Summa apologetica de Ecclesia Catholica ad mentem S. Thomae Aquinatis

!? .

> ■ ..

■ v. /

*WV*

^

% I

IMt INSTITUTE W WtUi^LYni.

,0 ELMSLEY PLACE .

TORONTO 6, CANADAi '

SUMMA APOLOGETICA

DE

ECCLESIA CATHOLICA

AD MENTEM

S. THOMAE AQUINATIS

AUCTORE

FR. J. V. DE GROOT ORD. PRAED.,

S. THEOL. LECT.

CUM APPROBATIONE REV. EPISCOPI RATISBONENSIS ET
LICENTIA ORDINIS.

PARS I.

(QUAESTIO I— XI.)

RATISBONAE.

Institutum Librarium pridem Gr. J. Manz.
1890.

WED. J. R. VAN ROSSUM LIBRAR. THEOL. ULTRAJECTI.

Hoc opus , cui titulus : Summa apologetica etc. , attente a
nobis perlectum, propter eruditionis et doctrinae in defendenda veritate
copiam atque securitatem facilemque explicationis methodum plane
dignum judicamus, quod typis mandetur.

In Collegio Huissensi Kal. Dec MDCCCLXXXIX.

P. Fr. Antonius Ligtenberg, Magister Sac. TheoJ.
P. Fr. Thomas Van Hoogstraaten, Bacc.

THE INSTH L STUDiES

!0 ELMSLEY f LACE
TORONTO 6, CANADA,

f

^ac^s

Ad Lectorem.

inis hujus operis, veritatem ecclesiae demonstrare;
explicare locos theologicos; ad theologiam dogmaticam
proludere. Haud satis scio an Summam apologeticam apte
inscripserim. Intelligo tractatum systematicum, schola-
sticis accommodatum, nec nimis incompletum. Auxilia
nobis in opere conficiendo fuerunt tum solida praecepta
veterum tum recentiorum eruditissima opera; historiae
adjumenta quaesivimus, quae jure magni habentur, prae-
sertim in hoc genere disciplinarum: dux ac magister
fuit S. Thomas Aquinas, Angelicus Doctor.

Non ignari sumus, quavis aetate praestantis ingenii
viros operam dedisse maxime, ut ecclesiam Christi de-
fenderent; neque temporibus nostris apologias deesse,
plenas eruditionis et doctrinae. Verum lacessita undi-
que ecclesia calumniis plurimorum, plures nunc decet
et variis modis pro veritate dimicare: pro veritate,
quoniam ecclesia catholica est columna et jirmamentum
veritatu. I. Tim. III. 15.

VI Ad Leetorem.

Et vero solida ecclesiae catholicae notitia plurimas
habet utilitates easque praestantissimas. Distractis enim
multorum animis in varios errores, divelli nequeunt ab
unitate veritatis, qui adhaerescunt ecclesiae; viri catho-
lici, altius intrantes in ecclesiae naturaiu. officia sua
pernoscent, jura potestatis sacrae verebuntur; atque
etiam contendent et laborabunt, ut christiana sentiendi
agendique ratio in vita privata, in omnibus reipublicae
partibus, restituatur. Cf. Leon. XIII. encycl. Sapientiae
christianae.

Avemus igitur hoc opere apologetico ad communem
utilitatem aliquid conferre; sacrorum alumnos adju-
vare, ut aliquando doceant et alios ecclesiae attendere,
quasi lucernae lucenti in caliginoso loco hujus saeculi.
II. Petr. I. 19.

Ipse Christus, qui est Veritas et Pastor aeternus,
gratia sua nos adducat ad regionem ubertatis indeficien-
tis, ubi pascit Israel in aeternum veritatis pabulo.
S. Aug. Confess. lib. IX. cap. X.

Tu, bone Lector, vale.

Neomagi, die 7. Martii 1890.

Fr. J. V. de Groot ord. praed.

I n ti e x.

Ad Lectorem . .

Pag.

V

I. Articulus.
If. Articulus.

III. Articulus.

IV. Articulus.

V. Articulus.

VI. Articulus.
VII. Articulus.

VIII. Articulus.

Quaestio I.
De defensione fidei catholicae.

Quid sit apulogetica 1

De progressu apologeticae 5

De historia apologeticae 8

Utrum fidei assensus possit esse cum evidentia

credibilitatis 16

Utrum assensus fidei possit esse absque evidentia

credibilitatis 23

De demonstratione veritatis ecclesiae catholicae 28
De processu hujus Apologiae per decem locos

theologicos 29

De argumentatione et methodo hujus Apologiae 32

Quaestio IL

De institutione ecclesiae.

1. Articulus. Quaenam sit vocabuli ecclesiae significatio .
II. Articulus. Utrum Christus immediate ecclesiam instituerit

34
39

6QT
.08

VIII I n d e x.

pag.

III. Articulus. Utrum hominum sanctificatio sit finis ecclesiae

proximus 45

IV. Articulus. Quando ecclesia instituta sit 53

Quaestio III.

De constitutione ecclesiae.

I. Articulus. Quaenam generatim sit doctrina catholica de

constitutione ecclesiae 55

II. Articulus. Utrum Christi ecclesia sit coetus essentialiter

etiam visibilis 58

III. Articulus. Ex quibus fidelibus ecclesia proprie et vere

confletur 65

IV. Articulus. Utrum S. Scriptura doceat ecclesiam a Christo

hierarchice constitutam esse 76

V. Articulus. Utrum constitutio ecclesiae hierarchica veterum

etiam testimonio comprobetur .... 86
VI. Articulus. Utrum ecclesiam hierarchice constitui conve-

niens sit . 92

VII. Articulus. Utrum episcopi sint ex Christi institutione pres-

byteris superiores 96

VIII. Articulus. Utrum forma regiminis ecclesiastici sit monarchica 107

Quaestio IV.

De ecclesia, societate perfecta.

I. Articulus. Utrum ecclesia sit societas perfecta . . .114
II. Articulus. Utrum ecclesia sit societas ubique legalis . . 122

Quaestio V.

De notis ecclesiae.

I. Articulus. De iiidole et numero notarum .... 125
II. Articulus. Utrum ecclesia Christi una sit .... 128

I n d e x. IX

pag-

III. Articulus. Utrum ecclesia Christi sancta sit . . . . 137

IV. Articulus. Itnim ecclesia Christi sit catholica . ... 146
V. Articulus. Utrum Christi ecclesia sit apostolica . . . 155

Quaestio VI.

De ecclesia, cui unitatis nota competat.

I. Articulus. Utrum unitatis nota in protestantismo reperiatur 162

II. Articulus. Utrum unitatis nota ecclesiis schismaticis competat 168

Iil. Articulus. Utrum unitatis nota ecclesiae Romanae competat 175

IV. Articulus. Ecclesia Romana societati , quae dicitur „ad pro-

curandam Christianitatis unitatem", catholicos ad-

scribi jure optimo vetuit 183

Quaestio VII.

De ecclesia, cui sanctitatis, catholicitatis et apo-
stolicitatis notae competant.

I. Articulus. Utrum sanctitas, catholicitas et apostolicitas eccle-

siis protestanticis competant . ... 187

II. Articulus. Utrum sanctitas, catholicitas et apostolicitas Pho-

tianismo competant 199

III. Articulus. Utrum ecclesia Romana sancta sit ... 209

IV. Articulus. Utrum ecclesia Romana sit catholica . . . 221
V. Articulus. Utrum ecclesia Romana sit apostolica . . . 224

Quaestio VIII.

De dotibus seu de indefectibilitate et infallibilitate

ecclesiae.

I. Articulus. Utrum ecclesia sit indefectibilis .... 229

II. Articulus. Utrum ecclesia in statum meliorem mutanda sit 237

III. Articulus. Utrum ecclesia sit infallibilis .... 241

-a In d e x.

IV. Articulus. Utrum ecclesia docens sit infallibilitatis activae

subjectum 254

V. Articulus, Utrum infallibilitatis objectum sint omnia im-

mediate revelata 258

VI. Articulus. Utrum infallibilitatis objectum sint conclusiones

theologicae 266

VII. Articulus. Utrum infallibilitatis objectum sint facta dogma-

tica 272

VIII. Articulus. Utrum infallibilitatis objectum sint res disci-

plinae . 285

IX. Articulus. Utrum infallibilitatis objectum sit canonizatio

sanctorum 290

X. Articulus. Utrum infallibilitatis objectum sit approbatio

ordinum religiosorum 294

Quaestio IX.

De magisterio ecclesiae.

I. Articulus. Utrum Christus magisterium instituerit . . . 29S

II. Articulus. Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regula fidei 303

III. Articulus. Utrum ecclesia sit judex controversiarum . . 312

IV. Articulus. Utrum numerus credendorum per ecclesiae magi-

sterium augeri possit 319

V. Articulus. De censuris, quibus propositiones fidei adversae

ab ecclesia damnantur 326

VI. Articulus. Qua fide veritates ab ecclesia propositae credi

debeant 330

Quaestio X.

De potestate ecclesiae.

I. Articulus. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem legis-

lativam 336

II. Articulus. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem judi-

ciariam 342

III. Articulus. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem co-

activam , 347

I n d e x.

IV. Articulus. Utruui potestas ecclesiae coactiva ad poenas etiara
temporales extendatur

XT

352

Quaestio XI.
De relationibus inter ecclesiam et statum.

1. Articulus. Quaenam sint de relationibus inter ecclesiam et

statum systemata

De principiis, quibus quaestio de relationibus
inter ecclesiam et statum solvenda est .
Utrum ecclesia subordinetur statui
Utrum ecclesia a statu statusque ab ecclesia se-

jungendus sit

Utrum ecclesia habeat potestatem indirectam in
temporalia .

II. Articulus.

III. Articulus.

IV. Articulus.

V. Articulus.

360

366
369

377

386

Quaestio L

])e (lefensione fidei catholicae*

Ifuoniain „unaquaeque res optime disponitur, quum ad
suum finem convenienter ordinatur" (S. Thom. C. Gent. lib. I.
c. I.); ante omnia opus est hujus operis indolem ac finem decla-
rare. Quare octo inquirenda videntur.

Primo. Quid sit apologetica.

Secundo. De progressu apologeticae.

Tertio. De historia apologeticae.

Quarto. Utrum jidei assensus possit esse cum evidentia
credibilitatis.

Quinto. Utrwn assensus fidei possit esse absque evidentia
credibilitatis.

Sexto. De demonstratione veritatis ecclesiae catholicae.

Septimo. De processu hujus Apologiae per decem locos
theologicos.

Octavo. De argumentatione et methodo hujus Apologiae.

ARTICULUS I.
Quid sit apologetica.

I. Apologeticae definitio. Apologiam {anoXoyia) defen-
sionem interpretamur, sicut S. Athanasius scripsit Apologiam
de vita sua et card. Newman Apologiam pro vita sua. S. Pe-

De Groot, Surniua apologet I. \

2 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

trus fidelibus scribit: Dominum autem Christum sanctificate iv
cordibus vesiris, parati semper ad satisfactionem (ngog dno-
XoyCav) omni poscenti vos rationem de ea, quae in vobis est,
spe. I. Petr. III. 15. S. Justinus suam defensionem Apologiam
pro Christianis vocat. Hinc defensiones fidei et tractatus
scientifici, quorum objectum est defendenda fides Apologiae di-
cuntur. Cf. S. Thom. Opusc. Declar. quorundam artic. contra
Graecos, Armenos et Saracenos.

Vox Apologiae aut sensu quodam latiori de ea quoque
fidei defensione dicitur, quae est de fidei veritatibus in parti-
culari, aut sensu minus late sumpto de fidei fundamentis
generalibus. In primo genere habetur liber IV. Summae
de veritate catholicae fidei contra gentiles , ubi Angelicus
singulos fidei articulos, recurrendo ad rationem naturalem,
contra paganorum opiniones defendit, qua quidem defensione,
ostensis fidei convenientiis vanisque conjecturis obloquentium,
Apologiam nobilissimam nobis reliquit. Hoc autem loco Apo-
logiam strictius intelligimus atque scientiam fundamentorum
fidei apologeticam norainamus, quae definiri potest: Scientia
fundamentorum verae religionis.

II. Explicatur definitio. Apologetica dicitur 1° scientia,
id est, cognitio certa et evidens per demonstrationem acqui-
sita, cum recta ratio fidei fundamenta demonstret, ut docet
Conc. Vat. Const. Dei Filius, cap. IV. 2° Dicitur scientia
fundamentorum , id est, earum veritatum et factorum, quibus
probatur talem religionem cum omnibus, quae ad eam per-
tinent, veritatibus et institutis prudenti cuique esse ample.
ctendam. Hujusmodi fundamenta sunt: Deum esse; necessitas
moralis revelationis, ut veritates religionis naturalis in prae-
senti generis humani conditione ab omnibus expedite, firma
certitudine et nullo admixto errore cognosci possint; tactuni
revelationis veritatum etiam supernaturalium, miraculis signis-
que divinis manifestatum, etc. 3° Postremo: verae religionis.
Vera autem religio est verus cultus veri Dei, scilicet ille cultus,
quem ipse Deus praecipit.

III. Apologeticae divisio. Religio catholica, quamvis
unica sit et indivisa totamque religionem veram in se contineat,

Art. I. Quid sit apologetica. 3

sub triplici lamen resyectu religionis naturalis, Christianae et
catholicae spectari potest. Hinc apologeticae divisio habet
explicatus haud difficiles. Namque completae Apologiae tres
sunt partes.

1 ° Demonstratio religionis naturalis hac ratione instituitur,
ut cultus veri Dei, quantum nobis absque revelationis luce pot-
est innotescere, philosophice et scientifice cognoscatur. Et quo-
niam credere oportet accedentem ad Deum quia est (Hebr.
XI, 6), demonstratio exsistentiae Dei adversus atheos, pan-
theos et alios incredulos huic parti apologeticae praetexitur.
Similiter spiritualitas animi ejusque immortalitas et aliae veritates,
quas vocamus praeambula jidei (cf. S. Thom. I. q. II. a. 3.
ad 1.), tanquam fundamenta religionis adversus materialistas
argumentis propriis firmandae sunt.

2° Demonstratio Christiana eo specfat, ut factum divinae
revelationis, in Christo consummatae, evidenter credibile esse
ostendatur. Neque ab hac apologetica parte abhorrent contro-
versiae, quae hac aetate de concordia S, Scripturae et scien-
tiarum pbysicaruin agitantur. Auctores nonnulli secundam et
primam partem conjunctim demonstrationem Christianam vocant.

3U Demonstratio catholica — inquirit, cui coetui seu eccle-
siae depositum revelationis commissum sit, ut coetus ille in
concreto cum omnibus veritatibus, quas edocet, cum charisma-
tibus suis et juribus omnibus uti divinum opus cognoscatur.

Patet singulas partes memoratas in plures tractatus apo-
logeticos distribui posse. ad unam alteramve quaestionem limi-
tatos, puta ad quaestionem de Petri privilegio; atque etiam re-
strictos ad unum respectum cujusdam disputationis, ut si quis
ecclesiam ratione morum atque culturae defendit, id quod prae-
stitit Weiss in opere, quod inscripsit Apologie des Christen-
thums vom Standpunkte dtr Sitte und Cultur.

IV. Utrum apologetica sit scientia distincta. Aliquis
dixerit, apologeticam aut ad philosophiam pertinere aut ad theo-
logiam aut ad utramque. Verum ab utraque secernitur. Nam,

1° Apologetica seu scientia fundamentorum verae religionis
complectitur d) praeambula jidei, b) motiva credibilitatis. Atqui
objectum philosophiae a dicto apologeticae objecto satis dif-

1*

4 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

fert. Ergo philosophia et apologetica esse videntur diversae
scientiae. Et certe motiva credibilitatis et disputationes de
facto revelationis supernaturalis a philosophis attingi non con-
sueverunt. In praeambulis autem fidei materies philosophica
valde restringitur. Omittuntur enim in apologetica quaestiones
philosophicae perquam multae, velut quaestio de sensuum vera-
citate; siquidem supponitur auditor, cui aut nulla unquam de
quaestionibus illis dubitatio injecta est, aut omnis dubitatio, si
ulla fuerit, philosophiae studio sublata. De Deo autem, de
anima aliisque id genus veritatibus apologetica tantum agit
quantum ad defendendam veram religionem opus est et in
ordine ad hunc finem. Fatemur tamen apologeticam in non-
nullis esse philosophiae contiguam.

2° Theologia principio et objecto ab apologetica differt.
Ergo apologetica et theologia non sunt una eademque scientia.
Prob. antec. Theologiae propriae dictae principium est fides
divina , objectum proprium sunt mysteria in speciali, quae
suapte natura intellectum creatum excedunt. (Cf. Conc. Vat.
Const. Dei Filius, cap. IV.) Atqui principium, quo in apo-
logetica cognoscitur, humanum rationis lumen est; objectum
autem sunt praeambula fidei et ipsae veritates fidei sub ratione
communi credibilis.

Dices. Apologetica, si completa est, etiam de ecclesia,
de Romano Pontifice disserit. Atqui veritates illae ab ipsis
dogmaticis tractantur. Ergo in his apologetica dogmaticam tangit.

Resp. Dist. min. Apologetica et dogmatica dictas veri-
tates probant per medium diversum, conc; per idem medium,
nego. Apologetica scilicet in illis probandis S. Scripturas et
Sanctorum auctoritates adhibet ut media historica, dogmatica
S. Scripturas ut libros inspiratos, sanctos patres ut testes tra-
ditionis divinae. Jam vero „diversa media sunt sicut diversa
principia activa, secundum quae habitus scientiarum diversi-
ficantur." S. Thom. I. II. q. LIV. a. 2. ad 2.

Quaeres, utrum apologetica praeter sincerum veritatis
amorem nullam scientiam in studiosis supponat.

Resp. 1° Videtur apologetica aliquas saltem notiones
philosophicas in studiosis supponere sive disciplina sive proprio

Art. II. De progressu apologeticae. 5

iugenio acquisitas. Apologeticae igitur viam sternat „philo-
sophia, a qua nimirum magna ex parte pendet ceterarum
scientiarum recta ratio." Leo XUI., Enc. Aeterni Palris. 2° De-
inde apologetica nonnullarum rerum tractationem uberiorem
supponit in aliis scientiis, velut in critica, historia et in pbysicis
disciplinis, quibus ipsa saepius tanquam auxiliaribus utitur.

V. Apologeticae nomina. Haec scientia 1° generatim
vocatur apologetica, sive veritatem religionis verae credentibus
ostendat, ut confirmentur, sive non credentibus; ut convertantur;
2° irenica dicitur a voce uqrjvrj (pax) vel henotica a voce
hoTTjg (unitas), in quantum disciplinae illius scopus est, dissi-
dentes quoscunque, gratia divina operante, in pacem et uni-
tatem verae religionis adducere; 3° polemica, qnatenus con-
futatio falsarum opinionum probationem fundamentorum verae
religionis comitatur; 4° theologia generalis, quia per motiva cre-
dibilitatis ostenditur, generalia fidei principia esse admittenda;
5° theologia fundamentalis, cum haec scientia sit de fontibus,
ex quibus singulorum dogmatum argumenta hauriri possint;
quo fit, ut theologicae scientiae fundamenta quaedam agat;
6° propaedeutica, utpote praevia institutio ad theologiam. Bell-
armini Controversiae eruditissimam Apologiam continent.1)

ARTICULUS II.
De progressu apologeticae.

I. De falso progressu apologeticae. — Apologeticam
haud secus ac ceteras scientias progressus acquirere posse, nihil
necesse arbitror commemorare. De recta autem ratione pro-
grediendi quaerendum est. A qua quidem recesserunt 1" illi,
qui scientiae finem esse dixerunt evidentiam mysteriorum, non
sub ratione communi credibilis, sed in se. 2° Uli quoque in

l) Duilhe de Saint-Projet hanc divisionem tradit: »Apologie: de-
fense de la foi contre les incredules; elle offre un caractere purement
scientifique rationnel. PoUmique: defense de la foi contre lesheretiques;
son caractere est surtout theologique, elle s'appuie sur des arguments
d'autorite. Controverse: discussions entre catholiques sur des ma-
tieres libres „L 'apologit. chrtt".

6 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

opinionem inanem delapsi sunt, qui incrementa habuere, cum
ad ecclesiae veritatem defendendam methodo, communi eccle-
siae sensui prorsus adversa, uterentur; cujusmodi est ista ratio
practica, quam G. Hermes in sua Introductione philosophica
propugnat quasi unicum medium ut a dubio theoretico ad veri.
tatem religionis Christianae objectivam probandam deveniamus.
Similiter spreto veterum tramite erravit Lamennais1), cum ad
consensum generis humani confugeret. 3° Neque tractatus apo-
logetici, si completi censeri debeant, incrementis adversum
modernos ita adaugendi sunt, ut supernaturalia ecclesiae signa,
sicut testimonia prophetarum, vix attingantur. Haec enim facta
supernaturalia, diligenter exposita, vel ipsos, qui praeter na-
turara legumque physicarum necessitatem nihil esse conten-
derint, movent per logicam, ut ajunt, factorum. Idem de pri-
matu Romani Pontificis dixerim atque de ceteris id genus
veritatibus, cardinibus apologeticae. Haec omnia nunquam
exolescunt.

II. De conceptu veriprogressusapologeticae. Verus
apologeticae progressus tribus rebus contineri videtur.

1° In omnibus ecclesiae doctrina et definitiones sequendae
sunt. Materies enim, quam etiam apologetica suo modo tangit,
ut doctrina de Deo, de revelatione, de ipsa ecclesia, de Summo
Pontifice, de analogia rationis et fidei, decretis opportunis
ecclesiae quoad nos, magis magisque explicata est. Hinc apo-
logetica progressus acquirit. Siquidem per dictas definitiones
a) obtinentur plura fixa et certa et b) major unitas inter fidei
defensores. Atque ex hac firmitate doctrinae et unitate do-
centium incrementa scientiae capiuntur. Apologetica igitur
progrediatur moderatrice catholica ecclesia, quae „inter errores
contrarios media lento passu incedit'. S. Thom. C. Graec.
et Sarac. cap. IX. Haec est stella rectrix, qua protestantes
carent.

2° In argumentatione fas est vetera, si quae defectiva
sint, corrigere; nova invenire; illustrare omnia. Exempli gratia

l) Cf. Lacordaire, Considerations sur le systtme philosophique
de M. De la Mennais.

Art. II, De progreRsu apologeticae. 7

quaedam argumenta ex veterum testimoniis emendata sunt, eli-
minatis per criticam aliquibus textibus adulterinis. Nec nova
argumenta buic disciplinae deesse possunt. Etenim scientiae
physicae ad probandam Creatoris sapientiam plurimum con-
tulerunt ; populorum bistoria ad stabiliendam necessitatem
moralem revelatiouis veritatum naturalium; historia compara-
tiva religionuin ad confirmandam revelalionis primaevae ex-
sistentiam. Deinde ipsa ecclesia, donata supernaturali vitae
principio, pluribus semper virtutis supernaturalis signis deco-
ratur. Argumenta demum tam nova quam vetera illustranda
sunt per acumen ingenii humani, in veritatem penetrantis; ex
aliarum scientiarum inventis, imo ex ipsis adversariorum ob-
jectis, quae saepe cogunt, ut rationes explanentur.

3° Methodus perfieiatur. Methodus euim est quaedam
rerum ordinatio ad debitum finem et modo, qui sit propor-
tionatus fini. Cf. S, Thom. I. II. q. Cil. a. 1. Atqui debitus
finis et modus fini proportionatus postulant, ut in rebus com-
ponendis ac dirigendis temporum etiam habeatur ratio. —
Haec tria efficiunt, ut in apologetica conservetur fides, scientia
progrediatur.

III. Regulae progressuum ulteriorura apologeticae.
Ad disciplinas apologeticas ea maxime pertinent, quae Leo XIII.
raonet in epist. ad cardinales Pecci et Zigliara, 21. Nov. 1880,
et alias.

1° Sapientia veterum studiose colatur. Cf. Encycl. Aeterni
Patris de colenda S. Thoraae philosophia, 4. Aug. 1879.

2° Diligentissime perspiciatur, qui sunt ingeniorum cursus
quotidiani, quid in singulis disciplinis hominum industria in-
veniat atque efficiat novi.

3° Animum advertant, quibus potissimum veritatibus bellum
inferatur, idque ipsum quo consilio, quibus artibus.

4° Ex quo consequitur nosse, et tenere opus esse, quae
scientissime meditata apud varias gentes certis temporibus in
lucem proferri solent.

5° Fidei catholicae defensio, in qua laborare maxime
sacerdotum debet industria, et quae est tantopere his tempo-
ribus necessaria, doctrinam desiderat non vulgarem neque

8 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

mediocrem, sed exquisitam et variam, quae non modo sacras,
sed etiam philosophicas disciplinas complectatur, et physicarum
sit atque historicorum tractatione locuples. Eripiendus est
enim error hominum multiplex, singula christianae sapientiae
fundamenta convellentium. Encycl. Etsi nos, 15. Febr. 1882.

6° Alumna sacrorum juventus non modo sit ab investi-
gatione naturae instructior, sed etiam iis artibus apprime eru-
dita, quae cum sacrarum Litterarum vel interpretatione vel
auctoritate cognationem habeant. Etsi nos. De erroribus, hac
aetate refellendis, cf. Duilhe" de Saint-Projet, Apol. scientif
de la foi chret. Introduction gen6rale; et Braig, idem opus
in germanicum sermonem translatum, Einfuhrung.

7° Pro sacris Ecclesiae juribus, pro catholicis doctrinis
non litigiosa disputatio sit, sed moderata et temperans, quae
potius rationum pondere, quam stilo nimis vehementi et aspero
victorem certaminis scriptorem efficiat. Encycl. Cum multa,
8. Dec. 1882. — Cujus modestiae exemplum a Benedicto XIV.
laudatur doctor Angelicus, quod visus sit „orones officiose, ac
perhumaniter demereri". Sollicita, §. 24; 9. Jul. 1753.

ARTICULUS III.
De historia apologeticae.

I. Apologeticae historiam scribere longum est. Synopsis
tamen, ut discipulis aliqua scriptorum apologeticorum notitia
praebeatur, tradenda est, per epochas distributa. Hoc unum
in antecessum dicam, studiosos apologeticae plurima hausturos
ex illis philosophis ac theologis, quos apologeticos nominare
non consuevimus, sed quorum doctrina fundatissima quaestiones
apologeticas haud semel attingit.

Apologetica, etsi non nisi sensim ut disciplina propria et
systematice exculta est, reipsa tamen cum religionis Chri-
stianae initiis sumpsit exordium. Semen apologeticae Petri
sententia: hoifio* dti noog anoloyiav, parati semper ad satis-
factionem. I. Petr. I. 15.; cf. S. Chrysost. De sacerdotio, IV. 3.
S. Petrus die Pentecostes oratione ad turbam habita Christum
esse Messiam ex miraculis et vaticiniis osteudit. Act. II, 14 — 39.

Art. III. Uo bistoria apologeticae. 9

S. Paulus stans in medio Areopagi religionis veritatem viris
Atheniensibus probat. Act. XVII. 23 — 31.

II. a) Apostolorum vestigiis ingressi sunt doctores, qui
religionem Christianam contra gentiles imperii Romani defen-
derunt, hoc est a saeculo I. usque ad imperii Romani occasum
(49(3). Quorum Apologiae duo praestant, videlicet: partem
negativam, quae est paganismi destructio, et partem positivam,
qua religionis Christiauae veritas demonstratur. Capita de-
monstrationis illius sunt exsistentia unius Dei, origo divina
Christianae religionis, conspicuae vaticiniis impletis, miraculis,
sanctitate doctrinae, innovatione morum, reportatis de tyran-
nide et ignorantia victoriis, immortali vi, utilitate sociali, con-
sensu etiam in doctrinis non paucis celeberrimi cujusque
philosophi. Inter plurimos viros, qui hac aetate pro vera re-
ligione dimicarunt, eminent S. Justinus (f 167), Apologia I.
pro Christianis ad Antonium Pium; Clemens Alexandrinus
(f 217?), Cohortatio ad gentes ; Origenes (f 254), Contra
Celsum; Tertullianus (f 240?), Apologeticum ; Lactantius (f 330?),
Institutionum divinarum libri VII; S. Cyrillus Alexandrinus
(f 44.4), De sincera religione Christianorum adversus libros
aihei Juliani; S. Augustinus (f 430), De civitate Dei libri XXII,
opus dogmatico-apologeticum, atque Christianae religionis, inter
eversionem deorum falsorum triumphantis, monumentum perenne.
Sanctus praesul de suo opere haec refert: „Iuterea Roma
Gothorum irruptione, agentium sub rege Alarico, atque impetu
magnae cladis eversa est; cujus eversionem deorum falsorum
multorumque cultores (pagani) in christianam religionem re-
ferre conantes subito acerbius et amarius Deum verum blas-
phemare coeperunt. Unde ergo exardescens zelo domus Dei,
adversus eorum blasphemias vel errores libros de civitate Dei
scribere institui. — His ergo decem libris duae istae vanae
opiniones Christianae religioni adversariae refelluntur. Sed
ne quisquam nos aliena tantum redarguisse, non autem nostra
asseruisse reprehenderet, id agit pars altera operis hujus, quae
libris duodecim coutinetur." Retract. lib. II. cap. XLIIl.

b) Per idem tempus doctores religionis veritatem pro-
pugnarunt adversus Judaeos, ut S. Justinus in Dialogo cum

10 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

Judaeo Tryphone ex statu imperfecto legis veteris et ex pro-
phetiis in Christo completis; S. Cyprianus Testimoniorum
libri tres adversus Judaeos; S. Augustinus, Tractatus adv.
Judaeos.

c) S. Irenaeus (f 202), Adversus haereses; Tertullianus,
De praescriptionibus haereticorum, et S. Augustinus, De vera
religione, Liber de utilitate credendi, Liber contra epistolam
Manichaei quam dicunt fundamenti, Ep. ad catholicos de ecclesia
disserunt. Disputationum illarum hi cardines: auctoritate in
religione opus est; baec auctoritas ob rationes diversas non-
nisi ecclesiae catholicae tribui potest; auctoritatis ecclesiasticae
centrum Roma. Cf. etiam Vincentii Lerinensis, Commonitorium.

d) Cum schismaticis inter alios conflixerunt S. Cyprianus,
De catholicae ecclesiae unitate, et S. Augustinus in operibus,
quae scripsit contra Donatistas.

III. A saeculo V. et destructa idololatria usque ad
saeculum XVI. et defectionem Lutheri controversia habetur
cum Judaeis et Mahumetis sectatoribus. Isidorus Hispalensis
(f 636) scripsit De fide catholica adversus Judaeos; S. Petrus
Damiani (f 1072) in Antilogo contra Judaeos Christum Mes-
siam esse ostendit. Raynr.undus Martini (f 1284) insigne opus com-
posuit, quod inscribitur Pugio fidei adversus Mauros et Judaeos;
Alphonsus de Spina, ex ordine S. Francisci, confecit Forta-
litium fidei contra Judaeos, Saracenos aliosque Christianae fidei
inimicos.

Saeculo XV. Marsilius Ficinus (f 1499) in opere, quod
inscripsit De religione Christiana et fidei pietate, Apologiam
satis completam exhibet. A Savonarola (f 1498) editus
Triumphus crucis contra saeculi sapientes. Ut errores nonnul-
lorum de potestate saeculari exploderet ac procliviora ad
scissionem aliquorum ingeuia ad veritatem reduceret, Joannes
de Turrecremata (f 1468) in publicum dedit Summam de
ecclesia, quae quatuor libris continetur, quorum primus est de
universali ecclesia, secundus de ecclesia Romana, tertius de
universalib"us conciliis, quartus de schismaticis et haereticis.
Scripsit autem contra eos, qui „falsa dogmata tam circa po-
testatem ecclesiasticam quam saecularem, a sanctorum patrum

Art. III. Dv liistoria apologeticae. 11

doctrinis penitus aliena perniciosis ausibus introduxerunt" qui
„apostolicae insuper sedis, quae fidei magistra cunctarumque
ecclesiarum mater est, primatus gloriam supremamque ejus
auctoritatem divinitus concessam deprimere et labefactare
moliti suntu. Prooemium.

Eluxit aetate media praestantissimum opus apologeticum,
Summa contra Gentiles doctoris Angelici. Scripsit Summam
suam 8. Thomas, ut iis praesertim in manibus esset, qui in
seminario apologetico 8. Raymundi Hebraeorum et Saracenorum
salutem meditabantur.1) Sanctus doctor in principio libri 1.
de fide et ratione disserit; cap. VI, summam tradit motivorum
credibilitatis pro religione Christi contra Mahumetis sectaiu;
deinceps usque ad librum IV. veritates, quas dicunt prae-
ambula fidei, demonstrat hac praefixa regula: „veritatem ali-
quam investigantes ostendemus, qui errores per eam exclu-
dantur, et quomodo demonstrativa veritas fidei Christianae
religionis concordet." Lib. I. cap. IV. Denique libro IV. de
S. Trinitate, de Incarnatione, de Sacramentis, de vita aeterna
tractat.

IV. Ab inchoante saeculo XVI. et Lutheri defectione
usque ad civilem perturbationem anni 1789. Inter hos ter-
minos principium negationis a protestantismo per deismum ad
naturalismum evolvitur. Hic occurrunt trium virorum doctis-
simorum praestantia opera: Ludovicus Vives (f 1541), De
veritate jidei Christianae, perspicuitate et sermone Latino ex-
cellit; Bellarniinus (f 1621), Disputationes de controversiis
jidei adversus liujus temporis haereticos immensam materiam
apologeticam tam solerter composuit et digessit, ut controver-
siarum adversus protestantes princeps habeatur: Melchior
Oauus (f 1560) apologeticae summam comprehendit in tra-
ctatu apprime docto et limato De locis theologicis; cujus tamen
finis primarius fuit docere theologos, quamvis unusquisque
locorum contineat, quem usum habeat, tum in scholastica
pugna, tum in sacrarum Litterarum expositione; quibusnam
argumentis proprie adversum haereticos, quibus peculiariter

>) Cf. Boll. t. 1. p. 412.

12 Quaestio 1. De defensione fidei catholicae.

adversum et Judaeos et Saracenos, quibus tandem adversum
Paganos transigenda Theologo disputatio sit, si quando sit
cum his pro fide catholica decertandum." Lib. I. cap. I.

Dimicatio adversus errores plurimos, quos novatores sae-
culi XVI. attuierunt et genuerunt, causa fuit aliorum pluri-
morum operum, quibus fundamenta veritatis catholicae quoquo-
versus firmata sunt.

Ab exordiis defectionis Lutheranae viri docti non pauci
de disciplinis apologeticis optime meruerunt, inter quos Syl-
vester Prierias (f 1521), De juridica et irrefragabili veritate
Romanae Ecclesiae Romanique Pontificis; Joannes Fisber, epi-
scopus Roffensis (f 1 535) , Assertionis Luiheranae confuta-
tio} etc; Joannes Dietenberger (f 1537), Phimostomus1) etc. :
Joannes Eck (f 1543); card. Hosius (f 1579), Confessio catho-
licae fidei Christianae. Beatus Canisius (f 1597) scripsit:
Commentariorum de Verbi Dei corruptelis liber primus: in
quo de Sanctissimi Praecursoris Domini Joannis Baptistae
Historia Evangelica, cum adversus alios hujus temporis secta-
rios, tum contra novos Ecclesiasticae historiae consarcinatores
sive Centuriatores pertractatur. De Maria virgine incompara-
bili et Dei genitrice Sacrosancta Libri quinque. Thomas Sta-
pleton (f 1598) fundamenta fidei magis directe tuetur in opere
egregio: Principiorum fidei doctrinalium demonstratio metho-
dica per controversias septem libris XII tradita, cujus operis
et compendium elaboravit, quod inscribitur: Principiorum fidei
doctrinalium relectio scholastica et compendiaria. Auctor probat,
nihil repugnare magis, quara dirimi controversias sine eccle-
siae Romanae auctoritate unquam posse. Gregorius de Va-
lencia (f 1603) in Opusculis de fidei controversiis de rebus
apologeticis disputat. S. Franciscus Salesius (f 1622) in
Controversiis de multis theologicis punctis inter catholicos do-
ctores et haereticos controversis, praesertim circa auctoritatem
Romani Pontificis „docte, dilucide ac nervose"2) disputat.

!) Cf. H. Wedewer, Johannes Dietenberger.

l) Cf. Acta S. Sedis t. X, p. 340 et decretum S. Congr. rituuin,
diei 7. Julii 1877 concessionis tituli Doctoris pro S. Francisco Snlesio.

Art. III. De historia apologeticae. 13

Dominicus Gravina (f 1643) in Catholicis praescriptionibtis
demonstratioiiem catholicam insigni doctrina pertractat. In
opere, quod iuscriptum est Pro sacro Jidei catholicae et aposto-
licae deposito Jideliter a Romanis Pontificibus custodito apolo-
geticus novatorum et nominatim M. A. de Dominis explodit
et ejicit sententias. Bossuet (f 1704) opera non pauca com-
posuit, quae ad apologeticam pertinent, uti illud: De la con-
naissance de Dieu et de soi-meme. Fenelon (f 1715) praeter
alios libros laude dignissinios exaravit: Demonstration de Vexi-
stence de Dieu et de ses Attributs, et Lettres sur divers sujets
concemant la Religion et la Metaphysique. S. Alphonsus
Liguori (f 1787) ad catholicae fidei veritatem confirmandam1)
inter alia reliquit Verita della fede fatta evidente per li con-
trasegni della sua credibilita; Verita della fede contro i mate-
rialisti et Riflessioni sidla verita della divina rivelazione.
Strenuus et eruditissimus apologeta fuit Nicolaus Silvester
Bergier (f 1797). Scripsit: La certitude des yreuves du Chri-
stianisme; Apologie de la religion chretienne adversum Hol-
bach ; Examen du Materialisme , etc. Antoninus Valsecchi
(f 1791), Dei fondamenti della religione e dei fonti della
impieta; La religione vincitriccj La verita della Chiesa catho-
lica romana. Eminet plurimis scriptis apologeta praestans
cardinalis Gerdil (f 1802). Cum omnes ejus libros enumerare
longum sit, trium mentionem facio: Anti-Emile; LHmmateria-
lite de Vdme; Recueil de dissertations sur quelqu.es principes
de Philosophie et de Religion.

Innumeros ecclesiae defensores silentio praeterimus. Hoc
unum facillime cuique patet in concertationibus apologeticam
plurimum profecisse, et quacumque parte spiritus privatus
sectariorum a vero magis magisque ad naturalismum deflexit,
in eam conatus eorum, qui pro nomine catholico pugnabant7
esse conversos alacrius.

V. A saeculo XVIII. desinente usque ad hanc aeta-
tem. Deismi progressus apologetas jampridem compulerant, ut

l) Cf. Pii IX. Litteras apostolicas de S. A. M. de Liguorio titulo
doctoris aucto. 7, Jul. 1871.

14 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

ipsa fundainenta religionis supernaturalis, vim prophetiaruiij,
miraculorurn possibilitatem, sacrorum librorum authenticitatem,
Christi divinam missionem demonstrarent. Tumultuante Gallia
negatum est palam, Deum esse, post mortem vivere animos.
Ecce falsarum opinionum curriculum: a spreto Romano Pon-
tifice ad atheismum pervenerant. Saeculo XIX. datur opera
confirmaadis quibusvis majorum erroribus ex novis inventis
scientiarum physicarum, historicarum , socialium. Hinc apolo-
getica studia in omnes partes aucta sunt. Eduntur institu-
tiones apologeticae : Nicolas , Etudes philosophiques sur le
Christianisme ; Liebermann, Institutiones theol. dogm. t. Lf II. ;
Perrone, Praelectiones de locis theologicis; Gatti, Institutiones
apologetico-polemime; card. Zigliara, Propaedeutica seu Tra-
ctatus de ordine supernaturali ; Schwetz, Theologia fundamen-
talis; Hettinger, Lehrbuch der Fundamental-Theologie; Stadler,
Theologia fundamentalis', Schanz, Apologie des Christenthums ;
Murray, Tractatus de ecdesia Christi; card. Mazzella, De reli-
gione et ecclesia: praeterea tractatus dogmatici de ecclesia et
Romano Pontifice bene multi.

Tuentur ecclesiam ratione sive ethicae sive scientiarum
physicarum: Balmes, Le protestantisme compare au catholicisme;
Donoso Cortes, Essai sur le catholicisme , le liberalisme et le
socialisme ; Lacordaire, Conferences ; Felix, Le progres; Weiss,
Apologie des Christenthums ; Manning , Petri Privilegium ;
Newman in plurimis operibus. — Moderna inventa diligenter
respiciunt Wiseman, Science and revealed religion; Schafer,
Bibel und Wissenschaft ; Giittler, Naturforschung und Bibel;
Moigno, Les splendeurs de la foi; Vigouroux, Les livres saiiits
et la critique rationallste ; Duilhe de Saint-Projet, Apologie
scientifique de la foi chretienne ; <2) Broglie , Problemes et
condusions de Vhistoire des religions ; Orti y lara, La

') Cf. etiara A. van Weddingen , Les ilements raisonnes de la
religion; Rutten, Cours elimentaire d' 'apologetique ; Gutberlet, Lehr-
buch der Apologetik; Bautz, Grundziige der Christlichen Apologetik.

2) Hujus libri perquam opportuni iinis est „la contre-6preuve des
certitudes de la foi par les certitudes de la science." Prejace.

Art. III. I)e historia apologeticae. 15

ciencia y la divina revdacion ;!) Mir, Harmonia entre la ciencia

Hactenus synopsis historica. Id ipsum perspicuum, fore ut
scientia apologetica semper incrementis indigeat, quippe cum
errores erroribus confutatis succedant.3) Unum genus Apolo-
giarum quovis tempore plurimum utilitatis habet, expositio
sincera et clara lidei; ut Catechismus beati Canisii; Bossuet,
Exposition de la doctrine catholique; Monsabi'6, Conferences;
card. Capecelatro, La Dottrina cattolica esposta in tre libri;
card. Gibbons, The faith of our fathers.

Cf. Freppel, Les apologistes chretiens au IIC siecle; Werner,
Geschichte der apologetischen und polemischen Literatur der
christlichen Theologie; Hurter, Nomenclator litterarius recen-
tioins theologiae catholicae; Laughorst, Zur Entwicklungs-
geschichte der Apologetik, Stimmen aus Maria-Laach, 1880,
1881; Fontaine , La chaise et Vapologetique au XIXC siecle;
Duilhe de Saint-Projet, L 'apologetique chretienne.

l) Opus germanice redditum a Schutz: Wissenschaft und Offen-
barung. Schoningh. Paderborn 1884.

5) Gallice: Uaccord de la science et de la foi; germanice: Zu-
sammenhang zwischen Wissen und Glauben. Manz. Regensburg 1 883.

3) Recte Lacordaire: „0n s'6tonne quelquefois qu'il n'existe au-
cune defense complete du Christianisme; c'est que, d'une part, le
temps, qui ne s'arrete jamais, en raultiplie sans cesse les preuves, et
que, d'autre part, les objections que le raisonnement lui suscite, va-
riables a Tinfini, sont meprisees au bout de cinquante ans par 1'esprit
humnin. II y a donc necessairement dans la defense du Christianisme
une partie qui demeure incomplete, et une partie qui devient inutile;
mais c'est en quoi precisement sa verite parait davantage. Car la
partie de\enue inutile prouve la vanite de la raison, qui, apre3 un
petit nombre d'annees, ne comprend plus les objections qu'elle a faites
ni les reponses qu'on lui a donnees, et la partie demeuree incom-
plete mootre la vigueur logique d'une religion dont 1'evidence crolt
avec le temps."

Considirations sur le systeme philosophique de M. De la Mcn-
nais, chap. III. Idem sentit Newman, Apologia, V.

16 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

ARTICULUS IV.
Utrum fitlei assensus possit esse cum evidentia credibilitatis.

I. Fidei notio. Fidem proprie dictam et quae ad justi-
hcationem disponit, Patres Vaticani profitentur „virtutem esse
supernaturalem, qua, Dei aspirante et adjuvante gratia, ab eo
revelata vera esse credimus, non propter intrinsecam rerum
veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed propter
auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nec falli nec fallere
potest". Const. dogm. Dei Filius, cap. III.

In fide, si consideremus formalem rationem objecti, nihil
est aliud quam Veritas prima. Fides enim credendis assentit,
quod referuntur ad Deum, objectnm fidei principale. Motivum
autem fidei seu motivum, cur reapse credam, est auctoritas
Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potest; motivum credi-
bilitatis est argumentum, quo factum revelationis probatur esse
credibile. Quare S. Thomas, fidei motivum spectans, ait: „fides
nostra non habet auctoritatem neque ab Angelis, neque ab ali-
quibus miraculis factis; sed a revelatione Patris per Filium et
Spiritum sanctum." Contra errores Graecorum, cap. XXX.
Objectum fidei proprium est obscurum quoad nos; unde illud
Angelici: „ibi incipit articulus fidei ubi deficit ratio." Iu
I. Cor. XV. lect. I. Objectum fidei commune per se videri
potest, puta Deum esse, et aliae veritates, quas fides docet et
ratio demonstrat.

Fides ab omnibus aliis, quae ad intellectum pertinent,
distinguitur. Etenim S. Paulus: Est autem fides sperandaruin
substantia rerum, argumentum non apparentium. Hebr. XI, 1.
„Per hoc enim quod dicitur argumentum, distinguitur fides ab
opinione, suspicione et dubitatione, per quae non est adhaesio
intellectus firma ad aliquid. Per hoc autem quod dicitur non
apparentium, distinguitur fides a scientia et intellectu, per
quae aliquid fit apparens. Per hoc autem quod dicitur sub-
stantia sperandarum rerum, distinguitur virtus fidei a fide
communiter sumpta, quae non ordinatur ad beatitudinem spe
ratam." S. Thom. II. II. quaest. IV. art. 1. Cf. Quaest. disp.
De Veritate XIV. art. 1.

i 7
Art. IV. Utruin fidei assensus possit esse cum evidentia credibilitatis.

II. Res fidei sub conimuni ratione credibilis.
Augelicus ait: „Ea quae subsunt fidei, dupliciter considerari
possuut: uuo modo in speciali ; et sic non possunt esse simul
visa et credita . . . ; alio modo in generali, scilicet sub ratione
communi credibilis; et sic sunt visa ab eo, qui credit." II. II.
quaest. I. art. 4. ad 2. Quod cum ita sit, de ratione communi
credibilis quatuor statuenda sunt.

ln Fidei veritates sub dicta ratione communi credibilis
vere videntur evidentia credibilitatis , i. e. extrinseca, quae a
Cajetano vocatur „evidentia, quod ita esse est credibile et judi-
cabile absque alterius partis formidine". In II. II. q. I. a. 4.
Itaque videntur secundum rationem communissimam et extrin-
secam, non secundum rationes particulares et extrinsecas.
Et sane mysteria in se credenti obscura esse non desinunt,
cum fides sit de non visis.

2° Evidentia credibilitatis ab evidentia testificationis seu
revelationis divinae distinguenda est. Haec habetur, si quis
evidenter cognoscat Deum sibi loqui et credenda proponere,
sicut prophetae nonnulla credidisse videntur vel angeli in
primo creationis suae et justificationis momento ea, quae Deus
ipsis revelabat, crediderunt; illa habetur, si quis motiva suf-
ficientia ad credendum aliquid tanquam divinitus dictum evi-
denter conspicit. Testificationis quoque evidentiam cum fide
conjungi posse communior et verior videtur esse sententia.
Cf. S. Thom. II. II. q. V. a. 2. Videsis Salmant. De jide,
disp. 111. dubium 1 contra Joan. a S. Thoma, De fide, disp. II.
art. 2., qui dubitat, utrum fides possit stare cum evidentia
testificationis seu in testificante, non quidem solitarie et per
se solam, sed cum suis adjunctis, i. e. cum aliis propositio-
nibus evidentibus, quibuscum discursum efficere possit, v. g.
cum veritate, quod Deus nec de potentia absoluta potest dicere
falsum, etc.

3° Certa est et doctorum communis senteutia (contra
Capreolum) cum fide conjungi posse credibilitatis evidentiam,
quae non est evidentia veritatum fidei in se, nec ipsius revelationis
divinique testimonii, sed credibilitatis, quod revelatio divina
seu divinum testimonium vere exsistit. Eo sensu ratio tidei

De Groot, Suruina apologet. I. <■)

18 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

veritatem demonstrat, ut docet Pius IX., EncycL 9. Nov. 1846;
cf. supra Conc. Vat. Const. Dei Filius, cap. IV, Similiter
motiva credibilitatis sunt quaedam demonstrationes jidei, si-
quidem S. Thomas asseverat sermonem Dei clarificari „per
miracula, quae sunt demonstrationes fidei". In II. Thess.
cap. III. lect. I.

4° Assensus in credibilitatem fidei, in quantum ob credi-
bilitatis motiva, lumine tantum naturali cognita, praestatur, ab
assensu in ipsam fidem per gratiain penitus differt. Evidentia
credibilitatis, ut talis, non nisi fidem naturalem gignere potest.

III. Status quaestionis. De sola evidentia credibilitatis
disputatio habetur. Testificationis enim evidentiam, licet ex Ca-
jetani sententia prophetis, apostolis, aliisque fidei magistris
necessaria fuerit, in credentibus modo non adesse constat.
Cardo rei in hoc vertitur, utrum evidentia credibilitatis cum
obscuritate in creditis et cum libertate in fide credentis con-
sistere possit. Fides enim est de non visis, et virtus; ob
eamque rem meritoria adeoque libera.

Thesis : Assensus fidei potest esse cum evidentia credibi-
litatis.

Argum enta.

Arg. I. Per evidentiam credibilitatis ea, quae sunt fidei,
non videntur nisi sub ratione communi credibilis, ut ex prae-
dictis licet intelligi. At illa ratio communis neque a verita-
tibus obscurum tollit, neque ab assensu libertatem. Ergo pot-
est esse fides cum evidentia credibilitatis. Prob. min.

a) Fidei veritas in se obscura relinquitur, si credibilitatis
evidentia fidem non intrinsece attingit, sed extrinsece. Atqui
evidentia, de qua diximus, non ostendit ipsam fidei veritatem in
se, sed in Deo, veritatem yjroponente. Ergo. b) Fidei assensus liber
est, si homo potest credere vel non credere. Jam vero si fides
intrinsece quoad nos obscura relinquitur, homo potest credere
vel non credere. Ergo evidentia credibilitatis, qua fidei obscuri-
tatem non auferri ostensum est, libertatera assensus non tollit.
Et profecto „intellectus credentis — ait Angelicus — dicitur
esse captivatus, quia teuetur terminis alienis, et non propriis.

Art. IV. Utrum iidei asscnsus possit esse cum evidcntia credibilitatis. t(J

1. Cor. 10, 5.: In captivitatem redigentes omnem intellectum.
Inde etiam est, quod in credente potest insurgere motus de
contrario hujus quod firmissime tenet." Quaest. disp. De
verit. XIV. a. I1).

Arg. II. Ex S. Scriptura. Christus et apostoli fidei veri-
tates sub ratione comrauni credibilis videri posse, aperte signi-
ficant. Ergo. Prob. antec. Cum Judaei Joan. VI. 30. Christo
dixissent: Quod ergo tu facis signum ut videamus, et credamus
tibi? Servator alio loco respondit: Si non facio opera Patris
mei, nolite credere mihi. Si autem facio, et si mihi non vultis
credere, operibus credite, ut cognoscatis, et credatis quia Pater
in me est. Joan. X. 37 — 38. Apostoli autem praedicaverunt
nbique, Domino cooperante, et sermonem confirmante, sequentibus
signis. Marc. XVI. 20. S. Paulus: credimus — inquit — se-
cundum operationem potentiae virtutis ejus, quam operatus est
in Christo, suscitans illum a mortuis. Ephes. L 19. 20. Idem
apostolus ex evidentia signorum eorum peccatum demonstrat,
qui fidem uegligunt: quomodo nos effugiemus, si tantum ne-
glexerimus salutem, quae cvm initium accepisset enarrari per
Dominum, ab eis, qui audierunt, in nos conjirmata est, con-
testante Deo signis et portentis, et variis virtutihus, et Spiritus
sancti distributionibus. Hebr. II. 2 — 4.

Arg. III. Ex traditione. Ex quo fides scientifice defendi
coepta est, apologetae, qui a saeculo II. auctoritate valuerunt,
patres, doctores, theologi manifestam fidei credibilitateni edis-

') Eadem veritas his verbis s. Thomae raagis explicatur: „intel-
lectus credentis asseutit rei creditae, non quia ips:im videat vel secuu-
dum se, vel per resolutionem ad prima principia per se visa, sed
propter imperium voluntatis moventis intellcctum. Quod autem vo-
luntas moveat intellectum ad assentiendum,potest contingere ex duobus:
uno modo ex ordine voluntatis ad bonum; et sic credere est acttis lauda-
bilis: alio modo quia intellectus convincitur ad hoc quod judicet esse
crcdendum his quae dicuntur, licet non convincatur per evidentiam
rei; sicut si aliquis propheta praenuntiaret in sermone Domini aliquid
tuturum, et adhiberet signura , mortuum suscitando, ex hoc signo con-
vinceretur intellectus videntis, ut cognosceret manifeste hoc dici a Deo,
qui non mentitur; licet illud futurum quod praedicitur, in se evidens
nou esset. Unde per hoc ratio fidei nou tolleretur." II., II. q. V. a. 2.

2*

20 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

seruerunt, velut S. Justinus, Tertullianus, S. Augustinus. Quorum
communem sententiam Richardus a S. Victore (f 1173) his
verbis interpretatus est: „Domine si error est, a te ipso de-
cepti sumus, nam ista in nobis tantis signis et prodigiis con-
firmata sunt et talibus, quae nonnisi per te fieri possunt."
De Trin. lib. I. cap. II. c) Cui rei etiam documento est do-
ctrina concilii Vaticani definientis: „Si quis dixerit, revela-
tionem divinam externis signis credibilem fieri non posse . . .
anathema sit." — Similiter: „Si quis dixerit . . . miracula certo
cognosci nunquam posse, nec iis divinam religionis christianae
originem rite probari; anathema sit." Const. dogm. Dei
Filius; De Jide, can. 111. et IV. Atque Leo XIII.: „Ratio
declarat, evangelicam doctrinam mirabilibus quibusdam signis,
tamquam certis certae veritatis argumentis} vel ab ipsa origine
emicuisse." Encycl. Aeterni Patris.

Objeotiones.

Obj. I. Fidei assensus consistere non potest cum evi-
dentia sui objecti quantum ad an est. Jam vero posita credi-
bilitatis evidentia cognoscimus evidenter, an sint fidei mysteria.
Fides ergo credibilitatis evidentiam excludit.

Resp. Dist. maj.: Fidei assensus conjungi nequit cum
evidentia sui objecti quantum ad an est, sub ratione myste-
riorum in speciali, conc; sub ratione communi credibilis, nego.
Responsio ex iis, quae praefati sumus, manifesta videtur.

Instabis. Assensus scientis in rem scitam non subjicitur
libero arbitrio. At per evidentiam credibilitatis assensus cre-
dentis redditur assensus scientis. Igitur posita credibilitatis
evidentia libertas a fide tollitur.

Resp. Dist. maj.: libero arbitrio non subjicitur assensus
scientis in rem scitam, conc; consideratio actualis rei scitae,
nego. Et dist. minorem : per evidentiam credibilitatis assensus
credentis efficitur assensus scientis fidem intrinsece, nego;
scientis credibilitatem fidei, concedo. Visa credibilitate fidei
ipsae res fidei non desinunt esse non apparentia. Quare „ille
qui credit - ait S. Thomas — habet sufficiens inductivum ad
credendum; . . . non habet sufficiens inductivum ad sciendum.u

Art. IV. Utrum fidei assensus possit esse cum evidentia credibilitatis. 2 1

II. II. quaest. II. art. 9. Nihil igitur per evidentiam credibili-
tatis de libertate fidei detrahitur.

Urgebis. Quod est evidenter credibile est evidenter verum.
Et quod est evidenter verum assensum scientis cogit. Ergo
evidentia credibilitatis et libertas assensus fidei pugnant.

