Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commcrcial parties, including placing technical restrictions on automatcd qucrying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send aulomated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at |http : //books . google . com/|
Google
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch fiir Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .corül durchsuchen.
:ras 520.6
Bartart Colltge Itttato.
]-unM Till-; [tEcy'KsT or
FRANCIS B. HAYES
'r JLa.jISfS.
r ■' ■
«7:
1 :
STUDIEN ZÜE GESCHICHTE
DES
FÜNFTEN KREÜZZÜGE8
VON
REINHOLD RÖHRICHT.
INNSBRUCK.
VERLAG DER WAGNER'SCHEN UNIVERSITÄTS-BUCHHANDLUK6.
1891.
^~-.,-L| 1-|
Cr^.i^20.6
. /^
' t
, o a ^-' ^^
/r.v'^ '
Vorrede.
Nachdem der Verfasser im Auftrage der Socidtö pour la
publication de textes relatifs ä Thistoire et ä la göographie de
rOrient latin und dessen Hauptleiters, des der Wissenschaft so
früh entrissenen Herrn Grafen Paul Riant: Quinti belli sacri
scriptores minores, Genevae 1879 (SS.) und: Testimonia de
quinto hello sacro minora, Genevae 1882 (T.) herausgegeben
hatte, sollten: Epistolarium , Cartularium, Index crucesigna-
torum, Delineatio geographica folgen, aber kaum waren die
ersten 100 Seiten des Epistolariums gedruckt, als Herr Graf
Eiant (17 Dec. 1888) starb, die Sociötö sich auflöste und
keine Hoffnung auf Veröffentlichung jener druckfertigen Manu-
scripte blieb, ja ein grosser Theil derselben (so auch die
Scriptores de amissione Terrae Sanctae, welche später er-
scheinen sollten) fand sich im Nachlass überhaupt nicht mehr
vor und ist bis auf diese Stunde nicht wieder zu ermitteln ge-
wesen. Zum Glück konnte der Verfasser aus seinen Materialien
eigentlich alles ergänzen, aber es wurde doch wieder neue, schwere
Arbeit nöthig, und da die Kosten für eine, wie ja ursprünglich
beabsichtigt war, vollständige Herausgabe aller nur irgendwie
in Frage kommenden Briefe und Urkunden zu gross geworden
wären, so musste er sich dazu entschliessen, nur das Wichtigste
zu geben, und er konnte es um so leichter, da inzwischen der
ganze Kreuzzug von Damiette ^), wie die Unterhandlungen zwischen
H. Hoogeweg in Mitth. d. österr. Instit. für Geschichtsforsch. VIII, 188 — 218 ;
IX, 249—88, 414 — 47: Der Kreuzzug von Damiette; vgl. desselben: Der Kölner
Domscholftster Oliver als Kreuzprediger (1214 — 7) in Westdeutsche ^eitschr. für
IV
Hoüorius III. und Friedrich IL iu Bezug auf den Kreuzzug ^)
Gegenstand sehr gründlicher Untersuchungen geworden sind; der
Verfasser sucht daher nur seine eigenen und die eben genannten
Studien zu ergänzen, und dass er sich diese Aufgabe nicht leicht
gemacht hat, wird hoffentlich eine gründliche Prüfung bestätigen.
Die zwei kleinen Abhandlungen, welche vorausgehen, betreffen
die innere Geschichte des Kreuzzuges und die Fahrt des Königs
Andreas, darauf folgt eine kleine Auswahl von Briefen und Er-
läuterungen, zum Theil unter Benutzung bisher unbekannt ge-
bliebener Handschriften, und einige wichtige Urkunden, aufweiche
in dem am Schlüsse stehenden Kreuzfahrercatalog vielfach hin-
gewiesen werden musste; in diesen letzteren ist ausserdem viel
seltenes Material hineingearbeitet worden, so dass er im Ganzen
über 1200 Namen aufweist. Am wichtigsten ist wohl die hier
zum ersten Male vollständig vereinigte Reihe der unseren Kreuz-
zug betreffenden Urkunden aus der Pariser Collection Courtois,
und es ist zu erwarten, dass diese für die Geschichte des Geld-
verkehrs im Mittelalter einmal vollständig untersucht und be-
arbeitet wird. Wir wissen wohl, dass die Aechtheit einzelner
Stücke bestritten worden ist, doch haben sich Stimmen genug
erhoben 2), welche diese reiche Sammlung als im grossen und
ganzen für authentisch erklären, wenn auch hier und da durch
Nachcorrecturen manches Falsche hineingetragen worden sein mag.
Gesch. u. Kunst VIII, Heft 3, 285 — 70 u. Die Paderborner Bischofswahl vom
Jahre 122S in Zeitschr. für d. vaterl. Gesch. u. Alterthumskunde Westfalens XLVI,
92 — 122.
1) E. Winkelmann, Kaiser Friedrich IL, I, Leipzig 1889 (W. I).
2) vgl. de Mas Latrio, Eist, de l'llo de Chypre II, 64, Not. 1 ; sonst vgl.
Gazzera, Examen d'ancien tltres concernant des seigneurs piemontois qui etant au
Service du comte Amedeo IV. firent partie de la cinquieme croisade, Paris 1844;
Comto Deyley de Blancmesnil, Notice sur quelques anciens tltres suivie de consi-
derations sur les salles des croisades, Paris 1866, 4^ (darin besonders 71 — 101,
115 ff., ISO ff., 391 ff.); Lavoix, Monnaies ä legendes arabes frappces en Syrie
sous leb Francs, Paris 1877, 8^. Unsere Collection ward wohl zum ersten Male
benutzt von Jal, Memoire sur quelques documents genois relatifs aux deux croisades
de St. Louis, Paris 1842, 8^.
Auffallend ist, dass Venetianer^) und Pisaner 2), die doch auch
auf den Kreuzzügen als Banquiers vielfach genannt sind, hier
nicht erwähnt werden, sondern nur Genuesen, die wir im All-
gemeinen überhaupt am häufigsten als Finanzmänner der Könige
und des Adels treffen ^), während die Curie ihre Geldgeschäfte
durch Kaufleute aus Bologna, Florenz, Siena, oder durch Templer
besorgen Hess.
Den Schluss des Ganzen bilden die zu den Scriptores und
Testimonia minora gehörigen Addenda und Corrigenda, hingegen
ist die Beigabe einer topographischen Uebersichtskarte der Gegend
um Damiette aus Rücksicht auf die dadurch nöthig werdenden
Kosten unterblieben. Die Abkürzungen BF. für Böhmer-Ficker,
Eegesta imperii, P. für Potthast, Regesta pontificum u. Pr. für
*) diese sind uns bis jetzt überhaupt noch nicht als Financiers auf den Kreuz-
zügen urkundlich begegnet. Die früheste Erwähnung von Wechslern im Kreuzheere
ist wohl die Stelle bei Petrus de Diogilo (Mon. Germ. SS. XXVI, 61), wo es von
den Franzosen in Worms 1148 heisst: ,,Turbantur hoc scelere peregrini clamare
ignem pauperes, tarn civibus exitiabilem quam etiam quibusdam nostris divitibus
mercatoribus et cambiatoribus". Sonst vgl. Garantie- und Schuldscheine aus der
späteren Zeit der Kreuzzüge bei Blancmesnü 101 — 9, 118—9, 128, 184—40, 218,
252—8, 425—54.
*) vgl. Garantiescheine König Eichards von England, welche er in Palästina
Pisanern gab, in Bibl. de Tdcole d. chartes I Se'rie, V, 85 — 6, Accademia di
Torino 1844, VI, 259; sonst auch vgl. Giuseppe Müller, Documenti sulle relazioni
101 — 6, No 71.
^) vgl. die Garantiescheine von König Philipp August aus Palästina bei Delisle,
Catalogue d. gestes 82, No 840*, Blancmesnü 118 ff.; sonst vgl. Annales Burton.
414 u. Röhricht, Kleine Studien zur Gesch. d. Kreuzz., Berlin 1890, 14 — 5. Ueber
den Geldverkehr während der Ki*euzzüge siehe Biblioth. de Tecole d. chartes 1854,
D. IV, 118 — 81, Lavoix 6 — 10, dessen Studien : Les banquiers aux croisades (Journal
officio] 1875, 11 juin, 5 juillet), Note sur la lettre de change ä Marseille au
Xn siöcle (Bibl. de Tecole d. chartes 1878, 110—28), Bedarride, Note sur la lettre
de* change, Paris 1877, 8®, Collect, de documents inedits 1880, 5 — 6, Blancard,
Contract de change ä Trani en 1287 et payable ä Acre (Revue des socidtes savantes
1882, VII Serie, V, 105 — 9, 484 — 7), dessen Studie : La cöte financiere d. croisades
(La Terre Sainte 1881, No 186) u. dessen Histoire de Marseille, Marseille 1884 — 5,
besonders für unsere Zeit I, 1 — 17. Der in einigen von unsem Urkunden vorkommende
„rector Massiliae Rostagnus Paynus*^ erscheint auch in Layettes I, 485* als „publicus
notarius".
VI
Pressutti, Eegesta Honorii III., ßomae 1888, I, wie die oben er-
wähnten SS., T. u. W. I, sind, um das Citiren der langen Titel
zu vermeiden, überall durchgeführt worden.
Möge das bescheidene Büchlein in dem Kreise, für den es
bestimmt ist, die freundliche Aufnahme finden, wie aUe früheren
Arbeiten des Verfassers!
Berlin 1. September 1891.
KEINHOLD EÖHKICHT.
I.
ZUR INNEREN GESCHICHTE DES KREUZZUGES.
H ö h r i c h t , Studien.
JGjs ist hinlänglich bekannt, dass Innocenz III. zu den grossen
Aufgaben seines Pontificats auch die Befreiung des heiligen Landes
rechnete, dass aber Handels- oder vielmehr Hauspolitik das Ziel
des im vollen Gange befindlichen Kreuzzuges verschob und diesen
statt in Cairo in Constantinopel endigen Hess. Wohl hatte er
schliesslich allen Grund, mit einer solchen unerwarteten Wendung
zufrieden zu sein, aber die ursprüngliche, höhere Aufgabe blieb
ungelöst und deren Erfüllung so dringend wie vorher ; kein Wunder
daher, wenn er, sobald die Zeit gekommen zu sein schien, die
Christenheit mit Erfolg an ihre Pflicht von Neuem mahnen zu
können, mit grösserem Nachdruck darauf zurückkam pnd die volle
Gewalt seiner Persönlichkeit dafür einsetzte.
Am 19. April 1213 ^) machte er den geistlichen und welt-
lichen Würdenträgern der. Christenheit bekannt, dass er ein all-
gemeines Concil abzuhalten gedenke, dessen Hauptzweck die Heilung
kirchlicher Schäden, die Ausrottung gefährlicher Ketzereien und
die Befreiung des heiligen Landes bilden sollten, forderte sie
auf, das Concil entweder selbst zu besuchen oder durch geeignete
Vertreter zu beschicken und setzte dann in einem umfangreichen
Schreiben desselben Datums'^) an alle Erzbischöfe, Bischöfe und
Prälaten die Gründe für einen neuen Kreuzzug auseinander. In
Anlehnung an die Worte Christi (Matth. XVI, 24): „Wer zu
mir kommt, der nehme sein Kreuz auf sich und folge mir nach!"
ermahnt er die Christen, aus ihrem Schlafe zu erwachen und das
Land Gottes zurückzuerobern, wodurch ihnen Gelegenheit geboten
werde, ihm die Treue und den Gehorsam zu beweisen, den sonst
kein Lehnsmann seinem Lehnsherrn für niedere weltliche Interessen
zu versagen pflege ^). Da es ausserdem Christenpflicht ist, seinen
Nächsten wie seinen Bruder zu lieben (Marc. XII, 30), und doch
1*
_ 4 —
Tausende christlicher Brüder in den Gefängnissen der Ungläubigen
schmachten*), so wäre es eine Sünde, zu ihrer Befreiung nicht
herbeizueilen; denn „was Ihr wollt, dass Euch die Leute thun, das
sollt Ihr ihnen auch thun" (Matth. VII, 12)! Ausserdem gehörte
das heilige Land seit den ältesten Zeiten als Eigenthum den
Christen, bis der falsche Prophet aufstand, aber die Tage seiner
Herrschaft sind gezählt; denn von den 666 Jahren desselben, die
der Apocalyptiker (XIII, 18) als Zahl des Thieres angiebt, sind
bereits über 600 verflossen ^). Freilich regiert er noch und als
Zeichen der Macht, in gotteslästerlichem Hohne haben seine An-
hänger auf dem Berge Thabor ^), wo einst der Heiland verklärt
ward, eine Zwingburg erbaut und verbreiten von da in der christ-
lichen Nachbarschaft Tod und Verwüstung. Wohlauf denn, gebt
Gut und Blut für den, der sein Leben um Euretwillen in den Tod
gab ! Vergebung der Sünden und ewige Seligkeit winken allen, welche
die Waffen ergreifen oder nach Kräften zur Führung des heiligen
Krieges beitragen ; ihr Leben und Besitz steht unter dem Schutze des
apostolischen Stuhles, bis über ihre Heimkehr oder ihren Tod
sichere Kunde eingegangen ist, ausserdem sind sie von jeder Zins-
zahlung an die Juden frei. Um jedoch eine recht zahlreiche Be-
theiligung am Kreuzzuge zu ermöglichen, sollen alle Prälaten in
ihren Sprengein auf drei Jahre eine genügende Mannschaft aus-
rüsten und die weltlichen Herren dasselbe thun; die christlichen
Seestädte des Mittelmeers würden noch besonders zur Unter-
stützung des heiligen Krieges aufgefordert werden ^. Die Prä-
laten sollen ferner das Kecht haben, das Kreuzgelübde in
geeigneten Fällen abzulösen, in ein anderes umzuwandeln, oder
die Ausführung desselben zu verschieben, hingegen sind alle bis-
her den Kreuzfahrern gegen die Heiden bewilligten Ablässe auf-
gehoben mit Ausnahme derer, die für den Kampf gegen die
Mauren in Spanien und die Ketzer in der Provence verheissen
worden sind. Alle diejenigen, welche den Fortgang des Krieges
direct oder indirect hindern wie die Seeräuber ^) und deren Helfers-
helfer, ebenso alle Communen und einzelne Kaufleute, welche mit
den Muslimen von jetzt ab neue Handelsverbindungen anknüpfen ^)
oder die bestehenden weiter pflegen, sind dem Banne verfallen,
— 5 —
wie dies noch ausdrücklich in den Seestädten bekannt gemacht
werden solle. Endlich wird bestimmt, dass jeden Monat in sämmt-
lichen Gemeinden der Christenheit eine allgemeine Procession ab-
gehalten 1^), durch Gebet und Predigt, Fasten und Almosengeben
der Zweck der Kreuzpredigt gefördert werden soll. An einzelnen
Tagen ist wähi-end der Messe das Gebet (Psalm LXXXVIÜ, 1) :
„Herr, die Heiden sind in Dein Erbtheil gefallen!* einzufügen
und daran ein anderes für. die Befreiung des heiligen Landes
anzuschliessen. In den einzelnen Kirchen, zu denen sich die
Procession bewegt, soll ein Opferstock ^^) aufgestellt und dieser mit
drei Schlüsseln verschlossen werden, von denen ein Presbyter, ein
Mönch und ein frommer Laie je einen besitze.
Zur wirksamen Ausführung dieser Anordnungen wurden für
alle Sprengel hervorragende Prälaten bestimmt und zwar für Deutsch-
land, speciell für Mainz die Äbte Eberhard von Salem ^^) und
Petrus von Neuenburg, der Decan Conrad von Speier ^^) und der
Propst von Augsburg, für Magdeburg und Bremen der frühere
Bischof Conrad von Halberstadt ^*) und der frühere Abt Friedrich
von Sichem, für Köln der Domscholasticus Oliver ^^) und der
Decan Hermann von Bonn ^^), für Salzburg der Bischof Conrad
von Kegensburg und der Propst von Salzburg ^^), für Trier die
Äbte Kainer von Komersdorf ^^) und Conrad von Villers ^^), end-
lich auch der Erzbischof Heinrich von Gnesen ^o). Für Norwegen
wurde ernannt Erzbischof Thorer von Drontheim, für Schweden
der von üpsala und Lund ^ i), für England der Archidiaconus
Walter von London und Philipp von Oxford ^% für Schottland
die Bischöfe von St. Andreas und Glasgow, für Irland der Erz-
bischof von Dublin und ein Abt, für Frankreich Kobert von
Cour9on ^^), für Italien die Bischöfe von Ancona, Eimini, Parma,
Florenz ^-^), die Erzbischöfe von Pistoja und Cosenza, die Äbte
von St. Stephanus in Bologna undSambuca^s), für Sardinien die
Erzbischöfe von Cagliari und Torres, für Ungarn alle Erzbischöfe
und Bischöfe, für Dalmatien die Bischöfe von Spalato und Eagusa,
endlich auch der päpstliche Subdiacon Nicolaus.
Noch ausführlicher und schärfer waren die Bestimmungen,
welche Innocenz auf Grund der Concilberathungen durch sein
— 6 —
grosses Schreiben vom 14December 1215 traf ^e). Er ordnete an,
(1) dass alle Kreuzfahrer am 1 Juni 1217 theils inBrindisi, theils in
Messina zur Abfahrt sich einfinden sollten ^7); hier hoffte Innocenz
selbst gegenwärtig zu sein, um seine letzten Befehle zu ertheilen
und der Kreuzflotte seinen Segen zu geben ^ 8). (2) Alle im Heere
befindlichen Priester und Kleriker sollten dort Zucht und Ord-
nung durch Lehre und Beispiel zu erhalten oder wiederherzu-
stellen sich bemühen, auch (3) solle es ihnen erlaubt sein, ihre
Benefizien drei Jahre zu beziehen, als ob sie daheim wären, selbst
sie zu verpfänden. (4) Alle Prälaten werden angewiesen, die
Kreuzfahrer zur Erfüllung ihrer Gelübde anzutreiben und, wo es
nöthig scheint, zu zwingen, (5) ebenso die weltlichen Herren zu
veranlassen, dass sie eine entsprechende Anzahl von Bewaffneten
ausrüsten (6) und die Säumigen oder Widerstrebenden energisch
an ihre Pflicht erinnern. (7) Der Apostolische Stuhl, welcher
für die Zwecke des heiligen Landes bereits 30000 Pfund bei-
gesteuert 29), wird auch für die Ausrüstung der Römischen Pilger
die nöthigen Schiffe und 3000 Mark bereitstellen, nachdem dem
Patriarchen von Jerusalem, den Meistern des Tempels und Spitals
grosse Summen überwiesen worden sind. Diesem Beispiele ent-
sprechend (8) sollen die Geistlichen ein Zwanzigstel ihrer Einkünfte
auf drei Jahre opfern mit Ausnahme der Orden der Prämon-
stratenser, Cistercienser und Cluniacenser sowie einzelner Personen,
welche das heilige Land selbst besuchen wollen, (9) während der
Papst und die Priester Roms den vollen Zehnten zahlen werden ;
Widerstrebende sollen dem Banne verfallen sein. (10) Alle Kreuz-
fahrer sind frei von Steuern und Zöllen ^^), stehen unter dem
Schutze des Apostolischen Stuhles oder der von ihm eigens er-
nannten Patrone solange, bis über ihre Heimkehr oder ihr Ab-
leben sichere Kunde vorliegt, (11) ebenso sind sie von jeder Zins-
zahlung frei, können also von den Juden nicht belangt werden ^i).
(12) Dem Banne sind alle Piraten und deren Helfershelfer ver-
fallen, (13) ebenso alle Verkäufer von Waffen, Eisen und Holz
an die Muselmänner, wie in den Seestädten an Sonn- und Fest-
tagen ausdrücklich bekannt gemacht werden soll, (14) ja jeder
Schiffsverkehr mit der Levante ist auf 4 Jahre, (15) die Abhaltung
- 7 —
von Turnieren auf 3 Jahre völlig untersagt und (16) auf 4 Jahre
ein allgemeiner Frieden unter den Christen befohlen; Ruhestörer
sollen zum Frieden mit Gewalt gezwungen werden. (17) Alle die-
jenigen, welche den Kreuzzug direct oder indirect unterstützen,
erhalten vollen Ablass.
Zugleich trat Inuocenz für den durch seine Barone hart be-
drängten König Johann von England ein, nachdem dieser durch
seine Unterwerfung unter den päpstlichen Stuhl und Ablegung
des Kreuzgelübdes auf d||ssen Schutz sich ein volles Recht er-
worben hatte 32). Der Patriarch von Jerusalem ward für den
bevorstehenden Kreuzzug zum päpstlichen Legaten ernannt ^^)^
die Ritter des Tempels und Spitals, sowie König Johann von
Jerusalem zu kräftiger Unterstützung des Kreuzzuges aufgefordert ^*)
und ihnen durch den Templerschatzmeister Haymarus von Paris
9000 Pfund Sterling zugesandtes). Ausserdem empfing König
Johann von Jerusalem den strengen Befehl, mit dem Könige von
Armenien und Cypem Frieden zu halten ^^) und zur Abholung
des vom Concil heimreisenden Patriarchen von Jerusalem eine
genügende Anzahl von Schiffen abzusenden, welche zugleich dem
Treiben der Seeräuber steuern sollten e^). Um die endlosen Wirren
in Oberitalien durch die Macht seiner Persönlichkeit zu beseitigen,
brach Innocenz selbst auf, aber am 16. Juli 1216 überraschte
ihn in Perugia der Tod, und seine Umgebung war schamlos
genug, die Leiche nach Bäuberart auszuplündern ^^).
Trotz aller umsichtigen und eingehenden Verordnungen, welche
Innocenz 111. für die Einleitung, Ordnung und Ausführung des
Kreuzzugs getroffen hatte, blieben im Einzelnen noch Wele Un-
sicherheiten, erhoben sich mannigfache Beschwerden. Wir sind
darüber am besten unterrichtet durch die Schreiben des Prä-
monstratenserabtes Gervasius ^®) und geben daher von ihrem In-
halt eine Uebersicht. Zunächst beklagt er sich darüber, dass der
längst ersehnte päpstliche Legat noch immer nicht erschienen
sei, um Ordnung in den Betrieb des Kreuzzuges zu bringen ; der
Magister Jacob von Vitry sei abgegangen ^^) und noch ohne Nach-
folger. Ausserdem habe der Papst nur an einige Grossen ^dies-
seit der Berge'* wegen der Kreuzfahrt geschrieben und ^die
— 8 —
geringe Heerde des Herrn** ganz übergangen. Die niedrigeren
Kitter und Pilger beschwerten sich desshalb, dass sie weder an
geistlichen noch weltlichen hohen Herren Kath und Hülfe fänden,
und da sowohl der Zwanzigste wie das Opfergeld von den Templern
und Klerikern rücksichtslos eingetrieben würden, so hätten letztere
unter einem allgemeinen Hasse zu leiden, Weigenmgen gegen die
Zahlung seien gewöhnlich, ja die Opferstöcke wären in einzelnen
Kirchen sogar umgeworfen worden. Durch das Schreiben des
Papstes an den Herzog vonBurgund und den Herrn vonAvesnes *i)
sei vielfach Unordnung und Unsicherheit geschaffen worden und
die Sendung eines Legaten unumgänglich nöthig, schon um die
Pilger in ihren Privilegien zu schützen, die nöthigsten Dispen-
sationen und Eedemptionen zu ordnen, die Einsammlung des
Zwanzigsten, der Opferstockgelder sowie deren Vertheilung *^) zu
überwachen. Der Schreiber schlägt daher dem Papste für die
Diöcesen Eheims, Sans, Kouen, Tours, Bourges und Bordeaux
geeignete Geistliche vor ^^). In Folge dessen ging im Auftrage
Honorius III. (Dec. 1216) der Erzbischof Simon von Tyrus als
Legat nach Frankreich ^^), aber, wie Gervasius weiter meldete,
ohne weitreichende Instructionen. Die Magnaten würden seiner
Meinung zufolge das Kreuzgelübde niemals wirklich erfüllen, weil
die Androhung geistlicher und weltlicher Strafen fehle, und das
niedrige Volk, welches die Erhebung der Steuern und Abgaben
nach dem Johannesfeste fürchte, erklärte nichts zu wissen, wann
und wohin man abziehen solle, daher sei es nöthig, dass den
Pilgern Bitter ihrer Heimath vorangingen, nur sei dringend zu
wünschen, dass die Deutschen mit den Franzosen nicht gemein-
schaftlich abzögen, weil, wie allgemein berichtet wird, beide
niemals friedlich und einträchtig verbunden gewesen seien**).
Zuerst, meint er, sei es nöthig, die Herzöge von Burgund und
Brabant zur Führerschaft im Kreuzheere zu bewegen, dann schlägt
er dem Papste mehrere im vorigen Briefe genannte Kleriker von
neuem als Leiter der Kreuzzugsangelegenheiten vor und bittet,
die Franzosen nicht zu zwiAgen, von Brindisi und Messina aus
abzusegeln, sondern ihnen den Antritt ihrer Keise von Marseille*^)
aus zu gestatten. Endlich sei es zu beklagen, dass ein Bischof
— 9 -
in Frankreich die armen Pilger durch den Bannfluch bedrohe
„nicht zur Beförderung der Kreuzzugssache, sondern damit man
die Börsen leere*, und wünscht dringend, dass alle Ritter, welche
wegen der Betheiligung am Zuge des Kronprinzen Ludwig gegen
England dem Banne verfallen *ß) seien, unter der Bedingung
davon losgesprochen würden, dass sie ebenso lange gegen die
Albigenser, wie einst gegen England, die Waffen tragen sollten*^).
Solche verwickelte Fragen und unerwartete Schwierigkeiten
— und wir erfahren aus den obigen Briefen gewiss nur einen
kleinen Theil — waren zu lösen, aber Honorius IIL übernahm
mit thatkräftigem Eifer und treuer Begeisterung die schwere Auf-
gabe; die Zahl seiner darauf zielenden Verordnungen ist grösser
als die seiner Vorgänger und Nachfolger, so dass man wohl
sagen kann, dass die Kreuzzugsthätigkeit des Papstthums in ihm
ihren Höhepunkt erreicht hat; daher ist auch ihre Betrachtung,
soweit sie die innere Entwicklung der ganzen Bewegung angeht,
von hervorragendem Interesse.
Absolutionen vom Kreuzgelübde wurden nicht bloss hohen
Herren gewährt wie dem Bischof Conrad von Speier ^«), dem
Grafen Egeno von Urach ^^), dem Ritter Heinrich vonNeifen ^o),
dem Herzog Ladislaus von Polen ^ ^) wegen legaler Hindemisse
oder wirklicher Schwierigkeiten, sondern auch bei gewöhnlichen
Leuten, deren ünbrauchbarkeit für den Dienst des Kreuzzuges
offenkundig war ^2)^ ^nd zwar erfolgte dieselbe entweder durch
die Kreuzprediger selbst oder in Rom ^^) — wobei natürlich auch
mancherlei Betrügereien vorkamen ^*) — , in der Regel unter der
Bedingung, dass der Absolvirte eine angemessene Zahl von Kriegern
ausrüsten oder versprechen musste, so viel zu zahlen, als er für
die Reise aufgewandt haben würde ^^). Sonst ward auch das
Gelübde commutirt, das heisst der Betreffende musste sich an-
heischig machen, gegen Ketzer und Heiden zu kämpfen. So
galt einige Zeit der Kampf gegen die Albigenser gleichwerthig
mit dem gegen die Muselmänner ^ß), ebenso gegen die Mauren
in Spanien ^7) und gegen die heidnischen Preussen ^«), während
wir wieder zu anderen Zeiten der Erklärung begegnen, dass mit
— lo-
dern Gelübde gegen die Muselmänner kein anderes gleiches Ver-
dienst habe ^^).
Der Zwanzigste ward eigentlich allgemein als eine schwere
Last empfunden ^^), und es bedurfte zahlreicher und energischer
Aufforderungen, ja Drohungen ^ ^), ihn einzutreiben, besonders in
Spanien ^% und schwierig war die Sache auch in Scandinavien,
da derselbe }iier meist in Naturalien bestand ^3). Sehr viele
Kleriker betrogen durch falsche Angaben, obgleich ihnen der Bann
drohte^-*), ja sogar ein Beispiel von Diebstahl kommt vor^^).
Die Erhebung des Zwanzigsten und der Kreuzzugssteuer erfolgte
sonst durch den Opferstock, dessen Erträge meist nach Paris in
die Obhut des Templerschatzmeisters Haymarus*^^) und von da
auf Befehl des Apostolischen Stuhles weiter versandt wurden.
Sonst besorgton die Ueberführung des Zwanzigsten und anderer
Steuern meist italienische Kaufleute ^^) nach Kom, von wo sie
direct an das |i!reuzheer oder vielmehr dessen Legaten abgingen.
Dieser liess d|e eingegangenen Summen an die Kreuzfahrer der
Diöcese, aus Reicher sie erhoben waren, vertheilen ®^), wenn der
Zwanzigste njcht schon vorher angeseheneren Führern wie dem
Savary deMaulöon ^^), dem Grafen von Nevers '^), dem erwählten
Bischöfe Milo von Beauvais '^) u. a. '^) durch den Papst zuge-
willigt und eingezogen worden war. Ein empfindlicher Schaden
war es, dass von diesen Einkünften grössere Bruchtheile für die
Albigenser ^3) oder andere Zwecke verwandt wurden, ebenso dass
die reichsten Orden wie die Cistercienser, Cluniacenser, Prämon-
sti'atenser von Hause aus frei waren ^^), andere sich frei zu
machen wussten '^); freilich wäre auch manchen einzelnen Kirchen,
die von Schulden schwer gedrückt waren ^^), die Aufbringung der
Steuer in der That unmöglich gewesen. Die Oberaufsicht über
die Erhebung derselben erfolgte in den einzelnen Ländern durch
päpstliche Legaten, so in Italien durch Hugolin, Bischof von
Ostia ^^), in Prankreich durch Kobert de Cour9on und nach dessen
Abgang zum Kreuzheere durch den Erzbischof Simon von Tyrus,
in England durch Pandulf vonNorwich, in Ungarn durch Acontius,
in Spanien durch üguicio.
Alle Mühe und Umsicht jedoch reichten nicht aus, die Geld-
— u —
bedürfhisse des Kreuzheeres und seines Legaten voll zu befriedigen,
so dass Honorius es für nöthig hielt, durch zwei umfangreiche
Schreiben vom 5. Sept. 1219 7») und 24. Juli 1220 ^^) diesem
vorzurechnen, was er eigentlich alles für den Kreuzzug gethan
habe. In dem ersteren bestätigt er ihm zunächst den Empfang
seines am 14. August 1219 eingegangenen, aber nicht mehr er-
haltenen, Schreibens, welches der Bischof von Bethlehem über-
bracht hatte, und erklärt, dass Kedemptionsgelder gesammelt und
Haymarus in Paris angewiesen sei, den Zwanzigsten, im Ganzen
16000 Mark, nach Damiette abzusenden, im vergangenen Mai
seien 5000 Mark durch Templer und Johanniter angewiesen worden,
auch für die römischen Kreuzfahrer grosse Summen, im Ganzen
30000 Mark; gegen Albigenser und nach Griechenland seien
Jerusalempilger nicht abgeschickt worden. Wie wir aus dem
zweiten Schreiben erfahren, hatte Honorius III für die Flotte der
römischen Pilger ^^) grosse Ausgaben gemacht, durch Templer
und Johanniter, den zurückreisenden Bischof von Bethlehem, den
Schreiber des päpstlichen Stuhles, M. de S. Caecilia, und den
Patriarchen Kainer von Antiochien grössere Summen abgesandt,
auch dem Kämmerer des Legaten Matthaeus, sowie dem Herzog
Ludwig von Bayern ^^) und Otto vonMachilon«^) gegeben, schickte
ausserdem noch Johannes von Grisi und den Deutschen Ordens-
bruder Otto «3) mit Geld ab, befahl fernerhin durch Hugo von
St. Georg und Johannes von Neville, Gerhard de Sotturirio und
Roger, englische Templer, den Zwanzigsten in England zu sammeln,
um ihn durch den Bischof Bertholdt von Lausanne ^*) abzuschicken,
liess den Zwanzigsten in Ungarn, Spanien und Frankreich und
zwar hier durch Haymarus in Paris und den Poenitentiar Ste-
phanus ^^) erheben und überwies den Zwanzigsten aus Deutsch-
land ^^) durch den päpstlichen Legaten Hugolinus und dessen
Helfer, die Bischöfe Nicolaus von Reggio und Nicolaus von Tus-
culum ^^), dem zum Kreuzzuge sich rüstenden Markgrafen Wil-
helm II. von Montferrat.
Cnd alle diese Ausgaben sind vergeblich gewesen!
— 12 —
NOTEN.
») P. 4706—8.
2) P. 4709; Mansi XXII, 956—60. Sonst vgl. die Ausführungen flurters,
Innocenz III, I, S27— 9, 410—4; U, 151—2, 674—80. Ueber die Bedeutung
der päpstlichen Briefe für die Geschichte der Kreuzlieder in der deutschen Dichtung
und der christlichen Predigt im Mittelalter vgl. Wolfram in d. Zeitschr. für deutsches
Alterthum 1886, 89—182, die Nachträge in Röhricht, Kleine Studien, Berlin 1890,
Nr. 2 und die schöne Abhandlung von A. Oertel, Die Kreuzzüge in der altproven-
calischen und mittelhochdeutsch. Lyrik, Dresden, Programm der Annenschule (Real-
Gymnasium), 1889; Lecoy de la Marche, La predication de la croisade au XII. siecle
(Revue d. quest. histor. XL VIII, 5 — 28). Einen sehr alten „Trostbriof* für christ-
liche gegen die Heiden ausziehende Streiter siehe in N. Archiv XV, 605 — 7.
^) Derselbe Gedanke begegnet uns auch in der Kreuzpredigt des Bischofs
Heinrich 1189 (Röhricht, Die Kreuzpredigt gegen den Islam in Briegers Zeitschr.
für Kirchengesch. 1883, VI, 557) und in früheren Briefen Innocenz III. (P. 913 — 5,
9S5).
*) P. 4726. Innocenz tröstete auch den Patriarchen Nicolaus v. Alexandrien
in seiner Bedrückung (vgL P. 1430, 3691, 4363, 4865—6) und schrieb an den
Sultan V. Damascus wegen Auslösung der Gefangenen (P. 4719 — 20; Huiierll, 546;
Beiträge znr Gesch. d. Kreuzz. I, 56, Note 25 ; Röhricht, Zur Correspondenz der
Päpste mit den Sultanen und Mongolenchanen in Theol. Studien und Kritiken 1890,
361 — 2), welchem Zwecke der durch Innocenz schon früher bestätigte Orden S. Trini-
tatis (P. 483) und bei den Muselmännern eine grosse Handelsfirma in Damascus
diente (Görgens, Arab. Quellenb. I, 179; leider fehlt der hier ungenügend über-
setzte Abschnitt in der neuen Ausgabe von Auszügen aus Ihn Dschubair im Reo. d.
crois., aut. arabes III, 454 — 5; doch vgl. ibid. I, 542 — 3 Note). Interessant ist
auch die Nachricht über die vom Patriarchen Wolfger von Aquileja (1213) an den
gefangenen Christen geübte Barmherzigkeit, welche in einer Urkunde seines Nach-
folgei*s Bertholdt (16. Dec. 1249) sich findet: „Multi ex christianis, qui circa hec
tempora in transmarinas partes transierant, in Saraconorum carceribus captivi detene-
bantur, de quorum tormentis et nuditate miseratus idem Volchorus tantum fecit, ut
demum obtinuerit a Serafandino rege, quod libere et secure mitterentur dictis captivis
elemosinarum consolationes" (M. de Rubels, Mon. eccl. Aquil. 668 — 70; Bianchi im
Arch. für österr. Geschichtsq. XXI, 383; vgl. Zeitschr. für deutsche Philologie 1870,
II, 434).
*) Muhammed wird, namentlich in Bullen, vielfach „bestia Apocalypsis" genannt,
und Prophezeiungen haben den Untergang seiner Lehre für das Jahr 1188, 1222
und 1322 sicher zu bestimmen gesucht (Röhricht, Beiträge II, 182,262; SS. quinti
belli sacri XLII — XLIU; vgl. auch Quatrem^re, Mem. surTEgyptel, 344). Eine zeit-
lich und sachlich der Ansicht von Innocenz nahestehende Prophezeiung giebt Rogerius
Baco (t 1294), Opus majus ed. Jobb, Venetiis 1750, 115: „Secundum quod Albu-
masar dicit VIII capitulo secundi libri non potest lex Mahometi durare ultra sex-
— 13 —
centos nonaginta tres annos. Sed tantum valet durare, qnod prius tactum est, quod
abbreviatio potest fieri major et minor ex causis dlversis. Et nunc est annus Arabum
sexcentesimus sexagesimus quintus a tempore Mahometi (1266 — 77), et ideo cito
destruetur per gratiam Dei, quod debet esse magnum solatium christianis. Propter
quod laudandus est Deus, qui philosophicis dedlt lunien sapientiae, per quod lex veri-
tatis confirmatur et roboratur et per quod percipimus inimicos üdei destrui debere.
Et huic sententiae concordat apocalypsis XIII capitulo. Nam dicit, quod numerus
bestiae est 663 qui numerus est minor predicto per XXX annos/ ^
^) Vgl. unten Abhandlung II, Note 46.
^) so forderte er den Dogen von Venedig auf, das früher abgelegte Kreuz-
gelübde zu erfüllen (P. 4744; vgl. 4897 u. Testim. min. LXIV— LXVI), ebenso
die Einwohner von Ancona und Genua, die Kreuzfahrer zu unterstützen (P. 5277,
5S09).
^) Ueber das Piratenunwesen klagen auch die Bullen Honorius III. z. B. P.
6611; 6618 (Pr. 3242, 8254).
®) Ueber diese Handelsverbote vgl. Innocent. Ep. I, 539; XVI, 28; Lois ed.
Beugnot I, 45; De Mas Latrie, Traites de paix 147 u. Eist, de Tlle de Chypre II,
125 fif. ; Thaddaeus Neapel, ed. Biant XYI; Speck, Zittauer Gymnasialprogramm
1880 ; Heyd, Histor. du commerce I, 386 — 8. Trotzdem trieb Marseille während
des Kreuzzuges Handel mit der Levante (Pr. 2698: 11. Sept. 1220). Auch die
Venetianer stehen im Argwohne, 1217 mitten unter den Kreuzzugsrüstungen mit dem
ägyptischen Sultan Unterhandlungen gepflogen zu haben ; doch vgl. Heyd I, 402 — 5.
*<*) wie sie auch schon durch Gregor VIII. 1187 befohlen worden waren
(Röhricht in Histor. Zeitschr. XXXIV, 4 — 5). Ueber die Liturgie, welche derselbe
für England anordnete vgl. Bened. v. Peterborough II, 53 — 4, sonst auch P. 559.
^*) Dieser truncus, („Herr Stock"), dessen Aufstellung Alexander III. zuerst,
dann auch Innocenz III. (P. 913 — 5) hauptsächlich befohlen hat, ist von vielen mittel-
hochdeutschen Dichtem vielfach mit Unrecht als Mittel zu Gelderpressungen getadelt
worden (Barthel in: AUgem. Zeitschr. für bist. Theol. XV, 104 ff.; Wilmanns, Leben
und Dichtungen Walters von der Vogelweide 1882, 112 — 3).
*2) P. 4725 u. 4727 ; vgl. T. s. v.
*') über ihn P. 4806 — 7 u. Caesar. Heisterbac, Dial. miracul. III, 14. An
seine Stelle ward später Abt Daniel von Schönau gewählt (P. 4808 ; vgl. Caesar.
Heisterb. VI, 3 ; IX, 17; X, 64).
**) Ueber Conrad (t 21. Juni 1225 in Leubus; nach Chron. Mont. Sereni in
Mon. Germ. SS. XXIII, 221 ; Schles. Regest. I, 150) siehe Opel, Min guoter klösenaere,
Halle 1860; Winter, Gesch. d. Cisterzienser I, 196 ff.; Chevalier s. v. u. besonders
Nebe in d. Zeitschr. d. Harz-Vereins 1880, XIII, 209—17. Neben ihm wurden
durch Bulle vom 8. Jan. ^216 (P. 5048) noch zu Kreuzpredigern ernannt: Magister
Conrad von Marburg und Johannes von Xanten. Ueber den letzteren vgl. Mon. Germ.
Ep. I, Nr. 166, 810^ 822; T. s. v., über den ersteren besonders die Bullen bei
P. 5716, 6311, 6194, 6244, 6414—5, 26053; Mon. Germ. Ep. I, Nr. 166, auch
eine Urkunde in Schmidt, Urkundenb. d. Hochstifts Halberstadt, Leipzig 1883, Nr. 505 ;
— 14 —
T. u. Cbeyalier s. v. sowie die Specialschriftdn von Beck, Kaltner, Henke. Er ward
am 30 Juli 1238 ermordet (Böhmer-WUI, Reggr. archiep. Magunt. I, XXXIII, 230,
Nr. 108).
**) P. 4718; vgl. Index crucesignatorttm s. v.
1«) Ober ihn vgl. Reinerius Ann. eil; P. 4718; T. s. v. In der Bulle vom
8 Jan. 1216 (P. 5048) erscheinen neben ihm, Oliver und Johannes von Xanten
auch noch der Canonicus Johannes von LOttich und der Presbyter Arnold von Münster.
17) vgl. P. 4721, 4809. Ueber die Synode in Salzbarg zur Erhebung des
Zwanzigsten vgl. Hansitz, Germ, sacra I, 36^; II, 822 — 4.
»8) Görz, Mittelrhein. Reg. II, 820—1, Nr. 1196—1197; P. 25592; vgl.
T. s. V. Sein Nachfolger im Amt (1216) und in der Stellung als Kreuzprediger war
Bruno (P. 26048; Wegeier, Die Prämonstratenserabtei Romersdorf 18). Neben
Rainer, Conrad von Yillers und Conrad von Marburg werden als Kreuzprediger in
der Bulle vom 8 Jan. 1216 genannt: Deodat und Bliald (Grörz, Mittelrhein. Reg. III,
850, Nr. 1280; P. 5048). Aus der Lütticher Diöcese sind erwähnt: der Abt
Hellinus von Floreflfe, welcher mit Jacob von Vitry nach Accon ging (T. 22 — 23 ;
vgl. Hugo, Mon. sac. antiq. I, 38 — 39, Nr. 38), der Propst von Löwen, der Pleban
von St. Christoph in LOttich, die Magister Adam und Petrus, Kanoniker von St. Lam-
bert in Lüttich (Böhmer, Acta selecta 638—9, Nr. 929 ; P. 5050).
*•) über Conrad, den späteren Cardinal von Porto, vgl. Histor. Villariens. in
Mon. Germ. SS. XXV, 198; Albericus ibid. XXIII, 851—2; Wauters, L'ancienne
abbaye de Villers, Bruxelles 1868, 13 — 15; Tarlier- Wauters, Les communes Beiges I,
82 — 90; Lalore, Le tresor de Clairvaux 131 — 6 (ibid. 191 — 2 seine Grabschrift);
Forsch, zur deutchen Gesch. VII, 319 — 97; XI, 631 — 8, die Specialschrift von
Pokorny und Chevalier s. v.
*®) er hatte sogar das Kreuz genommen, ward aber durch Houorius III. seines
Gelübdes (P. 5459, 6062), später auch der Legatur in Preussen entbunden (Schles.
Regesten I, 125, Nr. 213) und starb in der Zeit von Ende Juni bis Anfang October
1219 (ibid. 125 Nr. 215—6; vgl. Necrolog. Cracov. inBielowski, Mou. Polou. II, 917).
»») vgl. P. 4724, 5445.
2*) vgl. T. s. voce.
*3) vgl. P. 4710 — 2, 4791. Honorius III. wies ihn an, den Zuhörern der
Kreuzpredigt einen gewissen Ablass zu gewähren (P. 4711; vergl. Pr. 2978), meist
10—40 Tage (P. 13360; vgl. Beiträge II, 282) und über d. seit 1130 verbotenen
Turniere (Hefele, Conciliengesch. V, 364, 395, 454, 634; Alwin Schultz, D. höfische
Leben, 2 Aufl., II, 108 — 9; Du Gange, Glossar. Dissertat. VI), geeignete Verordnungen
zu treffen. Sonst vgl. T. ; neben ihm erscheint in der Diöcese Ronen als Kreuzprediger
H. de Andeleyro (P. 5259).
^*) Der Bischof Wilhelm v. Como wird 1219 als Einsammler des Zwanzigsten
erwähnt (T.).
26) vgl. P. 320, 335, 559.
»«) P. 5012; Mansi, Concil. XXII, 1058—67. Nach Oliv. Bist. Damiat. c. 1
und dem Briefe der christlichen Heerführer vom 15 Juni 1218 (vgl. unten Epist.
— 15 —
Nr. 2) ward auf dem Concil auch der Angriff gegen Aegypten beschlossen, wovon
aber d. Epistol. Jacobi III resp. Y nichts weiss. Zur Geschichte dier Kriegsplane der
Christen gegen Aegypten vgl. De Mas Latrie, Bist, de Tlle de Chy^re I, 848 ; Kiant,
Innocent III, Paris 1875, I, 21; Benaudot, Bist, patriarch. 564; Streit, Beitr. I,
28 ; SS. X — XI und die von Böhricht; Bibliotheca geographica ^alaestiaae, Berlin
1890, Nr. ,198 aufgezählten Tractatus de recuperatione Terrae S|inctae, denen noch
beizufügen ist: Projets de croisades 1816—1388 (Soci^tä de Thistoke de France 1872,
Ann. Bullet. 248 — 50). Interessant ist, dass in Frankreich besobders (Ober Italien
vgl. Index crucesignatorum s. y. Lambertazzi) Familien den Nam^n Damiette fOhreu
(Anselme, G6n4al. VI, 548; IX, 89; Mem. de la soc. d. antiq. de Picardie 1888,
III c, 123, 256—7, 360); im Wemigeroder Urkundenb. Nr. 19 wird ad ann. 1279
neben einem Benricus dictus Syrius als Consul : Theodericus de Damiat, eine Abbatia
Safadini (so hiess der Vater des Sultan Mälik al-Kämil) bei Lalore, Cartul. d. dioc.
de Troyes I, 206, 227 erwähnt. Eine Ansicht des alten Damiette (Esbeh el-bordsch)
mit dem Kettenthurme siehe in: Missions catholiques 1886, 306 — 7; auch im neuen
Damiette gab es einen solchen „burdsch al-silsilat*' (Kettenthurm) als Staatsgefängniss
(Quatremere, Makrizi lA, 86) ; über den Namen „cosbarie" vgl. SS. XIIII u. Itin^r.
fran9. I, 243. Der Abschnitt aus Ihn el-Atir, welcher die Eroberung Damiettes be-
handelt, ist arabisch auch iu Derenbourg et Spiro, Chrestomathie eläm. d. Tarabe,
Paris 1885, Nr. V wiederholt. Ueber den christlichen Bischofssitz in Damiette 1219
und 1249 vgl. Epist. Jacobi IV resp. VI ; Oliv. 1419; Index crucesi^n. s. v. Damiatinus,
ferner Eracles 592 — 4;, Vincent. Bellov., Specul. histor. XXXI, 98; Baluze, Mis-
cellan. III, 100—1.
