,  facta  et  com- 
5  posita  in  ecclesia  Sancte  Crucis  et  renovata  per  magistrum  Io- 
haninum  de  Salegata  et  per  magistrum  Gerardum  de  Sancto 
Marino  et  per  magistrum  lohannem  de  Sancto  Petro,  salvis 
statutis  communis  Bononie,  sub  anno  Domini  millesimo  ducen- 
tesimo  quadragessimo  quarto,  indicione  secunda. 


\ì  i 


I.      QUOD   SOCIBTAS  HABEAT   Q.UATU0R  CONSULES^ 

Statuimus  et  ordinamus,  quod  dieta  societas  habeat  quatuor 
consules,  qui  regant  dictam  sodetatem;  et  unus  ipsorum  sit 
consul  et  massarius;  et  unum  notarium,  et  unum  nuncium  prò  fa- 
ciendis  negociis  diae  societatis  ;  qui  consules  et  notarius  et  mas- 
5  sarius  eligantur  a  brevia  per  homines  diete  societatis.  et  sint 
sex  electores  et  non  plus,  et  iurent  coadunati  per  nuncium  diete 
societatis,  prope  Sànctam  Crucem  vel  alibi  ubi  plaeuerit  corpori 
societatis  vel  maiori  parti*  et  hoc  modo  eligantur  et  mutentur, 
silicet  quod  consules  et  massarius  eligantur  per  unum  mensem  ante 


I,  6.  Cod.  amette  plus  et        7.  Cod,  corpore 
Statuti  boìognett  Voi.  U. 


17* 


266  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

festum  sanai  Petrì  ;  et  quelibet  electa  duret  per  sex  menses  et  io 
non  plus,  qui  consules  hoc  modo  eligantur  et  mutentur,  silicet 
quod  duo  consules  sint  a  curia  communis  ultra,  sicut  vadtmt 
domus  domini  Bonifacìi  Guidonis  Guigardi,  et  alii  duo  citra  cu- 
rìam.  et  predicti  eligantur  in  corpore  societatis  boni  et  ydonei 
et  convenientes,  et  qui  sint  de  societate,  et  qui  artem  sartarie  ij 
exerceant.  et  illud  quoque  dicimus  in  massario,  quia  semel  elli- 
gatur  in  platea  maiorì,  et  postea  de  porta  Ravenata,  et  postea  de 
Sancto  Petro.  et  illi  qui  habebunt  brevia  sint  simul  ad  faciendum 
ellectionem,  et  ad  minus  quatuor  ellectores  sint  in  concordia. 


IL    Sacramentum  consulum. 

IURO  ego  consul,  qui  sum  vel  prò  tempore  ero,  conducere  et 
manutenere  dictam  sodetatem  bona  fide,  sine  fraude,  et  in  bono 
statu*  et  adiutorium  et  consilium  dabo  omnibus  sociis  meis  et 
societati  mee,  quod  sivero  esse  melius  et  utìlius  sociis  et  diae 
societati,  et  inutilia  pretermittam.  et  cuilibet  socio  meo  faciam  5 
radonem,  si  michi  pederit,  de  alio,  si  aliquid  debebit,  per  se 
vel  alium,  aliquo  modo  vel  ingenio,  occasione  diete  sodetatis, 
remoto  odio,  amore,  timore,  predo  vel  precibus,  spedali  luao 
vel  dampno  meo  vel  alieno. 


III.    Sacramentum  comunale  sartorum. 

IURO  ego  sartor  bona  fide,  sine  firaude,  consulibus  qui  sunt  vel 
prò  tempore  erunt  eonmi  precepta  obedire  et  observare,  per- 
tinentia  ad  facta  societatis  et  Sartorum.  et  omnia  statata  et  ordi- 
namenta  facta  a  consulibus  diete  societatis  vel  ab  aliis  eorum 
mandato  vel  mandato  societatis  observabo  et  manutenebo  bona  5 
fide,  sine  fraude,  dummodo  non  sint  precepta  et  ordinamenta 
contra  potestatem  vel  statuta  communis  Bononie,  ^t  salvo  sacra- 


I>  IO.  Cod,  qnalibet       13.  Cod.  omette  duo       16.  quoque]  Cod,  eoe       16-17.  Cod.  dS- 
gantur        II,  4.  Cod,  meo        III,  4.  Cod»  inserisce  qui  dopo  aliis 


STATOTI  DEL  JiCCXXXXUIL  267 

mento  sequimeati  potestads  Bononie,  et  salvo  omnibus  sutuds, 
causis  et  ordìnameQtis  et  precepds  a  potestate  vel  eius  militibus 

IO  veL  iudicibus  seu  notarìis  factìs,  qui  snnt  vel  prò  tempore  erunt 
et  si  ero  electus  in  aliquo  officio  prò  dieta  societate,  illud  offi- 
cium  non  recusabo,  sed  eum  recipiam,  et  prout  melius  potere 
&ciam  bona  fide,  et  si  ero  electus  massarius  diete  societatìs, 
quod  a  me  perveneijit    occasione  sodetads   Sanarle  custodiam 

i;  et  sa]vabo  bona  fide,  et  nìchil  expendam  sine  votuntate  et 
mandato  diete  socìetatìs  vel  meorum  consulum,  et  in -fine  mee 
massarìe  id  quod  micbi  supererit  in  societate  publice  denundabo, 
et  totos  introitus  et  expensas,  quas  fecero  tempore  mee  massa- 
rie,  coram  meis  sociis  recitabo  et  recitari  faciam  infra  quindecim 

20  dies  deposito  meo  officio,  et  quod  supererit  sequenti  massario 
dabo  et  designabo.  racionem  reddam  de  introitus  et  expensìs 
novis  et  veieribus  massario,  vel  cui  voluerìnt,  infra  .xv.  dies  post- 
quam  officium  meum  deposuero.  et  si  ero  consul  vel  massarius 
diete  societatis,  non  petam  alicui  meo  socio  illud  quod  eredam 

^  vel  Siam  fore  eontra  statuta  et  iuramenta  potestatis  et  officialium 
communìs  Bononie,  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt.  et  artem 
sanane  bona  6de  et  sine  fraude  legaliter  faciam  et  exercebo,  eum 
pervenero  ad  artem  sartarìe  ezereendam,  et  statuta  communìs 
Bononie  ad  meam  artem  pertinentìa  observabo,  nec  furtum  fa- 

30  dam  in  mea  afte  nec  de  rebus  societaas  mee,  nec  fadend  vel 
&dendbus  consenciam.  et  si  sivero  aliquem  facìentem  eontra 
predicta,  consulibus  qui  prò  tempore  erunt  denunciabo  et  dicam 
infra  terdum  dìem  postquam  sivero.  et  siquid  buie  brevi  additum 
fiierìt  vel  diminutum  per  consule^  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt, 
JS  vel  per  alìos  de  dieta  societate,  voluntate  diete  socieuds  vel  ma- 
iorìs  panis  vel  aminus  duarum  parcium,  de  additto  et  mutato 
lenear,  de  diminuto  sim  absolutus.  et  si  centra  predicta  fecero, 
solvam  nomine  bannì  dupplum  de  eo  quod  fraudavero  communi 
sodetatis,  vel  de  eo  quod  tenebo  de  pecunia  sodetads  ultra  ter- 
V  minum  sututì.    et  hoc  eapitulum  sit  precisum.    quod  bannum 


n  aggfange  *cl  alimi  «III 


e.  I  e 


5 


26S  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

remitti  non  possit  nec  a  consulibus  nec  a  socieute,  nec  peti 
possit  nec  debeat  licencìam. 

IIII.      CONSULES   HABEÀNT   DUAS   FORCÀTAS   TERRENI   MERCATI. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  illi  tres  consules  cum  massa- 
rio,  qui  prò  tempore  erunt,  habeant  tantum  duas  forcatas  in 
terreno  diae  societatis  in  mercato  et  non  plus,  et  illas  habeant 
in  testa  ante  crucem.  que  forcate  non  sint  maiores  forcate  de 
bina  sartorum. 

V.    Quod  consules  non  debeant  locare  ALiauAM  forcatasi 

TERENI   MERCATI. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus,  quod  dicti  consules  non  debeant 
locare  nec  dare  alieni  alili  sartori  de  dieta  societate  aliquam 
aliam  forcatam,  sed  eas  inter  socios  dividere  et  brevia  per  as 
bona  fide  proicere.  et  illa  forcata  cuicumque  venerit  in  dieta 
bina,  debeat  bene  coperire,  et  ibi  stare,  et  non  alibi  in  diao  foro  j 
ad  exercendum  ||  dictam  artem,  et  non  se  asociare  cum  aliquo 
qui  non  sit  de  societate  Sartorum.  et  si  quis  contra  predicta  fe- 
cerit,  solvat  nomine  banni  .x.  sol  bon.  quociens  contrafeccrit,  et 
dictum  bannum  debeat  pervenire  in  corpore  societatis.  et  con- 
sules teneantur  dictum  bannum  recuperare,  et  eos  cogere  ad  sol-  io 
vendum  ;  et  si  non  recuperaverint,  solvant  de  eorum  propria  bursa. 

VI.    Quod  nullus  sartorum  mittat  aliquid  panmum 

INTER  SE  ET  SOCIOS   IN  UTROQ.UE  FORO. 

ITEM,  quod  in  utroque  mercato  nullus  sartor  permittat  nec  mitut 
ponere  aliquod  pannum  in  stacione  in  pertica  vel  in  corda  inter 
se  et  socios,  nec  aliquid  ponere  in  medio,  istud  ideo  dicimus, 
ut  possit  videri  ab  uno  capite  usque  ad  aliud  sine  impedimento, 
et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  banni  .xii.  bon,  quociens  con-  5 
tra  fecerit. 

lU,  41.  Cod,  piti       43.  licencìam]  Coti  nel  cod.        VI,  a.  Cod.  baanum       3.  et  so- 
cio»] Cod.  Boos 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXIIU.  269 


VII.      QUOD   NULLUS   SARTOR  NOH   DEBEAT   SECUM 
ALiaUEU   SOCIUU   TENERE. 

ITEM,  sucuimus  et  ordinamus  quod  auUus  sartor,  qui  sit  de  so- 
cietate  Sanonun,  non  debeat  aliquem  ia  socium  vel  societatis 
sodum  tenere,  ntsi  primo  iuraverit  societati  Sartorum.  et  qui 
coQtra  fecerit  solvat  Domine  bantu  .x.  sol  bon.  quociens  contra- 
;  fecerit.  et  quod  mellius  inveaìri  possit,  didmus  si  prò  duobus 
sire  convidm  de  dieta  sodetate  qui  vellìt  dicere,  per  sacrameo- 
tum  de  DOTO  faaum  coram  cossulibus,  quod  aliquis  contra  fecerit, 
consules  teneantur  contrafadeoti  acdpere  dictum  bannum.  et 
si  dictum  bannum  non  acdperìnt,  solvant  societati  de  eorum  pro- 
io  pria  bursa. 

Vili.     Quod  si  aliq.uis  sartorum  dare  debuerit 

ALICUI  suo   laboratori. 

JTEM,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  sartor  dare  debuerit 
aliquid  alieni  suo  laboratori  vel  dissipulo  prò  arte  sartarie  exer- 
cenda  vel  facteada,  et  dare  noluerit,  consules,  qui  prò  tempore 
eruni  de  dieta  sodetate,  constringere  debeant  dictum  sartorem  vel 
J  magistrum  solvere  et  facere  vel  fieri  facete  id,  quod  facere  de- 
beret  alicui  laboratori  vel  discippullo,  ad  .x.  dies  postquam  que- 
rela facu  fuerit  coram  consulibus.  et  postea  solvant  communi 
societatis  de  libra  et  de  soldo  denarìo,  prò  precepto  scribendo 


Vini.      De  DISIPUHS    •   •   ACCIPIEMDUM. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  sartor  de  societate 
acceperit  vel  secum  appossuerit  aliquem  in  discippulum  prò  arte 
sartarie  &denda  vel  exerceoda;  si  fuerit  parvus  disdpulus  minor 
.!•  annis,  debeat  eum  secum  apponete  in  .v.  annis  admìnus;  et 

Vir,  j-6.  et  -  dicCTt]  Il  pano  i  guaito.  Vili,  g.  de  libra  «  dt  soldo  denirio]  // 


e.  I  D 


270  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

si  maior  .x.  annorum,  in  trìbus   adminus,    et  debeat  dare  omni  5 
anno  adminus  duas  fogacias  et  unum  par  capponum.    et  debeat 
fieri  carta. 

X.      QUOD  NULLUS   SARTOR  FACIAT  INIURIAM  ALIO   SARTORI 

DE  BANCO  VEL   STAGIONE. 

ITEM>  statuimus  et  ordinamus  quod  nulius  sartor  de  dieta  socie- 
tate  I  faciat  iaiuriam  vel  fieri  faciat  alicui  sartori  de  banca  seu 
standone  in  civitate  Bononie  vel  burgis  ubi  morantur^  nec  eas  fa- 
cere  montari  per  se  nec  per  alium  aliquo  modo  vel  inienio.   et  qui 
contra  fecerìt  admittat  bancam  seu  stacionem  per  totum  annum,  j 
et  insuper  solvat  nomine  banni  communi  sodetatis  .xx.  sol.  in- 
perialium  ;  et  consules  teneantur  per  sacramentum  dictum  bannum 
acipere  et  recuperare,  et  infra  terdum  diem  postquam  siverint, 
precipiant   contrafacienti  ut  in  dieta  stacione  non  moretur  nec 
aliquem  fadet  morari  prò  se.     et  si  de  bonis  contra  predicta  fa-  io 
dentis  non  tantum  reperiretur,  quod  recuperare  possent  dictum 
bannum,  consules  teneantur  mittere  in  banno  diete  sodetatis.    et  sì 
de  eorum  bonis  tantum  reperiretur  quod  possent  sadsfacere,  et 
non  recuperarent,'  consules  qui  prò  tempore  erunt  teneantur  sol- 
vere de  eorum  proprio  societati.  15 

XI.    Quod  nullus  faciat  iniuriam  alteri 

DE  DISIPULIS   SEU   LABORATORIBUS. 

ITEM,  Statuimus  quod  nullus  sartor  de  societate  faciat  alicui  aiiì 
sartori  iniuriam  seu  molestiam  de  disscipuUis  laboratoribus,  qui 
fecerint  pacto  vel  carta  de  stando  cum  aliquo  sartore  ad  certum 
terminum,  usque  in  finem  dicti  termini;  nec  eum  post  retineat 
seccum,  si  stare  vellet,  usque  quod  non  perfecerit  terminum  cum  5 
ilio  magistro  cui  primo  locatus  esset.  et  qui  contra  fecerit,  in  ilio 
die  vel  sequenti  quod  ei  denunciatum  fiierit  per  priorem  magistrum 
vel  suum  nuncium,  solvat  diete  societati  nomine  banni  .xx.  sol. 

Xy  4.  morari  ?     Forte  matarì     Cod.  omette  qui        XI,  6.  Cod.  omette  qui 


STATUTI  DEL  JifCCXXXXIUI.  27 1 

boQ.  (juodeas  fecerìt  contra,  et  secum  postea  non  teneat.    et  si 
IO  preceptum  fiierìt  ei  a  consulibus,  solvat  prò  precepto  duos  bon. 

XII.    De  illis  q.ui  cytati  fubrint  ire  ad  contractuu  locum. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  sartor  de  sode- 
tate  cytatus  fiierit  per  nuncìum  diete  socìetads  venire  ad  San- 
cnm  Cnicem  vel  alibi  precepto  consulum,  et  non  venerìt,  solvat 
nomiae  bannl  .vi.  bon.,  medietas  cuius  banni  sit  sodetaós  et  alia 
j  coDSulum. 

XIII.    De  tbrreho  mercati  non  alienando. 

ITBU,  statuimus  quod,  si  aliquis  sartor  qui  fuerìt  de  diaa  sode- 
tate  et  habueiit  partem  in  terreno  mercati,  non  possit  panem 
suam  relinquere  dum  vixeiit,  nec  dare  suo  filio  vel  fratti  vel  ne- 
pod  nato  de  fratre  vel  de  sorore,  etiam  si  intraverunt  in  sode- 
5  catem  Sartorum  et  si  anem  sanane  exercuerìt;  et  alicui  alii  vel 
aliis  suam  partem  tereni  mercati  telinquere  possit  nec  dare  seu 
locare  dum  vixerìt. 

XIIIL    De  ilus  qui  debeht  dare  aliquid  sartori. 

1TEH,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  unus  sartor  deberet  ali- 
quid  dare  vel  Tacere  occassione  sartarie  alteri  sartori,  quod  ipse 
teneator  ei  radonem  Tacere  subtus  consules  dine  sodetatis.    et 
si  quis  contra  feceri^  solvat  nomine  bannì  vìginti  sol.  bon.  prò 
5  qualibet  vice  qua  contra  fecerìt. 

XV.    De  illis  qui  vetaverint  pignus. 

ITE»,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  sodetate  Sarto- 
rum  vetaverit  pignus  vel  non  dederit  secundum  preceptum  fa- 
ctum a  consulibus  vd  a  nundo  eonim,  vel  denarìos  solvere 

Xnn,  3.  tf)  Cod.  «I        XV,  i.  Cod.  omtUe  Uttidiinu 


272  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

noUuerit,  si  ei  iniuntum  vel  preceptum  fuerìt  per  nundum  diae 
sodetatis  vel  per  consules  diete  societatis  quod  dare  vel  solvere  5 
debeat,  solvat  nomine  banni  duplum  de  eo  quod  d  preceptom 
fuerìt,  et  tres  den.  prò  precepto. 

XVI.      De  Q.UÒADDUNACIONE  FACIENDA. 

ITSM,  statuimus  et  ordinamus  quod  consules  Sartorum,  qui  sunt 
vel  prò  tempore  erunt,  teneantur  in  ultima  dominica  cuioslibet 
mensis  coaddunare  dictam  sodetatem  apud  Sanctam  Crucem,  vel 
alibi  ubi  placuerìt  corpori  sodetatis  ;  et  consules  teneantur  facere 
legere  omnia  statuta  semel  quoslibet  sex  mensex,  nisi  remanserìt  5 
verbo  sociorum  ibi  coadunatorum,  et  alia  vice  quandocque  neces- 
sarìum  fuerìt  prò  negociis  diae  societatis  vel  prò  negocio  alicui 
socio;  et  facere  fieri  unam  vel  duas  fogacias  bonas  et  pukras; 
et  facere  canere  missam,  et  dare  .vi.  den.  prò  missa  et  unam  can- 
dellam  de  uno  denarìo.  io 

XVII.    Quod  consules  teneantur  elicere  DUODBaM  hoìones 

DE  CONSILIO. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  consules,  qui  prò  tempore 
erunt,  infra  unum  mensem  ab  introitu  eorum  oflSido  teneantur 
eligere  .xii.  homines  de  Consilio  de  dieta  societate,  qui  debeant 
preesse  consiliis  et  qui  debeant  consulere  consules  et  sodetate 
in  eo  quod  sit  honor  sodetatis  et  consulum  et  communis  Bono-  5 
nie;  de  quibus  .xii.  elligantur  .1111.  in  Platea  maiorì,  et  alios  .im. 
in  porta  Ravenata,  et  alios  .un.  de  Sancto  Petro;  et  dicti  consi- 
liarii  durent  per  sex  menses. 

XVIII.    De  eligendis  corectoribus  statutorum. 

ITEM,  statuimus  quod  .un.  homines  debeant  per  consules  eligi 
infi'a  duos  menses  ab  introitu  officio  eorum  de  meliorìbus  diete 

XV,  4.  Cod,  nuUuerit        XVI,  4.  Cod,  torpore 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXIIII.  273 

sodetads,  qui  omni  anno  debeant  vìdere  statuu  et  ordinamenta 
societatis,  et  in  dìctis  statutis  et  ordinamentis  debeant  addere  et 
5  diminuere  ìd  quod  eis  visum  fuerìt  utile  esse  prò  dieta  sodetate. 
et  dicd  statutarìì  debeant  eligì  in  ulcimis  sex  mensibus;  et  statu- 
caiii  debeant  dare  statura  compillata  ;  et  habeaat  a  societate  .v.  sol. 
bon.  prò  una  comesdone.  et  habeant  locum  in  isds  presendbus 
et  futurìs. 

XVniI.     De  societate  |  duranda  per  quinque  annos. 

ITEit,  statoimus  quod  omnes  homines  qui  iuraverìnt  hec  statuta 
et  ordinameiita,  sint  adstrìncti  bine  ad  .v.  annos  obedire  con- 
sules  diete  societatis  qui  prò  tempore  erunt,  et  observare  statuta 
et  ordioamenta  bona  fide,  et  tanto  plus  quanto  fuerint  in  con- 
S  cordia  maior  pars  diae  socìeutis. 

XX.    Db  cogbhdis  sartoribus  imtrase  in  societate. 

ITEU,  quod  consules,  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt,  ab  introitu 
eonim  officio  ad  duos  menses  condnuos  bona  fide,  sine  fraude, 
debeant  dare  operam  et  for^am  prò  eorum  posse,  ut  omnes  qui 
non  sunt  de  dieta  societate,  qui  operant  artem  sanane  Bononte, 
5  quod  ipsì  debeaot  intrare  in  dieta  sodetate  et  facete  illud  de  dieta 
sodeute  fecenmt  et  qui  artem  sanarle  operawr. 

XXI.    Quod  hassarius  temeatur  iurare  oppiciuh. 

ITEU,  statuimus  et  ordinamus  quod  massarius,  qui  prò  tempore 
erit  electus,  teneatur  iurare  de  novo  suum  offidum  bona  fide, 
sine  firaude,  in&a  .xv.  dies  ab  introytu  sui  offici!,  presdta  securì- 
ute  a  massarìo  precedenti  de  restituendo  illud,  quod  ad  eius  manu 
5  pervenerit  de  avere  sodetatìs. 


LVIII,  j.  d>}  Cod.  ci  7.  conpflhla]  CoJ.  pillala         XVIIII,  1.  Cod.  anelle  ilot 

j-6.  et  -  operalar]  ]l  pano  i  gmailo.  XXI,  3.  Cod.  proUL 

SUtiitl  botogntti.  Voi.  U.  18 


274  SOCIETÀ  DEI  SARTI 


e.  2  e 


XXII.      QUOD   CONDEMPNATIONES  ET   DENARII   PERVENIANT 

IN   MANUS   MASSARII. 

ITEMy  statuìmus  et  ordinamus  quod  omnes  denarii  et  pignora,  que 
coUiguntur  per  dictatn  societatem,  vel  condempnationes  faae 
per  consules  vel  inquisitores  racionis  diete  societatis,  et  aliis  ìd- 
troytus  debeant  pervenire  in  manus  massari!  qui  prò  tempore  erit. 

XXIII.    Quod  consules  exigant  omnes  condemnaciones« 

ITBM,  statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  condempnaciones  et 
colieae  facte  a  consulibus  societatis  Sartorum  vel  ab  inquisi- 
torìbus  racionis  diete  societatis,  quod  consules  qui  prò  tempore 
erunt,  sunt  seu  fuerint,  ante  eorum  exitum  debeant  coUigere  et 
recuperare  ;  et  si  hoc  fieri  consules  non  fecerint,  solvant  de  eorum  5 
bursa  id  quod  remanserit»  et  hoc  dicimus  quod  similiter  debeant 
recuperare  ab  omnibus  illis  qui  operantur  sartariam,  quando  con- 
dempnacio  in  eis  facta  fuerit  vel  collecta  missa.  idem  [dicimus  de 
omnibus  denarìis  qui  debent  pervenire  ad  societatem  occassione 
aliqua.  et  si  ipsi  non  possent  recuperare,  debeant  ei  vel  eis  dare  io 
bannum  ;  de  quo  non  possit  exire,  nisi  prìus  solverit  duplum  de 
eo  quod  prìus  solvere  debebat. 

XXIIII.    De  consulendo  emptorb. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  sartores  qui  ibunt  cum 
aliquo  homine  vel  persona  ad  emendum  pannum  seu  pilliparìa 
vel  quascumque  res,  eum  consulere  1  debeant  emptorem  bona  fide, 
sine  fraude,  et  consilium  dare  de  eo  quod  sibi  melius  vìdebitur 
expedire  ad  utilitatem  dicti  emptorìs,  remoto  hodio  vel  amore  5 
alicuius,  et  legaliter  mensurare  et  cum  mensura  communis.  et 
de  hoc  teneantur  per  sacramentum. 

XXII,  3.  aliis]  Coti  ne!  cod,       XXIIII,  3 .  Cod.  quaoimqiie       6.  Cod,  omette  il  primo  et 


STATUTI  DEL  JilCCXXXXIIIL 


XXV.      QUOD   COKSULES   HABEANT   .HI.   SOL.   BOM. 
PRO   UKA   COUESTIONB. 

1TEU,  statuimus  quod  onuiis  sex  meoses  consules  habeant  cum 
massarìo  et  notano  et  nuacìo  .xii.  sol  boti,  prò  una  come- 
stione  3  commune  societatìs;  et  in  dieta  comestìone  sint  qovÌ  et 
veterì  consules  et  massarius  et  notarius  et  nuncius, 

XXVI.    De  feudo  numoi. 

1TEU,  statuimus  quod  nuncius  diete  societatìs  habeat  prò  suo 
feudo  per  totum  annum  .xx.  sol.  bon.     et  consules  qui  prò 
tempore  erunt  teneantur  eligere  bonum  et  ydoneum  numcium, 
et  hoc  teneantur  per  sacramentum.     et  sii  de  societate,  si  repe- 
5  rìrì  poterìt  in  societate;  et  habeat  minus  .xviii.  annis,  et  duret 
per  totum  annum. 

XXVn.     De  feudo  notarii. 

1TEM,  statuimus  quod  notarius  societatis  habeat  prò  suo  feudo 
de  dieta  societate  per  sex  menses  .xv.  sol.  bon. 

XXVni.    Si  notarius  exemplaverit  statuta. 

1TBU,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  notarius  societatìs  exem- 
plarc  de  novo  sututa  debeat,  ei  debeat  provideri  per  consules 
diete  societatis  in  eo  quod  sit  iustum  et  conveniens. 


XXVIIII.    De  solvendo  feudo  notarii  et  nuncil 

TEH,  statuimus  et  ordinamus  quod  consules  qui  sunt  in  primis 
sex  mensibus  et  in  secundis,  ab  introytu  eonim  officio  post 

XXV.  Coti,  omtlle  no        XXVIII,  i.  Cod.  ometti  II  primo  debnt        3.  *It]  Cod.  ti 


CSD 


27^  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

.XV.  dics  teneantur  solvere  et  solvi  facete  feudum  constitutum 
notarìiy  et  nuncium  diete  societatis. 

XXX.      QUOD  NULLUS  POSSIT   APPELLARE  A  CONDEMPNATIONIBUS. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus,  qui  iuraverìt  dictam 
societatem,  possit  appellare  a  condemnationibus  vel  preceptis 
eis  factis  a  consulibus  diae  societatis,  sub  pena  .xx.  sol.  impe- 
rìalium,  usque  ad  quantitatem  .xx.  sol.  imperìalium. 

XXXI.    De  illo  qui  tenetur  dare  occasione  sartarie 

ALIQUID. 

ITEM,  Statuimus  prò  communi  utilitate  Sartorum  quod,  si  ali- 
quis  teneretur  dare  alieni  sartori  qui  sit  de  sodetate  Saitorum, 
occasione  incidendi  vel  suendi  pannos,  et  ipsa  illa  occasione  ab 
alio  sartore  se  separaverit,  et  iverit  alium  sartorem  societatis  ad 
incidendos  vel  suendos  panos  suos  ;  quod  ille  sartor  ad  quem  iverit  5 
non  faciat  sibi  aliquod  servicium  in  arte  sartarie,  nisi  satìsfe- 
cerit  illi  sartori  cui  aliquid  darì  teneretur  dieta  occasione  sartarìe« 
et  si  quis  contra  fecerit,  solvat  nomine  banni  .xx.  soL  bon.  com- 
muni societatis  quociens  contra  fecerit,  postquam  ei  fuerìt|dictum. 
vel  si  habuisset  pannos  incisos,  non  eos  suat  nec  ei  sui  faciat  io 
et  hoc  teneatur  quilibet  sartor  vinculo  sacramenti,  et  hoc  sta- 
tutum  sit  precisum. 

XXXII.    De  bligbkdis  mauisiTORiBUs  racionuu. 

ITEM,  quod  eonsules  qui  erunt  in  primis  sex  mensex,  et  etiam 
illi  qui  erunt  in  secundis,  debeant  facere  eligi  ad  brevia  inqui- 
sitores  racionis  cum  eliguntur  eonsules,  qui  debeant  videre  in- 
troytus,  expenssas  massari!  et  consulum  qui  steterint  in  sex 
menses  precedentibus,  vel  aliquem  aJium  de  dieta  societate,  a  quo  5 


XXVmi,  3.  Cod.  coDstimiD  XXX,  a.  Cod,  coodicionibas  XXXI.  Cod.  lui 

3.  Cod.  omette  vel       4.  Cod.  omette  ad       5.  ad  quem]  Cod,  aliquo 


STATUTI  DEL  JrfCCXXXXIUL  277 

pervenerit  de  avere  sodctatis,  vel  qui  fecerit  centra  statura;  et 
coadempnatìoDes  quas  fecerìnt  dicti  inquishores,  consules  qui  prò 
tempore  enint  ante  eorum  exitum  debeant  dictas  condempna- 
tiones  recuperare;  sin  autem  solvant  de  eorum  bursa.  et  habeant 
IO  .V.  sol.  unde  simul  letentur,  et  debeat  esse  cum  eis  notarìus 
societatis.' 

XXXIII.     De  illis  qjii  ihtraverint  m  sooetate. 

ITEM,  stataimus  et  ordiaamus  quod,  si  quis  ìntraverìt  in  sode- 
tate  Sanorum,  solvat  communi  sodctatis  .x.  sol.  bon.;  et 
debeat  facere  et  dare  unam  comesdonem,  in  qua  comestìone  de- 
beant esse  consules  et  notarìus  sodetatis  et  nundus. 

XXXIIII.    Quod  si  quis  sartor  afpellatus  puerit 

IHTRARE   IM   SOCIETATE. 

1TEU,  statuimus  quod,  si  quis  sanor  qui  operai  artem  sanane 
in  dvitate  Bononie  vel  suburbiis  appcllatus  fuerit  a  consulibus 
Sartorum  intrare  in  dieta  sodetate,  et  intrarc  vetaverit  et  iurare 
nolnerit  ad  terminum  ei  datum  a  consulibus,  quod  a  dicto  ter- 
!  mino  in  antea  ponatur  in  banno  diete  societatis;  et  postea  non 
redpiatur,  ubi  prius  fecerit  precepta  consulum. 

XXXV.    Quod  consules 

HABEANT   IfEDIETATEU   CONDBUPNAaONUH. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  consules  et  massarìus,  qui 
prò  tempore  erunt,  habeant  medietatem  omnium  condempna- 
tionum,  quas  fecerìnt  prò  eorum  tempore. 

XXXVI.     Quod  sartores  teneahtur  ire  ad  depuntuu. 

1TBM,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  quis  sartor  de  sodetate 
Sartorum  decesserìi  amodo,  quod  consules  teaeantur  addunare 

IXX]l,7.qDM]ai.i.  qoM       S.  dtcu*]  CMf.  dei  fM       XXXUl,  *.  Csd.  cobudom 


278  SOCIETÀ  DEI  SARTI 

omnes  socios  diete  sodetads,  et  ire  ad  funus;  et  hoc  consules 
facere  teneantur,  si  eis  dictum  fuerit,  in  hanno  .v.  soL  bon.  et 
quicumque  de  dieta  soeietate  non  venerit  ad  domum  defiint,  si  5 
ei  dietum  fuerit  per  nunedum  soeietatis,  solvat  nomine  banni 
.xn.  bon.  et  si  hoe  evenerit,  quod  aliquis  sodus  de  dieta  sodetate 
deeesserìt  et  non  haberet  de  suo  quod  posset  sepelliri,  consules 
qui  prò  tempore  erunt  teneantur  dare  parentibus  defunti  in  adiu- 
torium  .X.  sol.  bon.  de  avere  sodetatis.  '  io 

ۥ  3  A        XXXVII.    Quod  nullus  dbbeat  propohbrb  de  donando 

DE  AVERE  SOCIETATIS. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  eonsul  debeat  propo- 
nere  in  soeietate  de  donando  res  seu  de  rebus  sodetatis  alieni; 
nee  aliquis  de  sodetate  consilium  dare  eonsulibus  debeat,  ut  detur 
vel  donetur  aliquo  modo,  nisi  forte  alieuì  de  soeietate  qui  pauper 
esset;  et  hoe  si  esset  infirmus,  vel  causa  sepulture,  si  non  ha-  5 
beret  unde  sepelliri  posset.  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine 
banni,  quotiens  contra  fecerit,  .x.  soL  bon.     et  sit  predsum. 

XXXVIII.    Quod  omnes  hojìinbs  sgcietatis  exeaiplentur 

IN  UNO   LIBRO. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  homines  sodetatis 
Sartorum  debeant  exemplarì  in  uno  libro,  et  consules  qui  prò 
tempore  erunt,  sdlicet  a  duobus  annis  elapsis  vel  qui  erunt,  de* 
beant  reduci  in  scriptis,  et  dare  omnes  homines  qui  intraverint 
in  dieta  soeietate  eorum  tempore,  et  dare  et  consignare  consu-  5 
libus  qui  prò  tempore  erunt,  seilicet  ab  anno  novo  in  antea  ;  et 
hoe  in  hanno  .xx.  sol.  bon.  et  dieti  homines  reducantur  in 
scriptis.  et  dare  teneantur  dieti  consules  novis  eonsulibus  infira 
.XV.  dies  ab  introytu  eorum  oflSdi.  et  hoc  statutum  sit  precisum. 
et  consules  qui  prò  tempore  erunt  debeant  facere  legì  in  corpore  io 
sodetatis  omnes  homines  qui  intraverint  in  dieta  sodetate  eonim 
tempore  in  fine  exitus. 

XXXVI,  5.  Cod.  funti        XXXVn,  7.  sit]  Cod,  si 


STATUTI  DEL  ilCCXXXXmL 


279 


XXXVIIIL     (*>  QUOD  NULLUS  SARTOR  DE  SOCIBTATB  MeRCATORUM 
HABBAT  ALIQUOD   OPFICIUM  SOCIETATIS. 

ITESI,  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  sartor,  qui  sit  de 
sodetadbus  Mercatonim  vel  Pelliparioram,  vel  baberet  partem 
in  dieta  societate  Mercatonim  vel  Pelliparìorum,  non  debeat  habere 
aliquod  offidom  societads  Sartonun,  nec  sit  de  eorum  Consilio, 

5  donec  discordia  esset  inter  societates  Mercatonim  et  Pellipario- 
ram  et  societatem  Sartorum;  et  elecdo  de  eo  facta  non  valeat, 
nec  teneat.  et  quicumque  eligerìt  aliquem  de  predictis,  qui  esset 
de  dìctis  societadbus,  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  et  hoc 
teneantur  consules  denunciare  societad,  cum  elecdo  debet  fieri. 

IO  XXXX.  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  de  omnibus 
statuds  societads  Sartorum  debeant  fieri  duo  libri  in  alivis  ligneis, 
unus  quorum  debeat  permanere  penes  consules,  et  aliud  debeat 
deponi  in  sacrisda  Sancd  Petri,  vel  alibi,  ubi  placuerit  maiori  parti 
societads.    item,  condneatur  in  uno  statuto  quod  in  alio,    et  de 

15  hoc  consules  precise  teneantur. 

XXXXI.  Item,  statuimus  quod  filius  prò  patre  et  firater  prò 
fratre  et  nepos  prò  avuncullo  possit  in  societate  inorare  sine  aliqua 
dadia. 

XXXXn.     Item,  statuimus  quod  aliquod  statutum  non  sit  pre- 

20  dssum,  nisi  statutum  de  non  donando  de  avere  societatis,  de 
racione  redenda  a  massario,  de  avere  societads  resdtuendo  et 
dando,    et  illa  tria  statuta  sint  precissa  (*>• 

XXXXIII.  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  qui  sit 
de  societate  Sartorum  non  debeat  dictam  artem  sartarie  facere, 

25  nec  fieri  facere  seu  operare  in  publico,  ubi  possint  ab  aliquo  videri, 
in  diebus  fesdvìs,  sdlicet  beate  Marie  virginis  et  apostolorum,  et 
sancd  Dominici,  et  sancii  Francisci,  nec  in  die  veneris  sancto, 


e.  3  B 


i 


■e-. 


M. 


>.•! 


*   » 


4 


I 

'^    I     , 


►t^ 


I 


f, 


1 


■f  4. 


l  %. 


XXXVmi,  7.  cUgerit]  Coti  nei  cod. 


(i)  In  margine  a  questa  disposi-        (2)  Le  disposizioni  seguenti  sono 
zione  è  scrìtto:  «  cass[atttm]  ».  scrìtte  d'altra  mano. 


28o  socmTÀ  Dm  sarti 

usque  quod  offidum  non  erit  factum  in  bora  none,  nec  in  diebus 
dominìcis.    et  qui  contra  fecerit,  ut  superius  diaum  est,  solvat  no- 
mine banni,  quodens  contra  fecerit,  massario  sodetatis  .v,  soL  bon.  p 
et  consules  qui  prò  tempore  erunt  per  sacramentum  teneantur 
predicta  procurare,  si  quis  contra  fecerìt,  et  bannum  acdpere  seu 
auferre  iili  vei  iUis  qaos  invenerint  contra  facere;  hoc  salTO 
quod  in  dictis  diebus^  ut  saprà  dictum  est,  magistri  possint  taglare, 
si  haberent  aliquid  ad  taglandum;  excepto  in  dicto  die  veneris  35 
sanao,  quod  non  possint  nec  debeant  taghre  nec  cusire  nec  cusiri 
£icere,  usque  quod  offidum  non  erit  fictnm^  quod  fit  in  bora 
none,    et  dkti  consules  teneantur  dictom  banmmi  bene  recupe- 
rare ab  hominibus  contrafadentibus  ante  ezitum  eorum  offido; 
et  si  non  recuperarent  ab  aiiquo  contra£identi,  solvant  de  eorum  40 
bursa  societati.    et  dictum  statutum  sit  predsum  in  totum. 

XXXXIIII.  Item,  statuimus  et  ordinamus,  ad  honorem  et 
bono  statu  sodetatis  Sartorum,  et  ad  udlitatem  onmium  sartorum 
qui  dictam  artem  operantur,  quod  unus  locus  communalis  debeat 
inveniri,  et  acdpi  ad  pensionem,  per  totam  sodetatem  Sartorum  45 
in  civitate  Bononie,  ubi  omnes  sartores  qui  sunt  de  dieta  sode» 
ute  et  qui  fadunt  artem  sartarie,  in  dicto  loco  facere  et  operare 
continue  possint,  et  non  alibi,  et  quod  dictus  locus  communalis 
e.  3  e      debeat  in|veniri  et  acdpi  ad  pensionem  per  totam  sodetatem 

ante  festum  sancti  Petri  de  mense  iunii.    et  predicta  fieri  debeant  50 
per  consules,  qui  modo  sunt  et  qui  eleai  erunt  in  proxima  ele- 
ctione,  et  cum  quatuor  alii  boni  homines  de  dieta  sodetate;  et 
homines  eligi  debeant  per  consules  veteres  qui  nunc  sunt,  infra 
.XV.  dies  ante  exitum  eorum  officii.    et  didmus  quod  unus  sin- 
dicus  debeat  fieri  per  commune  diete  sodetatis  ad  acdpiendum  55 
ad  pensionem  dictum  locum  per  dictam  sodetatem,  cum  inventus 
fuerit  dictus  locus  per  supradiaos  consules  veteres  et  novos,  et 
illos  quatuor  qui  electi  erunt  ad  predieta  fadenda.    qui  sindicus 
possìt  et  debeat  se  obligare  per  dictam  sodetatem  ad  dictum 
locum  acdpiendum,  et  quod  possit  se  et  sua  bona,  et  bona  so-  60 
ciorum  omnium  diete  sodetatis  obligare  prò  observandis  omnia 
illis,  cui  essent  loca  et  stadones,  que  acciperentur  per  diaos  con- 
sules veteres  et  novos  cum  ilUs  quatuor  hominibus  qui  cum  eis 


STATUTI  DEL  .MCCXXXXIIII. 


281 


erunt  ad  predicta  facienda.    et  teneantur  per  sacramentum,  quod 

65  tenentur  societati  predìcte,  ducere  ad  effectum  bona  fide  ante 
festum  sanctì  Petrì,  ut  dictum  est  supra.  et  dictum  statutum 
factum  fuìt  et  firmatum  in  corpore  societatis  Sartorum  coadunato 
per  nundum  diae  societatis,  sub  confessio  sancti  Petri  sub  anno 
Domini  .mcclv.,  indicione  .xiiii.,  die  .v.  inorante  novembri. 

70  XXXXV.  (')  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  de  omnibus 
statutis  Sartorum  debeant  fieri  duo  libri  ligatis  in  alivis  de  ligno, 
unus  quorum  debeat  permanere  penes  consules,  et  alius  debeat 
deponi  in  sacristia  Sancti  Petri  vei  alibi,  ubi  placnerìt  maiorì 
parti  societatis  ;  et  idem  contineatur  in  uno  statuto  quod  in  alio. 

75  et  de  hoc  consules  precise  teneantur. 

XXXXVL  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  massa- 
rìus  diete  societatis,  qui  prò  tempore  erìt,  non  debeat  nec  possit 
nec  permittat  facere  alicui  aliquam  scripturam  in  libro  statuto-' 
rum,  nisi  solummodo  statuta  et  ordinamenta  facta  per  statutarios 

80  de  voluntate  societatis,  et  nomina  hominum  sociorum  diae  so- 
cietatis, et  electio  facta  de  consulibus  et  massario  diete  societatis. 
et  qui  contra  fecerìt  solvat  nomine  banni  .v.  sol  bon.  quotiens 
reperiretur  esse  factum,  et  inquisitores  racionis  qui  prò  tempore 
erunt  teneantur  predicta  inquirere,  et  si  reperierint  esse  contra 

^5  factum,  debeant  condempnare  massarium  qui  contrafecerit  in 
.V.  sol.  bon.  ut  dictum  est.  et  consules  teneantur  dictum  bannum 
recuperare,    quod  si  non  fecerìnt,  solvant  de  eorum  bursa. 

Approbata  fuerunt  per  dominum  capitaneum  et  angianos  et 
consules  die  .111.  exeunte  ianuario. 


ì 


fi 


'^•*',j 


Pr 


f  Mi. 


«.♦. 


.%  4.    •    1 


90       .MccLXii.  indictione  quinta,  die  .111.  intrante  februario  apro- 
bata  fuerunt  per  an^ianos  et  consules. 

Ego  Uguitio  de  Banbaglolis  notarius  scripsi. 

64,  Cod,  omette  et        65.  Cod,  predicta 


(x)  CJfiesta  disposizione  trovasi  ri- 
portata anche  di  sopra,  sotto  al  nu- 
mero zxxx:  ma   essendo   scrìtta  di 


seguito  alla  precedente,  colui  che 
completò  la  copia  dello  statuto  non 
la  vide. 


Statuti  bolognesi.  Voi.  II. 


18* 


STATUTI  DELL'ARTE  DELLA  LANA 


APPROVATI  NELL'ANNO  -MCCLVI. 


AD  ìllìus  honorem  et  laudem  et  nomen  excelendssimum  Ihesu 
Chrìsti  qui  camem  suscepit  de  virginali  utero  incoruptam, 
et  ad  honorem,  commodum,  utillitatem  et  bonum  statum  civitatis 
Bononie,  ac  potestatis»  rectoris  sive  rectorum  qui  nunc  sunt  vel 

5  prò  tempore  fuerìnt,  facta  sunt  hec  statuta  et  hordinamenta  per 
nos  factores  pannorum  lane»  et  ab  omnibus  et  singulis  nostre 
sodetatis  plenius  confirmata,  salvis  statutis  et  hordinamentis  com< 
munis  Bononie  tam  factis  quam  de  cecero  fatiendis,  et  salvis 
pactis  inter  nos  et  commune  Bononie  initis  (0^  salvisque  omnibus 

IO  et  singulis  preceptis  nobìs  a  potestate  vel  rectoribus  Bononie  per 
se  vel  per  suos  nuntios  certos  aut  literìs  fadendis. 

I.  luro  ego  qui  sum  vel  fuero  de  sodetate  ards  Pannorum 
lane  civitads  Bononie,  salvis  statuds  communis  Bononie  et  hor- 
dinamentis tam  facds  quam  fadendis,  diaam  artem  bona  fide, 

I)  sine  firaude,  bene  ac  legaliter  operari,  et  omnia  et  singula  que  in 
statuds  et  ordinamends  sodetatis  ards  predicte,  omniaque  precepta 
a  castaldis  vel  massario  sive  consulibus  sodetads  eiusdem  qui 
nunc  sunt  vel  prò  tempore  fuerint  michi  facta,  atque  credendas 
ab  eisdem  michi  impositas  et  commissas  attendere,  obedire,  tenere, 

20  ac  bona  fide,  qualibet  occasione  remota,  plénius  observare;  et 
edam  ea,  que  in  statutis  et  ordinamentis  sodetatis  predicte  tam 
facds  quam  fadendis  condnentur  et  condnebuntun    et  si  ad  ali- 

(i)  C£  gli  Statuti  di  Bologna  editi  dal  Frati,  I,  4^,  II,  72  sgg. 


CIA 


n.i' 


il 


I 


Mi  -, 


►01. 


lì 


^  UT 


s:  ■*  :^''  Ti 


1  '^  :   V.» 


.5^1 


'.  *     9 

I. 


/♦       »! 


\    i'r.' 


.1 


[■: 


'.rr 


'i. 


i 


I   !■ 


.    \ 


2S6  ARTE  DELLA  LANA 

quod  offidum  per  dictam  artem  ellectus  fìiero  pertiaens  diae 
arti,  illud  nullatenus  recusabo,  sed  bona  fide,  sine  fraude  eumdem 
fatiam,  sicut  fìierìt  ordinatum,  et  prout  melius  cognovero  diete  25 
arti,    insuper  dabo  operam  toto  posse  de  arte  predìcta  manute- 
nenda,  et  ut  in  honorem  communis  Bononie  augeatur.    et  si  fiieio 
castaldus,  offitium  meum  bona  fide  in  omnibus  operabor,  ac 
omnes  discordias  que  fuerint  inter  homines  artis  toto  posse  re- 
ducam  ad  omnimodam  pacem  et  concordìam  et  quietem,  et  ipsos  30 
ad  invìcem  concordes  fieri  universis  viribus  procurabo.    si  vero 
massarius  fuero  sotìetatis  eiusdem,  tam  id  quod  ad  manus  meas 
pervenerit  prò  ipsa  sotietate,  quam  id  quod  expendero,  in  scrìptis 
redìgi  fatiam  bona  fide,  superfluum  autem  sotietati  vel  castaido 
vel  massarìo  successori  meo  in  integrum  consdgnabo  et  dabo.  35 
preterea,  si  fiiero  procurator,  offitium  meum  prout  in  statutis  soti^ 
tatis  huius  continetur  vel  continebitur  bona  fide  fatiam,  et  plenius 
observabo.     et  si  ero  extimator,  res  quas  debebo  exdmare  bona 
fide,  sine  firaude,  tam  prò  una  parte  quam  prò  altera  extimabo. 
si  ero  asa9ator  tellarum  et  pannorum,  mensurabo  bona  fide  tam  40 
prò  una  parte  quam  prò  alia,    et  si  sdvero  aliquam  telam  que 
non  esset  asa^ata,  denuntiabo  castaldis  quam  ddus  poterò,    et 
si  aliquis  emerit  telam  curtam,  quam  ddus  poterò  manifestabo 
castaldis.    et  castaidi,  sibi  facta  denundadone,  incontinenti,  sine 
mora  debeant  invenire  veritatem;  et  si  invenerint  aliquem  emisse  45 
telam  sine  assa^are,  vel  curtam,  condempnent  eumdem  prò  qualibet 
tela  quinque  sol.  bon.    ceterum,  si  de  conscilio  fuero,  bona  fide, 
sine  firaude,  remoto  hodio  vel  amore,  predo  vel  timore,  vel  prece, 
in  eis  que  a  me  fuerint  postullata  et  in  quibuscumque  aliis  que 
sodetad  et  ard  prediae  cognovero  honorabilia,  castaido  sive  mas-  50 
sario  vel  rectori  sodetads  sanius  quam  scivero  consdlium  dabo. 
verumtamen,  si  quid  additum  vel  diminutum  fuerit  buie  brevi,  de 
addito  et  mutato  tenear,  de  diminuto  sim  penitus  absolutus. 

Et  dicimus  quod  quilibet  predictorum  offitìalium  in  prindpio 
sui  offitii  debeat  iurare  illud  offidum  facere  et  exercere  bona  fide,  5J 
sme  fraude,  infira  octo  dies  ex  quo  fuerit  ellectus,  in  banno  decem 

24.  eamdem]  Coti  nel  cod.       35.  conscignabo]  Così  netcod.      50.  Cod.  irta 


STATUTI  DEL  .MCCLVL  aS? 

soL;  et  castaidi  faldant  iurare,  in  banno  qmn4]ue  sol.  bon.  et 
buie  statuto  toto  et  capitulis  omnibus  que  in  ipso  continentur  te- 
neatur  quilibet  de  ane  per  sacramentum.     item,  statuto  quod 

60  loquitur  de  laois  falsis  et  pannis  ^is.  item,  statuto  de  obe- 
diendo  preceptis  castaldorum  et  massarìi.  item,  statuto  quod 
loquitur  de  mizitis.  item,  statuto  quod  loquitur  de  telis  curtis, 
item,  statuto  quod  loquitur  de  asagatoribus  tellarum  et  pannorum. 
item,  statuto  quod  loquitur  quod  nullus  fatiat  couspiradonem 

6$  contra  misterium.  item,  statuto  quod  loquitur  quod  nullus  emat 
knam  ab  alìqua  persona  suspecta.  item,  statuto  quod  loquitur 
de  non  fatienda  credentìa  alicuì.  in  aliis  omnibus  statutis  ser- 
ventur  banna,  et  sacramenta  remittantur. 

n.    Statuimus  quod  quilibet  teneatur  obedire  preceptis  castal- 

70  dorum  vel  massarìi,  que  fecerìnt  prò  facds,  comodo  et  honore 
artis,  in  banno  decem  soL  bon.  prò  qualibet  vice. 

III.  Sutuimus  quod  quicumque  ciatus  fuerìt  per  castaldum 
vel  massarìum  vel  per  eorum  nuntium  ut  venìat  ad  aliquem 
locum  prò  facto  sodetads,  et  non  venerìt,  solvat  nomine  banni 

75  si  fuerìt  ad  coaunandam  mìsterii,  .xii.  bon.,  et  plus  arbitrìp  ca- 
staldorum; si  vero  prò  aliis  factìs,  solvat  nomine  banni  .v.  soL, 
sive  minus  ad  voluntatem  castaldorum;  et  hoc  nisi  remanserit 
iusto  impedimento,  vel  licenria  castaidi  vel  massarìi;  et  hoc  quo- 
tiens  contrafecerìL 

^       mi.    Statuimus  quod  quicumque  pignus  vetaverìt  dare  ca-  . 
staldo  vel  massarìo  vel  eorum  nundo,  solvat  nomine  banni  decem 
sol.  bon.,  et  det  pignus  castaido. 

V.  Statuimus  quod  casuldi  et  massarìus  omni  edomada  sint 
per  unam  dìem  super  domum  ad  radocem  fadendam;  et  mas- 

S5  sarius  possit  edam  radonem  facete  sine  castaldis;  et  hec  rado 
teddatur  quolibet  die  venerìs;  et  omnes  castaidi  et  massirìus 
teneantur  ibi  esse,  vel  duo  eorum  ad  minus,  in  banno  trìum 
soL  bon. 

VI.  Sutuimus  quod  quicumque  de  arte  citatus  fuerìt  voluo- 
90  ute  castaldorum  ad  £idendam  rationem  alicui,  et  inventus  vel 

Coli  ari  coA 


e.  I  e 


288  ARTE  DELLA  LANA 

non  inventus,  dummodo  fìierìt  in  civitate  vel  intra  cirda,  et  dod 
venerit  antequam  castaidi  se  separarent  de  supra  domo,  castaidi 
eum  condetnpnare  debeant  quinque  soL  bon«y  nist  iurare  vellet 
quod  non  esset  intra  circlam.  et  si  postea,  cum  castaidi  fuerint 
supra  domum  ad  tenendum  rationem,  predictus  debitor  citatas  de  95 
eodem  debito  fuerit  per  duos  nuntiòs  iterum,  et  non  venerit, 
castaidi  teneantur,  antequam  recedant  de  domo,  eum  £icere  poni 
et  cridari  in  banno  artis;  de  quo  exire  non  posstt,  nìsi  solvat 
alios  quinque  soL,  et  se  concordaverit  cum  creditore,  et  did- 
mus  quod  castaidi  non  debeant  tenere  rationem  alicui  persone,  100 
nist  de  rebus  que  pertinent  ad  artem.  et  castaidi  htìant  scribi 
nomina  illorum  qui  sunt  banniti  in  libro  bannorum,  quod  fiet 
per  se:  et  ipsum  librum  banitorum  per  se  castaidi  fatiant  fieri. 

VII.  Statuimus  quod  castaidi  et  massarius  teneantur  pred- 
pere  debitoribus  de  debito,  unde  confessaverint  vel  de  quo  ap-  105 
paruerit  publicum  instrumentum  vel  probationes,  quod  solvat 
creditori  ad  .x.  dies,  quantacumque  sit  quandtas  :  et  si  non  soK 
verit,  fiat  ei  postmodum  aliud  preceptum  trium  dierum  ;  et  si  ad 
istum  terminum  non  solverit,  solvat  sorietatì  .v.  sol.  bon.,  et  ni- 
chilominus  castaidi  teneantur  ei  dare  tenutam  de  bonis  suis  et  no 
sibi  adiudicari,  et  in  solutum  dent  de  ipsis  bonis:  et  hoc  intel- 
ligatur  in  mercatorìbus  et  tintoribus,  et  non  aliis  laboratoribus 
qui  laborant  manibus  per  stationes,  qui  solvi  debeant  in  denariis 
ad  terminum  statua  de  laboratoribus. 

Vili.    Item,  quod  nullus  possit  se  appellare  a  sentenda  et  115 
precepto  faao  a  castaldis  vel  massario:  et  si  se  appellaverìt  et 
solvere  noluerit  secundum  quod  preceptum  fuerit  et  sententiatum, 
sit  in  banno  artis,  de  quo  exire  non  possit  nisi  solverit  id  in 
quo  fuerit  condempnatus,  et  solverit  communi  ards  tres  lib.  bon. 

VIIIL    Statuimus  quod,  si  aliquis  laborator  pederìt  aliquid  ab  120 
aliquo  de  sotìetate,  vel  aliquis  de  sodetate  alicui  laboratori,  vel 
laborator  laboratori,  vel  aliquis  de  sodetate  petierit  ab  aliquo  de 
sodetate   de  pannis  vendids,  castaldus  debeat  cogere  eum  cai 
petitur  sadsfacere  infi'a  tertium  diem. 

91.  circla]  Così  nel  cod.       io6.  solvat]  Coti  nel  cod. 


STATUTI  DEL  JMCCLVI. 


289 


25  X.  Statuimus  quod,  cum  aliquis  forensis  vel  civis,  qui  non 
fueric  de  sotietate,  pederit  rationera  coram  castaldis  de  aliquo  de 
sotietate,  castaidi  debeant  dcnuntiare  et  dicere  eidem  si  vult  pro- 
mittere  et  protestali  stare  sub  eis,  et  facere  rationem  cuilibet  de 
sotietate  ;  et  si  dixerit,  quod  sic,  tunc  castaidi  reccepta  ab  eo  ipso 
1150  securitate  vigintiquinque  lib.  bon.  (et  quod  scribi  debeat  in  uno  libro 
precise  omnes  securitates,  et  ipsa  securitas  debeat  esse  de  hominibus 
artis,  ita  quod  castaidi  possint  esse  securi)  fatiant  ei  plenam  ratio- 

!       nem  de  hiis  que  ad  artem  pertinente     si  autem  dixerit  se  noUe 

^  stare  sub  eis,  nullam  rationem  fatiant  ei.  et  siquis  de  misterio  vo- 
135  luerit  petere  rationem  ab  aliquo  homine  qui  non  fuerit  de  misterio, 
civi  vel  forensi,  de  bis  que  pertineant  ad  artem,  et  ipse  rationem 
facere  recusaverit  sub  castaldis,  tunc  castaidi  teneantur  facere 
scribi  in  quodam  libro  noraen  et  prenomen  ipsius,  et  ei  nullam 
debeant  facere  rationem  aliquo  tempore  nec  eorum  successores; 

140  et  nullus  de  misterio  habeat  cum  eo  aliquid  facere,  postquam  ei 
preceptum  fuerit,  in  banno  .xx.  sol.  bon.,  vel  dum  satisfecerit 
postulanti,  et  castaidi  et  notarius  artis  teneantur  facere  scribi 
dictas  securitates  et  nomina  recusantium  facere  rationem,  ut 
diaum  est,  in  banno  quilibet  .v.  sol.  bon.,  et  super  hoc  debeant 

145  ab  inquisitoribus  rationis  sindicari. 

XI.  Statuimus  quod  aliquis  de  arte,  vel  qui  sit  supositus 
arti  Lane,  non  debeat  de  aliqua  re  que  pertineat  ad  artem,  si 
habuerit  causam  cum  aliquo  subposito  arti,  ire  ad  curiam  com- 
munis;  sed  debeat  stare  sub  castaldis  et  massario  artis.     et  si  quis 

150  contrafecerit,  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.,  et  reddeat  ad 
castaldos  ad  rationem  sub  castaldis.  quod  si  non  servaverit,  et  po- 
stea  non  reddierit  ad  standum  sub  castaldis,  ex  quo  ei  dictum  fuerit 
per  castaldos  vel  nuutium,  solvat  nomine  banni  alios  viginti  sol., 
et  nullus  de  arte  habeat  aliquid  facere  postea  cum  eo,  quousque 

155  satisfecerit  bannis  et  condempnationibus  predictis. 

XII.  Statuimus  quod,  si  aliquis  merchator,  vel  alter  qui  non 
sit  de  sotietate,  conquereretur  de  aliquo  de  sotietate  in  curia  com- 
munis  Bononie,  castaidi  non  debeant  ei  rationem  facere  de  aliquo 


U^v 


l'-r* 


i 


•{-  ■■ 


tH 


>- 


4    ^ 


n 


'  1 


1»  I  <• 


■4\' 


130.  debeatl  Coit  nel  cod,         150.  reddeat]  Così  nel  cod. 
Statuti  bologne$i.  Voi.  II . 


19 


i, .  ■• 


.  • .' 


290  ARTE  DELLA  LANA 

de  sotietate,  nec  fadant  sibi  vel  aliquo  eius  sotio  vel  alicui  prò 
eo  vel  eius  nuntio  seu  procuratori,     et  hoc  dìcimus,  nìsi  irent  ad  ifo 
curiam  voluntate  et  precepto  castaldorum  et  massariL 

XIII.     Statuimus  quod,  siquis  de  arte  predìcta  lìtigaverìt  seu 
causam  habuerìt  contra  castaldos  vel  massarium  artis,  scilicet  de 
aliqua  causa  que  pertineat  ad  artem,  in  curia  communis;  videlicet 
si  inceperìt  causam  contra  castaldos  vel  massarium;  solvat  nomine  i6j 
baimi  .e.  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit. 

XIIII.  Statuimus  quod  quilibet  de  sotietate  artis  Lane,  qui 
miserit  aliquem  suum  nuntium  vel  familìarem  super  domum 
ad  vendendum  pannos,  qui  nuntius  vel  familiaris  condempnatus 
esset  a  castaido  sive  massario  occasione  alicuius  rei  quam  sibi  17^ 
precepisset,  et  facere  et  obedire  noluisset,  si  condempnatioaem 
solvere  nollet,  teneatur,  videlicet  ille  qui  eum  miserit,  condem- 
pnationem  de  ipso  nuntio  suo  sive  familiari  factam  persolverc 
termino  sibi  dato  a  castaido  sive  massario,  in  banno  quinque 
sol.  bon.  175 

XV.  Statuimus  quod  quilibet  teneatur  dare  in  manu  massarìi 
e.  I D  artis  drappum  et  lanam  que  reperta  fuerit  esse  contra  |  ordina- 
menta  artis,  quandocunque  ab  eo  petierit;  et  quicunique  dare  re- 
cusaverit,  solvat  prò  banno,  totiens  quotiens  contrafecerit,  prò 
qualibet  petia  et  ballantia,  .xx.  sol.  bon.  :  et  si  minus  ballantia  180 
fuerit,  solvat  dictum  bannum  quantacumque  sit  lana,  et  nichilo- 
minus  dare  teneatur.  de  quibus  bannis  medietas  sit  procuratorum, 
et  alia  medietas  communis  artis. 

XVL     Statuimus  quod  siquis  dismantaverit  aliquem  vel  di- 
smantaverit  se  contra  aliquem,  in  misterio  vel  alibi  coram  castaido,  185 
ubi  esset  cum  congregatione  aliqua  sotietatis  prò  facds  misteri!, 
vel  dixerit  alicui  «  latro»  vel  «  perìuratus»,  solvat  nomine banni 
.XX.  sol.  bon. 

XVII.  Statuimus  quod,  siquis  fecerit  aliquas  ìniuriosas  res 
contra  misterium  vel  contra  offitiales,  solvat  nomine  banni  .xx.  soL  190 
bon.,  et-  postea  castaldus  possit  eum  vel  eos  cogere  ad  saaamen- 
tum  ;  et  siquis  iurare  noluerit,  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon. 
prò  qualibet  vice  ;  et  postea  iuret  precepta  castaidi,  massarii  et 
misteri  i. 


STATUTI  DEL  .MCCLVI. 


291 


195  XVIIL  Statuimus  quod  nullus  de  sotietate  fatiat  aliquam 
sodetatem  vel  conspiratìonem  ia  misterìo  centra  castaldum  vel 
contra  misterìtitn;  et  qui  contrafecerìt  soivat  nomine  banni  misterio 
.X.  lib.  bon. 

XVIIII.     Statuimus  quod  quicunque  fuerit  de  sotietate,  te- 

200  neatur  solvere  ezpensas  sotietatis,  secundum  quod  preceptum  fuerit 
ci  a  castaldis  vel  massarìo  aut  ab  eorum  nuntio,  in  banno  .v.  sol. 
bon.  quotìens  contrafecerìt. 

XX.  Statuimus  quod  nullus  portet  vel  mittat  per  suum  nun- 
tiam  lanam  ad  filandum  vel  petinandum,  vel  aliquis  prò  eo,  extra 

205  domum  suam  ;  et  qui  contra  fecerit  soivat  nomine  banni  .x.  sol. 
bon.  prò  qualibet  ballan^a  et  prò  qualibet  vice,  et  prò  quolibet 
uncino  .XII.  bon.  prò  libra,  excepto  stamine  quod  filatur  ad  ro- 
cham;  et  medietas  banni  sit  accusantis,  et  alia  artis;  et  infra 
.Mii.  dies  facta  denuntiatione  castaidi  teneantur  inquirere  veritatem, 

210  et  condempnare  secundum  quod  invenerint:  et  si  non  fecerint, 
solvant  de  suo  alios  .v.  sol.  bon.  ;  et  debeant  tenere  in  credentiam 
denuntiatorem. 

XXI.  Statuimus  quod  laboratores  non  fatiant  pannum,  nisi 
primo  demonstraverint  lanam  castaido  ;  et  qui  contra  fecerit  soivat 

215  nomine  banni  .xx.  sol  bon.  ;  et  si  non  solvet  bannum,  castaldus 
teneamr  vetare  omnibus  de  misterìo  ne  dent  ei  ad  laborandum  : 
et  ille  qui  dimitteret  eum  texere  in  domo  sua  sine  verbo  castal- 
dorum,  soivat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  prò  qualibet  petia  ;  et 
castaidi  teneantur  hoc  inquirere  et  medietatem  banni  habere,  et 

220  aliam  facere  pervenire  in  communi  artis. 

XXIL  Statuimus  quod  omni  die  lune  debeant  dari  brevia 
de  asiis  et  locis  domus  artis  inter  homines  anis  :  et  quilibet  habeat 
locum  suum  secundum  fortuna  dederit  ei  per  totam  hedomadam; 
et  qui  contra  fecerit  soivat  nomine  banni  .v.  sol.  bon.     addunt 

225  quod  brevia  locorum  que  sunt  a  latere  mane,  cum  data  fuerint, 
ponantur  in  uno  filo  per  se,  et  illorum  locorum  que  sunt  a  latere 
sero  in  alio  filo  per  se.  et  cum  postea  brevia  locorum  in  se- 
quenti   edoniada   dabuntur,   brevia  illorum,  qui  habebunt  loca  a 

330.  Cod,  alia 


iUi- 


'3  li 


mi 


<■   ..•,1.;.  j'j 

i  •  I  ■       (    » 


1  .    ,\V 


t)  'i  i-t 


i-:.;if« 


IB 


.1; 


». 


■ 


■l'i. 


Hi* 


lai 


.ti* 

Il 


I 


292  ARTE  DELLA  LANA 


CIA 


latere  mane,  primo  proitiantur  a  latore  sero  quam  alia  brevia,  et 
postea  alia,  secundum  qiiod  fortuna  dederit,  prohitiantur;  et  sic  230 
sempcr  brevia  prohitiantur,  salvo  quod  si  fcstum  principale  fuerit 
die  lune,  non  tencantur  castaidi,  sed  die  scquenti  proxirao. 

XXIII.     Statuimus  quod,  si   aliquis   laborator  vel  laboratrii 
non  observaverit  precepta  castaidi  et  massarii,  que  sibi  feccrint 
honore  artis,  castaldus  et  massarius   teneantur  ipsum  vel  ipsam  235 
ponere  in  banno  artis;  de  quo  exire  non  possit,  nisi  solverit  mi- 
sterio  .V.  sol.  bon. 

XXIIII.  Statuimus  quod  nullus  possit  condempnarì  nisi  fuerìt 
requixitus  ||  primo  :  qui  si  iustam  defensionem  liostendere  poterit, 
audìatur,  exceptis  illis  quibus  inventi  fuerint  panni  falsi  vel  lana  240 
falsa,  et  exceptis  illis  qui  fecerint  contra  ea  que  denotantur  ilio  sta- 
tuto quod  sic  incipit:  «Statutum  est  quod  quilibet,  qui  veneritad 
«  vendendum  pannos,  debeat  stare  intra  bancum  in  quo  sedei  et 
«  bancum  in  quo  tenet  pannos  »  et  cet.  itera,  quod  nullus  contra 
aliquod  capitulum  illius  statuti  fatiens,  aliquam  defensionem  habeat,  245 
nec  aliqua  defensio  sibi  valeat. 

XXV.  Statuimus  quod  nullus  debeat  aliquem  offendere  qui 
sit  de  misterio,  vel  offendi  facere  in  persona  vel  rebus  ;  et  qui  con- 
trafecerit,  castaldus  et  massarius  et  misterium  teneatur  offensom 
adiuvare  in  curia  communis  Bononie.  2;° 

XXVL     Statuimus  quod  quilibet,  qui  vcnerit  ad  vendendum 
I  pannos  supra  domum,  debeat  stare  intra  bancum  in  quo  sedet 

1  et  banchum  in  quo  tenet  pannos,  et  non  debeat  ascendere  ban- 

chum  in  quo  sedet  nec  bancum  quod  est  ante  ipsum,  oaasione 
vendendi  pannos,  nec  ante  ipsum  debeat  stare  aliquis  de  sotietite  25) 
eius  vel  familia.  et  nullus  debeat  tenere  in  bancho  anteriori  ante 
ipsum  in  uno  loco  nisi  duos  pannos,  unum  super  alium.  et  qui 
contra  predicta  vel  aliquod  predictorum  fecerit,  solvat  nomine 
banni  .11.  sol.  bon. 

Item,  quod  nemo  debeat  abere  vel  tenere  ultra  .xii.  pannos  2fo 
integros,  et  non   plus,  in  banno   duorum    sol.   bon,   prò  petia, 
I  medietas  banni  sit  artis,  alia  accusantis. 

241.  Cod.  omette  et 

I 

! 
i 

V 

\ 


STATUTI  DEL  JICCLVI.  ajj 

Item,  elligantur  duo  homines  a  castaldis  qui  debeant  ire  prò 
videndo   omnes   qui    contrafecerim,  et   accusare  contrafatientes 

i£j  castaldis  :  et  teneantur  in  credeotia  a  castaldis,  ita  quod  sciri  non 
possit  quod  liabeant  illud  offirium;  et  habeant  medietatem  ban- 
noroin  predictorum  ;  et  unus  ex  dictis  duobus  hominibus  sit  prò 
duobus  quarteriis,  alter  prò  atiis  duobus,  sectmdum  quod  domus 
dividetur.    et  iUi  qui  accusati  fu«int  a  predictìs  condempnentur 

70  a  castaldis  infra  .viii.  dies  postquam  denunciati  fuerint,  et  nulla 
defensio  valeat  accusatis. 

XXVII.  Statuimus  quod  omnes  et  singuli  homines  de  arte 
Lane  qui  iuraverint  sub  castaldis,  et  qui  sunt  et  erunt  de  sotie- 
tace,  debeant  scribi  in  uno  libro,  sctiicet  nomen  et  cognooMn,  et 

7)  stet  sotiecati. 

XXVIIL  Statuimus  quod  castaidi  non  debeant  mittere  ad 
brcvia  ad  scaciones  in  campo  mercati  -aliquem,  nisi  iuraverit  sub 
castaldis  qui  prò  tempore  fiierint;  et  qui  contra  fecerit  solvat 
nomine  banni  misterio  .xx.  sol.  bon.  quoticns  contrafeccrìt. 

'M  XXVIIII.  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  procurare  de 
mense  ianuarìi  coram  potestate  Bononie,  9Ì  poterìnt,  quod  po- 
lestas  det  eis  unum  bannitorem,  qui  crìdet  per  civitatem  quod 
nuUus  tabemarìus  nec  aliqua  alia  persona  debeat  accipere  sub 
pignore  pannum  gre^um,  vel  lanam,  vel  fìlatum,  vel  telam  homì- 

ii)  num  qui  fatiunt  pannos:  et  qui  cridet,  quod  nullus  portet  vel 
extrahat  vel  portati  fatiat  aliqua  que  pertìneat  ad  artem  Laue, 
scilicet  bnam  vel  telas  vel  gar^os  seu  guadum  vel  petines,  nec 
aliquid  aiiud  necessarium  diete  ani,  et  quod  nullus  debeat  colli- 
gerc  aliquam  lanam,  quaucacumque  sit,  in  aliqua  parte  ubi  sicantur 

!90  lane  vel  alibi  ubi  ponuntur,  nisi  parabola  cuius  fuerìt  lana,  in 
baono  arbitrio  pocestatis. 

XXX.  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  facete  observarì 
omnibus  laboratoribus  ea  que  promiserunt  hominibus. artìs;  et  si 
nollent  attendere,  teneantur  eos  ponete  in  banno,  de  quo  exire 

133  non  possint,  nisi  solverit  misterio  .v.  sol.  bon.  ille  qui  contra 
feceric. 


e.   2  8 


Ì94  ARTE  DELLA  LANA 

Iteniy  quod  nullus  de  misterio  debeat  tenere  aliquid  immobSe 
vel  mobile  alicuì  laboratori  vel  laboratrici,  occasione  rcdneodi 
eum  vel  eam  in  suo  laborerio,  nisi  teneretur  ei  dare  denarìos,  in 
banno  .v,  sol.  quotiens  contrafecerit  i^ 

XXXL  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  facere  poni  in  sta- 
tutis  communis  Bononie  ea  que  crediderint  esse  bona  et  utilia 
prò  misterio  ;  et  hoc  debeant  facere  quando  statuta  communis 
Bononie  conduntur. 

XXXII.    Statuimus  quod  castaidi  teneantur  facere  legi  in  30) 
corpore  sotietatis  bis  omnia  statuta  ards  vel  sotietads. 

XXXIIL     Statuimus  quod  castaidi  cum  sex  consciliaiiis  pos- 
sint  et  debeant    tractare  et  ordinare  negotia  artis  stne  coaduna- 
tione  totius  societatis:  et  quicquid  ordinaverint  et  firmaverint  sit 
firmum  et  ratum.     et  habeat  quilibet  consciliarìorum  unam  libram  3^^ 
piperis  et  unum  napum. 

XXXIIII.  Statuimus  quod  massarius  misterii,  qui  prò  tem- 
pore fuerìt,  teneatur  facere  scribi  omnes  introytus  et  expensas 
quas  fecerit  occasione  artis  vel  communis  societatis,  et  infra  quin- 
decim  dies  post  depositum  ofEcium  teneatur  rationem  reddere  315 
de  predictis  omnibus  in  coadunatione  sotietatis;  et  si  non  fecerit^ 
solvat  nomine  banni  .e.  sol.  bon.,et  postea  rationem  nichilominus 
reddere  teneatur. 

XXXV.  Statuimus  quod  debeant  fieri  sex  brevia,  in  quolibet 
quorum  sit  una  crux,  et  ponantur  Inter  alia  brevia  non  scripta;  3^^ 
que  brevia  sint  tot  cum  scriptis,  quot  erunt  illi  qui  debent  ire  ad 
brevia.  et  ad  ista  brevia  debeant  ire  omnes  et  singuli  de  sode- 
tate  qui  interfuerint  coadunationi,  ita  quod  vadat  ad  brevia  tan- 
tum unus  prò  stadone,  et  qui  pannos  fadunt  ;  et  illi  qui  habueiint 
predicta  sex  brevia  scripta  elligant  et  elligere  debeant  communiter  32; 
tres  castaldos:  et  unus  eorum  sit  massarius.  ita  quod  massarius 
vadat  et  mutetur  per  sex  menses»  ut  consuevit.  et  semper  de- 
beant essQ  castaidi  unus  bononiensis,  alius  veronensis»  alius  tu- 
scanus.  et  fiant  tria  brevia  prò  consciliariis  ;  et  qui  habuerint  ilia 
tria  brevia  debeant  elligere  sex  consciliarios  ;  et  alia  tria  prò  prò-  33^ 

319.  Cod,  omette  fieri 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  295 

curatorìbus  elligendis;  et  qui  habuerìnt  illa  brevia  elligant  tres 
procuratores  ;  et  alia  sex  brevia  prò  assa^atotibus  tellanim  ;  et  qui 
tubuerint  illa  sex  elligant  sex  assa^tores,  quìlibet  suum.  et 
qui  babuerÌQt  brevia  elligendi   castaldos  et  massarium  debeant 

;35  iunre  de  novo  elligere  bonos  et  ydoneos.  et  qui  babuerìat  brevia 
allionim  offitiolium  teneantur  sacramento,  quod  fecerunt  arti,  elli- 
gere boaos  et  ydoneos,  et  non  debeant  iurare  de  novo,  et  ba- 
beat  locum  ab  hodie  in  antea.  et  qui  habuerint  dieta  brevia, 
prediaos  oStiales  debeant  elligere  bonos  et  ydoneos;  et  in  eum 

J4D  vel  eos  consendre  debeant,  de  quo  vel  de  quibus  maior  pars  fuerìt 
in  concordia,  et  quicumque  ex  predictìs  brcvibus  habuerìt  non 
posut  nec  debeat  habere  aliquod  dictorum  offitiorum,  nec  vocali 
ad  aliquod  ex  dìctis  offidis  unde  babuerit  breve,  nec  possit  voc- 
care  patrem,  fratrem  vel  filium  alicuius  predictonun  qui  de  pre- 

J4J  dicris  brevibus  scriptis  babuerit.  et  isti  offidales  et  ìpsa  ellecdo 
debeat  &erì  singulis  sex  mensibus,  secundum  quod  elUguntur  offi- 
tìales  communis  BoDonie;  et  fiat  -xv.  diebus  ante  kaleadas  ianuarti, 
et  .XV.  diebus  ante  festum  sancd  Petri.  et  nemo  debeat  ire  ad 
predicta  brevia,  nec  elligi  ad  aliquod  predictorum  offitiorum,  nisi 

3J0  fuerìt  de  societate,  et  continue  fecerit  operali  artem.    et  castaidi, 

et  massarius,  et  procuratores,  et  omnes  alti  offitiales  qui  ellecti 

luerint  ad  brevia  debeant  vacare  ab  ipsis  offidis  per  unum  annum. 

XXXVI.    Statuimus  quod  castaidi  qui  prò   tempore  fuerìnt 

debeant  elligere  infra  .viii.  dies  circa  introitum  eorum  offitìi  duos 

335  nuDUos, secundum  quod  condnetuf  in  statuds  de  nuntiis  elligendis, 
et  duos  extimatores,  et  duos  qui  videant  ratiouem  massari!  pre- 
cedends,  et  duos  accusatores  qui  debeant  accusare  secundum 
quod  condaetur  in  statuto  ÌUo  cuius  rubrìca  est:  o  Quod  quilibet 
K  debeat  sedere  intra  unum  bancum  et  aliumo,  item  unum  nota- 

;£o  rìum  bonum  et  ydoaeum,  qui  habeat  negoda  sodetatis  ad  manus, 
et  ea  habeat  in  consuetudine. 

Predictì  autem  nundi  prò  suo  feudo   babeant  id  quod  ca- 
staidi sibi  ordioabunt:  extimatores  babeant  id  quod  in  statuds 


)3j.  bonoi]  Cod.  dm» 
iq.        3J1.  Cod.  roccuj 


29^  ARTE  DELLA  LANA 


e.  2C 


extimatorum  concnecur  ;  accusatores,  ut  contìnetur  in  statuto  sub 
prediaa  rubrica;   notarius  autem  habeat  singulis  sex  mensibus  363 
•XL.  soL  bon.,  et  persolvatur  de  ||  scrìpturìs  :  scilicet  de  precepto 
.n.  boQ.,  et  de  aliis  scrìpturìs  secundum  .  quod  fuerit  iustum  et 
conveniens. 

XXXVIL  Sutuimus  quod  castaidi  et  massarìus  qui  prò  tem- 
pore fuerint  non  habeant  partem  aiiquam  de  condempnationibus:  370 
sed  dicti  castaidi  habeant  prò  ipsorum  feudo  quilibet  eorum  .iil  lib. 
bon.  :  et  massarìus  habeat  .in.  lib.  bon.  :  et  duret  eorum  regimen 
per  .VI.  menses.  et  habeant  castaidi  et  massarìus  et  notarius 
.X.  sol.  bon.  in  quolibet  mercato  prò  .1.  coredo. 

XXXVIIL     Statuimus  quod  castaidi,  in  hanno  .x.  sol.  bon.,  375 
teneantur  dare  cuilibet  offitiali  in  scrìptis  id  quod  debent  facere 
infra  .viii.  dies  postquam  intraverìnt  offitiales. 

XXXVIIIL  Statuimus  quod  omnes  offitiales  artis  durare  de- 
beant  per  sex  menses,  et  iurare  debeant  eorum  officium  exercere 
infra  .vili  dies  postquam  elleai  fuerint.  3^ 

XXXX.  Statuimus  quod  illi  qui  fuerint  ad  sutuu  fatienda 
sint  tres,  et  unus  notarìus,  et  sint  voccati  a  castaldis  et  massarìo. 
et  massarìus  debeat  dare  predictis  .x.  sol.  bon.  prò  uno  coredo. 

XXXXL  Statuimus  quod  illi  qui  erunt  ad  rationem  videDdom 
habeant  prò  eorum  feudo  .x.  sol  bon.,  et  teneantur  inquirere  ra-  3S) 
tionem  bene  et  dilligenter,  et  videre  intratas  illorum  qui  intranr 
in  misterìo,  et  introitus  et  exitus  massarìi.  et  si  invenerint  ipsum 
massari  um  contrafatientem,  condempnent  eum  massarìum  in  eo 
quod  decepisset  misterìo,  et  in  duplum  de  suo,  et  omnia  proui 
utilius  poterint.  35° 

XXXXIL  Statuimus  quod  duo  boni  homines  elligantur  a  ca- 
staldis, qui  debeant  providere  et  extimare  omne  laborerìum  ad 
misterium  p^rtinens,  et  debeant  providere  bona  fide  tam  prò  una 
parte  quam  prò  alia;  et  quicquid  dixerint  super  ilUs  facrìs  in  con* 
dempnando  vel  absolvendo  sit  firmum  :  scilicet  si  aliquis  accusa-  39 
verìt  aliquem  de  aliquo  dampno  sibi  pertinente  ad  anem,  ab 
eorum  laudo  appellari  non  possit  prò  dampno  vel  commodo  alicuius 

397.  Cod.  omette  vel 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  297 

partis.    et  habeant  prò  eonim  feudo  a  qualibet  pamum  .111.  boti, 
prò  qualibet  petìa  et  prò  baUaTi(ia  .1.  boa.    et  qui  accusavermt 

foo  atiquem  de  dampao  sibì  dato,  debeant  facete  cytarì  tllum  quem  ac- 
ciisaverìt  ezpeasis  accusati. 

XXXXIIL  Sutuimus  quod  castaidi  qui  prò  tempote  fiierint 
noD  debeant  ponete  intta  sotietatem,  quod  eis  detur  liceutia  gè- 
neraiis  vel  spetialis,  quod  prò  misterìo  detur  vel  donetur  alicui 

.0;  aliquid,  qui  noo  sit  de  misterìo,  de  habere  hominum  misterìi, 
cytads  bominibus  qui  sunt  de  misterìo  et  qui  solverunt  intratì* 
cjim.  et  qui  contrafecerìt  solvat  sotìetati  nomine  banni  .e.  sol. 
bon.  quotìeos  contrafecerìt. 

XXXXniI.     Stamimus  quod  nemo  de  misterìo  possit  nec 

IO  debeat  habere  bina  offida  eodem  tempore  in  misterìo,  in  banno 
.XX.  soL  bon.  si  predicta  offitia  recceperit  vel  exercuerit  et  ca- 
staidi teneantur  ellectum  removere  a  dictis  oflitiis,  ita  quod  non 
habeat  nlsi  unum  ofBtium,  et  recuperare  dictum  bannum  ab 
ilio  qui  contrafecerìt. 

'5  XXXXV.  Statuimus  quod  castaidi  et  massarìus  teneantur 
recuperare  omnes  coodempnatìones  et  banna  de  quinque  mensibus 
eorum  regìminis;  et  si  non  recuperaverint  eorum  posse,  teneantur 
solvere  de  suo,  et  sequentes  casuldi  teneantur  eos  solvere  facere. 
et  dicti  castaidi  et  massarìus  teneantur  auferre  omnia  banna,  se- 

^0  cuodum  quod  in  cappitulis  statuti  continetur;  et  non  debeant 
petere  aliquam  absolutionem  in  aliquo  conscilio  generali  vel  spe- 
tiali,  nec  in  coipore  sotìetatis,  in  banno  .e.  sol.  bon.  et  quicumque 
alius  de  arte  arengaverit  quod  aliqua  absolurìo  sit  facu  contra 
predicta  banna  statuti,  solvat  nomine  banni  .xl.  sol.  bon. 

^5  XXXXVI.  Statuimus  quod  procuratores  artis  teneantur  ire 
per  domos  hominum  ards  una  vice  omnÌ  mense,  et  inquirere  pe- 
tìnes  de  fìlindente;  et  si  invenerìnt  aliquem  habere  petinem  pre- 
dictum,  in  quo  Uborarentur  atiqui  melatane,  condempnent  eum 
in  .V.  sol.  boD. 

jo  XXXXVII.  Statuimus  et  ordinamus  quod  quilìbet  de  arte 
qui  vendit  paanos  debeat  habere  passum  suum  equalem  passo 

41S.  iliqni]  COfl  Mi  cod. 

Statuii  bologMti.  Voi.  II.  19* 


298  ARTE  DELLA  LANA 


e.  2D 


communis  Bononie.  |  et  si  alicui  invenìatur  minor  passo  com- 
munis,  debeat  sibi  rumpi,  et  prò  qualibet  vice  qua  contrafecerìt 
condempnari  in  tribus  sol.  bon.  et  castaidi  teneantur  hoc  inqui- 
rere  omni  mense,  quandocumque  sibi  placuerìt.  435 

XXXXVIII.  Statuimus  et  ordinamus  quod  castaidi,  qui  nunc 
sunt  vel  fìierint  in  futuro,  non  debeant  nec  possint  aliquam  con- 
cordiam  facere  cum  mercatorìbus  de  non  retagkndo,  nisi  quatuor 
partes  totius  misterii  et  illorum  qui  fatìunt  pannos  fuerìnt  in  con- 
cordia, et  C3rtati  per  nuntios  sotietatis  spetialiter  ut  veniant  pio  44^ 
dieta  concordia,  sub  pena  quinquaginta  lib.  bon. 

XXXXVIIII.  Statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  de  arte 
vel  aliquis  eius  nuntius  non  debeat  ludere  ad  aleas,  nec  ad  ali- 
quem  alium  ludum,  ubi  peccunia  perdatur  vel  aliquid  aliud,  supra 
domum  artis  nec  in  pertinentia  domus  nec  in  bina  artis  in  foro,  44J 
vel  pertmentia  bine,  nec  de  die  nec  de  nocte,  aliquo  modo  vel 
ingenio;  et  quicumque  contrafecerìt  solvat  nomine  banni,  quotiens 
contrafecerìt,  .xx.  sol  bon.  et  castaidi  teneantur  precise  dictum 
bannum  aufierre  infra  .xv.  dies,  postquam  sciverìnt  vel  denuntia- 
tum  eìs  fuerit  qui  luserint.  medietas  sit  accusantis  et  alia  sode-  45^ 
tatis.  et  si  non  exigerint  infra  diaum  termlnum,  castaidi  solvant 
de  suo. 

L.  Statuimus  quod  aliquis  de  arte  non  debeat  facere  aliquam 
rixam  vel  misclantiam  supra  domum  artis  vel  sub  bina  mercati 
vel  in  pertinentiis  domus  vel  bine,  et  si  dixerit  «  latro  »  vel  455 
«  periurus  »  vel  aliqua  verba  iniurìosa  alicui  de  arte,  solvat  no- 
mine banni  .xx.  sol.  bon.  et  si  percusserit  manibus  vel  pugno 
vel  per  capillos,  solvat  nomina  banni  .111.  lib.  bon.  et  si  dederìt 
gotata,  vel  percusserit  baccuUo,  solvat  nomine  banni  .e.  sol  bon. 
et  si  percusserìt  cultello  vel  aliquo  ferro  unde  sanguis  exeat,  no-  4^| 
mine  banni  .x,  lib.  bon.  item,  quod  nullus  portet  cultellum,  sme 
voluntate  castaldorum,  de  ferrire  supra  domum  vel  in  bina  mer- 
cati.  et  qui  contrafecerìt  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.  et 
si  quis  percusserit  alium  cum  passo,  vel  parvus  vel  magnus  sit, 
solvat  nomine  banni  .v.  sol.  bon.    et  hec  omnia  banna  prediaa  4^5 

449-450.  dennntiatam  eis  fuerit  qui]  Così  nel  cod,  451.  ezigeiint]  Coti  nei  cod. 

459*  gotata]  Coti  nel  cod,     baccallo]  Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  299 

per  sacramentum  tencaotur  castaidi  aufierre  in&a  .xv.  dies  ex  quo 
sdveimt.  et  ille  qm  miserìt  ipsum  qui  coatrafecerìt  solvat  de 
suo  in  termino  predìcto  firmato. 

LI.    Statuimus  quod,  st  quis  dìxerit  vel  appellaverìt  castaldum 

470  vel  massarìum  anis  supra  domum  artis  vel  alibi,  ubi  fuerit  prò  facto 
et  commodo  artis,  s  latronem  »  vel  0  perìurum  n  vel  aliqua  alia 
verba  iniurìosa,  solvat  nomine  baoni  .e.  sol.  bon.  quotiens  contrafe- 
cerit,  et  iuret  incontinenti  precepta  casuldorum  et  massarii.  et  sì 
iurare  nollet,  solvat  alios  .e.  sol.  bon.    et  si  hoc  iurare  noUet  et  ob- 

47S  servare,  sit  in  banno  artis,  ita  quod  nuUus  de  ane  habeat  secum  ali- 
quid  fàcere,  oec  tintores  ncc  alius  qui  sit  sub  arte,  in  banno  .xx.  sol. 
boa.  quotiens  cootrafecerit.  medietas  banni  sit  accusands  et  alia 
sodetatis.  et  supra  domum  artis  venire  nec  debeat,  nec  possit 
habere  locum,  quousqufi  adimpleverit  omnia  supradicta. 

4^  LII.  Statuimus  quod  nemo  debeat  recusare  offidum  aliquod, 
ad  quod  etlectus  fuerit  prò  sotietate;  et  si  recusaverit,  solvat  no- 
mine banni  .xx.  soL  bon.  diete  sotietati,  et  teaeatur  postea  re- 
cipere  et  facere  illud  officium,  exceptis  Humiliatis  et  illis  qui 
iuraverunt  aliquod  offitium  non  recìpere  ab  hoc  tempore  retro, 

4^5  videlicet  ab  anno  Domini  .mccxl.  et  qui  ab  hoc  tempore  in 
aotea  iuiabunt,  non  valeat  eis  sacramentum. 