Resp. Dist. maj.: Quod est evidenter credibile est evi-
denter verum evidentia extrinseca, conc; evidentia intrinseca,
nego. Et dist. min.: evidentia cogit assensum, si est intrin-
seca, conc; si est extrinseca, nego. Evidentia petitur ab in
trinseco; res autem fidei, cum per evidentiam credibililatis in
se minime videantur, nobis obscurae sunt. Hic adverti debet,
assensum circa credibilitatem fidei ob motiva credibilitatis
distingui ab assensu circa ipsa revelata propter auctoritatem
ipsius Dei revelantis.

Dices. Ob auctoritatem testium gravissimorum factum
naturale, velut exsistentia Romae, ab iis, qui ipsam Romam
nunquam viderunt, necessitate quadam admittitur. Ergo per-
specta evidentia credibilitatis ipsa fidei mysteria necessitate
coacti credimus.

Resp. Transeat antec. Et nego conseq. Et sane non
est paritas. Fides enim est „actus intellectus assentientis veri-
tati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiama.
S. Thom. II. II. quaest. II. art. 9. Ex qua definitione tria
perspicua sunt:

a) Romam esse cognoscimus ea firmitate assensus, quam
testium postulat auctoritas. At vero fidei assensus, etsi fideles
etiam credibilitatem fidei suae perspiciunt, non tamen a pon-
dere motivorum credibilitatis pendet, sed a gratia.

b) Voluntas, per gratiam mota, praestare potest majorem
illam adhaesionem (S. Thom. II. II. quaest. IV. art. 8. ad 3.), quae
motivorum pondus excedit. Revera ab Innocentio XI. damnata
est haec propositio: „Voluntas non potest efficere, ut assensus
fidei in se ipso sit magis firmus, quam mereatur pondus ra-
tionum ad assensum irapellentium." Decretum 2. Martii 1679,
prop. 19.

c) Igitur homines fidei gratiae possunt obicem ponere,
1° ex parte intellectus, si assentiri recuset mysteriis, quod

22 Qnaestio I. De defensione fidei catholicae.

in se obscura sint omnemque vim cognoscendi natnralem su-
perent, et quod renitatur „terminis alienis, et non propriis".
S. Thom. Quaest. disp. De veritate, XIV. art. 1.; 2° ex parte
voluntatis per pravos affectus, qui solent piam motionem in
Deum plurimum impedire.

Obj. II. S. Thomas dicit: „Daemones non voluntate as-
senliunt his, quae credere dicuntur, sed coacti evidentia signo-
rum, ex quibus evincitur, verum esse, quod fideles credunt."
De veritate, quaest. XIV. art. 9. ad 4. Ergo evidentia signorum
liberum fidei assensum excludit.

Resp. Dist antec: Daemones credunt evidentia coacti
ad assensum fidei supernaturalem, nego; ad asseusum natu-
ralem, subdist.: coacti quodammodo, conc; simpliciter, nego.

a) S. Thomas aperte distinguit fidem daemonum natu-
ralem a supernaturali fide fidelium; nam „credere — inquit
— aequivoce dicitur de hominibus fidelibus et daemonibus:
nec est in eis jides ex aliquo lumine gratiae infuso, sicut est
in fidelibus". De verit. 1. c. Quamobrem ex textu in ob-
jectione prolato minime apparet, evidentiam signorum pugnare
cum libera voluntatis motione, qua fideles per gratiam ex pio
affectu veritati primae adhaerent Daemonum enim fides ex
gratia non est.

b) Neque S. Thomas assensum fidei naturalem evidentia
signorum simpliciter cogi censuit. Quamvis enim daemones
non credant cum voluntatis motione ad finem supernaturalem,
non tamen omnino absque voluntatis imperio creduDt: scilicet
ex malitia credere nollent, sed credere absolute volunt, quod
in tanta signorum evidentia non credere maximae stultitiae
esse videant. Atque sanctus doctor, qui anno 1258. in Qnaest.
disp. Deveritate scripserat: „coacti evidentia signorum", postea
in Secunda Secundae, quam Summae partem a. 1269 — 1271
confecit, ita scripsit: „daemonum fides est quodammodo coacta
ex signorum evidentia." II. II. quaest. V. art. 2. ad 1.

Art. V. Utrnra assens. fidei possit esse absque evident. eredibilitatis. 2.T

ARTICULUS V.
Utrum assensus fidei possit esse absque evidentia credibilitatis.

I. Status quaestionis. Hoc loco non quaeritur, 1° utrum
evidentia credibilitatis fidei causa sit : nam unica fidei
causa proprie dicta est gratia. 2° Pro certo affirmari debet,
certitudinem fidei super omnia non inniti motivis credibilitatis,
sed gratia, qua fideles Deo revelanti adhaerent. 3° Similiter
constat fidem non esse discursivam seu proprie fructum dis-
cursus sed simplicem. Itaque de hoc agitur, utrum ille possit
credere supernaturaliter, qui non videat esse credendum; seu,
ut planius dicam, utrum evidentia et certa notitia credibilitatis,
tanquam conditio vel dispositio quaedam remota, praesuppo-
natur assensui fidei. Respondet S. Thomas: „Ea quae sub-
sunt fidei, dupliciter considerari possunt: uno modo in speciali;
et sic non possunt esse simul visa et credita; alio modo in
generali, scilicet sub communi ratione credibilis; et sic sunt
visa ab eo, qui credit. Non enim crederet, nisi videret ea esse
credenda." II. II. quaest. I. art. 4. ad 2.

II. Quonam lumine evidentia credibilita-tis videa-
tur. Hujusmodi evidentia spectari potest 1° in iis, qui ad
fidem ducuntur; 2° in iis, qui fidem jam habent.

1° Qui ad fidem ducuntur, evidentiara credibilitatis videre
possunt lumine naturali, cum ratio humana externa revelationis
argumenta considerat. Neqtie tamen aliqua lux supernaturalis
quasi aurora luminis fidei ab eo judicio credibilitatis omnino
excluditur. „Ille, qui credit, — inquit S. Thomas — habet
sufficiens inductivum ad credendum: inducitur enim auctoritate
divinae doctrinae miraculis confirmatae et, quod plus est, in-
teriori instinctu Dei invitantis." II. II. quaest. II. art. 9 ad 3.;
cf. Qnodl. II. art. 6.

2° In iis, qui fidem habent, cognitio credibilitatis naturalis
et habitus fidei in judicio credibilitatis concurrere videntur.
Nam ut Angelici verbis utar, „lumen fidei facit videre ea quae
creduntur. Sicut enim per alios habitus virtutum homo videt
illud quod est sibi conveniens secundum habitum illum, ita

24 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

etiam per habitum fidei inclinatur mens hominis ad assentien-
dum his quae conveniunt rectae fidei, et non aliis." II.
II. quaest. I. art. 4. ad 3. Idem de fidelibus dixit: „per
lumen fidei vident esse credenda" (quae sunt fidei). L. c.
art. 5. ad 1.

III. De modo, quo notitia credibilitatis debeat
esse in diversis hominum generibus.

1° In nullo homine per se requiritur notitia scientifica,
sed ea sufficit, quae sit rationi consentanea. 2° Non absoluta
sed respectiva notitia opus est, quae ad judicium prudens e
sincerum, habita ratione diversae conditionis captusque per-
sonarum, sufficere videatur. 3° Minime tamen par est conditio
eorum, qui fidei donum acceperunt, atque eorum, qui ad fidem
disponuntur; hos dubitative credibilitatem investigare nefas
haberi nequit; illis assensum suspendere et fidem in dubium
vocare nunquam licet. Hinc ab Innocentio XI. damnata est
haec propositio: „potest quis prudenter repudiare assensum,
quem babebat, supernaturalem." Decretum 2 Martii 1679;
prop. 20. Et patres Vaticani: „Si quis dixerit, parem esse
conditionem fidelium atque eorum, qui ad fidem unice veram
nondum pervenerunt, ita ut caiholici justam causam habere
possint, fidem, quam sub Ecclesiae magisterio jam susceperunt,
assensu suspenso in dubium vocandi, donec demonstrationem
scientificam credibilitatis et veritatis fidei suae absolverint,
anathema sit." Const. Dei Filius; De Jide, can. VI.

IV. Errores. 1° Plerique protestantium, quod mere ad
testimonium spiritus aut ad alia interna provocant, eam reli-
gionem adstruunt, in qua frustra sit externorum motivorum
evidentia. 2° Schola Hermesiana (a G. Hermes, 1775—1831)
credibilitatis motiva ipsius fidei Christianae motivum esse con-
tendit. Qua quidem opinione falsa, fidei, cum ex ratione naturali,
non ex supernaturali gratia prodire diceretur, sua dignitas
non permansit. Ex theoria Hermesiana alius error processit,
quasi catholicis integrum esset, fidei assensum suspendere,
donec demonstrationem scientificam credibilitatis fidei suae
absolverint. Protestantes igitur per defectum, Hermesiani per
excessum errant. Ideo in sensu exposito probanda est

Art. V. Utrum assens. fidei possit esse absque evident. credibilitatis. 25

Thesis : Assensus fidei non potest esse absque evidentia

credibilitatis.

Argvimeiita.

Arg. I. Oportet fidei nostrae obsequium esse rationi con-
sentaneum. Ejusmodi autem obsequium non est sine notitia certa
credibilitatis. Ergo. Maj. patet ex effato: gratia non tollit
naturam sed perficit. Prob min. Ratio humana judicat ea,
quae sunt fidei, credenda esse, aut ex fidei mysteriis in se
aut ex signis certissimis divinae revelationis. At mysteria in
se humanae rationi non manifestantur. Ex quo sequitur, ut
ex signis certissimis fiat judicium credibilitatis. Cf. S. Thom.
C. Gent. lib. III. cap. CLIV.

Arg. H. In judicio, utrum credendum sit, nemini levi
aut indifferenti esse licet. Atqui sine certa credibilitatis no-
titia leviter credimus. Ergo. Prob. min. Leviter credit, qui
nescit aut dubitat, utrum Deus locutus sit. Haec autem igno-
rantia vel dubium non tollitur per mysteria in se, quoniam ob-
scura sunt. Ita humanae rationi, ne leviter credat, notitia certa
credibilitatis cpus est. Cf. S. Thom. C. Gent. lib. I., cap. VI.
Hoc illud est, quod dixit beatus Petrus: Non enim doctas
fabulas secuti, notam fecimus vobis Domini nostri Jesu Christi
virtutem et praesentiam: sed speculatores facti illius magnitu-
dinis. II. Petr. I. 16. Huc etiam spectat illud S. Joannis:
Charissimi, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus
si ex Deo sint: quoniam multi pseudoprophetae exierunt in
mundum. I. Joan. IV. 1. Denique Pius IX.: „Humana ratio,
ne in tanti momenti negotio decipiatur et erret, divinae reve-
lationis factum diligenter inquirat oportet, ut certo sibi constet,
Deum esse loquutum, ac Eidem, quemadmodum sapientissime
docet Apostolus, rationabile obsequium exhibeat." Litl. encycl.
9. Nov. 1846.

Objeotiones.

Obj. I. Dixit Jesus improbando: Nisi signa et prodigia
videritis, non creditis. Joan. IV. 48. Et alibi: Quia vidisti
me Tlioma, credidisti: beati qui non viderunt} et crediderunt.
Joan. XX. 29. Ergo fidei nulla certa credibilitatis notitia
opus est.

26 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

Resp. Dist. antec: in reprehensionem veniunt, qui signa
quaerunt non necessaria, conc; necessaria, nego. Multi signa
quaesierunt, quamvis Christi credibilitas manifesta esset;
aliorum vero coida parata erant. Quare S. Thomas in locos
prolatos exponit, „quod illi qui sunt tam prompti animi ut
credant Deo, etiam signis non visis, sint beati per com-
parationem ad illos qui non credunt nisi talia videant."
III. quaest. LV. art. 5.

Instabis. Unica fidei causa est gratia fidei. Atqui, si
credentibus opus est notitia certa credibilitatis, plures ponuntur
causae fidei. Ergo.

Eesp. Dist. majorem: gratia fidei est unica causa fidei,
concedo; earum rerum, quibus disponimur ad fidem, nego. Et
dist. minorem : si notitia credibilitatis esset causa fidei, concedo;
conditio sine qua non, nego. Responsio patet ex terminis.
Et sane Leo XIII. S. Augustinum laudat, quod rationis partes
complexus sit, ^huic scientiae (philosophiae) tribuens . . . illvd
quo fides saluberrima . . . gignitur, nutritur, defenditur7 robo-
ratur.ui) Encycl. Aeterni Patris.

Urgebis. Falso dicitur, naturalem credibilitatis cognitio-
nem disponere ad fidem, quae est donum Dei supematurale.
Igitur ex motivis credibilitatis utilitas nulla dimanat.

Resp. Dist. antec: Cognitio naturalis non disponit ad
fidem supernaturalem proxime, conc; remote, nego. Quia
„dispositio ultima ad formam et forma sunt ejusdem ordinis,
in hoc quod si unum est naturale, et reliquumu (S. Thom.
Quaest. disp. De verit. VIII. art. 3), idcirco ratio naturalis
proxima fidei dispositio haberi non potest. Sed non est
repugnans rationi, homines intelligentia naturali disponi ad
fidem, quatenus naturali lumine impedimenta fidei et indispo-
sitio humana removentur. Cf. S. Thom. II. II. quaest. IV.
art. 7.

Obj. II. Saepenumero laudabiliter agimus cum judicio
tantum probabili. Ergo assensus fidei supernaturalis cum no
titia revelationis probabili conciliari potest.

') S. Aug. De Trin. lib XIV. cap. I.

Art. V. Utrura assens. fidel possit esse absque evident. eredibilitatis. 27

Resp. Dist. antec: laudabiliter agimus cum judicio pro-
babili in iis actionibus, quae requirunt veritatem absolutam sui
objecti, nego; in aliis plerisque, conc. Actus fidei quovis dubio
excluso plane certus sit oportet. Certus autem non erit, si
quis dubitet, utrum Deus fidei auctor exsistat. Revera Inno-
centius XI. damnavit propositionem: „Assensus fidei super-
naturalis et utilis ad salutem stat cum notitia solum probabili
revelationis: imo cum formidine, qua quis formidet, ne non
sit locutus Deus."

Instabis. Si re^ula proposita valeat, rudibus etiam pueris-
que, qui ad discretionis aetatem pervenerint, evidentia credi-
bilitatis necessaria est. At haec evidentia perperam a rudibus
tenerisve mentibus postulatur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: rudibu^ et pueris necessaria est evi-
dentia respectiva, conc; absoluta, nego. £t sic distincta mi-
nore nego conclusionem. Rudes et pueri vident probeque sen-
tiunt sibi auctoritate quadam opus esse et magisterio; qui,
cum unum alterumve tantum credibilitatis motivum, etsi con-
fuse, attingunt nullamque non credendi rationem suspicantur,
eam revelationis notitiam certam habere videntur, quae adju-
vante gratia divina, sufficiat. Cf. Salm. De fide, disp. III. ;
Joan. a S. Thoma, De fide, quaest. I. disp. II. art. 3. n. 5.

Obj. III. Fides supernaturalis non pendet ex prudentia.
Atqui admissathesi sequitur, ut fides ex prudentia pendeat. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Fides ex prudentia non pendet in se,
conc; quantum ad praecedens judicium de evidentia credibilitatis,
nego. Prudentia infusa fidem non dirigit, sed praesupponit.
Virtutes enim morales infusae cognitionem finis supernaturalis,
quae per fidem habetur, praesupponunt. Sed tamen prudentia
qnaedam judicium de credibilitatis evidentia dirigit. Haec
autem prudentia, quamvis infusa dici non debeat, ex auxilio
tamen quodam actuali Dei et illustratione procedere videtur.

Qvaeres, utrum ex motivis credibilitatis probetur solum
mysteria fidei esse credibilia, an pariter ea esse credenda.

Resp. Quam primum homini constiterit mysteria fidei
esse credibilia seu Deum esse locutum, in promptu est hominem
obligari ad credendum Deo, qui fidem revelavit.

28 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

ARTICULUS VI.
De demonstratione veritatis ecclesiae catholicae.

I. Demonstratio catholica summi monienti est.
Demonstratio catholica est scientia fundamentorum , quibus
auctoritas ecclesiae catholicae innititur. Perspicuum est, ejus-
modi demonstrationem momentum afferre ad efficaciam apolo-
geticae.

1° Quia hoc unice apologetis propositum est veram
religionem in concreto ostendere ; quam- quidem divinitus
in ecclesia catholica constitutam esse monstrabimus. 2° Com-
monstrata ecclesiae veritate, iter certum ad controversias
de singulis dogmatibus dirimendas aperitur; firma nam-
que quibusvis hominibus fidei regula erit ecclesia illa, cujus
testimonium Dei loquentis instrumentum organumque esse
constiterit. 3° Perspecta ecclesiae auctoritate malis plurimis
liberabitur domestica quoque atque civilis societas. Quare
Leo XIII. de malis humanae societatis scribens: „Horum autem
— inquit — malorum causam in eo praecipue sitam esse Nobis
persuasum est, quod despecta ac rejecta sit sancta illa et
augustissima Ecclesiae auctoritas, quae Dei nomine humano
generi praeest, et legitimae cujusque auctoritatis vindex est
et praesidium." Encycl. lnscrutabili Dei, 21. Aprilis 1878.

II. Ecclesia per se ipsa est perpetuum motivum
credibilitatis. „Ad solam enim catholicam Ecclesiam — sicut
patres Vaticani declarant — ea pertinent omnia, quae ad evi-
dentem fidei christianae credibilitatem tam multa et tam mira
divinitus sunt disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa,
ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sancti-
tatem et inexhaustam in omnibus bonis foecunditatem, ob
catholicam unitatem, invictamque stabilitatem, magnum quod-
dam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae
legationis testimonium irrefragabile.

Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes,1) et

') Js. XI, 12,

Art. VI. Dc demonstratione veritatis ecclesiae catholicac. 29

ad se invitet, qui nondum crediderunt, et filios suos certiores
faciat. firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur."
Const. Dei Filius, cap. III. Cf. Leonis XIII. encycl. Aeterni
Patris.

III. Connexio demonstrationis catholicae cum
reliquis apologeticae partibus. 1° Divina Christi missio,
quam argumentis permultis validisque demonstrant, qui reli-
giouis Christianae veritatem probandam suscipiunt, solidissimum
est totius ecclesiae fundamentum. Opus est idcirco in demon-
stratione catholica quam firmissime probare, catholicam eccle-
siam ejusque constitutiva omnia ab ipso Christo prodiisse;
coacti scilicet testimoniis certissimis Christum habere catholicae
ecclesiae Auctorem, credibilitatem ecclesiae illius negare non
possumus.

2° Ex altera parte signa divina, quae lucere in ecclesia
uon desinunt , divinam Christi missionem ostendunt. Quod
S. Augustinus his verbis declarat: „Apostoli Christum prae-
sentem videbant, sed toto orbe terrarum diffusam Ecclesiam
nonvidebant; videbant caput, et de corpore credebant. Habe-
mus vices nostras, habemus gratiam dispensationis et distri-
butionis nostrae: ad credendum certissimis documentis, tem-
pora nobis in una fide sunt distributa. Illi videbant caput,
et credebant de corpore: nos videmus corpus , credamus de
capite.u Serm. CCXLII.

ARTICULUS VII.
De processu hujus Apologiae per decem locos theologicos.

I. De definitione et indole locorum theologicorum.
Loci (jonoi) sunt argumentorum sedes. Loci ab Aristotele di-
euntur „ei, qui communiter de rebus, quae ad mores et ad
naturam et ad scientiam civilem multaque alia specie ab in-
vicem differentia spectant, argumenta continent." Rhet. lib. I.
cap. II. Jam vero loci theologici sunt sedes argumentorum
theologicorum seu fontes, ex quibus theologi omnes suas argu-

30 Quaestio I. De defensione fidei catholicae.

mentationes hauriunt. Quamobreui haec tria teneauius. 1° Loci
theologici non suut schemata vacua, sed reapse promptuaria
argumentorum ; 2° omuis argumentatio ad omnem dispu-
tationem sive ad confirmandum, sive ad refellendum ex iis
invenitur; 3° cumtheologia in auctoiitate divina fundari debeat,
iu hoc genere discipliuae auctoritas locum habet principem,
quamvis in reliquis discipliuis, ut ex Topicis Stagyritae apparet,
ratio primum locum obtiueat. Cf. Can. De loc. theol. lib. I.
cap. III.

II. Locorum theologicorum elenchus et divisio.
Melchior Canus, locorum magister, decem locos enumerat, qui
sunt 1° S. Scripturae auetoritas; 2° auctoritas traditionum
Christi et apostolorum; 3° auctoritas ecclesiae catholicae;
4° auctoritas conciliorum oecumenicorum; 5° auctoritas Romani
Pontificis; 6° auctoritas sanctorum patrum; 7° auctoritas tbeo-
logorum; 8° ratio uaturalis; 9U auctoritas philosophorum;
10° auctoritas humanae historiae. Angelicus I. q. I. a. 8.
tres locos numerat, auctoritatem S. Scripturae, sanctorum do-
ctorum, et philosophorum ; tribus autem illis decem nostros
comprehendi, satis patet. Cf. Sylvium in hunc locum, quaer. 111.

Dividuntur loci theologici 1° in locos proprios seu stricte
theologicos et in communes, qui late sic dicuntur; 2° in locos
primarios, secundarios, et subsidiarios.

1° Loci proprii in auctoritate Dei revelantis nituntur.
Quae quidem auctoritas per S. Scripturas, traditionem divinam,
ecclesiam catholicam dispersam, ecclesiam in conciliis oecu-
menicis congregatam, Romanum Pontificem, communem patrum
consensum, denique per sententiam communem theologoium
manifestatur. Loci communes illi sunt, quibus reliquae etiam
disciplinae utuntur. Ex naturali rationis lumine procedunt,
videlicet ex ratione naturali, ex auctoritate philosophorum et
humana historia. Loci communes a nonnullis extranei appel-
lantur.

2° Locos primarios dicimus, qui ex se argumenta prae
bent necessaria. Sunt autem quinque prioies. Secundarii
appellantur, qui non ex se uecessario probant, sed quatenus
illud, quod in loco aliquo primario continetur, certo mauifestant.

Art. VII. De processu hujus Apologiae per decem loeos theologicos. ;>1

Ilujusmodi sunt sextus et septirnus ex numeratis. Quare pa-
trum auctoritas et theologorum per se sunt loci uon necessarii,
ex quibus non uisi probabiliter (S. Thom. I. q, I. art. 8.)
arguitur; sed coguito consensionem eorum esse unanimem, ne-
cessario probaur, utpote cum divinam traditionem aut commu-
nem ecclesiae doctrinam manifestent. Subsidiarii loci habentur
tres illi posteriores; namque principem locum apud theologos
diviua auctoritas habet. „Katio deinde — ait Canus — velut
pedissequa sequitur."

III. Deprocessu hujus apologiae per decem locos
theologicos. Scopus hujus operis est, 1° ecclesiae catholicae
veritatem demonstrare; 2° doeere, unde theologi possint idonea
argumenta depromere, et disserere, quam vim et usurn unus-
quisquc locorum habeat. Cf. Can. De loc. theol. lib. I. cap. I.
Locm autem ecclesiae in hoc opere primus erit. Id autem
tribus ex causis fit maxime. Primo quia tractatus de veritate
ecclesiae catholicae connexa est cum loco illo, qui vocatur
ecolesiae auctoritas. Secundo S. Scripturae et divinae traditiones
hominibus ab ecclesia tradendae sunt, juxta hoc Augustini:
„Ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae eccle-
siae commoveret auctoritas" (contra ep. fundam. cap. V. 6.).
Tertio constat quaestioues illas, quae de S. Scripturis, ut
sunt libri inspirati, et de traditione divina haberi consueverunt,
valde illustrari posse defiuitionibus non paucis, quas ecclesia
de quaestionibus hujusmodi fidelibus proposuit. Ob eamque
rem, quamvis loci S. Scripturae et traditionis divinae per se
atque dignitate sua primi sint, ordiue tamen apologetico prius
in locum ecclesiae ingredimur necnon in locos conciliorum
oecumenicorum et Romani Pontificis, qui cum tractatu de veri-
tate ecclesiae catholicae cohaerere censentur. Posthac de
S. Scriptura, de traditione agemus; deinceps de auctoritate
sanctorum patrum et de theologis; postremo rationem naturalem,
philosophorum auctoritatem et humanam historiam tractabimus.
De locis consulantur Canus, De locis theologicis; Gravina (f 1643),
Catholicae praescriptiones, in quo opere tractatur de traditioni-
bus, de verbo Dei scripto, de patrum auctoritate, de ecclesia,
de ecclesiae divino magisterio, de conciliis oecumenicis et de

32 Quaestio 1. De defensione fidei catholicae.

judice infallibili Romano Pontifice; V. L. Gotti (f 1742), Theo-
logia scholastico dogmatica, cujus operis t. I. locos theologicos
complectitur; Berthier, Tract. de loc. theolog. Augustae Tauri-
norum 1888, et alii.

ARTICULUS VIII.
De argumentatione et methodo hujus Apologiae.

I. De argumentis ex S. Scriptura et sanctis patri-
bus. 1° Sanctae Scripturae tum ut libri inspirati tum ut libri
historici spectari possunt. In disciplinis theologicis catholici
viri sacrorum Librorum testimoniis tanquam sententiis aucto-
rum inspiratorum utuntur. At apologetica, ne circulo vitioso
circumagatur, sacros Libros, donec infallibilem ecclesiae auctori-
tatem probaverit, aut ut libros historicos affert, qui fidem
habent, si qua fides est in rebus humanis; aut ut inspiratos
illos quidem, sed in iis duntaxat ratiociniis, quae ad hominem,
ut ajunt, et adversus eos proferuntur, qui S. Scripturas divinitus
inspiratas esse profitentur. De veritate autem historica
S. Scripturarum in aliis apologeticae partibus disseritur, quas
demo7istratio catholica, i. e. hujus operis materies supponit,

2° Sanctos patres adducimus ut testes antiquitatis. Eos
autem patres potissimum citamus, qui primis ecclesiae tempori-
bus scripserunt. Hoc enim perspicuum videtur, ut quisque
testis vetustissimus est, ita optimum adversus eos, qui eccle-
siam in principio quidem immaculatam fuisse contendunt, sed
sequioribus saeculis foedatam erroribus.

II. De adhibendis ecclesiae definitionibus, Dofini-
tiones ecclesiae duplicem usum habent. 1° In demonstranda
ecclesiastici magisterii auctoritate seu in tribus locis prioribus
plurimum studii in eo ponendum est, ut ecclesia ejusque auctori-
tas talis a nobis exhibeatur, qualem esse fides ipsa catholica
profitetur Definitiones igitur ecclesiae magis ad determinandas
quam ad probandas theses afferuntur. 2° Probata autem iu-
fallibili ecclesiae auctoritate definitiones ecclesiasticae tam
demonstraudis thesibus quam determinaudis aptissimae suut.

Art. VIII. De argumentatione et methodo hujus Apologiae. 33

Ceterum definitionibus illis saepenumero non nisi ut antiquitatis
testimoniis utimur.

III. Cum argumentis ex auctoritate copuletur
lucidior factorum ac veritatum intelligentia. Quoniam
in hoc opere responderi oportet inquirentibus, an ecclesia ca-
tholica divinitus instituta sit, auctoritatibus opus est. „Quaedam
enim disputatio ordinatur ad removendam dubitationem an ita
sit; et in tali disputatione theologica maxime utendum est
auctoritatibus, quas recipiunt illi cum quibus disputatur."
S. Thom. Quodl. IV. a. 18. Sed et rerum intelligentia,
quoad fieri potest, procuretur. Huc pertinet, quod S. Thom.
I. c. dixit: „Quaedam vero disputatio est magistralis in scholis
non ad removendum errorem, sed ad instruendum auditores
ut inducantur ad intellectum veritatis quam intendit: et tunc
oportet rationibus inniti investigantibus veritatis radicem, et
facientibus scire quomodo sit verum quod dicitur: alioquin si
nudis auctoritatibus magister quaestionem determinet, certifi-
cabitur quidem auditor quod ita est, sed nihil scientiae vel
inteilectus acquiret, sed vacuus abscedet."

IV. De principiis ac methodo doctorum scholasti-
corum et in primis doctoris Angelici. S. S. Leo XIII.
nobis auctor sit, ut in apologeticis etiam disputationibus scho-
lasticos doctores eorumque omnium principem, S. Thomam
Aquinatem, duces habeamus. Summus Pontifex: „plurimi —
inquit — ex iis hominibus qui abalienato a fide animo, insti-
tuta catholica oderunt, solam sibi esse magistram ac ducem
rationem profitentur. Ad hos autem sanandos, et in gratiam
cum fide catholica restituendos, praeter supernaturale Dei
auxilium nihil esse opportunius arbitramur, quam solidam
Patrum et scholasticorum doctrinam, qui firmissima fidei funda-
mentay divinam illius originem , certam veritatem^ argumenta
quibus suadetur, beneficia in humanum genus collata, perfectam-
que cum ratione concordiam tanta evidentia et vi common-
strant, quanta flectendis mentibus vel maxime invitis et repug-
nantibus abunde sufficiat." Encycl. Aet. Patris. Et quoniam
„inter scholasticos doctores, omnium princeps et magister,
longe eminet Thomas Aquinas" (1. c), idcirco tanti magistri

De Groot, Summa apologet. I. 3

34 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

non solum doctrinam, pro viribus, secuti sumus, verum verba
quoque plus semel retulimus, quibus Angelicus auream sapien-
tiam suam explicavit.

De metbodo Thomistica Wolfianae praeferenda cf. Zigliara,
Summa philos., Logicae p. I. lib. III. cap. V.

Quaestio II.

De institutione ecclesiae.

Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus
in prophetis: novissime> diebus istis locutus est nobis in jilio.
Hebr. I. 1. Filius Dei in terris religionem suam instituit;
quod alias probatum esse in hoc opere supponitur. Hoc loco
inquirendum est, utrum Christi religio ecclesiae seu societatis
naturam induat. Hinc quatuor quaeruntur:

Primo. Quaenam sit vocabuli ecclesiae significatio.

S e c u n d o. Utrum Christus immediate ecclesiam instituerit.

Tertio Utrum hominum sanctificatio sit jinis ecclesiae
proximus.

Quarto. Quando ecclesia instituta sit.

ARTICULUS I.

Quaenam sit vocabuli ecclesiae significatio.

I. Significatio vocabuli ecclesiae. Ecclesia, vox
graeca, ab ixxaUw, unde ixxlrjaia seu evocatio, deducitur.
Significatione latissima collectum vocatione hominum coetum
designat, sive bonum, ut in S. Scriptura saepius, sive malum,
prout habetur Ps. XXV. 5.: Odivi ecclesiam malignantium.
Si minus late sumitur, coetum religiosum significat, sive par-
tialem (Act. VIII. I.; Cor. I. 2.), sive universalem, uti Matth.
XVI. 18.: super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Meta-

Art. I. Quaenam sit vocabuli ecclesiae significatio. 35

phorice ad locum restringitur, quo fideles ad Deum colendum
conveniunt.

Specialiter ea vox ad significandos fideles usurpatur, qui
in confiteuda Christi religione sociantur, secundum triplicem
statum, hoc est: 1° militantes in terra; 2" patientes in purga-
torio; 3° triumphantes in caelo. Ipsa ecclesia militans, quo-
niam ad eos quoque extenditur, qui Deum per Christum ven-
turum coluerunt, tres status habuit: primum in Adami familia
eorumque posteris, quatenus in revelatione primaeva perman-
serunt; secundum in iis, qui legem scriptam a Moyse acce-
perunt; tertium in iis, qui Christi incarnati religionem amplexi
sunt; ad quem statum significandum vox ecclesiae in prae-
sentia usurpatur, secunduni hoc Catech. Romani: „Militans
Ecclesia est coetus omnium fidelium, qui adhuc in terris vivunt;
quae ideo militans vocatur, quod illi cum immensissimis hostibus,
niundo, carne, Satana perpetuum sitbelluro." Pars 1. cap. V. 5.
Cf. S. Thomam, III. quaest. VIII. art. 3. et 4.

Visa sunt in ipso vocabulo ecclesiae, quod ecclesiae Chri-
stianae proprium esse consuevit, benignitatis divinae mysteria;
„ex hac — ait Catech. Romanus — vocatione, quis nobis finis
propositus esse debeat, nimirum aeternarum rerum cognitio
et possessio, is optime perspiciet, qui animadverterit, cur olim
fidelis populus sub lege positus „synagogau id est congregatio
diceretur. Nam ut docet sanctus Augusiinus,1) hoc ei nomen im-
positum est, quia pecudum more, quibus magis congregari con-
venit, terrena et caduca tantum bona spectaret. Quare merito
Christianus populus non synagoga, sed ecclesia dicitur, quia
terrenis et mortalibus rebus contemptis caelestes et aeternas
tantummodo consectatur." Pavs I. cap. X. 3.

II. De idea ecclesiae secundum acatholicos. Hoc
loco 1° de haereticis ante Lutherum; 2° de Luthero et nova-
toribus saeculi XVI.; 3° de protestantibus incredulis; 4° de re-
actione protestantica.

1° Donatistae et Pelagiani, Cathari et Valdenses asse-
verant ecclesiam esse congregationem justorum seu hominum

') In Psalm. LXXVII. et LXXXI.

36 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

peccati prorsus immunium; Wicleffitae et Hussitae ecclesiam
congregationem praedestinatorum esse contenderunt. At quae-
ritur, quomodo coetus, qui exclusive tam ex membris quam
ex praepositis justis aut praedestinatis constet, ut institutum
aliquod seu societas ab aliis coetibus secernatur. Et profecto
conceptus ille ecclesiae hujusmodi est, ut ipse coetus et in
primis coetus istius regimen a mortalium conspectu omnino
removeatur. Ita ad individualismum adducimur.

2° Lutherus, cujus doctrina hac in re inter protestantes
plurimum potuit, pro ecclesia universali substituit particulares
ecclesias (Gemeinde); quin etiam, si principia protestantium
penitius considerentur, non nisi individualismus a novatoribus ad-
mittitur. Etenim eorum principia sunt: a) jides sola; b) clara
et sufficiens scriptura; c) ob eamque rem oportet, quisquis
rjudex liberrimus sit omnium a Deo solo doctusu (Luther, De
instituendis eeclesiae ministris); d) novae legis sacramenta ex
opere operato non conferunt gratiam; l) e) nulla datur hierarchia
jure divino. Quibus positis nullo negotio intelligitur ecclesiam
esse massam ecclesiasticam, quae organismo nullo nullisque in-
stitutis objectivis adunetur. In ea massa latet ecclesia vera et
perfecta, quae non nisi per accidens appareat; ex eadem
massa, cum fideles sese in communitates (Gemeinde) conjun-
gunt, ecclesia imperfecta visibiliter exoritur.

3° Moderni excogitaverunt a) ecclesiam idealem; b) eccle-
siam ethicam; c) ecclesiam pantheisticam; d) ecclesiam aesthe-
ticam.

a) Ecclesia idealis reapse ut coetus non exsistit, sed inanis

l) „Gratiam — ait Billuart — produci ex opere operato est eam
a Deo conferri intuitu operis, non ut procedit laudabiliter ab ope-
rante, sed ut est a Christo institutum, seu est eam produci vi et efficacia
operis externi per virtutem sibi supernaturaliter communicatam ultra
meritum ministrantis et recipientis, non tamen sine dispositionibus ex
parte subjecti recipientis requisitis, non quae habeant vim effectivam
effectus, aut operi externo seu sacramento vim conferant, sed quae se
habent per modum removentis obicem gratiae et conditionis sine qua
sacramentum effectum suum non produceret.u De sacram. in com-
muni, diss. III. art. 1.

Art. I. Quaenam sit vocabuli ecclesiae significatio. 37

est idea seu exemplum quoddam sublimissimum, quod nuspiam
vere exprimi potest. b) Ecclesiae eihicae proprium est, quod
sola doctrina moralis , dogmate carens , ad esseutiam ejus
pertinet; ea vero, quae ad mores immediate et unice non
pertineant, transitoria habentur. c) Pantheisticus ecclesiae
conceptus eousque procedit, ut ecclesia formula tantum tempo-
raria habeatur evolutionis illius necessariae, quam rerum na-
tura, immanente Deo, subit. d) Strauss ecclesiam esse signi-
ficat scholam aestheticam inferiorem, quae humano generi jam
emancipato relinquenda est, quippe cui hac nostra aetate et in
vita status politici et in poetarum ac musicorum coetu magnificen-
tissima quaeque suppetant. Der alte und der neue Glaube, p. 293.

4° Keactione quadam a) Neolutherani duce Kliefoth et
Puseyitae duce Pusey magis minusve aperte docent, ecclesiam
vinculo objectivo conjungi, hoc est, in ea reperiri officia mu-
neraque propria et potestatem in fideles. b) Alii ad notionem
ecclesiae fanaticae delapsi sunt. Etenim cum regnum Dei,
quod a prophetis annuntiatum est, juxta conceptum ecclesiae
protestanticum nusquam appareret, nonnulli in chiliasmum passi-
vum incidentes Christi reditum opperiendum esse affirmarunt; alii
chiliasmum activum amplexi Sion ab hominibus, quos spiritus
Dei impellit, aedificari dixerunt. Hinc idea ecclesiae socialis-
politicae orta est, qua asseritur finem Christi proximum fuisse
nationalem, id est, hoc fuisse Christi propositum, ut populum
etregnum sensu strictiori fundaret, non ut aedificaret ecclesiam;
hic autem populus constituendus est, antequam Christus regnum
suum fundaturus redeat.

III. Definitio ecclesiae secundum catholi-
cos. S. Thomas ait: ecclesia secundum statum viae est con-
gregatio jidelium. III. quaest. VIII. art. 4. ad 2.; cf. In
Sent. IV. dist. XX. q. I. a. 4.; Contra Gentiles , lib. IV.
cap. LXXVIII. Definitio magis explicita, quam alii aliis verbis
sed re ipsa unam proponuut, haec est: coetus fidelium baptiza-
torum ejusdem fidei professione eorundemque sacramentorum
participatione suh Christi in terris vicario, Pontifice Romano
adunatorum. Explicatur definitio.

Congregatio fidelium idem sonat atque societas fidelium.

38 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

Est autem societas „adunatio hominum ad unum aliquid com-
muniter agendum." S. Thom. Contra impugnantes, cap. III. Porro
societatis illius seu civitatis membra non solum paritate quadam
affectus et amicitiae vinculo, sed vinclo juris divino et objec-
tivis institutis professionis, sacramentorum et regiminis adu-
nantur. De hoc vinclo societatis ecclesiasticae S. Thomas
scripsit : „In qualibet autem civitate ad hoc ut sit una,
quatuor debent esse communia ; scilicet ,unus gnbernator,
una lex, eadem insignia , et idem finls. Haec autem quatuor
dicit Apostolus esse in Ecclesia." Sanctus doctor singula
exponit. Et 1° quidem dicitur unus gubernator; quia ecclesia
habet ducem unum , scilicet Christum , cujus vicem gerunt in
terris Romanus Pontifex et praelati; prout alias ab Angelico
explicatur, v. g. II. II. quaest. LXXXVIII. art. 12. 2° Una
lex; haec autem est lex fidei. Una est fides) idest, idem
jubemini credere, et eodem modo operari; quia unum et idem
est quod creditur a cunctis fidelibus : unde universalis seu
catholica dicitur: unde I. Corinth. I. 10.: Idipsum, dicatis (idest
sentiatis) omnes , et non sint in vobis schismaia. 3° Eadem
insignia; scilicet sacramenta Christi. 4° Idem finis ; qui est
Deus. In Ephes. IV. lect. II. Ex his satis apparet, con-
ceptum ecclesiae secundum doctrinam catholicam a notione
protestantium admodum differre. Protestantismus enim princi-
pium efficiens ecclesiae petit ab individuo, catholici illud
institutis objectivis Christi contineri sentiunt; protestantes
unionem tantum idealem et internam ad ecclesiam essentialiter
pertinere asserunt, nos vinclum etiam sociale et externum ab
ecclesiae Conditore institutum esse credimus. Atque conceptus
ille catholicus de ecclesia, quem paucis adumbravimus, postea
evolvendus et disputationibus nostris probandus est.

IV. Ecclesiae figurae aliquot, parabolae, nomina.
1° Ecclesiae in V. T.figurae fuisse censentur paradisus, Eva,1)
arca Noe, gens Judaica, templum Hierosolymitanum , et apud
Danielem cap. II. lapis, qui praecisus de monte sine manibus
factus est mons magnus et implevit universam terram.

") Cf. S. Aug. De civ. Dei, lib. XXII. cap. XVII.

Art. II. Utrum Christus iramediate ecclesiam instituerit. 39

2° Parabolae , quibus ecelesia in Evangelio depingitur,

his versibus exprimuntur:

Ecclesiam Christi parabola quina figurat:
Arx, convivium, retia, pascua, ager.

Non abs re erit et navem nominare, de qua videsis S. Hip-
polyt., De Christo et Antichristo, cap. LIX. Cf. S. Thom.
Cathen. aur. In Luc. V. n. 1.

3° Ecclesiae nomina sunt domns Dei, I. Tim. III.; civitas,
Matth. V.; regnum, Matth. XIII., Luc. XIII., Joan. XVIII.;
ovile, Joan. X.; corpus Christi , Ephes. IV.; sponsa Christi,
S. Method. Convivium, orat. VIII. 5.; virgo et rnater , Clem.
Alexandr. Strom. IV. 26.; VII. 5.; lilium, „quia sicut lilium
inter spinas eminet, ita super omnes conventus ecclesia Dei
refulget" (S. Ambr. In ps. CXVIII. v. 33.); columba, de qua legi-
mus: una est columba mea, Cant. VI." (S. Aug. De bapt. lib. IV.
cap. III.) ; Jerusalem, sicut scriptum est: Vidi civitatem sanctam
Jerusalem descendentem de caelo a Deo, Apoc. XXI. 2. S. Thom.
In Ephes. II. lect, VI. Cf. Catech. Rom., p. 1. art. 9.

ARTICULUS II.
Utrum Christus immediate ecclesiam instituerit.

I. Status quaestionis. Si vocabulum ecclesiae in sensum
vagum accipiamus, nihil intelligentes nisi multitudinem indivi-
duorum, inter quos est qualiscunque cujnsvis ideae Christianae
communitas , nemo est omnium, qui ecclesiam a Christo insti-
tutam esse dubitet. At hoc quaeritur, utrum ecclesia sit insti-
tuta, quae conceptui catholico, quem supra art. 1. indicavimus,
vere respondeat, id est, utrum Servator suos omnes in unam
veri nominis societatem coadunaverit. Hoc etiam probandum
est, quod adversarii nobis non concedunt, videlicet ecclesiam
et omnia essentialia ejus causam efficientem principalem et
immediatam habere nullam praeter Christum. Etenim de causa
ecclesiae materiali, quae sunt ipsi fideles, disceptandum esse
non videtur. Haec igitur est quaestio, utrum ex primis disci-
pulis ab ipso Christo immediate instituta sit ecclesia tanquam

40 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

unum corpus sociale seu unum corpus morale, quod verius
persona moralis appellatur, cui corpori, sic statuente Domino,
omnes, qui saeculis subsequentibus in Ipsum credituri essent,
incorporari tenerentur. Immediate autem eo dicimus, quod
ecclesia a Christo instituta est aliis non mediantibus personis.
II. Adversariorum sententia. Lutherus et alii nova-
tores saeculi XVI., quo facilius auctoritatem ecclesiae catho-
licae evacuareut, adulterarunt ipsam ideam ecclesiae. Insti-
tutum sociale negligentes, principium jidei solius unice inculca-
runt. Christus per fidem solam fidelium multitudinem, non
societatem fidelium seu veri nominis ecclesiam efficit. Ecclesia
seu fidelium societas ab ipsis fidelibus efficitur, in quantum
plures sese in communiones (Gemeinde) seu ecclesias et eccle-
siolas conjungnnt. Itaque 1° societas seu ecclesia nonabipso
Christo immediate sed a fidelibus instituitur; 2° fideles com-
munitates tantum, non unum omnium fidelium coetum, efficiunt.
Calvinus consequentias hujusmodi doctrinae retardare conatus
est. Ideam ecclesiae socialem urget his verbis: „tantum pot-
est ecclesiae participatio, ut nos in Dei societate contineat;"
quin etiam decernit, „discessionem ab ecclesia, Dei et Christi
abnegationem esse." Instit. lib. IV. cap. I. n. 3. et 10. In
aliis autem locis Calvinus veram Christi ecclesiam in eo
consistere docet, quod aggregentur sancti in societatem Christi
et quod illi ultro citroque sua communicent. Cf. 1. c. n. 3.
At notio vera ecclesiae postulat, 1° ut fideles, non soli sancti,
aggregentur; 2° non solum in societatem Christi, verum etiam
in societatem inter se; 3° neque ultro citroque sed per vinclum
sociale a Christo institutum. Non opus est pantheistarum et
modernorum protestantium errores de ecclesiae origine de-
scribere; illi enim ecclesiam processu mere humano aut evolu-
tione pantheistica fieri autumant. ')

Thesisi Christus ecclesiam immediate instituit.

l) De iis, qui (Salvador et alii) asserunt, ne religionem quidem
Christianam divinitus fundatam esse a synagoga distinctam, in illa
parte apologeticae, quae dicitur demonstratio Christiana, disseritur.

Art II. Utrum Christus immediate ecclesiam instituerit. 41

ArgumeDta.

Arg. I. Ecclesia est societas fidelium. Atqui Christus
ipse omnes fideles et omnes ecclesias particulares in unam
societatem congregavit. Ergo. Prob. min.

a) De fidelium omnium multitudine a Christo dictum est:
„aedificabo ecclesiaw meam", Matth. XVI. 18.; item a Paulo:
„ecclesia Dei vivi" , I. Tim. III. 15. Cf. I. Cor. XII. 28.
Porro haec una et unica fidelium congregatio regno, domui,
civitati, ovili comparatur. Act. I. 3.; I. Tim. III. 15.; Apoc.
III. 12.; Joan. X. 16. etc.

b) Omnes fideles et ecclesiae partiales omnes sunt 1° unum
corpus Christi mysticum; namque Christus dicitur: „caput supra
omnem ecclesiam, quae est corpus ipsius", rursus: „vir caput
est mulieris sicut Christus caput est ecclesiae: ipse Salvator
corporis ejus" Ephes. I. 22. 23.; V. 23—33. 2° Fideles ex
Judaeis et Gentilibus facti sunt unum: Ipse . . . fecit utraque
unum. Eph. II. 14. 3° Ecclesiae partiales sunt unica ecclesia;
quae modo patitur, modo pace gaudet; nam S. Paulus: perse-
cutus sum — inquit — ecclesiam Dei, I. Cor. XV. 9.; et
S. Lucas: necclesia quidem per totam Judaeam, et Galilaeam^
et tiawariam, habebat pacem," Act. IX. 31.; atque iterum
S. Paulus: Adimpleo ea quae desunt passionum Christi , in
carne mea, pro corpore ejus, quod est ecclesia. Coloss. I. 24.

Arg. II. S. Thomas ait: „ille instituit aliquid, qui dat ei
robur et virtutem." III. q. LXIV. art. 2. Christus autem ec-
clesiae ea dedit, quibus habet robur et virtutem veri nominis
societatis, scilicet a) unam fidem fixam et determinatam,
b) quaedam instituta sacra; c) regimen legitimum. Ergo Chri-
stus societatem fidelium instituit. Prob. min.

a) In una fi.de fixa et determinata. Etenim Servator om-
nibus suam doctrinam injunxit. Jam vero Christi doctrina haud
dubie est fides fixa et determinata. Ergo. Et sane Christus
ait: Euntes ergo, docete omnes gentes . . . docentes eos servare
omnia quaecunque mandavi vobis. Item: Praedicate evangelium
omni creaturae . . . qui vero non crediderit, condemnabitur. Cf.
Matth. XXVIII. 19. 20.; Marc. XVI. 15. \6.', Matth. V. 18, 19.

42 Quaestio II. De institutione ecelesiae.

Rursus S. Paulus: licet nos, aut angelus de caelo evangelizet
vobis praeterquam evangelizavimus vobis, anaihema sit. Gal. I. 8.
Item: Unus Dominus, una jides. Ephes. IV. 5.

b) In aliquibus institutis sacris. Hoc loco designanda
sunt, quae magis sunt pervia. 1° Adunantur omnes in uno
baptismate. Legitur enim: qui crediderit et baptizatus fuerit,
salvus erit, Marc XVI. 16.; Matth. XXVIII. 19.; atque respon-
dens Nicodemo Jesus ait: nisi quis renatus fuerit ex aqua et
Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei, Joan. III. 5.;
et S. Piiulus ait: una fides, unum baptisma. Ephes. IV. 5.

2° Certa Eucharistiae celebratio a Servatore praescribitur.
Jesus in coenaculo ait: hoc facite in meam commemorationem,
Luc. XXII. 19. Item S. Paulus: Ego enim — inquit — ac-
cepi a Domino , quod et tradidi vobis; quoniam Dominus
Jesus . ♦ . dixit . . . hoc facite in meam commemorationem . . .
Probet autem seipsum homo: et sic de pane illo edat, et de
calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium
sibi manducat et bibit: non dijudicans corpus Domini. I. Cor.
XI. 24—30. Non opus est tamen, ut in praesentia dicamus,
quid S. Eucharistia contineatur. Instituta alia, puta poeniten-
tiae et unctionis sacramenta, quoniam haec ab heterodoxis
plurimis omnino rejiciuntur, silentio praeterii.

c) Sub legitimo regimine. Evidens est potestatem praedi-
candi et remittendi peccata, regendi pascendique munus, nou
omnibus promiscue collatum esse, sed certis personis, — qui
soli ministerium a Christo adepti sunt. Sic aliquibus personis
iisque determinatis dictum est: Sicut misit me Pater , et ego
mitto vos, Joan. XX. 21.; Amen dico vobis, quaecunque alliga-
veritis super terram, erunt ligata et in caelo: et quaecunque
solveritis super terram, erunt soluta et in caelo, Matth. XVIII. 18.
Cf. Matth. XVI. 16.; Marc. XVI, 15.; Luc. XXII. 19. 32.;
Joan. XXI. 15.; I. Cor. IV. 1. etc. Totum hoc argumentura
secundum confirmatur exfacto publico, quod Clemens Romanus,
Hermas, Ignatius Antiochenus, Polycarpus et veteres omnes,
etiam gentiles, ut Plinius et Celsus, nobis tradiderunt, vide-
licet ex facto exsistentis ecclesiae universalis, quae fuit ab initio
una et unica ecclesia Dei vivi, I. Tim. III. 15.

Art. II. Utrum Christus inimediate ecclesiam instituerit. 43

Arg. III. Ex convenientiis. a) Gratia non tollit naturam
sed eam perficit, ut docet Angelicus I. quaest. I. art. 7;
Super Boet. De Trinitate, quaest. II. art. 3. Atqui homo na-
tura sua ad societatem inclinatur. Ergo homini ad ordinem
superuaturalem instaurato, societas quoque supernaturalis et
ecclesia videtur conveniens.

b) „Sicut caeteris rebus — ait Angelicus — ita etiam
homini Deus providet secundum ejus conditionem." C. Gent.
lib. IV. cap. LVI. At haec est hominum conditio, ut in
societate degentes plurima bona facilius obtineant, mala plurima
efficacius repellant. Hominibus igitur religionem Christi exer-
centibus conveniens est; ut Christi religio societatis naturam
induat. Et certe bonum verae doctrinae ac vitae Christianae
in societate certius obtinetur, a qua proponitur veritas, actus
diriguntur; contra malos autem in bonorum consensu vim esse
maximam, ipsi mali conspirantes ostendunt.

c) Perfectio socialis, si figuris et umbris concessa est, a
veritate abjudicari nequit. Jam religio Judaica, quae erat
umbra futurae, societas quaedam fuit. Ergo ex analogia reli-
gionis Judaicae conveniens esse videtur, ut religio Christiana,
in qua figurarum veritas est, obtinuerit formam societatis.

Objectiones.

Obj. I. Christus homines recte vivere docuit. Atqui
recte vivendo idealiter tantum ac ethice adunamur, non in
veri nominis societatem seu ecclesiam. Ergo Christus nullam
ecclesiam concretam, sed idealem instituit.

Resp. Dist. majorem: Christus docuit recte vivere et in
ecclesia, concedo; extra ecclesiam, nego. Dist. minorem: non
adunamur in ecclesiam concretam, recte vivendo secundum
praecepta Christi, nego; ad arbitratum hominis, concedo. Pro-
batum est et amplius probabitur Christum praecipere, ut ho-
mines ecclesiae incorporentur. Jam vero integer vitae non
censetur, qui huic ordinationi resistit. Huc facit illud Augu-
stini: „Dicaut ergo pagani. Bene vivimus. Si per ostium
non intrant, quid eis prodest, unde gloriantur . . . Videamus
illos, si forte ipsi intrant per ostium in ovile, qui ipsius Christi

44 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

nomine gloriantur. Innumerabiles enim sunt, qui se Videntes
non solum jactant, sed a Christo illuminatos videri volunt.
Sunt autem haeretici. Forte ipsi per januam intraverunt?
Absit." In Joan. tract. XLV.

Instabis. Humanitatis religio ecclesias quascunque trans-
cendit. Christus autem religionem humanitatis instituit; scri-
ptum est enim: Religio munda et immaculata apud Deum et
Patrem haec est: Visitare pupillos et viduas in tribulatione
eorum, et immaculatum se cvstodire ab hoc saeculo. Jac. I. 21.
Ergo Christi religio ecclesias quascunque transcendit.

Resp. Dist. majorem: Humanitatis religio ecclesias quas-
cunque transcendit, prout confingitur a latericiis sectis, concedo;
prout praecipitur a Christo, nego. Ita pariter distincta minori,
ad probationem minoris distinguo: S. Jacobus haec docuit,
inclusis aliis Christi praeceptis, concedo; iisdem exclusis, nego.
Christi praecepta circa ecclesiam manifesta sunt. Ergo qui
hujusmodi praecepta placitis hominum et doctrinis a priori
positis evacuat, immaculatum se non custodit ab hoc saeculo.

Obj. II. Homines, dum in colendo Christo sese conjun-
gunt, ecclesiam efficiunt. Ergo ecclesia, cum ab hominibus
fiat, a Christo instituta non est.

Resp. Dist. antecedens: Ecclesia hujusmodi conjunctione
opus est hominum materialiter, concedo; effective, nego. Et
nego conclusionem. Christus suos in societatem adunavit, lar-
giens illis omnia, quae ad socialem unionem et ecclesiam
requiruntur, unitatem doctrinae, communia instituta, regimen.
Fideles tanquam materia et membra nova corpori illi et socie-
tati adjunguntur, quam non faciunt, sed institutam reperiunt.

Instabis. S. Irenaeus ait: „ubi Spiritus Dei, ibi ecclesia."
Ergo ecclesia ob statum hominis internum, non ob vinclum
sociale dicitur.

Resp. Dist. sensum sententiae S. Irenaei: „ubi Spiritus
Dei, ibi ecclesia", supposita ecclesiae exsistentia, concedo; ea
non supposita, nego. Et nego conclusionem. Integra Irenaei
sententia est: „Ubi enim ecclesia, ibi et Spiritus Dei, et ubi
Spiritus Dei, illic ecclesia et omnis gratia." Adv. haer. III.
cap. XXIV. Quibus verbis unio sublimissima S. Spiritus cum

Art. III. Utrum hominum sanctificitio sit finis ecclesiae proximus. 45

ecclesia significatur. Haec autem unio exoritur a Christo, qui
ecclesiae, a se inslitutae, S. Spiritum promisit. Tantum autem
abest, ut S. Irenaeus conjunctionem fidelium mere idealem
admiscrit, ut instituta objectiva, quibus unitas socialis seu ec-
clesia concreta efficiatur, sacramenta et hierarchiam divinam,
docere semper perseveraverit. Profecto multiplicatis hominibus,
Spiritus Dei repletis, massa quidem ecclesiastica praesto est,
nullus tamen organismus aut forma socialis. At Christus ea
omnia dedit ecclesiae, quibus robur et virtus veri nominis
societatis innituntur.