'^) vgl. P. 2570, 5435; daher ist es unbegreiflich, wie Gregor IX. in seiner
Bannbulle gegen Friedrich als Grund, warum die Pilger nach Brindisi von Friedrich
bestellt waren, anführen konnte : „quia gratiam suam Imperator subtraxerat fere
Omnibus in poi*tibus constitutis (H. Breholles III, 26), wogegen Friedrich (ibid. 48):
„Bi*undusium scilicet, ubi passagiuni Heri semper competentius consuevit.^'
2®) Bonorius III. verzichtete auf persönliche Anwesenheit und befahl den Erz-
bischöfen von Cosenza und Brindisi das Kreuz zu predigen (P. 5575).
2«) P. 851, 2642, 3715—6. Innocenz III. rüstete sogar ein Schiff aus (Gesta
Innoc. c. 46; P. 851).
«0) P. 5163; vgl. 5277, 5309, 6709.
8i) vgl. Rot. Pat. 1214, I, 139^; Rymer, Foedera lA, 122; P. 6089. Klagen
über d. Juden siehe bei Shirley I, 35 — 6, 51; Martine, Ampi. Coli. I, 1181—2.
^^) P. 505 7-. König Johann hatte am 4 März 1215 das Kreuz genommen
(Chron. Wykes 58; Annal. Wigom. 404; Lib. de antiq. legibus 201; P. 5013,
5333; Beitr. I, 56, Note 24), starb aber schon am 19 Oct. 1216 (sein Testament
bei Rymer, Foedera ed. II, lA, 144; vgl. Shirley I, 65). Der Friede zwischen ihm
und König Philipp August von Frankreich war am 14 Sept. 1214 zu Chinon auf
5 Jahre abgeschlossen worden (Rymer, Foedera lA, 148; Delisle, Catal. d. gestes 348,
Nr. 150^). und ward am 8 März 1219 auf 4 weitere Jahre verlängert (Martene,
Ampi. Coli. I, 1143—4; Bouquet XVII, 772: Delisle 482—8, Nr. 1955 — 7; P.
- 16 -
6060^ 6997; Pr. 2056). Ueber die Uurch König Philipp zu Gunsten des heil.
Landes gemachten testamentarischen Bestimmungen vgl. Delisle 478, Nr. 2172 :
Sept. 1222; Bonquet XYI, 114 u. die Quittung des Templermagisters Guillelmus
(vgl. Estoire S55) bei Martene, Coli. I, 1177, sonst auch T. XXV— XXVI u. W. I,
195, 217.
**) P. 5176 — 7. Ueber die durch Haymarus Monachus auf Wunsch des Papstes
gegebene Kelatio de viribus Agarenoruni vgl. Röhricht, Bibliotheca geogr. Palaest.,
Berlin 1890, 43—5, Nr. 109.
") P. 5157—9.
«) P. 5180, 5209.
8«) P. 5178.
") P. 5179.
'^) So nach dem ersten Briefe des Jacobus de Yitriaco, den wir mit dessen
übrigen Briefen in Briegers Zeitschr. für Kirchengesch. kritisch herausgeben werden.
Sonst vgl. über dergleichen Beraubungen Schultz, D. höüsche Leben II, 468.
8») über ihn cf. ChevaUer, R^p. u. Eist. litt, de la France XVIII, 41 — 50.
Sein erster Brief ist erhalten bei Hugo, Sacrae antiq. mon. I, 6 — 8, Nr. 4 (Bou-
quet XIX, 619—20) u. nach d. 7 Aug. 1216 geschrieben (P. 5325).
*•) er verliess Rom in der ersten Hälfte des October 1216 (Epist. Jacobi I
in: M^'m. de Bruxelles XXIII, 29—30).
*») P. 5825.
^*) „Scio antem, quod vigesima . . religiosis et etiam aliis erit quasi impossi-
bilis ad solvendum" (Hugo I, 8).
**) Ueber Cardinal Robert von Cour9on, welcher in Folge vielfacher Beschwerden
Frankreich verlassen musste und am 12 Aug. 1216 in Rom nachweisbar ist (P. I,
p. 678), vgl. T. s. V. ebenso über dessen Nachfolger den Erzbischof Simon vonTyrus
(P. 5380 — 1 ; Röhricht, Syria sacra in Zeitschr. d. Deutsch. Pal. Vereins X, 18, Note 2).
^*) „quod Teutonici non vadant cum Francis, qui nunquam leguntur fuisse in
aliqua solemni societate concordes" (Hugo I, 4; BouquetXIX, 605; vgl. Eraclesö22,
sonst auch Hurter II, 787).
*^) von da schifften sich in der That viele französische Ritter ein (Eracles 822).
*^) Die englischen Barone hatten nämlich den französischen Kronprinzen Ludwig
gegen Willen seines Vaters bestimmt, Anspruch auf die englische Krone zu machen,
und waren desshalb im Banne, zumal auch König Heinrich HI. sofort das Kreuz ge-
nommen hatte (P. 5299, 5348, 5882, 5427, 5528, 5587; Pr. 1959—61, 1984,
2028—6, 2460); erst nachdem Ludwig am 11 Sept. 1217 Frieden geschlossen
hatte (Matthaeus Paris III, 13, 30— 2 ; Annal. de Theokesb. 68 ; Annal. Waveri. 288 ;
Annal. Dunstapi. 50— 1 ; vgl. P. 5668), wurde er mit den Seinen am 27 Sept. 1217
absolvirt (Bouquet XVII, 742 -8; Teulet, Layettes I, 499, Nr. 1240). VgLP. 7169,
7214 u. Luard, On the relations between England andRome, Cambridge 1877, 9, 17, 23 flf.
*'^) Die übrigen Briefe wie des Simon an Gervasius (Hugo I, 88, Nr. 84),
des Gervasius an den Archidiacon J. von Chalons (I, 86, 35) sind unwichtig. Aus
- 17 -
den Briefen des Gervasius an Simon (I, 84 — 5) erfahren wir noch, dass die aus den
einzelnen DiOcesen eingegangeneu Gelder in irgend einer Kirche mit den Beglaubigungs-
urkunden der Collectoren deponirt wurden, auch mit der genauen Angabe, von wem
und wie viel in den einzelnen Diöcesen gezahlt worden sei.
*8) er hatte mit Friedrich II. das Kreuz genommen und wird in päpstlichen Briefen
auch als Kreuzfahrer genannt (P. 6827 ; Mon. Germ. Kp. I, No 149), aber durch
Bulle V. 8 Juli 1221 (Pr. 8488) absolvirt; vgl. W. I, 83, 89, 585; Bienemann,
Conrad v. Scharfenberg, Strassburg (üiss. inaug.) 1887, 67, 81 — 2.
*ö) vgl. BF. No 1143; F. 6843 (Mon. Germ. Ep. I, 99, No 187); W. I,
28, 47, 50. Auch Erzbischof Engelbert von Cöln (Caesar. Heisterbac, Vita Engelb. II, 8 ;
Dialog. III, 88; Gelenius, Vita Engelb. 64, 150) ward dispensirt (Ficker, Engelbert
840 ; T. XLVIII).
*®) „cum Fridericus rex fUium suum et totara Sueviam curiae ejus commiserit"
(Mon. Germ. Ep. I, 97, N0I88; vgl. W. I, 49, 52, 585; Stftlin, Wörtemb. Gesch. I,
488). Hohe Herren hatten überhaupt das Recht, zum Schutze ihres Landes 4 — 8 mit
dem Kreuze bezeichnete Vertrauensmänner zurückzulassen (F. 547 J, 5859).
^*) der seltsame Grund für diese Absolution war, dass der Herzog („consuetus
potare tantum cerevisiam vel medonem") weder Wasser noch Wein vertragen könne,
also auf dem Kreuzzuge, wo nur diese beiden Getränke ihm sich böten, zu Grunde
gehen würde (F. 6616; Fr. 8249)!
62) vgl. F. 25816, 5445, 5575; Fr. 1959, 1618—9, 8819. Reclamationen
durch Frauen von Kreuzfahrern galten nicht (F. 4808). Zur Praxis der Dispensa-
tionen vom Kreuzgelübde vgl. sonst auch F. 1187, 1469, 1660, 1981, 2021,
8002, 8706.
»8) vgl. F. 6290.
**) „paupertatem, impotentiam corporis mentientes, senes pro se subiuittentes'*
erhielten hier Absolution (Pr. 2978: 14 Jan. 1221). Hermann von Foppeisdorf
simulirte nach Caes. Heisterb., Fragmenta ed. Kaufmann 185^6 in Rom vor dem
Dispensator Blindheit und wurde dann wirklich blind.
66) F. 5208, 5890, 25642; vgl. T. XVI, XXIII. Beispiele von Absolutionen
siehe bei F. 5488, 5902; Fr. 1761, 1889, 1900, 1999, 2110, 2256, 2627,
2658, 8041, 8262; Ann. VIII reg. IV lib. VUI ep. 418 fol. 186v: 6 maj. 1224.
6**) So erhielt König Philipp August den für das heil. Land gesammelten
Zwanzigsten („regni tui, quod Deo teste diligimus prae ceteris regnis" ; F. 5900 — 2,
5904, 6020, 6081, 6719) und zwar „cum haereticos deteriores liqueat Saracenis" ;
P. 5902), wogegen einzelne Kleriker protestirten, die aber dafür zur Verantwortung
nach Rom gefordert wurden (28 Dec. 1221; Ann. VI reg. III lib. VI ep. 114 fol.
175V); der Jerusalemablass war den Kreuzfahrern gegen die Albigenser durch Inno-
cenz m. zugebilligt worden (F. 8223; vgl. auch 5969).
6^j vgl. Fr. 1980; F. 5682. Ebenso bewilligte Honorius den Friesen, welche
1217 Alcassar erobert hatten (eine dort 1217 ausgestellte Urkunde des portugiesischen
Königs siehe in Mon. Portug., Leges I, 580 — 2), vollen Sündenerlass (Mon. Germ.
Ep. I, No 42, 44).
Röhricht, Stadien. 2
— 18 -
68) p. 6620, 8848, 19164; vgl. aber P. 6247. In der Regel wurden nach
Preussen die weniger Tüchtigen geschickt (P. 5459, 5778, 5775), aber am 3 Juni
1221 ward jede Commutation verboten (Pr. S427).
^®) „cum illum (laborem itineris Hierosolymitani) majoris pretii esse constet**
(P. 4807); „Votum Hierosolymitanum primum locum obtinet'* (P. 5459). Der Besuch
der heil. Stätten in Jerusalem ward, damit die Muslimen nicht durch die Abgaben
der Christen reich würden, verboten (P. 5575, 5586).
«0) T. 5, 80, 129; vgl. oben Note 42.
«») P. 5254; vgl. 5S62, 5865.
82) p. 25680, 25799, 25979 (Pr. 132, 337, 628). Hier in Spanien
war der Zwanzigste zum Kampfe gegen die Mauren bereits grösstentheils vergeben
worden (Pr. 1864, 2525, 2488).
«8) P. 6402.
8*) doch wurden die Säumigen und Defraudanten bald wieder absolvirt (P. 6290,
6451, 6622; Pr. 998, 2847, 2900, 2949, 3120, 3145, 3148, 3253, 3307).
86) P. 5795; daneben kamen auch Irrthümer vor (Pr. 1894: 26 Febr. 1219).
88) p. 6038—9, 6122, 6285—7, 6321. Neben ihm wird Martinus, cubi-
cularius Tempil und Johannes, marescalcus Hospitalis (P. 5956) als Cassirer erwähnt.
Vgl. Delisle, U4m. sur les Operations financieres des Templiers in Me'm. de Plnstit.
national 1889, XXXIU B, 1—246 und zwar besonders 14—40, 62—4.
8^) Römische und Bologneser Kaufleute werden genannt in Briefen des Erz-
bischofs Engelbert von Köln (Ficker, Engelbert 83—4, Nr. 69 u. 70 ; 86—7, Nr. 73;
389 — 40, Nr. 26).
88) p. 5475, 5477—9.
8ö) T. s. v.
70) P. 5858, 5987.
71) Pr. 1675 (P. 5920), 1745, 1770.
72) so die Kreuzfahrer von Ravenna (P. 26020; vgl. 5652).
78) Pr. 1770.
74) P. 5362— 5, 5430, 5991—2, 6242 (vgl. 25668—4); Pr. 2558 ; Winkel-
mann, Acta I, Nr. 602.
75) frei waren auch die fratres de S. Sepulchro (P. 5574, 25992 : Pr. 646j.
76) vgl. p. 6006, 6193; Pr. 1009, 1205, 1858, 2088, 2090, 2322, 2570,
2880, auch die Bullen vom 19 Jan. u. 8 März 1222. Abschlägige Antworten auf
Gesuche um Dispensation siehe bei Pr. 1681, 8445.
77) Derselbe wirkte zuerst 1217 — 8 (Balan, Storia di Gregorio IX, Modena
1872, I, 62—3; Feiten, Papst Gregor IX, 1886, 29—83; vgl. Böhmer, Acta
imperii selecta II, 645—58; W. I, 76—84), dann 1221 in Italien (Balan I,
91 — 100; Feiten 37; Böhmer II, 657—62; Documenti di storia italiana VI,
791 — 6; Annal. Praedicat. ed. Mamachius I, append. 77 — 9; P. 6589, 6598,
26029; Ughelli, Italia sacra I, 1187; III, 552 ; W. I, 163—77). Werthvoll
ist der von W. I, 167 — 8 zuerst benutzte Pariser Codex 54 52 "Ä,' welcher för die
Geschichte der Legation Hugolinos sehr wichtige Actenstucko enthält, die eigentlich
— lÖ —
durch den Verfasser dieser Schrift im Auftrage der Socie'tö de TOrient latin veröffent-
licht werden sollten (Levi VIII), jetzt aber nach dem Tode des Grafen Riant und
der Auflösung dieser von ihm geleiteten Gesellschaft von Guido Levi, Registri dei
cardinali Ugolino d'Ostia e Ott%viano degli Ubaldini in : Istituto storico italiano (Fonti
per la storia d'ItaJia, Roma 1890, VIII), 1 — 154 sehr sorgfaltig herausgegeben
worden sind.
78) P 6122 (Pr. 2195).
'») Mon. Germ. Ep. I, 88, Nr. 124 (Pr. 2574—5).
80) p. 5934 (Pr. 1716). Er hatte dafür 20000 Mark SUber ausgegeben und
wolle noch 5000 Mark Gold zahlen. Nach einem anderen Schreiben (P. 5956 [Pr. 1779];
vgl. 5958—9) hatte er aus seiner Schatulle 5000 Mark und 1200 Pifund neben
anderen Summen dafür aufgewandt.
81) „duo millia marcas, quas imperator nobis debebat^\
82) als „clericus" bei Ryccardus de S. Germano (Mon. Germ. SS XIX, C52)
erwähnt.
88) auch als „nuntius Ugolini" genannt (Levi 109, Nr. 85).
8*) der aber starb ; vgl. Index crucesignatorum s. voce.
8*) P. 6285 — 7. In Frankreich werden sonst der Templer Henrieus und der
Johanniter Stephanus (P. 5934, 5966), in Deutschland der Templer Martinus und
der Johannitermarschall Johannes genannt (P. 5956, 5966, 5958 — 9).
8«) Der Zwanzigste, zu dessen Zahlung (Pr. 3509) Erzbischof Engelbert von
Köln der Vermittlung von Eaufleuten aus Bologna und Siena sich bediente (Ennen I,
88— 4, Nr. 70; 86—7, Nr. 78; vgl. P. 5968), betrug 5000 Mark. Engelbert
hatte den Papst dringend gebeten, das Geld statt nach der Lombardei nach Paris
absenden zu dürfen (Levi 184—5, Nr. 107).
87) Vgl. Mon. Germ. Ep. I, 117—8, Nr. 168 (Pr. 8178); Levi 140—2,
Nr. 112—8.
2*
n.
DER KREUZZUG DES KÖNIGS ANDREAS IL VON
UNGARN (1217).
Aönig Bela 111. von Ungarn war am 20 April 1196 ge-
storben und hatte auf dem Sterbebette seinem Sohne Andreas die
Erfüllung des Kreuzgelübdes, die ihm selbst nicht möglich ge-
worden war, übertragen. In Folge dessen ermahnte Innocenz III.
diesen am 29 Januar 1198, bis zum 14 September desselben
Jahres die Kreuzfahrt anzutreten, widrigenfalls er dem Banne,
verfallen und, wenn sein Bruder, König Emmerich, ohne Erben
sterbe, des Kechts der Thronfolge verlustig gehen werde ^). Die
Unsicherheit der Zustände des Reichs bewog jedoch den Papst,
diese Drohung nicht auszuführen, sondern die Erfüllung des Ge-
lübdes auch Seitens der ungarischen Kreuzfahrer vorläufig zu
verschieben ^) ; erst Mitte des Jahres 1201 begann er ernsthaft
zu drängen ***), forderte den König Emmerich dann am 9 Nov.
1202 zum Antritt des Kreuzzuges auf*) und wiederholte sein
Verlangen am 9 November 1209 % während er zugleich den
Herzog Andreas antrieb und ihn für die Dauer seines Kreuzzuges
in den Schutz des Apostolischen Stuhles nahm ^). Als nun Andreas
nach dem Tode seines Bruders die Königskrone erlangt hatte,
stand Innocenz III. von seinem Drängen, ohne Zweifel mit Rück-
sicht auf die unsichere politische Lage des Landes, wieder ab
und gewährte am 3 Februar 1213 ihm einen Aufschub von 3
Jahren '). Als nun am 11 Juni 1214 Kaiser Heinrich von Con-
stantinopel gestorben und an seine Stelle Andreas gewählt worden
war, schien die Ausführung des Kreuzzugsgelübdes diesem er-
lassen«), aber Andreas nahm, freiwillig oder unfreiwillig, die
Wahl nicht an und sein Schwiegervater Graf Peter vonCourtenay
ward am 9. April 1217 von Honorius III. in Rom gesalbt.
In dieser Zeit war Andreas mit ernsthaften Zurüstungen be-
schäftigt. Um die Überfahrt nach Palästina zu sichern, gingen
in seinem Auftrage der Prior der Hospitaliter von Ungarn und
— 24 —
Propst Alexander (März-April) nach Venedig und schlössen mit
dem Dogen Pietro Ziani einen Vertrag, worin Andreas zu Gunsten
Venedigs allen Rechten auf Zara entsagte, der Doge allen
ungarischen Kreuzfahrern gegen Zahlung des Achtzigsten Sicher-
heit für Person und Eigenthum versprach und für den König
und sein Heer 10 Schiffe zu stellen sich verpflichtete, von denen
diejenigen, welche 5000 Centner aufzunehmen vermochten, je 50
Seeleute, keins aber unter 3000 Centner Tragkraft haben solle;
für jedes Schiff ersterer Gattung ward als Fährlohn 600 Mark
Silber Venetianischer Währung, als Zahlungstermin die Zeit bis
zum 14 und 31 Mai sowie bis 8 Tage vor der Abfahrt ausbe-
dungen; am 25 Juli sollte die Flottille in Spalato sein und
30 Tage auf die Ankunft des Königs warten müssen ^). Zu
gleicher Zeit ward die Verwaltung des Reichs durch Bevoll-
mächtigung seiner Söhne Bela, Coloman und Andreas sowie des
Erzbischofs Johannes von Gran und des Templermeisters Pontius
de Cruce gesichert ^^). Die Aufbringung der Kriegskosten suchte
der König sich durch Münzverschlechteruufif, Anleihen, Verkäufe ^ ^),
ja sogar durch Beraubung von Kirchen, wie der Abtei von
Tihany ^^) und der Cathedrale von Veszprim ^^) zu erleichtern;
Anfang Juli wird er aufgebrochen sein. In seiner Begleitung be-
fanden sich: der Erzbischof Bertholdt von Calocza, die Bischöfe
Peter von Kaab ^^) und Thomas von Erlau, der ungarische
Templermeister Pontius, der Abt Urias vom St. Martinsberge i^),
der Schatzmeister Dionysius ^^), der Truchsess Demetrius, der
Stallmeister Ladislaus, die Obergespane Nicolaus von Oedenburg
und Smaragd von Pressburg, Gyula, der Bruder des Palatin
Moses, Kathold und Sebos, die Söhne des Grafen Thomas, Sixtus
von Lipoth, Baboneg und Stephan, die Söhne des Grafen Stephan
von Woricha mit 250 Rittern, ferner schlössen sich ihm an die
Herzöge Otto von Meran und Leopold von Oesterreich ^^), die
Grafen Leuthold von Plaien und Bertholdt von Bogen, Hademar
von Kuenring, Ulrich von Stubenberg, Engelbert von Auersberg
und Abt Hademar von Melk.
Während also aus Venedig, Zara, Ancona und anderen Hafen-
städten des Adriatischen Meeres die gemietheten Schiffe nach
— 25 —
Spalato aufbrachen, zog ebendahin dem Heere des Königs voraus
ein ungeheurer Tross von Wagen mit Lebensmitteln und allerlei
Heergeräth, und ihm folgte auf dem Fusse eine Menge Sieben-
hürgischer Sachsen, welche alle von den Einwohnern in der Vor-
stadt und, als diese nicht mehr ausreichte, in ihren eigenen
Häusern freundlichst untergebracht wurden; trotzdem musste noch
ein gi'osser Theil im Freien lagern. Endlich am 23 August kam
Andreas selbst ; er ward mit ausserordentlichen Ehren aufgenommen
und in die St. Domniuskirche, von da nach einer feierlichen Messe
in seine vor dem nördlichen Stadtthore gelegene Herberge geleitet.
Um den Bürgern einen Beweis seiner Dankbarkeit zu geben, bot
er ihnen die der Stadt benachbarte Burg Elisa zum Geschenk an
sowie die vorliegenden Inseln, aber die Bürger lehnten wohl mit
Kücksicht auf die damit verbundenen Pflichten und Ausgaben die
Annahme ab, und so überwies er die Burg dem Templermeister
Pontius zur Befestigung und dem Orden zum dauernden Besitze ^^).
Hingegen empfingen die Kanoniker von Spalato ^^) sowie auch
die von Agram ^o) mit Vergnügen die reichen Geschenke, die
ihnen der König urkundlich sicherte.
Seine Abfahrt wurde, da die Herbeischaifung der für 15000
Keisige und der fast unzähligen übrigen Kreuzfahrer nöthigen
Schüfe viel Zeit in Anspruch nahm, gewiss um 4 Wochen ver-
zögert und schliesslich stellte es sich heraus, dass auch jetzt die
Schiffe noch nicht ausreichten, so dass viele Pilger entweder
heimkehren oder bis zum nächsten Frühlinge warten mussten.
Während also Herzog Leopold von Oesterreich sofort nach seiner
Ankunft in Spalato abgefahren und mit einer bisher unerhörten
Schnelligkeit, nämlich in 16 Tagen, Accon erreicht hatte (Anfang
Sept.) 21), musste Andreas noch zurückbleiben; erst Mitte oder
Ende September wird er abgesegelt sein, von den freundlichen
Bürgern mit 2 Galeen bis Durazzo begleitet. Seine Ankunft in
Accon werden wir Anfang oder Mitte October ansetzen müssen 22),
Kurz vorher hatte Herzog Leopold durch eine Gesandtschaft
den Fürsten Bohemund IV. von Antiochien nach Accon geladen,
und dieser war mit seinen Lehnsmannen wie Guido von Gibel,
Bertrand und Wilhelm von Gibel, Girard von Ham 2 3) und Johannes,
— 26 —
dem Connötable und d6m Marschall von Tripolis, rechtzeitig er-
schienen. Man beschloss, zwei deutsche Ritter, Werner, den
Deutschen ^^)^ und ^Ferri de Beto* ^^) an König Andreas zu
schicken und ihn zur Beschleunigung seiner Abfahrt aufzufordern.
Bald kamen auch König Hugo von Cypern, der Erzbischof
Eustorgius von Nicosia, Walter von Caesarea, Connötable von
Cypern, Johannes von Beirut, sein Bruder Philipp von Ibelin,
Walter von Beisan und sein NeiFe Gremont von Beisan, zuletzt
auch König Andreas. Ende October erfolgte in Gegenwart aller
dieser Fürsten, Herren und Grosswürdenträger des Königreichs,
denen noch König Johannes von Jerusalem, der Herzog Otto von
Meran, der Patriarch Eadulf von Jerusalem, die Erzbischöfe Simon
von Tyrus, Peter von Caesarea, Robert von Nazareth, die Bischöfe
Jacob von Accon^ß), Peter von Raab, Thomas von Erlau, Otto
von Münster, Engelhard von Zeitz, Otto II von Utrecht, Robert
von Bayeux 27)^ die Meister des Tempels Garnier von Montaigu,
des Hospitals Guillaume von Chartres, der Deutschherren Hermann
von Salza, endlich auch Walter von Avesnes ^^) sich beigesellten,
die Berathung über den Kriegsplan, da der im Herbst 1211 auf
6 Jahre abgeschlossene Frieden eben abgelaufen war 29).
Die ungeheure Menge der in Accon sich zusammendrängenden
Pilger 30) und die Schwierigkeit, selbst für schweres Geld Unter-
kommen und Verpflegung zu erlangen, erzeugte bald allerlei Aus-
schreitungen und Ungesetzlichkeiten. Wie ein deutscher Augen-
und Ohren-Zeuge berichtet ^^), gaben die Fürsten mit Ausnahme
des Herzogs Leopold den Ihrigen durch Ausschweifungen und
Rohheiten selbst ein schlechtes Beispiel, und unter den Kreuz-
fahrern werden besonders scharf die Bayern getadelt, weil sie
brutale Gewalt gegen Jedermann, selbst gegen Mönche und Nonnen,
übten. Die Einwohner von Accon werden daher wie die ernsteren
Männer im Kreuzheere es als eine wahre Erlösung begrüsst haben,
als endlich der Befehl zum Aufbruche gegeben ward.
Ehe die Hauptmasse der Kreuzfahrer in Accon gelandet war,
hatten der König Johann von Jerusalem und die Meister der drei
Ritterorden beschlossen, den Sohn des Sultans Mälik al-Muazzam
von Damascus, welcher durch seine Stellung bei Nablus Jerusalem
— 27 —
gegen einen Handstreich zu sichern suchte, durch ein kleineres
Corps zu beschäftigen und festzuhalten, mit der Hauptmacht aber
vor Damiette zu rücken und durch Eroberung Aegyptens der
muslimischen Herrschaft ein Ende zu bereiten »^). Diesen Plan
scheint der Kriegsrath in Accon, wahrscheinlich weil die Flotte
nicht völlig ausreichte und man noch stärkeren Zuzug aus dem
nördlichen Deutschland erwartete, vor der Hand aufgegeben zu
haben ; vielleicht glaubte man entweder bis dahin die Kreuzfahrer
durch kleinere Unternehmungen beschäftigen und die Feinde in
Unruhe und Unsicherheit halten zu müssen, vielleicht auch galt
die Eroberung von Damascus, die den Kreuzfahrern von 1148
beinahe geglückt wäre, nicht für ein so schwieriges Unternehmen
wie bei dem allgemein und mit Eecht befürchteten Wassermangel
die von Jerusalem, genug das Ziel der ersten Expedition der
Christen lag an der Nordostgrenze des Königreichs Jerusalem.
Am 3 November erschien der Patriarch Radulf von Jerusalem
mit dem heil. Kreuzholze in Riccardane bei Accon ^^), wo die
Christen gelagert waren, die ihm mit blossen Füssen entgegen-
zogen; König Andreas und Herzog Leopold durften die Reliquie
sogar küssen, welche' von nun ab dem Heere vorausgetragen
wurde. Die Stärke desselben betrug gegen 50000 Mann ^*). Das
nächste Marschziel war *Ain Tuba'ün ^^), aber auf dem Wege
dorthin litten die Christen furchtbar durch Hitze und mussten
bei dem entsetzlichen Staube, der sie fortwährend umgab, inBe-
sorgniss wegen eines plötzlichen Ueberfalles sein. Am nächsten
Tage erreichten und plünderten sie JBeisan, wo der Sultan Mälik
al-'Adil mit seinem Sohne Mälik al-Muazzam nicht lange vorher
gelagert hatte; er wich vor der Uebermacht der Christen nach
Merdsch as-suffar, südwestlich von Damascus, zurück ^^), dessen
Gouverneur den Befehl erhielt, alle Einwohner zur Bergung ihrer
Habseligkeiten und zum Widerstände aufzufordern, die Umgegend
aber zu verwüsten. Die Furcht vor einer Belagerung erzeugte
in der Stadt eine Panik, bis Asäd ed-din Schirküh von Hims mit
einem Hülfscorps eintraf, und die Meldungen der nächsten Tage
von der Bewegung des christlichen Heeres die Ruhe wiederher-
stellten 3'). Dieses überschritt am 10 November den Jordan ^®),
— 28 —
in dessen Fluten man nach alter Pilgerweise badete, und mar-
schirte nach zweitägiger East auf Kossair ihn Muin ed-din s»)^
und als der Sultan, welcher seinen Sohn Mälik al-Muazzam auf
dem Hügel Lubbän*®) hatte Stellung nehmen lassen, von
'Adschlün^i) nach Käs al-mä*^) gich begab, nach al-Kursi*»)
und Chirbet al-lussüs im Dscholän**), von da nach dreitägiger
Verwüstung der Gegend wieder über den Jordan d.h. die Jacobs-
furt ^^) zurück. Der Marsch ging am Westufer des Sees von
Tiberias entlang und bot den Christen reichlich Gelegenheit, die
durch die heilige Geschichte geweihten Orte zu besuchen; mit
vielen Schwachen, Kranken und kleinen muslimischen Kindern,
welche der Bischof Jacob von Accon später taufte, aber auch
mit reicher Beute kehrte das Heer nach Accon zurück, während
der Sultan von Eäs al-mä abzog und in Alikin bei Fik sein Lager
aufschlug.
Ein zweiter Zug hatte den Zweck der Eroberung der
Festung auf dem Thabor, welche Mälik al-Muazzam 1211 *^)
erbaut und durch 77 Bastionen und 2000 Mann Besatzung ge-
sichert hatte. Kurz vor ihrer Ankunft nahmen die Christen einen
muslimischen Knaben gefangen, welchen sie fragten, ob die Burg
unüberwindlich sei, und sie betrachteten es als ein glückliches
Omen, als er diese Frage verneinte ^^) Dies sowie die Worte
des Evangeliums vom ersten Adventsonntage (3 Dec): „Gehet
hin in den Flecken, der vor Euch liegt** (Matth. 21, 2) er-
muthigten sie, und so wurde unter dem Schutze eines starken
Nebels unter Vortritt des Patriarchen mit dem heiligen Kreuze,
sowie unter den Gebeten und Gesängen der begleitenden Priester
der Sturm begonnen. Die Höhe des steilen Berges wurde glück-
lich erklommen, und König Johann hieb sogar einen Emir von
dem ihm entgegentretenden Ausfallcorps nieder, ging aber auf
der andern Seite wieder hinab. Hier am Fusse berathschlagte
er mit dem Meister des Hospitals (der des Templerordens, welcher
krank in Accon zurückgeblieben war, und auch der Herzog von
Oesterreich, welcher auf der anderen Seite tapfer kämpfte, nahmen
nicht Theil) und vielen syrischen Baronen, was zu thun sei. Der
Graf von Tripolis rieth, vielleicht weil das Belagerungsgeräth
- 29 —
nicht ausreichte oder auch aus Feigheit, zum Abbruch der Be-
lagerung, und die übrigen stimmten ihm bei*®). Trotzdem ver-
suchten die wahrscheinlich mit diesem Beschluss unzufriedenen
Christen am 5 December mit Sturmleitern einen neuen Angriff,
zogen aber, als ein Naphthapfeil eine derselben in Brand steckte
und die darauf Stehenden unter ihren zusammenbrechenden
Trümmern begrub, sich zurück und zwar unter schweren Ver-
lusten, an denen besonders die Johanniter und Templer stark
betheiligt waren, während die Besatzung nur wenig Schaden er-
litten hatte; wie eine muslimische Quelle berichtet, hätten die
Belagerten sich zugeschworen, lieber zu sterben als sich Femden
zu ergeben, die, wie das Beispiel von Kichard Löwenherz bei der
Capitulation von Accon (1191) gezeigt, keine Verträge achteten
und keine Gefangenen schonten. So war also die Unternehmung
kläglich gescheitert; am 7 December trafen die Christen wieder
in Accon ein, während sofort nach ihrem Abzüge Al-Muazzam
auf dem Thabor erschien, die tapfem Vertheidiger belohnte und
die Festung schleifen liess.
Noch unglücklicher lief der dritte Heereszug ab, den die
Christen, während der Patriarch und die Bischöfe zurückblieben,
gegen das südöstlich von Sidon am Leontes gelegene und den
christlichen Nachbarn gefahrliche Kaubnest Beaufort oder Schakif
Amün unternahmen. Trotz aller abrathenden Vorstellungen des
Herrn von Sidon brachen 500 Mann auf, wurden aber bei Charin
im Gebiete von Meschgharah -^®) überfallen und stark decimirt;
sie verloren auf der Flucht, durch einen verrätherischen Muslimen
in die Irre geführt, viele Todte und Gefangene, so dass im
Ganzen nur 3 Mann nach Sidon sich gerettet haben sollen. Die
übrigen Pilger nahmen sie auf und zogen mit ihnen nach Accon
zurück, das sie, durch Kälte und wolkenbruchartige Kegengüsse
während der heiligen Nacht überrascht, unter neuen schweren
Verlusten auch erreichten.
König Andreas, welcher an diesen beiden letzen Zügen nicht
Theil genommen hatte, rüstete sich zur Heimkehr, wie eine ein-
heimische Quelle berichtet, aus Furcht vor Gift^<^). Vergeblich
waren die Bitten und Drohungen des Patriarchen, ebenso der
- 30 -
Bann, welchen dieser über ihn aussprach ^^). Er zog mit dem
jungen König Hugo von Cypem und Fürst Bohemund von An-
tiochien nach Tripolis, wo letzterer seine Vermählung mitMelisende
von Lusignan feierte und ersterer am 10 Januar 1218 starb ^*),
fand in Karak ^^) und Merkab ^*) eine ausgesuchte Gastfreund-
schaft bei den Johannitern und ging durch Klein Armeniens^)
übericonium ^^), durch das Reich des Kaisers Lascaris von Trape-
zunt^7) und die Bulgarei^^), überall mit den Herren dieser
Länder verwandtschaftliche Beziehungen anknüpfend; an der
Gränze seines Landes wurde er von einzelnen seiner Grossen
glänzend empfangen ^^). Er brachte eine grosse Menge Reliquien
aus dem heiligen Land mit heim ^®), dass aber dieser Besitz,
dieses Andenken an seine erfolglose Kreuzfahrt ihn über die
entsetzliche Masse von Schulden und das tiefe Elend seines
Landes hinweggetröstet haben wird, ist billig zu bezweifeln.
NOTEN.
*) P. 4. Zur Geschichte unserer Kreuzfahrt vgl. Wilken, Gesch. d. Kreuzz.
VI, 134 — 60; Röhricht, Die Kreuzzugsbewegung im Jahre 1217 in d. Forsch,
zur deutsch. Gesch. 1875, XVI, 142 — 6; Beiträge zur Gesch. der Kreozz. 11,
284—8.
2) P. 14, 296.
s) P. 1428, 1481—4.
*) P. 25502.
6) P. 8820.
6) P. 2015, 2017.
') P. 4669.
8) P. 5440. Seine zweite Gemahlin war Jolantha (P. 5802; vgl. 6S28), die
erste Gertrud, Schwester des Erzbischofs Bertholdt von Calocza und Bischofs Egbert
von Bamberg, war am 28 Sept. 1218 in Folge einer Verschwörung ermordet
worden (Rückert, Das Leben des Landgrafen Ludwig des Heil. 1851, 110, Note;
Thomassin von Zirkläre, Der welsche Gast 1852, Vers 2495 — 6 u. p. 554; Huber,
Studien zur Gesch. Ungarns 1888, 11—23; vgl. Archiv für österr. Gesch. LXV,
168—75; Schlesische Regesten 1884, 107; v. Oefele, Die Grafen v. Andechs 86.
^) Der Verti-ag steht bei Ljubitsch, Monum. Slav. meridion. I, 20 — 81 u.
Mon. Hungar. histor. Diplom. XI, 880 — 8, Nr. 288, er wird auch erwähnt bei
Thomas Spalatensis u. im Chron. Danduli (T. 229, 261); vgl. Fessler, Gesch.
Ungarns I, 817; Fejer VII, 4, 72 — 8; von Hammer, Gesch. d. osmau. Reiches II,
664; De Mas Latrie, Traites de paix 70—1; Vite de duchi Veneziani in Muratori,
- 31 —
SS. XXII, 542 — 8. Einen auch in unsere Zeit gehörigen Schiiffahrtsvertrag Venedigs
(11 Febr. 1218) mit den Bischöfen von Reggio und Brescia sowie mit dem Erz-
bischofe von Mailand siehe in Tiraboschi, Memorie storiche Moden., Modena 1794,
IV, cod. diplom. 61 — 3, Nr. 618. Andere (1190 u. 1249) mit Genua abgeschlossene
Verträge siehe im Liber jurium Gen. 855 — 6, Nr. 872 u. in Bolgrano, Documenti
riguardanti le due crociato di San Ludovico IX, Genova 1859, 1 — 52. Sonst vgl.
Röhricht, Kleine Studien, Berlin 1890, 14, Note 2; 21, Note 3, wo hinzuzufügen ist :
Blancard, Documents inedits sur le commerce de Marseille II, 90 — 2, Nr. 549 u.
234—6, Nr. 878.
»0) Der Erzbischof wird bei Fojor III A, 269—72 (vgl. HIB, 224); Mon.
Hnng. histor. Diplom. XI, 899 — 402, Nr. 247, Pontius ibid. 890-1, Nr. 288
(vgl. Pray, Histor. regni Hung. I, 204; Lucius, Memorie istoriche di Tragurio 80)
als Verweser genannt; letzterer erwarb sich um die glückliche Heimkehr des Königs
grosse Vordienste, wie dieser urkundlich bezeugt (Fejer III A, 272 — 8; Katona V,
821 — 3; vgl. P. 7' 63). Honorius III. hatte ausserdem dem Könige gestattet,
5 oder 6 mit dem Kreuze bezeichnete Grossen des Reiches zu dessen Schutze zurück-
zulassen (P. 5471) und dies selbst noch unter den des Apostolischen Stuhles gestellt
(P. 5456).
11) Fejer III A, 194—210; Urkundenbuch des Klosters Heiligenkreuz 68;
Knauz, Mon. eccles. Strigon. I, 218 — 9, Nr. 219 — 25.
12) Fejer HIB, 852.
>3) ibid. HIA, 291; Katona V, 245.
''*) Er wird als Begleiter des Königs in Urkunden desselben wie die meisten
oben erwähnten (Fejer III A, 288—6; Mon. Hungar. histor. Diplom. XI, 883—5,
Nr. 284), femer auch in Bullen (P. 5597, 5680) genannt, ebenso ist der Bischof
von Erlau in Accon (Oliverius Scholasticus 1897), vor Damiette (ibid. 1405 — 6)
nachweisbar, ist aber nicht dort, wie Oliver (1405 — 6) meint, gestorben, sondern
im September 1219 von da aufgebrochen (SS. 104, 188) und glücklich heimgekehrt
(Schmitth, Episcop. Agriensis I, 102—5, 121—8; P. 6388, 6526, 6845).
Iß) I^. 5684; Mon. Hung. histor. Diplom. VI, 168—9, Nr. 98; Fuxhoffer,
Monasteriol. regni Hungar. ed. Maur. Czinar, Pestini 1851, I, 71 — 2.
1®) der sich nach Estoire 825 von allen ungarischen Kreuzfahrern allein an
dem Zuge gegen Schakif Arnüu , betheiligte und vorher in dem Kampfe bei ^Ain Tuba-
^ün ausgezeichnet haben soll (Fejer IV A, 417), indem er einen Emir niederhieb und
sein Haupt dem Könige brachte (Timon, Epitome chron. 56).
17) Vgl. Fejer HIA, 244—5, 245—9; Katona V, 291—2, 292—9. Sonst
werden noch als Begleiter erwähnt : ein gewisser Laurentius (Fejer 111 A, 205 — 6),
Thygwaldus, welcher den König vor dem Tode durch den Ueberfall eines Bären auf
dem Kreuzzuge rettete und dafür geadelt wurde (Fejer VII, 5, 219; Mon. Hungar.
bist. Diplom. VI, 217 — 9, Nr. 218), endlich ein gewisser Beisei aus der Verwandt-
schaft des Geschlechts der Jacku, welches mehrere seiner Mitglieder später dem Ober
Constantinopel heimkehrenden Könige entgegenschickte (Fejer III A, 829 — 31). Vor
dem Thabor zeichnete sich ein ungarischer Krieger aus, dem Andreas dafür ein Gut
— 32 —
rerlieh (Verböczy, Tripart. histor. II tit. 14, c. 18; v. Hormayr, Taschenbuch 1826,
868; Fessler I, 817).
»8) T. 280.
10) Fejer IIIA, 226—7; Katona V, 262—4; vgl. die Bestätigungren durch
Honorins III. u. Gregor IX. bei P. 6804, 6812, 6601, 7569—60.
20) Fejer III A, 210— 4, 214— 6; Katona V, 246— 51, 252— 5 ; Tkaltschitsch,
Mon. histor. eccles. Zagrab. 1878, I, 88—48, Nr. 82 — 5 u. desselben Mon. histor.
liberae regiae civitat. Zagrab. 1889, I, 4 — 7, Nr. 7 — 8.
21) Contin. Claustroneob. in Mon. Germ. SS. IX, 622; vgl. T. praef. XLVII.
22) Auf die Nachricht von der Landung des Herzogs Leopold und des Königs
Andreas hielt Honorius III. in Rom eine feierliche Procession und forderte den Erz-
bischof Albericus von Bheims auf, ein gleiches zu thun und in seinem Sprengel an-
zuordnen (P. 5622).
2«) über ihn vgl. Archives de l'Orient latin IIB, 159.
2*) welcher sehr oft in Deutschen Ordensurkunden aus dem ersten Drittel des
dreizehnten Jahrhunderts, auch in transmarinen Urkunden Friedrich II. vorkommt.
2**) Es ist nicht Friedrich von Baden gemeint (Beitr. II, 865), sondern Friedrich
von Pettau (bei Marburg in Steiermark), dessen Urkunde für die Hospitaliter, in
Syrien und zwar wohl in Accon ausgestellt, bei v. Zahn, Urkundonbuch von Steier-
mark II, 225, Nr. 152 (auch in Schles. Regesten I, 121, Nr. 196) abgedruckt ist;
c. 1221 war er wieder zu Hause (v. Zahn 249, Nr. 166).
2®) Estoire d'Eracles 822 — 8. Die meisten dieser Herren sind urkundlich im
September 1217 auf Cypem nachweisbar (vgl. z. B. Rey, Recherches 26), wo ja
nach Wunsch Honorius III. (P. 5585 — 7) die Kreuzfahrerfürsten gegen 8 September
hatten eintreffen sollen.
27) Oliverius Scholasticus 1397.
28) über ihn sowie über alle hier genannton deutschen Pilger vgl. Beiträge II,
864 — 77 s. voce. u. hinten unsern Kreuzfahrercatalog. Er hinterliess nach Oliverius
Scholasticus 1897 für 40 Ritter den Sold auf ein Jahr und kehrte zur Zeit des
Sommerpassagiums heim.
2ö) Am 24 Schaban 594 (1 Juli 1198) war Frieden bis zum 1 Januar resp.
1 März 1204 geschlossen worden (Beitr. II, 226; vgl. Görgens, Arab. Quellenbeitr. I,
220, Note); der Bruch desselben erfolgte 1208 durch den Emir von Sidon (Estoire
d'Eracles 258). Der Friede wurde wieder verlängert und als er (1208 — 9) ab-
lief, nicht sofort erneuert (Estoire d'Eracles 809), sondern erst 1211 (ibid. 817)
und zwar auf 6 Jahre, gleich nach der Erbauung der Thaborfeste durch Mälik al-
Muazzam. Interessant ist die Nachricht des kurz vor Ablauf des Friedens in Palästina
reisenden Thietmar (ed. Laurent 4) : „Hie in pede montis Thabor habui obviam virum
nobilem nobiliter indutum ejusdem montis castellanum ludo accipitris ociantem. Qui
diligenter tanquam notus de statu imperii et imperatoris, de regibus christianis et
de statu terrarum nostrarum disquirebat et disquirens necdum response accepto sub-
junxit et edocuit, quod edoceri postulavit, ita ut se habebant singula et melius et
verius quam ego tunc scierim."
*\u
*•) Die Annal. Ceccan. 302 berichten (darnach hätte das Heer 2ÖÖ0Ö ßittei"
und 200000 Mann zu Fuss gehabt), dass in Folge der Theurung 66 Schiffe mit
armen Kreuzfahrern nach Hause geschickt und über 100000 derselben vor Hunger
gestorben seien. Wenn auch diese Angaben übertrieben sein werden, so bestätigt
doch der sogenannte erste Brief des Bischofs Jacob von Accon (I, 288), dass die
l)ei der Belagerung von Accon 1189 — 1191 betheiligt gewesenen Kreuzfahrer aus-
drücklich versichert hätten, selbst das damals versammelte Heer sei mit der Stärke
des jetzigen nicht in Vergleich zu stellen, und ähnlich spricht sich auch der Brief
des Templergrossmeisters aus (Raynaldi Annal. 1217, § 30).
8*) Oliverius Scholasticus 1397. Sein Bericht über die Expeditionen des Jahres
1217 ist aus der Briefform (Waitz, Chrou. regia Colon. 242 ff.) auch in sehr viele
andere Redactionen übergegangen.
»2) Raynaldi Annales 1217, § 80.
^^) Das heutige chir])et kurdäne, ssö. von Accon am linken Ufer des Nähr
Na^amain mit gleichnamigem Hügel (Röhricht in d. Zeitschr. d. Deutsch. Palästina-
, Vereins X, 252). Die eine Hälfte des heil. Kreuzes ging bekanntlich in der Schlacht
bei Hittin an die Muselmänner verloren, die es bei der Einnahme Accons 1191 nicht
zurückgeben konnten (Annal. Lambao. in Mon." Germ. SS. XVI, 650; Emoul 276),
weil es nicht aufzufinden war (Röhricht in Forsch, zur deutschen Gesch. 1876, 519),
wesshalb auch der Bischof Jacob von Accon in seinem 4. und 6. (resp. 2. und 4.)