LUI.  Statuimus  quod  nullus  recctpiat  procuratìonem  ab  ali- 
qua persona  centra  roisterìum:  et  qui  contrafecerit  solvat  prò 
qualibet  vice  .XX.  sol.  bon. 

490  Lini.  Statuimus  quod  si  duo  vel  plures  essent  in  domo, 
non  teseantur  ire  ad  coadunationem,  nisi  unus,  nisi  esset  eis 
preceptum  a  castaldis  vel  massario,  vel  ab  eorum  nuntio. 

LV.  Statuimus  quod,  si  quis  laborator  esset  furatus  aliquid, 
quod  nuUus  det  et  ad  laborandum,  et  sit  in  banno  positus,  de 

4SÌ  quo  exire  non  possit. 

LVI.  Statuimus  quod  nullus  emat  lanam  ab  aliquo  merca- 
tore, que  sit  sucida,  vel  buldrones,  nisi  relinquerit  ei  duas  libras 
prò  centonaiio  et  duas  prò  fune,  secundum  quod  fìt  Verone,  et 
qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon. 

497.  rdótqDO^]  dui  nel  cod. 


300  ARTE  DELLA  LANA 


LVn.    Statuimus  quod  nullus  de  misterìo  emat  lanam  vel  500 
buldrones  vel  me^anas  cum  funis  (uncorum,  que  funes  compu- 
tentur  in  pendere,    et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  mi- 
sterìo prò  qualìbet  soma  .x.  soL  bon. 

LVIII.    Statuimus  quod  nullus  emat  lanam  ab  aliqua  persona 
suspecta  vel  aliud  quod  ad  artem  pertineat,  quam  personam  ere-  505 
diderìt  illud  fiuto  habuisse.     et  qui  contrafecerit  /  solvat  nomine 
banni  x.  sol.  bon.  quodens  contrafecerit,  et  teneatur  illud  desci- 
gnare  castaido  vel  massarìo. 

[Statuimus  quod,  si  aliqua  persona  inventa  fuerit  in  arte  ista 
furtum  fedsse,  castaldus  teneatur  illam  personam  condempnare  5^^ 
in  .XX.  sol.  bon.  et  postea  publicare  illam  coram  arte  vel  maiorì 
parte,  et  debeat  scribi  in  uno  libro  per  se,  et  nomen  et  cogno- 
men  et  res  quas  furatus  fuerit,  et  legi  in  misterio  omni  mense 
semel]. 

LVIIIL     Statuimus  quod  qutcumque  accusaverit  aliquem  qui  5^5 
esset  aliquid  pertinens  ad  artem  furatus,  habeat  a  communi  so- 
tietatis  .X.  sol.  bon.  si  veritas  repperiatur,  et  teneatur  in  credentia. 

LX.     Statuimus  quod  si  aliquis  de  misterio  invenerit  aliquem 
furantem  rem  pertinentem  ad   artem,  quod  teneatur  ipsum  re- 
presentare castaldis  qui  nunc  sunt  vel  tempore  fuerint,  si  habe-  5^^ 
bunt  potentiam  representandi;   et  si  non  habebunt  potentiam, 
debeant  denuntiare  castaldis  vel  massario  infra  diem  in  quo  inve- 
nerint  furtum  fecisse,  vel  infra  duobus  diebus:  et  si  contrafecerit, 
solvat  nomine  banni  «e.  sol.  bon.    et  quilibet  teneatur  per  sacra-      | 
mentum  accusare,  et  teneatur  accusator  in  credentia.     medietas  5^)  1 
banni  sit  accusantis  et  alia  artis. 

LXI.     Statuimus  quod  nemo  de  misterio  debeat  iuvare  ali- 
quem furem,  nec  portare  suam  rationem  in  misterìo  nec  coram 
castaldis,  nec  coram  potestate  vel  in  curia  communis,  nec  prò  eo 
intrare  ad  misterium  vel  ad  aliquem  Iocuhl    et  qui  contrafecerit  53^ 
solvat  nomine  banni  .e.  soL  bon. 


501.  funis]  Così  nel  cod,        507-508.  descignarel  Così  nel  cod.  509*514.  DùpO" 

stolone  cancellata  nel  cod.        519.  Cod.  furatem  520.  Cod.  dopo  fiierìot  ÌMMerisce  et 

523.  duobas  diebus]  Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  iUCCLVL  3OI 

LXIL  Sutuimus  quod,  si  quis  spalmaTcrìt  lanam,  nullus 
postea  emat  eam  sine  eius  verbo,  et  qui  coatrafecerit  sotvat 
nomine  banoi  .e.  soL  boa.  prò  qualìbet  vice:  nec  faàat  alìquod 
135  aliud  mercatum  quod  ad  anem  pertìneat,  nisi  mercatum  fuerit 
a  .XX.  lìb.  supra,  et  solvat  prò  qualibet  libra  a  dictis  .xx.  librìs 
supra  nomine  baimi  .xii.  bon. 

LXIII.    Sacramektum  gualcheuorum. 

STATUiMus  quod  castaldus  sive  castaidi  qui  intrabunt  in  kaleadis 
ianuarti  teneantur  facere  iurare  onines  guatchiranos,  et  eorum 
seivientes  qui  ad  gualcberias  sceterìnt,  intra  unum  mensem  ab 
tngressu  eorum  regimìnis,  bene  gualchare  pannos  homiaum  mi- 
;  sterii,  et  bene  custodire  et  salvare,  et  omnia  que  ad  manus  eius 
pervenerint.  et  per  illud  sacramentum  teneantur  per  totum  annum 
gualcbirani  servare  predicta,  ita  quod  castaidi  qui  intrabunt  in 
kalendis  iulii  non  dtbeaut  plus  lacere  iurare.  et  per  illud  sacra- 
mentum teneantur  ipsi  gualcbirani  nou  mendare  atiquem  pannum 

IO  quem  vasurent  sine  licentia  domiui  cuius  est  pannus;  et  ille  cuius 
est  pannus  non  debeat  garbare  vel  gar^ri  facere  pannum,  nisi 
primo  ostenderit  iliis  qui  ellecti  fuerint  super  dampna  emendanda. 
et  si  gar^verint  vel  emendaverìnt,  nulla  ratio  postea  fieri  debeat, 
et  quod  predicti  gualchìrani  non  debeant  gualchare  pannum  me- 

'5  ^anam  alieni  homìni,  qui  non  fuerit  de  misterio.  et  custodire 
et  salvare  axungiam,  que  sìbi  dabitur  ab  hominibus  misterìi,  et 
eam  mìttere  pannis  illius  qui  dederit  axungiam.  et  si  predicti 
gualcbirani  predicta  iurare  nolluerint,  nullus  de  misterio  det  eis 
nec  alicui  eorum  ad  gualchandum,  in  banno  .xz.  sol.  bon.    et 

20  castaidi  teneantur  ponere  predictos  gualchìranos  in  banno  mi- 
steri), de  quo  banno  exire  non  possint,  nisi  solverìnt  misterio 
.XX.  sol.  bon. 

ÌM-  t^>  oftUt  ftcux        5)6.  Cod.  omettt  M 


302  ARTE  DELLA  LANA 


e*  3*  LXIIII.       QUOD    NULLUS    DET    ALICUI    AD    GUALCHANDUM, 

NISI  PftlUS  DOUIKI  GUALCHBRIE  FECERINT  SECURITATEM. 

STATUiMUS  quod  nemo  det  ad  gualchandum  ad  aliqùam  gual- 
cheriain,  si  domini  gualcherìanim  qui  custodiunt  eas  primo 
non  fecerioc  securìtatem  castaido,  qui  nunc  est  yel  prò  tempore 
fuerit,  habendi  pannos  sanos  et  saivos,  et  si  amitterentur  vel  de- 
vastarentur,  reddere  vel  emendare  ad  dictum  duorum  bonorum  5 
hominum  artis.  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .x.  sol. 
bon.  et  de  hoc  teneantur  castaidi,  in  mense  in  quo  intraverint, 
dicere  et  denuntiare  eis  ut  dictam  securitatem  fadant.  et  castaidi 
debeant  predpere  quod  infra  .x.  dies  solvantur,  si  aliquid  eis  de* 
bebitur  prò  gualchatura:  et  si  ille  cui  precipietur  non  solverìt  io 
infra  .x.  dies,  solvat  postea  quolibet  die  .vi.  bon.  prò  libra,  q\ia- 
rum  medietas  sit  misterii,  alia  gualchirani. 

LXV,    Quod  auiLiBET  possit  gualchare, 

FACTA   SECURITATE   GUALCHIRANIS. 

STATUIMUS  quod  omnes  homines  sotietatis  possint  ire  ad  gual- 
chandum ubicumque  volluerìnt,  si  domini  gualchariarum,  vel 
illi  qui  custodiunt  eas,  fecerint  securìtatem  castaido,  ut  in  supe- 
riori statuto  continetur. 

LXVI.    Quod  filii  homikum  sotietatis  non  debeant 

ALIQ.UID    SOLVERE  PRO   INTRATICA   SOTIETATIS. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  de  misterio,  qui   esset  de  sodeute, 
habuerit  filium  vel  filios  masculos  qui  velint  facere  misterìum, 
debeant  reccipi  in  misterio  sine  altqua  intradca. 

LXVIL    Quod  nullus  det  ad  petinandum  extra  domum. 

STATUIMUS  quod  nullus  debeat  dare  vel  dari  facere  alicui  pe- 
dnatrìci  ad  petinandum  extra  domum  suam  ultra  .un.  libns, 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  303 

et  non  plus,  hoc  licitum  sit  a  mense  agusti  usque  ad  Pasca 
resuretionis.  et  qui  contrafecerìt  solvat  nomine  banni  .v.  sol.  bon. 
5  prò  qualibet  vice*  placet  quod  non  detur  alicui  de  nocte,  in  banno 
.X.  sol.  bon.;  medietas  accusantis,  alia  artis.  et  teneatur  in  cre- 
denda. 


LXVIII.     Quantum  debent  solvere 

aUI  INTRAVERINT  SOCIETATEM. 

STÀTUIMUS  quod  siquis  vel  siqua  (et  non  habeat  locum  «  siqua  » 
ab  hodie  in  antea)  de  hac  civitate  fecerit  pannos  ad  modum 
homìnum  artis,  et  ìurare  voluerìt  sub  castaldis,  solvat  prò  dispendiis 
gualcheriarum  et  domus  .xl.  sol.  bon. 

LXVIIIL    Db  credentia  non  fatienda  alicui. 

STATUiMUS  quod  nemo  de  sotietate  artis  Lane  debeat  dare  ali- 
quem  pannum  ad  retaglimi  super  domum  vel  ad  domum 
eius  in  credentia,  nec  sub  pignore  nec  alio  quocumque  modo  vel 
ingenio,  alicui  homini  vel  sartori,  nec  etiam  sotii  eius  prò  alio 
5  nec  alicui  homini,  nisì  laboratorìbus,  quibus  licitum  sit  dare  pannos 
prò  feudo  laborerii  eorum  vel  prò  denariis,  nisi  laboraret  ei  se- 
cundum  quod  conveniret  ei. 

Item,  addunt  quod  possint  dare  mercadantibus  et  campsoribus 
dvitatis  Bononie  et  religiosis  masculis  et  feminis,  prò  ipsis  vel  |^ 

IO  prò  eorum  familiariis.    et  qui  contrafecerìt,  quotiens  contrafecerìt. 


solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  fi» 


I 


LXX.    Statuimus  quod  quilibet  de  arte  Lane,  qui  vendit  pannos  1;  ;  tn 

integros   alicui  civi  super  domum  panorum  sive  apud  domum  Ili 

suam,  debeant  pannum  sive  pannos  fiacere  mensurarì,  et  in  piena  i  >  k- 

15  concordia  esse  de  quantitate  panni  cum  emptore,  antequam  pan-  ;  >   l^ 

num  sive  pannos  deportent  de  domo  prediaa  sive  de  domo  eius.  ^]| 
et  qui  contrafecerìt,  solvat  nomine  banni  .x.  sol  bon.  quotiens 
contrafecerìt. 


Vii  I 


à^Mì 


504  ARTE  DELLA  LANA 

LXXL  Statuimus  quod  castaidi  non  debeant  reccipere  ali- 
quem  hominem  in  misterio  in  dieta  sotietate  sine  voluntate  todus  20 
misterii  vel  maioris  partis,  et  quod  non  recipiatur  nisi  in  mi- 
sterio coadunato  per  nuntium  societatis  voluntate  castaldorum. 
et  qui  contrafecerìt,  solvat  nomine  banni  .xx«  sol.  bon.  quotiens 
contrafecerìt,  et  totum  quod  fecerìt  debeat  esse  cassum  et  vanum. 
et  non  debeant  aliquem  recipere  in  misterio,  nisi  fadat  pannos.  25 
et  de  hoc  teneantur  castaidi  sive  consules  qui  prò  tempore  fiierint. 

LXXII.  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  in  mense  quo 
intraverint  facere  poni  omnia  statuta,  que  sunt  in  statuds  com- 
munis  Bononie,  pertinentia  hominibus  artis. 

LXXIII.  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  infra  unum  meo-  30 
Sem  ex  quo  intraverint  facere  poni  infra  alivas  omnia  statuta  in 
quatemis  scripta,  que  firmabuntur  a  misterio,  in  uno  vel  duobus  qua- 
temis  novis,  vel  pluribus  si  fuerit  neccesse,  et  non  ponantur  ibi  alie 
scripture  ;  et  hoc  debeat  fieri  quolibet  anno,  et  dicimus  quod  de- 
c.  3  e  beant  scribi  simul  per  hordinem  omnia  statuta  |  pertinentia  castal-  35 
dis,  et  per  hordinem  omnia  statuta  que  pertinent  ad  procuratores. 

Item,  dicimus  de  statutis  pertinentibus  ad  extimatores  et  ad 
omnes  alios  offitiales,  quod  debeant  scribi  sìmul  per  hordinem. 
et  castaidi  qui  intrabunt  in  kalendis  ianuarii  teneantur  infra  unum 
mensem  ex  quo  intrabunt,  in  hanno  .xx.  sol.  bon.  prò  quolibet,  4^ 
de  quo  non  possit  fieri  absolutio. 

LXXIIIL  Statuimus  quod,  si  fuerint  duo  vel  plures  fratres  qui 
non  diviserìnt  eorum  bona,  et  unus  predictorum  firatrum  fiierìt 
de  sotietate,  quod  alii  sui  fratres  reccipiantur  in  dieta  sotietate 
solvendo  prò  dispendiis  domus  et  gualcheriarum  .x.  sol.  bon.     45 

LXXV.  Statuimus  quod  castaidi  teneantur  bona  fide  facere, 
quod  omnes  illi  qui  fatiunt  vel  fecerint  pannos  me^alane  in  ci- 
vitate  Bononie  sint  astricti  sub  castaldis  misterii,  ex  quo  sdve- 
rint  vel  denuntiatum  fuerit  eis,  qui  astricti.  non  sunt.  et  hoc 
teneantur  facere  infra  unum  mensem  ab  eorum  introita*  et  hoc  50 
teneantur  facere  castaidi  et  massarii  infra  prìmum  mensem  quo 
intrabunt,  in  hanno  .xx.  sol.  bon.  prò  quolibet. 

LXXVL  Statuimus  quod  nulius  forensis  qui  fadat  pannos 
in  civitate  Bonom'e  non  possit  nec  debeat  mitti  in  hanno,  nec 


STATUTI  DEL  JilCCLVI.  305 

55  capi  possit  prò  aHquo  debitto  quod  dare  debeat  alicui  forasterio, 
quod  debittnm  esset  faaum  ante  quam  veniret  ad  standum  in 
civiute  Bononie^  sed  servetur  ei  lex  comunalis. 

LXXVII.  Statuimus  quod  nullus  debeat  reccipere  ab  aliqua 
petmatrice  de  quaiibet  bailan^a  nisi  unam  libram  trefoli  aliquo 

(0  modo  vel  ingenio,  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  prò 
quaiibet  libra  lane  petinate  et  prò  quaiibet  vice  .v.  sol.  bon. 

LXXVIIL  Statuimus  quod  quicumque  emerit  lanam  in  aliquo 
saco,  debeat  dissuere  ab  ymo  usque  ad  medium,  si  ei  placuerìt, 
et  lanam  remutare  in  quantum  poterit  melius,  et  aliter  non  debeat 

^5  lanam  emere  nec  emi  facere.    et  qui  contrafecerit  solvat  nomine 

banni  prò  quaiibet  vice  et  prò  quolibet  saccho  .x.  sol.  bon.    et  si 

mercator  vetaret  ei,  nullus  de  misterio  debeat  ipsam  lanam  emere. 

LXXVIIII.    Statuimus  quod  nullus  de  arte  debeat  aliquam 

domum  conducere  ad  pensionem,  in  qua  habitet  aliquis  de  arte, 

"0  nisi  primo  ille  vel  illi  qui  in  ea  habitent  dicerent  in  ea  nolie 

habitare:  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xl.  soL  bon. 

LXXX.    Statuimus  quod,  si  quis  de  misterio  fecerit  mercha- 

tum  lane  vel  buldronum  vel  de  aliqua  re  que  pcrtineat  ad  artem, 

vel  melane  ;  et  aliquis  alius  de  misterio  se  iunxerìt  super  dicto 

'5  mercato  et  de  ipso  partem  voUuerit,  teneatur  ei  partem  suam 
dare,    et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xx.  soL  bon. 

LXXXI.  Statuimus  quod  nullus  de  misterio  dimittat  signa  in 
fossato  nec  in  campo  mercati,  ex  quo  lana  fuerit  sicca.  et  qui  con* 
trafecerìt  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit. 

^  et  quod  nullus  de  misterio  vadat  ad  capiendum  aliquem  locum  ante 
diem  darum,  occasione  tendendi  lanam:  et  qui  contrafecerit  solvat 
nomine  banni  .v.  sol.  bon.  prò  quaiibet  vice,  medietas  banni  sit 
accusantis,  alia  artis.  et  non  debeat  habere  dictum  locum  illa  die  :  et 
hocdidmus,  nisihabuerit  ibi  lanam  vel  pannos  ad  tendendum  supra. 

S5  LXXXII.  Statuimus  quod  nullus  debeat  dare  ad  garmenandum 
lanam  alicui  prexonanti,  nisi  custos  vel  aliquis  alius  acciperets  upra 
se  de  restituendo  ea,  que  ad  eorum  manus  pervenerint.  et  qui 
contrafecerit  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit. 

74.  Forte  da  correggersi  me^aJane 

Statuti  botogneti.  Voi.  H.  20 


t  ■■■■■' 

^!  .ri*' 


i 


■!:^1: 


Uìr 


S06  ARTE  DELLA  LANA 

LXXXIII.     Statuimus  quod,  si  aliquis  laborator  acceperìt  de- 
narios  vcl  aliquas  res  ab  aliquo  de  sotietate^  et  voluerìt  ire  alias  90 
ad  laborandutn,   nullus  de  mìsterio  det  ei   ad  laborandum  nisi 
primo  satisfecerìt  illi  a  quo  acceperit  peccuniatn^  ex  quo  denuntia- 
tum  fuerit  ei.    et  qui  contrafecerit,solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon. 

LXXXIin.  Statuimus  quod  aliquis  qui  fatiat  vel  fieri  fatiat 
e.  3  D  pannos  {|  me^alane,  qui  sit  de  sotietate  artis  vel  non  sit,  quousque  95 
artem  in  domo  sua  exercuerit  vel  exerceri  fecerit,  non  debeat 
habere  ad  laborandum,  nec  aliquis  de  arte  debeat  sibi  dare  ad 
laborandum  per  totum  illum  annum.  et  qui  fecerit  vel  fieri  fe- 
cerit diaos  pannos  in  banno  .xx.  sol.  prò  qualibet  vice  qua 
dederit  ad  laborandum; salvo  quod  possit  darì  ad  laborandum  gar-  100 
^atoribus  et  affaitatoribus  et  con^atoribus  pannorum,  non  obstante 
hoc  statuto,  et  pater  filio,  et  filius  patri  de  omni  laborerìo. 

LXXXV.     Statuimus  quod  nullus  gualchiranus  neque  tÌDtor 
nec  aliquis  alius  laborator  debeat  tenere  aliquid  sub  pignore  illi 
cui  laboraverit,  occasione  laborature  quam  fecerit;  cum  hoc  sit,  io; 
quod  plenarie  de  omni  re  ratio  reddatur  a  castaldis  cuìlibet  po- 
stuUanti:  sub  pena  .v.  sol.  bon. 

LXXXVL  Ad  hoc  ut  ars  drapporum  me^alane  non  possit 
nec  debeat  reccedere  aliquo  tempore  a  civitate  Bononie,  vel  ire 
Ymolam  vel  alibi,  statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  ma-  ii< 
gister  artis  predicte  iverit  Ymolam  vel  alibi  causa  fatìendi  vel 
fieri  fatiendi  dictam  artem  drapporum  me^alane,  quod  sit  et  esse 
debeat  in  banno  artis,  de  quo  banno  exire  modo  aliquo  non 
possit.  et  nullus  de  civitate  Bononie  vel  gualchiranus  vel  tintor 
vel  gargator  vel  cotonator  debeat  eis  laborare,  nec  alicui  prò  eis.  n 
et  qui  contrafecerit  sit  in  banno  artis,  de  quo  banno  exire  non 
possit  nisi  primo  solverit  .e.  sol.  bon. 

LXXXVII.  Statuimus  quod  nullus  lavator  lane  debeat  lavare 
lanam  de  nocte,  in  banno  .x.  sol.  bon.  ;  et  medietas  sit  accusantis 
et  alia  artis;  et  qui  dederit  ad  lavandum  solvat  alios  .x.  sol.  bon.  la 

LXXXVIIL  Statuimus  quod  nullus  mittatin  aliquo  me^alana 
aliquim  gar^aturam,  nisi  illam  quam  trahit  de  suis  pannis;  hoc 

99.  Dopo  pannos  supplisci  sit  o  ponatur 


STATUTI  DEL  .MCCLVI. 


307 


ezcepto,  quod  quilibet  possit  emere  gar^aturam  ab  hominibus  de 
misterio,  quam  trahunt  de  eorum  pannis,  et  eam  laborare;  et  non 

125  possit  nec  valeat  aliquis  emere  gar^aturam  a  gar^atoribus^  nec 
ìpsam  laborare.  et  qui  contrafecerit  solvat  prò  qualibet  petia,  in 
quacumque  fuerit,  .x.  sol.  bon.  et  quicumque  emerit  a  gar^a- 
toribus  solvat  prò  qualibet  libra  .v.  sol.  bon.,  et  totidem  gar^ator 
vel  tonsor  vel  aliqois  alius  venditor.    et  quod  nullus  emat  gar- 

130  ^aturam  ab  aliquo  qui  non  sit  de  arte  et  qui  non'fatiat  pannos, 
sub  predicto  banno,  medietas  cuius  banni  sit  artis  et  alia  accu- 
santis. 

LXXXVIIII.  Statuimus  quod  nemo  de  misterio  debeat  di- 
mittere  alicui   gar^torì  vel  tonsori   gar^aturam  sive   tondellam 

135  vel  pillumen.     et  qui  contrafecerit  puniatur  in  .v.  sol  bon.  prò 

qualibet  vice,     et  dicimus  quod  gar^atores  non  debeant  gargatu- 

ram,  tondellam  vel  pillumen  retinere  sine  voluntate  illius  cuius 

est,  in  banno  .v.  sol.  bon.  prò  libra,  medietas  accusantis^  alia  artis. 

LXXXX.     Statuimus  quod,  si  aliquis  texariu3  plegaverit  ali- 

140  quam  telam,  et  cum  domino  in  concordia  fuerit  eam  texere, 
et  non  texerit,  et  iverit  ad  laborandum  alicui  alii  homini  artis, 
quod  non  debeat  reccipi  nec  teneri  nec  ad  laborandum  ei  dari. 
et  siquis  ad  laborandum  ei  dederit,  ex  quo  fuerit  ei  dictum,  to- 
tieas  contrafecerit  in  .x.  sol.  bon.  puniatur,  et  texarius  in  v.  sol. 

145  bon.    idem  dicimus  de  aliis  laboratorìbus. 

LXXXXI.  Statuimus  quod  nullus  debeat  emere  aliquam  telam 
curtam,  in  banno  .v.  soL  bon.  prò  qualibet  tela,  et  si  fecerit  eam 
texere,  solvat  nomine  banni  .x.  soL  bon. 

LXXXXIL    Statuimus  quod  nullus  gar^ator  debeat  gargare 

150  pannum  sive  pannos  alicui  qui  non  sit  de  misterio,  sine  licentia 
castaidi,  nisi  essent  bixelli:  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine 
banni  .x.  sol.  bon.,  medietas  artis,  alia  accusatoris. 

LXXXXIII.  Statuimus  quod  nullus  de  misterio  |  debeat  emere 
gargos  vel  cinerem  causa  revendendi,  vel  causa  extrahendi   de 

ij)  civitate  Bononie.  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .x.  sol. 
bon.  prò  quolibet  miliario,  medietas  artis,  alia  accusatoris. 

136-137.  in  quacumque]  Così  nel  cod. 


e.  4  A 


H 


■■.•J 


•ìM 


'\ 


I 


*  •  i  *  ■  ì  V 

•p 

■m 

•  ■']•-; 


^vi' 


u 


'•'!• 


I 

E' 


■  K 
»  », 


.1: 


i 

il 


308  ARTE  DELLA  LANA 


LXXXXIIIL  Statuimus  quod  nullus  debeat  extrahere  de  d- 
vitate  vel  distrìctu  Bononie  gar^os.  et  qui  contrafecerìt  soWit 
nomine  banni  prò  quolibet  milliarìo  «xx.  sol.  bon.,  et  admittat 
gar(os.    medietas  sit  communis  et  alia  accusantis.  ^^^ 

LXXXXV.  Statuimus  quod  castaidi  qui  nunc  sunt  vel  prò 
tempore  fiierint  non  debeant  vetare  alicui  texano,  ut  non  eat  ad 
laborandum  ubicumque  et  cum  quocumque  voluerit,  nec  alicui 
suo  discenti  ut  non  det  ei  ad  laborandum,  satisfatiendo  primo 
illi  cui  laboraverit.  et  si  telam  aliquam  plegasset  vel  haberet  1^5 
eam,  ante  debeat  illam  compiere,  et  nullam  septam  facere  centra 
texarios:  et  si  facta  fuerit,  sit  cassa  et  vana  et  nullius  vaUorìs, 
nisi  fecerint  contra  misterium.  idem  dicimus  de  omnibus  aUis 
laboratoribus. 

LXXXXVL    Statuimus  quod  nemo  fatiat  aliquam  telam  tu*  i?^ 
talani  vel  me^alanam,  que  sit  plus  vel  minus  .xxxiii.  portatis,  ordi- 
natam  cum  .xx.  fìlis  et  que  non  sit  longitudinis  .l.  brachiarum  ad 
minus,  ad  modum  pertice  de  Verona  consuete  abbine  retro:  et 
quod  castaidi  non  possint  de  hoc  dare  verbum  alicui,  nec  aliquis 
possit  ab  eis  petere  de  telis  curtis.     sed  de  portatis  dicimus,  quod  ^75 
si  non  fuerit  in  fraude,  et  esset  minus  una  portata,  non  teneatur 
aliquis  petere  verbum;  sed  si  esset  plus,  sic.     addunt  buie  statuto 
quod  tutalani  possint  fieri  ad  voluntatem  factorum  pannorum, 
et  non  teneantur  petere  verbum;  et  quod,  si  asagatores  acceperìnt 
vel  dederint  alicui  aliquam  telam  ultra  predictam  quantitatem,  i& 
solvat  quilibet  prò  qualibet  tela  .v.  sol.  bon. 

Item,  quod  megalani  fiant  in  petine,  qui  non  sit  magis  longus 
quam  rectus  modus  petinorum  de  Verona  ;  et  castaldus  et  mas- 
sarius,  in  banno  «xx.  sol.  prò  quolibet,  teneantur  et  debeant  col- 
ligere  rectum  modum  de  Verona  in  me^alanis,  de  ferro  factum,  18 
infra  .XV.  dies  ex  quo  intrabunt;  et  coUecto  modo  et  habito, 
debeant  precipere  omnibus  hominibus  de  arte  ut  dictum  modum, 
secundum  quod  collectum  fuerit,  infra  unum  mensem  habere 
debeant  et  facere  secundum  dictum  modum  et  non  aliter,  in  banno 
duorum  sol.  bon.  vel  plus,  si  castaldis  videbitur.     et  quod  peaen  '9 

164.  Cod.  detccnti        183.  petlnoram]  Coti  nel  cod. 


310  ARTE  DELLA  LANA 

ballan^m  que  non  esset  abluta;  et  qui  contrafecerit  solvat  no- 
mine banni  prò  qualibet  vice  .in.  sol.  bon. 

CIL    Statuimus  quod  tintores  teneantur  drappum  et  lanam 
bene  tingere  :  et  qui  contrafecerit  teneatur  stare  sub  castaldìs  et 
consciliariis  ad  restituendum  et  emendandum  d,  cuius  pannus  et  3^ 
lana  fuerit    idem  dicimus  de  gar^atoribus  et  tezitoribus. 

CHI.  Statuimus  quod  tintores  omnes  teneantur  pesare  lanam 
et  filum,  quam  accipient  ad  tingendum  ab  bominibus  huius  artis,  et 
debeant  pesare  secundum  formam  staderie  communis  Bononie. 
et  qui  contrafecerit  solvat  prò  banno  .v.  sol.  bon.  35 

CIIII.  Statuimus  quod  nullus  timor  debeat  tingere  lanam  vel 
stamen  de  Tunisi  vel  de  Bugea  prò  cordellis  vel  prò  bursis,  vel 
causa  fatiendi  cordellos  alieni  persone,  nec  ipse  tintor  vel  alius 
de  sua  familia,  in  banno  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  nisi 
esset  de  raisterio;  medietas  cuius  banni  sit  artis  et  alia  accusa-  4^ 
toris  ;  et  quilibet  de  arte  qui  viderit,  teneatur  accusare,  et  si  quis 
portaverit,  tintor  teneatur  ei  accipere  et  presentare  castaido  vel 
massario.  et  nullus  de  misterìo  portet  predicta  vel  aliquod  pre- 
dictorum  alieni  tintori,  nisi  esset  sua,  sub  predicto  banno. 

CV.  Statuimus  quod,  si  quis  de  misterìo  dederit  lanam  vel  4) 
pannum  vel  telas  ad  tingendum  alieni  tintori,  et  predica  non 
essent  bene  tinta,  teneatur  eas  hostendere  bominibus  qui  suoi 
super  boc  ellecti;  illud  idem  dicimus  de  omnibus  que  perdnent 
ad  misterìum;  infra  .xv.  dies  postquam  pannus  vel  lana  esset 
tinta,  et  si  non  monstraverit  infra  dictum  terminum  eis  vel  ei,  5^ 
de  aliquo  facto  alieni  respondere  non  teneantur. 

evi.  Statuimus  quod  castaidi  artis  lane  debeant  facere  omnes 
tintores  civitatis  Bononie  iurare  precepta  sua  et  artis,  et  tingere 
lanas  et  laborerìa  hominum  ards  que  ad  eorum  manus  perve- 
nerint  bona  fide;  et  non  facere  aliquam  septam  vel  conspiratio-  J5 
nem;  et  si  faeta  esset,  dcstruatur.  et  si  quis  nollet  iurare  sub 
castaldis,  solvat  nomine  banni  .e.  soL  bon.;  de  quo  banno  exire 
non  possit,  nisi  solverit.  et  nullus  de  arte  det  sibi  ad  laboran- 
dum,  sub  predicto  banno. 

32.  pesare]  Così  nel  cod.        33.  quam]  Così  nel  cod,        51.  Cod,  aliqoi 


STATUTI  DEL  JiiCCLVI.  31 1 

6a  CVII.  Statuiraus  quod  Castaldi  de  novo  debeant  facere  iurare 
omnes  tintores  de  civitate  Booonie,  quod  non  fadant  altquam 
sepcam  vel  conspirationem  centra  mìsterìum;  et  si  fecerìnt,  eam 
destniere  dcbcant  infra  tertium  diem  ex  quo  iuraverint.  et  qui 
iurare  nullucrit,  sit  in  hanno  artis,  de  quo  «ire  non  possìt  nisì 

6)  solverit  nomine  banni  .e.  sol  ben.  et  dicimus  quod  castaidi  ce- 
oeantur  facere  plenam  ìustirìam  et  rationem  tintorìbus  de  eo,  quod 
homiues  artis  eis  dare  debeant  occasione  tintorie,  hoc  modo  : 
quod  castaidi  cum  duobus  bonis  hominibus  artìs  debeant  facere 
sibi  bostendi  pannos  quos  drapperìus  vult  dare  prò  tintura,  et 

70  ilios  pannos  estimare  bona  fide  prò  utroque.  et  si  drapperìus 
aoUuerìt  sibi  dare  pannos  secundum  quod  fuerìnt  exttmati,  de- 
beant solvere  prò  libra  .xviii.  sol.  bon.  infra  tertium  diem.  idem 
hoc  debeant  castaidi  sibi  preceptum  facere  ;  et  si  noUuerit,  infra 
cerdum  diem  castaidi  teneaniur  sibi  auEerre  quolibet  die  prò  libra 

75  .VI.  bon.,  de  qutbus  medietas  sit  sotìetatìs  et  alia  tintorìs. 

CVTII.    Quod  nullus  ad  pa?oios  fatiendos  sotietur  alicui 

QUI  NOH   SIT   DE  SOTIETATE. 

STATUIUU5  quod  Dullus  de  misterio  fatiat  sotietatem  vel  habeat 
sotictatem  cum  aliquo  ad  pannos  fatiendos,  nìsì  fuerit  de 
sotietate  ||  et  ìuraverit  sub  castaldis.  et  qui  contrafecerit  solvat 
nomine  banni  .xx.  sol.  bon.  quotiens  contrafecerit,  et  postea 
J  leneatur  ipsum  vel  ipsos,  qui  sotìus  vel  sotiì  essent  vel  pattern 
cum  eo  in  pannis  fatiendis  haberent,  facere  ìntrarc  sotietatem  et 
iurare  sub  castaldis,  sub  predicto  banno,  salvis  in  fratribus  qui  non 
facerent  istam  artem  et  non  brigarent,  nec  non  ìrent  super  domum 
ad  vendendum  pannos,  in  quibus  non  teneat  hoc  cappitulum. 

CVIIII.     Quod  nullus  de  misterio  det  alicui  revam. 

STATinMUS  quod  nullus  de  misterio  debeat  dare  alicui  civi  Bo- 
oonie de  sua  propria  roba  aliquam  revam  de  aliquo  mercato 

64,  anllMrit]  Ceti  tal  cod. 


312  ARTE  DELLA  LANA 


ad  artem  pertìnentem.  et  si  dictus  civìs  vellet  eum  astringere 
ad  solvendatn,  castaidi  debeant  eum  vel  eos  qui  partem  in  dicto 
mercato  habuerìnt  et  eorum  hospitatores  ponere  in  hanno  mi-  5 
sterii.  item,  dicimus  quod  nullus  de  arte  debeat  solvere  aliquam 
cartam  de  lanis  vei  aliis  rebus,  quas  acciperent  in  credentia.  et 
predicta  omnia  servare  teneatur  quittbet  de  arte  per  sacramentum, 
in  banno  .xz.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  medietas  sit  accasa- 
toris,  alia  artis.  io 

ex.    Quod  nullus  portet  pannos  seu  pannum 

SUPER    DOMUM    AD    VENDENDUM,    NISI    FUERIT    DE    SOTIBTATE. 

STATUiMUS  quod  nullus  portet  pannum  vel  pannos  ad  venden- 
dum  supra  domum,  nbi  fuerit  de  sotietate  artis  Pannorum 
lane  civitatis  Bononie,  vel  de  sua  familia,  vel  suus  nuntius,  et 
nisi  fiecerit  artem  continue  :  -  et  si  quis  contrafecerìt,  castaldus  te- 
neatur ei  accipere  pannum,  in  banno  .x.  sol.  bon.  prò  qualibet  5 
vice,  et  castaidi  teneantur  inquirere  omni  mense  qui  laborave- 
rint  vel  laborarì  fecerint;  et  si  invenerint  aliquem  non  laborantem 
contmue,  castaidi  debeant  sibi  vetare  domum;  et  si  venerit  ex 
quo  sibi  vetaverint  domum,  solvat  prò  qualibet  vice  qua  venerit 
.XX.  sol.  bon.  et  si  castaidi  non  temptaverìnt  vel  fecerint  temptari  io 
procuratoribus,  solvant  prò  quolibet  mense  .v.  soL  bon.  medietas 
sit  artis,  alia  accusantis. 

CXL    Quid  Castaldi  et  procuratores  habeant  facerb, 

SI  ALIQ.UID  DENUNTIATUM  FUERIT  EIS. 

STATUIMUS  quod,  si  denuntiatum  vel  dictum  fuerit  per  aliquem 
de  sotietate  castaldis  vel  procuratoribus,  quod  sit  in  aliquo 
loco  contra  statuta  aliquid  vel  contra  honorem  sotietatis,  teneantur 
quam  citius  poterint  ire  et  inquirere  id  quod  eis  dictum  vel  de- 
nuntiatum fuerit.  et  teneant  casuldi  in  credentia  denuntiatorrai.  5 
et  bannum  sit  castaldis  .x.  sol.  bon. 

ex,  8.  Cod,  ▼enerint 


STATUTI  DEL  ^CCLVI.  313 


CXIL    De  BALLANgis  prò  misterio  fatiendis. 

STATUiMUS  quod  prò  misterio  debeant  fieri  ballante  et  uncini 
cum  annuUis  ferreis  intus  plumbatis,  scilìcet  ballante  ponderis 
.XVII.  lib,,  et  un9Ìni  .viii.  lib.  et  dimidìum  et  quartam  de  .1111.  lib. 
et  uno  quarterio:  et  quilibet  debeat  habere  infra  prìmum  mensem 
5  quo  intraverìt,  et  nuUus  de  misterio  debeat  pesare  nec  pesari 
facere  lanam,  nìsi  cum  istis  pisis,  causa  dandi  lanam  ad  fillandum 
vel  petìnandum.  et  qui  contrafecerìt,  prò  qualibet  untia  quam 
invenerint  esse  plus  predicta  quantitate,  solvat  ille  cui  inventa 
fuerit  .XII.  denarios.  et  procuratores  artis  incontinenti  cum  inve- 
lo nerint  esse  plus,  per  sacramentum  aptare  et  staderare  debeant 
ipsam  balanfiam  et  me^anum  et  quartam,  quam  invenerint  esse 
plus. 

CXIII.      QuOD   CACB  ET   BALLANTE   SINT  EQ.UALES. 

STATUiMUS  quod  ca^e  et  ballance  sint  equales  et  non  sìt  una 
maior  alia  in  pondere  ultra  uno  quarterio:  et  si  quis  contra- 
fecerìt,  solvat  prò  qualibet  un^ia  que  plus  fuerit,  prò  parte  un^ie 
quarterio  supra,  nomine  banni  prò  prima  untia  que  est  a  quarterio 
r  supra  .11.  sol  bon. 

CXIIII.    Quod  nullus  fatiat  pannum  ad  filindente. 

STATUIMUS  quod  nullus  fatiat  pannum  ad  filindente  cuius  ordi- 
tura sit  de  lino  vel  de  canipe;  et  qui  contrafecerìt,  totiens 
quotiens  contrafecerit,  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  petia 
.XL.  sol.  bon.;  et  incidatur  pannus  ita,  quod  fiant  tria  cavi^ia. 


CXII,  6.  pisis]  Così  nel  cod.  io.  Cod,  omette  debeant  CXIII,  4.  banni]  Qui  era 
scritto  nei  codice:  .v.  sol.  bon.  qaottens  contrafecerìt  Ma  queste  parole  furono  cancellate, 
e  in  margine  vi  furono  sostituite  quelle  che  seguono.  Però  è  possibile  che  il  correttore 
intendesse  di  radiare  anche  le  altre  (r,  3)  :  prò  qualibet  un^ ia  qne  plus  fuerir,  prò  parte  un^ie 

Statuti  bolognesi.  Voi.  II.  ao* 


314  ARTE  DELLA  LANA 


CXV.       De  lana  saghi  DESTRUCTI  in  ALIQUO  MEgALANA 

NON   PONENDO. 

STÀTUiMUS  quod  nuUus  ponat  lanam  sachi  destructi  in  aliquo 
me^alana  vel  in  aliquo  alio  panno,  in  hanno  .xx«  sol.  bon. 
prò  qualibet  petia,  et  incidatur  pannus  in  quo  fuerit  dieta  lana 
in  duobus  locis,  ita  quod  sint  tria  cavigia;  et  quod  si  inveniretur 
alicui  lana  sachi  destructi  vel  pili  bovis  vel  capritii,  aufferratur  5 
ei  dieta  lana  et  deveniat  ad  artem;  et  solvat  ille  cui  inventa 
fuerit  .XII.  bon.  prò  qualibet  libra,  et  prò  qualibet  petia  .xl.  sol.  bon* 

CXVI.     De  pannis  fatiendis  eiusdem  bonitatis 

ET   modi   ut   SUPRA   DICITUR. 

STATUiMUS  quod  quicumque  de  hac  civitate  vel  aliunde  vene- 
rit  ]  ad  fatiendum  pannos  predictos,  tam  florentinos  quam  ve- 
ronenses,  in  civitate  Bononie,  teneatur  eos  facere  eiusdem  bonitatis 
et  modi  ut  dictum  est  supra.  et  qui  contrafecerit,  castaldus  so- 
tietatis  teneatur  eum  vel  eos  accusare  potestati  Bononie,  ad  hoc  5 
ut  potestas  det  eis  fortiam  quod  prediai  panni  non  fiant  in  civi- 
tate Bononie,  nec  in  eius  dìstrictu. 

CXVII.    De  pannis  signandis. 

STATUIMUS  quod  quilibet  de  sotietate  teneatur  signare  pannos 
suos  signo  texuto  a  quolibet  capite,  et  nemo  debeat  similem 
signum  facere  nec  fieri  facere,  quod  aliquìs  alius  de  arte  facit. 
et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  petia  «il  sol. 
bon.,  et  prò  capitio  .xii.  den.  5 

CXVIII,    QyoD  procuratores  teneantur  procurare 

egrum  officium. 

STATUIMUS  quod  procuratores   teneantur  procurare  drappos  et 
lanam  ad  utillitatem   artis,  et  ad  dictam  procurationem  ire 

CXVII,  3.  Cod,  qualibet        timilem]  Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  315 


omnì  mense  bis  et  plus,  totiens  quotiens  placuerit  castaldis;  et 
hoc  teneantur  sacramento. 

CXVIIII.      QUOD   PROCURATORES   PROCURENT  LANAM   ET  DRAPPOS 

NON  FACTOS  SECUNDUM  STATUTA. 

STATUIMUS  quod  procuratores,  in  drappis  lane  qui  non  videntur 
esse  secundum  modum  statutorura  artis,  teneantur  exercere 
suum  officium;  et  cum  hoc  fecerint,  teneantur  iUos  pannos  et 
lanam  dare  in  manibus  massarii  et  castaidi,  et  massarii  teneantur 
5  condempnare  vel  absolvere  infra  unum  mensem  id,  quod  inven- 
tum  fuerit  per  procuratores  et  per  castaldos  esse  factum  contra 
ordinamenta  vel  statuta  artis;  et  hoc  teneantur  facerc  in  hanno 
.e.  sol.  castaidi  et  massarius  prò  quolibet  eorum,  et  prò  quolibet 
mense,  et  quilibet  eorum  teneatur  accusare  sotium  suum  con- 
io trafatientem;  et  castaidi  teneantur  inquirere  predicta:  et  de  hoc 
non  possint  petere  absolutionem. 

CXX.     Statuimus   quod  nulla  lana   debeat    habere  aliquam 
tbturam,  nisi  fuerit  rìvana  vel  de  garbo,    et  si  aliqua  lana  vel 
pannus  invcniretur  que  tinta  esset  et  non  esset  rivana  vel  de 
15  garbo,  aufferratur  ei,  et  comburatur  in  curia  communis. 

CXXI.  Statuimus  quod  sit  licittum  procuratorìbus  et  castaldis 
hominum  artis  Lane,  si  invenerint  aliquem  furatus  fuisse  pannum 
vel  lanam,  quod  eum  possint  capere  eorum  auctoritate,  et  desi- 
gnare potestati  et  communi  Bononie.  et  si  invenerint  pannos 
20  falsos  vel  lanam  falsam  que  esset  contra  dictum  statutum,  vel 
aliquas  alias  lanas  falsas,  simili  modo  sit  licitum  eis  accipere  ha- 
bentibus  et  dare  communi  Bononie,  ad  hoc  ut  dicti  panni  et  lane 
comburri  debeant. 

CXXII.     Statuimus  quod  nemo  debeat  aliquem  pannum  super 

25  domum  vendere,  nisi  illos  pannos  quos  fecerit  vel  fieri  fecerit  ad 

suam  tellariam  scignatos  suo  scigno,  exceptis  brunis  tutalanis  vel 

megalanis  factis  in  civitate  Bononie  prò  calligis  ab  bominibus  de 


I.  Cod.  ut  drappis       14.  Cod.  pannos        17.  furatus]  Così  nel  cod,       26.  scignatos  • 
sctgno]  Così  nel  cod. 


\ 


}l6  ARTE  DELLA  LANA 


sotietate,    et  qui  contrafecerit,  puniatur  in  .x.  sol  bon.  prò  qua- 
libet  petia.     et  quicumque  apportaverit  super  dictam  domum  ad 
vendendum,  qui  non  esset  factus  in  civitate   Bononie,  puniatur  30 
in  .XL.  sol.  bon.  prò  qualibet  petia. 

CXXIII.  Statuimus  quod  si  aliquis  fuerit  suspectus  habere  in 
domo  sua  lanam  vel  pannum  vel  alia  que  sint  contra  statuta  et 
ordinamenta  artis,  et  non  obstenderit  ea  procuratorìbus,  et  ea  in 
eorum  manibus  non  posuerit,  solvat  nomine  banni,  totiens  con-  3J 
trafecerit,  .xx,  soL  bon.,  et  postea  tradere  teneatur:  de  quibus 
bannis  medietas  sit  procuratorum  et  alia  medietas  communis. 

CXXIIII.  Statuimus  quod  omnes  laboratores,  tam  petina- 
tores  et  tonditores  boldronum  vel  pellium,  ex  quo  inceperìnt 
laboreria  que  conveniunt  facere  hominibus  de  misterio,  non  de-  40 
beant  se  a  dicto  opere  separare  sine  licentia  domini  cui  premi- 
serit  laborare,  nisi  compleverit  laborerium  totum,  in  banno  .v.  sol. 
bon.;  et  nullus  de  arte  debeat  sibi  dare  ad  laborandum,  in  banno 
•X.  sol.  bon.  omni  die  quo  eum  tenuerit,  ex  quo  sibi  vel  domui 
sue  fuerit  dictum  per  nuntium  vel  castaldun;i.  45 

e.  5  A  CXXV.     Statuimus  quod  nullus  debeat  dare   ad  lavandum 

lanam  alieni  lavatori  nisi  ad  diem:  et  lavator  teneatur  iuvare 
illum  cui  laboraverit  per  totam  diem  usque  sero,  nec  se  ab  eo 
debeat  separare  sine  domini  licentia,  in  banno  .v.  sol.  bon.  et 
ille  qui  dederit  ad  lavandum  nisi  ad  diem,  solvat  alios  .v.  sol.  bon.  50 

[Statuimus  quod  omnes  lavatores  lanarum  debeant  iurare  sub 
castaldis  artis  et  gubernare  et  salvare  bona  fide  lanas  que  sibi 
dabuntur  ad  lavandum,  et  qui  vetaverint  iurare  sint  in  banno  artis, 
ita  quod  nullus  dare  debeat  sibi  ad  laborandum  ;  et  si  semel  iu- 
raverint,  non  teneantur  postea  per  illum  annum  iurare;  et  ca-  55 
staldi  qui  intrabunt  in  kalendis  ianuarii  teneantur  predicta  facere.] 

CXXVI.  Statuimus  quod  nuntii  artis  semper  debeant  esse 
cum  castaldis  et  massario  in  pulsatione  campanelle,  cum  debent 
reddere  rationem,  et  non  separare  se  ab  eis  sine  eorum  licentia, 
in  banno  .ii.  sol.  60 

34.  obstenderit]  Coti  nel  cod.  35.  totiens]  Così  nel  cod.  41 '42.  promiserìt]  Coti 
nel  cod,  42.  compleverit]  Così  nel  cod,  51-56.  Questa  disposizione  nel  cod.  è  can- 
cellata.      58.  Cod.  custaldis 


STATUTI  DEL  J^CCLVL  3 1 7 

[Statuimus  quod  nullus  de  m  isterie,  qui  pannos  facit,  possit 
esse  missitus  vel  missitariam  possit  modo  aliquo  exercere  ;  et  qui 
contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xl.  sol.  bon.  quotiens  contra- 
fecerit. 

(5  Statuimus  quod  cum  uno  mercadante  non  debeat  ire  nisi 
unus  missitus  super  domum  causa  emendi  pannos,  nec  edam  per 
civitatem  ;  et  si  quis  contrafecerit,  solvat  nomine  banni  .iil  sol. 
bon.  prò  qualibet  vice;  medietas  accusantis  et  alia  artis;  et  si  quis 
solvere  nolluerit,  ponatur  in  banno  misterii,  de  quo  banno  exire 

70  non  possit,  nisi  solverit  dictum  bannum.] 

CXXVIL  Statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  volluerit 
esse  missitus  et  artem  missitarie  operar!,  tam  hii  qui  nunc  sunt 
in  civitate  Bononie,  quam  qui  de  cetero  fuerint,  debeant  iurare 
artem  illam  et  illud  offitium  bona  fide,  sine  fraude,  ubicumque 

75  melius  fore  crediderint  prò  emptoribus  exercere,  et  communiter 
ducent  emptores  per  homines  artis  ad  eorum  stationes.  item,  non 
ducent  emptorem  seu  emptores  nec  cum  eis  ibunt,  nec  cum  aliqui- 
bus  mittent  ad  domum  illorum  seu  ad  stationem  eorum  qui  sunt  in 
banno  misteri],  occasione  emendi  pannos  vel  fatiendi  aliquod  merca- 

80  tum  de  pannis  vel  alib  rebus  eorum,  vel  sotii  sive  sotiorum  eorum 
aliquo  modo  vel  ingenio,  item,  quod  accipient  de  qualibet  soma 
lane  prò  eorum  feudo  .xn.  bon.  et  non  plus  aliquo  modo  vel 
ingenio,  et  de  qualibet  pecia  panni  me^alane  .un.  bon.  et  .vi.  den. 
bon.  prò  petia  tuulane,  et  prò  qualibet  tela  .1.  bon.,  et  prò  quo- 

85  libet  centonario  guadi  .1.  bon.,  et  prò  quolibet  centenario  re^e 
.11.  bon.  et  non  plus,  et  quis  dederit  plus  solvat  nomine  banni 
prò  qualibet  petia  .v.  sol.  bon.,  et  missitus  qui  acceperit  ultra 
dictam  quantitatem  alios  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet  petia.  et  hoc 
attendere  drapperii  et  missiti  teneantur  per  sacramentum.  .  item, 

90  quod  non  debeant  missiti  ofierre  aliquod  pretium  de  pannis  emen- 
dis,  sed  debeant  mercatores  proferre  pretium,  et  postea  coiidu- 
cere  ad  melius  quod  poterint,  sub  predicto  banno  .v.  sol.  bon. 
prò  petia:  medietas  sit  accusantis,  alia  artis;  et  debeant  castaldis 


61-70.  Questf  due  eU9po$i\ioni furono  cancellate  nel  cod,       75.  Cod,  omette  exercere 
77-78.  Cod.  aliqois 


3l8  ARTE  DELLA  LANA 


denuntiare.   '  et  castaidi  semper  in  introitu  sui  officii  infra  mensem 
ex  quo  intrabunt  debeant  facere  legi  hoc  statutum,  in  banno  .x.  sol.  95 
bon.    item,  quod  non  reccipiant  dicti  missiti  nec  aliquis  eorum 
nomine  aliquod   precium   nec   aliquid   prò  aliquo   mercato,  nisi 
fuerit  presens,  vel  nisi   denuntiaverit  dictum   mercatura,     et  si 
scierit  aliquem  ementem  vel  qui  emerit  telam  curtam,  ipsum  ca- 
<^-  5  B      staldis  vel  massario  accusabunt  |  et  denuntiabunt,  et  generalìter  100 
omnia  precepta  castaldorum  et  massarii  observabunt.     et  quod 
predicta  omnia  et  singula  iurabunt  firma  habere  et  tenere  et  non 
contravenire,  sub  pena  .x.  lib.  bon.  prò  quolibet  cappitulo  et  prò 
qualibet  vice  et  prò  quolibet  missito.     et  prò  dictis  omnibus  et 
singulis  observandis  dabunt  castaldis  unum  bonum  fideiussorem  105 
de  .X.  lib.y  qui  fideiussor  sit  de  sotietate.    et  castaidi  qui  intrabunt 
in  kalendis  ianuarii  infra  primum  mensem  debeant  facere  omnes 
messetos,  et  veteres  et  qui  de  cetero  fuerint,  iurare,  et  dare  de 
novo  quilìbet  ipsorura  securitatem  «x.  lib.,  secundum  quod  dictum 
est.     ei  debeant  omnes  securitates  scribi  in  uno  quaterne  per  se,  no 
ad  hoc  ut  facillius  a  castaldis  reperiantur  cum  habere  voUuerint. 
que  securitates  sint  de  hominibus  artis. 

CXXVIII.  Statuimus  quod  extimatores  misterii  teneantur 
extimare  lanam  suxa  et  buldrones  et  me^anas,  que  lana  fertur 
ad  vendendum  in  civitate  Bononie,  que  foret  humida  vel  bagnata.  115 
et  teneantur  extimare  illam  bona  fide  tam  prò  venditore  quam  prò 
emptore;  et  si  venditor  nollet  stare  laudo  dictorum  extimatorum, 
nullus  possit  nec  debeat  emere  dictam  lanam  nec  emi  facere  prò 
eo  nec  eius  nomine  alieni  persone,  in  banno  .e.  sol.  bon.  prò 
qualibet  soma,  et  castaidi  teneantur  precipere  et  vetare  omnibus  120 
hominibus  de  misterio  ne  dictam  lanam  emant,  nisi  dictus  ven- 
ditor diceret  se  velie  stare  laudo  ipsorum  extimatorum.  et  dicti 
extimatores  habeant  prò  eorum  feudo  prò  qualibet  soma  lane  et 
buldronum  et  melane  a  qualibet  parte  .xii.  bon.  et  castaidi  te- 
neantur auflferre  dictos  .e.  sol.  bon.,  et  denuntiare  hominibus  de  125 


1 08.  Cod,  omette  iarare       1 12.  Nel  margine  superiore  trovami  qui  aggiunte  due  linee, 
di  cui  la  scrittura  per  metà  è  sparita,  e  restarono  solo  le  parole  :  iuraverìnt,  per  iltod 

sacramentain  teneantur to  continentar,  et  non  teneantur  plus  iurare  114.  suxa] 

Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  3^9 

misterìo  ne  emant  nec  fadant  emere  dictam  laoam  sub  predicto 

.  hanno  .e.  sol.  bon.    et  si  ille  qui  emerit  non  denuntiaverit  infra 

terdum  diem  castaldis,  ultra  dictum  terrium  diem  non  padatur  qui 

emerit  aliquam  penam,  et  domus  illa  in  qua  fuerit  diaa  lana 

130  laborari  solvat  .e.  sol. 


I.  In  reformatìone  todus  misterii  ards  Lane  civitatis  Bononie 
placuit,  nullo  contradicente»  quod  nulla  lana  debeat  laborari  preter 
quam  lana  de  Tunixi  vel  de  garbo  vel  de  beretinis. 

IL  Item»  quod  quicumque  fecerìt  pannos  de  lana  agnelli 
135  solvat  prò  petia  .xx.  sol.  bon.»  et  quicumque  de  lana  pecorina 
.XL.  sol.  bon. 

IH.  Item,  quod  nuUus  debeat  laborare  bixellos  quousque  fe- 
cerìt artem  merlane»  in  banno  .v.  sol.  bon.  prò  ballan^a  lane. 

un.    Item,  quod  procuratores  habeant  medietatem  bannorum 

140  predictorum,  et  debeant  inquirere  bis  in  mense  per  civitatem,  et 

semel  supra  domum  in  edomada,  et  plus  si  placuerit  castaldis. 

V.     Item,  quod  de  quallibet  statione  debeat   elligi   unus  et 

mellior  qui  iuret  de  non  laborando  vel  fadendo  laborare  aliquas 

lanas,  nisi  secundum  quod  dictum  est  sub  bannis  que  in  reforma- 

H5  done  condnentur;  et  si  quis  semel  iuravit,  non  teneatur  de  cetero 

aliquo  tempore  iurare. 


HEC  sunt  reformadones  tempore  ^unte  et  Philipp!  castaldorum 
et  II  Àndree  massarìi  societatis  anis  predicte,  que  scribi  debent 
in  libro  statutorom»  sicut  in  ipsis  reformationibus  condnetur. 
tenor  quarum  talis  est: 
5  Die  .vin.  inorante  ianuario.  Item,  placuit  quod  scit  bannum  de 
lanis  predicds  prò  ballan^a  .xx.  sol.  bon.,  scilicet  .xx.  sol.  bon. 
de  lana  de  agnello»  et  .xl.  sol.  bon.  de  peiori  de  agnello  prò 
ballan^a  illi  cui  reperiretur  vel  reperte  fuerint. 

Die  sextodecimo  intrante  ianuario.     Item»  placuit  quod  si  ali- 
lo quis  de  misterio  emerit  pannos  ab  alio  unum  vel   plures,  quod 
incondnend  debeat  ipsum  vel  ipsos   facere  portari  de  domo,  et 


e.  5  e 


320  ARTE  DELLA  LANA 


non   ponere  ipsum  vel  ipsos   inter   suos,   nec  super  banchum 
ante  se  eum  teneat.     et  qui  contrafecerit  solvat  nombe  banni 
•XL.  soL  bon.  prò  qualibet  petia  et  prò  quolibet  cavitio,  quod  ha- 
beret  Inter  suos  pannos  vel  ante  se  de  predictis,  vel  super  domo  15 
in  loco  suo. 

Die  .xii.  exeunte  ianuarìo.  Item,  placuit  quod  castaidi  et  mas- 
sarii  debeant  facere  fieri  unam  mensuram  que  scit  secundum 
modum  pertice  de  Verona,  et  cum  qua  mensurantur  tele  in  ci- 
vitate  Bononie.  que  mensura  debeat  poni  super  domo  in  qua  20 
venduntur  panni,  et  omnes  mensuratores  artis  debeant  habere 
perticam  secundum  illum  modum,  et  debeant  mensurare  telas  ad 
illam  perticam.  et  si  invenerint  aliquam  telam  que  non  esset 
longa  .X.  perticas  ad  illam  perticam,  non  computatis  pedanis 
tele  in  mensura,  ipsi  asagatores  non  debeant  alieni  dare  aliquam  25 
telam  que  sit  longa  minus  dicto  sa^o  alieni  de  arte  Lane  vel  eius 
nuntio;  et  si  dederint,  solvat  quilibet  asagator  .v.  sol.  bon.  prò 
qualibet  tela  quam  daret  alieni  de  arte  vel  nuntio  que  noa  esset 
longa  .X.  perticas,  ut  dictum  est,  non  computatis  pedanis  tele, 
salvo  quod  si  aliqua  tela  esset  tertium  unius  bratii  minus  longa  30 
quam  dictum  sit  supra,  quod  non  debeant  asa^atores  ideo  ipsam 
reffutare,  sed  possint  eam  dare  cuìlibet  de  arte,  non  obstante 
reformatione  predieta,    et  valeat  ab  hodie  in  antea. 

Die  .V.  intrante  februarìo.  Item,  placuit  quod  castaidi  et  mas- 
sarius  artis  qui  nunc  sunt  vel  prò  tempore  fuerint  teneantur  facere  35 
congregari  homines  sotietatis  per  nuntium  sotietatis  ubicumque 
placuerìt  eis,  et  ire  ad  domum  illius  qui  esset  de  misterio  qui  de 
cetero  moriretur:  et  quilibet  de  societate  teneatur  venire  cum 
sibi  preceptum  fuerit,  in  banno  .xii.  bon.  prò  qualibet  vice,  et 
predicta  teneantur  facere  castaidi,  si  eis  denuntìatum  fuerit  per  4^ 
amicos  defunti. 

Die  secundo  intrante  martio.  I.  Item,  placuit  quod  nullus 
de  misterio  emat  pannos  falsos  ab  aliqua  persona,  seu  pannos 
qui  sint  facd  a  filindente  vel  peiori  petine  quam  dicat  statutum 
artis,  scilicet  in  petine  quod  esset  minus  .xxxiir.  portatarum  ordi-  45 
natarum  secundum  formam  statuti,  et  in  quibus  sit  lana  peior 
quam  peccorina.    et  si  reperiatur  aliquis  de  misterio   habere  de 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  32 1 

predictis  pannis  in  sua  stati  one  vel  domo,  debeant  sibi  aufieni  et 
conburrì.    IL     Item»  placuit  quod  nullus  de  misterìo  emat  pannos 

50  vel  pelles  ab  aliquo,  in  quo  vel  quibus  esset  lana  agnelli  vel  pecor- 
rina.  et  si  reperiatur  aliquis  de  misterìo  qui  habeat  de  predictis 
pannis  in  domo  sua  vel  in  statione,  quod  solvat  nomine  banni 
.zx.  sol.  bon.  prò  qualibet  petia  in  qua  esset  lana  agnelli,  et  .xl.  sol. 
bon.  prò  qualibet  peda  in  qua  esset  lana  peccorina. 

55        [Die  .X.  exeunte  martio.    I.    Predicti  castaidi  fecerunt  legi  in- 
frascriptum  statutum  de  novo  factum  in  corpore  sotietatis  predicte 
more  sollito  congregate,  quod  sic  incipit:  «  Statuimus  et  hor- 
dinamus  quod,  si  esset  aliquis  de  civitate  Bononie  vel  aliunde  j  qui      e.  5  d 
faceret  vel  fieri  faceret  pannos   ad  modum  hominum  sotietatis 

60  artis  Lane  civitatis  Bononie,  qui  iuraret  vel  iurare  esset  astrictus 
sub  castaldis  et  massario  sotietatis  artis  predicte,  qui  sunt  nunc 
vel  prò  tempore  essent,  et  nollet  solvere  .xl.  sol.  bon.  sotietati 
prò  expensis  gualcheriarum  et  domus  secundum  formam  statu- 
torum  predicte  sotietatis  ad  terminum  sibi  datum  a  castaldis  et 

65  massario,  ipsi  castaidi  et  massarius  teneantur  ipsum  facere  scribi 
in  uno  quatemo  per  se,  et  in  ilio  quatemo  teneantur  facere  scribi 
omnes  illos  qui  iurarent  vel  astricti  essent  iurare  sub  castaldis 
et  massario,  et  noUent  solvere  .e.  sol.  bon.  prò  quolibet  ut  dictum 
est.     et  nullus  de  sotietate  predicta  habeat  facere  cum  aliquo  qui 

70  scriptus  esset  in  ilio  quatemo  de  aliqua  re  pertinente  ad  artem 
lane,  et  qui  contrafecerit  solvat  sotietati  nomine  banni  .xx.  sol. 
bon.  quotiens  contrafecerit.  et  nullus  de  sotietate  arris  predicte 
habeat  vel  habere  possit  vel  debeat  aliquam  sotietatem  ad  pannos 
fatiendos   vel  fieri   fatiendos    cum  aliquo    illorum,  qui  scriptus 

75  esset  in  dicto  quatemo.  et  qui  contrafecerit,  solvat  nomine  banni 
.XX.  sol.  bon.,  et  teneatur  dividere  sotietatem  infi-a  .viii.  dies 
postquam  de  hoc  fuerit  condempnatus  a  castaldis  vel  massario 
societatis  predicte.  quod  si  non  fecerit  ad  dictum  terminum, 
solvat  nomine  banni  alios  .xx.  sol.  bon.,  et  nichilominus  dictam 

80  sotietatem  dividere  teneatur.  et  si  non  fecerit,  castaidi  te- 
neantur illi  dare  bannum  artis,  ita  quod  aliquis  de  societate  non 

55-134  (p.  3^3)-  Queste  due  disposizioni  fUrono  cancellate. 

Statua  bolognesi.  Voi.  II.  21 


522  ARTE  DELLA  LANA 


habeat  facere  cum  eo,  in  hanno  .xx«  sol.  bon.  quotìens  contra- 
fecerit;  et  non  possit  venire  nec  stare  ad  vendendum  pannos 
suos  simul  cum  aliis  de  societate  predicta,  ipse  nec  aliquìs  eius 
sotius  nec  nuntius,  nec  in  aliquo   loco  in  quo  ilii  de  sotietate  85 
starent  ad  vendendum  pannos  quousque  dimiserit  societatem  pre- 
dictam.     et  de  ipso  banno  exire  non  possit  nisi  solverit  nomine 
pene  et  banni  alios  .xx.  soL  bon.  et  omnia  banna  et  condempna- 
tiones  de  ipso  factas  ipsa  occasione,    et  aliquis  illorum  qui  seri- 
ptus  esset  in  diao  quatemo  non  possit  vel  debeat  modo  aliquo  90 
vel  ingenio  venire  vel  stare  ad  vendendum  pannos  in  aliquo  loco 
simul  cum  hominibus  socìetatis  artis  Lane  cìvitatis  Bononie,  ipse 
nec  aliquis  suus  sotius.      et  non  possit  ille  qui  scriptus   erit  in 
ilio  quatemo  ire  ad  brevia  nec  babere  aliquod  officium  societads 
predicte,  et  de  ilio  quaterno  non  possit  nec  debeat  aliquis  modo  95 
aliquo  vel  ingenio  cancellari  quousque  solverit  massario  societatis 
predicte  .e.  sol.  bon.  prò  expensis  gualcheriarum  et  domus.     et 
solutis  .e.  sol.  bon.  massario  artis  predicte,  castaidi  possint  «eum 
qui  solverit  facere  cancellari  d^  predicto  quatemo  et  scribi  in  libro 
sotietatis  in  quo  scripti  sunt  vel  emnt  alii  de  sotietate  artis  Lane  100 
civitatis  Bononie.    et  hoc  statutum  totum  in  omnibus  suis  cap- 
pitulis  et  partibus  sit  precisum,  ita  quod  non  possit  fieri  absoludo 
vel  peti,  et  quilibet  de  societate  teaeatur  predicta  observare  per 
sacramentum.    salvo  quod  hoc  statutum  non  habeat  locum  in 
filiis  nec  in  fratrìbus  hominum  misterii,  qui  possint  intrare  sotie-  105 
tatem  secundum  formam  statuti  quod  de  eis  loquitur. 

IL  Statuimus  et  ordinamus  quod  castaidi  et  massarius  qui 
nunc  intrabunt,  et  qui  de  cetero  emnt,  infra  .vm.  dies  postquam 
intraverint  eorum  offitium  debeant  elligere  quatuor  bonos,  legales 
et  magnos  homines  artis,  qui  debeant  rimari  omnes  stationes  no 
hominum  artis  semel  in  edomada;  et  ubicumque  invenerint  ali- 
quam  lanam  vel  pannum  contra  statutum  vel  statuta  communis 
Bononie  vel  artis  Lane,  debeant  illam  lanam  ponderare,  et  si  inve- 
nerint pannos,  connumerare,  et  illam  lanam  seu  pannos,  et  edam 
illos  in  quomm  domo  vel  domibus  ipsam  lanam  vel  pannos  in-  115 


89.  Cod.  inserisce  si  dopo  et       113.  Cod,  pondera 


STATUTI  DEL  MCCLVI.  323 

venerìnty  debeant  dare  in  scrìpds  castaldis  qui  tunc  fuerìnt;  et 
castaidi  con||dempnent  illum  vel  illos  cui  vel  quibus  lanam  vel       e.  6  a 
panni  reperti  fuerìnt,  que  vel  qui  essent  contra  dieta  statuta,  prò 
qualibet  libra  lane  duodecim  bon.,  et  prò  quolibet  panno  .xx.  sol. 

^20  bon.  et  ut  dicdmus  de  rìmandis  omnibus  stationibus,  dicimus  de 
omnibus  claudarìis  Bononie.  et  hoc  teneantur  facere  in  die  in 
quo  gens  laboret,  et  non  in  aliis.  et  habeat  quilibet  eorum  prò 
suo  feudo  quadraginta  sol.  bon.  et  medium  omnium  condempna- 
tionum.     et  teneantur  etiam  rimari  per  omnes  domos  Bononie 

125  illorum  qui  non  sunt  de  arte,  in  quibus  sciverint  vel  aliquo  modo 
audiverint  vel  poterunt  aliquo  modo  vel  ingenio  spiare  esse  ali- 
quam  lanam  vel  pannum  contra  dieta  statuta.  et  si  invenerint 
aliquam  lanam  vel  pannum  contra  dieta  statuta,  ut  dictum  est, 
debeant  dare  operam  et   fortiam  et  facere  quod  ipsa   lana  vel 

130  panni  veniant  ad  commune  Bononie  et  comburantur  secundum 
formam  statutorum  communis  Bononie.  et  hec  omnia  et  sin- 
gula  iurent  facere  et  exercere  sacramento  novo,  et  si,  ut  dictum 
est,  non  rìmaverint  et  fecerint,  castaidi  teneantur  condeìnpnare 
quemlibet  eorum  in  viginti  sol.  bon*  prò  qualibet  edomada.] 

155  I.  Item,  stamimus  et  ordinamus  quod  castaidi  et  massarius 
teneantur  solvere  eorum  offidales,  si  habuerint  de  quo  solvant, 
ante  exitum  eorum  offitìi.  si  vero  non  habuerint  unde  solvant, 
reducant  in  scriptis  omnia  que  solvere  debent,  et  quare,  et  dent 
in  scriptis  castaldis  et  massario  sequenti.    debeant  edam  dare  in 

140  scripds  eisdem  castaldis  et  massario  onmia  que  debebunt  recci- 
pere,  sive  de  condempnadonibus  vel  de  aliis  quibuscumque  rebus, 
sub  pena  .x.  soL  prò  quolibet  castaido  et  massario. 

II.    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  quis  de  arte  emerit 
lanam  vel  buldrones  sive  me^anas  lavatam,  lavatos  sive  lavatas 

H5  tam  in  aqua  dulci  quam  in  sarsa,  quod  debeant  illam  lanam  vel 
buldrones  sive  me^inas  mittere  ad  solem  et  scosare  vel  scosari 
facere  ad  udllitatem  emptoris,  sub  pena  .x.  sol.  bon.  prò  quolibet 
cemonario,  salvo  quod  si  plures  sacchos  sive  £sixos  ement,  et  es- 

117.  lanam]  Coti  nel  cod.       145,  urea]  Coti  nel  cod,       146.  scoiare]  Coti  nel  cod. 


324  ARTE  DELLA  ^,ANA 


sent  ìq  concordia  cum  venditore,  mitere  solun^modo  unum  sachum 
vel  fassum  ad  solem  et  neminem  de  aliis,  quantum  ille  anami-  150 
nueretur.  licitum  sit  cuillibet  facere  voUenti. 

III.  Item,  statuimus  quod  castaidi  et  massarius  debeant  ha- 
bere  unum  quatemum,  ubi  scribantur  omnes  denuntiationes  &cte 
a  procdratorìbus  vel  ab  aliis  personis  que  denuntiarent  aliquid 
factum  con  tra  artem^  et  condempnadones  et  absoiutiones  faae  155 
de  dictis  denuntiationibus.  ^  legatur  coram  hominibus  artis,  con- 
gregata arte,  item,  quod  sì  aiiquis  fecerit  suam  defensionem  de 
aliqua  accusatione  vel  denuntiatione  de  eo  facta,  quod  illa  defensio 
scribatur  bene  et  dilligenter  in  quatemo  predicto;  et  illì  qui  fuerìnt 
ad  videndam  ratìonem  massarii  debeant  videre  condempnationes  160 
et  ^bsoUutiones  factas  a  castaldis  qui  fuerint  tempore  ipsius  mas- 
sarii. et  si  invenerint  aliquem  iniuste  absolutum,  debeant  con- 
dempnare  illos  castaldos  et  massarium  in  illa  quantitate  qua 
ilU  debuissent  condempnare  illum  quem  iniuste  absolvissent  ;  et 
habeant  .x.  soL  bon.  prò  eorum  feudo,  et  non  possint  inquirì  165 
castaidi -et  massarius  de  bis  que  fecerint  voluntate  consilii  ards. 
et  debeant  habere  inquisitores  rationis»  prò  videnda  ratione  veteris 
massarii  et  prò  videndis  absolutionibus  et  condempnationibus  pre- 
dictis,  tantum  «x.  sol.  bon.,  secundum  quod  contìnetur  in  statuto 
de  inquisitionibus  radonis.  170 

e.  6  B  mi.    Item,  statuimus  quod  nullus  de  cetero  recipiatur  in  so- 

cietate,  ducendo  eum  qui  voluerit  intrare  pet  manum  supra  domum 
ards  Lane»  sed  dicatur  coram  tota  societate  bona  fide  coadunata 
supra  domum  per  nundos  societads  voluntate  castaldorum;  et 
secundum  quod  placuerit  malori  pard  facere,  ita  fiat*  175 

V.  Item,  ad  removendum  omnem  firaudem  et  suspidonem 
que  possit  esse  de  castaldis  ards  Lane,  statuimus  et  ordinamus 
quod  de  cetero  nullus  castaldus  de  arte  possit  vel  debeat  aliquam 
reformadonem  de  factis  ards  facere,  nisi  fuerint  presentes  omnes 
Castaldi,  vel  duo  eorum  ad  minus.  180 

VI.  Item,  ad  hoc  quod  castaidi  ards  debeant  obediri,  statui- 
mus et  ordinamus,  quod  onmes  qui  stant  supra  domum  ards  ad 

150.  CotU  falfum        165.  Dopo  fendo  //  retto  è  di  scrùtura  diverta. 


STATUTI  DEL  .MCCLVI.  325 

yendendum  pannos^  qui  non  sunt  de  arte,  debeant  iurare  precepta 
castaldorum  et  sub  castaldìs,  et  facere  securìtatem  de  .e.  sol.  ben. 

185  de  observando  eorum  precepta. 

VII.  Item,  statuimus  quod  ad  removendum  discordiam  que 
posset  esse  inter  ementes  pannos  et  vendentes»  et  quia  testores 
non  ame^ant  bene  pannos»  quod  panni  tales  debeant  per  assa^a- 
tores  pannorum  assa^arì,  quod  longus  debeat  adsumare  curtum, 

190  mensurando  unum  in  capite  alterìus. 

Vili.  Item,  ad  hoc»  ne  sit  contentio  inter  gualchiranos  et 
homines  de  arte,  statuimus  et  ordinamus  quod  licitum  sit  gualchi- 
ranis  retinere  pignus  prò  guaichatura  ab  illis  qui  noiuerint  assetare 
et  facere  secum  rationem  de  eo  quod  eis  gualchaverint. 

195        Die  .vili,  exeunte  aprili  iecta  fuerunt  hec  statuta  et  approbata     e.  6cd 
per  ancianos  et  consules  in  presentia  domini  lacobi  iudicis  ca- 
pitane! secundum  formam  statuti. 

Et  ego  Ambrosius  notarius»  artis  drapperie  notarius»  scripsi, 
subscripsi»  signavi. 

200        .MccLXii.,  indictione  quinta,  die  .vi.  inorante  februario  appro- 
bata per  ancianos  et  consules. 

Ego  Uguitio  de  Banbaglolis  notarius  subscripsi. 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


DELL'  ANNO  JiiCCLXXXnL 


CON  AGGIUNTE  FORSE  POSTERIORI 


SANCTi  Spiritus  adsit  nobìs  grada,  amen,  millesimo  .cclxxxiii., 
indictione  .xu  in  nomine  Patrìs  et  Filii  et  Spiritus  Sancti. 
amen,  hec  sunt  statuta  et  ordinamenta  societads  artìs  Fornito- 
rum  spadarum»  facta,  corecta  et  approbata  per  prudentes  viros 

5  dominum  Mercadantem  spadarium,  dominum  lohannem  de  Mensa 
spadarìum,  dominum  Franrìscum  domini  luliani  spadarium,  et 
dominum  Gerardinum  spadarium  de  societate  ards  Fornitorum 
spadarum,  ellectos  a  dominis  Beldomando  spadarìo  et  a  domino 
Benedicto  spadario,  ministralibus  societatis  predicte,  ad  faciendum, 

IO  corrigendum  et  aprobandum  omnia  infrascrìpta  statuta  et  ordi- 
namenta,  qui  etiam  confirmati  fuerunt  ab  ipsa  societate,  et  ad  hec 
omnia  et  singula  facienda,  ut  dictum  est,  secundum  tenorem  re- 
formationis  societatis  eiusdem  ad  honorem  domini  nostri  Ihesu 
Christi,  beate  Marie  semper  virginis  matris  eius,  beatorum  apostol- 

15  lorum  Petri  et  Pauli  et  beati  lohannis  Batiste  et  evangeliste  et 
omnium  aliorum  sanctorum  et  sancurum  Dei,  ad  honorem  et  ho- 
num  statum  communis  et  popuUi  Bononie  et  societatis  prediae. 

I.      SaCRAMENTUM  AfINISTRALIUM  SGOETATIS.      RUBRICA. 

IURO  ego  ministralis  societatis  Fornitorum  spadarum  bona  fide, 
sine  fraude,  remoto  hodio,  amore,  timore,  predo  vei  precibus, 
observare  et  observari  facere  hominibus  diae  societatis  onmia  sta- 

3-4,  Era  scritto  prima  Forbitorum^  che  fu  poi  corretto,       7.  Cod.  Forbltoram,  come 
in  tutti  gli  altri  luoghi,  fuorché  nei  due  dove  fu  fatta  la  correzione  topraindicata. 

Statuti  bologneii.  Voi.  H.  21* 


CIA 


330  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 

tuta  et  prdinamenta  diete  societatis  que  superìus  et  inferìus  decla- 
rantur,  et  regere,  conducere  et  defiendere  et  in  bono  statu  manu-  5 
tenere  societatem  predictam  et  universitatem  totani,  bona  fide  et 
omni  fraude  remota,  et  sacramento  ministrales  teneantur  precise 
exibere  consillium,  auxillium  et  favorem  toto  eorum  posse  cuilibet 
homini  diete  societatis  eis  petenti  de  omnibus  suis  factis  et  eius 
litibus  et  questionibusy  que  vel  quibus  haberent  in  curia  communis  io 
Bononie  vai  extra,  et  pedtiones  eius  ponere  in  corpore  diete  so- 
tietatis  infra  tertiam  diem  postquam  eis  dederit  in  scriptis  ;  et  sicut 
sodetati  placuerit,  ita  ministrales  facere  et  exereere  teneantur. 


IL    Sacram£ntum  notarii  societatis.    Rubrica. 

IUKO  ego  notarius  societatis  bona  fide,  sine  fìraude  omnium,  seri- 
bere  omnes  scripturas  societatis  predicte  que  preeeperit  societas 
predicta  vel  ministrales  societatis  prò  honore  et  comodo  societatis, 
omni  occasione  remota,  sine  insto  Dei  impedimento,  sine  predo, 
preter  feudum  michi  concessum  per  statura  diete  societatis.  5 

III.      QyOT   DEBBNT   ESSE  MINISTRALES   ET   QUANTUM 

DURARE  DEBENT.      RUBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  dieta  societas  habeat  tantum 
duos  ministrales,  unus  quorum  sit  massarius  ;  et  durent  per  sex 
menses,  et  vadant  ad  brevia.  et  qui  habuerit  breve  debeat  in- 
continenti in  dieta  societate  facere  elieetionem,  elligendo  mellio- 
rem  et  utiliorem  quem  erediderit  in  dieta  sodetate  ^ss^.  et  mi-  5 
nistraies  veteres  teneantur  facere  iurare  novos,  sub  bano  quinque 
sol.  bon.  salvo  quod  massarius  debeat  habere  tria  brevia,  et  duo 
^ss^  debeant  in  concordia  ad  dictam  elieetionem  faciendam.  et 
illi  ministrales  teneantur  elligere  sex  de  illis  de  societate,  qui  sint 
de  consillio  sodetatis.  10 

I,  IO.  qaibus]  Corteggi  quas        II,  3.  que]  Coti  nel  cod» 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXni.  33 1 


IIIL    De  ellectione  mikistralium  faciekda.    Rubrica* 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministraies,  qui  prò  tempore 
enmt,  teneantur  facere  fieri  ellectionem  ad  brevia  per  .xv.  dìes 
ante  festuxn  anni  novi,  et  per  .xv.  dies  ante  festum  sanctì  Petrì. 
et  ministrales  teneantur  unicuique  socio  conquerend  de  alio  fa- 
5  cere  rationem  de  unaquaque  re;  et  socìi  teneantur  mandata  mi- 
nistralium  obedìre,  sub  pena  .xx.  sol.  bon. 

v.  qualiter  illi  qui  emunt  spatas  vel  aliquid  aliud  in 
groso  a  porensibus  teneantur  ministralibus  consignare. 
Rubrica. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  dieta  societate, 
qui  emerìt  stellas,  spatas,  frota,  preta  sive  smirìglum,  pomma  et 
el^as  in  groso  et  aliquem  corìum  ad  minutum  vel  in  grossum 
ab  aliquo  forensi,  teneatur  ipsas  disgaregare  super  strata  currente 
5  a  seralio  strate  maioris  usque  ad  seralium  porte  Steri  antiqua, 
scilicet  a  domo  Romanciorum  usque  ad  domum  Baxacomatrum, 
et  consignare  ministralibus  infra  tertiam  diem  postquam  emerit. 
salvo  quod  omnes  illi  de  sodetate  possint  emere  stellas  extra  di- 
strictum    Bononie  sine  consignatione  ;  set  si  emerit  in  civitate 

IO  et  districtu  Bononie  ab  aliquo  forensi,  teneatur  consignare  mi- 
nistralibus infra  tertium  diem  postquam  emerit,  ut  dictum  est. 
et  intelligatur  forensis  a  quo  emerìt  stellas  quilibet  qui  non  est 
in  dicu  societate.  salvo  edam  et  reservato  quod,  si  aliquis  de 
diaa  societate  fecerit  venire  ferucias  de  alieno  districtu,  illas  non 

15  teneatur  discaregare  in  locis  ordinads  in  dicto  statuto  nec  con- 
signare ministralibus  ;  immo  sit  licitum  eis  discaregare  ubi  volue- 
rint,  et  facere  de  dicds  feruciis  quidquid  eis  placuerit  ad  eorum 
voluntatem.  et  nichil  de  dictis  rebus  consignatis  non  esse  lu- 
crati a  dieta  societate  vel  alique  ipsarum,  nisi  secundum  hunc 

20  modum  :  quod  si  ministrales  voluerint  de  stellis,  quilibet  teneatur 

V,  3.  aliquem]  Coti  nel  cod,       4.  disgaregare]  Così  nel  cod.       5.  antiqua]  Coti  nel 
cod,       17.  Cod.  eo         18-19.  non  -  lucrati]  Correggi  non  debet  esse  Incratnm 


e.    1  D 


332  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


dare  dictis  ministralibus  dictas  stellas  vel  massarìo  diete  societatis, 
lucrando  de  quolibet  centonario  de  eo  quod  emerìt  sex  denarios 
bon.  et  non  plus,  et  a  sociis  non  possit  lucrar!  decenter  plus 
quam  duos  sol.  bon.  et  si  in  fundico  societatìs  predicte  non 
essent  de  stellis  ad  suffidentiam,  quilibet  teneatur,  qui  de  stellis  25 
habuerìt,  dare  et  designare  dicto  massario  vel  ministralibus  dìae 
sodetatis  omnes  stellas  ;  et  tunc  massarìus,  in  ilio  casu,  teneatur  ei 
vel  eis  dare  de  lucro»  prò  quolibet  centonario  stellarum,  duos  sol. 
bon.  et  ministrales  teneantur  eas  dividere  inter  socios  bona  fide» 
sine  fraude;  et  ipsi  sodi  teneantur  solvere  massario  diete  sode-  30 
tatis  quilibet  partem  suam  de  rebus  datis  et  consignatis  eis  et 
receptis.  et  hoc  teneatur  facere,  in  pena  trium  soL  prò  qualibet 
vice;  quod  bannum  non  possit  reoùtti.  et  qui  ement  res  supra- 
diaas,  nisi  eas  consignaverit  ministralibus  et  discaregaverit,  ut 
dictum  est,  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  .xx.  soL  bon.;  ss 
quod  bannum  non  possit  remitti. 

VI.      QUALITER  ILLI  DE  SOCIETATE  VADANT  AD  LOCUM  ORDINATUM 

CUM  CYTATI  FUERINT.      RUBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  sodetate  pre- 
dieta  teneatur  ire  ad  locum  ordinatum,  quando  dictum  fuerit 
ei  vel  domui  sue  sive  stationi  a  nundo  vel  ministralibus  sode- 
tatisy  sub  banno  sex  den.  bon.;  nec  de  dicto  loco  se  separare, 
sub  dieta  pena  et  banno.  et  si  ministrales  non  interfiiierint  diete  5 
congregationi,  solvat  quilibet,  nomine  banni,  qui  non  interffiierit, 
•XII.  bon.;  quod  bannum  non  possit  remitti,  nisi  remanserit  et 
fuerit  insto  Dei  impedimento. 

VII.    Quod  nullus  de  societate  det  ad  laborandum 

ALTERIUS   LABORATORI.       RuBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  debeat 
dare  alieni  alieno  laboratori,  qui  dare  tenuerit  aliquid  diao  ma- 

aa.  Cod.  cent.        a8.  CW.  cent.  stdl.       VII,  a.  dare]  IiUendi  ad  laborandum 


STATUTI  DEL  ^CCLXXXUL  333 

gìstro,  donec  satisfecerìt  dicto  magistro  de  suis  operìbus.    et  qui 
contra  fecerit  solvat  nomine  banni,  quociens  contra  fecerit,  .x.  sol. 
5  bon.  prò  qualibet  vice,  et  nichilominus  teneatur  et  debeat  resti- 
mere  laboratorem. 

vili.    quod  nullus  mitat  stellas  extra  civitatem  bononie. 

Rubrica. 

ITEM,  sutuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  de  societate  debeat 
mitere  neque  dare  nec  dari  facere  nec  vendere,  sine  licentia 
amborum  ministralium,  aliquam  stellam  extra  dvitatem  Bononie 
nec  in  civitate  Bononie,  nec  dare  alieni  forensL  et  qui  contra 
5  fecerit  solvat  prò  qualibet  vice  .x.  soL  bon.  ;  quod  bannum  non 
possit  remitti,  salvo  quod  licitum  sit  unicuique  donare  duo  paria 
stellarum  cui  voluerìt,  et  non  plus. 

VIIIL    Quantum  ministrales  tenentur  coadunare 

SOCIETATEM.      RUBRICA. 

ITEM,  statuimus  quod  ministrales,  qui  nunc  sunt  et  qui  prò  tem- 
pore erunt,  teneantur  ad  minus  onmi  mense  quoadunare  so- 
cietatem,  sub  banno  .xii.  bon.;  et  non  possit  remitti,  nisi  pla- 
cuerit  malori  parti  societatis  in  prima  dominica  mensis. 

X.    De  hiis  qui  voluerint  artem  Fornitorum  adiscere. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus,  prò  bono  statu  societatis,  quod 
quilibet  qui  voluerit  artem  Fornitorum  adiscere,  possit,  et  qui- 
libet  de  societate  possit  habere  et  retinere  ac  pactum  facere  cum 
quolibet  volente  diaam  artem  imparare,  hoc  modo,  scilicet,  quod 
5  ille  qui  voluerit  dictam  artem  adiscere  promitat  stare  cum  magi- 
stro sive  magistris  per  .v.  |  annos  suis  expensis  ;  et  si  voluerint 
stare  per  .vii.  expensis  magistri,  magister  accipere  possit,  dando 
on^ni  anno  discipulus,  in  nativitate  Domini,  et  aportare  ad  do- 

X.  Cod,  omette  qjji      8.  aporUre]  CoH  nei  cod. 


CSA 


334  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 

mum  magistri  unum  amessere,  scilicet   duos  capones  bonos  et 
pingues  et  duas  focacias  de  alba  farina;  et  bona  societatis,  sodonim  io 
et  magistri  custodire  et  salvare,     et  qui  contra  fecerit  solvat  no- 
mine banni  .xx.  sol.  bon.,  et  pactum  non  valeat.    salvo  quod 
quilibet  de  societate  possit  instruere  et  docere  et  in  discipulum  ac- 
dpere  omnes   et  singulos  qui   essent  filli  alicuius  de  societate 
predicte  in  minori  et  maiorì  termino  et  sine  amessere,  ad  eorum  15 
omnimodam  voluntatem.     et  per  notarium  societatis  debeant  fieri 
omnia  supradicta  instrumenta;  alias  sint  cassa,    et  dicti  mini- 
strales  altquem  aliter  non  recipìant,  sub  dieta  pena  et  banno,  et 
teneantur  per  sacramentum;  salvo  quod   dictum  statutum  non 
preiudicet  in  illis  qui  fecerunt  fieri  instrumènta  bine  retro,  nisi  20 
secundum  modum  statuti  veterìs.    et  ab  hodie  in  antea  dictum 
statutum  in  qualibet  parte  sui  debeat  observarì,  sub  dieta  pena 
et  banno. 