ARTICULUS III.
Utrum hominum sanctificatio sit finis ecclesiae proximus.

I. De fine ecclesiae. Finis dicitur cujus gratia aliquid
fit. Finia ecclesiae ultimus est adeptio salutis aeternae; quare
Angelicus: „esse ecclesiam — inquit — gloriosam, non haben-
tem maculam neque rugam, est ultimus finis, ad quem per-
ducimur per passionem Christi." III. quaest. VIII. art. 3.
ad 2. Finis proximus est hominum sanctificatio in hac
vita. Finis primarius sunt bona supernaturalia; finis secun-
darius plurima bona temporalia, quin imo Dei opus, quod est
ecclesia „in ipso etiam rerum mortalium genere tot ac tantas
ultro parit utilitates, ut plures majoresve non posset, si in
primis et maxime esset ad tuendam hujus vitae, quae in terris
agitur, prosperitatem institutum". Encycl. Immortale Dei.
Agendum est autem de fine ecclesiae proximo, qui est homi-
num sanctificatio in hac vita.

II. Quid in thesi „bominum sanctificatio" signi-
ficet. Sanctificationis, si sensu latiori accipiatur, objectum dici
poterunt etiam illa bona, quae absque fidei gratia et caritate
patrantur. In thesi sanctificationem sensu strictiori intelligimus
eamque mundationem a peccatis atque confirmationem in bono,
quam Christi gratia ad ordinem supernaturalem efficit. Jam
vero sanctificationem illam munusque sanctificandi, quod a
Christo ecclesiae concreditum esse affirmamus, ad omnes actus

46 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

vitae humanae extendi necesse est. Porro actuum humanorum,
qui ad Deum colendum pertinent, tria enumerantur genera.
Primo enim et principaliter ad cultum praedictum pertinent
actus mentis ordinati in Deum; secundo actus corporis qui
ad hos excitandos vel designandos fiunt, ut prostrationes, sacri-
ficia et hujusmodi; tertio ad eundem cultum pertinent omnes
actus alii in proximum ordinati propter Deum." S. Thom.
In Boet. De Trin., q. III. art. 2. Finis igitur ecclesiae est,
sanctificare homines primario per fidem et caritatem, quibus
potissimum animus Deo conjungitur; secundario quoque per
actus exteriores, in quantum exteriora cum interioribus con-
nectuntur. Cf. S. Thom. 1. II. q. CI. a. 2. Ergo sanctifi-
catio non in eo tantum consistit, quod homines sint exteriorum
actionum ecclesiae participes.

III. Explicatur, quonam sensu sanctificationem
ecclesiae tribuamus. Contra nonnullorum opiniones tria et
mente notanda sunt hic et posthaec retinenda. 1° Deus solus
totius sanctificationis auctor principaliSj ecclesia Christi instru-
mentum est. Scriptum est enim: Justificati gratis per gratiam
ipsius. Rom. III. 24. Atque patres Tridentini: „Si quis
dixerit, sine praeveniente Spiritus saucti inspiratione atque
ejus adjutorio hominem credere, sperare, diligere aut poenitere
posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia conferatur: ana-
thema sit." Sess. IV. can. III. 2° Hoinines secundum viam
ordinariam divinae Providentiae non nisi in ecclesiae com-
munione sanctificantur; possunt tamen extraordinaria via, qui
invincibili ecclesiae ignorantiam laborant, gratiae operante vir-
tute salvari: quin imo haeretici illi, qui bona fide errant, ad
ecclesiam pertinere censentur. 3° Sanctificandi munus, quod
ecclesiae commissum est, non magis quam actio sanctificans
Christi, causae principalis, liberam hominum cooperationem
excludit.

IV. Adversariorum sententia. Protestantes, cum opera-
tionem Christi in homines ab instrumentis, quibus causa prin-
cipalis Christus utitur, prorsus separarent, naturali quodam
itinere eo pervenerunt, ut fideles ab ecclesiae influxu abs-
traherent. Posita doctrina jidei solius ac clarae et sufficien-

Art. III. Utrum hominum sanctificatio sit finis ecclesiae proximus. 47

tis Scripturae ministerium ecclesiae visum est inane. Hinc
modernisnms, qui ecclesiae instituta et regiinen „formarum in-
aninm" in numero esse contendit. Jam indifferentismus et
latitudinarismus grassantur, contra quos notautur in Syllabo
prop. 16.: „Homines in cujusvis religionis cultu viam aeternae
salutis reperire aeternamque salutem assequi possunt";
prop. 17.: „saltem bene sperandum est de aeterna illorum
omnium salute, qui in vera Christi Ecclesia nequaquam ver-
santur, et prop. 18.: „Protestantismus non aliud est quam
diversa verae ejusdem Christianae religionis forma, in qua
aeque ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est."

Thesis: Hominum sanctificatio est jinis ecclesiae proximus.

Argiaxnenta.

Arg. I. Christi religio sanctificationis animarum causa
instituta est. Jam vero Christus religionem suam in ecclesia
condidit, ut ex art. praeced. palam est. Ergo ecclesiae
finis est sanctificatio animarum.

Arg. II. Ex S. Scriptura. Christus eo missus est, ut
homines sanctificentur. Atqui ecclesia est instrumentum . quo
Christus, tanquam causa principalis, missionem suam continuat.
Ergo. Prob. min. a) ex sancta missione apostolorum et eorum,
qui ipsis succederent. Christus enim dixit discipulis: Sicut
misit me Pater, et ego mitto vos. Joan. XX. 21. Rursus: ego
elegi vos, et posui vos, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus
vester maneat. Joan. XV. 16. b) Ex potestate et offciis
sanctijicis, quae ipsis a Christo delegantur ; qualia sunt officia
praedicandi , baptizandi , remittendi peccata, ligandi ac
solvendi. Joan. XX. 23.; Luc. X. 16.; Matth. XVIII. 17.
c) Ex divino adjutorio ad missionem illam sanctificam
complendam. Promittuntur enim ecclesiae et permansio Christi
perpetua, Matth. XXVIII. 20.; et S. Spiritus, Joan. XIV. 16.;
et divina charismata, ad solam ecclesiam pertinentia, quae in
S. Scripturis vocatur corpvs Christi et plenitudo ejus. Ephes.
I. 23.; II. 21.; IV. 11—14.; I. Cor. XII. 12—27.

Arg. III. Ex patribus. a) Veteres onines docent oportere
homines in ecclesia et per eam sanctificari Ergo sanctificatio

48 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

est finis ecclesiae proprius. Prob. antec. S. lgnatius Antioch.
ait: „quotquot poenitentia ducti redierint ad unitatem ecclesiae,
et hi Dei erunt, ut secundum Jesum Christum vivant. Ne
erretis, fratres mei. Si quis schisma facientem sectatur, regni
divini haereditatem non consequitur" Ad Pkiladelph. cap. III.
S. Irenaeus: „In ecclesia enim posuit Deus apostolos, pro-
phetas, doctores et universam reliquam operationem Spiritus;
cujus non sunt participes omnes, qui non currunt ad ecclesiam."
Adv. haer* lib. III. S. Cyprianns: „Illius (ecclesiae) foetu
nascimur, illius lacte enutrimur, Spiritu ejus animamur." De
eccl. unit. cap. V., cf. S. Methodium, Conv. Orat. VIII. 6.
Iterum: „Habere non potest Deum patrem, qui ecclesiam non
habet matrem." 0. c. cap. VI. Lactantius in Div. inst.
lib. IV., cap. XXX. de catholica ecclesia: „Hic est fons veri-
tatis." S. Augustinus: „Ecclesia catholica sola est corpus
Christi . . . Qui ergo vult habere Spiritum sanctum, caveat
foris ab ecclesia manere." Ep. 185. n. 50.

b) Archaeologia sanctificum ecclesiae munus inscriptionibus
expressum docet. Incisus epistylio portae aedis S. Laurentii
versus Damasianus: „Cunctis porta patet, quis (quibus) porrigit
ubera mater." In carmine Xysti III. (f 440) apud Lateranum
supra fontem Baptisterii:

Virgineo foetu genetrix ecclesia natos,
Quos spirante Deo concipit, omnes parit.

Cf. De Rossi, Inscr. Chrtit. vol. II. p. I. p. 332 et 424.

Corollarium. Cum ecclesiae finis spiritualis sit et super-
naturalis, sequitur ecclesiam esse societatem spiritualem et
supernaturalem. Et quoniam Christus praecepit, ut homines
via ordinaria sanctificarentur in ecclesia, idcirco haec societas
necessaria est.

Objectiones.

Obj. I. Homines prius sanctificari quam ecclesiae incor-
porari oportet. Ergo sanctificatio, quoniam praecedit, proprius
ecclesiae finis esse non videtur.

Resp. Dist. antecedens: Homines prius sanctificantur quam
ecclesiae incorporantur, improprie, concedo; proprie, nego.

Art. III. Utrum horainum sanctificatio sit finis ecclesiae proximus. 49

Sanctificatio proprie dicitur gratiae infusio, mundatio a pec-
catis et confirmatio in bono; sanctificatio improprie dicuntur
dispositiones aliquot, quibus homo ad fidem et justificationem
praeparatur; quae quidem dispositiones tempore ecclesiae com-
munionem ordinario praecedunt. At per baptismum homines
pariter in filios Dei adoptantur et unitatis ecclesiasticae fiunt
participes. Cf. S. Thom. S. TheoL, quaest. XXXIX. art. 8.
ad 3.; quaest. LXVII. art. 2.

Instabis. Homines sancti non habentur, quod ecclesiae
membra sint, sed quod sint sancti, ideo inter ecclesiae membra
annuraerantur.

kesp. Haec ratiocinatio tota claudicat. Homines scilicet
nec sola communione ecclesiastica sanctificantur, neque quod
sancti sint, idcirco ecclesiae incorporantur; sed homines per
ecclesiam, cooperante libero arbitrio, sanctificandi sunt.

Urgebi8. Ecclesiae conceptus, quo pessimus quisque ec-
clesiae incorporatus censetur, dummodo cultui externo et ecclesiae
praesulibus adhaereat, crassus est et omnino materialis. Atqui
hujusmodi conceptus admittitur ab iis, qui homines per eccle-
siam sanctificari contendunt. Ergo.

Resp. Dist. majorem: conceptus ille crassus est, si quis
ob solam communionem externam censeatur esse ecclesiae
membrum interne, concedo; mere externe, nego. Et sic distincta
minori, nego conclusionem. Cf. quaest. III. art. 1. de membris
ecclesiae.

Obj. H. Fideles per vitam religiosam Christo uniri gestiunt.
Atqui si hominum sanctificatio sit scopus ecclesiae, nulla jam
unio immediata cum Christo habetur. Ergo.

Resp. Dist. majorem: et haec unio per ecclesiam excludi-
tur, nego; efficitur, subdistinguo: instrumentaliter, concedo;
principaliter, nego. Item distinguo minorem: non habetur unio
immediata secundum quid, concedo; sirapliciter, nego. Christus
in ordine supernaturali ecclesia tanquam conditione et instru-
mento, sibi subordinato, ad homines sanctificandos utitur,
quemadmodum in ordine naturali causae secundae a Deo ad-
hibentur, quibus aliquam divinae activitatis suae participationem

De Groot, Summa apologet. I. 4

50 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

largitus est. Simpliciter tamen uniouem immediatam cum
Christo non rejicimus; namque membra sumus unius corporis,
cujus Christus caput est, atque fides, spes et caritas Deum
sicut proprium objectum respiciunt. In primis autem caritas
hornines Deo conjungit; „est enim amatum quodammodo in
amante, et etiam amans per affectum trahitur ad unionem
amati, propter quod dicitur I. Joan. IV. 16.: Qui manet in
caritate, in Deo manet, et Deus in eo.u S. Thom. I. II.
quaest. LXVI. art. 6*

Instabis. Religio Christiana in affectu erga Deum con-
sistit. Atqui homini sic affecto nulla ecclesia opus est. Ergo.

Resp. Dist. majorem : Christiana religio in eo affectu
consistit ex parte, concedo; tota, nego. Et dist. minorem: nulla
ecclesia affectui opus est, wtforma affectus, concedo; ut causa
quaedam affectus, nego. Vera religio in eo consistit, ut Deo
juxta legem divinam serviamus. Porro probatum est reli-
gionem Christianam a Christo Deo in formam ecclesiae insti-
tutam fuisse. Ergo ecclesiam habeat matrem, qui vult Deum
habere patrem. Re quidem vera affectus ergo Deum forma-
liter in anima tantum residet, at ecclesia sub Christo est
causa instrumentalis, quae hujusmodi affectus gignat et nutriat.

Urgebis. Vita ecclesiastica consistit in formis inanibus.
Ergo ad hominem vere sanctificandum parum confert.

Resp. Dist. antecedens: Vita ecclesiastica est forma inanis
in ecclesiis falsis, concedo; in ecclesia Christi, nego. Voca-
bulo formae aequivoce utuntur. Sunt profecto plures in eccle-
siis falsis formae vita carentes. Verum ecclesiae Christi forma
viva est; continet enim praedicationem veritatum nobilissima-
rum, sacramenta salutifera, multitudinem gratiarum vivificarum
eaque bona, quae Christus ecclesiae suae plurima pollicitus est.

Dices. Mediatoris praeter Christum nullius indigemus.
Ergo inutilis est ecclesia.

Resp. Dist. antecedens: praeter Christum nullius indi-
gemus mediatoris merentis et salvantis, concedo; nullius medii
applicantis, nego.

Obj. III. Legitur Act. X. 34. 35.: non est personarum
acceptor Deus, sed in omni gente gui timet eum, et operatur

Art. III. Utrum hominum sanctificatio sit finis ecclesiae proximus. 51

justitiam , acceptus est illi. Ergo nulli ecclesiae sanctificatio
concredita est.

Resp. Dist. antecedens: non est personarum acceptor
Deus eo sensu quod ex omni gente suos vocat ad ecclesiam,
concedo; eo sensu quod ecclesiam quamcunque excludit, nego.
Responsio ex contextu manifesta est. Agitur enim de Cor-
nelio centurioue. Hic autem , quia acceptus erat Deo , ad
ecclesiam vocatus est, ut „majorem copiam gratiae et virtu-
tum" consequeretur. Cf. S. Thom. III. quaest. LXIX. art. 4.
Quamobrem Cornelius jubetur Petrum arcessere, dicente an-
gelo: Mitte ergo in Joppen, et accersi Simonem, qui cogno-
minatur Petrus. L. c. v. 32.

Instabis. Solus Deus causat gratiam. Ergo sanctificatio,
cum sit effectus gratiae, ab ecclesia minime pendet.

Resp. Dist. antecedens: solus Deus causat gratiam prin-
cipaliter, concedo; instrumentaliter, nego. Ecclesia instrumentum
est, quo Christus ordinario in sanctificandis hominibus utitur.
Hinc ecclesiae operatio a Christo sejungi non potest. Quod
Leo XIII. his verbis commemorat: „Unigenitus Dei filius socie-
tatem in terris constituit, quae Ecclesia dicitur, cui excelsum
divinumque munus in omnes saeculorum aetates continuandum
transinisit, quod ipse a Patre acceperat. Sicut misit me Pater,
et ego mitto vos. Joan. XX. 21. Ecce ego vobiscum sum
omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Matth.
XXVIII. 20. Igitur sicut Jesus Christus in terras venit, ut
homines vitam habeant et abundantius habeant (Joan. X. 10.),
eodem modo Ecclesia propositum habet, tamquam finem, salu-
tem animarum sempiternam." Encycl. Immortale Dei.

Urgebis. Si ecclesia propositum habet tanquam finem
sauctificationem hominum, sanctificatione carent quicunque extra
eam versantur. At hoc absurdum est. Ergo.

Resp. Dist. majorem: res ita se haberet, si sanctificatio
esset finis ecclesiae proprius secundum Providentiae legem
exclusivam, concedo; secundum ordinariara tantum, nego. Catho-
lici profitentur fieri posse, ut Deus via extraordinaria illis
sanctificationis media suppeditet, qui invincibiliter et materia-
liter tantum extra ecclesiam versantur.

4*

52 Quaestio II. De institutione ecclesiae.

Replicabis. A ratione divinae Providentiae abhorret, ut
a) haeretici, b) infideles sanctificationis mediis omnino careant.
Jam ex thesi sequitur, omnes memoratos hujusmodi mediis
carere. Ergo.

Resp. Transmissa majori, nego minorem et conclusionem,
a) Haereticos illos, qui bona fide errant, a sanctificatione et
spe beatitudinis aeternae non excludi, communis doctorum
sententia est. Ita S. Augustinus: „haereticus est — inquit — ,
ut mea fert opinio, qui alicujus temporalis commodi et
maximae gloriae, principatusque sui gratia, falsas ac novas
opiniones vel gignit vel sequitur: ille autem qui hujusmodi
hominibus credit, homo est imaginatione quadam veritatis ac
pietatis illusus." De utilitate credendi, cap. I.

b) De infidelibus haec duo docet ecclesia. 1° Pius IX.
ait: „pro certo habendum est, qui verae religionis ignorantia
laborant, si ea sit invincibilis, nulla ipsos hujusce rei culpa
obstringi ante oculos Dornini," Alloc. 9. Dec. 1854; 2° „si
nos fecerimus quod in nobis est, ut scilicet ductum naturalis
rationis sequamur, Deus non deficiet nobis ab eo quod nobis
est necessarium;" quodsi infidelis ab hominum societate re-
motus vitam ageret, si „taliter nutritus, ductum naturalis
rationis sequeretur in appetitu boni et fuga mali, certissime
est tenendum, quod ei Deus vel per internam inspirationem
revelaret ea quae sunt ad credendum necessaria, vel aliquem
fidei praedicatorem ad eum dirigeret, sicut misit Petrum ad
Cornelium." S. Thom. Quaest. disp. De Veritate} XIV. art. 11.
ad 2. et ad 1.

Dices. Nihil earum rerum affirmari potest de parvulis,
qui rationis usum non adepti nec sacro fonte abluti vita ex-
cedunt. Ergo.

Resp. Parvuli illi ad sanctificationem non perveniunt de-
fectu causarum secundarum. Deus autem, qui defectiones illas
fieri permittit, nullam parvulis injuriam facit, si gratia gau-
diisque supernaturalibus eos carere contingit; provisor enim
universalis omnes defectiones impedire non tenetur, sed ob
fines altiores aliquas permittere potest. Deinde 1° poenam
sensus peccato originali soli non deberi docent S. Thomas,

Art. IV. Quando ecclesia instituta sit. 53

Qnaest. disp. De malo, V. art. 2. et S. Bonaventura, Brevi-
loquium p. III. cap. V. 2° Quod ad poenam damni attinet,
Angelicus de parvulis ait: „animae puerorum in peccato ori-
ginali decedentium cognoscunt quidem beatitudinem in gene-
rali secundum communem rationem, non autem in speciali; et
ideo de ejus amissione non dolent." L. c. art. 3. ad 1.

ARTICULUS IV.
Quantlo ecclesia instituta sit.

Ecclesiam accipere possumus tum in eo statu, qui ante
Christum fuit, tum in eo statu, quem Christus in terris cum
apostolis conversatus instituit. De utroque summas in pauca
conferam.

I. De initio ecclesiae prout etiam ante Christi
nativitatem exstitit. Hac de re triplex est sententia.
1° Prima sententia eorum est, qui ecclesiam in Adamo primum
fuisse arbitrantur. Haec autem sententia plurimis, quod eccle-
sia seu congregatio in uno consistere nequeat, non probatur.
2° Alii asserunt, ecclesiam non ab Adam incepisjse, sed ab
Abel , praesertim quod Abel primus sacrificio et fidei signo
etiam exteriori Deum coluisse legatur. Ita Turrecremata,
Summa de eccl. lib. I. cap. XXVI 1— XXVIII. ; item Tournely
et alii. 3° Tertia sententia hujusmodi: ecclesia produci incepit
in Adamo, sed non nisi formata Eva proprie ortum habuit;
atque adeo in utroque, saltem post lapsum, fuit ecclesia. Ita.
Suarez, De fiole, disp. IX. sect. II. et alii non pauci. Dicitur
„8altem post lapsum"; sunt enirn , qui ecclesiam Christi
Mediatoris ante lapsum fuisse non censeant eo quod gratia,
quam Adam et Eva in creatione acceperunt, ex meritis Christi
futuris non fuerit. — S. Thomas III. q. VIII. a. 3.: „corpus
ecclesiae — inquit — constituitur ex hominibus, qui fuerunt
a principio mundi usque ad finem ipsius." Alibi docet:
„Ecclesia incepit a tempore Abel" (In symb. art. 9); quod
tamen protoparentibus exclusis dictum esse non videtur, sed

54 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

quod Abel innocentia sua ac cruenta morte fuit testis ecclesiae
primitivae celeberrimus.

II. Quando Cbristus ecclesiam suam in terris
instituerit. Ecclesia Christiana non uno temporis puncto
sed paulatim a Christo instituta est. Ab exordio enim praedi-
cationis suae Servator coepit ecclesiae jacere fundamentum
eamque postremo die Pentecostes definitive formavit. 1° Do-
minus, cum venisset in partes Caesareae Philippi, ecclesiam
sese aedificaturum declaravit, inquiens: super hanc petram
aedificabo ecdesiam meam. Matth. XVI. 18. 2° Deinde tra-
denda fidei doctrina, sacramentis instituendis, largiendo potes-
tatem hierarchicam prodeuntem ecclesiam magis magisque
ornavit. 3° De latere Christi, in cruce dormientis, fluxit sanguis
et aqua, quo fluore ecclesia consecrata est; quin imo „per
sacramenta, quae de latere Christi pendentis in cruce fluxerunt,
dicitur esse fabricata ecclesia." S. Thom. III. q. LXIV. art. 2.
ad 3. 4° Post resurrrectionem Christus Petro, ter interrogato,
finaliter commisit ecclesiam, cum diceret: Pasce oves meas.
Joan. XXI. 17. 5° Tandem expleto Christi mandato, ut dis-
cipuli manerent Hierosolymis, quoadusque induerentur virtute
ex alto (Luc. XXIV. 49.) , repleti sunt omnes Spiritu sancto.
Act. II. 4. Tunc ecclesia complemento quodam extremo defini-
tive formata, eoque ipso Pentecostes die promulgata est.

Quaestio III.

De constitutione ecclesiae.

Ecclesiam a Christo institutam esse apparet. Ad con-
stitutionem ecclesiae venimus. Non a priori rerumque hunia-
narum libertate quaestio illa definienda est, sed diligenter

Art. I. Quaenam generatim sit doct, cathol. de constitut. ceclesiae. 55

investigare , quid divinus ecclesiae Conditor de opere suo
statuerit, id summe refert. Quaerimus igitur:

Primo. Quaenam generatim sit doctrina catholica de
constitutione ecclesiae.

Secundo Utrum Christi ecclesia sit coetus essentialiter
etiam visibilis.

Tertio. Ex quibus fidelibus ecclesia proprie confletur.

Quarto. TJtrum S. Scriptura doceat ecclesiam a Christo
hierarchice constitutam esse.

Quinto. Utrurn constitutio ecclesiae hierarchica veterum
quoque testimoniis comprobetur.

Sexto. Utrum ecclesiam hierarchice constitui sit con-
veniens.

Septimo. Utrum episcopi sint ex institutione divina
presbyteris superiores.

Octavo. Utrum forma regiminis ecclesiastici sit mo-
narchica.

ARTICULUS I.

Quaenam generatim sit doctrina catholica de constitutione

ecclesiae.

Constitutionem hic intelligimus partes quasi substantiales,
ex quibus conjunctis ecclesia tota exsurgit. Acatholici solent in
dijudicando conceptu hujus constitutionis catholico vehementer
errare, 1° quod putant a catholicis elementum ecelesiae inter-
num aut nesciri aut negligi; 2° quod ipsis externum ecclesiae
elementum non essentiale habetur: hunc errorem art. 2 con-
futabo, ille statim corrnet, opinor, si doctrinam exposuero
catholicam.

I. Ecclesia ex parte interna et ex parte externa
tanquam ex anima et corpore constituitur. Quemad-
modum ex anima et corpore fit unum, ita ex parte ecclesiae
interna et ex externa parte constituitur una militans ecclesia.
Ad corpus pertinent externa fidei professio, sacramentorum
admini8tratio , visibile regimen; animam iutelligimus fidem,
spem,caritatem,interna dona S. Spiritus, omnem denique virtutem

56 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

supernaturalem ac gratiam, qua ecclesia vivit habetque motum
ab intrinseco. 1° Ex anima et corpore constituitur corpus
vivum ecclesiae, quae secundum Scripturas est corpus Christi
mysticum. Ephes. I. 22.; IV. 11.; V. 30.; Coloss. I. 24.;
I. Cor. XII. 27. 2° Fideles esse solitarii et a se invicem
sejuncti nequeunt, sed omnes toti, quod est unum corpus, inseri
et incorporari necesse est; alioqui essent membra dispersa,
mortua, non unum corpus multi (I. Cor. X. 17.), in unum
corpus baptizati (I. Cor. XII. 13.). 3° Pars interna et anima
per se dignior est; neque tamen parsexterna sua caret digni-
tate. „Dicendum — ait Angelicus — , quod decor ecclesiae
principaliter in interioribus consistit; sed etiam exteriores actus
ad eundem decorem pertinent, in quantum ab interiori pro-
grediuntur, et in quantum interiorem decorem conservant."
In Sent. IV. dist. XV. q. III. art. 1.

II. De influxu animae in corpus ecclesiae. 1° Sicut
forraa dat esse et anima homini esse humanum, ita pars con-
stituens interior totum esse ecclesiae ipsamque partem ex-
teriorem seu corpus intime penetrat. Etenim exterior fidei
professio animatur per internam gratiam fidei; regimen per
potestatem supernaturalem, hierarchiae concessam; sacramen-
torum administratio per virtutem illam salutiferam, quae a
divinitate Christi per ejus humanitatem in ipsa sacramenta
derivatur. Cf. S. Thom. III. q. LXII. a. 5. 2° Sicut anima,
quae est pars hominis nobilissima, corpus non excludit, sed
influxum ab ipso experitur, ita ecclesiae pars interior exteriori
colligatur, in quantum externa professio et ministerium ab ipso
Christo ad interiorem ecclesiae vitam ordinata sunt. 3° Proinde
ecclesia est simpliciter societas supernaturalis. Nam sicut
anima et corpus uniuntur in uno esse tum personali tum
essentiali compositi, quod est homo (cf. S. Thom. Quaest. disp.
De verit. XXVI. art. 30.) , ita ex parte substantiali interiori

*et exteriori, seu ex anima et corpore ecciesiae una persona
moralis exsistit, quae simpliciter est supernaturalis, sicut homo
dicitur ens rationale simpliciter.

III. De influxu divino in totam constitutionem
ecclesiae. Gratia virtusque supernaturalis, qua totum cowi-

Art. I. Quaenam generatim sit doctr. cathol. de constitut. ecclesiae. 57

positum seu anima et corpus ecclesiae etiam in esse corporis
socialis constituitur et servatur, est divina operatio Christi et
S. Spiritus. Hinc 1° Christus dicitur ecclesiae caput, 2° S. Spiri
tus cor ecclesiae.

1° De influxu Christi, capitis, in ecclesiam S. Paulus:
„crescamus in illo per omnia qui est caput Christus: ex
quo totum corpus compactum et connexum per omnem jun-
cturam subministrationis , secundum operationem in mensuram
uniuscujusque membri , augmentum corporis facit in aediji-
cationem sui in caritate. Eph. IV. 16. Audiamus Angelicum
illa verba exponentem: „omnia — inquit — quae sunt a
capite corporali , scilicet compactio , nervorum ligatio . et ad
qpus motio, fluunt a capite nostro Christo in corpus ecclesiae.
Et primo compactio per fidem. Secundo fluit a Christo capite
in corpus ecclesiae suae mysticum connexio, et colligatio: quia
oportet adunata aliquo nexu, vel vinculo necti, vel colligari, id est
per fidem et caritatem, quae connectunt et conjungunt membra
corporis mystici ad mutuam subministrationem. Tertio a capite
Christo in membris ut augmententur spiritualiter, influitur virtus
actualiter operandi. Non solum a capite nostro Christo est
membrorum ecclesiae compactio per fidem, nec sola connexio,
vel colligatio per mutuam administrationem caritatis: sed certe
ab ipso est actualis membrorum operatio, sive ad opus motio,
secundum mensuram et competentiam cujuslibet membri: quia
non solum per fidem corpus mysticum compaginatur, nec solum
per caritatis subministrationem connectentem augetur corpus,
sed per actualem compositionem, ab unoquoque membro egre-
dientem secundum mensuram gratiae sibi datae et actualem
motionem ad operationem, quam Deus facit in nobis." In
Ephes. IV. lect. V.

2° S. Spiritus dicitur cor ecclesiae, quia „cor habet
quamdam influentiam occultam. Et ideo cordi comparatur
Spiritus Sanctus, qui invisibiliter ecclesiam vivificat et unit."
S. Thom. III. q. VIH. art. 1. ad 3.

58 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

ARTICULUS n.
Utrum Christi ecclesia sit coetus essentialiter etiam visibilis.

I. Adversariorum de ecclesiae visibilitate sen-
tentia. Adversa nobis doctrina his quatuor continetur, in se
connexis. 1° Dwplex fingitur ecclesia, visibilis et invisibilis.
2° Invisibilis ecclesia est ecclesia promissionum, cui indefecti-
bilitas aliaque charismata promissa sunt. 3° Haec invisibilis
ecclesia est tota ecclesiae essentia, visibilitas autem non est
nisi accidens. 4° Itaque non oportet, ecclesiam esse semper
visibilem. Unde Calvinus in Instit. Praefatione haec: „permit-
tamus Deo, ut quandoque ipse solus noverit qui sui sint; in-
terdum etiam ecclesiae suae exteriorem notitiam ab hominum
aspectu auferat." M. Antonius de Dominis praesumptivam
tantum ecclesiam spectabilem esse contendit. De republ. Christ.
lib. VII. cap. X. Luther apertius: „Quis ecclesiam nobis mon-
strabit, cum sit occulta in spiritu, et solum credatur." De
abrog. Missa priv. Recentiores ecclesiam idealem suarn, quod
nullus coetus ideam realiter exprimere possit, visibilem fieri
posse negant.

II. Radix errorum contra visibilitatem ecclesiae.
Error expositus cum aliis doctrinis erroneis cohaerescit. Et
primo quidem, ut Donalistae saeculo IV. ecclesiam intellexerant
coetum justorum, ita Wicleff et Huss eam dixerunt congrega-
tionem praedestinatorum. Atque ex eo accidit, ut etiam prote-
stantes non pauci totam ecclesiae constitutionem in aliqua re
invisibi, videlicet in justitia et praedestinatione constare puta-
verint. Deinde sectarii fucata specie justificantis fidei atque
communionis cum Christo immediatae, visibilia ecclesiae ele-
menta, hierarchiam et sacramenta, si non prorsus rejecernnt,
at certe laeserunt quam maxime. Denique cum catholici nova-
toribus objicerent, ante Lutherum, cum praeter Romanam ec-
clesia nulla esset, aut ecclesiam veram diutissime latuisse, aut
Romanam, quae spectabatur; veram fuisse; desertores ecclesiae

Art. II. Utrum Christi eccl. sit coetus essentialiter etiam visibilis. 59

Romanae, dilemmate pressi, suam ecclesiam invisibilem protu-
lerunt.1)

III. Sententia catholica de visibilitate ecclesiae.
Visibilitas definitur: ea militantis ecclesiae constitutio, qua cum
judicii certitvdine in concreto discerni potest ut vera Christi
ecclesin. Est igitur una ecclesia eaque simpliciter visibilis,
quanquam invisibilis secvndum quid, hoc est, si interna sola
consideres absque respectu ad exteriora; quemadmodum et
homo dicitur simpliciter visibilis, licet non conspiciatur secun-
dum animam, si eam solam cogites absque respectu ad corpus,
in quo vitam suam spiritualem manifestat. Ad eam visi-
bilitatem efficiendam nec singularium actus religiosi externi,
neque ecclesiae partiales visibiles sufficiunt; sed ecclesia credi-
tur essentialiter , formaliter , semper visibilis ut una ecclesia
universalis et regnum Christi. Quamobrem sicut regna ter-
restria, v. g. Belgium et Anglia veluti digito ostenduntur, ita
raonstramus ecclesiam, non materialiter tantum, quatenus
homines, qui ecclesiae sunt membra, conspiciuntur, sed forma-
liter, seu praecise ut coetus est ac societas fidelium eademque
vera. Postremo visibilis ecclesia non est origine seu institu-
tione ecclesiastica aut apostolica, sed divina.

Thesis: Ecclesia divinitus constituta est ut societas essen-
tialiter visibilis*

Argume nta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. a) In V. T. Isaias cecinit:
Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini
in vertice rnontium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum
omnes gentes. Cap. II.; cf. Mich. cap. IV. Porro mons domus
Domini est Christi ecclesia, ut docent S. Aug. ln Joan.

') Jurieu, Calvinista, ait: „Ce qui a porte quelques docteurs re-
formes a se jeter dans 1'embarras ou ils se sont engages en niant que
la visibilite de TEglise fut perpetuelle, c'est qu'ils ont cru qu'en avou-
ant que 1'Eglise est toifjours visible, ils auraient eu peine a repondre
a la question que 1'Eglise romaine nous fait si souvent: Ou etait votre
Eglise il y a cent cinquante ans?" Apud Bossuet, Hist. des Varia-
tions, liv. XV.

60 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

tract. I. 13.; S. Optatus Milev. De schismate Donatist. lib. III.;
S. Basilius, In ls. n. 66.; S. Joan. Chrys. In Is. II.; S. Cyrillus
Alex. In Is. lib. II. 2.; S. Thom. In Is. II. Cf. S. Hier.
In Is. LX. Jam vero omnes gentes ad ecclesiam confluere neque-
unt, nisi semper appareat. — Isaias cap. LX. haec vaticinatur:
ambulabunt gentes in lumine tuo, et reges in splendore ortus
tui. At gentes in lumine Christi ambulare non videntur, si
Deus ecclesiae suae seu regni Christi exteriorem notitiam ab
hominum adspectu auferat.

b) In N. T. Christus docet semper fore ecclesiae membra
visibilia, quae adunantur per auctoritatem visibilem et per
sacramenta , quae sunt invisibilis gratiae visibilia signa. His
autem continetur visibilitas, quam asserimus. Ergo. Et certe
membra visibilia sunt triticum illud et zizania, quae utraque
Dominus vult crescere usque ad messem, id est, usque ad con-
summationem saeculi; visibilis est ille grex, cui pastores atten
dere debent; in quo Spiritus sanctus ipsos posuit regere Eccle-
siam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Matth. XIII. 30.;
Act. XX. 28.; I. Petr. V. 2. — Auctoritas visibilis duplici
Christi lege perspicua est: dic ecclesiae, Matth. XVIII. 17.,
necnon: euntes ergo docete, Matth. XXVIll. 19., ubi Salvator
significat hoc mandatum observandum „usque ad consumma-
tionem saeculi". — Signa visibilia gratiae sunt baptismus,
Eucharistia, etc.

Confirmatur hoc argumentum ex verbis Christi ad aposto-
los: Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi supra
montem posita. Matth. V. 14. Nec S. Paulus invisibilem in-
tellexit ecclesiam, cum pastores erudiret, „quomodo oporteat
in domo Dei conversari, quae est ecclesia Dei vivi." I. Tim.
III. 15.

Arg. H. Ex traditione. a) Veteres absolutam docent
necessitatem adhaerendi ecclesiae visibili et devitandi schis-
mata. Ergo ecclesiam essentialiter visibilem esse crediderunt.
Conseq. patet; absoluta enim necessitas adhaerendi coetui
quandoque occulto admitti nequit. Prob. antec. S. lgnatius
Antioch. in ep. ad Philad. III. 3. illa: „Si quis schisma fa-
cientem sectatur, regni divini haereditatem non assequitur."

Art. II. Utrura Christi eccl. sit coetus essentialiter etiam visibilis. 61

S. Cyprianus: „Habere jam non potest Deum patrem, qui
ecclesiam oon habet ut matrem." De unit. eccl. S. Augustinus:
„Amemus Dominum Deum nostrum, amemus ecclesiam ejus;
illum sicut Patrein, istam sicut matrem." Enarr. in ps.
LXXXVIII. 14.

b) Veteres ecclesiam semper et ex natura sua maxime
spectabilem expressis verbis asseverant. 8. Irenaeus ecclesiam
extollit, „apud quam una et eadem salutis via in mundo osten-
ditur." Adv. haer. V. 20. Origeues: „ecclesia plena est ful-
gore ab Oriente ad Occidentem." Hom. XXX. in Matth.
S. Athanasius: „Thronum Christi intellige ecclesiam: in illa
quippe requiescit. Erit igitur, inquit, ecclesia Christi fulgens
et illuminans orbem, manensque in aeternum sicut sol et luna."
In ps. LXXXVIII. S. Augustinus: Facile tibi est attendere
et videre civitatem super montem constitutam, de qua Dominus
ait in Evangelio, quod abscondi non possit. Ipsa est enim
Ecclesia Catholica . . . Hanc ignorare nulli licet; ideo, secun-
dum verbum Domini nostri Jesu Christi, abscondi non potest."
Ep. 52.

Arg. III. Ex fine et indole ecclesiae. Ecclesiae finis est,
ut divina Christi missio per eam continuetur, juxta illud:
Sicut misit me pater et ego mitto vos. Joan. XX. 21. Atqui
Christus, ut homines doceret, visibiliter apparuit. Ergo visi-
bilitatem hujusmodi continuari oportet in corpore Christi mystico,
quod est ecclesia.

Atque hoc etiam animadvertendum est, quod Deus ho-
minibus providet secundum eorum conditionem, quae talis est,
ut per visibilia ad invisibilia et spiritualia ducamur. Ergo
ecclesia, pro hominibus instituta, ut iu ea et per eam sanctifi-
centur, elemento visibili carere non potest. Cf. S. Thom.
Summa c. Gent. lib. IV. cap. LVI.

Adde indolem ecclesiae socialem, qua domatur individua-
lismi superbia, atque fideles plurimas utilitates ex influxu
mutuo membrorum adipiscuntur. Jam vero socialis vita ho-
minum, ablata visibilitate, ne cogitari quidem potest. Quare
ipse Carvinus: „quia nunc de visibili ecclesia disserere propo-
situm est, discamus vel matris elogio quam utilis sit nobis

62 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

ejus cognitio, imo necessaria: quando non alius est in vitam
ingressus nisi nos ipsa concipiat in utero, nisi pareat, nisi nos
alat suis uberibus, denique sub custodia et gubernatione sua
nos tueatur, donec exuti carne mortali, similes erimus angelis."
Instit. lib. IV. cap. I.

Objectiones.

Obj. I. Christus ait: Simile est regnum caelorum thesauro
abscondito in agro. Matth. XIII. 14. Porro regnum caelorum
est ecclesia. Ergo.

Resp. Dist. majorem: Comparatione thesauri absconditi
ecclesiae pretium commendatur, concedo; visibilitas excluditur,
nego. S. Matthaeus cap. XIII. parabolas seminantis bonum
semen, grani sinapis, fermenti etc. comraemorat, quibus eccle-
sia designatur. Hinc verbum absconditus juxta regulas her-
meneutices non premendum est, sed ex thesauro abscondito
rei inventae pretium laetitiaque inventoris discantur.

Instabis. Servator, interrogatus a Pharisaeis: Quando
venit regnum Dei? resjpondens eis dixit: Non venit regnum
Dei cum observatione: neque dicent: Ecce hic aut ecce illic:
Ecce enim regnum Dei intra vos est. Luc. XVII. 20, 21.

Ergo.

Resp. Dist. antecedentis primam partem: regnum Dei
non venit cum observatione rumoris et splendoris mundani,
concedo; non venit visibile, nego. Item distinguo secundam
partem: regnum Dei intra vos est, hoc est, prope vos atque
in cordibus vestris, concedo; non videtur, nego.

Ut Judaei minime ita nec Christus loco proposito contro-
versias de ecclesiae visibilitate movet; sed quoniam temporale
Messiae regnum ipsorum animis obversabatur, idcirco corri-
guntur ab Eo, quem Zacharias annuntiavit, inquiens: Dicite
filiae Slon , ecce Rex tuus venit tibi mansuetus. Cf. Matth.
XXI. 5, Deinde vox ivTog (v.uwv) et locum in quo et per-
sonas, in quarum medio res quaedam reperitur, significat.
Christus igitur dixisse videtur: „Messias in medio vestri ad-
est, atque gratia sua jam discipulos sibi acquirit." Ita Luc.
XI. 20. legitur: si in digito Dei ejicio daemonia: profecto

Art, II. Utrum Ohristi eccl. sit coetus essentialiter etiam visibilis. 63

pervenit in vos regnum Dei. S. Thomas sic exponit: vEcce
regnvm Dei intra vos est; idest, in vestris affectibus et in
potestate vestra id capere: potest enim quilibet homo justifi-
oatua per fidem Christi et virtutibus ornatus regnum obtinere
caelornm." Cat. aur. in I. c. ex S. Cyrillo.

Urgebis. Christus Samaritanae dicit: Venit hora, et nunc
est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et
veritate. Nam et Pater iales quaerity qui adorent eum. Spiritus
est Deus: et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet
adorare. Joan. IV. 23, 24. Ergo Christi ecclesia non est
visibilis.

Resp. Dist. sensum textus: hoc in spiritu et veritate
significat cultum magis spiritualem, concedo; ecclesiam invisi-
bilem, nego. Seu vocem adorare (nqoGxwelv) de sacrificiis
tantum intelligas seu de cultu universo mentionem fieri ex-
istimes, nihil de visibilitate agitur. Ratio enim formalis, sub
qua uovus cultus et vetus opponuntur, non haec est: „vetus
religio visibilis erat, mea invisibilis erit;" sed tam Samaritanis,
in monte Garizim adorantibus, quam Judaeis, Deum colentibus
in templo Hierosolymitano, Christi religio opponitur, quae ve-
teri praeeminet. Primo, quia vetus erat In justitiis carnis,
Hebr. IX. 10., nova in spiritu; secundo, quia vetus in umbra
erat, nam umbram habet lex futurorum, Hebr. X. 1., nova in
veritate, sicut scriptum est: Gratia et veritas per Jesum Chri-
stum facta est , Joan. I. 17. Quod cum ita sit, dicitur: in
spiritu et veritate, „quia per Christum homines plenius ad
spiritualem Dei cultum sunt introducti." S. Thom. I. II.
quaest. CI. art. 2. ad 4.

Dices. Quod est spirituale non videtur. Ecclesia autem
spiritualis est. Ergo. Minor patet. Legitur enim iu S. Scri-
ptura: Rtgnitm meum non est de hoc mundo, Joan. XVIII. 36.;
et alibi: ipsi tamquam lapides vivi superaedificamini domus
spiritualis. I. Petr. n. 5.

Resp. Dist. majorem: Quod spirituale est, non videtur in
se, concedo; per aliud, nego. Et dist. minorem: ecclesia est
spiritualis in forma visibili, concedo; absque ea forma, nego.
Ad probationem minoris lam distinguo: Christus docet suum

64 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

regnum non esse temporale, concedo; non esse visibile, nego*
Videlicet Servator Pilato respondet, quem Pharisaei premebant
de regno temporali, a Jesu, ut ajebant, petito. Ad probationem
2am distinguo: a S. Petro spirituale opponitur camali, concedo;
visibili, nego.

Supra diligenter consideravimus, quanam ratione elemen-
tum invisibile invisibili in iinica Christi ecclesia conjungatur.
Illud vero etiam prae oculis habeamus, ipsam causam princi-
palem ecclesiae , Christum , maxime spiritualem eundemque
visibilem fuisse. Ex quo facto certissimo sic ratiocinatur
S. Thomas. „Prima autem et universalis causa humanae salutis
est Verbum incarnatum .... Congruum igitur fuit ut remedia
quibus universalis causae virtus pertingit ad homines illius
causae similitudinem haberent, ut scilicet in eis virtus divina
invisibiliter operaretur sub visibilibus signis." S. contra Gent.
lib. IV. cap. LVI.

Instabis. Quod creditur non videtur. At ecclesia est
objectum fidei, cum profiteamur: „credo sanctam ecclesiam."
Ergo.

Resp. Dist. majorem: Quod creditur non videtur sub eo
respectu, quo creditur, concedo; sub alio respectu, nego. Et
disL minorem: ecclesia est objectum fidei, sub respectu suae
supernaturalis veritatis, concedo; sub respectu motivorum suae
credibilitatis, subdistinguo : objectum fidei commune, concedo;
objectum fidei proprium, nego. Ecclesia certe creditur; quin
etiam ecclesiae visibilitas creditur. At vero res una plures
habet respectus. Ita visibilia ecclesiae, veluti hierarchia, sacra-
mentorum administratio materialiter videntur etiam per sensus;
formaliter , hoc est, ut pertinentia ad ecclesiam veram per
motiva credibilitatis; postremo per fidem admittenda sunt, in
quantum vita gratiae supernaturalis visibilia penetrat. Motiva
autem credibilitatis objectum fidei commune esse eo dixi, quod
fieri potest, ut motiva nonnulla, quae per studium videntur;
credantur a simplicibus. Cf. S. Bonav. Comm. in III. Sent.,
dist. XXIV. art. II. quaest. 1.

Obj. II. Ex iis, qui palam Christi signum ferunt, non
pauci fortasse increduli sunt. Ergo ecclesia, cum nulla ejus

Art. III. Ex quibus fidelibus ecclesia proprie et vere confletur. 65

pars certo cognoscatur, visibilis dici non poterit. Prob. antec.
Scriptum est: nescit homo , utrum amore an odio dignus sit.
EcoL XI. 1. Ergo solus Dominus novit, qui sui sint.

Re&p. Dist. antecedens : per eam hypocrisin delitescunt
merita singularium, concedo; latet ipsa ecclesia, nego. Et sic
patet responsum ad probationem antecedentis. Christi nempe
ecclesia non apparet ex fide uniuscujusque singulatim, sed
u t coetus et institutum bene ordinatum, in quo fideles collective
unius fidei legem et auctoritatem regiininis sequuntur. Ejus-
modi institutunij divinis notis consignatum, per se ipsum est
diviuae suae legationis testimonium irrefragabile.

ARTICULUS III.
Ex quibus fidelibus ecclesia proprie et vere confletur.

I. Principia. Ante omnia statuendum est, quid certo
requiratur, ut homo ecclesiae membrum fiat. Quinque hujus
rei principia recolamus.

1° Cum ecclesia sit corpus Christi mysticum (Eph. I. 23.)
et Christus caput corporis Ecclesiae (Col. I. 18.), sequitur
quantum quisque ecclesiae membrum est, tantam cujusque
unionem esse cum Christo.

2° Homines Christo uniuntur actu aut in potentia; atque
adeo „infideles, etsi actu non sint de Ecclesia, sunt tamen de
Ecclesia in potentia. Quae quidem potentia in duobus fundatur:
primo quidem et principalifer in virtute Christi, quae est
sufficieus ad salutem totius humani generis; secundario, in
arbitrii libertate." S. Thom. III, quaest. VIII. art. 3. ad 1.

3° Homines actu Christo uniuntur interne et externe.
Inteme per fidem et caritatem; exteme per professionem fidei
publicam, communionem sacramentorum et obedientiam auctori-
tati legitimae.

4° Unio interna aut perfecta est aut imperfecta. Perfecta,
quando fides per caritatem operatur; imperfecta, quando fidei
caritas deest, „nam fides, nisi ad eam spes accedat et caritas,
neque unit perfecte cum Christo, neque corporis ejus vivum

De Gioot, Sinnuia apologet. I. 5

66 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

membrum efficit." Conc. Trid. sess. VI. cap. Vll. Unio tamen
quaedam est; fides enim humanae salutis est initium, funda-
mentum et radix omnis justificationis. „Percipiunt tales
(qui peccatis mortalibus subduntur) — Angelicus ait — a
Christo quemdam actum vitae, qui est credere; sicut si membrum
mortificatum moveatur aliqualiter ab homine." L. c.

5° Externa participatio hominum cum ecclesia considerari
potest , a) prout externa participatio in membris singulis fide
viva aut saltem informi vivificatur; b) prout membra vinculo
externo vitae socialis conjunguntur. Sub primo respectu nemo,
qui fide, quamvis occulte, careat, ecclesiae membrum dici poterit;
sub altero respectu illi, qui baptismate, exteriori fidei pro-
fessione et reliquis vinculis exterioribus ecclesiae uniuntur, hac
sola unione quodammodo ecclesiae membra esse videntur,
quamdiu ecclesia eos non excludit. Ratio est, quia forma
externa socialis ecclesiae per hujusmodi membra, quamvis
mortua, continuatur et quia haec eadem membra per motum
illum exieriorem , quem corpus vivum ab anima ecclesiae
accipit, cowmovetur.

II. Conclusiones de membris ecclesiae. 1° Qui
fidem et caritatem habentes fidem suam in ecclesiae com-
munione profitentur, sunt ecclesiae membra perfecte et com-
plete. 2° Iidem, si caritatem perdiderint, sunt membra coni-
plete sed imperfecte. 3° Pueri, in secta haereticali nati,
baptizati autem valide, esse censentur, usque dum rationis
usum adepti fuerint, ecclesiae membra complete, quod ab iis,
interius per fidei habitum ecclesiae unitis atque per baptis-
matis januam in ecclesiam ingressis exterius, nullus actus
contrarius ponatur. 4° Haeretici et schismatici, si bona Jide
errent, sunt ecclesiae merabra incomplete; perfecte, si cum
fide caritatem servaverint, imperfecte, si fidem solam. Nam
ejusmodi haeretici et schismatici, ecclesiae, cui explicite obe-
dirent, si instruerentur, adhaerent implicite. Quare S. Augustinus:
„Qui sententiam — inquit — suam quamvis falsam et perver-
sam nulla pertinaci animositate defendunt, praesertim quam a
seductis parentibus acceperunt, quaerunt autem caute sollicilu-
dine veritatem, corrigi parati quum iuveuerint, nequaquam

Art. III. Ex qnibns fidelibus ecclesfa proprie et vere confletur. 67

sunt inter haereticos deputaudi." Ep. 43. 5° Excommunicati
insontes, etiamsi externa communione quandoque priventur,
interiori tameu communione es.se ecclesiae membra non desi-
nunt. Quandoque eos externa communione privari, docet
Augelicus inquiens: „si sit talis error ex parte sententiae, qui
sententiam uullam esse faciat, non habet effectum, quia non
est excommunicatio. Si autem talis error non annullet sen-
tentiam, habet effectum suum, et debet excommunicatus humi-
liter obedire, et erit illi ad meritum.u Suppl. quaest. XXI.
art. 4. 6° Catechumeni, etsi fide imperfecte, fide cum caritate
perfecte ad ecclesiae animam pertinere videntur, corporis
tamen ecclesiae non re et proprie sed proxime tantum et
in voto membra sunt. Etenim privantur baptismate, per
quod veluti per januam in ecclesiam ingredimur. Cf. Conc.
Trid. sess. XIV. de Poen. cap. II 7° Haeretici formales et
publici nec interne nec externe sunt membra ecclesiae; carenti-
bus enim caritate, fide et externae communionis vinculo relin-
quitur nihil, quod membra capiti membrisque reliquis conjungat.
Subditi tamen ecclesiae esse non desinunt; etenim „quia cha-
racter baptismalis, — ait S. Thomas — quo quis populo Dei
annumeratur, est indelebilis, ideo semper remanet baptizatus
aliquo modo de Ecclesia et sic Ecclesia de ipso judicare potest."
Suppl. quaest. XXII. art. 6. ad 1. 8° Schismatici formales
nec interne nec externe ecclesiae membra sunt; non externe,
ut patet; non interne, cum unitati interiori, quam fides inter
sinceros et bene affectos per se efficit, obicem suae disposi-
tionis contrariae, contumaciae scilicet ac malae fidei ponant.
III. De haereticis occultis et excommunicatis reis.
1° Id in dubium adducitur, num haeretici occidti et interni
ecclesiae membra haberi possint. Jam vero ejusmodi haereticos
interne membra ecclesiae non esse constat; caritate enim et
fide, hoc est, vita interna supernaturali carent. Ergo quaeritur,
utrum externe? Billuart ait: „probabilius . . . arbitramur (hae-
reticos occultos et internos) non esse de Ecclesia, nec vera
ejus membra; sicut si lupus pelle ovina tectus reperiretur inter
oves, esset in ovili, sed non esset de ovili, ut vera ejus pars."
De regulis fidei, diss. III. art. 2. §. 4. Cajetanus, De author.

5*

68 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

papae et concilii, cap. XXli.; Canus, De locis theol. lib. IV.
cap. VI. ad 12.; Bellarminus, De contr. III. 3.; Joannes a
S. Thoma, De auct. Summi Pontijicis, disp. II. art. 3. n. 5.
affirmant haereticos ejusmodi esse membra seu partes ecclesiae.
Ita J. a S. Thoma: „haeretici occulti — inquit — quamdiu ab
Ecclesia non condeinnantur, et praescinduntur, sunt partes
Ecclesiae, et cum ipsa communicant in exteriori communica-
tione, licet non in spiritu interno." L. c. At Billuart: „contro-
versia — inquit — videtur esse inter theologos magis de
modo dicendi quam de re." L. c. Et sane nonnulli respe-
xisse videntur vitam ecclesiae internam; qua cum baeretici oc-
culti priventur, eos ecclesiae membra non habuerunt; alii cou-
siderantes vincula societatis externa et conmotionem externam
mortuorum membrorum cum corpore vivo, haereticos occultos
quodammodo ecclesiae membra esse dixerunt. Cf. supra^rm-
cipia, n. 5. Canus hoc exponens, ait: „videmus; cum mem-
brum aliquod sensu et vita carens arescit in corpore, quoniam
reliquis omnino partibus continuatur, motum quemdam exter-
num ab spiritu participare: quamquam spiritus illi nihil interius
vitaleque communicat. Quem profecto modum spiritus Christi in
corpore Ecclesiae ienet ac servat. Quasdam enim partes ita ani-
mat etc. ; aliis autem externam vim suam facultatemque dimittat,
ut quamvis mortua prorsus et arida membra sint, quia non sunt
tamen a corpore excisa, a spiritu cum corpore moveantur." L. c.
2° Excommunicati rei et obstinati animi? modo ecclesia
eos puniverit excommunicatione plena et perfecta eaque ver-
borum forma, qua penitus vitandi efficiantur, multorum judicio
ecclesiae membra esse non censentur. In Catechismo Romano,
p. I. cap. IX. illis, qui „ecclesiae militantis finibus non con-
tineantur", praeter infideles, haereticos et schismaticos excom-
municati annumerantur, „quod ecclesiae judicio ab ea exclusi
ad illius communionem non pertineant, donec resipiscant." Et
quamvis fide non priventur, sententia tamen ecclesiae, quae
habet penitus praecidendi potestatem, a consortio fidelium
eliminantur.1) Cf. S. Thom. Suppl. quaest. XXI. art. 1. Ex-

') „Vinculum ergo quo peccator ligatus est apud Dcuiu, io ealpae

Art. III. Ex quibus fldelibus ecolesia proprie et rere confletur. 69

communicati veio, quos ab ecclesia praecisos delicti poeniteat,
affectu saltem et in voto ecclesiae raembra habentur. Deraura
cx intentionc et indole excornmunicationis excommunicati non
morialiter sed medicinaliter exclusi sunt. Cf. S. Aug. C. Par-
mmiani ep. lib. III.