Briefe das Anerbieten des Sultans von Aegypten, das heil. Kreuz wiederzugeben, für
einen Tau schungs versuch erklärte (vgl. Emoul 446), während Matthaeus Paris IV, 90
ad ann. 1241 und Oliverius 1437 — 8 berichten, dass durch den Frieden von Damiette
das wahre Kreuz in die Hände der Christen kam. Sonst vgl. über die Legende
vom heil. Kreuz liohault de Fleury, Les instruments de la passion, Paris 1870,
45 — 165; .Zöckler, Das Kreuz Christi, Gütersloh 1875; Röhricht in v. Raumets
Hist. Taschenb. 1875, 381 — 3 u. Eberhard Nestle, De sancta cruce, Berlin 1889.
«4) nach Estoire 323; 2000 Ritter, 1000 reisige Knechte, 20000 Serjanten
zu Fuss, 30000 Männer und Weiber, nach Abu Schämah (Wilken VI, 142):
15000 Jtfann.
^^) südlich von Eudur; 'Ain Tuba'ün liegt westlich von Nazareth (Zeitschr.
d. Deutsch. Palästina-Vereins X, 234).
5®) Ibn el-Atir 111 (im Rcc. d. hist. d. croisades, aut. arabes II) ; Makrizi 24
(in Hamaker, Commentatio in : Commentatt. lat. . . instit. regii Belgici III). Merdsch
as-suffar „die schwarze Wiese" liegt zwischen Damascus und Nawä und war der
Legende zufolge der Ort, wo Paulus durch ein Gesicht bekehrt wurde.
37) Abu Schämah (Wilken VI, 146, Note).
38) Eracles 324 : „au pont de Judaire" ; dieser Name ist weder in der ganzen
Pilgorliteratur, noch im Arabischen sonst nachweisbar. Couder (Quarterly Statements
1889, 202) identificirt diese Brücke mit der südlich vom Tiberiassee den Jordan
überschreitenden Djisr el-Mujaniia, während, wie die Karte zeigt, doch der Uebergang
zwischen Beisan und dem gleich zu nennenden Kossair Muln ed-dln gesucht werden
Röhricht, Studien. 3
— 34 -
müsste, aber an dieser Stelle verzeichnen die besten Karten weder eine Furt noch
eine BrOcke.
^^) Kossair ihn Main ed-din liegt auf dem linken Jordanufer im Ghor (Quatre-
mere, Makrizi IB, 259) und zwar im Wadi Kussair in der £bene (Ouerin, Description
de la Palestine III, I, 286, 298) an einer Militärstrassc, welche von Beisan in
fruchtbare transjordaniiiche Landschaften, wie Favvär, führt (Abulfeda, Tabulae ed.
Köhler 148; Quatremere IB, 63).
*o) das alttestamentliche Lebona, 4 Stunden s. von Nablus.
*') so. von Beisan, jenseit des Jordans im gleichnamigen Districte.
**) an der Heeresstrasse von Damascus nach Gaza, zwischen Szanamln und
Tafs (Quatremöre IIB, 92, Note).
*^) das alte Gerasa, gegenüber von Tiberias am Ostufer des Sees. Die hiei
gegebenen geographischen Details stammen aus Abu Schämah (Wilken VI, 147,
Note 31); derselbe Autor meldet sogar, dass einzelne Schwärme der Christen bis
Fik, so. von Kurs!, vordrangen (nach Ihn el-At!r 112 über Chisfln bis Nawä).
**) Chirbet al-lussüs „die Räuberhöhle", so hiess ein Ort bei Arsüf (Abulfeda
im Rec. d. croisades, aut. orient. I, 116; Ihn el-Atlr II, 111, 237; Quatremere,
Makrizi IB, 62, 66), der natürlich hier nicht gemeint sein kann, vielmehr wird er,
obgleich eine scharfe Flxirung aus den besten Quellen noch nicht gelungen ist, auch
die beste Karte des Dscholän (in d. Zeitschr. d. Deutsch. Palästina-Vereins 1886,
IX, Tafel 5) ihn nicht aufweist (ist vielleicht die dort p. 298 — 9 erwähnte Höhle
el-Hammi der unsrigen identisch ?), nur in der Nähe von Fik gesucht werden können ;
vgl. Abulfeda, Annales IV, 266 ; Quatremere IIA, 80. Herr Professor Dr. Gilde-
meister nennt noch als Quelle Jakut II, 605, 11 ; IV, 604, 16.
*ß) auch „Brücke der Töchter Jacobs" genannt, nördlich vom Tiberiassee.
*®) Ibn el-Atlr 108 — 14. Ihre Erbauung erwähnt schon Innocenz in einem
Schreiben vom 19 April 1213 (Epist. ed. Baluze II, 752; ed. Bosquet 549). An-
spielungen auf die fruchtlose Belagerung der Bergfestung hat man in deutschen Ge-
dichten zu finden geglaubt (Haupt, Zeitschr. für deutsch. Alterthum II, 6 ff; XIII,
189). Die Schleifung der Bnrg, sowie von Gibel und 5 anderen festen Städten er-
folgte nach dem 2. resp. 4. Briefe Jacobs von Yitry in den ersten Monaten des
Jahres 1218.
*') Das Heer lagerte nach Estoire d'Eracles 323 „au rouissel dou Croisson",
worunter ohne Zweifel *Ain bessüm zwischen dem Thabor und Tiberias zu verstehen
sein wird (Zeitschrift d. Deutsch. Palästina- Vereins X, 284). Die Expedition dauerte
nach Estoire 324; 10, nach Ibn el-Atlr 114: 17 Tage.
*®) Diese letzten Nachrichten finden sich nur in der Redaction des Oliver'schen
Berichtes, welcher uns im sogenannten dritten Buche der Historia Orientalis des
Jacobus de Yitriaco vorliegt.. Der letztere sagt in seinem sogenannten ersten Briefe
(I, 288) : „ut totus clamat populus, tarn in hac vice quam in supradicta quonindam
mala fides intercessit". Nach Abu Schämah (Wilken VI, 151; Reinaud, Extraits 387)
soll hier ein Anführer der Christen („Kond Käufer"), dessen Namen wir nicht veri-
ficiren können, gefallen sein.
— ^5 —
*^) Meschgharah (cf. Robinson, Palaestina III, 898) lieget aat der Westseite
der Bikäa, fast genaa in der Mitte zwischen Sidon und Damascus; Cbarin ist nicht
nachzuweisen, ebensowenig das von Estoire d'Eracles 325 erwähnte Thal „de Ger-
niain^* bei Beaufort und die Quelle „de Baharie", wo die Christen 4 resp. 3 Tage
rasteten (ob an val Bacar bei Sidon zu denken ist, das in d. Itin. fran9. I, 56, 78
erwähnt wird?). Die hier erzählten Begebenheiten berichtet nur Nuweiri bei Ha-
maker 69. Nach Abu Schämah (Wilken VI, 155) soll hier der Schwestersohn des
Königs Andreas gefallen sein.
50) Thomas Salonitanus (T. 231).
^•) Oliverius Scholasticus cap. 3; Jacobus de Vitriaco, Epist. I, 289,
^^) ibid. ; Gestes des Chiprois 27, wo allein das genaue Datum zu finden ist.
Nach der letzteren Quelle wollte Hugo eine Wallfahrt nach der S. Marienkirche von
Tortosa unternehmen (Zeitschr. d. Deutsch. Palästina-Vereins X, 258 — 9) ; er ward
in der S. Johanniskirche in Tripolis beigesetzt.
^') sonst auch Hisn el-Akräd „das Kurdenschloss" genannt, sw. von Tortosa.
^*) sonst Margatum genannt, zwischen Tortosa und Tripolis an der KQste.
Seinen Dank stattete Andreas dem Orden durch 4 Schenkungen ab, welche 1) Paoli,
Codice diplom. I, 111, Nr. 105; Fejer III A, 243—3; Katona V, 287—8; Mon.
Hungar. histor. Diplom. VI, 140—2, Nr. 71; 2) Fejer III A, 287—8; Katona V,
280—2; 3) Paoli I, 109—10, Nr. 104; Fejer IIIA, 239—42; Katona V, 283 — 7
und 4) Fejer IIIA, 233—6; Katona V, 276—80 enthalten und Honorius III. (P.
5852, 5849, 5850, 5848) bestätigt hat; diese Urkunden unterschreiben die meisten
der obengenannten ungarischen Grossen. Sonst vgl. P. 17299, 17585.
55) Die hier gegebenen Nachrichten stammen aus des Königs eigenem Briefe
an Honorius III. (Theiner, Mon. Hung. histor. I, 20 — 1, Nr. 32; Fejer IIIA,
250 — 4). Er meldet darin, dass König Leo von Armenien eine Tochter und mit
ihr das Recht der Thronfolge ,Juxta plenum baronum suorum consensum et jura-
mentum in perpetuum*' seinem Sohne Andreas versprochen habe, und Honorius 111.
bestätigte auch diese Abmachung 1219 (P. 6001), ohne dass die Ehe wirklich zu
Stande kam (T. praef. LVIII).
53) aber nicht über Aquileja (Estoire d'Eracles 325). Der damalige Sultan
von Iconium Izz ed-din Kaikaus (1211 — 20) war wie sein Vorgänger Alä ed-din
Kaikobad ein Freund der Christen, wie viele Quellen bestätigen (Rec. armen. I, 645,
Note 21 ; Tafel u. Thomas, Urkunden zur venetian. Handelsgesch. II, 205, 221 ;
Chron. Danduli 841; Oliverius Scholasticus 1417: „qui creditur baptizatus fuisse'^;
vgl. Fallmerayer, Gesch. des Kaiserreichs Trapezunt 93). Er soll den Andreas ge-
beten haben, ihm eine Tochter zur Gemahlin zu geben, um dann auch äusserlich zum
Christenthume sich bekennen zu müssen, aber da Andreas ledige Töchter nicht habe,
so bittet er den Papst um Genehmigung, ihm eine seiner Enkelinnen als Gemahlin
schicken zu dürfen. Es ist aber bekannt, dass die Sultane von Iconium nicht blos
König Andreas sondern auch Päpste wie Alexander III. und Gregor IX. durch Ver-
sprechungen, das Christenthum annehmen zu wollen, betrogen.
3*
— 36 —
^^ Theodor Lascaris versprach Bela, dem Sohne des Andreas, seine 14 jährige
Tochter zu geben, aber Honorius III. löste auf Bitten des Königs am 28 Mai 1222
diese Verlobung (P. 6845) „in totius regni scandalum", wie die Bischöfe von Ungarn
an den Papst schreiben (Fejer III A, 413 — 5; Katona V, 425 — 7; Koller, Episcop.
Quinqueeccl. 11, 68 ff.; vgl. T. praef. LYIII).
ß^) Dem König Äsen II musste er Maria, seine Tochter, versprechen (T. 281 — 2).
*®) Unter ihnen wird „comes Pousa" genannt, welcher in griechische Ge-
fangenschaft gerieth (Fejer III A, 868 — 78; vgl. oben Note 17). Gleich nach der
Rückkehr lieh detn König Andreas der Ban Ochuz 200 Mark (Fejer III A, 320—2;
Katona V, 851—7; Mon. Hung. bist. Diplom. XX, 161—3, Nr. 104; Tkaltschitsch,
Mon. eccles. Zagrab. 187S, I, 49—50, Nr. 87).
«0) Marcus Chronic, in T. 232—8; Katona V, 301. Ueber die traurigen
Zustände Ungarns zu dieser Zeit vgl. Genaueres bei Fessler I, 319 — 21.
in.
EPISTOLAE VARIAE.
1. 1217 (Octob.). Guillelmus deCarnoto, Tempil magister ^),
Honorio III. scrlblt, innumeram peregrlnorum multltudinem, Sapha-
dlno In terra Babylonls commorante, ex Germania In urbem Accon
confluxlsse, inter ceteros appulisse Andream, regem üngarlae,
Austrlae et Moravlae duces, Frisonum classem mox appulsuram,
sed frumentl et hordel carltudlnem permaxlmam esse, equos
quoque venales reperlrl non posse ^), qua de re cruceslgnatl prae-
dlctls praemunltl venlant. Postquam ante Andreae regls et Austrlae
ducls adventum prlnclpes cum Coradlno bellaturl Neapollm profi-
clscl constltuerlnt, nunc decretum fulsse, ut Damlatam oppugnarent,
itaque cruceslgnatos llluc dlrlgendos esse (Inclusa Honorii epistolae,
quae ab eodem 24 die Nov. 1217 Bernardo Arborensi et Alberico
Ehemensi, archiepiscopis, scripta exstat apud Eaynaldi Annales 1217,
§ 27 — 31; BuUar. Koman. III, 331 — 6, No 16; Rubens, Eist.
Ravennat. 380 — 1; Mon. storic. della Romagna I, 103 — 4; Ughelll,
Italia Sacra II, 377; Cod. diplom. Sardin. I. 331 — 2, No 37; Bou-
quetXIX, 639 — 40; Fejer, Cod. diplom. III A, 230 — 3; Mon. Hung.
hlstor. Diplom. VI, 147 — 9, No77; Migne, Opp. Honorii ed. Horoy II,
540 — 3, No 65; Cibrario, DeiTempieri e della abolizione degli ordini
equestri dl S. Lazzaro e di S. Maurizio, Firenze-Torino 1868, 79 — 80 ;
P. 5622; Pr. 885).
2. 1218. 15 Jun. Prlnclpes exercltus chrlstlanl ante Damlatam
constltutl scülcet K(adulfus), patrlarcha Hlerosolymltanus ^),
*) De eo Eist. litt, de la France XXI, 787 ; ßöhricht, Nachträge u. Yer-
besserungen zu Du Gange, Berlin 1886, 17. ^) Equos Syriae maximi pretii esse
Honorius III. confirmat epistola 13 Martio 1221 scripta (Neues Archiv II, 612 — 3).
') de eo Röhricht, Syria sacra in Zeitschr. d. Deutsch. Pal.-Vereins X, 9.
— 40 -
Joh(annes), rex, Eustorgius, Nicosieiisis archiepiscopus ^), Jacobus,
Acconensis, R(aiaerius), Bethleemitanus -^), episcopi, L(eopoldus),
dux Austriae, G(arinus) Hospitalis ^), W(illelmus) Tempil, H(er-
mannus) ordlnls Theutoiilcorum ^), maglstri, Honorlo III. et iisdem
verbls Frlderlco IL Imperatorl nuntiant, postquam In concilio
Lateranensl ^) bellum Aegyptiacum decretum esset, primos chris-
tlanosXIX die Majl a. 1218, nemine resistente, Aegyptum appu-
llsse et totum exercltum arcem quandam marltlmam in medio
fluminls Nül constructam obsldere, unde catena ferrea^) proten-
datur ad urbem; in superlori parte Nlll naves chrlstianorum
constltutas adltum classls hostlum Impedlre ') (BaroniusXIII, 1218,
§ 7 — 9; Eaynaldi Annales 453, 1218, § 7 — 9. Ogerius Panis in
Mon. Germ. SS. XVIII, 139 partem liujus epistolao ad Honorium
datae continet, totam vere ad Fridericum scriptam Böhmer, Acta
selecta II, 642—3, No 934).
3. 1218. 14 Sept. A. «), patrlarcha Hlerosolymltanus, fratribus
in Clarocampo, in Horto Beatae Marlae et in Doceum abbatibus
latores epistolae commendat, quos in servitio Jesu Christi ante
Damiatam probatos et llcentiatos ^) bene susclpiant et contra
molestatores protegant, eos vero pereginos, qui inoboedientes re-
dlerlnt, ad iter faciendum compellentes (Schotanus ll, Hamconius,
Frisia 130; v. Mieris, Charterb. I, 176—7)^0)^
4, 1219. c. 15 Febr. Guillelmus deFerrarils ^^), comesDerbia-
censis, qui in Terram Sanctam profecturus homines et terras
*) De eo De Mas Latrio in Archives derOriont latinllA, 214 — 29. *) D«
eo Röhricht in Zeitschr. d. D. Pal.-Vereins X, 25. ^) De eo Röhricht, Nach-
träge 4. 4) de eo il)id. 12. ß) cf. supra 27. ^) cf. SS. XIX. '') Haec
epistola perPetrum de Castello Januam (T. 288) et ad praelatos christianorum ibidem
constitiitos missa est (P. 5891—2 ; Mon. Germ. Ep. I, 55—6, No. 77 ; Pr. 1580 — 1).
Paulo postHonorius (Nov. Dec. 1218) textum epistolae nostrae et secundao aniissae
repetit, qua de capta arce maritima et de destructa arce Thabor refert necuon
regem Hierosolymitanum, Templi et Hospitalis fratres contra „detractores Doo odibiles"
defendit (Bouquet XIX, 668; P. 5934; Pr. 1716). «) folio A. recte Radulfus
legitur. ^) „Cogones praeparabant ad recessum, Frisonum et Theutonicorum abiit
raaxima multitudo in passagio S. Crucis instanti'* (Oliv. Bist. Damiat. 1405); cf.
SS. XXXVIII. 10) ibid. 176: Charta Oliverii ejusdem mensis et anni. *») cigus
pater in obsidione Acconis mortuus erat (Itiner, Ricardi 88 ; Bened, de Peter-
— 41 --
protegendos Petro, archiepiscopo Wintoniensi, reliquerat, eundem
certiorem facit, christianos die Martis proximo post purificationem
S. Mariae Nilum transgressos fuisse, soldano fugiente, et Damia-
tam undique obsidione cinctam mox expugnaturos esse (Sliirley,
Koyal and other histor. lettres I, 24 — 5).
5. 1219. 10 Nov. Damiatae^). „Universis Christi fidelibus in
Brabantia et Flandria constitutis, ad quos littere iste pervenerint,
frater Egidius de Lewes, domini Pelagii ^), Albanensis episcopi,
Apostolice Sedis legati in partibus orientalibus penitentiarius, sa-
lutem et orationes in Domino. Exaudivit Dominus de excelso sancto
suo preces servorum suorum non permittens, tot expensas apud
Damiatam a christianis factas inutiliter fieri et tantam christia-
norum stragem impunitam relinqui, sed in hiis Omnibus exercitui
suo^) misericorditer providens ac clementer pro parte magna
nostrum desiderium adimplevit. Cum enim propter multiplicem
sui defensionem non<^) per terram nee per aquam posset capi*^)
civitas Damiate et ®) jam quasi de captione ipsius desperaret exer-
citus Christianus, non de^ virtute vel probitate alicujus viventis,
sed solius Dei dextera mirabiliter^) pugnante pro nobis, igno-
rantibus omnibus de exercitu preter^) dominum legatum ^), qui
per suos familiäres et quosdam de stipendiariis suis negocium
provide ac prudenter procuravit, Nonis Novembris intempeste noctis
silentio furtive, sed^) tarnen pie, immo potius miraculose capta
est Damiata, adeo quod in captione ipsius nee unus de nostris
borough II, 148; Rog. de Hoved. III, 88). Rodiit comes nostor a. 1222 (Shirloy I,
No 48) ; ceterum conferas do eo T. s. v.
*) Hiiic epistolae est similliraa illa, quam Pelagius Januensibus niisit (Marchisius
in Mon. Germ. SS. XVIII, 14o ; cf. Epiphanio Ferrari, Liguria trionfante, Genova
1644, 53) sub situlo : Nobili ac egregio viro potestati et populo Jamiensium P(elagius),
miseratione divina Albanensis episcopus, salutem et sincere dilectionis aifcctum. Exan-
divit .... Alteram Pelagii ad Januenses datam epistolam sed fictam pro parte com-
municat Ubertus Folietus, Genuens. bist. III in: Graevius, Thesaur. ant. et histor.
Italiae I, 306. *>) Pelagius : nobis. ^) Id. : nee. ^) Id. : capi posset. ^) Id.
omittit : et — christianus. ^ Id. omitt. «) Id. omitt. ^) Id. : illuni, qui,
quantum ad Studium hominis pertinet, negocium procuravit, Nonis ... ') Id. omittit :
sed . . . pie.
<) De eo T. s. v, «) Quod aüis fontibus confirmatur (SS. XXXVI).
- 42 —
extitit interfectus nee *) etiam, quod minus est, vulneratus preter
unum, qui tanquam flebothomia ictum sagittam recepit in pede,
de Sarracenis vero tot ceciderunt eadem die ^) in ore gladii, quod
etiam nobis displicuit ^). Majores tarnen admirati et alii, qui se
in turribus et ^) munitionibus receperunt, sunt reservati ad vitam ^),
pro quibus captivos nostros non solum rehabere speramus, sed
etiam pecuniam infinitam. Civitatem autem ipsam invenimus
plenam auro et argento, pannis scericis, lapidibus preciosis, fru-
mento et ordeo et aliis multis diviciis, quibus ditatus est exercitus
Christianus, Egyptiis spoliatis (cf. Exod. XII, 35 — 6). Hec ideo uni-
versitati vestre duxi*^) per ordinem intimanda, ut exultetis et
letemini et concorditer omnes una nobiscum gracias®) referatis
Altissimo, qui sua solummodo misericordia, non nostris meritis
tantam et tam famosam et tanto tempore per terram et aquam
Christianis infestam nobis ad cultum suum tradidit civitatem*).
Asserunt quidem Uli, qui diversas partes mundi circumiverunt et
loca in edificiis, turribus, muris et autemuralibus, fossatis lapideis
ex una parte et aquis ex altera non esse Damiata pulchriorem
civitatem in mundo nee munitiorem in piano, que, sicut captivi
in ipsa reperti asseverant, munita extitit, quando primo obsessa
fuit in girum, XLV millibus bellatorum preter deerepitos, parvulos
et mulieres, qui fuerunt ultra XV miUia estimati ^). Preter pre-
dietos vero pridie captionem civitatis CCLX de noete civitatem
intraverunt missi a soldano et CG, qui eadem nocte reperti fuerunt
a nostris, sunt interfecti, quos omnes communiter sed diversimode
*) Id. : leviter volneratur preter unum, qui tanquam immissionem flebotomi
ictum sagitte recepit in pede. ^) Id. omitt. ^) Id. omitt. : et munitiombiis.
d) Id. : duximus, oDiittens : p. ordinem. ^) Id. : grates, Abhinc Pclagius : et
speramus, quod idem, qui nobis aperuit portam Egypti, conccdet nobis ejus interiora
rimari. Nos autem cum toto exercitu infinitas universitati vestre grates refferimus
pro eo, quod galee, quas ad Terre Sancte subsidium transmisistis, nobis in neccssi-
tatis articulo subvenerunt, in adventu quarum exercitus, qui propter infortunium,
quod nobis in festo decollationis beati Johannis contigerat, animum et virtutem
amiserat, plurimum confortatus, quasi nihil mali sustinuissent, in servitio Christi
redemptoris viribus ac animis stetit ac prudenter. Data Damiata II idus Nov.
OUverius 1418. ^) SS. XXXVII. ^) T. XXXIX— XXX; SS-. XXX.
— 43 —
in manibus suorum fidelium Dominus miraculose conclusit ^).
Civitas autem sancta Jerusalem post destructionem murorum,
recedentibus Sarracenis, ex toto a solis Surianis et aliis cristicolis
habitatur, nee restat de cetero, nisi ut in valida manu populus
Christianus accedat et dirutos muros refirmet ^). Datum Damiata IV
idus Novembris^)" (Marione, Thesaurus I, 874 — 5; nos quidem
edidimus textum, codicem bibl. publ. Valentianae M. 442 (cod. 622),
fol. 144, s. Xin, 4^ (librum monast. S. Amandi seu Elnoneosis)
sequuti).
6. 1219. 11 Nov. Damiatae. »Sanctissimo patri ac*) Domino
Honorio, Dei gracia summo pontifici Romano ^), E. ^) patriarcha ^),
J(ohannes) % rex Hierosolymitanus, Burdegalensis ®), Nicosiensis ^^),
archiepiscopi ii),P(elagius), Albanensis, J(acobus) ^^), Acconensis ^^)^
Lucanensis ^*), episcopi, hospitalis Sancti Johannis, Templi, hospi-
talisAlemannorum ^^) magistri ^^), Cestrie, de Salesburges ^^), de
Guado 1®) comites, S(imon) de Jovisvilla ^^), S(avdricus) ^<^) de
Maloleone, E(rardus) de Gasten ^i), consules communitatuum*'^^)
salutem et^^) subjectionis debite famulatum. Exaudivit Dominus
de excelso sancto suo preces^*) servorum^s) suorum non per-
mittens, tot expensas^ß) apudDamiatam a christianis factas inu-
tiliter fieri et tantam christianorum stragem impunitam relinqui,
sed in his nobis ^?) misericorditer providens äc clementer pro parte
*) ibid. SS. XXXVI. *) Jerusalem a Coradino destructa est 25 die Martii
1219(Wilken VI, 237—8; Görgens I, 189 ff.). ^) Epistolam nostram excerpserunt
Albericus in Mon. Germ. SS. XXIII, 908 (T. 94) et Ryccardus de S, Germano (ibid.
XIX), 340 (T. 244). *) Vind. : et. ^) Mart. et Vind. omitt. «) sie recte
Claustr. ; falso Mart. et Vind. : A. E. ; Tolos. om. ^ Tolos. : Hierosolymitanus.
^) A. Claustr. : et ; Toi. omitt. : J. rex Hieros. *) Mart. falso : Buccon. ; Vindob. :
Bund. *^) Mart. falso: Nicolaus. **) Mart.: archiepiscopus. **) A; falso
C. M. V. : Johannes. *^) C. V. : Acconitanus. **) A : Lucranensis ; Vind. addit
sequentia omittens : et ceteri quam plures episcopi et barones. *^) Mart. : Ala-
mannieorum. *^) Mart. : magister de Feucado. *') M. Tolos. : de Sales
burgres ; C. V. : de Salisburgis. *8) Mart. omitt. *®) Claustr. M. : Lunvilla.
20) sie A recte; ceteri oranes falso: 0. ^i) piurimi: Gasten; Mart.: Castro.
22) C. V : civitatum ; Mart. : comitatuum. ^^) A. Claustr. : ac reveroncie. ^4) Mart. :
voces. 25) C. V. : sanctorum suorum. 26^ Vind. : epensas. 27) vind. :
Omnibus,
— 44 -
magna nostrum desiderium adimplevit. Cum enim propter ^)
multiplicem sui defensionem nee per terram nee per aquam mani-
feste posset eapi eivitas Damiata, non ^) virtute vel probitate ali-
cujus viventis^), sed soliusDei dextra pugnante pro nobis, igno-
rantibus*) omnibus de exereitu preter illum, qui, quantum ad Studium
hominis ^) pertinet, negoeium proeuravit, quinto ®) idus Novembris
intempeste noctis süeneio furtive, immo potius miraeulose, cum ^)
multum obscurum erat, eapta est Damiata ®) adeo, quod in ipsa
captione^) nee unus ^") ex^^) nostris oxtitit^^) interfectus nec^*)
etiam ^*) vulneratus ; de Saracenis vero tot eeciderunt in ore gladii,
quod etiam ^*) nobis displicuit. Jussum ^^) estpreterea eademnocte
per Dominum legatum sealas ponere ad pedes muri versus occi-
dentem, per quas viri probi et audaees intus intrabant, ex parte
orientis illud idem facientes. Tunc vexilla regis Domini Jesu
Christi dimicare ^^), et in ipsa civitate fere viventes inter con-
valescentes et infirmantes tria milia hominum sunt reperti, alia
vero ultra L et VII milia jacebant per domos et vicos cadavera
mortuorum manu Domini occisa, et ante istud fere CL inter
mortuos et captos habuimus, qui presumebant iutrare ^**) civitatem
furtim in noete. Admirati tantum ^^) et alii majores Saraceni 20)^
qui^^) ad quandam munitissimam turrim confugerant, usque ad
meridiem^*'^) se reddere noluerunt sperantes, quod soldani Babylonie
et Damasci in ^^) castra nostra insultum facerent et, si contingeret,
christianos suecumbere ^^), ipsi per turrim illam civitatem recu-
perare^ö) sperabant. Sed totus exercitus noster preter paucos,
*) C. V. : per. *) Mart. : noc — iioc. *) Mart. omitt. *) Mari. :
impugnantißus uobis. ^) Mart.: communis negocii. ^) Claustr. Vindob. Biart.*.
Nonas Nov. "^) Claustr. Vindob. Mart. omittunt : cum erat. *) Tolos. : factum
doinde a Deo. ^) Claustr.: ipsa captione. *^) Mart.: nullus. *0 Claustr.
Mart.: 4e. ^^) Mart.: exstitcrit. *') Vindob. omitt.: nee etiam vulnoratus.
1^) A : non ; Claustr. Mart. : leviter. *^) Mart. : et. *®) Vindob. Mart. omittunt
omnia sequentia ab : jussum — admirati. *') Cl. Claustr. Mitt. : publico dimi-
cai-unt. *^) C. V. : interimere. ^^) Claustr. Vindob. Mart. : tamcn. *^) Vindob.:
Saracenorum ; Mart.: Saraceni majores. *0 Mart. omitt. **) Mart.: nee se
reddere voluerunt. *^) Vind. : intra. ^4) vind. : pro cumbere. *^) Mart.:
rccipereut, ut sperarent ; Vind. : superare.
— 45 —
qui civitatem invaserant ^) adeo plene concurrerunt ^) ad licias et
fossata, que inter nos et Saracenos facta fuerunt ad munitionem
castrorum, quod Saraceni in castra nostra nuUatenus ausi fuerunt ^)
irruere. Facto autem mane in die Martis, cum tunc primum intellexissent
soldani, quodcivitas capta esset, laniatis vestibus et injectis manibus *)
in capillos amarissime flentes non ^) de succursu civitatis sed ^) de fuga
potius cogitaverunt ^) timentes, ne exercitusnoster faceretinsultum ^)
in eos. Nunc autem ^), ex quo Dominus aperuit nobis portas ^^) Egypti,
Sanctitati Vestre 1 1) flexisgenibussupplicamus ^^), petimus, per^^^
effusionem sanguinis Christi obsecramus, quatenus nobis ^^) tam homi-
num ^^) quampecunie ^^) transmittere ^^) studeatis scituri pro certo,
quod ^^), si Christianus ^^) populus inmultitudine veniat ^o), expugnata
civitate Cayri facile satis erit partem Egypti residuam obtinere et ^ i)
per consequentiam^^) regnum Hierosolymitanum, quod ad presens
per Egypti subsidium tantummodo ^^) retinetur ^^), alioquin pro
certo 2^) noveritis, quod major ^e) pars eorum, qui in exercitu^^)
sunt, in instanti passagio repatriare proponit^») et acquisita^^)
possumus^^) amittere et de illorum strage,. qui in exercitu re-
manerent^i), merito formidare. Ut ergo^^) periculum ^'^) evi-
tetur^^) et in^s) acquisitione Egypti securius procedatur, impera-
torem ^ß) compellatis venire^'), prout ^^) nobis promisistis sepissime,
et alii crucesignati similiter compellantur exequi vota sua, votorum
*) Mart. : evaserant. ^) Mart. : cucurrerunt ; Claustr. : concurrnnt. ^) A.
Vind. Mart : fuerint. *) Vind. Mart. : unguibus. *>) Mart. : nee. '') Vind. :
sed potius de fuga. ') C. M. : cogitarent. ^) C. V. : tumultus. ^) Mart. :
ergo. ^^) Vind. Mart.: portam. **) Mart. om. : S. Vestre. ^^) Mart.:
et. *^) Mart, omitt. **) Claustr. Mart. omitt, et addunt: maturatum auxiliuni.
*^) Vind. : de hominibus. *®) Vind. : de pecunia. *^) Vind. : mittere. *®) Vind. :
quia. *^) Vind. omitt. ^^) A. M. : veniet; Vind. venerit expugnare civitatem
Cayri. ^0 A. omittit: et per consequentiam — ut ergo; legit: alioquin pro
certo noveritis, quod major pars . . instanti passagio . , proponunt et sie ad propo-
sita possemus . , et de aliorum strage, qui exercitu remanente . . formidare. Ut
ergo. 22) Yindob. : consequentem causam, *^) Vind. Mart. omitt. **) Mart.
omittit: alioquin — formidare. ^^) Vind. omitt. ^®) Claust. : quod cum.
2'') sie Vind. ; plurimi omittunt : in exercitu. **) Claustr. : propouat ; plurimi codd.
proponunt, ^^) C. V.: ad quaesita. ^®) Codd.: possemus. 3') Vind.: remanent.
8*) Mart. omittit. ^®) A. Mart. : gravius p. ^^) C. M. : enitetur. ^^) Vind. omitt. ;
Martene : ad acquisitionem. ^®) Vind. supplet : futurum. ^*') Mart. : venite. ^^) Vind. : sicut.
— 4() —
redemptione cessante, de qua nullum adhuc ^) sentimus com-
modum ^) ; de redemptione ^) hominum sustinemus evidentissimum
detrimentum. ütrum*) autem vicesimam ^), que ex consensu^)
generalis concilii ad Terre Sancte subsidium specialiter fuerat
deputata, licuerit vel decuerit, quia^) non expedit, ad alios usos
convertere, vos ipsi videte. Datum Damiatae XI die introemite
mense Novembris»)**. (A. Codices: 1. Admuntensis (A.) No 205
s. XIII. 2. Clanstroneoburgensis (Claustr.) 791 s.XIII fol. 95. 3. Man-
fred. (M.) 4. Viaranensis (V.) 5. Vindobonensis (Vindob.) 508 s. Xm.
fol. 119*, quorum No 1, 2, 5. nos primi contulimus. B. Editiones:
1. Martine et Durand, Ampi. Collect. V, 1479 — 80 (Mart.). 2. Chron.
Tolosan. in a. M,ittarelli, Accessiones 156 — 6, c. 160 (Mitt.) et b.
Documenti di storia italian. VI, 704 — 6. 3. Petri Blesensis Opp. ed.
Giles II, 141 — 3, No 200. C. Recensiones: 1. Roger, de Hovedene
(Bouquet XVIII) 185 — 6; cf. Testim. minora 51. 2. Walt, de Co-
ventria II, 241 — 2; cf. epistolam Honorii in Martine, Ampi. C0II.V,
1480; Migne, Opp. Honorii ed. Horoy III, 375, No73; P. 6188; Pr.
2307, nbi textus noster excerpitur. Epistolae nostrae initium cum epistola
Aegidii et Pelagii verbo tenus convenire, attentum lectorem non fngieC).
7. 1219. 12 Nov. Damiatae. „Sanctissimo Patri ac») Domino
Honorio, Dei gratia sumrao pontifici, S. de Jonvilla ^^), E.*^) de
Chacen.*^^), Gaut. de Anomos®^), Ph. de Placeio^-*), Ansericus de
Coeeio^^) ac alii barones regni Franeie ^) in exercitu christianorum
ante Damiatam commorantes^) salutem^) cum osculo pedum.
Cum pro liberatione Terre Sancte et ampliatione regni Hierosoli-
mitani^) crucesignatorum exercitum regnum Babilonie audivisse-
mus™) intrasse^^) et**) civitatem Damiate obsedisse, ad ejusdemP)
') Yind. : omitt. ^) Mart. supplet : et. ^) C. V. : reteiitione ; Cl. Mitt. : detentione.
*) sie Yind. et Mart. ; ceteri codd. : verum. ^) C. V. : vicessenum. *) Mart
concessu. '') Yind. et Mart. : quod. ^) Claustr. Yindob. Mart. : III Idus Novembris.
*) T. : et. ^) T. : Junvilla : C. Jomuilla. ^) C. omitt. : E. de Chacen usqae
Ansericus. ^) T. : Casten. ^) T. : Danomons. <" ) T. : Placelo. s) T. : Couceto. h) T,
omittit. *) A.: commorante. ^) A. : dilectionem. ^) T. : Jerusalem. "») A. : audid-
mus. n) A. : incurrisse ; T. : Interesse. <>) \^ c, omittunt. i») C. : eidem.
*) id est Jovisvilla (Simon de Joinville). *) id est: Erhard de Chacenai.
5) incertum uomen ; num forte inest : „Nemours" ? *) id est Planceio (PhUippos
de Plancy). ^) aperte : Couceio (Coucy).
— 47 —
Terre liberationem ^^) intendentes ^) festinavimus illuc ire. Et cum^)
ibi moram fecissemus pro servitio Jesu Christi, a nobis petierunt^)
infideles®) foedus treuguarum, antequam expugnata esset prefata
civitas, offerentes nobis, quod redderent preciosum lignum Christi
et totum regnum Hierosolimitanum exceptis duobus castellis ^),
de quibus annuatim^ tempore treuguae tributum^) reddere pro-
mittebant^), reddere ^) similiter omnes christianos captivos, qui in
duobus regnis detinentur^) Aegyptiaco ^) videlicet et Damasceno,
volebant preterea"^) dare pecuniam ad reedificandam civitatem
sanctam Jerusalem ^), Nos autem petebamus totum regnum Hiero-
solymitanum^). In hoc tamenP) fuit definitum<i), ut numquam
super hiis ulterius^) tractaretur et prefatam civitatem expugnare-
mus2). Contigit^) autem, quod auxiliante divina potentia expug-
nata est*) et capta ad laudem et") gloriam nominis christiani ^).
ünde supplicamus Sanctitati Vestre, quatenus ad liberationem
Terre Sancte, pro qua^) fuit inchoatum hoc opus, dumlicet
misericorditer x) intendatis scientes, quody) ultra passagium
Majiz^) pauci de nostris in hoc servitio remanebunt **) gravati
plurimum^^) tam laboribus quam expensis, unde necesse est, ut
super his Vestra provideat Sanctitas, sicut viderit^*^) expedire.
[Pro ^^) rege quidem ®®) Jerosolimitano illustri vestram clementiam
suppliciter exoramus, ut ipsum, qui in isto servitio gravatus est
plurimum tam laboribus quam expensis, divino intuitu devotione
Terre Sancte et precum nostrarum interventu habere velitis re-
*) A. T. : deliberationem. ^) C. addit : pro viribus nostris. c) T. : Igitui
cum. ^) T. : peterent. ^) A. : et. A. : annua in tempore. «) A. : tributa. *») A. :
promittebant similiter reddere. *) C. : redderent. ^) A. : tenentur. ^) A. : Egyptia-
corum et in Damasco. ™) A. : pariter. ») A. : Jerosolymam. ^) A. : Jeroso-
limitanura. p) A. : hac causa. ^) A. : differendi. "•) A. : ultra. *) T. : contin-
git. *) A. : esset. ») T. : ad. ^) T. : christianorum. ^) A. : postquam. *) A. :
mittere. y) A. : et. «) A. : Stadii. **) A. : remanerent ; C. : permanebunt. ^^) A. :
plurimis. ^c) f. : siquid. dd) Haec omnia uncis inclusa T. omittit. ^^) A. :
quidem.
Crac et Montreal in Moabitide ; de pacis conditionibus videas SS. XXXV ;
T. XXXVII, LXXI — LXXII. ^) De pace cum Saracenis facienda Honorius
scripsit Pelagio 2 Jan. et 20 Jun. 1221 (Mon. Germ. Epist. I, 112, 122 — S,
Xo 159, 176); cf. T. LXXI. s) T. LXXI.
— 4S —
commendatum scientes, quod in eodem servitio adeo laudabiliter
se gessit et gerit»), quodVestram^) et omnium fidelium gratiam
digne meruit obtinere ^)]. Datum Damiate XII die introeunte
menseNovembris*^)". (Chronicon Tolosanum in a. Mittarelli, Access,
155 — 7, No 168, b. Documenti di storia italiana VI, 707 (T.);
contulimus quoque Codices: Admuntensem 25 (A.) s. XIII et Claus-
troneoburgensem 791 (C.) s. XIIL).
8. 1219 (c. 15 Nov. Damiatae). Hermannus, ordinisS. Mariae
Theutonicorum magister, L(eoni), S. Crucis in Jerusalem cardinali,
nuntiat, christianos, ut videatur, consilio quorundam Saracenorum
Damiatam intromissos tria millia mortuorum in plateis ac vüs
jacentium et infinitam pecuniam invenisse, sed ejus maximam
partem subtractam fuisse, donec Legatus vinculo anathematis
subtractores coegisset, ut ablata restituerent; ingentem igitur
thesaurum secundum arbitrium communitatis divisum iri ^). (Chron.
de Mailros ed. Fell 197, ed. Bannatyne Club 1835, 135 — 7; Mon.
Germ. SS. XXVII, 438—9; cf. Chron. regia Colon. 215; T. 152).
9. Epistola quaedam nugis plenissima ^), cujus tenor ex rela-
tione Ricardi de Jerico mannasse dicitur et hie est. Postquam
rex Barbariae 330 catenas, qua christiani vinciantur, fecit, hl Da-
miatam appelluntur, quorum inexercitu crucem sanctam portant
patriarcha, episcopus Acconensis, legatus papae, Bethleemitanus
et Nazarenus necnon Damiatinus episcopi, magister Oliverius,
prior de valle Josaphat et Aquilejensis patriarcha. Die ascensionis
christiani, cruce viridi de coelo splendenti confortati, hostium CXL VIII
millia occidunt, regem Barbariae cum satrapis capiunt et in
. *) A. : gerit et gessit. ^) A. C. : nostrani. ^) C. : III idus Nov. ; A. : XII
idus Nov.
1) cf. supra 40. ^) De praeda Damiatina divisa cf. SS. 138—9, 164—5;
Epist. Jacobi VI et Chartas Bononiensium infra memorandas. Frisones (OUv. 1419,
14C9) et Jaiiuenses se in hac distribationo iiijnstitia passos fuisse conquesti sunt
(T. XXV). Joinville § 169 confirmat, regem Johannem secundum consuetudines regni
Hierosolymitani tertiam partem praedae ancepisse, et ceteras duas partes peregrinis
dedisse; cf. Eracl. 594; Alwin Schultz, D. höfische Leben II, 449. ») Simillimae
sunt epistolae fictae, quae attinent captionem Damiatae a. 1249 (Matth. Paris,
Additam. VI, 167—9; cf. V, 87, 118, 1S8; Bibl. de IVcole 1891, 62 — S).
- 49 -
castellum Meregardi detinendos mittunt, quorum primus VIÜ
castella meliora et cliristianos in VI civitatibus captos vel pro
his tributum perpetuum offert. In die pentecostes regina Persiae
cum CCCC millibus matronarum et uxor chalifae de Baldac, «quae
Caput erat in Damiata'*, necnon Sephadinus cum CCC principibus
baptizantur, Alexandria Vin diebus ante pentecosten obsidione
vallata. Episcopus Damiatae proventus habere dicitur mille
talenta et eique subditi sunt XL canonici; praebenda unaquaque
habet C talenta ^). Sancta Catharina in festo S. Philippi et
Jacobi capta est. „Haec sunt summatim excerpta de quodam pro-
lixiori scripto super hoc conflictu" (Martine, Ampi. Collect. I,
1229—30).
10. 1 220. 20 Sept. Accon. Petrus de Monte Acute, Tempil ma-
gister '-^), N(icolao), episcopo Elimensi, quae christiani in Aegypto con-
stituti gesserunt, scribit, scilicet Damiata capta innumerabiles pere-
grinos appulisse et legatum, baronibus cismarinis et transmarinis oppo-
nentibus, ut exercitus progrederetur, postulasse, et soldanum, post-
quam pontem super utrumque brachium fluminis ad progressum
impediendum construxerit, mense Septembris galeas mari impo-
suisse, ut christianorura naves aggrederetur, ad quas repellendas
christianos alias naves misisse, quorum in castris penuria et de-
fectus pecuniae emersisset. Interea Coradinum, fratrem soldani
Aegypti, Acconem, Tyrum necnon castrum pereginorum vexasse,
castrum Caesareae Palaestinae subjugasse, quamvis plures pere-
grini apud Acconem morarentur, Seraphum vero, alterum fratrem
soldani Aegypti, Saracenos orientales quamvis non omnes debellasse.
De cetero christianos imperatoris adventum exspectare ^) (Reg. de
Wendower, Flores ed. Coxe IV, 72—5, ed. Hewlett II, 260 — 2;
Matthaeus Paris III, 64—6; Bouquet XVH, 753—4).
11. 1220. 1 Oct. Accon. P(etrus), Caesariensis et H(ugo), Naza-
renus, archiepiscopi, E(ainerius), Bethlemitanus episcopus, M(aurus),
Tempil Domini, J., Montis Sion, ß(adulfus), Vallis Josaphat, D.,
Kadern vorbo tenus ex epistola nostra desumta narrat Chron. de Mailros
188; T. 67. ») pe eo Eist. litt, de la Frauco XXI, 787—8, 795; Röhricht,
Nachträge 17. ^) Quae hoc loco narrantur confirmata legas in Epistola Jacobi V
(VU); Eracles 8S4, 350; OUverii ffist. Damiat. 1421, 1425—6, 1431, 1483—4.
Röhricht, Studien. 4
— 50 —
Montis Oliveti, A(ndreas), MontisThabor etF(acundus), S. Mariae
Latinae, abbates ^), Philippe, regi Franciae, nuntiant, Terram
Sanctam in summo versari discrimine, quum incolae Tyri et
Acconis, regionibus vicinis a Coradino igiii ferroque vastatis, in
maximam paupertatem redacti partim in Cyprum, partim in Ar-
meniam fugissent, regem solum Johannem, quamvis a creditoribus
vexatum et paupertate oppressiim, quum omnes mercatores ac
peregrini Damiatam se contiilerint, remanere hostium impetus
repell entern; paupertate enim, quibusdam secundariis causis acce-
dentibus, hunc Daraiata Acconem rediisse, sed quum nemo ei
pecuniam mutuare velit, regem Franciae eidem subvenire opus
esse 2). — Pendent octo sigilla, quorum Septem in cera viridi,
unum in cera flava impressa sunt; noni vestigium tantum adest
(Ex: Archives de TEmpire J. 443, No 2, nunc Mus6e des archives,
doc. 6trang. No 196 epistolam nostram memoravit De Mas Latrie,
Histoiro de TUe deChyprel, 215, Not. 1, pro maxima parte Marquis
de Vogü6, Los ('»glises de Terre Sainte 42, totam edidit Chevalier de
Lagenissi(>re, Hist. de l'ovAch^ de Bothl61iom 1872, 64 — 5, Not. 1
et Delaborde, Chartos de Terre Sainte, Paris 1880, 123 — 5; de si-
gillis chartae nostrae appendontibus solita doctrina disseruit Gustave
Sclilumberger, Sceaux et bulles de rOrient latin au moyen äge in
Lft Musee arch<^olog. ("d. de Caix de Saint- Aymour 11, 296 — 304,
No 1—6).