XI.    De  rebus  furatis  vendendis.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  teneatur  res  illas, 
quas  crediderit  esse  fiiratas,  retinere  usque  ad  tres  dies,  que 
ad  manu  eius  pervenerint,  donec  siverit  veritatem,  et  ministra- 
libus  consignare,  et  de  precio  nichil  dare  venditori,  et  qui  contra 
fecerit  solvat  nomine  banni  prò  qualibet  vice  .v.  sol.  bon.  5 

XII.    De  eundo  ad  socium  defuntum.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  qiiod  quandocumque  aliquis  de 
dieta  societate  moriretur,  quod  Deus  avertati  societas  et  soeìi 
teneantur  se  coadunare,  et  ministrales  teneantur  eos  coadunari 
facere,  et  ire  ad  defiunetum,  et  nee  inde  se  separare  sine  lieeneia 
ministralium,  et  ad  sepulturam  portare,  si  expedierìt.  et  qui  non  5 
venerit  et  cytatus  fuerit  solvat  nomine  banni  .xii.  denarios  bon.  ; 
et  qui  recusaverit  portare  solvat  nomine  banni  .v.  sol.  bon. 

X,  IO.  aocionim]  Cod.  sSe       XI,  3.  mtnu]  Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXm.  335 


XIII.    Db  kebus  soaoRUM  non  blasebìandis.    Rubrica. 

ITBM,  sutuimus  et  ordmamus  quod  nuUus  de  diaa  sodetate  de- 
beat blasemare  res  sodorum,  nec  vocare  aliquem  qui  esset  ante 
stationem  aliquomm  sociorum  malidose  vel  fraudulenter.  et  qui 
centra  fecerìt  solvat  nomine  banni  ju.  solid.  bon. 

Xlin.    De  socibtate  non  facienda  cum  aliquo 

QUI  NON   SIT   DICTE  ARTIS.      RUBRICA. 

ITBM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  dieta  sodetate  de« 
beat  vel  possit  facere  sodetatem  cum  aliquo,  qui  non  sit  de 
dieta  societate  et  qui  non  exercuerit  dictam  artem.    et  qui  contra 
fecerìt  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.,  et  infra  tertium  diem 
5  dividat  se  ab  ilio  qui  non  fecerìt  predicta,  ut  dictum  est. 

XV.  De  feudo  notarii  societatis.    Rubrica. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  notarìus  sodeutis  habeat 
prò  suo  feudo  singulis  sex  mensibus  .x.  sol.  bon.,  et  massa- 
rìus  sodetatts  teneatur  solvere  in  fine,  et  si  contra  fecerìt,  solvat 
nomine  banni  .lu.  soL  bon.  salvo  quod,  si  inveniretur  aliquis 
5  qui  velit  facere  dictum  offidum  prò  minori  quantitate,  ministrales 
teneantur  ipsum  accipere.  et  si  non  fecerìt  suum  officium,  non 
habeat  feudum,  ni  remanserìt  insto  Dei  impedimento. 

XVI.  De  feudo  nuntii  societatis.    Rubrica. 

Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nundus  societatis  habeat  prò 
suo  feudo  singulis  sex  mensibus  .vi.  sol.  bon.,  et  massarìus 
sodetatis  teneatur  sibi  solvere  in  fine  dicti  termini,  et  si  contra 
fecerìt,  solvat  nomine  banni  .ii.  sol.  bon.  salvo  quod,  si  inveniretur 
5  qui  vellet  dictum  offidum  facere  prò  minorì  predo,  ministrales 
teneantur  ipsum  acdpere.  et  si  non  fecerìt  suum  offidum,  non 
habeat  suum  feudum,  nisi  remanserìt  insto  Dei  impedimento. 


336  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


e.  >• 


XVII.    Db  tbreno  campi  fori  non  locando.    Rubrica. 

ITBM»  sutuimus  et  ordinamus  quod  nulius  de  dicu  sodetate 
debeat  vel  possit  dare  vel  concedere  seu  legare  aliquo  modo 
vel  ingenìo  suam  partem  vel  de  sua  parte  tereni  merchati,  nìsi 
suo  fillio  vel  filliis,  sive  fratri  vel  firatrìbus,  qui  exercuerit  artem 
Fomitorum  spadarum.  5 

xviii.    qyod  nullus  emat  spatas  in  grosso  tempore  fori. 

Rubrica. 

ITBM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nulius  emat  spatas  in  campo 
merchati  vel  alibi  tempore  fori  ab  aUquo  in  grosso,  nisi  ipse 
emeret  prò  tota  societate.  et  qui  contra  fecerit  solvat  prò  qua- 
libet  vice  «xx.  sol.  bon.  ;  et  spate  veniant  in  sodetate,  nisi  ab  iUis 
de  sodetate  emerit.  5 

XVIIIL    De  hiis  qui  possunt  vel  debent  recipi  in  societate. 

Rubrica. 

ITEU,  statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  bonus  homo  legalis 
dvitatis  et  distrìctus  Bononie  et  bone  fame  et  oppinionis  possit 
et  debeat  recipi  in  dieta  societate,  volendo  bene  et  legaiiter  di- 
ctam  artem  exercere,  dando  et  solvendo  massarìo  diete  sode- 
tatis  recipienti  et  stipulanti  prò  dieta  sodetate  .xl.  sol.  bon.,  et  5 
unum  coretum  sive  convivium  facere  fieri  suis  expensis  illius 
qui  intraverit  in  dieta  sodetate  ministralibus  et  notano  sodetatis 
cum  sex  de  illis  de  societate  quos  ipsi  voluerìnt  acdpere,  et  di- 
ctum  convivium  facere  ad  voluntatem  ministralium,  tempore  quo 
intraverit  societatem  predictam.  et  salvo  quod  fiUii  iUorum  qui  io 
sunt  in  diaa  societate  possit  recipi  sine  dictos  .xl.  sol.  bon., 
dum  tamen  fadant  convivium  sive  coretum  fieri  ministralibus 
cum  sex  de  illis  de  sodetate,  ut  supra  de  convivio  dictum  est 

XVniI,  II.  ponit]  Coti  nel  cod.     dictos]  Coti  nel  eod. 


STATUTI  DEL  J4CCLXXXIIL  337 

nec  aliquis  amodo  in  antea  modo  aliquo  vel  ingenio  possit  recipi 

15  nec  prò  socio  haberì,  nisi  secundum  supradictum  modum  et  for- 
mam.  et  si  dieta  non  faceret  vel  fieri  faceret,  non  habeantur  prò 
sociis,  nec  aliquis  de  dieta  societate  possit  contrahere  societatem 
cum  eo  qui  prediaa  non  faceret,  nec  dare  ei  vel  eis  partem  de  rebus 
contiDgentibus  ad  artem  predicum.    et  nichìlominus  dare  teneatur 

20  ipsi  massario  qui  intrare  voluerit  in  dieta  societate,  prò  introitu 
societatis,  .xl.  sol.  bon.  et  convivium,  excepto  filio,  qui  facere 
teneatur  convivium  tantum,  ut  dictum  est.  et  ille  vel  illi  qui 
intraverint  in  dieta  societate,  et  observaverit  integre  predieta, 
habeat  partem  in  tereno  eampi  fori  diete  societatis,  et  sit  de  dieta 

25  societate  ut  alii  sodi  qui  habent  partem  in  dìeto  tereno.  et  si- 
quis  intraverit  in  dieta  societate  contra  dietam  formam,  non  valeat 
nec  teneat,  immo  incontinenti  eassetur.  et  insuper  sjmdici  con- 
dempnare  teneantur  cuilibet  ministrali  qui  contra  feeerit  .xx.  sol. 
bon.    et  hoc  statutum  et  ordinamentum  sit  precisum  in  qualibet 

30  parte  sui  et  precise  debeat  observari,  ita  quod  nullo  modo  possit 
absolvi  vel  iritari  per  dietam  societatem. 

XX.      QyOD   PATOALES  ET  DISCIPULI  DEBEANT  DEFERE 

IKSTRUMBNTA.      RUBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  de  dieta  societate 
qui  habent  eorum  patoales  sive  discipulos  debeant  deferre  et 
consignare  ministralibus  et  notano  societatis  omnia  eorum  instru- 
menta de  dicds  eorum  patoalibus  et  diseipulis  confeeta,  quando- 
5  cumque  a  predietis  ministralibus  eis  preeeptum  fuerit.  et  mini- 
strales  predieti  teneantur  fieri  facere  de  predietis  instrumentis 
unum  memoriale  prò  ipsa  societate;  in  quo  quidem  memoriali 
conseribi  et  poni  debeant  anni  Domini,  dies,  indietio  et  tenor 
ipsius  instrumenti,  ita  quod  societas  non  possit  ex  hoc  in  aliquo 
IO  defiraudari.  et  si  in  fine  termini  dieti  patoales  et  discipuli  volue- 
rint  intrare  societatem,  intrare  posslnt;  set  teneatur  quilibet  di- 
aorum  patoalium  sive  discipulorum  dare  ipsi  massario  recipienti 
prò  dieta  societate,  prò  introitu  societatis  predicte,  .xl.  sol.  bon. 
et  convivium,  ut  supra  in  precedenti  statuto  plenius  continetur. 

Siaiuti  bologneti.  Voi.  U.  22 


338  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 

et  si  dieta  non  facerent,  non  habeantur  prò  sociis,  nec  aliquis  de  15 
dieta  sodetate  possit  contrahere  sodetatem  cum  eo  vel  eis  qui 
predicta  non  faceret,  nec  dare  ei  vel  eis  partem  de  rebus  contin- 
gentibus  ad  artem  prediaam, 

XXL  QUOD  NULLUS  POSSIT  NEQ.UE  DEBEAT  VENDERE  ALIQ.UAM 
SPATAM  NOVAM  PRO  VECLA  NEQ.UE  VECLAM  PRO  NOVA.  RU- 
BRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  dieta  soeietate 
possit  neque  debeat  modo  aliquo  vel  ingenio  vendere  neque 
dare  sive  cambiare  alicui  de  civitate  Bononle  sive  forensi  aliquam 
ensem  sive  quadrellum  novam  vel  novum  prò  vedo  vel  veda, 
e  3  A  nec  veclam  vel  1  veclum  prò  nova  vel  novo,  et  qui  contra  fé-  5 
cent  solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon.,  medietas  cuius  banni  sit 
accusantis  et  allia  societatis. 

XXII.  QUALITER  DEBENT  ELLIGI  DUO  STNDICI  QUI  DEBENT  SYK- 
DICARE  MINISTRALES  VETERES  ET  INQUIRERE  RATIONSM  MASSARI! 

SOCIETATIS.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministrales  societatis,  qui 
sunt  vel  prò  tempore  erunt,  per  .xv.  dies  ante  quam  exeant  de 
eorum  ofEcio,  sciUcet  quando  ellectio  ministralium  novorum  fiet, 
teneantur  et  debeant  eligere  ad  brevia  duos  syndicos  de  illìs 
de.  soeietate,  qui  syndiei  debeant  videre  omnes  seripturas  mini-  5 
stralium  veterum  et  omnes  denuntiationes  faaas  coram  eis,  et 
omnes  alias  seripturas  et  vices  per  totum  eorum  tempus  faetas  et 
ad  eorum  manus  perventas,  et  condempnationes  ab  eis  faetas, 
et  etiam  inquirere  introitus  et  expensas  ministralium  et  massarìi 
diete  societatis.  et  si  invenerint  aliquem  ex  ipsis  vel  ipsi  habere  io 
de  avere  sodetatis  aut  male  expendidisse,  debeant  illum  vel  illos 
qui  contrafecerint  condempnare  ut  restituat  quod  habuerit  et  male 


XXI,  3.  aliquam]  Coti  nel  cod.       XXIT»  7.  vices]  Coti  il  cod,;  ma  eerto  per  errore; 
forte  dee  leggerti  ras  io.  ipsi]  Coti  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXIH.  359 

expendiderit,  et  tantumdem  de  suo.  et  si  invenerìnt  dictos  mi- 
nistraies  stetisse  et  remansisse  eorum  negligentia  quod  non  expe- 

15  dierint  predicta  negotia  et  facta,  et  quod  non  condempnaverìnt 
illos  qui  denuntiati  fuissent  contrafedsse  statutis  et  ordinamentis 
societads  prediae,  illi  sindici  debeant  ipsos  ministraies  veteres 
syndicare,  et  ipsos  condempnare  usque  in  quantitatem  .xx.  sol.  bon. 
et  solvi  facere  eis  prediaa  banna,  in  quo  aliquis  ipsius  societads  ad 

20  eorum  tempus  incidisset,  secundum  formam  statutorum  societads, 
et  diaa  pena  et  banna  ab  eis  exigere.  et  predicd  syndici  facere 
teneantur  predicta  et  inquirere  infra  duos  menses,  postquam  ellecd 
fuerìnt  ad  dictum  o£Bcium  ;  et  esse  debeant  ad  convivium  cum 
ministralibus  novìs  societads  et  veteribus. 

XXni.  Quod  nullus  debeat  elicere  aliq.uem  laboratorem, 
q.ui  non  habeat  stationem  per  se,  ad  aliq.uod  oppicium. 
Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  debeat 
elligere  aliquem  laboratorem  in  ministralem  sive  massarium,  qui 
non  habeat  stadonem  per  se  et  qui  non  faciat  et  exerceat  artem 
predictam  per  se,  nec  aliquem  oflScium  ipsius  societads  ei  dare;  et 
5  qui  contra  fecerit  soivat  nomine  banni  qualibet  vice  .iiu  sol.  bon., 
et  incondnend  debeat  alium  elligere. 

XXIIII.    Quod  nullus  vadat  ad  aliquam  stationem  soaoRUM 

SIVE   AD    ALIQUAM    PUSINAM    CUM   ALIQ.U0    Q.UI  VELLET   SPATAS 

IN  GROso.    Rubrica. 

ITEBI,  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  dieta  societate  de- 
beat ire  ad  aliquam  stadonem  neque  ad  fuxinas  cum  aliquo  qui 
vellet  emere  spatas  in  grosso  sive  quadrellos,  qui  non  sint  de 
dieta  societate.    et  hoc  ideo,  quia  merchatores  et  forenses  multum 
5  decipiebantur  et  magnum  dapnum  redpiebant  dieta  de  causa,     et 
quilibet  teneatur  per  sacramentum  et  in  pena  et  banno  .x.  sol. 

XXn»  16.  Cod,  >tit  et  ord.       19.  Cod.  locio       XXDI,  4.  tUqaem]  Coti  nel  eod. 


340  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 

bon.  prò  qualibet  vice;  et  quilibet  teneatur  accusare  per  sacra- 
mentum  ;  medietas  cuius  baimi  sit  accusantis  et  alia  societatis. 

XXV.    Quantum  illi  de  sociis  qui  habebunt  stbllas, 

POMA  ET  ELL^AS  DEBENT  LUCRARI  A  SOCIIS.      RUBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  qui  haberet 
stellas,  pomos  et  el(as  non  debeat  ab  aliquo  de  illis  qui  sunt 
in  massaria  sodetatìs  lucratus  esse  nec  lucrarì  de  du(ina  pomo- 
rum  plus  quam  sex  ^enarios,  et  de  centonario  stellarum  plus 
quam  sex  denarios,  et  de  du^ina  el^arum  plus  .ili.  denarìis.  et  J 
quilibet  teneamr  per  sacramentum  non  contra  facere,  in  banno 
et  pena  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice. 


XXVI.      QyOD  NULLUS  FACIAT  BINAM  SEU  STATIONBM 
TEMPORE  FORI  NISI  tN  BINA  SOaBTATIS.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate,  qui  habet 
partem  in  tereno  fori  et  qui  non  haberet  partem,  non  debeat  nec 
possit  habere  nec  facere  tempore  fori  aliquam  stationem  nec  lo- 
cum,  nisi  in  bina  sodetatis,  solvendo  iUi  qui  non  habent  partem 
in  foro  quod  videbitur  esse  conveniens  prò  eorum  stationibus.     5 


e.  3  n        XXVII.      QuOD  DIMITAT  EMERE  VEL  CUNgARE  ALICUI  LABORATORI 

PRO  ALIO  LABORATORI.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  societate  debeat, 
modo  aliquo  vel  ingenio,  permittere  laboratorìbus  suis  aportare 
prò  aliquo  suo  laboratore,  vel  emere  vel  cun^are  aliquam  spatam 
per  se  vel  alium  ;  et  si  contrafecerit,  magister  eius  teneatur  solvere 
prò  banno  .xx.  sol.  bon.,  salvo  quod  ipse  possit  cun^are  suo  patri  J 
et  fratri  sive  filio. 


XXVL  sTATioHBM]  Cod,  aoc       XXVII,  4.  Cod.  omette  si 


STATUTI  DEL  JAGCLXXXni.  341 


XXVin,    Db  statutis  souetatis  obsbrvamdis.    Rubrica. 

ITEMy  statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  teneatur  observare 
sututa  predicta,  et  teneatur  ad  bannum  et  banna  suprascripta 
et  infrascripta,  et  que  de  novo  efidentur,  et  solvere  condempna- 
tiones  et  coUectas  factas  et  fadendas,  impositas  et  imponendas. 
5  ab  sacramento  sint  absoluti  ad  voluntatem  ministralium. 

XXVIIII.      QUALITER  lUNISTRALES  TENBNTUR  lUS  OBSERVARB 

OmOBUS  DE  SOQETATE.      RUBRICA. 

ITEM,  sutuimus  et  ordinamus  quod  ministrales  sodetatis  predicte 
debeant  redere  ius  cuilibet  de  dieta  sodetate  inter  eos  lidgantes 
usque  ad  quantìutem  .xx.  sol.  bon.,  et  quod  possìnt  predpere 
et  preceptum  facere  ut  solvat  ad  .x.  dies;  et  qui  ad  terminum 

5  non  solverit,  ab  inde  in  antea  solvat  prò  libra  soldum  et  prò 
soldo  denarium  ;  et  medietas  dicti  banni  sit  ministralium,  et  alia 
medietas  sodetatis.  et  ille  qui  cytatus  fuerit  coram  eis,  sive  prece- 
ptum fiierit  aliquid  a  dicds  ministralibus,  teneatur  solvere  .111.  de- 
narios  prò  quolibet  precepto  notano  societatis,  et  nuntio  societatis 

'o  prò  qualibet  cytatione  .1.  denarium. 

XXX.    De  condempkationibus  eugendis.    Rubrica. 

ITBM,  Statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  condempnatus 
fuerit  de  dieta  societate  vel  in  aliqua  pena  inciderit,  quod  mi- 
nistrales teneantur  d  acdpere  pignus  de  diaa  condempnatione, 
vel  de  eo  quod  solvere  deberet  aliqua  occasione,  et  si  quis  veta- 
5  verit  pignus  ministralibus  vel  alieni  eorum,  vel  nuntio  qui  pignus 
vellet  acdpere  de  mandato  ministralium,  solvat  prò  qualibet  vice 
•V.  soL  bon.,  et  nichilominus  teneatur  dare  pignus,  et  ministrales 
qui  prò  tempore  fuerint  dictam  penam  exigere,  et  pignora  acd- 
pere vel  acdpi  facere.    et  si  eorum  negligenda  remanserit  aliquid 

XXVllU,  a.  cnilibct  -  Utigutes]  Cosi  nel  cod. 


54^  SOCIETÀ  DEGÙ  SPADAI 

ad  solvendum,  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  debeant  sol-  io 
vere  totum  id»  quod  remanserit  eorum  negligentìa,  de  suo.     et  se- 
quentes  ministrales  dictam  penam  ab  eis  exigere  teneantur,  sub 
eadem  pena. 

XXXI.    De  precbptis  in  ministralibus  observandis.   Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  de  dieta  sodetate 
debeat  se  revellare»  seu  revellari,  contra  ministrales  de  dieta 
arte,  nec  venire  contra  eorum  precepta  eis  facta  de  hiis  ad  dictam 
societatem  et  hondnibus  diae  artis»  et  societatem  debeant  obser- 
vare  super  rebus  licitis  et  honestis.  et  qui  contrafecerit  solvat  5 
nomine  banni  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice. 

XXXII.     QyOD  NULLUS  DE  SOCIETATE  POSSIT  ACCIPERE  STATIONEM 

ALicui  SOCIO.    Rubrica. 

« 

ITEhi,  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  dieta  sodetate  per 
se  vel  aliam  personam  interpositam  possit  nec  debeat  alieui 
suo  socio  accipere  stationem  vel  locum,  nisi  eam  repudiaverit  in 
presentia  duorum  testium  de  diaa  societate  ad  minus>  nec  in  se- 
quenti  anno  eam  habitare  nec  stare;  et  qui  contrafecerit  solvat  5 
nomine  banni  tres  lib.  bon,  et  nichilominus  in  sequenti  anno  eam 
habitare  non  debeat  modo  aliquo  vel  ingenio,  et  hoc  statutum 
'  et  ordinamentum  sit  predsum  et  precise  debeat  observarì. 

«•  4  A  XXXIIL    De  beneditioke  faciekda.    Rubrica. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  ministrales  debeant  fieri  fa- 
cere  unam  pulcram  et  albam  benediaionem  omni  mense,  eum 
dieta  sodetas  se  congregaverìt,  et  eam  inter  socios  equaliter  di- 
videre et  dare,  expensis  societatis  ;  et  costet  ad  plus  .xviii.  den.  bon«; 
et  missam  cani  facere,  et  sacerdoti  dare  sex  bon.  5 

XXXI,  4.  Dopo  il  primo  societatem  nipp/rtc/ pertinentibiip  ;  la  seconda  ifoìta  il  toc.  del 
cod,  forte  tta  per  ttat.  (ttataU), 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXIH.  343 


XXXIIII.    De  festivitatibus  custodiendis  et  lbgi  facere 

QUOLIBET   MENSE.      RuBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dieta  societate 
non  debeat  in  die  dominico,  in  Pasca  natalis  Domini  cum 
tribus  diebus  post  ipsam,  in  anno  novo,  epiphania  Domini, 
conversio  sancti  Pauli,  sancte  Agnesie  virginis»  purìfBcatio  san- 
5  cte  Marie  incirìate  CO,  sancti  Blaxii,  sancti  Mathia  apostolus  ;  de 
mense  iannuarii  et  febbruarìi  sunt  diete  feste;  de  mense  martii, 
sancta  Maria  virgo,  die  veneris  sanctus,  resureetio  Domini  cum 
tribus  diebus;  de  mense  apriiis,  sanctus  Marchus  evangelista;  de 
mense  madii,  sanctus  laeobus  et  sanctus  Phìiipus,  Pasca  sansio- 

10  nisC*);  de  mense  iunii,  sanctus  Bemabe  apostolus,  sanctus  lohannes 
Barista,  sanctus  lohannes  Paulus,  sanctus  Petrus  apostolus;  de 
mense  iulii,  sancta  Malgarita  virgo,  sancta  Maria  Madalena,  san- 
ctus laeobus  apostolus;  de  mense  agusti,  sanctus  Dominicus, 
sanctus  Laurenrius,  sancta  Maria  virgo,  sanctus  Bertholomeus  apo- 

15  stulus,  decolatìo  saned  lohannis;  de  mense  septembris,  sancta 
Maria  virgo,  sanctus  Matheus  evangelista,  sanctus  Michael;  de 
mense  octubris,  sanctus  Francischus,  sanctus  Lucha  evangelista, 
sanctus  Simon  et  Inda  apostolus  ;  de  mense  novembris,  comemo- 
ratio  Omnium  sanctorum,  sanaus  Andreas  apostolus,  sancta  Ca- 

20  telina;  de  mense  decembris,  sancta  Lucia  virgo,  sanctus  Tomas 
apostolus;  vendere,  mostrare,  portare  allicui,  actare,  nec  molare 
seu  molari  facere,  nec  aliquid  aliud  opus  facere  spectans  ad  di- 
ctam  artem  vel  fieri  facere,  nec  scrinea  aperu  tenere;  set  liceat 
unicuique  spatas  venditas  et  aptatas  redere  et  cospelum  ponere 

25  et  afillare,  sucare,  et  corigiam  forare,  et  qui  contra  fecerit  solvat 
prò  qualibet  vice  nomine  banni  .111.  sol.  bon.  et  quilibet  teneatur 
contrafacientem,  tam  magistrum  quam  discipulum,  accusare,  et 
medietas  cuius  banni  sit  societatis  et  alia  accusantis;  qui  magi- 

38.  cuiiu]  Co^  nel  cod. 

(i)  La  festa  della  Candelara,  che  a  Bologna  dicono  «  Incerìola  ». 
(2)  Cioè  «  Pasqua  dell'Ascensione  ». 


344  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


e.  4B 


ster  teneatur  solvere  condempnationes  prò  suo  discipulo  qui  contra- 
fecerit  et  ministrales  teneantur  quolibet  mense»  quando  societas  30 
congregatur,  legere  festivitates  illius  mensis  in  prima  doQtiinica,  in 
pena  .v.  sol.  bon.  et  quod  omnes  illi  qui  contravenerìnt  sive  fé- 
cerint  vel  si  venerint,  tunc  cohdempnentur  in  .m.  sol.  bon.,  ut 
in  statuto  continetur. 

Aditum  fuit  dicto  statuto  quod  ministrales  et  massarìi  et  illi  35 
de  consillio  societatis  predicte  tempore  exercitus  et  cavalcate  com- 
munis  Bononie  habeant  plenum,  purum  et  tiberum  arbitrìum 
dandi  licentiam  hominibus  diete  societatis  vendendi  et  aliud  opus 
faciendi,  ad  arbitrium  ministralium  et  illorum  de  consillio  qui 
sunt  et  qui  prò  tempore  erunt,  in  dictis  diebus  festivis  prohibids  40 
in  dicto  statuto,  si  in  dictis  diebus  festivis  contingeret  esse  exer- 
dtus  vel  cavalcata,  non  obstante  dicto  statuto. 

XXXV.    Quod  nullus  de  dicta  societate  non  possit  emere 

VEL  VENDERE  VEL  CUNQARE  ALIQ.UAM  SPATAM  VEL  QUADRELLUM 
ALICUI  REVENDITORI.      RuBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus,  ad  hoc  ut  veritas  melius  posit  siri 
et  inveniri  de  spatis  et  quadrellis  foratis,  ut  amodo  non  £u- 
rentur  malo  modo;  statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dicta 
societate  modo  aliquo  vel  ingenio,  per  se  nec  per  aliam  perso- 
nam,  non  debeat  emere  vel  vendere  nec  cun^are,  nec  cunfari  5 
facere  nec  emi  facere  nec  vendi  facere  aliquam  spatam  vel  qua- 
drellum  alieni  revenditori,  sub  pena  et  banno  prò  qualibet  vice 
.X.  sol.  bon.  ;  medietas  cuius  banni  sit  societatis  et  alia  accusantis. 
qui  revenditor  intelligatur  qui  facerent  fieri  vel  actari  spatas  vel 
quadrellos  causa  revendendi  ea  vel  eas  in  minutum'vel  in  grossum.  io 

XXXVI.    Quantum  notarius  habere  debet  a  quolibet 

INTRANTE   SOCIETATEM.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  notarius  societatis  debeat 
habere  et  recipere  a  quolibet,  qui  intraverit  societatem,  .xn.  de- 
nar.  bon. 


STATUTI  DEL  •MCCLXXXm.  345 


XXXVIL    Db  ratioke  udbhda 

ET   SBCURITATE  PRBSTANDA   A  MASSIkRIO.      ROBRICA. 

1TBM /  statuimus  et  ordinamus  quod  massarius,  infra  .xv.  dies 
deposito  suo  officio,  teneatur  dare  et  consigliare  massarìo  novo 
totum  id  quod  habuerìt  et  ad  eius  manus  pervenerìt  de  societate,  et 
massarius  novus  teneatur  dare  bonam  securìtatem  ministralibus  prò 
5   diaa  societate  recipientibus  de  avere  societatis  salvando  et  guar- 
dando, sub  pena,  qui  contrafecerit,  .xx.  sol.  bon. 

XXXVIII.     Quod  biinistralbs  faciant  fieri  unum  corbdum. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimiss  et  ordinamus  quod  ministttiles  nervi  «e  >9«tefes 
et  syndici  teneantur  facere  unum  coredum  simul,  ih  quo  in- 
tersit  notaiius  societatis;  qui  ministrales  debeant  habere  cum  dictis 
pecsonis  et  recipert^  de  avere  societatis  prò  ipso  coredo  facìeodo 
5  .xx.  soL  bon.j  et  massarius  societatis  dictum  coredum  facere  te- 
neatur ad  domum  suam. 

XXXVIIII.    Quod  si  aliquis  db  dicta  soaETATE  kon  habubrct 

LOCUM  VEL  STATIONEM  NEC  LABORAVBRIT,  NON  HABEAT  LUCRUM 
ALIQ1UOD  A  DICTA  SOCIETATE.      RUBRICA. 

ITEU,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  dicta  societate 
non  habuerit  locum  vel  sudonem  in  dicta  arte  vel  ad  dictam 
artem,  et  per  se  non  kboraverit  nec  laborare  fecerit,  non  possit 
nec  debeat  habere  aliquod  officium  nec  lucrum  diete  societatis. 

XXXX.  Quod  nullus  de  dicta  societate  non  accipiat  ali- 
auem  laboratorem  cum  eo,  nisi  sit  tbmporis  .vili.  annorum. 
Rubrica. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dieta  societate  nec 
aBquis  magister,  afiqoo  modo,  amodo  In  antea  non  pOMt  4iec 

XXXVII,  4.  Cod.  mata,  ootìs      XXXVin.  Cod,  qvo 

SUOMti  hohgnefi.  Voi.  II.  22^ 


34^  SOCIETÀ  DEGÙ  SPADAI 


debeat  acipere  aliquem  disdpulum  nec  patoalem  cum  eo  ad  adi- 
scendum  dictam  artem,  nisi  sit  etads  .viii.  aonorum  et  temporìs^ 
et  stare  debeat  cum  eo.  5 

xxxxi.  quod  nullus  non  possit  reopi  in  dicta  arte  nisi 
serviverit  dictam  artem  et  habuerit  locum  vel  stationbil 
Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministrales,  qui  nunc  et 
qui  prò  tempore  erunt,  non  possint  nec  debeant  redpere  ali- 
quem in  diaa  sodetate,  nisi  steterit  cum  dicto  magistro  con- 
tinue et  serviverit  diaam  artem,  ut  supra  in  statuto  discipulo- 
rum  continetur,  non  laboraverìt  continue  et  habuerit  locum  vel  $ 
stationem  per  se  ut  alii  magistri»  sub  pena  cuilibet  ministrali 
•X.  sol.  bon. 

XXXXIL      QUOD  NULLUS  POSSIT  SE  CONCORDARE  CUM  SUO  DISQ- 
PULO9  NISI  SERVIVERIT  ARTEM,  NEC  DARE  SIBI  ALIQUID  AD  LABO- 

RANDUM.    Rubrica. 

ITEMy  Statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  magister  nec  aliquis 
de  dieta  societate  non  possit  nec  debeat,  modo  aliquo  vel  in- 
geniOy  se  concordare  cum  aliquo  suo  discipulo  vel  patoali,  nisi 
serviverit  artem,  secundum  quod  in  statuto  discipulorum  conti- 
netur  ;  et  si  divideret  se  a  diao  magistro,  nullus  non  debeat  eum  5 
acdpere,  et  non  possit  dictam  artem  exercere  in  civitate  vel  burgis 
CSA  vel  distrìctu  Bononie,  sub  |  pena  .x.  lib.  bon.,  ni  serviverit  dictam 
artem  secundum  formam  societatis;  nec  aliquid  ad  laborandum 
dare  spectans  ad  diaam  artem,  in  pena  et  banno,  qui  contra- 
fecerìt,  .III.  lib.  bon.  10 

Addiaum  fiiit  buie  statuto  quod  magister  teneatur  denuntiare 
ministralibus  et  facere  scribi  notario  sodetatis  diem  in  quo  disd- 
pulus  separabitur  a  magistro,  infra  unum  mensem  post  separationem 
disdpulL    et  si  contingeret  dictum  disdpulum  reverti  cum  diao 

XXXIII,  II.  Cod,  omette  denantiare 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXIH.  347 

15  magìstro,  ipse  magìster  teneatur  simili  modo  denuntiare  diem  re- 
versionis  ministralibus-  socieutisy  et  facete  scribi  notano  societads 
diccam  diem,  infra  .viii.  dìes  postquam  reversus  fuerìt,  ad  penam 
et  bannmn  .x.  sol.  bon.  et  hoc  intelligatur  de  discipulis  aposids  et 
aponendis  cum  magìstrìs  sodetatis,  scilicet  de  preteritis  et  fiiturìs. 

XXXXIIL      QUOD  MINISTRALES  DB  MENSE  lUNII  PONBRE  DEBEANT 
IN   SOCIETATE   DE   STATIONIBUS   SOCIBTATIS.      RuBRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministrales  qui  fiierint  ab 
anno  novo  in  antea  teneantur  singidis  annis  de  mense  iunii 
ponete  in  corpore  societatis,  quomodo  et  qualiter  placet  sodetati 
videre  et  examinare  de  stadonibus  et  lods  diete  artis,  ut  habere 
5  possint  bonam  numeraum  et  super  hiis  consdlium  exhiberi;  et 
quiquid  diae  societari  placuerit  ad  maiorem  partis  ipsorum,  sa- 
cramento teneantur  trahere  ad  eflfectum. 

XXXXIIIL    Quod  si  quis  litigaverit  comtra  dictam  socie- 

TATEM    ET    STATUTA,   DEBEAT    REFICERE  EXPENSAS.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  dieta  sodetate 
lirigaverit  seu  lidgari  fecerit  aliquem  contra  dieta  statuta  et 
ordinamenta  vel  aliquod  ipsorum,  et  societas  dampnum  vel  de- 
trimentum  substinuerìt  in  iudicio  vel  extra  dieta  de  causa,  te- 
5  neatur  ille  vel  illi  qui  contrafeeerit  aut  fieri  fecerit  refficere  diae 
sodetati  totum  dampnum  vel  detrimentum,  quod  subsdnuerit  vel 
haberent  seu  passi  essent  diaa  de  causa. 

XXXXV.  Quod  nullus  qjji  sit  de  dicta  socibtate  vel  eius 
filius  vel  nepos  non  possit  esse  notarius  societatis. 
Rubrica. 

ITEii,  statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dicta  sodetate,  vel 
eius  filius  vel  nepos  eius,  non  possint  nec  debeant  esse  notarli 
sodetatis  modo  aliquo  vel  ingenio. 

XXXXm,  5.  Cod,  iniinittm 


34*  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


XXXXVI.      QyOD  FORENSES  SPADARIl  POSSINT   COGI  INTRARB 

IN  DICTA  SOCIETATE.      RUBRICA. 

ITEM,  stacuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  forenas  spadarfais; 
quo  forenses  spadariì  intelligimus  omnes  illos  qui  non  adiscerint 
artem  predicumi  in  dvitàte  vel  burgis  vel  distrìctu  Bononie  s«am- 
dum  formam  statucorum  patoalium  sive  disdpulorum  ;  qui  sdant 
artem  vel  velint  facere  dictam  artem  in  dvitate  Bononie  vel  5 
tmrgis,  possint  et  debeant  mìnistrales  eum  vel  eos  cogere  intraie 
in  dieta  societate^  solvendo  massarìo  sodetatis  decem  lib.  boA. 
et  coredum  facere  mmistralibus  cum  sex  de  illis  de  sodetate  et 
cum  notarlo  sodetatis,  ut  in  statutis  plenius  continetur;  qui  pos- 
sint  cogi  per  mtnistrales  sodetatis  predicte  et  per  dictam  socktatem  io 
coram  domino  capitaneo,  an^ianis  et  consulibus  populli  Booonie 
et  domino  potestate  Bononie  et  eorum  famillie  intrandi  in  dieta 
sodetate,  solvendo  et  dando  massario  societads  predicte,  ut  supta 
dictum  est. 

XXXXVIL  QUOD  NULLUS  DB  DICTA  SOCIETATE  PER  SE  NEC  PER 
ALIAM  PERSONAM  NON  DEBEAT  PORTARE  NEC  PORTARI  FACEHB 
IN  PORTA  RaVIGNANA  ALIQ.UAM  SPATAÌI  AD  VENDENDUM.  RU- 
BRICA. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  sodetate,  modo 
aliquo  vel  ingenio,  per  se  nec  per  aliam  personam,  debeat  por- 
tare nec  portar!  facere  in  porta  Ravignana  vel  alibi  aliquam  spa- 
tam  vel  quadrellum  ad  vendendum,  ad  penam  et  bannum  .v.  sol. 
bon.  prò  qualibet  spata  sive  qua^irello.  5 

e-  5  B  Que  omnia  statuta  et  ordinamenta  stabilita,  corecta  et  apro- 

bata  fuerunt  per  supradictos  dominos^  curentibus  anni  Domini  mil- 
lesimo dugentesimo  octuagesimo  tertio,  indictione  undedma,  die 


XXXXVI,  3.  quo]  Così  nel  cod,       la.  famUlie]  Coti  nel  cod,       XXXXVU,  3.  Cod,  Ra- 
▼igna        7.  anni]  Così  nel  cod. 


STATUTI  DEL  J^CCLXXXIII.  J45 


dedmp  intiante  madio,  salvis  statutis  et  ordinamentis  communìs  et 
IO  popuUi  Bonotiìe  et  dominornm  potestads  et  capitane!  et  anziano- 
rum  et  consulum  popuUi  Bononie. 


XXXXVin.      QUOD  NULLUS  BCASSARIUS  POSTT  DARE  AtlCU? 

QSJi  NOir  srr  de  societate  pomo»  vel  elcas. 

.  Rubrica. 

ITEM»  congregata  sodetate  predicta  in  statiòne  magistri  Benedicti 
spadarii  de  mandato  Bertolomet  massarìi  et  Oguitionis  ministraHs 
sodetatis  predicte,  ordtnavenmt  et  firmaverunt  quod  massarkis  so> 
detatis  non  posstt  dare  pomos  et  el(as  alieni  qui  non  sit  de  socie- 
5  tate  pre&ta,  nist  sotverit  ddem  massario  .xr.  den.  prò  qua^libet 
dofena,  et  quod  aliquis  de  dieta  soeietate  non  debeat  nec  possk 
ire  ad  acdptendos  pomos  et  df  as  prò  alkjuo  qui  non  sit  de  so- 
detate, nisi  solvat  diaos  denarios  de  lucro,  ad  penam  et  ban- 
num  .X.  sol.  bon.  et  prò  quaKbet  do^ena.  et  teneatur  per  sacra- 
lo mentum^medletas  cuius  banni  sit  sociefatis  et  alia  denimtiantia 


XXXXVini.    Quantum  debbt  solvere  ille  qui  actavbrit 

VEL  CUMgAVERrr  SPONTONBM  NOTUM.     RUBRICA. 

ITEMy  ordìnaverunt  et  firmaverunt  in  congregatione  predicta,  quod 
quìllibet  de  societate,  qui  voiuerit  cun^are  et  apareclare  alìquam 
spatam  seu  quadrellum  novum,  teneatur  solvere  massario  sode- 
tatis .xn.  den.  bon.  prò  qualibet  spata  sive  quadrello,  tam  de 
5  fabris  quam  de  aliis,  qui  non  sunt  de  societate.  et  ille  qui  acta- 
verit  teneatur  per  sacramentum  incontinenti  denuntiare  massario 
sodetatis,  ad  penam  et  bannum  .v.  sol  bon.  prò  qualibet  spata 
sive  quadrello^  et  quilibet  possit  accusare  ;  medietas  cuius  banni 
sit  sodetatis  et  alia  denuntiands. 

XXXXVIIII.  Cod.  iPOToiiEM 


3J0  SOCIETÀ  DEGLI  SPADAI 


L.      QUOD  NULLUS  FACIAT  CREDEKCIAM. 

ITEM,  congregata  societate  predicta  in  statione  lacobi  Alioti  de 
mandato  Gerardini  massarìi  et  Franassi  ministralis  sodetatis 
predìae,  ordinaverunt  et  firmaverunt  quod  nuUus  de  dieta  sode^ 
tate  possit  nec  debeat,  modo  aliquo  vel  ingenio,  per  se  nec  per 
alium,  dare  vel  vendere  alieni  merchatori  nec  alteri  persone  spa*  5 
tam  nec  spontonem  aliquem  in  credenda,  nec  credentiam  aliquam 
facere,  set  teneatur  precium  rei  vendite  redpere  ante  quam  per- 
mitat  spatam  vel  spontonem  venditos  de  statione  portare,  et  qui 
contra  fecerit  solvat  nomine  banni  massario  societatis,  si  fìierìnt 
tres  spate  vel  spontones  vel  ab  inde  infra,  prò  quolibet  et  qua-  io 
libet  vice  .v.  sol  bon.;  et  si  fuerint  ultra  tres,  solvat  prò  qua- 
libet  vice  centum  sol.  bon.  ;  et  quilibet  per  sacramentum  teneatur 
denuntiare,  et  medietas  dicti  banni  sit  societads  et  alia  denun- 
tiands.  salvo  quod  lidtum  sit  cuilibet  de  dieta  sodetate  mitere 
discipulum  si  ve  familium  suum  cum  uno,  duobus  vel  tribus  spon-  I5 
tonibus  sive  spads  ad  domum  sive  hospidum  illius  qui  emerit 
prò  predo  vel  pecunia  predictorum,  et  diao  magistro  defferre. 

Ego  Symon   Mardni,  auctoritate  imperiali  notarìus  et  nunc 
diae  societads  notarius,  predicta  statuta  et  ordinamenta,  ut  in 
libris  statutorum  diete  societads  inveni,  scrìpssi  et  exemplavi,  sub  ^o 
anno  Domini  millesimo  dugentesimo  oetuagesimo  oetavo,  prima 
indietione  de  mense  novembrìs. 

Millesimo  dugentesimo  oetuagesimo  quarto,  indiedone  «xii., 
visa,  aprobata  et  examinata  fuerunt  predieta  statuta  et  ordina- 
menta per  dominum  Anthonium  de  Sassis,  iudieem  et  assessorem  25 
domini  capitanei,  salvis  statuds,  reformadonibus,  ordinamends  et 
provissionibus  communis  et  popuUi  Bononie,  et  honore  et  arbitrio 
died  domini  capitanei. 

Ego  Benasa  de  Biava,  notarìus  died  domini  capitanei,  scrìpssi, 
subscripssi.  5^ 

6.  Cod.  qioiitot 


STATUTI  DEL  JfCCLXXXm.  35  ^ 

Millesimo  dugentesimo  octuagesimo  quinto,  indictìone  .xni.» 
vìssL^  examinata  et  aprobata  foenint  dieta  statata  et  ordinamenta 
per  dominum  ^intilem»  iudicem  et  assessorem  egregi!  domini  co- 
mitis  Tadeiy  capitanei  populli  Bononie,  salvis  semper  statuds  et 
35  ordinamentis  et  provissionibus  et  reformationibiis  communis  et 
populli  Bononie  et  honore  et  arbitrio  dicti  domini  capitanei. 

Ego  Marchus  Simonis  de  Alimino,  index  ordinarìus  et  notarius 
dictì  domini  capitanei,  subscrìpsL 

Millesimo  dugentesimo  octuagesimo  quinto,  indictione  .xm., 
40  de  mense  iunii,  visa,  lecta  et  examinata  et  approbata  fiierunt  pre- 
dieta  statuta  et  ordinamenta  per  dominum  Boni£icium  de  Rinomo, 
iudicem  et  assessorem  domini  capitanei,  salvis  semper  statutis, 
ordinamentis,  provissionibus  communis  et  populli  Bononie,  et 
honore  et  arbitrio  dicti  domini  capitanei. 
45  Ego  Ricardus  Guidi  de  Castro  fiorentino,  notarius  dicti  do- 
mini capitanei,  predicta  scripsi,  subscripsi. 

Millesimo  dugentesimo  octuagesimo  septimo,  indictione  «xv., 
visa  et  aprobata  et  lecta  et  examinata  fiienint  predicta  statuta  et 
ordinamenta  per  dominum  Rodulfum  de  Taruffis,  iudicem  et  as- 
50  sessorem  domini  lacobi  de  Rivola  capiunei  populli  Bononie,  salvis 
semper  statutis,  ordinamentis  et  provissionibus  communis  et  po- 
pulli Bononie,  et  honore  dicti  domini  capitanei. 

Ego  Guillelmus  BoniSacii,  notarius  predicti  domini  capitanei, 
predicta  scripsi,  subscripsi. 

55  Ego  Symon  Martini,  auctorìtate  imperiali  notarius,  ut  predi- 
aas  aprobadones  autenticas  et  scriptas  manu  predictorum  nota- 
riorum  in  librìs  statutorum  diae  sodetatis  inveni,  exemplavi  et 
scripsi,  subscripsi,  subsignavi. 


STATUTI  DELL'ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


ESEMPLATI  NELL'  ANNO  .MCCLXXXVUL 


Sianai  bohgn€9i.  Voi.  U.  23 


LlBBR   STATUTORUM  ET  ORDINAMBNTORUM 
SOCIETATIS   ARTIS   LaNE   BIXELLE   CIVITATIS   BONONIE. 

IN  nomine  Domini^  amen,     hec  sunt  statuta  et  ordinamenta 
sodetads  artis  Lane  bixelle  civitads  Bononie  facta  ad  honorem 
Dei  et  beate  Marie  virginis  matrìs  eius,  hac  beati  Petri  apostoli 
beatique  Dominici  et  Francischi,  et  ad  honorem  domini  potestatis 
5  et  domini  capitanei  et  bonum  statum  communis  et  popoli  Bononie 
et  onmium  et  singulorum  hominum  diete  artis. 

L    Sacramentum  ministralium. 

IURO  ego  qui  sum  mìnistralis  sodetatis  predicte  ipsam  sodetatem 
manutenere  hac  defendere  bona  fide,  et  opem  et  operam  prò 
virìbus  exibere  ut  diaa  societas  in  bono  statu  et  tranquillo  per- 
maneaty  et  quod  de  bono  in  melius  ad  honorem  et  gloriam  Dei 
5  et  bonum  et  padficum  statum  societads  predicte  et  populi  et  com- 
munis Bononie  augmentetur.  et  facta  et  negocia  societatis  pre- 
diae  bona  fide  geram  et  promovebo  in  curia  et  extra  curiam 
et  ubicumque  necesse  fuerìt,  prout  melius  et  utilius  ipsi  societari 
credidero  perrinere.  statuta  et  ordinamenta  diete  sodetatis  et  re- 
io  formationes  attendam  et  observabo,  et  curabo  ad  eflPectum  deman- 
dare secundum  voluntatem  societatis  predicte  vel  maioris  partis 
dusdem.    omnes  et  singulos  socios  meos  manutenebo  et  iuvabo, 

I»  6.  Cod,  aQgmeDtniD,  ma  aogmentetur  ti  trova  in  una  copia  del  1294, 


e.  t  A 


356  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


et  eisdem  in  omnibus  eonim  negociis  et  causis  meum  et  diete 
societatis  conscilium  et  auxilium  exibebo^  quoties  fuero  requisitus, 
secundum  quod  diete  societati  placuerit  vel  maiorì  parti  et  in  ea   15 
fuerit  reformatum;  et  in  fraudem  audire  aliquem  vel  aliquos  qui 
a  me  conscilium  vel  auxilium  diete  societatis  petierit  non  vitabo, 
et  ipsius  seu  ipsorum  negocia  in  corpore  diete  societatis  proponam, 
secundum  quod  honestas  seu  decentia  rei  vel  qualitas  negocii  po- 
stulabit.    et  infra  .xv.  dies  ab  introitu  mei  offitii  congregari  facìam  20 
omnes  sensales  et  eis  legi   faciam  sacramentum  eorum,  et  eos 
omnes  iurare  faciam  de  novo  servare  omnia  que  in  eorum  sacra- 
mento contineOftMr  ;  qjuod  si.  non  facerem,  sindici  me  in  .x.  sol. 
condempnare  teneantui;.    remoto  hodio^  timore,  amore,,  precibus  et 
precio,  lucro  aut  dampno  meo  vel  alieno;  salvo  quod  de  additis  25 
tenear  et  de  diminutis  sim  absolutus. 

IL    Sacramentum  massarii  societatis* 

IURO  ego  ma$sarìu6  societatis  predicte  bene  et  bona  fide  custodire 
et  salvare  quicquid  ad*  meas  manus  perveaerit  de  bonis  et  rebus 
et  avere  diae  societatis  et  hominum  eiusdem  occasione  mei  of- 
fitii massarie  ;  et  ip  scrìptis  reduci  fadaia  tam  introitus  quam 
expensas;  et  radonem  reddere  inquisitorìbus  rationis,  secundum  5 
fermam  statutorum  diete  societatis  vel  secundum  voluntatem  diete 
sodetacis  vel  maioris  partis  eiusdem;  et  expensas  diete  societatis 
faciam  pirout  contiaetur  in  statutis  diete  sodetads,  vel  sicut  dieta 
soeietas  duxerit  reformandum  vel  ordinandum,  et  non  aliter, 
aliquo  moda  vel  ÌDgenio.  et  non  possim  expendere  de  bonis  io 
ipsius  sociecadsi  quidquid  sine  licentia  ministralium,  nec  a  «v.  soL 
supra,  sinO'  volumate  consdlii  vel  duarum  pattium.  salvo  quod 
possim  expendere  denacios  pco  benedictionibus,  niissis  et  cartis 
necessariis.  diete  sodetaiis  et  feudo  mimstralium,  notarii  et  castal» 
dionis  et  nuntii,  et  ea  que  in  statutis  continentun  et  dabo  sociis  15 
meis  ministRalibus  unam  securìtatem  de  x.  libris  bon.^  de  custo- 
diendo  et  salvando  quicquid  ad  manus  meas  perv^ierit  occasioBe 
dicti  mei  offitii.  et  tenear  et  debeam  dare  et  consignare  meo  suc« 
cessori  massarìo  quicquid  mi  hi  superaverit  a  mea  radone  de  bonis 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIU.  357 

^0  societatìs  in  coq)ore  ìpsisas  soci^utis,  ia  prima  congregatione 
que  fiet  prò  celebratione  mìsse  tempore  massari!  novi,  et  dare 
scrìpturas  sue  rationis  inquisitoribus  rationis  infra  tercium  diem 
postquam  requisitus  fiierìt.  si  autem  contra  predicta  vel  aliquod 
predictorum  fecerìt,  solvat  prò  quolibet  capitulo  et  vice  qua  contra- 

^S  fecerit  banni  nomine  .x.  sol.  bon.,  et  dictam  societatem  conservet 
penitias  sine  dampno. 

in.      GeMERALITAS  8ACRAMENTORUM   HOMINUM.       RUBRICA. 

IURO  ego  qui  sum  de  sodetate  predicta  BixeUocum  bona  fide, 
omni  fraude  remota,  dictam  societatem  manutenere,  defisndere 
et  conservare  in  bono  statu  et  unione  bine  ad  proximos  .x.  annos, 
et  ultra  tanto  tempore  quanto  homines  diete  socieutis  fuerint  in 
5  coaoMrdia  vel  maior  pars  eorum.  et  dabo  operam  et  opem  toto 
posse  meis  ministralibus  ad  conservandum  statuta  et  ordina- 
menta  et  rdbrmationes  societads  predicte  ad  honorem  et  bonum 
statum  sodetatis  eiusdem.  preceptis  ipsorum  ministralium  mihi 
imunctis  prò  factis  et  negociis  ipsius  societads  obediam  et  parebo  ; 

IO  et  statuta  et  ordinamenta  et  re£Drmationes  ipsius  sodi^atis  prò 
▼iribus  observabo,  et  procurabo  cum  efiectu  quod  ornnes  mei  fa- 
miliaresy  socii  et  consortes  et  &ctores  observ^nt  statuta  et  obe- 
diant  ministralibus  sodetans  predicte,  ac  si  dicti  mei  familiares, 
sodi  et  consortes  essent  de  societate  predicta^    et  si  per  aliquem 

1 5  meum  familiarem,  socium,  consortem  delictum  fuerit  vel  ventum 
contra  statuta,  liceat  nmistrali  castaldioni  etun  condempnare  se- 
cuodum  fotmam  statutorum,  hac  si  dictus  meus  familiaris,  socius 
vel  consortes  essent  de  sodetate  predicta  ;  et  quidquid  fìierìnt  con- 
dempnad,  illud  de  meo  solvam.    et  ad  locum  veniam  consututum 

20  vel  consdtuendum  et  ad  congregadones  ipsius  sodetatis,  quando- 
cumque  per  ministrales  vel  aliquem  eorum  vel  nuncdum  so- 
detatis fuero  recpiisitus,  in  banno  .xii.  bon.  prò  quaiibet  vice. 
et  dictìs  ministralibus  meis  dabo  auxilium  et  consdlium  bona  fide, 
ut  dictum  est.  attendere  et  observare,  remoto  hodio,  amore,  pre- 

25  dbus  et  predo  meo  vel  alieno,  lucro  vel  dampno  ;  salvo  quod  de 
adito  tenear  et  de  diminuto  sim  absolutus  ;  et  reservads  statuds 


e.   I  B 


358  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

et  ordinamentis  communis  et  populi  Bononie  factis  et  faciendis  ; 
et  salvis  preceptis  dominonim  potestatis  et  capitane!  communis 
Bononie  ;  et  salvo  quod  non  tenear  aliquod  monopolium  observare. 

ini.    Sacramentum  sensalium.    Rubrica. 

IURO  ego  sensaliSy  qui  sum  de  societate  illorum  qui  faciunt  fieri 
bixellos  in  civitate  Bononie,  obedire  ministralibus  qui  nunc  sunt 
aut  prò  tempore  erunt  in  diaa  societate,  et  ipsi  societati  toto 
tempore,  quo  fecero  sensariam,  de  omnibus  et  singulis  que  ipsi 
ministrales  aut  ipsa  societas  dixerit  iniungendum,  in  omnibus  et  5 
de  omnibus  que  spectent  ad  artem  predictam  et  officium^  sensa- 
rie,  bona  fide,  omni  dolo  et  fraude  remota,  et  omnes  venditiones 
pannorum  et  lanarum,  quibus  incererò,  mediabo  et  ad  eSectum 
perducam  bona  fide  tam  prò  emptore  quam  prò  venditore,  et 
nulli  eorum  dicam  verba  dolosa  per  que  alter  eorum  ad  aliquod  to 
incommodum  inducatur.  nec  ibo  causa  mercandi,  nec  aliquem 
mercatorem  mittam  nec  docebo  ire  ad  domum  alicuius,  sive  de 
societate  fuerit  sive  non,  cui  vel  ad  quem  aut  in  cuius  domo  in- 
venta fuerit  falsa  lana  vel  falsus  pannus  vel  aliquid  aliud  quod 
sit  contra  formam  statutorum  societatis.  nec  aliquod  mercatura  15 
faciam  vel  fieri  faciam  de  bis  que  spectent  ad  artem,  donec  ille 
cui  inventum  fuerit  de  predictis  solverit  penam  super  hoc  ap- 
positam  per  statuta  et  venerit  stare  ||  mandatis  societatis.  et  si 
contra  predicta  fecero,  postquam  hoc  publicatum  fiierit  in  cor- 
pore  societatis,  solvam  prò  qualibet  vice  qua  contrafecero  .xx.  sol.  20 
bon.  item,  non  ibo  nec  mittam  aliquem  volentem  emere 
pannos  ad  domum  alicuius,  nec  aliquod  merchatum  faciam  vel 
fieri  faciam  cum  aliquo  vel  aliquibus  qui  non  sint  de  societate 
predicta  de  bis  que  spectent  ad  dictam  artem,  sub  simili  pena, 
et  non  ibo  cum  aliquo  merchatore  vel  alio  quocumque,  nec  eum  25 
asociabo  ad  aliquod  merchatum  faciendum  quod  pertineat  ad  artem 
qui  recusaverit  pannum  alicuius,  postquam  prò  eo  fuerit  sigillatus, 
in  hanno  .xx.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  cuius  medietas  sit  so- 

7.  Dopo  remota  tuppUsci  exerceam 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  359 

detads  et  alia  domìni  panm,  postquam  michi  dictum  fiierìt  vel 

30  denuncìatum.  et  quod  mihi  dictum  vel  denunciatum  fiierìt  cre- 
datur^  et  stetur  sacramento  de  novo  facto  a  domino  panni,  et 
sì  fuero  cum  aliquo  mercatore  ad  faciendum  mercatum  de  aliquo 
panno,  et  ille  mercator  dictum  pannum  recusaverit  postquam 
eum  sìgillaverit,  procurabo  quod  illum  accipiat,  aut  solvat  domino 

35  panni  prò  quolibet  brachio  .11.  sol.  bon.  et  si  sivero  aliquem  su- 
pragetare  alicui  mercatori  brachium  aliquod  vel  aliam  quantitatem 
panni  contra  formam  statutorum  ultra  id  quod  pannus  inveniretur 
ad  mensuram,  illum  ea  die  vel  sequenti  ministralibus  denunciabo  ; 
nec  alicui  dixero  quod   aliquis  debeat  supragetare,  sed  denun- 

40  ciabo  quod  non  audet  supragetare;  et  si  contra  fecero»  solvam 
nomine  pene  prò  qualibet  vice  et  prò  qualibet  pecia  .v.  sol.  bon. 
et  prò  sensarìa  cuiuslibet  pecie  panni  quam  vendi  faciam,  acci- 
piam  solum  a  venditore  .xviii.  den.  bon.  prò  centenario  et  ad  ra- 
tionem  centenarii.     et  iuro  etiam  procurare  et  facere  cum  effectu 

45  quod  quilibet  mercator,  qui  pannum  emerit  ab  aliquo  de  dieta 
societite,  solvat  integre  venditori  precium  panni  conventum  tam 
de  medio  brachio  quam  de  tercio  et  quarto,  sive  quarta  parte,  et 
omnem  soldum  scavegatum  sive  partem  soldi  a  .1111.  denariis 
supra,  et  de  omni  eo  quod  pannus  fuerit  inventus.     et  si  contra 

50  predicta  fecero,  amittam  sensariam  et  sit  venditorìs;  et  ille  ven- 
ditor  teneatur  et  debeat  mihi  dictam  sensariam  tenere,  et  qui  eam 
non  tenuerit  condempnetur  societati  in  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet 
vice,  qua  contra  fecerit.  sed  ad  predicta  in  hoc  capitulo  contenta 
non  tenear  ego   nec  venditor  ad  sacramentum,  sed  ad  penam. 

55  et  si  error  fuerit  in  ratione,  illud  suplebo  venditori,  item,  non 
asociabo  aliquem  bannitum  huius  societatis  ad  aliquod  mercatum, 
nec  cum  eo  aliquod  mercatum  faciam  de  bis  que  spectent  ad 
artem;  et  si  contra  fecero,  solvam  nomine  banni  .xx.  sol.  bon. 
item,  non  ibo  ad  domum  alicuius,  qui  faciat  aut  fieri  fadat  bixellos, 

60  ad  emendum  vel  interrogandum  de  emptione  facienda  vel  causa 
fadendi  vel  complendi  mercatum  de  aliquibus  pannis  sine  mer- 
catore vel  ilio  qui  emere  debuerit  diaum  pannum,  si  mercator 

40.  Probahilmente  non  deve  espungerti. 


$€0  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

vel  ille  qui  solvere  debuerìt  precium  fuerit  in  civìtate,  vel  eius 
nuQtiuSy  si  mercator  non  fuerit  in  civitate;  et  si  contra  fecero, 
solvam  nomine  banni  prò  qualibet  vice  .xk.  soL  bon.,  medietas  (5 
cuius  sit  societads  et  alia  accusands,  et  quilibec  ad  cuius  domum 
ivero  teneatur  me  accusare,  salvo  quod,  si  michi  micteretur  let- 
tera aut  nuncius  quod  emere  debeam  aliquos  pannos  sme  pie* 
senda  mercatoris,  tunc  scribi  fadam  coram  notarlo  sodetatis»  qviod 
oportet  me  emere  pannos  prò  tali  mercatore,  et  de  voluntate  et  70 
consdentia  notarii  sodetatis  possim  ire  ad  emendum  stne  mer- 
catore, dum  tamen  semper  sim  asodatus  ab  aliquo  bono  homine. 
item,  prestabo  bonam  et  ydoneam  securitatem  ad  sensum  mini» 
straliorum  de  .xxv.  lib.  bon.,  de  stando  ac  parendo  mandatis  et 
preceptis  ministralium  qui  nunc  sunt  aut  prò  tempore  fuerìnt,  et  yj 
sodetatis  predìcte  toto  tempore  quo  fecero  sensarìam,  et  de  sol- 
vendo omnes  et  singulas  condempnationes  de  me  &ctas,  sicut 
per  singula  mei  sacramenti  sunt  importa  et  iniunta.  item,  non 
mensurabo  propria  manu  aliquem  pannum  quem  vendi  fadam, 
sed  quilibet  cui  denunciatum  fuerit  teneatur  venire  et  mensurare,  80 
in  banno  .v.  sol.  bon.  ;  et  habeant  inter  ambo  unum  denarium 
ab  venditore  et  unum  ab  emptore  de  qualibet  petia.  item,  de- 
nuntiabo  et  in  scriptis  dabo  ministralibus  omnes  quos  sivero  di- 
mittere  exportare  vel  exportari  facere  pannum  suum  -extra  domum 
alicuius  qui  eum  emerit,  nisi  prius  sibi  precium  fiierìt  solutum  aut  de  85 
ipso  predo  integre  satisfactum.  et  si  predicta  in  meo  sacramento 
contenta  non  servavero,  prout  per  singula  sunt  distincu,  solvam  pe- 
nam  in  quam  inciderò,  et  insuper  ministrales,  sive  rector  sodetatis 
vel  ille  qui  ad  predicta  fuerit  deputatus,  teneatur  et  debeat  me  ab 
officio  sensarie  privare  deinde  ad  sex  menses  et  in  banno  sodetatis  90 
ponere,  postquam  liquidum  fuerit  me  ter  vel  quater  diliquisse  vel 
omisisse  facere  quod  deberem;  ad  quod  inquirendum,  sdendum  hac 
probandum  vox  unius  testis  per  singula  sufficiat  ad  probandum. 

V.    Sacramentum  nuntil    Rubrica. 

IURO  ego  nuntius  diae  societatis  ministralibus  et  notario  diete 
sodetatis   obedire  bona  fide,  omni  firaude  remota,  et  facere 


STATUTI  DEL  J^CCLXXXVHI.  )€l 


ambazatas  diete  sodetatis  et  singulorum  homtnum  eiusdem  prò 
facDs  et  negociis  ipsius  societatis,  in  banno  .xil  den.  boa.,  et  plus 
5  ad  voluntatem  ministraliorum,  et  credentiam  tenere  todens  quo- 
deus  mihi  fiierìt  iniuntum. 

VI.    De  congregatione  bt  missa  et  beiiedictione 

ET  CELEBRATIONB  FACIEKDA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  dieta  sodetas  et  homines  eiusdem 
teneantur  et  se  debeant  congregare  in  ultima  dominica  cuius- 
libet  mensis  ubi  melius  et  decentius  ministralibus  et  hominibus  so- 
detatis prediae  visum  fìierit,  et  ibidem  ad  honorem  et  tandem  Dei 
5  et  beate  Marie  virginis  et  sanctorum  omnium  missam  facere  ce- 
lebrari.  et  massarius  diete  sodetads  fadat  fieri  duas  benedictiones, 
quarum  qualibet  sit  valimenti  precii  duorum  soL  bon.  cum  co- 
minata,  et  de  ipsis  dare  et  darì  fiicere  hominibus  diae  societatis 
axìstentibus  dia«  misse.  et  teneatur  massarius  emere  unum  du- 
10  plenum  valoris  .xv.  sol.  bon.  causa  luminandi  corpus  Domini  in 
qualibet  missa,  et  prò  oblatione  diete  misse  dare  et  solvere  debeat 
sacerdoti  de  denariis  diete  sodetatis  .vi.  den.  bon.,  in  pena  duo- 
rum  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  qua  omiserit  facere  supradieta. 

VII.    Db  ministralibus  vekiekdis  ad  cokgrbgationem 

DICTE  SOCIETATIS.      RUBRICA*  e.  a  a 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  diete 
sodetatis  teneantur  et  debeant  venire  ad  quamlibet  congregatio- 
nem  societatis,  nee  inde  se  separare  sine  licentia  suorum  sociorum 
ministralium.  qui  non  venerit,  aut  se  separaverit  sine  licentia  pre- 
^  dieta,  solvat  nomine  banni  tres  sol.  bon.,  et  minus  ad  voluntatem 
sodorum  sodetatis  prediete^  quotiens  contra  fecerit.  et  idem  di- 
dmus  de  notario  et  nuncio  diete  societatis,  quod  eandem  penam 
paciantur.  et  unus  ipsorum  ministralium  presit  aliis,  secundum 
quod  eis  videbitur. 

VI,  9*  €od,  «dUMitlboi        Vn,  5.  Cod,  omette  se 

Statuti  bologm9L  Voi.  H.  23* 


362  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


Vili.    De  hominibus  societatis  obediektibus  suis  ministraubus. 

STATUiMus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  dieta  societate  teneatur 
et  debeat  obedire  et  stare  mandatis  ministralium  et  massarii  et 
castaldionis  diete  societatis  de  omnibus  que  pertinent  ad  societatem 
prediaam  vel  artem,  seu  ad  o£Bcium  ministralium  et  massarii.  et  qui 
contra  fecerit  solvat  nomine  banni  massario  predicto  tres  sol.  bon.  5 
quotiens  contra  fecerit,  et  plus  et  minus  ad  voluntatem  ministralium* 

Vini.      De  PENA  FACIENTIBUS  RIXAM  IN  SOCIETATE  PRBDICTA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  societate  fecerit 
rixam  in  aliqua  congregatione  ipsius  societatis,  et  ministra- 
libus  et  massario  non  obedierit,  seu  eorum  precepds  non  steterit, 
solvat  nomine  bannl  .xx.  sol.  bon.  massario  supradicto.  si  autem 
-verba  iniuriosa  unus  contra  alium  dixerìt  vel  obrobrìum  socius  5 
contra  societatem,  in  .v.  soL  bon.  condempnetur  ipsi  societari,  et 
plus  ad  arbitrium  ministralium  secundum  qualitatem  delicri. 

X.      Db  pena  FACIENTIBUS   DAMPNUM  VEL  OBROBRIUM  SOCIETATI 
VEL   HOMINIBUS   SOCIETATIS.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  dieta  societate  per 
se  vel  alium  aliquo  modo  vel  ingenio  traetaverit  vel  ordi- 
naverit  vel  fecerit  seu  fieri  fecerit  aliquod  dampnum  vel  detri- 
mentum  vel  obrobrium  societari  vel  hominibus  vel  mìnistralibus 
societatis  predicte,  solvat  nomine  banni  societari  predicte  prò  qua-  5 
libet  vice  .xx.  soL  bon.,  et  plus  et  minus  secundum  qualitatem 
delicri.  et  si  quis  acceperìt  de  bonis  ipsius  societatis  ultra  quam 
debuerit,  restituat  societari  id  quod  ultra  acceperit  et  in  tantum- 
dem  de  suo  condempnetur. 

XI.    De  ratione  tenenda  hominibus  societatis. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales,  massarius,  castaldio 
et  sindicus  ipsius  societaris,  qui  sunt  et  qui  prò  tempore  fiie- 
rint,  simul  et  unus  sine  alio,  debeat  et  debeant  et  possit  Éurere 


STATUTI  DEL  JyfCCLXXXVIll.  363 

rationetn  hominibus  et  personis  artis  huius  societatis  de  bis  que 
5  pertinent  ad  hanc  artem,  si  ab  eis  vel  aliquo  eorum  rado  petita 
fuerit  quod  si  non  fecerìnt,  nomine  banni  solvat  .v.  sol.  bon. 
prò  qualibet  vice,  scilicet  ille  qui  conerà  fecerit.  item,  statuimus 
et  ordìnamus  quod  dicti  ministrales»  vel  ad  minus  duo  ex  eis,  de- 
beant  stare  in  ecclesia  Sancti  Petrì  quolibet  die  venerìs  a  mane 

IO  usque  ad  terciam  causa  faciendi  rationem  hominibus  diete  socie- 
tatis de  bis  que  pertinent  ad  dictam  artem  huius  societatis,  qui 
coram  eis  petere  voluerìnt.  et  si  aliquis  alius  qui  non  sit  de  dieta 
societate  iverìt  coram  eis  ad  petendum  ius  de  aliquo  de  dieta 
societate,  debeant  ei  facere  rationem,  si  ille  contentus   fuerit  et 

15  promiserit  stare  de  dieta  questione  sub  dictis  ministralibus.  quod 
si  dicti  ministrales  predieta  non  feeerint,  condempnetur  quilibet 
eorum  in  tribus  sol.  bon»;  hoc  salvo,  quod  si  dicti  ministrales  or- 
dinaverint  inter  se  quod  duo  ex  eis  debeant  stare  ad  predicta 
facienda  uno  die  veneris  et  alii  duo  alia  die,  illi  tantum  qui  suo 

20  die  non  steterint  condempnentur  in  quantitate  predieta,  scilieet  in 
tribus  sol.,  et  inquisitores  rationis  massarii  prediaa  inquirere  te- 
neantur;  item,  hoc  salvo  et  adito,  quod  non  teneantur  venire  et 
stare  ibi,  nisi  ab  aliquo  fuerint  requisiti,  et  convicto  sive  con- 
fesso fiat  preceptum  quod  solvat  iudicatum  ad  terminum  oao 

25  dierum.  quod  si  non  solverit,  teneatur  dare  quartam  partem  litis 
massario  societatis  pene  nomine,  et  nichilominus  ad  alios  octo 
dies  sub  simili  pena  iudicatum  solvere  teneatur.  item,  dieimus 
quod  quicumque  fuerit  cytatus  bis,  vel  inventus  vel  non  inventus, 
et  non  venerìt,  aut  iudicatum  vel  preceptum  ad  terminum  non 

30  solverit,  ponatur  in  hanno  vel  pignoretur  ad  voluntatem  creditoris. 

XII.    De  concordia  facibnda  inter  hominbs  societatis. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  inter  aliquos  huius  societatis 
fuerit  discordia  sive  guerra,  quod  Deus  advertat,  ministrales 
et  massarius  eos  concordare  debeant  toto  eorum  posse. 

9.  a]  OuL  ad         19.  Dopo  il  secondo  die  il  cod,  aggiunge  et 


\ 


3^4  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


Xni.    De  hominibus  dicte  societatis  buntibus 

AD  SOaUM  DEFUNCTUli. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod.quilibet  ministralis  et  massarius 
societatis  huius,  et  quilibet  qui  eo  tempore  laborat  artem,  de- 
beat ire  ad  socium  defunctum»  in  banno  «xu.  boa.,  sì  per  nuntium 
sive  ministrales  fiierit  requisitus,  nisi  habuerit  licentiam  vel  iustam 
causam.  et  si  defunctus  esset  pauper,  quod  non  posset  sepellirì  5 
de  suis  bonis,  ministrales  et  massarius  possit  expendere  de  bonis 
societatis  .x.  sol.  bon.  ad  faciendum  eum  sepeiiiri.  et  dicimus 
quod  quilibet  nunctius  societatis  habeat  prò  quolibet  defimcto,  prò 
quo  congregabit  socieutem,  .xiL  bon.  a  massarìo,  si  non  ha- 
buerit ab  heredibus  defuncti.  io 

XIIIL    Db  pena  imposita  prohibentibus  pignus  ministrali 

VEL  NUNCTIO  DICTE  SOCIETATIS.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  quis  de  societate  prefata  pro- 
hibuerit  pignus,  vel  per  eius  familiarem  prohibitum  fiierit,  mi« 
nistrali  vel  massario  vel  nuntio  diae  societatis,  qui  pignus  vellet 
sibi  aufferre  occasione  alìcuius  condempnationis  vel  colleae  quam 
non  solvisset,  vel  occasione  alicuius  pene  vel  banni  in  quo  inci-  5 
disset,  vel  alia  quacumque  causa,  prò  unaquaque  vice  qua  contra 
fecerit  in  .v.  sol.  bon.  dicte  sodetati  a  ministralibus  condempnetur, 
et  de  predictis  credatur  et  stetur  verbo  nuntii  cui  vetitum  fiierit 
pignus. 

XV.      QyOD  MINISTRALES  COGANT  EXERCENTES  ARTEM 
INTRARE   SOCIETATEM.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  homo  qui  faciat  aut  fieri 
fadat  pannos   bixelli  ad  molinellum  in  civitate  et  in  burgis 
Bononie  teneatur  et  debeat  intrare  societatem  predictam,  et  edam 

XIII,  3.  Cod,  omette  si       XV.  Cod,  omette  tocnETATUi       3.  Cod,  toMÉntar  et  debctnt 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVm.  365 

omnes  fiindecherii  lane  bizelle.  et  ministrales  et  massarius  qui* 
5  sunt  et  qui  prò  tempore  fiierint  teneantur  dare  operam*  et  fa^ 
cere  omni  eorum  posse,  quod  omnis  homo  qui  fadat  seu  fieri 
fiidat  bixellos  vei  brunelios  in  civitate  vel  suburbiis  Bononie,  et 
onmes  fundecberìi  tenentes  lanam  continue  ad  vendendum,  qui 
decti  et  acceptati  fuerint  per  ministrales  et  consdlium,  intrare 

10  debeant  sodetatem  predictam*  et  si  aiiquis  esset  qui  noilet  intrare, 
ministrales  teneantur  illum  facere  cogi  coram  domino  capitaneo 
vel  potestate  Bononie  vel  aliquo  ex  suis  iudìdbus  illum  intrare, 
et  cogere  vel  cogi  facere,  prout  fieri  poterit,  ut  intret  sodetatem 
predictam  ;  et  hoc  fiat  ezpensis  sodetatis.    et  quicumque  intrabit 

15  sodetatem  solvat  massarìo  nomine  societatis  .xx.  sol.  bon.,  et 
unum  convivium  massario  ac  cercatoribus,  notano,  castaldioni  et 
nundo.  firatres  redpiantur  prò  .xx«  sol.  sine  convivio,  et  filli 
absque  alia  prestatione.  si  vero  aiiquis  se  defenderet  aut  excu- 
saret,  ita  quod  intrare  noilet  diaam  sodetatem,  ponatur  in  banno 

20  sodetatis  et  deinde  non  recipiatur,  nisi  prìus  solverit  id  quod 
solvunt  banniti  ad  extraendum  1  de  hanno,  item,  dicimus  quod 
massarius  societatis  teneatur  dare  sjndico  societatis  .v.  sol.  bon. 
prò  quolibet,  quem  coget  intrare  sodetatem  predictam. 

XVI.    De  massario  et  mikistralibus  societatis  eligendis. 

STATUiBCus  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  veteres 
teneantur  elìgere  et  eligi  facere  ministrales  et  massarios  novos 
per  .XV.  vel  per  .xviii.  dies  ante  finem  eorum -officii,  in  banno 
•v.  sol.  bon.  prò  quolibet  eorum,  nisi  iusto  impedimento  reman- 
5  serit.  et  didmus  quod  .1111.  sqnt  ministrales,  quorum  unus  sit 
massarius  et  ministralis,  et  duo  ex  eis  sint  a  mane  Apose  et  duo 
a  sero  Apose  ;  et  una  vice  sit  massarius  a  mane  Apose  et  alia  vice  a 
sero.  eligantur  per  homines  sodetads,  ea  sollempnitate  congre- 
gau  sodetate,  et  euntibus  ipsius  ad  brevia,  et  .vi.  sint  brevia  scripta 
IO  et  .VI.  electores  qui  simul  faciant  electionem  predictam,  quorum 
.un.  adminus  sint  in  concordia,    et  didmus  quod  nuUus  eligatur, 

XVf  SI.  Nelia  copia  del  1290  ezendum      XVI,  11.  Cod,  minos 


e.  2B 


366  ARTE  DELLA  LANA  DISELLA 

nec  sit  nec  possit  esse  ministralis  diete  societads,  nisi  exerceat 
artem  huius  societatis  quando  fuerit  electus,  faciendo  batere  la- 
nam  in  domo  sua,  et  nisi  fiierìt  etatis  .xxx.  annorum.  et  de  pre- 
dicds  stetur  sacramento  electi.  et  si  quis  elegerit  aliquem  mini-  i  ; 
stralem  qui  eo  tempore  dictam  artem  non  exerceat,  condempnetur 
quilibet  elector  in  .x.  sol.  bon.,  et  electio  de  eo  &cta  non  valeat. 
item,  volumus  quod  tempore  quo  fieri  debebit  electio,  ministrales 
teneantur  facere  inquisitionem  per  sensales  et  cercatores;  et  omnes 
qui  laboraverìnt  artem  eorum  tempore  ponantur  eorum  nomina  20 
in  capello,  et  illi  solum  vocentur  ad  brevia  et  non  alii.  item, 
dicimus  quod  ministrales  veteres  faciant  iurare  ministrales  novos 
in  corpore  societatis,  si  hoc  fieri  poterit.  si  autem  hoc  fieri  non 
potuerit,  quia  ministralis  electus  non  esset  in  civitate  vel  quod 
sodetas  post  electionem  mini^tralium  non  congregaretur,  possit  25 
iurare  coram  notano  societatis,  et  hoc  legatur  in  qualibet  ele^ 
ctìone* 

XVII.    De  officiaubus  dicte  societatis  eligendis. 

STATUJMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarìus  novi  te- 
neantur eligere  octo  homines  ad  conscilium  societatis,  scilicet 
•iiii.  a  mane  Apose  et  .1111.  a  sero  ;  item,  .un.  cercatores  seu  inqui- 
sitores,  qui  sint  etatis  .xxx.  annorum,  qui  inquirant  fiicientes  et 
tenentes  vel  habentes  aliquid  contra  statutum  diae  societatis,  5 
quorum  duo  sint  a  mane  Àpose  et  duo  a  sero;  item,  «un.  inquisi- 
tores  rationis  massarìi  et  ministralium,  scilicet  duos  a  mane  Apose 
et  duos  a  sero,  qui  sindicent  dictos  massarium  et  ministrales 
proxime  preteritos  ante  eos.  et  infira  .vin.  dies  facta  electione 
cercatorum,  faciant  eos  iurare  o£Bcium  eorum.  et  omnes  alios  io 
officiales  eligant  secundum  formam  statuti  dicte  societatis  infira 
.vili,  dies  ab  ingressu  eorum  officii  vel  in  ipsa  congregatione 
quam  facient  prò  celebratione  misse;  et  in  ipsa  congregatione 
quam  facient  prò  celebratione  misse  ipsos  facere  legi,  in  hanno 


XVI,  10.  Cod,  ponentur        2 a.  Cod»  intrare  XVII,  14.  Dopo  Ipso»  supplisci  te- 

neantur 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIU.  367 

15  .V.  SÒL  bon.  prò  quolibet  eorum.  ìtem,  dicimus  quod  omnes 
dicd  offidales  durare  debeant  per  .vi.  menses.  et  nullus  possit 
esse  cercator  vel  inquisitor  nisi  eo  tempore  ezerceat  dìctam  anem. 
et  illi  de  conscilio  cessent  per  .vi.  menses.  et  nullus  possit  esse 
de  conscilio  nisi  eo  tempore  fecerit  batere  lanam  et  laborare  in 

20  domo  sua.  et  inquisitores  massarìi  habeant  prò  una  comestione 
•xn.  soL  bon.  a  massario;  illi  de  conscilio  .xxx.  sol.  prò  uno 
convivio  societads. 

XVIII.     De  pena  imposita  recusantibus  officia  SOaBTATIS. 

Rubrica. 

STATUiMus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  diete  societatis  electus 
fuerit  ad  aliquod  officium  societatis  eiusdem  et  ipsum  recipere 
recusaverity  solvat  nomine  bannì  ipsi  societari  .x.  sol.  bon.  et  ni- 
chilominus  illud  officium  recipere  et  exercere  cogatur. 

XVIIII.    Quantum  massarius  et  m^istrales 

ET  CERCATORES   CESSENT.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  et  cer- 
catores  cessent  per  unum  annum  ab  exitu  eorum  offirii.^ 

XX.    De  feudo  ministralium  et  massarìi 

ET  de  convivio   EORUM.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  sin- 
gulorum  .VI.  mensium  debeant  habere  de  bonis  diete  socie- 
tatis .XX.  sol.  bon.  prò  eorum  merito  et  labore;  quos  denarìos 
ipsi  ministrales  et  massarius  simul  cum  eorum  notario  debeant 

5  manducare,  item,  habere  debeant  prò  eorum  feudo,  scilicet  prò 
quolibet  eorum»  unam  libram  piperis  et  unam  unciam  grochi  de 
bonis  diete  societatis,  videlicet  ministrales  prìmorum  sex  men- 
sium in  festo  narivitads  Domini,  et  dicimus  quod  ministrales  pre- 
dica non  teneantur  solvere  aliquam  collectam  impositam  eorum 

ro  tempore. 


3^8  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


XXL    De  uno  19otario  habendo  prò  socibtate* 

Rubrica. 


STATUiMUS  et  ordmanws  qaod  dieta  societas  debett  hdbere  unum 
Bocarium  prò  scribendis  negociis  diete  societatis  et  statuu 
diete  soeietatis,  et  iatroitus  et  expeosas  massarìi:  qui  habere  debeat 
prò  feudo  suo  de  bonis  diae  soeietatis  .xl.  soL  bon.  prò  singulis 
•VI.  mensibus,  et  piper  et  grocum  secundum  quod  habent  mini-  5 
strales.    et  eligatur  per  minìstrales  et  eonscilium  veterem. 

XXII.    Forma  eligendi  nuntios  societatis.     Rubrica. 

STATumus  et  ordinamus  quod  ministrales  primorum  sex  men- 
sium  teneantur  et  debeant  proeurare  in  eorpore  soeietatis  de 
nuntiis  diete  soeietatis  habendis,  et  ponere  et  dieere  in  eorpore 
soeietatis  quod  quilibet  volens  esse  nuntius  veniat  eoram  eis;  et 
volentes  esse  nunetii  prò  minori  precio  prò  toto  anno  aecipiantur,  5 
dum  tamen  nuntius  sit  suflEeiens  arbitrio  ministralium  et  eonseilii. 
Et  teneantur  ministrales  bonam  aeeipere  seeuritatem  a  quo- 
iibet  nundo  .a  sol.  bon.  de  suo  offieio  faciendo,  ae  eustodiendo 
omni  eo  quod  ad  manus  suas  pervenerìt  de  bonis  diete  soeietatis  ; 
et  non  teneantur  solvere  nunetii  eolleetam  aliquam  impositam,  eis  io 
exist^itibus  nunedis. 

XXIIL    De  feudo  cercatorumu 

STATumus  et  ordinamus  quod  eereatores  artis  habere  debeant 
prò  feudo  ipsorum  et  labore  de  bonis  diete  soeietatis  .xx.  soL 
bon.,  quos  simul  in  uno  convivio  eum  notano  diete  soeietatis  eo- 
medere  debeant;  salvo  quod  si  eorum  offieii  oeeasione  de  eon- 
dempnationibus  habuerint  .xx.  sol.,  ulterius  habere  non  debeant  5 
a  dieta  soeietate  quantitatem  peecunie  predietam,  et  niehilominus 
faciant  dietum  eonvivium. 

XXII,  5.  Cod»  tccipiat       IO.  Cod.  teoeatnr       XXIII,  5.  Cod.  debeat 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  369 


XXini.    Db  non  dando  aucui  de  avbre  societatis.    Rxjbrica 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  de  bonìs  diae  societatis  nullo 
modo  possit  dari  aliquid  alicui  ultra  .v.  sol.  bon.,  nisi  pla- 
cuerit  maiorì  parti  societatis;  salvo  quod  predicta  non  intelligantur 
in  feudis  offitialiorum  diete  sotietatis. 

XXV.  Quod  laboratorbs  qui  non  bene  laborant  concordent 

cuM  domino  rei  ad  voluntatem  ministralium. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  acceperit  ad  laborandum 
ab  aliquo  huius  anis  de  laborerìo  diete  àrtis,  et  illud  bene  et 
diligenter  non  fecerit,  seu  in  ipso  in  aliquo  defraudaverit,  debeat 
concordare  cum  eo  cuius  fuerit  laborerium  ad  voluntatem  mini- 
5  stralium  diete  societatis.  quod  si  facere  noluerit,  dicimus  quod 
aliquis  de  diaa  societate  non  debeat  eidem  aliquid  dare  ad  labo** 
randum,  postquam  ad  notitiam  societatis  pervenerit,  sub  pena  et 
banno  .x.  sol.  bon. 

XXVI.  De  condempnationibus  ad  certum  terminum  solvendis. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  condempnationes  que  fiunt  a 
ministralibus  vel  castaldione  societatis  predicte  solvi  debeant 
massario  societatis  ad  terminum  unius  mensis,  in  pena  quarti; 
salvo  quod  si  ministrales  vel  castaldio  aliquam  |  condempnationem 
5  fecerìnt  iuxta  finem  eorum  ofEtii,  ita  quod  terminus  esse  non 
possit,  debeant  et  possint  coartare  sive  diminuere  terminum  ad 
eorum  voluntatem. 

XXVIL    De  collecta  et  condempnatione  exigenda.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  et  massarius  societatis 
debeant  exigere  collectas  et  condempnationes  eorum  tempore 

XXV.  Cod,  CONCOIID41IT       XXVI,  5.  Cod,  iostam  fine 

Statuti  bolognesi.  Voi.  H.  H 


e.   3  A 


370  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

factas  vel  impositas;  alioquin  subsequentes  ministrales  condem- 
pnent  quemlibet  eorum  io  .v.  sol.  boa.,  et  nichilominus  collectas 
et  condempnationes  exigere  teneantur.  5 

XXVIII.    De  condempnatione  non  rbmittbnda.     Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordìnamus  quod  aliquis  ministralis  non  proponat 
nec  proponi  faciat  in  diaa  societate  de  condempnatione  aliqua 
remittenda  ;  quod  si  fecerint,  condempnentur  in  .x.  sol.  bon.  ;  et 
si  condempnatio  remitteretur,  solvant  ministrales  de  suo  dictam 
condempnationem.  5 

XXVIIII.      QyOD   MINISTRALIS  NON  PROPONAT  ALIQUID 
SINE  VOLUNTATE  SOCIORUM  IN  SOCIETATE.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  ministralis  non  proponat 
aliquid  in  societate  vel  conscilio  societatis  sine  voluntate  alio- 
rum  suorum  sociorum,  in  banno  «x.  sol.  bon^ 

XXX.    De  pilo  capricii  et  aliis  lanis  vetitis  non  laborandis. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dieta  societate  non 
debeat  emere  nec  emi  facere^  nec  laborare  nec  laborarì  facere, 
per  se  vel  alium,  aliquo  modo  vel  ingenio,  in  ci  vitate  vel  districtu 
Bononie,  nec  habere,  nec  tenere  in  domo  pilum  bovis  vel  capricii 
vel  asini  aut  leporìs,  filatum  vel  non  filatum,  tinctum  vel  non  5 
tinctuin,  vel  car^aturam  vel  borram  de  gualcheria  tinctam  vel 
non  tinctam,  vel  tondellam,  vel  lanam  mar^am  aut  ragosinum; 
et  qui  contrafecerìt  solvat  nomine  banni,  totiens  quodens  con- 
trafecerit,  prò  pillo  bovis,  capricii  et  asini  .e  sol.  bon.,  et  prò 
aliis  lanis  predictis  .xl.  sol.  bon.  ;  medietas  cuius  banni  sit  socie-  io 
tatis,  et  alia  cercatorum  denunciantium  vel  invenientium  hoc, 
et  aliorum  suorum  sociorum  cercatorum,  vel  alterius  qui  denun- 
daverit;  et  teneatur  accusator  sub  credencia. 

XXX»  6.  Cod,  gtuilcherìtm       7.  Cod,  rugosioum 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  37 1 

Et  dicìmus  quod  cercatores  possint  cercare  predicta  ad  eorum 

15  voluntatem;  et  credantur  predicta,  silicet  que  inventa  et  denun- 
ciata fuerint  per  cercatores,  sacramento  eorum  offidi  ;  et  pannus 
in  quo  reperientur  de  predictis  et  predicta  comburantur  in  platea 
communis. 

Hoc  salvo  et  adito»  quod  capellarii,  qui  sunt  de  dieta  sodetate, 

20  possint  habere  et  tenere  in  domò  prò  capellis  £siciendis  tondel- 
lam,  borram  et  lanam  mar^am,  tamen  non  filatam.  si  autem 
filatam  aliquis  capellarìus  in  domo  habuerit  tondellam  vel  bor- 
ram aut  lanam  mar^am,  aut  de  hiis  in  suo  panno  bixello  po- 
suerit  vel  poni  fec^rit,  condempnetur  in  duplum  quantitatis  pre- 

25  diete. 