IV. Adversarii. Joannes Huss (f 1415j, Bohemus, omni-
bue et solis praedestinatis locum in ecclesia concessit; docuit
praedestinatum seraper manere merabrum ecclesiae, quod nun-
quam excidat a gratia praedestinationis, licet a gratia adven-
titia aliquando excidat. Qui error a concilio Constantiensi
damnatus est. Donatistae, Waldenses, protestantes nonnulli,
Quesnell, Parisiensis, qui a. 1719 Amstelodami vita functus
est, solos justos ecclesiae membra esse contenderunt. Error
daniuatus est a patribus Tridentinis, sess. VI. can. XXVIII;
a Clemente XI. constit. Unigenitus, prop. 72 et seqq. ; a
Pio VI. const. Auctorem jidei, prop. 15 etc.

Thesis : A. Non omnes semper neque soll praedestinati
ecclesiae membra sunt.
B. Ecclesia ex justis et peccatoribus constat.

Arguraenta.

A.

1° Non omnes praedestinati semper ecclesiae membra sunL
Arg. I. ln S. Scriptura legitur: Eratis in tempore alienati
<i conversatione lsrael, et hospites testamentorum ; jam autem
non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum, et
domestici Dei, Ephes. II. 12. et alibi: Qui aliquando non
popidus Deiy nunc autem popidus Dei, I. Petr. II. 10.; atque
iterum: Eratis aliquando teneorae, nunc autem lux in Domino:
ut filii lucis ambulate. I. Cor. VI. 15. Atqui haec clarissime
ostendunt, ex praedestinatis plurimos aliquando ecclesiae
raembra non fuisse. Ergo.

Arg. II. S. Thomas ait: „membrum non judicatur secun-
dum id quod de eo fieri potest, sed secundum id quod est."

remissione dissolvitur; illud autem quo ligatus est apud Ecclesiam,
cum sententia remittitur, relaxatur." Innoc. III, Epist. lib. II. 61.

70

Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

In Sent. III. dist. XIII. quaest. II. art. 2. q. 2. Atqui in prae-
destinatis, fide nondum imbutis, vinculum unionis cum ecclesia
erit, sed non est. Ergo. Et certe nequaquam est, cur Saulus
ante conversionem , Turcae, pagani, qui postea conversi sal-
vabuntur, ecclesiae membra dicantur.

2° Non soll praedestinati.

Arg. I. Christus ecclesiam similem esse docet nuptiis a rege
paratis, in quas intravit etiam ille, qui missus est in tenebras
exteriores; areae, in quacum tritico paleae adsunt, quae repur-
gato tritico igni comburuntur; sagenae, in qua et pisces mali
reperiuntur ejiciendi; etc. At haec probant, eos, qui prius iu
ecclesia erant, postea damnari, prout patet ex verbis mitti in
tenebras, comburi, ejici. Ergo, quoniam ex praedestinatis damna-
tur nemo, ecclesia ex solis praedestinatis coalescere falso dicitur.

Arg. II. Plenae sunt Libri sacri et apostolorum in primis
epistolae adhortationibus et obsecrationibus, ne fideles pravis
moribus et peccatis aeternae gloriae coronam amittant. Atqui
fideles illi ab apostolis, qui eos hortantur, haud dubie ecclesiae
membra habentur. Sed nullum ecclesiae membrum, si prae-
destinati soli membra sint, in periculo amittendae coronae
versatur. Ergo non soli praedestinati sunt membra ecclesiac.

B.

Ecclesia ex justis et peccatoribus constat.

Arg. I. Ex verbis et institutis Christi, a) Christus ccclesiani
suam assimilavit sagenae, in qua pisces boni et mali includuntur;
areae, ubi paleae frumeuto admiscentur; decem virginibus, ex
quibus quinque fatuae erant; convivio nuptiali, in quod intravit
vir sine veste nuptiali, namque „per nuptias — aitS. Thomas —
praesens ecclesia . . . designatur . . . Intrat . . . ad nuptias,
sed sine veste nuptiali, qui in Ecclesia fidem habet, sed cari-
tatem non habet." Matth. XIII. 47.; XXV. 1.; XXII. 1. ct
in hunc locum S. Thom. in Catena aurea.

b) Christus suos orare docuit: Dimitte nobis debita nostra,
Mattb. VI. 12., quod debita in ecclesiae niembris admittit.
Qui graviter peccant non nisi postquam ecclesiam audire con-
tumaces recusavei int, ab ecclesia ejiciendi sunt: si autem eccle-

\it. iii Fa quibua fidelibue eccJesia proprie et vere confletur. 71

9tam »Wfi (i>n/icrit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Matth.
XVIII. 17. Potestas, ut iratrum pcccantium delicta remitterct,
;i Clnisto ecclesiae collata est. Joan. XX. 22.

Afg. II. Ebs Apostolorum dictis et factis: a) S. Paulus
ait: In magna autem domo non solum sunt vasa aurea et ar-
gentea, sed et lignea et fictilea; et quaedam quidem in honorem,
quaedam autem in contumeliam, II. Tim. II. 20.; item: Omnis
Vontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur
in iis quae sunt ad Deum, ut offerat dona, et sacrificia pro
peccatis, Hebr. V. 1.; atque iterum 8. Jacobus: Infirmatur
qnis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiae . . . et si in pec-
cutis sit remittentur ei , Jac. V. 15. Ergo in ecclesia vasa
in contumeliam, sacrificia pro peccatis et homines, qui in pec-
catis sint, hoc est, etiam peccatores esse videntur.

b) Legentibus epistolas, quas S. Paulus ad Corinthios,
Galatas et alios misit, dubium non erit, quin carnales etiam
et peccatores in ecclesia viderit apostolus. Namque inter vos
— inquit — midti infirmi et imbecilles, et dormiunt multi,
1. Cor. XI. 30.; et alibi: Fratres, et si praeoccupatus fuerit
homo in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, hujusmodi
instruite in spiritu lenitatis, considerans te ipsum, ne et tu
tenteris, Gal. VI. 1.; rursus: Peccantes coram omnibus argue:
ut et ceteri timorem habeant, I. Tim. V. 20.; denique: Probet
autem seipsum homo: et sic de pane illo edat, et de calice
bibat, I. Cor. XI. 28. Item S. Joannes plures Asiae eccle-
sias graviter reprehendit, Apoc. II. 3. Atqui haec omuia de
illis dicuutur, qui peccatores siiuul et fratres seu membra
ccclesiae erant. Ergo peccatores ab ecclesia non excluduutur.

Arg. III. Ex patrious a) S, Cyprianus ait: „zizania
iu Ecclesia esse cernimus." Ep. 51. 8. Ambrosius: ,?Eccle-
siae tuae species est in illa (Matth. V.), quae accessit retro
et tetigit fimbriam vestimenti tui, dicens intra se: Quia si
tetigero vestimentum ejus, salva ero. Haec ergo Ecclesia con-
fitetur vulnera sua, haec curari cupit." De poen. I. 6. S. Hiero-
nymus: „Ut in illa (arca) omnium animalium genera, ita et
in bac universarum et gentium et morum homines sunt: ut
ibi pardus et haedi, lupus et agni, ita et hic justi et pecca-

72

Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

tores." Contra Luciferian. n. 22. S. Augustinus: „Ecclesia
hujus temporis areae comparatur, habens mixta grana cum
paleis, habens permixtos bonis malos; habitura post judieium
sine ullis malis omnes bonos." Serm. CCXXIII. n. 2. Idem:
„Sicut lilium in medio spinarum, ita proxima mea in medio
filiarum. Numquid dixit, in medio alienarum? Non, sed in
medio filiarum. Sunt ergo filiae inalae, et inter illas est
lilium in medio spinarum. In ps. XLVIII. n. 8.

b) Ne longus sim, meminisse sufficiat 1° ecclesiam a prin-
cipio membris suis peccatorum remissionem praedicasse; id
quod ex Montanismi historia manifestum est; 2° Donatistas,
qui justos solos in ecclesia esse contendebant, rejectos esse
universalis ecclesiae judicio; 3° ecclesiam visibilem, veterum
omnium testimonio comprobatam (cf. supra), et ecclesiam, ex
justis solis conflatam, conciliari non posse.

Objectiones.

Obj. I. Legitur I. Joan. II. 19.: Ex nobis exierunt, sed
non erant ex nobis: si enim essent ex nobis, permansissent
nobiscum. Ergo qui praedestinati non sunt et exierunt, membra
ecclesiae nunquam fuisse videntur.

Resp. Dist. antecedens: hoc non erant ex nobis dictum
est secundum praedestinationem, concedo; secundum fidem,
nego. Scilicet non pauci ad tempus credunt, et in tempore ten-
tationis recedunt. Luc. VIII 13. Cf. S. Aug. Tract. in
Joan. LXI. n. 2.

Aliter: non erant ex nobis9 ut viri fortes, concedo; simpli-
citer, nego. Sunt enim, qui spiritu Christi non plane imbuti,
tentationibus non fortiter resistant; sieut scriptum est de iis,
qui virorum Judae fortitudine carebant: Ipsi autem non erant
— ex semine virorum illorum per quos salus facta cst in
lsrael, I. Mach. V. 62.

Urgebis. In arca non fuerunt nisi salvandi ab aqnis.
Et arca habetur figura ecclesiae. Ergo in ecclesia non sunt
nisi praedestinati.

Resp. Dist. minorem: arca habetur figura ecclesiae, quod
non salvantur, qui suut extra, concedo; quod omnes salvantur,

Art. III. Ex quibna fidolibus ccclesia proprie ct vcrc confletur. 73

qui sunt intra, nego. Nec vero in hoc soluni similitudo sita
est, sed etiam in aggregatione bonorum et malorum; animalia
enim munda et immunda simul fnerunt in arca. Cf. S. Hier.
Dial. adv. Lucif. n. 22.

Obj. II. Ecclesia est sancta et tota pulchra. Jam eccle-
sia, cujus membra plurima injusti sunt, eas laudes non me-
retur. Ergo.

Resp. Dist. majorem: ecclesia est sancta in doctrina sua
ct sacramentis, concedo; in omnibus membris, subdistinguo:
tinaliter in patria, concedo; in statu viae, nego. Ad rem
S. Thomas: ,,esse — inquit — Ecclesiam gloriosam, non habentem
maculam neque rugam, est ultimus finis ad quem perducimur
pcr passionem Christi. Uude hoc erit in statu patriae, non
autem in statu viae: in quo si dixerimus quia peccata non
habemus, nosmetipsos seducimus, ut dicitur I. Joan I. 8."
III. quaest. VIII. art. 3. ad 2. Et sic ecclesia dicitur tota
pidchra, Cant. IV. 7.; Sion, per quam non transibit ....
pollutus, Is. XXXV. 8.; sancta et immacidata, Ephes. V. 27.
Cf. S. Aug. Betract. lib. II. cap. XVIII.

Instabis. S. Hieronymus ait: „Qui ergo peccator est et
aliqua sorde maculatus, de Ecclesia Christi non potest appel-
lari, nec Christo subjectus dici.u ln Ep. ad Ephes. S. Augu-
stinus et alii patres similia docent. Ergo soli justi membra
ecclesiae sunt.

Resp. Dist. antecedens: peccatores ecclesiae membra ap-
pellari non possunt, sub aliquo respectu, concedo; absolute,
nego. Qui imperfecta et indigna membra sunt, rigidius inter-
dum membra non esse dicuntur. Ita quaedam veterum dicta
intelligi necesse est. Et certe habemus Hieronymum et alios
patres aperte nobis assentieutes, prout argumenta monstrant.
Quin constat, S. Augustinum annis duodecim (400—412) Do-
natistarum errorem de justis solis impugnasse. Denique idem
sanctus ita distiuguit: „utrumque verum est, et ex nobis et
non ex nobis: secundum aliud ex nobis; secundum aliud non
ex nobis, secundum communionem sacramentorum ex nobis,
secundum suorum proprietatem criminum non ex nobis." Traot.
in Joan. LXI. n. 2.

«4 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

Obj. III. S. Thomas docet malos non esse ecclesiae
„proprie, nisi sicut membrum mortuum, scilicet aequivoce".
In Sent. III. dist. XIII. quaest. II. art. 2. q. 2. ad 2. et ad 6.
Ergo mali ecclesiae membra dici non debent.

Resp. Dlst. antecedens: S. Thomas haec affirmat intelli-
gens membrum in sensu strictiori, concedo; in sensu unico,
nego. S. Thomas loco citato quadruplicem unionem membrorum
ad invicem in corpore mystico, desumpta comparatione a cor-
pore naturali, exponit. Porro „fideles peccatores" ecclesiae
uniri negat, „secundum quod (membra) vivificantur per gratiam
et caritatem", et „secundum quod in eis est Spiritus sanctus,
qui est ultima perfectio et principalis totius corporis mystici."
At affirmat „fideles peccatores" pertinere „aliquo modo ad
unitatem Ecclesiae inquantum continuantur ei per fidem, quae
est unitas materialis". Idem in Summa theologica de fidelibus,
qui sunt in peccatis mortalibus, dicit: „Percipiunt tamen tales,
a Christo quemdam actum vitae, qui est credere, sicut si
membrum mortificatum moveatur aliqualiter ab homine." III.
quaest. VIII. art. 3. ad 2.

Instabis. S. Thomas ait: „quia unitas corporis ex membris
consistit, ideo quidam dicunt, quod (fideles peccatores) non
pertinent ad unitatem corporis Ecclesiae, quamvis pertineant
ad unitatem Ecclesiae," In Sent. III. 1. c; quam sententiam
sanctus doctor approbare videtur. Atqui non sunt membra
ecclesiae, „qui non pertiuent ad unitatem corporis Ecclesiae".
Ergo soli justi ecclesiae membra sunt.

Eesp. Admissa auctoritate dist. sensum: fideles peccatores
non pertinent ad unitatem corporis ecclesiae, quod habet actum
vitae perfectae, concedo; quod habet actum vitae imperfectae,
nego. Responsum palam erit ex doctrina S. Thomae de fide
formata et informi. De fide formata: „Cum enim credere
— inquit — sit actus intellectus assentientis vero et imperio
voluntatis, ad hoc quod iste actus sit perfectus7 duo requirun-
tur: quorum unum est ut infallibiliter intellectus tendat in
suum objectum, quod est verum; aliud autem est ut voluntas
infallibiliter ordinetur ad ultimum finem, propter quem assen-
tit vero. Et utrumque invenitur in actu fidei formatae." De-

Art. III. Ex quibus fidelibus eocleaia proprie et vere confletur. 75

inde de fide informi: J7etsi habeat perfectionem debitam
actus fidei informis ex parte intellectus, non tamen habet
pirfectionem debitam ex parte voluntatis." II. II. quaest. IV.
art 5. Ideo fideles peccatores non pertinent ad unitatern cor-
poris ecclesiae, quatenus corpus Christi mysticum habet
ritam perfectam ex parte intellectus per fidem et voluntatis
per caritatem.

Urgebis. Christo capiti membra diaboli conjungere neias
est. At fideles peccatores sunt membra diaboli. Ergo.

Resp. Dist. majorem: si conjunctio illa fiat sub eodem
rcspedu, concedo; sub diverso respectu, nego. Idem dist. mi-
norem: peccatores sunt membra diaboli secundum sua delicta,
concedo; secundum suam fidem, nego. Fides informis dicitur
non ratione suae speciei, sed propter defectum cujusdam ex-
terioris formae, hoc est, caritatis. Ideo „fides informis —
ait Angelicus — , etsi non sit perfecta simpliciter perfectione
virtutis, est tainen perfecta quadam perfectione quae sufficit
ad fidei rationem." Proinde cum sancto doctore dicendum
est, fidem informem esse donum Dei (II. II. quaest. VI. art. 2.);
— ob illud autem donum Dei peccatores membra Christi
dicuntur.

Dices. Pius IX. in bulla Ineffabilis Dei decernit, eos
qui secus ac de Conceptione immaculata B. M. V. definitum
est, „praesumpserint corde sentire . . . naufragium circa fidem
passos esse et ab unitate Ecclesiae defecisse." Ergo saltem
haeretici occulti, qui secus ac ab ecclesia docentur, corde seu-
tiunt, ecclesiae membra nequaquam haberi possunt.

Resp. Dist. antecedens: qui corde ita sentierint, ii defe-
cerunt ab unitate Ecclesiae interna, concedo; externa, nego.
S. Thomas ait: „Fides autem informis est communis omnibus
membris Ecclesiae," II. II. quaest. IV. art. 5. ad 4.; atque
omnes doctores affirmant eum, qui fidem cum caritate amiserit,
ad ecclesiam internam minime pertinere. At verba prolata
Pii IX. non eo spectare videntur, ut gravissimorum doctorum
sententia excludatur, qua asseritur haereticos occultos membra
haberi ecciesiae, quatenus eadem externa quoque societas est.
Huc, servata tamen proportione, fortasse facit haec de pecca-

76 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

toribus, qui fidem habent, S. Thomae sententia: „sicut opera-
tiones quae sunt ad alterum possuut aliquo modo fieri per
membra aiida, ut percutere, vel aliud hujusmodi, non taneu
operationes quae sunt animae in membris ; ita nec mali reci-
piunt spiritualis vitae operationes a Spiritu sancto; sed tamen
Spiritus sanctus per eos operatur spiritualem vitam in aliis,
secundum quod aliis sacramenta ministrant, vel alios doceut."
ln Sent. III. dist. XIII. q. II. art. 2. q. 2.

ARTICULUS IV.

Utrum S. Scriptura doceat ecclesiam a Christo hierarchice

constitutam esse.

I. Notio hierarchiae. Hierarchia (Uga dox>i), idem
sonans ac sacer principatus, definiri potest: coetus homimnn,
qui potestate ad sacrorum ministerium et gubernandam eccle-
siam jure divino a ceteris jidelibus distincti sunt. Itaque in
ecclesia nonnulli praesunt, ceteri, sic jubente Christo, parent.
Potestas autem principatus sacri duplex est, videlicet 1° potestas
ordinis ad sacramenta conficienda et dispensanda; 2° potestas
jurisdictionis ad gubernandum populum Chriotianum. Univer-
sitas eorum, qui praesunt, et quorum organica dispositio ex
diversis ordinibus eonstat, clerus (xXygog) vocatur, id est sors,
sive quod de sorte Domini sunt, sive quia Dominus est sors
seu pars clericorum. Cf. S. Hier. ep. 52. ad Nepotian., secun-
dum ea, quae Num. XVIII. 20. Deut. XVIII. 2. de Levi et
Levitis traduntur. Qui ad hierarchiam non pertinent, illi laici
(Xaixoi) vocantur, a voce graeca Xaog, quemadmodum fideles a
S. Petro dicuntur Xaog &sov , populus Dei. 1. Petr. II. 10.;
cf. S. Clem. Rom. in ep. I. ad Cor. XL.: I Xaixog av&gwnog.
Clerus jure divino distinguitur a laicis. Proinde haec quatuor
tenenda sunt. 1° Principatus sacer a Christo institutus est,
ut, ministrorum demortuorum in locum aliis subrogatis, usque
ad mundi finem perstaret. 2° Cleri potestas non ita est in
coetu distincto, ut prius omnibus ecclesiae membris communis sit,
qui tamen, ne confusio oriatur, aliquibus potestatem exerccu-

Art. IV. Utrum S. Script. doceat eccl.a Chri8tobierarch.oonstit.e8se. 77

dam committant. 3° Potestas hierarchica nec a populo, nec a
saeculari potestate et iuagistratu, nec a privatis, quacunque
vi vocationis internae compulsis, obtineri potest; sed successione
legitima atque ritu, quem Christus determinavit, ad principatum
sacrum adscenditur. 4° Ecclesia non est societas pariteista,
sed jure divino inaequalis. Cf. Conc. Trid. sess. XXIII. cap. IV.;
Con. Vatic. Const. Pastor aeternus.

II. Habitudo hierarchiae ad Summum Sacerdotem,
Christum. Christus eo quod maneat in aetemum, sempiternum
habet sacerdotium. Hebr. VII. 25. Ad Eum solum pertinet
potestas excdlentiae, id est, meritum et virtus passionis Christi
in sacramentis operatur; sacramenta in nomine Christi sanctifi-
cantur; Christus solus potuit Sacramenta instituere; Ipse sacra-
mentorum effectum sine exteriori Sacramento conferre potuit.
S. Thom. 111. q. LXIV. art. 3.

Si causam justificationis inquiris, Deus solus est causa justi-
ficationis principalis. Verum „passio Christi, quae competit ei
secundum humanam naturam, causa est nostrae justificationis et
meritorie et effective, non quidem per modum principalis agentis,
sive per auctoritatem, sed per modum instrumenti, in quantum
humanitas est instrumentum divinitatis ejus. Sed tamen quia
est instrumentum conjunctum divinitati in persoua, habet quam-
dam principalitatem et causalitatem respectu instrtimentorum
exstrinsecorum, qui sunt ministri ecclesiae .... Et ideo sicut
Christus , in quantum Deus , habet potestatem auctoritatis in
sacramentis, ita in quantum homo habet potestatem ministerii
principalis, sive potestatem excellentiae." S. Thom. 111.
q. LXIV. art, 3.

Quibus positis habitudo hierarchiae ad Christum liquebit.
Nimirum hierarchiae competit 1° influxus in membra ecclesiae
quantum ad gubernationem exteriorem; 2° operatio ad interiorem
effectum sacramenti per modum ministri. Jam vero „eadem
ratio est ministri et instrumenti: utriusque enim actio exterius
exhibetur, sed sortitur effectum interiorem ex virtute princi-
palis agentis, quod est Deus." III. q. LXIV. art. 1.; q. VIII.
art, 6. Interior ergo influxus gratiae non est ab aliquo uisi
a solo Christo, cujus humanitas ex eo quod est Divinitati con-

78

Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

juncta habet virtutem justificancli. Cf. S. Thom. C. Gent.
lib. IV. cap. LXXVL et LXXVII. Christus igitur est in omnibus
ipse primatum tenens , Col. I. 18.; hierarchiam autem existi-
mamus ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei.
I. Cor. IV. I.

III. Doctrina protestantica. Saeculo XVI.
novatoribus hoc in visceribus haesit, infensare bierarchiam.1)
Lutheri decretum : Prorsus ejusdem juris sumus omnes. De
instit. min. eccl. III. Id norma fuit, quamvis pars refor-
matorum , ecclesia excelsior (High Church) , Puseyitae et
ritualistae, ordinatione tamen valida legitimaque successione
carentes, umbram aliquam ac speciem hierarchiae catholicae
revocaverint. Generatim nullum sacerdotium proprie dictum
a protestantibus admittitur, sed unum est omnium sacer-
dotium, nimirum quo se quisque Deo offerat; in ecclesiae
primordiis nihil erat nisi constitutio communalis, quaevis com-
munitas se ipsa regebat.'2) Verum in praxi sectae, ne dila-
berentur, ministros esse voluerunt. Hinc officium verbi et
sacramenti , creatum ab ecclesia , non divinitus institutum.
Scilicet cum omnes fideles , potestate quidem pares sint , sed
omnes simul munere praedicandi et ministrandi fungi nequeant,
ecclesia ipsa officium memoratum instituit, quo ministri a ceteris
Christianis differunt, sicut senator a civibus suis officio regeudae
civitatis. Sunt, qui censeant, ecclesiam habere mandatum de

l) Lacordaire ait: „Le protestantisme est une passion profonde
contre le sacerdoce fondS par Jesus-Christ, un effort d^sespere pour
se passer de 1'homme dans les rapports de l'ame avec Dieu. Tout
le reste est une consequence de cette aversion primitive. Faites qu'un
protestant puisse croire qu'un homme est le ministre avoue de Dieu,
son vicaire reel en terre, et il abjurera sans peine lesplus multiples er-
reurs ou il soit retenu. La faiblesse du protestant est de ne pouvoir
admettre une atmosphere mediatrice entre le soleil et lui, comme la
faiblesse de 1'incroyant est de perdre la vue des qu'un nuage s'inter-
pose entre la lumiere et ses yeux." Disc. sur la loi de Vhistoire.

l) Ita Geffken, Staat und Kirche etc. Berlin 1875, p. 209. ait:
„negat Protestantismus Germanicus . . . certam quandam et externam
Ecclesiae constitutionem esse originis divinae.u Apud Hammerstein,
De ecclesia et statu, p. 37.

Art.IV. Utrura S.Script, dooeat, eccl.aChristo Met arch. constit. esse. 79

constituendis ministris, imo mandatum divimtm. At hoc etiam a
doctrina catholica longe distat, 1° quia non continet institu-
tionein hierarchiae immediatam a Christo; 2° quia semper sup-
ponitur, potestatem non concessam coetui distincto, sed eecle-
siae; 3° quia non exprimitur, utrum ministris competat veri
nominis potestas , an merum officium; 4° quia non apparet
utrum ministri ad invisihilem illam ecclesiam, quam novatores
a visibili separarunt , aliquid valeant. Itaque contra dictos
errores probatur primo

ThesiS! Ex S. Scriptura constat ecclesiam a Christo hier-
archice constitutam esse.

Argunaenta.

Arg. I. Ex Evangeliis. Christus hierarchiam instituit, si
a) personas determinatas a ceteris potestate distinxit, et b) hunc
coetum, potestate distinctum, usque in mundi finem permanere
constituit. Christus autem utrumque egit. Ergo. Prob. min.

a) Christus dixit: Sicut misit me Pater et ego mitto vos,
Joan. XX. 21.; Qui vos audit, me audit, Luc. X. 16.; Data
est mihi omnis potestas in caelo et in terra; enntes ergo docete,
Matth. XXVIII. 18, 19.; Accipite Spiritnm Sanctum: qnoritm
remiseritis peccata remittuntur eis , Joan. XX. ^O, 23.; et ad
S. Petrum: Pasce oves meas; XXI. 17.; tibi dabo claves regni
caelorum, XVI. 19. Quivis autem intelligit, his verbis pote-
statem concedi. Fateamur etiam necesse est^ personas deter-
rainari. Quod quidem 1° ex ipsa rei natura liquet, cum tanta
potestas omnibus indiscriminatim concessa confusionem pareret:
2° ex litteratextus: „mitto vos; tibi dabo, etc"; 3° ex contextu,
nam illi potestatem adepti leguntur, quos Dominus prae ceteris
ad munera tam excelsa obeunda vocavit, elegit. Marc. VI. 7.;
Luc. VI. 13. Ergo apostoli pollebant potestate, non sponte sibi
a fidelibus concessa, sed a Christo tradita.

b) Coetus ille permanet. 1° Salvator enim pollicetur, se
cum principatum sacrum consecutis futurum esse usque ad
consummationem saeculi, Matth. XXVIII. 20.; iisque promisso
Paraclito dixit: „ut maneat vobiscum inaeternum.u Joan. XIV. 16.
Jam vero Dominum non latebat, apostolos munere suo non

80 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

functuros usque ad mundi finem. Ergo Christus potestatem
ita conferens apostolorum quoque successores seu hierarchiam
respexit. 2° Christus dixit: „docete omnes gentes", Matth.
XXVIII. 19. At haec missio ad omnes gentes per apostolos
personaliter spectatos adimpleri non potuit. Ergo Christus aposto-
lorum in potestate successores esse docet seu hierarchiam.

Arg. II. Ex aliis N. T. Libris. Ex iis libris apparet
a) coetus potestate spirituali a ceteris distinctus; b) isque
institutus jure divino et c) stabiliter. Jam haec est ea, de
qua loquimur, hierarchia. Ergo Prob. min.

a) Coetus potestate spirituali a ceteris distinctus. Aposto-
Ios potestate summa functos esse tum ex arg. I. tum ex II.
Cor. II. 9. ; X. 6. aliisque locis admodum nlanifestum est. Porro
potestatem spiritualem in aliis etiam fuisse , 1° ex Actibus,
2° ex epistolis beati Pauli, 3° ex dictis Petri, Jacobi et Joannis
probatur.

1° Ex Actibus reperimus, constitutos esse a Paulo et
Barnaba per singulas ecclesias presbyteros. Similiter grex et
pastores seu subditi et rectores perquam expresse a Paulo
monstrantur, ubi majores natu (nQfcfivrsQovg) ecclesiae his
verbis affatur: „Attendite vobis, et universo gregi , in quo
vos Spiritus sanctus posuit episcopos, regere1) Ecclesiam Dei."
Act. XIV. 22. XX. 28.

2° Ex epistolis S. Pauli invenimus, Timotheum ecclesiae
Ephesinae praefuisse, Titum Cretensibus. Apostolus episcopum
vocat dispensatorem Dei, Tit, I. 7., quemadmodum de seipso
testatur: „Sic nos existimet homo ut . . . dispensatores myste-
riorum Dei,u I. Cor. IV. 1. Tenetur episcopus praeesse (1. Tim.
III. 5.) ecclesiae Dei; ministerium implere, II. Tim. IV. 3 — 5 ;
arguere cum omni imperio , Tit. II. 15. „Qui bene praesunt
presbyteri duplici honore digui" habentur^ I. Tim. V. 17.:
praeposili „ralionem pro animabus . . . reddituri" sunt. Hebr.

') In Gr. noifxaiveiv^ quod in casu ideni est ac regere. Nec apo-
stolus inusitate loquitnr. Etenim qui regunt, illi in utroque Testa-
uiento, ab Hesiodo et Homero pastores esse seu pascere translative
dicuntur. Ita apud Mattli. II. 6. ex Michea VI.: „e\ te enim eziel
dux, qui regat {noinatvei) populum meum Israel."

Art.IV. Utiura S.Script. doeeat eccl.aChristo hierarch. constit. esae. 81

XIII. 17. Praecipitur autem fidelibu.s: nObedite praepositis
(qyovfiivoig) vestris." Hebr. 1. c. Item Paulus ad Corinthios scri-
bens Titi mentionem infert, „reminiscentis — inquit — oinnium
vestrum obeditntiam, quomodo cum timore et tremore excepistis
illum." H. Cor. VII. 15.

3° Ex dictis Petri, Jacobi et Joannis idem eviucitur.
Petrus enim senioribus seu presbyteris dixit: nPascite (noifiavaTe)
qui in vobis est gregcm Dei . . . forma facta gregis ex animo;
et cum apparuerit princeps pastorum percipietis immarces-
sibilem gloriae coronam." 1. Petr. V. 2 — 4. S. Jacobus fide-
libus praecipit: Infirmatur quis in vobisf inducat presbyteros
Eccleviae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine
Domini. Jac. V. 14. S. Joannes de angelis seu praepositis
septem ecclesiarum haec commemorat: vidi septem candelabra
aurea: et in medio septem candelabrorum aureorum similem
Jilio hominis . . . et habebat in dextera sua stellas septem . . .
Et posuit dexteram suam super me dicens: . . . septem stellae,
Angeli sunt septem Ecclesiarum: et candelabra septem, septem
Ecclesiae sunt. Apoc. I. 13 — 20. Ergo fuerunt pastores et
grexj praepositi et subditi, potestas juridica et obedientia.

b) Coetus, de quo diximus, est jure divino constitutus.
Etenim 1° potestas spiritualis a Deo datur; 2° hujus potestatis
praeter apostolos participes a Deo instituti dicuntur; 3° sacri-
ficium, a Deo translatum, sacerdotium a Deo translatum et
institutum postulat.

1° Potestas spiritualis a Deo datur, ut Paulus docet:
„secundum potestatem quam Dominus dedit mihi." II. Cor.
XIII. 10. Similiter cum Simon Magus oblata pecunia rogaret
Apostolos: Date et mihi hanc potestatem ut cuicumque impo-
suero manuSj accipiat Spiritum sanctum, S. Petrus ipsum red-
arguit, quod „donum Dei(i existimasset „pecunia possideri".
Act. VIII. 18 — 20. Jam vero apostoli potestatem illam aliis
impertiti sunt; quae quidem communio potestatis in Timotheo,
Tito, Apolline et senioribus a Paulo Miletum accersitis con-
spicitur. Quare S. Paulus: „Quid igitur est Apollof quid vero
Paulus? Ministri ejus cui credidistis," II. Cor. XIII. 10. Dictis
congruit, quod S. Petrus seniores (7iQwpvTtQovg) ipse corasenior

De Groot, Sumuia apologet. I. Q

82 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

(GW7ZQs<rpvT£Qog) alloquitur; atque S. Joannes presbyteri seu
senioris sibi tilulum adscivit, II. et III. Joan. v. 1. Denique
de Juda scriptum est: „et episcopatum ejus accipiat alter"
(Act. I. 20.), quibus verbis quaedam episcopatus et aposto-
latus fieri videtur assimulatio.

2° Apostolorum successores a Deo instituti dicuntur.
S. Paulus: „Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vo-
catur a Deo, tanquam Aaron." Hebr. V. 4. Et alias de prae-
positis ecclesiarum: „vos Spiritus sanctus posuit episcopos
regere Ecclesiam Dei." Act. XX. 28. Idem apostolus verbis
expressis affirmat, praepositos ecclesiarum per impositionem
manuum accepisse Spiritum sanctum et gratiam. Cf. I. Tim.
I. 18.; IV. 14; V. 22.; II. Tim. 1, 6.; Ephes. IV. 11.

3° Sacrijicio cultuque divino divinitus translato sacerdo-
tium pariter a Deo transferri necesse est. Atqui sacrificium
a V. T. ad N. T. translatum est. Ergo et sacerdotium. Mino-
rem probat publicus cidtus divinus (Xutovqyovvtohv 6s avTOjv
T(p Kvqlo)), cui Paulus et Barnabas Antioehiae operati sunt,
Act. XIII. 2.; altare (d^vaiaGitjQiov) et mensa Domini, ') cujus
S. Paulus et S. Joannes mentionem faciunt. Hebr. XHL 10.;
I. Cor. X. 20, 21.; Apoc. VI. 6. etc. Illuc etiam pertinet Mala-
chiae vaticinium: Ab ortu enim solis usque ad occasum, rnagnum
est nomen meum in Gentibus: et in omni loco sacrijicatur no-
mini meo oblatio munda.u Malach. 1. 11. Cf. Luc. XXH. 19, 20.
Ex quibus omnibus apparet potestas a Deo data aliquibus in
ceteros.

c) Coetus ejusdem perennitas patet 1° ex dictis sub b)
quae successores apostolorum, potestate distinctos, ostendunt.
2° S. Paulus Tiio praecipit, ut per civitates presbyteros con-
stituat, Tit. I. 5.; Timotheum admonens, ait: Manus cito
nemini imposueris, I. Tim. V. 22.; alibi episcoporum consti-
tuendorum normam praefinit, I. Tim. III.: quae declarant eam
Pauli mentem fuisse, ut hierarchia perduraret. 3° S. Paulus

') Mensa {tQdn^n) a Paulo I. Cor. X. altare \&v6ia6trt(Jiov) intel-
ligitur. Cf, I. Cor. X. 18 — 21.; Ezechiel XLl. 22.; Malacli. I. 7. 12.;
Conc. Trid. sess. XX. cap. I.

Art. IV. Utrum S. Script. doceat eccl. a Christo hierarch. constit. esse. 83

ait: Et ipse dedit quoadam <fuidem Apostolos . . . alios autem
pastores et doctores ad consummationem sanctorum in opvs
ministeriij in aedificationem corporis Chrisli. Ad Ephes. IV. 11.
Atqui corpus Christi mysticum seu ecclesia usque ad con-
summationem saeculi aedificabitur. Ergo Christus „in Ecclesia
sua Pastores et Doctores usque ad consumrnationem saeculi
esse voluit". Conc. Vat. Const. Pastor aeternus.

Objeotiones.

Obj. I. Cogitantibus apostolis, quis eorum major esset
Jesus respondit: qui minor est inter vos omnes, hic major est.
Luc. IX. 46 — 49. Ergo Christus principatum in ecclesia
rejecit.

Resp. Dist. antecedens: Christus principatum damnat,
nego; humilitatem principatui commendat, concedo. Salvator
voluit, ut quilibet merito, non officio se inferiorem reputet.
Quod duo palam faciunt. Scilicet apprehendit puerum, et statuit
illum secus se; haud dubie, ut typus simplicitatis, non anar-
chiae exernplar, in puero conspiceretur. Deinde Luc. XII.
25—27. dominatui superbo mite et humile potestatis exercitium,
non anarchia, opponitur. Quamobrem Jesus ait: „qui major
est in vobis, fiat sicut minor: et qui praecessor est, sicut
ministrator." Atque seipsum ostendit ut exemplum humilitatis,
non ut potestate carentem; ideo dixit: Ego autem in medio
vestrum sum, sicut qui ministrat; quod non est contrarium
alii sententiae: „ Vocatis me, magister et domine; et bene dici-
tis.u Joan. XIII. 13.

Instabis. Fideles omnes a S. Petro vocantur „regale
sacevdotium" , I. Petr. II. 5.; similiter S. Joannes de fidelibus
ait: „fecit nos regnum et sacerdotes Deo et Patri suo." Apoc.
I. 6. ; cf. ibid. V. 10. Ergo nullus datur coetus potestate sacer-
dotali distinctus.

Resp. Dist. antecedens: fideles omnes dicuntur sacerdotes
sensu latiori, concedo; sensu proprio, nego. Quapropter S. Tho-
mas dixit: „laicus justus unitus est Christo unione spirituali
per fidem et charitatemy non autem per sacramentalem potesta-
tem; et ideo habet spirituale sacerdotium ad offerendum spiri-

6*

84 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

tuales hostias, de quibus dicitur in psal. L. 19.: Sacrificium
Deo spiritus contribulatus ; et Rom. XII. 1.: Exhibeatis cor-
pora vestra hostiam viventem. Unde et I. Petri II. 5. dicitur:
„sacerdotium sanctum , offerre spirituales hostias." III.
quaest. LXXXII. art, 1. ad 2. Quin etiam filiis Israel an-
nuntiatum est: vos eritis mihi in regnum sacerdotale, Exod.
XIX. 6.; at ipse Deus sacerdotium sensu strictiori in familia
et progenie Aaron constituerat. Cf. de sacerdotio interno seu
improprie dicto et de sacerdotio externo seu proprie dicto
Catech. Rom. P. II. cap. VII. 23, 24.

Urgebis. S. Petrus presbyteros hortatus ait: „pascite, qui
in vobis est gregem Dei . . . neque ut dominantes in cleris,
sed forma facti gregis ex animo." I. Petr. V. 2, 3. Ergo
potestas bierarchica a Petro nulla agnoscitur.

Resp. Dist. antecedens: non dominantes, id est, non re-
gentes arroganter, conc; non regentes simpliciter, nego. S. Pe-
trus loco citato presbyteros monet, ut potestatis abusum
caveant. Hinc ait: „pascite . . . providentes non coacte . . .
neque turpis lucri gratia . . . neque ut dominantes" graeee:
[iij& <og xatccxvQtsvovTeg. Eadem ratione Christus dixit: Reges
gentium dominantur eorum etc. Cf. supra. Haec autem salvo
jure usus contra abusnm dicta sunt.

Obj. II. Si ecclesia hierarchice constituta est7 tota po-
testas apostolorum ad eorum successores transire oporluit.
Atqui tota potestas Apostolorum ad successores non transiit,
v. g. jurisdictio in oranes gentes singulis apostolis data. Ergo.

Resp. Dist majorem: transire ab apostolis in succes-
sores oportuit potestatem ordinariam, conc; extraordinariam,
nego. Et sic patet responsio ad totam objectionem. Animad-
vertendum est potestatem extraordinariam apostolorum per-
tinere ad fieri ecclesiae, ordinariam ad conservari. Et sane
apostolis, ut fundandae ecclesiae muuere perfungereutur, po-
testate quadam et charismatibus nonnullis opus erat, quibus
carere potuit ecclesia fundata.

Obj. III. Manuum illa impositio, quam ex Actibus Pauli-
que epistolis ad divinam hierarchiae iustitutionem probaudam
allegant, non est ritus sacer ad impertiendam gratiam divinitus

Art. IV. Ttrum S. Soript doccat ecol. a Chriato hiorarch. constit. esse. 85

ordinatus. Ergo. Prob. antec. Mamuini iinpositio seu xnQ°~
imia est eligendi ratio, qua multitudo, ut ruos Graecorum erat,
mauibus sublatis declarabat, quem habere vellet.

Resp. Nego antec. et couseq. Ad probationem ante-
eedentis distinguo: nianuuni impositio seu xHQ0T0VTa significat
gcnus electionis apud Graecos, transeat; iu libris N. T. nego.
1 1 1 N. T. auctores sacri ad significandam manuum impositionem
verbis utuntur, quae vocabulo graeco xuQ°^iGia respondeut.
Act. VI. 0.; XIII. 3.; II. Tim. 1. 6. Semel tantum xuQ0T0V^a
legitur. Nempe „cum constituissent illis — inquit auctor
Actuum per singulas ecclesias presbyteros , xHQ010V11Gavz*S
6i avivlc noeojilvieQovg. Act. XIV. 22. At eo loco nulla electio,
quae a populo manibus elatis fit, sed ordinatio designatur; id,
quod ex structura et adjunctis patet. Paulo enim et Barnabae,
uon populo, illud xHQ0T0VHV tribuitur; jejunium et preces
actum illum eomitantur; denique Scbleusner, Kuinoel, Wolff,
viri acatholici, versio Lutheri, versio Anglicana ct Danica
manus sublatas „eligeutis multitudinis" (Calvinus) non ad-
uiittunt. Quod ad Graecos attinet, transeat eo dixi, quia ex
Appiano et Philone apparet eos quoque xHQ0T0V,l&>ivai' dici?
qui sine multitudinis suffragiis principes creabantur.

Instabis. Ex ritu mere deprecatorio non sequitur, ut
potestas data sit. Atqui manuum impositio deprecantium, non
consecrantium ritus erat. Ergo. Prob. minor ex factis. Ita
Jacob positis super caput Ephraim et Manasse manibus, filiis
Joseph benedixit, Gen. XLVIIL 14, 15.; parvuli autem Christo
oblati sunt, ut manus eis imponeret et oraret. Matth. XIX, 13 — 15.

Resp. Dist. minorem: manuum impositio deprecantium
ritus erat, quaudoque concedo; semper, nego. Ad probationem
miuoris distinguo: exempla prolata ostendunt ritum eundetu,
quo potestas sacra datur, materialiter , concedo; formaliter,
nego. Cum signum externum habere possit usuin multiplicem,
adjuncta rerum consideranda sunt, quibus usus determinatur;
nam idem non est, quod Aaron manibus super caput arietis
positis (Exod. XXIX. 15.), atque illud quod Moyses egit
manibus positis super Josue (Deut. XXXIV. 9.). Joannes bapti-
zavit, apostoli baptizarunt; at idem non est. Similiter ex

86 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

adjunctis patet impositionem manuum, qua Christi ministri in
nova lege instituuntur, a ceteris mannum impositionibus forma-
liter discrepare. Exempli causa: S. Paulus ad Timotheum
scribit: adrnoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quae est in te
per impositionem manuum mearum. II. Tim. 1. 6. En ma-
nuum impositio a Paulo facta. Quid autem per (Sia) actum
illum Paulus effecit? Ut in Timotheo esset gratia Dei. Haec
autem gratiae effectus ad instituendos ecclesiae ministros ordi-
natur, prout palam est ex praecepto : Manus cito nemini impo
sueris. I. Tim. V. 22.

Obj. IV. Quod competit soli virtuti infinitae et internae
operationi Dei, nequiter tribueres operationi entis finiti exteriori.
Jam vero hierarchia constat ex hominibus finitis operantibus
exterius. Ergo hierarchia contraria est toti N. Testamento,
quod Christianorum justificationem Deo interius operanti tribuit.

Resp. Dist. minorem: hierarchia constat ex hominibus finitis
operantibus exterius, et qui sunt instrumenta Christi Dei et
hominis, conc; qui operantur virtute propria et ut causa prin-
cipalis, nego. Lutherus urget solam fidem, et catholicam doctri-
nam Judaicam habet, quod haec a justificatione cooperationem
hominis non excludat; Calvinismus in virtute infinita Dei prae-
destinantis consistit, et catholicis paganismum affingit; quod
ctiam exteriora gratiae media profiteantur. Verum duplicis
insimulationis fons est erroneus conceptus de activitate divina,
quasi haec esset hujusmodi, ut Deus, causa prima et prin-
cipalis, in applicanda gratia hominibus, hominum ministerio
tanquam instrumento uti nollet aut non posset. Quod quam fal-
sum sit, et argumenta prolata ostendunt, et ea, quae supra in
antecessum diximus.

ARTICULUS V.

Utrum constitutio ecclesiae hierarchica veterum etiam testi-

monio comprobetur.

I. Status quaestionis. Conspici desinente saeculo II.
hierarchiam aliquam , adversarii non negant. Sed asserunt
principatum illum non a Christo constitutum , sed ante finem

Ari. V. Ctrum constit.eccl hierarch. veterura etiara testim. comprob. 87

saeeuli II a communitate seu coetibus fidelium, ut ex paribus
iuter pares nonnulli praedicaudo vcrbo et sacramentis ad-
mmistrandis prospiccrent. Quamobrera in hac thesi maxime
refert, l°ex testimoniis veterura propemodum infinitis, ea seligere,
quae sunt antiquissima, 2° in iisdem testimoniis investigare,
quid argumenti pro divina hierarchiae institutione comple-
ctantur.

Thesis: Consiitutio ecclesiae hierarchica veterum testimonio
comprobatur.

Argumenta,

Arg. I. Hierarchia est cogtus jure divino potestate distin-
ctus. Atqui veteres coetum hujusmodi cognoverunt. Ergo.
Prob. min. ex auctoritate S. Clementis Romani, S. Ignatii
Antiocbeni, S. Polycarpi et aliorum.

a) S. Clemens ait: na quibus celebrari vult (Dominus) ipse
excelsissima sua voluntate definivit." — Iterum: „Apostoli
uobis jussu Domini Jesu Christi evangelizaverunt; Jesus Chri-
stus ju8su Dei. Missus est igitur Christus aDeo; et apostoli a
Christo , et factum est utrumque ordinatim ex voluntate Dei.
Itaque acceptis mandatis . . . constituerunt episcopos et dia-
conos eorum, qui credituri erant." Deinceps memorata virga
Aaron; quam germinantem elegit Deus , ad N. T. transit his
verbis: „Apostoli quoque nostri per Jesum Christum Domi-
num nostrum cognoverunt, contentionem de nomine episco-
patus oborituram; ob eam ergo causam perfecta praescientia
praediti constituerunt praedictos, ac deinceps ordinationem
(invvo^irjx)1) dederunt, ut quum illi decessissent , ministerium
eorum alii viri probati exciperent." Ep. I. ad Cor. XL. XLII.
XLEI— XLIV.

b) S. Ignatius in epistolis , quas (105—117) ad plures
ecclesias seripsit, docet oportere fideles esse unitos „cum
episcopo et presbyteris ejus et diaconis juxta sententiam
Christi designatis , quos secundum propriam voluntatem suam

l) Alias: inidofiijv, inl 6o*infh etc. Hefele in proleg. ed. patrum
apostol. epistolae a. 68—70 assignat, Fessler, Inst. patrol. a. 96 vel 97.

88 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

firmavit in stabilitate per sanctum suum Spiritum". Prooem.
ad Philad. Et: „quemcunque paterfamilias mittit ad guber-
nandam familiam suam , hunc ita accipere debemus ut illum
ipsum qui mittit. Manifestum igitur est, quod episcopuni
respicere oporteat ut ipsum Dominum" Ephes. IV. Etiaui
illud est viri jus divinum hierarchiae profitentis, quod episcopi,
presbyteri et diaconi ab Ignatio vocantur Dei praeceptum,
lex Christi , Dei mandatum. Ad Trall. XIII. , Ad Magn. II.,
Ad Smyrn. VIII.

c) S. Polycarpus presbyteris et diaconis docet obtem-
perandum esse „tanquam Deo et Christo;" ab eodem diaconi
dicuntur „ministri Dei et Christ^ non hominum.u Ad Philipp.
V. IV. S. Irenaeus: „Valde enim perfectos et irreprebensibilcs,
in omnibus eos volebant (apostoli) esse, quos et successores
relinquebant suum ipsorum locum magisterii tradentes." Adv.
haer. III. 3. Origenes potestatem remittendi peccata Petro et
Paulo datam memorat et iis omnibus, „qui post apostolos in
ecclesia positi sunt, quibusque curandorum vulnerum disciplina
commissa est, quos voluit Deus in ecclesia sua esse medicos
animarum". Hom. I. in ps. XXXVII. S. Cyprianus: „Inde
(a Petro) per temporum et successionum vices episcoporum
ordinatio et ecclesiae ratio decurrit, ut ecclesia super episcopos
constituatur et omnis actus ecclesiae per eosdem praepositos
gubernetur. Cum hoc itaque divina lege fundatum sit, etc.
Ep. 33. Cf. inter alios testes S. Chrysost. De sacerdotio.

Arg. II. Veteres censent ecclesiae essentiam constarc ex
clero et laicis, qui clero parere tenentur, tanquam potestati jurc
divino constitutae. Ergo crediderunt veri nominis hierarchiam.
Conseq. patet, cum antecedens conceptum hierarchiae exprimat.
Prob. antec.

S. Clemensm ej>. I. ad Cor. haec decernit: „Aequum igitur
est . . . nos cervicem ponere et obedientiae locum iniplentes
inclinari illis, qui sunt duces animarum nostrarum." 8. Ignatius:
quotquot „Dei et Jesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo";
Zotionem laudat, „quia subditus est episcopo ut benignitati
Dei et presbyteris ut legi Jesu Christi" ; item de Dama, Magne-
siorum episcopo; „vos decet non familiarius uti aetate episcopi,

Art. V. Utrum constit. eeel.hierarch. vctcrum etiam testim comprob. 80

sed vespectu potentiae Dei patris omnem impertiri illi reveren
tiam, quemadmodum cognovi et sanctos presbyteros non abuti
juvenili ejus conditione conspicua , sed ut prudentes in Deo
cedere ei, non ei autem, sed patri Jesu Christi, omnium epi-
scopo." Philad. III. Magn. II. et XIII.; Magn. III. Idem
5. Polycarpus docet , ut supra. £. Cyprianus: ^Ecclesia est
plebs sacerdoti adunata et pastori suo grex adhaerens." Ep. 69.
Nec ergo parum vere dixit: „An esse sibi cum Christo videtur,
qui adversus sacerdotes Christi facit." De unit. eccl. n. 17.

Arg. III. Ex tribus factis. a) Saeculo III. aut ineunte II.
hierarchiam in ecclesia fuisse, inter adversarios nostros satis
coustat. Jam vero 1° scriptores saeculi III. doctoribus anti-
quioribus conjuncti fuerunt, antiquiores apostolicis patribus, illi
apostolis; 2° uullum unquam tempus indicari potuit, cum nulla
hierarchia esset Ergo hierarchia, etiamsi Clemens, Ignatius
et vetustissimi silerent, prudenter admitteretur.

b) Hierarchia pollet auctoritate a Deo data, si veteres
ordiuem sacramentum esse crediderunt. Sacramentum enim a
8olo Deo potest institui. Atqui talis est fides veterum. Ergo.
Prob. min. ex Origene In Ezech. hom. 9., Jn lib. Jesu Nave,
hom. 17.; S. Cypr. ep. 75.; S. Aug., De bapt. V. 20.; S. Cbrys.
De resurrect. mortuorum , VIII. ; De sacerd. III. 4. etc. Cf.
theologos dogmaticos.

c) Constituto divinitus sacrificio sacerdotium quoque juris
divini admittendum videtur. Atqui a principio in ecclesia fuit
sacrificium divinitus institutum. Ergo. Prob. min. 1° A sae-
culo I. conspicitur altare, &voiaGt>JQiov quod a patribus vocatur
TQansla xvqiov , mensa Domini , memoria , confessio; sacrunh
divinum, caeleste. S. Ign. Antioch. Ad Magn. VII. , Ad
Philad. IV., Athau. Apol. II., Aug. De civ. Dei , XXII. 8.;
Kraus , Real-Encyklop. ad vocabula Altar et Arcosolinm.
2° S. Justinus, Dial. XLI. CXVI. CXVIL, S. Irenaens, Adv.
haer. IV. , Tertull. Adv. Jud. cap. V. et veteres universim
Malach. I. 11. ad Eucharistiae sacrificium referunt.

90 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

Objection.es.

Obj. I. Tertullianus ait: „Differentiam inter ordinem et
plebem constituit ecclesiae auctoritas, et honor per ordinis
consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non
est consessus, et offers, et tingis, et sacerdos es tibi solus."
De exhort. castit. cap. VII.

Resp. Data, non concessa, Tertulliani auctoritate, dist.
antec: ecclesiae auctoritas differentiam inter ordinem et plebem
constituit, in electione personae et disciplina extema, concedo;
in ipsa potestate et essentialibus , nego. Hic duo animad-
vertenda sunt.

a) Tertullianus, cum De exhortatione castitatis scriberet,
ad Montani errorem devergebat. Operis finis, ut amicus qui-
dam a secundis nuptiis cobibeatur, quas mox in libro, qui
inscriptus est De monogamia, prorsus reprobavit. Terfullianus
autem, ut fit, errori sophismata copulat. Unum sophisma
exempli causa proferam. — Fratri nubere nefas. Atqui vidua
Christiana non habet nubere nisi fratri. Ergo denuo nubere
non potest. Quod non habet nubere nisi fratri ex eo probat,
quod nubere oporteat in domino, id est, non ethnico; ergo non
relinquitur nisi Christianus. Christianus autem frater est.
Omnes enim nos fratres sumus. Sic rationatur Tertullianus
De monog. cap. VII. Ut in hoc loco conceptus fratris, ita in
textu objecto sacerdotium laici exaggeratur. Alibi etiam
„sacerdotium viduitatis" (Ad uxorem I. 7.) nominat. Deinde
Tertulliani auctoritas non valet adversus communem consen-
sum antiquorum. Veteres aurtem Chrysostomo annuunt docenti:
„Non enim homo, non Angelus, non Archangelus, non alia quae-
piam creata potestas; sed ipse Paracletus hocofficium ordinavit."
De sacerd, lib. III.

b) 1° Tertullianus, ut secundas nuptias amici ex eo etiam
praecaveat, quod esse digarno non liceat sacerdoti, conceptum
sacerdotii sensu latiori proponit. Quod eo spectat ut ex
sacerdotio laicorum concludatur: ergo nec laicis licet esse
digamis. 2° Hinc ostendit presbyteros de laicis adlegi et laicis
competere potestatem ut in casu necessitatis quaedam pro

Art. V. Utrum eonstit. ecol. hierarch. veterum etiam testim. comprob. 0 1

sacerdote agat, velut baptizare. Quod quidem divinae sacri
principatus institutioni non officit. 3° Differentia inter cleruin
et laicoe sub quodam respectu, scilicet ratione electionis per-
sonarum,1) honoris externi, disciplinae etc. ecclesiae auctoritate
haud dubie constituitur. Porro Tertullianus ad scopum suum
to respectu utitur, adhibita locutione exaggerata quidem, sed
non exclusiva. Quod declarasse videtur, cum diceret: „Eccle-
siae auctoritas, et honor per ordinis consessum sanctificatus.u
4° Cum 8taret in fide catholica, vellicavit haereticos, qui „et
laicls sacerdotalia munia injungunt". De praescr. cap. XLI.

Instabis. Juxta catholicos laicis nunquam licuit offerre.
Atqui Tertullianus 1. c. de laico dicit: offert. Ergo.

Resp. Dist. majorem: laico nunquam licuit offerre quan-
tum ad consecrationem, concedo; quantum ad alios quosdam
actus liturgicos , vego. Consecrandi potestas presbytero soli
data est; at ob persecutiones aliasve necessitates Christianis
antiquis concessum est, ut Sanctum Domini a sacerdote con-
secratum et in arca domi religiose conservatum laici ipsi sibi
ministrabant. Cf. Tert. Ad TJxorem, II. cap. V.; Dionys. Alex.
ap. Eus. H. E. liber VI. cap. XLIV.; Basil. Ep. 93. ad Caesar.
Similiter et vox liturgiae quandoque sensu latiori de iis
actibus sacris dicitur, qui absque consecratione perficipoterunt.2)

l) Tertullianus, jam aperte Montanista, De monogamia cap. XII.
suum errorem de secundis nuptiis a laicis non contrahendis iterum ex
eo probare nititur, quod clerus, cui hujusmodi nuptiae nefas, ex
laicis adlegitur. Sic enim loquitur: „Unde enim episcopi et Clerus?
nonne de omnibus? Si non omnes Monogamiae tenentur, unde Mono.
gami in Clerum? An ordo aliquis seorsum debebit institui Monoga-
morum, de quo adlectio fiat in Clerum?"

a) Ita Theodoretus H. E. lib. I. cap. XXIII. ait S. Frumentium
cum a. 341 in Aethiopiam venisset, sacram liturgiam (to? &eiag Xeirov^-
y*'«?) perfecisse. Jam vero Frumentius, cum a. 346 Alexandriam per-
gens S. Athanasium adiret, tum demum ab ipso presbyter et episcopus
ordinatus est. At Rufinus, qui facti ejusmodi testis est praecipuus et
longe antiquissimus Theodoreti verba explicat. Ait enim s. Frumen-
tium monuisse negotiatores Romanos, „ut conventicula per loca singula
lacerent, ad quae, romano ritu, orationis causa confluerent", sed et
ipsum multo magis eadem fecisse. Hist. lib. I. cap. IX.