12. 1221 (medio Sept. Accon). Philippus de Albineio ^)
Eanulfo, comiti Cestriae, nuntiat, se 15 Aug. Marsilia profectum
5 Sept. Damiatam appulsum fuisse ibique de clade christianorum
varia audivisse. Hos enim, quorum in numero M milites, V millia
equitum et XL millia peditum fuerint, contra voluntatem regis
Johannis 1 Aug. profectos, sed ab hostibus, fossa inter exercitum
fit Damiatam facta, aquis immersos fuisse, ut usque ad braccarios
et cinctoria in aqua starent itaque pacem octo annorum facere
^) De liis videas Röhricht, Syria sacra in ZDPV. X, s. voce. ^) Hoc loco
scriptores opistolae Johannem, regem Hierosolymitaninn, cxcusare volle, qni cxcrcituin
Damiatinum roliqiierat, apparet (T. XXXVII). ^) de eo videas Indiceni crucesigna-
torum nostrnm s. v. Qnae de clade christianorum et pace composita referuntur,
supplent Eracles 350—2 et Oliverius 1484—9.
— 51 --
cogerentiir Damiatam et servos reddituri, obsidibus datis scilicet
rege Johanne, Pelagio, legato, duce Bavariae; soldanum vero
dedisse 20 obsides. Qua de re Philippum profectum 9 Sept.
Acconem appulsum, et 10 Sept. Damiatam soldano redditam esse;
regem Johannem in partes occidentales mox iturum esse (Rog.
de Wendower ed. Coxe IV, 75—7, ed. Hewlett II, 262 — 3; Mat-
thaeus Paris III, 67—8; Bouquet XVII, 754).
13. 1221 (raedio Sept. Accon). Petrus de Monte acute, Templi
magister, Alano Marcel ^), locura tenenti praeceptoris in Anglia,
nuntiat, duce Bavariae imperatoris loco appulso, omnes unani-
miter de progressu faciendo consensos et post 29. diem Jun. cum
rege Johanne ex urbe Acconis reverso usque ad flumen progressos
fuisse, quod non transiri potuerit, itaque in ripa ejus tentoria fixisse
pontes praeparantes, decem vero milia crucesignatorum non licen-
tiatos Damiatam recessisse ^). Interim soldanum per vallum anti-
quitus factum galeas Nilo immisisse et commeatum prohibuisse,
itaque christianos reditum paravisse, sed clausuris apertis totum
exercitum „inter aquas inclusum sicut piscem reti** pacem petivisse,
eamque pro vera cruce et captivis reddendis a soldano acceptara
et ab utraque parte in octo annos valituram confirmatam esse,
quamvis episcopo Acconensi, imperatoris cancellario et Henrico, comiti
de Malta, morantibus Damiatae displicuisset ; Interim soldanum fa-
melico populo XV dies panem et poUentam benignissime misisse ^)
(Rog. de Wendower ed. Coxe IV, 77 — 9, ed. Hewlett II, 264—5;
Matthaeus Paris III, 68 — 70; Bouquet XVII, 754—5; Cibrario
86—8).
14r. (Aestate 1223). Nicolaus, patriarcha Alexandrinus, Ho-
norio III. nuntiat, christianos Aegypti, CXV ecclesiis post Damiatae
captionem destructis *), a soldano crudeliter vexari, ab unoquoque
quotannis exigigaliam ^) sivetributum, scilicet I byzantinum et XIV
^) De eo videas Shirley I, 69, No 57, ceterum conferas epistolam antecedentem
et qiiae huic addidimus. ^) Oliv. 1427-8. ') de dementia soldani probata
videas Eracles 851 ; Oliv. 1486 ejusque epistolam ad soldanum ibid. 1440; T. XXVII,
LXXII. *) cf. Renaudot, Hist. Patriarch. 400 ; Reinaud, Kxtr. 572 — 8. ^) arabice
dschälija, Aegyptorum pronuntiatione gälia et in eorundem terra verbuni usitatum
pro dschizia, id est tributum a Judaeis et christiauis pro capite solvendum.
4*
— 52 —
carubbas ^), ab omnibus vero 100000 aureos sarracenatos de auro,
itaque eosdem adventum Friderici imperatoris exspectare cum Sara-
cenis, qui dicuntur Malani^) id est domini, qui ante Saladinum
Aegyptura tenuerant, ac petit, ut naves christianorum per flumen
Easceti^) intrent ad villam Poham appulsurae (Raynaldi Annales
1223, § 9 — 10; Mon. Germ. Ep. I, 163 — 5, No 233).
15. 1224. 12 Majo. Eussutana *), regina de Aveguia ^), Ho-
norioÜI.scribit, Gregorianos, quamqnam aPelagio, Sedis Apostolicae
legato ß), monitos ^, Damiatam profectos non esse, quum Tartari
in Georgiam ingressi VI millia incolarum occiderint, nunc vero,
postquam XXV millia eorum caesi fuerint et ipsa post fratris
mortem regnum adepta sit, Friderico imperatori se Johanne con-
stabulario duce^) exercitum mittere velle (Raynaldi Annales 1224,
§ 17—8; Mon. Germ, Ep. I, 178—9, No 251).
^) id est kharrüba, nucleus siliquae, sexta decima vel duodevlcesima pars nummi
arabici, qui dicitur dirhem ; nunc valet in Algeria 4 centesimas nummi, qui dicitur franc.
De valore dirhemi tempore bellorum sacrorum cf. Comelio Desimoni in Archives de TOrient
latin I, 437 — 40; de carublis cf. Du Gange s. v. et chartam apud Strehlke, Tabulae
107. Carubli XXIV valebant unum -byzantinum (Heyd, Histoire I, 852, Note 1).
^) id est successores Fatimidarum (maulänä, id est dominus noster), quorum regne
(Aegypto) Saladinus potitus erat; cf. Emoul ed. de Mas Latrie 18 — 9, Not. 6.
^) idem Nili brachium christianis navibus occupandum esse fere omnes tractatus de
recuperatione Terrae Sanctae conflrmant (Scbefer in Arch. de rOrient latin II A, 97 ;
Itineraires fran^. I, 245 — 51). *) Rbuzukan, filia reginae Thamar et soror Georgii IV.
Lasebae, post fratris mortem regnum adepta obtinuit ab 18 Jan. 1228 usque ad
annum 1247 (Brosset, Eist, de Georgie I, 496; Addit. 441). ^) Avogia, Avoguia
(cf. P. 4267) ab St. Martin, Mem. sur l'Armdnie I, 215 explicatur eadem atquc
Aghovan, quo nomine provinciae Armeniae Artsakb et Outi continentur (Brosset,
Addit. 468), ab Brosset (ibid. 802—3; cf. St. Martin II, 256) explicatur: Aphkha-
zeth. ^) qui Honorio testante epistola 3 niart. 1221 (Neues Archiv II, 612 — 3)
vero „in Aviguttam" ad Georgianos auxilium petiturus misit (cf. Annal. de Dunstaplia
60 — 7; Albericus 911). ^) De incursionibus a Tartaris factis videas Brosset,
Bist. I, 492—4; Addit. 301, 329 — 30, 420; Journal asiat. 1849, Serie IV, tome
XIV, 448—500 (cf. 1860, V S(^rie, XVI, 278—9); Tartari scilicet Georgiam in-
gressi (ibid. 449) 1221 Januario et (ibid. 452, 458, 473) annis 1222—8 vicerunt,
sed cladem acceperunt 9 Octob. — 8 Nov. 1222 apud Beilecan (ib. 471). ^ lyane,
frater Zakariae et filius Sanxae (Schahinschah), titulum atabek accepit anno 1212 (ibid.
477 ; Brosset, Addit. 415 — 8). Epistolam, qua Honorius Russutanae respondet, videas
in Rayn. Ann. 1224, § 21—2; Mon. Germ. Ep. 180—1, No 258 et epistolam
— 53 —
16. 1224. 12 Majo. Johannes, constabularius Bratiae ^), Ho-
norio III. mortem regis nuntiat et XL millia militum Priderico IL
imperatori se auxilio missurum esse pollicetm* (Raynaldi Amiales
1224, § 19; Brossct, Addit. 304; Mon. Germ. Ep. I, 179 — 80,
No 252).
a Gregorio IX. reginae scriptam anno 1240 in RipoUii Bullariu I, 108, No 198;
Brosset, Addit. o05; Mon. Genn. Ep. I, 264 — 5, No765; cf. de cetero Abel Kemusat
in Mem. de Tacad. d. inscript. 1822, VI, 401 ; Mouradgea d'Ohsson, Hist. d. Mon-
gols I, 385—6; Zagarelli in Zeitschr. d. Deutsch. Pal.-Yereins 1889, XII, 48—9.
*) St. Martin II; 256 confirmat, Vrats esse Gcorgiam. Epistolani, qua Ho-
norius Johann! nostro respondet, e Yaticanis rcgestis editam videas in Mon. Germ.
Ep. I, 181 — 2, No 254.
IV.
CHARTAE VARIAE.
1. 1217. Jun. Atrebati. Bartholoinaeus , decanus Atre-
batensis, confirmat, se unicuique, qui in Terram Sanctam proficis-
centibus et latoribus chartae scilicet: Balduino Neuchini usque
ad valorem CL libraruin monetae Parisiensis, Guidoni de Alteclocke
usque ad XC libras, Petro de Castileto usque ad eandem summam,
cuique per annum, commodaverit, redditurum esse (Paris, Bibl.
nation. man. lat. 17803, No 321, cop. ; in No 52 gallic. versio;
cf. Blancmesnil 136, 438; Armorial II, 230; Lavoix, Monnaies
ä legendes arabes frappees en Syrie par los croisös, Paris 1877,
10—1).
2. 1217 (c. medium Jun.). Leopoldus, dux Austriae, cum
coenobio Eunensi de quibusdam possessionibus commutandis con-
venit. Testes: Herrandus de Wildonii, Keimbertus de Murekke,
Albere, pincema de Grimmensteine, Dietmarus de Lichtenstein,
Pertholdus de Stege, Bertholdus, dapifer de Emerberc, Heinricus
de Trebancheswinkel, Ulricus, plebanus de üischa, Chonradus de
Miresdorf, Luipoldus, ducis notarius (v. Zahn, Urkundenb. d.
Herzogth. Steiermark II, 219 — 20, No 147).
3. 1217 (c. med. Jun. Vindobonae ?). Idem dux hospitali
S. Mariae de Cerewalt (Semmering) nonnulla privilegia a majori-
bus suis concessa confirmat. Testes: Hademarus de Chun-
ringen et filii ejus Hademarus et Heinricus, Marquard de Him-
perg et filius ejus Irenfried, Kodolf de Potendorf, Ulricus, mares-
calcus de Valchinsteine et frater ejus Bernhardus, Henricus de
Prunne et filius Henricus, Luipoldus pincema, Henricus de
Hakingen (ibid. 220 — 1, No 148).
4. 1217. 27 Jun. Campi liliorum. Idem dux cum Ulrico,
episcopo Pataviensi, controversiam inter conventum Gottvicensem
— 58 —
et nobiles deMorspach de bonis quibusdam ortam dijudicat „ipsa
die, quando Ulricus, Pataviensis episcopus, quattuor altaria prima
in Lirnvelde consecravit, qua etiam Dux licentiatus ultra mare
arripuit**. Testes ex part« ducis: Chunradus (de Wasserburg),
comes, Hademarus de Chunringen et filii ejus Hademarus et
Heinricus, Kudolfus de Potendorf, Irnfridus de Hintperch et fratres
ejus, Heinricus de Zebingen, Hademarus de Sunneberch, Chunradus
de Amsteine et frater ejus Albero, Meinhardus de Imzeinsdorf,
Otto de Anzinberge, Liutoldus de Altenburch et fratres ejus
Chunradus et alii plures (A. v. Meiller, Reg. zur Gesch. der Mark-
grafen u. Herzöge Oesterreichs aus dem Hause Babenberg, Wien
1850, 122, No 151 (cf 257); D. Saalbuch von Göttweig in: Font
ror. Austr. Sectio H, VHI, 292; cf. BF. 907 — 12 de itinerario
ducis nostri).
5. 1217. 9 Jul. (V). Glemonae. Idem dux cum Wolfgero,
patriarcha Aquilejensi, de bonis duorum ministerialium convenit,
paulo ante quam Salonam attigit. Testes: Bertholdus, archiepis-
iopus Colocensis, C, Tergestinus electus, A., Concordiensis electus,
Mainbardus et Engelbertus, comites de Gorze, Artuicus de Varmo,
L. de Tarcento, Henricus, quondam marchio de Andex, Almericus
de Osop, Coco, tilius ejus, Siuredus de Pneuma, Conradus de
Condrumberch et alii (Rubels, Mon. Aquil. 675; v. Meiller 122 — 3,
No 151; cf. Not. 385; Fontes rer. Austr. Sect. H, VEI, 292).
6. 1217. 24Dec. Bononiae. Praesentibus Andrea, capellano
domini episcopi . . Maofre rigia, Armanno Gerardo de
Kangonibus, Marsiliotto de Macag .... daldo Petri de Kodaldis,
Bernardino Odaldi Savi . . Uictori te et multis d. Bonifatius
Widonis Wizardi, d.[SiripeJre de ürxis, d. Figlocarus üincture
Savi, d Gerardus [Rust]icanorum, d. Wido Capellus, d. Albertus
Munsi de Axenellps, d. Boljnixius Henfangati pro se et aliis, qui
juraverunt commun maturarum promiserunt domino Hen-
rico episcopo ire et stare ulterius pro recuperanda terra sancta
et sanctissima cruce, cum f[ieret] generalis transitus (Savioh,
Annan Bolognesi 1789, IIB, 381, No 447).
7. 1218 (Jan. — Aug. AcconV). Ulricus de Stubenberg duas
villas Crebezpach (Kroisbach) et Hertwigisdorf (Hatzendorf) cum
— 59 —
Omnibus appenditiis pro salute animae suae omniumque parentum
Hospitali S. Johannis delegat. Testes : Otto de Cremese, Albero
de Tunchelsten, Arnoldus de Wartenburg, Haeinricus de Spiegel-
berc, Keinprecht de Morecke (v. Zahn 11, 225 — 6, No 153).
8. 1218. 7 Majo. Massiliae. Kostagnus Paynus, publicus
Massiliae notarius, sigillo suo testificatur, ,,quod quicunque tra-
diderit in partibus transmarinis nobilibus viris Stephano de Sancto
Albano, KoUando de Jaranta, Durando de Castillione, Petro de
Spennasso, Hugoni de Bar et Ponsceto Astaldo cuique eorum
usque ad summam XXV marcarum argenti, ipse in dicta summa
per manus rectorum Massilie integre restaurabitur, prout amplius
declaratur in generalis plegiacionis magno instrumento, jussu et
nomine predictorum rectorum publice confecto et in tribus trans-
scriptis buUa plumbea capituli rectorum Massilie sigillati redacto
atque tradito communitati crucesignatorum in ipso designatorum*
(Paris, Bibl. nation. man. lat. 17803, No 347, cop. ; cf. Guindon,
Hist. de Mars. I, 250).
9. 1218. 9Maj. Massiliae. Kostagnus Paynus cavet de eadem
summa pro Johanne, domino deHaumont, H., abbate de Kassons,
et de CG libris Parisiensibus pro Guilelmo de Faiaco cum V
militibus transfretaturo (ibid. No 353).
10. 1 2 1 8, 9 Maj. Massiliae. lisdem verbis de eadem summa
Kostagnus Paynus nomine rectorum Massiliae cavet pro cruce-
signatis: 1) Geraldo de Boza, Berengario Vincentio, Kaimundo
Aigardo, Willelmo Gallardo (ibid. No 202, 358; cf. Lavoix ll),
2) pro Durando de Lancellis, Karolo ßigaldo, Petro Pene, Karolo
Arnaldo, Bemardo Morerio, — restat Signum notarii in tergo:
Esn. Kespario LXXXX qs[. — (ibid. No 54, 354, cop.), 3) pro
Hugone Montisfortis, Martino de Monteoleo, Benedicto Graciano,
Raimundo de Auris, Bertrando de Locceis (ibid. No 55, 360, cop.),
4) pro Bernardo de Bora, Ancelmo Arbaldo, Geraldo de Scalis,
Petro Barsilionensi (ibid. No355, cop.), 5) pro Raimundo Loweto,
Rolando Guauttaz, Aicardo Baldeno, Symon Calito (ibid. No 356,
cop.), 6) pro Willelmo de Novo Castro, Michaleo Galliano, Rai-
mundo Guasconi, Willelmo Ramisalto (ibid. No 357, cop.), 7) pro
Willelmo Arrelatano, Petro Gugerano, Gerardo de Stul (?) (ibid,
— 60 —
No 359, cop.), 8) pro KoUando de Aqueriis, Ancelmo Feraldo,
Willelmo Grasso, Petro de Pontis, Petro de Montosul, Willelmo
Garnerio (ibid. No 362, cop.), 9) pro Willelmo Porcello, Petro
de Matrone, Petro Leideto, Bemardo Memisio, Geraldo Gurrano,
Geraldo Eamnisalto (ibid. No 363, cop.), 10) pro Joceliuo de
Hynul, Thoma de Bosreyo, Guiberto de Vaiguero (ibid. No 364,
cop.), 1 1) pro Henrico de Mamesgart, ürrico de Verrerüs, Perino
de Sica (ibid. No 365, cop.), 12) pro Johanne de Morogia, Bal-
duino de Eomevilla, Henrico deSonnature (?) (ibid. No 366, cop.),
13) pro Hurto (?) Pas de fer, Henrico Noef et Galtero de Monmor
(ibid. No 367, cop.), 14) pro Lamberto de Anglucio, Henrico de
Ver, Milone de Sales (ibid. No 368, cop.), 15) pro Gaufrido
d'Ostricourt, Ansellmo de Flaciaco, Girardo de Claellis (ibid.
No369, cop.), 16) pro Gaufrido de Serbona, Buchardo de Floregni,
Guioto de Toussat (ibid. No 370, cop.), 17) pro Guilelmo de
Koseriis, Guidone de Vemolio, Erardo deßameruco (ibid. No 371,
cop.), 18) pro Engeranno Basano, Guillelmo de Brya, Joh. Droarz
(ibid. No 372, cop.), 19) pro Johanne de Sonnoteria, Henrico de
Eesson, Perrino deClariaco (ibid. No 373, cop.), 20) proNicholao
Bessalto, Bemardo de Stagno, Karolo de Courmis, Bertrando
Altrichi, Willelmo Fadrano (ibid. No 374, cop.).
11. 1218. 9Maj. (apud S. Quintinum). J., decanus S. Quin-
tini, cum ßobertus de Courcon, olim Sedis Apostolicae legatus,
statuerit, ut in singulis civitatibus et oppidis ecclesiae Gallicanae
coUectae ad sustentationem inopum et pauperum crucesignatorum
fierent et coUectores urbis S. Quintini Kobertus de Kibodimonte,
Gobertus Faber, ßobertus de Seekekart et Simon Aurifaber con-
firmarint, so dictam coUectam legitime servasse et solvisse, ad
removendam malorum detractionem presbiteris parrochialibus sub
jurisdictione ecclesiae S. Quintini constitutis praecipit, ut in
parochiis proclament, „quod, cum durante tali collecta in singulis
parochiis aliquis crucesignatus decederet, presbiter parrochiaüs,
in cujus parrochia crucesignatus defunctus fuerat, X solides fortium
de oblatione percipit. Ad sustentationem vero debilium et in-
firmorum crucesignatorum per villam S. Quintini adjacentium de
ipsa collecta reservabantur VM solidi fortium. Ecclesia autem B.
- 61 —
Quintini ad fabricam ejusdem terciam partem tocius residui per-
cipiebat; unum residuum illud, quod in usus cessit crucesigna-
torum raulto minus fuit quam a pluribus reputatur. Per dis-
positionem itaque nostram et aliorum prudentium virorum, qui
nobiscum aderant, statutum fuit, quod in singulis parrochiis
eligentur duo vel tres presbiteri viri et fideles, ad quorum Ordi-
nationen! portio dicte collecte Uli parrochie coUata pauperibus
crucesignatis illius parrochie debebat distribui**. Itaque (J.) mandat,
ut qui communitati crucesignatorum solvere debent, admoneantur
et impellantur, ut infra instantem Pentecosten solvant (Paris,
Bibl. nation. collect. Moreau 123, fol. 140).
13. 1218. Jun. In castris juxta Damyetam. Eobertus de
Quesneto armiger confirmat, se a Luchino Corsali ejusque sociis
Januensibus mutuo accepisse LXXX libras Turonenses et de XL
earum contentum esse, ceteras infra duos menses recepturum, „si
navis quedam Januensis vocata „Salus** ante hunc terminum ad
cismarinas partes applicuerit** ; ßobertus poUicetur, se praedictam
pecuniam ex tunc in annum vel antea soluturum esse et fidem
suam necnon bona sua obligat (Paris, Bibl. nation. man. lat.
17803, No 383, cop.).
13. 121 8. 15 Jun. In obsidione Damiete. Adolfus, comes Mon-
tensis, domui ordinis S. Mariae Theutonicorum confert curiam
suam in Diederim ^). Testes : (H. Comes Adolf de Dahsel),
Henricus, capellarius et notarius, Hermannus (H. Heinricus) de
Elslo (H. Elzelo), Albertus (H. Dietricus) de Herlare (H. Herlae),
Kembodo (H. ßeinbotto) de Hursbeke (H. Orsberch), Albertus de
Hürde (H. Hürden), Swederus de Dingede, Hermannus de Alftere
(H. Alfter), Theoderich de Coslar (H. de Koselar), Adolfus de
Bemsovle (H. Bernsowe), Henricus, frater ejus, Remboldus (H.
Eeimpoldus) de Bemsovle (H. Bernsowe), Wikardus de Linnefe
(H. Linefe), Adolfus (H. Albertus) de Stammheim, Bruno de
Stammheim, frater ejus, Gerhardus de Upladin (H. übladen),
Gyso, frater suus (H. Gisin de üpladen), Marsilius de Durscheide
(H. Dursheim), Lambertus de Scherve (H. Leichlingen), Suikerus
^) id est Dieren ad Isalam.
- Ö2 ^
äe Lintlo (H. Lintloch), Bruno de Holte (H. Holz), Bruno Lupus,
Henricus de Vileke, Godofridus de Mendorp (H. Meindort), Alber-
tus de Bucbele, Elger de Mendorp (H. Meindorf), Eichwin Rusche
(de Hescheide), Henricus de Schonrode (Lacomblet, Urkondenb.
d. Niederrhoins II, 39, No 72 ; Hannes, Codex diplomat. ordinis
Teuton. II, 6 — 7, No 7 (quorum prior carta orginali, alter copia usus
est; alterius lectiones signavimus litera H.); Sloet, Oorkondenb. I,
456, No 451; Geer II, 556 — 7, No 462; Hennes, Commenden des
deutsch. Ordens 129. Haue chartam Fridericus IL Dec. 1219 con-
firmat (BF. 965; v. Pettenegg I, 12, No 32).
14. 1218. Jul. In castris juxta Damyetam. Guilelmus de
la Warde armiger confitetur, se a Bertono Scarella ejusque sociis
civibus Januensibus mutuo recepisse C libras Turonenses, quarum
XL se contentum esse; ceteras LX duobus mensibus praedictos
cives solvere volle. G. pollicetur, se anno postero priusve pe-
cuniam redditurum esse, bonorum suorum assignamentum obli-
gans (Paris, Bibl. nation. man. lat. 17H03, No 343, cop.).
15. 121 8. Jul. In castris juxta Damyetam. Galterus de
Linghea miles confitetur, se mutuo accepisse CCC libras Turo-
nenses a Bertono Scarella ejusque sociis civibus Januensibus et
earum GL contentum esse, ceteras duobus mensibus recepturum;
pollicetur, se haue pecuniam ex tunc in annum vel antea, si
Damiatam capi contigerit, redditurum. — Sigillum in viridi vel
alba cera Impressum equitem ostendit, cujus scutum ornatum est
vitta ; margine inscripta sunt .... INCNE ; in reverso si-
gillo apparet scutum ornatum vitta (ibid. No 314; cf. ArmorialH,
168; Blancmesnil 44Q).
16. 121 8. Jul. In castris juxta Damyetam. Gossellus del
Hamel miles confitetur, se a Bertono Scarella et ejus sociis
Januensibus mutuo accepisse CXX libras Turonenses et de earum
LX contentum esse, reliquos infra duos menses recepturum; ad
haue pecuniam reddendam ex tunc in annum vel antea per bo-
norum suorum assignamentum erga praedictos se obligat (ibid.
No 389).
17. 1218. 18 Jul. In obsidione Damiatae. Leopoldus, dux
Austriae, donationem supra (58 — 9) citatam, quam Ulricus de
- 6ä -
Stubenberg domui S. Johannis, „cum veniret in terram Syriae
propter servitium Jesu Christi'*, fecerat, laudat et confirmat.
Testes: Gomes Livtoldus de Plage, comes Vlricus de Eppan,
Vlricus nobilis de Beca, Vlricus, mariscalcus de Valchenstein,
Heinricus de Fontania, Dithmarus de Lihtensteine, ßeinbertus
de Mureke, Gundakarus deStyra etDuringus, frater ejus, Albero,
pincerna de Grimmensteine, Perhtoldus, senescalcus de Emberberch,
Wolfher US de ßomberch, Gotschalcus de Nitperg, Otakarus de
Wolchensteine et Otto, frater ejus, Vlricus et Gundakarus de
Murberch, Otto de Wasen et alii plures (v. Zahn II, 235 — ß,
No 157; cf. V. Meiller, 123, No 154, ubi epitome chartae nostrae
citatur e Wissgrill IV, 99).
18. 1 2 1 8. Aug. In castris ante Damietam. Cerricus de Haucadia,
Gimrdus de Eode, Galterius Guelezin confitentur, se ab ücono
Scarella, Jacobe de Clapa eorumque sociis, mercatoribus Januensi-
bus, mutuatos LXXX libras Turonenses earumque XL contentos
esse ceteras recepturos, si naves Januensium appulerint; poUi-
centur, se infra annum priusve, Daraiata capta, haue summam
reddituros esse. Haue conventionem Guattinus clericus
signo suo communit (Paris, Bibl. nation. man. lat. 17803,
No 328).
19. 1218. Aug. Mahelin de Lameth, Ansei d'Alenes et
Guillaume de Halud confitentur, se a Bertono Scarella et Jacobe Clapa
Januensibus mutuo accepisse C libras Turonenses et post cap-
tam Damiatam soluturos esse poUicentur. Scriptum per Gosvinum,
clericum diocesis Leodiensis (Roger 104 — 5).
30. 1218. Sept. In castris Damiatinis. Johannes de Dion
et Gosvinus de Heule, se CLX libras Turonenses a mercatoribus
Januensibus mutuo accepisse confirmant (Armorial II, 236 ; Blanc-
niesnil 434).
21. 1 2 1 8. Sept. Apud Damy etam. Bartholomaeus de Neduchel
pecuniam mutuam accipit CLXXX scilicet libras Turonenses a
mercatoribus Januensibus (Blancmesnil 445; Armorial II, 232).
22. 1218. Sept. Apud Damyetam. ßobertus de Maulde et
Theodericus de Hamevde CLX libras Turonenses mutuo acci-
— 64 —
piunt a mercatoribus Januensibus (Armorial II, 233; Blancmes*
nil 441).
23. 121 8. Sept. In castris Damiatinis. Balduinis de Merode et
Henricus de New-Kerke confitentur, se CL libras Turonenses a
mercatoribus Januensibus accepisse (Armorial II, 442; Blancmes-
nil 442).
24. 1218. In obsidione Damiatae. Swederus de Dingede
ordini S. Mariae Theutonicorum plures possessiones confert.
Testes: Ernestus de Wulwede, Andreas de Werkune, Fridericus
de Lorike, Leutolfus de Lopeke, Werenboldus de Werkune, Hugo
Strumo, Albertus de Batburk, Forastus de Vorst, Gotfriedus
Monachus, Hermannus de Senden, Keinpoto de Butteberk (Mat-
thaeus, Analect. V, 682; Lünig, Cont. Spicileg. eccles. I, 360-^1,
No 2; Hennes, Cod. diplomat. I, 37 — 8, No 35; Sloet, Oorkondenb.
van Gelre en Zutfen I, 447 — 8, No 453 ; J. J. de Geer tot Ondegein,
Archieven d. ridderlijke duitsche Orde balie van Utrecht 1871, ü,
556 — 7, No463 (ubi carta orginalis picta adest) ; Hennes,. Commenden
des Deutsch. Ordens 1878, 129—30).
35. 1219 (Jan. In castris Damiatinis). Guillelmus 11, comes
Juliacensis, domui S. Mariae Theutonicorum confert Bergstein,
quod ipse et antecessores in feodo ab imperio Komano tenuerant,
et ecclesias in Nideggen (v. Pettenegg: Nedeglin) et Siersdorf
(v. Pettenegg: Sersdorp). Testes: Comes Henricus HI de Sayn,
Henricus de Okkenheim, ministeriales : Arnoldus de Gim(e)mch,
Henricus Bufo, Hermannus, advocatus Juliaci, Winandus de
Gurcenich, Winemar Vram(n)balch, Walter de Imrode (Hennes:
Deirmrode; v. Pettenegg: Deinrinrode), Peter de Walde, Reiner
de Rotheim (Lacomblet, ürkundenbuch des Niederrheins II, 45 — 6,
No 82 ; Hennes, Codex diplom. ordin. Teuton. I, 44, No 42 ; H,
7 — 8, No 8; cf. 23 — 4, No 22; 44, Not. 1; v. Pettenegg I, 13,
No 34; Hennes, Commendon d. deutsch. Ordens 130 — 1; cf. 132).
36. 1219. 18 Febr. Bononiae. Potestas Bononiensis Henricus
pollicetur, se nomine communis Bononiensis VIII millia librarum
Bononiensium crucesignatis soluturum esse (Savioli IIB, 397 — 8,
No 460).
— 65 -
27. 121 9. Mart. Parisiis. Matthaeus, dominus Montismoreü-
ciaci, Franciae constabularius, cui Philippus rex, ut in Terram Sanctam
iret, non concesserat, vices suas contra crucis inimicos gerendas
committit „Eadulpho deMarolio, cognato suo, Johanni de Villeriis,
Eoberto de Hervileio, Guilelmo de Mileio, Eadulpho de Vitreio,
Johanni de Hedovilla, Guillelmo deProseio, Henrico deVendolio,
Gualtero de Betisiaco, Guilelmo de Savosia militibus neenon arrai-
geris et hominibus eorum, quos omnes ad expensas suas et vadia
sua, hoc servitio transmarino durante, assignat et retinet ad
solutionem dictorum vadiorum faciendam vel etiam, si opus fuerit,
ad multa quaecunque erga quaslibet personas in partibus trans-
marinis pro se et ejus nomine contrahendis servata quidem clausula
terrae in manus ejus positae** et facit atque constituit praedictum
suum specialem procuratorem Eadulphum de Marolio, vel, si
ipsum mori aut aliter deficere contigeret, duos quoslibet ex
ceteris militibus nominatis socios eligendos et poUicetur, se ratum
et firmum habiturum esse, quicquid per dictum Eadulphum vel
procuratores in praedictis actum fuerit. — Sigillum magnum
in margine laesum ostendit equitem dextra ensem et laeva scutum
tenentem, in quo apparent arma Montismorenciaca sive crux XVI
aquilis circumdata ; iisdem equi stragulum ornatum est. In anta-
pache vides arma Montismorenciaca et legis M. DE MONTIS-
MOEENCIACO CONSTABUL[AEIUS] EEGIS FE[AN-
CIAE]. In parte aversa cartae legitur : Corgolo Aspriani XXIII.
V; additur Signum manus (Paris, Bibl. nation. man. lat. 17803,
No 58, 205, 392; cf. Armorial II, 238; Blancmesnil 438 — 9;
Lavoix 9).
38. 121 9. Maj. In castris juxta Damyetam. Eenatus de
Choisello spendet pro C libris Turonensibus, quas a Salvagio Briono
ejusque sociis Januensibus Eaynaldus de BefFreio et Milo de Ver-
nolio milites ^usque ad festivitatem ex proximo instanti in annum**
mutuati sunt, et, si praedicti in solvendo deficerent, mobilia et
immobilia sua sigillo apposito assignat (ibid. No lf)4, 421).
29. 121 9. Maj. In castris juxta Damyetam. Odo de Agia,
Gualterus de Grangia, Herveus de Agazandra et Eadulphus
Bengeiaci armigeri confirmant, se recepisse a Johanne Burone,
Röhricht, Studien. 5
- 66 —
mercatore Januensi, CXX libras Parisienses ; eas Bituris ad proii-
mum pascha ipsi Johanni vel ejus vicario redditum iri pollicentur
Colinus de Capella et Petrus de Koceio, castellani Bitaricenses,
qui de ista pecunia se pagatos esse confitentur. — Yestigium
sigilli pendentis adest. Subscriptum est: Quittanze Buroni LXXXV,
m (ibid. No 203).
30. 1219. Maj. In eastris Damiatinis. Amalricus, miles de
Bouvines, abbatiae S. Calixti Cisoniensis (Cysoing) vestituram unius
bonarii terrae concedit et sigillo Egidii de Trit roborat. Testes:
Dominus E. de Trit, N., presbiter et canoiiicus Cisonensis, G.,
presbiter Nivell., J. de Watnes, L. de Denaing (Ignace de Cousse-
maker, Cartnlaire de Tabbaye de Cysoiog, Lille 1889, 110 — 1,
No 80).
31. 1219. Aug. In eastris juxta Damyetam. Franciscus pres-
byter testatur, Franciscum Dasnens armigerum in extremas res
adductum coram se ipso confessum esse, se mutuas accepisse a
Martine Calvo, mercatore Januensi de societate Corsali, III marcas
argenti, quas ut solverent se per ultimam voluntatem suos con-
sanguineos et in cismarinis et transraarinis partibus, si qui essent,
obligavisse. — In tergo legitur: Calvo Corsali XXIII. Sigillum
in cera viridi impressum est (Blancmesnil 17, 243, 426).
33. 1219, ante 11 Aug. In eastris juxta Damyetam. Herveus,
comes Nivernensis ^), confitetur, se die Omnium Sanctorum CXX
marcas Turonenses soluturum esse Andrioli dicto Justo, Januensi,
ejusque sociis pro Hugone de Malmineyo, Eadulpho de Bosco et
Stephano Bernalt, si solvere nequirent. — Filum sericum flavum
et viride superest. In tergo legitur: Sicurtä Justus CVIS (Paris,
Bibl. nat. man lat. 17803, No 128, cop.).
33. 1219, ante 18 Aug. In obsidione Damiatae. Milo, comes,
de Barro^), Beatae Mariae et Petro de Monte Acute, Templi
magistro, XXX libratas redditus de dominio suo in castellaria
Bari concedit. Testes : Johannes de Arcies, Simon de Eupeforti,
Hugo deThorc (Lalore, Las sires de Chacenai, 1885, 222, Not. 3).
qui 11 Aug. 1219 castra Damiatina reliquit (SS. 131). *) qui 18 Aug.
1219 in eastris Damiatinis obiit (SS. 181).
-- 6*? -^
S4. 1219. Sept. In castris juxta Damyetam. Üobertus de
Esnevalle, Colardus de Sancta Maria et FqIco de Orglandiis milites
confitentur, se a Luchino Corsali, Jacobo Aspriani eorumque sociis
mercatoribus Januensibus mutuas accepisse C libras Turonenses,
quas ut solverent infra annum festo Omnium Sanctorum proximo
Matthaeum constabularium Franciae mediante procuratore per
ipsum super hoc constituto erga hos mercatores se obligavisse,
si illi milites in solvendo deficerent; totam terram in procura-
toris manu ponunt, cujus fructibus et redditibus, pecunia non so-
luta, fruatur usque ad plenam restitutionem. — In tergo recen-
tiori manu adscriptum apparet Signum et legitur : Corsali Aspriani
XXIII. VI. Sigillum deest (Paris, Bibl. nat. man. lat. 17803,
No 60 et 317; Blancmesnil 134, 251, 446; Armorial II, 231;
Lavoix 15).
35. 1219. Sept. In castris juxta Damyetam. Simon de Jovis-
villa, senescalcus Campaniae, confirmat, se spousorem factum esse
erga Salvagium Bioni ej usque socios, mercatores Januenses, pro
XC libris Turonensibus, quas mutuo accepisseut fideles sui Droco
de Eiperia, Clarebaldus de Berullis et Simon Anmlphus armiger
ea conditione, ut hanc summam inde intra annum priusve, Da-
miata capta, redderent, seque pollicitum esse, si isti non solverent,
se ipsum pro eis soluturum. Actum in castris juxta Damyetam
anno Domini MCCXIX mense septembris. In tergo legitur: —
du temps Senescallus Gampanie — et manu recentiori scriptum:
Sicurtä Bioni CXV. q. 2. Scriptura cartae omata est neque
plane respondet scripturae ineuntis saeculi tertii decimi (Paris,
Bibl. nation. man. lat. 17803, No 125, 204, 349).
86. 1219. Sept. In castris juxta Damyetam. Idenä Simon de
Jovisvilla iisdem quibus supra verbis interponit fidem Salvagio
pro CXXX libris Turonensibus, quas mutuo acceperunt Guido de
Bosco, Erardus de Koteria milites et Milo de Bocher armiger
(ibid. No 165).
37. 121 9. Sept. In castris juxta Damyetam. Eobertus de
Herriceio, Guilelmus de Campotocando, Hugo de Gusnone armigeri
confitentur, se mutuo accepisse a Luchino Corsali, Jacobo Aspriani
et eorum sociis mercatoribus Januensibus LX libras Turonenses,
5*
— 68 —
quarum ad solutionem in festo Omnium Sanctorum instante in
annuin faciendam Matthaeus, constabularius Franciae, mediante
procuratore super hoc constituto, se obligavisset. Cujus rei in
testimonium K. de Herriceio supra dictus sigillat (ibid. No 402).
38. 1219. Sept. Ante Damiatam. Colinus de Espinay cum
duobus sociis a mercatoribus Januensibus C libras Turonenses
accepisse fatetur, Matthaeo, constabulario Franciae, cavente (Ar-
morial II, 226; Blancmesnil 435, 479).
39. 1219. 20 Sept. IncastrisjuxtaDamyetam. Guillelmus de
Hometo, constabularius Normanniae, confitetur, si Luchinus Corsali,
Jacobus Aspriani, mercatores Januenses, vel quilibet ex eorum
societate milites Kobertum de Pratellis, Guilelmum Mathani,
Kobertura de Pontisvilla, Petrum Divitisburgi, Fulconem Bossolii,
Guilelmum de Herbovilla, Guillelmum de Tocheto, Colardum de
Fresnaya et Guilelmum de Freavilla e carceribus in libertatem
restituerint, se mercatoribus praedictis pro illis militibus M libras
Turonenses tribus mensibus post eorum liberationem soluturum
esse. — Sigillum in cera viridi Impressum est (ibid. No 59
et 423).
40. 1219, 23 Dec. Damiatae. Barzellus Merxadrus, Bono-
ntensis, testamentum facit. Testes: presbyt. Aegidius de S.
Thecla, Tibertinus Rainerii de Spiularia, Bolnisius, nepos Bon-
baroni, Bonbaronus Merzadrus, Raynaldinus Maldinarius, Corra-
dinus, Ottonellus de EofFono, Ubertellus de Cornaria, Zagni de
Castro Episcopi. „Ego Ulzanus quond. imperat. Othonis notarius
scripsi" (Savioli IIB, 419—20, No 480).
41. 1219. In castris juxta Damyetam. Petrus, episcopus
Parisiensis, confitetur, se ipsum erga Lucinum Corsat ejusque
socios mercatores Januenses plegium constituisse de LXXX libris
Turonensibus pro cognato suo Guidone de Meloduno et suis mi-
litibus Gaufrido Pernis, Hugone de Sancto Salvatore, Roberto de
Boeriis, Hacario de Mehulio, Simonis Gaurardo de Sarcleio et
Hugone de Essartis (Paris, Bibl. nat. man. lat. 17803, No 348).
42. 1219. Archembaldus, dominus Borboniensis, palam facit,
quicumque sua ipsius fide in partibus transmarinis fidelibus suis
— 69 -
Archembaldo Menrato, Geraldo de Fontengiis, Johanni deBonoloco,
Roberto de Viteio, Gaufredo de Bellobosco, Geraldo de Bosco-
rotundo, Petro de Groe et Burchardo de Sancto Hilario peeuniam
dederit usque ad CCC marcas argenti, istam ei ejusve vicario,
qui syngraphen attulerit, se reddendam esse curatunim intraXV
dies, cum ipsa exhibita sit. — Sigillum adest. — (ibid. No 436 ;
cf. Blancmesnil 429).
48. (1219?) Anonymus quidam scribit mercatoribus M.
Masuch et Thad. Safic. Agabito de Gazolo, eos scire, se super
mutuo CCL librarum G. de Alto Pullo et sociis, et CCCLXX
A. de Bellomonte et sociis per litteras suas signiflcasse faciendum
vel ex communi consilio perficiendum seque procuratorem S.
Izembertum Damiatam duxisse transmittendum, quocum de bonis
praedictorum contrahentium veritatem inquirere possent. Eogat
inscriptos, ut ad expeditionem articulorum eis commissam majorem
curam apponant, ^cum pluries, ut audivimus, loco nominum mi-
litum contrahentium admiseritis in scriptis indebite nomina data
magistrorum vel militum in servicio, quorum et de quorum se-
quela dicti contrahentes fuerint*, qua re objurgationes ^contra
nos orte sint et cotidie oriantur et est in talibus debitis casus
ad proximum sigillum recurrendi, quibus autem negociis perfectis
ad** Charta pluribus locis laesa est (ibid. No 190).
44. 1219(?). Apud Damyetam. Anonymus quidam (nomen
legi non potest) scribit Ar de Noerio militi, Eufum de
Varagna in servitio regis Hierosolymitani juxta fluvium Nilum
mortuum esse ante pagam, quae facta esset militibus regis, itaque
eum LX libras Turonenses, quas scriptori tempore paschali sol-
vere debuisset, reddere non potuisse, quare ad Ar de Noerio
militem quippe ad sponsorem et debitorem constitutum recurrit.
Subscriptae sunt notae : q. XXX + 5 q. VI + XÜ P q. C + X s.
.II d. S q. XV -|- q. XX -{- XI f in festo ascensionis q.
Nobili viro (ibid. No 129; Lavoix 14 — 5).
45. 1219 (?) Damiatae. Johannes, rex Hierosolymitanus,
mittit Luchino Corsali et toti ejus societati fideles suos Gobertum
de Merceio, Eenardum de B . . . . io et Eadulphum de Alimonte,
— 70 —
ut confirraet, se praestitunim esse pro istis viris nobilibus, et
rogat, ut ad solvendas CC marcas argenti. quae cadant in proii-
mum pascha, novam dilationem det usque ad proximnm festiim
Omnium Sanctorum. In tergo hujus cartae male laesae invenis:
CorsaliXXn /j. et Signum manus (ibid. No 189, 303; LayoixlS).
46. 1220. 27 Jan. Damiatae. Walter Bertholdus, nobOis
de Brabantia et dominus de Machlinia, in exercitu Christiane apud
Damiatam morbo aflfectus domui S. Mariae Teutonicorum Xxi v
bonaria pratorum in Kama et VI in Grootlo confert. Testes:
(0: Dominus Gili) Gislebertus de Sittenheim, WiUennus, ca-
pellanus de Calmunt, Franco de Arkania et duo filii ejus F. et W.,
Amoldus de ßyminam, Egidius et Arnoldus, filii nostri, Henricus
de Büffle (0. Bufele), frat^r noster (0. omittit), Willelmus, clericus
noster de Belmont (0. Belivort), Asilius (0. Basilius) famulus
noster et alii plures (Miraeus et Foppens, Opera diplom. IV, 233
(cüllat. cum Originali (0.) in archivio Belgii regio adhuc superstite);
Hennes, Cod. diplom. ordin. Teuton. II, 31, No 27).
47. 1220. 19 Jun. Damiatae in ecclesia B. Pauli. Coram
presbytere Jacomo de Castro Plumacio, Ugone Medico deLucca,
Bönamico, notario de Dacia, Gerardo Carenzo de Lucca, Petro-
bono de Bononia, consentiente Ubaldo capitaneo et consule Luccen-
sium pro se et socio Eumone, ücherius et Magister Kobertus et
Henricus Capardus Luccenses necnon Fillocarus, Adrianus, Clarius
et Bolognittus de Bononia electi voluntate et mandato capitaneorum
ipsorum et consiliorum ad revidendam et terminandam ac divi-
dendam portionem Damiatae, officio suo functi sunt in hunc
modum. „Quia in una portione posuerunt domum quasi destruc-
tam et partim non destructam, quae est juxta domum, ubi habitat
familia domini archiepiscopi Mediolanensis, sicut venit via iUa,
quae venit ab episcopatu veniendo ipsa ampla a muro rupto terrae
usque ad spondam muri domus destructe et sie respiciunt termini
positi ante magnum palatium et sie vadit via stricta, quae est
juxta magnum palatium insuper ad murum civitatis, quae est
intra et cum ipso muro eundo versus mare cum ipso muro civi-
tatis usque ad viam et ad archittum Toriselle, qui archittus et
que via est confinis inter portionem predictam et portionem assig-
— 71 —
natam illis de Cypri, que via est juxta ecclesiam, in qua habitant
fratres Minores, et veniendo etiam per illam viam .... versus
aquilonem usque ad viam novam, que est juxta palatium, in quo
remoratur familia archiepiscopi Mediolanensis. Item communi
concordia posuerunt in predicta portione casamenta cum stazzo-
nellis, quae sunt in eis prope palatium. Quae duo brachia, quae
est versus sero sicut tenet murus veclus a latere meridiei rema-
nendo ipse murus veclus, qui ibi est vel qui ibi fiet, communis
usque ad viam. Quae casamenta sunt ante palatium magnum
destnictum et juxta viam novam, quae est versus aquilonem, quae
poilio Sorte obvenit hominibus Bononiensibus et capitaneis ho-
minum Bononiensium ibi presentibus. Item communi concordia
posuerunt et miserunt in alia portione, quae est a latere sero,
predicti domini et partitores sicut respiciunt termini, qui sunt in
magna plaza ante magno Palatio exceptis predictis casamentis
cum stationibus, quae sunt in eis, sicut in predicta portione scrip-
tum est. Item sicut tenet via stricta, qua itur versus murum
civitatis et versus meriediem usque ad murum ipsum, prout
designant quattuor jam dicti termini de marmore. Item versus
sero sicut designant termini in omni parte positi prope parvam
turrim quae adhuc remanet communis cum confinibus ipsius turris
et tenninorum. Item in jussum versus episcopatum et versus
aquilonem, sicut Venetiani vel alii cofinant cum Bononiensibus
et Luccensibus usque ad viam novam et usque ad domum, quae
dicebatur data(m) esse domino Barutti, quae portio obvenit per
sortem Luccensibus presentibus consulibus et capitaneis Luccensi-
bus. Preterea in communi concordia predicti divisores fecerunt,
quod turris cum confinibus parvuae ejusdem turris eidem datis
de terminis ipsi ibi positis remaneat communis. Et dixerunt
communiter, quod murus civitatis a latere de foris, sicut per ipsos
designatus est, sit communis remanendo hominibus Bononiensibus
facies muii civitatis, quae est versus portionem eorum, et facies
muri civitatis remanendo hominibus Luccensibus, quae est versus
portionem eorum super magna turri, sie communi concordia et
voluntate protestati sunt et dixerunt, quod quomodo data et desig-
nata fuit Bc^ioniensibus et Luccensibus ipsa tums cum suis ra-
— 72 —
tionibus sit et esse debeat hominum Bononiensium et Luccensium.