Item,  licitum  sit  pellacanis  et  cartolariis  de  dieta  societate 
habere  et  tenere  in  domo  de  omni  pilo  et  de  ragosino,  dum 
tamen  non  sit  fìlatus  vel  mistus  cum  alia  lana;  et  si  filatus  vel 
mistus  cum  alia  lana  fiierìt,  aut  de  ea  laboraverìt,  vel  laborarì 

30  &ut  poni  fecerìt  in  panno  bixello  vel  agnello,  condempnetur  in 
•UH.  lìb.  bon.  totiens  quotiens  contrafecerit. 

Item,  dicimus  quod  licitum  sit  omnibus  de  dieta  societate 
facientibus  pannos  me^alanos  habere  et  tenere  de  lanis  probi- 
bitis  per  statuta  diete  societatis  eausa  ponendi  et  Iaborandi  in 

35  pannìs  me^lanis;  sed  de  hìs  aut  aliqua  earum  aliquo  modo  mixere 
vel  laborare  non  possint,  nec  facere  laborarì  in  lana  vel  panno 
bixello  vel  agnello  ;  et  qui  contrafecerit  condempnetur  in  .1111.  lib. 
bon.  totiens  quotiens  contrafecerit. 

Item,  licitum  sit  omnibus  de  dieta  societate  habentibus  par- 

40  tem  in  gualcheriis  habere  et  tenere  borram  de  gualeheriis,  ita 
tamen  quod  non  sit  filata,  nec  cum  alia  lana  mixta;  et  quod 
siquis  filatam  vel  cum  alia  lana  mixtam  habuerit,  aut  de  ea  la- 
boraverìt, seu  laborarì  fecerìt  in  lana  vel  panno  bixello  vel  agnello, 
condempnetur  in  .1111.  lib.  bon.  totiens  quotiens  contrafeeerìt. 

45  Item,  dicimus  quod  licitum  sit  Petro  de  Vignatio  habendi  et 
tenendi  in  domo  pilum  et'  lanam  mar^am,  cum  sit  sua  ars  spe- 
cialis,  tamen  non  filaum  aut  mixtam  cum  alia  lana;  et  si  fila- 

19.  Cod.  pellarii      4.5-46.  Cod.  biTentì  et  tenenti 


37^  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

tam  vel  mixtam  babuerìt  cum  alia  lana,  vel  de  ea  laboraverìt,  seu 
laborarì  fecerh  in  lana  vel  panno  bizello  vel  agnello,  condem- 
pnetur  in  .un.  lib.  bon.  tociens  quotiens  contrafecerit.  50 

Item,  didmus  quod  si  aliquis  ministralis,  vel  cercatores,  inven- 
tus  fuerit  habere  vel  tenere  in  domo  vel  laborare,  aut  faciat  la- 
borarì de  supradicds  rebus  prohibids,  eo  esistente  ministrale  vel 
cercatore,  condempnetur  in  duplo  predicte  quantitatìs. 

Item,  didmus  quod  quilibet  huius  artis  possit  laborare  et  fa-  5  j 
cere  laborarì  me^anos,  dum  tamen  faciat  de  lanis  de  colore 
tinctisy  faciendo  pannos  legales. 


XXXI.    De  panno  non  faciendo  super  filo  lini»  stufe 

VEL   CANAVIS. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  de  predicta  societate  de- 
beat facere  vel  fieri  facere  per  se  vel  per  alium  aliquo  modo 
vel  ingenio  panum  bixellum  vel  brunellum  super  filum  lini, 
stupe  vel  canavis,  cum  stame  mixtum  vel  non  mixtum  cum 
stame;  nec  in  aliquo  modo  vel  ingenio  ponere  de  dictis  filis  in  5 
pannis  predictis;  et  qui  contrafecerìt  solvat  nomine  banni  prò 
qualibet  vice  .xl.  sol.  bon.  ;  et  quilibet  teneatur  accusare  vel  de- 
nuntiare  omnes  quos  siverit  contrafacere,  et  teneatur  sub  ere- 
dentia;  medietas  cuius  banni  sit  sodetatis  et  alia  accusantis;  et 
conburatur  pannus.  salvo  quod  predicta  non  intelligantur  in  vi-  io 
vagnis  albis. 

XXXII.    De  bleta  ad  pannum  non  ponenda. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  non  ponat  bletam  ad 
suum  pannum  quando  tiratur,  vel  postquam  fuerìt  tiratum; 
et  qui  contrafecerìt  solvat  nomine  banni  .xii.  bon.  prò  qualibet 
bleta  ;  cuius  medietas  sit  sodetatis  et  alia  accusantis. 

57.  Cod.  fadendos        XXXI,  3.  Cod.  lioam 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVm.  373 


XXXIII.    De  tela  facienda  .xxiil  portatis.    Rubrica, 

STATUIMUS  et  ordioamus  quod  quilibet  debeat  facere  telam  panni, 
tam  pecudum  quam  agnellorum,  de  .xxiii.  portatis;  et  qui 
contrafecerit,  si  tela  fuerit  minor  dieta  quantitate  a  .xx.  filis  in- 
fra, vel  «xx.,  condempnetur  in  .x.  sol.  bon.;  medietas  cuius  banni 
5  sit  societatis  et  alia  accusantis,  et  accusator  teneatur  sub  ere- 
denda.  licitum  tamen  sit  cuilibet  faciendi  de  pluiìbus.  salvo 
quod  credatur  et  stetur  sacramento  faao  de  novo  ab  ilio  qui 
ordieiit,  si  tela  fuerit  inventa  a  .x.  filis  infra. 

Hoc  salvo  et  adito,  quod  si  dominus  tele  dederit  telam  .xxin. 
IO  porutarum  alieni  tesitori  vel  tesitrici,  et  texator  vel  texatris  aliquos 
filos  extraxerìt;  inde  non  condempnetur  dominus  tele,  sed  con- 
dempnetur ille  texator  vel  texatris  in  quantitate  predicta.  si 
vero  non  esset  de  dieta  sodetate,  et  dictam  condempnationem 
solvere  nollet,  sit  in  banno  diete  sodetatis;  ita  quod  aUquis  de 
15  dieta  sodetate  non  det  ei  ad  laborandum  |  donee  venerit  stare  e  3B 
mandatis  diete  societatis.  et  si  quis  contrafecerit  postquam  hoc 
fuerit  publieatum,  condempnetur  in  .x.  sol.  bon.;  et  si  dominus 
tele  hoc  seiverit,  denundare  ministralibus  teneatur. 

XXXIIII.    De  pedakis  reducekdis  a  texariis. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  texarìus  teneatur  redu- 
cere pedanas  domino  cuius  erit  tela,  in  banno  .xii.  den.;  et 
nuUus  debeat  emere  pedanas  nee  filos,  nisi  a  magistris  artis.     et 
si  quis  contrafecerit,  condempnetur  in  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet 
5  vice;  et  credatur  accusatori,  sacramento  de  novo  faao;  et  habeat 
medietatem  condempnatioms. 

XXXV.    Quod  texarìus  non  tbnbat  petinem  minorem 

ET   DB  BULLA  PETINORUM. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  texator  non  debeat  re- 
tinere  petinem  minorem  .xxiiL  portatis;  et  dieimus  quod 


374  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


sodetas  habeat  unum  sa^um  sive  modum  de  ferro  ad  quod 
omnes  petines  debeant  bullarì  per  mìnistrales;  et  nuUus  texarìus 
teneat  pednem  ainpliorem  sive  longiorem  dicto  sa^o  sive  modo,  5 
scilicet  petinem  .xxiii.  portatarum»  et  non  bulatum  bulla  societads. 
hoc  additum  est  voluntate  societatis  «mcclxxxii.,  indictione  .x. 
die  .II.  februarii.  et  qui  contrafecerit  condempnetur  in  .x.  sol. 
bon. 

XXXVI.    De  lanis  tintis  non  laborandis, 

ET   DE   stamine  TINTO   NON   LABORANDO. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  lidtum  sit  cuilibet  de  dieta  so- 
detate  posse  facere  tingi  suam  lanam  pecudum  vel  agne- 
lorum  non  prohibitam  per  statuta,  sive  lana  batuta,  sive  non; 
quam  quidem  lanam  per  se  solam  laborare  non  possit,  sed  cum 
alia  miscere;  hoc  tamen  salvo,  quod  aliquis  non  debeat  nec  5 
possit  tingere  vel  tingi  facere  stamen,  nec  amatare,  sive  ama- 
scarare,  sive  tela  ordita  fuerìt,  sive  non;  et  aliquis  huiusmodi 
stamen,  nec  etiam  stamen  luchise  laborare  non  possit,  nec  la- 
borarì  facere.  si  quis  contra  hoc  statutum,  vel  aliquod  capitulum 
eiusdem  fecerit  vel  venerit,  condempnetur  prò  qualibet  vice  et  io 
prò  qualibet  tela,  sive  tela  tota  fuerit  tinta,  sive  pars,  in  .xl.  sol. 
bon. 

XXXVII.    Quod  batarii  non  batant  pilum  bovis 

VEL  CAPRicii.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  batarius  non  debeat  ba- 
tere  pilum  bovis  sive  capricii  vel  asini,  tintum  vel  non  tin- 
tum;  et  si  quis  contrafecerit,  condempnetur  ipsi  sodetati  in 
•XL.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  qua  contrafecerit.  si  vero  bata- 
rius de  dieta  societate  non  fuerit,  ordinamus  quod  aliquis  de  5 
dieta  societate  non  det  nec  dare  debeat  ei  aliquid  ad  laborandum, 
in  banno  .xx.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  qua  contrafecerit.     et 

XXXV^  6.  sciUcet  petinem]  Cod,  petinem  tit 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIU.  375 


dìdmus  quod  ministrales  qui  prò  tempore  fuerint  dent  operam 
eorum  posse,  quod  ministralis  Veronensium  non  det  ei  ad  labo- 
IO  randum  vel  batendum. 

XXXVIII.    Quod  aliquis  texarius  non  ponat  ante  se 

TELAM   MINOREM   .XXIK.   PORTATIS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  tezator  vel  texatris  non 
debeat  ponere  ante  se  laborare,  nec  laborarì  facere,  seu  texere 
aiiquam  telam  minorem  «xxiii.  portatis,  nec  telam  tintam  seu  ama- 
scaratam  vel  amatatam  ;  si  contrafactum  fiierit  per  aliquem,  post- 
5  quam  per  aliquem  ei  dictum  vel  denundatum  fìierit,  aut  per  cer- 
catores  vel  nuntios  sodetatis,  didmus  quod  aliquis  de  societate, 
postquam  publicatum  fuerit  in  corpore  sodetatis,  non  debeat  ei 
dare  aliquid  ad  laborandum,  in  banno  .xx.  sol.  bon.  prò  qualibet 
tela;  et  credatur  et  stetur  dicto  cercatorum  vel  nunctiorum,  qui 
IO  dixerìnt  se  dixisse  supradicta  texitorì  vel  texitrici;  salvo  quod 
ministrales  non  teneantur  ad  sacramentum. 

XXXVIIII.      De   SOCIETATE   NON   HABENDA   CUM   AUClUO 

QUI  NON   SIT   DE   SOCIETATE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  non  debeat  laborare  nec 
societatem  habere  cum  aliquo  qui  non  sit  de  hac  societate; 
et  qui  contrafecerit  solvat  ipsi  societati  nomine  banni   .e.  sol. 
bon.9  et   ulterius  cum  co  societatem  non  babeat,  donec  intra- 
5  verit  societatem. 

XXXX.  Quod  aliciuis  non  prohibeat  cbrcatoribus  vel  mi- 
nistralibus  intrare  domum  suam;  et  de  obrobrio  eis  non 
dicendo. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  de  sodetate  predicta  per 
se  vel  per  alium  vetare  vel  prohìbere  non  debeat  cercatori 

XXXVIIU»  4.  Cod.  habebat 


37^  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

vel  cercatoribus^  yel  ministralibus,  vel  massarìo  sodetatis  pre- 
dicte  intrare  vel  cercare  in  domo  sua  vel  alterius  in  qua  labe- 
rat;  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xl.  sol.  bon  to-  5 
tiens  quotiens  contrafecerit;  et  hoc  credatur  sacramento  of&tii 
cercatorum  vel  ministralium  aut  massarìi;  cuius  banni  sit  me- 
dietas  societatis  et  alia  accusantis  sive  denunctiantis.  et  dici- 
mus  quod  aliquis  non  dicat  vel  dicere  debeat  cercatoribus  vel 
alicui  eorum  euntibus  occasione  eorum  offidi,  vel  quando  eorum  io 
offidum  exercent,  dedecus  vel  obrobrium,  aut  verba  iniuriosa  eis 
vel  alteri  eorum;  et  si  quis  dixerit,  condempnetur  dominus  do- 
mus,  sive  ille  de  domo  qui  est  de  dieta  sodeute,  in  .xx.  sol. 
bon.;  et  hoc  sacramento  offitii  cercatorum  credatur. 

Et  dicimus  quod  ministrales  teneantur  dare  ipsis  cercatoribus  ^5 
duos  nunctios  communis  vel  unum,  ad  eorum  voluntatem,  expen- 
sis  sodetatis,  qui  vadat  cum  eis  ad  cercandum. 

Didmus  etiam>  quod  cercatores  debeant  cercare  et  ire  cer- 
cando semel  qualibet  septimana,  et  plus  si  voluerint,  et  non  mi- 
nns,  eundo  omnes,  vel  ad  minus  tres  ex  hiis  simul  cercando  a  ^^ 
qualibet  parte  civitads;  et  ea  die  qua  invenerint  aliquem  haben- 
tem  vel  fadentem  vel  fieri  fadentem  contra  statuta  societads, 
infra  tercium  diem,  postquam  invenerint,  debeant  denunciare  eum, 
et  scribi  facere  notano  societatis  secundum  quod  invenerint  ;  et 
habeant  medietatem  condempnadonum  quas  fecerint  et  que  exacte  ^5 
fìierint,  in  prima  congregadone  que  fiet  prò  celebratione  misse, 
vel  ante,  si  societas  congregabitur,  et  eis  videbitur  post  denun- 
dadonem  faaam  per  eos;  et  predicti  cercatores  possint  acd- 
pere  de  mala  lana  et  aliis  que  sunt  contra  statuta,  si  voluerint, 
ut  super  eis  possint  piene  deliberare.  3^ 

t  XXXXI.      De  CONDEMPKANDIS  ILLIS  QUI  REM  VETITAM  UABUERINT 

ET  COGNITIONB  MALE  LANE.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  lana  vel  tela  vel  aliquid  aliud 
contra  formam  statutorum  inventum  fuerit  in  domo  alicuius 

13.  Cod,  omette  et  ai  quit      36.  Cod.  agg,  et  dopo  fueriot       38.  Cod*  agg,  si  dopo  et 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVm.  377 

de  sodetate,  in  qua  laborarì  fecerit  vel  laborare  facere  consue- 
verìt,  condempnetur  ille  secundum  formam  sututorum  socieutis, 
5  nulla  defensione  audita  vel  obstante;  et  de  examinatione  et  co- 
gnitione  male  lane  et  aliorum  vetitorum  per  statuta  credatur  et 
stetur  sacramento  offidi  cercatorum.  si  vero  quando  erit  de  re 
inventa  vel  denuntiata  per  cercatores,  eo  quod  ille  cuius  dieta  res 
luerit  velit  dicere  |  dictam  rem  non  esse  centra  formam  statuto- 

lo  rum,  vel  aliter  se  iuste  defendere  velit»  tunc  dictas  res,  et  questio 
vìderì  et  examinarì  debeat  cum  ministralibus  diete  sodetatis  ;  et 
secundum  quod  dictis  ministralibus  videbitur,  procedatur. 

Si  autem  inventum  fuerit  de  predictis  aliquid  vetitis  penes 
aliquam  filatrìcem  vel  laboratorem,  et  illa  iSIatrìs  vel  laborator 

15  dixerit  iUam  rem  esse  alicuius  sodetatis^  credatur  et  stetur  eius 
dictOy  et  condempnetur  secundum  formam  statutorum.  et  si  ille 
laborator  vel  filatris  noluerìt  nominare  illum  cuius  esset  res  illa, 
denundetur  ille  laborator  vel  filatris  coram  potestate  Bononie  vel 
uno  ex  iudidbus  suis  per  unum  cercatorem,  et  per  alios  fiat  te- 

20  stificatiOy  et  procedatur  super  illa  denuntiatione  expensis  societatis. 
si  vero  nominaverit  aliquem  qui  non  sit  de  sodetate»  eodem  modo 
denuntietur  et  procedatur  contra  eum^ut  diaum  est.  si  autem 
ille  laborator  vel  filatris,  postquam  manifestaverit,  dixerit  vel  no- 
minaverit aliquem  cuius  dixerit  esse  illam  rem  coram  cercatoribus, 

25  et  postea  revocaveiit  dictum  suum,  dicimus  quod  aliquis  de  so- 
cietate  non  det  ei  aliquid  ad  laborandum,  in  banno  .v.  sol.  bon. 
prò  quolibet  et  prò  qualibet  vice,  donec  venerit  stare  mandatis 
sodetatis. 

XXXXII.    De  condempnationibus  faciendis 

EX   DENUNTIATIONIBUS   CERCATORUM. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  sodetatis  possint  fa- 
cere  condempnadones  de  bis  que  cercatores,  vel  pars  eorum, 
secundum  formam  statutorum  invenerint  habere  vel  tenere,  vel 
bicere  aliquid,  aut  venire  contra  formam  statutorum  sodetatis; 

15.  Cod.  omette  credatur       35.  Cod,  aliquid 

SiahM  botogneti.  Voi.  H.  H^ 


e.  4  A 


378  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

et  quicquid  per  dìctos  ministrales,  sive  per  illos  qui  aderunt  con-    J 
gregationi  in  qua  fient  diete  condempnationes,  faaum  fuerìt,  valeat 
et  teneat,  ac  si  per  omnes  factum  esset. 

XXXXIII.    De  sindico  ordinando  per  societatem.    Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  diete  sodetatis  sin- 
gulorum  sex  mensium  debeant  proponere  in  societate  infra 
unum  mensem  ab  introitu  eorum  offidi  de  uno  sindico  fadendo 
prò  diaa  societate,  si  necessarius  fuerit>  vel  confirmando  ilio  qui 
esset  sindicus  ;  et  secundum  quod  diete  societari  placuerit,  super  hoc  5 
proeedatur  et  fiat,  ita  tamen,  quod  non  constituatur  sibi  salarium 
nisi  infra  .xv.  dies  circa  finem  sui  offitii  ;  et  tune  provideatur  ei 
secundum  quod  ministralibus  et  aliis  sapientibus  eligendis  ab  eis 
videbitur. 

XXXXIIII.    De  panno  vendito  ABsauE  pregio  non  tradendo. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliquis  de  dieta  sodetate  non 
debeat  dare  vel  dari  fucere,  vel  pennittere,  nec  portare  nec 
portari  facere  pannum  suum  quod  vendiderit  alieni  mercatori,  seu 
de  quo  vendendo  fuerit  in  concordia  cum  mercatore»  nisi  primo 
habuerit  et  sibi  solutum  fuerit  precium  panni  venditi,  et  ad  ali-  5 
quam  scripturam  alicuius  alterìus  persone  civis  vel  forensis  stare 
non  debeat,  nec  scribi  facere  ;  et  qui  contrafecerit  solvat  nomine 
banni,  tociens  quotiens  contrafecerit,  .xx.  sol.  bon.  salvo  quod 
predieta  non  intelligantur  in  fondecherìis,  quando  vendunt;  et 
quilibet  teneatur  accus^rre,  et  habeat  medietatem  banni.  salvo  io 
si  vendiderit  pannum  suum  alieni,  cui  dare  debeat  denarìos  de 
lana  ab  eo  empta,  et  illi  personaliter,  a  quo  emerìt  lanam,  vendi- 
derìt  pannum  suum. 

Et  si  quis  mereator  emerit  vel  sigillaverìt  pannum  alicuius  de 
dieta  societate,  de  quo  emendo  secum  fuerit  in  concordia,  et  pre-  15 

XXXXIII,  5.  Cod.  omette  et 


STATUTI  DEL  J4CCLXXXVIII.  379 

cium  ei  non  solverìt  et  satisfecerit  secundum  pactum  conventum 
et  factum  cum  eo,  dicimus  quod  aliquis  de  dieta  societate  non 
debeat  ostendere  pannum  vel  ostendi  facere  vel  permittere  illi  tali 
mercatori,  vel  alicui  sensali  vel  alieni  alii  qui  cum  eo  fuerit,  nec 

20  aliquod  aliud  mercatum  cum  eo  facere  vel  cum  alio  aliquo  prò 
eOy  nec  ei  .dare  aliquod  conscilium  vel  auzilium.  et  qui  contra- 
fecerit  solvat  nomine  banni  .xl.  sol.  bon.  totìens  quotiens  con- 
trafecerity  donec  dictus  mercator  venerit  stare  mandads  societatis 
et  ministralium,  et  concordaverit  cum  venditore  ad  voluntatem 

25  ministralium. 

Dicimus  etiam  quod  aliquis  non  ostendat  vel  ostendi  faciat 
vel  permittat  pannum  ipsi  sensali  qui  cum  eo  fuerit  ad  mercatum 
vel  alicui  qui  cum  eo  esset,  nec  aliquod  mercatum  cum  eo,  vel  cum 
aliquo  qui  cum  eo  esset,  faciat  deinde  ad  unum  annum;  et  qui 

30  contrafecerit  solvat  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.  todens  quotiens 
contrafecerit;  hoc  salvo,  quod  aliquis  ad  predicta  sacramento  non 
teneatur,  sed  ad  penam. 

XXXXV.    De  pakno  uni  vendito  alteri  non  vendendo. 

Rubrica. 

STATUiBius  et  ordinamus  quod  quiìibet  de  dieta  societate  qui 
pannum  suum  vendìderìt  alicui,  non  debeat  per  se  vel  per 
alium  dictum  pannum  alicui  alteri  vendere,  si  pannus  fiierìt  si- 
gillatus,  in  banno  .xl.  sol.  bon.  si  vero  pannus  sigillatus  fuerit, 
5  et  precium  non  receperit,  quod  elapsis  .mi.  diebus  possit  et  sit 
licitum  vendere  ad  suam  voluntatem;  et  si  denunciaverit  mer- 
catori quod  pannum  accipiat  et  precium  solvat,  et  facta  denuntia- 
tìone  infra  .viii.  dies  vel  infra  minorem  terminum  quam  ei  ven* 
diderit,  elapso  termino  possit  vendere  pannum  cui  voluerit,  et  ille 
IO  talis  mercator  sit  in  banno  diete  societatis,  et  quiìibet  sensalis  qui 
cum  eo  iret  secundum  modum  et  formam  et  eadem  pena  que  in 
precedenti  statuto  proximo  continetur,  puniatur. 


XXXXnn,  38.  Cod,  omette  Tel        31.  Cod,  a  predicto        XXXXV.  TEimiiDo]  Cod. 

TENDITO 


380  ARTE  DELLA  LANA  DISELLA 


XXXXVL    De  non  supragbtando  pannum 

ET   SALARIO   SENSARIE. 

STATumus  et  ordinamus  quod  nullus  debeat  vel  possit  supra- 
getare  mercatori  a  se  pannum  aliquem,  brachium  vel  men- 
suram,  sed  sibi  faciat  solvere  integre  de  omni  eo  quod  pannus 
invenietur  ad  mensuram;  et  qui  contrafecerit  condempnetur  prò 
qualibet  vice  in  .x.  sol.  bon.  ;  et  ministrales  teneantur  facere  sin-  5 
gulis  sex  mensibus  inquisitionem  per  sensales,  sacramento  de 
novo  facto,  et  credatur  sacramento  sensalis.  et  si  aliquis  sensaiis 
dizerit  alicui  quod  daret  aliquid  ultra  mensuram,  condempnetur 
in  .v.  soL  bon.  salvo  si  pannus  mensurabimr  incontinenti  faao 
mercato,  ante  quam  exeat  domum, quando  accipitur  de  sublo,  non  io 
cadat  ad  penam  ;  sed  possit  darì  ultra  mensuram  .u.  brachia  prò 
centenario. 

XXXXVn.    De  non  faciendo  mercatum  nisi  cum  sensalibus. 

Rubrica. 

STATUiiicus  et  ordinamus  quod  nullus  debeat  monstrare  vel  mon- 
strari  facere,  vendere  vel  vendi  facere  aliquem  pannum,  nec 
aliquod  mercatum  facere  cum  aliquo  sensale  cui  det,  vel  dare, 
vel  habere  debeat,  vel  darì  faciat  aliquam  sensariam,  nisi  cum 
illis  sensalibus  qui  sunt  de  societate  qui  prestiterint  securìutem  5 
coram  ministralibus  de  stando  mandatis  societatis.  et  qui  contra- 
fecerit solvat  nomine  banni  .x.  sol.  bon. 

XXXXVIII.    De  non  dando  aliquid  alicui  qui  non  sit 

DE   societate. 

e.  4  B  QTATUIMUS  et  ordiuamus  quod  aliquis  de  dieta  societate  non 
O  det  aliquod  magisterium,  auzilium  vel  consdlium,  nec  com- 
modet  suum  masaraticum  alicui  qui  florentinum  pannum  fecerit 

XXXXVI,  5.  Cod.  teoeatur         XXXXVII,  i.  Cod.  omette  debeat       XXXXVIU.  Cad. 

VEL  QUI   NON  SUNT 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIIL  381 

vel  fieri  faciat,  vel  falsam  lanam  habeat  vel  laboret  vel  laborari 
5  faciaty  sive  de  societate  fuerit  sive  non,  nec  alicul  alìi  qui  non 
sit  de  societate;  et  qui  contrafecerit  solvat  .xx.  sol.  bon.  pene 
nomine  societati  predicte  ;  et  quilibet  teneatur  accusare  ;  medietas 
cuius  banni  sit  societatis  et  alia  accusantis.  salvo  quod  nuUuS 
teneatur  ad  predicta  per  sacramentum. 

XXXXVIIII.    Forma  collecte  imponende 

PER   SOCIETATEM. 

AD  hoc  Ut  societas  habeat  denarios  prò  oblatione  missarum 
et  benedictionibus  et  expensis  nunctiorum  et  aliorum  oflB- 
daUorum  diae  societatis,  et  ad  evitandum  peiiuria  que  olim  com- 
mittebantur  occasione  denariorum  qui  solvi  debebant  prò  petiis 
5  panni  ipsorum,  statuimus  et  ordinamus  quod  quolibet  anno  ante 
festum  omnium  sanaorum  et  post  festum  sancti  Michaelis  im- 
ponatur  una  coUecta,  si  opus  fuerit,  arbitrio  conscilii,  inter  ho- 
mines  diete  societatis  hoc  modo  :  videlicet  quod  ctiilibet  qui  fe- 
cerit  seu  fieri  fecerit  in  anno  .x.  petias  panni  vel  ab  inde  infira 

IO  imponantur  .xii.  den.  bon.,  et  cuiUbet  qui  fecerit  seu  fieri  fecerit 
a  .X.  petiis  panni  supra  usque  ad  .xx.,  imponantur  .11.  sol.  bon.^ 
et  cuilibet  qui  fecerit  seu  fieri  fecerit  ultra  .xx.  petias  panni,  quantum- 
cumque  sit  quantitas,  imponantur  .in.  sol.  bon.;  et  ministrales 
teneantur  imponere  sensalibus  ex  dieta  collecta,  alii  .111.  sol.  bon., 

15  alii  .11.  sol.  bon.,  alii  unum,  ad  eorum  voluntatem;  et  cuilibet 
fondecherio  operanti  artem  .111.  sol.  et  ministrales  qui  prò  tem- 
pore fuerint,  asociad  de  hominibus  diete  societatis,  ad  eorum  vo- 
luntatem possint  predicta  inquirere  et  dictam  divisionem  facere,  et 
coUectam  imponere  bona  fide,  omni  firaude  remota,  et  exigere 

20  coUectam  predictam  teneantur  eorum  tempore,  si  vero  reperiretur 
ipsos  ministrales  dolum  vel  fraudem  conmisisse  in  predictis,  con- 
dempnentur  ipsi  societati  per  inquisitores  rationis  in  .x.  sol.  bon. 
prò  quolibet  contra  predicta  dolum  vel  fraudem  committente. 


XXXXYIIII.  PCK  aoaxTATVM]  Cod,  peksoni         9.  Cod,  sopri         19.  Cod,  omeUe  et 
20.  Cod,  teneatur       33.  Cod,  omette  predicta 


3*2  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


L.    De  pregio  solvendo  laboratoribus; 

ET  QyOD   LABORENT   TEMPUS  CONVENTUM.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet,  qui  laborat  aut  laboraie 
fadt  pannos  bixellos  in  civitate  Bononie,  debeat  laboratoribus 
suis  integre  solvere  precium  conventum  laboratori  suo;  et  quilibet 
laborator  teneatur  laborare  domino  sive  magistro  totam  edomadam 
promissam  et  conventam,  vel  usque  ad  terminum  conventum  inter  5 
eos;  et  sì  aliquis  laborator  contrafecerìt,  puniatur  in  .x.  sol.  bon. 
et  ministrales  ad  petidonem  magistrì  teneantur  dare  bannum  diete 
societatis  illi  laboratori,  quousque  fiierit  in  concordia  cum  ilio 
magistro. 

Item,  dicimus  quod  nuUus  debeat  £icere  batere  lanam  a  nona  io 
in  antea  in  die  sabbati,  et  nullus  debeat  solvere  batariis  prò  die 
sabati  usque  nonam,  nìsi  prò  medio  die,  in  banno  «v.  soL  bon. 

LI.    De  pehis  banitorum  societatis.    Rubrica. 

SI  quis  fiierit  positus  in  banno  societatis,  dicimus  quod  aliquis 
non  debeat  haberesocietatem  cum  eo,  nec  cum  eo  laborare,  nec 
ei  dare  ad  laborandum  aliquid  quod  pertinet  ad  artem,  nec  cum  eo 
aliquod  mercatum  facere  vel  fieri  facere,  neque  cum  eo  comparti- 
cipationem  habere;  et  nullus  gualchiranus  debeat  sibi  gualchare  5 
aliquos  pannos  ;  et  qui  contrafecerit  condempnetur  in  .xx.  sol.  bon. 
prò  qualibet  vice;  et  quilibet  possit  accusare  et  denuntiare,  et  cre- 
datur  accusatori  sacramento  de  novo  facto,  sine  aliqua  probatione. 

Volumus  edam  quod  quicumque  fuerit  in  banno  societads, 
quod  omnes  sui  socii  et  consortes  et  familiares  et  factores  repu-  i^ 
tentur  et  habeantur  et  sint  banniti  societads,  quousque  bannitus 
non  venerìt  stare  mandatis  societads,  et  exiverit  de  banno. 

Item,  dicimus  quod  ministrales  teneantur  eligere  de  secreto 
unum  accusatorem  bonum  et  fide  dignum,  cui  credatur  de  omnibus 
quos  accusabit  sacramento  offitii  ipsius.  ^5 

L.  Cod.  LABORiTous       7.  Cod.  omette  et       LI,  5.  Cod.  guatchlanus       11.  Cod.  usqae 


STATUTI  DEL  J^CCLXXXVIIL  383 

Item,  dicimus  quod  quicumque  fuerit  bannitus  societatis  possit 
et  debeat  personaliter  detinerì  mandato  ministralium  et   castal- 

7  dionìs  usque  ad  integram  satisfactionem  todus  id  prò  quo  fuerit  ban- 
nitus; et  quicumque  passus  fuerit  se  poni  in  banno  non  possit  modo 

20  aliquo  cancellari,  nisi  prius  solvat  massario  societatis  .111.  sol.  bon. 

LIL    De  dando  adiutorium  arti  lane  gentilis.    Rubrica. 

PROViDiMUs  et  ordinamuSy  ad  hoc  ut  societais  de  bono  in  melius 
augmentetur,  quod  ministrales  et  sindicus  societatis  teneantur 
et  debeant  dare  conscilium^  adiutorium  et  favorem  castaldionibus 
et  rectoribus  societatis  artis  Lane  gentilis  contra  omnes  et  singulos 
5  qui  in  eorum  arte  comiterent  aliquam  falsitatem  vel  dolum,  vel 
in  ipsa  arte  aliquid  essent  furati,  vel  eorum  statuta  noUent  obser- 
vare  aut  eorum  rectoribus  obedire;  et  si  necesse  fuerit  prò  factis 
societatis  nostre,  ipsos  castaldiones  et  rectores  invocare  in  auxi- 
lium  artis  nostre,  et  possint  ipsi  ministrales  de  voluntate  conscilii 
IO  facere,  tractare  et  ordinare  et  procurare  omnia  et  singula  que  eis 
videbuntur  utilia  et  necessaria  fieri  in  favorem  societatis. 

LUI.    De  condempnationibus  faciendis  a  ministralibus 
ubi  pena  non  est  afosità  per  statuta  societatis. 

Item,  providemus  et  ordinamus  quod  ministrales  societatis  pos- 
sint precipere  et  banna  imponere,  et  possint  et  debeant  punire 
et  condempnare  omnes  delinquentes  in  arte,  et  eis  aut  cercato- 
ribus  vel  aliis  officialibus  non  obedientes,  ubi  pena  non  est  ap- 
5  posita  per  statutum,  in  tribus  lib.  bon.,  et  minus  eorum  arbitrio, 
secundum  qualitatem  delieti. 

LIIU.    De  lanis  non  furandis  vel  sutrahendis 

hominibus  societatis. 


A 


d  hoc,  ut  lane  non  sutrahantur  nec  accipiantur  illis  qui  fa- 
dunt  laborare  bixellos,  statuimus  et  ordinamus  quod  aliquis 


LII.  Cod,  oBMTiLB       IO.  Cod,  proTocare      LUI,  a.  Cod,  btoni 


384  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

batariuSy  nec  petenarìus,  nec  graminatrìs,  nec  aliquis  alius  labo- 
rator  artis  Lane  bixelle  debeat  nec  presumat  aliquam  lanam  ac- 
cipere,  nec  aliquod  furtum  in  ipsa  arte  committere  ;  et  nullus  5 
texarius  aut  filerà»  nec  alius  laborator  presumat  de  lànis  sibi  datis 
aliquid  occultare  vel  rednere  penes  se,  quin  integre  restituat  do- 
mino lane,  et  si  quis  contrafecerìt,  restituat  lanam  acceptam  vel 
furatam  sìve  retentam,  yel  eius  extimationem;  et  in  tantumdem 
et  in  plus,  arbìtrio  ministralium,  condempnetur;  et  credatur  do-  io 
mino  lane  usque  ad  quantiutem  .xx«  sol.  bon.,  et  ab  inde  supra 
per  violentas  presumptiones.  et  ministrales  possint  omnes  de- 
fraudantes  et  occulrantes  lanam  bannire,  et  eis  bannum  dare  ad 
eorum  yoluntatem. 

e.  5  A  LV.      QyOD  NULLUS  DEBEAT  APPELLARE   A   CONDEMPNATIONE 

FACTA  DE  ED.      RuBRICA. 

NE  lites  ex  litibus  orìantur,  dicimus  et  ordinamus  quod  nullus 
debeat  ab  aliqua  condempnatione  facta  a  ministralibus  seu 
accusatoribus  vel  castaldione  artis  appellare,  nec  condempnadoaem 
nullam  esse  vel  fuisse  dicere,  neque  cum  ministralibus  vel  castal- 
dione coram  aliquo  iudice  causa  alicuius  condempnadonis  licdgare,  5 
dummodo  sit  facta  secundum  formam  statuti  huius  sòcietatis,  et 
non  sit  contra  statata  communis  et  populi  Bononie,  nec  contra 
honorem  domini  potestatis  et  capitanei  communis  Bononie.  et  si 
quis  contrafecerit,  ministrales  artis  huius  teneantur  et  debeant,  in 
hanno  .e.  sol.  bon.  prò  quolibet  ministrali,  illum  qui  appellaverit  io 
vel  condempnationem  nullam  dixerit  vel  litigaverit,  sive  per  se 
fadat  sive  alius  eius  nomine,  condempnare  in  duplo  ipsius  con- 
dempnationis  vel  quantitatis.  et  insuper  illi  condempnato  dare 
bannum  in  corpore  societatis  ;  et  ex  tunc  sit  bannitus  sodetatis, 
quousque  appellationem  aut  causam  nuUitatis  revocaverit.  ij 

LUII,  6.  C<kL  fileu        LV,  6.  Cod,  aggiunge  qaod  innanzi  a  sit  ^  omette  stttnti 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  385 


LVI.    De  uno  castaldione  eligendo  et  de  feudo  ipsius. 

Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  qtiod  ministrales  socìetads  una  cum 
conscilio  ipsius  sodetads  possint  et  debeant  eligere  unum 
castaldionem,  qui  presit  et  preesse  debeat  ministralibus  et  societati, 
et  habeat  eandem  iurisdictionem  quam  habent  ministrales,  et 

5  possìt  et  debeat  condempnare  omnes  et  singulos  delinquentes  et 
facientes  contra  formam  statutorum  diete  societatis,  et  de  eorum 
questionibus  cognoscere;  et  offidutn  suum  duret  quantum  ipsi 
conscilio  videbitur;  et  salarìum  ordinetur  eidem  per  conscilium 
et  ministrales  tempore  sue  electionis.    qui  iuret,  et  iurare  debeat 

IO  servare  statuta  societatis,  et  ipsa  efFectui  demandare;  et  eidem 
castaldioni  omnes  et  singuli  velut  ministralibus  obedire  per  omnia 
teneantur.  et  dictus  castaldio  teneatur  et  debeat  facere  singulis 
sex  mensibus  inquisidonem  de  omnibus  et  singulis  que  fient  et 
fierent  contra  formam  statutorum,  et  delinquentes  condempnare 

15  secundum  formam  statutorum  diete  sodetads. 

LVII.    De  lana  pellata  non  emenda  antequam  pelletur 

ex  pellibus.    Rubrica. 

Statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  emat  vel  emere  fadat 
lanam,  nisi  prius  fuerit  pellata  et  separata  a  pellibus  ;  et  qui 
contrafecerit  condempnetur  prò  qualibet  vice  in  «xx.  sol.  bon.  ; 
medietas  cuius  sit  accusands  et  alia  sodetads;  et  credatur  accu- 
5  satoriy  sacramento  de  novo  facto. 

LVIII.  -  De  reva  non  solvenda.    Rubrica. 

IteM)  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  debeat  solvere  revam 
vel  solvere  fadat  de  aliquo  mercato  quod  fadat  ^e  hiis  que 
spectent  ad  artem  in  aliqua  domo,  fiindigo  vel  albergo;  et  qm 

LVI,  8.  Cod,  omette  Tidebitur       11.  Cod,  aggiunge  et  innanzi  a  per 

Statuti  bologneti.  Voi.  a  25 


58^  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


contrafecerit  solvat  nomine  banni  .x.  soL  bon.;  et  sensales  te- 
neantur  accusare  quemlibet  qui  solverei  revam,  et  habeant  me-  J 
dietatem  condempnationum. 

LVIUL    Forma  condempnandi  contumaces.    Rubrica. 

PRETEREA,  stat)iimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  vd  aliqui 
laborantes  dictam  artem  denunciatus  vel  denunciati  fuerint 
vel  fuerit  per  cercatores  artis  diete  societads  habuisse  vel  fedsse  seu 
laborasse,  sive  fecisse  vel  laborari  fecisse  lanam  vel  aliquid  aliud 
contra  formam  statutorum  et  ordinamentorum  diae  sodetatis,  aut  5 
aliquo  modo  duxerit  vel  fecerit  contra  mandau  ministralium  diae 
societatis,  aut  contra  statuta  vel  ordinamenta  vel  reformadones 
societatis  predicte,  et  per  nuntium  vel  nuntios  diete  sodetatis  re- 
quisì tus  vel  requisiti  fuerint  tri  bus  vicibus,  sive  inventus  vel  non 
inventuSy  aut  inventi  vel  non  inventi  fuerint,  ut  ad  suam  defen-  io 
sionem  vel  excusationem  fadendam  veniat  vel  veniant  coram  mi- 
nistralibus  vel  notario  aut  castaldione  diae  societatis,  et  non  venerit 
seu  venerint  ad  terminum  sibi  per  nundum  assignatum  vd  pre- 
ceptum,  habeatur  prò  confesso,  seu  prò  confessis  habeantur  eius  de 
quo  denunciatus  vel  denundati,  requisitus  vel  requisiti  fuerint»  et  15 
tamquam  confessus  seu  confessi  condempnari  possint  per  offi- 
dales  diete  societatis^  per  quos  dieta  condempnatio  fieri  possit 
ex  forma  statutorum  diete  sodetatis.  et  prediaa  omnia  et  singula 
intelligantur  et  valeant  et  loeum  habeant  tempore  presendum 
ministralium  et  illorum  qui  prò  tempore  fuerint.  20 

LX.      De  parte   DANDA  ILLIS   aUI   SUPBR^'ENIUNT 

qjua^do  fit  merchatum  de  re^us  spectantibus  ad  artem. 

Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  dieta  sodetate  su- 
pervenerit  alieni  eiusdem  societatis  qui  mercatum  fadat  vel 
facere  velit  ^um  aliquo  de  lana  vd  alia  re  que  pertineat  ad  artem 

LVm,  6.  Cod,  condempDatioaem       LVIIU,  3.  Cod.  omette  Tel        8.  Cod,  et  noBlÌM 
18.  Cod,  ut  predicta       LX«  9.  eiofdem]  Cod.  e»  de. 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVHI.  387 

huius  societads  ante  quam  mercatum  sit  completum»  debeat  ha- 
5  bere  partem  de  illa  lana  vel  re,  si  ille  superveniens  voluerit;  et  ille 
qui  mercatum  fecerit  ei  partem  dare  teneatur,  si  voluerit  super- 
veniens,  ut  dìctum  est,  in  banno  .xx.  sol.  ben.  hoc  salvo,  quod 
ille  qui  supervenerìt  debeat  suam  partem  predi  solvere  eo  die 
quo  mercatum  fuerìt  factum  vel  concordet  cum  mercatore  aut 
IO  cum  ilio  qui  mercatum  fecerit;  alioquin  non  habeat  partem 
ipsius  reù 

LXI.    De  lanis  caninis  et  aliis  renegatis  extrahendis 

DE  sACHis.    Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  licitum  sit  cuilibet  de  societate 
tenere  de  quacumque  lana  quam  emet  lanam  suxam  caninam 
et  renegatam,  et  eam  redere  venditori  prò  eo  predo  quo  lana 
fuerìt  empta.    et  si  venditor  eam  redpere  noluerìt,  ponatur  in 
j  banno  societatis  ad  petitionem  illius  qui  lanam  emerit;   de  quo 

exire  non  possit  donec  non  concordaverit  cum  emptore  ipsius  lane. 

• 

LXII.      De  FESTIVITATIBUS   QUB  DEBENT   CUSTODIRL 

Rubrica. 

AD  honorem  Dei  et  gloriose  Virginis  matris  eius,  et  ad  uti* 
litatem  animarum  omnium  nostrorum: 
Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  debeat  batere,  garminare 
et  aliquod  laborerìum   facere  in   arte  Lane  sive  panni  bixelli, 
5  emere,  vendere  pannum  vel  lanam,  nec  mostrare  sive  hostendere 
pannum  alieni,  neque  intrare  aliquam  domum  vel  fondigum  vel 
albergum  ubi  sit  lana  venalis  in  aliquo  die  soUempni  inferlus 
denotato;    et    qui   contrafecerit   puniatur  et   condempnetur    in 
•XX.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  qua  contrafecerit  ;  et  quilibet  possit 
IO  accusare,  et  credere  accusatori  sacramento  quod  fecerit  societari, 

et  teneatur  ad  credenciam.  1    salvo  quod  quilibet  possit  incanare      e  5  b 


LX,  9.  Tel]  Cod»  nt      LXI,  a.  emet]  Cod,  caoet      3.  Cod,  reTegatam      LXII,  5.  Cod, 
ctnere       io.  Cod,  quo 


388.  ARTE  DELLA  LANA  DISELLA 


pannum  in  domo,  et  non  extra,  et  emere  et  vendere  pannum 
in  platea  communis  et  pertinentiis,  silicet: 

Omnes  festivitates  dierum  dominice. 

Omnes  festivitates  sancte  Marie.  15 

Omnes  festivitates  apostolorum  et  vangelistorum. 

Dies  nativitads  Domini,  cum  trìbus  diebus  sequentibus. 

Festum  epiphanie  et  festum  circumdsionis  Domini. 

Festum  diei  venerìs  sancti. 

Festum  resuresionis  Domini  cum  duobus  diebus  sequentibus.  20 

Festum  assensionis  Domini. 

Festum  sancti  lohannis  Evangeliste. 

Festum  sancte  Lucie  et  sancti  Laurentii. 

Festum  beati  Dominici  et  beati  Francisd. 

LXIIL      Db  PESELLIS   FACIBNDIS  EaUALIBUS.      RUBRIOL 

STATuiMus  et  ordinamus  quod  nullus  debeat  portare  vel  por- 
tari  facere  tramam  non   filatam  per  civitatem  sive  ad  do- . 
mum  alicuius  filatricis;  et  qui  contrafecerit  condempnetur  prò 
qualibet  pesella  in  tribus  sol.  bon.,  et  prò  qualibet  vice. 

LXIIII.    De  pannis  non  ponendis  ad  cloachas.    Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  nullus  faciat  vel  permittat  po- 
nere  pannum  suum  ad  aliquam  cloacham;  et  qui  contrafer 
cent  condempnetur  in  .xx.  sol.  bon.;  salvo  si  pannus  fuerit  de- 
vastatus^  ita  quod  necesse  fuerit  poni,  arbitrio  castaldionis  vel 
alicuius  ministralis;  tunc  aposito  sigillo  societatis  possint  poni  j 
sine  pena. 

LXV.    De  iure  non  petbndo  nisi  coram  castaloione 

VEL   MINISTRALIBUS. 

ITEM,  statuerunt  et  ordinaverunt  quod  nullus  de  societate  vel 
arte  possit  vel  audeat  petere  ius  coram  aliquo  officiali,  nisi 
coram  castaldione  vel   ministralibus,  de  aliqua   questione  que 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.      .  389 


spectet  ad  artem,  nisi  quesdo  excederet  summam  .iiL  lib.  bon., 
5  sine  licenda  castaldionis  vel  ministralium;  et  qui  contrafecerit 
condempnetur  per  castaldionem  et  ministrales  in  •&•  soL  bon. 
prò  qualibet  vice  qua  contrafactum  fiierit 

LXVI.    QyoD  ILU  QUI  non  laborant  artem 

NON  HABBANT  LUCRUM  VBL  DAMPNUM  EX  EA.      RUBRICA. 

VOLENTES  quod  illi  solum  portent  pondus  et  honera  personalia 
et  realia  in  arte  Lane  bixelle,  qui  ex  ea  per  tempora  lucra- 
buntur;  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  teneatur  solvere  ali- 
quam  coUectam  vel  venire  ad  aliquam  congregati  onem  societatis, 
5  nisi  tempore  illorum  ministraliorum^  quo  fuerit  vocatus  venire, 
lanam  laboraverit  vel  fecerìt  laborari,  aut  eo  anno  quo  coUecta 
fuerit  imposita  fecerit  laborari  secundum  formam  statuti  loquentis 
de  collecta  imponenda;  nec  admittatur  ad  partitum  in  corpore 
sodetatis  qui  tunc,  ut  dictum  est,  non  fecerit  laborari,  nec  nun- 
10  tius  teneatur  eos  vocare  vel  citari  ad  aliquam  ^  congregationem 
sodetatis. 

* 
LXVII.    De  stamine  non  emendo.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  qui  ex  nunc  emet  sta- 
men  filatum  vel  petinatum  ab  aliquo  vel  aliquibus  in  civitate 
Bononie,  teneatur  scrìbere  vel  scribi  facere  nomen  et  cognomen 
illius  a  quo  emet,  et  ab  eo  redpere  aliquam  notitiam;  quod  si  in- 
5  veniretur  stamen  furtivum,  illud  emendabunt  domino  staminis.  et 
qui  contra  fecerit  condempnetur  per  ministrales,  prò  qualibet  libra 
lane  sive  staminis,  in  tres  sol.  bon.,  et  perdat  stamen  et  veniat 
in  societatem;  et  quilibet  possit  accusare,  et  credatur  sacramento 
accusantis  de  novo  facto,  arbitrio  ministraliorum  intellecto,  et 
IO  accusator  habeat  medietatem  condempnationis. 

Item,  quod  quilibet  qui  recuperabit  aut  recuperarì  faciet  ali- 
quam lanam  laboratam  venditam  vel  pignoratam  ab  aliquo  vel 

LXV,  4.  Cod.  sumino       LXVII,  4.  Cod,  aliqua  aotitia 


590  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 

aliquibus  preter  quam  a  domino  lane,  iUam  teneatnr  eo  die  vd 
sequenti  dare  et  designare  ministralibus  sodetads,  et  ministrales 
teneantur  dare  ei  qui  lanam  vel  stamen  aut  tramam  recuperabit  15 
medietatem  todus  id  quod  vendetur  illud  quod  recuperabit;  salvo 
si  inveniatur  ille  cuius  fuerat  lana  recuperata,  quod  sibi  restitua- 
tur,  ùiCtSL  fide  a  ministralibus  quod  sit  sua,  et  ille  cuius  fiierit  te- 
neatur  dare  ei  qui  eam  recuperabit,  prò  qualibet  Ubra  lane  sive 
stamìnis,  .vl  den.  bon.  20 

Item,  quod  omnis  lana  vel  stamen  recuperata,  vel  que  recu* 
perabitur,  cuius  dominus  non  inveniatur,  vendatur  in  corpore 
socìetatis  ad  incantum,  et  predum  perveniat  in  sodetatem,  salvo 
iure  inventoris  vel  recuperantis,  ut  dictum  est. 

LXVIII.    De  stamine  invento  furato,  pignorato  aut  amisso. 

Rubrica* 

STATUTUM  et  reformatum  est  m  corpore  sodetatis  anno  .mcclxxxv., 
indictione  .xiil,  die  .xxvii.  ianuarìi,  quod  quilibet  qui  ex  nunc 
inveniet  et  ministralibus  presentabit  aliquam  lanam  amissam  aut 
occultatam,  preter  quam  venditam  vel  impignatam,  ut  dictum 
est,  habere  debeat  a  domino  lane,  si  inveniatur,  .i.  bon.  prò  5 
libra. 

LXVIIIL      De  PARTE  DANDA  ACCUSATORI. 

e.  6  A  Q^TATuiMUS  et  ofdinamus  quod  quilibet  qui  ex  nunc  denun- 
O  dabit  aut  accusabit  aliquem  qui  fecerit  aut  fieri  fecerìt  contra 
formam  alicuius  statuti  aut  ordinamenti  socìetatis,  prò  qua  de- 
nuntiatione  condempnatio  aliqua  insequatur,  habere  debeat  me- 
dietatem illius  condempnationis  que  sequetur  ex  ipsa  denuntia-  5 
tione  ;  et  nullus  teneatur  vel  reputetur  accusator,  vel  habere 
debeat  partem  de  predictis,  nisi  expresse  dixerit,  quando  denun- 
ciabit,  quod  ipse  voluerit  partem  condempnationis  que  sequetur 
ex  denuntiatione  sua,  et  scribi  fecerit. 

LXVn,  16.  Cod,  Tenderet      ai-aa.  Cod,  rccapenbit      I^Vm,  5.  debeat 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVffl.  39 1 


LXX.    De  dampnis  datis  bmendandis  infka  certum  tempus. 

Rubrica. 

MILLESIMO  XCLXXXVIL,  indictione  quintadecima,  •xxvn.  die 
aprilisy  reformatum  fuit  in  coq>ore  societatis  quod  quilibet 
de  arte  predi  età  cui  dampnum  datum  fuerit,  aut  aliquod  iabore- 
rium  in  arte  Lane  aut  pannum  devastatum  aut  deterioratum  sive 
5  inepte  factum  fuerit,  ex  quo  senciat  se  in  aliquo  dampnificatum 
sive  gravatum,  et  emendationem  iUius  dampni  intendat  habere, 
conqueri  debeat  et  ius  petere  infra  .xv.  dies  postquam  dampnum 
datum  vel  iaborerium  factum  fuerit,  et  ad  ipsius  notitiam  vel 
sue  familie  pervenerit;  quod  si  facere  contempserit  vel  neglexcrit, 
IO  sibi  ex  tunc  audiencia  denegetur. 

LXXI.  Item,  quod  si  ex  nunc  fuerit  aliqua  questio,  quod 
Dominus  advertat,  inter  aliquem  magistrum  et  laboratorem  artis 
aliqua  occasione,  quod  ministralis  sive  castaldio  artis,  coram  quo 
fuit  questio,  teneatur  et  debeat  dare  sacramentum  magistro  sive 
I S  domino  laborerii,  si  questio  fuerit  taUs  que  solo  sacramento  de- 
beat terminari,  nisi  evidens  causa  apareret,  quod  sacramentum 
darì  debeat  laboratori. 

LXXII.    De  pannis  facibndis  ad  certam  metam  in  longitudine. 

STATUiMUS  quod  nuUus  de  arte  predicta  ex  nuncj  possit  vel  de- 
beat facere  vel  fieri  facere  vel  pcrmitti  facere  alicui  suo  la- 
boratori vel  faeton  aliquam  peciam  panni  de  lana  pecudis  longam 
gre^am  ultra  .cxx.  brachiis,  aut  de  lana  agnelorum  gre^am  ultra 
5  .cxL.  brachiis.  et  qui  contra  fecerit  condempnetur  per  mini- 
strales  artis,  prò  qualibet  pecia  inventa  longa  ultra  dictam  quan- 
titatem,  in  «x.  sol.  bon.;  cuius  banni  sit  medietas  societatis  et 
alia  accusantis;  et  quod  ministrales  qui  nunc  sunt  aut  prò  tem- 
pore fiierint,  incontinenti  faaa  sibi  denuntiatìone  per  aliquem, 
IO  ire  vel  mittere  teneantur  vel  mensurari  facere  bona  fide;  et  si 

LXXI,  14.  Qkt.  aacnuDcitto       LXXII,  s.  Cod,  pcnnittlt       7.  Cod*  btnaam 


392  ARTE  DELLA  LANA  BISELLA 


invenerìnt  aliquem  contra  fecisse,  condempnent  in  quandute  pre- 
dicta.  et  de  predicris  credatur  et  stetur  cercatorìbus  artis  sacra- 
mento offitii  eorum,  qui  edam  teneantur  inquirere  de  predictis. 

* 

LXXIII.       QUOD   NULLUS    CONDUCAT    BATARIOS 
UBI  FACIUNT  TRIVIUM  AUT  CONGRBGATIONEM. 

STATUiMus  et  ordinamus,  quod  nuUus  de  arte  vel  qui  operetur 
vel  operari  faciat  artem  ire  non  debeat  in  porta  Ravignata 
neque  in  platea  communis  nec  alibi  in  aliqua  parte  dvitads  ubi 
batarìi  faciant  trìvium  vel  adunandam  causa  inveniendi  operam, 
nec  mittere  aliquem  alium  loco  ipsius  vel  prò  eo  ad  accipiendum  5 
aliquem  batarium,  vel  accipere  debeat  aliquem  batarìum  in  aliquo 
loco  ubi  batarìi  faciant  trivium  vel  adunandam  in  aliqua  parte 
civitatis,  in  pei\a  .xx.  soL  bon.  prò  quolibet  et  qualibet  vice,  et 
plus  et  minus  ad  voluntatem  ministraliorum  ;  et  medietas  sit  ac- 
cusands;  et  credatur  accusatori  sacramento  de  novo  facto.  10 

LXXIIII.    Db  pbsbllis  staminis  faciendis 

BT   DANDIS   CBRTO  MODO  ET   FORMA. 

STATUIMUS  et  ordinamuSy  quod  nullus  qui  operetur  artem  fa- 
ciat vel  fieri  permittat  aliquas  pesellas  staminis  dandas  ad 
filandum  ultra  .vi.  lib.,  nec  debeat  vel  possit  dare  vel  dari  &- 
cere  ultra  .xviii.  lib.  uni  persone  prò  qualibet  vice,  et  quolibet 
die;  nec  mittere  debeat  vel  portari  faciat  aliquod  stamen  ex  civi-  5 
tate  in  villis,  nisi  prius  illud  locaverit  ad  filandum  alieni  filatrici, 
et  de  predo  fuerit  in  concordia,  et  qui  contra  fecerit  vel  contra 
presens  statutum  fraudem  commiserit,  condempnetur  prò  qua- 
libet vice  et  qualibet  pesella  in  tribus  sol.  bon.  ;  medietas  sit  ac- 
cusands;  et  credatur  accusatori  sacramento  de  novo  facto.  io 

LXXV.    Quod  societas  habeat  duas  matriculas. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  societas  habeat  duas  matriculas 
eiusdem  tenoris,  in  quibus  edam  scripta  sint  omnia  statuta 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  393 

communis  fadentia  et  loquentia  in  favorem  societatis,  una  qua- 
rum  stet  penes  massarium  et  alia  penes  notarìum  sodeutis;  et 
5  fiant  expensis  sodeutis. 

LXXVL     QUOO  NULLUS  vbndat  pànhum  alicuius. 

Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  nuilus  debeat  vendere  vel  vendi 
pemùttere  in  domo  sua  aliquem  pannum  alicuius  persone 
dvitatis  Bononie,  nisi  magistrorum  sodetatis,  qui  pannum  fieri 
fecerint,  nec  edam  pannum  alicuius  sensalis,  pena  et  hanno  .xl«so1. 
5  bon.  prò  qualìbet  peda  panni;  et  quilibet  possit  accusare,  et  cre- 
datur  accusatori  sacramento  de  novo  facto,  et  teneatur  in  cre- 
denda,  et  habeat  medietatem  banni. 

LXXVII.      QyOD  SENSALES  NON  EBIANT  PANNOS   DE  SUA  PECUNIA 

VEL  AD   SUAM  FORTUNAM.      RUBRICA. 

AD  hoc  Ut  mercatores  non  defiraudentur  a  sensalibus  in  emptione 
pannorum,  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  sensalis  emat 
aut  emi  fadat  aliquem  pannum  bixellum  in  civitate  Bononie 
de  sua  propria  pecunia  sive  ad  suam  fortunam,  quem  vendat  vel 
5  vendi  fadat  in  civitate  Bononie;  et  qui  contra  fecerìt  solvat 
nomine  banni  .e.  sol.  bon.  prò  qualibet  pecia  panni,  et  insuper 
ponatur  in  banno  de  inde  ad  unum  annum;  et  quilibet  possit 
accusare,  et  credatur  accusatori  sacramento  facto  de  novo,  et 
habeat  medietatem  banni. 

LXXVIIL    Quod  nuntius  communis  possit  facere  ambaxatas. 

Rubrica. 

STATUIMUS  quod  quilibet  nuntius  communis  possit  facere  am- 
baxatas societatis  mandato  castaldionis  et  ministralium  ;  et 
eorum  ambaxatis  et  reladonibus  credatur  ac  si  essent  nundi  iu* 
rad  diete  sodeuds. 

LXXVI,  4.  Cod,  fiecerìt 

Statuti  bolognesi.  VoL  U      .  2$* 


394  ARTE  DELLA  LAHA  BISELLA 

Ego  lercmus  Aogddliy  impeiufi  aacsoritaDc  notjnus  et  mmc  5 
DOtanas  diete  sodetads^  dieta  statuta  amfflirifavi  vobmtate  diete 
sodctatis  congr^ate  more  sxriito  in  palatio  domiiii  episcopi  Bo- 
nonie  sub   millrsifiìo  xcLXXXvin^  indictìoDe  prinu,  die  jonr. 
octahris. 


STATUTI  DELL'ARTE  BAMBAGINA 


ESEMPLATI  NELL*  ANNO  JUCCLXXXVUl. 


Statota  artis  Bambucinis  <»\  e-  "  ^ 

HEC  sunt  statuta  societatis  magistrorom  artis  Bambads  et  qui  , 
&ciunt  pignoiatos  et  palioctas  in  civitate  Bononie,  facta  ad 
honorem  omnipotenùs  Dei  et  beate  Virginis  gloriose  matris  eius 
et  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  et  sanctorum  coniesso- 
5  rum  Dominici  et  Francisci  et  omnium  sanctorum  et  sanctarum 
Dei,  laudem  et  bonum  statum  communis  et  populi  Bononie,  et 
dominorum  potestatis  et  capitanei  et  an^ianorum  et  consuium  po- 
puli Bononie,  et  ad  bonum  statum  et  aumentum  diete  artis. 

I.      SACRAMEmrUM    OMNIUM  ET  SINGULORUM 
Q.UI  SUNT   DE  DICTA  SOCIETATE. 

IURO  ego  qui  sum  de  sodetate  magistrorum  ards  Bambacis  et 
pignolad  bona  fide,  sine  fraude  dictam  sodetatem  manutenere, 
defendere  et  conservare  in  bono  statu  bine  ad  .x.  annos  proximos, 
et  ultra  tanto  tempore,  quanto  homines  diete  sodetàtis  fiierìnt  in 
5  concordia,  et  dabo  auxilium  et  consdlium  toto  posse  meis  mini- 
stralibus  ad  conservandum  statuu  diete  sodetatis  ad  honorem  et 
bonum  statum  communis  et  populi  Bononie  et  diae  socieutis  ;  et 
ministralibus  diae  sodetatis  obediam  in  omnibus  precepds  mihi 
£ietis  occasione  diete  sodeutis  et  artis.  statuta  et  reformationes 
IO  ditte  sodetatis  attendam  et  observabo,  et  ad  locum  veniam  or- 

7.  Cod.  anziani  et  coaacilium 
(i)  Di  scrittura  diversa  dal  resto. 


398  ARTE  BAMBAGINA 


dinatum  et  ad  congregationes  ipsius  societatis  quandocumque  mihi 
per  ministrales  vel  nuncdum  societatis  fiierìt  iniunctum  ;  et  pre-      , 
cepta  omnia  attendam  et  observabo  bona  fide  sine  fraude  ;  salvis 
statutis  et  ordinamends  communis  et  popoli  Bononie  et  precepds 
dominorum  potestads  et  capitanei,  et  salvo  quod  de  adito  tenear,  15 
et  de  diminuto  sim  absoiutus. 

IL      SaCRAMENTUM   MASSARn    SOCIETATIS.      RUBRICA. 

IURO  ego  massarìus  diete  societatis  bona  fide  custodire,  et  sai* 
vare  quicquid  ad  manus  meas  pervenerit  de  bonis  et  avere 
societatis  auctorìtate  mei  offitii;  et  in  scripds  redigi  fadam  per 
notarium  societaris  tam  introitus  quam  exspensas,  et  ratìonem 
reddam  successorìbus  meis  ministralibus  de  omni  eo  quod  ad  5 
manus  meas  pervenerit;  et  quicquid  successori  meo  massarìo  con- 
signabo.  ezpensas  contentas  in  statutis  societatis  vel  que  fierait 
voluntate  societatis  faciam,  et  ultra  vel  aliter  non  ezpendam  quid- 
quid  ultra  .III.  solidos  bon.  sine  voluntate  diae  sodeutis.  et 
scrìpturas  et  omnes  introitus  et  expensas,  et  omnes  alias  scrìptu-  io 
ras,  et  quidquid  habebo  de  bonis  societads  successori  meo  dabo, 
finito  tempore  mei  offidi,  intra  .vm.  dies. 

III.    Sacramentum  ministralis  dicte  societatis. 

Rubrica. 

Iuro  ego  ministralis  dicte  sodetads  ipsam  sodetatem  manutenere 
et  defendere  in  bono  statu.  et  operam  prò  viribus  exibebo,  ut 
dieta  sodetas  et  artis  ipsius  societas  de  bono  in  melius  debeat 
ampliari,  et  /acta  et  negoda  diae  societads  bona  fide  geram  et 
promovebo  in  curiam  et  extra  curiam  et  ubicumque  fuerìt  ne-  5 
cesse,  per  me  melius  et  udlius  credidero  expedire.  statuta  et 
ordinamenta  et  reformatìones  ipsius  societatis  attendam  et  obser- 
vabo, et  execudoni  mandabo  secundum  voluntatem  dicte  sodetads. 
omnes  et  singulos  meos  socios  iuvabo  et  manutenebo  insta  posse, 

I,  16.  et  de]  Cod,  ad       II,  s.  Cod.  inserisce  et  innanzi  a  qaicqnld       111,  4.  Coi.  ap- 
plicali      6.  Suppl,  aicut  innawfi  a  per 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  399 


IO  et  eis  radonem  reddam  de  omnibus  que  spectant  ad  artem  quan- 
documque  fiiero  requisitus,  et  in  fraudem  audire  aliquem  non  vi- 
tabo»  et  omnibus  congregadonibus  societatis  interero,  et  nichii  in 
eis  proponam  sine  voluntate  sociorum  meorum  vel  maioris  pards 
eorum,  et  infra  .xv.  dies  ab  introitu  mei  offitii  iurare  faciam  omnes 

15  qui  laborant  artem,  quod  dictam  artem  bene  et  legaliter  exer- 
cebunt 

IIIL    Db  cokgrbgatione  societatis  a  missa  cantanda. 

Rubrica. 

STATUiMUs  et  ordinamus  quod  ministrales  diete  societatis  te- 
neantur  singulis  mensibus,  in  dieta  dominica  mensis,  facere 
congregari  dictam  societatem  per  nuntium  diete  societatis  apud 
quamdam  ecelesiam,  ubi  melius  eis  videbitur  convenire,  et  ibi  facere 
5  cantari  unam  missam  ad  honorem  Dei  et  Virginis  gloriose,  et 
darì  faciam  de  avere  societatis  presbitero  qui  cantabit  dictam 
missam  .vi.  den.  bon.  et  massarìus  societatis  faciat  fieri  de 
avere  societatis  unam  benedictionem  extimationis  .11.  sol.  bon», 
quam  dari  faciat  hominibus  existentibus  in  ipsa  congrégatione. 


V.    De  electione  ministralium.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  societas  habere  debeat  tres  mi- 
nistrales, unus  quorum  sit  massarìus;  et  durent  per  .vi.  men- 
ses,  et  eligantur  a  brevia  in  corpore  societatis;  et  qui  habuerit 
breve  non  possit  eligere  se  ipsum,  nec  aliquem  qui  tunc  temporis 
5  fuerit  ministralis,  nec  aliquem  qui  dicat  :  «  accipe  me,  vel  talem  «• 
et  quilibet  ministralis  habeat  prò  suo  salario  in  .vi.  mensibus 
.VI.  soL  bon.  et  nullus  possit  dictum  of&cium  recusare,  nisi  prìus 
solverit  massario  societatis  .xx.  soL  bon.  et  massarius  societatis 
eligatur  ad  tria  brevia,  quorum  duo  sint  in  concordia,  et  nullus 
IO  possit  ire  ad  brevia  qui  non  exerceat  artem.  et  si  contra  factum 
fuerit,  electio  nulla  sit.  et  hoc  statutum  legatur  in  omni  electione 
ministralium. 


400  ARTE  BAMBAGINA 


VI.    De  uno  notario  eligendo.    Rubriou 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  minìstrales  sodetads  teneantur  et 
debeant  ante  electionem  ministralhim  novoram  eUgere  onum 
notarìum,  qui  possit  et  debeat  £sicere  omnes  scrìpturas  sodetads, 
et  sibi  salarìum  ordinare  prò  .vi.  mensibus  futurìs.  qui  notarius 
interesse  debeat  omnibus  congregatìonibus  sodetatis,  et  teneatur  5 
obedire  ministralibus  de  omnibus  que  spectent  ad  sodetatem  et 
offidum  notarii  ipsius  sodetatis. 

Vn.    De  uno  NUNao  habendo  prò  ambaxatis  societatis. 

Rubrica. 

STATUiicus  et  ordinamus  quod  ministrales  societatis  tenantui, 
per  .vni.  dies  ante  quam  ezeant  de  eorum  offitio^  habere 
unum  nuntium  bonum  et  suffidentem  prò  ambaxatis  omnibus 
sodetatis  faciendis,  et  prò  meliori  foro  quod  potuerit  inveniri  ;  qui 
iuret  obedire  ministralibus  et  ambaxatas  pertinentes  ad  sodetatem  5 
facere  bona  fide,  et  credendas  tenere  sibi  impositas,  ut  d  aedatur 
ut  vero  et  legali  nuntio  sodetatis. 

VIIL    De  hoiiinibus  dicte  societatis  obediendis 

MINISTRALIBUS.      RUBRICA. 

STATUIMUS  quod  quilibet  de  societate  predicta  teneatur  et  de- 
beat obedire  ministralibus  societatis  de  omnibus  que  per- 
tinent  ad  sodetatem  et  artem  ipsius  sodetatis  et  offidum  mini- 
stralium.  et  nuUus  ipsis  ministralibus  aut  alteri  eorum  sive  notario 
aut  nuntio  sodetatis  vel  alteri  eorum  dicat  verba  iniurìosa,  de-  5 
decus  vel  obrobrium,  nec  alieni  ex  sociis  ipsius  societatis  ;  nec  £1- 
ciat  rixam  vel  rumorem  in  aliqua  congregatione  dicte  sodetatis  vel 
alibi  ubicumque,  quando  essent  congregati  prò  &ctis  sodetads. 


VI,  5.  interesse]  Cod.  inrst  esse  VII,  4.  QkL  inrtain         [6,  Cod,  omeUe  at  ei 

7.  Cod,  Tere      Vin,  4.  Cod.  sine      8.  Cod,  esse 


STATUTI  DEL  J^CCLXXXVm.  401 

_  .  f  .    . 

et  si  contra  fecerit,  puniatur  per  ipsos  ministrales  eorum  arbitrio 
IO  secundum  qualitatem  factL 

VIIIL    De  rationb  reddekda.    Rubrica.  c.  i  b 

SSTATUiMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  simul  congregati  et 
quìlibet  per  se  solus  possit  et  debeat  reddere  rationem  homi- 
nibus  diete  artis  et  omnibus  aliis  petentibus  ius  coram  eis  de  bis 
que  speaant  ad  artem,  quandocumque  fuerìnt  requisiti  vel  requi- 
5  situs;  et  possint  cognoscere  et  diffinire  onmes  questiones  spectantes 
ad  artem  usque  ad  quantitatem  .111.  lib.  bon.,  et  precipere  convicto 
si  ve  confesso  quod  solvat  vel  faciat  id  de  quo  fìierìt  convictus 
vel  confessus  ad  terminum  assignatum  eorum  arbitrio,  et  qui  non 
solverìt  iudicatum  ad  terminum  sibi  a  ministralibus  assignatum 
IO  solvat  societati  nomine  pene  quartam  partem  litis  et  postmodum 
ponatur  in  banno  societatis  aut  pignoretur,  ad  voiuntatem  credi* 
toris.  et  dicimus  quod  ministrales  teneantur  stare  simul  in  die 
inni  usque  ad  tertiam  ad  reddendum  ius  hominibus  diete  artis, 

X.    Ut  nullus  prohibeat  pignus  nunctio  societatis. 

Rubrica. 

STATUiMUs  quody  si  aliquis  de  societate  aut  de  familia  ipsius 
prohibuerit  pignus  ministralibus  aut  nuncio  societatis,  volenti 
pignorare  de  voluntate  ministralium  prò  aliquibus  negotiis  socie- 
tatis predicte  aut  ad  petitionem  alicuius  alterius  persone  mandato 
5  ministraliorum  vel  alterius  eorum,  condepnetur  per  ministrales  in 
.v.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  ille  qui  erit  de  societatel  et  de  pre- 
dictis  stetur  dicto  nuntii  hoc  referentis. 

XI.    Quod  ministrales  teneantur  cercare  artem.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  ministrales  qui  prò  tempore  fue- 
rìnt teneantur  cercare  artem  de  bis  que  fuerìnt  contra  for- 
vili, 9.  Cod,  omette  et  si  contrai  fecerìt  VIIH,  i.  Cod.  omette  qnod  ministrales 
4.  Cod.  faerit       X.  socirrA-ns]  Cod,  mot.       7.  stetur]  Cod,  actistetur        XI.  Cod,  dopo 
Q.UOD  aggiunge  pek 

Statuti  bolognesi.  Voi.  H .  26 


402  ARTE  BAMBAGINA 


mam  statutorum  ipsius  ards  .vi.  vidbus  eorum  tempore,  silicet 
semel  in  mense,  et  plus  ad  eorum  voluntatem.  item,  didmus 
quod  nullus  de  societate  vel  aliquìs  de  sua  familia  debeat  probi-  5 
bere  dictìs  ministralibus  intrare  domum  suam  vel  stationem  vel 
cercare  et  inquirere  ad  eorum  voluntatem;  et  qui  contrafecerit 
condepnetur  per  ipsos  ministrales  in  tantum,  quantum  si  res  contni 
formam  statutorum  societatis  esset  inventa,  et  de  predictis  ae- 
datur  verbo  ministralium.  item,  quod  nullus  dicat  sibi  verba  io 
iniurìosa  quando  vadunt  cercando,  in  banno  .xx.  sol.  bon.  si  vero 
aliquis  ministralium  ire  noUet  cum  aliis  suis  sociis,  condepnemr 
per  alios  in  .xii.  den.  bon.  et  illi  qui  ibunt  habeant  de  salario 
ipsius  .XII.  den.  bon. 

XII.    De  iktrantibus  societatis.    Rubrica. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  quilibet,  qui  laborare  vel  labo- 
rarì  facere  voluerìt  dictam  artem  in  civitate  Bononie,  intrare 
debeat  dictam  societatem,  et  prò  intratura  et  expensis  societatis 
solvat  quilibet  .x.  sol.  bon.  ;  et  si  fuerit  forensis  qui  de  novo  ve- 
nerìt,  .XX.  sol.  bon.  5 


XIII.    Quod  omnes  petines  sint  eiusdem  latitudinis. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  omnes  petines,  in  quibus  fient 
pignolati  sive  paliote  aut  petie  alte  sive  fìlindente,  sint  et  esse 
debeant  equales  cum  mensura  ferri  data  ministralibus  et  societari 
per  commune  Bononie  tempore  domini  Rolandini  de  Canosa  olim 
potestatis  Bononie;  et  siquis  contra  dictam  formam  tenuerìt  ali-  5 
quem  petinem  in  domo  vel  in  eo  posuerit  alìquem  telam,  con- 
depnetur in  .V.  sol.  bon.  prò  quolibet  pedne,  et  petie  scapi^enir 
et  destruatur  per  ministrales. 

XI,  13.  ire]  Cod.  ater 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  403 


XIIII.    De  telis  bt  pannis  faciendis  integris  et  latis. 

Rubrica. 

Statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  qui  operatur  dictam 
artem  faciat  et  ponat  et  ordire  debeat  telam  suam  integram 
in  pedne  cuiusque  generis,  et  omnes  filos  ducat  et  laboret  in 
panno  ;  salvo  si  in  petine  alto  inveniantur  sex  dentes  vacui  et  in 
5  petine  striao  .iiil  dentes  vacui,  non  cadat  ad  penam  ;  et  si  quis 
inventus  fiierìt  contra  facere,  condepnetur  prò  quolibet  dente  in 
•III.  sol.  bon.  et  si  filus  esset  in  tela  et  non  laboraret,  conde- 
pnetur laborator  prò  quolibet  filo  in  .1.  bon. 

XV.    Quod  petie  sint  signate  signo  magistrorum. 

Rubrica. 

Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  magister  vendat  vel  vendi 
faciat  aliquam  petiam,  nisi  prius  fuerit  signata  signo  facto  hen- 
dechi  aut  inclostrì  ipsius  magistri;  et  qui  contra  fecerit  condempnetur 
prò  qualibet  petia  in  .xii.  den.  bon.;  medietas  eorum  sint  societatis 
5  et  alia  accusantis.  et  quilibet  magister  habeat  signum  suum  in 
matricola  insta  nomen  suum.  item,  quod  nullus  possit  facere  si- 
gnum suum  in  aliqua  petia,  preter  quam  illas  quas  fadt  laborari 
in  domo  sua,  pena  .v.  sol.  bon. 

XVI.    Db  pbtiis  non  texendis  forensibus.    Rubrica* 

Statuimus  quod  nullus  magister  ards  debeat  tenere  vel  habere 
aUquas  petios  foresterias,  nisi  prius  eas  emerit;  quas  petias  fo- 
renses  emptas  non  debeant  signare  signo  ipsius  magistri,  sed 
ipsas  vendere  prò  forensibus  ;  et  qui  contra  fecerit  solvat  in  quo- 
5  libet  casu  et  qualibet  vice  .v.  sol.  bon.  et  quilibet  teneatur  sa- 
cramento accusare,  et  credatur  accusatori,  et  habeat  medietatem 
banni. 

xml,  8.  Cod.  labontori      XV,  4.  eorum]  Cad,  diM 


404  ARTE  BAMBAGINA 


CSA 


XVII.    De  laboratoribus  non  decipientibus  magistros. 

Rubrica. 

STATUIMU8  :  ad  hoc  ut  laboratores  non  dedpiant  magistros,  sta- 
tuimus  et  ordinamus  quod  nullus  magister  dare  debeat  ad 
laborandum  nec  permittere  laborare  in  sua  domo  aut  tela  aliquem 
laboratorem,  nisi  prìus  compleverit  telam  alieni  magistrì  quam  in- 
ceperìt  et  cum  eo  fuerit  in  concordia  de  omnibus  rationibus  habitis  5 
inter  eos  arbitrio  ministralium.  et  qui  contra  fecerit,  postquam 
sibi  denuntiatum  |  fuerit  a  ministralibus,  condepnetur  in  .x.  sol. 
bon.,  et  ille  laborator  deinde  ad  sex  menses  illi  magistro  non 
debeat  laborare.  et  quilibet  magister  teneatur  inquirere  a  labo- 
ratoribus quando  veniunt  ad  laborandum,  si  habet  aliquid  dare  io 
vel  facere  alieni  alteri  magistro. 

XVIII.    Db  filo  lini  aut  stufe  non  texendis. 

Rubrica. 

STATUiAOJS  et  ordinamus  quod  nullus  debeat  texere  aut  poni 
facere  in  testura  filum  lini  aut  stupe  aut  canapis,  sed  solum 
faciat  texere  bambacem.  et  qui  contra  fecerit  condepnetur,  ille 
cuius  fuerit  petia,  in  .e.  sol.  bon.  prò  qualibet  petia,  quantumcum- 
que  sit  testum  in  tela  de  ipsis  filis.  5 

XVIIIL    De  bannitis  societatis.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  qui  operetur  artem 
in  dvitate  Bononie  nolet  obedire  ministralibus  in  omnibus 
que  spectent  ad  artem  et  societatem,  ministrales  teneantur  illum 
vel  illos  facere  poni  in  banno  societatis;  et  dicimus,  quilibet  qui 
fuerit  bannitus  societatis,  quod  nullus  debeat  sibi  laborare  nec  5 
dare  ad  laborandum  aliquid  quod  spectet  ad  artem,  nec  cum  eo 
societatem  habere  vel  mercatum  facere,  nec  sibi  dare  adiutorium 

XVII,  4.  Cod,  alienis      XVim,  6,'Cod.  spectent 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  405 

vel  conscilium  in  aliquo  vei  aliquibus  que  spectent  ad  artem;  et 
qui  contra  fecerit  condepnetur  per  ministraies  in  .x.  sol.  bon., 
IO  medietas  cuius  banni  sit  societatis  et  alia  accusantis.  et  nulius 
possit  exire  de  banno,  nisi  prìus  solverit  .111.  soL  bon.  massarìo 
sodetatis,  et  fiierit  in  concordia  cum  adversario. 


XX.    De  bambace  emendo.    Rubrica. 

STATUiMus  et  ordinamus  quod  nuUus  debeat  emere  bambacem 
nisi  a  mercatoribus  consuetis  vendere  bambacem  ;  et  quilibet 
teneatur  sacramento  accusare  omnes  quos  sciverit  subtrahere  aut 
malo  modo  sutrasisse  bambacem  filatum  aut  disfilatum,  et  acci- 
5  pere,  et  ad  ministraies  presentare  ipsum  bambacem  furtatum  vel 
alio  malo  modo  acceptum. 

XXI.    De  telis  integris  emendis.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  mercator  vel  alia  per* 
sona  vendiderit  aliquam  telam  mancam  sive  in  minori  fili  sive 
in  longitudine  et  eam  reabere  sive  recipere  noluerit  ab  emptore, 
quod  ministraies  taiem  vendentem  teneatur  ponere  in  banno  so- 
5  cietatis;  ita  quod  nulius  emat  ab  eo  aliquas  telas  quousque  illam 
telam  non  receperit  aut  fiierìt  in  concordia  cum  emptore,  ad  vo- 
lunutem  ministralium. 


XXII.    De  concordiis  faciendis.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliqua  discordia  oriretur  vel 
rixa  Inter  homines  societatis,  quod  Deus  advertat,  ministraies 
una  cum  aliis  bonis  hominibus  societatis,  ad  eorum  voluntatem, 
debeant  ipsos  ad  invicem  concordare  ad  eorum  voluntatem. 

XX,  3.  Cod.  vendente       5.  Cod.  omette  ad       XXI,  i.  Cod,  omette  si 


4^6  ARTE  BAMBAGINA 


XXIII.    De  bambacb  operando  bonum  et  lialeìc 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  debeat  operali  aut  ponere 
bambacem  tintum  in  guado  ubi  fit  vermeglum  aut  bambacem 
de  scoano.  et  qui  contra  fecerit  condepnetur  prò  qualibet  libra 
in  .V.  sol.  bon.  et  quilibet  teneatur  per  sacramentum  accusare, 
et  habeat  medietatem  banni.  S 

XXIIIL    De  arbitrio  ministralium.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  :  ad  hoc  ut  ars  possit  et  debeat  ma- 
nuteneri  et  augerì,  statuimus  et  ordinamus  quod  ministrales, 
qui  prò  tempore  fuerint,  habeant  liberum  arbitrium  providendi, 
ordinandi  et  firmandi»  una  cum  iilis  sapientibus  quos  secum  vo« 
luerint  asumere,  omnia  et  singula  que  crediderint  fore  utilia  et  5 
necessaria  ad  falsitates  eminendas,  et  puniendi  et  condempnandi 
omnes  quos  invenerint  comittere  falsitatem  in  petiis  sive  in  arte, 
et  de  falsitatibus  et  invicem  inde  credatur  dicto  et  verbo  ipso- 
rum  ministralìorum  vel  maioris  partis  eorum.  item,  quod  dicti 
ministrales  possint  punire  et  condepnare  omnes  delinquentes  et  io 
comittentes  aut  eis  non  obedientes,  ubi  pena  non  est  apposita 
per  statutum  societatis,  usque  ad  quantitatem  trium  iib.  bon. 

XXV.    De  discipulis  docekdis.    Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  magister  ards  qui  de- 
cere debebit  aut  voluerit  alieni  texere  pignolatos  aut  paliotas» 
scribi  faciat  pacta  facta  inter  ipsum  et  laboratorem  et  laboratricem 
notario  sodetatis  ante  quam  incipiat  iaborare,  et  non  debeat  alicui 
docere  nisi  promiserit  et  debuerit  sibi  servire  per  annum  com-  5 
pietum,  et  nisi  solverit  ipse  laborator  vel  laboratrix  massario  so- 
cietatis  .11.  sol.  bon.  qui  adixerit  texere  pignolatos,  et  per  paliotas 

XXIIIT,  IO.  Cod,  punir! 


STATUTI  DEL  .MCCLXXXVIII.  407 

.111.  sol.  boti,    et  notarìus  debeat  habere  prò  dictis  pactìs  scri- 
bendis  .xii.  den. 

XXVI.      QUOD   KULLUS   MAGISTER  FACIAT   LABORARI 

NEC   TEX£RE   PETIAS  ALICUIUS   VENDENTIS 

QUI  NON   SIT   DE   SOCIETATE. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  de  societate  qui  artem 
operetur  possit  vel  debeat  texere,  facere  laborare  vel  laborari 
facere  aliquas  petias  pignolati   alicuius  generis  alicui  qui  faciat 
fieri  causa  vendendi,  nisi  prius  intraverit  societatem  ;  et  qui  con- 
5  trafecerit  condepnetur  per  ministrales  in  .xx.  sol.  bon.     et  qui- 
libet  teneatur  accusare. 

XXVn.    Quod  nullus  magister  mittat  banbacem 

AD   DOMUM  FILERE.      RUBRICA 

■ 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuIIus  magister  artis  possit  vel 
debeat  portare  vel  portari  facere  per  aliquem  de  sua  familia^ 
aut  aliquem  qui  moretur  in  sua  statione,  banbacem  ad  domum 
alicuius  filere.  et  qui  contrafecerit  condepnetur  prò  qualibet  libra 
5  bambacis  in  .xii.  den.  bon.  nec  dare  vel  darì  faciat  ad  filandum 
ultra  .XII.  untias  et  demidiam  prò  una  libra,  pena  et  banno 
.XII.  den.  prò  qualibet  libra. 

Ego  leremias  Angelelli,  imperiali  auctoritate  notarius  et  nunc 
notarius  diete  societatis,  dieta  statuta  autenticavi  voluntate  diete 
IO  societatis  congregate  more  solito  in  claustro  Sancti  Bertholi  sub 
millesimo  .cclxxxviii.,  indictione  prima,  die  .xxvii.  octubris. 


STATUTI  E  RIFORMAGIONI 


DELLA  SOCIETÀ  DEI  COLTELLI  E  COLTELLINI 


DELL'ANNO  .MCCLXXXXIIIL- 


Sfattili  Magneti.  VoL  H.  a6* 


AD  illius  honorem,  qui  carnem  sunsit  de  utero  virginali  incor- 
ruptam,  et  intemerate  Marie  virgìnis  gloriose  beatorumque 
apostolorum  Petri  et  Tornasi,  nec  non  Francisci  et  Dominici  con- 
fessoris,  et  omnium  sanctorum  et  sanctarum,  et  ad  honorem  et 
5  bonum  statum  communis  et  populi  Bononie  et  totius  societatis  Fa- 
brorum  nec  non  menbri  Cultellorum  de  ferrire  et  Cultellinorum, 
infrascripta  sunt  statuta  et  ordinamenta  venbri  prefati  facta,  esami- 
nata ef  corecta  per  prudentes  viros  dominos  Ugolinum  de  Sancto 
Dominico,  Àlbertum  condam  domini  Sancti,  lohannem  Beltrami, 
IO  Piligrinum  Petrum  condam  domini  lohannis  de  cultellis,  laco- 
bum  de  cultellis,  Gerardum  condam  domini  Ubaldini  de  cul- 
tellis,  et  Cinum  Angelleri  de  cultellis,  sub  anno  Domini  millesimo 
duecentesimo  nonagesimoquarto,  indictione  septima. 

I.     In  primis  quidem  statuimus  et  ordinamus  quod  predicta 
15  sotietas  habere  debeat  duos  ministrales,  alter  quorum  sit  massa- 
rius  ;  et  uterque  eorum  habere  debeat  in  festo  Nadvitatis  prò  suo 
feudo  mediam  libram  piperis. 

IL  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  ellectio  ministralis  et 
massarii  fiat  secunda  dominica  menssis  decembris  et  durare  debeat 
^o  per  unum  annum  et  cessare  per  alium  annum,  et  quod  massa- 
rius  ante  introitum  sui  offitii  prestare  debeat  sotietati  securitatem 
centum  soldorum,  de  rebus  sodetatis  que  ad  eius  manus  perve- 
nerìnt  custodiendis  et  salvandis. 

30.  Cod,  canare 


e.    lA 


e*  I  B 


C.   3  A 


412  SOCIETÀ  DEI  COLTELLI  E  COLTELLINI 

IIL  Statuimus  et  ordinamus  quod  ministralis  et  massarius 
sotietatis  prediae  qualibet  secunda  die  dominica  cuiuslibet  meosis  25 
teneatur,  ad  honorem  beate  Lutie  et  in  remedium  peccatorum 
nostrorum,  unam  missam  cantari  facere,  si  copia  sacerdotis  ha- 
beri  poterit  ;  alioquin  oblatìo  dodecim  den.  fieri  debeat  in  missa 
populi  Sanae  Lutie,  in  qua  missa  oratio  specialis  fiat  per  sa- 
cerdotem  diae  ecclesie,  ut  dieta  sotietas  de  bono  in  meliius  re-  30 
formetur. 

IIII.  Statuimus  et  ordinamus  quod  massarius  de  bonis  so- 
tietatis qualibet  secunda  die  dominica  cuiuslibet  mensis  teneatur 
fieri  facere  unam  fogatinam  vallorìs  duorum  sol.,  et  illam  divi- 
dere inter  homines  societatis  predicte  sive  venbrì.  35 

V.  Item,  stamimus  et  ordinamus,  ad  honorem  beate  Marie 
virginis  gloriose  et  beate  Lutie,  quod  aliquis  de  dicto  menbro  in 
vigilila  sancte  Marie  mensis  augusti  et  sancte  Lune  ab  bora  none 
in  antea  laborare  non  debeat  nec  laborari  facere  modo  aliquo  vel 
ingenio  laborerium  aliquod  quod  pertineat  ad  artem,  pena  et  hanno  40 
trium  soldorum  ;  et  per  sacramentum  quicumque  teneatur  et  de- 
beat accusare. 