92 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

Urgebis. Patres non pauci sacerdotium iu laicis ctiam
viris agnoscunt. Ergo.

Resp. Dist. antecedens: id sacerdotium laici intcrnum
erat et improprie dictum, concedo; externum et proprie, nego.
De duplici sacerdotio supra diximus. Et sane veterum testi-
tnonia, quibus doctores etiam catholici sacerdotium sensu
latiori acceptum commendant, nihil unquam haereticis patro-
cinari poterunt. In haereticos autem cadit hoc Tertulliaui:
„Quum extollimur et inflamur adversus. clerum, tunc unum
omnes sumus, tunc omnes Sacerdotes, quia Sacerdotes nos
Deo et Patri fecit; quum ad peraequationem disciplinae sacer-
dotalis provocamur, deponimus infulas et impares sumus." De
monog. cap. II.

ARTICULUS VI.
Utrum ecclesiam hierarchice constitui conveniens sit.

I. Acatholicorum sententia. Censent protestantes
doctrinac catholicae, hierarchiam per se rejicieudam, quod
miuime congruat 1° cum sufficientia gratiae Christi ; 2° cum
cultu Dei immediato , nulloque interposito medio;1) 3° cum
libertate evangelica. Modernos rationalistas et atheos silentio
praetereo, quibus contracium socialem'1) edoctis aut commwiis-
mum religiosum8) appetentibus nihil habetur antiquius, quam

') Guizot ait: „Pour beaucoup cThoinnies eclaires, ccs mots seuls,
corps de pretres, sacerdoce, gouvernement dc la rcligion, paiaissent
juger la question. 113 pensent qifune religion qui a abouti- a un eorps
de pretres, a un clerge legalement constitue, une religion gouvernee
entin exerce une influence, a tout prendre, plus nuisible qu^utile. A
leur avis, la religion est un rapport purement individuel de l'homme
a Dieu; et toutes les fois qu'une autorite exterieure sMnterpose entre
1'individu et Tobjet des croyances religieuses, c'est- a- dire Dieu , la
religion s'altere et la societe est en peril." Hist. g6n. de la civilisa-
tion en Europe. Le^on V.

3) J. J. Rousseau, Contrat social.

3) P. J. Proudhon in opere posthumo: Ctsarisme et Christia-
nisme. Cf. contra errores de libertate. Encycl. Libertas, 20. Juuii 1888.

Art. VI. ntnilll ecclesiam bierarebice constitui conveniens sit. 93

eftVeni licentia trabi ad perturbationem ordinis. Porro tria
inconvenientia , quae protestantes qnasi dogmata doctrinae
catholicae de bierarchia objiciunt , non sunt nisi argutiae.
Quod paucis expono, ne argumentis ambiguis uti videamur.

Itaque 1° ne laesa per hierarcbiam dicatur sufjicientia
gratiae Chrisff, illud attendere oportebit, quod art. 4. in ante-
cessum dictum est, videlicet Christum esse justificationis nostrae
causam principalem, hierarcbiam instrumentum , cujus actio
exterius exhibetur , sed sortitur effectum interiorem ex virtute
principalis agentis, quod est Deus.

2° Quod ad cultum Dei immediatum et privatum attinet,
huic catholici negant hierarcbiam adversari. Actus enim
privati religionis Christianae, sicut actus fidei, spei et caritatis
in se quidem et formaliter individuorum sunt; sed Dei causaliter.
Jam vero juxta doctrinam catholicam causa suprema hierarcbiam
tanquam instrumentum adhibet, tum ut fidei veritates propo-
nantur, tum ut gratiae plurimae conferantur per sacramentorum
administrationem. Ita praejudicata illa opinio, quasi cultus
Dei immediatus et hierarchia inter se repugnent, concidit.
Nimirum etiam 8. Paulus ait: Dei enim sumus adjntores; Dei
atjricultnra estis. I. Cor. III. 9. Accedit quod religio Chri-
stiana habet actus etiam publicos et sociales. In actibus autem
hujusmodi minister sacer, puta si presbyter pro populo pre-
catur Deum aut sacra facit, privatos sociorum actus et cultum
immediatum non excludit, sed socios omnes ad bonum com-
mune conjungit.

3° Libertas evangelica significat libertatem aut a lege
Judaica aut a jugo peccati aut a regimine. At pritnum et
secundum nihil continent, quod hierarchiam excludat; tertium
uon est libertas ; sed anarcbia. Haec explanarc habui de
inconvenientiis, quibus hierarchia a protestantibus impugnatur.

Thesis ; Ecclesiam a Deo hierarchice constitui est con-
veniens.

A.rgumexita.

Arg. I. Cum sapientis sit ordinare, sapientissimus ccclesiae
Conditor haud dubie ordinavit fidelium multitudinem. Ordi-

94 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

oatur autem multitudo regimine. Ergo Christus fidelibus suis
regimen seu hierarchiam constituit.

Arg. II. Ex analogia ordinis naturalis. Deus in regenda
rerum natura causas secundas adhibet. Atqui huic ordini in
ordine supernaturali ecclesiae optime respondet hierarchia.
Ergo hierarchiam a Deo institui, fuit conveniens. Explicatur
major. „Ut Deus — ait Angelicus — in suis operibus reprae-
sentaretur, non solum secundum quod in se est, sed etiam
secundum quod aliis influit, hanc legem naturalem imposuit
omnibus , ut ultima per media reducerentur , et media per
prima." Suppl. q. XXXIV. a. 1. Explicatur et minor. Videlicet
ministri sacri divinitus instituti, ut aliis sacramenta traderent,
„suo modo Deo in hoc assimilati (sunt), quasi Deo cooperantes;
sicut et in corpore naturali quaedam membra aliis influunt."
S. Thom. 1. c. Et sic adimpletur illud, quod gratia naturam
non tollit, sed perficit. S. Thom. I. q. I. a. 7.

Alg. III. Ex visibili gubernatione Christi. Visibilis gu-
bernatio Christi fuit quoddam instrumentum conjunctum invi-
sibilis Personae divinae, ut homo per visibilem gubernationem
ad invisibilia revocaretur. Atqui conveniens est, continuari
visibilem illam gubernationem Christi; atque id fiet, si Christus
hierarchiam instituit. Ecclesia igitur convenienter hierarchice
constituta est. Prob. min. Visibilis Christi gubernatio fuit
conveniens ex parte naturae humanae. Eadem autem homi-
num natura perseverat, quod erat temporibus Christi. Ergo
semper valet haec Angelici doctrina: „per peccatum natura
humana vulnerata est, et ad sensibilia demersa, ut ad invi-
sibilem Verbi gubernationem non sit sufficienter idonea. Unde
oportuit medicinam vulneri adhiberi per humanitatem Christi, per
quam Christus satisfecit; et oportuit quod visibilem naturam
assunieret, ut per visibilem gubernationem ad invisibilia homo
revocaretur." Quaest. disp. De verit. XXIX. art. 4. ad 3. Jam
vero visibilis illa gubernatio, post Christi ad Patrem reditum,
non continuatur nisi per illos, quibus Christus tanquam visibili
gubernationis instrumento utitur. Cf. S. Thom. C. Gent. lib. IV.
capp. LVl. et LXXIV.

Art. VI. Utruin ecclesiam hierarchice constitui conveniens sit. 95

Objeotiones.

Obj. I. Unus cst Mediator omnium hominum, Christus.
Atqui veritati huic hierarchia adversatur. Ergo hierarchica
ecclesia Christo indigna est.

Resp. Dist. maj.: Christus est Mediator unicus, ut causa
meritoria, conc; ut applicans merita, subdist.: principaliter,
concedo; instrurnentaliter, nego. Et nego min. Quae sit distinctio
majoris, S. Thomas his verbis ostendit: „Quia . . . mors Christi
est quasi universalis causa humanae salutis, universalem autem
causam oportot applicari ad unumquemque effectum , neces-
sarium fuit exhiberi hominibus quaedam remedia per quae eis
beneticium mortis Cbristi quodammodo conjungeretur." C. Gent.
lib. IV. cap. LVI. Minor ex iis , quae de Christo ? causa
principali , et de hierarchia7 Christi instrumento , diximus,
omnino infirmatur.

Instabis. Deus in justificandis hominibus nullius instru-
menti indiget. Ergo convenientia illa, quae ex ratione instru-
menti sumitur, est prorsus inanis.

Resp. Dist. antec. : Deus instrumento non indiget , ex
parte Dei, conc; ex parte hominum subdist.: necessario non
indiget, conc; congruenter, nego. Quare S. Thomas: „Deus
non utitur instrumentis vel causis mediis in sua actione propter
sui indigentiam , sed propter effectum convenientiam. Con-
veniens enim est, ut nobis divina remedia exhibeantur secun-
dum modum nostrum, idest per sensibilia." Quaest. disp. De
verit. XXVII. art. 4. ad 16. Deinde hoc est „ad comple-
mentum ordinis universi, ut ejus (Dei) bonitas multiplicius
diffundalur in res, dum res ab eo non solum suscipiunt
bonitates proprias, sed insuper quod aliis causa bonitatis exi-
stant." S. Thom. Suppl. 9. LXXII. art. 2.

Dices. Christus aperit et nemo claudit; claudit et nemo
aperit. Apoc. III. 7. Posita autem hierarchia non solus Chri-
stus est, qui aperit. Ergo hierarchia contraria est dignitati
Christi.

Resp. Dist. min. : Non solus Christus aperit, si hierarchia
agat virtute propria, conc; tanquam Christi ministra, nego.

96 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

S. Trinitas habet clavem auctoritatis; Christus homo clavem
excellentiae; hierarchia clavem ministerii. Cf. S. Thom. In
Sent. IV. dist. XVII. q. I. art. 1. q. 1.

Obj. II. Hominem bomini in spiritualibus parere, virum
perfectum dedecet. At Christi discipuli ad vitam perfectam
vocantur. Ergo hierarchia neque ex parte hominum conveniens
putari potest.

Resp. Dist. maj.: in spiritualibus dedecet parere homini
legitima missione carenti, conc. ; homini legitime misso, nego.
Qui alienum dignitate sua ducunt parere hierarchiae, illos con-
siderare oportet, homiues maxime perfici, observata ordinis
lege, de qua S. Paulus: Omnis anima potestatibus sublimio-
ribus subdita sit. Rom. XIII. 1. Atque S. Thomas praeclare
dixit: Quaelibet res perficitur per hoc quod subditur suo supe-
riori; sicut corpus per hoc quod vivificatur ab anirua." II. II.
q. LXXXI. art. 7.

ARTICULUS VII.
Utrum episcopi sint ex Christi institutione presbyteris superiores.

I. De ordinibus generatim. Ordo, si propriam ejus
vim et notionem accipiamus, est „dispositio superiorum et iu-
feriorum rerum, quae inter se ita aptae sunt, ut una ad alteraui
referatur. Quum itaque in hoc ministerio (ecclesiastico) multi
sunt gradus et variae functiones, omnia vero certa ratione
distributa sint et collocata, recte et commode ordinis noraeu
ei impositum videtur." Catech. Rom. p. II. cap. VII. 9. Or-
dines autem septem sunt; ordines minores quatuor, videlicet:
ostiarii, lectores, exorcistae, acolytlii; ordines majores vel sacri
tres: subdiaconatus , diaconatus et ordo sacerdotalis. Ordinis
sacerdotii primus gradus dignitatis et potestatis est sacerdotnm,
secundus episcoporum. Diaconatus, presbyteratus et episco-
patus divina ordinatione instituti sunt. Conc. Trid. sess. XXIII.
can. VI. Plures, aliis tamen negantibus, subdiaconatum et
quatuor ordines minores sacramenta e^sc afQrmant. Diversae
dignitates episcoporum, archiepiscopi, metropolitani, patriarchae

Art. VII. Utriim episc. lint ex Christi instit. presbyteris superiores. 97

juris sunt ecclesiaatici. Duplex vero potestas in hierarchia
considerari potest, 1° potestas ordinis, quae ordinatur ad
efficienda sacramenta, 2° potestas jtirisdictionis, ad quam per-
tinet docere et regere gregem Christi. Hierarchiae toti prae-
est Romanus Pontifex.

II. Nomen presbyteri et episcopi. Presbyter (jtoHtpv-
t€qoc:) secundum etymon idem valet quod senior. Verum a
Graecis nQtG^vrtQog saepe de eo quoque dicitur, qui majoris
fieri debet. In libris N. T. vox presbyteri modo homines aetate
provectos designat, modo viros, per manuum impositionem ad
ministerium sacrum deputatos, in quibus procul dubio oportet
effulgere perfectum sensum gravitatemque constantiae. Cf.
Orig. Hom. IV. in ps. XXXVI.

Episcopus (intoxonog), i. e. inspector, custos, rector, gene-
ratim non solum curationem et administrationem, sed pote-
statem etiam ac dignitatem designat. In N. T. apostolatus
episcopatus appellatur, Act. I. 20.; atque S. Petrus ait: „con-
versi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum vestrarumu
(I. Petr. II. 25.), episcopum Christum intelligens. Generatim
qui in N. T. episcopi dicuntur, illi a S. Spiritu positi habe-
bantur, ut Christi gregem regerent.

III. Indistinctio primaeva nominis presbyteri et
episcopi. 1° Presbyteri nomen in principio ecclesiae sacer-
dotibus primi et secundi ordinis commune fuisse, plerique cer-
tum esse arbitrantur.

2° Etiam episcopi nomen primis ecclesiae temporibus
utrique ordini commune fuisse videtur. Verum hac de re tri-
plex est sententia. a) S. Thomas, secutus S. Chrysostomum,
appellationem utramque primo et secundo ordini communem
et promiscuam fuisse affirmat. Ait enim: »presbyteri et Epi-
scopi quantum ad nomen vocabantur et Episcopi et presbyteri."
ln I. Tim. III. lect. I. Cf. In Philipp. I. lect. I. et II. IL,
quaest. LXXXIV. art. 6. b) Theodoretus in ea sententia est,
ut sacerdotes primi ordinis in N. T. apostolos vocari putet,
sacerdotes secundi ordinis episcopos. c) Alii primi tantum
ordinis sacerdotes episcopos dictos esse autumant.

De Groot, Summa apologet. I. 7

08 Quaeatio III. De constitutione ecclesiae.

IV. Status quaestionis. Hoc loco exsistit quaestio,
utrum illa indistinctio rei pariter fuerit ac nominis. Doctrina
ecclesiae catholicae est, eos qui postmodum episcopi exclusive
vocati sunt, ordinatione divina esse presbyteris superiores.
Nobis autem propositum non est disserere de diaconalu aliis-
que ordinibus et opitulationibus (dvu)jipug, I. Cor. XII. 28.),
seu de illis, „qui opem ferunt majoribus praelatis in uuivcr-
sali regimine" (cf. S. Thom. In I. Cor. XII. lect. III.); sed
ostendendum est solos episcopos, utique Summo Pontifici sub-
ordinatos, veros esse praelatos et judices ecclesiae, ad quos
minislri inferiores se habent, „sicut balivi vel praepositi ad
regem". S. Thom. II. II. q. CLXXXIV. art. 6. ad 2.

V. Adversarii. Saeculo IV. Aerius, ;.qui cum esset pres-
byter, doluisse fertur, quod episcopus uon potuit ordinari"
(S. Aug. Lib. de haer. cap. LIIL), iufitiatus cst differre aliquid
inter episcopatum et dignitatem presbyteri. Cf. S. Epipb.
Haer. LXXV. 2. Inter protcstantes in primis presbyteriani et
David Blondel (f 1655) reuovato errore pristino contenderunt,
episcopatum esse nomen officii ab hominibus instituti, non
dignitatis jure divino a presbyteratu distiuctae. Verum patres
Tridentini declarant: „Si quis dixerit, in ecclesia catholica uou
esse hierarchiam divina ordinatione institufam, quae constat
ex episcojAs, presbyteris et ministris: anathema sit." Item:
„Si quis dixerit^ episcopos non esse presbyteris superiores . . .
anathema sit." Sess. XXIII. can. VI. et VII.

Thesis: Episcopi sunt ex institutione Christi presbyteris
superiores.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. Qui vulgo episcopi dicuntur,
sunt iis, qui vulgo presbyteri dicuntur, cx institutione Christi
seu jure divino superiores, si uonnulli in S. Scriptura, non
quidem nomine, sed re, id est, potestate divinitus collata distin-
guuntur. Atqui in S. Scriptura ministri nonnulli ejusmodi
potestate ab aliis ministris distinguuntur. Ergo. Prob. min.

a) Christus designavit septuaginta duos (Luc. X. 1.), qui
erant apostolis potestate et dignitate iuferiores. Atqui pr«

Art. Vfl. (Jtrum epiee. sint ex Oharisti rastit. presbyterii BuperioresJ 99

byteri secundi ordinis, qui jam simpliciter presbyteri vocantur,
locum tenere videutur septuaginta duorum discipulorum. Cf.
S. Thom. III. quaest. LVII. art 2. ad 2. Krgo presbyteros
primi ordiuis, quos episcopos appellamus, locum apostolorum
tenere < portuit.

b) Episcopalus a presbyteratu re distinguitur, si potestas
pretbyteros judicandi maximeque eosdem ordinandi nonnullis
ecclesiae ministris exclusive tribuitur. Atqui S. Scriptura mon-
strat potestatem ejusmudi divinitus institutam esse. Krgo.
Prob. minor.

1° Ipsa potestas patet ex tota indole epistolarum S. Pauli
ad Timotheum et ad Titum. Legitur enim I. Tim. V. 19. :
Adversus presbyterum accusationem noli accipere, nisi sub
duobus a\d tribus testibus; et alibi: Manus cito nemini impo-
eueris, neque commnnicaveris peccatis alienis. I. Tim. V. 22. etc.

2° Divina hujus potestatis institutio ex tribus intelligitur.
Namque potestatis natura, saltem quantum ad ordinaudos pres-
byteros, talis est, ut a solo Deo, auctore snpernaturalis oidinis,
procedere possit. Tum potestas ejusmodi potestatis aposto-
licae, quam Christus dedir, participatio est. Denique S. Paulus
Timotheum ad potestatem, de qua diximus, exercendam divi-
nitus ordinatum esse, satis aperte significat in hunc modum:
admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quae est in te per im-
positionem manuum mearum. II. Tim, I. 6.

c) Christus apostolos rectores et doctores ecclesiae creavit,
cum diceret: Euntes docete, etc. Atqui S. Scriptura docet a
principio fuisse rectores et doctores superiores, qui apostolorum
vice fungebantur. Ergo admittendi sunt presbyteri primi or-
dinis seu episcopi. Prob. minor. Rectores et doctores supe-
riores haud dubie haberi debent Timotheus et Titus, ut patet
ex epistolis pastoralibus S. Pauli ; Epaphroditus, quem S. Paulus
ad Philippenses scribens, vocat „fratrem et cooperatorem et
commilitonem meum, vestrum autem apostolum", Phil. II. 25.
(cf. S. Thom. In Philipp. II. lecr. IV.); septem angeli eccle-
siarum Asiae, quos Joannes Apocal. I. II. alloquitur, quando-
quidem unicus appellatur uniuscujusque ecclesiae angelus, cui
ecclesiae regendae ratio reddenda est.

7*

100 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

Arg. II. Ex traditione. Veteres omnes affirmant a) epi-
scopos esse a presbyteris distinctos, iisque superiores; b) prae-
stautiam illam episcoporum esse a Christo constitutam.

a) Episcopi presbyteris superiores. 1° Clemens Romanus,
ordinem ecclesiarum Christianis exponens, exemplum V. Testa-
menti hoc modo profert: nSummo quippe sacerdoti sua munera
tributa sunt, sacerdotibus locus proprius adsignatus est, et
Levitis sua ministeria incumbunt. Homo laicus praeceptis laicis
eonstringifur." Ad Cor. cap. XL. Quibus verbis tres gradus
hierarchiae Christianae, veteri ordinationi respondentes, indi-
casse censetur. Deinde cap. XLII. eos ministros legitimos
esse docet „qui constituti sunt ab illis (apostolis) vel deinceps
aliis viris eximiis.u Atqui „viri eximii", qui constituendis
ecclesiae ministris praesunt et in eo munere dicuntur suppares
apostolis,presbyteri primi ordinis seu episcopi esse videntur. Ergo.

2° S. lgnatius Antiochenus: „hortor, — inquit — ut in
concordia Dei omnia peragere studeatis, episcopo praesidente
loco Dei et presbyteris loco senatus apostoiici et diaconis."
Ad Magnes. VI. Etalibi: „Studete igitur confirmari . . . cum
dignissimo episcopo vestro et digne contexta spirituali co-
rona presbyterii vestri et cuni diaconis." L. c. XIII. ; cf. Ad
Smyrn. VIII. ; Ad Trallian. XIII. Ecce hierarchia, quam patres
Tridentini definiemnt „ex episcopis, presbyteris et ministris"
constare.

3° Hermas de lapidibus turris seu ecclesiae exponens, ait:
„hi sunt apostoli et episcopi et doctores (presbyteri ?) et dia-
coni, qui ambulaverunt in sanctitate Dei et episcopatum gesse-
runt et docuerunt et ministraverunt." Pastory visio III. eap. V.
S. Irenaeus docet, S. Paulum Hierosolymas profectum esse „iu
Milelo convocatis episcopis et presbyterisu . Adv. haer. lib. III.
cap. XIV.; cf. Act. Apost. XX. 17. Et alibi docet traditionem
apostolorum perspici per eos, „qui ab apostolis constituti sunt
episcopi in ecclesiis et successores eorum usque ad nos"; et
addit haereticos confundi „per successiones episcoporum". L. c.
cap. III. Deinceps episcoporum Romanorum catalogum per-
texit. Clemens Alexandrinus : „in Ecclesia — inquit — pro-
gressiones episcoporum, presbyterorum et diaconorum, ut arbi-

Art, VII. Utrum episc. sint ex Christi instit. presbyteris superiores. 101

tror, sunt imitationes angelicae gloriae." Strom. lib. VI.
cap. XIII. Pluribus testimoniis non indigemus; episcopatum
enim saeculo II. vergente fixum esse, adversariorum sen-
toutia est.

4° Testibus adductis fidem addunt primum episcopatns
perspicnus Clementis Romani (lren. Adv. haer. lib. III. cap. III.;
Tert. De praescr. cap. XXXII.), Polycarpi (Ignat. Ad Polyc.
Iuscriptio et cap. V. 2.; Iren. Adv. haer. III. 3.), Evodii, qui
beati Petri successor fuit in ecclesia Antiocbena (Euseb. E.
H. III. 22.), Marci, qui ecclesiam Alexandrinam rexit (Eus.
1. c. II. 16.) et aliorum; catalogi episcoporum ab apostolis usque
ad saeculum II. et III. pertexti apud Hegesippum, Irenaeum,
Tertullianum, Hieronymum, Optatum Milevitanum; monumenta,
crypta Ceciliana, verbi causa, in qua loculi episcoporum Roma-
norum saeculi III. a Zephyrino usque ad Cajum (218 — 283)
et inscriptiones, episcopatum proprie dictum indicantes, reperti
sunt; documenta liturgica, sacramentaria Leonianum et Gelasia-
num, liturgiae Alexandrina, Aethiopica et Nestoriana; Nova-
tianus, schismaticus, et haeretici saeculi in., idem cum catho-
licis sentientes (Tert Praescr. cap. XLL; Eus. E. H. VI. 43.);
ad extremum praescriptio , cum nemo unquam tempus indi-
caverit, quo episcopatus in ecclesia habitus non fuerit gradus
distinctus et presbyteratu superior.

b) Episcopatus ut gradus distinctus et presbyteratu superior
a Christo institutus est. 1° De divina hierarchiae institutione
8umma est veterum consensio. Cf. art. 6. Atqui veteres omnes
significaut episcopatum esse elementum hierarchiae essentiale
et praecipuum. Ergo. Minor satis patet ex patribus modo lau-
datis. Adde quod S. Ignatius Antioch. dixit: „Cuncti similiter
revereantur diaconos ut Jesum Christum, sicut et episcopum,
qui est typus patris, presbyteros autem ut senatum Dei et
concilium apostolorum. Sine his ecclesia non vocatur. Ad
TralL III. S. Cyprianus: nDominus noster, cujus praecepta et
monita observare debemus, Episcopi honorem et ecclesiae suae
rationem disponens in evangelio loquitur" etc. Ep. 27. Deinceps
docet episcoporum regimen „divina lege fundatum" esse. L. c.

2° Patres affirmant, potestatem ordinandi presbyteros epi-

102 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

scopis exclusive competere. Ergo episcopatus a Christo insti-
tutus est. Conseq. patet; etenim si episcopatus pro temporum
necessitate humano consensu inductus fuisset, potestas valide
ordinandi presbyteros tam absolute episcoporum non esset.
Probatur antec. S. Hieronymus ait: „Quid facit excepta ordina-
tione episcopus, quod presbyter non faciat?" Ep. 85. ad Evan-
gelium. Et S.Chrysostomns: „sola quippe ordinatione superiores
illi (episcopi) sunt, atque boc tantum plusquam presbyteri haberc
videntur." Hom. XI. in I Tim. S. Epiphanius Aerii dogma
de aequalitate episcopi et presbyteri in hunc modum confutat :
„Hoc enim constare qui potest? Siquidem episcoporum ordo
ad gignendos patres praecipue pertinet: hujus est enim patrum
in Ecclesia propagatio. Alter (presbyter), cum patres (presby-
teros) non possit, filios Ecclesiae regeneratione lotionis (baptis-
matis) producit, non tamen patres et magistros. Quinam vero
fieri potest, ut is presbyterum constituat, ad quem creandum
manuum imponendarum jus nullum habeat? (jiq txona xHQ°-
Ssciar tov xHQoTorur).u Adv. haer. III. 75. 4. Atque cum
Iscbyras se a Collutho presbyterum ordinatum esse perhiberet,
episcopi fere 100 Alexandriae congregati, Ischyram ex eo con-
iuderunt, quod Colluthus episcopus nou fuerit. Scripserunt
enim ad Julium; Romanum Pontificem: „quo pacto igitur pres-
byter Ischyras? quo ordinante? Collu ho? . . . Atqui Colluthum
presbyterum obiisse, ambasque ejus manus sine auctoritate fuisse,
omnibus notum est." S. Athan. Apol. c. Arian. n. 12.

3° Aliud arguraentum sumitur cx factis publicis. Scriptores
catholici antiquos haereticos refellere consueverunt ex succes-
sione authentica episcoporum, quos (apostoli) — inquit Ire-
naeus — et successores relinquebant suum ipsorum locum ma-
gisterii tradentes. Adv. haer. III. 3. Cui rei argumento sunt
S. Irenaeus; Adv. haereses; Tertullianus, De praescriptione;
S. Cyprianus, De unitaU eccledae. — Aliud factum est publica
damnatio Aerii. — Accedit ut Constitutiones apostolicae, anti
qui canones, liturgiae doceant, plenitudinem sacerdotii esse in
episcopo; namque episcopatus appellatur „o:do primus", „sum-
mum sacerdotium", „praerogativa fastigii"; et ordinatio episco-
palis „multiplicatio gratiac presbyteralis"; „provectionis aug-

Art. VII ITtrum episc. sint ex Christi instit. prcsbyteris superiorefc. 103

nicnlum". — Deniquc nulliun tcmpus, locus nullus indicari
potest, qu<> ecclesia doctrinani de divina episcopatus institutione
niutaverit Valet igitur argumentum praescriptionis.

Arg. III E& ration*'. In quavis societate ordinata oportet
osse ministros aliqnos superiores, per quos inferiores ministri
uniantur, sicut et ipsi superiores per unum supremum. Jam vero
ministii hujusmodi superiores ecclesiae episcopi appellantur.
Ergo episcopi, cum Christus sit auctor ordinis, divinitus insti-
tuti cssc convenienter dicuntur. Cf. S. Thom. C. Gent. lib. IV.
eap. LXXVL; S. Thcol. Suppl. quaest. XXXVII. art. 1.;
qiiaest. XL. art. 4.

Objeotiones.

Obj. I. Olim episcopi et presbyteri nomiue non distingue-
bantur. Ergo uec re.

Resp. Dato antec, nego conseq. Utriquc vocabulo quac-
dam ad significandum munus sacerdotale vis propria inest;
nam „untun — ait Beda — sapientiae maturitatem, aliud in-
dustriam curae pastoralis significata. Hinc sacerdotes et primi
ct secundi ordinis promiscue presbyteri et episcopi appella-
bantur. „Postmodum tamen — inquit S. Thomas — ad schisma
vitandiun nccessarium fuit , ut etiam nomina distinguerentur?
ut scl. majores dicerentur episcopi, minores autem presbyteri."
11. 11. quaest. CLXXXIV. art. 6. ad 1.

Obj. II. 1. Tim. IV. 14. Tiraotheus ordinatus esse dicitur
,,cum impositione maiuuun presbyterii." Atqui Timotheus ha-
betur episcopus, Ergo, cum superiores ab inferioribus non
ordiuentur, episcopus non est presbytero superior.

Ixesp. Dist. majorem: „cum impositione mauuum presby-
terii*1 excluso episcopatu, nego; incluso, subdistinguo, ut presby-
teri cooperareutur essentialiter, nego; accidentaliter propter
solemnitatem, iranseat. Con?tat presbytcri nomen fuisse epi-
scopis et sacerdotibus ordinis secundi commune; hinc nihil ex
voce presbyterii probatur. Res ipsa a S. Paulo explicatur,
cum alio loco de Timothei ordinatioue dixerit „per impositionem
manuum mearum11. II. Tim. I. 6.

Instabis. In S, Scriptura nusquam apparet episcopatus

104 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

monarchicus, seu unus, qui potestate ceteris praecellens tali
ecclesiae regendae constituitur. Atqui episcopatus in ecclesia
catholica est monarchicus. Ergo.

Resp. Dist. majorem: Non apparet episcopatus monarchi-
cus quantum ad perfectam circumscriptionem dioeceseon, trans-
eat; secus, nego. Titus enim et Timotheus et septem episcopi
ecclesiarum, quos Apocalypsis designat, episcopatu monarchico
functi sunt. Sed haec quidem hactenus. Hoc autem animad-
vertendum est, aliud esse ipsam potestat&m episcopalem, aliud
legem ecclesiasticam, qua singulis episcopis jurisdictionis fines
assignantur. Ordinis enim potestatem et jurisdictionis proxi-
mam saltem capacitatem a Christo conferri in aperto est, fiues
autem jurisdictionis episcopis pedetentim constituti sunt. Quare
ratione sui „potestas sacerdotis — ait S. Thomas — natura-
liter et ex jure divino subditur potestati Episcopi, cum sit im-
perfecta respectu illius". C. Impugn. cap. IV.

Urgebis. Forsitan episcopatus ab ideis Judaico-Christianis
et Graeco-Romanis originem duxerit. Ergo ad iustitutorem
divinum recurrendum non est.

Resp. Dist. antecedens: quantum ad essentialia, nego;
quantum ad accidentalia quaedam, transeat. Et nego conseq.
Sacerdotium V. T. hierarchiae catholicae umbra fuit, causa
non fuit. Nec refert, quid fieri potuerit, cum factum institu-
tionis divinae adversus hypotheses quascunque probavimus.
Si quis tamen dixerit, ecclesiam Judaeos vel Romanos in acci-
dentalibus quibusdam secutam esse, v. g. Romanos in descri-
bendis provinciis ecclesiasticis, non repugno.

Obj. III. S. Hieronymi auctoritas magua est. Atqui san-
ctus docet, „eosdem esse Presbyteros quos Episcopos". Ep. 146.
ad Evangelum. Ergo.

Resp. Dist. majorem: S. Hieronymi auctoritas magna est,
concedo; major quam consensus communis patrum, nego. Et
dist. minorem: secundum quid, concedo; simpliciter, nego. Est
sane presbyter idem quod episcopus secundum primitivam
nominis communitatem et potestatem consecrandi Corpus Christi;
verum si presbyter et episcopus considerentur secundum pro-
priam rationem suae speciei procul dubio diflPerunt. S. Hiero-

Art. VIT. Utrum episc. sint ex Christi instit. preshyteris superiorcs. 105

nymus moleste ferens diaconum a nonnullis presbytero prae-
ferri, dignitatem presbyterorum extollit eaque munera, quae
plura atque inprimis circa Christi Corpus et Sanguinem pres-
byteris sunt cum episcopis communia, potissimum illustrat.
Quod non absurdum est, modo ne absolute potestatis aequa-
litas adstruatur.

Instabis. S. Hieronymus alibi scripsit: „antequam diaboli
instinctu studia in religione fierentet diceretur: „ego sum Pauli,
ego Apollo, ego autem Cepbae" (cf. I. Cor. I. 12.) , communi
Presbyterorum consilio ecclesiae gubernabantur. Postquam
vero uuusquisque, quos baptizaverat, suos putabat esse, non
Christi, in toto orbe decretum est, ut unus de Presbyteris Electus
superponeretur ceteris, ad quem omnis ecclesiae cura per-
tineret et scbismatum semina tollerentur." In Titum I. 5.
Ergo episcopatus humano tantum consensu inductus est.

Resp. Dist. antecedens: Decreto ecclesiastico constitutus
est episcopatus, id est, aliquis itsus jurisdictionis episcopalis,
concedo; ipsa dignitas episcopalis, nego. Et nego conseq.
S. Hieronymus institutionem divinam potestatis episcopalis in
se non negasse videtur, etsi quorundam adversariorum audacia
notusque doctoris animi impetus effecerint, ut nonnulla fortius
quam diligentius dixisse censeatur. At a) adjuucta, h) con-
textus, c) aliae sancti sententiae ponderentur necesse est.

a) Adjuncta sunt 1° adversariorum audacia; 2° ardor
Hieronymi; 3° honor ab ecclesia sancto doctori praestitus;
ab ecclesia, inquam, quae Collutho et Aerio strenue obstitit.
Quibus adjunctis tam sententiarum intemperantia quaedam
verbalis quam sinceritas doctrinalis explicantur.

b) Contextus. 1° Sanctus doctor sententiae suae intem-
perantiam corrigens, mox subdit: „ita episcopi noverint se
magis consuetudine, quam dispositionis Dominicae veritate,
presbyteris esse majores." In Tit. 1. c. Dispositionem igitur
Dominicam, cum „magis" dicat, non excludit. 2° Potestatem
ordinandi episcopis exclusive tribuit: „episcopi, — inquit —
qui habent constituendi presbyteros per urbes singulas potesta-
tem;u atque iterum: „quid enim facit, excepta ordinatione} epi-
scopus quod presbyter non faciat?" 3° Idem ait: „quod Aaron

106 Quaestio III. De constitutionc ecclesiae.

et filii ejus atque Levitae in templo fuerunt, lioc sibi episcopi
et presbyteri ct diaconi vindiccut in ecclesia."

c) Aliae sancti doctoris seutentiae. 1° Docet ab ipsis
apostolis ordinatos episcopos: „Quod et fecerunt apostoli, per
singulas provincias ordinanUs presbyteros et episcopos." ln
Matth. XXVI. 2° „Omnes episcopi apostolorum successores
sunt" (ep. 146.); „Apud nos apostolorum locum episcopi tenent."
Ep. 41. 3° Adv. Jovin. I scribit: „episcopus, presbyter et
diaconus non sunt meritorum nomina, sed officii;" atquc
o. c. II.: „In V. Testamento et in Novo alinm ordinem ponti-
fex tenet, alium sacerdos, alium Levitae." 4° Charisma pecu-
liare S. Spiritus in episcopo videt: „Si quaeramus quare in
ecclesia baptizatus, nisi per manus episcopi non accipiat Spiri-
tum Sanctum: disce hanc observationera ex ea auctoritate
descendere, quod Spiritus Sanctus ad apostolos descendit."
Dial. adv. Lucifer. IX 5° Denique sanctus doctor: „Naufra-
gium — inquit — iu portu fecerunt, quicunqne docent nihil
inter episcopum et presbyterum interesse eandemque esse
dignitatem et mittentis et missi." Adv. Joan. Hieros. XXX VII.

Urgebis. Hieronymus episcopum electionc, nou ordina-
tione cons'itui ostendit, cum dixit: „Alex;indriae a Marco
evangelista usque ad Heraclam et Diouysium episcopos semper
presbyteri unum ex se electum in excclsiori gradu collocatum
episcopum nominabant; quomodo si exercitus impcratorem facit
aut diaconi eligant de se, quem industrium noverint ct archi-
diaconum vocent. Quid enim facit excepta ordinatione epi-
scopus, quod presbyter non faciat?" Ep. ad Evaugelium. Ergo
cpiscopus non est ex institutione Christi presbyteris superior.

Resp. Dist. antecedens: Illud Hieronymianum ordinationem
excludit, nego; praxin eligendi refert, subdistinguo: Alexandrinis
peculiarem, transert; communem, nego. 1° Sanctus doctor in
epistola ad Evangelium, ut presbyterorum dignitatem, a nou-
nullis aliquantisper neglectam, tueatur, ea studiosius aftiftgit,
quibus presbytcri ad episcopos magis acceduut. At ordina-
tionem ab co nou negari tnm ex iis patet , quac modo ad
germanam doctoris sententiam apcriendam ex ejus opcribus
descripsiraus ; tum ex eo quod sanctus iu ipso textu, qui ob-

Art. VIII Utrum forma regiminis ecclfaiaatici sit monarchica- 107

jicitur, ait: „Quid enim facit excepta ordinatiom episcopus,
quod presbyter non faciat?" Comparatio autem electionis epi-
scopi ct arcbidiaconi similitndiiris comparatio est, uon aequali-
tatis. 2° Quae de praxi Alexandrinis peculiari dicuntur, si
subobsciira videantur, ex historia ecclesiae Alexandriuae ex-
plananda suut. Jam vero episcopos Alexandrinos ante Hera
clam (f 247) et Diouysium (f 265) baud aliter ac Hiero
solymitanos et Romanos antistites ordinatos esse, historiac
prodiderunt. Cf. Euseb. II. E. III. 14. 21.; IV. 1. ctc; Atban.
Apo1. III.; Const. apos'. VIII. 45. 3° Etiamsi Hieronymus
ea quandoque scripsisset, quibus ad adversariorum seuteutiam
accedere videretur, cousensus antiquitatis H'eronymi7 nou eccle-
siae; errorem convinceret.

ARTICULUS VIII.
Utrum forma regiminis ecclesiastici sit monarchica.

I. Regiminis formae plures. Res, de qua nunc quae
ritur, argumentis suis propriis confirmabitur , cum de piimatu
8. Pelri ac Romanorum Pontificum agendum erit. At vero,
M via ct ratione progredianmr , boc loco vera sententia de
forma regiminis ecclesiastici exponenda videtur. Quo fu-
turum est , ut tota ecclesiae constitutio in uuo conspectu
ponatur.

Et primo quidem sunt diversa regim;na, quorum uuum est
democratia seu regimen populi; alteriim aristocratia seu prinei-
patus optimorum vel optimatum; tertium monarchia, quac est
regimen unius. Praeterea possunt ex permixtione duarum aut
trium illarum formarum regimina mixta oriri. Cf. S. Tbom.
1. H. quaest XCV. art. 4.; De regim. princ. lib. I. cap. I.

II. Monarcbiae forma quadruplex. Monarcbiam dixi-
mus esse regimen unius. Igitur in quacunque monarcbla, quac
jure meritoque eo nomine insignitur, suprema potestas
socialis in uno est. Potestas porro suprema aut in uno tota
est et indivisa, aut collective et per divisionem: si primum
monarcbia simplex audit; sin aliter mixta dicitur.

108 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

Monarchia simplex in absolutam et temperatam subdivi-
ditur. Absoluta ea dicitur, in qua princeps supremam pote-
statem solus et ita habet, ut illius potestas nullis constitutis
legibus fundamentalibus positivis societatique determinatae pro-
priis coarctetur. Temperata dicitur, quando „unus — ait Zi-
gliara — imperat cum potestate leges ferendi, sed intra limites
legum fundamentalium, quas societas praehabet, quas imperator
praesupponit, et quas proinde nullo jure potestas socialis abolere
aut ipsis contradicere potest, sed juxta ipsas ferre leges pro
bono commuui societatis sibi commissae. Iromutare autem
ipsas leges fundamentales possunt quidem communi consensu
princeps et populus, si leges illae sint ab ipsis, si autem ab
ipsis solis non sint (ex. g. leges naturae), non possunt eas
iramutare." Propaedeutica, lib. IV. cap. XI.

Monarchia mixta dividitur in eam , quae vulgo mixta
dicitur et in repraesentativam. In illa mixta „rex gubernat,
sed non solus, quia potestas legislativa ut tota, residet in
corpore illo politico, cujus rex est pars solummodo, quamvis
sit pars principalis." Zigliara, 1. c. Quam hoc loco mixtam
appellamus, eam monarchiam alii temperatam vocant; haec
autem vocum , non conceptuum , diversitas est. Monarchia
repraesentativa improprie monarchiadicitur; in ea enim aucto-
ritas socialis non principi sed populo tribuitur eligunturque a
populo deputati, qui nomine et auctoritate populari, ipsis dele-
gata, leges feraut.

III. Notio monarchiae ecclesiasticae. Quoniam mo-
narchia in regimine unius consistit, nihil refert, utrum unus
ille, qui gubernet, rex appelletur an imperator, consul aut
praeses. Quapropter in ordine quoque ecclesiastico monarchiam
speculari possumus, quae est plenitudo snpremae potestatis
ecclesiasticae in solo Romano Pontifice. Cujus quidem monar-
chiae rationem dilucide intelligemus, si mentem in sequentibus
defixenmus.

1° Monarchia ecclesiastica simplex est. Quidquid euim
potestatis competit episcopatui, id eminentiori modo iuest in
Pontifice Romano, qui proinde potestatem supremam habet,
totam et indivisam. 2° Ea monarchia temperata est; eo scilicet

Art. VIII. Utrum forma regiminis eeelesiastiei sit monarohioa. 10(.»

sensu, quo vocem temperatae explicavimus. Temperatur autem
Pontificis potestas per legem Evangelicam fixaque statuta
Christi. 3° Mouarchia ecclesiastica divinitus in Petro ejusque
successoribus constituta est; ita fit, nullius ut auctoritate eccle-
sia aliam sibi regiminis formam assumere possit.

Quaerc8 , utrum ecclesiae forma arisiocratica et demo-
cratica dici debeat. Respondeo posse ecclesiae formam ita
nominari non proprie ob permixtionem aliqnam aut divisionem
potestatis supremae, sed sensu quodam latiori. „Forma cccle-
siae — ait Zephirinus Gonzales — est . . . Aristocratica,
quatenus Christi vicarius in partem sollicitudinis et ministerii
gubernationis adsciscere tenetur Episcopos, quos Spiritus sanctus
posuit regere Ecclesiam Dei. Democratica . . ., tum quatenus
summus Pontifex electione, non jure haereditario, creatur, tnm
etiam quia et ipse, et Episcopi, et sacerdotes cum aliis ministris,
ex omni populo, tribu, lingua, ac ex quavis conditione as-
sumuntur." Philos. element. III. sect. II. cap. I.

IV. Errores circa constitutionem ecclesiae.
1° Errores democratici. a) Ineunte saeculo XIV. Marsilius
Menandrinus, Patavinus dictus, ac Joannes de Janduno, doctorcs
Parisienses, edito libro, qui Defensorium pacis inscribitur,
potestatem ecclesiasticam originaliter in fidelium communitate
esse asseruerunt. Novatores saeculi XVI., rejecta hierarchia
et conficto sacerdotio universali, democraticam prorsus con-
ceperunt eccJesiam. b) Neque mediocriter democratiam resipit
eorum error, qui potestatem ecclesiasticam immediate populo
collatam esse contendunt, sed necessario transferendam in
pastores , quorum gradus ab ipso Christo determinati sunt.
c) Denique error est asserere potestatem ecclesiasticam , etsi
populo non collatam, valide tamen exerceri non posse inde-
pendenter a populo: sive ponatur dependentia juridica , quae
populi concursum postulat aut antecedeniem in eligendis pasto-
ribus aut consequentem in acceptandis legibus; sive dependentia
moralis, qua efficitur, ut electiones et leges inconsulto populo
validae illae quidem sed cum irrogata populo injuria fiant.

2° Errores aristocratici, a) Presbyterorum gradum et
potestatem, sublato divino episcoporum ordine, plus aequo

110 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

extulerunt presbyteriani et alii, quos hujus quaestionis art. 7.
uouiinavimus. b) Aristocraticus etiam error est doctrina, quae
statuit, „reiormationem abusuum circa ccclesiasticam disciplinam
in Synodis dioccesanis ab Episcopo et parochis aequaliter
pendere ac stabiliri debere"; similiter doctrina, „qua parochi
aliive sacerdotes in Synodo congregati pronnntiantur una cum
Episcopo judices jidei , et simul innuitur judicium in causis
fidei ipsis competere jure proprio, et quidem etiam per ordi-
nationem accepto"; quae utraque doctrina a Pio VI. damnata
est. Cf. Constitutionem Auctorem jidei, prop. 9. et 10. c) Cujus
secundi erroris similis est tertius, quo parochorum potestas
immcdiate a Christo esse perhibetur, atque episcoporum aucto-
ritas in negotiis parochialibus extraordinaria. d) Alius est
error Gallicanorum, qui plenitudinem potestatis supremae non
in solo Romano Pontifice, sed in eo cum corpore episcoporum
aut cum parte saltem eorum minori residere censuerunt.

3° Errorem democraticum et aristocraticum conjunxit
a) Edmundus Richer, syndicus Sorbonae Parisiensis. Hic a.
1611 librum edidit De ecclesiactica et politica potestate, in quo
asseritur, 1° jurisdictionem proprie, primario et essentialiter
datam esse populo, ministerialiter Summo Pontifici et epi-
scopis; 2° potestatem ministerialem Pontificis coarctari potestate
ministeriali episcoporum; 3° leges sive in conciliis editas sive
extra indigere acceptatione populi; 4° organa populi relate ad
episcopos esse presbyteros curatos. Richer damnatus se sub-
jecit, et obiit a. 1631. — b) Marcus Antonius de Dominis
(1566—1624) in opere , quod est De republica ecclesiastica
contra primatum Papae, asseverat, 1° jus eligendi ecclesiae
ministros jure divino competere populo; 2° episcopos potestati
Papae non subjici. — c) Erupit error vehementius a. 1763,
cum ederetur opus, quod inscribitur: Justini Febronii Juris-
consulti de statu Ecdesiae , et de legitima potestate Romani
Pontificis liber singidaris, ad reuniendos dissidentes in religione
Christianos compositus. Nicolaus de Hontheim , episcopus
suffraganeus Trevirensis , ficto sub nomine Febrouii veram
doctrinam de ecclesiae constitutioue oppugnavit acriter atque
errorcs suos, ab eruditissimis viris diligentissime refutatos, sub

Art. VIII. Utvnm forma regiminis eeelesiastiei sit nionarchica. 111

ementitis nominibus Justiuiani novi , Joannis Clerici , Auli
Joidani defendit. Febronius illuc spcctat, 1° ut populus in
partein potestatis ecclcsiasticae veniat; 2° ut episcoporuni
polestas plus justo extollatur; 3° ut deprimatur auctoritas
Komani Pontificis. A Febronio capitalc malum Febronianismi
ortuin est, quo ecclesiasticam constitutioucm subvertere civilique
potentatui ecclesiam tradere non pauci conati sitnt. Sed de
violatione libertatis ecclesiasticae alias.
Jam sensu exposito probatur

Thesis : Forma regiminis ecclesiastici est mouarchica.

Argunienta.

Arg. I. Monarchica dicitur ea forma regiminis, qua tota
potestatis plenitudo penes unum residet. Potestatis autem
spiritualis plenitudo tota divinitus data est uni Petro ejusque
in primatu successoribus, Pontificibus Romanis. Ergo. Probatur
minor ex disputationibus de primatu instituendis. Cf. quaest. XV.

Objeotionee'.

Obj. I. Iu coucilio Hierosolyinis ab Jipostolis habito de-
cretum a laicis etiam sancitum est. Ergo bac aetate eccle-
siasticus ordo fuit democraticus. Prob. antec. Act. XV. 22.
decretum de legalibus mittendum hunc in modum narratur:
„Tuuc placuit Apostolis, et senioribus cum omni Ecclesia, eligere
viros ex eis, et mittere Antiochiam cum Paulo et Barnaba,
Judam, qui cognominabatur Barsabas, et Silam."

Resp. Nego antec. et probationem dist.: decretum missum
est cum plaitsu omnis ecclcsiae seu laicorum, conc; sancitum
per laicos, nego. Decreti sanctionem apostolis et senioribus
seu presbyteris tributam esse, probatur a) cx decreti titulo:
nApostoli et seniores fratres , his, qui sunt Antiocbiae," etc.
Act. XV. 23.; b) ex cap. XVI. 4., ubi Paulus et Timotheus
leguntur tradidisse civitatibus „custodire dogmata, quae erant
decrcta ab Apostolis et senioribns, qui erant Jerosolymis". Item
eap. XV. 2. et v. 6. quaestio apostolis et presbyteris dirimenda
tribuitur.

Instabis. In textu graeco recepto Antiochiam scripsisse

112 Quaestio III. De constitutione ecclesiae.

leguntur „Apostoli et seniores et fratres, xal oi ddtXyol. Ergo
in decreto sanciendo laici non nihil valuerunt.

Resp. Data, non concessa, lectione textus recepti, nihil
sequitur. Etenim cum multitudo seu laici in casu concilio
mater ialiter adfuissent, non formaliter , id est, ut testes f non
tanquam judices , in litteris ad ecclesias multitudinis mentio
quaedam haberi potuit: id scilicet ad narrationem rei gestae, non
ad vim decreti pertiuebat. Sanctionem autem decreti non nisi
ad apostolos et presbyteros pertinere, ter significatur. Namque
a) Paulus et Barnabas adscenderunt „ad Apostolos et presbyteros
in Jerusalem, super hac quaestioneu XV. 2.; b) eodem capite
v. 6. S. Lucas narrat: „Conveneruntque Apostoli et seniores
videre de verbo hoc" c) similiter XVI. 4. memorantur dogmata,
quae erant „decreta ab Apostolis et senioribus". Quodsi res
aliquam dubitationem haberet, textus plurimi, quos art. 4. pro
constitutione ecclesiae hierarchica adduximus, nihil dubii relin-
querent.

Non conce8simus lectionem recepti: xul oi, et fratres; quia
5 antiquissima et optima manuscripta, NABCD, hoc est, codex
Sinaiticus Petropolitanus saec. V., Alexandrinus Londin. saec. V.;
Vaticanus saec. IV., Ephraemi Syri rescriptus Parisiensis saec. V.
et Bezae Cantabrigiensis graecus et latinus saec. VI. omittunt
xal o*; omittitur etiam in Itala, Vulgata et Armenica; similiter
a protestantibus Mill, Griesbach, Lachmann, Bornemann, Butt-
mann et a Tischendorf in editione octava critica.

Obj. II. Si jus est, praepositos ecclesiasticos a fidelium
multitudine eligi, constitutio democratica habetur. Matthiam
autem apostolum et septem diaconos a multitudine electos,
Act. I. 15 — 26. et VI. 3 — 5. scriptum videmus. Coustitutio
igitur ecclesiae primitivae democratica fuit.

Resp. Dist. majorem: Si jus illud eligendi divinum est,
conc; si concessio apostolica, nego. Dist. et minorem: multi-
tudo Matthiam et diaconos elegit jure divino, nego; ex con-
cessione apostolica, subdist.: voto consultativo, conc; voto
decisivo, nego. Profecto jus cujuscunque suffragii populo divi-
nitus concessum non nisi gratis asseritur. ln casu ratio ad
fideles interrogandos specialis cernitur. Oportebat enim in

Art. VIII. Utrura forroa regiminis ecclesiastici sit raonarchica. 1 1 3

Judae locum suffici unum ex his viris, qui cum apostolis fuerant
congregati in omni — inquit Scriptura — tempore, quo intravit
et exivit inter nos Dominus Jesus, incipiens a baptismate Jo-
annis usque in diem qua assumptus est" Act. I. 21, 22. Dia-
conorum constituendorum occasio fuit murmur sedandum; quare
duodecim prudenter multitudini dixerunt: Considerate ergof fra-
treSj viros ex vobis boni testimonii septem. Act. VI. 3. Hodie
proclamationes fieri solent, ut promovendorum ad ordines ido-
neitas magis pateat.

Instabis. Est apud S. Cyprianum: „quod et ipsum vide-
mus de divina auctoritate descendere, ut sacerdos plebe prae-
sente, sub omnium oculis deligatur, atque idoneus publico ju-
dicio ac testimonio comprobetur." Ep. 68. Ita fit, ut in
eligendis ecclesiae ministris populi concursus divina auctoritate
requiratur.

Resp. Dist. antec: a S. Cypriano concursus plebis dicitur
„de divina auctoritate descendere" praeceptive, nego; exem-
plariter, subdist.: concursus testimonii, conc; concursus electio-
nis, nego. Sanctus doctor vult, ut electio coram populo, non
a populo, fiat, idque ut plebis praesentia valeat ad testimonium.
Haec autem praxis sensu latiori de divina auctoritate descen-
dere perhibetur, in quantum exemplo V. T. et consecratione
Eleazari, Aaronis filii (Num. XX.), commendari visa est. At
clericorum probatio aliis etiam modis convenienter fieri potest.
Neque Cypriani temporibus praesentia populi semper est ad-
hibita, sed, ut sancti verbis utar, „fere per provincias univer-
sas". Atque concilium Carthaginense III statuit: „Nullus
ordinetur clericus nisi probatus vel episcoporum examine, vel
populi testimonio.u Can. XXVIII. Cf. Leo M., ep. 6. (alias 10.) n. 4.

De Groot, Surama apologet. I. >

114 Quaestio IV. De ecclesia, societate perfecta.

Quaestio IV.

De ecclesia, societate perfecta.

Haec disputatio de ecclesia, societate perfecta et com-
pleta, controversiarum nostrarum cardo habetur. Et jure qui-
dem. Complet enim demonstrationem institutionis et constitu-
tionis ecclesiae; simul et earum quaestionum, quibus ecclesiae
libertatem potestatemque probandam suscipiemus, fundamentum
est. Et ne longum sit, in antecessum unum hoc dico, non
arbitrio humano, sed divina institutione conditam esse ecclesiam.
Quo igitur appareat, utrum Christi ecclesia sit societas perfecta,
ille audiendus est, qui dixit: Data est mihi omnis potestas in
caelo, et in terra. Matth. XXVIII. 18. Quaeritur autem:

Primo. Utrum ecclesia sit societas perfecta.

Secundo. Utrum ecclesia sit societas ubique legalis.

ARTICULUS I.
Utrum ecclesia sit societas perfecta.

I. Notio societatis. Societas est ^adunatio hominum
— ait S. Thomas — ad aliquid unum perficiendum: et ideo
secundum diversa, ad quae perficienda societas ordinatur,
oportet societates distingui, et de eis judicari: cum judicium
uniuscujusque rei praecipue sumatur ex fine. Et inde est quod
philosophus in VIII. Ethicorum diversas communitates distin-
guit, quae nihil aliud sunt quam societates quaedam secundum
diversa officia, in quibus homines sibi invicem communicant:
et secundum has communicationes, amicitias distinguit, sicut
eorum qui simul nutriuntur, vel qui simul negotiantur, aut
aliquod aliud negotium exercent." C. impugnantes, cap. III.
Quibus verbis tria manifesta sunt.