Ad hec predicti Ucherius et mag. Kobertus et Henricus pro-
miserunt jam dictis domino Fillocaro et domino Adriane et eorum
sociis stipulantibus eorum nomine et criicesignatorum Bononiensium
se facturos et curaturos, quod dominus Ardicio eorum socius por-
tiones superius factas et scriptas ratas habebit et tenebit perpetuo
et uon contraveniet aliqua ratione vel occasione. Ego Jacobus
Ulgiano quondam imperat. Othonis notarius interfui et rogatus
scripsi'* (Savioli IIB, 431—2, No 487).
48. 1220. 19 Jun. Damiatae. Bonifacius et Baruflfaldinus,
capitanei crucesignatorum Bononiensium, coram Fillocaro, Adriane,
Clario et Bolognitto partitoribus pro hominibus Bononiensibus
electis et consules Luccenses Rumonus et übaldus coram ücheriio
Magistro Koberto et Henrico Capardo, divisoribus electis Luccensi-
bus divisorem principalem constituunt Ardizonem. Testes: Petrus
Ubertus, Bolnixius Infangati, Fastus de Faffis, Bonamicus notarius,
Petrus Ugolinus de Beroardo, Bonromeo Guidonis de Uetrana de
Bonon., domin. Manfredus, clericus S. Martini, Gerardus Eozus,
Guido Salmoncelli, Brunicardus de Uberto de Pastino. „Ego Jacobus
de Ulziano quondam imperat. Othonis notar. interfui et rogat.
scripsi'* (ibid. 433, No 488).
49. 1220, 27 Aug. Apud Damiatam ad domum, ubi
dominus Bonifacius morabatur in sab(l)olio. Bonifacius et BaruflFal-
dinus, capitanei crucesignatorum Bononiensium, locant et concedunt
Magistro Roberto Medice, quondam fil. Petri Judicis et notarii
de Lucca ejusque filiis ac nepotibus totam portionem civitatis
Damiatae consignatam et datam ipsis crucesignatis Bononiensibus,
prout confinata et terminata est ipsa portio praeter turrim magnam
et turrim parvam cum eorum confinibus et praeter domum prope
domum, in qua habitat familia archiepiscopi Mediolanensis, et
prope domum de Bethlehem et praeter domus datas nuntio cruci-
ferorum Bononiensium et fratribus minoribus . . . pro pensione L
bisantiorum in primo anno et C in quattuor sequentibus annis
solvendorum. Testes: Benatus, clericus de Ferraria, Salatinus et
Fuscolus de Zesena, Rivolus et Johannes Faber, Raynerius et
Magister Janellus Predariug et Bastardus d^ eadem terra, Arche-
— 73 —
tinus de Faventia. ^Ego Jacobiis de ülziano interfui et rog.
SCripsi* (ibid. 442—3, No 493).
SO. 1220. 8 Sept. Apud Damiatara ad domum domini
Bonefatii. Bonifatius Guidonis Guizzardi et BarufFaldinus, capitanei
crucesignatorum Bononiensium, testibus Magistro Marino Bolog.
canonico, Guidone, clerico de Pollicino, Landulfo judice, Petro
Uberti, Uberto Armanni, Ugolino Attecontis, Zaccaria Kolandini
de Galiana, Aldobrandino de Kiosto, Guidone Capella, Kolandino
Bronzola, Jacomello Aderani et aliis civibus Bononiensibus tradunt
presbyteri Ostexano quondara filio Azonis Malelonze et fratri
Hospitalis S. Mariae cruciferorum Bononiensium domos omnes
illas positas Damiatae, prout ei datae et consignatae fuerunt ab
hominibus Bononiensibus ita, quod idem presbyter perpetuo et
hospitale praedictum jam dictas ad honorem Virginis et Hospitalis
teneat non alienando. ,,Ego Jacobus de ülgino notar. interfui et
scripsi** (ibid. 446 — 7, No 497).
61. 1220, 8 Sept. Damiatae in palatio, ubi dominus le-
gatus inhabitat. Bonifacius et BaruflFaldinus , capitanei cruce-
signatorum Bononiensium, testibus Fillocaro, Petro Uberto, Landulfo,
Deutacorra Albertini de Pine, Bonromeo, Albertino Bolnissi,
Munsarino, Ubaldino Pascipoueri constituunt commendatorem, qui
est loco magistri Templi, et magistrum Johannem procuratores
communis Bononiensis, qui a magistro Roberto de Lucca recipiant
pecuniam de proventibus territorii solvendam, quod cives Bono-
nienses sortiti ei tradiderant. „Ego Jacobinus de Ulgiano quondam
Othonis imperatoris notar. interfui et scripsi** (ibid. 447, N. 498).
62. 122 0, 19 Sept. Damiatae. Bonifacius et Baruffaldinus,
capitanei crucesignatorum Bononiensium, coram Adriane, Petro-
bona de Rodaldis, Campigliolo, FafFo de Faffis, Jacomo de Meglio-
cinis et Deutacorra Albertini de Pino et aliis pluribus constituunt
Landulfum judicem et Albertum Cattaneum et Fillocarum pro-
curatores communis Bononiensis ad postulandos „et recipiendos
L byzantios a magistro Roberto de Lucca et ad recipiendam a
domino Legate turrim maximam, quae obvenit in partem homini-
bus Boijoiiiensibus et Luccensibus, prout alü homines Italiae re-
— 74 —
cipient et locabunt turres, quae iis obvenerunt in partem et ad
locandam vel collocandam partem illius parvae tums ipsorum
crucesignatorum Bononiensium, quam habet commune Bononiense
cum Luccensi. Ego Jacobus de Ulgiano interfui et scripsi" (ibid.
448, No 499).
53. 1221. Jun. Damiatae. Ulvinus de Stubenberg, in exer-
citu Damiatae constitutus, Guarino de Monte acuto, domus S.
Johannis Hospitalis magistro, duas villas suas Lechouve et Aspach
cum Omnibus pertinentiis post mortem suam libere possidendas
donat. Testes: Domini Gundacharus de Hausbach, Kapoto de
Lapide, Conradus de Plumenawe, Conradus de Lobenich, Otho
de Husperch, Rainerus, ülricus de Friberc, frater suus, ülvinus
de Chetse, Leutoldus de Saeven, ülricus de Gunpoldes-Kirchen,
Henricus de Oberndorf (Paoli, Codice I, 29], No 13).
54. 1221. 18 Octob. Accon in domo Hospitalis. Henricus,
comes Ruthenensis, gravi detentus infirmate laudat et confirmat
testamentum domui factum et codicillo suo fratribus S. Johannis
et Tempil necnon pluribus ecclesiis patriae quasdam possessiones
donat. Praeterea Bertrando de Massereolis, Bemardo, Petro
Comuto, Hugueto, Gerardo, Santio Ortric, Johanninae, magistro,
Bertrando, ipsius notario, Bertrando de Provincia, Eaymundo de
Amaldo, Petro Durando de Amisau, Petro de Peicols, Stephane
Calca, Emblardo de Cairaco, Guilelmo, archiepiscopo Burdigalensi,
presbytero suo, Geralde de Baucapeis, Berardo, Eaymundo de
Malo castello, Geraldo Alberto pecuniam et bona quaedam assig-
nat, veniam dat Deodato de Castlus, Jordaneno et illis de Salis
et mandat, ut Mirus de Eupe aptet factum Guilelmo de Vis-
canis cum consilio Bemardi d'Euses et Guirbertus de Vecel sol-
vat Stephane Calcae X bisantios. Denique cenfitetur, se debere
Amaldo Gareberto de Gerdone et Petro Donadeu G marchas
mutue acceptas, Guilelmo de Haurac XXX, Geraldo de Eoca-
forti M solides Turonenses, Petro Braidu CG bisantios, Miro de
Euppe L, Guidoni de Valentia et Berlo totidem, Petro Arces
LVIII solides realium de Accon et VII bisantios et has summas
post mortem ipsius solvi jubet. Testes: magister Bertrandus,
magister Petrus, Maurinus, physici, fr. Pontius, drapparius domus
— 75 —
Hospitalis, fr. Marsilius, fr. Stephanus de Malavilla, Bertrandus
de Macerolis, Gilbertus de Boi, magister de Küpe, milites et
Bernardonus, Berardus, Petrus Cornutus et Gerardus, servientes
comitis, et Guillelmus, Burdegalensis archiepiscopus, qui propria
persona interfriit. Bemardus de Villa francha, imperialis aulae
publicus notarius, interfuit et rogatus scripsit, suo et dicti
comitis sigillis firmiter roboravit (Martine, Ampi. CoUectio I,
col. 1168—72).
IV.
INDEX CRÜCESIGNATORUM.
Acelz (Arcelot, Cöte d'Or), Hugo de, in Charta Guillelmi,
episcopi Lingonensis, (Jan. 1216) crucesignatus vocatur (P^rard,
Eec. d. piöces 305; ßr6quigny V, 6l). Achajae crucesignati
memorantur epistola Honorii (4 Juli 1218) ad principem Gau-
fredum scripta, quos ad defensioneni terrae suae retinere valeat
(Pr. 1490 — l). Adam, filius Gualteri, camerarii Franciae (SS.;
Oliv.; Epist. Jacobi IV). Aderaui, Jacomellus, Bononiensis
(supra 73). Adriano di Matteo d'Adriani (Bononiensis
supra 71 — 3). Aediiensis episcopus Gualterus II. in Terram
Sanctam iturus Durando, episcopus Cabilonensi, vices suas gerendas
tradit (BuUiot, Abbaye de St. Martin d'Autun, Autun 1849, I, 225)
et epistola Honorii (11 Dec. 1219) „in peregrinatione oliin
constitutus* memoratur (Pr. 2295; cf. T.). Aegidius et Ar-
noldus, filii Walteri Berthoudi (supra 7o). Aegidius de
Lewes sive de Zierickzee crucis praedicator (Balduinus Ninov.
in Mon. Germ. SS. XXV, 540; Hugo, Sacr. antiq. raon. 11, 191),
postea abbas Viconiensis et poenitentiarius Pelagii, Apostolicae
Sedis legati, factus de captione Damiatae epistolam scripsit supra
(41 — 3) impressam (cf. T.). Quem in partes transmarinas comitati
fuisse dicuntur Lovanienses : Johannes Montanus, Walterus
Caesar, Arnoldus Wilrens, Godofridus Kadingius,
Jacobus ex Liemingis, equites, Bastinus Petreius,
Evrardus Oppendorpius (Petrus Divaeus, Opp. variae, Lovanii
1757, 8).' Agazandra (Roger: Aigurande), Herveus de (supra
65). Agia, Johannes de (cf. Deladreue, Histoire de Tabbaye de
Lannoy 331). Agia (Founnontlll, 319: Age), Odo de (supra 65).
Agneaux, Philippe d\ crucesignatus a. 1221 (Blancmesnil 242).
Agriensis episcopus Thomas (supra 24, 3i). Ahalmsdorf
— 80 —
(Oesterreich ob d. Enns), Dietmarus de, llMaj. 1221 ,,in Terrae
Sanctae subsidium profecturus** ecclesiae S. Floriani praedium
dedit; sanus rediit (ürkundenbuch d. Landes ob d. Enns II,
630 — 1, No 432). Aigardus, Raimundus (supra 59). S. Al-
ba ni abbas(T.) S. Albano(St.Aubin), Stephanusde (supra 59).
Alberti, comes Alberto etFazi di, Florentini (T.). Albertus,
frater Henrici de Brenne, 30Maj.l220 chartae Acconensis testis
(Strehlke 42 — 3, No 53). Albertus, Geraldus (supra 74). Al-
bineto, Albineio (Aubigny), Philippus de, saepissime inchar-
tis Henrici, regis Angliae, crucesignatus memoratur (sMart. 1220,
4 Oct. 1222, 10 Sept. 1223 in Rot. Claus. 1220, 413^ 431;
1222, 51P, 515»; 1223, 562^; cf. Shirley I, 58—9, 194 — 6)
eique Honorius III. (29 Apr. 1221) mandat, ut Henrico regi
assistat moribus et salubribus disciplinis neve iter transfretationis
sine ejusdem ac papae licentia arripiat (Pr. 3313), sed tarnen
transfretavit et de peregrinatione epistolamdomumscripsit (supra 50
excerptam). Anno 1236 mortuus est Hierosolymis (Matthaeus Paris III,
373; cf.IV, 492), ejusque sepulcrum, cui inscribitur: „Hie jacet
Philippus de Aupigni, cujus anima requiescat in pace. Amen/
primus descripsit Clermont-Ganneau (Mat^riaux in^dits pour servir
k rhistoire d. croisades in: Mus^e arch^ol. I, 241 ; cf. Revue critique
1876, II, 77—8, 174, 206—7, 398—9; Das heilige Land XI,
138; Johanniter-Wochenblatt 1879, 212; euraque sequuti Hanauer in
Palestine Exploration Fund 1887, 76 — 8; Mauss, La piscine de
Bethesda ä Jerusalem, Paris 1888, 70. Ceterum de eo cf. T. et
Dugdale, The baronage of England I, 115 — 6.) Albo Mari,
comes Guillelmus de (T.). Aleia, Johannes de (infra s. v. Roche).
Alenes, Anselme d' (Roger 226; supra 63). Aleveit, Berthol-
dus de, 10 Apr. 1221 Tarenti constitutus, transfretaturus ? (BF.
1307). Alexander, Transsilvaniae praepositus (T.). Alferius,
Manuel, Astensis (T.). Alftere (prope Bunnam), Hermannus de
(supra 61). Alimente, Radulfus de (supra 69). Alsatiae
peregrlni ut ad exsequendum votum per censuras ecclesiasticas
compellantur Honorius III. 28 Aug. 1220 Conrado, episcopo Con-
stantiensi, et Eberardo, abbati de Salem, mandat (Pr. 6343; Pr.
2653). Alteclocque (Hauteclocque, Pas de Calais), Guido de
— 81 —
(Roger328 ; Armorialll, 230;Blancmesnil438i 481 ; supra57). Alteü-
b u r g, Liutoldus de, crucesignatus ? (supra 58). AltoPullo (Haut-
poul, Tarn), G. de(supra69). Altrichi, Bertrandus(supra60). Al-
V e r n i a e, Guillelmiis, comes Dalfinus, a. 1222 crucesignatus vocatur
eique promissionem mille marcarum ex parte Sedis Apostolicae a
Guillelmo, marchione Montisferrati, factam Honorius 5 Jan. 1222 con-
firmat(P. 6757). S. Amandi abbasGalterius IV c. 1218 crucesig-
natus memorätur (Hugo, Sacr. antiq. mon. I, 1 7 — 8, No 2 ; cf. Histoire de
la ville et de Tabbaye de St. Amand 6d. Courmaceul, Valenciennes 1866,
225 — 6). Amatus, presbyter ecclesiae S. Justi de Marlia Charta
26 Jun. 1218 in Terram Sanctam profecturus vocatur (Lucca,
Archivio di stato, pergam. dl S. Ponziano). Ambrosii, Astenses
(T.). Amisau, Petrus Durandus de (supra 74). Ancisia, Ja-
cobus de, Astensis (T.). Anconitani cives (T.). Andechs,
Henricus quondam marchio de, crucesignatus? (cf. supra 58), Ludo-
vicus de (T.). Andegavensis episcopus Guillelmus (T.). Ande-
gavia, Reginaldus de, Charta a. 1218 transfretaturus vocatur
(Bibl. de l'öcole d. chartes 1859, IV S6rie V, 254—5). An-
dria, comes Jacobus de (T. ; Epist. Jacob. IV resp. II). An-
drieux, frater Milonis, electi Belle vacensis (T.). Andriolus,
Justüs, Januensis (supra 66). Anglici (Oliv. 1413, 1423, 1425;
T.). Anglucio (Anglure), Lambertus de (supra 60). Anomos,
Gauterius de (supra 46); de Nemours? Ante in g, Hugue d'
(Roger 226) a. 1218. Antonia, Nicolaus de, Komanus (SS.).
S. Antonio, Alardus de, Sept. 1219 Damiatam appulsus (Eracles
343). Anzenberg, Otto de, crucesignatus ? (supra 58). Apulia,
(Sicilia) comes Matthaeus de, a. 1220 Damiatam cum 8 galeis
appulsus est, „duas (naves) cursarias insidiantes christianis cepit
in via maris moram in exercitu fecit utilem ac officio militis
Christi competentem** (Oliv. 1423; Ep. Jacob. VII. T.; P. 7851;
Eracles354; W.I, 34, 139). Aqueris, Eollandus de (supra 60).
Aquis, Keinardus de, crucesignatus, de possessione domus suae
coram judicibus et scabinis cum uxore Heilewiga convenit (Ennen
et Eckertz, Quellen zur Gesch. d. Stadt Köln II, 74 — 5, No 6l).
Aranone (Aragnon), Cono de, miles crucesignatus filiam suam
ac plures possessiones Charta 29 Maj. 1217 abbatiae S. Johannis
Böhricht, Stadien. 6
— 82 -
Erelacensi tradit (Mon. de l'hist. de Neuchätel 6d. Matile, Neuchatel
1844, I, 59, No 66; Mon. et docum. de la Suisse Eomande XIX,
197,^0 883; Zeerleder, Urkundenb. d. Stadt Bern I, 180, NollO;
Blancmesnil 23 — 4). Arbaldus (Arbaud, Provence), Anseimus
(Eoger 226; supra 59). Area, Floria della, Plorentinus (T.).
A r c e s, Petrus (supra 74). A r c h e t i n u s, de Paventia (supra 7 2 — 3).
Archiaco (Archiac, Seine införieure), Alexanderde, chartam pro
S. Stephano Benaniensi 8 Pebr. 1219 confirmat (Cholet, Cartul.
de l'abbaye de St. Etienne, Niort 1868, 231 — 2, No 542). Arcies
(Arcis sur Aube), Jobannes de (SS.; T. ; Muldrac, Chron. abbat.
Longip. 243; Annorial I, 446; Blancmesnil 471; supra 66). Ar-
dicius, Bononiensis (supra 72). Argentinensis episcopus
Henricus (T.). Argentun, ßichardus de, a. 1217 crucesignatus
ecclesiae Pontis Ebraldi quaedam jiira concedit (Arch. de Poitou I,
71 — 2, No 30; num R. de Argentonio in T. 333?). Ariosti,
Aldobrandino , Bononiensis (cf. Gozzadini, Delle torre gentilizie
di Bologna, Bologna 1875, 90). Arkania (Archennes sur
Dyle), Pranco de, cum duobus filiis suis P. et W. (supra 70),
cujus ad peregrinationem poema (Martine, Thesaur. III, 1344 — 5)
pertinere falso putat Tarlier-Wauters, Les communes Beiges I,
192 (cf. Röhricht, Beitr. II, 298; Gesta Sanct. ViUar. in Mon. Genn.
SS. XXV, 229). Arles, Guillaume d\ a. 1218 (Roger 226).
Armanno, überto d', Bononiensis (snpra 72). Arnaldo, Ray-
mundus de (supra 74). Arnaldus, Carolus (supra 59). Arns-
berg, comes Godofredus IL de, a. 1215 cruce assumpta (P.
25609) 4 Maj. 1217 „propter defectum pecuniae** monasterio
Wedinghausen curiam suam in ßicbem vendit (Seibertz, Quellen zur
westfäl. Gesch. II, 469 — 70, Urkundenb. No 148 ; Wigand, Westphäl.
Archiv VI, 83, No 803), postS Jul. iter ingreditur (Seibertz II, 470 — l),
unde sanus rediit (H. Br6holles II, 806 ; W. I, 467 ; Seibertz, Rechtsgesch.
Westfalens 1, 141). Arnsteine, Chunradusde, ejusquefilius Albero
(supra 58). Arnulfus, Simon, armiger Simonis de Jovisvilla
(supra 67). Arrelatanus, Guülelmus (supra 59). Arrigherus,
civis Vulterranus, crucesignatus Charta archiepiscopi Pisani 29 Jan.
1221 memoratur (Florentiae, Archiv, di stato, communitä diVolterra).
Artemisio Artemis i, Bononiensis (degli Arienti in: Ghirar-
- 8ä -
daccil, 121). Arundel, comes Guillelmus de (Roberts, Excerpta
e rotulis finiumi, 62 — 3; Rog. de Wendower IV, 44; T.). Asche,
Henri d', a. 1218 (Roger 226). Asinariis, gensAstensis de (T.).
Asinelli, Alberto di Munsi, Kononiensis (supra 58; Gozzadini
9 5 — 6), Kodaldo (Ghirardaci 1, 1 2 1 ). A s n e n s (Asnens, Jura), Francis-
Cü8 d' (BlancmesnillT, 61 — 3, 243 — 4, 426, 473; supra 66). As-
pria n i, Jacobus, Januensis (supra 65,67 — 8). A s t a 1 d u s, Poncetus
(Roger 226; supra 59). Astenses (T.). Astexanis, gens
Astensis (T.). Atrebatensis canonicus Aegidius in partibus
transmarinis mortuus vocatur epistola Honorii III. 19 Dec. 1220
(Pr. 2893), decanus Bartholomaeus (Roger 136 — 7, 142 — 3; Blanc-
mesnil 68; supra 57). Atticonti, Ugolino degli, Bononiensis
(supra 72; Gozzadini 1 1 4). Aubert, le charpentier, homo Johannis,
regis Hierosolymitani (Eracles 326). S. Audomari, Morinensis
diocesis, praepositus in partibus transmarinis mortuus vocatur
epistola Honorii 5 Dec. 1225 (Reg. Vaticana). S. Audomaro,
Guillelmus de, belle Damiatino interfuit (SS.; Bibl. de l'^cole d.
chartes 1874, 325 — 6; 1875, 91 — 117; Eracles 343). Auers-
perg, Engelbertus II. de, 1217 transfretavit et ultra mare obiit
(SS. rerum Silesiac. II, 54 § 9; Calles, Annal. Austr. II, 201; cf.
supra 24). Aufredi filius Gaufredus Jun. 1218 (Archives de
Poitou I, 89). Augustanus episcopus Sigfridus in peregri-
natione Hierosolymitana constitutus vocatur Charta 30 Apr. 1219
(Mon. episc. August, in Mod. Boic. XXXIII A, 54 — 5, No 55) et
Sept. 1219 Damiatam appellitur (Oliv. 1406), sed ab initio Nov.
ejusdem anni testis est chartarum imperatoris (BF. 1066 — 9;
cf. W. I, 33, 50, 145, 324; T.). Auriae, Petrus, ammiratus
Januensis (T.). Auris, Kaimundus de (supra 59). Austriae
dux Leopoldus VI., postquam 1198 cum Hademaro, abbate Garstensi,
crucem assumpsit (v. Meiller, Babenb. Reg. 98, No 68; 112, No
113) et anno 1208, filio nato, crucem, quam Innocentius III.
manu prioris Nicolai de Seitz miserat (Fischer, Gesch. v. Kloster-
neuburg I, 79; Hurter, Innoc. III., vol. II, 151 — 2; Cont. Larabac.
in Mon. Germ. SS. IX, 557; cf. P. 3302 — 3) denuo sumpsit, a.
1212 cum multis Germaniae militibus in Hispaniam (Annal.
Gottwic. in Mon. Germ. SS. IX, 602) et a. 1217 in Syriam et
6*
— 84 —
Aegyptum profectus est, ubi ,,sicut princeps catholicus per omnia
Christo militavit* (Oliv. 1397); 5 Maj. a. 1219 abiit; ,,plenus
devotione, humilitate, obedientia, largitate, qui preter alios sumptus
innumerabiles, quos in negotiis bellicis ac privatis eleemosynis fecerat
(Oliv. 1410), domui Teutonicorum VI millia marcarum argenti
vel amplius ad comparandum praedium creditur contulisse et
Templariorum novas L marcas auri** (ibid. 141 1). Ad eum Jacobus,
episcopus Acconensis, epistolam de captione Damiatae misit (Nouv.
m6m. de l'acad. de Bruxelles XXIII, 17 ; d'Achery, Spicileg. VIII,
373 seqq. De eo SS.; T.; Eracles 322 — 3, 327, 332; Oliv. 1397,
1399, 1402—5, 1410—1, 1418; W. I, 32; P. 5600, 6055;
Pr. 2122; Mon. Germ. Ep. I, 227; Studien aus d. Benedictiner- u.
Cistercienser-Orden 1889, IX, 212 — 5; Köhricht in N. Archiv X,
417—8; V. Meiller 123—4, No 155; supra 24—9, 57 — 8, 62).
Autissiodorensis comes Petrus (T.). Autissiodoro(Auxerre),
Ervasius de, crucesignatus (P. 5325). Avenis (Avesnes sur Helpe,
Nord), Gdlterusde, crucesignatus vocatur epistolisInnocentiietHonorii
(P. 4345, 4735, 5325, 25766 — 7) et a. 1217 domo peregrinaturus
chartam pro ecclesiaBucelliensi edit (Paris, Bibl. nation. man. lat. 10121,
fol. 66^ et seq. ; Cocheris, Notices et extraits sur les man. de laPicardie,
Paris 1854, 11, 517; Devillers, Cartul. du Hainaut 1870, III,
147 — 8. No 48) et de Terra Sancta passagio vernali 1218 redit
(T. ; supra 26.) Aymarus, quondam dominus Caesareae, nepos
Aymari de Layron, a Pelagio legato Damiata in Armeniam
mittitur (Eracles 347). Azzolino di Azzolini Cospi, Bo-
nöniensis (Ghirardacci I, 121).
B . . . . io, Kenardus de (supra 69). Babenbergensis
episcopus Egbertus in urbe Accon 1217 constitutus memoratur
(T. ; v.Hormayr, Archiv 1826, 26; Pejer in A, 460) et testis chartae
Fridericill. Wimpine 3 Jan. 1218 (BP. 922), B. decanus quidam
(T.). Baccilieri, Nicolo, Bononiensis (Ghirardacci l, I2l).
Badensis marchio Hermannus, qui Aquisgrani 1215 crucem
assumpserat (Beitr. I, 4), 10 April. 1221 Tarenti testis est chartae
Friderici (BF. 1307 — 9, 1312), mense Maji Damiatam profectus
(Oliv. 1427), inde reversus iterum testis est (BF. 1375, 1381) ab
initio Martii (cf. W. I, 146, 179, 536; Bader, Markgraf Hermann
— 85 -
V. Baden, Carlsrubo 1851, 29). Ejus frater Fridericus, „qui
assumpta cruce ... ad terram promissionis prospero itinere per-
venerat*, sed ibi viam universae carnis ingressus est, memoratur
in Charta antedicti Hermauni a. 1220, qua totam suam ac fratris
Proprietäten! Ulniae vicinam fratribus S. Mariae Theutonicorum
confert et confirmat (Wirttemb. Urkundenbuch III, 101 — 2, No630;
Ulmiscbos Urkundenb. I, 51 — 2, No 37; Hannes, Cod. diplom. I,
419). Bajocensis episcopus Robertus, cujus vices gerendas
suscepit Richardus quidam, ut Charta '^9 Mart. 1218 confinnatur
(Cartulaire des abbayes de St. Pierre de la Couture et de St. Pierre
de Solesmes, Le Maus 1881, 188, No 254; ceterum cf. Normann.
nova chronic. inMem. de la soc. d. antiq. deNormandie, Paris 1851,
II S6rie, VIII, 18; supra2fi; T. XXXIV). Bajonenses crucesignati
memorantur Honorii epistola 7 Dec. 1 2 1 8 (Pr. 1731). Baldenus,
Aicardus (supra 59). Bandinelli gens; cf. Palatio. Bar,
comes Milo III de, a. 1218 in Terram Sanctam profectus me-
moratur Charta (Mabile, Cartulaire de Marmoutier 1870, 212 — 3,
No 230) et ante Damiatam moritur a. 1219 (T.; Gatoies histo-
riques VIA, 172; Art de verifier IIIB, 103; Armorial I, 440;
Blancmesnil 472 ; cf. supra 59) ; filius ejus Gualterus ante Damiatam
Aug. 1219 confirmat, „que Ton fit au Pulset une chapelle en
rhonneur de la S. Madelaine'* (Doyen, Hist. de ChartresI, 191 — 2),
ibique moritur (T.), Hugo, de (Roger 227; supra 59). B a r b e r ii s, gens
de(T.). Barca, gensde(T.). Barleta, Lazarus, Astensis(T.). Bar-
silionensis (Barcillon, Provence), Petrus (Roger 227; supra 59).
Baruff aldinus, Bononiensis (supra 72 — 3). B a s an u s, Engerannus
(supraeo). Basciacomari, Gandolfino, Bononiensis (Ghirardaccil,
121). Basilius, famulus Walteri Berthoudi (supra 70). Basset
(Haute Loire, Haute Oise), Alanus de(T.). Batavi(T.). Batburk,
Albertus et Reinpoto de (supra 64). Batista, gensde(T.). Batta-
g 11 ucci,Buonmigliore, Bononiensis (Ghirardaccil, 121 ). Bavariae
crucesignati insolentes (Oliv. 1438). Bavariae duxLudovlcuscruce-
slgnatus vocatur (P. 5827; Görz, Mittelrhem. Reg. II, 378, No 1314)
epistola HonoriillL IJun. 1218,quaEngelbertus,archieplscopusColo-
nlensls, monetur, ut castellum Turon (cf. Andr. Laraey, De castro olim Pala-
tino Turun adMosellam inferiorem prope Alken in; Act, Acad. Theodoro-
— 86 —
Palatinae VI, 3 6—2 6 ; Eöhricht, Beiträge II, 3 5 8 ; Görz, II, 2 3 , No 8 4 3 ;
Annal. Colon, max. in Mon. Germ. SS. XVIII, 839; Beyer, Mittel-
rhein. Urkundenb. III, 585; Görz IV, 60, No 268) Ludovico reddat
et in ejusdam papae epistolis 27 et 30 Nov. 1220 (P. 6414, 6416;
Mon. Germ. Ep. I, No 148); 10 Apr. 1221 testis est chartae
Friderici II. Tarenti (BF. 1307 — 8, 1312), inde „vices impera-
toris gerens* Damiatam profectnrus** (Oliv. 1427, 1429, 1434;
cf. Gesta Trevir. in Mon. Germ. SS. XXIV, 400; Estoire 35 1) et
post cladem christianorum eorundem obses soldani est (ibid. 1438).
Ceterum cf. T., v. Spruner, Characterbilder der bayr. Gesch. 43 — 5,
ubi tabula musei nationalis Monacensis describitur, qua Ludovicus
noster Damiatam appulsus depingintur (Koch-Wille, Kegesten d.
Pfalzgrafen am Khein, Innsbruck 1887, I, No 163 — 8 et W. I,
145 — 6, 153, 535 — 6). Bazilieri, Clario de, Bononiensis
(Gozzadini 128). Bearnensis vicecomes Guillelmus Eaymundus,
de partibus transmarinis reversus a. 1223 moritur (Art de
vörifier IIIA, 32). Beaucapeis, Geraldus de (supra 74).
Beaugd, Guido de, filius ülrici a. 1221 crucem assum pisse
fertur (Sandret, Revue bist., nobiliaire et biogr., Paris 1878, XV,
94). Beca (Peckau in Styria), Ulricus de (snpra 63); rediit.
Beccadelli, Giacomino, Bononiensis (Ghirardaccil, 12 1). Beetz,
gens de (T.). Bef freie, Raynaldus de (Roger 217: W. de; cf.
supra 65). Belgici (T.). Bellobosco, Gaufredus de (supra 69).
Belle monte, A. de (Adamus de B. in Layettes du tr^sor d.
chartes I, 453^: 1217? cf. supra 69). Bellovacensis electus
Milo crucesignatus memoratur epistolis Honorii III. (P. 5819,
5920; Pr. 1727 — 8, 1745, 1770, 1795, 2815 et Reg. Vatic.
Ann. VII reg. IV lib. VII ep. 115, f. 33"^: 3 Apr. 1223) et chartis
(Delisle, Catal. No 1946; Beauvillo III, 52—3, No 39; cf. 37,
No 2 1) ; Omnibus fontibus narratur, nostrum M. pugna 29 Aug. 1219
commissa aSaracenis captum et, ut de pacem ageret, liberatum
fuisse (Oliv. 1413, 1438; T. SS.); ejus vices gerebant a. 1219
magistri Godefredus et Milo (Deladreue, Hist. d. l'abbaye de Lannoy,
1881, 297 — 9, 305). Belmont („Belivort**), Guillelmus de,
clericus Walteri Berthoudi (supra 70). Belmonte (S. Susannae),
vicecomes Radulfus de, filius Gualteri camerarii et frater episcopi
— 87 —
Andegavensis, antequam iter transmarinum arripuit, Nov. 1216
filium suum primogenitum regi Franciae etQuillelmo deKupibus
custodiendum tradidit (Teulet, Layettes I, 438, No 1197); cruce-
signatus vocatur epistola Honorii (P. 5409). Proelio 29 Aug.
1219 commisso capitur, sed jussu soldani, ut de pace agat cum
christianis, liberatur (Ep. Jacob. V — VII) et 16 Mart. 1222 in
castris Damiatinis chartam Odonis de Chatel confirmat (Lalore,
Cartulaire III, 190, No 20; cf. SS. T.), Robertus de, ab Oliverio
(1425) vocatur in expeditione anno 1220 a christianis facta bene
probatus. Benacci, Fortuna et Arduino, Bononienses (Grhi-
rardacci I, 12l). Benatus, clericus de Ferraria (snpra 72).
Benedictus, regis Ungariae camerarius (T.). Bengeiaci
(Beaugency), ßadulfus (supra 65). Bentheim, comes Bal-
duinus de, fratrem suum Ottonem, episcopum Monasteriensem,
in Terram Sanctam comitatus fuisse dicitur (R. van Boegelskamp,
Die Grafen v. Bentheim, 1805, 59; sed conf. Ficker, Die Geschichts-
quellen d. Bisthums Münster I, 29, 113). Bera, Bernardus de
(Roger 227; snpra 59). Berardus (snpra 74 — 5). Berchtes-
gaden, praepositus Fridericus de, cum praeposito Salisburgensi
Alberto iter arripuit (P. 25683; cf. 4727, 7814; Mon. Germ.
Ep. I, 6 — 7, No 8; v. Meiller, Reg. archiep. Salzburg. 531, No 88),
sed 27 Aug. 1217 Brundisii mortuus est (T.). Berge (prope
Magdaburgium), abbas Henricus IL monasterii de, in itinere
Hierosolymitano mortuus 29 Mart. 1218 in coenobio Montis Cassini
sepultus est (T.; v. Mülvorstedt, Reg. archiep. Magdab. II, 130,
245, No 330, 535). Berghes, Placel de a., 1218 (Roger 226).
Berlus (supra 74). Bernalt, Stephanus (supra 66). Bernar-
dus (supra 74). Bernard(on)us (supra 75). Bernsov(l)e,
Adolf US de, a. 1218 (supra 6l). Bersov(l)e, Henricus et
Remboldus de (supra 61). Berthoudi, Aegidius, cum uxore
sua Catharina a. 1219 ante Damiatam constitutus fratribus
Theutonicis capeUaniam de Oudenborg confirmat (Butkons, Troph6es
de Brabant 11, 177; Invent. d. archives de Lille 1865, I, 151,
No 335; Wauters, Table chronol. III, 523, cf. 53 1), Galterius LH.,
in proelio 29 Aug. 1219 commisso fortissimum se praebuit et
paulo postDamiatae captionem mortuus esse dicitur (Oliv. 1412),
- 88 —
quod refutatur Charta ejus 6 calend. Febr. 1220 data (Miraeus-
FoppensIV, 233) et supra (70) edita. Eracles 343 nuntiat, nostrum
Sept. 1219 Damiatam cum fratribus suis Terri etGyle venisse
(Ceterum conf. Clericns, Vierteljahrsschriffc für Heraldik 1875, lU, 283,
285 ; Butkens, TrophöesII, 6 1 ; van den Aranden deKeeth, Kecherches sur
lafamilledeBerthout 74; WantorsIII, 549). Bertrandus, notarius
(snpra 7 4), phy sicus (supra 74).Berullis (Berulle, Aube), Clarebaldus
de (Roger 227; snpra 67). Bes Salt US, Nicolaus (supra 6 o). Betho
(Pettau), Ferricus de, in urbe Accon April. 1218 fratri Guarino
de Monte acuto, magistro ordinis S. lohannis, domum suam in
Frisach concedit et confirmit (v. Zahn, Urkundenb. d. Herzogth.
Steiermark 11, 225, No 152; cf. Grünhagen, Reg. zur schlesischen
Gesch. I, 101 — 2, No 196); c. annum 1219 domi versatur (v.
Zahn 249, No 166) et a. 1222 fratribus S. Mariae Theutonicorum
donationem a patre suo factam confirmat (ibid. 292 — 3, No 203),
quam 6 Febr. 1249 Philippus, electus Salisburgensis, ratam declarat
(v. Pettenegg 1, 62, No 222). Miles noster aperte idem est ac „Ferri de
Bete** (Eracles 322 ; cf. supra 26 ; Archiv für österr. Gesch. 1890,LXXVI,
354). Betisiaco (Betisy, Betisi), Galterus de (Blancmesnil 439 ; cf.
supra 6 5 ; Revue nobil. 1878, 285). Bianchi, Corradino et Venturini,
Bononienses (Ghirardacci 1, 1 2 1). B i o n i, Salvagius, Januensis (suprae 7).
Bisuntinus archiepiscopus Amadeus crucesignatus vocatur epistola
Honoriilll. (P. 5325) et 15 cal.Febr. 1218 in itinere obiisse fertur
(ChifQet, Vesontio civitas imperialis II, 256; Dunod, Hist. de l'öglise
de Besan9on I, 178; Gallia Christ. XV, 59 et 61 inst.; M^m. de
la soc. de Franche Comte III, 509 — 10; IV, 357). Blandrata,
Fridericus de (T.). Blavat, Eigaud a. 1218 (Roger 226). Blu-
men au (Blumau apud Fürstenfeld), Conradus de (supra 74).
Boateri, Giacomo, Bononiensis (Ghirardacci I, I2l). B och er,
Milo de (supra 67). Bochis, Anseimus de (SS.). B ödem in
(Bodman), Albero de, a. 1217 iter Hierosolymitanum arrepturus
monasterio de Salem vineam dedit nunquam rediturus (Ober-
rhein. Zeitschr. 11, 75; Cod. SalemitanusI, 253; Schriften d. Vereins
für d. Gesch. d. Bodensees 1882, XI, 9, No 45). Boeriis, Ko-
bertus de (supra 68; in Layettes I, 419^ memoratur (26 Oct.
1226): R. Boer). Boetis, gens de (T.). Bogen (Arcu, Arco),
— 89 -
comes Albertus IV. et frater ejus Bertholdus III. de, a. 1206
excommunicati (P. 2945) ducem Leopoldum in partes transmarinas
comitati sunt (Mon. Boic. XII, 108). Bertholdus 12 Aug. 1218 coram
duco et fratre suo mortuus est (Mon. Oberaltacons. in Mon. Boic.
Xn, 289; Mon. Altab. ibid. XIII, 279; Mon. Windb. ibid. XIV, 102;
Necrol. Altab. in Archiv für österr. Geschichtsq. XXVI, 338; T.)
ejusque mors memoratur in chartis fratris feliciter reversi
27 Aug. 1222 (Mon. Weihenst. in Mon. Boic. XI, 191, No 59) et
11 Jun. 1224 (Mon. Niederalt. ibid. XV, 5 — 7) et epistola Honorii
19 Nov. 1219 (v. Pettenegg I, 11, No 30). De comitibus nostris
cf. Münchener Neue histor. Abhandl. 1792, 251 — 4; v. Meiller, Reg.
arch. Salzb. 495; Verhandl. d. bist. Vereins für Niederbayern XIX,
40 — 3; Chronik d. Grrafon . . . von u. zu Arco, Graz 1886 (anon.),
25 — 6; W.I, 536 ; supra 24. Bohun, Enjugerus de, in itinere trans-
marino moritur (T.). Boi, Girbertus de (supra 75). Bo landen,
Wernerus de, dapifer, a. 1220 ecclesiae Eberbacensi omnes
exaetiones in Olmene peregrinaturus relaxat (Rössel, Urkundenb.
d. Abtei Eberbach, Wiesbaden 1862, I, 222 — 3, No 119; Görz,
Mittelrhein. Reg. II, 403; Lehmann, Gesch. d. Pfalz IV, 16l) et
mense Augusti 1221 cum Fridericill. classe Damiatam appellitur
(P. 6414—5; W. I, 51, 112, 349—50, 535; cf. Beiträge I, 9).
Bolognittus, Bononiensis (supra 70, 73). Bolnisius, nepos
Bourbaroni, Bononiensis (supra 68). Bonaguisa de Bona-
guisi (T.). Bonamici, Gualengo, Bononiensis (Ghirardacci I,
121). Bona'ndrei, Arardo, Bononiensis (ibid. 120). Bonde-
b u r g, magister Radulfus de (T.). Bonifacius Widonis Wisardi,
Bononiensis (T.;cf. supra 58, 72 — 3). Bonoloco(Beaulieu), Johannes
de (supra 69). B o n o n i a, Rambertus de (T.). Bononienses (fere
tria milia) 10 Maj. 1218 domo profecti sunt (Ghirardacci, Della historia
di Bologna, 1606,1, 121 ; Masini, Bologna illustrata 1666, 1, 248 — 9,
511 ; Vizani, Diece libri della historia della sua patria 1619, 95 — 6)
et praedae Damiatinae participes fuerunt (Ghirardacci I, 132; T. ; cf.
Chartas supra 58, 64, 68, 70 — 4) ; a. 1221 iterum cives B. cruce signati
sunt(G.Levi24,No28). Cf.T. Bonromeus,Bonon. (supra 73). Bor-
boniensis, Archembaldus, pro militibus quibusdam cavet (supra 6 8) ;
in Terram Sanctam non ivit (Br^quigny V, 8 3 , 1 4 ; Art de vörifierHI, 219;
— 90 —
M. A. Chazaud, Etüde sur la Chronologie des sires deBourbon, Mou-
lins 1805, 199—216). Boschetus, gens de (T.). Bosco
(Bois, Bosc), Guido de (snpra 66 — 7) ßadulfus de (ibid. 66; cf.
Beauvillö III, 1 1 4 — 5). Boscorotundo (Bosredont, Auvergne),
Geraldus de (Roger 227; Annorial II, 241; Blancmesnil 429, 474;
supra 69). B s i i s, gens de (cf. T.). B o s r e y o, Thomas de (supra 6 o).
BossoliiFulco(supra68). Bostichis, Bosticode(T.). Botonatis,
gens de (T.). Bouffle (Boffles, Bouffier?), Johannes de (supra 7 o).
Bouilly, Johannes de, Jan. 1219 ultra mare profecturus ecclesiae
Pontiniacensi dimidiam census de Crecy donat et alteram assig-
nat, si in itinere mortuus fuerit (Quantin, Eec. de pi^ces 151,
No341, Not. 1, 2; cf. 429, NolllH; ExHistor. abbat. Pontiniac. ed.
Henry Avallon 1839, 377). Bourbourg, Bertrand de, a. 1218
(Roger226). Bouromeo di Guido da Vetrana, Bononiensis
(supra 73; Gozzadini 170, 515 — 5). Bouvines, Amalricus de,
a. 1219 (supra 66). Bouzol (Haute Loire), Jaucerandus de,
a. 1217 profecturus domui infirmorum de Briva quaedam bona
concedit et confirmat (Archives hospit. du Puy, parch. B., 129).
Boves (Somme), Inguerandus de, doniini de Glisi, cujus cum
patre Petro in Terram Sanctam profectus erat, chartam de qui-
busdam juribus et privilegiis datam sed incendio deletam Jul.
1219 repetit (V. de Beauvillö, Rec. de docura. concem. la Picardie,
Paris 1877, III, 1—2; Br6quigny V, 118); mense Sept. 1219
Damiatam venit (Eracles343; Strehlke45 — 6, No 56 — 7). Boza,
Geraldus de (supra 59; Lavoix 11: 7 idus Aug. 1218). Bra-
bantiae etLotharingiae duxHenricus crucesignatus vocatur
epistolis Honorii (P. 5325, 5575; Pr. 2892; Ann. HI. Reg. III
lib, VI ep. 266 fol. 207^: 2 Mart. 1222; Ann. X Reg. V lib. X
ep. 269 fol. 128^^: 26 Maj. 1226) et ultra mare profecturus (Jun.
1221) abbatiae Cambre chartam dedit (Wauters, Table chronol. III,
557; cf. Broquigny V, 162), neque tarnen votum suum adimplevit
(W.I, 16,39,45,58). Braidu, Petrusde (supra 74). Branden-
burg, marchio de, falso memoratur (T.), Bras d e F e r, Guillaume
de (Roger 226). Breautö (Seine inf.), Falcesius de(T.). Brehna,
comes Fridericus de, filius Conradi marchionis senioris a. 1221
Tarenti constitutus (BF. 1307; cf. W. I, 146, 536) ad vitam
— 91 —
Templariorum se transtulit et in urbe Accon 16 Octob. 1221
mortuus est (Chron. Montis Sereni in Mon. Germ. SS. XXIII, 199;
cf. Wilcke, Geschichte Löbejuns 1853, 17 — 8, Gesch. der Tempel-
herren n, 37, 407). Bresciensis, Albertus episcopus, pere-
grinus vocatur epistolis Honorii (P. 5843; Pr. 1317, 1461);
30 Apr. 1222 (Anno VI reg. III IIb. VI ep. 204 fol. 206^), 26
Maj. 1222 (Ann. VI reg. UI üb. VI ep. 396 fol. 24 F), 2lMart.
1224 (Ann. VIII reg. IV üb. VIII ep. 368 fol. 175*), 9 Jan.
1225 (Ann. IX IIb. IX reg. V ep. 148 fol. 27^); Damiatam
venit (Oliv. 1423; cf. T.). De Bresciensibus crucesignatis cf.
Levi 20, No 19. Bresse, Guido de, in quinto hello sacro
moritur (Art de v6rifier HIB., 2). Brevenna, comes Guido
de, cum duce Bavariae Damiatam appellitur (Oliv. 1427).
Bröville, Simon de, a. 1219 (Rog. 226). Brioni, Salvagius,
Januensis (supra 65). Brixiensis electus Bertholdus I. „in
procinctu quasi peregrinationis positus* memoratur Charta 22 Jun.