VI.  Statuimus  et  ordinamus  quod  elligantur  duo  sindid  ad 
brevia  tunc  temporìs  quando  ministralles  elliguntur,  qui  de  novo 
iurare  debeant  offitium  suum  bene  et  legaliter  exercere,  et  ratio-  45 
nem  massarii  antecedentis  inquirere  et  videre.    et  si  ipsì  invenerint 
eos  vel  eum  de  ere  sotietatis  aliquid  defraudasse,  ipsum  vel  ipsos 

in  duplum  condepnent  eius  quod  defi^udaverint.  et  predicti  sm- 
dici  prò  suo  labore  et  sallerio  habere  debeant  duodècim  deh.  bob. 
prò  utroque  eorum.  50 

VIL  Statuimus  et  ordinamus  quod  sotietas  predicta  habere 
debeat  unum  notarium,  qui  elligi  debeat  per  massarium  socie- 
tatis; qui  prò  suo  labore  habere  debeat  in  festo  Nativitatìs  me- 
diam  libram  piperis. 

Vin.     Statuimus  et  ordinamus  quod  massarius  et  ministrallis  js 
possint  habere  unum  nuntium  prò  factis  sotietatis,  quotienscumque 
voluerint  et  expedierit,  prò  meliorì  foro  quo  poterint,  et  solvere 
eidem  possint  de  bonis  sotietatis  predicte  sine  eorum  preiudicio 
et  gravamine. 


STATUTI  E  RIFORMAGIONI  DEL  MCCLXXXXniI.        413 

• 

^o  Villi.  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  civitate  Bo- 
nonie  qui  sit  de  dìctò  menbro,  vel  qui  laboret  de  dieta  arte,  non 
debeat  facere  neque  contrafacere  vel  tenere  aliquod  singnum  fo- 
rense nec  aliquod  singnum  alterius  magistri  vel  simile  illi  singno, 
nec  etiam  in  aliquo  eorum   opere  ponere   nisi  suum  proprium 

65  singnum  et  singnum  suum  proprium  consuetum,  posquam  ei  de- 
nuntiatum  fuerìt  per  massarium  vel  ministrallem  dicti  venbri  aut 
preceptum  vel  contradictum  ei  fueiit  per  aliquem  nuntium  socie^ 
tatis  mandato  massarii  vel  ministrallis  dicti  vembrì.  et  quicum- 
que  contra  fecerit  solvat  nomine  pene  et  banni  venbro  predicto 

70  quatraginta  soldos  bon.  prò  quolibet  et  qualibet  vice  ;  et  quicum<- 

que  possit,  teneatur  et  debeat  suo  sacramento  accusare  et  denun- 

tiare  secrete  et  palam  coram  massario  vel  ministralli  dicti  venbrL 

X.     Statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  negotiator  vel 

merchator  emerit  cultellos  vel  aliquam  merchationem  que  perd- 

75  neat  ad  artem  fabrarie  ab  aliqiK)  sotiorum  nostrorum  de  nostra 
sotietate,  et  ille  negotiator  dillataverìt  vel  negaverit  soUutionem 
facere,  vel  die  statuta  non  satisfecerìt,  quod  |  aliquis  de  sotie- 
tate  nostra,  postquam  ei  denundatum  fuerìt  per  ministrallem  vel 
nundum  sotietads,  non  debeat  dare  neque  contrahere  cum  dicto 

So  merchatore,  neque  aliquam  merchatandiam  ei  vendere  vel  facere 
cum  eo,  nisi  primo  satdfecerìt  et  concordaverìt  cum  nostro  sodo 
cui  primo  tenebatur,  et  ille  se  contemptum  et  ab  eo  integre  sat* 
tifactiim  vocaverit.  et  quicumque  contrafecerìt  solvat  nomine 
pene  vigind  sol.  bon. 

85  XI.  Statuimus  et  ordinamus  quod  ministrallis  et  massarius 
ab  introitu  sui  óffitii  elligere  debeant  sex  bonos  homines,  vide- 
licet  de  sodetate  et  menbro  predicto  ad  consillium,  cum  quibus 
facta  sotietads  viderì  debeant  et  conduci  et  fieri  ;  et  quidquid  fé- 
cerint,  plenam  obtineat  firmitatem. 

90  XII.  Statuimus  et  ordinamus  quod  massarius  et  ministrallis 
dìcd  Venbri  possint  et  vaieant  predpere  et  bannum  imponere  et 
auferre  tùilibet  homini  de  dicto  menbro  usque  ad  quatuor  ve, 
quinque  sol. 

72.  Cod.  ptslam^  come  anche  sotto.       93.  Cod,  afterre 


e.  a  B 


414  SOCIETÀ  DEI  COLTELLI  E  COLTELLINI 

XIII.     Statuimus  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  sodetate 
predicta  spreverit  vel  contepserit  precepta  massarìi  vel  ministrai-  9J 
lium,  solvat  nomine  pene  et  banni  decem  soldos  bon.  si  eonim  man- 
datis  non  comparuerit  ;  et  si  aliquis  vetaverit  nuntio  pignus  vel  dare 
negaverìt,  solvat  duplum  eius  quantitatis  de  qua  debuit  pignorarì. 

XIIII.  Statuimus  et  ordìnamus  quod  massarius  et  ministrallis 
teneantur  et  debeant  omnino  facete  congregari  homines  venbrì  loo 
prefati  qualibet  secunda  die  dominica  cuiuslibet  mensis  super  domo 
generalis  sodetatis  Fabrorum  occasione  benedicdonis  sive  fogade 
e.  3  A  dividende  inter  |  homines  venbri  predica  ;  et  edam  quandocumque 
fuerit  oportunum  dictum  venbrum  quacumque  de  causa  congre- 
gane semper  in  domo  predicta  debeat  fieri  congregado.  et  si  105 
contra  fecerint  massarius  vel  ministrallis,  puniantur  et  condapnentur 
in  quinque  soldis  bon.  et  hoc  inviolabiliter  observetur  et  sit  pre- 
cisum,  non  obstandbus  aliquibus  statuds  &c. 

XV.  Statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  magister  artis  Cul- 
tellorum  et  Cultellinorum  det  ad  laborandum  alicui  laboratori  qui  no 
maneat  aut  laboret,  vel  fuerit  consuetus  laborare  cum  aliquo  ma- 
gistro  diete  ards,  nisi  ille  talis  magister  cum  quo  laboraret  con- 
senserit  et  se  contemptum  vocaverit  sibi  integre  satdfactum  esse; 
vel  etiam  alicui  patuali  vel  disipulo  alterius  magistrì,  nisi  prediai 
impleverìnt  tempus  locatum  cum  suis  magistris;  nec  edam  possint  115 
sotietatem  aliquam  que  pertineat  ad  diaam  artem  Cultellorum 
cum  predicds  laboratorìbus,  pactualibus  et  discipulis  facere  vel 
contrahere  per  se  vel  alios,  modo  aliquo  vel  ingenio;  pena  et 
hanno  centum  sol. 

XVL  Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  menbro  120 
Cultellorum  et  Cultellinorum  vel  aliquis  alius  qui  laboret  de  dieta 
arte  fabrarie,  per  se  vel  alium,  emat  vel  emi  fadat,  nec  conducat 
nec  etiam  conduci  fatiat,  nec  in  domu  propria  vel  conducta  te- 
neat  cultellos  vel  cultellinos  forenses,  cuiuscumque  sint  condi- 
cdonis,  qui  cultelli  conducti  fuerint  extra  civitatem  vel  comitatum  125 
Bononie,  pena  et  hanno  centum  soldorum  bon.  et  quicumque 
possit  accusare  et  denuntiare. 

XVIL    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  sode- 
c.  3B      tate  vel  aliquis  alius  ||  furretur  alicui  de  sodetate  aliquod  femixn 


STATUTI  E  RIFORMAGIONI  DEL  .MCCLXXXXIIII.        415 

130  nec  aliquod  masaraticum,  quod  spectet  ad  artem  Cultellorum. 
et  sì  ille,  cui  acceptum  vel  fiirtum  factum  fuerit,  potuerit  illud 
fiirtum  legìtime  ostendere,  quod  illi  qui  fecerìnt  dictum  furtum, 
nullus  de  dieta  sotietate  debeat  ipsum  tenere  in  sui  statione,  nec 
esse  per  suus  sotius,  nec  tenere  eum  prò  discipuio,  nec  dare  ei 

155  ad  laborandum,  nec  emere  ab  eo,  nec  vendere,  nec  secum  facere 
aliquod  merchatum,  pena  cenmm  soldorum  bononinorum. 

XVIIL  Statuimus  et  ordinamus  quod  per  illos  de  foro  Medii 
et  alliunde  de  civitate  Bononie,  qui  emunt  cultellos  et  cultellinos 
et  laboreria  signata   ad  modum   magistrorum  de  Bononia,  non 

14^  emantur,  nec  emere  fatiant  de  illa  laboreria  signata  de  dictis  si- 
gnis,  que  laboreria  fiunt  extra  civiutem  Bononie.  et  si  aliquis  de 
diao  foro  Medii  et  alliunde  de  civitate  Bononie,  qui  emunt 
cultellos  et  talia  laboreria,  non  cessarent  emere  illa  laboreria  que 
sunt  contrafacta  et  signata  ad  modum  magistrorum  de  Bononia, 

145  quod  nullus  de  diao  menbro  nec  emat  nec  vendat  nec  vendi 
fatiat  nec  contrahat  de  aliquo  laborerio  quod  faceret,  vel  ementes 
laboreria  contrafacta.  et  quicumque  qui  contra  fecerit  de  homi- 
nibus  dicti  venbri  in  vendendo,  emendo  vel  contrahendo,  solvat 
nomine  banni  massario  dicd  menbrì  et   ipsi  venbro  viginti  sol. 

150  bon.  prò  quolibet  et  qualibet  vice,    et  per  sacramentum  teneatur 
quilibet  de  dicto  menbro  non  vendere  alieni  aUquod  laborerìum 
quod  faceret  et  quod  emeret  |  seu  vellet  emere  per  aliquem  vel      «•  4  a 
aliquos  de  foro  Medii  vel  alliunde. 

XVIIII.    Statuimus  et  ordinamus  quod  qui  voluerit  in  diaam 

^55  sotietatem  sive  venbrum  predictum  intrare,  solvere  debeat  prò  in- 
troytu  sotietatis  viginti  soldos  bon.  et  ministralles,  qui  prò  tem- 
pore fìierint,  teneantur  et  debeant  bona  fide  iUos,  qui  sunt  de 
sotietate  malori  Fabrorum  et  exercuerint  sive  operati  fuerint 
artem  prediaam  Cultellorum  et  Cultellinorum,  facere  in  dictum 

1^0  menbrum  intrare;  et  solvant  nomine  introitus  sotietati  sive  venbro 
viginti  soldos  bon. 

XX.  Statuimus  et  ordinamus  quod  massarius  et  ministrallis 
prò  quoUbet  quem  ipsi  intrare  fecerìnt  in  dictam  sotietatem  sive 

132.  Carregfci  ille  qui  fecerit         136.  Dofo  pena  U  eod.  aggiunge  et        137.  Dopo 
quod  il  cod.  aggiunge  si       146.  vel  emeotes]  Corr,  cam  emeotibas 


4^6  SOCIETÀ  DEI  COLTELLI  E  COLTELLINI 

venbrum,  qui  solvat  vel  solverit  viginti  soldos  bononinorum»  ha- 
bere  d^beant  de  quolibet  duodedm  den.  boQoninonun,  inter  ipsos  i6$ 
4ictos  opiassarium  et  ministrallem  dlvidendos. 

XXI.  Statuimus  et  ordinamus  quod  omnes  illì  qui  laborant 
de  dieta  arte  Cultellorum  et  Cultellinorum,  qui  habent  a  decem 
anois  supra,  et  non  fecerìnt  se  scribi  et  poni  in  dictum  venbnim 
sive  sotietatem  in  millesimo  duecentesimo  nonnagesimo  quarto»  170 
indictione  septima,  vel  actenus,  quod  ab  inde  in  antea  debeant 
ita  et  tantum  solvere  filii  et  fratres  fabrorum  ad  intrandum  et  se 
scribi  fatiendum  in  dictum  venbrum  sive  sotietatem,  quemadmo- 
dum  alii  homines  qui  non  sunt  de  dicto  yenbro  et  laborant  de 
dieta  arte.  175 

<^-  4  B  Lecta,  examinata  et  aprobata  fuerunt  suprascrìpta  statuta  et 

ordinamenta  per  suprascrìptos  sapientes  ad  hoc  per  massarìum  et 
ministrallem  dicti  venbri  speciali  ter  ellectos  in  domo  totius  sotie- 
tatis  generalis  Fabrorum,  super  salla  superiori  diae  domus,  sub 
annis  Domini  millesimo  ducentesimo  nonnagesimo  tertio,  indi-  180 
ctione  sexta,  die  penultimo  mensis  novembris,  presentibus  lohanne 
Ac^olini  et  Doxio  Ioachini,  nunctiis  sotietatis,  testibus. 

Ego  Gratiadeus  quondam  lohannis  de  cultellis,  imperiali  au- 
ctorìtate  notarìus  et  nunc  notarius  dicti  menbri,  de  mandato  An- 
tonii  condam  lohannis  massarii  dicti  venbri,  suprascripta  statuta  185 
^  et  ordinamenta  fìdelliter  scripsi  et .  es;senplavi,  et  suprascriptum 
statutum,  quod  loquitur  quod  filli  et  fratres  sotietads  Fabrorum 
debeant  ita  et  t^tum  solvere  quantum  alii  homines  et  cetera, 
gan^ellavi,  quia  per  herrorem  scripsissem. 

Examinata  et  aprobata  fuerunt  supradicta  statuta  et  ordina-  190 

mélhta  membri  dicti  Cultellorum  inter  homines  consilii  generalis 

sotietatis  Fabrorum,  facto  partito  per  unum  ex  ministrallibus  diete 

sotietatis  de  sedendo  ad  levandam,  salvo  statuto  quod  loquitur 

..  de  intrare  volentibus  dictum  membrum,  quod  fìllii  hominum  pre- 

167-175.  Cancellato  con  due  freghi  di  penna,       180.  Donnagesimo]  Era  prima  tcritto 
octuagesiiDo 


STATUTI  E  RIFORM AGIONI  DEL  .MCCLXXXXIIII.        417 

1 95  diete  sodetads  generalis  volentes  dìaum  membrum  imrare  nìchii 
solvere  teneantur,  sub  annis  Domini  millesiino  .ccLxxxxiin., 
die  quartodecimo  septembrìs,  et  salvo  statuto  de  incartolatione 
non  facienda,  quod  statutum  teneantur  reducere  inter  homines 
dicti  membri,  et  quicquid  per  eos  firmabitur  plenam  obtineat  fir- 

200  mitatem. 

Ego  Nicbolaus  Albertini  de  Rastellìs,  communis  Bononie  au- 
aoritate  notarius  et  nunc  diete  socieuds,  de  mandato  mìnistral- 
lium  sotietatis  eiusdem  prediaam  examinationem  scripsi,  sub« 
scripsi. 


MILLESIMO  duecentesimo  nonagesimo  quarto,  iadictione  se- 
ptima,  die  vigesimo  quarto  mensis  septembris,  congregata 
sotietate  sive  venbro  Cuitellorum  et  Cultellinorum  per  Dozium 
nunctium  sotietatis  generalis  de  mandato  Petri  eondam  lohannis 
5  de  eultelliSy  massarii  dicti  membri,  in  domo  totius  generalis  sotie- 
tatis Fabrorum,  predietus  Petrus  proposuit  infrascrìptay  super  quibus 
pectìit  sibi  eonsillium  exiberi: 

In  primis,  quid  placet  dieto  venbro  sive  sotietati  disponere 
et  firmare  de  statuto  quod  loquitur  de  ineartolaetione  non  fa- 
io  tienda  eum  aliquo  de  foro   Medii  nec  eum  aliquo  de  civitate 
Bononie  &e.,  de  quo  statutum  firmatum  fuit  inter  homines  consillii 
generalis  sotietatis  Fabrorum,  quod  reduci  debeat  inter  homines 
died  membri  et  quidquìd  per  eos  firmaretur  plenam  obdneret  fir^ 
mitatem  ? 
15         In  reformarione  cuius  sotietads  sive  venbri,  placuit  omnibus 
hominibus  died  venbri,  nemine  discordante,  facto  partito  de  se- 
dendo ad  levandum  per  Petrum  eondam  lohannis  massarium, 
de  voluntate  Bertholini  ministralis,  quod  statutum  infraserìptum 
quod  loquitur  de  incartolacdone  non  fatienda  prout  in  posta  con- 
20  dnetur,  in  omnibus,  ut  scriptum  est  et  firmatum  erat  inter  homines 
dicti  menbrì  quando  suprascrìpta  exsaminata  fuerunt^  ita  plenam 
obtineat  firmitatem,  non  obstante  &c. 

18.  Cod.  omette  qood       19.  Cod,  ituerùce  et  nman^  a  proot 

SiaiiM  bologneti.  Voi.  U.  27 


e.  5  A 


4l8  SOCIETÀ  DEI  COLTELLI  E  COLTELLINI 

Statuitnus  et  ordinamus  quod  nuUus  de  diao  membro  debeat 
se  cum  aliquo  de  foro  Medii  nec  aliquo  de  dvitate  Bononìe  in- 
e.  5  •  cartolari  de  |  laborerìo  quod  fatiat  nec  ipsum  per  cartam  vel  instni-  25 
mentum  vel  per  pactionem  se  oblìgare  de  aliquo  laborerìo  quod 
faceret  et  quicumque  contra  fecerìt  solvat  nomine  pene  et  banni 
dicto  massario  et  membro  vìginti  soldos  bon.,  et  instrumentum 
sit  cassatum,  irritum  et  cancellatum  et  nulUus  vaUoris  atque  mo- 
menti ;  et  quicumque  possit  accusare  et  denuntiare  secrete  vel  30 
palam;  et  quod  condepnationes  que  fierent  de  predictìs  massa- 
rìus  et  ministrallis  eorum  tempore  exigere  teneantur,  et  sì  cessa* 
rent  exigere,  solvere  teneantur  de  suo  proprio,  non  obstante  aliquo 
statuto  &c. 

Ego  Gratiadeus  condam  lohannis  de  cultellis,  auctoritate  im-  55 
periali  notarius  et  dicti  venbri,  fideUiter  scrìpsi. 

Die  sabbati  .xxx.  mensis  octubris  millesimo  xc  nonageamo 
quarto,  indictione  sepdma*  dominus  Albertus  de  Gandino,  index 
et  assessor  domini  Milleti  de  Griffis  capitanei  communis  et  po- 
puli  Bononie,  suprascripta  statuta  vidit  et  examinavit  et  ea  ap-  40 
probavit,  dum  tamen  non  sint  contra  formam  statutonim  saaa- 
torum  et  sacratissimorum  vel  contra  alia  sututa  communis  et 
populi  Bononie.  et  ipsa  statuta  deponi  mandavit  ad  camaram 
aaorum  communis  et  populi  Bononie. 

Ego  Venturinus  de  Patutiis,  notarius  dicti  domini  capitanei  et  45 
dicti  iudicìs,  eius  verbo  scripsi  et  subscripsi. 

25.  ipturo]  Corr.  «um  ipso 


APPENDICE 


STATUTI  DELLA  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


DELL'ANNO  .MCCLX. 


IN  nomine  Patris  et  Filli  et  Spiritus  Sancti,  amen,  hec  sunt 
ordinamenta  faaa  et  conposita  per  reaorem  et  guardianos  con* 
gregadonis  Devotorum  civìtatis  Bononie  ad  honorem  et  reveren- 
tiam  domini  nostri  Ihesu  Chrisd  et  beatissime  Marie  virginis 
5  matris  eius,  ad  salutem  et  glorìam  animarum,  et  catholice  fidei 
perpetuam  fìrmitatem,  et  ad  bonum  et  pacificum  statum  com- 
munis  Bononie,  sub  annis  Domini  .mcclx.,  indictìone  tenia, 
tempore  generalis  devodonis,  cuius  in  auxilium  Christum  invo- 
camus. 

L      QUOD  DIGTA  CONGREGATIO    HABEAT    OMNI   TEMPORE 
UNUM  REGTOREM  GUM  QjLJlBUSDAM  ALIIS  OFFICIALIBUS. 

IN  primis  statuimus  et  ordinamus  quod  predicta  congregado 
debeat  insimul  firmari  et  unanimiter,  et  habere  omni  tempore 
unum  rectorem  et  .xii.  guardianos,  qui  debeant  regere  et  guber- 
nare  diaam  congregadonem  ;  qui  rector  et  guardiani  debeant 
5  habere  per  totum  annum  unum  massarium  et  unum  nuncium, 
qui  dictam  congregadonem  teneatur  coadhunare  ad  domum  diete 
congregadonis  ad  tractandum  et  operandum  ea  per  que  dieta 
congregario  in  bono  statu  semper  debeat  permanere,  et  quod 
penitencia  et  ordinamenta  diete  congregadonis  observentur. 

I,  7.  per  manca  nei  eod. 


e.  I  A 


424  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


e    I  B 


IL      QUOD   NULLUS    POSSIT   ESSE  RECTOR  DICTE  COHGREGATIONIS 

QUI  NON  SIT  DB  DICTA  CONGREGATIONE. 

ITEM)  statuimus  et  ordinamus  quod  nuUus  possit  nec  debeat 
esse  rector  diete  congregationis  qui  non  sit  de  dioa  congre- 
gatione,  ve!  qui  sit  alterìus  ordinis  et  vite,  ve!  qui  sit  per  hobe- 
dientiam  alicui  oblìgatus. 

IIL      QUIBUS    DIEBUS    IPSA  CONGREGATIO 

DEBEAT  INSIMUL  COADHUNARI. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  omni  die  dominico  et  omnibus 
festivitatibus  beate  Marie  et  omnium  appostolorum  omnes  de- 
voti et  de  congregatone  eorum  debeant  congregarì  ad  domum 
diete  congregationis,  «t  ibi  se  induere  vesdmentis  penitende  et 
debeant  ire  per  dvitatem,  et  inorare  in  maioribus  cellis  quarte-  5 
riorum  quando  ibunt  per  quarteria,  se  verberando  in  honorem 
duieis  Christi,  qui  in  redemptionem  peecatorum  voluit  verberari 
et  mori  ;  nisi  fuerit  insta  causa  ;  et  hoc  remaneat  arbitrio  rectoris 
vel  illius  qui  loco  dus  esset. 

IIIL    De  illis  qui  non  debent  recipi  in  dicta  congregatione. 

STATUIMUS  quod  in  dieta  congregatione  non  redpiatur  aiiquis 
fenerator  sive  aliquis  qui  teneat  vel  tenere  velit  amasiam,  et 
quod  aliquis  de  dicta  congregatione  non  debeat  ire  per  tabemas 
sive  alia  turpiora  et  indecenciora  loca,  nisi  esset  causa  merca- 
tionis,  quam  aliquis  faceret  in  vendendo  vel  emendo;  et  tunc  j 
sit  lidtum  ire  per  tabernas  cum  forensibus. 

V.    Si  lix  vel  discordu  esset  intbr  aliquos  sociorum 

DICTE  congregationis.      RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  oriretur  aliqua  discordia  Inter 
aliquos  diete  congregationis,  quod  Deus  avertat,  vel  aliquem 

III.  5.  cdlif]  Cod,  eetds  (cOX^tììt?)  o  ootds  fcoliectitf;.     Che  debba  contggerri 
eoclcaiìsf        UU,  4.  Cod.  decenciort 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  .425 

diete  congregationis  et  aliam  extraneam  personam,  quod  illi  de 
dieta  congregatione  teneantur  et  debeant  de  dieta  lite  et  questione, 
5  que  esset  inter  eos,  simpliciter  se  compromittere  in  rectorem  diae 
congregationis  et  guardianos  eiusdem^  tam  de  eivili  quam  cri- 
minali causa;  et  de  hoc  quod  laudatum  fiierit  per  eos,  obtempe- 
rare  mandads  eorum. 

VI.    Quid  debeant  lacere  homikes  dictb  congregatiokis 

TEMPORE  RUICGRIS.      RUBRICA. 

AD  honorem  dulcis  Chrisd,  et  ut  penitentia  quam  facimus  sit 
nobis  meritoria  apud  Deum,  statuimus  et  ordinamus  quod 
nulius  de  dieta  congregatione  tempore  rumorìs  qui  esset  in  civi- 
tate  Bononie,  quod  Deus  advertat,  non  debeat  ire  prò  parte  nec 
5  occasione  partis  ad  domum  alicuius  magnads,  set  tempore  dicti 
rumorìs  debeat  ire  ad  sodetatem  suam;  et  si  est  aiiquis  qui 
non  sit  de  aliqua  societate,  debeat  venire  ad  domum  diete  con- 
gregadonis,  et  ibi  stare  cum  guardianis  diete  ||  congregadonis,  et 
facere  ea  que  placuerint  eis  ad  bonum  statum  communis  Bononie. 
IO  et  qui  contra  fecerìt  non  habeatur  prò  sodo,  et  canceietur  de 
matricuia  et  nunquam  in  matrìcula  reponetur. 

VII.    Quod  predicti  vadant  ad  ecclesiam  omni  mane. 

'    Rubrica. 

Statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  dieta  congregadone 
teneatur  ire  ad  eedesiam  quolibet  mane,  ante  quam  vadat  ad 
alium  iocum,  nisi  iuxta  causa  eum  excusaverìt,  et  singulis  diebus 
audire  missam,  si  poterìt  absque  nimio  impedimento,  et  specialiter 
5  diebus  fesdvis. 

Vili.    Quod  homines  dicte  congregationis 
debeant  revereri  picturas  sangtorum,  cum  fuerint  coram  eis. 

Rubrica. 

Item,  statuimus  et  ordinamus  quod  semper,  quando  aiiquis  de 
congregatione  fiierìnt  coram  pictura  domini  nostri  Ihesu  Chrisd 

VI»  i.  Cod.ti      vili,  s.  faerlnt]  Coti  il  cod. 

SlatMti  bohgneti.  Voi.  11.  ay* 


e  SA 


426  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


e.  3  B 


et  beate  Marie  virginis  matris  eius,  in  eonun  reverendam  debeat 
sibi  inclinare. 

Villi.    Quid  debeant  facere  pre6icti  quando  ellevatur 

CORPUS  Christi.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  semper  quando  ellevatur 
corpus  Christi  omnes  de  dieta  congregatione  debeant  se  ez- 
trahere  bireta  et  capucios  sive  capellinos,  in  amorem  dulcis  Christi 
qui  mesereatur  eorum,  et  debeant  dicere  «  Pater  noster  » . 

X.     QyOD  HOMINES  DICTE  CONGREGATIONIS  TENEANTUR  CONFITERI 

QUOLIBET  MENSE.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  dieta  congrega- 
rione  teneatur  quolibet  mense  confiteri  peccata  sua  et  dicere 
cotidie  decem  «  Pater  noster  »,  et  totidem  «Ave  Maria  »  prò  vi  vis 
et  defunctis  diete  congregationis,  et  ad  reverendam  .x.  manda- 
torum  Christi,  et  recipere  corpus  Christi  ad  minus  bis  in  anno,  5 
in  Paschate  resurexionis  et  in  die  nativitatis  Christi. 

XI.      QyOD  MASSARIUS  DICTE  CONGREGATIONIS 
TENEATUR   FACERE  DICI  QUOLIBET   MENSE  DUAS  MISSAS.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  die  dominico  ultimo  men- 
sium  massarius  diete  congregationis,  qui  est  vel  prò  tempore 
fiierit,  teneatur  facere  dici  duas  missas,  unam  prò  vivis  et  aliam 
prò  defunctis  diae  congregationis,  et  dare  benedietionem  ea  die 
omnibus  venientibus.  5 

XII.    Quod  quando  predicti  vadunt  per  uvitatem 

HONESTE   debeant   IRE.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod,  quando  predicti  de  dieta 
congregatione  vadunt  per  civitatem,  debeant  ire  honeste  et  cum 
reverencia,  et  cum  fuerint  coram  picturis  sanaorum  debeant  in- 
clinare et  revereri,  sicut  fecerit  qui  ante  erit. 

Vmi,  3.  bireta]  Coti  il  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  427 


XIII.      QUOD  NON  DEBEANT  SE  VERBERARE  EUNDO 
PER  ALIQUAM  ECCLESIAM.      RUBRICA. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  cum  predicti  devoti  vadunt  per 
civitatem,  si  contingat  eos  Intrare  ecclesias  aliquas,  quod  tunc 
nullus  debeat  se  verberare  quamdiu  transierìnt  per  ecclesias,  in 
honorem  Dei  et  ipsarum  ecclesiarum,  si  canitur  offitium;  et  si 
5   non  canitur,  debeant  canere. 

XIIII.    Quando  homines  dicte  congregationis 

RECIPIUNT  CONFESSIONEM  IN  ALIQUA  ECCLESIA.      RUBRICA. 

STATUIMUS  quod,  cum  predicti  recipiunt  confessionem  in  aliqua 
ecclesia,  facta  confessione  non  debeant  clamare,  nisi  sicut 
prìor  fecerit  et  postquam  expoliatus  fiierìt,  non  revertatur  ad 
locum  in  quo  ezpoliantur  nisi  una  cum  aliis. 

xv.    sì  aliquis  de  dicta  congregatione  infirmaretur. 

Rubrica. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod,  si  aliquis  de  dieta  congregatione 
infirmaretur  corpore,  quod   guardiani,  cum  ad  eorum  noti- 
ciam  pervenerit,  debeant  visitare  infirmum  et  eum  admonere  quod 
penitenciam  recipiat  et  consoletur  in  Domino,  et  eidem  provi- 
5  dere,  si  necesse  fuerit,  de  bonis  dicte  congregationis. 

XVI.     Sì  ALIQUIS  predictorum  moriretur, 

ET  NON  HABBRET  UNDE  POSSET  SEPELLIRI.      RUBRICA. 

Item,  statuimus  et  ordinamus  quod,  si  de  predictis  aliquis  mo- 
riretur et  non  haberet  unde  sepelliretur,  quod  de  bonis  diae 
congregationis  debeat  sepelliri;  et  si  in  archa  congregationis  non 
esset  unde  sepelliretur,  vel  quod  fierent  expense,  quod  guardiani 
5  diae  congregationis  debeant  illas  expensas  facere  de  suo,  faciendo 
sibi  satisfieri  de  bonis  congregationis  et  redducendo  in  scriptis 
expensas  quas  fecerint  in  predictis. 


428  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


e.  3  A 


XVII.    De  mortuis  dicte  congregationis  portandis. 

ITEM,  ad  honorem  Dei  et  beate  Virginis  matris  dus  statuimus 
et  ordinamus  1  quod,  quando  contingeret  aliquem  de  dieta 
congregatione  morì,  quod  dictus  mortuus  portetur  ad  ecciesiam, 
ad  quam  debuerìt  sepelliri»  per  illos  de  congregatione,  non  cobo- 
perìendo  corpus  suum  cum  palìis  sive  baldachinis  nec  habendo  5 
aliquod  omamentum  sive  lectum  suptus,  nisi  solum  unum  sto* 
rium  quod  habeatur  prò  congregatione.  et  hoc  debeat  fieri  ad 
honorem  dulds  Chrìsti,  qui  fiiit  in  cruce  positus  nudus  et  qui 
nudos  nos  fecit  venire  in  hunc  mundum;  et  debeat  sepellirì  cum 
capa  soium  et  caligis  de  lino,  et  debeat  corpus  cohoperìrì  cum  io 
carpita  dicte  congregationis. 

XVIII.    Quod  illi  de  digta  congregatione 

DEBEANT   IRE  HONESTE,  QUANDO  PORTANT  MORTUUM.      RUBRICA. 

ITEM,  ut  modus  servetur  circha  sepulturas  decens  et  abilis  Deo 
et  ad  Dei  reverenciam,  statuimus  et  ordinamus  quod,  quando 
contingerìt  aliquem  de  dieta  congregatione  mori,  quod  eundo  ad 
sepulturam  nuUus  debeat  quidquam  canere,  set  cum  honestate  ire, 
faciendo  orationes  prò  anima  defuncti.  5 

XVIIII.  'QyoD  CORPUS  oebeat  cmcmRi 

PER  ILLOS  DICTE    CONGREGATIONIS   ET   PONI    IN   MEDIO.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod,  ellevato  corpore  per  illos 
qui  ellecti  fuerint,  circuatur  corpus  per  illos  de  congregatione, 
ponendo  eum  in  medio;  et  sequantur  illud;  et  cum  sepultus 
fuerìt,  quilibet  de  congregatione  teneatur  facere  unam  inveniam 
et  dicere  semel  «  Pater  noster  »  et  «e  Ave  Maria  »  in  remissio-  5 
nem  peccatorum  defuncti,  quod  Dominus  misereatur  dus.  et  qui- 
libet de  congregatione  teneatur  dicere  ea  die  .x.  «  Pater  noster  » 
et  .X.  «  Ave  Maria  ».  et  si  non  erit  presens  quando  fuerìt,  dicat 
prò  anima  defuncti  ut  supra  dictum  est, 

XVIIII.  4.  ioTeniam]  Coti  nel  cod. 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  429 


XX.  De  illis  qui  intrarb  voluerint  dictam  congregationem. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinomus  quod  quìcumque  intrare  voluerìt 
predictam  congregationem  debeat  facerc' scribi  nomen  suum 
et  cognomen  et  de  cuius  capella  est  ille  qui  deputatus  fuerit  scribere 
ilios  per  rectorem  diete  congregationis.    et  debeat  operati  peni- 
5  tendam  diete  congregationis  duobus  mensibus  continue,  hoc  est 

diebus  quibus  ipsa  congregano  insimul  coadhunatur  prò  ipsa  ||  pe-  <^*  3  • 
nitentia,  operando  secundum  formam  statutorum  diae  congrega- 
doniSy  et  interim  acquirat  sibi  capam.  et  si  bene  observaverit 
dictam  penitenciam,  continuato  dicto  termino,  ut  dictum  est,  tunc 
IO  rector  vel  ille  qui  erit  loco  rectoris  induat  sibi  capam  in  corpore 
diete  congregationis,  et  postea  scrìbatur  in  matricula  diete  con- 
gregationis. et  sit  ille  qui  debet  recìpi  in  dieta  congregatone 
etatis  .XVIII.  annorum  adminus. 

XXI.  Quod  visitatio  debeat  fieri  in  dicta  cohgregatione. 

Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  visitano  debeat  fieri  in  dicta 
congregatione  ad  minus  bis  in  anno,  hoc  est  quibuslibet  sex 
mensiuuK  semel,  eo  tempore,  quo  decencius  videbitur  reaori  vel 
ei  qui  loco  rectoris  erit,  ad  hoc  ut  ordinamenta  diete  congrega- 
5   tionis  observentur. 

XXIL    Quod  quìcumque  de  dicta  congregatione 
teneatur  relinquere  de  bonis  suis  dicte  congregationi. 

Rubrica. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  quicumque  de  dicta  congre- 
gatione disposuerìt  suam  ultimam  voluntatem  teneatur  relin- 
quere  de  bonis  suis  ad  suam  voluntatem  diete  congregationi  ad 
manutenendum  domum  et  opera  misericordie  que  fiunt  in  ea  domo 
5   et  congregatione. 


430  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


XXIII.      QUOD  DB  PRBDICTIS  QUILIBBT  TENEATUR   PROMITTERE 
DE  BONIS  SUIS   DICTE  CONG&EGATIONL      RUBRICA. 

ITBM,  statuimus  et  ordinamus  quod  quilibet  de  dieta  congrega- 
tione  teneatur  et  debeat  promitere  de  bonis  suìs  ad  suam  vo- 
luntatem  diae  congregationi  ad  manutenendum  ipsam  domum  et 
opera  misericordie  que  sunt  in  eadem  domo  et  congregatione, 
et  quicquid  promiserìt,  teneatur  solvere  medietatem  in  festo  sancti  5 
Michaelis  et  aliam  medietatem  in  prima  die  quatragessime,  et  hoc 
sub  pena  dupli. 

XXIIII.    Quod  massarius  dicte  congregationis 

REDDAT  RATIONEM  SUE  MASSARIE.      RUBRICA. 

ITEM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  massarius  diae  congrega- 
tionis  debeat  durare  per  unum  annum  et  totum  quicquid  per- 
<^-  4  A  venerit  et  aplicabitur  dicte  congregationi  ratione  ||  testamentorum, 
promissionum  et  missarum  vel  alterius  cuiuscumque  rationis  de- 
beat pervenire  in  manibus  massarii  et  non  in  manibus  alterius  5 
dicte  congregationis  ;  qui  massarius  debeat  reducere  in  scripds 
introytus  et  expensas  dicte  congregationis,  et  in  fine  huius  ter- 
mini debeat  reddere  rationem  sue  massarie.  et  dictus  massarius 
teneatur  procurare  et  videre  lectos  et  res  diete  congregationis  ;  et 
si  necesse  fuerit  aliquod  linteamen  actari  vel  lectum,  debeat  facere  io 
actari  expensis  dicte  congregationis.  et  hoc  teneatur  procurare» 
et  videre  predicta,  ter  in  anno,  hoc  est  quibuslibet  quatuor  men- 
slum  semel  adminus. 

XXV.    Quod  nullus  de  dicta  congregatione 
operetur  dictam  penitentiam  de  nocte  extra  domum. 

Rubrica. 

AD  hoc  ut  predicta  congregatio  non  possit  incurere  infamiam 
vel  scandalum,  nec  aliquis  de  diaa  congregatione,  statui- 
mus et  ordinamus  quod  nullus  de  diaa  congregatione  presumat 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  43 1 

vei  debeat  operari   dictam  penitentiam  per  civitatetn  tempore 
5  noctumo  extra  domum  diae   congregatìonis  vel  domum  suam 
propriam,  nisi  insìmul  cum  tota  dieta  congregatione. 

XXVI.      QUOD  NULLUS  DE  PREDICTIS  DBB^AT  SE  OBLIGARE 

PRO  ALiQUO.    Rubrica. 

ITEM,  statuimus  et  ordinamus  quod  nullus  de  dieta  eongrega- 
tione  debeat  fideiubere  prò  aliquo  vel  se  obligare  sine  lìeeneia 
reetorìs  diae  eongregationis  vel  eius  qui  loeo  rectoris  esset. 

XXVII.    Quod  predicti  non  debeant  canere 

EUNDO   PER  CIVITATEM.      RUBRICA. 

ITBMy  statuimus  et  ordinamus  quod,  quandocumque  dieta  eon- 
gregatio  iverit  per  eivitatem  operando  eius  penitentiam,  quod 
nullus  de  diaa  eongregatione  debeat  eanere  letanias  et  laudes, 
nisi  solum  ellecd  per  guardianos  et  rectorem  diete  eongregationis  ; 
5  qui  guardiani  et  reetor,  antequam  se  separent  de  domo  diae  eon- 
gregationis, teneantur  elligere  illos  qui  debent  eanere  dictas  laudes 
et  I  letanias.  et  sint  de  mellioribus  eantorìbus  de  diaa  eongre-  e.  4  ■ 
gatione  qui  dieere  debeant  dietas  laudes  et  letanias  eum  magna 
reverentia  et  honestate. 

XXVIII.    QyOD  ORATIONES  DEBEANT  DICI  UT  IN  LIBRO  ORATIONUM 

DICTE  congregatìonis.      RUBRICA. 

ITBM,  Statuimus  et  ordinamus  quod  orationes  que  dieuntur  quan- 
doeumque  dieta  eongregatio  eoadhunatur  debeant  diei  in  eor- 
pore  diae  eongregationis  :  in  primis  laudare  et  benedieere  do- 
minum  Ihesum  Christum  et  beatam  virginem  Mariam,  et  horare 
5  prò  Eeclesia  Romana,  prò  domino  papa,  prò  fidelibus  Romane 
Eeelesie,  per  persecutores  eiusdem,  prò  sepulero  domini  nostri 
Ihesu  Christi  quod  restituatur  Christianis  et  quod  semper  in  ma- 

XXVIU,  7-  Cod'  restituat 


43^  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


nibus  Chrisdanonun  permanea^  prò  iilis  qui  non  sunt  in  peni* 
tentia,  prò  iliis  qui  sunt  in  penitenda,  prò  omnibus  de  congre- 
gatìone,  prò  civitate  Bononie  et  alliis  civitadbus»  prò  pellegiinis,  io 
prò  benefactoribus  nostris,  prò  illis  qui  fecerunt  nobis  iniurìam, 
quod  nobis  prestare  dignetur  qui  est  benedictus  in  secula  secu- 
lorum.    amen. 

XXVIIIL    Item,  statuimus  et  ordinamus  quod   omnes  et 
quilibet  de  dieta  congregadone,  qui  actenus  intraverunt  vei  deb-  ij 
ceps  intrabunt,  non  obligentur  diete  eongregadoni  nec  obligari 
inteliigantur  per  votum  vel  sacramentum,  set  solum  teneantur  ad 
penam  eis  impositam  vei  imponendam  et  non  ad  eulpam. 


XXX.     De  dispensatione  omnium 

ET  CUIUSLIBET  SUPRADICTORUM  STATUTORUM  ET  ORDINAMENTORUM 

DICTE  C0K6RBQATI0NIS.     RUBRICA. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  onmia  supradieta  sututa  et  or* 
dinamenta  et  quolibet  ipsorum  possunt  dispensari  in  quolibet 
easu  per  rectorem  diete  eongregationis  vel  eum  qui  loco  rectoiìs 
esset  cum  Consilio  guardianorum  diete  congregadonis  vel  maiorìs 
partis  ipsorum;  et  quod  guardiani,  massarìus  et  nundus  diete  5 
congregadonis  debeant  elligi  per  rectorem  et  guardianos  veteres 
diete  congregadonis,  vel  maiorem  partem  eorum,  et  debeat  eorum 
elleedo  publicari  in  corpore  diete  sodetads. 


XXXI.    Quod  nullus  dbbbat  sedere  super  bamcha  rectoris 

ET  guardianorum.     RUBRICA. 

ITEM,  quod  nullus  de  dieta  congregadone  posit  vel  debeat  sedere 
vel  morari  super  illa  bancha  qua  morantur  et  sedent  rector  et 
guardiani  diete  congregadonis,  pena  dicendi  .x.  «  Pater  »  et  to- 
ddem  «  Ave  Maria  ». 

XXVIII,  13.  Dopo  dignetor  tuppi,  auxiliam      XXX,  a.  qnolibet]  Coti  il  eod. 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  433 


xxxii.     qyod  guardiani  tekeaktur  venire 
ad  dictam  congregationem  auando  fuerint  requisiti. 

Rubrica. 

ITEM,  quod  quilibet  qui  fuerit  guardianus   diete  congregationis 
teneatur  venire  ad  dictam  congregatìonem  quando  fuerit  re- 
quisitus  per  nuntium  diete  congregationis  vel  mandatum  ei  per 
rectorem  diete  congregationis,  nisi  habuerit  iustam  causam,  in 
5  pena  dandi  comestionem  uni  pauperi  congregationis. 

XXXIII.      QuOD   NULLUS   DEBEAT   PORTARE   CORPUS 
NISI  ELLECTI  PER  GUARDIANOS   DICTE  CONGREGATIONIS.      RUBRICA. 

ITEM,  quod  quando  homines  de  dieta  eongregatione  debuerìnt 
ire  ad  aliquod  corpus  diete  congregationis,  quod  guardiani  de- 
beant  elligere  illos  qui  debuerint  portare  dictum  corpus,  nec  al- 
iiquis  allius  de  dieta  eongregatione  presumat  vel  audeat  portare 
5  dictum  corpus,  nisi  illi  qui  erunt  elieeti  per  dictos  guardianos  vel 
per  rectorem,  in  pena  ieiunandi  in  pane  et.  aqua  unum  diem 
veneris. 

XXXIIII.    Quod  nullus  veniat  ad  conscillium  illud 

QUANDO  GUARDIANI  ERUNT  AD  CONSCILLIUM  SEPARATL      RUBRICA 

ITEM,  quod  quando  reetor  et  guardiani  fuerint  ad  conscillium  se- 
parati, quod  nullus  de  dieta  eongregatione   debeat  venire  ad 
dictum  conscilium,  nisi  fuerit  de  lieentia  dietorum  guardianorum 
vel  rectoris,  pena  dieendi  decem  «  Pater  noster  »  et  totidem  «  Ave 
5    «  Maria  ». 

XXXV.      QuOD  OMNES  GUARDIANI  TENEANTUR  FACERE  FIERI 

UNAM  MATRICULAM.      RUBRICA. 

ITEM,  quod  omnes  guardiani  diete  congregationis  teneantur  fa- 
cere  fieri  unam  matriculam  novam,  in  qua  seripbantur  omnes 

XXXV,  3.  scripbantarl  Così  il  eod.  giù  e  in  seguito. 

Statuti  bohgneti.  Voi.  U.  28 


e.   5  B 


434  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 

de  diaa  congregadone  qui  faciunt  dictam  penitendam»  et  qui 
solverunt  promisiones  donorum.    et  qui  non  solverit  diaas  pro- 
misiones,  et  qui  non  fecerit  dictam  promissionem  non  scripbantur  5 
in  dieta  matrìcula. 


XXXVL      QUOD  MÀSSARIUS  TEHEATUR  REDDERB  RATIOKBIC 
OMNI  MENSE  DE  INTROYTIBUS  ET  EXPENSIS.      RUBRICA. 

ITEM,  quod  massarius  diae  congregatìonis,  qui  nunc  est  vel  prò 
tempore  fiierit,  teneatur  redere  radonem  omni  mense  reaori 
et  guardianis  de  introydbus  et  expensis  quas  pervenerit  ad  manus 
eius,  que  expense  et  introytus  debeant  scrìpbi  per  notarìum  diete 
congregationis.  et  visa  et  examinata  dieta  radone,  debeat  iegi  5 
in  eorpore  diete  eongregadonis  omni  mense  summa  omnium  in- 
troytuum  et  exspensarum  faetarum  in  dieto  mense. 


XXXVII.    Quod  vexilla  congregationis  semper  portentur 

PER  GUARDIANOS.      RUBRICA. 

ITEM9  quod  vexiilum  diete  eongregadonis  semper  portetur  per 
guardianos  diae  eongrelgadonis,  vel  per  illos  quibus  eomis- 
sum  fuerit  per  dietos  guardianos  portare,  preter  quam  de  supra- 
dieds  guardianis,  in  pena  ieiunandi  unum  dièm  veneris  in  pane 
et  aqua. 

XXXVIII.    Quod  ellectio  guardianorum  elligatur 

PER  guardianos  VETERES.  RUBRICA. 

Item,  quod  elleedo  guardianorum  diete  eongregadonis  debeat 
fieri  per  guardianos  veteres  et  per  reetorem  veterem;  et  de- 
beant durare  in  diao  offido  per  sex  menses  solummodo,  et  sint 
numero  duodeeim  ad  honorem  Dei  et  duodeeim  appostolorum. 

XXX VI,  3.  quu  perreaerit]  Coti  ti  cod. 


5 


STATUTI  DEL  .MCCLX.  435 


XXXVIIII.      QUOD  ELLECTIO  RECTORIS  FIAT  AD  SCRUPTINIUM 
ET  MASSARIUS  ELLIGATUR  PER  GUARDIAKOS.      RUBRICA. 

ITEM,  quod  ellecdo  rectorìs  diete  congregadonis  et  massarii  eius- 
dem  debeat  fieri  quolibet  anno  in  pasca  rosata,  ad  scruptinium 
solummodo  elleaio  rectorìs.  et  qui  habuerìt  plures  vo^es  debeat 
esse  rector  diete  congregationis  in  nomine  Patrìs  et  Filii  et  Spi- 
5  rìtus  Sancti,  amen,  et  massarìus  elligatur  dieta  die  per  guar- 
dianos.  et  quod  reaor,  quando  non  potuerìt  esse  ad  dictam  eon- 
gregationem,  possit  constituere  vicarium  ad  suam  voluntatem. 

XXXX.     Quod  nullum  festum  possit  fieri, 

NISI  SBCUNDUM  HOC  ORDINAMENTUM.   RuBRICA. 

ITEM,  quod,   cum  hoc  sit  quod  multa  et  varia  dispendia  ocu- 
rant  congregationi  ||  et  multis  dieta  congregatio  debitis  agra-      e.  6b 
vetur  propter  emptionem  domorum  diete  congregationis  et  propter 
allias  expensas  quas  faciunt  circha  hospitale  et  que  pertinent  ad 

5  hospitale,  et  quasi  maior  pars  omnium  de  dieta  congregadone 
in  neeesitate  consistat,  providerunt  et  ordinaverunt  quod  nullum 
festum  possit  nee  debeat  fieri  in  aliquo  loco  in  civitate  Bononie, 
nisi  hac  solempnitate  servata;  videlieet  quod,  si  contìgerìt  con- 
gregadonem  ire  ad  aliquod  festum,  debeant  omnes  de  diaa  con- 

IO  gregadone  ire  ad  dictum  festum  cum  vesdmends  et  habitu  pe- 
nitende,  se  verberando  in  honorem  dietorum  festorum  et  ad  re- 
verendam  eorumdem,  portando  et  offerendo  super  altari  quid 
sibi  placuerìt  de  uno  denario  grosso  vel  parvo,  vel  candela  magna 
vel  parva,    et  alie  expense  non  possint  nee  debeant  fieri  ad  dieta 

15  festa  facienda. 

XXXXL    Quod  nullus  portet  capucios  ad  scibecam 

IKFULAM  DE  SIRICO,  SUTELARES    IKTAGLATOS.      RUBRICA. 

ITEM,  quod  nullus  de  diaa  congregadone  possit  vel  debeat  por- 
tare eapucium  ad  schibegam,  nee  infulam  de  sirieo,  nee  sute- 


436  SOCIETÀ  DEI  BATTUTI 


lares  intaglatos,  in  pena  dicendi  .xxv.  «  Pater  noster  »  et  toti- 
dem  ce  Ave  Maria  ». 

e.  7B  In  Christi  nomine  amen.    Anno  Domini  millesimo   ducen-  5 

tesimo  octuagesimo  sexto,  indicdone  •xiiii.,  die  .xv.  februarìi, 
coram  nobis  Bonincontro,  decretorum  doctore,  vicario  generali 
venerabilis  patris  domini  Ottaviani  Dei  gratia  Bononiensis  epi- 
scopi, presentato  libro  statutorum  et  ordinamentormn  congrega- 
tionis  beate  virginis  Marie  de  Batutìs  civitatis  Bononie,  et  vìsis,  io 
lectis  et  dilligenter  examinatis  dictis  statutis  et  ordinamentis  per 
nos  ipsos,  et  super  hiis  babita  piena  et  solepni  deliberatione  com 
dicto  patre,  et  quia  invenimus  predicta  statuta  et  ordinamenta 
satis  continenza  honestatem  et  bonam  vitam,  confortamus  et 
exortamur  predictos  de  dieta  congregatione  dictam  vitam  et  pe-  15 
nitentiam  observare;  ad  hoc  ut  Deo  gratam  exhìbeant  servitutem, 
cum  sint  satis  preparatoria  et  inductiva  animas  predictonmi  in 
viam  pacis  et  saluds  eteme,  et  conformancia  exemplar  aliis  ho- 
minibus  penitendi,  predicta  approbamus  fore  satis  bona  et  congrua, 
ac  dicimus  et  volumus  ipsa  ^st  valida  et  meritoria  ad  ipsonim  ^^ 
animarum  glorìam  bene  observancium  salutarem,  dantes  eisdem 
nostram  benedictionem  et  gratiam  concedentes.  insuper  prote- 
stamur  legis  scrìpto  nos  minime  obviare  velie,  nec  intendentes 
propterea  novam  religionem  de  novo  creare. 

Lecta  et  pronunciata  fliìt  dieta  approbatio  per  dictum  dominum  ^5 
vicarium,  ipso  domino  vicario  prò  tribunali  sedente  in  pallatio  iuri- 
dico  episcopatus  Bononie,  presentibus  domino  pillino  de  Brixia 
indice,  domino  Martino  Spagnuolo  indice,  domino  lacobo  de  Pan- 
(onibus  indice,  domino  Dominico  Mexaronis,  domino  lacobo  do- 
mini Mathei  Palletini,  domino  lohannino  de  Papa^onibus  notariis  3^ 
predicti  domini  episcopi,  testibus  ad  hec  vocatis  et  rogatis. 

Ego  Bartholomeus  magistri  Petri,  imperiali  auaoritate  nota- 
rius,  hiis  omnibus  interfui  et  de  mandato  dicti  domini  vicarii 
et  prefati  patris  scripsi  et  in  publicam  formam  redegi. 


FRAMMENTO 


DELLA  PIÙ  ANTICA  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


DALL'ANNO  .MCCXVIIIL  ALL'ANNO  .MCCXXX. 


AVVERTENZA. 


L' antica  matricola  dei  notai  bologneu  ci  penrenne  in  dne  esemplari.  Uno  (C)  è  l' ori- 
ginale elle  per  ordine  del  cornane  fa  incominciato  a  redigere  nel  laig  e  poi  continnato  di 
anno  in  anno;  V  altro  (N)  è  nna  copia  di  qnesto  fatta  per  oso  delia  società  dei  Notai  fira  gli 
anni  1264  e  1365.  Noi  abbiamo  nella  edizione  riprodotto  il  primo;  ma  aenza  l'aiato  dd 
■econdo  ci  sarebbe  sta|o  impossibile  ristabilire  in  esso  l' ordine  primitivo  delle  carte,  alterato 
fin  dal  secolo  xit,  al  qi^ale  risale  la  sua  numerazione  attuale.  Neil*  originale,  di  fronte  al 
nome  di  ciascun  notaio  èta  per  lo  più  1*  indicazione,  omessa  sempre  nella  copia,  di  colai,  die 
ha  concesso  a  qaello  il  privilegio  del  notariato.  Queste  indicazioni,  riprodotte  da  noi  lette- 
ralmente, in  quanto  si  poteva  per  la  stampa,  e  separate  con  nna  rirgola  dal  nome  dd  notaio, 
si  riferiscono  alle  persone  seguenti: 


L' imperttors  Enrico  VI  («  Henricns  >,  «  Heit- 
«ricus  imper.  «,  «Henric.  >  o  cHenr.»  o  «H. 
«imper.»,  «Heiuie.  tmpent.  >,  >res  Henr.», 
«H«iirìau  ress). 

L'imperatore  Ottone  TV  («O.»,  >0.  imper.», 
«  Ot.  imper.  ■,  «  Ott.  imper.  •,  «  Otto  imperat.  », 
«Octo  Ro*  imper.»,  «dominat  Octo»)  o  Gu- 
g^elmo  Gosìa  («  Gnill.  Goi.  »)  per  suo  mandato. 

L'imperatore  Faderieo  II  («Federìcns  imper.  », 
«Fred,  imperator»,  e  Fred.  Ro.  imper.»,  «F. 
«Romanorum  rez»,  «F.  R.  rez»  e  fopratiitto 
prima  della  sua  coronazione  anche:  cF.  tane 
«rez»,  «F.  rex»,  «F.  r.  »).  In  qualche  caso 
il  nome  «Federieae»  può  xìMnk  anche  a  Fe- 
derico Barbaroeaa. 

Corrado  vescovo  <H  Metz  e  di  Spbia,  e  can- 
celliere di  Federico  II  (  icancellarìna  imperatoria», 
tcancdlar.  imper.»,  «cane.  Federìchi»,  «cane. 
«F.  imperatoria»). 

L'ardveicovo  Alberto  <H  ICagdehurgo  («Al- 
«  bertua  archicpitcopus  Maniaborge  »,  ■  arch. 
cMagdebnrg.  Al.  nomine»). 

Gualftrio  patriarca  di  Aqoileia  («  patriarcha  », 


«  Aquil.  patriarcha  »,  •  patriarcha  AqnH^.  », 
«  W.  pttriarcha  Aqnileienala  »). 

L'arciveeoOTO  di  Ravenna  («arciùep.  Rav.»). 

11  conte  di  Panico  («e.  de  P. »),  e  preda»» 
mente  Ugolino  («U.  »,  «e.  U.  »,  «co.  U.», 
«co.  U.  Fa.»,  «Comes  Ug.»);  o  suo  figBo 
Rainerio  («R.>,  «Ra.»,  «Raine.»,  «co.  R. », 
«  R.  Comes  de  Panico  »),  o  Ugolino  firateHo  di 
costai  («  e  Hng.  de  Panico  »). 

Il  conte  di  Lomello  («  e.  de  Lo.  »,  «  co.  de 
«  Lo.  »,  «  e.  de  Lomello  »),  e  più  predcameote 
Goflfredo  («G.»),  Raimondo,  o  altri. 

Pagano  o  Paganello  degli  Avvocati  di  Lncca. 

Pietro  di  Alberto  di  Allighiero  di  Fecran 
(«  P.  »,  «  P.  A.  »,  «  Pet.  »,  «  Pe.  AL  »»  «  Pe> 
«  tras  A.  »,  «  Petnii  AL  »,  «  Petroa  Adeg.  », 
«  P.  A.  Aldig.  »,  «  Petroa  Al.  Aldig.  »,  «Petrus 
«Alberti  Adeg.»). 

Da  ultimo  il  comune  di  Bologna  («  co.  »,  «  co. 
«  Bon.  »). 

Le  altre  abbreviazioni  son  fiuili  da  sdogiieni  ; 
cosi  «  f.  •  =  ■  fiictna  »,  «  pot.  »  =  «  potestas  », 
«  prìv.  hab.  •  =  «  privUeginm  habet  »^ 


IN  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sanctì  amen,  questionibus  e  t  ?^ 
emergentibus  super  instrumentìis  et  actibus  notarìorum  valde 
perìculosìs,  cum  multi  exercerent  offitium  notane,  de  quibus  fama 
non  erat  quod  essent  notarii,  nec  aliter  aparebat,  sapientes  Bo- 
r  nonie  voientes  de  medio  toUere  pericula  et  decidere  questiones, 
prò  comuni  constitutione  promulgarunt,  ut  omnes  notarii  qui  vel« 
lent  exercere  notane  offitium  scriberentur  in  uno  libro,  cuius  for- 
mam  sequenti  liceret  uti  offitìo  notarle,  igitur  ego  Rolandinus 
de  Faxana,  prò  comuni  Bononie  ad  hoc  offitium  constitutus,  in* 

IO  frascriptos  notarios  in  hoc  libro  scribi  lussi  per  Gerardinum  no* 
tarium  de  Gisso  ad  hoc  idem  offitium  constitutum,  ipsius  consti* 
tutionis  forme  obsecundando ,  sub  annis  Domini  millesimo 
•ccxviiii.,  indictione  .vn.,  tempore  domini  Henrici  Comitis  po« 
testads  Bononie. 

I  j  Gerardinus  de  Gisso.    Pascalis  de  Saragoga.    Petrus  Pi^olus.       K  e.  z  b 

Blancus.  |  lacobus  Pistoris.    lohannes  Cremonensis.    Ventura  de    e  e.  xzxììì)  a 
Druxiana  de  Portastere.    Bonaguida  de  Argelle.    Alberìcus  Petrì 
Alberici  de  Sanao  Petro.    Bartholotus  de  Ponteclo.    Gerardus 
filius  Petri  miniatoris.    Dominicus  de  Ferraria.  1  Henrìcus  de  Ar-    e  e.  izxUii)  b 

20  genta.  Bemardus  de  Scanabiccis  qui  fiiit  de  Monte  Acuto  co- 
mitatus  Peruxii,  e.  de  L.  Bolognitus  ^amboni  de  Portastere,  H. 
Martinus  de  Urbmo,  e.  de  P.  lacobus  de  Oliano,  O.  Ugo- 
linus  de  Oliano  càstaldus  patris  lacobi,  O.  Oradinus  de  Bur- 
gonovo.    Garsio.    Filippus  filius  quondam  libertini  de  LiUiano. 

25  Bonusmartious.  1  Camelvarius,    Beltratnmus  qui  fuit  de  Verona^      e  e  ììì]  a 


440  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

e  de  L.  ^amboninus  de  Bonavollia,  Pe.  AL  Tebaldinus  iener 
Bonifredì,  Pe.  Al.  lullianus  Aldebrandi  Ugonis  Man^i  qui  dìdtur 
lullianus  Bresche,  a  communi  Bon.  lacobus  de  LQliano»  Petrus 
AL    Rainaldus  de  porta  Sancti  Petri  de  contrata  Sancti  Thome, 

N  e.  z  e      e.  de  Lo.  I  Rolandus  de  Varagnana,  Hemìc.  imper.    Ugolinus  30 

e  e.  iìij  B  Montiscalvuli,  Petrus  AL  |  Rodolfinus  Camajoli,  e.  de  Lo.  Ni- 
colaus  de  Foro  medio,  Henricus.  Garbo  de  Portauova,  e.  U. 
Rolandinus  qui  dicitur  Cancellarius,  Henne,  imper.  Montanarìus 
pacane  Gati,  Petrus  Ai.  Donatus  de  Septimo,  e.  U.  Albertus 
de  Pipano,  e.  U.     Donusdeus  de  porta  Sancti  Proculi,  Henr.  35 

e  e  ▼  ▲  imper.  |  dominus  Rolandinus  lohannis  notarii.  Bonus  lohannes 
quondam  Ravatii,  Petrus  AL  lacobus  quondam  filius  Dominici 
castaldionis  de  Gastro  Britonum,  e.  U.  Guillielmus  de  Sangue- 
neta.  Ugolinus  de  Imola,  rex  Henr.  Bergen^onus.  Qamies 
de  Rainerio  de  Gasaleclo.    lohannes  de  Monte  Armato,^  e.  U.  |  40 

e  e.  V  B  Sismondus,  Henric.  imper.  Petrus  de  Homodeo,  Henr.  imper. 
Guillelminus  de  Boxo,  prò  communi.  Gratiolus  de  Pretosa,  Pe^ 
trus  Al.  Petrus  de  Sancto  RofiUo  filius  quondam  lohannis  de 
braina  Sancti  Stephani,  e.  d.  Lo.  Rainerìus  de  Aquasparsa,  e. 
d.  Lo.    lacobus  Botus  de  Montebellio.    magister  Rolandus  me-  45 

e  e  ▼)  A  dicus.  1  Raìnerius  Rubens  de  Gorvara,  e.  U.  Gerrardus  not.  de 
Tignano,  Henr.  imper.    Gillius  de  Saragoja.    Bonus  vicinus  de 

N  e.  1 D  Sancto  Laurentio.  ||  Albertus  filius  Verardi  Sallaroli,  e.  U.  Hen- 
rigetus  filius  Manfredi  de  Sala,  e.  U.  Donus  lohannes  de  Burgo 
Panicalis.     Michael  filius  AUamontis  de  Polliceno,  Petrus  A.  (  5° 

C  e.  ▼!  B  Morandus  de  porta  Sanai  Petri  prope  Sanctum  Thomaxium. 
A(olinus  de  Slafacane,  Federicus  imper.  Ugoiinus  de  Rubeo  de 
Grespellano,  auct.  Henrìchi  imper.  Guillielminus  Petri  ^agniboni 
de  Gallerà,  P.  AL  Aldig.  et  commune  Bon.  Aldrevandus  filius 
quondam  Petri  de  Aldrevandinis,  e.  de  Lo.  Berrardus  de  Gasa-  55 
ledo,  auct.  Henrici  regis.    Petrus  de  Varagnana,  Henric  imper. 

e  e.  vi)  À      Ricardinus.  )  Federicus  de  porta  Sancti  Gassiani.     Qacarias  de 
Dulliolo,  Henricus  imper.     Gerrardinus  quondam  lacobi  Risoli, 
commune  Bon.    Gandolfinus  de  strata  Sancti  Vitalis.    Rofredus 
de  Pregatole,  e  U.    Bonaventura  de  Butrio,  Petrus  AL  Aldig.  ^^ 
Andreas  de  Sancto  Sovrino.    lohannes  de  Savignano.    Gernu*- 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  441 

I  ■   ■    ■ 

« 

dinus  Cretnonensis,  Henricus  res.  Grimaldus  de  Portanova.  Gui- 
dettus  de  ImoU>  Henricus  imper.  Petrus  de  Sancto  lervasio 
de  Bergamo,  e.  de  Lomello.    Gerardus  de  Bacano,  e.  U.    Sy- 

^5  gi^inus.    Johannes  Vincinimici,  U.  e.  |  Rainaldus  domini  episcopi      e  e.  tìj  b 
de  Caxi.    lacobinus  de  Parma. 

Isti,  qui  privilegia  et  probationes  induxerunt,  scripti  sunt  in      e  e  xxj  a 
hoc  libro  mandato  domini  Ro||landini  de  Faxana  a  domino  Hen*      N  e.  a  a 
rìco  Comite  potestate  Bonònie  ad  hoc  officium  constituti,  quia 

70  eos  rite  cognovit  notarios  esse  factos,  et  mihi  Gerardino  notano 
de  Gissp  precepit  ut  eos  reducerem  in  scripturam. 

Petrus  quondam  Tiralfangi  fìlius  qui  dicitur  Petrus  Pruna- 
role.  Matheus  filius  quondam  Roseti.  lulianus  filius  Leunardi. 
Uguitio  de  Petra  lata.     Johannes  de  Ragona.     Guillelminus  filius 

75  quondam  lohannis  Tebaldini.    Rodulfus  filius  Alberti  de  Rene- 
goso  de  Argellata.      Ugolinus  Agresti.     Uguitio  Nigri  medici. 
Tebaldus  filius  quondam  Rainerìi  de  Lignano.  ||  Qacarias  filius      e  e.  xx]  b 
quondam  Adegerìi  de  Strata  Malori,  Pet.    Simon  filius  quondam 
Petri  Albi  de  Amiterno  qui  dicitur  Simon  Bocatii,  O.    Castel- 

80  lanus  de  Val  de  Apposa,  O.  Aldrevandus  qui  fuit  filius  Ugolini 
de  Gabiano,  e  U.  losep  filius  Simonis  de  Portanova  O.  Johan- 
nes Aldrevandini  de  Marano,  e.  U.  Jacobus  Albertini  Raffacani 
de  Sancto  Jeorgio,  O.  Albertus  Guillelmi  de  Sanguineta,  O.  || 
Camelvarius  filius  Nigri  preiti,  O.    Michael  Landolfini  de  Lauro,  O.     e  e  xxij  a 

85  Gratiadeus  de  Sanao  Johanne  in  Persexeto  filius  Janeollini,  O. 
Pax  filius  Gratiadei  de  Tenchararìis,  O.    Thomaxinus  filius  Petri 
de  Marsimilla,  O.  |  Bartholus  lohannis  notarìi,  O.    Guido  Faba       N  e  2  b 
filius  Nicolai,  O.    Johannes  Rolandini  de  Bo;o  de  burgo  Sancti 
Felicis,  O.    Albertus  de  Battalia  de  Liliano,   O.  de  co.  |  Lan-     Cckìjb 

90  firanchinus  Bobiensis.  Dondedeus  lohannis  Barberii,  patriarcha. 
Theodatus  de  Appulia,  co.  U.  Thomax  filius  Alberici  notarli, 
co.  U.  Arrardus  Albertutii,  co.  U.  Matheus  quondam  Martini 
Stephani,  co.  U.  Tonsus  filius  Ugolini  Phylippi  de  Dutia,  O. 
Petrus  filius  Rambertini  de  Polliceno,  co.  U.     Johanninus  filius 

95  Gerardini  Alberici  iudicis,  e.  d.  Lo.  |  Thedelgardus  filius  Giberti     Cc.  xxUìja 
de  Gargugnano,  O.    Berrardellus,  O.     Michael  filius  quondam 
Bonibollonii,  O.     Naximpaxe  filius  Petri^ani,  e.  U.     Jacobus 

statuti  bolognesi.  Voi.  II  28* 


442  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


C  e.  XXV  A 

N  e.  3  e 


Brunetti,  O.     Albertus  de  Prunarolo,  O.    magister  Rainerius 

e  e.  xxiiij  B    Pemisinus,  O.     Fredericus  lohannis  notarli,  e.  d.  Lo.  )  Tenche- 

radus  filius  lohannis  de  Bibroda  de  Tencheradis,  e.  U.  lacobinus  loo 
filius  Petri  de  Tencheradiis,  e.  U.  Octavianus  de  Sena,  co. 
de  Lo,  Albertus  filius  Aldini  de  Sarago?a,  e.  U.  Albergittus 
filius  Guidonis  de  Curralupis.  Thomaxinus  de  Lilliano,  e.  U. 
Naxinguerra  de  Gargognano,  e.  d.  Lo.  lohanninus  de  Pira  sive 
de  Dondedeo,  e.  U.  |  Matheus  de  Burgonovo,  e.  U.  |  Laurendus  105 
filius  Marondoli  de  Sarago^a,  e.  U.  Albertinellus  Boni  lohannis 
de  Sarago^a,  e.  U.  Petrus  Bonus  filius  Gui^ardini  fomarii,  e 
de  Lo.  Fellicianus,  Henr.  imper.  Ugolinus  filius  Riccoboni, 
e.  de  Lo.    Benvenutus  magistri  Raineri  medici,  e.  U.     Sigolinus 

e  e.  XXV  B     de  Mandolino.    Andreas  Cauballus  de  eodem  loco,  e.  U.  J  lohan-  no 
nes  Augelli  beccarii,  e.  de  Lo.    Verrardus  de  Frontignano,  O. 
Johannes  de  Sala,  e.  U.     Ugolinus  Akarixe,  e.  U.     Guillielmus 
de  Comitissa,   e.   U.     Michael  filius  Petri  Marchixii,  e.  de  Lo, 
Petrus  de  Cacano,  O.     Batallu^us,  O.    Albertus  de  Ol9Ìano,  O.  | 

e  e.  xxvj  A     Dominus  Lambertus  de  ^ena,  O.     Ardigio  de  Septefuncti,  Henr.  115 
imper.     Petri?olus  Stephani,  O.     Ubertinus  filius  Berrardi  notarii 
de  Casaleclo,  e.  U.    Rambertinus  de  Oliano,  e.  U.     Ugolinus 
de  Untola,  O.     lacobus  de  Ugolino  de  Terane  qui  dicitur  la- 
cobus  de  Teranto,  e.  U.     Bolognitus  filius  Petri  de  Vineis,  de 

e  e.  xxvj  B  Strata  Maiore,  e.  U.  Petrus  de  Calven^ano,  e.  U.  |  Martinus  120 
Ugolini  sedajarii,  e.  U.  lacobinus  filius  UgoUini  Millagii,  e.  U. 
lacobinus  Perregrini  de  Campo,  e.  U.  Petrus  Petri  Qoppi,  e. 
N  e.  a  D  d  Lo.  Gerrardellus  Gratiadei  de  Campo,  e.  U.  |  Naxibene  filius 
Afonis  fabri,  e.  U.  Bonusamicus  de  Ceula,  O.  Michael  filius 
Guidonis  de  Ponteclo,  O.    Petrus  Bordonale  de  Argellata,  O.  ||  125 

e  e.  xxvi)  A  Ubertinus  filius  quondam  Ioachini  de  Gisso,  e.  U.  Petrus  filius 
quondam  Bonensingne  de  Stellutis  de  civitate  Terami,  O.  Hen- 
rìgetus  quondam  filius  Bonafidei,  O.  Guarnerius  de  Sancta 
Maria  Lan^ialberti,  O.  Albertinellus  de  Planore,  O.  Guido  de 
Cenamello  de  Rocha  de  Ga^io,  e.  U.  Petrus  Bonibollongni,  130 
per  test.     Ugolinus  de  la  maistra,  O.     Deutaidi  filius  quondam 

e  e.  xxvij  B    Paganufi  de  Camerino,  e.  U.  ||  Albertus  congnatus  Callandrini, 
e.  de  Lo.     Guido  de  Castelnovo,  e.  U.    Bonus  Johannes  filius 


DEGLI  ANNI  J»ICCXVnn,-.MCCXXX. 


443 


N  c.  3  A 


C   e  XXX  A 


Antoni  de  Sarago^,  e.  U.      Ri(ius   Bonibononii   de  Alisendis, 

135  e,  U.     lacobinus  filius  quondam  Petri  Cige,  e.  U.     Ostaxinus 
de  Sarago^a,  patriarcha.     Dondedeus  filius  Bonensigne  de  Strata 
Malore,  e.  U.  |  lulianus  filius  Bonacursii  Tusii  de  Ferraria,  P.  Al.    e  e.  xxviiij  a 
Cambius  de  Varagnana,  patriarcha.     Aldrevandinus  de  Moncil- 
laro,  O.    Johannes  de  Castro  Britonum,  O.    Ubertinus  de  Mon- 

140  tecavallore,  e.  U.    Petrus  Bonaventure  ferrarli  de  Pretosa,  e,  U. 

Guidolinus  de  Montearmato.  |  Bonacursius  filius  quondam  domini    e  e.  xxviiij  b 
Henrigeti  de  Rocha  de  Lemonniis,  e.  U.     Petrus  de  Venafiro, 
e.  U.    Ugolinus  de  Presbitero  scilicet  nepos  quondam  presbiteri 
Ugu?ionis  II  de  Sancta  Maria  Rotunda,  O.    Gui^ardinus  filius  Tur- 

145  pini  de  PrecoUora,  e.  U.  Gandulfus  de  Monte  Sancti  lohanijis, 
e  U.  lacobinus  filius  Alberti  de  Trasasso,  commune  Bononie. 
Gonselminus,  O.  Progolanus,  O.  Bonapressus.  Ugo  Apulus, 
e.  U.  Albertus  filius  Henriggetti  Callanchì^  O.  |  Bonusiohannes 
domine  Rice,  O.     Albertinus  filius  Henrìci  Allamanni,  e.  de  Lo. 

150  Ottobouus  lohannis  Durelli,  e.  U.  Anselmus  filius  domini  Al- 
berti de  Planore,  e.  U,  Petrus  filius  Venture  de  Bagnarola,  U. 
e  de  Panico.  Angelellus  cognatus  Carbon^elli,  e.  U.  Clarius, 
e.  U.  Guido  de  Aimis  de  Auliveto,  O.  imper.  Co^us  filius  Al- 
berti de  Negoxante,  e.  U.     Guido,  O.  imper.    Dalmatius  filius 

155  quondam  Callandrini  pistoris,  O.  imper.  Bitius  filius  Massarii, 
H.  imper.  Bartholomeus  de  Griflfonibus.  ||  Rumiolus  filius  Bo- 
nivicini  de  Castaldello,  e.  de  Lomello.  Antonius  filius  Taude- 
schini,  e.  de  Lomello.  Vinciguerra  de  Teramano  de  Apulia,  e.  U. 
Petrus  de  Fuligno,  e.  de  Lomello.    Rolandus  filius  Boni  lohannis 

1^0  de  Ruffis  de  Ceula,  e.  U.    Petrigolus  filius  Oddaldi  de  Saxuni, 
e.  U.  I  Gerrardus  de  Auliveto,  O.  imper.     Michael  filius  Gerrardi 
Rubei,  P.  Albert.    Cambius  filius  Galfannii,  comes  Rainerius  filius 
comitis  Ugolini.  ||  Ubertinus,  O.  imper.     Aldifio  filius  Garsionis,       N  e.  3  b 
O.  imper.    Ugolinus  de  Gargugnano,  U.     Bemardinus  filius  Ni- 

165  colai,  e.  U.  Bernus  filius  Rodulfi  spetialis,  Guillelmus  comes  de 
Nomello.  Ugolinus  filius  Rambertini,  U.  Aquil.  patriarcha.  Bo- 
nagunta  filius  quondam  Petri  Rigii,  e.  U.  Cambius  Guidoboni 
de  Guizolis,  O.  imper.  j  Benvenutus  filius  Lamberti  Doxeti,  e.  de 
Lomello.    Rolandus  ^ugurtini  calcolarli,  e.  U.    Bonacursius  filius 


e   e.   XXX  B 


e   e.   XXXV  A 


e   e.   XXXV  B 


444  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

Guidonis  Arpinellì,  O.  ìmper.  Guidobonus  de  Castro  Sancti  170 
Petri,  e.  U.;  probat.  per  contractus  et  instrumenta  ab  eo  con- 
fecta  vìsa  sunt  Buvarellus  filius  Garetti  de  Sancto  leorgio, 
e.  U.  Tallamatius  filius  Henrigetti,  e.  U.  Andante  filius  Doti 
de  Planore,  e.  U.  Cambius  filius  Bergognonis  de  Caprara,  e  U. 
Matheus  filius  Rolandini  de  Vado,  O.  imper.     Gilliolus  filius  lyj 

c  e.  ixviij  A  Bellometti,  e.  U.  Albergittus  filius  Ricardi,  e.  U.  |  Arardus,  W. 
patriarcha  Aquileiensis.  Dominicus  Pauli,  Ot.  imper.  Manellus 
filius  lohannis  Pinichi  de  Sancta  Maria  in  Duno,  Otto  rex. 
Gerrardus  Balbi,  e.  U.  Manginus,  e.  U.  Bolnisius  Accurrì,  e.  U. 
Guidolinus  filius  Bergen jonis,  Ott.  imper.  Bonusmercatus.  Pe-  jgo 
trus  Mantue  de  castro  Plumatii,  e,  de  Lomello.  lacobus  filius 
lohannis  Balbi,  Petrus  Alberti  Aldig.     Orlandus  de  Medicina, 

e  e.  xxviij  B    Ott.  imper.  l  Henrigetus  Guidonis  Calvi  de  Castro  Britonum, 
N  e,  3  e       e-  U.    jScangnus,  e.  U.     Johannes  de  lurlino  de  castro  Plumatii, 

e.  U.    Gerrardus  filius  Uguitionis  de  Ululano,  e  U.    Pellegrinus  igj 
Ànsaldini,  patriarcha  de  Aquileia.     Lanfìranchus  de  Papia,  O. 
Petrus  de  Manfi-edino,  O.    Nicola  filius  quondam  Bonensìgne 
de  Taranto,  Paganellus  de  Luca.    Gervaxius  quondam  Martini 

e  e.  xxiij  A     Gule,  e.  U.  Johannes  de  Monte  de  Olivo,  O.  |  Martinus  de  Or- 
bino; et  est  alius  Martinus  de  Urbino  supra  preter  istum,  unde  190 
duo  sunt.    Tuscus  filius  Gerì,  e.  U,    lacobinus  Albertini  de  Dalfi- 
nellis,  e.  U.    Grimaldus  filius  quondam  Calanchittì,  e.  U.     laco- 
binus de  Alegracore. 
e  e.  ij  A  In  nomine  Patris  et  Filli  et  Spiritus  Sancti  amen,    hec  sunt 

nomina  notariorum  que  in  hoc  quatemo  scrìpta  sunt,  qui  habent  i^j 
privilegia  notarle,  que  nomina  scripta  sunt,  mandato  domini  Petri 
de  Bono  Romeo  iudicis  qui  preest  offitio  de  examinandis  nota- 
riis,  a  me  lacobo  Pistoris  notarlo  dicto  offitio  consrituto,  regimine 
domini  Guillelmi  de  Posteria  potestatis  Bononie,  anno  Domini 
millesimo  .ccxx.,  indictione  octava.  200 

Tomasius  qui  fuit  de  Camarino  filius  Berardi,  comes  Ugo- 
linus.  lohanes  Brixianus,  comes  Ugolinus  de  Pa.  Cambius 
Marchianus  de  Sancto  Stephano,  comes  Ug.  et  Petrus  Adeg. 
Bartolomeus  de  Tincaratis,  communis  Bon.  Bonacursius  filius 
Gerrardi  de  Musiliano,  Octonis  imper.    Orabona  de  burgo  Sancti  20J 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  445 


Ysaie,  comitis  Ug.    Rolandus  Ugolini  cavalerii,  Petri  Alberti  Adeg. 
Ugido  Bilionis,  domini  Ottonis  imperat.  |  Ugolinus  Sigi^elli  de       N  e.  3  d 
Sanaa  Maria  in  Duni,  comitis  de  Panico.    Rolandus  filius  Parisi! 
de  MusilianOy  domini  Ottonis  imperat.     Rainaldinus  filius  con- 

210  dam  Nigri  de  Oliveto,  domini  Petri  Alberti  Adegerii.  Rodulfus 
filius  condam  Guidonis  Malcalzan,  domini  comitis  Ug.  Petrus 
qui  vocatur  Veclus,  comit.  Ug.  Gilius  de  Gualdradis  de  Sancto 
lohanne  in  Persiceto,  domini  Ottonis  imper.  Rolandinus  filius 
Carmoresse  de  Sancto  lohanne  in  Persiceto,  comitis  de  Lomello. 

215  Petrus  Faxeolus  de  Sancto  lohanne  in  Persiceto,  domini  Petri 
Adegerii,    Johannes  de  Sancto  lohanne  in  Persiceto,  domini  Ot- 
tonis imperatoris.    Johannes  Brixianus,  comitis  Lomelli.    Paulus 
filius  lohannis  Brixìani,  Henric.  imperat.  |  Guido  lohannis  Gui-      e  e.  Uj  ▲ 
donis  Osanne,  domini  Petri  Alberti  Adeg.     Bosius  Petriberti, 

220  comitis  de  Panico.  Gerardinus  Atturii  de  Sancto  lohanne  in 
Persiceto,  Petri  Alberti  Adeg.  Martinus  de  Castro  Britonum, 
Henrìci  imperatoris.  Guifus  filius  Consilii  de  Sancto  lohanne  in 
Persiceto,  Petri  Alberti  Adeg.  Aldevrandinus  Pini?ii,  Ottonis 
imperat.      Johannes   de   Ivernis,  comitis   de    Panico.      Bonin- 

225  segna,  regis  Henr.  )  Restaurus  filius  Martini  de  Castro  Britonum,      e  e  Uj  b 
patriarche  Aquileg.     lohaninus  presbiteri  de  Gegianculo,  Petri 
Alberti  Adeg.     Bonus  Martinus  de  Galera,  Petri  Alberti  Adeg. 
Martinus  de  Bagnarola,  domini  Ottonis  imperat.    Johannes  Pro- 
vincialis,  Petri  Alberti  Adeg.    Gerardus  Luperti  de  Oliveto,  Petri 

230  Alberti  Adeg.  Albertonus  filius  Aldevrandini  calegarii,  comitis 
Ugolini.  Homodeus,  comitis  Ugolini.  Robertus  filius  Juliani 
Tramontani,  comitis  de  Lomello.  Bonusiohannes  filius  Rolandini 
de  Clario,  comitis  de  Lomello.  Johanninus  de  Donaldino  Bec- 
cario,  Petri  Alberti  Adeg.     Gerardus  Barante  de  Vejo,  domini 

235  Henr.  imperat.  |  Cagnibonus  filius  An?ellelli,  comitis  Ug.    Man-       n  e.  4A 
fredinus  de  ^apulino,  Petri  Alberti  Adeg.    Bonifacius  Johanini 
de  Ferario,  Petri  Alberti  Adeg.  |  Johannes  de  Monte   Jorgio,     e  e  «xj  ▲ 
regis   Henr.     Pax  Albertini  Balduini,  domini  Octonis  imperat. 
Henrigittus  Alexandria,  comitis  Lomelli.    Leonardus  filius  Fortis 

240  Sonalii,  comitis  de  Panico.  Scrachinus  filius  Rufoli  de  Rofeno, 
comitis  de  Panico.     Marsilius  de  Montegello  de  Ceretulo,  co- 


44^  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

mitis  de  Panico.  Pelegriaus  filius  condam  Encalci  de  Fameto, 
Guill.  Gos.  mandato  imperat.  Ottonis.  Bonusbolonius  filius  Mi* 
chiliti  albergatoris,  comitis  de  Lomello.  Johannes  de  Sancto 
Alberto^  comitis  de  Lomello.  Rainaldus  de  Tete,  domini  Ottonis.  245 
CastenasiuSy  domini  Ottonis.  Gratiadeus  Caimi  de  Vetrana,  co- 
mitis Ugolini.  Laurentius  Patri  Ginamì  de  Butrìo,  comitis  Ugo- 
lini,   lohannes  Micbaelis  de  Butrìo,  comitis  Ugolini.     Gerardus 

e  e.  xxxj  B     de  Vedano,  domini  Ottonis  imperat.  ||  lohannes  Petri  miniatorìs, 

comitis  Ugolini.    Henrìgitus  de  Baldolo,  domini  Ottonis  imperat.  250 

e  e  xxxiij  B  In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spirtus  Sancti  amen,     hec  sunt 

nomina  notariorum  que  in  hoc  quatemo  scripta  sunt,  qui  habent 
privilegia  notarle,  que  nomina  scripta  sunt,  mandato  domini 
Guillelmi  Buvalelli  A^i  Agnesie,  qui  preest  officio  de  notariis 
examinandis,  a  me  lacobo  Bruni  notario  dicto  offitio  consti-  255 
tutOy  in  ultimis  sex  mensibus  regiminis  domini  Guillelmi  de  Po- 
steria potestatis  Bononie,  anno  Domini  millesimo  ducéntesimo 
vigesimo,  indicdone  octava. 

Bemardinus  de  Verloni,  comes  Albertus  filius  e.  Alberti. 

N  e  4  B  In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sanai  amen,    hec  sunt  260 

nomina  notariorum  que  infira  in  libro  hoc  scripta  sunt,  qui  ha- 
bent privilegia  notarle,    que  nomina  scripta  sunt,  mandato  do- 
mini Guillielmi  Buvalelli  A^onis  Agnesie,  qui  preest  officio  de 
notariis  examinandis,  a  me  Bertramo  notario  dicto  offitio  con- 
sdtuto,  in  ultimis  tribus  mensibus  regiminis  domini  Guillielmi  de  26) 
Pustemla  potestatis  Bononie,  anno  Domini  millesimo  ducente- 
Simo  vigesimo,  indictione  octava. 
e  e.  Kxvij  A         Bonacosa  Petrl?oli  Pemichil,  O.     Gargognanus  filius  Petri 
Albertini  de  Gargognano,  e.  U.     Albertus  filius   Petri  Blanchy 
pistoris  de  stirata  Sancti  Donati,  Fred.  reg.     lacobinus  filius  Al-  270 
berti  A^olini  de  strata  Sancti  Vitalis,  Fred.  reg.    Bonus  Johan- 
nes filius  quondam  Lambertini  magnani  de  Sarago^a,  Fred.  reg. 
Albertus  presbiteri  lohannis  de  Ar?ellata,  Fred.  reg.     Leonardus 
Firmanus,  e.  Rainerii  de  Panico  et  Octonis  imper.,  die  mercuri 
septimo  intrante  octubri.    Petrus  filius  Rodolfini  de  Caverzolo  de  375 
burgo  Sancti  Felicis,  e.  Ugolini.    Novellonus  de  Corvaria,  Wal- 
ferii  patriar.  Acquil.    Gualcherius  filius  quondam  Ugolini  de  Mam- 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  447 

billia,  e.  U.    Guido  filius  Michaellis,  e.  U.  [  Gìe^i  de  Sancta  Maria    e  e.  xxviìij  b 
in  Dune^  O.    Af  olinus  filius  Lamfiranci  de  Monte  Longno,  e.  Lo. 

280  Bonensegna  filius  quondam  Ribaldi  de  Cento,  Petrì  Alberti  de 
Aldegerio  de  Per.  Andreas  filius  quondam  Zambonelli  de  Ca- 
stagnolo maiori,  Fred.  reg.  Guido  Pennatii,  Fred.  reg.  C-^g^* 
nellus  filius  Petri  pagani,  Fred.  reg.  Qiliolus  filius  Aldevrandi 
de  Sexto,  Fred.  reg.     Guido  filius  Ricardi  de  Amiusiis  de  Ariele, 

285  Fred.  reg.  .  Aygus  filius  Barufaldi  sartoris,  Fred.  reg.    Gandulfi- 
nus  de  Mundis.     lohaninus  filius   Agonis  Raflfacanis  notarii  de 
Sancto  Georgio,  Fred.  reg.  [  Ugolinus  Triace,  O.  imper.    Arar-       N  e  4  e 
dus  fib'us .quondam  Ugolini  Segnorelli  de  Portasteria,  co.  U.  Panici, 
lacominus  filius  Gatti  de  plebe  Sancti  Laurentii  in  Colina,  co. 

290  U.  Pa.  lacominus  filius  Hosbergi  de  Castro  Britonum,  co.  U.  Pa. 
lacominus  filius  Vacomdei  de  burgo  Sancti  Felicis,  Fred.  reg. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spirìtus  Sancti  amen,     hec  sunt  no-      ^  ^'  ?.A. 

^  Ce.  Vllj  A 

mina  notariorum  que  in  hoc  quatemo  scrìpta  sunt,  qui  habent  privi- 
legia notane  et  qui  examinati  sunt  a  domino  Guidoctino  de  Dal- 

295  finellis  et  eius  mandato  scripti  a  me  Vinciguerra  notarlo,  qui  ambo 
electi  sumus  ad  examinationes  notariorum  faciendas,  et  eis  exa- 
minatis  et  privilegiis  eorum  visis,  in  libro  hoc  seu  quatemo  po- 
nendis  in  primis  sex  mensibus  regiminis  domini  Guifi-edi  de  Piro- 
vano potestatis  Bononie,  sub  annis  Domini  millesimo  ducentesimo 

300  vicesimo  primo,  indictione  nona. 