1° Tria cujuscunque societatis proprie dictae elementa

Art. I. Utrum ecclesia sit societas perfecta. 115

sunt a) multitudo; b) finis communis seu „adunatio . . . ad
aliquid unum perficiendum"; c) auctoritas, ex qua oritur „adu-
natio" et motio ad bonum commune.

2° Secundum fines diversos possunt diversae esse socie-
tates, puta ad negotiandum, ad iugenium excolendum, ad am-
plexanda consilia evangelica. Cf. S. Thom. 1. c.

3° Sicut corpus humanum est organismus physicus, ita
societas est organismus moralis. Hujus autem organismi per-
fectio tanto major est, quanto magis complete necessaria ad
vitam in se continet. Hinc S. Thomas distinguit tres socie-
tates, domum, civitatem et regnum, quod ab eo appellatur
„communitas consummationis". ln Matth. XII. 25.

n. Notio societatis perfectae. Perfectio societatis
considerari potest 1° in perfectione individuali suorum mem-
brorum; 2° in usu suorum jurium, qui diverso gradu tran-
quillus et fortis esse contingit; 3° in ipsa indole sociali. Nobis
propositum est indagare, utrum ecclesia perfecta seu completa
sit in ipsa ratione societatis. Societas autem est organismus
quidam moralis. Jam vero completus organismus in ordine
physico consummate habetur, si organismus hujusmodi non
est pars, nec in ordine suo per se insufficiens, sed ipse totum
aliquod et in ordine suo sufficientia vitae praeditus. Hoc dici
potest de organismo morali, qui vocatur societas. Cujusmodi
organismus consummate non hubetur, si societas quaedam est
pars, puta bonum unius domus, quod ordinatur ad bonum
unius civitatis (cf. S. Thom. I. II. quaest. XC. art. 3. ad 3.);
aut in ordine suo per se insufficiens, velut ordines religiosi,
qui sufficientiam vitae supernaturalis ab ecclesia obtinent.
Quae cum ita sint, facile intelligi potest haec regula, quam
statuit S. Thomas: noportet quod tanto sit perfectior multitu-
dinis societas, quanto magis per se sufficiens erit ad neces-
saria vitae." De regimine principum, lib. I. cap. I. Et quo-
niam haec sufficientia stricto sensu in regno seu in statu
reperitur, in ordine temporali non nisi status societas perfecta
et completa habetur seu, ut ait S. Thomas, „communitas con-
summationis". Denique haec suificientia seu independentia
intrinseca necessario exigit independentiam extrinsecam. Se-

8*

116 Quaestio IV. De ecclesia, societate perfecta.

quitur societatem perfectam esse, quae in ordine suo per se
sufficiens ab alia nulla dependeat; dependens enim in ordine
suo societas perfecta non erit, sed instar collegii.

III. Status quaestionis. Quaeritur, utrum Christi
ecclesia sit societas perfecta, hoc est, ut ex supra dictis in-
telligitur, utrum sit societas in ordine suo per se sufficiens et
ab alia minime dependens. Dixi: in ordine suo, id est, in
ordine vitae spiritualis et supernaturalis; per se sufficiens, id
est, quae media necessaria et utilia ad aeternam animarum
salutem procurandam divinitus in se affatim continet; ab alia
minime dependens, id est, tota sui juris nullique societati sive
in esse sive in operando subordinata. Haec vero sufficientia
in se seu intrinseca independentia et independentia extrinseca con-
junctasunt. Proinde probata exsistentia independentiae intrin-
secae sequitur altera, quae in illa fundatur; manifestata autem
jure independentiae extrinsecae cognoscitur intrinseca, sine qua
extrinseca esse nequit. Organismus denique ecclesiae seu
perfectio ejus intrinseca in genere societatis ex ecclesiae fine
certissime cognoscitur. Rerum enim natura et organismus
fini rerum omnino respondet. Idque eo magis de ecclesia
dicitur, quod Christus dilexit Ecclesiam , et seipsum tradidit
pro ea. Eph. V. 25.

IV. Ecclesiae doctrina. Ut vetustiora ecclesiae judicia
praeteream, duorum tantum Summorum Pontificura sententias
de ecclesia, perfecta societate, profero. Pius IX. notavit hanc
propositionem: „Ecclesia non est vera perfectaque societas
plane libera, nec pollet suis propriis et constantibus juribus
sibi a divino suo Fundatore collatis, sed civilis potestatis est
definire, quae sint Ecclesiae jura ac limites, intra quos eadem
jura exercere queat." Syll. prop. 19. Leo XIII. docet: „distin-
guitur (ecclesia) et differt a societate civili : et, quod plurimum
est, societas est genere et jure perfecta, cum adjumenta ad
incoluraitatem actionemque suam necessaria, voluntate bene-
ficioque conditoris sui, omnia in se et per se ipsa possideat."
Encyel. Immortale Dei; cf. encycl. Libertas, 20. Junii 1888;
Sapientiae christianae, 10. Januarii 1890.

Thesis: Ecclesia est perfecta societas.

Art. T. Utrum ecclesia sit societas perfecta. 1 1 7

Arguraenta.

Arg. I. Perfecta societas est, quae in ordine suo per se
sufficiens ab alia nulla dependet. At talis est ecclesia Christi.
Ergo Cbristi ecclesia est perfecta societas. Probatur minor. a) Est
per se sufficiens in ordine suo spirituali. Etenim si Christus
dedit finem, dedit et omnia media necessaria. Jam vero Christi
voluntate finis ecclesiae est, ut omnes homines in ea et per
eam sanctificentur, ut patet ex quaest. II. art. 3. Ergo ecclesia
media ad hunc finem necessaria omnia in se et per se ipsa
possidet. — Quare S. Thomas exponens ps. XLV. 3.: Fluminis
impetus laetificat civitatem Dei, dixit: „Haec civitas est eccle-
sia." Ps. LXXXVI.: Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei, etc.
Tria sunt in ea civitate, quae sunt de ejus ratione. Primum
est quod sit ibi multitudo liberorum . . . Secundum est quod
habeat sufficientiam per se. In vico enim non inveniuntur
omnia necessaria vitae humanae sanis et infirmis; sed in civi-
tate oportet invenire omnia necessaria ad vitam. Et haec
sufficientia est in ecclesia: quia quidquid necessarium est ad
vitam spiritualem, invenitur in ea. Ps. LXIV. : Replebimur in
bonis domus tuae. Tertium est unitas civium: „etc.

b) Ab alia nulla dependet. Si ecclesia dependeret ab
alia societate, subordinaretur societati illi aut ut inferior su-
periori aut ut pars toti. Neutrum autem admitti potest. Ergo.
Non ut inferior, quia finis ecclesiae omnium suyremus est;
scilicet sulus animarum sempiterna; non ut pars, quia finis
ecclesiae est universalissimus , scilicet sanctificatio omnium
populorum in uno ovili ecclesiae.

Arg. II. S. Scriptura docet a) omnia adjumenta ad salutem
aeternam commissa soli ecclesiae; b) ecclesiae actionem esse
omnino independentem. Ergo ecclesia est perfecta societas.
Prob. antec.

a) Omnia adjumenta ad salutem aeternam commissa soli
ecclesiae. Dictum est enim soli ecclesiae: docete omnes gentes,
baptizantes eos, Matth. XXVIII. 1. 9.; Accipite Spiritum san-
ctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis} Joan. XX. 20.;
8oli Petro: tibi dabo claves regni caelorum, Matth. XVI. 19.;
Pasce oves meas, Joan, XXI. 17. etc.

118 Quaestio IV. De ecclesia, societate perfecta.

b) Ecclesiae actio omnino independens. Sistitur ecclesia
ut societas distincta et independens his verbis: Reddite ergo,
quae sunt Caesaris, Caesari; et quae sunt Dei, Deo, Matth.
XXII. 21. Ostenditur ecclesiae potestas nec a principibus
neque iis mediantibus , sed ipsis etiam invitis accepta et ex-
ercenda: tradent enim vos in conciliis, et in synagogis vapu-
labitis, et ante reges et praesides stabitis propter me. Marc.
XIII. 9. Petrus et Joannes, cum iis denuntiatum esset, ne
omnino loquerentur, neque docerent in nomine Jesu, responde-
runt: Si justum est in conspectu Dei, vos potius audire quam
Deum, judicate, Act. IV. 19. Apostolis rursum apprehensis,
principi sacerdotum interroganti : Praecipiendo praecepimus
vobis ne doceretis, respondit Petrus: Obedire oportet Deo magis
quam hominibus. Act. V. 29. Apostoli, cum flagris caesi et pro-
hibiti praedicare dimissi essent, non cessabant, in templo et circa
domos docentes, et evangelizantes Christum Jesum. Act. V. 42.

Arg. III. Ex traditione. a) Omnia media ad salutem
necessaria soli ecclesiae concessa esse, facile intelligitur ex
iis veterum testimoniis, quibus ecclesiae finem, quaest. II.
art. 3. et constitutionem hierarchicam, quaest. III. probavimus.
Nec minima patrum sententia patrocinatur iis, qui spiritualia
non plene atque integre ecclesiae tradita esse contendant.

b) De independentia ecclesiae S. Justinus: „Neminem
autem esse, qui nos in Jesum per totum orbem terrarum cre-
dentes exterreat, et in servitutem redigat, in promptu est."
Dialog. cum Tryphone, CX. S. Ambrosius: „lmperator intra
Ecclesiam, non supra Ecclesiam est." Ep. 21. S. Gregorius
Nazianzenus: „Imperium et nos quoque Episcopi geriraus: addo
etiam praestantius et perfectius; nisi vero aequum est spiri-
tum carni, et caelestia terrenis cedere." Orat. XVII. S. Joannes
Chrysostomus: „Regi ei quae hic sunt commissa sunt, mihi
caelestia: mihi cum dico, sacerdotem intelligo." In Is, VI. 1.
hom. IV. 4. Denique nunquam non fuerunt, qui vel captivi,
vel exsules, vel omni supplicio affecti veritatem illam pro-
fiterentur. Ergo constat, „divinitus esse constitutum, ut omnia
in ecclesia insint, quae ad naturam ac jura pertineant legitimae,
summae et omnibus partibus perfectae societatisu. Encycl. Libertas.

Art. I. Utrum ecclesia sit societas perfecta. 119

Objeotiones.

Obj. I. Societas perfecta non est, quae territorio caret.
Jam ecclesia nullum ferme territoriura babet. Ergo.

Resp. Dist. majorem: societas perfecta non est, quae caret
territorio quoad dominium civile et spirituale, concedo; quoad
dominium civile tantum, nego. Et dist. minorem: ecclesia
nullum ferme territoriurri habet quoad dominium civile, concedo;
quoad dominium spirituale, nego. Et certe orbis terrarum Do-
mini est, qui mundum universum, creatione sibi subjectum,
supremo dominio regit. Potestas ergo territorialis in principe
nulla est, nisi ab Eo, cui tam civilis potestas quam ecclesia-
stica subjecta sunt. Jam vero divinus ecclesiae Conditor, salvo
principum jure in temporalibus, supernaturalem quandam servi-
tutem, ut ajunt, activam, ad religionem suam praedicaudam et
exercendam ubique terrarum et in quocunque territorio, eccle-
siae concessit. Ex quo fit, ut ecclesia, orbis terrarum domi-
nium spirituale adepta, nusquam sit extranea. Cf. Clemens XI.
Const. Accepimus, 11. Jan. 1715.

Instabis. Ecclesia indiget pecunia, victu etc. Atqui socie-
tas tantum civilis hujusmodi res suppeditat. Ergo ecclesia non
est per se sufficiens ac perfecta societas.

Resp. Conc, majorem. Dist. minorem: societas civilis res
teniporales suppeditat, sola, nego; etiam, concedo. Non societas
sola civilis, ut talis, sed singuli etiam socii, ut homines, pos-
sidere materialia possunt, eaque suppeditare. Possidere pariter
potest ecclesia. Praeterea, cum jus ad finem conferat jus ad
media necessaria, societati ecclesiasticae potestas competit exi-
gendi jure proprio a membns suis ac subditis, quoties opus
fuerit, res materiales, quae ipsi videantur necessariae.

Urgebis. Christus discipulis suis» dixit: Nihil tuleritis in
via, neque virgam, neque peram, neque panem, neque pecuniam,
neque duas tunicas habeatis. Luc. IX. 3. Igitur ecclesia, ut
societas, possidendi jure non pollet.

Resp. Dist. antecedens: hoc praecipitur simpliciter, nego;
ad tempus, concedo. Revera Christus postea in passione dixit:
Quando misi vos sine baculo et pera, numquid aliquid defuit

120 Quaestio IV. De ecclesia, societate pertecta.

vobis? . . . Sed nunc qui habet sacculum, tollat similiter et
peram. Luc. XXII. 35, 36. Cf. S. Thom. In Matth. X. 9.
Deinde Christi discipuli leguntur in civitatem abiisse, ut cibos
emerent, Joan. IV. 8.; Judas loculos habens, ea quae mitte-
bantur, portabat, Joan. XII. 16.; sanctus Paulus docet Domi-
num voluisse, qui Evangelium annvntiant, de Evangdio vivere,
I. Cor. IX. 14.; Joseph Levites agri pretium ante pedes apo-
stolorum posuit. Act. IV. 37. Denique traditio quoque jus
possidendi ecclesiae vindicat; bona enim ecclesiastica appellata
sunt Td tov #*ov, Td xvgtaxd^ Res dominicae, Res Deo sacra-
tae, Substantia Christi, Patrimonium Christi, Patrimonium
Crucifixi. Cf. Can. Apost. XXXVIII. XL.; Conc. Carth. IIL
c. XLIX.; Hieron. Ep. 58. ad Paulin. 7 etc.

Dices. Ecclesia est coetus spiritualis. Ergo bona tempo-
ralia non sunt ejustnodi, ut ad eam aliquo modo pertineant.

Resp. Dist. antecedens: ecclesia est spiritualis ratione sui
finis, concedo; ratione membrorum, nego. Ecclesia, etsi de
mundo non est, in mundo tamen versatur. Quapropter summo
jure rebus materialibus utitur, quae spiritualibus ac supernatu-
ralibus, tanquam fini media, in terris subordinantur.

Obj. II. Ad societatem perfectam et completam pertinent
jura majestatica. Atqui ecclesia non habet jura majestatica.
Ergo.

Resp. Dist. majorem: ad societatem completam pertinent
jura majestatica in ordine suo, concedo; in alio ordiue, nego.
Et dist. minorem: ecclesia non habet jura majestatica in ordine
civili, concedo; in ordine ecclesiastico, nego. Majestatica di-
cuntur ea jura, quae ad imperium potestatemque supremam et
independentem pertinent. Ex argumentis autem hactenus pro-
latis videre quisque potuit, supremam in ordine spirituali inde-
pendentemque potestatem ecclesiae divinitus concessam fuisse.
Ecclesia igitur modo quodam eminentiori juribus majestaticis
intra ordiuem suum pollet. Hoc docet Leo XIII.: „Sicut fiuis,
quo tendit Ecclesia nobilissimus est, ita ejus potestas et omnium
praestantissima , neque imperio civili potest haberi inferior.u
Imm. Dei.

Instabis. Societati perfectae competit jus gladii, id est,

Art. I. Utrum ecclesia sit societas perfecta. 121

jus infligendi poenas capitales. At ecclesiae non competit
jus gladii. Ergo non est perfecta societas.

Resp. Dist. majorem: Societati perfectae competit jus
gladii, ex ratione sua generica, nego; ex ratione specifica socie-
tatis civilis, concado. Et dist. minorem: ecclesiae non com-
petit jus gladii, ob suam rationera specificam societatis eccle-
siasticae, concedo; ob aliquem defectum sub ratione geneiica
societatis perfectae, nego.

Ratio societatis perfectae in eo consistit, quod „adjumenta
ad incolumitatem aetioneraque suam necessaria, voluntate beni-
ficioque conditoris sui, omnia in se et per se ipsa possideat".
Encycl. Imm. Dei. Atqui ecclesia nunquam videtur agnovisse
ju8 gladii fini suo esse necessarium. Ergo illaesa prorsus
dignitate societatis perfectae, S. Thomas merito dixisse vide-
tur: „Ecclesia non habet gladium materiale." In Sent. IV.,
dist. XXXVII., quaest. II., art. 1. De usu tamen brachii sae
cularis consulantur auctores, qui de jure canonico scripserunt. *)

Obj. III. Ad societatem perfectam libertas requirtur. At-
qui ecclesiae libertas ubique fere terrarum plurimum impeditur.
Ergo.

Resp. Dist. majorem: Ad societatem perfectam requiritur
libertas a dependentia, concedo; libertas a persecutionibus, nego.
Reliqua patent. Nulla respublica semper ea pace fruitur, quae
nullis unquam hostium incursibus turbetur. Quod multo magis
in societate ecclesiastica usu venit, cui dictum est: Non est
servus major domino suo. Si me persecuti sunt, et vos per-
sequentur. Joan. XV. 20. Ecclesia igitur forma societatis per-
fecta nou caret, quamvis vexatur. Jus enim nullum amittit,
sed juribus nonnullis libere uti prohibetur.

') Tarquini (Jus ecclesiast. publ.) de jure gladii ait: a) „Hoc
sine ullo dubio tenendum esse, saltem mediate ejusmodi jus penes eos
(Rom. Pontificem et Concilium generale) esse." b) „Quod vero im-
mediate, cum necessitas postulat, a supremo Ecclesiae magistratu tale
jus exerceri non possit, nulla ratione id probari; cum ex jure natu-
rali, ex eo quod Ecclesia societas perfecta est, contrarium imo demon-
stretur: ex jure autem positivo divino nullus afferri possit locus, quo
id vere interdictum fuerit."

122 Quaestio IV. De ecelesia, societate perfecta.

ARTICULUS II.
Utrum ecclesia sit societas ubique legalis.

I. Notio legalitatis. Quod secundum legem est, legale
dicitur. Lex autem „quaedam regula est et mensura actuum,
secundum quam inducitur aliquis ad agendum, vel ab agendo
retrahitur". S. Thom. I. II. quaest. XC. art. 4. Jam vero
suprema regula et mensura nostrorum actuum, non est exlex
quaedara humana ratio, sive principum sive multitudinis, sed
ratio divinae sapientiae, secundum quod est directiva omnium
actuum et motionum. I. II. quaest. XCI. art. 2.; XCIII.
art. 1. Ex quo efficitur:

1° legalitatem supremam a lege divina proficisci; 2° eam
societatem, quam Deus in omnibus orbis terrarum gentibus et
esse et agere jussit, non posse humanitus legitima lege esse
circumscriptam; 3° congruere tamen cum natura hujusmodi
societatis, quod ejus legalitas ex principiis juris humani posi-
tivi et positiva lege humana confirmatur.

II. Status quaestionis. Non quaeritur, 1° utrum omnes
homines sint ecclesiae imperio subjecti; constat enim non nisi
baptismate fieri subditos ecclesiae. 2° Nec asserimus ecclesiam
semper et ubique de facto legalem esse etiam jure positivo-
humano; latae sunt enim saepissime et in plerisque regionibus
leges ad evellendam Christi ecclesiam. Sed id quod quaeri-
mus est, utrum ecclesia sit societas, cui esse ubique ac liber-
rime agere lege quadam summa ita competat, ut quotquot leges
hujusmodi legalitati supremae repugnent, irritae ac inanes pu-
tandae sint.

Thesis: Ecclesia est societas ubique legalis.

Argumenta.

Arg. I. Lex positivo-divina in iis locis valet, pro quibus
lata est. Atqui lege positivo — divina constitutum est, ut eccle-
sia ubique pandatur. Ergo ecclesia est societas ubique
supremo jure legalis. Minor constat ex fine ecclesiae (cf. qu. II.

Art. II. Utrum ecclesia sit societas ubique legalis. 123

art. 3.) et ex verbis Christi, puta ex Marco XVI. 15.: Euntes
in mundum universum praedicate Evangelium omni creaturae.
Arg. II. Legalitas conceditur habita ratione aut bonorum
aeternorum aut bonorum temporalium. Jam vero ecclesiae sub
utroque respectu legalitas etiam per leges positivo-humanas
concedenda est. Ergo. Prob. minor.

a) Respectu bonorum aeternorum. Leges humanae reli-
gionem, per quam aeterna bona adipiscimur, a statu excludere
non possunt. Atqui per ecclesiam aeterna bona mortalibus
affluunt; ipsa enim religionem veram continet sola, ut docent
catholici, seu ut adversarii volunt, sufjtcienter ad salutem. Ergo.

b) Respectu bonorum temporalium. Et sane 1° bona tem-
poralia aeternis subordinanda sunt. 2° Ecclesia semper fuit
civilitatis foecundus fons, magistra virtutum. 3° Hinc Leo XIII.
ecclesiae legalitati inter ipsos ethnicos consolidandae navans
operam, Sinarum Imperatori scribit: „catholici ex Europa sacer-
dotes, qui in potentissimo Sinarum imperio aliquot jam saecula
apostolicum munus insistunt, tantum abest ut potestati publicae
rebusque civilibus quicquam attulerint incommodi, ut plurimas
utilitates, omnium consensu, pepererint: idque sane assecuti
sunt primum christiana morum disciplina provehenda, deinde
propagatione litterarum reliquarumque artium, quibus gentium
humanitas continetur." 1. Febr. 1885. Et ad Japoniae im-
peratorem: „Omnium enim imperiorum est fundamentum justi-
tia: justitiae vero nulla pars est, quin christianis ponatur in
officiis. — Ita fit, ut quicumque christianum nomen profitentur,
non tam poenarum metu, quam religionis voce in primis ad-
moneantur vereri majestatem regiam, obtemperare legibus, ne-
que aliud in re publica velle nisi quae tranquilla et honesta
sunt. Igitur vehementer petimus ut majorem quam potes,
libertatem christianis impertias." 12. Maji 1885.

Objeotiones.

Obj. I. Princeps curam pacis unitatisque civilis habere
debet. At concessa libertate ecclesiae consensio civium
interdum periclitatur. Ergo.

Resp. Dist. majorem: princeps curam pacis et unitatis

124 Quaest. IV. De ecclesia, societ. perf. Art. IT. Utrum ecclesia sit etc.

habeat, ordinate, concedo; inordinate, nego. Et dist. minorem:
interdum periclitatur civium consensio, per se, nego; per acci-
dens, transeat. Pax est tranquillitas ordinis; primus ordo est,
servire Deo in ea religione, in qua Deus omnes esse jussit.
Quapropter princeps, etiamsi per accidens, id est, ab iniquis
hostibus catholici nominis detrimentum aliquid pertimescendum
esset, jus divinum libertatis impedire legaliter non potest;
faceret enim impediendo et contra Deum et contra summum
bonum subditorum, quod est salus animorum aeterna.

Nec verendum est, ne non civitati prosit libertas ecclesiae.
Namque istiusmodi libertatis jus a Deo profectum est. „Qua
de re — inquit Leo XIII. — sine causa civilia imperia suspi-
cionem et offensionem capiunt de libertate Ecclesiae, quum
demum vel civilis vel sacrae potestatis idem sit principium,
unice a Deo. Ideoque non possunt inter se aut discrepare,
aut impediri aut elidi, cum neque Deus constare sibi non
possit, neque opera ejus queant inter se pugnare; quin etiam
miro commendantur caussarum rerumque concentu." Encycl.
Officio sanctissimo ad archiep. et episc. Bavariae, 22. Dec. 1887.

Instabis. Ne duplici mensura utamur, libertas aeque ce-
teris religionibus et ecclesiae catholicae concedenda est. At
catholici id pernegant. Ergo.

Resp. Dist. majorem: libertas eadem ceteris religionibus
concedenda est, si idem jus probant, concedo; si non probant,
nego. Jus ecclesiae probavimus ex praecepto divino ac salu-
berrimo ecclesiae influxu in ipsam civitatem. Proferant ergo
titulos suos religiones reliquae, qui simile jus pro se exposcunt.
Revera religiouibus falsis idem jus ac verae non corapetit.

Quaest. V. De notis eccles. Art. I. Deindole et numero notarum. 125

Quaestio V.

I)e notis ecclesiae.

Comperto ecclesiam, a Christo fundatam, esse sui juris
societatem, quaeritur, ubi illa sit. Ita signis opus est, quibus
ipsam dignoscamus; quae signa notas intelligimus. Et primum
quidem videndum est, quaenam notae illae sint. Quare
disserendum est:

Primo: De indole et numero notarum.

Secundo: Utrum ecclesia Christi una sit.

Tertio: Utrum ecclesia Christi sit sancta.

Quarto: Utrum ecclesia Christi sit catholica.

Quinto: Utrum ecclesia Christi sit apostolica.

ARTICULUS I.
De indole et numero notarum.

I. Quid sit nota. Nota est proprietas ecclesiae, hujus
veritatem extrinsecus manifestans. Dicitur proprietas; proprie-
tates nimirum ab essentia rerum profluunt et cum ipsamet ita
coDnectuntur , ut cognitis istis et res cognoscatur. Sequitur:
extrinsecus manifestans; namque proprietas nota seu signum
non est, nisi externe simul appareat. Manifestat autem veri-
tatem; non velut si fidei veritates in particulari notis pate-
fierent, sed eo quod hominibus, ubi sit vera Christi ecclesia,
clare monstrant. Est igitur nota proprietas intemo-extrinseca.

II. Finis et proprietates notarum. Finis notarum hic
est, ut ecclesia vera notis suis tanquam Christi sigillo con-
signata, sit perpetuum quoddam motivum credibilitatis. Ex
quo fine apparet, quatuor esse notae proprietates. Scilicet
1° sit ecclesiae nexu necessario conjuncta, ne ullum dubium
relinquatur. 2° Sit ecclesia cognitu facilior , ut ex magis
cognitis incognita patescant. 3° Sit obvia, ut omnes, servata

126 Quaestio V. De notis ecclesiae.

proportione, eam sufficienter perspiciant. 4° Sit positiva, non
mere negativa; quod quidem judicio positivo de veritate eccle-
siae consentaneum est.

III. Quatuor notae Nicaeno-Cpolitanae. Notae,
quas profitemur in symbolo Nicaeno-Cpolitano, sunt unitas,
sanctitas, caiholicitas et apostolicitas. Theologi omnes, quod
ad quatuor notas attinet, re concinunt; alii tameu aliis re-
strictiorem recensionem aut ampliorem seligunt. S. Thomas
ait: „ecclesia sancta habet quatuor conditiones: quia est una,
quia est sancta, quia est catholica, idest universalis, et quia
est fortis et firma," Opusc. in Symb. art. 9. Firma autem
hoc loco idem sonat ac apostolica. Aquinas scilicet firmitatis
vocabulo et Christum, qui est ecclesiae fundamentum principale,
et apostolos, qui sunt secundarium fundamentum, et ecclesiae
inexstirpabilitatem expressit. Bellarminus, De eccles. milit.
lib. IV. cap. III. quindecim notas proponit, quas tamen, si quis
velit, facile poterit ad quatuor revocare.

Unitas , sanctitas, caiholicitas , apostolicitas notae sunt
1° ecclesiae ex Christi institutione nexu necessario connexae,
ut infra patebit. 2° Ipsa intrinseca ecclesiae essentia sunt
notiores, 3° obviae et 4° positivae, quandoquidem facta sunt
eaque maxime publica. Adjicitur, quod concilium Cpolitanum I.
(381) fidem suam profitetur: Elg /niav dyCav xa&olixrjv xal
anoGxo'kixriv ixxXrjctav; unam sanctam caiholicam et apostolicam
ecclesiam; cui symbolo patres Chalcedonenses (451) ac sub-
sequentes synodi assentiuntur. His igitur notis ecclesia dis-
cernitur non mere ontologice et in se, sed etiam logice, hoc
est, quantum ad nos et in ordine cognitionis.

IV. Praemonita de notarum indole. 1° Notae illae
ab ipso auctore ecclesiae Christo profectae sunt. Earum causa
prima haberi debet voluntas Christi et operatio S. Spiritus.
Unde S. Thomas: „Jpse enim Christus Dei filius suam Eccle-
siam consecrat et sibi consignat Spiritu sancto quasi suo
charactere et sigillo." Contra errores Graecorum, cap. XXXII.
2° Quatuor notae in hoc ultimo principio, quod est S. Spiritus,
ita conjunguntur, ut si una adsit, coexsistant ceterae. 3° Cum
notae sint proprietates ecclesiae essentiales , singulas haberi

Art. I. De indole et numero notarum. 127

positivas neccsse est; nec unquam fieri potest, ut pro-
prietas essentialis ecclesiae verae in falsis ecclesiis realiter
et formaliter reperiatur. 4° Notas semper intelligimus in sensu
proprio et Christiano; quocirca secernendae Christi ecclesiae
a sectis perquam aptae sunt. Aliae religiones falsae , quae
Christianae dici non possunt, velut Buddhismus et Mahumetis
error, aliis argumentis impugnantur. 5° Ad prudens judicium
de veritate ecclesiae non opus est adaequata omnium notarum
scientia, sed notitia quaedam fundata eaque in rudioribus
simplicissima generatim sufficit. 6° Requiritur tamen ad fidem
defendendam tractatio scientifica. — Cf. S. Thom. II. II.
quaest. I. art. 4. ad 3.; art. 5. ad 1.; Quodl. II. art. 6.
Recole dicta quaest. I. art. 2. et 3.

V. Protestantium falsa opinio de notis. Protestantes,
etsi hac in re a conceptu suo de ecclesia discedunt (cf. quaest. II.),
notis suis gloriantur; „habet (ecclesia) — inquiunt — externas
notas, ut cognosci possit." Apol. confess. August. art. 4. §. 144.
Luther notas septem proponit (cf. Bellarm. De eccl. milit.
lib. IV. cap. II.). Calvinus decernit: „Ubicunque enim Dei
verbum sincere praedicari atque audiri, ubi sacramenta ex
Christi instituto administrari videmus, illic aliquam esse Dei
ecclesiam nullo modo ambigendum est." Instit. lib. IV. cap. I.
n. 9. Quibus verbis et Lutheri et protestantium plurimorum
mentem expressit. Rejectis enim notis concilii Cpolitani, duas
notas catbolicis objecerunt suas; quae sunt 1° puri verbi Dei
praedicatio; 2° recta sacramentorum administratio.

VI. Duae protestantium notae falsae sunt. Etenim
1° in iis pro principio habetur, quod quaeritur. Et re quidem
vera „purum verbum" praecise per ecclesiam cognoscitur.
Protestantes ergo rogantibus, quaenam ecclesia rpurum ver-
bum", hoc est, veram Christi doctrinam praedicet, nihil respon-
dereut, nisi affirmarent illud praedicari in ea, quae „purum
verbum" praedicat. Quod non est notas indicare, sed in cir-
culo vitioso circumferri. Idem de altera nota valet. 2° Neutra
nota est obvia; facilius enim est factum ecclesiae verae, quam
„purum verbum" veritatum altissimarum rectamque sacra-
mentorum administrationem in se et in particulari cognoscere.

128 Quaestio V. De notis ecclesiae.

3° Utraque nota, contra doctrinam veteris ecclesiae proposita,
potius ad obtegendam falsam ecclesiam excogitata videtur quam
ad investigandam veram.

ARTICULUS H.
Utrum ecclesia Christi una sit.

I. Quid sit nota unitatis. Unitatis nota definiri potest:
ecchsiae proprietas , qua in fidei professione, in regimine et
cultu est indivisa in se et divisa a quolibet alio. 1° Dicitur
proprieias; agitur enim, non de unitate quadam accidentali,
mere materiali et extrinseca, sed de unitate essentiali et for-
mali , quae a principiis ecclesiae constitutivis sua sponte
enascitur. 2° Additur: in fidei professione; fides enim mere
interna ecclesiam non manifestat. 3° In regimine; namque
sola auctoritate fideles, qui sunt multitudo physica, moralis
unitas efficiuntur. 4° Et in cultu, hoc est, primario in sacra-
mentis, quibus cultus essentialis continetur; secundario in cultu
accidentali, in quantum caeremouiarum varietate una doctrina
exprimitur. 5° Haec tria conjunctim et formaliter accipienda
sunt: conjunctim, quoniam non nisi simul sumpta unam totam-
que ecclesiam exhibent; formaliter, quoniam factum materiale
cum firmo, stabili et constitutivo unitatis principio cohaerere
necesse est. Ita sua unitate symbolica , hierarchica, liturgica
consistit ecclesia indivisa in se et divisa a quolibet alio.

II. Vera notio unitatis fidei. Fidem non intelligimus
fiduciam, sed assensum intellectus veritatibus a Deo revelatis.
Quae sane fides considerari potest aut ut habitus, quo credi-
mus, et sic fides est una specie, et differens numero in diversis;
aut objective et sic est una fides; „objectum enira formale
fidei est veritas prima, cui etiam inhaerendo credimus quae-
cumque sub fide continentur." S. Thom. II. II. quaest. IV.
art. 6.; Expos. in Ephes. IV. lect. II. Manifestatur autem
fidei unitas in quantum omnes fideles adhaesionem suam uni
eidemque fidei objecto profitentur. Quare si notam unitatis
in fide recte dijudicare velimus, haec etiam duo intelligenda

Art. IT. Utrum ecolesia Ohristi una sit. 129

sunt. 1° Etfii alius alio, pro sua quisque conditione ac statu,
plures veritates explicite credit , oportet tamen unumquemque
omnia aedere implicite paratumque esse explicite credere
omnia, si omnia sciret. 2° Haec fides implicita exteme mani-
festatur ut elementum notae nnitatis , si ornnes principium
aliquod manifestum explicite admittunt, in quo toti fidei ad-
haereaut. 3*' Cui principio non nisi suprema unius auctoritas
ad plenum respondet. Quare S. Thomas docet: „Ecclesiae
autem unitas in duobus attenditur; scilicet in connexione
membrorum Ecclesiae ad invicem , seu communicatione; et
ilerurn in ordine omnium membrorum Ecclesiae ad unum
caput." II. II. quaest. XXXIX. art. 1.; cf. II. II. quaest. V.
art. 4.; De regim, princ. lib. I. cap. I. Ex quo intelligi potest,
fidei unitatem cum auctoritate unius rectoris, hoc eet, Romani
Pontificis, indissolubili nexu ligari.

III. Unitas fictitia articulorum fundamentalium.
Post Hunnium et Georgium Calixtum Jurieu, minister Calvi-
nista, edito libro de vero systemate ecclesiae (Le vrai systeme
de TE^lise, Dordraci 1686), sy stema fundamentalium articu-
lorum expolivit. Protestantes scilicet , cum nec in unitatis
principio, nec in ipsis articulis fidei convenirent, Jurieu ejus-
niodi fidei unitatem proposuit, ut fideles illos tantum fidei
articulos crederent, quos ipse fundamentales vocat; eos tamen
articulos profitendos esse censuit in aliqua ex societatibus
Christianis, quae dogmata fundamentalia complectuntur. Haec
autem distinctio fvndamentalium et non fundamentalium et
doctrina catholicorum de explicitt et implicite credendis
in eo differunt, quod catholicorum distinctio a majori minorive
fidei cognitione repetitur, dum Jurieu distinctionem suam in
ipsis fidei veritatibns collocat. Catholici affirmant, omnes fidei
articulos ab omnibus saltem implicite credendos esse et ad
unam ecclesiae fidem pertinere; Jurieu contendit, illos articulos,
qui fundamentales non sunt, ad unam ecclesiae fidem pertinere
nullo modo, nec fideles ad eos quovis modo credendos obligari.
Cf. S. Thom. II. II. quaest. II. art. 5. 6. 7.: S. Bonav. Com-
ment. in III. Sent., dist. XXV. art. I. quaest. 3.

Dc! Groot, Sunima apologot. I. Cj

130 Quaestio V. De notis ecclesiae.

IV. Rejicitur unitas articulorum fundamentalium.
1° Fides est indivisibilis in suo objecto formali , quod est
Deus, et in suo fonte, qui est Christus. Itaque Deum et Cbri-
stum simul coli et repudiari oporteret ab iis, qui veritates,
Dei auctoritate ex aequo innixas, partim ad fidei unitatem
pertinere, partim articulos ddiayogovg , seu in se indifferentes,
esse praedicant. 2° Tantum abest, ut Juriaei principio generari
possit aut conservari unitas, ut causa iuerit dissensionis maxi-
mae. Videlicet nemo aderat , qui fundamentalium numerum
determinaret, nulla regula. Hobbes, Locke, Bayle credendi
licentiam dilatarunt; moderni eousque progressi sunt, ut solam
ideam vagam boni Dei • affectumque aliquem vagissimum ad
fidei unitatem sufficere decreverint. Susque deque omnia
ferri vidimus. 3° S. Scriptura et veteres fidei unitatem simpli-
citer et in omnibus revelatis praescribunt. Corruit ergo Juriaei
distinctio, utpote quae sit unitatis regula 1° fidei contraria,
2° incerta, 3° omnino arbitraria.

Thesis: Ecclesia Christi est una,

Argum enta.

Arg. I. Ex institutione Christi, generatim. Christus voluit,
ut ecclesia esset unitate conspicua. Ergo. Prob. antec.
a) Ecclesia similis est ovili, corpori, regno. Jam de ovili
scriptum est: et fiet unum ovile et unus pastor. Joan. X. 16.
De corpore: omnes nos in unum corpus baptizati sumus,
I. Cor. XII. 13.; atque: Sicut enim in uno corpore multa
membra habemus , omnia autem membra non eumdem actum
habent: ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem
alter alterius membra. Rom. XII. 4, 5. Et de regno: omne
regnum divisum contra se, desolabitur. Matth. XII. 25.

b) Christus passurus de insigni ecclesiae suae unitate hoc
praeclarum reliquit testimonium: Pater sancte, serva eos in
nomine tuo, quos dedisti mihi: ut sint unum, sicut et nos . . .
Non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri
sunt per verbum eorum in me: ut omnes unvm sint, sicut tu
Pater in me , et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint: ut
credat munduSj quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam

Art. II. Utrum ecclesia Christi una sit. 131

dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum sumus.
Ego in eis , et tu in me: ut sint consummati in unum: et
cognoscat mimdus quia tu me misisti. Joan. XVII. 11. 20 — 23.
Unitas autem ecclesiae , qua credat mundus , qua cognoscat
mundus divinam Cbristi missionem, haud dubie conspicua
sit splendeatque longe lateque necesse est. Ergo.

Arg. II. Nota unitatis est ecclesiae proprietas, qua in fidei
professione, in regimine et cultu est indivisa in se et divisa a
quolibet alio. Atqui ecclesia divinitus in istiusmodi indivisione
constituta est. Ergo. Prob. minor.

a) Una fidei professio probatur 1° ex principio efficiente
fidei ecclesiae, quod est S. Spiritus. Matth. XXVIII. 20.;
Joan. XIV. 16.; XVI. 13. 2° Ex firmitate ecclesiae; etenim
fundata est super petram, Matth. XVI. 18.; est columna et
firmamentum veritatis, I. Tim. III. 15. 3° Ex directa sententia
Christi et apostolorum. Christus enim praecepit: „docete
omnes gentes . . . servare omnia quaecunque mandavi vobis,"
Matih. XXVIII. 19, 20.; atque S. Paulus cap. IV. epistolae
ad Ephesios, partem epistolae hujus paraeneticam aggressus,
ad veram animorum unitatem commendandam, ea quae maxime
una habet, fidelibus proponit his verbis: „Unus Dominus,
una fides.u 4° Ex horrore haereseos. Unde S. Paulus ad
Titum scripsit: Haereticum hominem , post unam et secundam
correptionem devita. Tit. IH. 10. Cf. II. Petr. II. Jud. etc.

b) Unum regimen. 1° S. Paulus unitatem scopum esse
docet auctoritatis ministerii ecclesiastici. „Et ipse — inquit —
dedit quosdam apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero
evangelistas, alios autem pastores, et doctores ad consumma-
tionem sanctorum in opus ministerii, in aedificationem corporis
Christi . . . Ex quo totum corpus compactum, et connexum, per
omnem juncturam subministrationis , secundum operationem in
mensuram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit" etc.
Ad Ephes. IV. 11, 12, 16. 2° Rectores plures in unum con-
jungi necesse est. Quapropter ad Corinthios: „unusquisque
vestrum dicit: Ego quidem sum Pauli; ego autem Apollo: ego
vero Cephae: ego autem Christi. Divisus esi Christus?" I. Cor.
I. 12, 13. 3° Firmata est una rectio in uno, qui praeest. Scri-

9*

132 Quaestio V. Dc notis ecclesiae.

ptum est enim : tu es Petrus; — tibi dabo claves; — Pasce
oves meas. Matth. XVI. 18, 19.; Joan. XXI. 17.

c) Unus cultus. Cultus Christianus ex baptismo, sacra-
mentorum principio, et ex Eucharistia, omnium sacramentorum
fine, cognoscitur. Atqui in eo cnltus principio et fine maxima
unitas divinitus constituta est. Ergo. Prob. rninor. 1° Christus
omnibus unum baptismum constituens, ait: baptizantes eos in
nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti, Matth. XXVIII. 19.
et S. Paulus: „una fides, unum baptisma." Ephes. IV. 5.
2° Unam autem Eucharistiam docuit Christus, cum diceret:
„Hoc facite in meam commemorationem." Luc. XII. 19.
S. Paulus idem praedicat I. Cor. XI. 24.; quin imo totam
ecclesiae unitatem ex Eucharistiae unitate commendat: unum
corpus multi sumus , omnes qui de uno pane participamus.
I. Cor. X. 17.

Arg. III. Patres apostolici et veteres omnes unitatem pro-
prietatem ecclesiae visibilem esse docent. Ergo. Prob. antec.

a) Patres apostolicL S. Clemens Romanus in epistola
prima, quam ad Corinthios scripsit, ecclesiae uuitatem passim
supponit, inculcat. „Nonne unum Deum — inquit — habemus
et unum Christum et unum spiritum gratiae super nos effusum,
et una vocatio in Christo? Cur divellimus et discerpimus
membra Christi et contra proprium corpus seditionem movemus,
eoque vesaniae devenimus, ut alios aliorum membra esse obli-
viscamur?" Ep. I. cap. XLVI. n. 6, 7. S. Ignctius Antio-
chenus cum alias plurimas de ecclesiae unitate scripsit sen-
tentias tum hanc, qua fideles obsecrat „solo christiano alimento
uti, ab aliena autem herba abstinere, quae est haeresis", Ad
Trall. VI. 1. Et alibi: quotquot „redierint ad unitatem eccle-
siae, et hi Dei eruntu} Ad Philad. III. 2.; atque fideles hortatur
„ut unio sit et carnalis et spiritualis". Ad Magn. XIII. 2.
Hermas: „vides turrim fecclesiam) monolitham factam esse
cum petra. Sic etiam qui crediderunt Domino per filium ejus
et induti sunt spiritus istos, unus erunt spiritus, nnum corpus,
et unus color vestium eorum." Past. Simil. IX. cap. XIII. 5.
S. Ignatius autem unitatem regiminis, fidei, cultus aperte de-
signat: „Si quis schisma facientem sectatur, regni divini hae-

Art. II. Utrum ecclesia Christi una sit. 133

reditatem non sequitur; si quis ambulat in aliena doctrina, is
non assentitur passioni. Studeatis igitur una eucharistia uti,
una enim est caio Domini nostri Jesu Christi et unus calix
in unitatem sanguinis ipsius, unum altare, sicut unus episcopus
cum presbyterio et diaconis." Ad Philad. III. 3.; IV. 1.

b) Alia veterum testimonia. 1° De una professione jidei.
8, Justinus haereticos eos esse dicit, „qui se esse Christianos
profiteantur, et Je«um, qui crucifixus est, Dominum confiteri,
nec tamen illius doctrinam teneantu. „Nonnu11i — inquit —
vocantur Marciani, alii Valentiniani, alii Basilidiani, alii Sa-
turniniani, alii aliud vocabulum habent ex suae sectae prin-
cipe." Veri autem Christiani sunt „verae ac purae Jesu Christi
doctrinae discipuli"; sunt „una anima et una synagoga ac
una ecclesia" . Dial. cum Tryphone, cap. XXXV et LXIII.
Hegesippus haereticos vocat eos, „qui seorsim singuli proprias
opiniones induxerunt"; „qui adulterinam invehentes doctrinam
adversus Deum et adversus Christum ejus, unitatem ecclesiae
disciderunt." Ap. Euseb. Eccl. Hist. lib. IV. cap. XXI. S. Ire-
naeus: „Ut sol in universo mundo unus atque idem est: ita
etiam veritatis praedicatio passim lucet, omnesque homines,
qui ad veritatis agnitionem venire cupiunt, illustrat. . . Vera
et universa ecclesia unam et eamdem toto terrarum orbe fidem
tenet." Adv. haer. lib. I. cap. X. S. Cyprianus: „Deus unus
est, et Christus unus, et una ecclesia ejus, et fides una. Scindi
unitas non potest." De unit. eccl. Cf. S. Aug. Contra Cresc.
II. 42.; S. Cyrill. Alex. In ps. XLIV. 10 etc.

2° De unitate rpgiminis et cultus. Haec unitas in fidei
unitate includitur. Fides enim de regimine quoque et de cultu
veritatem unam proponit; nec desunt testimonia, quibus unitas
alterius ambarumve expresse proponitur. S. Clemens Romanus
in epistola I. ad Corinthios regiminis unitatem commendat.
5. Ignatius Antiochenus altaris et episcopatus unitatem iden-
tidem conjungit. S. Cyprianus ait: „unum baptisma, unus
Deus." De eccles. unit. cap. IV. Et alibi: „aliud altare con-
stitui aut sacerdotium novum fieri praeter unum altare et unum
8acerdotium non potest." Ep. 40. 15. Atque in aureo libro
De cath. ecclesiae unitate regiminis unitatem adversus Novatum,

134 Qnaestio V. De notis ecclesiae.

Felicissimum et Novatianum, schismaticos, strenue defendit.
Denique ep. 52. 24.: „cum sit a Christo una ecclesia per totum
mundum in multa membra divisa, item episcopatus unus, epi-
scoporum multorum concordi numerositate diffusus." S. Hiero-
nymus: „unum . . . est altare in ecclesia, et unam fidem, et
unum baptisma apostolus docet, quod haeretici deserentes,
multa sibi altaria fabricati sunt." In Osee, cap. VIII. Cf. alia
plura, ubi de primatu disseritur.

Objeotiones.

Obj. I. Fieri non potest, quin in maxima hominum multi-
tudine dissidia et rebelliones oriantur. Ergo nota unitatis ab-
surda est.

Resp. Dist. antec: fieri non potest, quin oriantur dissidia,
quibus dividantur individui nonnulli, conc; quibus dividatur
ecclesia, nego. Ecclesia est societas et institutum organicum,
cujus unitatem talem esse oportet, ut ipsi societati principium
inhaereat, quo singulorum dissidia tollantur aut rebelles ex-
pellantur, ipsamet autem societas in unitate conservetur.

Instabis. Ad ecclesiae indivisionem unitas caritatis opus
est. Haec autem in terris haberi non potest.

Resp. Dist. maj.: ad ecclesiae indivisionem opus est unitas
caritatis communionis, conc; caritatis privatae, nego. Et sic
distincta minore, nego conclusionem. Etsi fides caritate per-
ficienda est, non inde tamen sequitur, ut peccatores aut peccata
singulorum contra caritatem ab ecclesia excludantur. Sed
unitas caritatis communionis in connexione organica membro-
rum et ministrorum conspicitur. Unde S. Thomas: „Manife-
statur autem hujusmodi amor si verus est, quando raembra
pro se invicem sunt solicita, et quando invicem compatiuntur.
Ephes. IV. 15.: In caritate crescamus in illo per omnia qui
est caput Christus: ex quo totum corpus connexum et compactum
per omnem juncturam subministrationis secundum operationem
in mensuram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit
in aedificationem sui in caritate: quia quilibet de gratia sibi
collata a Deo, debet proximo servire: unde nullus debet con-
temnere, nec pati ab ista ecclesia abjici et expelli; quia non

Art. II. Utrura eccleaia Christi una sit. 13f>

est nisi una ecclesia in qua homines salventur, sicut extra
arcam Noe nullus salvari potuit." ln symbol. art. IX.

Urgebis. Quod est merum ideale, nota esse nequit. At
unitas est ideale, non factum. Ergo. Prob. min. analogia
quadam. Cbristi sentenlia: Estote ergo vos perfecti, sicut et
Pater vesfer caelestis perfectus est, Matth. V. 48., nullum factum,
sed ideale, quo tendamus, exhibet. Ergo et textus de eccle-
siae unitate in eum sensum accipiendi sunt.

Resp. Dist. min. : ecclesiae unitas est ideale, quod in facto
concreto exprimitur, conc; abstracte tantum exsistens, nego.
Ad probationem minoris dist. antec: estote perfecti est ideale
ratione perfectionis subjectivae singulorum, conc; ratione per-
fectionis objectivae ecclesiae, qua talis, nego. Ecclesiae atque
individui dispar est conditio. Namque ecclesia, ut institutum,
a Christo divino Conditore perfecta prodiit, atque omnes eccle-
siae perfectiones et constitutiva semper in actu sunt; singu-
lorum autem perfectio personalis, libero arbitrio proposita, pau-
latim obtinetur.

Obj. II. Aetate apostolorum plures ex Judaeis conversis,
quanquam legem Mosaicam sectarentur, ecclesiae membra ha-
biti sunt. Ergo unitas determinata in ecclesiae primordiis
nulla cernitur. Patet antec. ex Act. XXI. 20.: Vides frater,
quot millia sunt in Judaeis} qui crediderunt, et omnes aemu
latores sunt legis.

Resp. Dist. antec. : isti fideles errarunt ex pertinacia, nego;
ex imperitia, conc. Re quidem vera Jacobus Paulo significat,
quanta religione Palaestinenses, salvo tamen decreto coneilii
Hierosolymitani, septem abhinc annis habiti, legalia observa-
rent. At S. Augustinus et S. Thomas legalium tria tempora
distinguunt: „unum quidem — ait S. Thomas — ante Cbristi
passionem, in quo legalia neque erant mortifera neque mortua;
aliud autem post tempus Evangelii divulgati, in quo legalia
sunt mortua et mortifera; tertium autem est tempus medium,
scilicet a passione Christi usque ad divulgationem Evangelii;
in quo legalia quidem fuerunt mortua, quia neque vim aliquam
habebant, neque aliquis ea observare tenebatur; non tamen
fuerunt mortiferay quia illi qui conversi erant ad Christum ex

136 Quaestio V. De notis ecclesiae.

Judaeis, poterant illa legalia licite observare, dummodo non
sic ponerent spem in eis quod ea reputarent sibi necessaria
ad salutem, quasi sine legalibus fides Christi justificare non
posset. His autem qui convertebantur ex gentilitate ad Chri-
stum, non inerat causa ut ea observarent." I. II. quaest. CIV.
art. 4. Quo factum est, ut mortua mater syoagoga cum honore
sepeliretur.

Instabis. Etiam post decretum Hierosolymitanum Judai-
cam observantiam ad fidem pertinere, in ecclesia Galatiae
praedicatum est. Huic autem ecclesiae, tanquara ecclesiae ne-
quaquam abscissae, beatus Paulus conscripsit epistolam. Ex
quo sequitur, ut unitas fidei ab ecclesiae membris non exigeretur.

Resp. Dist. min.: Paulus ecclesiam illam abscissam esse
non putavit, quantum ad eos, qui opinionem illam de legalibus
profitebantur errouee, conc; pertinaciter, nego. Haeresis for-
malis, non materialis, errantes ab ecclesia abscindit. Si qui
tamen ex Galatis in errore pervicaces exstiterint, eos ab eccle-
siae unitate defecisse constat: apostolus enim errorem-damnat
ut alind evangelium; erroris apostolos falsos fratres appellat,
qui volunt convertere Evangelium Christi, iisque bis dicit: ana-
thema sit. Ad. Gal. I. 6 — 12.

Obj. III. Unitas articulorum fundamentalinm a catholicis,
quod haec incerta sit, rejicitur. Haec autem incerta non erit,
si pro fundamentalibus habeantur, quae S. Scriptura diserte
docet. Unitas ergo fundamentalium sufficit.

Resp. Dist. min.: haec unitas incerta non erit, si id ipsum
certum sit, quid Scriptura diserte proponat, transeat; si vel id
incertum est, nego. Omissis aliis systematis illius defectibus,
hoc unum rogatur, ubi sit norma certa veritatum disertarura?
Christi divinitatem in Scripturis diserte contineri Sociniani ne-
gant, Lutherani affirmant; catholici praesentiam realem diserte
proponi credunt, Calviniani non credunt: ubi judex?

Instabis. Quid Scripturae diserte doceant, Christianorum
consensione cognoscitur. Ita viro Christiano non deest norma
certa veritatum fundamentalium.

Resp. Dist. antec. : Haec consensio valet, si Christianorum
verus coetus jam cognoscitur, conc; si iste coetus prius certo

Art. III. Utrura eoclesia Christi saneta sit. 137

non cognoscitur, nego. Adversarii ea sumunt ad concludendum,
quae praecise quaeruntur; id enim agitur, ubi sit norma, qua
verus Christianorum coetus dignoscatur.

Urgebis. Illam veritatem credere satis est, qua vita ob-
tinetur aeterna. Et hujusmodi Veritas est fides in Christum,
Filium Dei. Haec autem scripta sunt, ut credatis quia Jesus
est Christus Filius Dei, et ut credentes, vitam habeatis in no-
mine ejus. Joan. XX. 31. Ergo nulla praeter fidem in Filium
Dei unitas fidei requiritur.

Resp. Dist. min.: vita obtinetur aeterna per fidem in
Christum, Filium Dei, doctrina Christi inclusa, conc; ea se-
clusa, nego. S. Joannes loco prolato fidem in Christum com-
mendat, quae totius evangelii caput est. Haec autem dignis-
sima veritas reliquas veritates minime excludit. Cf. S. Thom.
II. II. quaest. I. art. 8.

Dices. Si omnes omnia credere oportet, ad fidem impli-
citam adducimur. Atqui fides implicita non nisi crassissima
ignorantia videtur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: adducimur ad fidem implicitam omnium
articulorum, nego; nonnullorum, subdist.: servata proportione
conditionis et status, conc; secus, nego. Calvinus, Instit.
lib. III. cap. II. n. 2. „commentum" implicitae fidei impu-
gnat, quasi nulla fides explicita catholicis necessaria videatur.
At pro certo ponit, quod aperte falsum est. Praeterea fides
implicita, qua quis paratus est, ea quae nondurn explicite
novit, explicite credere, si ecclesia veritates istas proponit;
haec, inquam, fides implicita res summi momenti est ac uni-
tati servandae aptissima. Per eam scilicet fideles omnes uni
fixae, stabili, objectivae regulae credendorum adhaerent.

ARTICULUS III.
Utrum ecclesia Christi sancta sit.

1. Definitio notae sanctitatis. Sanctitas est ecclesiae
proprietas, qua in doctrina, sacramentis et membris ad bonum
divinum perfecte ordinata eat. 1° Dicitur: ecclesiae proprietas,

138 Quaestio V. De notis ecclesiae.

qua ad bonum divinum perfecte ordinata esU Talis autem
status ordinis falsum et malum excludit, firmitatem in vero bono-
que includit. Explicatur hoc a S. Thoma iis verbis : „nomen sancti-
tatis duo videtur importare: uno quidem modo munditiam; et
huic significationi competit nomen graecum; dicitur enim ayiog,
quasi sine terra; alio autem modo importat firmitatem, unde
apud antiquos sancta dicebantur, quae legibus erant munita,
ut violari non deberent . . . Munditia enim necessaria ad
hoc quod mens Deo applicetur, quia mens humana inquinatur
ex hoc quod inferioribus rebus conjungitur; sicut quaelibet res
ex immixtione pejoris sordescit, ut argentum ex immixtione
plumbi. Oportet autem quod mens ab inferioribus rebus abs-
trahatur, ad hoc quod supremae rei possit conjungi; et ideo
mens sine munditia Deo applicari non potest. . . . Firmitas
autem exigitur ad hoc quod mens Deo applicetur; applicatur
enim ei sicut ultimo fini et primo principio; hujusmodi autem
oportet maxime immobilia esse." II. II. quaest. LXXXI. art. 8.
Eam igitur sanctitatem ab interna vita ecclesiae extrinsecus
splendescere oportet, tum in rebus, Deo consecratis vel Dei
praesentia sanctificatis, et haec est sanctitas realis; tum in
personis, et haec est sanctitas personalis.