1218 (T.); 23 Jun. 1218 testis fuit chartae Tridentinae (Codex
Wangianus 322 — 3, No 143) et Dec. 1218 imperatoris (BF. 919).
Mause Octob. 1218 appulsus est Damiatam, ubi „brevem moram
fecit* (Oliv. 1406; cf. Sinnacher IV, 129; Redlich, Die Tra-
ditionsbücher d. Hochstifts Brixon, Innsbruck 1886, 194 — 7 etinfra:
Tyrol). Broccaglindoso, Georgio, Bononiensis (Ohirardacci I,
121). Bronzola, Eolandinus, Bononiensis (supra 73). Bru,
P. (T.). Brunicardus de Uberto de Pastino, Bononiensis
(supra 72). Brya, Guillelmus de (supra 60.). Buchele, Al-
bertus de (supra 62). Budert, Paganus, epistola Honorii
30 Apr. 1219 vocatur (Pr. 2043). Büffele, Henricus de, miles
Walteri Berthoudi (supra 70). Bufo, Henricus (supra 64).
Bulla, Leonardus (T.). Buonacorso (T.). Burdigalensis
archiepiscopus Guillelmus II. a. 1213 excommunicatus (P. 4745)
crucem assumpserat et peregrinus vocatur epistolis Honorii III.
(P. 5325, 5508; Pr. 2151, 2537; cf. T.; supra74— 5; Lopez-Callen,
L'6glise m^tropolit. et primit. S. Andrö de Bordeaux 1884, 221 — 3).
Burgomari, gens et Thaddaeus de (T.). Burgundiae dux
Odo moritur, antequam votum peregrinationis implevit (T.);
Aug. 1220 ducissa Aalis confirmat, conjugem in extremis labo-
— 92 —
rantem coram baronibus sibi injiinxisse, ut C milites in subsidium
Terrae Sanctae mitteret (Garnier, Charles de comunes de Bourgogne,
Dijonl867, I, 32, No 25). Büro, Johannes, Januensis (supra 65).
Busca, gens de (T.). Bussmannshausen, nobilis de, Nilo
submersus moritur (T. ; Stalin, Wirttemb. Gesch. 11, 171 Note;
Knötschke, Adelslexicon I, 383). Buxeio (Buxeuil, Bar sur Seine),
Gaufridus de, ante Damiatam constitutus fratribus S. Mariae
Theutonicorum de Beauvoir XL solidos Pruvinenses concedit (La-
lore, Cartul. Ill, 184, No ll), conlirmante Milone, comite Barensi,
(ibid. No 12; cf. p. 324).
Caccianemici, Ferrantino, Bononiensis (Ghirardacci I, 12 1).
Cacheranis, gensde(T.). Caerlon, comes de (T.). Caesena,
J. Faber de (snpra 72), Fuscalus de (supra 72), mag. Janellus
Praedarius de (supra 72), Kainerius de (supra 72), Rivolus de
(supra 72), Salatinus de (supra 72). Cairaco, Emblardus de
(supra 74). Calca, Stephanus (supra 74). Calitus, Symon
(supra 59). Calmunt (Chaumont, Brabant), Guillelmüs, ca-
pellanus de (supra 70 ; cf. Tarlier-Wauters, Les comraunes Beiges I,
265). Calvus, Martin US, Januensis (supra 66). Calw, comes
Albertus de, donationem, quam „Hierosolymis** (sie) profectus
ecclesiae S. Sepulchri fecerat, coram patriarcha a. 1224 confirmat
(Wirttemb. Urkundenb. HI, 148, No 67l); mors ejus memoratur
(ibid. 166, No 685) a. 1225. Cameraco, Johannes de, amicus
Jacobi, episcopi Acconensis (Epist. VI). Cameyrano, gens de
(T.). Camisiano, Girardus et Manfredus, comites de, cruce-
signati a. 1221 (Levi 131, No 105). Campagnola, Fulconus
et Gallus de, a. 1221 (Levi 130 — 1, No 105). Campania,
comes Henricus de, crucesignatus a. 1213 (P. 4856), comes Theo-
baldusIV. de, crucesignatus fuit (P. 25831 ; cf. 7005; d'Arbois de
Jubainville, Hist. des comtes de Charap. V, 195, No 1528), neque
tamen transfretavit. Campdavaine, Hugo, dominus de Beamal,
in Terram Sanctam profecturus ecclesiae S. Sulpicii prope castellum
de Doullens pro anniversario suo donationem facit a. 1219 (Revue
nobil. et histor. 1867, 441 — 2). Campigliolo daCampiglio,
Bononiensis (supra 73). C a m p o, gens Astensis de (T.). C a m po t o-
cando (Camptoc^, Champtoceaux, Camprond?), GuiUelmus de
— 93 —
(sopra 67). Cane, Buonacorso de (T.). C an e doli, Opizone
de, Bononiensis (Ghirardacci I, 121 ). Canetoli, Pierbello, Bo-
nonienis (ibid. I, 12 1). Canusia, Bonacursus et Tirisendur de
(Levi 131, No 105). Capardus, Henricus, Lucanus (supra 70).
Cape IIa, Colinus de, castellanus (supra 66; idem cum Petro de
Koceio in Layettes I, 520^), Guido de, Bononiensis (supra 72).
Capellis, gens de (T.). Capellus, Guido (supra 58). Car-
bonesi, Brancaleone de (Ghirardacci I, 121) Munsarello de
(Grozzadini 185). Gares, Bertrandus de, ejusque complices, qui
ßobertum, Aniciensem episcopum, ceciderant, per Septem annos
in Terra Sancta moraturi ab Honorio 10 Jul. 1220 damnantur
(P. 6298). Carnevalli, Otho, Bononiensis (Ghirardacci I, 121).
Cassele, archiepiscopus de, memoratur a. 1215 crucesignatus
(T.). Castellione, Durandus de (Koger 228: Kogorius; supra
59), Odo de, pugna 29 Aug. 1219 commissa a Saracenis ca-
pitur (Ep. Jacobi VI, VII; cf. chartam Dec. 1241 in Lalore III,
209, No 39) et moritur. Testamentum ejus 16 Mart. 1222 a
Kadulfo, vicecomite Bellimontis, confirmatum est (Lalore III, 190,
No 20) ejusque mors et Charta ante transfretationem fratribus
S. Mariae Theutonicorum concessa memorantur Charta 7 Jun.
1237 (Lalore III, 210—1, No 49; cf. d'Arbois de Jubainville,
L'ordre Teutonique en France 6). Castello (Castileto), Giovanni,
Bononiensis (Ghirardacci I, 121), Petrus de (T.; Blancmesnil 68;
Lavoix 10 — 1; supra 54; cf. Revue histor. et nobiliaire 1844,
236). Castino, gens de (T.). Castlus, Deodatus de (supra 74).
Castri Episcopi, Zagni, Bononiensis (supra 68). Castro
novo, Albertinus de, frater episcopi Kegini (Levi 131, No 105).
Castro Plumiaco, Jacomus de, Bononiensis (supra 70). Ca-
tania, episcopus Galterus de (Palearia), cum Henrico, comite
de Malta, classem Friderici IL christianis auxilio ducit
(P. 6699; W. I, 151, 155 — 6, 159, 549; T.). Catena,
gens Astensis (T.). Cattaneo, Alberto, Bononiensis (supra 73).
Cavalcabo, marchio, Cremonensis (Levi 130, No 105;
Böhmer, Acta selecta No 1090; Winkelmann, Acta inedita I,
No 48). Cazonis, gens (T.). Cazzanimici, Campli-
gliolo de, Bononiensis (Gozzadini 212). Cestriae comes
— 94 —
Radulfus in Terrain Sanctam profecturus memoratur charta
4 Octob. 1220 (Eot. claus. 1220, 431^; cf. Joh. St. Petri de
Burgo ed. Sharpe 1723, 98; T.), constabidarius Johannes (T.;
Oliv. 1406; Kog. de Wendower ed. Coxe IV, 44; Ean. Hygden,
Polychronicon ed. Lumby, London 1882, VIII, 198). Cava,
Georgias de (T.). Chabot, Sebrandus, in Terram Sanctam
profecturus conventui de S. Maixent terras suas et redditus suos
a. 1218 vendit (Les tables de Fonteneau 191; cf. Fourmont, L'ouest
aux croisades III, 242). Chacenai (Chassenay, Aube, arrond.
Bar sur Seine), Erhardus de (supra 43, 46 in epistola principum : Chasten
appellatus), excommunicatus (P. 5955) post mensem Junii 1218
Damiatam ivit (Lalore, Cartul.VI, 162, Nol62; 171—2, No 169)
et ibi fratribus S. Mariae Theutonicorum (Jul. 1219) chartam
concessit (Lalore III, 185 — 6, No 14; Henri de Flamare, La cin-
quif^me croisade et les Chevaliers Teutouiques en Nivernois, Nevers
1886, 7), quam Herveus, comes Nivernensis, confirmavit (Lalore
186 — 7, No 15); ante 7 Mart. 1221 reversus (d'Arbois de Jubain-
ville IVA, 176—7; V, 128, No 1135; 135, No 1174; 174,
No 1389; L'ordre Teutonique en France 5; Layettes du tr^sor 6d.
Teulet I, 540—1, No 1515; cf T.; SS.); a. 1236 mortuus et
in monasterio Claraevallensi sepultus est (Lalore, Le trösor de
Clairvaux 199). Cf. Lalore, Les sires et les barons de Chacenay,
1885, 224—6. Champlost (Yonne), H. de, ab Honorio lU.
sub Sedis Apostolicae protectionem susceptus (F. 5446, 25775;
cf d'Arbois de Jubainville V, 110, No 1041). Chapda, W. (T.).
Chape, Petrus, hello Damiatino interfuit (Lois 6d. Beugnot I,
525; T.); testis est chartarum 1217 (Paoli, Codice I, 112 — 3,
No 106; Key, Eecherches 26). Chemegy, Henricus de, a. 1218
in T. Sanctam profecturus chartam fratribus Templi concedit,
quam Jul. 1218 Bianca, comitissa Campaniae, confirmat (d'Arbois
de Jubainville V, 131, No 1150). Chetse (Chotse, Kötsch?),
ülvin de (supra 74). Choisello (Choiseul), Kenatus de (supra 65;
cf Roger 327; Revue de Champagne 1887, 409); idem esse videtur
ac Eenaldus de Gh., fautor Erardi Brenensis (Layettes I, 457:
27. Jan. 1218). Anno 1220 testis est chartae ducissae Burgundiae
(Garnier, Chartes de communes de Bourgogne I, 31, No 24). C i 1 1 i o n i-
— 95 —
b u s, gens de (T.). C i n e 1 1 u s, Gualleranus (T.). Cintinelli, Gerardo,
Bononiensia, (Ghirardacci I, 12 o). Cisionensis presbyter N.
(supra 66). Claellis (Clelles, Clesles?), Girardus de (supraGO).
Clapa, Jacobus de, Januensis (supra 62). Clariaco (Clari, Clary,
Clairy,Clarac?),PeiTinusde(supra60). Clarius(supra7o). Claro-
monte, Fridericus de, ab Honorio III. miles nuper creatus vo-
catur, qui contra Saracenos pugnaturus sit, a. 1220 (Lami,
Eccles. Morent. mon. III, 1648). Clevensis comes Arnoldus
(T. ; cf. Kleinsorge II, 1 1 8). C 1 o z de familia ülrici de Bodmann
c. 1217 S. Petro Augiensi agruin suum vendit (Acta S. Petri in
Zeitschr. für d. Gesch. d. Oberrheins XXIX, 65; Schriften des Vereins
für d. Gesch. d. Bodensees 1882, XI, 9, No 47). Cniftlingus,
marescalcus, a. 1221 (10 April.) testis est chartae Tarentinae (BF.
1307). Coceio, Coceto (CoucyV), Ansericus de (supra 46).
Codagnellus, Johannes, Placentinus, quinto hello sacro non
interfuisse videtur (Holder-Egger in N. Archiv für alt. deutsche
Geschichtswerke XVI, 303). Coetensis, Cretensis archiepis-
copus ad pascha 1220 Damiatam appellitur (Oliv. 1423; T.).
C 11 n u s, Anglicus, socius S. Francisci ante Damiatam constitutus
(Epist. Jacobi VI). Oolonienses (SS. T.). Coloniensis ca-
nonicus Henricus (T.), decanus Hermannus (Caesar. Heisterbac,
Dial. mirac. IX, 176, § 13), scilicet S. Gereonis, de quo auctor
noster narrat: „in ista magna expeditione naves ex omni parte
Alemanniae congregatae mare intraverunt; ob causas diversas
praeceptum est sacerdotibus, ne in aliqua navi corpus dominicum
servaretur", istud enim ex nave confracta in alias natavisse fertur
(cf. Röhricht, Deutsche Pilgerreisen, Gotha 1889, 17, 57), mares-
calcus (SS.), scholasticus Oliverius (cf. 1 i v e r i u s infra). C o 1 u m-
brensis canonicus D. crucesignatus memoratur Honorii epistola
(Pr. 1526). Condrumberg, Conradus de, crucesignatus
(supra 58)? Confluentiae ecclesiae S. Castorfs praepositus
Johannes corara duce Leopolde in partibus transmarinis obiit,
cujus in locum Honorius III. Alatrinum, diaconum et capellaimm
suum, destinavit (P. 6096 — 7; cf. Pr. 3322; Görz, Mittelrhein.
ßeg. II, 389, No 1424; W. I, 3o). Confortati, Amadore,
Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Corbizzi, Aldobrandinus de.
-- 96 —
riorentinus (T.). Cornaria, Ubertus de (supra 68). Cornu-
b i e n s i s, Henricus, a. 1222 peregrinaturus vocatur (T.) et mor-
tuus in itinere (Eoberts, Excerpta e rotulis finiumi, 78). Cornu-
tus, P. (supra 74). Corradinus, Bononiensis (supra 68). Cor-
rigia, Mathaeus Novellus de (Levi 129 — 3, No 105; cf. Winkel-
mann, Acta ined. I, 45). Cor sali, Luchinus, Januensis (supra
61,66—9). Coselar (prope Juliacum), Theodericus de (supra 6 1).
Cortizanis, Benentibus et gens de (supra 7 2 — 3). Costa, Her-
cules de (T.). Cotronensis comes Stephanus cnicesignatus cum
familia et bonis sub Sedis Apostolicae protectionem suscipitur
1217 (Pr. 784). Courcon, Alexander de, nepos cardinalis (T.;
Epist. JacobiV),Eobertusde, cardinalis (SS. T. ; supra 5, 60). Courmis
(Courmas, Cormici, Cormes, Courmes?), Carolus de (supra 60).
Coxano, Alfonsus de, Astensis (T.). Cremese (Krems), Otto
de (supra 59). Cremonenses a. 1221 (Levi 128, No 106).
Cresek, Guilelmus de (T.). Croix, Gilles de, Aug. 1218, se
et duos alios milites de Flamandia ortos ante Damiatam a merca-
toribus Januensibus C. libras Turonenses mutuo accepisse confi-
tetur (Blancmesnil 433, 479; Annorial 11, 235; Roger 218, 363).
Cumuli, Guido de, crucesignatus a. 1220 memoratur Charta
(Lucca, Arch. capit. cod. A + 1> fol. 114). Curiae Alani
(Courtalain) dominus, OdoBorelli, crucesignatum se vocat Charta
a. 1217 (Mabile, Cartul. de Marmoutier, Chateaudun 1874, 211,
No 228; cf. 211—2, No 229). Curtillerius, Girardus, pere-
grinaturus vocatur Charta 25 Jun. 1218 (Quantin, Eec. de pi^ces
92- -9. No 207). Cusentinus archiepiscopus Lucas crucesig-
natus vocatur ab Honorio (P. 5575). Cussy (Bourgogne), Jean
de, a. 1219 (Roger 229). C astine, Jean de (Roger 229).
Dacia, notarius de, Bononiensis (supra 60). Damiatinae
ecclesiae quondam diaconus E. de Eeissac ab Honorio III. Ro-
mano, S. Angeli diacono cardinali et Sedis Apostolicae legato,
providendus commendatur 1 Mart. 1225 (Reg. Vatic. Honor. Ann.
IX reg. V Üb. IX ep. 205 fol. 36^). Dampetra (Dampierre),
Eenatusin. de, annis 1218 — 9 crucesignatus varias Chartas con-
cedit (Chartes des comtes de Dampiere in : Archives de TOrient latin II,
192—7, No 4 — 7, 9) neque tamen hello Damiatino interfuit.
- 97 —
Dassel, comes Adolfus de (supra 6l). De mm in, decanüs
Kochillus de, ^in succursu terrae sanctae voto se obligans pere-
grinationis** vocatur Charta c. 1222 (Mecklenb. ürkundenb. I, 270,
No 285). Denaing, L. de, a. 1219 (supra 66). Dernen,
Jean de, a. 1219 (Roger 229). Desio di Desio Gallucci,
Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Diepoldus, princeps Bohemiae,
crucesignatus (P. 5421). Dimonte (Dixmond, Yonne), Theo-
baldus presbyter de, crucesignatus vocatur chartis Apiil. 1217 et
Sept. 1222 (Quantin, Reo. de piöces 85 — 6, No 190). Dinanto,
0. vel J. de, amicus Jacobi Vitriacensis (Ep. VI). Dinge de
(Dingden prope Monasterium), Swederus de (supra 61, 64); rediit
(H. Br6holles 11, 806). Dion, Johannes de (Armorial 11, 236;
Blancmesnil 434, 479 ; Roger 229, 333 — 4 ; supra 63); Petrus de D. in
Layettes I, 81^ Dionysius, princeps Hungariae (supra 24, 31).
Divitisburgi, Petrus (supra 68). Doccumani ci^es (T.).
Dolensis canonicus W. crucesignatus (Pr. 874). Domibus,
Guilelmus de (Paoli I, 290-— 1, Noi2). Dona, Hugo de, a. 1218
(Eoger229). Donadeu, Petrus, a. 1221 (supra 74). Donati, Do-
nato de (T.). Dosii, Guiliano (Ghirardacci I, 120). Droarz,
Job. (supra 6 o). Dubois, Aimericus, a. 1215 (Los tables de Fon-
teneau in: Soci6t^ de l'Ouest IV, 187). Duringus, filius Eberhardi
de Derinberch, qui cum ülgero, servo ducis Austriae, a. 1217raare
transierat, in peregrinatione obiit (Kurz, Documenta Garstensia in:
Beitr. zur Gesch. d. Landes Oesterr. ob d. Enns, Leipzig 1805, 11,
531 — 2, No 58). Durnai (Aube), Jacobus de, marescalcus regni
Hierosolymitani, a. 1218 in Syria remansit (Eracles 330). Dur-
scheide (Dürscheid), Masilius de, a. 1218 (supra 61).
Eboracensis archiepiscopus W. peregrinaturus memoratur
a. 1222 (T.). Eichstadiensis episcopus Hartwigus a. 1215
cum fratre Gebhardo crucem assumpsisse et quinto hello sacro
a. 1217 — 8 interfuisse dicitur (T. ; Sax, Geschichte von Eichstaedt 71 ;
Seibertz, Quellen II, 289; Lefflad, Reg. d. Bischöfe v. Eichstaedt I,
48). Elisem, Guilelmus de (SS.). Elsloo (apud Maastricht),
Hermannus vel Henricus de (supra 6 1 et Publicat. histor. de la soc.
de Limbourg 1865, II, 157 — 8). Emmerberch (Emmerberg
prope Wiener Neustadt), Bertholdus, senescalcus de (supra 57, 63);
B ö h r i c h t , Studien. 7
— 98 —
rediit. Eppan (prope Bozen), Ulricus de (Codex Wangianus in
Font, rerum Austr., II divis., VI, 310 — 1, No 136: Tridenti 22 Jul.
1217), a. 1218 (supra 63). Eschenlohe, comes Bertholdus de
(cf. infra Tyrol). Esnevalle (Esnaval, Seine inferieure), ßo-
bertus de, chartis a. 1205 (Layettes I, 298^; Delisle, Catal. 220,
No 961) et 1214 (Br^quigny V, 22), deinde 1219 crucesignatus
memoratur (supra 67; Lavoix 15; Blancmesnil 433, 465). Espi-
nay (Espines, Espinass?), Colinus de (Armorial II, 126; Roger
229; Blancmesnil 435, 479; supra 68). Espoisse, Andreas de,
in castris Damiatinis a. 1219 fratribus S. Mariae Theutonicorum
chartam concedit (Lalore III, 187, No 16; Bibl. de l'^cole d.
chartes XXXII, 65 — 6), eJQsque peregrinatio memoratur ab Ho-
norio III. (P. 5937; cf. SS.; T.). Essartis (Essarts), Hugo de
(supra 68; ß. 229). Este, marchio de (T.). Euses, Ber-
nardus d\ a. 1221 (supra 74).
Faber, Kivolus et Johannes (supra 72). Fabri, Domenico
(Ghirardacci 1,121). F a dran US, Will, (supra 6 o). Faffo deFaffi
(supra 7 2 — 3). F a g n a n i, ügo (Ghirardacci 1, 1 2 1 ). F a i a c o (Fai, Fay,
Faye, Fays ?), Guilelmus de (supra 59) ; idem esse videtur ac Guillaume
du Fai : 1199 (Layettes 1, 204^), 1215—6 (Delisle, Catal. 363, No 1 602 ;
ceterum cf. Armorial II, 234; Blancmesnil 480). Fanensis epis-
copus Eicardus a 1217 (P. 5606; Pr. 811 ;cf. infra Viane). Fante,
Giraudus de, potestas Papiensis (Levi 131, No 105 ; Winkelmann, Acta
inedita I, No 1 3 5). Fava, Diatorradella (Ghirardacci I, 121). Pa-
ventia(cf.supraArchetinus). Faventinus episcopus Kolandus (T ;
W.I, 34). Fazio, comes Albertus (T.). Ferrara, marchio de (T.);
clericus de (supra 7 2). F e r r a r i a, Hugolinus et Oilandinus de, a. 122 1
(Levi 1 3 2 , No 1 5). F e r r a r i i s, comes Kanulf us de (T. ; Joh. St. Petri
ed. Sharpe98; supra 40 — 1). Ferraud(i), Anselme, a. 1218 (Roger
229; supra 60). Feliciano, Nicolo (Ghirardacci I, 120; Leandro,
Storia di Bologna 1531, XX7 ). Figliocarodi Ventura Savj, Bono-
niensis (supra 58, 70, 72 — 3). Flaicaco (Flacy?), Anseimus de
(supra 60). Flandrenses (Oliv. 1425). le Flemeng, Alar-
dus, in partibus transmarinis mortuus memoratur (Roberts, Ex-
cerpta e rotulis finiumi, 54 — 5, 57). Floccellariis (Flocelliere,
Vendöe), Guilelmus de, Juu. 1218 in urbe Accon constitutus me-
- 09 -
moratur (Archives de Poitou I, 89). Flo reffe, abbas HelUnus
de (T.). Floregni (Fleurigny, Yonne), Buchardus de (supraGO).
St Florentin (Yonne), Milo de, Erhardi Brenensis partibus
adhaerens cum Milone de Noyer, Kaynaldo de Choiseul (cf. supra 94),
Andrea d'Espoisse (cf. supra 98), et aliis (Petit, Les sires de
Noyers, Auxerre 1884, 60; d'Arbois de Jubainville, Hist. d. comtes
de Champagne V, 152, Nol260) excommunicatus, sed ea conditione
absolutus est, ut in Terram Sanctam iret (Paris, Bibl. nation.
fonds lat. 5993, fol. 91; cf. d'Arbois de Jubainville IVA, 175).
Itaque testamento condito (Quantin 100— 1, No 279) Damiatam
appulsus, sed 29 die Aug. 1219 captus est (Eracles34l); libera-
tus sanus domum rediit (d'Arbois IV, 175). Florentini (T;
Levi 11 — 2, No 9; 12—3, No lO). Floure, Eobert de, Charta
1220 peregrinaturus vocatur (Kevue nobil. et histor. 1867, 444).
(Fogliano?) Guilelmus de, et ügolinus frater, Eeginenses, a.
1222 (Levi 130, No 105). Foletti, ügoline, Bononiensis (Ghi-
rardacci I, 120). Fontaines, Nicolaus de, a. 1218 (Eoger 229).
Fontania (Fontanabuona prope Forum Julii?), Henricus de
(supra 63). Fontengiis (Fontanges, Fontanis?), Geraldus de
(supra 69; Boger 229; Blancmesnil 241, 429, 480); fortasse idem
ac Giraldus de Fontanis (Beauvill^, Cartul. n, 12; Eevue nobil.
1867, 444). Foraboschi, gens de (T.). Forestarius, Jo-
hannes, in partes transmarinas iturus a. 1223 (T.). Forges
(Aunis), Germundus de, in urbeAccon a. 1218 testibus: Gaufredo,
filio Anfredi, G. Wilhelme de Flocellariis milite, P. nepote
ipsius et G. Guiot de redditibus in terra sua 20 solides fratribus
Tempil concedit (Archives historiques de Poitou, Poitiers 1872, I,
89). Formeseile, Gautier de, a. 1218 (Eoger 229). Fos-
carari, Orlando et Salimbene, Bononienses (Ghirardacci I, 120).
Pournival (Oise), Gerhardus de, Sept. 1219 Damiatam venisse
(Eracies 343) et in itinere raortuus esse dicitur (Eot. Claus. 1219
(12 Apr.), 390*). Fralmus, filius Odonis, civis Luccanensis, Charta
9 Febr. 1221 e Terra Sancta reversus et apud Messanam appulsus
memoratur (Lucca, Arch. capit. cod. A4- 1> fol. 158). Franchino,
Übriachi (T.). Franci (Oüv. 1411—3, 1424; Ep. Jac.VII; SS.;T.).
Franciscus,presb. (supra 66). St.Franciscus a. 1219 soldanum
7*
— 100 —
Aegypti evangelium praedicaturus adiit (Eracles 348 ; Ep. Jacobi VI ;
Analecta Franciscana, Ad Claras Aquas 1885, I, 4; Codex Nicol.
Glassberger in Evers, Analecta ad fratrom Minorum historiam, Lipsiae
1882, 16 — 8 (etiam in Analect. Francisc. 1887, 11, 15 — 6); Karl
Müller, Die Anfange d. Minoritenordens, Freiburg 1885, 63, 67;
Blancmesnil 17; Dante, Paradiso XI, XI, 99—105; T. ; cf. Sackur,
Zu der Legende d. heil Franciscus in N. Archiv XV, 597 — 9).
Franqueville, Gosuin de, Flandrensis a. 1218 (Roger 229).
Freavilla (Frdville, Frdauville), Guilelmus de (supra 68); in
Revue nobil. 1867, 444 — 5 Charta Damiatina citatur a. 1219,
qua nomen inest Jean de Franqueville. Freiberg (in Carin-
thia), ülricus de, a. 1221 (supra 74). Fresneya (Fresnay,
Fresnoy, Fresnai), Colardus de (supra 68). Frethericus, Friso
(T.). Friso sacrilegus cum sacerdote Frisone Damiatae moritur
(Caes. Heist. Dial. VII, c. 3). Frisones (Oliv. 1401—5; Ep.
Jacobi in, IV; Eracles 337; T.; SS.). Fuinon, Jehan (T.); num
fortasse idem atque Jehan Fangion (Meyer in Bibl. de T^cole d.
chartes 1877, 599, Not. l)? Fursac S. (T.).
Gr, crucesignatus episcopo, decano et archidiacono Palenti-
nensibus ab Honorio III. 13 Aug. 1217 commendatur (Pr. 728).
Gaetani (T.). Galiana, Zaccaria di Eolando di, Bononiensis
(supra 73). Galisgai, Astensis (T.). Gallardus, Guilelmus
(Roger 230; supra 59). Gallianus, Michaeleus (supra 59).
Gallucci, Brancaleone (Ghirardacci I, 121; Gozzadini255). Gar-
dinis, gens de (T.). Garnerius, Will, (supra 6 o). Gasconi
(T.). Gasparina, Pietro della, „huomo di gran cuore che
mori nel viaggio** (Ghirardacci I, 12l). Gaugiran, Pierre,
a. 1218 (Roger 230). Gautius, Johannes (T.). Gavre,
Rasse de, a. 1218 (Roger 230; cf. Cahour, Baudouin de Constan-
tinople, Paris 1880, 331 — 6). Gazolo, Thad., Safic, Aga-
bitus de (supra 69). Geldria, comes Gerhardus III. de, quinto
hello sacro interfuisse dicitur (T.), sed de ejus peregrinatione nihil
constat (v. Spaen, Oordeelkundige inleid, tot de histor. van Gelder-
land, 1802, II, 192—3; Pontanus, Histor. Gehiens. 126); in
chartis 5 Jul. 1217 (Sloet, Oorkondenb. I, 453—4, No 448),
27 Nov. 1218 (Lacomblet II, 40, No 73) et 1220 (Sloet 462—3,
— 101 —
No 458—9; Lacomblet II, 49 — 50, No90; BF. 1102) nomen ejus
apparet. Gemeticensis abbas Guillelmus a. 1214 cum Jordano
Lexoviensi, et Eoberto Bajocensi, episcopis, et decem abbatibus
crucem assumpsit (Nova chrou. Normann. in M6m. de la soc. d.
antiquaires de Normandie, 11 S6rie, VIII, 18). Genta, gens de
(T.). Geraldus, testis chartae Acconensis a. 1221 (supra 74).
Gerardectus quondam Jacobi Gerardini Charta 4 Aug. 1219
iter transmarinum arrepturus vocatur (Florentiae, Archiv, di stato,
proven. Olivetani di Pistoja 1219, 4<^). Gerardo (Gozzadlni 255).
Gerardusa. 1221 (supra 75). G e r e m e i, Baruffaldini di Guido de',
duxBönoniensiuin(6hirardacciI, 120; Gozzadini288 — 9; supra72 — 3).
Gerhardus, filius Adami Claichin, civis Furnensis, in accinctu
itineris Hierosolymitani testamentum facit (van de Putte etCarton,
Chronicon et cartul. abbat. S. Nicol. Furnensis 127; Wauters, Table
chronol. XU, 494). Gerundinus archiepiscopus Eaymundus (T.).
Gesmele, Berardus de, a. 1215 crucesignatus vocatur (Moser,
Gesch. von Osnabrück ed. Abeken IV, 159). Gesso, Tolomeo del,
Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Ghisteller, Gautier de, comes
Flandriae, a. 1218 (Eoger 230). Gimmenich (Gimmich prope
Coloniam), Arnoldus de, a. 1218 (supra 64). Glisi, Petrus de,
Engerannum de Boves (supra 90) in Terram Sanctam comitatus
ibidem ante a. 1219 moritur (Beauvill6, Docum. inödits 1). Glo-
ce Striae comes (SS.), marescalcus (ibid.). Goldeck, Otto
de, a. 1218 in Terram Sanctam ivisse dicitur (Mittheil. d. Gesellsch.
für Salzburg. Landeskunde, 1887, 156, 162 — 3). Gordono, Ar-
naldus Garebertus, a. 1221 (supra 74). Gorze, Mainhardus et
Engelbertus, comites de? (supra 58). Gosvinus, clericus Leo-
diensis, a. 1218 (supra 63). Gotefridus etHenricus decem
mansus S. Petro Augiensi vendunt et ultra mare profecti moriun-
tur c. 1221 (Zeitschr. für d. Gesch. d. Oberrheins XXIX, 73). Gott-
wicensis abbas Wezilo a. 1217 Terram Sanctam adiit (Janitsch,
Gesch. V. Göttweih 41). Gozzadini, Prencivalle, Bononiensis
(Ghirardacci I, 121). Gracianus, Benedictus (supra 59). Grafen-
berg, Wimt de, poeta epicus, ante Damiatam constitutus fuisse
putatur (Beneke, Wigalois, praef. XII; Konrad v. Würzburg, der
werlte lön 242 seqq.). Grancejo, Pontius de (Delisle, Catal. 405,
— 102 -
No 180; Plancher, Eist, de Bourg. II, 267, 334; T.). Grangia,
Galtenis de (supra65; Blancmesnil 31). Grasse, Guilelmus de,
Provincialis, a. 1218 (Eoger 230 ; supra 60). Gr eif sb ach, Henricus
de, crucesignatus ? (BF. 1309). Grimberghe, Philippe de, Flan-
drensis, a. 1218 (Eoger 230). Grimmenstein (prope Glocknitz),
Albero pincema de, a. 1218 (supra 57, 63). Grimo(n)ville, Ro-
bert de, 1219 (Roger 230). Groc (Roger 325: Guasse), Petrus
de (supra 69; in Layettes I, 233^: Petrus Gros (1202) et ibid.
291* (1205): Petrus de Croso). Guascon, Raimundus (supra 59).
Gualterus, camerarius Franciae (Ep. JacobiV — VII; Oliv. 1413;
SS.; T.), moritur 7 cal. Nov. 1219 (Cartul. eccles. Paris. IV, 174,
No302). Guaterus comes(T.). Guattinus, clericus (supra 63).
Guauttaz, Rolandus (supra 59). G u e 1 e z i n, Gualterius (supra 6 3).
Gugeranus, Petrus (supra 59). Guido, clericus de PoUicino (supra
73). Guiot, testis chartae Acconensis 1218 (Archives dePoitouI, 89).
Gumpoldeskirchen, ülricus de, a. 1221 (supra 74). Gurcenich
(Gürcenich prope Düren), Winandus de, a. 1218 (supra 64). Gurra-
nus, Geraldus (supra 60). Gusnone (Roger: Guemon), Hugo de
(supra 67). Guttuariis, gens de (T.). Guzistan, Johannes de,
in beUo Damiatino mortuus memoratur (Rot. curiae regis I, l4l).
Hagilstein, Bertoldus de, domum S. Petro Augiensi c.
1221 vendit (Zeitschrift für d. Gesch. d. Oberrheins XXIX, 69;
cf. 82). Hakingen, Henricus de, crucesignatus? (supra 57).
Halluin, Guillaume d', a. 1218 (Roger 230). Hals, gens de
(T.). Halud, Guillaume de, a. 1218 (supra 63). Hamel (le
Hamel, Nord, Somme), Gossellus de, qui April. 1217 vocatur in
Layettes I, 445^ (Roger 230; supra 62). Hameyde (Heimedis,
laHama'ide?), Theodericus de (Armorialll, 233; Roger 231; Blanc-
mesnil 441 ; supra 63). Hannibal, Petrus, cum 9 navibus in heb-
domada post festum S. Bartholomaei a. 1218Damiatam appellitur
(Ep. Jacobi IV). Harcourt, Guilelmus de (T.), Johannes de
(T.). Harlemenses cives (T. ; cf. van Leewen, Koiie bescryving
van het Lugdunum Batavorum, Leyden 1672, VI, 8 — 9, 332 — 45).
Haste, Bonavere della, Bononiensis (Ghirardacci I, 120). Hau-
cadia, Cerricus de (supra 63). Haurac, Guilelmus de, a. 1221
(supra 74). Hausbach (prope Glocknitz), Gundacherus de,
— 103 —
a. 1221 (supra 74); rediit, Hautmoiit (Hautmont, Nord,
Meuse?), Johannes de (supra 59). Hayo de Violgama, Friso
(T.). Hedovilla (Hedouville, Seine-Oise), Kobertus de (Roger
383; Blancmesnil 257, 438 — 9, 481; supra 65). Helfenstein,
eomes Eberhardus de, 10 April. 1221 testis chartae Tarentinae
(BP. 1307 — 9, 1312). Hellembreker, gens de (T.). Henne-
berg, comes Poppo VII de, quinto bello sacro interfuit (T.;
Schulte« II, 60; Zeitschr. für thüring. Gesch. 1863, V, 100; v. Hagen,
Minnesänger IV, 62 — 3; Wegele, Otto v. Botenlauben lo). Hen-
ricus, capellanus et notarius a. 1218 (supra 6l), senescalcus
ecelesiae Acconensis (Ep. Jacobi IV rosp. VI). Herbipolensis
canonicus Conradus (de Cuglinbergh) ad partes Hierosolymitanas
profecturus a. 1218 confirmat, quae patruus Godofredus, Herbi-
polensis decanus, ecelesiae de Hostebach (Hössbach) donaverat
(Grudenus, Cod. diplom. II, 35, No 18; GKirz, Mittelrhein. Eeg. E,
382, No 1395), et anno 1219 feliciter rediit (Gudenus I, 461;
II, 37, 48; Würdtwein, Diplom. Magunt. I, 279, Subsid. I, 281;
Archiv für Unterfranken XHI, 3, 105; Dahl, Gesch. d. Stadt Aschaffen-
burg, Dannstadt 1818, 88 — 9). Herbovilla (Herbouville),
Guilelmus de (supra 68). Herford, comes de (T). Her-
laere, Albertus de, a. 1218 (supra 61). Hernothe, Henricus
de, Coloniensis (SS.). Herriceio (H^ricy, Seine, Marne), Ko-
bertus de (Eoger230; supra 67 — 8). Hertwicus, magister co-
quinae, 10 Apr. 1221 testis chartae Tarentinae (BF. 1307).
Hervileio (Hervilly, Somme), Kobertus de (Blancmesnil 439;
Supra 65). Heule (Heuilly, Heulle, HeuUes?), Gosvin de
(supra 63; Armorial II, 236; Roger 104, 230). St. Hilario,
öurchardus de (Eoger 234; supra 69). Hildensemensis civis
öruno Ruft Charta 21 Jul. 1217 in Terram Sanctam profectus
Xnemoratur (Döbner, Urkundenb. d. Stadt Hildesheim, Hildesheim 1881,
-:i9, No 74; Lüntzel, Gesch. d. Diöcese Hildesheim II, 125), mo-
xxachus A. (St. Petri) confirmat a. 1244, se quondam XXVIII
^nnos natuin ante Damiatam vulneratum, captum, sed denique
liböratum fuisse (Sudendorf, Eegistr. H, 170 — 2, No 80), nequam
^b episcopo Conrado, sanctae crucis legato, c. 1221 in partes
viltramarinas mittitur in domo Theutonica semper mansurus neque
— 104 —
unquam reversurus (Zeitschr. d. histor. Vereins för Niedersachsen
1868, 132 — 3). Hintperg, Marquardus ejusque filius Irnfridus
crucesignati? (supra 57, 58; de Irnfrido cf. v. Meiller in Denkschr.
d. Wiener Acad. 1857, 58). Hispani (Eracles 337; SS.; T.).
Hochstaden, comes de, in arce maritima expugnanda occiditur
(T.). Hoffelize, Henri de, a.1218 (Roger 230). Hohenlohe,
fratres Andreas (Strehlke 53 : 1220), Henricus et Fridericus de, or-
dinem fratrum S. Mariae Theutonicorum ingressi a. 1219 (Wirtemb.
ürkundenb. in, 92 — 5, No 624—7; cf. No 641, 660; Hennes,
Cod. diplom. 45— 6, No43— 4; Stalin, Wirtemb. Gesch. U, 552 — 3;
BF. 1084 — 6; Zeitschr. für d. Würtemb. Franken IV, 70) quinto
hello sacro interfuisse videntur. Hollandiae comes Guillelmus,
excommunicatus (P. 5502 — 3, 5633, 25873—4, 25960, 26004;
Mon. Germ. Ep. I, No 21, 23, 24, 44, 68 — 70; Pr. 452—3,
456 — 7, 605, 670, 735, 1027, 1359, 1364—6; Eöhricht in N.
Archiv XII, 416 — 7), dux Frisonum, in Hispania cum iisdem
fortitudine eminuit (SS.; T.) et de expugnatione arcis Alcassar
Honorio Xu. scripsit (Raynaldi Ann. 1217, § 30 — 1; Mon. Germ.
Ep. I, 28 — 9, No 36 ; hujus Frisonum expeditionis Hispanicae monu-
menta esse videntur nummi, de quibus Dirks, Herinnering aan den
Kruitstogt der Friezen in het jaar 1217, Leeuwarden 1883, 8 pp.
et Eöhricht, Forschung, zur deutsch. Gesch. XVI, 150, Not. 2), ante
Damiatam proelio 29 die Aug. 1219 fortissimum se praebuit
(Oliv. 1412), sed 15 Sept. 1219 reditum paravit (SS.; cf. Chronica
in: Matthaeus V, 533; W. I, 39, 398 — 9). Procurator comitis
nostri domo profecti fuit Balduinus, comes de Bentheim (Oor-
kondenb. van Hollant I, No267). Holte (prope Meppam ?), Bruno
de, a. 1218 (supra 62). Hometo (Hommet, Humet, Homez),
Guillelmus de, constabularius Normanniae (supra 68; G. noster
de Hommet a. 1205 memoratus esse videtur in Delisle, Catal. 220,
No 961; Layettes I, 298*). Hospitio, nobiles de (T.). Hoste-
quer que (Flandria), Guillaume de, a. 1218 (Koger230). Hroar,
princeps (T.). Hugo, miies crucesignatus , abbati et priori
Keombusi Lingonensis diocesis commendatur epistola Honorii III.
4 Jan. 1224 (Ann. Vm reg. IV lib. VHI ep. 239 fol. 150^.
Hugolinus et Pelaus a. 1221 (Levi 130, No 105). Hu-
— 105 —
guetus a. 1221 (supra 74). Hungariae rex Andreas et no-
biles varii (supra 24); Honorius III. epistola 7 Jul. 1220 vocat
Hungariae cruce signatos: archiepiscopum Colocsensem, comitem
Palatinum, Eobertum, episcopum Veszprimiensem (P. 6292). Hun-
tingfeld, Guilelmus de, crucesignatus (Eot. Claus. 1219, 393*),
c. annum 1220 mortuus memoratur (Eoberts, Excerpta I, 60).
Hurde(n, apud Coloniam), Albertus de, a. 1218 (supra 61).
Hursbeke, Remboldo (Reinbotto) de, a. 1218 (supra 61).
Husperg, Otto de, a. 1221 (supra 74). Hynul (Hunault,
Hyonvilla, Hyenville, Hunot?), Jocelinus de (supra 60).
Januenses (Eracles334, 337; Oliver. 1411 — 2; Mon. Germ.
Ep.I, No 125 ; Levi 128, No 105 ; supra 61 — 9). Jaranta (Eoger 231 :
Jarente), Eolandus de (supra 59). Jericho, Richardus de, a. 1219
epistolam fabulosam supra (48 — 9) excerptam in occidentales partes
^ttulisse dicitur. Illuminatus, socius S. Francisci (T.). Im-
zeinsdorf, Meinhardus de, crucesignatus? (supra 68). In-
f angato, Bolnisius de, Bononiensis (supra 58, 72), Verdiano de
(supra 58). Johannes de Cameraco, clericus (Ep. Jacobi VI),
d« Dinanto (ibid.), praecentor, canonicus Acconensis (Paoli I,
113 — 5, Nol08). Johannina a. 1221 (supra 74). Joinville,
Simon de, senescalcus Campaniae, crucesignatus in epistolis Honorii
(P. 5325, 5947) et in inscriptione epistolarum principum (supra
4r3, 46) vocatus post pascha a. 1219 Damiatam venit (Eracles
331) et mense Aug. 1222 domum reversus memoratur (d'Arbois
de Jubainville V, 184, Nol441; Art de v6rifierIIIB, 112; Chartas
ejus Damiatinas cf. supra 67 et de ejus sepulchro Claraevallensi
videas: Didot, M^moires de Jean, sire de Joinville, Paris 1858,
liXXVI ; Lalore, Le tr^sor de Clairvaux 212), Jordanenusa. 1221
(supra 74). I(r)mrode, Walter de, a. 1218 (supra 64). Isen-
burg (prope Neu-Wied), burggravius Henricus de, Hierosolyma
profecturus 30 Jan. 1218 Charta abbatiae de Romersdorf curiam
confert (Beyer, Mittelrhein. Urkuudenb. III, 78; cf. 459 — 60; Görz,
Äiittelrhein. Keg. II, 373, No 1356; Wegeier, Die Prämonstratenser-
abtei Eomersdorf, Coblenz 1882, append. 9 — 10, No 6), comes
Iheodericus de, hello Damiatino interfuit (Görz 11, 385, Nol408).
Isnardus, Ludovicus (supra 72). Istriae marchio Henricus IV.,
— 106 -
frater Ottonis, ducis de Merania, cum eodem in Terram Sanctam
ivisse videtur a. 1218; Charta mensis Aug. 1217 adhuc domi et
alia 25 Nov. 1220 Komae versans memoratur (v. Oefele, Die
Grafen v. Andechs 202; cf. v. Meiller, Babeub. Eeg. 258, No 391;
cf. supra58). Italiae crucesignati (Eracles337; Oliv. 1412, 1414,
1424;SS.;T.;cf.Latini, Romani, Bononienses, Janaenses etc.).
Juliaci advocatus Hermannus a. 1218 (supra 64). Juliaco,
comes Wilhelmus de, anno 1215 cruce assumpta Damiatam pro-
fectus et ibi mortuus est a. 1219 (Lacomblet II, 41—2, No 76;
cf. Beyer, Mittelrhein. Urkundenb. ffl, 92 ; GörzII, 385, No 1408 — 9);
chartam ante Damiatam ab eo fratribus Theutonicis concessam
(supra 64) repetlvimus; frater ejus comes Gerardus VI in belle
Damiatino versatus esse videtur (Seibertz, Quellen II, 189; T.).
Justin gen, marescalcus Anseimus de, 10 April. 1221 testis
est chartae Tarentinae (BF. 1308 — 9, 1312) neque tarnen Da-
miatam transfretavit (BF. 1341; W. I, 51, 91, 146, 151, 159,
535). Ivran, Gaufredus de, ejusque filius Matthaeus in Terram
Sanctam protecti memorantur Charta Jun. 1218 (Geslin de Bour-
gogne et A. de Barth^lemy, Anciens 6v§ch6s de Bretagne IV, 363,
No 16). Izembertus, procurator, a. 1219 (supra 69).
Katzenellenbogen, comes Dietherus IL de, in procinctu
itineris Hierosolymitani constitutus a. 1219 ecclesiae de Eberbach
in perpetuum exactiones et teloneum apud S. Goaris castellum
relaxat (Wonk, Hess. Landesgeschichte I, 262 — 8, Urkundenb. 10;
Bossel, Urkundenb. d. Abtei Eberbach I, 215 — 6, No 113; Beyer,
Mittelrhein. Urkundenb. III, 110; Görz 11, 394, No 144l); ex-
communicatus in reditu (Sept. 1220) insidias piratarum incidit
(Oliv. 1425), sed elapsus Thessalonicem (Oliv. 1425) atque inde
a. 1222 domum pervenit (Rössel I, 229—30, Nol26; cf. Wömer
in Zoitschr. für hessische Geschichte 1870, XII, 444 — 52). Keriti,
Johannes de, in procinctu itineris Hierosolymitani a. 1220
S. Mariae de Bello Portu duo jugera donat (Geslin de Bourgogne
et A. de BarthiHemy, Anciens ^v^chös de Bretagne IV, 72 — 3,
No 49). Kirchberg-Mallersdorf, comes Adel(^us VI de,
a. 1218 in Terram Sanctam ivisse videtur (Schreiber, Otto d.