Petrus  de  Banio,  a  domino  Salgninguerra  factus.  Qambonus 
filius  Siguigi  de  Mandolino,  factus  a  domino  cancellarlo  et  vicario 
domini  Fred,  imperatoris  et  examinatus  a  domino  Petri^olo 
Bonromei.     Anselminus  de  Bixano,  f.  ab  eodem  cancellario  et 

305   examinatus  a  domino  Pe.    lulianus  filius  Belpetri,  f.  ab  eodem 

cancellario  et  examinatus  a  domino  Pe.    GuilL  ||  lohanninus  filius     e  e  viij  b 
Arcuvegii,  faaus  a  predicto  cancellario  et  examinatus  a  domino 
P.  Guil.   Donusdeus  filius  Rambaldi  de  Duliolo,  factus  a  comite 
Lomelli.     Angelellus  filius  Marini  de  Mangulino,  f.  a  domino 

310  Octo  Ro.  imper.  Bonusincuntrus  filius  Martini  pistoris  de  Sancta 
Margarita,  f.  a  predicto  cancellario  et  examinatus  a  domino  W. 
Rainu?inus  filius  quondam  Petri  de  Butte,  Fred.  rex.  Merca- 
tellus  filius  Rambertini  Pigitti,  Octo  imper.    Rambertinus  filius 


448  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


C  e.  X  ▲ 


Petri  lanniti  de  burgo  Sancti  Felicis,  a  cancellano  prediao  et 
N  e.  5  B       examinatus  a  domiao  W.    ||  lacobinus  filius  Rolandini  Mariscalchi,  315 

e  e.  viiij  A  a  cancellarlo  predicto  et  examinatus  a  domino  W.  |  Ugolinus 
de  Vado,  a  communi  Bon,  Guilielmus  filius  Rainerìi  de  Sol- 
danerio  de  Sancto  Georgio,  a  comite  Ug.  Manfi-edus  de  Vado 
habitator  Lauliani,  a  comite  Lomelli.  Benencasa  filius  Guirar- 
dini  de  burgo  Strate  Maioris,  f.  a  cancellarlo  prediao  et  exa^  320 
minatus  a  domino  W.  Hugolinus  filius  quondam  Petri  Anete 
de  Duliolo,  f.  a  Petro  Adiguerii.  Bomcambius  A^olini  de  Toro, 
f,  a  comite  Lomelli.     Bonettinus  filius  quondam  Torsellimi  de 

e  e.  viiij  B     Sancto  Marco,  f.  a  comite  Lomelli.  ||  lacobinus  Borii,  f.  a  potè- 

state  Bon.  in  contione,   examinatus  a  domino  W.     Mainittus  325 
de  Tebaldis,  f.  a.cancel,  examinatus   a  domino  W.    Bonacosa 
filius    Deurisalvi  de  Tusco,  f.  a  cancell.  et  examinatus   a  do- 
mino W.    Guibertus  de  Baniarola,  f.  a  communi  Bon.    Guibertus 
filius  ^annonis  de  Castaniolo  maiore,  f.  a  domino  Fred.    Ma- 
theus  filius  Nicholai  de  Fullixano,  £  a  comite  Pannici.     Petrus  350 
filius  lohannis  de  Gualdo  de  Duliolo,  f.  a  comite  PannicL  Q  Rai- 
naldus  de  Asculo,  f.  a  comite  Ugolino.    Bolonginus  filius  Ber- 
nardini de  Savorecto,  f.  a  cancellarlo  imper.     lacobinus  filius 
Mainitri  de  Sarragotia,  f.  a  cancellarlo,  examinatus  a  domino  W. 
Felicianus   filius   Bolnisii   Patarelli,  f.  a  cancellano  imperatorìs,  335 
examinatus  a  domino  W.     Ugolinus  filius  Viviani  beccarii  de 
Ausano,  f.  a  cancellarlo  imperatoris.     Gratiadeus  filius   ^anni« 
boni   tabernarii,   f.  a    comite.  Ugol.  Pannici,  examinatus  a  do- 
mino W.    Bonusiohannes  filius  Guiberrini  Boniiohannis  de  Or^ 
bimano,  f.  a  cancellano  imper.,  examinatus  a  domino  W,  |  Pai*  340 
merius  de  Turìfano,  f.  a  domino  Henr.  olim  imper.    Benedictus 
filius  quondam  Guirardi  de  Punticlo,  f.  a   comite   Ugo.  Pan. 
Aldrevandinus  filius  quondam  Petri   calegarii,  f.  a  comite  Ug, 
Pan,     Martinus  filius  Henriguitti  de  Sigui^elUs,  f.  ab   Octone 
impen      Qacharias   filius  Ugolini  lacobi  de  Sancta   Maria  in  545 
Duno,  f.  a  domino  F.  Romanorum  rege.     lacobus  filius  Nichole 
Actonis  de  Grinialdo  de  castro  Tolentino,  f.  a  domino  Octone 
imper.     Bonusvicinus   filius   quondam   Vivuli   de   Urbino,  f.  a 

C  e.  ij  A      domino  Fred,  imperatore.  |  Bonifacius  filius  Guasconis  notarli 


e   e.   X  B 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  449 


3  50   civitads  Bonooie,  f.  a  domino  Fred.  Ro.  imper.    Johannes  filius 

quondam  Nigrini,  f.  a  domino  Fred.  Ro.  imper.  1  Romanus  n  e.  5  e 
filius  olim  Cingoli  de  Verona,  f.  a  comite  Lomelli.  Guido 
filiu3  Petri  Gatti  de  Sancta  Agatha,  f.  a  comite  Hug.  Pan.  Mar- 
chisinus  filius  Tancredi  de  porta  Sancti  Proculi,  f.  a  domino 
355  Fred.  Rom.  imper.  Petrus  filius  Petri  Silvangi  de  Predalbino, 
f.  a  cancellarlo  imper.  Albertinus  de  castro  Plumatio,  f.  a  can- 
cellano imper.  |  Mercatans  filius  Guandalini  de  Vignatio,  f.  a  e  e.  xj  b 
domino  Fred,  tunc  rege.  Manuel  Urbevetanus  filius  quondam 
Veritatis,  f.  a  comite  Lomelli.    Ugolinus  filius  Albertini  de  Me^a- 

3  60  pecora,  f.  a  cancellano  imperatorìs.    Rainerius  filius  Aldrevandini 
beccarli  de  Strata  Maiori,  f.  a  domino  Fred,  imperatore.    lohannes 
de  Samodia,  f.  a  comite  Rainerio  Pannici.     Oderìcus  filius  quon- 
dam Guidonis  Aldevrandini  Ranber^e,  f.  a  cancellano  imp^a.  |      e  e.  xìja 
Yvanus  filius  quondam  ^anboni  de  Vidaliagula,  f.  a  Fred,  imper. 

365  Vivianus  filius  Berulfi  tabernarii,  f.  a  cancellano  imper.  Symon 
filius  olim  lohannini  de  Fusarolis,  f.  a  domino  Fred,  tunc  rege. 
Bonusauditus  de  Socrominio  de  Sancto  Columbano  civis  bon.,  f. 
a  dotnioo  Fred,  tunc  rege.  A^olinus  filius  Bonegratie  de  Gar- 
guniano,  f.  a  domino  Fred,  tunc  rege.    Bonaiunta  de  Bononia 

370  filius  Ugolini  de  Policino,  f.  a  domino  Fred,  tunc  rege.    Gere- 
mias  Portuensis  de  comitatu  Ferrarle,  f.  a  domino  Fred,  tunc 
rege.  ||  Michilitus   filius   Ugolini  fabri  de   Riosto,  f.   a  domino      e  e.  zij  b 
Fred,  tunc  rege.    Aldrevandinus  de  Pipano,  f.  ab  archiepiscopo 
Raven.    lohannes  de  Spulito  filius  quondam  Berardi,  f.  a  domino 

375  Fred,  tunc  rege.  lacobus  Arditionis  de  Strata,  f.  a  cancellar, 
imper. 

In  nomine  Patris  et  Filli  et  Spiritus  Sancti  amen,    anno  Do-     e  e.  xUj  a 
mini  millesimo  ducentesimo  vigesimo  primo,  indictione  nona, 
in  ultimis  sex  mensibus  domini  Gofredi  de  Pirovaio  potestatis 

380  Bononie.  bic  est  quatemus  memorialis  ad  memoriam  retinen- 
dam  faaus  sub  examine  domini  Fulchonis  filli  quondam  domini 
Mathei  de  Corvulino,  iudex  electus  ad  examinationem  facien- 
dam  super  illis  qui  ad  artem  volunt  de  novo  notarle  pervenire, 
vel  de  novo  ipsam  artem  exercere,  |  nomina  quorum  omnium       N  e.  5  o 

385  per  statutum  communis  mandato  ipsius  iudicis  debent  in  quaterno 

statua  bohgnett   Voi.  II.  29 


4S0  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


isto  scribi  per  me  lacobum  da  Lignano  notarium  elleaum  super 
eodem  o£5tio  cum  dicto  Fulchone  ad  diaam  examinationem  fa- 
ciendam. 

Rainaldinus  fìlius  Bartholomei  de  la  Culina,  U,  comes.  Pe- 
trus filius  Ugolini  de  Tettalasina,  U.*  comes.  Albertus  filius  la-  390 
cobelli  barberi!,  Federichi  imperatoris,  lohaninus  filius  Venture 
lohanelli  de  Portasteria,  comes  U.  Bonfiliolus  filius  Guidonis  de 
S'^ncto  Casciano  notarii,  comes  U.  Symon  de  Portauova  de  cen- 
trata S aneti  Salvatoris,  Henric.  imper.  Luitius  Arduini  de  Poru- 
steria,  U.  comes.  Ingilbertus  filius  Balduini  bastardi  de  Florentia,  395 
Henric.  imper.  Petrus  Bonus  filius  quondam  lamboni  fabri,  Fe- 
deric.  r.  Guidoctus  filius  Boni  Martini  de  Laurentiis  de  Vargnana, 
Federichi  imper.  Nascinbene  presbiteri  Gerardi  de  Fossule,  Fe- 
derichi imper.  Rambertus  filius  Vallerichi  de  Sancto  Donino, 
Federichi  r.     Dominicus  filius  lohannis  de  Musa  de  Bo.,  F.  r.  J  400 

e  e.  xiij  B  Michael  filius  lohannis  de  Sancto  leorgio,  F.  r.  Henrigittus 
Ugolini  de  Casagla,  F.  r.  Benedictus  filius  Bartuli  beccarìi  de 
Galleria,  a  comite  U.  Benvenutus  filius  Bonepartis  de  Felega- 
rolo,  a  comite  U.  Spadinus  filius  Auliverii  Guastapade,  a  cane. 
Federichi.  Bonus  lacobus  filius  Petri  Romani  triculi,  U.  comes  405 
de  Panico.  Gibertinus  filius  quondam  Alberti  Blancani  de  Septe- 
funti,  F.  rex.  Clarius  filius  quondam  Bertolotti  de  Capugnano, 
U.  comes.  Fridericus  Marie  Passabantis  de  Capugnano,  idem 
comes.  Ugolinus  filius  Petri  Henrigetti  de  Sancta  Elena,  a  cane. 
F.  imperatoris.     Rosellus  filius  quondam  Rolandini  de  Civitate  410 

e  e.  xiiij  A  Castelli,  comes  de  Lomello.  |  Guido  filius  quondam  Ysahac  de 
N  e.  6  A  Anglaria  de  comitatu  Aretino,  comes  de  Lomello.  ||  Gilliolus  filius 
lacobelli  de  Sancto  Columbano,  R.  comes  de  Panico.  Albertus 
filius  quondam  Petri  Salsicie  de  strata  Sancti  Stephani,  F.  regis. 
Augustinus  filius  Corverii  de  Monte  Pasturio,  comes  R.  de  Pa-  413 
nico.  Petrus  Bonus  filius  Rolandini  Matraverso  de  Cento,  Co- 
radus  cane.  F.  imperatoris.  lacobinus  filius  Babilonie,  idem  cane. 
Andriolus  filius  Cirlini,  idem  cane.  Bolognittus  filius  Canuti 
pelliparii  de  Portauova,  F.  rex.  Bonaventura  de  la  Predosa  fi- 
lius quondam  Rapacastelli,  cane,  imper.  F.  Cambiolus  filius  420 
Sclariti  mer$adri,  Rainerius  comes  de   Panico.     lohannes  Ba- 


DEGLI  ANNI  .MCCXVini.-.MCCXXX.  451 


{anus  de  Porta  de  Castello,  F.  rex.    Albertus  filius  Donusdei  fabri 
de  strata  Sancti  Stephani,  U.  comes  de  Panico. 

In  nomine  Domini,     hec  sunt  nomina  notariorum  que  in  hoc      e  e.  xt  ▲ 

425  quatemo  scripta  sunt,  qui  habent  privilegia  notarie  et  qui  exami- 
nati  sunt  a  domino  Landulfo  indice  deputato  offitio  examinationis 
notariorum  secundi  regiminis  domini  Guifredi  de  Pirovano  Bo- 
nonie  potestatis,  in  primis  sex  mensibus,  a  me  Bianco  notarlo 
mandato  dicti  iudicis  scrìpta,  anno  Domini  millesimo  ducente- 

430  Simo  vigesimo  secundo,  indictione  decima. 

lacobus  filius  Lei  notarii,  factus  *  •  CO.    Gofredutius  Rainaldi 
Banbi. 

In  nomine  Domini  amen,     hec  sunt  nomina  notariorum  que      e  e.  xv  b 
in  hoc  quatemo  scripta  sunt,  qui  habent  privilegia  notane  et  qui 

435  examinati  sunt  a  domino  Ursolino  iudice  deputato  offitio  exami* 
nationis  notariorum,  prout  in  statuto  continetur,  in  primis  sex 
mensibus  regiminis  domini  liberti  de  Ugino  potestatis  Bononie,  a 
me  Petro  Pigolo  notarlo,  mandato  prefati  domini  Ursoiini,  scripta, 
anno  Domini  millesimo  ducentesimo  vigesimo  tertio,  indictione  | 

440  undecima.  N  e  6  b 

lustinianus  Anselmi,  notarìus  antiquus.     Pellegrinus  ^amboni 

de  Gisso,  notarìus  antiquus  ai  domino  Petro  Adilgerio.    Ugolinus 

Sarti  de  Vetrana,  f.  a  comite  Rainerio  de  Panico.    Blasius  Bon- 

(agni  scudarii  Strate  Maiorìs,  a  domino  Conrado  Spirensi  episcopo 

445  et  cancellarlo.  Guidottinus  Alberti  de  Boitolo  Strate  de  Portasteri 
de  Burgo,  a  domino  R.  comite  de  Panico.  Petrus  filius  Guillelmi 
callegarii  strate  Sancti  Vitalis,  a  domino  comite  Ugolino  de  Panico. 
Ser^aninus  ^annonis  de  Strata  Malore,  notarìus  antiquus.  lacobus 
filius  quondam  Grimaldi  de  Pianoro,  notarìus  antiquus.    Bolo- 

450  gnittus  filius  Guidocti  pistoris.  |{  Villanus  lohannis  fabrì  de  Ponte  de 
Ferro,  a  domino  Conrado  imperìalis  aule  cancellarìo.  Martinus 
filius  quondam  Atti  qui  fuit  de  Marchia,  a  domino  Conrado  im- 
perialis  aule  cancellarlo.  Petri^olus  Nigroboni  Salaroli  Strate  Ca- 
stilionis,  a  domino  R.  comite  de  Panico.    Guido  Arcatoris  de  burgo 

455  strate  Sancti  Stephani,  a  domino  Conrado  imperìalis  aule  cancel- 

431.  L/7  lacuna  è  nel  codice. 


C  e.  xvj  ▲ 


452  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

larìo.  Amodeus  filius  presbiteri  lohannis  Sancd  Columbani  qui 
fuit  de  Tignano,  a  domino  F.  Dei  grada  Romanorum  rege.  Hora- 
bonus  Guidini  de  Malgarìtìs  filius  de  castro  Piumati,  a  domino 
Conrado  imperialis  aule  cancelL  Bongius  filius  Forotani  de  Portst- 
nova,  a  domino  Federico  rege  Romanorum.  lacobinus  filius  quon-  ^o 
dam  Guidonis  Bianchi  de  Cento,  a  domino  Conrado  imperialis  aule 
cancell.  lohanninus  filius  magistri  Guidonis  fabri  de  porta  Sancd 
Cassiani,  a  domino  Conrado  imperialis  aule  cancell.  Bartholo- 
meus  filius  Ansaldi  de  Butrìo,  ab  eodem  cancellar.  Predgnolus 
filius  Preidi  de  capite  Contis  de  Castro  Sanai  Petri,  a  domino  F.  4^5 
rege.  Gerardus  Gandulfini  Alberd  Gandulfi  de  castro  Plumaci, 
a  domino  Conrado  cane.     Burgisinus  A^olini  de  Gandulfis  de 

e  e.  xyjB     burgo  Sancd  Felicis,  ab  eodem  cane.  ||  Donusdeus  Alberdni  de 
Gisulfis  de  Cacano  de  strata  Sancd  Donati,  a  domino  Conrado 
Dei  gratia  Metenensis  et  Spirensis  episcopus  imperialis  aule  cancell.  ^^o 
Albertus  de  Marcaregia  filius  quondam  Gandulfi  de  Daguerds,  a 
domino  Guill.  comite  paladno  de  Lomello.     Bologninus  filius 
libertini  foUatoris  de  Portauova,  a  domino   Pagano  Advocato- 
rum  Lucensium  comite  paladno,  viso  ipsius  comitis  privilegio. 
Matheus  Alberd  fabri  de  Sanao  lohanne  in  Trìario,  à  dicto  do-  475 
mino  Pagano  comite.     Bonus  lohannes  Coradini  de  Butrio,  a 
domino  Conrado  Dei  grada  Metenensis  et  Spirensis  episcopus  im- 
perialis aule  cancell.    Rolandelltis  filius  Marie  Auliverìi  de  Ponte 
Malori,  a  dicto  domino  Pagano  comite  pdatino.     Simon  filius 
Quidotti   de   Lamola,  à  comite  Rainerio  de  Panico.     Ugolinus  480 
Bon^agni  de  Clagnano,  a  dicto  domino  Pagano  comite  palatino 

N  e.  6  e  de  Lucca.  ||  Albertus  Alberici  tabernarìi  de  Sancio  lohanne  In 
Perseceta,  à  domino  Conrado  Dei  grada  Metenensis  et  Spirensis 
episcopus  imperialis  aule  cancellar.  Aimericus  filius  magi^ 
Michaelis  spedalis  de  Cortixella,  i  domino  cdmité  Ugolino  de  ^g^ 
Panico.  Thomasinus  filius  Michaelis  ^Uccoli,  a  dicto  domino  Ugo- 
lino e.  de  Panico.  Artlaldouus  filius  domini  Peronitd  de  Laga- 
ravana^  a  domino  Rainerio  comite  de  Panico.  Philippus  Gui- 
donis Vitalis  de  Mandolino,  a  domino  comite  Rainerio  de  Panico. 
Amodeus  Rodaldini  de  Quarto  de  super,  a  dicto  domino  Rainerio  ^90 
de  Panico.     Dominicus  filius  Dondidei  de  burgo  Sancd  Isaie, 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  453 

a  domino  F.  Romanonim  rege.  Philippus  Alberton.  calgolarii  de 
strata  Sancti  Donati,  a  dicto  domino  F.  rege.  lacobinus  filius 
Boninamtri  iabrì  de  Sancto  Nicholao  de  porta  Sancti  Proculi,  a 

495   domino  Conrado   Dei  gratia  Metenensis  et  Spirensis  episcopus 
imperialis  aule  cancell.    Albertus  Martini  Camagnani  de  Sancto 
lohanne  in  Perseceto,  a  dicto   domino  Conrado.   |  Vivianus     e  e.  xvij  ▲ 
filius  lacobini  de  Restano  de  Porta  de  Castello,  a  domino  F.  Dei 
gratia  Romanorum  rege.    Martinus  filius  Guidolini  Decorber.  de 

500  Portauova,  a  dicto  domino  F.  Romanorum  rege.  Vivianus 
qui  vulgo  didtur  Deutacorra  Bonaccursi  strate  Sancti  Vitalis,  a 
dicto  domino  F.  R.  rege.  Arduinus  filius  Martini  de  (Zontissa  de 
Cavalli,  a  domino  Pagano  Advocatorum  Lucensium  comite  pa- 
latino, viso  ipsius  comitis  privilegio.     Ugolinus  filius  Nicholai 

505  ferarii  de  braida  Sancti  Stephani,  a  domino  comite  R.  de  Pa- 
nico. Qambonus  Boncambii,  qui  stat  in  burgo  novo  de  strata 
Sancti  Stephani,  a  comite  Ugolino  filio  condam  comitis  Ugolini 
de  Panico.  Ventura  Garsonis  de  Ai'gile,  a  domino  F.  Dei  gratia 
Romanorum  rege.    Petrus  filius  quondam  Bulgarini  pistoris  de 

510  Strata  Malore,  a  domino  comite  Rainerio  de  Panico.  Marianus 
Beldedroti  de  Castro  Episcopi,  a  domino  comite  R.  de  Panico. 
Henrigittus  filius  Michaelis  spetialis,  a  domino  Pagano  Advocato- 
rum Lucensium  comite  palatino.  lohannes  filius  quondam  Od- 
donis  de  ^apulino,  a  comite  R.  de  Panico.    Luchisius  filius  Scire 

515  de  castro  Sancti  Columbani,  a  domino  Conrado  Dei  gratia 
Metenensis  et  Spirensis  episcopus  imperialis  aule  cancellar.  Al- 
bertinus  filius  quondam  Aimerici  de  Roncoreo,  a  comite  R.  de 
Panico.  Rodulphus  filius  domini  Aspectati  de  Po;o,  qui  stat  in 
Strata  Malore,  a  domino  F.  Dei  gratia  Romanorum  imperatore. 

520  Bonaccursius  filius  Alberti  dal  Fanti  de  burgo  Sancti  Felicis,  a  co- 
mite  R.  de  Panico.  Borgisius  quondatn  Alcomanni  de  Rocca  Cor- 
nete,  a  dicto  domino  Pagano  Advocatorum  Lucensium  comite  p^ 
latino.  Cambius  Uguitionis  Migarani  de  Butrio,  a  comite  R.  de 
Panico.    lohannes  filius  lacobi  fabri  de  Portauova,  a  dicto  comite 

525  K.  de  Panico.  lacobinus  filius  Araldini  Mascarònis  de  Pòrta  de  Ca- 
stello, a  domino  Pagano  Advocatorum  Lucensium  comite  palatino. 
Bonagratià  Pen^abene  de  Castro  Episcopi,  a  comite  R.  de  Panico. 


454  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

^N  e.  6  p  In  nomine  Domini,    hec  sunt  nomina  notariorum,  qui  habent 

e  e.  xviij  ▲  \      ^  ,       ^ 

privilegia  artis  notarie,  qui  sunt  scripti  in  tioc  quatemo,  exammati 
et  approbati  per  dominum  Rolandinum  domini  Alberti  Gerardi  530 
Gisle,  et  per  Bonacursium  Guidonis  Arpinelli  notarios  predicto 
officio  examinacionis  prepositos  a  domino  Uberto  de  Ugìno  Bo- 
nonie  potestate  in  ultimis  sex  mensibus  potestarie  ipsius,  mille- 
simo ducentesimo  vigesimo  tertio,  indictione  undecima  curente. 

Finiguerra  filius  BonifiUoli  de  Vedano  de  comitatu  Àritino,  a  535 
comite  R.  de  Panico.  Thomaxinus  filius  Girardini  Girardi  Ri- 
soli, a  comite  R.  de  Panico.  Lèoncinus  filius  Alberti  Arpinelli, 
a  comite  R.  de  Panico.  Aldrevandus  filius  Tebaldi  de  Mun9uni, 
a  comite  R.  de  Panico.  Albertus  filius  Albertini  de  Brugnano  de 
Samodia,.a  domino  Petro  Adegerii  de  Ferarìa.  Michael  filius  540 
Alberti  Rolandini,  ab  Alberto  Madeburgensi  archiepiscopo.  Ben- 
vinutus  filius  quondam  Guidonis  Rigucii,  a  comite  Ugulino  de 
Panico.    A((obellus  filius  Petri  Blanci,  a  Corado  cancellarlo  do- 

c  e.  xTiij  B     mini  Fred,  imperatoris.  ||  Uguicio  filius  Pauied  de  Crespelano, 

a  domino  Fred.  Romanorum  et  Sicilie  rege.  Guilielmus  filius  545 
Vitorii  de  Savigno,  a  comite  Rainerio  de  Panico.  Aldrevandinus 
filius  lohannis  de  Perlanfranchis,  a  rege  Frederico  Romanorum. 
Bonandinus  filius  quondam  Aimerici  de  Runcoreo,  a  comite  Rai- 
nerio de  Panico.  Arpinellus  filius  Guidonis  Arpinelli,  a  comite 
Rainerio  de  Panico.  Ugulinus  filius  Sthephani  de  Castro  Sancd  550 
Petri,  a  comite  Rainerio  de  Panico.  Ventura  filius  Amedei  de 
castro  Plumacio,  a  domino  Pagano  Avocatorum  Lucensium.  Bo- 
logninus  filius  Rolandini  de  Canitulo,  a  comite  Rainerio  de  Pa- 
nico.   Fantulinus  filius  Petri  Blanci  de  Castro  Britonum,  a  comite 

e  e  xYiiij  ▲  Pagano  Lucensi.  ||  Oddo  filius  Rubini  archiepiscopi,  a  domino  555 
Corado  cancellano.  Petrus  Palmerii  Ansaldini  de  Varegnana,  a 
comite  Rainerio  de  Panico.  Henregittus  GualandeUi  de  Monte 
Caldarario,  a  comite  Rainerio  de  Panico.  Dondedeus  filius  liber- 
tini Gratiadei,  a  comite  Rainerio  de  Panico.  Gandulfinus  filius 
N  e.  7  ▲  Michaelis  de  Malavolta,  a  comite  Ugolino  de  Panico.  |  Albertus  5^0 
filius  Diarolimi  de  Gualmamnis^  a  comite  Rainerio  de  Panico, 
lacobinus  filius  Albergitti  sartoris,  a  comite  Rainerio  de  Panico. 
Bonvicinus  filius  Martinelli  de  Pungano,  a  comite  Rainerio  de 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII...MCCXXX.  455 

Panico,     dominus  Guido  Bonfantini  iudex,  a  domino  Otone  Ro- 

565   manorum  imperatore. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti  amen,     hec  sunt    e  e  xviiij  b 
nomina  notariorum  que  infra  in  hoc  libro  scripta  sunt,  qui  ha- 
bent  privilegia  notarie  et  qui  sunt  examinati.     que  nomina  scripta 
sunt,  mandato  domini  Landolfi  de  Landulfis  iudicis,  qui  preest 

570  ofiStio  de  notariis  examinandis,  a  me  Bertramo  notano  dicto  ofEdo 
constitutOy  in  primis  sex  mensibus  regiminis  domini  Wilielmi 
Borre  potestads  Bononie,  anno  Domini  millesimo  ducentesimo 
vigesimo  quarto,  indicrione  duodecima. 

Guido  filius  Petri  notarii  de  Bertalia,  comitis  Rainerii.     ^o- 

375  gulus  filius  Michaelis  notarii  de  Pollicino,  comitis  Rainerii.  Ben- 
civene  filius  Michaellis  de  Bruto  de  Bixano,  comitis  Pipini  de 
Lomello.  Rambaldus  filius  HugoHni  Lixarde  de  Bixano,  comitis 
Rainerii.  Benencasa  filius  quondam  lohannis  Angelelli  de  Vi- 
gorso,  comit.  R.     Osbertus  filius  Hugolini  Osberti   de  Sancta 

580  Maria  in  Duno,  domini  Fred,  regis.    Martinus  filius  Guidonis  de 

Roccha  Pidiglani,  comit.  R.  |  lacobinus  filius  quondam  Gratioli      e  e.  xx  ▲ 
de  Cuminello,  co.  R.    Bombolognus  filius  Boniiohannis  de  Braina, 
co.  R.    Hugolinus  filius  Orselli  de  Casaliclo  Varignane,  rex  Fred. 
Suxinellus  filius  Rolandini  Morandi,  co.  R.     Antonius  filius  Petri 

585  Gui^ardini,  co.  R.  ^acharias  filius  Gal  veti,  comitis  Hugolini. 
lacominus  filius  quondam  Acharixii,  comitis  Rainerii.  lacobinus 
filius  Oraboni  notarii  de  burgo  Sancti  Ysaie,  comitis  R.  Petri- 
?olus  filius  Ospinelli  de  Oliano,  comit.  R.  Felix  filius  lohannis 
Belleti,  comit.  R.    Rolandinus  filius  Ramberti  de  Samo^a,  co.  R.  || 

590  Cacharias  filius  ^ilii  pistoris  de  Portauova,  co.  R.     Petrus  filius       n  e.  7  b 
lacobi  notarii  de  Castro  Britonum,  co.  R. 

In  nomine  Domini  amen,    hec  sunt  nomina  notariorum  que      J?  ^-  ^  ° 

T  Ce.   XVJ  A 

in  hoc  quatemo  scripta  sunt,  qui  habent  privilegia  notarie  et  qui 
examinati  sunt  a  domino  lacobo  Crescenti!  indice  deputato  offido 
595  examinationis  notariorum,  tempore  regiminis  domini  Guillielmi 
Borre  potestatis  Bononie,  in  ultimis  sex  mensibus  sui  regiminis,  a 
me  Novellone  notarlo  mandato  dicti  iudicis  scripta,  sub  anno 
millesimo  ducentesimo  vigesimo  quarto,  indictione  duodecima. 
Bonusiohannes  filius  Àldrevandi  de  Ancognano,  privilegium 


45^  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

a  domino  R.  cornice  de  Panico.     Angellinus  quondam  Dondi  600 
Laurentii  de  porta  Sanai  Proculi,  testes  quod  notorium  erat  et  est 
de  arte  notarla  exercenda  et  exercuisse  a  .x.  annis  dtra.    Ribaldus 
fiiius  quondam  Lidayni  de  Monte  Marvo,  a  domino  Federico  im- 
per.  prìvilegium  habet.     Ubertinus   fiiius  Gerardini   lohannini 
Alchelde,  prìvilegium   a   domino  Rainerio   comite    de   Panico.  605 
Odo  fiiius  Bergioi  de  Roncastaldo,  privilegium  a  comite  R.  de 
Panico.     Rolandinus  fiiius  lohachini^  prìvilegium  a  domino  Gi- 
firedo  comite  de  Lomello^     Rigitinus  fiiius  domini  Flamengi^ 
privilegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.    Bencevenne 
fiiius  Severii  de  Barbiano,  prìvilegium  a  domino  Gifiredo  comite  610 
de  Lomello.      Blasius  fiiius  quondam  Rolandini  de  Ba^allerìo, 
prìvilegium  a  domino  Gifiredo  comite  de  Lomello.    Simoncarìus 
fiiius  Dondideiy  privilegium  a  domino  Gifi-edo  comite  de  Lomello. 
Deotacurra  fiiius  Frugerini,  privilegium  a  domino  Gifiredo  comite 
de  Lomello.    Rolandinus  fiiius  quondam  Alfiredutii»  prìvilegium  615 
a  domino  Pipino  comite  de  Lomello.    Petrifolus  Ugolini  Lam- 
berti» prìvilegium  a  domino  Alberto  archiepiscopo  Manisborge.  | 
e  e.  xzxvj  B    Bonusrecuperus  de  Savigno  fiiius  quondam  Bernardini,  prìvile- 
gium a  domino  Raynerìo  de  Panico.    Aldrevandus  fiiius  Guìni- 
^lli,  prìvilegium  a  domino  comite  Ugolino  de  Panico;  iuravit  620 
dictus  Aldrevandus  quod  iam  sunt  decem  anni  quod  exercuerìt 
artem  notarle  et  quod  notorium  est  per  contratam  in  qua  habitat 
quod  notarius  ;   et  notorìum  est,  ut  ostendit  per  testes  idoneos. 
Bonacosa  fiiius  quondam  David,  prìvilegium  a  domino  Ugolino 
comite  de  Panico.    lohaninus  fiiius  Gibertelli  pistorìs,  prìvilegium  £25 
a  domino  Federìco  imperatore.    AUesius  fiiius  Rolandini  Mare- 
N  e  4  D      scalchi,  privilegium  a  domino  Gifi'edo  de  Lomello  comite.  |  Qam- 
bonellus  fiiius  Bonimartini  longi  de  Sancto  lohanne  in  Trìarìo, 
prìvilegium  a  domino  Gifiredo  comite  de  Lomello.     Rainerìus 
fiiius  domini  lacobi  de  Castro  Sancti  Petri,  privilegium  a  domino  6$o 
Gifiredo  comite  de  Lomello.    Rigitinus  fiiius  Hamerìghi,  prìvi- 
legium a  domino  Gifiredo  comite  de  Lomello.    Dragoncinus  fiiius 
Martini  de  Lucha,  prìvilegium  a  domino  Gifiredo  comite  de  Lo- 
mello.   Raimondus  fiiius  domini  Odonis  de  Castro  Sancti  Petrì, 
prìvilegium  a  domino  Gifiredo  comite  de  Lomello.    Bonaventura  ^35 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  457 


filius  Mardaelli  Guidolioi  Sophie,  priviiegium  a  domina  Gifredo 
comìte  de  Lomello.  lohannes  filius  Martini  de  Ariosto^  priviie- 
gium a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  Daniel  filius  domini 
Rolandini  Tigrimi,  priviiegium  a  domino  Gifredo  de  Lomello. 
^40  Marsilius  filius  Petri  Gualfredi  de  Butrio,  priviiegium  a  domino 
Gifiredo  comite  de  Lomello.  Raynocinus  filius  Alberti  Gessarli, 
priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  lacomus  filius 
Vitalis  de  Pedronibus  de  Castro  Sancti  Petri,  priviiegium  a  do- 
mino Gifredo  comite  de  Lomello.  ||  Albertus  filius  de  Pillavulpe     e  e.  xxxij  ▲ 

645  de  Castro  Sancti  Petri,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite 
de  Lomello.  Guido  filius  quondam  Rainerìi  de  Sancta  Elina, 
priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  Rolandinus 
filius  lacobi  de  Pragnano,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite 
de  Lomello.    Qedixe  filius  Serafini  de  Casaliclo,  priviiegium  a 

650  domino  Gifredo  de  Lomello.  Bonusiacobus  filius  Michaelis 
fabri,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  Guido 
filius  Thomaxini  notarii  de  Lillano,  priviiegium  a  domino  Gi- 
fredo comite  de  Lomello.  Ugolinus  Alberti  Cortixii,  priviie- 
gium a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.     Petri^olus  filius 

655  quondam  Petri  de  Serra,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite 
de  Lomello.  lohannes  Marchetti  de  Sancto  Andrea  in  Cumil- 
lano,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  Petri- 
(olus  filius  Parmexani,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de 
Lomello.     Qaccharias  filius  quondam  Bonamici,  priviiegium  a  do- 

660  mino  Gifiredo  comite  de  Lomello.  Benvignutus  Vitorii  de  Sancta 
Maria  in  Duni,  priviiegium  a  domino  Gifredo  e.  de  Lomello. 
Guido  Pifolpedonis,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de 
Lomello.  Lambertinus  filius  Gustandni  de  Castro  Sancti  Pauli, 
priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.    lohanninus 

66^  lohannis  de  Paneriìs,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de 

Lomello.  |  Lulius  filius  Antolini  predarii,  priviiegium  a  comite     e  e.  xuìj  b 
de  Panigo.     Petrus   de  Medicina,  priviiegium  a  domino  papa. 
Cillibovis  filius  Dominici   mergonis,  priviiegium  a  domino  Gi- 
firedo comite  de  Lomello.  ||  Rolandinus  nepos  Petri  Parvi,  privi-       N  e  $  a 

670  legium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello.  lacomellus  luliani 
Donzelle,  priviiegium  a  domino  Gifredo  comite  de  Lomello. 

Statuti  bolognesi.  Voi.  II.  29* 


458  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

Mardnus  filius  Àldrevandini  de  Burgo  Novo,  prìvilegium  a  do- 
mino Ugolino  comite  de  Panigo.  lacobinus  filius  Alberti  de 
Sesto,  prìvilegium  a  domino  Rainerìo  comite  de  Panico.  la- 
cobus  de  Collarone,  prìvilegium  a  domino  Gifredo  comite  de  £75 
Lomello.  Arditio  filius  Coràdini  de  Castro  Sancti  Petrì,  prìvi- 
legium a  comite  Rainerìo  de  Panico.  lacobinus  filius  Alberti 
Veltronis  de  Musillano,  prìvilegium  a  comite  Rainerìo  de  Pa- 
nico. Tebaldinus  de  Corvaria,  prìvilegium  a  comite  Rainerìo  de 
Panico.  (80 

n  ^  ^'  7.?  In  nomine  Patrìs  et  Filli  et  Spirìtus  Sancti  amen,    hec  sunt 

e   e.  XXXTllij  ▲  * 

nomina  notarìorum  que  inferìus  scrìpta  sunt,  qui  habent  privi- 
legia notarle  artis,  et  qui  etiam  examinati  sunt  a  domino  Petro 
domini  lohannis  Petrì  Michaelis  qui  preest  officio  de  notariis 
examinandis  secundum  formam  statuti,  in  prìmis  sex  mensibus  (8; 
regiminis  domini  Pacis  potestatis  Bononie,  quorum  nomina  a  me 
lohanne  de  Savigno  notario  scrìpta  sunt  mandato  dicti  domini 
Petrì  iudicis,  cum  quo  sum  buie  officio  deputatus* 

Leonardus  de  Rocofredo  placentinus  albergator,  a  domino 
Octone  de  Lomello   palatino  comite  prìv.  habet.     Petrus  fiUus  6^0 
lohannis  Talamatii  de  Crepacorìo,  a  domino  Guiffiedo  comite 
de  Lomello  prìv.  habet.     Benedictus  filius  Mutinini  cordoanerìi 
qui  moratur  modo  in  strata  Sancti  Barbatiani,  a  domino  Amico 
pallatino  comite  de  Lomello  prìv.  habet.    Bemardus  notarìus  qui 
fuit  de  Crepacorìo,  a  domino  Petro  Alberti  Aldigerii  de  Penarla  6$j 
prìvilegium  habet.     Gui^ardinus  filius  quondam  Petrì  de  Petra 
Colora,  a  domino  Ra.  comite  de  Pan.  prìvilegium  habet.     Guifol- 
linus  filius  Guifardi  albergatoris  de  strata  Castillionis,  a  domino 
comite  Ugolino  prìv.  habet.    lohannes  de  Crespellano  qui  moratur 
mòdo  ad  Pragàtulum,  a  domino  Guillielmo  comite  de  Lomello  700 
prìv.  hab.    Rambertinus  filius  Petri  Sanudi  de  burgo  Sancti  Fcl- 
licis,  a  domino  Corado  cancellarlo  prìv.  hab.    Tebertus  filius 
quondam  lohannis  de  Podio,  qui  moratur  ad  Sanctam  Agatham, 
a  domino  Guillielmo  comite  filio  domini  Octonis  Lomellensis  co- 
mitis  prìv.  hab.    Pelegrìnus  filius  Petrì  de  Moro  de  Masimarico,  705 
a  domino  Ugolino  comite  de  Panico  priv.  hab.    A^olinus  filius 
quondam  Oddolini  de  Porta  Sterì,  a  domino  Guillelmo  pallatino 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX.  459 

^  comite  de  Lotnello  priv.  hab.    Aghinulfus  filius  Leonis  de  Mora 
de  Galleria,  a  comite  Ugolino  de  Panico  priv.  hab.    Guido  filius 

710  domini  Petri  de  Untola,  a  comite  Rainerio  de  Panico  priv.  hab. 
Lambertus  filius  Magoncini  fiorentini  qui  moratur  in  strata  Sancti 
Stephani,  a  domino  Pipino  pallatino  comite  de  Lomello  priv.  hab. 
Redolphinus  filius  Gratiadei  notarli  de  Argellata,  a  comite  Rainerio 
de  Panico  priv.  hab.    lacomellus  filius  Enblavati  de  Budrio  qui 

715   moratur  in  androna  lustoli,  a  comite  Ugolino  de  Panico  priv. 
hab.    Symon  filius  Rainucini  de  Mon^orgio,  a  comite  Rainerio 
de  Panico  priv.   hab.  ||  Benvenutus  filius  quondam  A^onis  de  e  e.  xutìììj  b 
Sexto  qui  moratur  in  strata  Sancti  Stephani,  a  comite  Rainerio 
de  Panico  privilegium  habuit.    Attolinus  filius  Albertini  de  Odiano, 

720   a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.  |  Ungarellus  filius  Petri  de  Roibano       n  e  7  e 
de  burgo  strata  Sancti  Vitalis,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab. 
Bariona  filius  Rainerii  Verardini  de  Porta  de  Castello,  a  comite 
Ra.  de  Panico  priv.  hab.    Michael  filius  Omnibene  Are^e  de 
Sancta  Margarita,  a  comite  Rainerio  de  Panico  priv.  hab.    Aide- 

725  vrandus  filius  olim  Guidonis  de  Man^ulis  de  Ve^ana  de  Scanello, 
a  comite  Guìllelmo  de  Lomello  priv.  habuit,  ut  per  testes  pro- 
bavit.  Naxinture  filius  Asprutìi  de  strata  Sancti  Stephani,  a  comite 
Ra.  de  Panico  priv.  hab.  Marescottus  filius  Gerardi  de  Po^  Cal- 
vulì,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.     Lanfiranchinus  filius  Gui- 

730  donis  Barle  de  Gisso,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.  Ozelectus 
filius  Guillelmini  Branche  de  Sancto  Archangelo,  a  comite  Ra.  de 
Panico  priv.  hab.  Petri^olus  filius  lohannis  magistri  de  Lema- 
cene  de  Strata  Malori,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.  Pe- 
tri^olus  filius  Boniiohannis  notarli  de  curia  Sanai  Ambroxii,  a 

73  j  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.  Ugucio  filius  Albertini  Tederici 
de  Castro  Sancti  Petri,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  hab.  Draco 
Marrini  de  Luca,  a  comite  de  Lomello. 

In  Christi  nomine  amen,    hec  sunt  nomina  notariorum  que     e  e.  xzxx  ▲ 
in  bis  foliis  scripta  sunt,  qui  habent  privilegia  notarle  artis  et 

740  <iui  examinati  sunt  a  domino  lacobo  Àrienti  officio  examina- 
tionis  indice  constituto,  tempore  regiminis  domini  Pacis  Boc- 
cacii  Bononie  potestatis  in  ultimis  sex  mensibus,  a  me  Guai- 
cherio   notario    de    Duliolo   diai   iudicis    iussu    scripta,   anno 


4^0  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


Domini  millesimo  ducentesimo  vigesimo  quinto,  indicdone  tercia 
decima*  745 

Johannes  filius  quondam  Ginimundi  de  Portauova,  a  cernite 
Ugolino  de  Panico  privilegium  hab.  confectum  mana  Martini 
filii  Guidolini  Grimadelli  notarli.    Michael  filius  quondam  Boni- 
iohannis  Ranegosi  de  Argelata,  a  comite  Ugolino  de  Panico  pri- 
vilegium  hab.    conscrìptum   manu   Mathei   de   Panico  notarli.  750 
Omnebene  filius  Tebaldini  de  strata  Castillionis,  a  domino  U.  de 
Panico  priv.  hab.  manu  Mathei  notarii  eiusdem  terre.     Transmun- 
dinus  filius  Lambertucii  de  area  Regnani  de  Sassuni,  a  comite  Ra. 
de  Panico  priv.  hab.  manu  magistri  Rainerii.    Gottiguirdus  filius 
Bonacose  de  Dun^ellis  stirate  Sancti  Vitalis,  a  comite  Ra.  de  755 
Panico  priv.  hab.  manu  magistri  Rainerii.     Bonacursius  filius 
quondam  Martini  de  Folianis  burgi  Lamarum,   a  comite  Ra. 
de  Panico  priv.  hab.  manu  magistri  Rainerii.     Hugudo  domini 
Ariverìi  de  Lambertatiis  de  Bononia,  a  comite  Corado  de  Lomello 
priv.  manu  Provincialis  de  Campomaldo.    lohannes  filius  Àndree  760 
Grilli  de  Pustumano  Sancti  lohannis  in  Perseceto,  a  comite  Ra. 
de  Panico  priv.  hab.  manu  magistri  Rainerii  de  Perusia  notarii. 
Michael  filius  SU9Ì  de  Bur^is   de  Pustumano  Sancti  lohannis 
in  Persicelo,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  manu  magistri  Rai- 
nerii.    Rolandinus  Benedicti  Bone  de  Un^la,  a  comite  Ra.  de  7^5 
Panico  priv.  manu  magistri  Rainerii.    Simon  filius  Amici  notarii 
de  Sancta  Agada,  a  comite  Ra.  de  Panico  priv.  manu  magistri 
N  e.  7  D       Rainerii.  |  Rainerius  filius  Dominici  de  Sancta  Agada,  a  comite 
Ra.  de  Panico  priv.  manu  magistri  Rai.     Gregorius  filius  Ri- 
cardini lacobi  Remberghe  de  Sancta  Maria  in  Donis,  a  comite  770 
predicto  manu  magistri  Rainerii  priv.    Albertus  filius  quondam 
Girbini  de  strata  Sancti  Donati,  ab  codem  comite  priv.  manu 
predicti  magistri.     Gerardellus  filius  Ugucionis  Paltri  de  strau 
Sancti  Donati,  ab  eodem  comite  priv.  manu  predici  magistri. 
Bencevenne  filius  quondam  Paltri  de  Lillano  qui  moratur  in  strata  775 
Sancti  Donati,  ab  eodem  comite  priv.  manu  predicti  magistri. 
e  e.  ixxx  B  ^^  nomine  Domini  amen,    hec  sunt  nomina  notariorum  scripta 

in  hoc  libro  tempore  regiminis  domini  Gerrardi  Rangonis  Bo- 
nonie  potestatis  sub  examine  iudicum  eius,  quia  placuit  Consilio 


DEGLI  AKNI  .MCCXVini.-.MCCXXX.  461 


780  Bononie  ut  officium  ìllud  de  notariis  examinandìs  fieret  per  iudices 
potestatis. 

Bonus  Martìnus  filius  quondam  Viviani  de  plebe  Centi,  factus 
notarius  per  dommum  Paganum  vicecomitem  Lucensem,  qui 
fongebatur  ab  imperio  iurisdictione  illa.    ^agni  de  Brigola  filius 

785  Albertinelliy  de  mandato  domini  lacobi  de  Baioarìa,  factus  per 
comitem  Ugolinum,  filium  quondam  comitis  Ugolini  de  Panico, 
ut  scriptum  apparuit  per  Gerardum  de  Cremona,  qui  vocatur 
de  Muxiliano,  notarium,  et  approbatus  per  dominum  lacobum 
Arienri  iudicem,  ut  scriptum  apparuit  per  Gualcherium  de  Rio* 

790  sto.  Rainutius  filius  Petti  de  villa  Masse  Montis  Neronis,  de 
mandato  domini  Gui^ardi,  factus  per  dominum  Conradum  Me- 
tensem  et  Spirensem  episcopum  imperialis  aule  cancellarium 
et  iegatum  Italie,  examinatus  per  dominum  lacobum  Arienti 
iudicem,  scriptus  per  Gualcherium  de  Dulliolo  notarium.    Rolan- 

795  dinus  filius  Hugolini  palatini  de  Gisso;  Mardnus  filius  Dondedei 
de  A^onibus  de  strata  Sancti  Vitalis;  lohannes  qui  dicimr  Ba- 
schera  filius  Pauli  FiUdaine  de  Doxentola  Sancti  lohannis  in  Per- 
sexeto:  Geminianus  filius  Stephani  de  Laurentiis  de  Castagnolo 
malori;  de  mandato  domini  lacobi  omnes  facti  sunt  per  do- 

800  minum  Hugolinum  filium  domini  Rainerii  comitis  de  Panico,  ut 
scriptum  reperitur  per  magistrum  Rainerium  de  Peruxio  nota- 
rium; et  prìus  omnes  examinati  et  probati  per  dominum  lacobum 
Arienti  iudicem,  ut  apparuit  scriptum  per  dominum  Gualcherium 
de  Dulliolo  notarium.    Petrus  Hugolini  Beroardi,  de  mandato  do- 

805  mini  Gui^ardi,  factus  per  archiepiscopum  Magdeburg.  Al.  nomine, 
approbatus  per  dominum  Rolandinum  Alberti  Gerrardi  Gisle. 
Bencevenne  filius  lacobi  Ansaldi  de  strata  Sancti  Donati,  de 
mandato  domini  Guifardi,  factus  per  dominum  Rainerium  co-> 
mitem  de  Panico,  approbatus  per  dominum  Petrum  lohannis 

810  Petrì  Michaelis.  Michael  filius  Beltrami,  de  mandato  domini 
Gui^ardi  iudids  potestatis,  factus  per  comitem  Rainerium  de 
Panico,  examinatus  per  dominum  Petrum  lohannis  Petri  Mi- 
chaelis, scriptus  per  lohannem  de  Savignano  notarium. 

Nomina  notariorum  scrìpta  in  hoc  libro  tempore  domini  Gè-    e  e.  zzzxj  ▲ 

815  rardi  Rangonis  Bononie  potestatis  prediai,  in  ultimis  sex  men- 


4^2  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

sibus  sui  regiminis,  millesimo  ducentesimo  vigesimo  sexto,  in- 
dictione  quana  decima,  mandato  diete  potestatis  et  suonim 
iudicum,  ut  inferius  apparebit. 

In  primis,  die  .viri,  intrante  agusto  :  Sigi^ellus  quondam  A^onis 
filius,  viso  a  domino  Gui^ardo  iudice  domini  potestatis  privilegio  820 
a  comite  Rainerìo  facto  et  sententia  examinationis  a  lacobo  de 
Lignano  scripta  die  .vini,  exeunte  mense  decembri  et  a  domino 
Fulcone  lata.    Petrus  filius  Uprandini  beccarii  de  Colano,  de 
mandato  domini  Egidi  de  Caretis,  factus  per  dominum  Rajner. 
filium   domini  Visdomini   comitem,   ut  scriptum   apparuit   per  825 
magistrum  Allitinum  notarìum.    die    «viii.  exeunte  decembrì: 
Bombolonius  filius  Jacob!  pistoris  de  strata  Sancti  Stephanì,  de 
mandato  domini  Egidii  de  Caretis,  factus  per  comitem  Rainerìum 
de  Panico,  ut  scriptum  apparuit  per  manum  Omniboni  notarii, 
examinatus  per  dominum  Egidium  de  Caretis,  ut  apparet  per  sen-  830 
tentiam  scriptam  manu  lohannis  Savignani  not.     Ugulinus  filius 
quondam  Dandi  fiorentini,  nepos  magistri  Martini  de  Canonica, 
de  mandato  domini  Egidii  de  Caretis,  factus  a  comite  Ra.  de 
Panico,  ut  scriptum  apparuit  per  manum  Mathei  not.,  exami- 
natus per  dom.  Egidium  de  Caretis,  ut  apparet  per  sententiam  835 
N  e.  8  A       scriptam  manu  lohanis  Savignani  not.     ||  Berardus  filius  quondam 
Talenti  de  Camerino,  de  mandato  dom.  Egidii  de  Caretis,  factus 
a  comite  R.  de  Panico,  ut  scriptum  apparuit  per  manum  Car- 
bonis  not.,  examinatus  per  dom.  Egidium  de  Caretis,  ut  apparet 
per  sententiam  scriptam  manu  lohannis  Savignani  not.     Lauren-  840 
tius  filius  Nicolai  notarli,  de  mandato  dom.  Egidii  de  Caretis, 
factus  per  dominum  Conradum  Metens.  et  Spirens.  episcopum, 
imperialis  aule  cane,  et  totius  Italie  legatum,  ut  apparet  per  litteras 
sui  sigilli  communitas,  examinatus  per  dom.  Egidium  de  Caretis, 
ut  apparet  per  sententiam  scriptam  manu  lohannis  Savignani  not.  845 
Petrus  filius  Guilielmini  de  Galleria,  de  mandato  dom.  Egidii  de 
Caritis,  factus  per  comitem  Rain.  de  Panico,  ut  apparet  per  ma- 
num Berardi  de  Frundgnano  not.,  examinatus  per  dom.  Petrum 
lohannis  Petri  Michaellis,  ut  apparuit  per  script,  factum  manu 
lohannis  Savignani  not    Bene  filius  Michaelis  Melcanini  de  strau  850 
Sancti  Stephani,  factus  per  dom.  Federìcum  Rom.  imperatorem, 


DEGÙ  ANNI  .MCCXVIIIL-.MCCXXX.  463 

examinatus  per  dom.  Egidium  de  Karìttis  ìudicem  dom.  Girardi 
Rang.  pot.  BoD.,  scriptum  per  maDum  Petri  de  Taranto  not. 
communis.    Albericus  filius  Fumaroli,  factus  per  com.  Rainerìum 

^55   de   Panico,  ut  scriptum  per  manum   Ger.  not.  de   Muxiliano, 
examinatus  per  dominum  Egidium  de  Caritis  iudicem   domini 
Gerardi  Raugonis  potestatis  Bononie,  scriptus  per  lohannem  de 
Savignano.  1  Uguitio  filius  Girardi  Gottiguirdi,  factus  a  comite    e  e.  xxxxj  b 
Rain.  de  Panico,  ut  patet  per  scriptum  factum   manu  Girardi 

S60  de  Musiliano,  examinatus  per  dom.  Egidium  predictum,  ut  patet 
per  instrumentum  factum  manu  lohannis  de  Savignano  not. 
A(o  filius  Dominici  Calvi,  factus  a  comite  Rainerìo  de  Panico, 
ut  apparuit  per  scriptum  factum  manu  Girardi  de  Musilliano, 
examinatus  per  dominum  Egidium  predictum,   ut  apparet  per 

865  instrumentum  factum  manu  lohannis  de  Savignano  notarii. 

In  primis   sex  mensibus  Spini  de  Surisina  Bononie   pote- 
statis. 

Drudolus  filius  Abellotti  de  Saxuni,  a  comite  Rainerìo  de  Pa- 
nico, ut  constat  privilegio  sigillo  comitis  roborato  et  manu  Mathei 

870  notarii  faao,  examinatus  per  dominum  Egidium  de  Carittis,  ut 
scriptum  est  per  Petrum  de  Taranto.  Opicinus  filius  quondam 
Dionisii  de  Strata  Malori,  a  comite  Rainerio  predicto,  ut  privilegio 
constat  sigillo  comitis  roborato,  scripto  manu  Mathei  de  Panico, 
examinatus  per  dominum  Egidium  de  Carittis,  ut  patet  per  instru- 

875  menium  Petri  de  Taranto.  Lambertinus  domini  lacobi  pistoris, 
a  comite  Hugolino  de  Panico,  ut  constat  privilegio  comi;is,  manu 
Simonis  de  Lamola  scripto,  examinatus  per  dominum  lacobum 
de  populo,  ut  scriptum  est  manu  Mang.  notarii.  Rainuncinus 
filius  Bon^anelli  de  Casalido,  a  domino  Frederico  rege  Romanorum 

880  per  instrumentum  manu  Adesti  not  .mccxx.  indict.  .viii.  Bonus- 
homo  de  Limosano  de  Apulia,  a  comite  Rainerio  de  Panico  per 
instrumentum  Corvoli,  examinatus  per  dominum  Petrum  lohan- 
nis Michaelis,  lohannem  de  Savignano  .mccxxv.  indiaione  .viii. 
Petrifolus  filius  Petri  de  Taranto,  ab  imperatore  Feder.,  examina- 

885  tus  per  dominum  Egidium  de  Carittb  et  Nicholam  not.  .mccxxvii., 

indie.  .XV.    1  millesimo  ducent.  vig.  .va.,  tempore  domini  Spini  de     e  e.  xxxij  ▲ 
Surixina  pot.   Bon.,  Blaxiolus  infrascriptus  examinatus  fiiit  per 


4^4  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

dominum  magistrum  Cacolum  iudicem  diete  pot.,  et  scriptus  per 
Rolandum  Mascarronis  not«,  et  visum  prìvilegium  ìpsius  factum 
a  domino  Rain.  de  Panico  comite,  et  factum  et  scriptum  per  890 
Verardum  de  Frontignano  not.:  Blaxiolus  filius  Gualterii  de 
Maximatico,  constitutus  a  comite  Rainer.  de  Panico  ex  lustra- 
mento scrìpto  manu  Verardi  not.  Finamore  filius  Petrì  de 
Sacto  Rofilloy  ab  imperatore  Fred.,  ut  patet  imperiali  privileg. 
dato  Ravenna  .mccxxvl  mense  aprìlis,  ìndictione  quartadecima,  895 
examinatus  per  magistrum  Cagolum  et  per  dominum  Carbonem 
iudices  domini  Spi.  de  Sur.  Bon.  pot.,  ut  scriptum  est  per  Man- 
ginum  de  Butrio  not.  «mccxxvit.  die  .vim.  intr.  madio,  indict.  .xv. 
e  e.  xxxxij  B    d.  Florianus  de  Varignana. 

In  nomine  Patris  et  Filli  et  Spiritus  Sancti  amen,    die  ka-  9^ 
lendarum  septembris,  indictione  quartadecima,    hec  sunt  nomina 
notariorum,  qui  sunt  scripti  tempore  regiminis .  domini  Spini  de 
Surixina  potestatis  Bononie. 

Bonvicinus  filius  Lunardi  notarii  Firmani,  qui  dixit  se  esse 
mìnorem  .xviii.   annorum  sed  complevit  .xvi.  annum  et  quod  9^5 
nuUum  instrumentum  adhuc  fecit,  fuit  notarius  creatus  a  domino 
comite  Ugolino  de  Panico;  ego  Bonacursius  Guidonis  Arpinellì 
nunc  communis  Bon.  not.  nomen  predicti  Bonvidni  in  isto  libro 
scripsi  mandato  domini  Henrici  Bonitini  iudicis  domini  Spini  de 
Surìx.  pot.  Bon.    Prudencius  Zunte  de  Taurano,  a  comite  Rainerio  910 
de  Panico.    Petrobonus  Alberici  Gerardi  de  Gutifiredis,  a  comite 
Ugulinct  de  Panico.    A^fulinus  filius  Bonandi  de  Crevalcore»  a 
comite  Rainerio  de  Panico.    Nicholaus  Gandulfini  notarli,  a  do- 
mino Federico  Romanorum  imperatore.    Phylippus  de  Crespe!- 
lano  quondam  Mete  de  Scetona,  ab  imperatore  Frid.,  examinatus  915 
tempore  dicti  Spini  de  Sur.  Bon.  pot.    lacopinus  Bruni  de  Po^, 
a  comite  Rainerio  de  Panico,  examinatus  tempore  regiminis  dicti 
Spini  de  Surix.  pot.  Bon.    Nicholaus  Orabone  de  Pectine,  nepos 
magistri  lohannis  de  Cremona,  a  domino  Frederico  Romanorum 
imperatore,  examinatus  et  approbatus  tempore  predicte  pot.    Io-  920 
culus  filius  Quintoli  de  Medicina,  a  comite  Rainerio  de  Panico  ; 
lacopinus  filius  Alberti  Boni  lohannis  de  Castro  Britonum,  a  do- 
mino Frid.  Romanorum  imperatore;  Rogerius  filius  Ramberti  de 


DEGLI  ANNI  ^CCXVIUI.-.MCCXXX. 


465 


N  e  8b 

ZXXXllj  ▲ 


Gena,  a  comite  Rainerìo  de  Panico,  examiaati  tempore  diete  pot  | 

925  Martinus  Guidolini  de  Sancto  Marino. 

In  nomine  Patrìs  et  Filli  et  Spirìtus  Sancti  amen,  hec  sunt 
nomina  notariorum  que  inferi  us  scripta  sunt,  qui  habeut  privi- 
legium  notane  artis  et  qui  examinati  sunt  a  domino  Guidone 
Bonifantini,  qui  preest  offitio  de  notariis  examinandis  secundum 

930  formam  statuti,  in  primis  sex  mensibus  regimmis  domini  liberti 
Vicecomitis  potestatis  Bononie;  quorum  nomina  a  me  Henrigitto 
Baldoli  notario  scripta  sunt  mandato  dicti  domini  Guidonis  iu- 
dicis,  cum  quo  sum  buie  offitio  deputatus,  anno  Domini  mille- 
simo ducentesimo  vigesimo  octavo,  indìaione  prima. 

935  Martinus  filius  Robini  de  Vetris,  a  dom.  Marco  comite  Pa- 
latino filio  dom.  Guidocti  de  Lomello  prìv.  bab.  lohannes  filius 
Bonpetrì  de  Pontedo,  a  dom.  Rainerio  comite  filio  quondam 
domini  Ugolini  comitis  palatini  de  Panico  priv.  bab.  Petrus  filius 
Mathei  Roditi,  a  domino  Marco  comite  de  Lomello  priv.  bab. 

94^  Rolandinus  filius  Michaelis  Fabri  de  Girello,  a  domino  F.  R.  Dei 
gratia  Romanorum  imperatore  semp.  august.,  lerusalem  et  Sicilie 
rex,  priv*  bab.  lohannes  filius  quondam  Vite  de  Rocha  Comete, 
a  domino  Rainerìo  comite  filio  quondam  domini  Ugolini  comitis 
palatini  de  Panico  privilegium  bab.     Nasimpaxe  de  Rabitello 

945  strate  Sancti  Stephani,  a  domino  Ottone  privilegium  bab.  Ber- 
nardinus  filius  condam  Guelchi  de  Rocca  de  Pidilano,  a  domino 
comite  Ugolino  de  Panico  privilegium  hab.  Ugolinus,  qui  di- 
citur  Prette  filius  quondam  Mathei  de  Castro  Brìtonum,  a  do- 
mino Marco  comite  de  Lomello  privilegium  hab.     Paganinus 

950  filius  Dominici  de  Cesario,  a  domino  Ugolino  comite  de  Panico 

privilegium  hab.  |   Ginibaldus  Rolandini  Petrifortis,  a  domino    e  e.  zxxxiij  b 
Ugolino  comite  de  Panico  filio  quondam  domini  Ugolini  privi- 
legium hab.     Uguifio  filius  Cristiani,  a  domino  F.  R.  Dei  gratia 
Roman,  imperator.  semper  aug.,  lerusalem  et  Sicilie  rex,  privi- 

955  legium  hab.  Pensabene  filius  Bonivicini  notarii,  a  domino  Rai- 
nerio comite  de  Panico  privilegium  hab.  Milianus  filius  Martini 
Strajaroli  de  Treve,  a  domino  Alberto  Dei  gratia  Sancte  Mag- 
deburg.  ecclesie  archiepiscopus,  imperii  sacri  legato  et  comes 
Roman,  privilegium  hab.    Bonandus  presbiteri  lohannis  de  Cre- 

Statua  botogne$i.  Voi.  U.  .  30 


466  MATRICOLA  DEI  NOTAI 

pacorìo,  a  domino  Rainerio  comìte  de  Panico  privilegium  hab.  960 
lacobus  filius  Guidonis  de  papalino,  a  domino  Rainerio  comìte 
de  Panico  privilegium  hab.     Thomasinus  de  Magistra,  a  domino 
F.    Dei   grada   Romanorum   rex  semper.   aug.   et  rex   Sicilie. 
Guido  Albertini  fomarii,  a  domino  Rainerio  comite  de  Panico 
privilegium  hab.    Matheus  filius  lacobi  de  Lignano,  a  domino  965 
Rainerio  comite  de  Panico  priv.  hab.    Matheus  Gallus  de  Senis 
nuntius  scolarium  Bononie,  a  domino  Marco  filio  olim  domini 
N  e.  8  e       Guilielmi  palatini  comitis  de  Lomello  privilegium  hab.  ||   Bonum- 
fantem  filium  Bernardi  de  Peravellio  de  villa  Montis  Belili,  a  do- 
mino Rainerio  comite  de  Panico  privilegium  hab.    lacobinus  filius  97^ 
quondam  Silvestri  de  Tebaldis,  a  domino  Rainerio  comite  de 

e  e.  xxuiiij  ▲   Panico  privilegium  hab.  |  Rodulfus  filius  Agresti  de  Portauova, 

a  domino  Rainerio  comite  de  Panico  privilegium  hab.  Guidinus 
filius  condam  domini  Insti  de  Mutina,  a  domino  Paganelio  do- 
mini Vesdomini  Advocatorum  de  Lucca  privilegium  hab.  Bona-  975 
causa  filius  Alegradoris,  a  domino  Rainerio  comite  de  Panico  pri- 
vilegium hab.  Alamannus  filius  Albertini  de  Floranis  burgi  Sanctì 
Felids  de  Bononia,  a  domino  Rainerio  comite  de  Panico  privi- 
legium hab.  Vitale  filius  condam  Grimaldi  notarii  de  Portanova, 
a  domino  Rainerio  comite  de  Panico  priviL  hab.  Beniami  filius  980 
Aspetati  de  plebe  de  Cento,  a  domino  Corado  cancellario  impe- 
ratoris  priv.  hab.  Dominicus  filius  Mathei  de  Mediolano,  a  do- 
mino Raimundo  comite  de  Lomello  privilegium  hab.  Bertholus 
filius  Grimaldi  butrigarii,  a  domino  Raimundo  comite  de  Lomello 
privilegium  hab.  Aldrevandinus  filius  Rainerii  de  Costa,  a  domino  985 
Ugolino  comite  de  Panico  privilegium  hab.  Spinabellus  filius 
Orionis  de  la  strata  Bononie,  a  dom.  Rainerio  comite  de  Panico 
privilegium  hab.  Ribaldinus  filius  Orionis  de  la  strata  Bononie,  a 
dom.  Rainerio  comite  de  Panico  privilegium  hab.  Petri^olus  filius 
quondam  Martini  Bonacose  de  Lilano,  a  domino  Raimundo  comite  990 

e  e  xzuiiij  B   de  Lomello  privilegium  hab.  ||  Tebaldinus  filius  domini  Marchisini 

de  Marchese,  a  domino  Raimundo  comite  de  Lomello  privilegium 
hab.  Michael  filius  Albertini  de  Ariele,  a  comite  Rainerio  de  Pa- 
nico privilegium  hab.  lohanninus  filius  quondam  Alberti  carto- 
lari!, a  dom.  Raimundo  comite  de  Lomello  privilegium  hab.    Pe-  995 


DEGLI  ANNI  .MCCXVIIII.-.MCCXXX. 


467 


1000 


lOIO 


tri^Ius  filius  Andree  de  Placentia,  a  domino  Raimundo  cernite  de 
Lomello  prìvilegium  hab.  Dondideus  filius  quondam  Gandulfini 
fabriy  a  domino  Raimundo  comite  de  Lomello  privileg.  hab. 

In  nomine  Domini  amen,  anno  eiusdem  millesimo  ducen- 
tesimo  vigesimo  nono,  indictione  secunda*  isti  sunt  notarli  exa- 
minati  et  approbati  atque  scrìpti  tempore  domini  Arriprandi  Fabe 
brixiensis  potestatis  Bononie. 

Mercator  filius  Ugolini  Castaldi  de  Uggiano,  approbatus  per 
dominum  Guillielmum  de  Rovere  diete  potestatis  iudicem  et  con- 
1005  stitutus  a  domino  Rainerio  comite  de  Panico.  Rambertus  filius 
Orlandi  de  Castro  Sancti  Petri,  approbatus  per  dominum  Ange- 
lerìum  iudicem  et  assessorem  diete  potestatis  et  notarius  consti- 
tutus  a  domino  Rainerio  de  Panico  suprascripto.  dominus  Donus 
firater  domini  Accursi  fiorentini  legum  doctoris,  scriptus  hic  man- 
dato dom.  Will.  iudicis  predicti,  quia  ostendit  se  iudicem  et  not. 
cum  examinatione  factum  per  dom.  F.  secundum  Romanor.  imperat. 
Cambius  filius  Auliverii,  qui  fiiit  de  Musilliano,  examinatus  et 
approbatus  per  dictum  dom.  Willelm.*  et  ipsius  mandato  hic  scriptus 
et  constitutus  a  domino  Ra.  comite  de  Panico. 

In  nomine  Domini  amen,  hec  sunt  nomina  notarìorum  in- 
frascrìptorum  examinatorum  et  approbatorum  ||  per  dominum  Lam- 
beninum  Acharixii  iudicem  et  me  Rainerium  de  Perusio  notarium 
prepositos  ofiitio  examinandi  tabelliones  primis  sex  mensibus  do- 
mini Pagani  de  Petrasancta  potestatis  Bononie,  in  anno  Domini 
1020  Dei  omnipotentis  millesimo  ducentesimo  trigesimo,  indictione 
tertia. 

Parentellus  Viviani  di  Vidriano,  factus  a  comite  Ugolino  de 
Panico.  Albertus  filius  Tebaldini  de  Sarago^a,  factus  a  dom.  R. 
comite  de  Panico.  Petri^olus  filius  lohannis  tuscani,  factus  a 
dom.  R.  comite  de  Panico.  Dominus  Guigardinus  index  filius 
olim  lustiniani  notarii  de  Strata  Malori,  faaus  not.  a  dom.  Rai- 
mundo comite  de  Lomello.  Pax  filius  Bernardi  de  Oliveto,  f. 
a  comite  R.,  de  Panico.  Lambertus  filius  Vitelli  de  Burgonovo, 
f.  a  comite  R.  de  Panico.  Dominicus  Guidocti  de  Sancto  Georgio, 
f.  a  comite  Ugolino  de  Panico.  Ugolinus  ^agni  de  Casaliclo, 
f.  a  dom.  Guiflredo  comite  de  Lomello.    Blasius  filius  Brunitti  de 


1015 


1025 


1030 


e  e.    XZZZY  ▲ 


e  e.  XZZZY  B 

N  c.  8d 


4^8  MATRICOLA  DEI  NOTAI 


vignatio  Sancti  Vitalis,  f.  a  dicto  dom.  G.  comite  de  Lomello. 
lacobinus  filius  Aldrebandini  Lupi  de  burgo  Strate  Maiorìs,  f.  a 
dom.  Fred.  Ro.  itnper.  Ursolinus  filius  Guidoboni  de  strata 
Sancti  Donati,  f.  a  domino  Guiffiredo  e.  de  Lomello.  Aghinatus  1035 
filius  medici  Attonis  Berte  de  Cingulo,  f.  a  dom.  Hug.  comite 
de  Panico.  Guido  filius  Rainaldini  notarii  de  Oliveto,  f.  a  co- 
mite  Ra.  de  Panico.  lacobus  filius  Gerardi  Toberghe  notarii  de 
OlivetOy  £  a  comite  R.  de  Panico.     Accarisius  filius  Rainucini 

e  e.  xxxxvj  A    de  Monte  Orio,  f.  a  e.  Hug.  de  Panico.   |   Dulcinellus  filius  1040 

Gerardini  de  Tignano,  f.  a  co.  Alberto  de  Mangone.     Bennus 
filius  Petrì  de  Fregalosso  de  Monte  Armato,  f.  a  co.  Ra.  de  Pa- 
nico.    Egidius  filius  olim  domini  Magnani  Bellitti,  f.  a  co.   Ra. 
de  Panico.    Nauclerìus  filius  Grimaldi  de  Casaliclo,  f.  a  co.  Ra. 
de  Panico.     lacominus  filius  Andree  de  Sancto  Severino,  f.  a  ic^4J 
co.  R.  de  Panico.     lacominus  filius  olim  Petri  Lalli,  f.  a  comite 
Hug.  de  Panico  et  approbatus   a  dom.  Guidone  Bonifantini  et 
Henrighitto  Baldoli  not.      Ricardinus  nepos  Mantuani  alberga- 
toris,  f.  a  comite  Guffiredo   de  Lomello  et  approbatus   a  dom. 
N  e.  9A       Ferracane  indice  domini  liberti  tunc  potestatis  Bononie.  |  Hugo-  1050 
linus  filius  La^arini  linaroli,  f.  a  co.  Ra.  de  Panico.    Petrì^olus 
filius  olim   Ricardi  Petri   de  Medicina,  f.  a  co.  R.  de  Panico. 
Martinellus  filius  Henrighitti  Agnelle,  f.  a  co.  Ra.   de  Panico. 
Odericus  Aiti   Beltrami  de  Strata  Maiori,  f.  ab  eodem.     Albcr- 
tinus  Guastavillani  de  burgo  Peradelli,  qui  fiiit  de  Gisso,  f.  ab  1055 
eodem.     lacominus  filius  olim  Raineri!   de  Podio,  ab   eodem. 
Matheus  domni  lohannis   de  burgo  Sancti  Felicis,  ab  eodem. 
Blancus  filius  olim  Bonipedonis,  ab  eodem.    lacobus  filius  domini 
Taudischi,  ab  eodem.     Ubertellus  quondam  RoUndi  de  Louli- 
liano,  ab  eodem.     Tudinus  filius  olim  Rainaldi  de  Curcumello  ro^o 
comitatus  Cellanensis,  ab  eodem.     Belluncinus  filius  Bonivicini 
linaroli,  f.  a  co.  Raimundo  de  Lomello.     Michael  filius  Boni- 
«imici  de  via  de  Medio,   f.  a  co.  Ra.  de  Panico.     Benvenutus 
filius  Petri  Octubris  de  strata  Sancti  Vitalis,  f.  a  co.  Giflxedo  de 
Lomello.     Confortatus  Mercati  de  Bergamo,  f.  a  co.  Pipino  de  10^5 

e  e.  xxxxTj  B    Lomello.  |  Tbomaxinus  filius  Bangelese  de  campo  Sanae  Mar- 
gherite, approbatus  a  domino  Rolandino  domini  Alberti  Girardi 


DEGLI  ANNI  .MCCXVim.-.MCCXXX.  4^9 

Ghisle  et  a  Bonacurso  Guidonis  Arpinelli  not.  et  factus  a  co.  Ra. 
de  Panico.    Martìnus  Hugolini  de  Funi,  approbatus  a  domino 

1070  Petro  lohannis  Petri  Michaelis  et  lohanne  de  Savignano  not.  et 
factus  a  dicto  co.  Ra.  de  Panico.  Coravenante  Alberti  Alpexani 
de  Predosa,  f.  a  co.  Raimundo  de  Lomello.  lacobus  filius  quon- 
dam Alberti  de  Fullianis,  f.  a  co.  Ra.  de  Panico.  lacominus 
filius  olim  lohannis  Scaltriti,  f.  a  comite  Bonifatio  de   Panico. 

'^75  Bonusaccursius  filius  Bonimercati  not.,  f.  a  comite  Raimundo  de 
Lomello.  lacominus  filius  domini  Araldini  BonfiUioli,  f.  a  dicto 
co.  Ra.  de  Lomello.  Bemardinus  filius  Rogirotti  de  Galliano, 
f.  a  co.  Ra.  de  Panico.  Pelegrinus  filius  Caravite  fabri,  f.  a 
co.  GifFredo  de  Lomello.     Bonusiohannes  filius  domini  Minelle, 

1080  f.  a  co.  GifFredo  de  Lomello.  Albertus  filius  Dominici  Guidonis 
de  Policino,  f.  a  co.  Ra.  de  Panico.  Matheus  filius  Ugolini  Ber- 
nardi de  Butrio,  f.  a  co.  Raimundo  de  Lomello.  Guido  filius 
Alberti  Galli  de  Butrio,  f.  a  co.  Ra.  de  Panico.  Bartholomeus 
filius  lohannis  Petri  Mignoli  de  Camarino,  f.  a  co.  Bonifatio  de 

1085   Panico.  I    lacominus  filius  pannelli  de  Li^ara,  £  a  co.  Raine.  de  Pa-       N  e.  9  b 
nico.    Savinus  nepos  magistri  Piacentini,  filius  Alberti  Vallis  Tari 
de  Placentia,  f.  a  co.  Raimundo  de   Lomello.     Matheus  filius 
Ghislardi  de  Piagnano  de  villa  Sancte  Margherite,  f.  a  co.  Ma- 
ghinardo  de  Panico.     lohanninus  filius  Martini  Christiani,  f.  a  co. 

1090  Ra.  de  Panico.  Huguitio  filius  quondam  Gratiadei  de  Vado,  f. 
a  co.  Rainerio  de  Panico.  Nicholaus  filius  olim  Gradini  not,  f.  a 
co.  Raine.  de  Panico.  Bencevenne  filius  domini  Rolandi  Gual- 
friducii  de  Panico,  f  a.  co.  Ra.  de  Panico.  lohanninus  filius 
Girardi  Rubei  de  Sancta  Margherita,  f.  a  domino  co.  Ra.  de  Pa- 

1095  nico.  Thomaxinus  filius  Calcagni,  f.  ab  eodem.  Multumbonus 
filius  olim  Gottifi'edi  albergatorìs,  f.  ab  eodem.  Baiolus  filius 
Guigoli  Baioli  de  Piagnano,  f.  ab  eodem.  Agolinus  filius  Ram- 
bertini  A?onum  de  Granarolo,  f.  ab  eodem.  Johannes  de  Preitis, 
f  ab  eodem. 


DISPOSIZIONI 
DEGLI    STATUTI    DEL    COMUNE 

DELL'ANNO  .MCCLXZXVIII. 
RELATIVE  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI 


DAL  LIB.  XII. 

XXIII.      De   SOCIETATIBUS   ArTIUM  et  ArMORUM  3  ^    j^^^jy.  jj 

POPULI   BONONIE   MÀNUTENENDIS. 

STATUIMUS  quod  potestas  Bononie  et  eius  familia  teneantur  et 
debeant  manutenere  in  bonb  statu  omnes  et  singulas  societates 
Artium  et  Armorum,  Cambii  et  Mercadandie,  et  societatem  ludi- 
cum,  et  dare  auxilium  et  consilium  ministralibus,  rectorìbus  seu 
consulìbus  dictarum  societatum  et  cuilibet  earum  ad  recuperandum 
banna  et  condempnationes  et  coUectas  que  fient  seu  imponentur 
per  ipsas  societates  vel  aliquam  ipsarum  seu  per  maiorem  par- 
tem  alicuius  ex  eìs. 


XVIIII.    De  hhs  qui  exercbnt  aliquam  artbm  „  ^  f*  ^..^ 

B  e.  Izxvuij  e 
ET  NON  SUNT   IN   SOCIETATIBUS. 

Ordinamus  quod  quicumque  operatur  aliquam  artem  in  civi- 
tate  Bononie  vel  burgis,  sìve  sit  in  matrìculis  societatum 
sìve  non,  et  sive  fiierìt  cancellatus  sive  non  et  sibi  sit  licitum 
operari,  teneatur  et  debeat  respondere  sub  ministralibus  illius 
5  sodetatis  cuius  artem  operatus  fuerit,  sicut  faciunt  illi  qui  sunt 
conscrìpti  in  matrìcula  illius  societatis,  et  observare  statuta  ipsius 
sodetatis  et  reformationes.  et  subìaceant  illis  statutis  et  reforma- 
tionibus  et  ordinamends  et  penis  quibus  ceteri  illius  sodetatis 
subiacent,  et  possint  condempnari  per  ministrales  ipsius  sodetatis, 
IO  salvo  quod  quilibet  homo,  civis  vel  forensis,  possìt  portare  per  ci- 

Statutì  boiognen.  Voi.  II.  3<^ 


474  DISPOSIZIONI  DEGLI  STATUTI  DEL  COMUNE 

vitatem  Bononie  et  burgos  et  comitatum  pisces,  cames  sìccas, 
caseum  et  cetera  alia  viaualia,  nec  ob  id  subsit  iurìsdictioni  ali- 
cuìus  societatis  Artium  civitatìs  Bononie,  nec  possit  molestali  per 
aliquos  ministrales  alicuius  societatis,  preter  quam  si  portarent 
vel  haberent  falsa  pondera  vel  iniustas  mensuras,  vel  si  falsarenc  15 
victùalia,  in  quibus  casibus  subsint  iurìsdictioni  capitane!  populi 
Bononie. 

Ve. 60B  XXIIII.    De  societatibus  inhibitis. 

B  e.  IZXTUI)  D 

ORDINAMUS  quod  pistores,  fomaiii,  tabemarii>aburatatorés,bren- 
tatores,  molendinarii,  victurales,  ortolani,  barberii,  lardaroli 
vel  formaglarii,  tessarii  pannorum  vel  battarìi,  tintores  vel  lava- 
tores  lane,  trìcoli  vel  tricole  erbarum,  fructuum  vel  pullonim, 
palee,  feni  vel  lignaminum  non  possint  inire  vel  facere  aut  5 
contrahere  aliquam  societatem,  vel  habere  ministrales,  consules 
vel  rectores  aut  capitaneum  vel  alium  qui  presit  eis,  quocumque 
nomine  censeatur.  et  quandocumque  contra  fecerit  puniatur  et 
condempnetur  prò  qualibet  vice  in  decem  lib.  bon.,  et  prò  quo- 
libet  qui  convenerit  de  aliqua  de  dictis  societatibus  contrahenda  io 
et  prò  quolibet  qui  se  gesserit  prò  ministrale  vel  rectore  aut  ca- 
pitaneo  alicuius  dictarum  socieiatum  condempnetur,  prò  quolibet, 
in  decem  lib.  bon.  et  qualibet  vice,  dicimus  etiam  quod  bar- 
berii ubicumque  voluerint  stare  possint  unus  iuxta  alium  et  eo- 
rum  artem  exercere  quandocumque  et  quomodocumque  volue-  15 
rint,  libere,  sine  pena  vel  banno  aliquo  aufFerendo,  dum  tamen  a 
puteis  distent  per  spacium  .xx.  pedum.  et  sit  precisum  in  qua- 
libet parte  sui. 

„  ^  t  ^.».  XX.    De  stationibus  seu  bancis  hominum  societatum 

B  e.  izxvitij  e 

INTER  SE  NON  AUFERBNDIS. 

ORDINAMUS  quod  uullus  de  societatibus  populi  Bononie  seu 
aliquis  forensis  qui  aliquam  artem  operetur  in  civitate  Bo- 
nonie debeat  accipere  vel  incantare  in  civitate  stationem,  bancham 

7.  Codd.  capit.  che  potrebbe  anche  voler  dire  capitaneo» 


DELL'  ANNO  .MCCLXXXVIIL  475 

•  • 

aut  locum  alicuius  de  societadbus  predicds  qui  stadonem»  ban- 

5  cham  aut  locum  habitaverit,  nisi  habitans  vel  eam  habens  repu- 

diaverìt.     et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine  ||  banni  communi    B  e  Izzyuì}  d 
Bononie  quinquaginta  lib.  bon.  et  perpetuo  stare  non  possit  in 
dieta  stadone,  bancha  vel  loco,    et  hoc  non  intelligatur  in  sta- 
tionibus,  locìs  vel  banchis  communis  Bononie. 

III.    De  arte  Lane  centilis  et  Tutalanorum  »^^'^*», 

ET  Mecalanorum* 

ORDiNAMUS  quod  ats  Lane  gendlis,  Me^alanorum  et  Tutala- 
norum per  dominum  potestatem,  capitaneum,  an^ianos  et 
consules  manuteneantur  in  civitate  Bononie  et  burgis,  et  quod 
quilibet  qui  faciat  vel  in  futurum  faciet  artem  lane  in  civitate 
5  Bononie  vel  districtu,  in  quocumque  opere  seu  minìsterio,  debeat 
bene  et  legaliter  exercere  et  operari  ipsam  artem  et  ministerium 
in  quo  operatus  fuerit  seu  operari  faciet  secundum  formam  sta- 
tutorum  et  ordinamentorum  ipsius  artis.  nec  debeat  aliquìs  fa- 
cere  falsum  pannum  vel  operari  falsum  pannum  vel  telam  vel 

IO  lanam;  et  qui  contra  fecerit  condempnetur  in  decem  lib.  bon., 
et  aufferatur  a  quolibet,  et  possit  aufferri  a  castaldionìbus  diete 
artis  Lane  et  eorum  ||  nundis  pannus  falsus  et  falsa  lana  et  hlsz      v  e  $8  o 
tela,  et  nichilominus  ipsa  lana  falsa,  tela  et  pannus  falsus  com- 
buratur  in   platea  communis  Bononie.      item,  quod  hii  qui  fa- 

15  ciunt  artem  lane  predictam  in  civitate  Bononie  vel  burgis  ha- 
beant  et  habere  possint  castaldiones  et  rectorem,  dum  tamen 
sint  de  societatibus  Àrdum  et  Armorum,  Cambii  vel  Merca- 
dandie  populi  Bononie;  quos  elligant  prout  inter  ipsos  provi- 
derint:  sub  quibus  castaldionibus  subsint  omnes  qui   exercent 

20  artem  lane  in  civitate  Bononie  vel  burgis,  tam  tintores,  battarii, 
tonditores,  (imatores,  tessarii,  delapolatores,  dratores  pannorum, 
petenatores  et  petenatrices,  verghe^atores,  filatores  et  filatrices, 
lavatores  lane,  quam  etiam  alii  quicumque  et  cuiuscumque  con- 
dicdonis  tam  de  civitate  Bononie  quam  de  comitatu  vel  aliunde, 

25  qui  predictam  artem  vel  de  dieta  arte  aliquid  operantur  vel  fa- 
ciunt  in  hiis  que  spectant  ad  dictam  artem  et  ad  ministerium  diete 


47^  DISPOSIZIONI  DEGLI  STATUTI  DEL  COMUNE 

artis.  item,  quod  predicti  omnes  et  singuli  operarìi  diae  artìs, 
in  quocumque  ministerìo  teneantur  iurare  sub  dicds  castaldie- 
nibus  et  reaore,  et  servare  statuta  ipsius  societatis  et  artis  Lane» 
dum  tamen  non  sint  talia  que  inducant  sectam  vel  conspiratio-  30 
nem  contra  commune  et  populum  Bononie  vel  dampnum.  item, 
quod  nullus  ci  vis  vel  forensis  audeat  vel  presumat  emere  vel 
aliquo  titulo  alienationis  vel  pignoris  accipere  seu  recipere  vel 
habere  petias  panni,  sive  lanam  filatam  vel  diffilatam,  tintam  vel 
non  tintam,  telas  vel  aliquid  aliud  quod  operetur  in  arte  lane  in  35 
pannis  faciendis,  postquam  inceptum  fiierit  laborari,  nisi  a  ma- 
gistrìs  stationis  artis  Lane  vel  a  magistris  qui  faciunt  dictam  artem. 
et  qui  contra  fecerit  rem  acceptaia  restituere  teneatur  sine  aliquo 
precio  vel  aliquo  datio  ei  cuius  est,  et  nichilominus  qui  contra 
fecerit  puniatur  prò  qualibet  vice  qua  contra  fecerit  cum  accusa-  40 
tore  et  sine  accusatore  in  quinquaginta  lib.  bon.  et  plus  et  minus 
arbitrio  potestatìs  cum  probationibus  plenis  vel  aliis  quibuscumque 
indiciis.  et  liceat  castaldionibus  et  rectori  inquirere  de  prediais 
et  eorum  auctoritate  accipere  a  predictis,  penes  quos  invenirent 
predicta  contra  dictam  formam.  et  nuUi  liceat  ei  contradicere  45 
vel  opponere,  sub  pena  decem  lib.  bon.  prò  quolibet  et  qualibet 
vice  et  plus  arbitrio  potestatis  ;  salvo  quod  predicta  non  habeant 
B  e.  Uzviij  B  locum  I  in  hiis  merchatoribus  qui  continue  vendunt  vel  vendere 
consueverunt  lanas  vel  telas  vel  alia  facientia  ad  dictam  artem. 
item,  quod  omnia  banna  que  imponentur  per  castaldiones  vel  re-  jo 
ctorem  vel  maiorem  partem  ipsorum,  seu  alium  qui  preesset  in 
fìiturum  arti  Lane  Inter  predictos,  qui  debent  subesse  dictis  ca- 
staldionibus, valeant  et  teneant  ac  si  essent  conscrìpta  in  libris 
bannitorum,  et  ad  requisitionem  castaldionum  sive  rectoris  te- 
neantur notarli  presidentes  officio  bannitorum  dieta  banna  ponere  55 
in  libris  bannitorum  ;  de  quibus  bannis  exire  non  possint  sine  vo- 
luntate  dictorum  castaldionum.  et  condempnationes  possint  fa- 
cere  et  exigere  castaldiones  predicti  et  rector,  omni  appellatone 
*  et  nullitatis  remedio  omisso.  et  dominus  potestas  et  quilibet  ex 
suis  iudicibus  teneantur  dare  auxilium  et  consilium  cum  effectu  ^0 
ipsis  castaldionibus  et  rectori  vel  sindico  diete  artis  in  supra- 
scriptis  et  infrascriptis  executioni  mandandis.    item,  quod  elusa 


DELL'ANNO  .MCCLXXXVm.  477 

Savine  refìciatur  expensis  communis  et  facta  manuteneatur^  ne 
defectu  aque  dieta  ars  deiiciat.    item^  quod  liceat  castaldionibus 

^5  et  rectori  diae  artis,  si  inveaerint  aliquem  subtrahere  vel  sub- 
trazisse  furtive  pannum  vel  lanam  vel  aliud  aliquid  pertinens 
diae  artij  sua  auctorìtate  capere  et  potestati  Bonooie  presentare, 
et  edam  omnes  et  sìngulos  quos  invenerint  falsam  lanam  vel 
falsos  pannos  facere  vel  habere,  et  habentìbus  auferre  sua  aucto- 

70  ritate  et  communi  Bononie  dare»  et  pannos  et  lanam  comburi  fa- 
cere  in  platea  comunis.    item,  quod  nuUus  forensis  qui  facit  vel 
faciet  pannos  in  civitate  Bononie  |  possit  vel  debeat  depdneri  vel      v  e.  $9  a 
capi  prò  aliquo  debito  quod  fecisset  extra  civitatem  Bononie  vel 
contraxisset  cum  aliquo  forense  ante  quam  veniret  ad  faciendam 

75  dictam  artem  in  civitate  Bononie.  et  de  predictis  possint  in- 
quirere  castaldiones  et  rector  predictus.  item,  quod  nuUus  civis 
vel  forensis  qui  ut  magister  operetur  seu  sit  solitus  operari  dictam 
artem  in  civitate  Bononie  vel  burgis  audeat  vel  presumat  rece- 
dere de   civitate  Bononie  ad  dictam  artem  alibi  operandam  vel 

80  operari  faciendam  sine  licentia  communis  Bononie.  et  qui  con- 
trafecerit,  si  venerit  ad  mandata  communis  Bononie,  condempne- 
tur  in  ducentis  lib.  bon.;  si  vero  non  venerit,  ponatur  ipse  et 
eius  familia  in  perpetuo  banno  communis,  de  quo  exire  non 
possit  aliquo  modo  vel  ingenio,     et  predicta  teneatur  preconi- 

85  zari  facere  dominus  potestas,  quodescumque  placuerit  dicds  ca- 
staldionibus et  rectori,  per  civitatem  et  burgos.  item,  dicimus 
quod  nullus  qui  habeat  claudarias  super  publico  vel  fossato  co- 
munis Bonopie  possit  impedirì  vel  molestarì  vel  agravari  ab 
aliquo  super  dicds  claudariis  eidem  accipiendis  vel  removendis  vel 

90  in  aliquo  inquietandis,  solvendo  pensionem  conoununi  Bononie, 
sed  eidem  concedattu*  dictum  publicum  per  dominos  gabelle  vel 
procuratores  communis  Bononie  cum  fìierìnt  inquisiti  ipsi  vel  alter 
eorum,  et  prò  ea  quantitate  qua  concessum  vel  locatum  repe- 
rietur  dictum  publicum  vel  fossatum  a  tempore  prime  expulsio- 

95  nis  pards  Lanbertadorum,  et  concessum  vel  locatum  manuteneatur 
in  eo. 