2° Ordinatio autem ecclesiae ad Deum elucet in doctrina,
ob eamque causam nec in dogmate nec in morali potest esse
aliquid, quod homines a Deo avertat, sed omnia oportet ad
mentem actionesque hominum Deo applicandas esse idonea; —
in sacramentis, hoc est, in ipsis sanctificationis mediis prae-
cipuis, et maxime in sacrificio, de cujus indole dogmatici agunt,
sed quod haud dubie qualelibet in ecclesia semper oblatum
est; ') in membrisf quod ita dictum existimes, ut sanctitas vitae
insignis in aliquibus ecclesiae membris nunquam non emicet,
minime vero peccatoribus exclusis ab ecclesia, cum et pecca-

') De sacrificio Eucharistiae Rothe, protestans, ait: „constat,
eucharistiam ab antiquissiraa ecclesia unnnimi consensu tanquam sacri-
ficium proprium et peculiare Christianorum considerari solitam esse."
Commentatio de primordiis cultus sacri Christianorum. Cf. Probst,
Liturgie der drei ersten christlichen Jahrhunderte.

Art. III. Utrum ecclesia Christi sancta sit. 139

tores ecclesiae merabra esse probavimus. Cf. quaest. m.
art. 1. Sanctitas in mediis sanctificationis, id est, in doctrina
et sacramentis, vocatur sanctitas activa; sanctitas membrorum
passiva dicitur.

3° In membris ecclesiae tres sanctitatis gradus cernuntur;
namque alii peccatis gravibus tantum vacui sunt; alii levium
etiam plerumque offensorum insontes; alii denique ad eam
virtutis perfectionem fulgoremque perveniunt, ut supra com-
munem justorum operandi modum operentur ac caelestia Deo
adjuvante perficiant. Reapse tamen innumeri prope sanctitatis
gradus habentur. Etenim „mauifestum est, — inquit Angelicus
— quod charitas in quantum ordinat hominem ad finem ulti-
mum, est principium omnium bonorum operum, quae in finem
ultimum ordinari possunt". I. II. quaest. LXV. art. 3. Sed
augendae caritatis nullus in statu viae potest esse terminus.
Nam ipsa caritas secundum rationem propriae speciei terminum
augmenti non habet; est enim participatio quaedam infinitae
caritatis, quae est Spiritus sanctus; similiter causa augens
caritatem est infinitae virtutis, scilicet Deus; neque ex parte
subjecti terminus huic augmento praefigi potest, quia semper
caritate excrescente, superexcrescit habilitas ad ulterius aug-
mentum. S. Thom. II. II. quaest. XXIV. art. 7.

4° Ad notam sanctitatis referri possunt charismata et
maxime miracula. Nam dona, quae vocantur gratiae gratis
datae, non dantur „ad hoc ut homo ipse per eam justificetur,
sed potius ut ad justificationem alterius cooperetur". S. Thom.
I. II. quaest. CXI. art. 1. Et vero, si plura miracula mani-
festant paiiter sanctitatem operantis, omnia sanctitatem doctri-
nae praedicantis patefaciunt: „operatur enim ea (miracula)
Deus ad hominum utilitatem: et hoc dupliciter: uno quidem
modo ad veritatis praedicatae confirmationem; alio modo ad
demonstrationem sanctitatis alicujus, quam Deus hominibus
vult proponere in exemplum virtutis. Primo autem modo mira-
cula possunt fieri per quemcunque, qui veram fidem praedicat,
et nomen Christi invocat: quod etiam interdum per malos
fit . . . Secundo autem modo non fiunt miracula nisi a san-
ctis, ad quorum sanctitatem demonstrandam miracula fiunt,

140 Quaestio V. De notis ecclesiae.

vel in vita eorum, vel etiam post mortem, sive per eos, sive
per alios. Legitur enim Act. XIX. 11, 12., quod Deus faciebat
virtutes per manus Pauli: et etiam super languidos deferebantur
a corpore ejus sudaria, et recedebant ab eis languores." II. II.
quaest. CLXXVIII. art. 2.

5° Quoniam miracula natura sua sunt facta extraordinaria
et ecclesiae, non singulis ejus membris, promissa, sua sponte
apparet, a) miracula non nisi ex intervallo patrari , parcius,
densius, ut divino ecclesiae Rectori visum; b) miracula patrata
sanctitatem illius ecclesiae in aevum demonstrant, quae una
eademque reperiatur ac ea, in qua et pro qua miracula illa
facta cognoscuntur.

II. Adversariorum sententia. 1° Protestantes , cum
de unitate et intima conjunctione ecclesiae visibilis ac invisi-
bilis, doctrinam admisissent aut confusam aut omnino falsam,
eo sunt adducti, ut sanctitatis notam partim negarent, partim
falso interpretarentur. Plurimi docuerunt, ecclesiam ex solis
justis, atque etiam ex solis praedestinatis constare; quo posito
et ablata visibilitate ab ecclesia, sanctitas ecclesiae, ut est
institutum objectivum, consistere non potest. Alii sentiunt non
repugnare, ut ecclesia, tanquam institutum, saltem ad tempus
omnino depravetur; quod idem est ac nullam necessariam
ecclesiae sanctitatem, sed contin^entem tantam adraittere.

2° Naturalistae et rationalistae sanctitatis Christianae
notionem amiserunt, sejuncta prorsus moralitate a dogmate ac
sacramento, et restricta ipsa moralitate ad humanitatis , ut
ajunt, officia, hoc est, ad officia quaedam erga hominem, ne-
glecto cultu Dei.

Thesis: Ecclesia Christi sancta est.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura, generatim. Ecclesia habet notam
sanctitatis, si missio Christi sanctifica in ea et per eam conti-
nuatur. Atqui res ita se habet. Ergo. Major patet; namque
missio Christi sanctifica fuit et intrinseca et extrinsece sancti-
tatis indiciis manifestata. Prob. min. a) Ex Jine ecclesiae.
Cf. quaest. II. art. 3. b) Ex eo quod ecclesia est corpus

Art. III. Utruni ecclesia Christi sancta sit. 141

Christi mysticum. Nam Christus caput est ecclesiae: Ipse salvator
corporis ejus . . . Viri diligite uxores vestras} sicut et Cliristus dilexit
ecclesiam , et seipsum tradidit pro ea , ut illam sanctificaret,
mundans lavacro aquae in verbo vitae , ut exhiberet ipse sibi
gloriosam ecclrsiam , non habentem maculam , aut rugam, aut
aliquid hujusmodi. sed ut sit sancta et immaculata. Ephes. V.
23 — 28. c) Ex eo quod cor ecclesiae est S. Spiritus, qui in
aeteinum cum ea manet, Joan. XIV. 16.; atque „cordi com-
paratur Spiritus Sanctus, qui invisibiliter Ecclesiam vivificat
et unit." S. Thom. III. quaest. VIII. art, 1. ad 3. d) Ex eo
quod ecclesia est regnum Christi, quod est regnum sanctifica-
tionis, sicut scriptum est: „Et scient gentes, quia ego Dominus
Sanctijicator Israel, cum fueiit sanctificatio mea in medio eorum
in perpetuum.u Ezech. XXXVII. 28. Cf. Dan. IX. 24.; Is.
LXIL 3—6.

Arg. II. Nota sanctitatis ea est ecclesiae proprietas, qua
in doctrina ; sacramentis et membris ad bonum divinum per-
fecte ordinata est. Jam vero ecclesia societas est, in doctrina,
sacramentis et membris ad bonum divinum perfecte ordinata.
Ergo. Maj. patet; nam iu tribus istis intrinseca sanctitas externe
conspicua fit. Prob. min.

a) In doctrina. Oportet ecclesiam esse sanctam in do-
ctrina , 1° quia doctrina ecclesiae Christi est a Christo , qui
dixit: Amen , amen dico vobis , quia qui verbum meum audit,
et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam, et in judicium
non venit, sed transiit a morte in vitam. Joan. V. 24.
2° Ecclesia docet per Christum, qui spopondit: ego vobiscum
sum omnibus diebus. Matth. XXVIII. 20. 3° Ecclesia habet
Spiritum sanctum: alium Paraclitum dabit vobis , ut maneat
vobiscum in aeternum , Spiritum veritatis. Joan. XIV. 16.
4° Christus oravit: Sanctijica eos in veritate, Joan. XVII. 17.;
„idest — ut ait Angelicus — iu cognitione veritatis fidei et
tuorum mandatorum." In Joan. XVII. lect. IV.

b) In sacramentis. Gratia euim sacramentalis ad duo
praecipue ordinari videtur : videlicet ad tollendos defectus
praeteritorum peccatorum , iu quantum transeunt actu, et re-
manent reatu; et iterum ad perficiendam animam in his quae

142 Quaestio V. De notis ecclesiae.

pertinent ad cultum Dei secundum religionem vitae christianae;
hanc autem virtutem ecclesiae sacramenta specialiter habent
ex passione Christi, cujus virtus quodammodo nobis copulatur
per susceptionem sacramentorum , ut docet S. Thomas III.
quaest. LXII. art. 5. Hinc S. Paulus baptismum vocat lava-
crum regenerationis et renovationis Spiritus sancti. Tit. II L 5.
Cf. Rom. VI. 3, 4.; I. Cor. V. 6. Christus Joan. VI. 48— 61.
et S. Paulus I. Cor. XI. 23 — 30. de S. Eucharistia sanctissima
quaeque docent. Ecclesiae sacramentorumque ministri vocantur
dispensatores mysteriorum Dei (I. Cor. IV. 1.), quibus mini-
sterium reconciliationis (II. Cor. V. 18.) commissum est, atque
gratia peculiaris data. L Tim. IV. 15.

c) Jn membris. Sicut ecclesia habet sanctificationis media,
ita et fructus sanctitatis effert. Quod probat 1° ipsa natura
rei; namque Servator docet: ex fructu arbor cognoscitur, Matth.

XII. 33.; atque: omnis arbor bona bonos fructus facit. Matth.
VII. 17. 2° Missio Christi: Servator ait: Ignem veni mittere
in terram , et quid volo nisi ut accendaturf Luc XIL 49.
Atque iterum: Et ego pro iis sanctifico me ipsumt ut sint et
ipsi sanctificati in veritate. Joan. XVII. 19. Rursus: Dedit
semetipsum pro nobis , ut nos redimeret ab omni iniquitate et
mundaret sibi populum acceptabilem , sectatorem bonorum operum.
Tit. Ii. 14. 3° Missio apostolorum et ministrorum ecclesiae.
Etenim Dominus dixit: Ego elegi vos et posui vos, ut eatis et
fructum afferatis et fructus vester maneat. Joan. XV. 16.
Deinde Paulus docet ecclesiae ministros datos esse divinitus
ad consummationem sanctorum. Eph. IV. 12. 4° Parabolae,
quibus supra (quaest. III.) ostendimus, peccatores etiam esse
membra ecclesiae. Ait enim pater familias in parabola ziza-
niorum: „Sinite utraque crescere usque ad messera." Matth.

XIII. 30. Ergo tum zizania tum bonum semen erit in agro
ecclesiae usque ad messemf hoc est, usque ad consummationem
saeculi.

d) Charismata ac miracula Christi ecclesiae promittuntur.
Marc. XVI. 15—19.; Joan. XIV. 12. Cf. I. Cor. XH. 28.

Arg. 111. Ex veterum testimoniis. Sanctitas ecclesiae nota
est, si veteres affirmant a) ecclesiam esse manifestam mediis

Art. III. Utrum ecclesia Chrieti sancta sit. 143

sanctificis, et b) membris sanctis. At res ita se habet. Ergo.
Prob. min.

a) Mediis sanctificis. 1° Ab Ignatio Antiocheno vocatur
ecclesia sanctifera; hoc enim nomine directe ecclesiam Smyr-
naeorum, indirecte universalem ecclesiam appellat. Cf. Prooem.
ad Sroyrn., Ephes., Magn., Trall., Rom. Ab aliis vocatur
paradisus; mater viventium, iter ad caelum; balneum spirituale;
arca , in quo sancti custodiuntur. Iren. Adv. haer. lib. V.
cap. XXV.; Tert. De anima, XLIIL; Hilar. In ps. CXXXIIL;
Joan. Chrys. In II. Cor. hom. XV.; August. Enarrat in
ps. XXVIII. 10. 2° De doctrina sanctifica testimonium per-
hibuerunt apologetae pluiimi, qui a primis decenniis saeculill.
religionem Christianam ob doctrinae sanctitatem imperatoribus
commendant, et generatim tota antiquitas, quae ecclesiae fidem
maculari posse semper negavit. Cf. quaest. VIII. art. 3. et
seqq. 3° De sacramentis sanctiferis veteres documenta reli-
querunt in tractatibus de baptismo et in ritibus in sacramento
hoc administrando usitatis; in encomiis de praestantissima
Eucharistiae sanctitate (cf. Ignat. Antioch. Eph. V. XX.;
Rom. VII.; Smyrn. VII. etc; Justin. Apol. I. 65. 66.; Iren.
Adv. haer. lib. IV. cap. XVIIL; lib. V. cap. II. etc); iu sen-
tentiis de sanctitate ineffabili Missae sacrificii. Cf. Justin.
Dialog. XLL; Iren. Adv. haer. lib. IV. cap. XVIII.; Cyprian.
Ep. ad Caecilium; Augustin. De civit. Dei, lib. XVI. cap. XXIL;
lib. XVII. cap. XX. etc; Ephraem, De sacerdotio; Chrysost.
De sacerdotioy lib. IV. cap. IV. Hom. XXI. in Act. Apost.
n. 4. Quid enim illo sacrificio sanctius cogitari potest, quod
a Chrysostomo vocatur horrendum sacrificium, ineffabilia mysteria
et ab Augustino Confess. lib. IX. cap. XI. XII. sacrificium
pretii nostri.

b) Membris sanctis. Papias ostensurus, justos semper
in ecclesia conspiciendos esse, parabolam turris proponit,
cujus in structuram et justi et peccatores poenitentes ad-
ducuntur. Pastor, Visione III. 5, G. Auctor epistolae ad Diogne-
tum: „per quem (Christum) — inquit — ecclesia ditatur et
gratia expansa in sanctis augetur;" praeterea sanctitate mem-
brorum exposita , religionis Christianae veritatem ex ea nota

144 Quaestio V. De notis ecclesiae.

designat his verbis: „Haec non videntur ab homine fieri; haec
sunt Dei potentia; haec adventus ejus argumentum." Capp.
V — VII. Similiter S. Justinus in Apologia I. ad Antoninum
Pium, cap, XIV- -XV. et Athanagoras in Legatione pro Chri-
8tianis ad Marcum Aurelium et Commodum , cap. XII.
XXXI — XXXV. religionis Cbristianae veritatem ex sanctitate
membrorum probant; eodemque argumento usus est S. Theo-
philus Antiochenus (f 181), Ad Autolycum, lib. III. cap. XV.
Cf. Iren. Adv. haer. lib. 111. cap. XXIV.; Cyprian. De cath.
ecclesiae vnitate, cap. IX. X.; Augustin. De moribus eccl. cathol.
cap. XXX. XXXI.; Joan. Cbrysost. In ps. XLIV. 12.

c) Denique veteres miraculis ecclesiam veram ab haere-
sibus distingui censuerunt. „Non possunt baeretici — inquit
S. Irenaeus — caecis douare visum etc; tantum absunt ab
ea, ut mortuum excitent, quemadmodum Dominus excitavit et
apostoli per orationem et saepissime in fraternitate propter
aliquid necessarium ecclesia in quoquo loco universa per je-
junium et supplicationem postulante , reversus est spiritus
mortuo et donatus est homo orationibus Sanctorum, ut credant,
esse resurrectionem mortuorumu. Adv. haer. lib. II. cap. XXXI.
S. Augustinus docet, ecclesiam „culmen auctoritatis obtinuisse",
haereticis . . . partim etiam miraculorum majestate damnatis".
Deutilit. credendi, cap. XVII. Cf. Tertull. Apol. cap. XXIII.;
S. Chrysost. Hom. IV. in Matth. etc.

Objeotiones.

Obj. 1. Sanctitatis nota probatur ex Ephes. V. 27., ubi
S. Paulus exhibet „gloriosam ecclesiam, non habentem macu-
lam aut rugam". Sanctitas autem tam perfecta visibili eccle-
siae tribui nequit. Sanctitas igitur nota dici non potest.

Resp. Dist. maj.: sanctitatis nota probatur ex illo textu
etiam, conc; ex eo solo, nego. £t dist. min.: haec sanctitas
ecclesiae visib:li tribui nequit adaequate, conc; inadaequate, nego.
Illa quidem gratia sponsae Christi mysticae plenissimo sensu
triumphanti conceditur ecclesiae, id es*, in ultimo redemptionis
termino. Sed sensu inadaequato militantis etiam ecclesiae
gratia perfecta est, siquidem doctrinam institutaque immacu-

Art. III. Utrum ecclesia Christi sancta sit. 145

lata divinitus obtinet, atque fideles, quos Christus ad ecclesiam
triumphantem praeparat, in ecclesia militante sanctificantur.

Instabis. Quod mere internum est, nota non est. Atqui
sanctitas raembrorum interna est. Ergo.

Resp. Dist. min.: sanctitas membrorura interna est, prin-
cipaliter, conc; exclusive, nego. Non obstante multorum hypo-
crisi, vitae tamen sanctitas sincerorum virtutibus, actibus heroi-
cis, miraculorum gratia manifestatur. Namque ex fructu arbor
cognoscitur.

Urgebis. A majori parte sumitur denominatio. Mali plures
in ecclesia quam boni esse possunt. Ergo.

Resp. Dist. maj.: a majori parte sumitur denominatio,
quando agitur de qualitate extensa, conc; de qualitate non
exteusa, nego. Paries enim pro majori sua parte sufficienter
dealbatus, albus denominatur; in aliis autem non a majori sed
a potiori parte sumitur denominatio, seu ut ait S. Thomas:
„denominatio fit a forma, quae dat speciem rei." Peri her-
meneias, lib. I. lect. VIII. n. 9.

Obj. II. Quod est commune non distinguit. At miracula
non sunt verae ecclesiae propria. Ergo non distinguunt.
Prob. min. Sua sunt satanae miraeula et idololatriae; apo-
stolus monet Antichristi regnum fore in omni virtute et signis
et prodigiis mendacibus, II. Thess. II. 9.; quin imo Christus
ipse cautos nos fecit, his verbis: dabunt signa et prodigia,
ita ut in errorem inducantur (si fieri potest) etiam electi.
Matth. XXIV. 24.; cf. Apoc. XIII. 13, 14.

Resp. a) Argumentum nimis probat, et eo ypectat, ut
etiam Christi ac apostolorum miraculis fides abrogetur. Haec
ab operatione satanae intemosci possunt, aut non possunt; si
possunt, quidni et alia miracula, patrata temporibus subsequen-
tibus? si non possunt, ergo Jesus absurde dixerit: „Si mihi non
creditis, operibus credite.u Joan. X. 38.

b) Dist. probationem minoris: patrari possunt miracula
a malis in testimonium veritatis, conc; in confirmationem
erroris, subdist.: miracula falsa, conc; vera, nego. Verum
miraculum, cum totum ordinem naturae oreatae transcendat,

De Groot, Summa apologet. I. 10

146 Quaestio V. De notis ecclesiae.

a solo Deo fit, qui testis falsitatis esse non potest. Revera
signa pseudoprophetarum in ipsis Scripturae loeis, adversus
thesin allatis, mendacia vocantur.

Instabis. S. Augustinus de miraculis: „quaecunque —
inquit — talia in catholica fiunt, ideo sunt approbanda quia
in catholica fiunt; non ideo manifestatur ecclesia, quia haec
in ea fiunt." De unit. ecclesiae, cap. XIX. Ergo miracula
ad notam sanctitatis referri non debent.

Resp. Dist. antec: S. Augustinus ita loquitur respective,
conc; absolute, nego. Cum Donatistae patribus, conciliis, mira-
culis gloriarentur suis, S. Augustinus, ut effugia intercluderet,
dixit, his omnibus omissis, solam ecclesiae catholicitatem seu
universalitatem jam respiciendam esse. Sic enim apertissime
confundebantur Donatistae, asseverantes ecclesiam Christi re-
tineri „in sola Africa". Praeterea Augustinus miraculorum
charisma tanti fecit, ut in Retract. lib. I. cap. XIII. expresse
sibi declarandum esse censuerit, miracula non ad ecclesiae
primordia coarctari, sed ea durare in saecula subsequentia.

ARTICULUS IV.
Utrum ecclesia Christi sit catholica.

I. Definitio notae catholicitatis. Catholicitatis nota
est ecclesiae proprietas, qua conspicne numerosa et ubique una
per mundum universum emanat. Explicatur definitio.

1° Verbum catholici ductum est a graeco: xatf bXov^ quod
est secundum totum seu universale. Jam vero ecclesia catbo-
lica seu universaiis dici potest a) catholicitate loci, quia est
per totum mundum; b) catholicitate personarum, quia plurimos
complectitur et nullus abjicitur; c) catholicitate temporis, quia
secundum statum praesentem a Christi temporibus usque ad
finem mundi durabit; d) catholicitate doctrinae, quia totam
Christi doctrinam servat, Cf. S. Thom. In symbol. art. IX. et
In decret. 1. ad archidiac. Trident. I. Verum conceptui catho-
licitatis, prout sensu strictiori nota est, affixa non videtur
catholicitas temporis, quae partim ad ecclesiae perpetuitatera,

Art. IV. Utrum ecclesia Christi sit catholica. 147

partim ad apostolicitatem referri potest; uec universalitas doctri-
nae, cum praecise notarum ope internoscendum sit, ubi totalitas
doctrinae Christianae intcgerrima reperiatur.

2° Dicitur ecclesiae proprietas; non enim agitur de uni-
versalitate qualicunque, puta de universalitate Buddhismi Maho-
melisve religionis, sed de catholicitate, quam Christus religioni
suae proraiserit.

3° Additur conspicue numerosa, ut significetur, non opus
esse, ut omnium gentium omnes homines ecclesiae aggre-
gentur, sed eam multitudinem requiri, qua Christi ecclesia
fecunditate sua numerique etiam majestate a sectis discrimi-
nari possit.

4° Tum: per mundurn universum emanat; opus est autem,
non expansione physice universali, sed moraliter, hoc est, ea
expansione, quae indoli ecclesiae et instifutis divinis respon-
deat. Ecclesia scilicet non subito mundum universum per-
vasit, sed ut granum sinapis (Luc. XIII. 19.) succrescens,
mundum mira fecunditate magis magisque replevit et replet.

5° Hoc etiam maximi momenti est, quod diximus: et ubi~
que una. Et sane, si unitas desideretur, non est ecclesia catho-
lica, sed ecclesiae conspiciuntur, catholicitate fucata damnatae;
nulla ergo catholicitas materialis prodest, sed formalis requi-
ritur. Quare S. Thomas: „unum — inquit — et idem est
quod creditur a cunctis fidelibus: unde universalis seu catholica
dicitur." In Ephes. IV. lect. II. Et quoniam fidei unitas rectore
uno sublato cogitari non potest, luce clarius est, catholicitatis
notam a centro quodam unitatis ecclesiasticae dependere.

6° Ex dictis patet catholicitatem non consistere in solo
jure ubique praedicandi, sed in facto fusionis.

II. De requisitis ad catholicitatem. 1° Ad catho-
licitatem tria pertinere constat: a) fidelium numerus conspicuus
tum absolute, id est, in se, tum relative, id est, instituta com-
paratione cum aliis coetibus, qui verae ecclesiae nomen sibi
vindicant; b) expansio realis in totum mundum, simultanea,
qua ecclesia eodem tempore moraliter ad omnes gentes per-
tingit; non successiva tantum, qua ecclesia catholica diceretur,
non ob nationes plurimas actu occupatas, sed additis gentibus

10*

148 Quaestio V. De notis ecclesiae.

inter quas fuit, ad eas, ioter quas est; c) vitalitas indeficiens,
qua ecclesia ab uno regno expulsa in aliis enascitur, atque
tam inexhausta, ut coetus semper emineat, cui Christus fidem
suam propagandam demandavit. 2° Non videtur fore ut omnes
homines omnium gentium ad fidem veram perveniant; nec un-
quam in agro ecclesiae non erit frumentum et zizania. Cf.
S. Thom. Caten. aur. et Expos. in Matth. XXIV. 14.; in
Rom. X. lect. VII. Itaque ecclesia vocatur catholica non „pro-
pter singula generum, sed propter genera singulorum".
S. Thom. In Boet. De Trin. q. III. art. 3. ad 5.

III. Cani hypothesis de catholicitate. Melchior
Canus, De locis theolog. lib. IV. cap. VI. ad 13., et Bellar-
minus, De conc. et eccL lib. IV. cap VII., etsi fieri posse non
affirmant, ut sola una provincia, haeresibus et persecutionibus
insurgentibus, veram fidem retineret, hypothetice tamen asse-
runt, Christianam fidem, quamvis in unius forte provinciae
angustias redigeretur, catholicam fore: „satis est — ait Canus
— ecclesiam semel in totum mundum esse fusam, ut etiam-
num vere catholica dicatur." L. c. Verum sententia com-
munis id negat. Quidquid est, hujusmodi hypothesis sectis
nullo modo favet, „quae ostendere nunquam poterunt communi-
cationem cum ecclesia, quae totum aliquando orbem occupa-
verit " Perrone, De loc. theol. P. 1. sect. I. cap. III. n. 224.

IV. Systema rationalismi Tubigensis de origine
catholicitatis. F. Chr. Baur (f 1860), in academia Tubin-
gensi professor, novum invenit systema, quod Christianae re-
ligionis originem divinam excluderet. Schola porroTubingensis,
caput suum secuta, statuit, evolutionem quandam religiosam
saeculo I. evenisse, quae legibus pantbeismi Hegeliani satis
constanter optime responderit, Inter alia opus erat, ut osten-
deretur, quaenam sit causa ecclesiae Christianae, praecise ut
catholica est. Quaesita sunt igitur facta duo, ex quorum con-
flictu tertium erumperet: thesis, antithesis, synthesis. Sed facta
supernaturalia, cum mysteria et miracula philosophiae pan-
theisticae adversentur, ab illa schola a priori repudiabantur.

Itaque mortuo Christo duae factiones ortae sunt, quarum
altera circumcisionis evangelio usa est, altera evangelio praeputii:

Art IV. Utrura ecclesia Christi sit catholica. 149

haec homines per fidem Christi justificari credidit sine ope-
ribus legis Judaicae; illa legis etiam Mosaicae observantiam
ad homines justificandos necessariam esse contendit. Secta
eorum, qui pro lege Judaica stabant, seu Judaeo-Christia-
norum, a Petro, duce suo, Petrinismus vocatur; altera, quae
est Ethnico- Christianorum, Paulinismus , a suo capite Paulo.
Sectae illae deinceps ad Ebionitismum et Marcionitismum pro-
gressi sunt.

Saeculo II. circiter mediante Joanneismus praevaluit. Vide-
licet viri, pacis studiosi, plurimos utriusque factionis assecta-
tores ad unam formulam: „fidei cum operibus" congregarunt.
Petrinismus salutis principium habebat opera legis Judaicae,
a Christo perfectae; Paulinismus fidem redemptionis per Christi
mortem procuratae; jam, sub formula communi et concilia-
toria fidei cum operibus, ecclesia exsurgebat catholica. — En
systema, evolutum a Baur in Historia trium priorum saecu-
lorum et in plurimis aliis operibus, modificatum a J. S. Semler,
Neauder, Rothe, et Ritschl, qui ipsum Christum primum factio-
num auctorem eo fuisse perhibet, quod factis duntaxat, non
doctrina, terminos legis praetergressus sit. Rejecta sunt a ratio-
nalistis plurimis nonnulla hypotheseos illius capita; sed fasci-
navit, etiam extra Germaniam, incredulos, ut nihil in N. T.
libris, historice spectatis, nihil in monumentis veterum praeter
sepultam illorum certaminum memoriam investigarent. Ita
catholicitatem, quam nos ex divina Christi voluntate processisse
credimus, illi dimicantium sectarum fetum esse arbitrantur.
Tales sunt in Neerlandia Scholten (f 1885), professor Lugduni
Batavorum, in operibus criticis de N. Testamento, A. Pierson
et S. A. Naber, Verisimilia. — Venimus ad argumenta.

Thesis: Ecclesia Christi catholica est.

Argumenta.

Arg. I. Ex fine ecclesiae. Finis ecclesiae est, ut homines
in ea et per eam sanctificentur. At omnes gentes sanctificari
oportet. Ex quo sequitur, ut ad omnes gentes diffundenda sit
ecclesia. Major constat ex dictis, quaest. II. art. 3. Conclusio

150 Quaestio V. De notis ecclesiae.

patet; nam etsi Deus mediis extraordinariis uti potest, ordi-
nario tamen via ordinaria, hoc est, per ecclesiam, homines ad
fidem et vitam veram perducit.

Arg. II. Ex S. Scriptura. In V. et N. Testamento jus
et factum diffusionis ecclesiae per totum orbem multifariam
indicatur. Ergo catholicitas est nota ecclesiae. Prob. antec.

a) In V. Test. 1° Dominus promisit Abrahae: „Bene-
dicentur in semine tuo omnes gentes terrae." Gen. XXII. 18. *
Cf. Gen. XII. 3.; XXVI. 4.; XXVIII. 14. 2° In psalmis legi-
mus: „Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui
te. Postula a me et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et
possessionem tuam terminos terrae.(( Ps. II. 7, 8. Cf. Ps. XVIII. 5.;
XXI. 28, 29,; LXXI. 8, 11. 3° Isaias: Leva in circuitu oculos
tuos, et vide: omnes isti congregati sunt, venerunt tibi . . .
dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo
maris, fortitudo gentium venerit tibi. LX. 4, 5. Apud Da-
nielem II. 35, 44. caeli regnum apparet sub figura lapidis,
qui „factus est mons magnus et implevit universam terram(t.
Malachias universale regnum Christi praesagit his verbis: ab
ortu enim sotis usque ad occasum magnum esl nomen meum in
gentibus et in omni loco sacrificatur , et offertur nomini meo
oblatio munda: quia magnum est nomen meum in gentibus. I. 11.

b) In N. Test. 1° Universalitas regni Christi seu ecclesiae
in vita Christi luculenter supponitur. Simeon puerum Jesum
in ulnas suas accipiens, dixit: „viderunt oculi mei salutare
tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad
revelationem gentium.u Luc. II. 30, 31. Cf. ibid. I. canticum
Magnificat et canticum Zachariae. Servator praedicit, mulierem,
quae alabastrum unguenti pretiosi super caput Domini effudit,
laude dignam fore „ubicunque praedicatum fuerit hoc evange-
lium in toto mundo". Matth. XXVI. 13.; Marc. XIV. 9.
2° Idem ex actibus Christi apparuit. Voluit, ut crucis titulus
conscriberetur lingua Hebraica, Graeca, Latina, quae gentium
universitatem significabant. Jussit apostolos eorumqne succes-
sores docere, praedicare, baptizare „omnes gentes". Matth.
XXVIII. 19.; Luc. XXIV. 47. Effuso S. Spiritu die Pentecostes
discipuli „coeperunt loqui variis linguisu: nationes plurimae

Art. IV. Utrum ecclcsia Christi sit catholica. 151

suam linguam audiebant. Act. II. 4, 8. Nempe Dominus suis
dixerat: „Accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in
vos, et eritis mihi testes . . . usque ad ultimum terrae." Act.
I. 8. 3° Apostoli catholicitatem ecclesiae disertis verbis signi-
ficant. Namque S. Petrus ait: Deus in nobis elegit, per os
meum audire gentes verbum, evangelii et credere. Act. XV. 7.
S. Paulus docet promissionem Abrahae factam de benedictione
omnium gentium in Christi religione adiinpleri; Gal. III. 8 — 14.;
eodem modo exponit verba Davidis: in omnem terram exivit
sonus eorum (evangelizantium), et in Jines orbis terrae verba
eorum. Rom. XII. 18.; atque de Christo: fecit — inquit —
utraque unum, medium parietem maceriae solvens. Ephes. II. 14.
Cf. Col. I. 6. S. Joanues audivit canticum novum: redemisti
nos Deus in sanguine tuo ex omni tribu, et populo, et natione.
Apoc. V. 9. Vidit „turbam magnam, quam dinumerare nemo
poterat, ex omnibus gentibus, et tribubus et populis, et linguis,
stantes ante thronum. L. c. VII. 9. Postremo ut S. Augustini
verbis utar: „Prope omnis pagina (S. Scripturae) nihil aliud
sonat, quam Christum et Ecclesiam toto orbe diffusam."
Serm. XLVI. 33.

Alg. III. Ex traditione. S. Ignatius Antiochenus: „ubi
fueritChristus Jesus, ibi catholica est ecclesia." AdSmyrn. VIII.
Vocabulum autem xaSolixrj magis etiam expresse declaratur
in Martyrio Polycarpi, additis vocabulis: in toto orbe, xaid
ndvra xonov, xard ttjv olxovfxivrjv. Inscript.,' VIII. 1.; XIX. 2.
S. Justinus Judaeos ex eo refellit, quod Malachiae vaticinium
de oblatione „in omni loco" offerenda non nisi in religione
Christiana adimpleatur. Dial. cum Tryphone, cap. CXVII.
S. Irenaeus: „ecclesiae quidem praedicatio vera et firma, apud
quam una et eadem salutis via in universo mundo ostenditur."
Adv. haer. lib. V. cap. XX. S. Pacianus: „Christianus mihi
nomen est, Catholicus vero cognomen. Illud me nuncupat,
istud ostendit." Ep. I. ad Sympron. S. Cyrill. Hierosol.:
„Hoc (catholicum) enim proprium nomen est sanctae hujus,
et matris omnium nostrum, quae est sponsa Domini nostri
Jesu Cbristi." Catech. VIII. S. Optatus et S. Augustinus
Donatistas catholicitatis nota redarguere consueverunt. Haec

152 Quaestio V. De notis ecclesiae.

est regula S. Augustini: „Tenenda est nobis Christiana religio
et ejus ecclesiae communicatio, quae catholica est et catholica
nominatur, non solum a suis, verum etiam ab omnibus inimi-
cis.u De vera relig. 12.

Objectiones.

Obj. I. Ecclesia nulla nota sua unquam carere potest.
Jam Christi ecclesia temporibus apostolorum in paucis regionibus
coarctabatur. Ergo.

Resp. Dist. min.: ideo ecclesia carebat catholicitate eccle-
siae adultae, conc; ecclesiae adolescentis, nego. Nempe ecclesia
statim ac exorta est virtualiter catholica erat, non formaliter;
aedificanda enim erat ab apostolis cum ecclesia catholicitas.
Nihilominus nota illa jam tum emicuit, primo vi expansiva
maxima, secundo ipsa fidei fusione per omnes regiones, qua-
cunque patebat orbis notus. Cf. Rom. I. 8.; X. 18.; S. Thom.
ln Rom. X. lect. III.

Instabis. Si catholicitas esset ecclesiae nota, S. Petrus
notitiam hujus notae a Christo accepisset. Porro Petrus non
nisi post visionem animalium dicere potuit: In veritate com-
peri, quia non est personarum acceptor Devs, sed in omni
gente qui timet eum, et operatttr justitiam, acceptus est illi.
Act. X. 34, 35. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Petrus hanc notitiam accepisset, conc;
et practice statim intellexisset, nego. Et sic distincta minori,
nego conclusionem. Christus aperte praecepit, ut apostoli do-
cerent omnes gentes. Matth. XXVIII. ; Marc. XVI. Verum
quonam ordine temporis ac personarum hoc praeceptum ex-
sequendum esset, utrum Judaeis primo et proselytis (Act. II. 11.),
an eodem iempore et ethnicis, id Petrum, priusquam viri, missi
a Cornelio, ad eum venirent, forsitan latuerit. Visio dubii
practici finem fecit.

Urgebis. Christiani, audito verbum Dei a gentibus recipi,
Petro dixerunt: Quare introisti ad viros praeputium habentes,
et manducasti cum illis. Act. XI. 3. Inter fideles ergo parti-
cularismus vigebat.

Resp. Dist. antec: istam initam cum gentibus necessi-

Art. IV. Utrum ecclesia Christi sit catholica. lv>3

tudinem Petro objecerunt aliquot fideles ex proprio affectu,
concedo; ex doctrina fidei, nego. Nonnulli, „qui erant ex cir-
cumcisione" (Act. XI. 2.), Judaei scilicet aliquot Hierosolymi-
tani, ad fidem conversi, ex nimio affectu veteris consuetudinis
Petro oblocuti sunt. Verum quatuor bominum genera hoc loco
considerari opus est. Nimirum aderant a) Judaei, quos con-
suetudo severior ne manducare quidem cum ethnicis, veluti
pollutis, sinebat; b) proselyti justitiae, hoc est, gentiles, qui
circumcisi legem Moysis universam observabant et eunuchis
aliisque quibusdam exceptis (Deuter. XXIII.) genti Judaicae
veluti inserebantur; c) proselyti portae, qui neque circumcisi
erant neque legis Mosaicae mandata custodiebant, agnito tamen
uno Deo observatisque praeceptis, quae Noachica ') dicuntur;
d) ethnici, quibuscum necessitudinem inire, Judaeis videbatur
esse nefas. Hinc aversio nonnullorum fidelium, suam et Petri
Judaicam originem implicite jactitantium. Verum audito Petro,
tacuerunt et glorificaverunt Deum, dicentes: Ergo et gentibus
poenitentiam dedit Deus ad vitam. Act. XI. 18.

Obj. II. Ubi sunt duae factiones invicem oppositae, non
est ecclesia ubique una. At saeculo I. Petrinismus, duce Petro,
et Paulinismus, duce Paulo, acerrime inter se altercati sunt.
Igitur in principio nulla fuit ecclesia catholica.

Resp. Dist. min.: istae factiones exstiterunt, in phantasia
Tubingensium, conc; in ecclesia saeculi I., nego. Ferd. Christ.
Baur et quidam alii academiae Tubingensis professores auda-
cissime factiones illas finxerunt. At a) tota ipsorum argumen-
tatio nititur critica subjectiva et a priori pantheisticae vel
atheisticae philosophiae accommodata. b) Nullum aut factiouum
illarum vestigium aut pacificationis subsecutae suspicio in monu-
mentis historicis apparet. 3° Tubingensis hypothesis poscit, ut
omnes, qui feruntur, N. T. libri, excepta forte epistola ad

l) Praecepta Noachica, quae filiis Noach divinitus tradita esse
a Rabbinis dicuntur, septem sunt: abstinere scilicet a cultu falsorum
deorum; a blasphemia; ab incestu; ab homicidio; a rapina, furto etc;
a contumacia in magistratus, judices etc. ; ab esu carnium sanguino-
lentarum.

154 Quaestio V. De notis ecclesiae.

Galatas, duabus ad Corinthios et maxima parte epistolae ad
Romanos, omnia insuper patrum apostolicorum opera suppo-
sititia habeantur; quod quam falsum sit, alias demonstratur.
4° Historica documenta, quotquot exstant, bypothesin Tubin-
gensem evertunt.

Instabis. Paulus de Petro scribit: in faciem ei restiti,
quia reprehensibilis erat. Gal. II. 11. Haec autem verba
monstrant Petri et Pauli discrepantes inter se sententias. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Petrus reprehensibilis erat, defectu pru-
dentiae, conc; defectu doctrinae, nego. Nimirum S. Petrus,
cum gentibus edens, quibusdam a Jacobo venientibus, segre-
gabat se, timens eos, qui ex circumcisione erant. Rectissime
Tertullianus: „conversationis fuit vitium, non praedicationis."
Depraescr. XXII. Profecto ipse Petrus „geutiliter" (Gal. II. 14.),
hoc est, legalibus neglectis, vivebat; ergo id per se fas esse
aeque ac Paulus credidit.

Urgebis. Petrus, Jacobus et Joannes a Paulo vocantur
ol Soxovv i€g givXoi tlvai, ol SoxovvTeg sivai ti, qui videbantur
columnae esse, qui videbantur esse aliquid, Gal. II. 9.; II. 2, 6.
At haec verborum acrimonia doctrinae denotat discordiam.
Tunc ergo non erat ubique una ecclesia.

Resp. Dist. min.: illa acrimonia, si qua sit, denotat doctri-
nae discordiam inter S. Petrum et S. Paulum, nego; inter
S. Paulum et falsos fratres, conc. Seductores nonnulli, reli-
quos apostolos laudibus in caelum extollentes, Paulum dedecore
notabant. Hi sunt falsi fratres, qui Galatas fascinaverant „non
obedire veritati". Gal. III. 1. Paulus igitur in apostolatu suo
tuendo vocabula Soxovvtsq etc. de apostolis, non contra illos
adhibet; quae si forte videantur acrius prolata, haec acrimonia
castigat eos, quos apostolus, tanquam „subintroductos falsos
fratres" (Gal. II. 4.), a S. Petro ceterisque apostolis aper-
tissime secernit. Accedit quod in ipsissimo capite II. 7, 8.
perfecta inter utrumque apostolum doctrinae concordia apparet.
Cf. I. 18. Ita intellexit S. Thomas etiam II. Cor. XI. 5. de
„magnis apostolis" (ol vnsqMav dnooioXoi,): „Petrus et Paulus,
quos isti habebant magnos." In 1. c. lect. II. Similiter in
II. Cor. XII. 11.: „qui sunt supra modum apostoli, id est,

Art. V. Utrum Christi ecclesia sit apostolica. 155

qui videntur a quibusdam digniores Apostoli quam ego sum.a
Cf. In Gal. II. lect. II.

Dices. Catholicum est, quod est ubique unum. Duplex
autem evangelium fuisse , testis est Paulus , inquiens: cre-
ditum est mihi Evangelium praeputii , sicut et Petro circum-
cisionis. Gal. II. 7.

Resp. Dist. min.: a Paulo significatur distributio officii,
conc; separatio evangelii, nego. Adjicitur ut istiusmodi distri-
butio exclusiva non sit; namque S. Scriptura et veteres pro-
diderunt, nec Paulum solis gentibus, nec alios apostolos Judaeis
solis praedicasse. Cf. I. Cor. IX. 19—22.; Rom. I. 14.; AcU
passim; Justin. Dialog. LIII.; Iren. Adv. haer. lib. III. cap.
III. IV.; Euseb. E. Hist. lib. II. cap. XXIII. XXV.; lib. V.
cap. V. etc.

Obj. III. Christus ad mulierem Chananaeam : Non sum
missus nisi ad oves , quae perierunt domus Israel. Matth.
XV. 24. Ex quo sequitur, ut nec Christus cogitaverit de
ecclesia, quae ad omnes gentes sese porrigeret.

Resp. Dist. antec: Christus non est missus nisi ad oves
Israel, proxime, conc; simpliciter, nego. Christus datus est
in lucem gentium (Is. XLIX. 6.), „sed missus est primo ad
Judaeos ut Judaeos ad gentes transferret." S. Thom. ln
Matth. I. c.

ARTICULUS V.
Utrum Christi ecclesia sit apostolica.

I. Apostolicitatis definitio. Apostolicitas est ecclesiae
proprietas y qua per legitimam , publicam et nunquam inter-
ruptam pastorum ab apostolis successionem in identitate
doctrinae , sacramentorum et regiminis continuatur. Quod
explicandum est.

1° In definitione proponitur apostolicitas, accepta sensu
pressiori et ut nota. In suo autem conceptu latiori apostoli-
citas est ecclesiae identitas cum apostolorum ecclesia , et

156 Quaestio V. De notis ecclesiae.

quaedam ecclesiae ab apostolis origo. Cf. S. Thom. In symb>
art. IX.

2° In identitate doctrinae , sacramentorum et regiminis.
Si tria haec praecipua, ex quibus Christi ecclesia coalescit, jam
identica non sint cum iis institutis, quae Servator apostolis
suis tradidit, ab humana auctoritate haec derivari oportet, hoc
est, eorum institutio divina negatur.

3° Per legitimam , publicam et nunquam interruptam
pastorum successionem. Nimirum ut proprietas identitatis cum
apostolorum ecclesia nota sit, identitatis illius publica et certa
testificatio requiritur. Testes autem illi sunt, quibus Christus
ecclesiam suam regendam commisit. Commissa est autem
ecclesia hierarchiae pastoribus. Ita per pastorum successionem
continuatur ecclesia. Quae quidem successio necessum est,

a) legitima sit, ut habeatur successio formalis, non mere
materialis. Formalis enim successio fit ex praeceptis Christi;
materialis , neglecto Christi praescripto, in mera sedis pasto-
ralis occupatione consistit.

b) Publica] tum quia pastorum visibilium successio pu-
blica est natura sua, tum quia successio occulta nullum discri-
minandi medium nec notam praebet.

c) Nunquam interrupta; nimirum quod, conjunctione inter-
rupta, vetus, apostolica. divina non continuatur. Nova ergo
fundanda erit; sed si nova, erit humana.

4° Successio , quam exposuimus , habetur immediata in
iis ecclesiis, quas aliquis apostolorum fundavit; mediata in
ecclesiis , quae ex ecclesiis apostolicis ut suboles genuina
nascuntur.

II. Status quaestionis adversus protestantes.
Convenit inter protestantes, ecclesias suas quadam ratione esse
apostolicas. Sed quaeritur, quanam. Duo responsa. 1° Non-
nemo protestans reponit, servandam esse doctrinae veritatem;
evanidum esse praetextum successionis, nisi Christi veritatem
salvam et incorruptam posteri retineant. Cf. Calvin. Instit.
lib. IV. cap. II. n. 2. — Sane quidem; at praecise id agitur,
unde cognoscamus, in quo coetu posteri veritatem incorruptam
retineant, — 2° In Anglia ecclesiae constitutae major pars et

Art. V. Utruin Christi ecclesia sit apostolica. 157

Puseyitae successionem pastorum ad apostolicitatcm pertiuere
non diffitentur; hoc tamen errant, quod legitimum successionis
ordinem non satis considerant, materialem potius successionem,
quam formalem investigantes. Formale autem in successione
est jus et legitima missio, qua deficiente jurisdictionis potestas
nulla habetur. Hoc igitur probandum est, utrum Christus
constituerit , ut ecclesia esset eo modo apostolica, quo supra
diximus, et ut esset semper numerice eadem ac ea, quae sub
apostolis erat.

Thesis: Ecclesia Christi apostolica est.

Argumenta.

Arg. I. Apostolicitas est proprietas ecclesiae, qua, per suc-
cessionem legitimam, publicam et nunquam interruptam pa-
storum ab apostolis, in identitate doctrinae, sacramentorum et
regiminis continuatur. Christus autem , ut ecclesia tali modo
continuaretur , decrevit. Ergo ecclesia Christi est apostolica.
Prob. min.

a) Doctrinae sacramentorumque originem apostolicam ne-
cessariam esse, protestantes nobiscum affirmant. Scriptum est
enim: superaedificati super fundamentum Apostolorum, Ephes.
II. 20.; et alibi: fundamenta duodecim, et in ipsis duodecim
nomina duodecim Apostolorum, Apoc. XXI. 14.

b) Successio pastorum non interrupta. 1° Apostolorum
exempla talem successionis legem ostendunt. Paulus enim et
Barnabas per singulas ecclesias presbyteros constituisse leguntur,
Act. XIV. 22.; itemque Paulus ad Titum scripsit: Reliqui te
Cretae, ut . . . constituas per civitates presbyteros, sicut et ego
disposui tibi. Tit. I. V. Et sic series continuata est. 2° Non
datur in ecclesia legitima missio , si deest legitima successio.
Ergo ad apostolicitatem successio legitima requiritur. Conseq.
patet; non est enim ecclesia vera neo apostolica, quae caret
missione legitima. Prob. antec. Legitima missio habetur aut
per se in unoquoque, aut per vocationem mere internam, aut
per transmissionem legitimam ab iis, qui legitime missi sunt
in alios mittendos. Atqui primum falsum esse constat ex

158 Quaestio V. De notis ecclesiae.

argumentis, quibus probavimus, missioDem divinitus pertinere
ad prineipatum sacrum , non ad omnes , sive seorsum sive
conjunctim; secundum et iisdem argumentis refellitur, et contra
visibilitatem ecclesiae militat, et sectas phantasticas, non eccle-
siam ordinatam, parit. Ergo admittendum est tertium, pastorum
successio. Diximus: non interrupta\ quia missio, quae desiit
esse, continuari non potest.

Arg. II. Ex testimoniis veterum. Supervacaneum est
sententias veterum de doctrinae ac sacramentorum apostoli-
citate afferre, quam protestantes rejicere non consueverunt. Sed
probandum est, quaestionem illam, ubi vera doctrina et sacra-
menta reperiantur, a veteribus solutam fuisse per legiiimam
pastorum successionem.

a) S. Irenaeus, Adv. haer. lib. III. cap. III. apostolorum
doctrinam per successiones episcoporum probari affirmat. Sic
enim loquitur: „Traditionem itaque apostolorum in toto mundo
manifestatam in ecclesia adest perspicere omnibus, qui vera
velint audire, et habemus annumerare eos, qui ab apostolis
instituti sunt episcopi in ecclesiis, et successiones eorum usque
ad nos, qui nihil tale docuerunt." Atque: „eis qui in ecclesia
sunt presbyteris obedire oportet, his qui successionem habent
ab apostolis, sicut ostendimus, qui cum episcopatus successione
charisma veritatis certum, secundum placitum patris acceperunt.
. ♦ . qui absistunt a principali successione . . . hi decidunt
a veritate" Lib. IV. cap. XLIII.

b) Tertullianus in opere, quod inscribitur De praescri-
ptionibus haereticorum , ostendens nullam haereticorum postu-
lationem de vera ecclesia ratam esse, factum successionis
per quam firmiter proponit. 1° Statuit autem hoc principium:
„quid illis (apostolis) Christus revelaverit, et hic praescribam,
non aliter probari debere, nisi per easdem ecclesias, quas ipsi
apostoli condideruntL( Cap. XXI. 2° Haereticos compellans
ait: nEdant ergo origines ecclesiarum suarum: evolvant ordinem
episcoporum suorum, ita per successiones ab initio decurrentem,
ut primus ille episcopus aliquem ex apostolis, vel apostolicis
viris , qui tamen cum apostolicis perseveraverit , habuerit
auctorem et antecessorem." Cap. XXXII. 3° Concludit ad-

i

Art. V. Utrum Christi ecclesia sit apostolica. 159

versus baereticos: „Qui estis? quando, et unde venistist quid
in meo agitis non mei? . . . mea est possessio, olim possi-
deo, prior possideo, Itabeo origines Jlrmas, ab ipsis auctoribus,
quorum fuit res. Ego sum haeres apostolorum." Cap. XXXVII.
c) Origenes: „servetur vero ecclesiastica praedicatio per
successionis ordinem ab apostolis tradita." De principiis,
praef. n. 2. S. Cyprianus Novatianum confundit his verbis:
„Novatianus in ecclesia non est, nec episcopus computari
potest, qui evangelica et apostolica traditione contempta,
nemini succedens , a se ipso ortus est. Habere namque aut
tenere ecclesiam nullo modo potest qui ordinatus in ecclesia
non est." Ep. 76. S. Optatus contra Donatistas: „Vestrae
cathedrae vos originem reddite, qui vobis vultis sanctam eccle-
siam vindicare." De schism. Donatistarum , lib. II. cap. II.
Similiter S. Augustinus: „Unde Donatus apparuit? De qua
terra germinavit? De quo mari emersit? De quo caelo cecidit?"
Contra Donat. lib. III. cap. II. Alias Manichaeorum vicem
dolet, quod contradicant „auctoritati a temporibus apostolorum
usque ad haec tempora certis successionibus custoditae atque
perductae". Contra Faustum, lib. XXXII. cap. XXI.

Objectiones.

Obj. I. Nullo argumento idoneo probatur, totam doctrinam
revelatam ab apostolis traditam esse ecclesiis. At si totam
doctrinam non tradiderint, fieri potest, ut aliquot fidei Chri-
stiauae capita , quanquam sunt vera , tamen ab apostolis
ecclesiae transmissa non fuerint. Ergo apostolicitas non est
nota totius veritatis.

Resp. Dist. maj.: non probatur, illam traditionem esse
factain, ecclesiis omnibus et singulis, conc; ecclesiis collective
sumptis , nego. S. Spiritus apostolos omnia docuit. Joan.
XIV. 26.; XVI. 13.; S. Thom. I. II. quaest. CVI. art. 4.
ad2.; II. II. quaest. CLXXVI. art. 1. ad 1. Apostoli thesaurum
revelatorum ecclesiae universali tradiderunt, usque ad mundi
finem custodiendum; et de apostolicitate , prout ecclesiam
univnrsalem designat, hic agitur. Quod ad ecclesiam Romanam

160 QuaestioV. Denotisecclesiae. Art. V. Utrum Christieccl. sit apost.

pertinet, praerogativa fidei speciali decoratam, de ea hujus
loci non est disserere.

Instabis. Ut apostolicitas doctrinae fidei perspiciatur,
magno labore opus est et acumine ingenii. Haec autem non-
nisi a paucis praestantur. Ergo apostolicitas, cum obvia non
sit, nota non censetur.

Resp. Dist. maj.: his opus est, si fidei apostolicitatem
investiges per certam successionem pastorum, nego; per doctri-
nam in se, subdisL: si veritates inquiras singillatim, conc; si
generatim per viam praescriptionis, nego. Deus per ecclesiae
pastores homines veritatem edocet: ex quo consequitur, per-
spicuum originem doctrinae apostolicam per successiones pasto-
rum dignosci oportere. Neque haec cognitio negotium facessit,
siquidem in facto publico versamur , ex quo praescriptionis
argumentum haud magno labore eruitur.

Urgebis. Doctrina ecclesiae aut vera est aut falsa. Si
vera, pastorum successio abundat; si falsa, successio nihil
sanat. Igitur doctrinae apostolicitas per successionem pastorum
non cognoscitur.

Resp. Concessa secunda parte minoris, primam dist.:
successio abundat, ut doctrina sit vera, conc; ut cognoscatur,
nego. In ecclesia notae sunt, non ut efficiatur veritas, sed ut
cognoscatur; et successiones pastorum idcirco constitutae sunt,
non ut doctrinam veram efficiant, sed ut vera sit obvia. Prae-
terea, sicut ab apostolis doctrina derivatur, ita et hierarchia,
jussa divinitus docere gentes.

Obj. II. Ecclesiae Romana, Graeca et Russica apostoli-
citate successionis gloriantur. Haec igitur non est nota verae
ecclesiae propria.

Resp. Dist. antec: ecclesiae illae gloriantur successione
materiali, transeat; formali, subdist.: omnes merito, nego; una
merito, conc Non opus est in legitima alicujus ecclesiae suc-
cessione perscrutanda omnium ecclesiarum seriem , ab aetate
apostolica decurrentem, permeare. In falsis ecclesiis „semper
apparet et apparebit sanguinolentus quasi vulneris locus, quo
a vivo ecclesiae corpore, abscissae sunt, et prosectae". Regnier,
Tract. de eccl. p. I. sect. II. art. 4. prop. 4. Sed fnlget in ecclesia

Quaest VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit. 161

vera prioritasj at icit omnes haereses ac schismata hoc
TertulliaDi: „Ubi tuoc Marcioo?" etc. De praescr. cap. XXX.

Urgebis. Sedes , quae a Pontifice Romano avulsa prius
8chismatica habebatur, fit apostolica, simulac Pontifici Romano
parebit. Jam vero apostolicitas , si a Deo constituta esset
in ecclesia , hoc modo amitti et acquiri non posset. Ergo
apostolicitas noD est nota, qua Cbristus suam consignavit
ecclesiam.