Erlauchte 164; of. BF. 905, 909, 1155). Knapen, gens de
— 107 —
(T.). Kogmans, gens de (T.). Kuenring-Weitra, Hade-
marus II. de (ejusque filii Hademarus et Henricus), in chartis
Leopold! ducis memoratur (supra 57— s), sed, antequam Terram
Sanctam attigit, (21 Jul. 12 17) obiit (Keiblinger, Melk I, 312,
No 2; Link, Annal. Zwetl. I, 267 — 9; Eauch, Oesterr. Gesch. II,
175 seqq.; Friess, Die Herren v. Kuenring, Wien 1874, 50; BF.
907 — 8, 942; T.; cf.Arch. für österr. Geschichtsquell. 1890, LXX VI,
322 — 5).
Lake, Diergmans de, Flandrensis, a. 1218 (Roger 230).
Lambertazzi, Guidon, Bononiensis, Lugarisio, Bononiensis
(Ghirardacci I, 121), Ubaldino Bonifacio de, Bononiensis (ibid.),
cognomine Buglione, quod Gozzadini, Delle torri gentilizie
di Bologna, Bologna 1875, 335, Not. 7 (cf. 288—9, 329)
inde oriri putat: ,,Si non puö ai vece notare che questo
nome e sopranome di B. dev'essere une reminiscenza di cro-
ciata, alla quäle avevo preso parte oltre a Bonifacio almeno
Guidone Capello fratello d'esso Giovanni e Giacopo Buglione.
Gosi ü Soldano Albari, il Saraceno Lambertini, la Damiata
di Castellano, la Damiata di Bonifacio, la Damiata di Giovanni
tutte le Gozzadini ed altri cotali nomi sono da riferirsi alle
crociate* ; cf. supra 15. Lamberti, Lamberto de (T.). La-
me th, Mahelin de, a. 1218 (supra 63). Lancellis (Landelles,
Lancieux, Cancellis, Cancenis?), Durandus de (Roger 340 — 7;
supra 59). Lande, Bernard de la, a. 1219 (Roger 230). Lan-
dulf us, Bononiensis (supra 73). Lapide, Eapoto de, a. 1221
(supra 74). Laudenses a. 1221 (Levi 20, No 18). Laudu-
ne nsis archiepiscopus Anseimus (Oliv. 1423; T.); Jacobus de
Vitriaco, Histor. Orient. III in Bongars, Gest. Dei 1143 legit:
Januensis. Laurentius, fidelis regis Ungariae Andreae (Fejer
HIA, 205 — 6; supra 3l). Lausannensis episcopus Bertholdus,
priusquam votum transmarinum adimplevit, mortuus est 13 Jul.
1220 (M6m. de la Suisse Rom. VI, 46 — 7; XVm, 159; cf.Mon.Germ.
Ep. I, 88, No 124; Pr.2564; T.). L e c a c r u m, Stephanus, a. 1221
(Levi 131, No 105). L ei detus, Petrus (supra 6 o). Leiten, Grimol-
dus de, ministerialis ducis Bavariae, a. 1219 „crucis charactere sig-
natus^ praedium S. Stephani monasterio concedit (Mon. Weihensteph. in
— 108 —
Mon. Boic. IX, 482). Lemovicensis episcopus Johannes (T.).
Leodienses (T.: SS.). Leodiensis episcopus Hugo II. a. 1215
crucem assumpsit neque tarnen votum implevit (Beitr. I, 4 ; T. ;
Gallia Christ. 6d. Piolin III, 882). Leon, Anseimus de (SS.),
Herveus de, a. 1218 crucesignatus varias donationes concedit
(Morice, Eist. d. Bretagne 11, 83, 120, 148, preuves I, 708; Br6-
quigny V, 107); cf. Gal^ries histor. de Versailles, Paris 1844,
VI B, No 7 ; Fourmont, L'ouest aux croisades II, 129, ubi socius
ejus vocatur Morvan, vicomte de Faon. Lexoviensis epis-
copus Jordanus iter transmarinum arrepturus Jun. 1218 domui
pauperum Lexoviensi privilegia concessit (Gallia Christ. 6d. Piolin XI,
781 — 2, instr. 210 — 2, No 5), et paulo post obiit in partibus
transmarinis (Madelaine, Essai histor. de Tabbaye de Monday, Caen
1874, 61; Martyrolog. üsuardi in Biblioth. Bajocensi (Catalogue d.
man. d. bibliothöques de Fi-ance X, 344 — 5); Neustria pia 705;
Normann. nova chron. in M6m. de la soc. d. antiq. de Normandie
n S6rie, VIII, 18; Louis de Boix, Histoire de Lisieux, 1845, I,
117; T. ; supra 101 ). Lichtenstein (prope Judenburg), Dietmarus
de, a. 1218 (supra57, 63); rediit. Ligapasseri, Paolo, Bononiensis
(Ghirardacci I, 121 ). Lincopensis canonicus Sigtragg cruce-
signatus pro redemptione crucis testamento (l l Mart. 1215) Terrae
Sanctae donat XX marcas (Diplom. Suec. I, 180, Nol55). Ling-
nea (Ligne, Hainaut?), Gualterus de (supra 62; Blancmesnil
440, 483). Linnefe (Linnep prope Eattingen), Wichardus de,
a. 1218 (supra 61). Lintlo(ch) (Lintlar in territorio Bergensi),
Suikerus de, a. 1218 (supra 61 — 2). Litot, miles Theutonicus,
primus arcem Damiatae maritimam ascendit (Eracles 328; ab
Oliverio 1405 , ,juvenis Leodiensis" vocatur). Liupoldus, pincema,
crucesignatus? (supra 57). Lobenich, Conradus de, a. 1221
(supra 73). Locceis (Loches, Loge?), Bertrandus (supra 59).
Lombardi (SS.; T.). Longchamp, Henricus, filius Gosvini de,
in Terram Sanctam profecturus varias possessiones vendit (Tarlier-
Wauters, Geographie et bist. d. comm. Beiges, Bruxelles 1873, II,
174). Loo, gens de (T.). Loos, comes Ludovicus IL de, a.
1215 cruce Signatur (Beiträge I, 4; cf. P. 2176), crucesignatus
vocatur multis Honorii III. epistolis (cf. s. v. Hollandia), sed
— 109 —
29 Jul. 1218 obiit (Kein. Leod. in Mon. Germ. SS. XTI, 676;
Mantels, Histor. Lossens. 112, 170; Wauters, Table chronol. in,
502 — 3; Art de vorifier IVA, 253; Archiv für Unterfranken XIX,
3, 92; Hegel in Forsch, zur deutsch. Gesch. 1879, XIX, 585).
Lopeke (Lopik prope Trajectum), Leutolfusde, a. 1218 (supra64).
Loreto, Fridericus, asinarius de (T.). Lorike (prope Houtem),
Fridericus de, a. 1218 (supra 64.). Loupines, dominus de
(Bibl. de l'öcole d. chartes 1877, 559, Not. l). Lovanienses
(supra 79). Lowetus (Roger 231: Louvel), Eaimundus (supra 59).
Lubbeke, Henry ck de (De olde Freesche Chronike 875; Gesta
Frisiorum 188; cf. Oliver 1405). Luca, Orlandus, Aldebrandinus
de (Levi 132, No 105). Lucardo, Eecuperus de, cum filio
Bainuccio (Levi 129, No 105.). Luccani crucesignati memorantur
flonorii IIL epistolis 4 Dec. 1217, 27 Febr. 1218 (Fr. 900,
1120; cf. T. ; Memorie e documenti Lucchesi VA, 369, 384 seqq.).
Luccanorum capitanei (supra 70, 72). Luccanus epis-
copus Eobertus 7 Aug. 1218 peregrinaturus chartam edit (G.
Müller, Documenti sulle relazione 9l) et in partibus transmarinis
constitutus memoratur epistola Honorii III. 10 Jul. 1220; K.
Hostel navem suis sumptibus paravisse dicitur (Lucca, Beverini I,
3oi ; ibid. Arch. di stato, Sercambi, Cronica di Lucca s. XV). Domum
reversus Charta 4 April. 1222 Orlanducium quondam Tedeschi
Bonzomori „propter multa et grata servitia, que dictus 0. exhibuit
et specialiter dicto episcopo in expeditione deDamiata* familiärem
accepit (Lucca, Arch. ep. G. 99; cf. T. ; infra s. v.), magister
Hobertus (supra 70, 72), Eumo a. 1220 (supra 70). Lucheux
(Picardie), Gualter de, a. 1218 (Roger 230). Luci, Adam de,
clericus crucesignatus memoratur charta (Paris, Arch. nation.
S. 4203, No 48). Lupus, Bruno, a. 1218 (supra 62), Hugo,
raarchio Saragniae, a. 1221 (Levi 130, No 105). Luque,
Rolant de, a. 1218 nuntius regis Hierosolymitani (Eracles 330).
L Uschi, Galfredus de (T.). Lyobardus, Hugo, crucesignatus
vocatur a. 1215 charta Kainaudi, archiepiscopi Lugdunensis (Guigne,
CartuL Lyonnais, Lyon 1885, 180 — 1, No 134), Petrus, frater
Hugonis (ibid. I, 193 — 4, No 145; 200 — 1, No 151; cf. Ar-
morial I, 445 ; Blancmesnil 483).
— 110 —
Macreta, Aegidius de, a. 1221 (Levi 129, No 105). Mache-
laine (Masquelaines), Daniel de, Flandrensis (Roger 232). Maga-
rotti, Guiglielmo, Bononiensis (Ghirardacci I, I2l). Magda-
biirgensis burggravius Burchardus VT. a. 1218 domi Chartas
cdit (Urkuiidenb. d. Klosters Uns. Lieben Frauen zu Magdeburg, Halle
1878, 89 — 90; v. Mülverstedt, Reg. archiep. Magdab. 11, 247,
No 540), a. 122Ö et 1221 (v. Mülverstedt H, 281, No 610;
296 — 7, No 643; 311, No 649). E peregrinatione ultramarina
reversus memoratur in chartis: 21 Sept. 1221 (ürkundenb. d.
Klosters Berge in Geschichtsquellen d. Provinz Sachsen IX, 49--^51,
No 71) et 8 Nov. 1221 (ibid. 52—4, No73— 4; v. Mülverstedt II,
296—8, No643— 4). Mair^, Hugo et Eustachius de, a. 1217 in
procinctu itineris Hierosolymitani constitutus memoratur (Les tables
deFonteneau 190). Malabaida, gensde(T.). Malamort, A.de(T.).
Malavilla, Steph. de(supra75). M al d in arius,Raynaldinus, Bo-
noniensis, a. 1219 (supra 68). Malinguen, Guillaume de, a. 1218
(Roger 232). Malmineyo (Malemains, Malminoux?), Hugo de
(supra66). Malocastello,Eaymundusde,a.l221 (supra74). Malo
Leone (Mauldon), Savaricus de, a. 1218 peregrinaturus varias
Chartas concedit (Arch. histor. de Poitou, Poitiers 1877, VI, 31 — 2,
No 27; Cartul. de Tabbaye de Talmond, Paris 1873, 320 — 3,
No442— 4; 324— 6, No 446; cf.No440— 1, 445, 447,449—51,
453); medio Sept. 1219 Damiatam venit (Oliv. 1413; SS.; T.;
cf. Gal6ries histor. de Versailles VIA, No 174; Armorial I, 443;
Blancmesnil 484; Bist. litt, de la France XVIH, 673 — 81). Four-
mont, L'ouest aux croisades I, 208 dicit: „c'ötait un höros in-
comparable et de ses beaus faits d'armes ferait-on un livre"
(ibidem varia, quae vitam militis nostri attinent; cf. supra 10).
Malpigli, Tebalduccio, Bononiensis (Ghirardacci 1, 12 1). Malta,
comes Henricus de, ammiratus classis, quam Fridericus Damiatam
misit (T.; W. I, 85, 98, 100, 104, 143, 151, 155—6, 159,
204, 206, 242, 549). Mamesgart, Hem-icus de (supra 60).
Manfredus, clericus S. Martini Bononiensis (supra 72). Man-
tuani cives (Levi 22, No 23). Mantuanus episcopus Henricus
post festum S. Crucis a. 1218 Damiatam venit (Oliv. 1405; T.),
in urbe Accon litem interS , archiepiscopum Tyrensem, et ecclesiam
— 111 —
S. Marci Venetorum dijudicat (Venetia, Arch. di stato. miscell. atti
diplom. B. 3% No 85: 8 Dec. 1218), a. 1220 ab mense Maji
chartis vocatur (BF. 1132; cf. Levi s. v.), Marceto (Merzig),
Petrus de, et Fridericus de Ponte (Brücke), crucesignati c. 1217
a Trevirensi archiepiscopo Theoderico XL et CXX talenta Trevi-
rensia mutuo acceperunt (Beyer, Mittelrhein. Urkundenbuch III, 215,
No 261; Görz II, 369, No 1349); Fridericus rediit a. 1220
(Grörz II, 407, No 1499). Marchiae (la Marche) comes Hugo
11 Aug. 1219 in castris Damiatinis obiit (T.). Maria, gens de
(T.). St. Maria (Normannia), Colardus de (supra 67; Blanc-
mesnil 489). Marinus, Bononiensis (supra 73). Marolio
(Mareuil), ßadulfus de (supra 65; Blancmesnil 439), W. de,
crucesignatus vocatur epistola Honorii 11 Aug. 1218 (Pr. 1576).
Marsilius (supra 75). St. Martialis abbas (T.). St. Mar-
tin, Jean de, a. 1219 (Roger 232). St. Martini abbas (T. ;
supra 24). M a s 8 a r i i s, gens de (T.). Masse reolis, Bertrandus
de, a. 1221 (supra 74 — 5). Masuch, procurator (supra 69). Ma-
trone, Petrus de (supra 60). Matthani, Guillelmus (supra 68).
Maul de (Maulde, Nord), Eobertus de (Armorial 11, 233; Roger
231 ; Blancmesnil 441, 484; supra63). Maurinus,physicus, a. 1221
(supra 74), Mayenne, Juhel 11. de, belle Damiatino interfuit
(Fourmont, L'ouest aux croisades III, 33). Mazzoli, Pietro, Al-
berto, Bononiensis (Ghirardacci I, 121 ). Medicus, ügo, Luccanus
(supra 70, 72). Mediolanenses crucesignati (Levi 19, No 17).
Mediolanensis archiepiscopus Henricus in partibus ultramarinis
constitutus memoratur epistola Honorii HI. 10 Aug. 1220 (Pr.
2609; cf.T.; supra 70 — 1). Megliocinis,Jacomus de, Bononiensis
(supra 73). Mehulio, Henricus de (supra 68; Roger 231).
Meldensis ecclesiae canceUarius in peregrinatione constitutus
memoratur epistola Honorii III. 27 Nov. 1218 (Pr. 1703). Melli-
censis abbas Hademarus cum Leopolde, duce Austriae, profectus
7 Nov. 1217 obiisse dicitur (Pez, SS. rerum Austr. I, 237, 310; sed
conferasKeiblinger, Gesch. d. Benedictiner- Abtei Melk, 1868,1, 309 — 1 1).
Meloduno(Melun), Guido de (supra 68; cf. Roger 323). Memisius,
Bernardus (supra 60). S t. M e m o r i o, Henricus de, Jun. 1218 Charta
Hervei, episcopi Trecensis, peregrinaturus vocatur (Lalore, Cartulaire
— 112 —
da dioeJm deTroyesM, 307, No 257; cf. ibid. VI, 172 — 4, No 170).
Menabui^ Passavanti^ crucesignatus memoratnr Charta Luccani
epi8(X)pi 28 Dec. 1221 (Lucca, Arch. capit. A + 1 foL 138).
Mendorp (Meindorp in territorio Bergensi), Elger etGodofridus
de, a. 1218 (snpra f>2). Menratus, Archembaldus (snpra 69).
Mcraniae dux Otto a. 1215 crucesignatus (Beitr. I, 4; v. Oefele,
0(jsch. d. Grafen v. Andechs loo) post Augustum a. 1217 Acconem
transvectus (Oliv. 1397; P. 5622; v. Oefele 100, 179 — 80), sed
ante Jan. 1218 reversus est (v. Oefele 180; VerhandL d. histor.
Voreins für Nieder-Bayem 1865, XI, 75; BF. 922; W. I, 5l).
Albertus, archiepiscopus Magdaburgensis, 28 Sept. 1220, se ab
eodera caput S. Mauricii Constantinopoli asportatum recepisse,
confirmat (v. Mulverstedt, Reg. arch. Magdab. 11, 276 — 7, No 598).
Merceio (Mercy, Mercey), Gobertus de (supra 69; Lavoix 13).
Merloto (Melle, Oise), Drogode, crucesignatus vocatur epistola
Honorii (P. 5325) et variis documentis a. 1216 (Quantin, Rec de
piftcos, Auxerro-Paris 1873, 80—1, No 177), 1218 (ibid. 89,
Nol98), 1219 (ibid. 96— 7, No 216, 220; LayottosI, No 1377— 8),
sed dorai remansisse videtur. Merode (prope oppidum Juliacum),
Balduinus de (supra 64; Armorial II, 237; Roger 231, 327;
nian(5niosniI 442, 484). Merxadrus, BarceUus et Bonbaronus
de, Bononieiises (supra 68). Mettensis subdiaconus P. cruce-
signatus vocatur epistola Honorii 15 Maj. 1218 (Pr. 1327).
Mezocorno, Bastarde, Bononiensis (Ghirardaccil, I2l). Michel-
w in neu den, Bertholdus de, cognomine Briesselob ultra mare
profocturus a. 1218 St. Petro Augiensi jura quaedam resignat
(Zeitschr. fiir d. Gesch. d. Oberrheins XXIX, 75). Migeio (Miege),
Uuillelmus de, c. 1218 trans mare iturus fratribus S. Mariani
XVI solidos annuales concedit (Quantin 88, No 196) et Charta
Ouillelmi, episoopi Autissiodorensis, peregrinaturus memoratur
(Auxorns Arch. de TVonne, H. 135). Mileio (Milly), Guillelmus
de (supra 65; Blanomesnil 439; cf. Revue nobil. 1879, 5 — 6);
Hlancmesnil 4t>4 voeat: Nicolaum de MaiUy. Miletus, frater
Theobaldi de Pruvino, Charta a. 1220 crucesignatus vocatur
(Auxerns Arch. de TYonne H. 913). Miresdorf (Meiersdorf),
Oonradus de, crueesignatus ? (supra 57). Mirkelin, Henricus,
— 113 —
ultra mare profecturus ecclesiae S. Castorfs Confluentinae c. 1216
chartam concedit (Beyer, Mittelrhein, ürkundenb. II, 308, No269;
Grörz n, 34 1 , Nol 24 2). M i s n a c 0, Bochardus de, Charta Philippi,
curiae Senonensis oflBcialis, a. 1217 InTerramSanctam profecturus
vocatur (Auxerre, Arch. de ITonneH. 135 ; Quantin 90 — 1, No201).
Molis, Nicolaus de (T.). Monachus, Gotfridus (supra 64).
Monasterienses clerici W. et E. a. 1221 ex Oriente epistolam
fabulis plenam de rege David domum scribunt (Neues Archiv n,
612 — 3). Monasteriensis episcopus Otto I. a. 1217 Hiero-
solyma iturus chartam edit (Cod. diplom. Guestph. III, 55, No 108)
et 6Mart. 1218 ante Caesar eam moritur (Oliv. 1400; Cod. diplom.
Gruestph. III, 63, Nol22; Ficker, Geschichtsquellen d. Bisth. Münster I,
29; SS.). Monmor (Mont Maur, Montmort?), Galterus de
(supra 60). Montagnano, gens de (T.). Monte (Berg), comes
Adolfus rV. de, frater Engelberti, archiepiscopi Coloniensis, qui
jam a. 1211 cum Bonifacio milite in Terram Sanctam iturus erat
(Lacomblet, ürkundenb. II, 19, No 34) et a. 1215 denuo crucem
assumpsit (Beitr. I, 4; W.I, 32, 466 — 7), a. 1217 crucesignatus
vocatur (Lacomblet II, 36 — 7, No 66 — 7; Görz n, 364, No 1327).
Ante Damiatam „caput et judex Teutonicorum et Frisonum*
(Oliv. 1403; SS.; T.) 7 Aug. 1218 obiit (Lacomblet in Archiv für
d. Gesch. d. Niederrheins 1860, in, 111 — 2; cf. Archiv für d.
Gesch. Westfalens IE, 123); chartam 15 Jun. 1218 ab eodem
fratribus Theutonicis concessam videas supra 61 — 2. Monte,
crucesignati de (T.), Henricus de (T.), Siginus de (SS.). Monte-
belliardo, Odo de, testis chartamm transmarinarum a. 1217
(Strehlke 41, No 49—50; Paoü I, 253, No 212), 1219 (Atti
diplomatici No 279), 1220 (Strehlke 43—4, No 53), 1221 (ibid.
45, No 55), 1222 (ibid. 45 — 6, No 56 — 7), cum rege Johanne
ante Damiatam eminuit (Eracles 333 — 4) et a. 1222 in Terra
Sancta constabularii officio fungens remansit (Eracles 355; cf.
Eevue d'Alsace 1875, 370 — l). Monteferrato crucesignati de
(Levi 128, No 105). Monteferrato, marchio Guillelmus II.
de, plurimis epistolis Honorii crucesignatus vocatur ut: 7 Jun.
1221 (Levi 133—4, No 106), 20 Juni 1221 (Mon. Germ. Ep. I,
122—3, No 76; Pr. 3478), 2 et 11 Aug., 30 Dec. (Levi 140— 1,
B ö h r i c h t , Stadien. 8
— 114 —
No 113; 152—3, No 134; cf. 10—1, No 8; 101, No 77; 128,
132, No 105), 28 Maj. 1222 (Ann. VI reg. lü lib. VI ep. 397
fol. 242^, ubi H. XV miUia marcarum Guillelmo promittit, si infra
tres annos in Terram Sanctam ire velit), 13 Maj. 1223 (Ann. VII
reg. IV lib. VII ep. 147 fol. 4P, ubi marchioni mandat, ut ad
defensionem regni Thessalonicensis jure hereditario pertinentis se
accingat, et cmce signatis et signandis terminnm a festo S. Johannis
proximo ad duos annos indulget, ut ad Terrae Sanctae succursum iter
arripiant ita tarnen, ut votum suum in ipso termino exsequantur, con-
cessa peccatorum venia, si interim fuerint ab hac luce vocati
— quod iisdem fere verbis W. a Cortiniaco promittitur Ann. VII
reg. IV lib. VH ep. 149 fol. 41^), 14 Maj. 1223 (ibid. ep. 150
fol. 42^, ubi Hon. episcopo Auxitano mandat, ut indulgentiam factam
crucesignatis cum marchione Graeciam intraturis in provincia sua
publicet; cf. Winkelmann, Acta inedita I, 485, No 605), 22 Jan.
1224 (Ann. VIII reg. IV lib. VUI ep. 247 fol. 151^ ubi cum
sociis suis Komaniam aditurus in protectionem Sedis Apostolicae reci-
pitur), 7 Febr. 1224 (ibid. ep. 248 fol. 151^ ubiHonorius archiepis-
copum Januensem monet, ut sociis marchionis indulgentias concedat
et subditos suos ad transeundum cum marchione inducat), 7 Febr.
1224 (ibid. ep. 249 fol. 152^ ubi imperatori Constantinopolitano
nuntiat, marchionem mox venturum esse, eumque hortatur, ut adventum
ejus exspectet), 8 Febr. 1224 (ibid. ep. 250 fol. 15 2^ ubi pactionem
inter marchionem et comitem Alemannum confirmat, secundum quam
C feuda militaria vel mille marcas argenti ei dare se obligarit in
partibus Komaniae pro duabus navibus et totidem galeis), 8 Febr.
1224 (ibid. ep. 151 fol. 153^ ubi G. de Villa Harduini, principi Achajae,
nuntiat succursum marchionis eumque hortatur, ut interim defensioni
regni Thessalonicensis intendat), 25 Febr. 1224 (ibid. ep. 288 — 91
fol. 163^ ubi H. priori et conventui S. Johannis in Monte Bononieusibus,
de Locedio, Columba, S. Proculi et Stephani Bononiensis abbatibus
mandat, ut pecuniam ab electo Norwicensi et camerario pontificis
acceptam per manus episcopi Mutinensis marchioni assignent), 22 Nov.
1224 (Ann. IX lib. IX reg. V ep. 70 fol. 14', ubi Hon. marchioni
Nicolaum, episcopum Beginum, S. A. legatum commendat) 28 Nov.
1224 (ibid. ep. 83 fol. 16^; Potthast 7321, ubi H. omnes christianos
— 115 —
graecos et latinos monot, nt marchionem adjuvent, qai ad firmandam
statom Latinoram in imperio Romanorum apud Brandisiom moratm*
instant! Martio transfretaturus), 5 Dec. 1224 (ibid. ep. 85 fol. 17^,
ubi 0. de Eocca, domino Athenarum, domino Negropontis et principi
Acbajae mandatnr, nt imperatori Constantinopolitano et marchioni suc-
cnrrant), 18 Febr. 1225 (ibid. ep. 295 fol. 53^, ubi archiepiscopi
episcopi etc. Bomaniae monentur, ne animo excidant de expugnato
Thessalonicensi regno). Cf. de nostro G. W. I, 151 — 2, 165, 175,
194, 196, 198, 228; Hopf, Griechenland (Ersch u. Gruber, Ency-
clop.LXXXV), 250. MonteSilicis, Grimaldus de, crucesignatus
vocatur epistolis Innocentii III. (P. 4896, 4898). Montfiquet,
Hugo de, a. 1219 (Roger 232). Montfort, comes Hugol. de, a. 1217
crucesignatum se vocat (v. Hormayr, Die Bayern im Morgenlande
49), sed 18 Sept. 1218 domi est (BF. 951; cf. Kaiser, Gesch. d.
Fürstenthums Lichtenstein, Chur 1847, 103; v. Vanotti, D. Grafen
V. Montfort, 1845, 36), Simon de, cum Herveo Virsionis Da-
miatam transfretat a. 1218 (Chron. Virz. in Bouquet XVIII, 247).
Montibus, Heribertus de (T.). Montisfortis, Hugo (supra59).
Montolieu (Montolieu, Aude), Martinus de (supra 59). Monto-
sul (Montoriol, Montazels, Montazeau?), Petrus de (supra 60).
Mo r er ins, Bernardus (supra 59). Moric, ßadulfus de, ad
partes transmarinas profecturus Templo a. 1217 quinque solidos
annuales concedit (Archives dePoitou, II, 196, No 46). Morogia
(Moroges, Saone-Loire ?) Johannes de (supra 60). Morvanus,
vicecomes (T.; cf. supra Leon). Mosen, Ditericus de,
„iturus in expeditionem cum domino suo duce Bavariae* char-
tam edit (Mon. Boic. IX, 482). Most, Godofredus, Pisauus
fortissimus (Eracl. 333 — 4), a. 1221 pacis componendae causa
soldanum adit (ibid. 351 ). Mostaert, gens de (T.). Mostar,
turcimannus, cujus auxilio rex Johannes de pace componenda
utitur (Eracles 339). Mosteies, E. de, „terram sanctam petens
jam navigans per mure** a. 1218 abbatiae Pontis Otranni plura
bona concedit (Morice, Preuves ä. l'histoire de Bretagne I, 827;
Lobineau II, 336; cf. Fourmont, L'ouest aux croisades II, 130 — l).
Munsarino, Bononiensis (supra 73). Munsi de Axenellis,
Albertus, Bononiensis (supra 58). Murat, Archembaldus de, a.
8*
— 116 —
1218 (Roger 232). Murberg (prope Eadkersbiirg), Gundakeriis
et XJlricus de, a. 1218 (supra 63). Murekke (Mureck prope
Leibnitz), Eeinprecht de, a. 1218 (supra 57, 59, 63). Musso-
lini, Micheluccio, Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Mutinenses
crucesignati (T.; Levi 22 — 3, No 25).
Nachreta, Engerannus de, a. 1221 (Levi 129, No 105).
Namucensis comes Henricus a. 1217 in Terram Sanctam ivisse
narratur (T.; Seibertz, Quellen II, 189). Nantolio (Nanteuil,
Oise), Andreas de, 29 Aug. 1219 proelio capitur (SS.; T.; Ep.
Jacobi V — VII; cf. Dachesne, Histoire de la maison de Chastillon I,
614; Tillemont, Vie de St. Louis II, 80 seqq.), Gobert de (T.),
Philippe de, a. 1218 (Roger 232). Napes, Gautier de, a. 1218
(Roger 232). Nassovia, comes Gebhardus IL de, in belle
Damiatino versatus fuisse dicitur (Seibertz, Quellen II, 189; Vogel,
Beschreibung d. Herzogthums Nassau 207; T.). Navarra, Philippus
de (T.). Neduchel (Nddonchel, Pas de Calais), Bartholomaeus
de (Armorial n, 232; Blancmesnil 445, 486; Roger 325; supra 63).
Negri, Amadeo (Ghirardacci I, l2l). Nehusa (Neuss), Hen-
ricus de (T.). Neuenbürg, comites Mangoldus et Wolfraudus
de, in obitu fratris Eberardi in Salem tumulati medietatem curtis
cujusdam contulerunt, qui, cum Manegoldus iter transmarinum
agens per Salem transivisset, reliquam medietatem eidem mo-
nasterio donaverunt (Wirtemb. Urkundenb. III, 103, No 631; v.
Weech, Cod. Salemit. L 152; W.I, 51). Nereford, Eobertus de
(T.). Neuchini (Heuchini), Balduinus (supra 57; Blancmesnil
438). Neville, Godofredus, senescalcus Pictaviae et Vasconiae,
a. 1219 se transfretaturum esse poUicetur (Shirley I, 30, No 24).
New Kerke, Henricus de (Armorial II, 237; Blancmesnil 438;
supra 64). Nicolaus, dux puerorum a. 1212 profectorum, in
belle Damiatino versatus esse nuntiatur (Ann. Admunt. 592; Ann.
Scheftlar. 338 ; Ann. Ebersh. 450 ; cf.Beitr. II, 230 — 2). Nicolaus
Niclasson c. 1218 transmare profecturus chartam edit (Diplomat.
Ama-Magnaean., Havniae 1786, 113 — 5), quam Waldemarus II.
c. 1230 confirmat (ibid. 115 — 6; Riant, Exp6ditions317). Nicosia,
archiepiscopus Eustorgius de, a. 1217 concüio principum Acconensi
interest (Eracles 322 — 3, 397), cum rege Johanne Damiatam
— 117 —
proficiscitur (Oliv. 1402; cf.Paolil, 114—5, No 108; T.; sopra 26;
Archives de rOrient latin ü, 214 — 29). Niger, Embriacus (T.).
Niort (Siort), Amelin de, And^vensis, de pace agenda ad
soldanum mittitur (Eracles 339). Nitperch (Neuberg prope
Hartberg), Gotschalcus de, a. 1218 (supra 63). Nivellensis
presbyter G. (sopra 66). Nivernensis comes Herveus cruce-
signatus plurimis epistolisHonoriivocatur (T.SS. et Pr. 2119), testa-
mentum suum Januae cum uxore condit (Martine, Tliesanr.I, 867;
Br6quignyV, 98; Quantin, Recueii95 — 6, No 215; supra 66), mense
Octob. 1218Damiatam venit et inde medioAug. reversus 2lJun.
1222 obüt. Cf. Challe et Quantin, M^noi. concemant Thist. civile
et eccWsiast. d'Auxerre 1855, HI, 155 — 67 ; Renö de Lespinasse,
Hervd de Donzy, comte de Nevers, Nevers 1868, 8®; Henri de
Flamare, La cinquieme croisade et les cheval. Teut. en Niyemais,
Nevers 1886, 8^ Noe, Area (T.). Noef, H. (sopra 60). Noerio
(Noyer?), Arnaldus de (supra 68). Nore, Balduinus de, testis
chartaeNicosiensis (Paolil, 112 — 3, Nol06). Novarienses cives
a. 1221 (Levi 24, No 27). Novellus, Andreas, Astensis (T.),
Matthaeus (cf. Corrigia). Noviomago, magister Thomas de
(T.). Novo Castro, Guillelmus de (supra 59; Eoger233). Num-
burgo-Citicensis episcopus Engelhardus a. 1217 in urbe
Accon moratur (Oliv. 1397); Lepsius, Die Bischöfe V.Naumburg I,
66 — 7 dicit, eundem post 9 Octob. 1217 profectum esse et primis
mensibus a. 1218 rediisse. Ejus vices gerendas susceperat Conradus
abbas (Nebe inZeiischr. d. Harz-Vereins 1880, 223). Nussienses
(T.; cf. Nehusa).
Oberndorf (prope Judenburg), Henricus de, a. 1221
(supra 74); rediit (v. Zahn, H, 261, No 176). Odonel, filius
"W. de Albineto (T.). Oettingen, comes Ludovicus de (T.).
Okkenheim (üexheim in Eiflia), Henricus de, a. 1218 (supra 64).
Oliverius, filius regis Johannis (Kymer, Foedera lA, 124; Kog.
de Wendower IV, 44; T.). Oliverius, scholasticus Coloniensis,
qui toti quinto beUo sacro interfuit (SS.; T.; Ep. Jacobi HI, IV),
cujus chronicon et historiam Damiatinam Dr. H. Hoogeweg, epistolas
B. Köhricht edet, a quibus in praefatione de ejusdem vita et scriptis
agetur; ceterum cf. Brdholles IIB, 504, Not.; BF. 1571«^; de
— 118 —
Hoop, Studien en Bijdragenll, 27—57, 87—90. Oliverius (1434)
se ipsum vocare videtur verbis : »quidam de minoribus, qui vidit
et audivit haec et rudi stilo sed veraci descripsit*. Ollier es (Pro-
vence), G^rard d', a. 1218 (Roger 232). Orglandiis (Orglandes,
Manche), Fulco de (supra 67 ; cf. Gal6ries histor. de Versailles VIB, 231 ;
Blancmesnil 445 — 6, 486). Orlandinus, Luccanus (T.). Orten-
berg, comes Henricus de, Austriae ducem Leopoldum inTerram
Sanctam comitatus fuisse videtur (Huschberg, Gesch. d. Grafen von
Ortenberg 1826, 136; cf. BF. 909, 956—7). Ortric, Santius,
a. 1221 (supra 74). Osop, Almericus de, ejusque filius Coco
(supra 58). Ostexanus, presbyter Bononiensis, a. 1220
(supra 73). Ostricourt (Bourgogne), Gaufridus de (supra 6 o);
miles in Lalore VI, 93, No 83 ad ann. 1236 citatus noster esse
videtur; de Ostricourt cf. Layettes I, 564*; Bröquigny V, 191,
200. Othone, Othonelli, Bononiensis (Ghirardaccil, 121). Otto-
vini, Gerardo, Bononiensis (ibid.).
P., nepos Germundi de Forgis, a. 1218 testis chartae Acco-
nensis (Archives de Poitou I, 89). Pachi sive Pochi, B^bertus
de (SS.). Palagio, Guido de, Senensis (T.; Maconi, Raccolta di
docum. storic, Livomo 1876, I, cap. ll); Chron. Senense (inSenensi
bibl. public. A.VI, 16, s. XV— XVI) refert, nostrum cumDCCC mi-
litibus in Terram Sanctam profectum fuisse. Palsaveno, Jacobus,
Astensis (T.). Palude, Jacobus de, a. 1221 (Levi 130, No 105).
Panzano, Ubertus de, a. 1221 (ibid. 129, Noios). Parisiensis
episcopus Petrus cum Eoberto de Curcon in castra christianorum venit
et 14 Dec. 1219 mortuus est (T.; Dubois, Eist. eccl. Paris. 11, 265;
Franklin, Abbay e de St. Victor, 1865,12; Cartul. de T^glise d. N. Dame V,
199; Jaunay, Les evöques et arch. de Paris, 136; cf. supra 68). Pas de
fer, H. (supra6o). Patavinus episcopus Ulricus 11., qui a. 1215
crucem assumpserat (Beitr. I, 4) cum Ludovico, duce Bavariae, Da-
miatam a. 1221 venit et in reditu 30 Oct. 1221 obiit (T. ; W.I, 596).
Peicols,P. de (supra 74). P e 1 a g i u s, episcopus Albanensis, qui in
Graecia superbum atque insolentem se habuerat (Harter, Innnoc. HI,
n, 547 — 8), ab Honorio legati officium accepit epistolis 18Maj. et
12Jun.l218 (P. 5810; Pr. 1350, 1433; cf.P.6198; Pr. 2338, 3500)
et Sept. 1218 Damiatam venit (SS. ; T.) ; epistolae ab eo ad Honorium
— 119 —
scriptae sed amissae mem orantur (Pr. 1699:24 Nov. 1 2 1 8 ; cf. supra 1 1 ).
Multis chronicis (T. XVIII ; cf. Kicher. Senon. in Mon. Genn. SS. XXV, 303)
et a poetis accusatur, quod christiani ipsius culpa cladem acceperunt
(Bist. litt, de la France XXIII, 414— 6 ; P. Meyer in Bibl. de Töcole d.
chartes 1877,51 6 — 7 ; Stengel, Codex manuscriptus Digby Halis 1871,86,
106 — 18; W. I, 157; cf. Jubinal, Rapport äM. le comte de Salvandy sur
une mission de Su^de, Paris 1838 et : Lettre ä M. le comte de Salvandy sur
quelques mss. de la Bibl. roy.de laHaye, 1846, 13, 65. Auetor carminis
nostri, quod inscribitur : Complainte de Jerusalem, esse videtur Buon de
St. Quentin (Gaston Paris in: RomaniaXIX, 294 — 7; cf. XVIIl, 140).
Pariter a. 1 250 legatus Odo pacem a Saracenis oblatamrespuendam censuit,
ut dicit Matthaeus Paris V, 143 : „sed huic pacis formae ex papae mandato,
quod eum animaverat (cf. Mon. Germ. Ep. I, 112, No 1 59 ; Oliver. 1434),
si forte hanc Offerent Sarraceni, rebellis erat et frontose contradixit**). Pe-
lagius 25 Nov. 1218 Henrico, episcopo Mantuano, discordiam inter
archiepiscopum Tyrensem et Venetorum ecclesiam S. Marci Tyrensem
exortanoi tradidit disceptandam (M6m. d. antiq. de France XLVIII, 1887,
54 — 5); Chartas edidit: 16Maj. 1221 in insulaCypri (de MasLatrie,
Bist, de nie de Chypre III, 612 Not.; cf. 612—4), Majol221 (Paolil,
104 — 5, No 108 ; cf. 116—7, No 109), in urbe Accon: 15 Octob. 1221
(ibid. 113, Noi07), ubi exconoimunicatione Bohemundum, comitem
Tripolitanum, innodavit (Delaville leKoulx 168; Pr. 681; P. 7524*;
Mon. Germ. Ep.I, 213, No29l), 15 Maj. 1222 (de MasLatrie IE,
617), Tyri: 10 Jun. 1222 (Januae, Archiv. Jan. mazzo HI, tratt.
polit. pergam. 45, cant. ll), Pamagustae: 14 Sept 1222 (de Mas
Latrie HI, 619 — 22), ubi statum Cypri ecclesiasticum reformavit
(P. 5873; de Mas Latrie I, 123, 209 seqq., 380 seqq.); cf. epistolam
Honorii: 21 Jan. 1223 (Reg. Vatic. Ann. Vü reg. IV Mb. VH ep.
154 foL 43^ ubi adest epistola Pelagii: 14 Sept. 1222). Paulo
ante Pridericus IL Pelagium, regem Johannem, magistrum Hospitalis
et patriarcham 4 galeis de urbe Accon arcessi jusserat (Oliv.
1450), quos idem sub finem Octob. 1222 Brundisium appulsos
visitavit (BF. 1409*); curia vero ad 11 diem Nov. indicta Vero-
nensis dilata est (BF. 1409^; cf. W.I, 179, 195). Pene, Petrus,
(supra 59). Penna, Guillelmus, Luccanus, Charta 26 Jun. 1220
crucesignatus vocatur (Lucca, Archiv, di stato, pergam. di S. Ponziano).
— 120 —
Pernis (Roger 233: Fernes), Gaufiidus (supra 68). Petragori-
ce nsis abbas S. Frontonis in subsidium Terrae Sanctae profectus
memoratur epistola Honorii DI. 2 Nov. 1217 (Pr. 854), comes
Archembaldus in bello Damiatino versatus fiiisse putatur (Pörigueux
et les dem demiers comtes de P. 6d. Desalles, Paris 1847, ll), epis-
copus Banulfas (T.). Petrus, physicus, a. 1 2 2 1 (supra 74). Petrus
Uberti (supra 73). Pfarr (Maria-Pfarr), Conradus de, ministerialis
ecclesiae Salzburgensis cathedralis eidem ultra mare peregrina-
turus plura bona donat (v. Meiller, Reg. archiep. Salisburg. 213,
No 188) et in peregrinatione obiisse videtur (ibid. 528, Not. 78).
Ph. archiepiscopus peregrinaturus vocatur (T.). Piantavigne,
Osteano de, Bononiensis (supra 73). Picio, Aldobrandini de,
Bononiensis (Levi 130, No 105). Pie, Gilino de, Bononiensis
(Ghirardacci I, 120). Pigi, Guido de (T.). Pigli, Federigo de
(T.). Pingin, Andricus comes de (T.). Pino, Diatacorra d' Al-
bertino dal, Bononiensis (supra 73). Pisani (Eracles 337; Oli-
verius 1411 — 2; SS.; T.). Piacentini milites a. 1221 (Levi
109 — 10, No85; 130, No 105). P 1 a g e (Plaien), comes Luitoldus
de, a. 1218 (T.; Blätter f.Landesk. von Nieder-Oesterreich 1877, 148;
1878, I53;supra63). Planceio(Plancy, Aube),Pliilippusde, chartis
Mart. et Jun. 1218 ultra mare iturus memoratur (Lalore, Cartul. V,
146 — 7, No 144; VI, 169 — 70, No 166), in inscriptione epistolae
principum vocatur (supra 46), proelio capitur (Eracles 34 1) et
anno 1221 redit (Layettes I, 515, No 1442; cf. 541, No 1515).
Plastello,T. (Ghirardacci 1, 120). Platea, gensde(T.). Pneuma,
S. de, crucesignatus ? (supra 58). Podiobonizi crucesignati ab
Honorio 8 Febr. 1218 in protectionem suscipiuntur (G. Müller 92,
No 60; Pr. 1072). Poliosis, gens de, Astensis (T.). Pomme-
raniae dux Casimirus n. et princeps Bartholomaeus in quinto bello
sacro versati et mortui fuisse putantur (Klempin, Pommersch.
Urkundenb. 11, 148, No 202; cf. T.). Pontchäteau, Udo de
(Fourmont 11, 47; Moreri, Preuves I, 833). Ponte, Ende de,
peregrinaturus a. 1218 S. Mariae et fratribus Albae Coronae do-
nationem concedit (Morice, Preuves ä Tliist. de Bretagne I, 838),
Fridericus de (supra s. v. Marceto), Eeginaldus de, in partes
transmarinas iturus memoratur Maj. 1219 (Rymer, Foedera JA,
— 121 —
78 ; P. 6080), pugna 29 Aug. 1219 fortissimum se praebet (Oliv. 1412)
et Sept. 1220 Charta Galeranni, episcopi de Eupella, domum reversus
memoratur (Shirley I, 147). Pontis,Petrusde(supra60). Pontis-
villa (Pont la Ville), Kobertus de (supra67). Pontius, fr. Hosp.
(supra74). Populo, nobiles de (T.). Potendorf, E. de, crucesig-
natus? (supra57 — 8). Porcellus, W. (supraGO). Poy, P. de, a.
1217 cnicesignatus vocatur (Mehul, Cartul. 1857, I, 89; cf. Gallia
Christ. VI, 982). Praellis, Aymo de, profecturus vocatur a. 1224
(Vachez, Les familles chevaleresquos du Lyonnais, Forez et Beaujolais
aux croisades, Lyon 1875, (117 — 8, No 4). Pratellis (Prtfaux?),
Eobertus de (supra 67). P r o s e i o (Proussy, Calvados ; Pressy, Precy,
Precey?), Guillelmusde (supra65; Blancmesnil(439). Provinci a,
Bertrandus de, a. 1221 (supra 74). Provinciales (Eracles 337;
SS.; T.). Prunne, Henricus de, cnicesignatus? (supra 57).
Quatrebarbes, Fnlco de, crucesignatum se vocat Charta
a. 1218 (Armorial II, 228 ; Blancmosnil 458, 488 ; Fourmont I,
205; in, 37 — 8; Roger 381). Quesneto (Eoger: Quesnel),
Eobertus de (supra 61; R. des Quesnes in Revue nobil. 1879, 164:
1211). Quinqueecclesiensis episcopus Calanus a. 1219
epistola Honorii cnicesignatus vocatur (P. 5970).
K., capellanus Andreae, regis Hungariae (P. 6817). Eab-
leianis, gens de (T.). Eaderei, Henricus de, miles cognomine
E. peregrinaturus a. 1217 memoratur (Acta S. Petri Augiens. in
Zeitschr. far d. Gesch. d. Oberrheins XXEX, 7 1 ). E a d i c e, Enrigetto de,
Bononiensis (Ghirardacci I, l2l). Eainerius, a. 1221 (supra 74).
E a i n i, Bastiane, Bononiensis (Ghirardacci 1, 12l). Eameruco (Ea-
menipt, Aube), Erardus de (supra 60; cf. Eracles 319), num illeEr-
hardus Brennensis ? Eamisaltus, 6. (supra59). Eamnisaltus,
G. (supra 60). Eamsberg (PfuUendorf), Eudolfus de, c. 1221 ab
ülrico, praeposito S. Petri Augiensis, XX marcas puri argenti mutuo
accepisse confirmat (Acta S. Petri Aug. in Zeitschr. fär d. Gesch.
d. Oberrheins XXIX, 72 — 3). Eapperswyl, comes Eudolfus de,
llJun. 1217 crucesignatum se vocat (Herrgott, Codex probationum
m Genealog. Austr. II, 233, No 272; cf. J. v. Arx, Gesch. d. Stifts
St. Galleu I, 301; Anzeig, für Schweiz. Geschichte 1884, XV, No4,
293 seqq.). Easpis, gens Astensis (T.). Eassons, abbas Hen-
- 122 —
ricus de (supra 59). Eastellis, Eusebius de (T.). Batis-
bonenensis praepositus Otto cum duce Ludovico Bavariae a.
1221 Damiatara profectus (v. Meiller, Reg. arch. Salzburg. 535,
No 97 ; Böhmer, Mon. Wittelbac. 9 — lo) et domum reversus (Cont.
Garst, in Mon. Germ. SS. IX, 595) ab archiepiscopo Eberardo ü.