478  DISPOSIZIONI  DEGLI  STATUTI  DEL  COMUNE 


B  e.  ixxviij  B  IIIL    De  arte  Lane  bixelle. 

STATuiMUS  quod  omnes  operantes  et  qui  in  futunim  opera- 
buntur  artem  lane  bixelle  in  civitate  Bononie  vel  districtu 
teneantur  dictam  artem  bene  et  legaliter  facere  et  in  pannos  ali- 
quas  falsas  lanas  non  ponere  et  specialiter  pilum  bovis,  capriciì, 
lanam  mariani  vel  aliquam  aliam  falsam  lanam,  vel  facere  pe-  5 
tias  stretas  vel  curtas  magis  debito;  sed  ipsam  artem  debeant 
facere  et  operarì  secundum  statuta  civitatis  Bononie  et  statuta 
ipsius  artis  approbata  per  dominum  potestatem  vel  unum  ex  iu- 
dicibus  suìs.  et  subsint  operantes  dictam  artem  ministralibus 
diete  artis  in  hiis  que  spectant  ad  dictam  artem.  et  possint  mi-  io 
nistrales  cognoscere  de  questionibus  spectantibus  ad  dictam  artem 
inter  homines  diete  artis,  et  diffinire  possint  questiones  ipsorum, 
et  possint  etiam  inquirere  ministrales  diete  societatis  de  hiis  qui 
contra  fecerint  et  condempnare*  et  etiam  eastaldiones  possint  dictas 
eondempnationes  facere  et  punire  secundum  formam  statutorum  15 
diete  societatis  et  qualitatem  facti,  et  niehilominus  pannos  falsos 
comburi  facere  in  platea  communis  Bononie.  et  quod  in  predicta 
arte  facienda,  protegenda  et  manutenenda  fiat  et  servetur  in  om- 
nibus et  per  omnia  ut  servari  debet  in  arte  Lane  gentilis,  Tu- 
talanorum  et  Me^alanorum  per  suprascriptum  proximum  statu-  20 
tum.  et  teneatur  potestas  manutenere  dictam  artem  et  socie- 
tatem. 

^  ^  t'  ^.t  XXL    De  arte  Spetiarie. 

B  e.  Ixxviiij  D 

TATUiMus  quod  spetiarii  civitatis  Bononie  et  burgorum  pos- 
sint habere  duos  ministrales,  sub  quibus  ministralibus  de- 
beant respondere  omnes,  tam  cives  quem  forenses,  operantes  artem 
spetiarie  quisunt  in  eorum  matricula  vel  erunt,  et  forenses,  edam 
si  non  sint  scripti  in  dieta  matricula,  in  faciendo  bene  et  lega-  5 
liter  dictam  artem;  et  teneantur  predicti  ministrales  inquirere  si 
speeiarii  bonas  confectiones  et  potiones  faeiunt,  et  condempnare 
V  e.  60  B      contrafacientes,  sicut  faciunt  j|  ministrales  aliarum  societatum  populi 


s 


DELL'ANNO  .MCCLXXXVIIL  479 

m  '  ■    ■  — — — — — 

Bononie  que  sub  an^ianis  sunt;  non  possint  tamen  aliquibus  rebus 
IO  pertinentibus  ad  dictam  artem  precìum  taxare,  nec  possint  inter- 
dìcere  alicuì  quo  minus  possit  quilibet  de  ipsa  societate  ire  ad 
egrotos  et  etiam  ad  sanos  causa  medendi.  et  dare  opperam  te- 
neantur  ministrales  predicte  societatis,  quod  illi  qui  faciunt  cereos, 
duppleria  et  candelas  de  cera,  ponant  in  eis  stuppina  de  bam- 
15  bace  et  non  alia;  salvo  quod  predicti  ministrales  nec  alìquis  eo- 
rum  prò  dieta  societate  possint  esse  de  conscilio  vel  massa  po- 
pulì,  nec  possit  compelli  aliquis  civis  intrare  ipsam  societatem. 


DAL  LIB.  VII. 

I.      QUOMODO   ET   QUALITER   CREARI   DEBEANT  TABELLIONES  V  e.  40  b 

B  e.  Ixiij  ▲ 
PER    COMMUNE   BONONIE. 

« 

STATUIMUS  quod  quicumque  voluerit  de  cetero  tabellio  fieri  et 
artem  notarle  in  civitate  Bononie  vel  comitatu  Bononie  ope- 
rari,  se  presentet  coram  consulibus  societatis  Notariorum  et  per 
ipsos  consules  presentetur  coram  uno  ex  iudicibus  domini  pote- 
5  statis  et  duobus  iudicibus  civitatis  Bononie  et  octo  notariis,  sci- 
licet  duobus  prò  quolibet  quarterio,  per  ipsos  preconsulem  et 
consules .  elligendis,  prò  examinando  talem  representa  tu  m.  et 
quilibet  sit  presentatus  teneatur  iurare  quod  studuerit  in  gram- 
matica duobus  annis  ad  minus,  et  in  documentis  notarie  spacio 

IO  unius  anni  ad  minus  sub  doctore  notarie.  quo  sacramento  pre- 
stito, examinetur  ibidem  coram  ipso  indice  et  dictis  aliis  exami- 
natoribus  dilligenter  de  latino  et  hiis  que  spectant  ad  artem  no- 
tarie ;  et  si  inventus  fuerit  sufficiens,  dictus  index  potestatis  iuxta 
consilium  diaorum  examinatorum  sententiando  pronuntiet,  ipsum 

15  auctoritate  communis  Bononie  osst  notarium,  et  ipsum  ulterìus 
posse  in  civitate  et  distrìctu  Bononie  artem  notarie  exercere  et 
ipsum  cssQ  scrìbendum  in  matricula  societatis  Notariorum  prò 
legiptimo  tabellione.  et  possint  approbari  simul  decem  ad  plus,  et 
habeat  quilibet  de  predictis  iudicibus  civitatis  Bononie  .vi.  sol.  bon.. 


480  DISPOSIZIONI  DEGLI  STATUTI  DEL  COMUNE 

et  quilibet  de  predictis  notarìis  exatninatorìbus  quinque  sol.  bon.  20 
quotcunque  fuerìnt  approbati  seu  examinatiy  et  non  ultra,    et  no- 
tarius  ipsius  iudicis  domini  potestads  teneatiir  dictas  sentendas 
scrìbere,  et  dare  cuilibet  examinato  et  approbato  suam  sententìam 
infra  .viiL  dies,  et  ponere  dare  et  aperte  et  in  forma  publica 
nomen  et  cognomen  cuiuslibet  examinati  et  approbati  in  singulis  25 
matriculis  societatis  predicte  que  sunt  in  armario,    et  prò  hiis 
omnibus  habeat  dictus  notarius  prò  quolibet  approbato  .ni.  sol.  bon«, 
et  non  ultra*    preterea,  nuUus  representari,  examinari»  approbari 
aut  ad  exercidum  notane  seu  tabellionatus  possit  admitd,  nisi 
civìs  vel  comitadnus  Bononie,  nuUusque  officio,  onere  vel  honore  30 
magisteri  vel  doctrine  artis  notane  aut  quibuscumque  ofHcìis  vel 
beneficiis  communis  vel  populi  Bononie  podatur,  gaudeat  vel 
fungatur,  nisi  sint  et  fuerìnt  ipse  vel  eius  maiores  habiutores  ci- 
vitatìs  Bononie  vel  comitatuà  spado  vigind  annorum  ad  minus. 
et  si  quis  contra  ea  vel  aiiquod  eorum  fecerit,  puniatur  prò  qualibet  35 
vice  qua  contra  fecerit  in  centum  lib.  bon.,  et  nichilominus  ipso 
iure  omni  protectione  communis  Bononie  sit  exemptus,  et  instru- 
mentum aiiquod  vel  scriptura  facta  per  talem  non  approbatum 
ut  premitdtur  ipso  iure  sit  cassa  et  vana,  et  nulla  fides  ei  de- 
beat adhiberi.    et  si  preconsul   et   consules  Notariorum  contra  40 
feceriht  vel  venerint  in  aliquo  de  predictis,  condempnentur  prò 
quolibet  et  qualibet  vice  per  potestatem  in  vigind  quinque  lib.  bon., 
v  e.  40C      et  1  per  sindicos  societads  Notariorum  nichilominus  in  .x.  lib.  bon. 
prò  quolibet  et  qualibet  vice  condempnentur;  et  possint  inqui- 
rere  dicd  syndici  de  predicds.     et  ad  hoc  ut  notarìi  qui  creati  45 
sunt  et  creabuntur  predicto  modo  auctorìtate  communis  Bononie 
possint   non  solum  in  civitate  Bononie  vel  comitatu  conficere 
acta,  instrumenta  et  alias  scrìpturas   publicas,  sed  edam   extra 
comitatum   per   universum  orbem,  dicimus  quod  preconsul  et 
consules  societatis   Notariorum  teneantur  et  debeant  procurare  50 
omnino  quod  privillegia  regum,  comitum  de  Panico,  et  comitum 
Mantue  et  omnium  et  singulomm  aliorum  qui  privillegia  habent 
creandi  tabelHones  que  haberi  poterint,  habeantur  et  scribantur 
in  registro  communis  Bononie,  insinuata  auctorìtate  domini  po- 
testatis,  ita  quod  quilibet  qui  meruit  vel  merebitur  fieri  seu  crearì  55 


DELL'ANNO  .MCCLXXXVin.  48 1 

tabellio  ab  aliquo  de  predictis  habentibus  predicta  privillegia  possit 
habere  copiam  ipsorum  prìvillegiorum  et  ubicumque  voluerìt 
hostendere  vel  portare  exemplum  ipsorum.    et  sit  precisum. 

IL    Db  tabellionibus  qui  posscjnt  conficere  instrumenta. 

PRBCIPIMUS  quod  alìquis  qui  non  sit  de  societate  Notariorum  ci- 
vitatis  Bononie  et  conscriptus  in  maaicula  ipsius  societatis 
non  possit  conficere  aliquod  instrumentum  in  civitate  Bononie 
vel  districtu,  nec  aliquam  aliam  publicam  scripturam  nec  aliquod 
5  possit  habere  vel  exercere  officium  in  communi  vel  extra,  et 
si  fecerit,  ipso  iure  non  valeat  de  hiis  excipimus  speciales  no- 
tarìos  domini  potestatis  et  capitanei,  qui  durante  officio  eorum 
possint  instrumenta  conficere  que  sibi  committerentur.  item,  di* 
cimus  quod  aliquis  clericus  vel  conversus»  sive  sit  in  matricula 

IO  societatis  conscriptus  sive  non,  nullo  modo  possit  conficere  aliqua 
instrumenta  vel  scripturas  publicas.  et  sì  fecerit,  non  valeant  in  iu- 
ditio  vel  extra,  et  nichilominus  eximatur  de  protectione  communis 
clericus  vel  conversus  qui  contrafecerit,  et  preconizetur  per  civi- 
tatem  et  burgos  singulis  sex  mensibus  quod  nullus  faciat  fieri 

15  dictis  conversis  vel  clericis  aliqua  instrumenta,  et  hoc  procurent 
fieri  facere  preconsul  et  consules  Notariorum,  sub  pena  .e.  sol. 
bon.  prò  quolibet  ipsorum  et  qualibet  vice. 


Stainti  boiogwù  VoL  11.  3  X 


ISTRUMENTI 


RELATIVI 


ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI 


L 


EXEMPLUM  unius  instrumenti  cum  die  et  consule  sic  incipiends.  ^^^^l^f^^^ 

anno  Domini  millesimo  ducentesimo  quarto,  die  ultimo  ex-  ^  I?^Ì2^"2 

eante  mense  iulii»  indictione  septima  :  testes  presbiter  Andreas,  ^^  «  m  o^- 

magister  Albertus  Auttulinus,  Gerardus   Castri  Britonis,  Ayme-  pnlS^ pietra  «kik 

5    ricus  domine  Adelaxie,  Cortisius,  Guido  Petri  de  Corrado,  Ro-  toiomeo  di  Reno, 

contenuta  nel  libro 

dulfìis  de  Lamandine,  Donusdeus  de  Sonando,  Cimerà  notarius  <ieUe  amì  dei  mp 

'  '  ^  nonici  di  S.  Pietro, 

et  alii  :  dominus  Gerrardus  Bononie  episcopus,  presentibus  et  con-  *  ^  ^^"i- 
sentientibus  et  volentibus  domino  Henrico  eiusdem  ecclesie  archi- 
diacono,  presbitero  Algìsio  Boneguise  et  Ubaldino  canonicis  diete 

IO  ecclesie,  dedit  Latimerio  et  Aymerico  Petri  de  Albaro  et  Bono- 
aiolo  consulibus  Mercatorum  «t  Campsorum,  redpientibus  prò 
se  et  prò  Guidone  Oderid  et  Gilidio  Brunitti  et  lacobo  Drudoli 
Ursulino  consulibus  Mercatorum  et  Campsorum,  redpientibus  prò 
eis  et  prò  omnibus  aliis  de  sotietate  eorum,  et  Ricardo  not.» 

15  recipientibus  prò  se  et  prò  Martino  Cavitano  et  Guidoni  Cavi- 
tano et  Vilano  de  Tectacapra  et  Albertino  de  Mo(ola  et  Iacopo 
de  Tur^olino,  lapidem  primarium  ad  edificandam  ecclesiam  in  in- 
sula fori  Reni  ad  honore^i  Dei  et  beate  Marie  Virginis  et  sancti 
Bertolamei  et  aliorum  sanctorum,  et  ìpsi  fiindatores  censualem 

20  constituerunt  domino  G.  Bononie  episcopo  libram  unam  piperis, 
et  canonicis  aliam  libram  piperis  singulis  annis  in  festo  sancti 
Bertolamei,  et  nichil  aliud  :  quem  censum  predicti  omnes  edifi- 
catores  per  se  .  • . 

Aaum  in  pallatio  domini  Bononie  episcopi,  indictione  pre- 

25   dieta. 


48^  ISTRUMENTI 


Ego  Orabona,  ecclesie  Sancii  Petri  notarius  et  quondam  Frìde- 
nei  imperatoris  auctorìtate  confirmatus,  hiis  omnibus  supradictis 
interfui  et  rogatus  scripsi,  et  subscrìpsi  et  cancelavi. 

Ego  Bemardus  filius  Bencevennis»  imperiali  auctorìtate  nota- 
rius, ut  in  predicto  instrumento  ita  per  ordinem  fidelem  esemplavi.  30 


IL 


cojru,  conte-  jn  uomine  domini   lesu   Christi.      anno    ducentesimo    mille- 

nutti  nel  Kegutro      | 

^ìo^lT^^,  1  Simo  .xviiii.,  die  .xv.  inorante  mense  iulii,  indictione  .vn.,  in 
w2*c1?^"c2ri!  palatio  communis  Bononie,  in  pieno  Consilio  communis  et  dvi- 
ia?9,*iprocni!lforì  tatis  Bououie  pet  sonum  campane  coadunato,  presentlbus  domino 

del  comune  di  fare    ti    i       j.  t         •    .     *    •  J*  J         •  a  '      /^      \. 

giMstnimend  di  ri-  Rolandmo  dommi  Anmundi  et  dommo  Arveno  Carbonensium  et  j 

curtà  egli  uomini 

deiieArti,checom-  domino  MatHeo  de  Rodaldis,  iudicibus  curie,  et  domino  lacobo 

prarono  nane  del 

terreno  del  Mer-  Rustìcì  et  domiuo  Uugarello  de  Cessabò  et  domino  Pelegrino  Man- 

fredini  Lugarelli  et  domino  Brancaleone  domini  Andalò,  milidbus 
iustìcie,  et  Bonomartino  et  Garzone  et  Beltrame  et  Guidone  Faba 
et  Dominico  de  Ferrarla  et  luliano  Leonardi  et  Tonso  Zanittì,  no-  io 
tariìs  communis  Bononie,  testibus  ad  infrascripta  vocatis  et  rogatis, 
in  quorum  et  aliorum  quamplurimorum  de  curia  presentìa  uni- 
versum consilium  communis  et  civitatis  Bononie  per  sonum 
campane  coadunatum,  ad  postulationem  domini  Pontii  iudicis  et 
vicarii  domini  Henrici  Comitis,  potestatis  Bononie,  dedit  licentiam,  15 
parabolam  liberam,  absolutam  potestati  et  domino  Ca^animico 
filio  condam  lacobi  Alberti  Ursi  et  domino  Geremie  Mattonis, 
procuratoribus  communis,  ut  nomine,  vice  et  loco  communis  Bo- 
nonie possint  et  debeant  facere  instrumenta  et  cartas  et  securitatem 
hominibus  Ardum  Bononie  de  terreno  mercati  empto  a  communi,  20 
posito  Inter  stratam  que  vadit  Galene  et  flumen  Apose,  et  etiam 
aliis  hominibus  qui  de  dicto  tereno  petierunt;  et  omnia  ea  que  dicti 
procuratores  communis  Bononie  prò  coqimuni  Bononie  fecerìnt  in 
factis  et  super  factis  predictis  perpetuam  tenere  debeant  firmitatem. 
et  de  predictis  onmibus  rogatus  fui  ego  Petrus  notarius  publicus  25 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI.  487 

conficere  instrumentum  ad  cautelam  et  securìtatem  ipsorum  em- 
ptorum. 

Ego  Petrus  filius  quondam  Bonbologni,  et  nunc  communis 
et  dìctorum  procuratorum  communis  Bononie  notarius,  predicds 
30  onuìibus  interfui,  et  rogatus  scribere  scripsi. 


III. 

IN  nomine  Domini  amen,    anno  Domini  millesimo  ducentesimo      cop^»  «0»^- 
ante  nd  Regb tro 
vigesimo  primo,  die  octavo  exeunte  decembre,  indictione  nona,  ^^^^  ^m'So* 

in  palatio  comunis  Bononie,  in  presentia  domini  Ugutionis  de  c^ri  to^iw^ 

Palmo  et  Petri^oli  filio  Bonacausc  et  Lanberti  nuntii  comunis,  et  j^ìJlSStlTdSu 

5    Ma(olini  saltarìi  de  Altedo,  et  ^amboni  qui  portat  vinum,  et  ^^tedfd  for^^T^u 

Zambonelli  nuntii  de  Cavar^elan.  et  Guidonis  de  Sancta  Elna,  a*  ^^mocam.^ 

qui  vocati  et  rogati  ad  hec  nostra  scripta  testes  fuerunt,  dominus 

Bonacursius  de  Albaris  et  dominus  Guidonus  de  Gue^^is,  procu- 

ratores  comunis  Bononie,  voluntate  domini  Guiffiredi  de  Pirovaio 

IO  potestatis  Bononie  et  condili  eiusdem  dvitatis,  nomine  et  vice 
et  loco  coqiunis  Bononie,  locaverunt  Guidu^io  filio  condam  Bon- 
cambii  de  Saffis  et  Àuliverìo  fratri  domini  Àdomini  ministra- 
libus  societatis  de  Bixett.,  redpientìbus  vice  et  loco  et  nomine 
diete  sodetatis,  in  perpetuum  quìndecim  forcatas  de  duodedm  pe- 

15  di  bus  in  forcata,  iuxta  navigium,  de  terra  fori  Reni  a  duodecim  for- 
catis  antea,  a  sero  prope  pontem  Guvese  et  iuxta  viam  publicam, 
prò  duodecim  imperialibus  prò  qualibet  forcata,  omni  foro  in  quo- 
lìbet  anno  in  perpetuum  solvendis  dicto  comuni  Bononie.  et  hanc 
locationem,  sive  omnia  suprascripta,  fecerunt  dicti  procuratores 

20  dictis  ministraiibus  redpientibus  prò  dieta  societate,  eo  quod  diai 
ministrales  nomine  diete  societatis  in  presentia  suprascriptorum 
testium  dictis  procuratoribus  recipientibus  nomine  et  vice  et  loco 
comunis  Bononie  pure  et  libere  Inter  vivos  simplidter  sine  aliqua 
repetendi  lege  donaverunt  totum  terenum  quem  dieta  sodetas 

25  habet  in  dicto  foro  Reni,  et  quem  a  dicto  comuni  emit  dieta  so- 
detas, positum  iuxta  illos  qui  vendunt  cultellos  et  iuxta  Florentinos 


4*8  ISTRUMENTI 


et  iuxta  Cambiatores  et  iuxta  Sanctum  losephum  in  perpetaum  ; 
eo  salvo,  quod  si  forum  alibi  mutaretur,  quod  eodem  privilegio 
volunt  ud  et  debeant  uti  dicti  ministrales  sive  eorum  successores  in 
alio  foro;  ita  quod  duo  sint  ellecti  arbitri,  unus  prò  comuni  et  30 
alter  prò  dieta  societate,  qui  eis  dare  et  designare  debeant  adeo 
bonum  et  idoneum  locum  in  altero  foro;  et  hoc  actum  inter 
dictos  procuratores  nomine  dicti  comunis,  et  dictos  ministrales 
nomine  diete  societatis,  quod  si  forcate  mercati  comuniter  ca- 
riores  efficerentur,  quod  secundum  quod  eis  continget  de  ilio  ca-  35 
rìori  solvente  quam  donationem  cum  supradictis  fecerunt,  dede- 
runt  et  donaverunt  in  perpetuum  dictis  procuratoribus  recipiendbus 
loco  dicti  comunis  Bononie,  et  omnia  attendere  et  solvere  pro- 
miserunt  dicti  ministrales  nomine  diae  sotìetatis,  et  omni  anno  in 
quolibet  foro  per  se,  eorum  successores,  et  voluntate  omnium  40 
suorum  sodorum  diete  sotietads;  (et)  quam  locadonem  died  pro- 
curatores dictis  ministralibus  recipientibus  prò  dieta  societate  fece- 
runt et  promiserùnt  firmam  habere  et  tenere  in  perpetuum,  nomine 
died  comunis,  per  se,  eorum  successores,  et  hec  omnia  atten- 
dere et  observare  ad  invicem  inter  se  died  procuratores  nomine  45 
died  comunis,  et  died  ministrales  nomine  diae  societatis  pro- 
miserùnt in  singulis  capitulis,  sub  pena  centum  libr.  bononi- 
norum  in  singulo  capitulo  commissa,  et  pena  soluta,  omnia  rata 
permaneant. 

Ego  Petrus  Bonus  de  Crescendis,  sacri  palatii  notarius,  bis  5^ 
omnibus  interfiii,  et  voluntate  diaorum  procuratorum  et  dicto- 
rum  ministralium  hec  omnia  scripsi. 


IIIL 


Copu,  conte-  A   NNO  Domiui  millesimo  ducentesimo  tricesimo,  die  quintode- 

nnta  nel  Registro  £\ 

S>Mo  e  e.  joo,  /^  cimo  intrantis  novembris,  indiedone  terda.    in  Consilio  cre- 
U   convenzione 

S*Bo?(ÌL"e"di*  ^c°^®  ^^  generali,  campanarum  sonitu  congregato  super  pallado 

St^SJÌ'*dÌii'eIii  communis  Bononie,  presentibus  domino  Rogerio  Perdconum  pro- 

^  "'**•  curatore  communis  Bononie,  et  domino  An^elerio  de  Dairago  et  do- 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTL  489 

mino  Rogerio  Bonoldo  iudicibus  domini  Pagani  de  Predasancta  pò- 
testatis  Bononie,  et  Paxe  notario  et  Bernardo  de  Scanabicis  et  aliis. 
quìa  dominus  Paganus  de  Predasancta  potestas  Bononie  vice  et 
nomine  communis  Bononie  et  prò  communi  Bononie  et  de  vo- 
lo luntate  consilii  civitatis  Bononie  tam  spedalis  quam  generalis, 
campananim  sonito,  ut  dicìtur,  congregati,  et  ipsum  consilium 
promiserunt  et  convenerunt  Genaro,  Graciano,  lohannino  Bonse- 
gnoro  badtori  monete.  Martino  Grasse,  Bonaventure  Gun^age  de 
Verona  et  Bono  de  Vigomercato  factoribus  et  laboratoribus  et  ma- 

1 5  gistrìs  pannorum  lane  veronensium,  et  cuilibet  eorum  per  se,  mu- 
tuare quinquaginta  lib.  boi.  tenendas  ab  eis  bine  ad  quinque  annos 
prozimos  completos  sine  usura  et  proficuo  aliquo,  et  domum 
competentem  in  qua  possit  quilibet  eonun  cum  sua  familia  ad  la- 
borandum  et  faciendum  pannos  demorarì  et  habitare  bine  ad  octo 

20  annos  proximos  completos  sine  aliqua  pensione,  et  aliam  domum 
in  qua  possit  quilibet  eorum  bis  in  epdomada  vendere  pannos  suos 
hinc  ad  dictum  terminum  octo  annorum  sine  aliqua  pensione,  unum 
tiratorìum  seu  quatuor  libras  prò  ipso  tiratorio  cuilibet  predictorum, 
et  duos  telarìos  seu  quadraginta  sol.  boL  prò  quolibet  telano  cui- 

25  libet  predictorum,  et  eos  immunes  et  quemlibet  eorum  tenere  a 
publicis  factionibus,  preterquam  ab  exerdtu  et  cavalcatis,  hinc  ad 
quindecim  annos  prozimos  completos,  et  eos  prò  civibus  tenere; 
promiserunt  et  convenerunt  predicti  Genarus,  Gracianus,Iohanninus 
Bonsegnorus,  Martinus  Grasse,  Bonaventura  Gun^age  et  Bonus 

30  de  Vigomercato  quilibet  eorum  per  se  et  suo  nomine,  et  ad  sancta 
Dei  evangelia  corporaliter  iuraverunt  domino  Pagano  de  Preda- 
sancta potestati  Bononie  predicto,  stipulanti  et  recipienti  vice  et 
nomine  communis  Bononie  et  prò  communi  et  dicto  Consilio, 
stare  et  habitare  continue  in  civitate  Bononie  seu  burgis,  ubi  fìierìt 

35  voluntatis  Bononie  potestatis,  cum  suis  famiUis,  et  bene  et  bona 
fide  atque  legaliter  laborare  et  laborari  facere  pannos  et  ipsam  ar- 
tem  exercere  et  facere  exercerì,  hinc  ad  vìginti  annos  proximos 
completos,  secundum  consuetudinem  pannorum  lane  veronensium 
et  Bononie  vendere  et  non  alias  sine  licentia  potestatis  Bononie 

40  prò  tempore  existentis,  et  eorum  familias  iurarì  facere  dictam  artem 
legaliter  exercere  et  stare  usque  ad  dictum  terminum  ad  intellecmm 

Stanai  bologneH.  VoL  IL  3^* 


490  ISTRUMENTI 


et  voluntatem  potestatis  Bononie,  et  bona  fide  operam  ezibere  quod 
alii  factores  pannorum  et  laboratores  et  magistri  Bononiam  debeant 
venire  ad  dictam  artem  faciendam  et  operandam,  ut  superius  con- 
tmetur  ;  et  quod  securìtatem  prestabunt  de  restituendis  dictis  quin-  45 
quaginta  lib.  boi.  communi  Bononie  ad  terminum  supradictum  ad 
voluntatem  potestatis.  hoc  acto  inter  eos,  quod  si  aliquis  eorum 
iverit  Veronam  prò  laboratoribus  et  magistris  qui  debeant  venire 
Bononiam  causa  ezercendi  dictam  artem  et  demorandi,  quod  ex- 
pensas  habere  debeat  a  communi  Bononie  tam  in  eundo  quam  re-  50 
deundo  et  stando,  item^  hoc  acto  et  expressim  dicto,  quod  si  non 
laboraverint  et  steterint  et  observaverint  ut  supradictum  est  in 
omnibus  et  per  omnia,  quod  liceat  communi  Bononie  exigere  id 
quod  eis  datum  fuerit  a  communi,  etiam  ante  terminos  supra- 
dictos.  que  omnia  et  quodlibet  prediaorum  promiserunt  vicissim  55 
per  stipulationem,  ut  dictum  est,  scilicet  potestas  prò  communi 
et  ipsum  consilium  et  ipsi  prò  eis  et  eorum  nomine  iurantes  ad 
sancu  Dei  evangelia,^  ut  dictum  est,  dicto  potestati  et  Consilio  sa- 
pulantibus,  ut  dictum  est,  adtendere  et  observare  et  facere  ob- 
servari  et  non  contravenire,  sub  pena  ducentarum  lib.  boi.  prò  60 
quolibet  eorum  promissa  ipsi  potestati  et  Consilio  nomine  communis 
et  promissa  ab  ipso  potestate  et  Consilio  nomine  communis  cui- 
libet  eorum,  qua  soluta,  predicta  stent  firma;  damnum  et  expensas 
refficere  sub  obligatione  honorum  suorum  et  communis.  hoc 
acto,  quod  plura  instrumenta  possint  et  debeant  fieri  et  prò  com-  ^5 
muni  et  prò  predicds  et  quolibet  predictorum,  et  unum  prò  quo- 
libet, si  voluerit  aliquis  predictorum. 

Ego  Bolognitus  de  Strata  maiorì,  imperìalis  aule  et  nunc  com« 
munis  Bononie  notarius  ad  discum  domini  potestatis,  mandato 
predictorum  publice  scripsi.  70 


V. 


tn  a^STunrS  A  ^^^  Domini  millesimo  ducentesimo  trigesimo  primo,  indi- 
J!S!25ii'^"  ^^  ctione  quarta,  die  decimo  intrante  setembre,  in  pallado 
d!!tedd^omLii°  communis  Bononie,  presentibus  domino  luliano  de  Ferarìa  iudice, 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTL  49 1 

Simone  de  Lamola  notano^  domino  Nascimpace  Magarotti,  Lam-  )[{•«"'' ^^"SJS 
5   berrino  quondam  domini  Ugolini  de  Gisleriis  et  Benvenuto  de  ^^^^ 
Cultellis  de  foro  medii.    quia  Recevittus  Auliverii,  Aliverio  Re-  «"^  "•^>- 
cevitti  et  Bencevenne  eius  frater  de  Prato,  laboratores,  £su:tores 
et  magistri  pannonim  lane  de  Fiorentia,  quilibet  eorum  prò  se 
et  suo  nomine,  et  ad  sancta  Dei  evangeiia  corporaliter  iurave- 

10  runt  et  promiserunt  domino  Gislerio  de  Gisleriis  et  domino  Ivano 
Freden(onis  Lunardi  procuratorìbus  communis  Bononìe,  recipien- 
tibus  nomine  et  vice  communis  Bononie  et  prò  communi  Bo- 
nonie,  stare  et  habitare  continue  in  civitate  Bononie  seu  burgis, 
ubi  voluntads  fuerit  Bononie  potestatis  et  procuratorum,  cum  suis 

1 5  familiis,  bene  et  bona  fide  atque  legaliter  laborare  et  facere  labo- 
rari  pannos  et  ipsam  artem  exercere  et  facere  ezercere,  bine  ad 
viginti  annos  proximos  completos,  secundum  consuetudinem  pan- 
nonim lane  de  Florentia,  et  Bononie  vendere  et  non  alias  sine 
licentia  potestatis  et  procuratorum  prò  tempore  existentium,  et 

20  eorum  familias  iurari  £acere  dictam  artem  legaliter  exercere  et 
facere  usque  ad  dictum  terminum  ad  intellectum  et  voluntatem 
potestatis  Bononie  ;  ideo  predica  procuratores  communis  Bononie 
nomine  et  vice  communis  Bononie  promiserunt  et  convenerunt 
cuilibet  predictorum  magistrorum  per  se  mutuare  quinquaginta 

25  lib.  bon.  tenendas  ab  eis  a  die  dationis  denariorum  ad  quinque 
annos  proximos  completos  sine  usura  et  proficuo  aliquo;  et  bona 
fide  operam  exibere  quod  alii  faaores  pannorum  et  magistri  de- 
beant  Bononiam  venire  ad  dictam  artem  faciendam  et  operandam, 
ut  superius  continetur,  et  securitatem  prestabunt  de  restituendis 

30  quinquaginta  lib.  bon.  communi  Bononie  ad  terminum  supradi- 
ctum,  ad  voluntatem  potestatis.  item,  hoc  acto  et  expressim 
dictOy  quód  si  non  laboraverint  et  steterint  et  observaverint,  ut 
supradictum  est,  in  omnibus  et  per  omnia,  quod  liceat  communi 
Bononie  exigere  eis  id  quod  eis  datum  fuerit  a  communi  Bononie 

35  etiam  ante  terminos  supradictos. 

Et  insuper  dominus  Arìverius  Aluxerii  de  Carbonensibus,  ut 
prìndpalis  debitor,  constituens  se  eis  in  omnibus  principalem  man- 
dato predictorum  magistrorum,  prò  se  suisque  heredibus  promisit 
procuratorìbus  antedictis  prò  communi  Bononie  se  facturum  et 


49^  ISTRUMENTI 


curaturum,  omni  exceptione  remota,  quod  predicti  magistrì  pie-  40 
dieta  in  omnibus  attendent,  alìoquia  commune  Bononie  ìadepnem 
in  omnibus  servare  prindpaliter  et  in  solidum  um  de  sorte  quam 
de  pena  et  interesse,  sub  pena  quingentarum  lib.  bon.,  et  ea  so- 
luta, dieta  servare  et  obligadone  suorum  bonorum,  renundans 
beneficio  nove  constitutionis  de  fideiussoribus  et  de  plurìbus  de-  45 
bitoribus,  ausilio  epistole  divi  Adriani  et  omni  legum  auxiUo, 
fori  prescriptioni,  decretorum  suffragio  de  faao  vel  de  iure  aUquo 
modo  coherenti. 

Ego  lacobinus  filius  Arraldini  et  nunc  procuratorum  communis 
Bononie  notarius  scrìpsi,  et  de  mandato  domini  Henri  d  de  Mon-  5^ 
taglana,  iudids  domini  ^oenis  de  Venetiis  Bononie  potestatis,  pre- 
dicto  domino  Ariverìo  dedi. 


VI, 


mMta^à^^^^  A^UM  essent  cancellati  Aldrobandinus  Petri  Callegarìi,  lacobinus 
i^lSL^^fi!  v>  et  Leonittus  dus  fratres,  de  licentia  consilii  credentie  more 

dfthistore  ad  altri         ,«  ..  •  j«*r->i>*fT 

per  tre  lanaiou  solito  cougreffati  de  maudato  et  precepto  donuni  Federici  de  La- 

rArchiylo  di  Suto  o     o  r  y 

^  Bologna,  2/ftw.  vello  Lougo  Bououie  potestatis,  domini  Gislerii  de  Gisleriis  et 
c.  I  •).  domini  I vani  Freden^onis  Lunardi  procuratorum  communis  Bo-  5 

nonie,  ab  obligadone  quam  fecerunt  communi  Bononie  prò  Mar- 
tino de  Grassa  et  Bonsignore  et  prò  Bonaventiura,  factoribus,  la- 
boratoribus  et  magistrìs  pannorum  lane  de  Verona,  in  centum 
quinquaginta  lib.  bon.,  eos  perpetuo  a  prediaa  obligadone  pe- 
nitus  absolverunt;  et  hoc  ideo  quia  predicti  Martinus,  Bonaventura  io 
et  Bonsegnore  dederunt  in  fideiussorem  et  principalem  debitorem 
communi  Bononie  dominum  ^erram  de  strata  Casdllionis,  fiUum 
quondam  Romei,  prò  predicds  centum  quinquaginta  lib.  bon., 
qui  contentus  et  confessus  fuit  se  recepisse  dictas  centum  quin- 
quaginta lib.  bon.  a  predictis,  solvente  ddem  domino  ^erra  no-  15 
mine  et  vice  communis  Bononie  et  de  mandato  diete  potestads  et 


9»  Cod,  et  eot      IO.  Cod.  qui 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTL  493 

procuratoruniy  renuntìans  [exceptioni]  non  traditorum  et  numerato- 
rum  denarìorum.  quia  dictus  dominus  ^erra  promisit  dictis  pro- 
curatorìbus  redpientibus  nomine  et  vice  communis  Bononie  dictas 

20  centum  quinquaginta  lib.  bon.  communi  Bononie,  et  in  omnibus 
observare  secundum  quod  in  instrumento  continetur  scripto  manu 
Gilìolì  lacomelli  notarii»  et  quod  predicti  fideiussores  promiserunt. 
que  omnia  faaa  fuerunt  voluntate  consilii  credende  communis  Bo- 
nonie, millesimo  ducentesimo  trigesimo  primo,  indictione  quarta, 

25  die  secundo  intrante  octubre,  presentibus  domino  Viviano  de  Ro- 
daldis,  domino  pannino  de  Rodaldis,  Bonmartino  notario,  Martino 
de  Urbino  notario  et  Matheo  de  Sispuntino  de  Strata  Maiorì. 

Ego  lacobinus  filius  Àrraldini  et  nunc  procuratorum  com- 
munis Bononie  notarius  scripsi,  subscripsi. 


A 


VIL 

NNO  Domini  millesimo  ducentesimo  trigesimo  primo,  indi-  «Sto  ^«rS"! 
«ione  quarto,  die  octavo  intrante  novembri,  in  pallatio  co-  Si^^"*  aIòSS^ 

T»  •  •i_Tt_»j/^»  ^•/-•<*»  Lucca,   Uyor»- 

mums  Bononie,  presentibus  Lambertino  de  Ogiano  notano,  uè-  tore  ai  zencudi, 
rardo  fabro  de  burgo  Gallerie,  Guidone  Villane  de  curia  Sancti  (Archivio  di  suto 

A  !•    •    "^  Bologiw,  Mise. 

5   Ambrosii  et  Besdone  de  Verona,  qui  moratur  in  domo  Amardini  fr»gm.h3s,c,iL). 
de  Posale,  et  Amardino  de  Posale  et  Gerardo  pistore  de  burgo 
strate  Sancti  Stephani  ;  dominus  Gislerius  de  Gìsleriis  et  dominus 
Ivanus  Freden^onis  Lunardi  procuratores  communis  Bononie,  no- 
mine et  vice  communis  Bononie  et  prò  communi  Bononie,  de 

IO  licentia  consilii  credentie  more  solito  congregati,  et  de  mandato 
domini  Frederici  de  Lavello  Longo  Bononie  potestotis,  promi- 
serunt et  convenerunt  Albertino  de  Luca,  qui  moratur  in  domo 
Arpinelli  domini  Gerardi  Alberti,  faaori  et  laboratori  et  magi- 
stro  ^ndatorum  de  Lucca,  sibi  mutuare  quinquaginta  lib.  bon. 

1 5  tenendas  ab  cìs  a  die  dationis  denariorum  ad  quinque  annos  proxi- 
mos  completos  sine  usura  et  proficuo  aliquo,  et  domum  compe- 
tentem  in  qua  possit  cum  sua  famìlia  ad  laborandum  et  fatiendum 

VI,  18.  Cod,  qui       19.  CkkL  aggiunge  et  itmtm^  a  radpiaitibot 


494  ISTRUMBNTl 


bendata  demorare  et  habitare  bine  ad  octo  annos  prozimos  com- 
pletos  sine  aliqua  pensione»  et  aliam  domum,  in  qua  possit  bis 
in  edomada  vendere  bendata  sua  hinc  ad  dictum  terminum  octo  20 
annorum  sine  aliqua  pensione,  et  unum  tiratorium  seu  quatuor 
lib.  bon*  prò  ipso  tiratorio,  et  duos  tellarios  seu  quadraginta  soL 
bon.  prò  quolibet  tellarìo  predicto  magistro;  et  eum  immunem 
tenere  a  publicis  factionibus,  preterquam  ab  exercìtu  et  cavalcatis, 
hinc  ad  quindecim  annos  proximos  completos,  et  eos('>  prò  dvi  2j 
tenere,  promiserunt  et  convenerunt»  scilicet  Alberdnum.    et  ipse 
prò  se  et  suo  nomine,  et  ad  sancta  Dei  evangelia  corporaliter 
iuravit  procuratoribus  antedictis,  stipulantibus  et  redpientibus  no- 
mine et  vice  communis  Bononie  et  prò  communi  Bononie,  stare 
et  habitare  continue  in  civitate  Bononie  seu  burgis,  ubi  voluntatis  30 
fuerit  Bononie  potestatis  et  procuratorum,  cum  sua  familia,  et  bene 
et  bona  fide  atque  legaliter  iaborare  et  laborarì  facere  bendata,  et 
ipsam  artem  exercere  et  facere  exerceri  hinc  ad  viginti  aanos 
proximos  completos  secundum   consuetudinem   (endatorum  de 
Lucca,  et  Bononie  vendere  et  non  alias  sine  licenda  potestatis  35 
et  procuratorum  prò  tempore  existentium,  et  suam  familiam  iurarì 
facere  dictam  artem  legaliter  exercere  et  stare  usque  ad  dictum 
terminum  ad  intellectum  et  voluntatem  potestatis  Bononie;  et 
bona  fide  operam  exibere,  quod  alii  fiictores  et  laboratores  et  ma- 
gistri  debeant  Bononiam  venire  ad  dictam  artem  faciendam  et  40 
operandam  ut  superius  condnetur.    et  securitatem  prestabit  de  re- 
stituendis  dictis  quinquaginta  lib.  bon.  communi  Bononie  ad  ter- 
minum supradictum  ad  voluntatem  potestatis.    item,  hoc  acto  et 
expressim  diao,  quod  si  non  laboraverit  et  steterit  et  observa- 
verit,  ut  supradictum  est,  in  omnibus  et  per  omnia,  quod  liceat  45 
communi  Bononie  exigere  ei  id  quod  ei  datum  fuerit  a  communi 
etiam  ante  terminos  supradictos.    que  omnia  et  quodlibet  predi- 
aorum  promisit  vicissim  per  supulationem,  ut  dictum  est,  pro- 
curatoribus antedictis,  et  ipse  prò  se  et  suo  nomine  iuravit  ad 

47.  Cod,  qaolibet 

(i)  Il  notaio  aveva  innanzi  a  sé  un  tempo,  come  la  maggior  parte  di  quelli 
modello,  dove  si  conteneva  un  con*  che  trovansi  nel  nostro  libro.  Quindi 
tratto  stipulato  con  più  persone  ad  nn     spesso  adoprò  il  plurale  pel  singolare. 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI.  4>J 

50  sancta  Dei  evangelia,  ut  dictum  est,  dicds  procuratoribus  stipu- 
lantibuSy  ut  dictum  est,  attendere  et  observare  et  facere  observarì 
et  non  contravenire,  sub  pena  ducentarum  lib.  bon.  prò  quolibet 
eorum  promissa  ipsis  procuratoribus  nomine  communis  Bononie, 
qua  soluta  predicta  stent  firma,  dampna  et  expensas  reficere  sub 

55  obligatione  suorum  bonorum.  et  insuper  dominus  Arpinellus 
domini  Gerardi  Alberti,  ut  prindpalis  debitor,  constituens  se  eis 
in  omnibus  principalem  mandato  predicti  magistri,  prò  se  suisque 
heredibus,  promisit  procuratoribus  antedictis  prò  conununi  Bo- 
nonie   se  facturum  et  curaturum,  omni  exceptione  remota,  quod 

60  predictus  magister  prediaa  in  omnibus  attendent,  alioquin  com- 
mune  Bononie  indempnem  in  omnibus  servare  prìncipaliter  et  in 
solidum,  tam  de  sorte  quam  de  pena  et  interesse,  sub  pena  quin- 
gentarum  lib.  bon.,  et  ea  soluta,  dieta  servare  sub  obligatione  suo- 
rum bonorum,  renuntians  benefitio  nove  constitutionis  de  plu- 

65  ribus  debitoribus  et  fideiussoribus,  auxilio  epistole  divi  Adriani  et 
omni  legum  auxilio,  fori  prescriptioni  et  decretorum  suffragio  de 
facto  vel  de  iure,  aliquo  modo  coherenti. 

Ego  lacobinus  fìlius   Arraldini  et  nunc  procuratorum  com- 
munis Bononie  notarìus  scripsi. 


A 


Vili. 

NNO  Domini  millesimo  ducentesimo  trigesimo  primo,  die  de-  eoSSt»  *  aLuo 
cimo  exeunte  novembri,  indictione  tertia.  Bonus  de  Vigo-  !?^m!b!!?»u| 

1  j      •«  /•  ,   •  .  con  Buono  di  vi- 

merchato  de  Verona,  factor  et  laborator  pannorum  veronensium,  aMrnte.  kTon. 
fuit  confessus  et  contentus  causa  Iaborandi  pannos  Bononie  rece-  Md  (AtcUvIo  di 

*■  Suto  di  Bologna, 

5  pisse  et  sibi  numeratos  esse  quinquaginta  lib.  bon.  a  communi  J'^;^'"*»''' 
Bononie,  quas  quidem  debet  habere  et  tenere  bine  ad  quinque 
annos  sine  alico  lucro  vel  proficuo  dato  communi  predictq  ;  in  fine 
vero  quinque  annorum  promisit  per  se  suosque  heredes  per  sti- 
pulationem  domino  Rugerìo  Perticonum,  procuratori  conununis 

IO  Bononie,  recipienti  nomine  et  vice  eiusdem  communis,  dare  et 

63.  sub]  Cod.  et 


49^  ISTRUMENTI 


solvere  et  resdtuere  eidem  communi  vel  massarìo  commmiis  qui 
prò  tempore  fuerìt  dictas  quinquaginta  lib.  bon.  sine  alice  lucro» 
sub  pena  dupli  et  obligadone  suorum  bonorum  et  dampnum  lids 
et  ezpensas  reficere,  siqua  faceret  vel  haberet  dictum  commune, 
sub  dieta  pena;  qua  soluta,  predicta  omnia  et  singula  firma  con-  15 
stant;  renuntians  [exceptioni]  non  numerate  et  non  tradite  pecunie 
et  doli  mali,  condictioni  sine  causa,  in  factum,  fori  prescrìpdoni 
et  totiusque  iuris  auzilio  ;  et  si  predictus  non  laboraret  continue, 
teneatur  [resdtuere]  vel  resdtuat  dictam  peccuniam. 

Et  insuper  dominus  Petrobonus  de  Crescendis,  renundans  bene-  20 
fido  nove  constitudonis  et  omni  alii  legali  auzilio,  promisit  per  sd- 
puladonem,  sine  omni  excepdone,  predicto  Bono  de  Vigomerchato 
principaliter  et  in  solidum  dictum  commune  extrahere  et  liberare 
a  dieta  obligadone,  quam  prò  eo  fecit  apud  commune  in  omnibus 
et  per  omnia,  sub  pena  dupli  et  obligatione  suorum  bonorum.      25 

Presendbus  domino  Lodoico  de  Porta  Steri  indice,  domino 
Gillio  de  Copparasa  et  domino  Federico  de  Figabo^fa,  Guidone 
Penadi  notarlo  et  Henrigitto  Alfiroli  caldararìi,  tesdbus  vocatis. 

Ego  Giliolus  quondam  lacomellì,  nunc  procuratorum  communis 
Bononie  notarius,  ut  supra  legitur,  scrìpsi  et  subscrìpsi.  5^ 


VIIIL 


CopUdeuiitni-  T  joc  cst  exemplum  cuiusdam  instrumend  empdonis,  cuius  tenor 

mento  d'^acquisto     ■ ■  *  * 


H' 
talis  est.    In  nomine  Domini  amen,    anno  eius  millesimo 

iesntmi,coatenou 

oMmMcl^add!  '^^'  sexagesimo  sepdmo,  indicdone  decima,  die  undecimo  exeunte 
*»«>  "70.  augusto,  dominus  Nascibene  brentator,  filius  condam  Bonfantini, 
de  populo  Sancte  Marie  de  Mascarella,  iure  proprio  et  ad  prò-  5 
prium  et  in  perpetuum,  vendidit  et  tradidit  magistro  Antonio  de 
Valleappose,  magistro  lignaminis,  sindico  societads  Magistrorum 
Ugnaminis,  recipienti  et  ementi  et  sdpuland  vice  et  nomine  diete 
societads  Magistrorum  lignaminis,  pedam  unam  terre  vineate  po- 
sitam  in  Carpeneta,  confines  cuius  tales  sunt:  a  mane  possidet  io 

19.  Cod.  restìnutnr 


RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI.  497 

Arduinus  de  Vignatio»  a  meridie  possidet  dominus  Guidoctus  de 
Casellis,  a  sero  est  Genella,  de  subtus  possidet  lohannes  lohannis 
de  Gubio,  vel  si  qui  alìì  sint  confines  podores  vel  maiores,  ad 
babendum,  tenendum  ac  possidendum,  et  quidquìd  sibi  stipulanti 

15  vice  et  nomine  diete  societads  deinceps  placuerit  perpetuo  fa- 
dendum,  cum  superìorìbus  et  inferiorìbus  finibus  predicds,  vel  si 
qui  alii  sint  ei,  accessibus  et  egressi  bus  usque  in  viam  publicam 
et  cum  omnibus  et  singulis»  supra  se  et  infra  se  seu  intra  se  ha- 
bids  in  integrum,  et  cum  omni  iure  et  acdone,  usu  seu  requisì- 

20  none  sibi  ex  ea  vel  prò  ea  re  aliquo  modo  perdnente  sive  spe- 
ctante.  et  hoc  nominadm  in  summa  prò  predo  triginta  et  octo 
lib.  bon.;  quod  predum  totum  predictus  magister  Antonius,  vice 
et  nomine  diete  societads,  et  de  propria  pecunia  ipsius  societads, 
dicto  venditori,  coram  me  notario  et  tesdbus  infrascripds,  solvit 

25  et  dedit  et  numeravit,  renundans  non  numerati  et  non  solud  sibi 
dicd  predi  (et)  excepdoni  et  omni  alio  legum  auxilio.  quam  rem 
se  nomine  diete  societads  consdtuit  possidere,  donec  ipsa  societas 
aut  sindicus  societads,  nomine  ipsius  societads,  ipsius  corporalem 
acceperit  possessionem,  quam  accipiendi  sua  auctorìtate  et  red- 

30  nendi  deinceps  sibi  licendam  omnimodam  dedit,  promittens  dictus 
venditor  per  stipuladonem,  per  se  suosque  heredes  et  successores, 
dicto  emptorì,  vice  et  nomine  diete  societatis  sdpuland,  litem 
nec  controversiam  movere,  sed  dietam  rem  ab  omni  homine  et 
universitate  et  collegio  diete  societari  legittime  defendere,  aucto- 

35  ridare  et  disbrigare,  et  sindieum  diete  societads  in  vacuam  pos- 
sessionem diete  rei,  nomine  ipsius  societatis,  inducere,  omneque 
dampnum  litis  et  expensas  ac  interesse  integraliter  resarcire  pro- 
misit;  que  omnia  et  singula  in  quolibet  capitulo  promisit  attendere 
et  observare,  et  non  contra  facere  vel  venire  radone  aliqua  vel 

40  occasione,  sub  pena  dupli  predi  extimadonis  diete  rei  et  eius  me- 
lioradonis,  prout  prò  tempore  aliquo  plus  valuerit;  que  pena 
todens  commitatur  et  exigi  possit,  quodens  contra  factum  fuerit 
vel  ventum;  qua  soluta  vel  non,  niehilominus  omnia  et  singula 
firma  permaneant,  et  sub  obligadone  omnium  suorum  bonorum. 

45  Item,  promisit  dictus  venditor  per  solempnem  stipuladonem 
predicto  emptori,  recipiend  vice  et  nomine  diete  societatis,  se 

Stanai  bohgutii.  Voi.  U.  32 


498     ISTRUMENTI  RELATIVI  ALLE  SOCIETÀ  DELLE  ARTI. 

facturum  et  curaturum,  ita  omni  exceptione  iurìs  et  facti  remou» 
quod  domina  Melior  eius  filia  diete  venditioni  consentiet  et  re- 
nuntiabit  omni  suo  imi  et  actioni,  quod  et  quam  haberet  vel  ha- 
bere  posset  in  dieta  re  vendita,  tota  vel  parte,  occasione  matris  sue,  5^ 
domine  Aytalie,  vel  alia  quacumque  ratione  vel  occasione,  infra 
oao  dies  postquam  sibi  denuntiatum  fuerit  per  ipsum  sindicum 
societads  predicte,  sub  pena  centum  soL  imperialium,  qua  soluta 
vel  non,  exacta  vel  non,  niehilominus  omnia  et  singula  supra- 
scripta  firma  permaneant,  et  sub  obligatione  omnium  suorum  bo-  55 
norum  et  sub  refectione  damnorum  et  expensarum. 

Et  insuper  domina  Bartholomea  uxor  dicti  venditoris  diete 
venditioni  consensit,  et  renuntiavit  penitus  omni  suo  iuri  ypothe- 
carum  et  cuilibet  alii  iuri  et  actioni,  quod  et  quam  haberet  vel 
habere  posset  in  dieta  re  vendita,  tota  vel  parte,  occasione  dotis  60 
sue  vel  alia  quacumque  ratione  vel  occasione,  et  de  iure  ypo- 
theearum  certiorata  a  me  notarlo  infrascripto  de  dictis  benefidis 
quid  sint  et  quid  dicant. 

Actum  Bononie  in  burgo  Sancte  Marie  de  Masearella,  sub 
pordcu  domus  dicti  venditoris,  presentìbus  Benvenuto  quondam  éj 
Ranfredi  de  Ti^anello,  Americo  quondam  Bonacurxii  callegarìi 
de  Bagnarola,  Dominico  Benintendi  de  Sanao  lohanne  in  Trìarìo, 
Bonafide  filio  Deotefese,  Petrobono  quondam  Albertìni  de  Bagna- 
galla  et  Guidolino  quondam  Genaroli  de  Saneta  Maria  in  Doni, 
testìbus  et  de  hiis  rogatis  et  vocatis,  cognids  contrahendbus  a  7^ 
dicds  tesdbus. 

Ego  laeobus  condam  Ammoniti  barberii,  imperiali  auaorìtate 
notarius,  dietum  instrumentum  exemplavi  et  scrìpsi. 

Ego  Antonius  magistri  Bombologni  condam  Nigri,  imperiali 
auctorìtate  notarius,  hoc  exemplum,  ad  autentieum  scriptum  manu  75 
lacobi  Anmioniti  barberii,  fideliter  exemplavi  et  scripsi,  subscripsL 

63.  Cod,  Bit       75.  Cod>  tcrìpto 


STATUTO   GENERALE 


DELLE    SOCIETÀ    DELLE    ARTI    E    DELLE    ARMI 


DELL^  ANNO  .MCCXLVIIL 


OON  FRAMMENTI  DEGLI  ANNI  .MCCLI.,  .MCCLVII.  ED  ALTRI  POSTERIORI 
FORSE    dell'anno    .MCCLXXIIII. 


Hec  sunt  statuta  populi  Bokonie.  c-  «  A 

IN  nomine  domini  nostri  Ihcsu  Chrìsti  amen,  ad  honorem  Dei 
et  gloriosissime  virginis  Marie  et  omnium  santorum  et  bonum 
statum  communis  Bononie  et  omnium  societatum  civitatis  eius- 
dem,  tam  Àrtium  quam  Armorum. 

I.      SaCRAMENTUM  ANgiANORUM  POPULI  BONONIE  HONORANDI. 

IURo  ego  anfianus  populi  Bononie  ad  santa  Dei  evangellia  re- 
gere  et  conducere,  manutenere,  defendere  et  consiliari  socie- 
tates  Armorum  et  Artium  civitatis  Bononie  et  omnes  et  singuUos 
ipsarum  societatum,  et  salvare  et  guardare  bene  et  bona  fide  ad 

5  maiorem  honorem  et  bonum  statum  dicti  populi  ipsarumque  so- 
cietatum et  hominum  to^ius  communis  Bononie.  et  fortiàm, 
auxìllium  et  consillium  prò  meo  posse  bona  fide  dabo  potestati  Bo- 
nonie vel  rectorì  ad  regendum  et  manutenendum  et  defendendum 
civitatem  Bononie  et  districtum  ac  episcopatum  in  bonu  statu. 

IO  item,  facta  et  negotia  dictarum  societatum  et  populi  et  singullorum 
de  dictis  societatibus  promovebo  et  portabo  et  dicam  atque  geram 
in  consillio  et  extra  coram  potestate  Bononie  et  alibi  ubicumque, 
prout  mellius  et  utillius  credidero,  et  credidero  expedire  et  utille  esse 
ipsi  populo,  societatibus  et  hominibus  ipsarum  societatum  et  po- 

15  puli,  secundum  volumptatem  et  mandatum  ministrallium  ipsarum 
societatum  vel  duarum  partium;  et  in  firaudem  nec  etiam  timore 
vel  amore,  hodio,  precio  vel  precibus  alicuius  vel  aliquorum  vi- 
tabo  nec  dimitam  predicta  facere  vel  aliqua  ex  predictis  ;  nec  oca- 
sione  mei  offitii  anfianarie  lucrum  vel  acatum  aut  promissionem 


e.  I  • 


502  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

faciam  vel  recipiam  per  me  vel  per  alium  vel  facientì  consendam  20 
ullo  ingenio  sive  modo  quod  excogitarì  possit,  preter  id  quod 
michi  concessum  est  sive  fuerit  per  statiitum  aut  per  commune 
Bononie;  et  si  scivero  aliquem  ex  so^iis  meis  vel  aliquem  alium 
eorum  nomine  vel  meo  facere  vel  recipere,  sine  mora  in  publioun 
reducam,  ministrallibus  more  sollito  congregatis.    et  nullam  elle-  25 
ctionem  alicuius  custodis  faciam  ullo  modo,  nisi  tempore  rumoris 
qui  esset  in  civitate,  qui  custos  per  me  ellectus  non  possit  durare 
in  custodia  nisi  durante  ipso  rumore  ;  nisi  hoc  facerem  de  mandato 
potestatis  Bononie  et  licentìa  consillii  generalis.    item,  faciam  fieri 
ellectionem  duodecim  an^ianorum:  scilicet  sex  prò  Artibus  et  to-  50 
tidem  prò  Armis,  adequando  societates  et  quarterìa;  ita  quod  in 
quolibet  quarterio  sint  tres  anziani  et  in  illis  societatibus  in  quibus 
esse  debebunt  secundum  quod  in  statutis  continetur  de  ellectione 
an^ianorum,  per  .xv.  dies  ante  finem  niei  offitii;  et  non  padar  con- 
firmarì  in  oficio  |  anfianorum  ;  et  si  passus  fuero^  condempnerin  35 
centum  sol.  bon.     et  ille  qui  dixerit  vel  consulerìt  de  refi^madone 
solvat  similliter  prò  banno  centum  sol.  bon.    et  si  ellecdo  facta 
fuerit  contra  predicta,  cassetur.    et  hoc  sit  precisum  de  refirma- 
tìone  et  de  auferendis  et  de  cassadone  ellecdonis.    statuta,  ordi- 
namenta  et  reformationes  consiUiorum  populi  supradicd  atendam  40 
et  observabo  et  ad  efectum  perducam  bona  fide,  omni  fraude  re» 
mota^  secundum  volumptatem  et  consillium  ministrallium  omnium 
vel  duarum  pardum  ;  et  ipsas  reformadones  scribi  faciam  in  qua- 
temis  et  non  in  cedullis;  et  eas  legi  faciam  coram  ministrallibus 
seu  aliis  coadunatis  publice  ante  quam  licendentur  vel  separentur.  45 
et  super  omnibus  et  singullis  a  me  propositis  coram  predictis  par- 
dtum  faciam  et  reformarionem,  nec  aliqua  michi  reservabo  vel  in 
me  rednebo  facienda  et  non  facienda,  nisi  de  volumptate  omnium 
congregatonmi  vel  maioris  partis  eorum  ;  et  ea  que  proponam  et 
consillium  cuiuslibet  consulends  et  reformadonem  scribi  faciam  jo 
in  quaterno  per  notarium  michi  designatum.    item»  faciam  legi  in 
qualibet  ellectione  ipsorum  omnes  an^ianos  qui  prò  tempore  ces- 
sare debent    que  oomia  et  singulla  atendam,  faciam  et  observabo 

39.  Dopo  toferendis  tuppUtei  ceatom  sol.       41.  Cod,  fectam 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  503 

bona  fide,  remods  timore,  amore»  hodio,  predo  et  pre^ibus,  spe- 

55  tìali  lucro  et  dampno  meo  et  alterius;  et  successores  meos  iurare 
faciam  prediaa  omnia  et  singuUa  observare.  et  breve  meum  legam 
vel  legi  michì  faciam  quolibet  mensse  precisse.  item,  iuro  dare 
operam  bona  fide  quod  homines  exercentes  artem  aliquam  que  sìt 
sub  an^ianis,  qui  homines  non  sunt  in  societate  illa  cuius  artem 

^^  exercent,  quod  iurent  sub  mìnistrallibus  artis  sue,  sicut  alii  fecerunt 
qui  sunt  in  dieta  societate.  item,  iuro  non  contionari  in  aliquo 
consillio  maiori  communis  Bononie  nisi  de  volunptate  duarum 
partìum  ministralUum  societatum  per  nuntios  congregatorum,  sub 
banno  decem  libr.  bon.,  nisi  secundum  formam  statutorum  super 

^5  hoc  loquentium  ;  et  si  contra  fecero,  tenear  solvere  dictas  decem 
libras  bon.  nomine  banni;  et  socii  mei  teneantur  illut  bannum  a 
me  exigere  et  recuperare  et  me  ab  offitio  removere,  quod  si  non 
facerent,  quilibet  in  totldem  sit  condempnatus  ipso  iure,  et  se- 
quentes  anziani  dictas  condempnationes  recuperare  teneantur,  ||  si 

70  recuperate  non  essent.  et  hec  sint  precisa,  nec  generalem  petam 
absolutionem  super  ìsto  statuto;  nec  possi t  dari  an^ianis,  nisi  esset 
prò  suo  faao  proprio  vel  ad  exhonerationem  sui  vel  sociorum 
suorum  vel  populi  Bononie.  item,  faciam  legi  omnia  statuta  so- 
cietatum singullis  tribus  menssibus  coram  ministrallibus  societatum. 

75  item,  iuro  manutenere  quemlibet  sociorum  societatum  Bononie  in 
suo  iure,  et  quemlibet  de  sociis  societatum  si  petierit  a  nobis  an- 
^anis  et  a  ministrallibus  societatum  sibi  prestari  auxillium  et  con- 
sillium  in  suo  iure,  item,  iuro  precise  dare  operam  bona  fide  cum 
efectu,  quod  potestas  Bononie  infra  unum  menssem  ab  ingressu 

80  sui  regiminis  cum  consillio  sapientum  videat  et  inveniat  modum  et 
viam  per  quam  terre  comitatus  Bononie  adequentur  de  inpositio- 
nibus  coUeaarum  et  de  ipsis  coUectis,  sicut  mellius  poterunt  ade- 
quari;  et  studiosus  ero  ut  fiat  predicta  adequatio  de  colectis. 

IL    Sacramentum  hominum  societatum. 

IURO  ego  qui  sum  de  societatibus  Armorum  et  Artium  dvitatis 
Bononie  manutenere  et  defendere  an^ianos  societatum  Bononie 
et  consilliari,  et  obedui  eis  in  omnibus  que  spetent  ad  honorem 


e.  a  A 


e.   2  d 


JO4  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

et  bonum  statum  societatis  mee  et  omnium  allarum  societatum  que 
sunt  sub  an^ianis  predictis  ;  et  quod  non  astrìngam  me  sacramento  j 
vel  promissione  vel  obligatione  vei  alio  quoquo  modo  aliquam 
iuram  cum  aliqua  partium  Bononie  facere,  ocasione  vassallande 
vel  receptionis  in  amititiam  vel  alterius  muneris;  et  si  contra 
feci,  non  observabo  nec  atendam;  nec  prò  parte  aliqua  in  aliquo 
loco  vel  trivio  contendam;  et  si  contra  fecero,  solvam  nomine  io 
banni  .xx.  sol.  bon.  et  plus  albitrio  an^ianorum.    nec  contendam 
prò  parte  Federici  depositi  vel  suorum  sequatium.     et  si  scivero 
aliquem  contra  predicta  facere  vel  fecisse  vel  contra  aliquem  pre- 
diaorum  capitullorum,  an^ianis  quam  (igius  poterò  manifestalo; 
et  anziani  sub  credentia  teneant  denuntiatorem,  nisi  denuntiaret  ij 
potestati  Bononie.    et  ipsi  anziani  teneantur  denuntiatum  infra  ter- 
tium  diem  potestati  Bononie  denuntiare,  et  testes  per  quos  veritas 
possit  reperìri  si  sciverint;  et  teneantur  anziani  facere  et  dare 
operam  cum  potestate  Bononie  prò  posse  ut  puniatur.    nec  in- 
famabo  an^anos  in  publicum  vel  private  de  bis  que  fecerint  et  20 
dixerint  volunptate  ministrallium  vel  duanim  partium  vel  consil- 
liatorum,  sub  predicto  banno  .xx.  sol.  bon.    item,  iuro  quod  con- 
sillium  dabo  an(ianis||  bona  .fide  de  hiis  que  ad  me  petierìnt;  et 
credentias  michi  ab  eis  vel  ab  eorum  nuntio  datas,  si  iniuntas,  te- 
nebo;  et  ad  consillium  communis  Bononie  ibo,  cum  banietur  per  25 
civitatem  quod  ministrales  vadant  ad  consillium,  et  si  sum  de 
consillio,  vel  ministralis,  vel  vexilifer  aut  consiliarius  eorum.    item, 
iuro  esse  de  partito  an^ianorum  super  bis  que  contionaverint  et 
dixerint  in  consillio  Bononie  volumptate  ministrallium  omnium  vel 
duarum  partium  per  nuntios  congregatorum  ;  quod  si  non  fecero,  30 
solvam  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.  quocienscumque  contra  fe- 
cero; et  nichilhominus  tenear  sacramento,    item,  iuro  claudere 
stationem  meam  et  omnia  que  sunt  in  exercitio  artis  mee  repo- 
nere,  cum  preceptum  fuerit  ex  parte  ancianorum,  nec  dictam  artem 
operari  donec  fuerit  de  volumptate  angianorum;  et  si  contra  fé-  55 
cero,  solvam  nomine  banni  .xx.  sol.  bon.,  et  nichilhominus  tenear 
sacramento;  nisi  sim  io  offitio  comunis  Bononie,  in  cavalcatìs 

4.  CotL  aliornm      6.  Cod,  dopo  modo  in$eriiee  an      37.  Cod.  dopo  Bononie  inserisce  et 


STATUTO  GENERALE  DEL  JUCCXLVUL  505 

et  exerddbus  comnms  Bononie  portabo  insignia  sodetatis  mee  ; 
baona  et  condempnatioDes  solvam  secnndum  quod  facte  fuerìnt 

40  termino  coostituto.  item,  quod  non  dabo  operam  quod  societates 
devastentur  vel  destruantur,  et  volendbus  faceie  prohìbebo  bona 
fide,  et  an^anis  quam  (i^us  poterò  manifestabo.  item,  iuro,  si 
sum  nunistralisy  conponere  inter  sodos  meos  bona  fide,  et  ne* 
minem  condempnabo  nisi  fuero  in  concordia  cum  sociis  meìs  mi- 

45  nistrallibuSy  omnibus  vel  maiori  parte,  de  condemnatione  facienda. 
item,  iuro  non  appelare  nec  quesdonem  movere  an^ianis  communis 
Bononie  vel  ministrallibus  meis  super  aliqua  condempnatìone  de 
me  facta,  vel  super  aliquo  banno  in  quo  caderem,  in  banno  dupli, 
item,  iuro  non  vetare  pignus  nuntiis  an^anorum.    item,  iuro  ma- 

50  nutenere  quemlibet  socioram  meorum  in  suo  iure,  et  quemlibet 
de  sodetadbus,  si  pederit,  in  banno  «xx.  sol.  bon. 

ni.      De  ELLBCTIONE  ANgiANORUII. 

STATuiMUS  quod  ellectìo  angianorum  fiat  deinceps  a  sodetadbus, 
de  quibus  ipsi  anziani  esse  debebunt,  hoc  modo:  silicet  quod 
ministrales  societatìs  illius  de  qua  elligendus  erit  an^ianus  faciant 
per  nundum  societatìs  congregari  societatem  et  socios  solepniter 
5  convocarì  et  requirì  ut  conveniant  prò  ellecdone  an^ianorum  fa- 
denda,  ea  die  et  bora  qua  socii  et  sodetas  comodius  et  mellius 
valieat  congregari  ;  et  congregata  sodetate,  faciant  fieri  ellectionem 
ad  brevia;  et  ellectores  cuiuslibet  anziani  sint  novem,  de  quibus 
ad  minus  sex  sint  in  concordia  de  anziano  elligendo;  et  novem 

IO  sint  brevia  scripta,  et  illi  ad  quos  dieta  brevia  venerint  sint  elle- 
ctores. que  brevia  per  unum  puerum  parvum,  tam  scripta  quam 
non  scripta,  omnia  tolti  debeant  de  capello  et  darì  et  porigi  cui- 
libet  eund  ad  dieta  brevia  de  ipsa  soci  etate;  ad  que  brevia  mini- 
strales ipsius  sodetatis  ire  non  debeant,  nec  de  ipsis  brevibus  habere 

tj  possint.    et  elligant  illum  in  an^ianum,  quem  ellìgere  debebunt, 

prò  Armis  vel  prò  Ardbus,  quem  crediderint  |  melliorem  et  udì-      e.  3  ▲ 
liorem  prò  ipsa  societate  Ardum  et  Armorum.     et  elligantur  duo- 
dedm  anziani  :  scilicet  sex  prò  societatibus  Armorum,  et  alii  sex 
prò  sodetatibus  Ardum  ;  talles  qui  sint  de  sodetadbus  prò  quibus 

Statuti  bologmH,  Voi.  U.  52* 


506  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

fuerìnt  ellecti,  et  qui  finnaverint  societatem  et  qui  obediant  mi-  20 
nistrallibus  illius  societatis  prò  qua  fiierint  eliecti;  et  si  alliter  facta 
fuerit  ellectioy  non  valleat.  et  nullum  elligant  in  an^ìanum  vd 
in  an^ianos  de  se  ipsis,  vel  qui  sit  pater  vel  filius  vel  firater  ali- 
cuius  ellectorum,  nec  aliquem  elligant  qui  ellectus  fuerit  prìmitus 
ad  oflEitium  ordinarìum  prò  quo  stet  ad  discum.  quam  ellectionem  25 
fieri  faciant  ministrales  societatis,  in  hanno  centum  sol.  boa.,  infira 
tercium  diem  post  denuntiationem  eis  factam  per  an^ianos  vel  per 
eorum  nuntios.  et  ellectores  predictam  ellectionem  iurare  debeant 
facere  ut  supra  continetur  bona  fide,  omni  fraude  remota,  et  ipsi 
anziani  tantum  per  tres  mensses  contìnue  stent  in  dicto  officio,  et  30 
cessent  ipsi  anziani  omnes  per  tres  annos  ab  exitu  eorum  offidi. 
et  habeat  locum  tam  in  preterìtis  quam  in  fuauris.  et  qui  erit 
prò  Artibus  non  possit  esse  prò  Armis,  nec  e  converso,  et  anziani 
esse  non  possìnt  aliquis  miles  vel  filius  millitis  vel  magnatis  vel 
capitaaeus  alicuius  contrate,  nec  vassallus  vel  filitis  vassalli;  sci-  3; 
licet  qui  a  .xv.  annis  citra  se  astrinserit  alieni  ocasione  alicuius 
fidelitatis  vel  habuerit  aliquid  in  amititiam  ab  aliquo  a  dicto  tem- 
pore citra,  vel  deinceps  habebunt  vel  astrìngent;  nec  aliquis  favo- 
rabilis  vel  astrìctus  partibus.  et  si  ellectus  fuerit  et  ellectionem  re- 
ceperit,  illa  talis  ellectio  non  valleat,  et  bannum  solvere  teneatur  40 
vigin tiquinqu  e  libr.  bon.,  et  ellector .  e.  soL  bon.  et  anziani  teneantur 
infra  oto  dies  post  ellectionem  inquirere  an^ianos  ellectos,  et  post 
oto  alios  dies  teneantur  inquirere,  si  anziani  vel  ancianus  ille  elle- 
ctus fuerit  de  illis  qui  contìnentur  in  hoc  statuto  ;  et  bannum  se- 
cundum  dictam  formam  auferre  anziano  vel  an^ianis  et  elleaori;  4J 
et  ellecrionem  cassare,  et  qui  fuerit  ellectus  ancianus  an^anariam 
recipere  teneatur,  nisi  predicds  de  causis;  et  iurare  dictum  offitium 
ad  volunptatem  an^ianorum  secundum  formam  statuti;  et  si  eam 
iurare  et  recipere  recusaverit,  puniatur  in  decem  libr.  bon.,  etni- 
chilhominus  teneatur  recipere  et  iurare  an^ianariam.  item,  nuUus  50 
sit  ancianus  prò  Artibus  nisi  eam  operatur  in  crosso  vel  minute; 
et  ultra  unum  de  arte  aliqua  non  possit  esse  ancianus  de  Artibus  ; 
et  de  eadem  arte  possit  esse  ancianus  prò  Armis,  si  placuerit  el- 
lectoribus.  et  anziani  continue  scribantur  de  cererò  in  uno  libro 
ocasione  cessationis  ;  et  de  hoc  nulla  peti  possit  absolutio.  55 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVin.  507 


un.  QXJOD  LICITUM  SIT  DICERB  ANgiANIS  IN  CONSILIO  QUOD 
NON  AUDENT  ALIQ.UOD  FACTUM  RBCIPERE  SINE  VOLUMPTATE 
MINISTRALLIUM. 

■ 

STATUIMUS  quod  liceat  an^ianis,  si  dictum  fiierìt  in  consillio  Bo- 
nonìe  quod  aliqua  facta  rexnaneant  in  eis  facienda,  surgere  et 
dicere  in  consillio  quod  non  audent  aliquod  factum  recipere  sine 
volunptate  omnium  ministrallium  societatum  vel  maioris  partis  ; 
5  et  non  dicant  aliut. 


V.      De  CBREIS  DANDIS  ECCLESIE  BeATI  IoHANNIS  «^   3  b 

IN  Monte. 

STATUIMUS  quod  an  ciani  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt  te- 
neantur  de  cetero  dare  ecclesie  Beati  lohannis  in  Monte  qui- 
libet  unum  cereum  de  libra:  scilicet  illi  qui  erunt  in  primis  sex 
menssibus  dent  suos  in  festo  santi  lohannis  Batiste  de  estate,  et 
5  illi  qui  erunt  in  ultimis  sex  menssibus  anni  dent  suos  cereos  in 
festivitate  santi  lohannis  de  Natale;  et  hoc  faciant  de  suo  proprio, 
nisi  haberent  de  denariis  condempnadonum,  ita  quod  possent  facere 
prediaa  et  suplere;  et  nisi  predicta  fecerint,  teneantur  sequentes 
anziani  ipsos  in  duplum  condempnare  et  dare  ecclesie  supradiae. 


VI.    De  congregatione  ministrallium  faoenda 

PER   ANgiANOS. 

STATUIMUS  quod  anziani  faciant  congregarì  ministrales  Armorum 
et  Artium,  omnes  vel  partem,  ad  palatium  domini  episcopi  vel 
alibi  ubi  eis  placuerit,  ad  tractandum  et  providendum  ea  que  per- 
dneant  ad  statum  et  honorem  communis  Bononie  et  societatum  in 
secunda  dominica  cuiuslibet  menssis;  ita  quod  ex  qualibet  socie- 
tate  sint  ibi  de  ministrallibus;  et  hoc  sacramento  teneantur,  sine 
insto  impedimento. 


508  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


VII.  QUOD  ANZIANI  NON  POSSINT  ALIQUOD  FACERE  VEL  TRACTARE 
CUM  POTESTATE  VEL  EIUS  NUNTIO  SINE  VOLUMPTATB  MINI- 
STRALLIUM. 

STATUiMUS  quod  anziani  qui  sunt  vel  enint  non  possint  nec  de- 
beant  per  eos  aliqua  facere  vel  traaare  cum  potestate  vel  suo 
certo  nuntio  qui  est  vel  qui  erìt»  seu  cum  aliqua  singularì  persona, 
una  vel  pluribus,  que  non  sit  de  societatibus  ocasìone  societatum, 
nisi  cum  volumptate  ministrallìum  societatum  vel  corporallium  so-  5 
cietatum  omnium  vel  duanim  partium;  et  nisi  sint  ibi  quatuor  ex 
an^ianis  ad  minus.  de  hoc  sacramento  teneantur  precise  quod 
sint  quatuor;  et  qui  contra  fecerit  solvat  prò  banno  prò  qualibet 
vice  decem  libras  bon.  et  removeatur  ab  officio  ilio,  sed  si  hoc 
essety  quod  Deus  avertat,  quod  aliquod  maleficium  foret  factum  io 
in  personam  alicuius  societatum  Armorum  vel  Ar^ium,  quod  tunc 
anfani  omnes  et  singuUi  teneantur  in  hoc  casu  ire  coram  pote- 
state et  alibi,  ubi  foret  necesse,  et  dicere  et  poetare  factum  dicd 
oflfenssi  sicut  mellius  poterint,  si  requisiti  fuerint,  sine  aliqua  con- 
gregatione  ministrallium  ab  eis  facta.  15 

Vili.    Quod  anciani  proponant  coram  ministrallibus 

QUE  CRBDIDERINT  CUM  MAIORI  HONORE  SOCIETATUM. 

STATUIMUS  quod  anziani,  qui  sunt  vel  erunt  prò  societatibus  Ar- 
morum et  Ar(ium,  bona  fide,  sine  fraude  teneantur  proponere 
ante  ministrales  societatum  et  coram  illis  qui  congregarentur  cum 
eis  ea  que  crederent  vel  scirent  esse  cum  maiori  honore  socie- 
tatum; et  illi  qui  consilliabuntur  eis  bona  "fide  teneantur  consil-  5 
liari  in  omnibus  et  singullis  ut  magis  crediderint  esse  statum  et 
honorem  societatum  et  comunis  Bononie. 

Vini.    Quod  anqiani  et  omnes  socibtatbs  habeant  statutum. 

STATUIMUS  quod  anciani,  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt,  ha- 
beant unum  spetiale  statutum  in  quo  contineantur  onmia  sta- 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  J09 

tuta  generallia  Armorum  et  Ardum;  et  omnes  sodetates  Àrmorum 
et  Ardum  hec  eadem  statuta  habere  debeant  bine  ad  exitum 
5  menssis  februari,  sub  pena  «xx.  soL  bon.  prò  qualibet  sodetate 
que  contra  fecerit;  et  nidùlhotoinus  habere  debeant  statuta.  et 
si  anziani  non  habuerint,  solvat  quilibet  nomine  banni  |  .xx.  soL  e  4  a 
bon.  ;  et  hec  teneantur  inquirere  anziani  et  condempnare,  si  contra 
hctam  fiierìt  repertum.  et  dieta  statuta  an^ianorum  debeant  poni 
IO  in  tabullis  ligneis  et  debeant  esst  rubrigata  et  miniata. 

X.    Db  nominibus  ministrallium  habbndis  in  scriptis. 

STATUIMUS  quod  anziani,  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt,  de- 
beant habere  penes  se  in  scrìpds  omnia  nomina  ministrallium, 
':tam  Artium  quam  Armorum. 

XL    De  rationb  R£DENDa  ab  anqianis; 

DB  ELIGEKDIS  IKQ.UISITORIBUS  RATIONIS. 

Statuikus  quod  anziani,  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt,  te- 
neantur reddere  rationem  quatuor  hominibus  qui  fiierint  ellecti 
cum  volumptate  ministrallium  prò  societatìbus,  et  qui  iurent  di- 
ctum  offifium  facere,  et  eos  inquirere  bona  fide  de  omnibus  de- 
5  nariis  et  rebus  que  ad  eos  pervenerint  ocasione  eorum  offidi,  infra 
,xv.  dies  postquam  exiverint  de  eorum  officio,  quorum  inqui- 
sitorum  unus  sit  prò  qualibet  quarterio,  duo  prò  Armis  et  totidem 
prò  Arrìbus»  et  unus  notarius.  et  si  quid  fraudulenter  aput  eos 
vel  apud  aliquem  eorum  fuerìt  repertum  remansisse  vel  habuisse, 

IO  seu  fraudulenter  aliquid  expendiderint  ipsi  omnes  vel  aliquis  eorum, 
ille  vel  illi  condepnentur  in  duplum.  et  dicti  quatuor  inquisitores 
elligantur  per  ministrales  societatum,  eundo  duo  ministrales  ad 
brevia  prò  qualibet  sodetate  infra  .xv.  dies  ab  ingressu  omnium 
an^anorum.    et  durent  dicti  inquisitores  tantum  per  tres  mensses 

15  in  offido,  et  teneantur  inquirere  omnes  an^ianos  qui  fuerint  in  illis 
tribus  menssibus  proximis  preterìds,  si  anziani  fecerint  aliquam 
baratarìam  seu  premium  vel  aliquid  loco  pre^  acepissent»  ipsi  vel 
aliquis  prò  eis,  prò  aliquo  facto  seu  negodo  contra  eorum  offi* 


5  IO  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

cium  et  contra  statutum  et  reformationes  consillionim.    et  si  re» 
pererìnt  contra  factum  esse  in  aliquo  per  aliquem  eorum,  condem*  20 
pnent  eum  in  duplum  eius  quod  recepisset,  et  insuper  centum  sol. 
bon.  nomine  banni;  et  ab  inde  in  antea  non  sit  an^ìanus. 

XIL    Db  sigillo  ancianorum. 

STATUiMUS  quod  anziani  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt  habeant 
unum  spettale  sigillum  prò  societatibus,  in  quo  beatus  Petrus 
sit  piaus  cum  clavibus  in  manibus,  quod  sit  de  ottone  ;  et  cum 
dicto  sigillo  aliqua  littera  sigilarì  non  possit,  nisi  fiierìnt  presentes 
an^ni  omnes  vel  malor  pars.  5 

XIII.    Db  ANgiANis,  oyoD  kon  intbrcbdant 

VBL  PIGNORA  DBNT  PRO  ALIQ.UO. 

ORDINAMUS  quod,  SÌ  aliquis  vel  aliqui  societatum  Armorum  et 
Artium  habuerint  Inter  se  verba  iniuriosa,  unde  sint  eis  vd 
ei  precepta  pignora,  quod  aliquis  non  possit  nec  debeat  durante 
suo  officio  intercedere  vel  pignus  dare  seu  iurare  prò  aliquo  pre- 
dictorum.  5 


XIIII.    De  sapibntibus  dandis  a  societatibus, 

AD  hoc  ut  mellius  et  subtillius  possit  provider!  in  magnis  ne- 
gottis  que  pervenerint  ad  an^ianos,  super  quibus  habeant 
deliberare  et  habere  consillium  sapientum,  statuimus  quod  anziani 
e.  4  •  qui  prò  tempore  fiierint  infra  menssem  |  ab  introitu  eorum  officii 
&ciant  sibi  dari  et  consignari  in  scriptis  a  ministrallibus  societatum  5 
prò  qualibet  societate  unum  de  melioribus  et  sapientioribus  ac  lega- 
liorìbus  cuiuslibet  societatis,  qui  sint  sine  suspicione  in  aliquo  ne- 
gotio  quod  tractare  possent:  cum  quibus  debeant  deliberare  et 
consillium  habere  super  his  que  coram  eis  proposuerint,  et  se- 

Zini,  5.  fiiciant  manca  nel  cadm      6.  Cod.  qua 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  511 


IO  cundum  eorum  consillium  procedere;  qui  consilliarii  non  sint  mi- 
nistrales  alicuius  societatis;  ita  tamen  quod  nichil  firmare  possint, 
nisi  primo  habita  licenda  a  ministrallibus.  et  omnes  ministrales 
Artium  et  Armorum  et  consilliarii  ellectì  iurare  debeant  de  novo 
consiliari  bona  fide>  et  credentìam  tenere  et  venire  ad  locum  or- 

15  dinatum. 

XV.      De  pena   ANQIANIy  QJJl  FECERIT   CONTRA  STATUTUM. 

STATUiMUS  quody  si  anziani  vel  aliquis  eorum  qui  prò  tempore 
fiierìt  contrafecerit  in  aliquo  statuto»  solvat  quilibet  eorum 
•c.  sol.  bon.  prò  quolibet  statuto  communi  societatum  Artium  et 
Armorum. 

XVL    De  pena  illorum  qui  se  congregaverint 

ET   NON   FUERINT   REQUISITI. 

STATUIMUS  quod  in  aliqua  congregatione  facta  ab  an^anìs  et 
eorum  mandato  aliqui  non  congregentur,  nisi  illi  qui  citati 
fiierìnt  et  requisiti  ;  et  si  aliqui  congregarentur,  precipere  debeant 
anziani  quod  recedant  et  separent  se  inde,  et  si  fuerit  de  socie- 
5  tatibus,  solvat  quilibet  prò  banno  .x.  soL  bon.  quociens  contra 
predicta  fecerit;  et  qui  non  fuerint  de  societatibus,  cum  obprobrio 
expellantur. 

XVII.      De  STATUTIS   SOCIETATUM  EMENDANDIS. 

STATUIMUS  quod  anziani,  qui  prò  tempore  fuerint,  debeant  ha- 
bere  consillium  cum  ministrallibus  societatum  et  cum  aliis,  si 
eis  videbitur,  de  statutis  societatum  emendandis  et  faciendis  et  per 
quos  et  secundum  eorum  consillium  procedere,  et  fiat  ellectio 
5  compositorum  statutorum  ante  festum  omnium  santorum  vel  post 
per  tres  dies.  et  dicti  compositores  teneantur  diaa  statuta  com- 
ponere  et  emendare  et  eorum  offitium  ezplere  de  mensse  no- 
vembris. 


512  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


XVIII.    De  aiutorio  dando  ministralibus 

AD   BANNA  RECUPERANDA. 

STATUIMUS  quod»  si  aliquis  ex  societaribus  cedderìt  in  aliquo 
hanno  sue  societatis,  et  illut  solvere  recusaverit,  et  ministraies 
illius  societatis  venerìnt  coram  an^ianis  petere  quod  cogant  illum 
condempnatum  ad  illut  bannum  auferendum  et  solvendum,  an- 
ziani teneantur  eum  talliter  cogere  quod  illut  bannum  solvat;  et  5 
hoc  teneantur  facere  anziani  infra  .xv.  dies  postquam  ab  eo  pò* 
stulatum  fuerity  in  banno  .xx,  sol.  imperiallium. 

XVIIIL    Quod  societatbs  durent  et  bonum  statuu  habeant; 

ET  m  STATUTIS  PONATUR. 