Salzburgensi captus (v. Meiller 218, No 257), a. 1223 liberatus
est (ibid. 537, No 105; cf. W. I, 536). Raute, Hartwicus de,
a. 1217 in Syriam profectus esse putatur (v. Hagen, Minnes. IV,
407). Ravennatenses crucesignati memorantur epistola Honorii
22 Maj. 1218 (P. 2602o). Regensberg, Leutoldus IV. de,
paulo post 1 Jun. 1217 ultra mare profectus 12 Nov. 1218 in
urbe Accon obiit (Mittheil. d. antiq. Gesellsch. für Zürich XIV, 44;
cf. Schweiz. Museum III, 777 — 812, 910 — 37; Neugart, Episcop.
Constant. IB, 188), ejusque mortis mentionem facit 6 Maj. 1219
Eberardus IL, archiepiscopus Salzburgensis (v. Meiller, Reg. arch.
Salzb. 221, No 223). Reginenses cives a. 1221 (Levi 22—3,
No 24). Reginensis episcopus Nicolaus in beUo Damiatino
constitutus et medio anno 1220 reversus memoratur (Pr. 2575;
Mon. Germ. Ep. I, 88, No 124); cf. W. I, 34, 79, 148, 152, 172.
Reinerii Leodiensis sororis filius (T.). St. Remigio, N. de,
can. Senonensis, a. 1219 crucesignatus vocatur (Lalore II, 160,
Nol()0). Resson, H. de (supraGO). Reuenthal, Neithard de,
ducem Leopoldum in Syriam comitatus fuisse putatur (Haupt,
N. v. Reuenthal 1 08 ; Minnes. IV, 437 ; Schmolke, Potsdam (Progr.) 1875,
12; Keinz, D, Lieder N. v. R., Leipzig, Hirzel, 1889 et append. München
1889; 0. Puschmann, D. Lieder N. V.R., Strassburg (Progr.) 1889,
39 pp., 4^). Rhemensis archiepiscopus Albericus crucesignatus
vocatur variis Honorii III. epistolis: 17 Jul. et 16 Sept. 1217
(P. 5581 ; Pr. 787), 5 Jan. et 27 Apr. 1218 (P. 5657; Pr. 1257),
9 Jan. 1219 (Pr. 1795), sed 9 cäL Jan. 1218 mortuus est (Necrolog.
Khom. in Arohives administr. de la ville de Rheims IB, 508 — 9,
No 76; Marlot, Metropol. Rem. histor. H, 90; T.). Rhenani
l^SS.: T.). Rigaldus, Carolus (supraSS; Roger 233). Riosto,
Aldobr. de (supra 73). Ripensis acolvtus memoratur epistola
Honorii IIL 25 Sept, 1220 (P. 6364), qui manu sua quinque
Saraeeuos oceidit Riperia (Riviere), Droco de (snpra 67);
— 123 —
Delisle, Catal. 504, No 746 ad ann. 1202 memorat: Droco de
Eiperia. Eitius, Andreas, Astensis (T.). Eobertus, filius
Walten (T.; Bog. de Wendower IV, 44). Eocaforti, Geraldus
de, a. 1221 (supra 74). Eoceio (Roger 233: Eocö), Petrus de
(supra 66). Eoch, gens de (T.). Eoche, Theobaldus de, in
castris Damiatinis domui S. Lazari de Jerusalem arpentum de
"bosco concedit, quam donationem Johamies de Aleia, dominus
principalis, ratam habet et approbat (d'Hozier, Ann. de la France
reg. m, part. 1; G6n6al. d'Aluye, fol. 30^ art. 3; Br6quignyV, 131).
IRochederrain (la Eoche Derrien, C6tes du Nord), Odo de,
a Godofredo, vicecomite deEohan, a. 1218 in partes Hierosolymi-
tanas profecturus DC libras mutuo accepit (Goslin de Bourgogne
et A. de Barth61emy, Anciens 6v6ch6s de Bretagne, Paris 1864, IV,
71, No 45; Bousset, Corps diplom., suppl. lA, 78, 2; Lobineau,
Hist. de Bretagne, preuv. HI, 160; Morice, Preuves de Thist. de
Br6t. I, 837; Fourmont I, 204; 11, 131 — 2; Eoger 97—8).
Eodaldi, Nicolo (Ghirardacci I, I2l) Pietrobono (supra 58;
Gozzadini 453) Testa (Ghirardacci I, 121), Bononienses. Eode,
Girardus de (supra 63; Koger 233; Blancmesnil450, 480). Eode-
lano, Henricus de, Charta 7 Jun. 1220 in partibus ultramarinis
constitutus esse confirmatur (Arch. für österr. Geschichtsquellen 1859,
XXI, 190). Eoffono, Ottonellus de, Bononiensis (supra 67).
Kollandus, filius Simonis, Hierosolyma profectus memoratur
a. 1223 (Rot. claus. 1223, 553^). Eomagnani, gens de (T.).
K m a n i (SS. T.). Eomberch (Eainberg prope Vorau) , Wolf erus
de, a. 1218 (supra 63). Eomevilla (Eomilli, Eomilly?), Bal-
duinus de (supra 60). Eonay, Guido de, a. 1219, benefactor
Hospitalis S. Johannis (Paoli I, 290 — 1, No 12). Eonkeroles
(RonqueroUes, Pontoise), Odo de, in peregrinatione Hierosolymitana
constitutus vocatur charta Jun. 1220 ab ejusdem uxore (V. de
Beauvill6, Rec. de docum. in6dits concernant la Picardie III, 71,
Fo 64; Armorial 11, 243; Blancmesnil 450 — l). Eoorda, gens
de (T.). Eoseriis (la Eosiere, Eosieres), Guillelmus de (supra 60;
cf. Layettes I, 122^; d'Arbois de Jubainville IV, 316). Eota,
gens de (T.). Eotariis, gens de (T.). Eotarius, Odoninus
(T.). Eoteria (la Eothiere, Aube?), Erardus de (supra 67).
— 124 —
Rotheim, Reinerus de, a. 1218 (supra 64). Royville, Robert
de, a. 1219 (Roger 232). Rozus, Gerardus, Bononiensis (supra 72).
Rubels, gens de (T.), Lanfrancus de (T.). Rüdenburg, Her-
mannus de, a. 1217 crucesignatum se vocat (Seibertz, Urkundenb. I,
148, Nol48). Runkel, Sigfridus IL dominus de, peregrinaturus
ecclesiae de Seligenstadt quaedam jura coneedit (G. Lehmann, D.
Dynasten v. Westerburg, Wiesbaden 1860, 10, Not. l). Rupeforti,
Simon de (supra 66), Th. de, crucesignatus, ab Honorio III.
29 Mart. 1219 Hugoni, episcopo Leodiensi, commendatur (Pr.
1972). RupeGillebaldi (Roche Guillebaut), Guillelmus de,
April. 1218 duo castella impignorat (H. Br6holles, Tltres de la
maison de Bourbon, Paris 1867, 18, No 70). Rupella, Galeranus
de (T.). Ruppe, Minis de, a. 1221 testis chartae Acconensis
(supra 74). Ruppibus, Guillelmus de, senesealcus Andegavensis,
a. 1218 cruce assumpta assensu uxoris terras et possessiones suas
filiabus distribuit (Manage, Hist. de Sabl6 207; Bröquigny V, 110;
cf. 116); a. 1222 mortuus memoratur (Bröquigny V, 192). Rusche
(de Hescheide), Richwin de, a. 1221 (supra 62). Rustigani,
Cecco, Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Rustigniani, Gerardo
de, Bononiensis (supra 58; Grozzadini 462). Ruthenensis (Rodez),
comes Henricus de, 13 Jul. 1213 ab Roberto, St. Stephani in
Coelio monte cardinali, auctoritate concilii Claromontani (Paris,
Bibl. nat. Baluze 7, fol. 330 ex arch. Ruthen.) et 18 April. 1217
ab Honorio III. in protectionem Sedis Apostolicae susceptus (Baron
de Gaujal, Etudes histor. sur le ßouergne U, 94), Aug. 1219
Hierosolyma profecturus testamento de bonis suis disponit (d' Achery,
Spicileg.in, 593 — 4; Br6quignyV, 12l), cui in urbeAccon mori-
turus Octob. 1221 codicillum addit (Martine, Collect. I, 1168 — 72;
Gaujal U, 97 — 8; supra 74 — 5; T.). Ryminam, Amoldus de,
a. 1220 (supra 70).
Sabaldia, crucesignati de (Levi 128, No 105). Sabba-
tini, Monsino et Primirano, Bononienses (Ghirardacci I, 121).
Sacri Caesaris (Sancerre) comes GuiUelmus, Hierosolyma
profecturus Jan. 1216 Blancham, comitissam Campaniae, rogat,
ut custodiam castri sui Roberto de Cortiniaco quattuor annos
concedat (la Thaumassi^re, Assises de Jerusalem 251; Br^quigny V,
— 125 —
60; cf. d'Arbois de Jubainvillo IV, 102, 122) et a. 1218 pere-
grinaturus vocatur Charta Eustachiae uxoris (BröquigDy V, 108;
Quantin, ßec. de pi^ces 89, No 199) neque tarnen Terram Sanctam,
sed cum Petro de Curtiniaco imperium Constantinopolitanum
intravit. Sacro Monte (Heiligenberg), comes Bertholdus de,
a. 1219 et 1220 chartis crucesignatus vocatur (Fickler, Heiligen-
berg, Carlsruhe 1853, 123, 170; Codex Salemitanus I, 155; cf.
Oberrhein. Zeitschr. II, 83); cum Bavariae duce Ludovico a. 1221
Damiatam profectus esse videtur (BF. 1294, 1297, 1301, 1306 — 9 ;
cf. 1381). Sacy, Emericus de (T.). Saeven (Brixen), Leutoldus
de, a. 1221 (supra 74). Sains, Gaufredus de, a. 1220 (Cartu-
laire de Foigny 6d. Ed. de Barthölemy 1879, 40). Salem, abbas
Eberhardus de, fortasse quinto hello sacro interfuit (SS.). Sales,
Milo de (supra 60). Salimbeni, Rosa, Bononiensis (Ghirar-
dacci I, 121). Salis, de, a. 1221 (supra 74). Salmoncelli,
Guido (supra 72). Salpe, episcopus de (Ohv. 1405; T.). S.
Salvatore, Hugo de (supra 68). Salzburgensis archiepis-
copus Eberhardus II. in quinto hello sacro versatus fuisse falso
narratur (SS. T.), castellanus Conradus a. 1217 iter trans-
marinum arrepturus vocatur (Mon. Boic. II, 195; v. Meiller, Reg.
arch. Salzburg. 213, Not. 186 — 7); domum rediit (ibid. 221, Not.
221; cf. Mittheil. d. Vereins für Salzburger Landeskunde 1879,
25 — 6), praepositus Albertus 11. epistola 2 Dec. 1216 crucem
assumpturus vocatur (P. 25683; Pr. 137) et cum duce Leopolde
profectus, sed 10 Jun. 1219 mortuus est (v. Meiller 528, No 82 ;
ef. 531, No88; T.). S. Samsone, Guibertus de, a. 1219 crucem
ässumpsisse dicitur (Eevue nobil., histor. et biogr., Paris 1879,
XVI, 170). Sansedonii (T.). Sarcleyo (Koger 234: Siercelle),
Gaurardus (Roger 234: Galterius) de (supra 68). Saresberiensis
comes (SS.; T.; supra 43). Sarroponte (Saarbrücken), comes
Simon IL de (SS.; T.); rediit (W. I, 396—7). Sau vage, Eo-
bertus de (T.). Savary, Johannes de (supra 74; Blancmesnil
490). Savosia (Saveuse, Somme), GuiUehnus de (supra 65;
Amorial II, 240; Blancmesnil 439, 491). Saxolo, Thomas de,
a. 1221 (Levi 131, No 105). Saxones Transsylvani (SS.; T.).
Sayn, comes Henricus III. de, qui 1215 crucem assumpserat
— 120 —
(Beitr.I, 4), testis est chartae Damiatinae (GorzU, 385, Nol408;
cf. supra 64); a. 1220 domi versatur (ibid. 399, Nol463; W. I,
39). Scakerlunto, Richardus de (T.). Scalariis, Henricus de,
in peregrinatione mortuus vocatur 1221 (Roberts, Excerpta e rotulis
finium I, 69 — 70). Scalis (Roger 229: Escales), Geraldus de
(sapra 59). Scamnabechi, Bonifacius di, Bononiensis (Gozza-
dini478). Scarella, Bertonus et üco, Januenses (supra 62—3).
Scherve (Leichlingen) , Lambertus de, a. 1218 (supra 61).
Schonrode (Schönrath prope Aquisgranum), Henricus de, a.
1218 (supra 62). Schwerin, comes Henricus I. de, paulo
ante 25 Maj. 1220 profectus est (Mecklenb. Jahrbb. 1875, XL,
27 — 38) et Sept. 1220 piratarum insidiis vix elapsus Damiatam venit
(Oliv. 1425: „una scalandra de domo Teutonicorum cum ordeo igni
graeco consumpta*') atque inde reversus „sanguinem Jesu Christi"
a Pelagio accepisse falsa Honorii epistola 29 Jun. 1220 confir-
matur (P. p. 549, VIII, sine numero arabico; Mecklenb. Urkundenb. I,
262 — 3, No 280; Mecklenb. Jahrbb. 1848, XIII, 315 — 8; cf.
151- -4, 162 — 3, 317—9; XL, 36—8; Cod. diplom. Pommeraniae I,
336), quem jam dux Henricus Leo ad claustrum Mariengarten
asportavisse putabatur (Zeitschr. für Gesch. v. Niedersachsen 1852,
142 seqq.; cf. Röhricht in v. Raumer, Taschenbuch 1875, 369);
31 Mart. 1222 domi versatur (T.). Scossaprede, ßinaldo,
Bononiensis (Ghirardacci I, 121). Secca ferro, Giovanni, Bono-
niensis (ibid.). Seceh, filius Conradi, c. 1223 in Terram Sanctam
profecturus memoratur (Grünhagen, Schles. Regesten 1884, 146,
No 279*). Senden, Hermannus de, a. 1218 (supra 64).
Senenses cives (SS.; T.; Levi 7, No 4; Ughelli, Italia sacra UI,
552). Serbona (Serbonnes, Tonne), Gerardus de (supra 60).
Sörent, Juhel et Gicquel, crucesignati (Moreri IX, 357; Four-
mont, L'ouest aux croisades H, 62). Serpui, Guido, a. 1221
(Levi 129, No 105). Serra, Emanuel (T.). Sica, Perinus de
(supra 60). Sicilia, comes Matthaeus de, ammiratus classis
Friderici (supra: Apulia). Siebrathshausen, Hermannus de,
a. 1219 ecciesiae S. Petri Augiensis agrum donat (Zeitschr. für
d. Gesch. d. Oberrheins 1877, XXIX, 69). Sigardus, dux (T.).
Sigerus, sacerdos (T.). Sigefridus et Galvanus (Levi 132,
— 127 —
No 105). Siripere degli Orsi, Bononiensis (supra 57; Gozza-
dini 3 8 4). S 1 a r i o de Go vone, Albertus, Astensis (T.). S o n n a-
ture, Henricus de (supra 6o). Sonnoteria (Sonneters, Pi-
cardie? Cf. Beauvillö III, 424), Johannes de (supra 60). Sopron
(Oedenburg), comes Nicolaus de, erucesiguatus epistola Honorii
19Dec. l222vocatur (P. 6905). Sotteghem, Gislebertus de, Sept.
1219 Damiatam venit (Eracles 343) ; in Charta Walteri Berthoudi
27 Jan. 1220 (supra 70) G. de Sittenheim nominatur. Alia Charta
(5Maj. 1220, sine loco) miles noster fratribiis Theutonicis gastinam
quandam concedit, cui subscripti sunt testes: Hillinus de Ea-
cengheem, Boidinus, Henricus, frater de Landegheem, Bridinus
de Rode, Boidekinus van Larne (Br6quigny V, 136; van Mieris I,
739) ; Majo a. 1221 domi versatur (van Lokeren, Chartas et docu-
ments de l'abbaye de St. Pierre ä. Gand I, 245 — 6 ; Wauters III,
532). Sponheim, comes GodefridusII. de, 21 Jul. 1218 cruce-
signatum se vocat (Beyer, Mittelrhein. Urkundenb. III, 84, No 84;
Crollich, Or.Bipont.IIA, 57, Not.; Görz II, 378, No 1378), IGOct.
nondum redierat (Lehmann, Gesch. d. Grafen Sponheim I, 25);
obiit c. ann. 1223 (Mone, Zeitschr. für Gesch. d. Oberrheins I, 244;
epistolam ad nostrum comitem datam a. 1223 cf. in Martine, Collect. I,
1180 — l). Dum in partibus transmarinis moraretur, arcem ejus
Castellaun, ad Mosellam sitam, archiepiscopus Trevirensis obsedit
(Hocker, Des Mosellandes Geschichten, Sagen u. Legenden 249 — 53),
Johannes comes de, filius antedicti Godofridi, cum Georgio de
Wida et Guillelmo Hollandiae, comitibus, et Johanne, abbate
de Sponheim, profectus 8 cal. Aprilis 1218 cum multis reliquiis
rediit (Görz 11, 365, No 1329; Lehmann, Gesch. d. Grafschaft u.
d. Grafen v. Sponheim 1869, 23 seq.; Trithemius, Chron. Sponh. in
Opp. histor. ed. Freher, Francofurti 1601, 11, 266; T.). Spenasso
(Espinasse, Haute Garonne), Petrus de (supra 59); crucesignatus
noster etiam vocatur in Vachez, Les familles chevaleresques du
Lyonnais, Forez etBeaujolais aux croisades, Lyon 1875, 59 — 60;
cf. Koger 229; de Persigny, Mdmoires 50. Spenimbergo
(SpiUmbergo), Walter Pertoldus de, in partibus ultramarinis con-
stitutus esse confirmatur 7 Jun. 1220 (Archiv für österr. Geschichts-
quellen 1859, XXI, 19 o). Spiegelberc (Spielberg prope Knittel-
— 128 -
feld), H.de, a. 1221 (supra59). Spiularia, T. de(supra68). Spo-
letani (SS.). Stagno (Eta(i)ng), Bernardus de (supraGO); militis
nomen apparet in Layettes I, 205*, 209; Fleury, Cartul. 44—9,
Nol8. Stammheim (propePortz in tenitorio Bergensi), Adolfus
sive Albertus et Bruno de, a. 1218 (supra 61). Stauf, pincema
Fridericus de, transfretasse videtur neque tarnen transfretavit (W. I,
535). Staufen, Godofredus de, marescalcus, 28 Aug. 1220 cum
filio Ottone et fratre Wernero, „cum transito man cum exceUen-
tissimo domino divo imperatore Friderico in expeditione generali
essemus in praeclara civitate Jerusalem*, domuiS. Lazari ecclesiam
S. Sebastiani in Schlatt concedit (Zeitschr. für d. Gesch. desOber-
rbeins IX, 233; cf. 1886, 463 — 4); datum chartae post a. 1277
fictae ad nostrum, tenor ad sextum bellum sacrum pertinere
videtur. Stege, Bertholdus de, crucesignatus ? (supra 57).
Stephanus, filius Aelays de Logia, Charta April. 1220 pere-
grinaturus memoratur (Lalore V, 150 — 2, No 151). Steuss-
lingen, Albertus de, crucesignatus? (BF. 1309). Stierberg,
Poppo de, a. 1216 se crucesignatum vocat (Mon. Boic. XXIV, 43).
Stogneri f rater inTerram Sanctam profectus memoratur a. 1224
(Bericht d. Schlesischen Gesellsch. 1837, 122; Schles. Provinzial-
blätter 1863, I, 20; Schles. Begasten I, 146, No 279^). Strumo,
Hugo, a. 1218 (supra 64). Stubenberg, ülricus I. de, in
procinctu itineris Hierosolymitani 25 Jun. 1216 (v. Zahn, ürkundenb.
d. Herzogth. Steiermark H, 211, No 140) et c. 1216 (ibid. 212,
No 1 4l) Chartas edit et sine loco (Accon ? Jan. — Maj.) 1218 tertiam
(supra 59 — 9, 63). Ante Damiatam mortuus memoratur (27Dec.
in Necrolog. Seccov. in Froeüch, Dipl. II, 352; v. Zahn 11, 289 — 90,
No 200; C. V. Wurzbach, Die Herren u. Grafen v. Stubenberg, Wien
1879, I, 5), ülvinus (Wulfing) de, c. Jun. 1217 in partes
Ultramarinas profecturus ecclesiae Gossensi chartam concedit (von
Zahn n, 221 — 2, No 149) et ante Damiatam Jun. 1222 fratribus
Hospitalis chartam concedit (supra 74); 19 Maj. 1221 domi
versans memoratur (v. Zahn II, 289 — 90, No200). Stul, Gerardus
de (supra 59), num Gerardus deSolio (Br6quignyV, 566: 1239)?
Styra (Steier), Gundakar de, et frater Duringus a. 1218 (supra
63). Suessionensis comes Radulfus (P. 5325), Eenaldus,
- 12Ö —
senescalcüs Cypri a. 1217 (Paoli I, 112 — 3, No loe). Sunnen-
berch, Hademarus de, crucesignatus ? (supra 58). Syracusanus
comes Alemannus (de Costa), ammiratus classis christianae (T.;
W. I, 142— 3, 216). Syrius, Senensis (T.).
Tagliaferro, Georgio, Bononiensis (Ghirardacci I, 121).
Tarcento, L. de, crucesignatus (supra 58)? Tarvisini cives
1221 (Levi 21—2, No 22). Tecklenburg, comes Otto III. de,
a. 1217 transfretasse putatur (van Raet van Boegelskamp, Gesch.
V. Bentheim 59, 62). Tencarari, Alfiere, Bononiensis (Ghirar-
dacci I, 121). Thaun, Dietmarus de, in hello Damiatino emi-
huissse fertur (Knetschke, Adelslexikon s.v.). S. Theclae, pres-
byter Aegidius, Bononiensis (supra 68). Theobaldus, Ottocari,
regis Bohemiae, nepos, crucesignatus (P. 5421). Theodericus
Teutonicus e Cornubia ortus (T.). Thietmarus, qui a. 1217
Terram Sanctam visitavit et tractatu descripsit (Röhricht, Biblio-
theca geographica Palaestinae, Berlin 1890, 47 — 8, Noll9); Krause
in Forsch, zur deutschen Geschichte 1874, XV, 156 putat, nostrum
Thietmarum fuisse canonicum S. Crucis Hildesheimensis, qui postea
episcopus Paderbornensis factus et 27 Jul. 1234 mortuus est
Thoca, Ar. dominus de, a. 1220 ob reditum e Terra Sancta
ecclesiae S. Crucis Thalemuudanae terram quandam concedit (Cartul.
de l'abbaye de Tahnond, Poitiers 1873, 375, No 503). Thomas,
abbas (T.)., magister, qui apud castrum peregrinorum obiit (Oliv.
1400; T.). Thorberg i, Erlendus (T.). Thorc (Thors, Aube),
Hugo de (supra 66). Tibertino di Ranieri da Spiolara, Bo-
noniensis (supra 68). Tilardus, Friso (T.). Tilio, Guido de
(T.). Tilly, Foulques de, a. 1219 (ßoger232). Toarcio, vice-
comes Haimericus VII. de, Jun. et Jul. 1221 adhuc domi versatur
(T.; Imbert, Cartulaire de l'abbaye de Chambon, Niortl876, 36 — 7,
No 4; Les tables de Fontenau 194). Tocheto (Touches, Toucy,
Touchay?), Guillelmus de (supra 68); Eadulfus de Toucheto in
Br^quigny V, 418. Tokelarius, Henricus, hospitali S. Mariae
de Cerwalde (nunc Semmering dicto) e partibus transmarinis X
marcas argenti a. 1220 transmittit (v. Zahn II, 257 — 8, No 175).
Tor, Johannes de (T.). Torel, Herbertus, Hierosolyma abiisse
Charta Jan. 1219 nuntiatur (Cartul. des abbayes de St. Pierre de
Kö bricht, Stadien. 9
— 130 -
la Couture et de St. Pierre de Solesmes, LeMansl881, 199, No27l).
Toriselle, Bononiensis (supra 7ö). Tornacensis, Walterus,
miles in subsidium Terrae Sauctae profecturus vocatur epistola
Honorii 30 Jan. 1224 (Ann. VIII reg. IV Üb. Vni ep. 234 fol.
149^). Tosinghi, übaldo de (T.). Toucy, Iterius de (Oliv.
1406; T.). Toussat (Tocy, Toucy, Touza?), Guiotus de (supra
60). Trajectensis episcopus Otto 11. a. 1217 in Syria fuit
(Oliv. 1397; SS.; T.; Cbron. deültraj. ed. Matthaeus V, 337; W. I,
39) et rediit (Lippesche ßegesten I, 126 — 7, No 141; Batavia sacra
ed.Beussenn, 155, 161; BF. 1102, 1109, 1114 — 5). Trebanches-
winkel (Treibswinkel), Henricus de, crucesignatus ? (supra 57).
Trecensis decanus peregrinaturus memoratur epistola Honorii
14 Febr. 1222 (Ann. VI reg. HI lib. VI ep. 23 fol. 198^), epis-
copus (P. 5325; cf. T.). Trevirensis archiepiscopus in Terra
Sancta versatus fuisse falso nuntiatur (T.). Tridentinus epis-
copus Fridericus 6 Nov. 1218 inurbeAccon mortuus et in ecclesia
S. Mariae Theutonicorum sepultus est (Zeitschr. d. Ferdinandeums
1861, 13; 1869, 38; Series episcop. Trident. in Mon. Germ. SS.
XIII, 370; W. I, 77; Malfatti, Federigo di Wanga, Trento 1858).
Hujus socii erant : decanus Albertus de Rafensteiu, qui Friderico
nostro in episcopatu successit (Bonelli, Mon. eccles. Trident. III, 50;
W. I, 535) et Bertholdus de W^angen (Archiv für d. Gesch.
Tirols n, 225—6), qui 23 Jun. 1218 Tridenti versatur (Cod.
Wangianus 322 — 3, No 143). Trit, E. de, a. 1219 (supra 66).
Tu . . ., Guillelmus de (SS.). Tuada, Angelo della, Bononiensis
(Ghirardacci I, 121 ). Tubingensis comes liudolfus de, qui a.
1215 crucem assumpserat (Beitr. I, 4), sed priusquam votum im-
plevit, obiit 5 id. April. 1219 (Walteri Histor. monaster. March. in
Mon. Germ. SS. XXIV, 674; cf. Schmid, D. Pfalzgrafen v. T. 122;
Stalin II, 443 — 4). Tulbia, Johannes de, presbyter, qui historiam
belli Damiatini conscripsit (SS.). Tullensis clericus R. cruce-
signatus vocatur 31 Aug. 1220 (Pr. 2659). Tunchelstein
(Dunkelstein, Austr. infer.), Albero de, a. 1218 (supra 59). Tur-
chis de Vinchio, Paulus Aemilius de (T.). Turennae vice-
comes Raymundus assumpta cruce profectus 17 Sept. 1219 con-
suetudines a praedecessoribus vülae Martelli concessas approbat
— 131 —
et äuget (Justel, Hist. g6n6al. de la maison de Turenne, preuves 40 ;
Br6quigny V, 122); a. 1221 domuni reversus memoratur (ibid.
174; Art de v6rifier III A, 202). Turre, Bernardus de, profecturus
a. 1218 de bonis et rebus testamento disponit (Baluze, Hist. gönöal.
de la maison d'Auvergno II, 497 ; BröquignyV, 114); rediit. Turri-
bus, Ranulfus de (T.). Turritanus judex Marianus inTerram
Sanctam profecturus vocatur epistolis Honorii 10 Apr., 17 Nov.
1220 (Pr. 2391, 2781—2), Jun. 1221 (Pr. 3508; cf. Levi 121— 3,
No98;132, No 105). Tuschi, Bartholomeo, Bononiensis (Ghirar-
daccil, 121). Tusci (SS.; T.). Tusciae comes üdebrandinus,
10 April. 1221 testis est chartae Tarentinae (BF. 1307 — 8, 1312).
Tyrol, comes Albertus III. de, 25Jul. 1217, si in itinere Hiero-
solymitano obiret, XL marcas argenti ecclesiae S. Georgenberg
assignat (v. Horraayr, Beitr. zur Gesch. Tirols im Mittelalter, 1804,
II, 189, No 89 ; Chronik d. Benediktinerklosters St. Georgenberg,
Innsbruck 1874, 243, No 19) et ante Damiatam fratribus Theu-
tonicis a. 1219 duas curias montanas donat Charta, quam amissam
excerpit et confirmat Uda, vidua Alberti, 16 Sept. 1253 (Ladurner
in: Zeitschr. d. Ferdinandeums, Innsbruck 1860, 157; 1869, 39;
V. Pettenegg I, 68, No 246; 206, No 791); rediit (W. I, 389;
BF. 1454). Fortasse comes noster cum electo Brixiensi (Ferdi-
nandeum 1869, 38 — 9) et comite Bertholdo de Eschenlohe pere-
grinantibus abiit (Archiv für Gesch. Tyrols III, 213).
U b a 1 d i n 0, Maffeo (T.). U b a 1 d i, Kutilio, Bononiensis (Ghirar-
dacci I, 121). überti, Piero et Giacobino d', Bononienses (supra
72,73). übriachi, Franchino (T.). Ucherius, Luccanus (supra
72). ügergerii, gens (T.). Ugolino, dl Salomone, Senensis
potestas (Maconi, Raccolta I, cap. ll), di Ugolino Albergati, Bo-
noniensis (Ghirardacci I, 121 ). üichaa (Tischau in Austria infer.),
Ulricus plebamis et Conradus judex de, crucesignati? (supra 57).
Ulgerus, servus ducis Austriae Leopold! (Kurz, Docum. Garstens. II;'
531—2, No 58). Ulmen, Henricus de (SS.; T.; Oliv. 1413;
Caesar. Heisterbac. Dialog. X, c. 43 ; Görz, Mittelrhein. Reg. IV, 42,
Nol89). Ulziano, Jacobus de, notarius (supra 68, 72). Umana,
episcopus de, a. 1218 (Oliv. 1405; T.). Umendorf, Hermannus
de, peregrinatunis S. Petro Augiensi c. 1219 curtera quandam
9*
— 132 —
confert (Zeitschr. für Gesch. d. Oburrheins XXIX, 63—4; cf. 123).
Upladin (Oplädeu), Gerardus et Gyso de (supra Gl). Upsa-
liensis capellanus J. epistola Honorii 12 Aug. 1225 biennium
in Terra Sancta versatus memoratur. Ursetis, gens de (T.).
Vaiguero, Guibertus de (supra 60). Valchensteine
(Falkenstein, Austr. super.), Ulricus marescalcus de, ejusque frater
Bernardus(supra57,63). Valeutia, Guido de (supra 74). Vallete,
domina Jourdain de Cuzol, cum comite Henrico Euthenensi in
partes transmarinas abiit (Bulletin archöol. et histor. de la soc. de
Tarn etGaronne, 1877,122 — 3). Valle Josaphat (Italia infer.),
abbas de, ab Honorio lU. epistola 21 Maj. 1220 ad partes ultra-
marinas profectus memoratur (Pr. 2445). Varagna (Varanger,
Varenges, Varaignes?), Kufus de (supra 69; Lavoixl4 — 5; Roger
81 — 2, qui scribit; Varequo!). Varmo, Artuicus de, crucesig-
natus? (supra 58). Vecel, Guirbertus de (supra 74). V eis eck,
comes Ernestus de, Damiatam transfretasse videtur (W. I, 536).
Vendolio (Vendeuil), Henricus de (supra 65; Blancmesnil 439).
Venetiani Damiatam oppugnare frustra conantur (Oliv. 1411 — 2;
T. ; SS.), mense Aug. 1220, XIV galeas Damiatam mittunt, „quae
modicam utilitatem attulerunt christianis" (Oliv. 1423); praedae
Damiatinae partem congruam accipiunt (SaviolillB, 432). Venti-
miglienses crucesignati vocantur epistola Honorii 12Mart. 1219
(Pr. 1924). Ver, Henricus de (supra 60), Robertus de (T.), Ro-
gerus de (T.). Vercellenses a. 1221 (Levi 23 — 4, No 76).
Verchielles, gens de (T.). Verdiano, Infangato (T.). Ver-
naccio, Ran. di Benedetto del (T.). Vernolio (Vemeuil), Guido
de (supra 60), Milo de (supra 65; Roger 235). Veronenses
(Levi 20—1, No 20; 129, No 105; 132, No 107). Verrerüs
(Verrieres), Ulricus de (supra 60). Vervaeren, gens de (T.).
Vettulis, gens de (T.). Viane (Fano), de comitatu (Levi
128, No 105). Vic (Auvergne), Robert de, a. 1218 (Roger
232). Vichte, Lambertus de, ultra mare profectus memo-
ratur Charta Aug. 1218 (van Hollebeke, L'abbaye de Nonnen-
boscbe 97; Wauters III, 498). Vieges, Guillaume de, a. 1218
(Roger 232). Vignali, Marcode (T.), Solariode (ibid.). Vileke
(Flecke in territorio Bergensi), Henricus de (supra 62). Villa,
— 133 —
Bryanus de (T.), Galterus de, peregrinaturus vocatur Charta 1224
(Devillers, Cartulaire du Haiuaut 1870, V, 141, No 58). Villa-
francha, Bernardus de, notarius chartae Acconeusis (supra 75).
Villanova, Bernardiuus de (Lovi 131, No 105). Villeriis
(Villers), Johannes de (supra 65; Blancinesnil439). Vincentius,
Berengarius (supra 59). Vinchio de Turchis (T.). V in eis,
gens de (T.). Virsionis (Vierzon), HerveusII. de, Charta Da-
miatina 22 Nov. 1218 fratribus Templi C solides annuales sigillo
confirmat (Comte de Toulgoet-Tr6anna, Histoiro de Vierzon, Paris 1884,
490, No 31 ; cf. 144) et apud Damiatam mortuus est (ibid. 490— 1,
No31; cf. 14; Oliv. 1406; T.; Chron. Virzionis apud Bouqnet XVIII,
247). Viscanis, Guillelmus de, a. 1221 (supra 74). Visconti,
Sigeris (T.). Vitella, Giovanni della (T.). Viterbienses cives
(T.). Vitreio, Robertus de (supra 69); K. de Titreio in
Fleury, Cartul. 44, No 16; 47, No 17; 82, No 39: 1199,
1202. Vitreio, Eadulfus de (supra 65). Viz, Michael, ex-
plorator christianus (Eracles 336; cf. Oliv. 1408). Vogelweide,
Walter v. d., cum duce Leopolde in Syriam ivisse putatur
(v. Hagen, Minnes. IV, 166), quod refutat Flach in: Blätter für
das bayr. höhere Schulwesen 1879, XV, 251—6; cf. Wolfram
in Zeitschr. für deutsch. Alterthum XXX, 126 — 32; Wilmanns,
Leben und Dichtungen Walters v. d. Vogelweide 1882, 135—6.
Vohburg (Hohenburg), Diepoldus de, in Terram Sanctam ivisse
narratur (T. ; Giesebrecht in Münch. Sitzungsber. 1870 A, 572;
V. Meiller, Reg. arch. Salzburg. 337, No 105), sed tarnen domi
remansit (W. I, 33, 51, 535). Volta, Rubeus de (T.). Vorges,
Rainerius Flates de, ejusque uxor Maria a. 1220 (Cartulaire de
Foigny 6d. Ed. de Barth61emy. 1879, . 52). Vorst, Forastus de
(supra 64). Vrambalch, Winemar de, a. 1218 (supra 64).
Vulterannus civis Arrigherus crucesignatus vocatur Charta
29 Jan. 1221 archiepiscopi Pisani (Florentia, . Tabul. comm. Vulterr.
29 Jan. 1221).
Walde, Petrus de (supra 64). Wangen, Bertholdus de,
10 April. 1221 testis chartae Tarentinae (BF. 1307). Warde,
Guillelmus de la (supra 62). Wartenburg, Arnoldus de, a. 1218
(supra 59), Wart stein, comes Hermannus de, 19 Sept. 1224
— 134 —
»de captivitate a partibus trausmarinis reversiw* chartam edit
(v. Weech, Codex Salemitanus I, 174 — 5, No 137; Acta Salemitana
in Zeitschr. für Gesch. d. Oberrheins 1879, XXXI, 79; cf. Stalin,
Würtemb. Gesch. U, 366). Wasen (Austr. super.?), Otto de, a.
1218 (supra 63). Wasserburg, comes Conradus de, a. 1217
in comitatu ducis Leopold! (supra 58), 2 Oetob. 1218 in Charta
Friderici IL crucesignatus vocatur (BF. 956) et 22 Octob. 1218
ecclesiae Patavinae pro mille marcis argenti castellum Viechten-
stein tradit (v. Lang, Reg. Boicall, 86; Buchner, Gesch. v. Bayern V,
49; Hundt, Bayr. Stammbuch I, 152; Fries, Die Herren von Kuen-
ring 42; Staindel, Chronik in v. Oefele, SS. rerum Boic. I, 501);
rediit. Watnes, J. de, a. 1219 (supra 66). Wehr, Balduinus,
Bobertus, Rogerius de (T.). Werde, Conradus de, Damiatam
non transfretavit (W. I, 535). Wer decke, comes Coni-adus de,
testis chartae Tarentinae 10 April. 1221 (BF. 1307). Werdensis
abbas Heribertus cum Guillelmo, comite HoUandiae, in Hispaniam
et Aegyptum ivit (SS.; T.; Mon. Germ. Ep. I, 60 — 1, No 8l).
Werkune, Andreas et Werenboldus de, a. 1218 (supra 64).
Wernigerota, comes Gebhardus I. de, crucesignatus vocatur
a. 1220 (Hugo, Sacrae antiq. mon. I, 19 — 20, No 14; Winter, Die
Prämonstratens. I, 320; Mithoff, Kunstdenkmäler im Hannoverschen V,
159 — 60). Wied, Georgius, comes de, frater archiepiscopi Tre-
virensis, classi Frisonum praefectus est (SS. ; T. ; cf. Gesta Trevilor,
contin. IV, 399 in Mon. Germ. SS. XXIV; Oliv. 1412); in inscrip-
tione epistolae principum (supra 43) Guado vocatur. Wildonia,
Herrandus de, testis est chartae ducis Leopoldi (supra 57), neque
tarnen eum in Syrialn comitatus est (v. Zahn 11, 245, No 162;
Arch. für österr. Geschichtsq. 1879, LIX, 193—4). Willens,
Guillelmus de, ultra mare iturus capitulo Lausannensi decimam,
quam habebat apud Grangiam, invadiat (Cartul. du chap. de N. D.
de Lausaune in M6m. et docum. de la Suisse Bomande VI, 331,
474; Blancmesnil 28). Winoheles, Beginns de (T.). Winter-
st e 1 1 e n, Conradus pincerna de, fortasse quinto hello sacro inter-
fuit (W. I, 51, Not. 5). Wintoniensis comes S. in itinere
Hierosolymitano obiit (Rot. claus. 1220, 43 2^ 441*; Roberts, Ex-
cerpta e rotulis finium I, 50 — 1 ; Rog. de Wendower ed. Coxe IV,
— 135 —
44). Wiquet, Baudouin de, a. 1218 (Roger 232). Wirzi-
burgensis episcopus in belle Damiatino versatus esse falso
narratur (T). Witzens, gens de (T.). Wo est ine, Philippe de
la, a. 1218 (Roger 230). Wolkenstein (in valle Enzii), Otto-
karus et Otto de, a. 1218 (supra 63). Wo r die ha, Baboneg et
Stephanus comites, milites regis Andreae Hungariae (Fejer IIIA,
244 — 5). Wulre (Wolne), Conradus de, testis chartae Taren-
tiuae 10 April. 1221 (BF. 1307). Wulwede (Wulften?), Er*
nestus de, a. 1218 (supra 64).
Zebingen, Henricus de, miles ducis Leopold! cruce-
signatus? (supra 58).
Conigenda et Addenda, quae Scriptores et Testimonia
quinti belli sacri spectant
Quum praeclari viri Domini G. Waitz (Göttting. Gelebrt.-An«.
1880 St 23 et 24 p. 705 — 14), qui in: Chronica regia Colo-
niensi (p. 339—48) eodem tempore quo nos Gesta crucigerorum
Bhenanorum codice Yossiano ipso usus, quem transscribendum
feceramus, ediderat, deinde Neumann (Zeitschr. d. Deutsch. Palaest.-
Vereins 1880, p. 237— 44), Winkelmann (Deutsche Literatur-Zeitung
1881, Nol), Ul. Chevalier (Lettres chr6tiennes 1881, Jan.) necnon
epistola critica Gildemeister nos docuerint, varios oculi et calami
errores in textus nostros irrepsisse atque alia addenda esse, hoc
loco, quae illis debemus, colligere liceat.
L Scriptores. A. Corrigenda. Legatur p. IX Not. 3
lin. 1: M. Thes. anecd. pro: M. Ampi. Coli., p. X lin. 7: facta
scriptaque pro : factam scriptamque, p. XII Not. 4 lin. 1 : Friso
pro: Rhenanus, p. XII Not. 4 lin. 3: XXI pro: XXIV, p. XVI
Not. 2 lin. 1: VIH, 66 pro: VIÜ, 16, p. XIX Not. 2 lin. 2:
de Tyro pro: de Tyrum, p. XXII lin. 17: Petrum pro: Petri,
p. XXIV lin. 6: lib. duellii pro: Johannes, p. XXIV lin. 8:
Johannes pro: lib. duellii, p. XXXV lin. 3: Adami pater pro:
Adame filius, p. XXXVI Not. 3 lin. 4: 345 et pro: 340.
p. XXXVII lin. 21: XXIV pro: XXIX, p. XL (et 168 lin. 2):
armarii pro: armamentarii, p. XL lin. 29—80: fab. P. Cardinal:
Unacivitatz pro: f. P. Card. Unacivitatz, p. 19 lin. 8: qui
Christo pro: qui Christus, p. 24 lin. 27: Albigenses pro: Albi-
gensos, p. 25 lin. 15: quattuor vulneribus pro: q. militibus, p.
25 lin. 29 : ex quo scis pro : ex quo sis, p. 29 lin. 16 : naufragi
per batos pro: naufragio probatos, p. 29 Not. 2: Dirthmude pro:
— 138 -
Dirchumbe, p. 30 Not. 2 : Uliiibonensis pro : Ulixiborensis, p. 30
Not. 4: Alkarez pro: Albarez, p. 32 lin. 11 (et Not. 1): C.
Caesarense pro : C. Caesaream, p. 32 lin. 19 : confidunt pro : con-
fident, p. 36 Not. 3: Sabbato pro: Sabbon, p. 37 lin. 18: maris
altitudinem pro : mare aliud, p. 37 lin. 26 : serenior pro : sevior,
p. 38 Not. 1 : Kiporoure pro : Biporo, p. 41 lin. 1 : Parisiensi (?)
pro: pariensi, p. 41 lin. 32: vesperarum pro: vesperorum, p. 54
lin. 21: legatus pro: legatum, p. 63 lin. 18: de pro: die, p. 70
lin. 12: quarum pro: quorura, p. 87 lin. 19: X d. Mart pro:
XV d. Mart., p. 106 lin. 6: utero pro: ubero, p. 136 lin. 33:
dominio pro: domino, p. 146 lin. 24: ascensis pro: accensis, p.
159 lin. 26: martyrizati pro: martyrihati, p. 241 col. 1 lin. 39:
Vetralla pro: Volterra, p. 241 col. 2 lin. 26: Toscanella pro:
Toscana.
B. Addenda. p. XU Not. 3. Num forte Henricus ille
Popt^tus idem esse censendus est atque Henricus Bonnensis anno
MXLVn in expugnanda ülixibona mortuus et miraculis conspicuus,
de quo plura refert Indiculum historiae S. Vincentii (Mon. Portu-
gaüae SS. I, 92—3)?
Hoc erat ejus epitaphium :
Hie jacet Henricus, fuso qui sanguine fudit
Hostiles acies robore fortis eques.
Impiger Occiduas quondam pervenit ad oras,
Ignotum arripuit (numine ductus) iter.
Adfuit hie Mauris, cum Kex Alfonsus in urbem
Arma movet vitae prodigus inde suae.
Illum sola fides, coeli spes ignea virtus
Impulit, ut ferret tela tremenda necis.
Clarior emicuit tumulo, cum Rector Olympi
Constituit miris hunc dare signo modis.
Ergo piam mentem coelo pösuisse, supremo
Credere tarn fas est, quam dubitare nefas (Marinho de Azevedo,
Primeira parte da fanda9ao — de Lisboa Lisboa 1652, 388).
. p. XIV— XV. G. Waitz (p. 705 — 6) confirmat, auetores
Annalium Coloniensium maximorum et Gestorum • crucigerorum
— 139 —
Bhenanorum ex uno atque eodem fönte hausisse, cujus auctor
(Chron. reg. Colon, praef. XXIII) neque in Portugalia moratus
neque Carmine de Salaciae expugnatione vel Annalibus Nussiensi-
bus usus fortasse Gosvinus ille statuendus sit.
p. XXXVI Not. 3 L 1: D (Epist. Hermanni 197).
p. XLII Not. 1. Dom. Gildemeister nos certiores facit: Tay
et Culay intelligendas esse tribus Mesopotamiae Tayyaye et
Akulaye (Assemani, Biblioth. Orient. II, 113), itaque auctorem
prophetiae hoc loco" bellum in animo habere, quod Saladinus in
Mesopotamia gesserit.
p. XLVI lin. 6—8. Dom. Neumann (Zeitschr. d. D. Pal.-V.
1880 p. 243) nomen Agap interpretatus est: Alcabitius, id est
al-Eabisi, qui fuit auctor introductionis in astrologiam ab Johanne
Hispano latine versae. Huic sententiae accedere et ad hunc librum
referre velim, quae Emo, de itinere Frisonum 61 nuntiat, filium
enim regis Marochiae fidem christianam professum „de fine regni
ipsius ex dictis prophetarum probabilem coUegisse sententiam**.
p. XLVn inter Codices prophetiae Agap enumerandus fuit
Cod. Vaticanus 3851 fol. 14 c. 2.
p. XL VIII lin. ultima: Thomas in Sitzungsb. d. Acad. d.
Wissensch. München 1865, III, 147.
p. 119 lin. 13 nomen Nili Rubrates corruptum esse ex
Euphrates censerem, quum satis notum sit, hujus temporis
auctores (Jacob. deVitriaco, Ep.II, 29 1) Nilum vocare Euphratem.
II. Testimonia minora praef. XLIV lin. 2 legatur:
Paulinus Puteolanus pro: Paulus P.
'*»
ö iiu^^ u^^ böö udb
This book should be returned to
the Library on or before the last date
stamped below.
A fine is incurred by retaining it
beyond the specified time.
Please return promptly.