STATUIMUS  quod  anziani  societatum  Argium  et  Armorum  infra 
.xv.  dies  postquam  ellecti  fuerìnt  compositores  statutorum  com- 
munis  Boilonie  teneantur  iuramento  dare  operam  bona  fide,  quod 
in  statutis  communis  Bononie  ponatur,  quod  potestas  Bononie  te- 
neatur  talliter  facere  quod  societates  tam  Armorum  quam  Ar^ium  5 
durare  debeant  et  bonum  statum  habere;  et  illi  qui  preerunt  ad 
facienda  statuta  communis  Bononie  qui  erunt  de  sodetatibus  Ar- 
morum et  Ar^ium  teneantur  statuta  ab  an^ianis  eis  data  volum- 
ptate  popuUi  in  scriptis  legere  et  legi  facere,  et  ponere  in  consilUo 
communis  Bononie.  et  de  bis  teneantur  in  omnibus  prò  posse  et  io 
sine  volunptate  consilliì  procedere;  quod  si  facere  recusaverìnt,  prì- 
ventur  a  socieutibus  Armorum  et  Artium. 

<^'^^  XX.      De  eo   QUI   FUERIT   EXPULSSUS   DE  ALIQUA  SCaET^TE 

PRO   MALEFICIO,   ET   DE   CAMBIO   FACIENDO. 

STATUIMUS  quody  si  aliquis  frierit  expulssus  de  aliqua  societate 
prò  aliqùo  maleficio  facto,  in  alia  non  recipiatur,  nisi  volum- 
ptate  illius  societatis  de  qua  esset  expulssus  :  eo  salvo,  quod  una 

XVini,  IO.  Cod.  omette  in 


STATUTO  QENERALE  DEL  JifCCXl-VIIL  ^IJ 

spctetas  cum  alia  possit  socium  vel  socios  de  eorum  volumptate 
5  cambire»  tam  societatum  qvatn  sociorum  de  quibus  cambium 
fieret  et  si  aliquis  fuerit  in  aliqua  sodetate  Armorum  que  non  sint 
de  quarterio  in  quo  habitat,  liceat  sibi  ezire  de  ipsa  societate,  dum- 
modo  iatret  in  aliam  societatem  iliius  quaitsrii  in  quo  habitavit. 

XXI.    Db  concordia  facienda  imtbr  socios  societatum. 

STATUiMUS  quod,  si  aliqua  discordia  esset  vel  fuerit  inter  unam 
societatem  et  aliam  Armorum  et  Arfium,  quod  anziani  et  illi 
qui  erunt  vel  essent  prò  societatibus  teneantur  eos  concordare  in- 
simul  bona  fide,  sine  fraude:  et  ipsi  teneantur  stare  ad  eorum 
5  Tolumptatem  et  mandatum. 

XXII.    De  pena  illorum  q.ui  citati  fuerint 

ET  non   CONGREGAVERINT  SE. 

STATUIMUS  quod  quicumque  citatus  fuerit  a  nuntiis  societatum 
Armorum  et  Ar^ium  ut  congregare  se  debeat  ad  aliquem  locum, 
quod  ipse  congregare  debeat  se  ea  bora  qua  dictum  fuerit,  nec 
inde  se  separare  sine  licentia  illorum  qui  sunt  vel  erunt  prò  so- 
5  detatibus.  et  qui  contra  fecerit  solvat  qualibet  vice  prò  banno  .xii. 
bon.:  quod  bannum  teneantur  ei  aufFerre  anziani  in  secunda  do- 
minica  cuiuslibet  meassis,  dummodo  referat  nundus  eos  citasse 
et  invenisse,  et  hoc  adinpleatur  infra,  xv.  dies  post  coadunatio- 
nem.  et  quilibet  piinistralis  et  quilibet  alius  dictarum  societatuiii 
IO  teneatur  sacramento  habere  secretum  quod  sibi  preceptum  vel  im- 
posìtum  fuerit  in  credentia  :  et  qui  contrafecerìt  solvat  prò  banno 
.XX.  sol.  bon. 

XXIII.    De  msiGNis  et  armis  societatum  habbndis. 

STATUIMUS  quod  quilibet,  qui  est  vel  erit  de  societatibus  Armo- 
rum, teneatur  habere  omnia  arma  et  insignia  sue  societatis, 
tam  illi  qui  erunt  pedites,  quam  illi  qui  erunt  equites,  um  in  sellis, 

XXUIf  3-  OuL  eqnes 

Statuii  boio^neti.   Voi.  H.  33 


514  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

quarn  in  dipeis  et  elmis:  et  ea  semper  ut  alii  sodi  portent  in 
exerdtu  et   cavalcatisi  vel  etiam  in  d vitate,  si  necesse  fuerìt:  5 
equos  inteiligimus  impositos  prò   communi,     et  si  quis  contra 
fecerit,  solvat  nomine  pene  et  bani  .xx.  sol.  bon.,  prò  pedite,  et 
•XL.  sol.  bon.  prò  milite:  que  pena  perveniat  in  ìUa  sodetate 
de  qua  erìt,  nec  aliquo  modo  possit  remitti.    et  anfani  et  mini- 
strales  societatum  teneantur  dare  fortiam  illis  ministrallibus  so-  io 
cietatis  de  qua  erit  ad  dictam  condempnationem  solvendam.    et 
ministrales  sodetatum  Armorum  teneantur  precise  rimari  omnes 
socios  eorum  in  omni  exercitu  generali  infra  quartum  dìem  post- 
quam  exercitus  fuerìt  hospitatus,  in  banno  .xl.  sol.  bon.  prò  quo- 
c.  6b       libet  ministrali;  et  qui  non  ||  habuerit  et  non  portaverit  predicta  15 
insignia  ut  dictum  est,  condempnetur,  et  non  possit  esse  ministralìs 
nec  confalonerìus,  nec  etiam  angianus. 

XXIIII.    De  nuntiis  habendis. 

STATUiMUS  quod  societates  Armorum  et  Ar^ium  teneantur  ha- 
bere  duos  nuntios,  qui  faciant  congregar!  socios  et  ambaxatas 
societatum  debeant  facere;  et  habeant  vestes  consuetas;  et  feudum 
denariorum  communiter  inter  eos  dividatur. 

XXV.      ItEM,   de  NUNTIIS   ET  EORUM   FEUDO. 

ITEM,  statuimus  quod  nuntii  societatum  Armorum  et  Ar^um  qui 
sunt  vel  prò  tempore  erunt  debeant  habere  a  qualibet  sodetate 
quinque  sol.  bon.  prò  eorum  feudo;  et  unus  ex  dictis  nuntiis  did'* 
mus  quod  habeat  prò  tempore  quo  esset  in  exercitu  et  cavalcatis 
unum  ronginum  de  suo;  et  habeat  a  sodetadbus  .xviii.  bon.  prò  5 
quolibet  die  ;  et  anziani  qui  prò  tempore  erunt  teneantur  recupe- 
rare feudum  nuntiorum  et  denarios  cavalcatarum,  sì  in  aliqua  ve- 
nerint,  infra  tres  mensses  ab  eorum  introytu,  et  de  hoc  nullam 
petant  absolutionem;  et  nisi  fecerìnt,  solvant  de  suo.  qui  nuntii 
debeant  convocare  ministrales  et  consiliarìos  societatum  omnium  io 

XXniI,  4.  Cod.  omette  inter       XXV,  7-8.  Cod,  venerit 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVffl.  515 

Armorum  et  Ar^ium,  quocienscumque  fuerìt  eis  preceptum  ab 
an^ianis  vel  ab  aliquo  eorum  ad  ipsorum  volumptatem  ;  qui  si 
non  venerint,  tunc  debeant  denuntiare  an^ianis  ;  et  facere  omnes 
alias  anbazatas  sibi  a  diais  an^ianis  iniuntas,  et  que  ezpedierint 
^5  prò  popuUo  Bononie  prò  eorum  officio  bona  fide»  non  recipiendo 
pretium  aliquod,  preter  id  quod  eis  concessum  est;  et  quod  positum 
fuerìt  in  credentia  secretum  habere.  item,  nuntii  teneantur  et 
debeant  semper  portare  et  habere  cum  eis  in  qualibet  congrega- 
none  angianorum  calamarìum  cum  inclostro  et  pennam  prò  scrì- 
vo bendo,  in  bano  .v.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice  non  habuerìnt,  quod 
bannum  eis  aufferre  anziani  teneantur. 

XXVI.    De  pigngre  non  vetando  nuntiis  ancianorum. 

STATUIMUS  quod  nullus  debeat  vetare  pìgnus  nuntio  ancianorum, 
in  banno  .v.  sol.  bon.    et  teneatur  sacramento,     et  valleat 
ab  hodie  in  antea. 

XXVII.    De  aiutorio  dando  hominibus  societatis. 

STATUIMUS  quod,  si  quis  est  vel  erit  in  societatibus  Armorum 
vel  Ar^ium,  et  in  suo  iure  petierit  adiutorium  et  consillium 
sibi  dari  ab  an^ianis  seu  ministrallibus  vel  corporallibus  societa- 
tum,  vel  ab  ipsis  hominibus,  quod  anziani  et  ministrales  et  omnes 
5  homines  ipsarum  societatum  teneantur  dare  ei  adiutorium  et  con- 
silìum,  et  eum  mantenere  in  suo  iure,  ad  honorem  communis 
Bononie. 

XXVIII.    De  penis  illius  qui  tractaret  vel  ordinaret 

DESTRUCTIONEM   SOCIETATUM. 

STATUIMUS  quod,  si  aliquis  vel  aliqui  de  societatibus,  qui  sunt 
vel  erunt,  cum  aliquo  vel  aliquibus  aliquo  tempore  tractaret 
vel  ordinaret  seu  tractarent  vel  ordinarent  aliquo  modo  vel  sub 
aliquo  ingenio  quod  societates  Armorum  vel  Artium  destrueren- 


5l6  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

tur,  aut  quod  Inter  eos  aliquis  éror  vel  malivolenda  debétet  orxrì,  5 
quod  solvat  nomine  pene  et  banni  .e.  lib.  bon.,  et  in  omnibus 
societatibus  denuntietur  qualiter  per  eum  vel  per  eos  esset  factum  ; 
et  postfnodum  in  aliqua  sodetate  Armorum  vel  Artium  esse  non 
debeat  uUo  modo. 

XXVIIII.      De  non  tONTIONANDO  NISI  SUPER  EO 

QUOD   PROPOSrrUM  ESSET. 

e.  7  A  Qtatuimus  quod  in  aliquo  Consilio  quod  peteretur  ab  an^ianis 
O  in  aliqua  congregatione  non  debeat  consiliari  per  aliquem, 
nisi  super  eo  tantum  quod  propositum  esset,  et  non  super  alio, 
nisi  de  licentia  an^ianorum  ;  et  qui  contra  fecerit  solvat  prò  banno 
.V.  sol.  bon.  prò  qualibet  vice,  et  hoc  semper  fiat  notum  con-  5 
tionatorìbus.  item,  in  aliqua  congregatione  faaa  vel  fadenda  per 
an^ianos  non  congionetur  aliquis  vel  sinatur  contionarì,  qui  non  stt 
de  societatibus  Armorum  vel  Ar^um  seu  de  arte  Campssorum  vel 
Mercatorum  et  ad  illam  congregationem  foret  spetialliter  vocatus. 

XXX.    De  conservando  eum  indempnem  qui  aliciuid  fecerit 

VOLUIIPTATE  MINISTRALLIUM. 

ORDiNAMus  quod  SÌ  anziani  qui  sunt  vel  prò  tempore  erunt 
vel  aliquis  alius  diceret  vel  faceret,  iret  vel  ordinaret  aliquid 
volumptate  ministrallium  Armorum  et  Artium,  omnium  vel  duarum 
partium,  et  aliquod  dampnum  pateretur  vel  substineret,  omnes  so- 
detates  et  quilibet  homo  dictarum  societatum  teneantur  vincullo  5 
iuramenti  illos  vel  iUum  indempnes  conservare  et  liberare  infra 
unum  menssem;  et  de  hoc  statuto  nulla  peti  possit  absolutio. 

XXXI.      De   SOLVENDIS   DEBITTIS   FACTIS   per  ANgiANOS. 

STATuiMUS  quod  omne  debitum,  quod  fiet  per  an^ianos  Armorum 
et  Artium  de  volumptate  ministrallium  et  corporallium  sode- 
utum  Armorum  et  Artium  vel  duarum  partium,  debeat  solvi  per 

XX vili,  5.  aut]  Cod.  an       XXX,  6.  illam]  Cod.  illos 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVUI.  517 


omnes  homines  societatum  infra  duos  menses  postquam  debitum 
5  factum  esset;  et  hoc  sit  precisum,  ita  tamen  quod  ìlle  qui  solverìt 
sìt  absolutus  prò  sua  parte,  et  si  solverit  in  Artibus,  non  solvat 
in  Armis,  nec  e  x:onverso;  teneatur  tamen  dare  for^iam.  quod 
qui  volet  solvere,  solvat  ministrallibus  partem  suam. 

XXXn.    Quod  ministrales  obediant  preceptis  ANgiANORUM. 

STATUIMUS  quod  quilibet  ministralis  dictarum  societatum  et  omnes 
homines  teneantur  obedìre  preceptis  an^anorum,  et  quicumque 
et  quecumque  sodetas  contra  faceret  solvat  bannum  ad  volumpta* 
tem  an^ianorum. 

XXXin.    Quod  aliqua  soaETAS 

NON    PRIVETUR    A    CONSILIIS    SOCIETATUM. 

StatuimCs  quod  nulla  societas  Armorum  vel  Artium  prìvetur 
a  consiliis  et  credendis  societatum  Armorum  et  Artium  que 
fient  per  an^ianos;  illas  sodetates  intelligimus  que  sunt  sub  an^ianis. 

XXXIIIL    De  renovatione  sacramentorum  et  pena  illius 

QUI  noluit  renovare. 

STATUIMUS  quod  quilibet  sodetatum  Armorum  et  Artium  debeat 
renovare  sacramentum,  secundum  quod  suus  ministralis  reno- 
vavit  et  iuravity  excepcis  illis  qui  non  faciunt  sequimentum  pote- 
statis*  et  qui  renovare  et  iurare  noluerit  solvat  nomine  banni 
5  societati  de  qua  est  .e.  sol.  bon.  et  plus  albitrio  an9Ìanonim.  et 
anziani  teneantur  inquirere  predicta»  et  si  dieta  renovatio  facta 
fuerìt.  et  anfiani  teneantur  dare  operam  cum  potestate,  et  fortiam 
et  adiutorium  etiam  sine  potestate  per  eos»  ad  predictam  condem- 
pnationem  solvendam  et  exigendam.  et  de  societate  sit  expulssus, 
IO  nec  in  alia  societate  Armorum  et  Artium  de  cetero  recipiatur.  et 
hoc  statutum  dicimus  habere  locum  ab  hodiemodie  in  antea  sem- 
per  in  fucturum.  factum  sub  anno  Domini  millesimo  .ccxxxiii., 
tempore  regiminis  domini  liberti  Vicecomitis  Bononie  potestatis» 
indictione  sexta,  die  .xi.  exeunte  novembri. 


5l8  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


e-  7  ■  XXXV.      QOOD   MINISTRALES  NON  MITANT   LOCO   SUI 

AD   CONGREGATIONEM  ALIQ.UEM. 

STATUiMUs  quod  mbistrales  loco  sui  in  rongregatìonem  aliquam 
alium  mittere  non  debeant,  seu  cum  eis  vel  cum  eo  ducere, 
sine  volumptate  an^ianorum,  in  hanno  .v.  sol.  bon.  prò  quolibet 
ministrali  prò  qualibet  vice. 

XXXVI.    Quod  socibtates  Armorum  et  Artium 

SINT   UNUM  ET  IDEM. 

Statuimus  quod  amodo  societates  Armorum  et  Artium  sint  unum 
et  idem,  que  sunt  sub  an^ianis,  et  idem  sacramentum  faciant; 
et  ad  ellectionem  an^ianorum  vadant  omnes  Armorum  et  Artium. 

XXXVII.    Quod  aliquis  ex  societatibus  non  faciat  iniuriam 

ALICUI  SOCIORUM. 

STATUIMUS  quod  aliquis  ex  sociis  societatum  Armorum  vel  Artium 
non  debeant  facere  aliquam  iniuriam  vel  nocimentum  aliquibus 
dictarum  societatum,  scilicet  lacere  cum  uxore  et  sorore  sua  vel 
filia,  vel  ipsum  vulnerare,  aut  interficere  patrem  vel  filium  vel 
fratrem,  vel  similia  dictis  facere.  et  qui  contra  fecerit  expellatur  5 
de  societatibus  et  puplicetur  in  dictis  societatibus;  et  postea  in 
aliquibus  ex  diais  societatibus  non  recipiatur,  nisi  fuerit  ad  vo- 
lumptatem  ofFenssi. 

XXXVIII.    De  trahendo  ad  potestatem  cum  armis 

TEMPORE   RUMORIS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  quilibet  homo  societatum  Armo- 
rum vel  Ar(ium  civitatis  Bononie  teneatur  vincuUo  iuramenti 
ire  et  trahere  ad  potestatem  vel  eius  vicarium  cum  armis  et  sine 

XXXV,  s.  Bea  cum]  Cod,  lecDin 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  519 

armis  ad  volumptatem  et  mandatum  ipsius,  nec  inde  se  debeat 

5  separare  sine  licentia  et  mandato  ìpsius,  quociens  fuerit  opportu- 

Qum  prò  aliqua  rixa  vel  rumore;  nìsì  haberet  rixam  cum  an^ianis. 

XXXVini.    De  non  nAHENDO  ad  rumorbm  alicuius  magnatis. 

STATUiMUS  quod  nemo  de  aliqua  societate  Àrmorum  et  Artium 
civitatìs  Bononie  vadat  seu  trahat  ad  rixam  seu  misclantiam 
vel  rumorem  alicuius  magnatis;  et  qui  contra  fecerìt  puniatur  in 
decem  libris  bon.  et  plus  albitrio  an^ianorum.  item>  dicimus  in 
5  bis  qui  sociaverìnt  aliquem  vel  aliquos  magnates  ad  curiam  vel 
alibi  occasione  alicuius  rixe  vel  rumoris.  et  de  bis  inquirendis 
teneantur  anziani  precise  et  condempnationes  recuperare. 

XXXX.    De  non  trah^ndo  cum  armis  ad  rumorem 

AD   DOMUM  alicuius  MAGNATIS. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  nuUus  de  societatìbus  Armorum 
vel  Artium  civitatis  Bononie  ire  debeat  vel  trahere  vel  mitere 
modo  aliquo  cum  panceria,  spata,  maglata  vel  bracatola  vel  cum 
aliquìbus  armis  ad  domum  alicuius  habentis  rixam  vel  facientis 
5  coadunationem  vel  ad  aliquem  rumorem,  nec  de  sua  contrata  exire 
et  ire  in  aliam  ad  rixam  vel  adunantiam.  et  qui  contra  fecerìt 
solvat  prò  banno  .x.  libras  bon.  quociens  contra  fecerìt.  si  vero 
iret  et  traheret  cum  scuto,  capello  non  armorum  sue  societatis, 
licet  cum  aliis  armis,  solvat  nomine  banni  quotiens  contra  fecerìt 

IO  .XXV.  libras  bon.     si  vero  iret  et  traheret  cum  armis  et  insignis 
sue  societatis,  solvat  nomine  banni  .l.  libras  bon.  quociens  contra 
fecerìt,  nisi  esset  suus  spetialis  casalis.    sed  trahere  |  debeat  ad  potè-      e.  8  a 
statem  Bononie  vel  vicarium  qui  prò  tempore  fuerit  vel  alibi  ubi 
fuerìt,  de  volumptate  diete  potestatis  vel  vicarii.     et  hoc  inquirere 

15  anziani,  consules,  ministrales  debeant  qui  prò  tempore  fuerìnt, 
infra  menssem  postquam  eis  fuerìt  denuntiatum,  et  dictum  bannum 
et  penam  exigere  et  aufferre  teneantur;  quarum  medietas  sit  ac- 

XXXX,  8.  capello  non  armorum]  Gii  Stat.  Bolognesi  (ed.  Frati,  II,  98),  hanno 
capeDo  o  capellita  taorum  armorum       la.  sed]  Cod.  ai 


pò  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

cusantis  et  alia  angianorum  sit  et  consuUum  et  minìstrallium  so- 
cieutis  de  qua  fuerit  malefactor.  et  anziani  dent  operam  toto 
posse  quod  potestas  teneatur  facere  predicta  omnia  observarì  fir-  20 
miter,  et  dare  fortiam  eis  ad  predicta  banna  ezigenda  et  recipe* 
randa»  et  quod  predicta  in  statuds  communis  Bononie  ponantur. 
item,  quod  anfani  teneantur  elligere  per  contratas  illos  homines 
quos  videbitur  eis»  de  dictìs  societatibus,  qui  iurent  accusare  omnes 
contrafacientes  semoto  hodio  et  hamore,  et  predicti  accusatores  25 
in  credentia  teneantur.  et  an9iani  teneantur  diligenter  inquirere 
veritatem,  et  sdre  qui  fuerunt  ilii  qui  cum  armis  et  sine  annis 
traxerunt  vel  iverunt  ad  rumorem  vel  misclantiam  seu  ad  domum 
alicuius  magnatis,  et  facere  scribi  nomina  eorum,  et  auflFerre  eis 
bannum  ordinatum  secundum  formam  statutorum.  et  anziani,  3^ 
si  non  fecerìnt,  solvat  quilibet  .xx.  solidos  bon.  imperìallium,  et 
inquisitores  racdonis  hoc  diligenter  inquirant,  et  idem  et  eodem 
modo  facere  teneantur  in  hiis  qui  irent  vel  sociarent  aliquem  vel 
aliquos  ad  curìam  communis  Bononie  vel  alibi  per  dvitatem. 

XXXXI.    De  lbgendo  nombn  et  cogkombn  illius 

QUI   VOLUERIT    INTRA&E  SOCIETATBM. 

STATUiMUS  et  ordinamus  quod  de  cetero  aliquis  non  recipiatur 
in  aliqua  societate  Armorum  civitatis  Bononie,  nisi  primo  no- 
men  et  cognomen  ipsius  lectum  fuerit  coram  ministrallibus  Artium 
et  Armorum  ad  certum  locum  convocatorum^  et  nisi  placuerit 
decem  partibus  ibidem  presentium.  et  si  receptus  fuerit  contra  5 
predi  ctum  modum,  eius  receptio  non  valleat    et  sit  precisum. 

XXXXIL    De  societate  non  facienda  de  novo. 

STATUIMUS  et  ordinamus  quod  aliqua  societas  nec  aliqua  con- 
spirano  seu  aliqua  coniuratio,  vel  aliquid  aliut  quod  sodetas 
possit  appelari,  de  novo  in  dvitate  Bononie  deinceps  non  fiat 
modo  aliquo  vel  ingenio  quod  possit  excogitari;  et  si  facta  fuerit, 

i8-i9é  Cod.  focietatum 


STATUTO  GENERALE  DEL  MCCXLVIU.  J21 

5  in  numero  et  ordine  aliarum  societatum  non  recipiatur;  et  quod 
aliquis  qui  sit  de  sodetatibus  Armorum  non  possit  nec  debeat 
aliqua  arma  alicuius  societatis  de  novo  fadende  facere  nec  portare, 
nisi  arma  sue  sodetatis.  et  qui  contra  fecerit  solvat  nomine 
banni  .l.  lib.  bon.;  et  anziani  qui  fìierìnt  prò  tempore  |  teneantur       e  8b 

IO  dare  operam  cum  potestate  quod  predi  età  fiant  et  atendantur  et 
ponantur  in  statutis  communis  Bononie,  et  sit  predsum;  salvo 
quod  sodi  sodetatum  Axmorum  possint  se  cambire  ad  invicem 
secundum  statutum  quod  ioquitur  de  cambio  faciendo.  et  cepe- 
runt  habere  locum  currente  anno  Domini  .mccxlvi.,  die  .xv.  in- 

15   trante  iunio. 

XXXXIII.    Quod  ellectio  ad  statuta  goioiunis  Bonomie 

SIT  DE  AKTIBUS  MINUTIS. 

STATUiMUS  quod  nuUus  elligatur  ad  statuta  communis  Bononie 
componenda,  nisi  sit  vere  de  illis  artibus  minutis  que  sunt 
sub  an^ianis  et  illam  artem  tunc  operetur.    et  si  ellectio  contra 
dictam  formam  facta  fiierit,  anziani  dent  operam  quod  illa  talis 
5   cassetur,  et  ut  predicta  ponantur  in  statutis  communis  Bononie. 

XXXXIIII.    Quod  aliquis  non  vadat  ad  parlamentandum 

CUM  iNiMias  Bononie. 

STATUIMUS  quod  fiat  et  detur  opera  per  an^anos  quod  nullus 
vadat  ad  confinia  vel  alibi  ad  contionandum  vel  parlamen- 
tandum cum  inimicis  communis  Bononie.    et  de  hoc  dent  operam 
anziani  ut  ponatur  in  statutis  communis  Bononie  vel  ordinamentis. 
5   et  sit  precisum,  ita  quod  nullus  possit  ire  nisi  de  volumptate  po- 
testatis  et  consiUi  maiorìs. 

XXXXV.    Quod  Tuscani  possint  habere  offitia 

ET  esse  MINISTRALLES. 


s 


tatuimus  quod  anziani  dare  debeant  operam  quod  Tuscani 
qui  steterunt  per  decem  annos  in  civitate  Bononie,  quamvis 

Statutt  bologntit.  Voi.  n.  33* 


522  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


non  .ce.  libras  habeant  in  bonis  immobillibus,  possint  esse  de  Con- 
silio communis  Bononie  et  ministratesi  et  habere  officia  communìs 
Bononie,  ut  alii  cives  Bononie  ;  et  quod  hoc  ponatur  in  statutis  j 
communis  Bononie. 

XXXXVI.    De  sacramentis  faciendis 

PER   HOMINEM   SOCIETATUM. 

STATUiMUs  quod  anziani  qui  sunt  vel  prò  tempore  enint  faciant 
iurare  omnes  homines  societatum  Artium  et  Armonim,  iu 
quod  omnes,  qui  sunt  de  societatibus  Armorum,  iurent  ad  Arma, 
et  homines  Artium,  qui  non  sunt  de  societatibus  Armorum,  iurent 
ad  eorum  societatem.  et  hec  dieta  sunt  ut  nuUus  vadere  possit  5 
quin  faciat  sacramentum  renovationis  societatis,  ut  alii  eius  sodi 
et  ministrales  fecerunt,  per  aliquam  baratariam.  set  de  hoc  exci- 
pimus  illos  qui  non  faciunt  sacramentum  sequimenti  potestatis 
propter  tempus,  nec  tenentur  facere  personales  faciones,  quod 
dieta  sacramenta  facere  non  cogantur.  10 

XXXXVII.     Quod  aliquis  non  possit  esse  ministrallis 

ULTRA   QUAM  DE   UNA   SOaETATE.     . 

STATUIMUS  quod  amodo  non  possit  aliquis  esse  ministralis  ultra 
quam  de  una  societate:  ita  ut  si  erit  ministralis  prò  Armis, 
non  possit  esse  prò  Artibus,  vel  e  converso,  et  si  contra  predicta 
aliquis  facere  presumpserit,  et  oficium  receperit,  puniatur  in  .xx.  sol. 
bon.  et  anziani  teneantur  ipsos  cassare  et  bannum  sibi  aufferre.  5 

XXXXVIII.    De  picturis  palatii  communis  Bononib 

MANUTENENDIS. 

STATUIMUS  quod  anziani  modis  qui  bus  poterunt  dent  operam 
ad  manutenendum  picturas  olim  factas  in  palactio  communis 
Bononie  prò  facto  Rofeni  et  ne  destruantur;  et  quod  statutum 

XXXX V,  3.  Cod.  omette  de       XXXXVI,  6.  Cod,  societ. ,  che  potrebbe  anche  interpre- 
tarti per  socictitum      XXXXVII,  a.  Cod.  omette  prò 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVm.  J23 


factum,  quod  diete  pìcture  destruantur,  tollatur  et  canceletur  de 
5  lìbrìs  I  statutorum  communis  Bononie,  non  tamen  cum  rumore      e.  9  a 
armonim. 

XXXXVIIIL    Db  pane  venali  non  paobnoo 

IN   CIVITATE   BONONIB. 

■ 

STATUIMUS  quod  anziani  dent  operam  bona  fide  quod  nullo  modo 
fiat  panis  venalis  in  dvitate  Bononie  per  aliquam  personam, 
nisi  fieret  iuxta  ocasione  aprobata  a  toto  Consilio  vel  maiori  parte. 

L.    De  insignis  et  armaturis  hominum  conpinyum 

ET   BEROARIORUM. 

• 

STATUIMUS  quod  anziani  dent  operam  quod  in  Castro  Franco 
et  in  aliis  terris  confinnium  non  debeant  homines  ipsarum 
terrarum  et  locorum  habere  vel  portare  alia  insignia  de  armaturis, 
nisi  illa  que  fuerint  eis  concessa  et  designata  per  commune  Bo- 
5  nenie,    et  idem  fiat  in  beroeriis. 

LL    De  habitatoribus  et  custodibus  Castri  Franchi. 

ITEM,  dent  operam  quod  in  dicto  Castro  Franco  non  debeant 
stare  vel  habitare  aliqui,  qui  non  sint  de  dicto  castro  habita- 
tores  prò  communi  Bononie  vel  fuerint;  et  hec  fiant  non  ostante 
aliquo  statuto,     item,  quod  in  dicto  non  sint  custodes  prò  com- 
5   muni  Bononie,  nisi  fuerint  oriundi  de  civitate  Bononie  vel  in 
distrìctu,  ipsi  et  patres  eorum. 

LIL    Db  notario  elligendo  ad  scribendum  reformationes. 

STATUIMUS  quod  unus  notarius  elligatur  ad  scribendum  refor- 
mationes et  Consilia  an^ianorum  populi   Bononie  ad  brevia 
per  ministrales  societatum  Armorum  et  Artium  illius  quarterii, 

XXXXVIIII,  I.  Cod.  omette  modo       3.  Cod.  octsionem 


524  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

in  quo  tsst  debebit;  et  mutetur  singullis  sex  menssibus,  et  ade- 
quetur  per  quarteria,     et  sit  unum  breve  scriptum  tantum,     et  5 
habeat  ille  notarius  .xl.  sol.  bon.  prò  suo  feudo,  et  non  plus, 
sed  ille  notarius  ellectus  non  teneatur  nec  possit  cogi  dictum  offi- 
cium  recipere,  nisi  ad  suam  volumptatem. 


LUI.    De  pena  illius  qui  vulneraverit  aliovem 

OCASIONB  BLLECTIONIS   CONSILII  BOKONIE. 

STATUiMUs  quod,  si  quis  fiierìt  vulneratus  amodo  vel  offenssus 
in  personam,  quod  Deus  avertati  ocasione  ellectionis  hab  eo 
facte  de  Consilio,  quod  ille  qui  fecerit  vel  fieri  fecerit  puniatur 
ac  si  pacem  rupisset,  si  constiterit  de  maleficio  per  testes  vel  per 
violentas  presumptiones  ;  et  non  valeat  in  hoc  pax  aliqua  vei  5 
concordia,  et  hoc  statutum  ponatur  inter  statuta  conmiunis 
Bononie. 


LIIII.     Db  POssEssiONiBUs 

BT  BONIS   FORBNSSIUM  EXTIMAKDIS. 

STATUIMUS  quod  anziani  dent  operam  cum  potestate,  quod  bona 
et  possessiones  forenssium  alienigenorum,  tam  civium  quam 
non  civium,  que  non  sunt  extimate  in  communi,  eztimari  de- 
beant;  et  ipsi  extimare  ea  teneantur  infi'a  unum  menssem  ab 
ingressu  regiminis  potestatis  et  denuntiare,  et  extimare  omnia  5 
debita  et  eredita  ipsorum  et  que  sibi  debentur  ab  aliquo;  et  prò 
eis  solvere  collectas  et  alias  faciones  communis  Bononie,  nisi 
fuerint  illi  qui  scripti  sunt  in  libro  communis  Bononie,  qui  ve- 
nerunt  causa  artis  lane,  quibus  paaum  et  stamti  beneficium  ser- 
vetur.  et  nisi  predicti  extimaverint,  ut  dictum  est,  et  denuntia-  io 
verint,  exinde  non  sint  in  protectione  communis  Bononie,  nec 
redatur  eis  aliquod  ius,  et  omnes  eorum  debitores  sint  ex  tunc 
ab  eorum  debitis  et  omnibus  que  deberent  liberati  et  absoluti. 
et  hoc  statutum  ponatur  inter  statuta  conmiunis  Bononie. 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  525 


LV.     De  possessionibus  et  bonis  CLERICORUM  EXTIMANDIS.  c  9» 

ITEM,  anfìani  dent  operam  quod  bona  et  possessiones  clerìcorum, 
tam  forenssium  alienigenorum  quam  aliorum  clerìcorum  di- 
strictus  Bononie,  que  non  sunt  de  bonis  ecclesiarum,  vel  que 
separate  vel  separata  sunt  a  bonis  ecclesiarum,  extimari  debeant; 
5  et  ipsi  ea  extimare  teneantur  infra  unum  menssem  ab  ingressu 
regiminis  potestatis,  et  prò  heis  solvere  coUectas  communi  Bo- 
nonìe.  et  nisi  eztimaverìnt,  ut  dictum  est,  ex  tunc  non  sint  in 
protectione  communis  Bononie  et  non  fiat  eis  aliquod  ius,  et  omnes 
eorum  debitores  hab  eorum  debittis  sint  liberati  et  absoluti.  idem 
IO  dicimus  de  bonis  conversorum  separatis  a  bonis  ecclesie,  de  hoc 
autem  statuto  excipimus  scolares  existentes  Bononie  in  Studio 
Htterarum  possessiones  habentes.  et  hoc  statutum  ponatur  in 
statutis  communis  Bononie, 

LVI.    De  pokbndis  per  se  in  .xxv.  illos 

aUI  NON  SUNT  DE  SOCIETATE« 

STATUiMus  quod  anziani  dent  operam  quod  illi  qui  non  fuerunt 
de  societatibus  Armorum,  ponantur  per  se  in  .xxv.  separatim 
ab  alliis  societatum.  et  quìlibet  .e.  habeant  unum  capitaneum 
cum  una  banderia,  que  habeat  spetiale  signum. 

LVII.    De  aRCLA  per  commune  Bononie  reficienda 

CUM  destruitur. 

ITEM,  dent  operam  quod  ministrales  contratarum  non  cogantur 
reficere  circlam,  cum  destruitur;  sed  per  commune  Bononie 
reficiatur. 

LVIIL    De  feudo  notarii  compositorum  statutorum, 

STATUIMUS  quod  notarius  qui  nunc  est  vel  fuerit  ad  emendanda 
et  scribenda  statuta  populi  Bononie  et  angianorum  habere 
debeat  et  recipere  prò  suo  feudo  a  qualibet  societate  Armorum 


526  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

et  Artium  .xii.  bon*,  quos  denarìos  ei  solvere  teneantur  anziani, 
si  habuerìnt,  vel  penes  ipsos  fuerìnt  de  condempnadoiiibus;  alio-  5 
quia,  si  non  fuerint  vel  habuerìnt,  solvatur  ei  a  predìcds  sode- 
tatibus,  ut  dictum  est.  et  prò  bis  teneatur  diaus  notarius  dieta 
statuta  scrìbere  et  exemplare  et  rubrìcare  et  miniare,  et  £icere 
poni  et  ligarì  in  tabullis  ligneis. 

LVIIII.      D£   REDITTU   PISCIUMy  OLEI,  FRUCTUUM  ADQ.UE   FERKI. 

STATUiMUS  quod  anziani  dent  operam  quod  de  soma  piscium 
que  portabitur  extra  civitatem  vel  extra  districtum  Bononie 
solvantur  communi  Bononie  .x.  soL  bon.  a  portante,  item,  de 
centonario  olei  .111.  soL  bon.  a  portante,  item,  de  cumi  fru- 
ctuum  .X.  sol.  bon.,  de  soma  .xn.  bon.  a  portante;  dummodo  5 
non  sint  castanee,  ficus  vel  nuces.  item,  de  soma  ferri  .v.  sol. 
bon.,  de  centonario  .xv.  bon.  a  portante;  et  hoc  de  ferro  habeat 
locum  servato  pacto  passageriorum.  et  hec  solvantur  communi 
Bononie,  si  contingerit  predicta  portari  extra  civitatem  vel  distri- 
ctum; nec  possit  portare  predicta  vel  aliqua  ex  eis  sine  bulla  vel  io 
sigillo  ad  hoc  ordinato,  et  de  hoc  excipimus  omnes  socios  no- 
stros  de  Romagna,  qui  portare  possint  omnia  supradiaa,  dum 
non  sint  contra  bannum,  sine  litera  vel  sigillo,  et  hoc  ponatur 
in  statutis  communis. 


s 


LX.      QUALITER    CONFALONERII   ET   HOMINES   SOCIETATUM 
TRAHERE   DEBEANT  AD   POTESTATEM. 

TATUIMUS  quod  tempore  cuiuslibet  rumoris  facti  in  dviute 
e.  IO  A  |3  Bononie,  per  quem  sonaverit  |  campana  communis,  vel  edi- 
ctum  fuerit  per  potestatem,  per  nuntium  vel  preconem,  quilibet 
confalonerius  cuiuslibet  societatum  teneantur  cum  confalone  sue 
societatis  trahere  et  venire  ad  locum  ordinatum  per  suam  sode-  5 
tatem;  et  quilibet  de  dieta  societate  teneatur  trahere  et  venire  ad 
predietum  locum  cum  armis  sue  sodetatis,  ubi  erìt  dictus  con- 
falonerius. et  predietus  confalonerius,  et  qui  cum  eo  erunt,  te- 
neantur trahere  ad  domum  communis  vel  alibi  ubi  potestas  fiierìt. 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  527 

IO  et  non  alibi,  et  inde  se  non  separare  sine  licentia  potestatis.  et 
quelibet  societas  debeat  ordinare  locum  ubi  confalonerius  trahere 
debeat  tempore  rumoris. 

LXI.      QUOD   ALIQyiS   NON  POSSIT   ESSE  ANCIANUS 
INFRA   DUOS  ANNOS   COMPLETOS, 

STATUIMUS  quod  deinceps  nullus  debeat  nec  possit  esse  an^ianus 
prò  aliqua  societate  tam  Artium  quam  Armorum  inter  duos 
annos  expletos  postquam  intraverit  societatem.  et  habeat  locum 
tam  in  preteritis,  sive  in  illis  qui  intraverunt  aliquam  societatem 
5  a  duobus  annis  citra,  quam  in  fucturis.  et  anziani  teneantur  hoc 
inquirere  diligenter;  et  si  invenerint  aliquem  vel  aliquos  contra 
dictum  modum  recepisse  an^ianariam,  illum  vel  illos  teneantur 
removere  ab  officio  an^ianarie,  et  ellectio  de  ipso  facta  sit  ipso 
iure  nulla;  et  sit  precisum;  et  habeant  locum  in  presenti  ellecdone. 

LXII.    De  habendis  iurisdictionibus  Medicine  et  Argelate, 

Cervie  et  comitatus  Ymole. 

STATUIMUS  quod  anziani  qui  prò  tempore  fuerint  teneantur  pre- 
cisse  dare  operam  cum  efectu  toto  posse  eorum  bona  fide 
cum  potestate  Bononie,  quod  commune  Bononie  habeat  et  habere 
debeat  omnia  iura  et  omnes  iurisdictiones,  quas  Ecclesia  Romana 
5  sive  dominus  papa  habet  in  Cervia  et  districtu  Medicine  et  Argelate, 
et  omnia  iura  et  iurisdictiones  quas  ipsa  Ecclesia  Romana  seu 
dominus  imperator  vel  imperi um  habet  in  Cervia  et  eius  districtu^ 
et  in  omnibus  terris  comitatus  Ymole.  et  de  dictis  iurisdictionibus 
et  iuris  communis  Bononie  habeant  privilegia  a  personis  superius 
^5  memoratis. 

LXIIL    De  modis  inveniendis 

de  ELLECTIONE   CONSILLII  BONONIE   DE   CETERO   FACIENDA. 

STATUIMUS  quod  anziani  precise  teneantur  dare  operam  cum 
efectu  quod  potestas  Bononie  infira  duos  mensses  ab  ingressu 
^ui  regiminis  debeat  cum  Consilio  an^ianorum  populi  et  consuUum 


528  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


e.    lOB 


Mercatorum  et  Campssorum  Bononie  ellìgere  .xl.  homines  huìus 
dvitatis,  boaos  et  legales,  scilicet  .xx.  de  mdorìbus,  .x.  de  una-  5 
quaque  parte,  et  .xx.  de  popularìbus;  qui  omnes  cum  dieta  po- 
testate,  et  cum  an^ianìs  et  consullìbus  supradictis,  debeant  ìnve- 
nire  et  esaminare  .iiii.   modos  quos  eis  videbitur  de  ellecdone 
consilìi  Bononie  facienda,  et  illos  quatuor  modos  postea  reducere 
ad  consilium  maius  communis  Bononie  campanarum  sonìtu  et  voce  io 
preconia  congregatum;  in  quo  interesse  debeant  anziani  et  con- 
sulles  supradicti,  et  ministraies  Artium  et  Armorum  et  contrata- 
rum  et  confalonerii  et  eorum  consiliarii.    et  ille  modus,  qui  |  magis 
placuerìt  toti  Consilio  vel  maiori  parti,  debeat  aprobari»  et  secundum 
dictum  modum  per  consillium  approbatum  fiat  deinceps  ellectio  ij 
consiliatorum  consilii  spetialis  et  generalis. 


LXIin.    De  feudo  potestatis  terrarum  episcopatus  Bononie 

ET   COMITATUS   YmOLE. 

STATUiMUS  quod  anziani  precise  teneantur  dare  operam  bona 
fide  cum  potestate  Bononie  quod  nulla  potestas  alicuius  terre 
episcopatus  Bononie  et  comitatus  Ymole,  que  eligeretur  in  Con- 
silio Bononie,  possit  habere  seu  percipere  prò  suo  feudo  et  salario 
deinceps  ultra  .xx.  lib.  bon.  modo  aliquo  vel  ingenio,  et  nichil-  5 
hominus  omnes  diete  terre  feudum  ordinatum  solvere  teneantur, 
et  totum  superfluum  a  dictis  .xx.  librìs  super  perveniat  in  com- 
mune  Bononie,  exceptis  potestatibus  confinnium  inter  nos  et  Muti- 
nensses,  que  potestates  habere  possint  ab  hominibus  sue  potestarìe 
feudum  communis  Bononie  et  firumentum  consuetum,  et  hospi-  io 
tium  et  Ugna,  et  alia  que  continent  statuta  Bononie.  et  de  hoc 
excipimus  potestatem  Castri  Franci  et  Montisvellii,  que  habere 
debeant  ab  hominibus  sue  potestarìe  firumentum  ordinatum  et 
speltam  et  .v.  soL  bon.  quolibet  die  prò  qudibet,  et  non  plus, 
et  Ugna  et  hospitium  et  aUa  secundum  fbrmam  statutorum  com-  15 
munis  Bononie  possint  habere  omnes  supradicte  potestates.  et 
habeat  locum  in  presenti  ellectione.  et  hoc  teneantur  anfani  in 
maiori  communis  Bononie  consiUo  arengare,  non  obstante  statuto 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVIIL  529 

aliquo.    et  de  hoc  excipimus  potestates  Castri  Leonis,  Casi,  Sca- 
20  rigalasini,  et  Medicine,  que  stant  ibi  ad  ius  redendum;  que  habere 
possìnt  et  debeant  feudum  consuetum. 

LXV.      QUOD   CAMPSSORES   ET   MERCATORES   BONONIE 
DEBEANT   SACRAMENTA   HOC   ANNO   RENOVARE. 

STATUiMUS  quod  anziani  dent  operarn  tote  posse,  quod  cam- 
pssores  et  mercatores  Bononie  debeant  hoc  anno  de  mensse 
ianuarìi  sacramenta  renovare  nobiscum  ;  et  quod  nuUus  de  societate 
Campssorum  et  Mercatorum  debeat  ire  ad  domum  alicuius  ma- 
5  gnatis  tempore  rumoris,  cum  armìs  vel  sine  armis;  sed  debeat 
omnis  teneri  trahere  ad  potestatem,  sicut  tenentur  homines  so- 
cietatum  Artium  et  Armorum.  et  consuUes  Campssorum  et  Mer- 
catorum teneantur  condempnare  omnes  contrafacientes  in  pena 
et  hanno,  secundum  quod  in  statuds  populi  Bononie  contìnetur. 

IO  item,  quando  consulles  Mercatorum  et  Campssorum  erunt  in  con- 
cordia cum  an^ianis  de  dicendo  sive  contionando  aliquid  in  con- 
sìllio  communis  Bononie,  quod  omnes  campssores  et  mercatores 
in  dicto  Consilio  existentes  teneantur  esse  de  partito  consuUum 
et  an^anorum,  et  nec  aliquis  campssor  vel  mercator  contra  con- 

15  sillium  sive  dictum  consuUum  vel  an(;ianorum  audeat  arengare. 
et  qui  contra  predicta  fecerit  vel  contra  aliquid  predictorum  se- 
cundum fprmam  statutorum  populi  condempnetur. 

LXVI.    Quod  anciani  teneantur  ad  ximus  tres  simul 

HOSPITARE   IH   OMNI   EXERCITU. 

AD  hoc  Ut  potestas  possit  habere  in  exerdtibus  copiam  an(ia- 
norum,  et  ne  propter  eorum  abssentiam  possint  bona  aliqua 
retardari,  cum  mora  consueverit  sepe  trahere  pericuUum  in  qui- 
busdam,  statuimus  quod  anziani  qui  prò  tempora  fuerint  teneantur 
5  ad  minus  tres  simul  hpspitari  in  omni  exercitu  generali,  magis 
quam  potuerint  prope  hospitium  potestatis;  et  de  hoc  nulla  possit 
absolutio  exiberi. 

statuti  boto^netù  Voi.  II  54 


530  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


e.  UÀ 


Lecta  fuerunt  et  approbata  supmdicta  statuta  populi  et  pleoius 
roborata  per  ministrales  societatum  Bononie  Artium  et  Àrmo- 
rum  in  palatio  communis  Bononie,  ubi  venditur  pannus,  sub  io 
anno  Domini  .mccxlvui.,  indicdone  .yi.,  die  .xvi.  exeunte  de- 
cembrì,  domino  Bonifacio  de  Caro  potestate  Bononie  existente, 
cuius  acta  exitus  approbabit. 


I. 

• 

CUM  actenus  propter  electiones  consciliorum  malleficia  sint 
commissa,  et  propter  electionem  forma  statuti  in  coequandis 
contratis  non  fiierit  observata,  statuimus  inviolabiliter  observari, 
quod  anciani  precise  teneantur  dare  operam  quod  dominus  Bo- 
nifacius  de  Sala  potestas  Bononie  et  anziani  et  consulles  infra-  5 
scrìpta  statuta  debeant  observare  et  effectui  demandare,  et  poni 
facere  in  statutis  communis  Bononie,  et  quod  sit  precisum  :  vi- 
delicet  quod  ipse  cum  consulibus  Mercatorum  et  Campsorum  et 
ancianis  populi  eligat  .x.  viros  providos  et  discretos  prò  quolibet 
quarterìo  maiores  .xxx.  annis,  qui  iurent  bona  fide,  sine  fraude  io 
dividere  quodlibet  quarterium  in  quatuor  partes  sive  contratas, 
coequando  dictas  contratas  bona  fide  secundum  qualitatem  et 
quantitatem  hominum  cuiuslibet  contrate  ;  et  secundum  quod  illa 
quarteria  fuerint  per  illos  .XL.  viros  divisa,  sive  per  maiorem  par- 
tem  ipsorum,  ita  quod  ad  minus  .xxx.  ex  eis  sint  in  concordia,  15 
debeant  eligi  ad  conscilium  credencie  de  qualibet  dictarum  con- 
tratarum  .l.  homines  de  melioribus  dictarum  contratarum,  et  to- 
tidem  ad  conscilium  generale:  et  fiat  dieta  electio  consciliorum 
sub  hac  forma:  videlicet  quod  potestas  de  mense  decembrìs  in- 
fra .xv.  dies  faciat  bona  fide  conscilium  congregarì  ad  electionem  20 
conscilii  credentie  faciendam;  et  prò  quolibet  quanerio  faciat  poni 
•v.  brevia  scripta,  et  quodlibet  breve  scriptum  sit  signatum  per  unum 

I,  ai.  Cod.  fiat 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCLL  .  53 1 

de  conscilio  quem  potestas  vocare  voluerit  in  ipso  conscilio  ad 
hoc  signandum;  et  qui  habuerit  breve  scriptum  et  signatum  sit 

25  elector  dicti  coascilii;  et  cum  omnes  habuerìnt  dieta  brevia  scrì- 
pta,  potestas  ponat  onmes  in  uno  loco  secreto  ita  quod  aliquis 
non  possit  ad  eos  accedere  ;  et  potestas  semper  debeat  interesse 
diete  electioniy  et  miUus  alius  de  familia  sua,  excepto  notano 
qui  scribat  nomina  consciliariorum;  et  teneatur  potestas  eos  co- 

30  gere  ad  dictam  electionem  faciendam,  scilicet  de  qualibet  diaa- 
rum  contratarum  .l.  homines,  ut  dictum  est,  ita  quod  de  qua- 
libet |sint  .ce.  homines  ad  conscilium.    et  debeant  dicti  electores      <^-  " 
omnes  esse  simul»  cum  fecerint  electionem,  eligendo  primo  .v.  de 
uno  quarterio  et  .v.  de  alio,  et  sic  per  ordinem  et  eodem  modo 

35  .V.  de  una  contrata  et  .v.  de  alia,  et  sic  per  ordinem  usque  omnes 
fiierint  coequate,  et  sic  conpletus  numerus  .vm'.  ;  et  facto  et 
eleao  dicto  conscilio  credencie,  infra  tres  dies  teneatur  potestas 
bona  fide  conscilium  congregarì  ad  faciendam  electionem  con- 
scilii  generalis,  et  ponere  tot  brevia  scrìpta  quot  diximus  in  ele- 

40  ctione  conscilii  specialis,  et  ea  signari  facere  ut  supra  dictum  est; 
et  qui  habuerit  dieta  brevia  scrìpta  et  signata  sit  elector  conscilii 
generalis  ;  et  predicti  electores  secundum  supradictum  modum  in 
presentia  potestatis  eligant  .ce.  viros  providos  prò  quarterio  et 
contrata,  ut  dictum  est  in  electione  conscilii  credencie;  et  pote- 

45  stas  possit  eos  cogere  ad  eligendum  sapientes  homines  civitatis. 
ad  aliquod  dictorum  consciliorum  non  debeant  eligere  aliquem 
pistorem  vel  clibanarium,  molendinarìum,  victuralem,  portatorem 
somarum  vel  piscium,  nec  tabernarium  vel  nuntium  communis, 
vel  brentatorem  nec  scutiferum,  vel  qui  stet  prò  alieno  servitore, 

50  nec  treculum  ementem  pullos  vel  fructus;  et  si  predicti  electores 
non  observaverint  predictam  formam,  potestas  teneatur  aufferre 
sibi  prò  quolibet  non  faciente  .xxv.  lib.  bon.,  si  ei  denuntiatum 
fiierit.  et  hec  omnia  fieri  et  confirmari  debeant  per  duos  menses 
ad  minus  ante  kallendas  decembris,  ita  quod  locum  habeant  in 

55  presenti  electione  conscilii  proxima  futura,  et  hoc  statutum  in 
omnibus  suis  partibus  sit  precisum,  ita  quod  mutari  seu  inter- 
pretari  non  possit. 


53^  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 


IL 

STATUIMUS  quod  andani  dent  operam  per  .xv.  dies  ante  quam 
dentur  molendina  conductoribus,  quod  fiat  specialis  refonnatio 
conscilii,  sub  certa  pena  et  banno,  quod  aKquis  non  possit  nec 
debeat  conducere  nisi  unum  molendinum  ex  molendinis  commu- 
niSy  nec  habere  partem  nisi  in  uno,  et  quod  conductores  ipsonim  5 
molendinorum  inter  se  facere  non  debeant  alìquam  setam  vel 
conspirationem,  et  spetialiter  contra  consuetudines  que  fiebant  a 
conductoribus  tempore  domini  Phylipi  de'Ugonibus  potestads  Bo- 
nonie  in  suo  secundo  regimine,  vel  inde  retro. 

III. 

ITEM,  statuimus  quod  si  alieni  seu  aliquibus  societatum  Artium  et 
Àrmorum  populi  Bononie,  vel  filiis  vel  nepotibus  alicuius  qui 
fuerit  de  ipsis  societatibus  fuerit  mota  aliqua  questio  seu  contro- 
verssia  seu  causa  contra  formam  statutorum  occasione  decimo- 
rum  vel  penssionis  de . . .  5 


Dtgii.ututidei.  j-v  EPERITUR  infra  certa  statuta  Populi  hominum  de  novo  com- 

U  sodeti  dei  blu*     L^  *^ 

Merid«iia58,c.ac.  j|\  pQsita  per  statuctarfos  populi  Bononie  et  aprobata  sub  anno 

Domini  millesimo  ducentesimo  quinquagesimo  septimo,  indictione 
quintadecima,  consignata  ad  examinandum  et  videndum  vigind- 
quatuor  viris  de  Populo  et  de  Mercadandia  et  Cambio,  quibus  5 
commissum  fuit  per  populum  Bononie  prò  bono  et  [pacifico 
statu]  civitatis  Bononie  videre  et  examinare  statuta  populi  ad 
bonum  et  circa  bonum  statum  civitatis  [eiusdem  statuendum]; 
et  visum  et  examinatum  fuit  per  [predictos  et  edam  apro]batum 
et  scriptum  est  inter  alia  statuta  populi  scribenda  et  ponenda  in  io 
libro  [statutorum  Populi  serjvanda,  tenor  cuius  talis  est. 

II,  3.  Cod,  omette  fiat        UI,  5.  //  codice  è  qui  troncato. 


STATUTO  GENERALE  DEL  MCCLXXIIIL  CIRCA  533 


Statuimus  et  ordinamus  quod  societas  [Bixellonim]  et  homines 
ipsius  [societatis  •  •]  populi  Bononie,  sìcut  sunt  alia  societates  •  • 
teneantur  et  debeant  ministrales  [homines  ar]tis  Bixellonim  fa- 
cere  •  •  alii  ministrales  •  •  ita  quod  ministrales  ipsius  societatis 
et  ipsa  societas  gaudeant  et  [fruantur  ujtillictates  et  honores  po- 
pulli  et  communis  Bononie,  sicuti  faciunt  societates  et  homines 
aliarum  artium.  et  hoc  statutum  in  omnibus  sit  precisum  et 
valeat  ab  hodie  in  antea. 


L 

AD  honorem  Dei  omnipotentis  et  beatissime  Marie  virginis  |^^"jj*^i£; 
et  omnium   aiiorum  sanctorum  eius  et  ad  reverentiam  et  roii«»«»"W»c<sB. 
honorem  Romane  Ecclesie  et  domini  Karoli  regis  Cicilie  et  de- 
fensoris  tocius  fidei  cristiane  et  ad  bonum  statum  civitatìs  Bo* 
5  nonie. 

luro  ego  qui  sum  de  sodetatibus  Arcium  et  Armorum  civi- 
tatis  et  populi  Bononie  fideliter  intendere  et  hobedire  domino 
potestati  et  capitaneo^  qui  nunc  est  et  prò  tempore  fiierit  et  eius 
familie  et  cuilibet  qui  preherit  populo  Bononie,  angianis  et  con- 
io sulibus  ipsius  populi,  Cambii  et  Mercadandie,  et  ministralibus  so- 
cietatis mee  et  o£Bcialib\is  ab  eis  constitutis  et  constituendis  in 
omnibus  et  per  omnia  que  mihi  fuerint  imposita  et  que  ad  ho- 
norem et  bonum  statum  civitatis  et  episcopatus  Bononie. 

Item,  quod  toto  meo  posse  ero  fidelis,  solicitus  et  studiosus 

ij   circa  omnia  et  singula  per  que  augeatur  et  conservetur  bonus 

status  domini  potestatis  et  cuiuslibet,  qui  preherit  populo  Bononie, 

angianis  et  consulibus  civitatis,  communis  et  populi,  Cambii  et 

Mercatandie  Bononie. 

Item,  quod  ministralibus  societatis   mee  et  honori  et  bono 

20  statu  eiusdem  societatis  et  omnium  aliarum  societatum  populi  in- 

tendam  et  dabo  operam  totis  viribus  quod  omnis  societas  populi, 


534  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

Mercadandie  et  Cambii  conserventur  et  habeant  ad  invicem  inter 
se  concordiamo  amoretDj  charitatem,  fratemitatem  et  unionem  et 
quod  ad  invicem  se  defendant,  adiuvent  usque  ad  mortem;  et 
si  aliqua  quaestio  vel  discordia  inter  ipsas  societates  vel  aliqua  25 
earum,  quod  Deus  avertat,  aliquo  tempore  orietur,  procurabo  et 
operam  dabo  totis  virìbus  quod  illa  questio  et  discordia  sopiatur, 
atur,  et  in  pacem  et  concordiam  convertatur. 

Item,  procurabo  et  operam  dabo,  studiosus  et  sollicitus  ero 
quod  si  aliquis  vel  aliqui  de  societadbus  populi,  Cambia  vel  Mer-  30 
cadandie  ab  aliquo  vel  aliquibus  nobilibus  sive  magnatibus  aut 
ab  aliquo  alio  qui  non  sit  de  dictis  societatibus,  qui  non  sit  pater, 
frater  vel  filius  alicuius,  qaì  sit  de  aliqua  dictarum  societatum, 
qui  non  sit  in  fumantibus,  ipse  vel  sui  maiores,  ledatur  in  aliquo 
sive  ei  aliqua  iniurìa,  ofensa  vel  molestia  inferatur  dicto  vel  faao  35 
in  persona  vel  avere,  infra  duos  dies  ab  ora  offense  vel  iniurìe 
facte,  per  potestatem  et  comune  Bononie  debite  ultionis  perso- 
nalis  et  pecuniaria  [pena]  imponatur  et  exìgatur;  et  procedatur  in 
omnibus  et  per  omnia,  et  credatur  et  stetur  secundum  formam  ordi- 
namentorum  dominorum  Quadraginta  prìmorum  et  seoindorum  4^ 
et  reformationum  communis  et  populi  factarum  et  fadendarum  in 
favorem  omnium  Àrtium  et  Armorum,  societatum  Cambii  et  Mer- 
cadandie.   et  nichilominus  offens.  cum  digna  satisfactione  fiant. 

Item,  procurabo  et  totis  viribus  .operam  et  studium  impendam 
quod  cuilibet  homini  de  societatibus  supradictis  per  populum  et  45 
commune  Bononie  auxilium  et  conscilium  impendatur  in  omni  suo 
iuri  contra  quamcumque  personam  et  universitatem,  que  non  esset 
de  societatibus  supradictis. 

Item,  iuro  fideliter  attendere  et  observare  onmia  et  singula 
ordinaijienta,  reformationes,  provisiones  facta  et  facienda  in  fa-  5^ 
vorem  omnium  societatum  super  ofensionibus  eis  facds  vel  fa- 
ciendis. 

Item,  iuro  fideliter  et  diligenter  attendere  et  obedire  in  omnibus 
et  per  omnia,  que  continentur  generaliter  in  sacramento  eorum, 
qui  fuerint  de  societatibus  supradictis,  quod  est  in  statuto  populi  55 
quod  incipit  :  «  Iuro  ego  qui  sum  de  societate  Ardum  et  Ar- 
«  morum  »  &c« 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCLXXim.       535 


Rubrica.    De  illis  qui  possunt  esse  de  societatibus 

et  q.ui  non. 

STATUiMUS  et  ordìnamus  quod  nuUus  possit  esse  de  societatibus     D«ffUttatutidei. 
Arcium  vel  Armorum,  Cambii  vel  Merchadandie  populli  Bo-  foai<ieiia9$.c.6.. 
nonie,  nec  in  eis  de  novo  recipi,  qui  sit  milex  vel  filius  millitis 
vel  nepos  millitis  vel  filius  filli  millitis,  nec  fi'ater  millitis  nec 
5    filius  fratrìs  masculi  millitis,  vel  aliquis  nobilis  de  nobili  progenie 
natus,  sive  habeat  patrem  vivum  sive  non,  salvo  quod  hoc  non 
intelligatur  in  fratrìbus  millitis  vel  filiis  fi-atrum,  qui  sunt  et  fiie- 
runt  de  societatibus  Cambii  et  Merchadandie  populli  Bononie  a 
quindecim  annis  retro,  nec  aliquis  index,  qui  sit  de  nobili  pro- 
io  genie  natus;  alii  vero  iudices  possint  esse  de  societatibus  populli 
Bononie,  dum  tamen  non  possint  habere  aliquod  offici  um  prò 
popullo,  videlicet  quod  non  possint  essQ  de  conscilio  populli,  nec 
anziani  vel  consuUes.    item,  quod  aliquis  non  possit  esse  de  dictis 
societatibus,  qui  non  sit  de  parte  leremiensium  civitatis  Bononie  ; 
15   nec  aliquis  fumans  vel  filius  fumantis  nec  aliquis  descendens  ex 
fumante,  nec  aliquis  rusticus  habitator  alicuius  terre  comitatus 
Bononie,  qui  non  habeat  extimum  in  civitate  Bononie,  nec  ali- 
quis alius  qui  non  habeat  extimum  eidem  factum  per  officiales  ad 
hoc  deputatos,  et  specialiter  ipse  vel  pater  eius  vel  avus  seu  alius 
20  vel  alia  persona  maior  domus  cum  qua  habeat  bona  communia, 
et  solvat  collectas  et  faciat  publicas  faciones  in  civitate  Bononie; 
nec  aliquis  scutifer,  nec  aliquis  ruffianus,  nec  aliquis  assasinus  de 
quo  vel  de  quibus  esset  pubblica  fama  esse  assassinum  vel  ruffia- 
num;  nec  aliquis  homo  qui  sit  male  fame  et  opinionis;  nec  ali- 
25  quis  alius  qui  fuerit  a  communi  Bononie  manumissus;  nec  ali- 
quis alius  qui  deinceps  condepnatus  fuerit  occasione  alicuius  fal- 
sitatis  vel  publicatus,  vel  banitus,  seu  depictus.     dicimus  etiam 
quod  dominus  capitaneus  teneatur  mittere  prò  ministralibus  so- 
cietatum  Àrcium  et  Armorum,  Cambii  et  Merchadandie  infra  unum 
30  mensem  ab  ingressu  sui  regiminis  et  facere  eos  venire  coram  se, 

15.  C(Mf.  detendes 


53^  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

et  tradere  eis  in  mandatis^  sub  pena  et  hanno  arbitrio  ipsius  do- 
mini capitanei  imponendis,  quod  omnes  et  singulos  qui  essent  in 
eorum  vel  alicuius  eorum  societatibus  contra  predìcta  et  casus 
superius  nominatos  debeant  notificare  et  propallare  ddem:  de 
quibus  dominus  capitaneus  debeat  dilligenter  inquirere,  et  si  re-  35 
perìretur  aliquis  esse  de  dictis  societatibus  contra  predictam  for- 
mam,  teneatur  dominus  capitaneus  illum  vel  illos  facere  eximì 
et  cancellar!  de  dictis  societatibus.  et  si  quis  deinceps  ratiohe  aliqua 
de  predictis  de  mandato  domini  capitanei  vel  eius  vicarìi  cantei- 
latus  fuerity  non  possit  perpetuo  reccipi  in  aliqua  societate  populi  40 
Bononie.  et  si  aliquis  ex  dictis  ministralìbus  retinuerìt  in  dicds 
societatibus  aliquem  contra  predictam  formam,  condempnetur  b 
decem  lib.  bon.  prò  quolibet.  eamdem  penam  paciatur  quilibet 
ex  dictis  ministralibus,  si  de  novo  aliquem  contra  predictam  for- 
mam  statutorum  vel  alterius  permiserit  intrare  in  aliquam  ex  45 
dictis  societatibus,  in  eorum  societate.  item,  dicimus  quod  nullus 
ali^ena,  advena  vel  focensis  possit  intrare  in  aliqua  diaarum  so- 
detatum  aliquo  modo  vel  ingenio,  item,  quod  nullus  de  civi- 
tate  Bononie  vel  distrìctus  possit  intrare  in  aliqua  societate  populli, 
Arcium  vel  Armorum,  nisi  placuerit  duabus  partibus  diete  sode-  50 
tatis  facto  partito  per  ipsos  ministrales;  et  nisi  eo  examinato  vel 
approbato  per  duas  partes  an^ianorum  et  consulum,  ipso  perso- 
naliter  veniente  coram  angianis,  et  facto  scruptinio  inter  eos;et 
nisi  examinatus  fuerìt  in  conscillio  popuUi  et  approbatus  in  ipso 
conscilio  per  duas  partes  conscilii,  et  eo  presente  qui  debuerit  55 
recipi  ■  in  aliqua  societate,  ita  quod  in  consdlio  videatur  in 
presentia.  et  quod  dictum  est,  si  placuerit  duabus  partibus 
an^ianorum  et  de  supradicta  examinatione,  non  habeat  locum  in 
supradictis  qui  prohibiti  sunt  omnino  superius  esse  de  dictis 
sodetatibus.  liceat  tamen  cuilibet  existenti  de  aliqua  sodetate  (0 
Armorum,  habitando  in  alio  quarterio  quam  in  eo  unde  est,  de 
dieta  societate  de  qua  est  vel  fuit  se  facere  eximi  de  iUa,  et  ibi 
intrare  unam  aliam  ex  societatibus  Armorum  illius  quarterìi  in 
quo  habitaverit.     et  sit  precisum  hoc  statutum. 

4.3.  Cod.  eadem  pena       63.  Cod,  omette  vel 


STATUTO  GENERALE  DEL  .MCCXLVEL  537 


Rubrica.    De  ellectione  conscilii  populll  ^-h^ 

ORDIKAMUS  quod  capìtaneus  qui  est  vel  prò  tempore  fìierit 
populli  Bononie  prò  sex  mensibus  incipiendis  in  kalendis 
aprelis  de  mense  lunii  cridari  faciat  pubblice  per  civitatem  Bononie, 
quod  procuratores  Cambii  et  Merchadandie  elligant  et  elligi  fa- 
5  ciant  consciliarìos  populli  prò  ipsis  societatibus.  qui  consdliarii, 
scilicet  Cambii,  esse  debeant  numero  trìginta  tres,  et  totidem  prò 
sodetate  Merchadandie,  et  debeant  esse  de  coftsdlio  populli  in 
futuris  sex  mensibus  indpientibus  in  kalendis  iulii  proximi  subse- 
quentis.    quorum  quilibet  sit  etads  treginta  annorum  et  habeat  in 

IO  extimo  centum  iib.  bon.  ad  minus,  vel  pater  vel  maior  domus. 
et  quod  ministrales  omnium  sodetatum  Ardum  et  Armorum 
populli  Bononie  debeant  simili  modo  elligere  et  fadant  consdlia- 
rios  prò  eorum  sodetatibus,  sdlicet  octo  ministrales  prò  qualibet 
societate,  et  quatuor  sapientes  de  massa,  vel  minus,  secundum 

15  consuetum  modum,  quorum  quilibet  sit  etatis  treginta  annorum 
ad  mìnus,  et  duos  consciliarìos  populll,  quorum  quilibet  sit  etatis 
quadraginta  annorum  ;  et  habeat  extimum  quilibet  de  dicto  con* 
scilio  sexaginta  lib.  bon.  ;  qui  omnes  sint  de  consdUo  populli  prò 
dicds  futuris  sex  mensibus;  et  facere  et  curare  sic,  quod  dicti  prò- 

20  curatores  Cambii  et  Merchadandie  et  ministrales  sodetatum  pre- 
dictarum  dictos  consciliarìos  dent  notario  domini  capitanei  per 
totum  dictum  mensem;  et  ministrales  predicta  facere  teneantur. 
idem  in  omnibus  et  per  omnia  faciat  dominus  capitaneus,  qui 
est  vel  erìt  prò  sex  mensibus  incipientibus  in  kalendis  octubrìs, 

25  ut  faciat  et  curet  quod  habeat  predi  aos  consciliarìos  qui  debe- 
bunt  esse  prò  sequentibus  sex  mensibus  incipientibus  in  kalendis 
ianuarìi  per  totum  mensem  decembris;  et  ministrales  qui  tunc 
temporìs  fuerunt  predicta  facere  teneantur,  ac  edam  procuratores 
Cambii  et  Merchadandie.    et  si  predictis  temporìbus  popuUus  Bo- 

30  nonie  vacaret  capitaneo,  anziani  tunc  predicta  facere  teneantun 
qui  dominus  capitaneus  vel  anziani  faciant  ipsos  consiliarìos  iurare 

35.  Cod.  fiudant  et  ciireot 

SlahUi  botogneH,  Voi.  II.  34* 


538  SOCIETÀ  DELLE  ARTI  E  DELLE  ARMI 

ipsum  conscilium,  et  consciliarii  teneantur  iurare  venire  ad  con- 
scilia  populli,  et  consuUere  bene  et  legaliter  et  bona  fide  m 
omnibus  et  singulìs,  que  crediderìnt  spectare  ad  honorem  et  bo- 
num  statum  communis  et  populli  Bononie,  vel  esse  de  ilio  partito  35 
quod  crediderìnt  magis  utile  prò  communi  et  popuUo  Bononie. 
et  quicumque  ellegerit  aliquem  contra  formam  predictam,  vel  elle- 
ctus  fuerit  vel  acceptaverìt  eUecdonem^  condempnetur  in  decem 
lìb.  bon.  prò  quolibet  et  qualibet  vice  et  cassetur  ipsa  ellectio.  et 
sit  precisum.  4^ 

• 

Rubrica.    Quod  homines  sgcietatum  populli 
obbediànt  ministràlibus. 

STATUIMUS  quod  omnes  et  singuUi  homines  societatum  po- 
puliy  Cambii  et  Mercadandie  obedire  debeant  eorum  mini- 
stralibus  vel  consullibus  seu  procuratoribus  ipsarum  socieutum, 
in  hiis  que  sunt  ad  honorem  communis  et  populi  Bononie  et 
que  spectant  ad  honorem  et  bonum  statum  ipsarum  societatum  5 
et  in  aliis  necessariis  et  utilibus  ipsius  societatis.  concedtmus 
quòque  quod  ministralles  societatum,  procuratores  seu  consuUes 
sibi  inobedientes  in  licitis  et  honestis  condempnare  possint  us- 
que  ad  quantitatem  vigintiquinque  lib.  bon.;  ad  quas  condempna- 
tiones  exigendas,  dominus  capitaneus  et  eius  iudices  teneantur  io 
ministralibus  dare  auxilium  et  favorem.  et  dicimus  quod  siquis 
dictarum  societatum  nimie  inobedientie  vel  contumacie  fuerit 
transgressor  suis  ministralibus  vel  societati  sue,  possint  et  debeant 
tales  inobedientes  can?ellari  facere  de  societate  de  qua  fuerit  ad 
requisitionem  omnium  ministralium  vel  trium  partium.  et  sit  pre-  15 
cisum. 


CONTENUTO  DEL  VOLUME 


Prefazione  : 

Gap.  L    Le  società  delle  arti  in  Bologna  nel  secolo  xm  e  i  loro 

sututi.  ; Pag.     vu 

Gap.  U.    Gontenuto  del  presente  volume xxi 

Statuti  delle  società  delle  arti  del  popolo  di  Bologna  : 

Statuti  della  società  dei  Notai  dell*  anno  .mccciiii 3 

Statuti  della  società  dei  Gambiatori  dell'anno  .mccxxxxv.  con 
addizioni  degli  anni   .Mccxxxxvii.   .mccxxxxviiii.   .mccliil  e 

.MCCLVI SS 

Statuti  della  società  dei  Mercanti  di  anno  incerto  con  aggiunte  o 
emendamenti  degli  anni  .mcclxiiii-lzxii in 

Statuti  della  società  dei  Formaggiari  e  Lardaroli  dell'anno  .Mcqxxxxii. 
circa  con  emendazioni  dell'anno  .mcclv.  o  .mcclvi i6i 

Statuti  della  società  dei  Ferratori  dell'  anno  .mccxxxxviii.  con  ag- 
giunte o  emendazioni  degli  anni  .mccl.  .mccliiii.  .mcclv.  o 
.icccLVL       177 

Statuti  della  società  dei  Falegnami  dell'anno  .mccxxxxvui.  con 
aggiunte  degli  anni  .mcclviiii.  .mcclxui.  .MCCLxnii.  e  .mcclxv.    191 

Statuti  della  società  dei  Fabbri  dell'  anno  .mccll  con  aggiunte  del- 
l'anno  .MCCLIIII.        219 

Statuti  della  società  dei  Gallegari  dell'anno  .mccliiil  con  emen- 
dazioni ed  aggiunte  degli  anni  .mcclv.  e  .mcclvi 247 

Statuti  della  società  dei  Sard  dell'anno  .Mccxxxxim.  con  aggiunte 
dell'anno  .mcclv 263 

Statuti  dell'Arte  della  lana  approvati  nell'anno  .mcclvl     .    .    .    283 

Statuti  della  società  degli  Spadai  dell'anno  .mcclxxxiil  con  ag- 
giunte forse  posteriori 327 

Statuti  dell'Arte  della  lana  biseila  esemplati  nell'anno  .mcclxxxviu.     353 

Statuti  dell'Arte  bambagina  esemplati  nell'  anno  .MCCLXXXVin.      .     395 

Stamti  e  riformagioni  della  società  dei  Goltelli  e  Goltellini  del- 
l'anno  .MCCLXXXxniL 409 


540  CONTENUTO  DEL  VOLUME. 

Appendice  : 

Statuti  della  società  dei  Battuti  dell'anno  .mcclx Pag.  421 

Frammento  della  più  antica  matrìcola  dei  Notai  dall*anno  .icccxyiiu. 

air  anno  .mccxxx 437 

Disposizioni  degli  statuti  del  Comune  dell'anno  .MCCLXxxvin.  re- 
lative alle  società  delle  arti 471 

Istrumenti  relativi  alle  società  delle  arti 483 

Statuto  generale  delle  società  delle  aiti  e  delle  armi  del- 
l'anno .MCCLXVin.  con  frammenti  degli  anni  .mccli.  jicclvii. 
ed  altri  posteriori,  forse  dell' aimo  .MCGLXXini 499 


Finito  di  stampare  oggi  7  di  agosto  1896 

nella  tipografia  Forzani  e  C. 

Edizione  di  cinquecento  esemplari. 


ISTITUTO  STORICO 

1  V  -  ,.  i  v\  N  o 


ISTITUTO  STORICO  ITALIANO 


BULLETTINO    DELL*  ISTITUTO. 


-N.  I .  Contenuto  del  fascicolo  :  Relazione  letta  a  S.  M.  nell'udienza  del  2C  novembre  1883 
dal  ministro  della  Pubblica  Istruzione  sul  decreto  di  fondazione  dell  Istituto  Storico 
Italiano  —  Sessione  I:  Adunanze  plenarie  del  27  e  29  gennaio  1885  —  Discorso  pro- 
nunciato nell'adunanza  plenaria  dell'  Istituto  nel  giorno  27  gennaio  1885  dal  ministro 
della  Pubblica  Istruzione  comm.  Michele  Coppino  —  Programma  dell'  Istituto  StolHco 
Italiano  —  Circolare  ai  signori  presidenti  delle  RR.  Deputazioni  e  Società  di  storia 

Satria  (20  marzo  1885)  —  Idem  (22  ottobre  1885)  —  Comunicazioni  —  Relazione 
ella  Giunta  esecutiva  all'  Istituto  Storico  Italiano,  letta  nell'adunanza  del  4  aprile  1886 

—  Lavori  proposti  all'  Istituto  dalle  Società  confederate  —  Organico  per  l'esecuzione 
dei  lavori,  approvato  dalla  Giunta  esecutiva  nella  sua  adunanza  del  15  giugno  1885  — 
Sessione  II:  Adunanze  plenarie  del  4,  ^,  6  e  8  aprile  1886  —  Relazione  della  Com- 
missione incaricata  di  presentare  all'Istituto  un  disegno  per  la  bibliografia  storica. 

Di  pag.  78 L.     2  ' 

N.^  2.  Contenuto  del  fascicolo:  Risposte  delle  regie  Deputazioni  e  Società  di  storia  patria 
alla  circolare  del  22  ottobre  1885  —  Frammento  d'iconografia  estense  acquistato 
recentemente  dalla  biblioteca  Nazionale  di  Roma  :  relazione  di  I.  Giorgi  a  S.  E.  il 
presidente  dell'Istituto  Storico  Italiano  (con  due  facsimili).         Di  pag.  120     .  L.     4  $0 

-N*  3'  Contenuto  del  fascicolo:  Sessione  III:  Adunanze  plenarie  del  30  e  31  maggio  (Di- 
scussione sulle  proposte  di  lavori  votate  dalla  Giunta  e  delle  ahre  fatte  air  Istituto 
dalle  Società  confederate),  del  2  e  3  giugno  1887  —  Ricerche  abruzzesi  :  relazione 
del  prof.  C.  De  Lollis  a  S.  E.  il  presidente  dell'Istituto  Storico  Italiano.  Di 
pag.  100    .         .         . L.     2  50 

ÌN.  4*  Contenuto  del  fascicolo:  Organico  per  i  lavori  dell'Istituto  Storico,  secondo  il 
testo  approvato  nella  seduta  plenaria  aeir8  aprile  1886  —  Proposta  di  pubblicazione 
di  documenti  Colombiani  nella  ricorrenza  del  quarto  centenano  della  scoperta  del- 
l'America. (Comunicazione  di  S.  E.  Correnti)  —  Relazioni  delle  RR.  Deputazioni 
e  Società  di  storia  patria  sui  lavori  pubblicati  nesli  anni  i886-87  —  Cronache  bo- 
lognesi (dalla  relazione  del  prof.  V.  Fiorini  sulla  ristampa  delle  Cronache  bolo- 
gnesi) —  Epistolario  di  Coluccio  Salutati  :  relazione  del  prof.  F.  Novali  —  Notizie. 
Dì  pag.  112 L.     2  ^ 

I^*  5*  Contenuto  del  fascicolo  :  Lettere  a  stampa  di  L.  A.  Muratori,  repertorio  biblio- 
grafico, per  A.  G.  Spinelli.        Di  pag.  no        .        .        .        .        .        .        .  L.    2  — 

IN .  O.  Contenuto  del  fascicolo  :  Decreto  reale  col  quale  si  provvede  alla  pubblicazione  di 
documenti  relativi  a  Cristoforo  Colombo  —  Normeper  la  pubblicazione  degli  epistolari 

—  Rime  storiche  del  sec.  xv  :  relazione  dei  profl.  A.  D'Ancona  e  A.  Medin  —  Le 
Constituliones  S.  M.  Ecclesiae  del  card.  Egidio  Albornoz  :  relazione  dell'aw.  Brando 

X  Brandi  —  Glosse  preaccursiane  (da  codd.  membranacei  esistenti  nell'Archivio  di  Stato 
di  Modem),  per  Pietro  Cogliolo  —  Gli  statuti  delle  Società  delle  armi  e  delle  arti 
in  Bologna  nel  secolo  xm  :  relazione  del  prof.  A.  Gaudenzi  —  Confessione  di  vas- 
sallaggio fatta  a  Rainone  da  Sorrento  dai  suoi  vassalli  del  territorio  di  Maddaloni, 
per  I.  Giorgi  —  Il  consumo  giornaliero  del  pane  in  un  castello  dell'  Emilia  nel  se- 
colo xin,  per  I.  Giorgi  —  Gli  antichi  statuti  del  comune  di  Bologna  intorno  allo 
Studio,  per  A.  Gaudenzi.        Di  pag.  138 L.     2  50 

I^*  7*  Contenuto  del  fascicolo  :  Sessione  IV:  Adunanze  plenarie  del  22,  23  e  24  novem- 
bre 1888  —  Carmi  medioevali  inediti,  per  A.  Gaudenzi  (con  un  facsimile)  —  Benzo 
d'Alessandria  e  i  cronisti  milanesi  del  sec.  uv,  per  L.  A.  Ferrai.        Di  pag.  138.  L.     3  $0 


JN .  ò.  Contenutù  del  fascicolo  :  Gli  Sututi  delle  Società  delle  armi  del  popolo  di  Bologna., 
per  A.  Gaudenzi  —  Ricerche  abruzzesi  :  relazione  di  V.  De  Bartholomaeis.  Di 
pag.  176 L.     3  so 

IM.  9*  Contenuto  del  fascicolo  :  Preparazione  del  Codex  diplomaOcùs  Urhis  Romae:  re* 
lazione  della  R.  Società  romana  di  storia  patria  —  Sentii  Alezandrini  de  Mediolano 
civiute  opusculum  ex  chronico  eiusdem  excerptum  (  L.  A.  Ferrai  )  —  I  manoscritti 
e  le  fonti  della  Cronaca  del  diacono  Giovanni,  per  G.  Monticolo.       Di  pag.  ^28    L.     5  — 

IN.      IO.  Contenuto  del  fascicolo:  Sessione  V:  Adunanze  plenarie  del  364  giugno  1890 

—  11  più  antico  registro  ufficiale  degli  sututi  delle  Arti  veneziane  sottoposte  al 
magistrato  della  Giustizia  Vecchia,  per  G.  Monticolo  —  De  pace  veneta  relatio, 
per  U.  Balzani  —  Nuovi  manoscritti  delle  Constitutiones  Aegidianae,  per  B.  Brandi 

—  Di  un  nuovo  manoscritto  della  Historia  Langobardorum  di  Paolo  Diacono,  per 
G.  Calligaris  —  Le  cronache  di  Galvano  Fianmia  e  le  fonti  della  Galvagnana,  per 

L.  A.  Ferrai  —  Notizie.        Di  pag.  xL-132 L.     3   50 

JN.^  II.  Contenuto  del  fascicolo  :  Ricerche  intorno  zWAnonymus  Valesianus  II,  per  C.  Ci* 
polla  —  lì  De  situ  urbis  Mediolanensis  e  la  Chiesa  ambrosiana  nel  secolo  %,  per 
L.  A.  Ferrai.        Di  pag.  160 L.     3  50 

JN .      12.   Contenuto  del  fascicolo  :   Documenti  di  storia  medievale  italiana.  BibHogtàfia 

degli  anni  1885-91,  per  C.  Merkel.        Di  pag.  164 L.     3   ;o 

IN.  13.  Contenuto  del  fascicolo:  Sessione  VI:  Adunanze  plenarie  del  17  e  18  di- 
cembre 1892  —  Di  un  compendio  sconosciuto  della  Cronica  di  Giovatmi  Villani, 
per  A.  Tenneroni  —  Studi  e  ricerche  per  l'edizione  dei  capitolari  antichissimi  delle 
Arti  veneziane  (1219-1330),  per  G.  Monticolo — Tre  corredi  milanesi  del  Qiuittfo- 
cento  illustrati,  per  C.  Merkel.        Di  pag.  xxviii-184 L.     3   $0 

In.  14.  Contenuto  del  fascicolo:  I  Fonti  di  Landolfo  seniore,  per  L.  A.  Fetnì  — 
Monumenta  Novaliciensia  vetustiora  :  relazione  al  Presidente  del  R.  Istituto  Storico 
di  C.  Cipolla  —  Per  una  raccolta  di  Monumenta  Mediolanemia  antiquissima  :  relazione 
al  Vicepresidente  della  Società  storica  Lombarda  di  L.  A.  Ferrai  —  Sulla  cronologia 
delle  opere  dei  dettatori  bolognesi  da  Buoncom^gno  a  Bene  di  Lucca,  per  A.  Gau* 
denzi  —  Necrologia.        Di  pag.  176 L.     3   50 

^  I  5  *  CoKtenufo  del  fascicolo  :  Il  castello  di  Qnart  nella  Valle  d*  Aosta  secondo  un 
mvenurio  inedito  del  1557,  per  C.  Merkel  —  Un  secondo  testo  àtiV Assedio  d'Ancona 
di  Buoncompagno,  per  A.  Gaudenzi  —  Necrologia.        Di  pag.  196       .  .4  — 

IN.  IO.  Ctnienuto  del  fascicolo:  Le  Vitae  pontifUum  Mediclanensium  ed  una  Sylloge 
epigrafica  del  secolo  x,  per  L.  A.  Ferrai  «—  Al  critico  degli  An^ìecta  Bollandiana, 
per  L.  A.  Ferrai  ^-^  Documenti  Terraciftcei,  per  I.  Giorgi  —  Stadio  sul  Procbiron 
Ugum,  per  F.  Brandileoue  —  Notizia.        Di  pag.  128 2   50 

IN.  ly.  Contenaio  del  fasdeoh:  Lettere  a  stampa  di  L.  A.  Muratori,  repertorio  biblio- 
grafico, per  A.  G.  Spinelli  (Contjnua\ione  al  N.  j).  —  Necrologie.        Di  pag,  60.     i   50 


Volumi  in  corso  di  stampa 


La  guerra  Gotica  di  Procopio  di  Cesarea  (sec.  vi),  a  cura 

di  D.   COMPARETTI.      Voi.   III. 

Monumenta  Novaliciensia,  a  cura  di  C.  Cipolla.    Voi.  unico. 

Cronache  veneziane  antichissime y  a.  cura  di  G.  Monticolo. 
Voi.  IL 

Annali  di  Caffaro,  a  cura  di  L.  T.  Belgrano.    Voi.  IL 

H.  Falcandi  Liber  de  regno  Sicilie,  a  cura  di  G.  B.  Sira- 
cusa.   Voi.  unico. 

Epistolario  di  C.  Salutati,  a  cura  di  F.  Novati.    Voi.  IH. 

1  Capitolari  delle  Arti  vene  siane,  a  cura  di  G.  Monticolo. 
Voli.  I  e  n. 


Libreria  ERMANNO  LOESGHER  &  C/ 

ROMA  -  Via  del  Corso,  307  -  ROUA 

'  Deposito  unico  delle  pubblicazioni  dell' Istituto  Storico Jtaliajfio. 


Fonti  per  la  Storia  d -Italia 


A 


1  . 


VOLUMI  PUBBLICATI: 
Scrittori. 

La  guerra  Gotica  di  Procqpio  di  Cesarea 
(sec.vi),'a  cura  di D. Comparetti,  vòL'I  eli 

Cronache  veneziane  antichissime  (sec.  x-Xi), 
.a  cùra.di  G,-. MoNTrcojLOj.-yol.I  ,^  V..  *v\*- 

Gesta  ài  Federico  I  (sec.  xii).  a  ciu;a  ^  di 
.  Monaci 

^^nnaWdiCA^^Éi^oesu'oi'fontinuatoxii^^^:^^ 

xm),  a  cura  di  L.  T.  Belgrano,  voi.  I    .    . 
Histùria  Iòhannis  de  vCermkn ate^  (seci  xiv)j  a 

cura  di  L.  A.  Ferrai •  . . 

Le  Croniche  di  Giovanni  Sercambi  lucchesey 
■  pubblicate  sui  niss.  originali  (s^c.  Xi<v-!ltV) 

a  cura  di  S.  Bongi,  voi.  I,  II  e  IH.    .  .... 

'NotahiltadiK:  de'  TuMMtJLiLL^s' (s:éc.  xvj;  a 

cura  di  C.  Corvisieri    .  *.    ;    .•'  :•  -i    . 

Diario-  di  Stefano  Infessura  (sec.  xv)^  a  cur^ 

..    '      di"0.  tòMMAsmr    \    .    :  -.  •.    .^  .'  '.    . 


J  V     *        » 


...  EpistotARi  £  Regesti.  '  '. 

Registri  dei  card.  Ugolino  d'Ostia  e  Ottaviano 
DEGLtUBALDiNi  (scc'  xiu),  a  curà  di  G.  Levi 

Epistolario  di  Cola  di  Rienzo  (sec,  xiv),  a 
cura  di  A:  Gabrielli     .,    .    .    .    .    •  '  *. 

Epistolario  •  di  '  Coluccio  Salutati  .  (sec.  xiv); 
a  cura  di  '  F.  Novati,  voi.  I,  IL  .... 

Statuti. '\ 

Statuti  delle  Società  del  popolo  di  Bologna,  a 

-    cura  di  A.  Gaudenzi,  vói.  I  {Società  delle 

armi,  sec.  xm),  voi.  II  {Società  delle  arti, 

sec.  xiii-xiv)  .    .    .    .  ,  .    .    .  "  .  ♦  .    .    . 

'  Leggi. 

Prochiron  legum  (sec.  xii),  a  cura  di  F.  Bran- 
DiLEONE  e  V.  Puntoni    • 


d'ordine 
deOk 

pobblicfl- 
xloae  . 


23-24 

r  - 
I 

ri 

2: 


Freno 


*     . 


24 
6 

«     * 

7 

* 

12 


1/^^    * 
IQ-2I 

"*  7 

■5 


-  1 
8 


15-16 


3-4 


■30 


'^7; 


59 


»       •   - 


60.    

?  ■>  • 
t 

7 

IO 

9 

IO 

É 

2V 


20 


15 


50 


Prezzo  di  questo  volume:  Lire  8. 


Roma.    Forzani  e  C.  tipografi  del  Settato. 


V 


*~