Resp. Dist. min.: apostolicitas amitti et acquiri non potest
quantum ad ecclesiam universalem, conc; quantum ad eccle-
sias particulares, nego. Ecclesia sub apostolis tanquam unum
corpus constituta est. Partiales ecclesiae, quotquot corpori
huic toti conjungerentur, unam constituebant ecclesiam. In
hoc uno corpore omnes permanere oportet. Si abscinduntur
ecclesiae, si cum corpore, quod prius erat, vivere desinunt,
certe nec apostolicae ecclesiae dicuntur, nec membra viva.
Sarmenta praecisa sunt, in quibus vitis apostolica dod cod-
tinuatur. Una via est recuperandae apostolicitatis: redire ad
uuitatem corporis, quod prius est, et in eo permanere. Cen-
trum autem uoitatis Romanus Pontifex; de quo inferius.

Quaestio VI.

De ecclesia, cui unitatis nota competit.

Probata ootarum exsisteutia, earum subjectum inquiri opor-
tet, ut veram Christi ecclesiam in concreto videamus. Ejus-
modi vero quaestiones tam negative quam positive tractari
solent: negative, ut coetus, in quibus notae non insunt, reji-
ciantur; positive, ut ecclesia vera, notis divinis signata, pru-
denter asseratur. Et primo quidem de unitate agendum est.
Porro quicunque coetus Christiano nomine gloriantur, aut ad

De Groot, Snroma apologet. I.

162 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

protestantismurn , aut ad schisma, aut ad eeclesiam Romanam
pertinent. Unde quaeritur:

Primo. Utrum unitatis nota in protestantismo reperiatur.

Secundo. Utrum unitatis nota in ecclesiis schismaticis
reperiatur.

Tertio. Utrum in ecclesia Romana unitatis nota re
periatur.

Quarto. Utrum ecclesia Romana societati, quae dicitur
„ad procurandam Christianitatis unitatem" , catholicos adscribi
jure optimo vetuerit.

ARTICULUS I.
Utrum unitatis nota in protestantismo reperiatur.

Protestantes vulgo appellantur, qui Lutheri, Calvini et
aliorum reformatorum religionem profiteniur; cujus nominis
origo fuerunt comitia Spirae (1529) habita: novatores scilicet
decreto de catholicis in partibus Lutheranorum tolerandis re-
stiterunt, et protestati sunt. Calvinus, Jurieu, Mosheim, Pusey
aliique protestantes aliquam ecclesiae suae unitatem allegarunt.
Ideo permagni refert probare eam, quam Christus ecclesiae
suae addixit unitatem, in protestantismo non reperiri. Sup-
ponitur quaest. V. art. 3.

Thesis: Unitatis nota in protestantismo non reperitur.

Argumenta.

Arg. I. Ex principiis. In protestantismo nullum est fir
mum unitatis principium; ergo unitatis nota in eo non reperi-
tur. Conseq. patet. Probatur antec.

Principium fundamentale protestantismi est spiritus pri-
vatus. Atqui spiritus privatus divisionis principium est. Pro-
testantismus igitur est essentialiter unitati contrarius. Revera
spiritus privatus, quoniam auctoritatem excludit, subjectivismum
et individualismum gignit; quibus invectis qnot capita, tot
sensus erunt. Ita protestantismus, quovis destitutus efficaci
unitatis principio, dissipabitur; nam: Ubi non est gubernator,
dissipabitur populus. Prov. XI. 4.

Art I. Utrum unitatis nota in protestantismo reperiatur. 163

Arg. II. Ex factis. Uuitas, ut nota, est ecclesiae pro-
prieta8, qua iu fidei professione, in regimine et cultu est socie-
tas indivisa. Protestantismus autem in fidei professione, in
regimiue et cultu plane divisus est. Ergo unitatis nota non
signatus est. Probatur minor.

a) ln fidei professione. Protestantismus infinitas fidei pro-
fessiones easque valde contradictorias formaliter complectitur.
Ergo iu fidei professione non est unus. Prob. antec. Ab ipsis
protestantismi primordiis usque ad banc diem variationibus
variationes successerunt; Lutherani, Calvinistae, Anglicani,
inter se divisi, sectas permultas, inter sese fidei professione
divisas, tanta ubertate protuleruut, ut praeter mutationem nihil
firmum esse videatur. ') Hoc est illud S. Augustini: Qui se
ab unitate praeciderunt, in qvot frusta divisi suntl Serm.
IV. 21. — Haec porro divisio formalis est atque ipsa prote-
stantismi natura; siquidem nullum in eo principium efficax et

' Cf. Bossuet, Histoire des Variations; Defense de VHistoire
des Varialions contra Burnet et Basnage; Avertissements aux pro-
testants contra Jurieu. — A tempore Bossuet sectae multiplicatae sunt.
Jam Th. Beza dixerat: „ln quo tandem Religionis capite congruunt inter
se ecclesiae, quae Romano Pontifici bellum indixerunt? A capite ad
calcem si percurras omnia, nihil propemodum reperias, ab uno affir-
mari, quod alter statim non impium esse clamitet. (Epist. ad Andream
DudJ D. Steeg, minister protestans, Parisiis anno 1^67 coram mini-
Btria octoginta, contradicente nemine, haec legit: „Ce nom de prote-
stants, commun a un si grand nombre d'hommes, abrite bien des diver-
sites. . . . Elles subsistent dans le meme pays, dans la ineme ville, dans
la meme rue. Sont-ce des diversites de m6diocre importance? Nullement;
elles sont parfois tres profondes. Quelle distance separe 1'Eglise angli-
cane qui fait profession de croire au symbole d'Athanase, et les Eglises
unitaires, qui regardent la Trinite comme un blaspheme? Le lutherien con-
aidere les sacraments comme des vehicules de la grace divine; le cal-
viniste n'y voit que des signes commemoratiis Quelle profession de foi,
quel catdchisme reunirait 1'assentiment des baptistes, des methodistes,
des millenaires, des sectes fondees par Penn; Zinzendorf, Irving, Darby,
Ranp, Michel Hahn, etc, sans parler des grandes Eglises officielles. Si
des Eglises, nous passons aux individus, qui les composent, les differences
paraissent plus considerables encore. On peut affirmer hautement qu'il
n'y a pas un seul point de doctrine admis par les uns qui ne soit rejete
par d'autres, ou soumis aux interpretations les plus opposees. Je ne

11*

164 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

divinum designari potest, quo divisi in unius fidei professione
conjungantur, rebelles expellantur et incolumia custodiantur
revelata dogmata. Freti spiritu privato, singuli cuivis auctori-
tati ecclesiasticae respondent illud Tertulliani de antiquis hae-
reticis; nominibus mutatis: Quod licuit Valentino, licet et Va-
lentinianis, quod Marcioni, licet et Marcionitis. Tert. De
praescr. XLII.

b) In regimine. Regiminis unitas oritur ex uno, cui omnes
dicto sint audientes. Atqui in protestantismo nulla reperitur
istiusmodi auctoritas. Ergo. Prob. min. 1° Sectae quam plu-
rimae atque independentes ubique spectantur. 2° Quiil etiam
membra sectae unius, si ad regnum diversum pertinent, diverso
capiti parent. 3° Protestantismus saepe probavit laudavitque
ecclesias nationales et praeceptum: cujus regio ejus et religio,
quae cum unitate ecclesiae minime congruunt. 4° Protestan-
tismus manifeste ad anarchiam vergit. Et profecto Lutherus
et Henricus VTII. Pontificem Romanum rejecerunt; mox et
episcopi, presbyteri, „pastoresu ipsi ac „praedicantes" rejici
coepti sunt.

c) In cultu. Protestantismus neque in sacramentis neque
in caeremoniis est concors. Ergo, Prob. antec. 1° Lutherus
cum baptismate et coena poenitentiam profitetur aliquam, scri-
bens: „Occulta autem confessio, quae modo celebratur, etsi
probari ex Scriptura non possit, miro tamen raodo placet, et
utilis, imo necessaria est." De captiv. Babyl. Atque Melanch-
ton: „Vere igitur sunt sacramenta: baptismus, coena Domini,
absolutio, quae est sacramentum poenitentiae." Apol. art. VII.;
cf. IV. et V. Alii baptismo et coena, alii baptismo duntaxat,

parle pas seulement des points de detail, mais des dogmes memes qu'on
appelle fondamentaux , de ceux qui definissent la personne et 1'oeuvre
de Jesus-Christ, la nature du peche, 1'autorite de la Bible. Les termes
employes par tpus le sont dans des sens differents : redemption, priere,
grace, Saint-Esprit , Eglise, conversion, saluf — Cf. de aliis factis,
huc spectantibus, J. A. Moehler, Symbolik^ et Raich, Ergdnzungen zu
Mohlers Symbolik; J. E. Jorg, Geschichte des Protest. in seiner
neuesten Entwicklung ; Janssen, Geschichte des deutschen Volkes,
Bd. II.; Hohoff, Die Revolution seit dem sechzehnten Jahrhundert.

Art. I. Utrum unitatis nota in protestantismo reperiatur. 16:)

alii duIIo sacramento utuntur. Ipsa vocabula coenae et baptismi
sectis aliis aliud significant. 2° Neque caeremonia concors;
siquidem fidei discordia et divisio spiritus privati totum cultum
penetrant.

Objectiones.

Obj. I. S. Scriptura est principium unitatis. Atqui do-
ctrina protestantium de Scripturarum auctoritate concors est.
Ergo.

Resp. Dist majorem: S. Scriptura est unitatis principium
in se, concedo; quoad nos, subdist.: remote, concedo; proxime,
nego. Et dist. minorem: S. Scripturarum auctoritatem admittunt,
protestantes moderni, nego; orthodoxi, subdist.: Scripturas admit-
tunt, conc; iisque recte utuntur, nego. Hic tria consideranda sunt:

a) Ecclesia est societas. Jam vero, vix erit, qui asserat,
unitatem socialem proxime collocari posse in Libro. Ergo
Libri divini quoad nos proximum unitatis ecclesiasticae prin-
cipium esse nequeunt. b) Deinde spiritus privatus efficit, ut
sectae sexcentae earundem Scripturarum auctoritate dogmata
contraria spargant. c) Protestantes inter se dissident de nu-
mero, authenticitate et auctoritate Librorum sanctorum; neque
ullam habent regulam, qua finiatur dissidium.

lnstabis. Testimonium S. Spiritus est firma regula, qua
scrutemur Scripturas. At protestantes scrutantur Scripturas,
illuminati arcano testimonio Spiritus. Ergo.

Resp. Dist. maj.: hocvalet detestimonio certo, conc; de testi-
monio, quod gratis asseritur, nego. Dist. minorem: protestantes
habent Spiritus testimonium, transeat; et hoc est principium effi-
ciens unius ecclesiae, nego. Testimonium istud S. Spiritus gratis
asseritur; gratis igitur negari potest. Sed dato hoc testimonio,
nihil sequitur. Et sane hoc testimonium est omnino arcanum
et omnino subjectivum. Propterea non modo ad nullam uni-
tatem ecclesiasticam valet, sed ne ad minimam quidem umbram
unitatis. Visibilis enim ac socialis ecclesiae constitutio postulat
principium externum et objectivum. Quis autem dijudicet, utrum
Lutheranus illuminetur an Quakerus? Protestantismus in laby-
rinthum delapsus est.

166 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis uota competit.

Urgebis. Unitas in fundamentalibus opus est. Atqni prote
stantes in fundamentalibus consentiunt. Ergo.

Resp. Dist. maj.: opus est unitas in fundamentalibus in-
clusive, conc; exclusive, nego. Nego minorem. Systema fun-
damentalium quam falsum sit, vidimus. Cf. quaest. V. art. 3.
Tantum autem abest, ut omnes protestantes in fundamentalibus
consentiant, ut haec ipsa novarum dissensionum fomes fuerint.
Atque quod caput est, divisionem protestantisiro essentialem
esse constat. Sola fides et clara et sufjiciens Scriptura tan-
quam geminum individualismi et subjectivismi principium viscera
haereseos illius dilacerat. Protestantes in ipso protestantismo
protestantur; contenditur ut in dies reformetur reformatio. At-
que nomine clarae et sufficientis Scripturae sua quisque funda-
mentalia et non fundamentalia rejicir, assumit, commutat.

Obj. II. Ecclesiae cujusvis membra foederare pacem pot-
erunt articulis, ut ajunt, stabilitis, symbolis, synodis, consi-
storiis. Atqui nulla est secta, quin istiusmodi mediie saepe-
numero usa sit. Ergo protestantes, puta in Anglia, Gallia,
Germania non sunt exsortes unitatis.

Resp. Dist. maj.: symbolis etc. obtineri potest pax seu
unitas, si admittitur in iis auctoritas divina, conc; auctoritas
mere humana, nego. Et dist minorem: protestantes istis me-
diis saepe usi sunt, tanquam auctoritate humaua, conc; tan-
quam auctoritate divina, subdisL: quandoque% inconsequenter,
transeat; fixe et consequenter, nego. Synodi etc. protestantinm
duobus malis laborant. a) Ex natura sua non complectebantur
omnes ecelesias protestantes, tanquam unam universalem eccle-
siam. b) Principium dissolvens spiritus privati, omnes et
singulas sectas essentialiter afficiens, unitatem veram excludit.
Nempe excitatis saeculo XVI. novarum rerum studiis, in auctori-
tatem ecclesiae, quoniam rebus evertendis obslabat, impetus
conversus est Mox Lutherus, qui ab anno 1517 „papatum"
adortus fuerat, maxime ab anno 1525 obsequium sibi fidemque
poposcit.1) Calvinus Genevae domiuatns est. Elisabeiha in An-

l) Cf. inter alia illud: sic volo, sic jubeo, sit pro ratione voluntas,
in ep. Lutheri ad Link, anno 1530.

Art. I. Utrum unitatis nota in protestantisroo reperiatur. 167

glia, in Neerlandia Dordracensis synodus. At principium „liber-
tatis evangelicae", magisterio infallibili contrarium, in visceri-
bus protestantismi continebatur; spiritum privatum in manicis
et compedibus humana sub auctoritate teneri, taedebat plurimos.
His de causis spreta sunt symbola et synodi; novae sectae
institutae.

Instabis. Hierarchia pntatur unitatis esse principium. Porro
ecclesia excelsior (high church) in Anglia hierarchiam divinitus
institutam profitetur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: hierarchia, debitis conditionibus prae-
dita, est unitatis principium , conc; illis conditionibus pri-
vata, nego. Et dist. minorem: ecclesia excelsior profitetur
hierarchiam fictive divinam, concedo; vere divinam , nego.
Et vero a) hierarchiae Anglicanae deest auctoritas; nullus
enim legitimae successionis titulus ab iis assignari potest,
qui Henrico VIII. et Elisabetha ducibus ab ecclesia Romana
discesserunt. Adde ordinationem cleri Anglicani jure ac merito
invalidam haberi. Sed de hoc alias pluribus. b) Illa hierarcbia
a parte multo majori protestantium rejicitur. c) In eadem
hierarchia, cum capite supremo ac universali careat, unitas
desideratur. d) Ipsa ecclesia excelsior non nisi partem esse
dixerim ecclesiae constitutae, quae praeterea ecclesiam inferio-
rem (low cburch) et ecclesiam latam (broad church) aliarumque
sectarum subdivisiones comprehendere censetur. e) Ecclesia
Anglicana dictis factisque ostendit, obtemperandum esse a se
civili auctoritati, moderatrici suae et capiti. Haec autem et
unitas divino jure instituta pugnant.

Urgebis. Sectae, quotquot sunt, unitis viribus papatum
impugnant. Ergo.

Resp. Dist. antec. et haec est unitas negativa, trans-
eat; positiva, nego. Vix potest dici, quam diversis elementis
odium papatus coalescat. Quod nihil est aliud, quam absur-
dam unitatis speciem prae se ferre, de qua Hieronymus: „inter
se discrepant, in Ecclesiae oppugnatione consentiunt, juxta
illud quod Herodes et Pilatus inter se discordantes, in Domini
Passione amicitia foederantur." In Is. VII.

168 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

ARTICULUS II.
Utrum unitatis nota ecclesiis schismaticis competat.

I. Synopsis historica. Cum S. Thoma schismaticos
eos dicimus, „qui subesse renuunt Summo Pontifici, et qui
membris ecclesiae ei subjectis communicare recusant." II. II.
quaest. XXXIX. art. 1. Ecclesiae scbismaticae praecipuae sunt
ecclesia Cpolitana et ecclesia Russica, quam et Ruthenicam
appellant. A Photio, schismatis auctore, Photianae dicuntur;
ab eis distinguendae videntur sectae Orientales, Nestoriana,
Jacobitica, etc.

1. Ecclesia Cpolitana. Haec ecclesia ab ecclesia Romana
disjuncta est Photio (820—891) et Michaele Cerulario (f 1059)
auctoribus. Photius die natali Domini anno 857 episcopus con-
secratus est promoventibus Michaele, imperatore sed juvene
secordi ac fatuo, et Barda, qui Michaelem, ut summam rerum
publicarum obtineret sibi, morum integritate spoliaverat. Con-
secratus est Photius a) contra ac canonibus statutum erat, ex
laico intra paucos dies, neglectis interstitiis; b) in sedem Cpo-
litanam, quae Ignatii, episcopi legitimi et superstitis, neque
depositione canonica vacabat neque abdicatione valida; c) a
Gregorio Syracusano, episcopo schismatico, quem Ignatius
deposuerat.

Photius, cum Nicolaus Magnus, Romanus Pontifex, tantae
praevaricationi resisteret, malis artibus in Ignatii sede mansit;
Latinos de disciplinae nonnullis differentiis, velut de jejunio
et coelibatu castigavit; doctrinam de processione S. Spiritus
ex Patre Filioque quasi errorem dograaticum iisdem expro-
bravit; quin etiam perhibuit, „quaudo de Romana urbe Impe-
ratores Constantinopolim sunt translati, tunc et priraatum Ro-
manae Sedis ad Cpolitanam ecclesiam transmigrasse, et cum
dignitatibus regiis etiam ecclesiae Romanae privilegia translata
fuisse." Cf. Nicol. M. Ep. 70.

Photius in concilio oecumenico VIII. (869) depositus, de-
inde a Joanne VIII., Romano Pontifiee, mortuo Ignatio (877)

Art. II. Utrum unitatis nota ecclesiis schismaticis competat. 169

adjectisque certis conditionibus in patriarcham Cpolitanum
„pro ecclesiae Dei pace et utilitate" receptus (879), mox ad-
auctis fraudibus suis iterum depositus et e sede ejectus schis-
matis resuscitandi auctor fuit. Anno 891 exsul et, quantum
videtur, pertinax vitae finem implevit.

Saeculo IX. exeunte sub Antonio Caulea (f 995) unio
Orientalium cum ecclesia Romana restituta est. At saeculo XI.
mediante Michael Caerularius schisma instauravit. Is enim,
ubi saltu, non intervallo canonico, a laica conversatione ad
sedem Cpolitanam pervenit, odium in Latinos aut concepit aut
jam pridem occulte conceptum superbia fovit. Tandem erum-
pens Latiuos incusavit, quod in Eucharistia conficienda pane
azymo, non fermentato, uterentur; quod carnem suffocatam
comederent, quod vocabulum Filioque symbolo inseruis-
sent, etc. Sese patriarcham oecumenicum appellare et scri-
bere non timuit Concitando plurimorum animos, iris Photianis
implicatos, ad mentem schismaticam abduxit. Anno 1054 die
16. Julii legati Leonis IX. excommunicationis sententiam in
Caerularium in altari ecclesiae S. SophiaeCpolitanae deposuerunt.

Caerularius anno 1059 ab Isaac Comneno imperatore in
exilium missus et haud multo post demortuus, subsequentium
schismaticorum laudibus effertur. Dissidii calamitas Oriente
toto grassata est. Photius crimina decem, Caerularius viginti
duo, Nicetas Seidus ineunte saeculo XII. triginta duo maleficia
Latinis affinxit; saeculo XIII. criminatio multum crevit; sae-
culo XIV. sexcentae haereses ecclesiae Romanae objectatae
sunt; maximeque Pontificum Romanorum auctoritas repudiata est.

Saepenumero Summi Pontifices in id toto animi nisu in-
cubuerunt, ut pax conciliaretur, maxime in concilio Lugdu-
nensi II. (1274) et in synodo Florentina (1439). Marcus Ephe-
sinus nobilem laborem Eugenii IV. et Nicolai V. instigando
irritum reddidit. Anno 1453, capta Cpoli a Mahometo II.
ecclesia Graeca infidelium jugum subiit.1) Ecclesia schisma-
tica, quae a suis Orientalisorthodoxa vocatur, jam praecipue
in imperio Turcico manet.

') Cf. Hergenrdther, Photius; Jungmann, Dist.hist. eccl. diss.XVII.

170 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

2. Ecclesia Russica. Ut antiquiora praedicationis vestigia
praetermittamus, Russorum gens a sacerdotibus, ad patriarcba-
tum Cpolitanum pertinentibns, evangelium audivit per ea tem-
pora, quibus ecclesia Orientalis cum Ecclesia Romana con-
juncta erat (886—1054). Quo factum est, ut Michael I., Leontius,
Joannes I. et Theopemptus, qui primi metropolitae Kiowenses
fuerunt, concordiae nexu cum ecclesia Romana conjungerentur.
Quod idem de Hilarione, Georgio L, Joanne II., Joanne III.
et Ephraem (1090—1096), Theopempti suceessoribus, affir-
mandum est. l)

Nikifor I. (1104 — 1119), metropolita Kiowensis, praecipuus
schismatis Russorum auctor habetur. Deinde germina scis-
sionis Cpolitanae in Russiam universam sparsa sunt. Nec
tamen scissio probata est omnibus. Decretis autem Floren-
tinis anno 1439 subscripsit „lsidorus Metropobta Kioviae et
totius Russiaea.

Anno 1458 metropolia Kiowensis in duas partes.ita di-
visa est, ut metropolita Moscovensis Russiam septentrionalem,
Kiowensis meridialem regeret. Metropolitae Moscovenses in
unionem cum ecclesia Romana infesti erant; Kiowenses ab
Isidoro ad Jonam II. (1440 — 1519) decretis Florentinis non
adversati sunt; quin etiam Isidorus ipse et Gregorius II.
(1458 — 1472) et Joseph II. Soltan adlaboraverunt, ut unio
propagaretur et confirmaretur. A Jona II. usque ad depo-
sitionem Onesiphori (1519 — 1588) in sede quoque Kiowensi
schisma praevaluit. Tum demum Russornm seu Ruthenorum
magna pars, quae metropolitae Kiowensi parebat, unionem ex-
petiit. Regnante Clemente VIII. Pontifice Romano episcopi,
quotquot ad metropoliam Kiowensem pertinebant, duobus tan-
tum exceptis, ad unitatem redierunt. Sed Unitis saepius us-
que in hodiernam diem vis facta est.

') Pelesz, Geschichte der Union der Ruthenischen Kirche mit
Rom. Bd. I. p. 109— 182. Cf. de ecclesia Russica; Vladimir Soloviev,
Uidee Russe; De Maistre, Du Pape, L. IV.; Custine, La Russie en
1839; Frank, Russische Selbstzeugnisse i. Russisches Christenthuin:
Tilloy, Les Eglises orientales dissidentes et VEgise romaine; Pierlin^,
Papes et Tsars.

Art. II. Utrum unitatis nota ecclesiis schismaticis corapetat 171

Anno 1589 cum Jeremias II. , patriarcha Cpolitanus,
Moscovensem nietropoliam in patriarchatum evexisset, Job
mehopolita Moscovensis primus sedis illius patriarcha creatus
est a Theodoro I. imperatore. In erectionis instrumento scri-
ptum vidcmus, antiquam Romam Apollinaris liaeresi infectam
esse, novam Romam seu Cpolim Turcarum jugum subiisse, sed
tertiam Romam evasisse Moscoviam. Decernitnr etiam, ut
primus patriarcha sit Cpolitanus, secundus Alexandrinus, ter-
tius Moscovensis, quartus Antiochenus, quintus Hierosolymi-
tanus. Sed spernitur falsus pastor Occidentalis, Romanus
Pontifex.

Anno 1721 Petrus I. cognomine Magnus, imperator, ab-
olito patriarchatu Moscovensi, „spirituale collegium", hoc est,
synodum permanentem Petropolitanam instituit; quae quidem
institutio hujusmodi est, ut tota negotiorum spiritualium mode-
randorum auctoritas ad Russorum imperaforem devolvatur.1'
Ab anno 1878 synodum efficiunt membra 7, quorum metro-
politae 3, archiepiscopi 2, protopapae 2, et assessores 4,
quorum 1 archiepiscopus, 1 episcopus, 2 laici. Semper adest sy
nodo procurator summus aut ejus vicarius, qui decreta, si
imperatori, domino synodi, displiceant, vetando diiimat. Orien-
tales et Russi nomine communi Photiani appellantur.

II. Nullum prope schisma purum. Etsi solum schisma
in ecclesiis Photianis considerare consuevimus, atque id totius
mali origo habetur, quod Christi vicario in terris subesse nolunt,
generatim tamen ecclesiae schismaticae ab erroris labe immunes
haberi nequeunt.2) Negant enim et Orientales et Russi,

') Ecce jusjurandum synodale: rConfiteor porro , et jurejurando
ussevero supremum hujusce collegii ipsum esse totius Russiae mon-
archamu, etc. Stat canon. Petri M.

"*) De cultu Clemens VIII. in bulla unionis nationis Ruthenae cum
ecclesia Romana declarat: „omnes sacros ritus, et caeremonias quibus
Rutheni Episcopi et Olerus juxta Sanctorum Patrum Graecorum in-
stituta in Divinis Officiis, et Sacrosanctae Missae sacrificio, ceterorum-
que Sacramentorum administratione, aliisve sacris functionibus utuntur,
dummodo veritati, et doctrinae Fidei Catholicae non adversentur, et
communionem cum Romana Ecclesia non excludant, eisdem Ruthenis

172 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

1° S. Spiritum ex Patre sirnul et Filio aeternaliter tanquam
ab unico principio et unica spiratione procedere; 2° negant
purgatorii poenis post mortem purgari eorum animas, qui vere
poenitentes in Dei caritate decesserint, antequam dignis poeni-
tentiae fructibus de commissis et omissis satisfecerint; 3° Ro-
manum Pontificem esse verum Christi vicariurn totiusque eccle-
siae caput, et omnium Christianorum patrem et doctorem.1)
4° Quibus erroribus adjungendus est alius ille error de con-
secratione Eucharistica per epiclesin.2)

Thesis: Unitatis nota schismaticis ecclesiis non competit.

Argumenta.

Arg. I. In ecclesiis Photianis non est principium efficiens
unitatis ecclesiasticae. Ergo unitatis nota carent. Prob. antec.
Principium unitatis inter scbismaticos aut est unus ex patriar-
cbis, aut omnes patriarchae simul, aut synodi. Sed nullum
ex illis principium efficiens unitatis haberi potest. Ergo.
Prob. minor.

a) Non unus ex patriarchis. Exploratum est enim nullum
ex patriarchis jure divino caput esse totius ecclesiae. Nulla
Scriptura, nullus pater auctoritatem summam penes patriarcham
aliquem Photianum esse docet.

b) Non omnes patriarchae simul. 1° Nusquam enim in
S. Scriptura aut in patribus legimus, quinque quatuorve patri-
archis ecclesiam esse concreditam. 2° Oportet esse unum, per

Episcopis, et Clero ex Apostolica benignitate permittimus, concedimus
et indulgemus." Bulla Magnus Dominus, et laudabilis, 23. Dec. 1595.
') Photiani Deiparae cooceptionem immaculatam in cultu suo pro-
fiteri videntur. Cf. Pelesz, o. c. B. II. p. 791; Passaglia, De imm.
Deiparae conceptu; Gagarin, UEglise Russe de VlmmacuUe Con-
ception; Besson, in period. Civilta cattolica, 1876.

2) Errant Graeci quidam omnesque Russi, quod consecrationem
Eucharisticam per epiclesin confici asserunt, hoc est, iis precibus, quae
in eorum liturgiis verba Dominica: Hoc est corpus meum etc. se-
quuntur. EnWKr\6i<i autem in liturgia idem valet ac invocatio. Pho-
tiani tamen in Concilio Florentino fassi sunt, verba Dominica ^omnem
virtutem transsubstantiationis" habere. Congr. gener. 5. Julii 1438 et
ses3. XXV.

Art II. Utrum unitatis nota ecelesiis schismaticis competat. 173

quem patriarchae isti colligentur in unum. Cf. S. Thom.

C. Gent. lib. III. cap. LXIV.

c) Non synodi. 1° Ipsa synodus, quamtumvis universalis,
rejecto visibili capite supremo, suo caret divino unitatis prin-
cipio. 2° Principium unitatis permanens esse necesse est;
concilia autem generalia non nisi ex intervallo haberi possunt.
3° Concilia oecumenica saepissime declararunt, potestatem
supremam esse penes Romanum Pontificem. Id enim decla-
rant plus semel concilia, quae ante Photium et Caerularium
celebrata sunt; id concilium Florentinum (1438 — 1439), cujus
definitioni de primatu Romano adhaeserunt patriarchae Cpoli-
tani legati tres, Isidorus Kiowensis, totius Russiae metropolita,
16 metropolitae Graeci, et Orientales quotquot aderant, excepto
solo Marco Ephesino. Joseph autem, patriarcha Cpolitanus,
qui durante concilio mortuus est, morti proximus vicarium

D. N. J. Chr., Papam antiquae Romae, dignissime professus est.

Arg. II. Ex factis. Photiani de facto unitate carent.
Ergo. Prob. antec.

a) Regimen divisum. 1° Conditio nationalis ecclesiae est
ejusmodi, ut fideles iisdem limitibus atque regna dividantur.
Atqui professio nationalis ecclesiae in Photianis ecclesiis, prae-
primis in Russica, manifeste praevalet. Ergo. 2° Russi renun-
ciata jurisdictione Cpolitana ab anno 1721 non nisi synodo
suae parent; Graeci habito Naupliae episcoporum conventu
anno 1833Hellenicam ecclesiam patriarchae Cpolitanoin posterum
non subjectam esse declararunt; Bulgari ab anno 1873 juris-
dictionem Cpolitanam recusarunt. Ergo quatuor habentur Pho-
tiani coetus: Cpolitanus, Russicus, Atheniensis, Bulgaricus.

b) Fides non vere una. Coetus unitatis principio carens
exortis inter suos sectis reapse dividetur. Atqui in Photianismo,
qui unitatis principio caret, bene multi sectam efficiunt. Ergo.
Major patet; namque non nisi unitatis principium efficit, ut
dissidentes re definita aut resipiscant aut e corpore expellan-
tur. Minor probatur. 1° Ex Raskolnicis,1) quorum in Russia

l) Anno 1667, cum librorum liturgicorum correctio, Nikone, patri-
archa Cpolitano, auctore peracta, Russis constitueretur, Raskolnici, jam

174 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

12 000 000 aut 14000 000 esse censentur1); qui et ipsi in plures
sectas scinduntur. 2° Ex Palamitarum quietismo in ecclesia
Graeca, longe lateque diffuso. Malum igitur haereseos, cum
legitirua et infallibilis auctoritas a Photianis indicari nequeat,
schismati publice et formaliter inhaeret.

Objeotiones.

Obj. I. Nullum firmius unitatis principium quam Christus.
Jam vero ecclesia Graeeo-Russica Christum caput suum sequi-
tur. Ergo suum firmum habet unitatis principium.

Eesp. Dist. maj.: Christus eut caput ecclesiae invisibile,
conc; caput visibile, nego. Et dist minorem: ecclesia Graeco-
Russica hoc gratis asserit, conc; hoc probar, nego. Philaretus,
metropolita Moscovensis, in suo Catechismo ad probandam uni-
tatem ecclesiae suae Christum allegat et concilia. Verum
a) non quaeritur de capite invisibili, sed de capite visibili,
quod a Photianis etiam admittendum est, nisi ad invisibilitatem
protestantium confugere velint. b) Quaeritur de nota unitatis,
qua cognoscatur, ubi Christi ecclesia sit.

Instabis. Ecclesiae Graeco - Russicae concilia generalia
habent, quae sunt centrum unitatis. Ergo.

Resp. Dist. antec: habent concilia geueralia manca, conc;
apta ad servandam veram unitatem, nego. a) Responsionis
veritas ex argumento I. apparet. b) Schismatici re ipsa non
nisi septem prioribus conciliis fidem adhibent; ex quo perspicuum
est, illud unitatis principium totam vitalitatem suam inter eos
amisisse, erupta corruptela schismatis. c) Factis conciliorum

pridem exorti, propalam refragati sunt. Sibi credentes antiqui , recte
credentes, seu starowjerci et prawoslawnyji esse videbantur; ndver-
sarii vero Nikoniani, haeretici, Antichristiani. Sed a Russis ceteris
schismatici, Raskolnici, vel mitius ritus veteris sectatores, staroobrjadci
appellati sunt. Raskolnici dividuntur in eos, qui sacerdotes habent, etin
alios, qui nullos habent sacerdotes; dicuntur Popowschtschyki et
Bespopowschtchyki. Sectae illae in alias plures subdividuntur, quae
saepe de SS. Trinitate, Incarnatione etc. errores graves docuerunt. Cf
Pelesz, Gesch. der Union, t. II. p. 757. ; De Maistre, Du Pape, lib. IV.
ch. I— II.

') Youzov in opere de Dissidentibus Russicis , quod editum est
Petropoli, 1881, censet esse Raskolnicos 13 000 000.

Art. III. IHnim unitatis nota eccleaiae Romanae competat. 175

auctoritateni negant. Etenim synodus Quiuisexta seu Trullanum
concilium (692) ab iis concilio oecumenico VI. additar et in
oecumenicorum conciliorum numero absque causa coniputatur.
Concilium VIII. seu Cpolitanum IV. (869), arbitrario damnatum
a Photio, rejiciunt; concilium Lugdunense II. (1274), sub beato
Gregorio celebratum, et Florentinum (1438 — 39), sub Eugenio IV.
habitum, quibus interfuerant et adhaeserant, deinceps spreverunt.

ARTICULUS 111.
Utrum unitatis nota ecclesiae Romanae competat.

I. Ecclesiae Romanae unitas in varietate liturgia-
rum legumque disciplinarium. 1° Fides, regimen ac cultus
in se una sint oportet, sed diversis mediis et fides exprimi
potest et exerceri regimen. Jam vero quemadmodum actus
exteriores, quibus una eademque veritas exprimatur, multiplices
in omni genere disciplinae adinveniri solent, ita nil laesa sacra-
menti unitate in perfunctione munerum sacrorum caeremoniae
variae ad unani fidem protestandam exprimendamque usur-
pantur. Tantum igitur abest, ut liturgiarum ac caeremoniarum
varietas ecclesiae unitati officiat, ut fidem unicam supponant
exprimendam et quam perfectissime protestandam. Cf. S. Thom.
I. II. quaest. CIII. art. 4.

2" Quod ad disciplinam ecclesiasticam pertinet, una est
auctoritas et potestas legislativa, recte vivendi principia una
sunt. Verum generalia principia sunt ad particulares casus
eosque valde diversos applicanda. Quapropter usu venit, ut
leges disciplinares, natura sua temporum necessitatibus accom-
modandae, diversae pro locorum temporumque diversitate con-
stituantur. Atque haec quidem de vaiietate.

Thesis: Unitatis nota competit ecclesiae Romanae.

Argumenta.

Arg. I. Ex principio unitatis. Ecclesia Romana habet
principium extrinsecum efficiens unitatis in fide, regimine cultu-
que essentiali. Ergo ecclesia Romana una est. Prob. antec.

a) ln Jide. Principium efficiens unius fidei est magisterium

176 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

supremum et in se unum, quod ab omnibus societatis membris
admittendum est. Atqui hujusmodi principium est auctoritas
Summi Pontificis et conciliorum oecumenicorum sub uno illo
Pontifice. Ergo. Minor patet. Haec enim auctoritas aptissima
est discordiis reprimendis, dubiis solvendis, fidelibus adunandis,
rebellibus expellendis.

b) In regimine. Unus est caput totius ecclesiae Romanae,
Romanus Pontifex. Hic ergo coetus habet centrum unitatis
atque per unius regimen omnes uniuntur in unum.

c) In cultu. Principium efficiens unius cullus est una
fides, quam cultus exprimat, unumque regimen, quod cultum
custodiat. Atqui in ecclesia Romana fides una est unusque
Summus Pontifex, a quo sacramentorum administratio ac omnes
liturgiae ritus custodiantur. Ergo.

Arg. II. Ex factis. a) Una fides spectatur in symbolis,
in fidei professionibus, quae a praelatis emittuntur, in cate-
chismis, orationibus publicis atque in ea maxime obedientia,
qua suas quisque privatas opiniones decretis Romanorum Pon-
tificum et sacrorum conciliorum canonibus subjicere tenetur.

b) Unum regimen. Fideles cum episcopis, episcopi cum
Romano Pontifice cohaerent; omnes ecclesiae particulares, per
seriem ordinatam subministrationis uni capiti conjunctae, corpus
unum efficiunt. Haec est . una acies Israelis in tentoriis per
tribus suas commorantis. Quam pulchra — inquit Balaam —
tabernacula tua Jacob, et tentoria tua, Israel. Num. XXIV. 5.

c) Unus cultus. Septem sacramenta sub uno rectore su-
premo per ecclesiae Romanae ministros ubivis administrantur;
unicum orbe toto sacrificium. Neque ullum monumentum clarius
quam unius cultus expressio in praxi publica; in missarum codi-
cibus, quovis sermoneconfectis; in libris liturgicis omnibus eccle-
siarum, tum Orientalium, tum Occidentalium; denique in more
sacerdotum, ut in quavis orbis ecclesia catholica sacrificium
faciant.

Confirmatio. Haec argumenta nostris temporibus ut sol
splendent. Sectae fristissimani divisionis faciem prae se ferunt;
schismatici, partim divisi sunt, partim non nisi per vim
profanam jugum unum accipiunt; in ecclesia Romana religionis

Art. IIT. Utrum unitatis nota ecclesiae Romanae competat. 177

unitas regnante Pio IX. et Leo XIII. novis semper splendoribus
illustrata est. ')

Objeotiones,

Obj. I. Inter catholicos, puta inter Franciscanos, Dominicanos,
Jesuitas, inter episcopos Gallicanos et ultramontanos, lites de fide
creberrimae exarserunt. Ergo ecclesia Romana non est una.

Resp. Dist. antec: exarserunt lites de rebus fidei de-
finitis, nego; de rebus dubiis et liberis, subdist.: et parati erant
viri catholici subjicere sese, ecclesia definiente, conc; secus,
transeat. Hoc in primis animadvertendum est, usque in rnundi
finem tum infirmitatem humanam tum divinam virtutem con-
spiciendam fore; ab illa lites et controversiae , in hac reme-
dium. Neque superstitibus etiam apostolis nullae controversiae
fuerunt; sed per magisterium ecclesiae servata est unitas. Ita
liti de legalibus componendae veritas in concilio Hieroso-
lymitano stabilita est.

Instabis. Infallibilitas Romani Pontificis habetur firmis-
simum unitatis principium. Atqui controversia de Pontificia
infallibilitate non nisi nostra aetate finita est. Ergo ecclesia
Romana suae unitatis principio diu caruit.

Resp. Dist. minorem: et haec controversia non nisi nostra
aetate finita dicitur, quasi infallibilitas illa prius dubia esset
toti ecclesiae, nego; aliquot ecclesiae membris, subdist.: iisque
errantibus materialiter, concedo; formaliter, nego. Ecclesia
Romanum Pontificem a principio supremum certissimumque
fidei magistrum habuit; quod alias demonstratur. Sed et
illi, qui ante concilium Vaticanum aliud sentiebant, catholici
esse minime potuerunt, nisi retenta fide, qua omnes omnium
saeculorum catholici professi sunt, Pontificis cum episcopis
conseusionem errori nulli esse obnoxiam. Ergo nunquam in
ecclesia non fuit unitatis principium.

Obj. II. Ad unitatem servandam auctoritate opus est,
quae contumaces expellat. At legimus Polycarpum et Poly-

l) Bismarck ecclesiae Romanae unitatem „magnam et admirabilemu
vocavit: „lhre grosse und bewunderungswurdige Einheit*. 16. Maj.
1873. Reden, Th. V. p. 79, 81.

De Groot, Sumina apologet. I. |2

178 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

craten et ecclesias Asiae, cum a ceteris orbis partibus et ab
Aniceto ac Victore de tempore paschatis celebrandi dissentirent,
in ecclesiae tamen communione permansisse. Ergo.

Besp. Dist. min.: haec controversia erat res fidei, iugo;
res disciplinae, subdist.: ad quam dirimendam ecclesia tunc
temporis auctoritate sua suprema usa est, nego-, in qua diri-
menda pacis ergo clementius actum est, conc.

a) Duo paschata erant: pascha crucijixionis , cujus fesli
character praecipuus in morte Christi esse dicebatur, et pascha
resurrectionis , in quo Christi resurrectio celebrari solebat.
Quatuordecimani diem 14. Nisan, quod ea die Christum mor-
tuum esse rebantur, solemnissime celebrabant; terminabatur
solemne jejunium, aut, ut alii credunt, interrumpebatur; tertia
post die celebrabant resurrectionis festum , in quamcunque
septimanae diem incideret. Roiuanorum Pontificum consuetudo,
ritui Quatuordecimanorum contraria, hac regula continetur:
ne videlicet vllo alio quam Dominico die mysterium resur-
rectionis Domini unquam celebretur , utque eo duntaxat die
paschalium jejuniorum terminum observemus. Euseb. E. H.
lib. V. cap. XXIII. Ergo quaestio ad disciplinam spectabat.

b) Ecclesiae principes in ea quaestione dirimenda pacatissimi
fuerunt. S. Petrus et S. Paulus morem celebrandi Romanum
constituerunt; Asianorum consuetudo S. Joannis et S. Philippi
concessione admissa videtur, nullo tamen instituta mandato.
Anicetus , Romanus Pontifex , cum Polycarpum , episcopum
Smyrnensem, traditionis Asianorum tenaciorem vidisset, instare
rei noluit; Soter, Aniceti successor, id tantum egit, ut fideles,
quamquam Asianorum more in propriis ecclesiis pascha celebrare
nefas non habebatur, Romae tamen, si festivitatem paschalem
ibidem celebrare ipsis contingeret, morem Romauum servarent.
Victor autem, qui ultimo saeculi II. decennio ecclesiam rexit,
veritus, ne Asiani Judaizantium aut Ebionitarum errores ritui
suo inspergerent, rei fortiter intervenit; nullum tamen decretum1)

') In decretis, quae primis jam ecclesiae temporibus contra errantcs
edebantur, duplex communionis privatio consideranda est. rAltera — ait
Benjamin Bossue, Bollandista, — veram constituit excommnnicationem et
ab ecclesiae corpore rescissionem; altera solum interrnmpit mutuum iuter

Art III. Utrum unitatis nota ecclesiae Romanae competat. 170

ab illo Pontifice ad plenam exsecutionem (icductum esse credi-
tur, sed adversus Asianos, vehementiori consuetudinis affectu
commotos, indulgentia adhibita est, sive beatus Victor, S. Irenaei
aliorumque episcoporum precibus consilioque obtemperans, Asia-
nos ritus sui tenaciores clementer tulerit, sive Pontificis illius
(c. 202) successores rem ulterius urgendam esse non arbitrati sint.

Urgebis. Eusebius haec refert: „Victor . . . omnes Asiae
vicinarumque provinciarum ecclesias, tanquam contraria rectae
fidei sentientes, a communione abscindere conatur." E. H.
lib. V. cap. XXIV. Ergo fides quoque in disceptationem venit.

Resp. Dist. antec: hoc loco vocabulum fidei usurpatur
sensu latiori, concedo; strictiori sensu, nego. Asianorum con-
suetudo fidei contraria dici potuit propterea quod , haereticis
Judaizantibus ea consuetudine abutentibus, floridus fidei status
iiuminueretur. Etvero S. Irenaeus beatum Victorem „decenterad-
monuisse" narratur, „ne integras Dei ecclesias morem sibi a majo-
ribus traditum custodientes, a communione abscindat". Euseb. 1. c.

Obj. III. S. Cyprianus, Romani Pontificis sententia dam-
natus, cum ceteris omnibus per orbem Christianum episcopis
semper communicavit. Ergo Cypriani temporibns ecclesia
catholica nullum habuit fixum veritatis principium.

Resp. Dist. antec. : Cyprianus damnatus erat sententia
non simpliciter definitiva, conc; simpliciter definitiva, nego.

a) Usus potestatis triplicem indulgentiam admittere videtur;
etenim fit, nt judex ante sententiam latam errantes admoneat;
ut in sententia ferenda damnationem mitiget; ut jwst latam
sententiam addita mora damnatis paulisper indulgeat, tum ob
bonam eorum fidem, quos aestu controversiae commotos intel-
lexerit, tum ob spem emendationis , quae affulgere videatur.
Quibus positis factum consideremus.

b) Factum autem hoc est. Ecclesiae praxis communior
eaque antiquissima erat, ut haeretici rite baptizati, cum ad
ecclesiam redirent, denuo non baptizarentur. At saeculo III.
mos rebaptizandi haereticos quoscunque conversos in Africa

ecclesias vel etiam personas commercium, neque anathemati est aequi-
par;mda.u Cf. Jungmann, Diss. in hiat eccl. t. I. diss. IV. 4.; Alex.
Nat. In hist eccl. saec. V. diss. XX.; t. IX. p 622.

12*

180 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

nonnullisque Asiae tractibus ita praevaluit, ut annis 254 — 256
gravis hac de re controversia orta sit S. Stephanum inter et
S. Cyprianum, cui Firmilianus, Caesareae Cappadociae antistes,
cum pluribus Africae et Asiae episcopis obsecundavit. Cy-
prianus in synodo Carthaginensi II. decrevit , haereticos et
schismaticos , „profanae aquae labe" maculatos, quando ad
ecclesiam, „quae una est", venerint, esse baptizandos. Cypr.
ep. 70. ad Januar. etc. S. Stephanus autem 1° legatos epi-
scopos synodi Carthaginensis II. (alii dicunt III,, ubi secundae
decretum confirmatum est) „nec ad sermonem colloquii saltem
communis" admisit, praecipiens „fraternitati universae ne quis
eos in domum suam reciperet". Firmil. ep. ad Cypr. inter
epp. Cypr. 75. 2° Idem Summus Pontifex hoc decretum
edidit: Si quis ergo a quacunque haeresi venerit ad vos, nihil
innovetur, nisi quod traditum est, ut manus illi imponatur in
poenitentiam. Cypr. ep. 74. ad Pompejum.

Sententia. Stephani sententia, cum ex cathedra non sit,
simpliciter definitiva dici non potest. Namque 1° hujusmodi
sententia nec Pontificis severitate adversus legatos ostenditur,
ut patet; neque verbis edicti proprie vereque continetur.
Jussit enim Pontifex non rebaptizari; sed haereticos non
rebaptizandos esse tanquam de fide explicite non edocuit;
ergo fidei quaestio, quamvis implicite decideretur, explicite tamen
sub respectu doctrinali definita non fuit. Quare S. Augustinus:
„quamvis commotius, sed tamen fraterne indignarentur (Stepha-
nus et Cyprianus); vicit tamen pax Christi in cordibus eorum, ut
in tali disceptatione nullum inter eos schismatis malum oriretur."
De bapt. c. Donat., lib. V. c. XXV.; cf. De unico bapt. c. Petil. n. 23.

Instabis. Ut unitas servetur , decretis etiam illis , quae
definitiva non sint, obsequendum est. Cyprianus autem cum
episcopis pluribus , quos habebat secum consentientes , etsi
decreto Pontificis non parebat, catholicus haberi non desiit.
Ergo ecclesia Romana non est una.

Resp. Dist. maj.: Decretis etiam non definitivis obse-
quendum est, conc; et decreta semper acqualiter urgenda
sunt, nego. Dist. min.: Cyprianus catholicus haberi non desiit,
toleratus, conc; approbatus, nego.

Art. III. Utrum unitatis nota eeclesiae Romanae competat. 1#1

Gubernatores , cum et leguni efficaciam et subditorum
utilitatem spectent, saepenumero, si non nisi paulatim consilium
suum assequantur, necessitate id sat habendum judicant; prae-
sertim si de consuetudinibus agatur. „Consuetudines — ait
Ballerini — ejusmodi diversae, quae, salva unitate , apud
catholicos utrimque vigent, ita rem obscuram faciunt, ut quamvis
versentur in materia sacramentorum , incertum videri possit,
num ad fidem an vero ad disciplinam diversam pertineant."
De vi ac ratione primatus , cap. XIII. 3. S, Augustinus
Cypriani culpam hac excusatione tegens: „Quomodo enim —
inquit — potuit ista res tantis altercationum nebulis involuta
ad plenarii concilii luculentam illustrationem confirmationemque
perduci, nisi primo diutius per orbis terrarum regiones multis
hinc atque hinc disputationibus et collationibus episcoporum
pertractata constaret." De baptismo, lib. II. c. V. — Toleratus
est igitur S. Cyprianus, episcopus doctrina virtutibusque
excellens. Nempe Stephanus, motus iis fortasse precibus, quas
S. Dionysius Alexandrinus litteris datis ad ipsum direxit, ut
rebaptizantibus parceret, excommunicationem proprie dictam,
si Africanis ac Asianis eam forte minatus sit, non pronuntiavit.
Romanus Pontifex mox martyrii laurea donatus est (Aug. 257).
Cyprianus (f 258) cum Sixto II. pacem habuit.

Urgebis. S. Cyprianus, etsi ab ecclesiae capite et unitatis
centro dissidere ausus est, sanctus ab omnibus habetur.

Resp. S. Cyprianus sanctus habetur, satisfactione accepta,
conc; simpliciter comprobatus, nego. Hac de causa S. Augustinus:
„Cyprianus — inquit — aut non sensit omnino quod eum
sensisse recitatis; aut hoc postea correxit regula veritatis; aut
hunc quasi naevum sui candidissimi pectoris cooperuit ubere
caritatis, dum unitatem ecclesiae toto orbe crescentis et copio-
sissime defendit, et perseverantissime tenuit vinculum pacis . . .
Accessit huc etiam quod tanquam sarmentum fructuosissimum,
si quid in eo fuerit emendandum, purgavit Pater falce passionis."
Ep. 93. ad Vincentium. — Ecclesia Romana martyrem gloriosum
semper pie venerata est.

Obj. IV. Ecclesiae Romanae unitas ab uno Summo Ponti-
fice exoritur. At saeculo XIV. de administranda re catholica

182 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

tres Pontifices dimicaverunt. Igitur ea saltem tempestate
ecclesia Komana decus unitatis amisit.

Resp. Dist. minorem: de administranda ecclesia diinicarunt
tres Pontifices legitimi et certi, nego; quorum unus erat legi-
timus et certus, subdht.: ita tamen, ut ecclesiae pars rejecerit
hunc Papam materialiter per errorem facti, conc; formaliter,
negando jus Papatus, nego.

Factum. Postquam Pontifices Romani annis ferme 70,
unde captivitas Babylouica haec epocha dicitur, Avenione
sederant a Clemente V. (1305—1316) ad Urbanum V. (1362
—1370), Gregorius XI (1370—1378) Romae vitam posuit.
Anno 1378 cardinales 16 Urbanum VI. (1378—1389) elegerunt,
cui paucis post mensibus Clemens VII. (1378 — 1394) oppositus
est. *)

Urbani VI. successores legitimi fuerunt Bonifacius IX.
(1389—1404), Innocentius VII. (1404—1406), Gregorius XII.
(1406 — 1415), qui abdicavit. — Clementis VII. successor fuit
Benedictus XIII. seu Petrus de Luna (1394 — 1417), qui depo-
situs est.

Annis 6 (1409 — 1415) tres sacerdotes fuerunt, qui de
Pontificatu dimicarunt. Synodus enim Pisana anno 1409 Gre-
gorium XII. et Benedictum XIII., qui abdicare nolebant, jure
privatos esse declaravit elegitque Alexandrum V. (1409 — 1410),
cui Joannes XXIII. (1410 — 1415) successit.

Explicatio. Plurimi catholici legitimos Pontifices, Urba-
num VI., Bonifacium IX., Inuocentium VII., Gregorium XII.
agnoverunt; ecclesiae tamen particulares non paucae pseudo-
pontifici alicui adhaerebant. Sed omnes mentem gerebant a
schismate prorsus aversam , huic obedire parati, qui Pontifex
legitimus esse intelligeretur. In facto erratum est; jus illaesum
fuit. Et quantumvis tristis ea tempestate sese offerat conspectus

') De electione legitima Urbani VI. cf. Baldi de Perusio Allega-
tiones pro Urbano; Joan. de Lignnno, Tract. pro Urbano VI.;
Papebroch. Conatus chronico-hist. catal. Pont. Boll. Propyl. Maji;
Scheuffgen, Beitrdge zu der Gesch. des grossen Schismas , Kap. II.
De litteratura hujus facti plura ap. Hergenrother , Kirchengesch.
B. II., S. 628,

Art. IV. Eeolesia Romana, quae dicitur etc. 183

malorum , quibus ecclesia Christi afficiebatur , fides in nnum
Pontijicatum Romanum tanquam principium vitale unitatis,
omnem divisionem circa personam superavit. Cf. Christophe,
Hist. de la Papaute pendmtle XV e siecle, t. I.; Pastor, Gesch.
der Papsta seit dem Ausgang des Mittelalters, B. I.

ARTICULUS IV.

Ecclesia Romana societati, quae dicitur „ad procurandam Chri-
stianitatis unitatem", catholicos adscribi jure optimo vetuit.

I. Dictae societatis indoles. Anno 1857 Londini
societas erecta est, quae dicitur Association for Promoting the
Union of Christendom, seu Societas ad procurandam Chri-
stianitatis unitatem. Cujus societatis indoles ab ipsa suprema
S. Romana et universali Inquisitione his verbis describitur:
„A protestantibus quippe (ea societas) efformata et directa eo
excitata est spiritu, quem expresse profitetur, tres videlicet
Christianas communiones Romano catholicatn. Graeco-schisma-
ticam et Anglicanam, quamvis invicem separatas et divisas,
aequo tanien jure catholicum nomen sibi vindicare. Aditus
igitur in illam patet omnibus ubique locorum degentibus tum
Catholicis, tum Graeco-schismaticis, tum Anglicanis, ea tamen
lege, ut nemini liceat de variis doctrinae capitibus in quibus
dissenliunt quaestionem movere, et singulis fas sit propriae
religiosae professionis placita trauquillo animo sectari. Soeiis
vero omnibus preces ipsa recitandas, et sacerdotibus sacrificia
celebranda indicit juxta suam intentionem: ut nempe tres
memoratae Christianae communiones, utpote quae, prout sup-
ponitur, Ecclesiam Catholicam omnes simid jam constituvnt,
ad unum corpus efformandum tandem aliquando coeant."1)

II. Catholica sententia. Per epistolam supremae S. Rom.
et Univ. Inquis. data die 16. Sept. 1864, quam C. Card. Patrizi
subscripserat, fideles edocti sunt ne societati huic quoquomodo
faverent, „et ne fallaci novae Christianae unitatis desiderio

') Epistola S. Rom. et Univ. Inquis. data die 16. Sept. 1864.

184 Quaestio VI. De ecclesia, cui unitatis nota competit.

abrepti ab ea desciscant unitate perfecta, quae mirabili munere
gratiae Dei in Petri soliditate consistit." Porro cum decani,
canonici, parochi aliique sacerdotes Angliae 198 eminentissimo
domino C. Card. Patrizi, S. Officii praeposito, respondissent,
se quaestionem facti non juris tractasse, neque aliud sese
a Deo 0. M. enixe rogare, quam illam „quae ante Orientis et
Occidentis scissionem, intercommunio oecumenica extitit", Card.
Patrizi die 8. Novembris 1865 ad litteras honorabilium domi-
norum rescribens, haec inter alia declaravit: „Id porro Sacra
Congregatio vobis contigisse vehementer dolet existimantibus,
ad veram Jesu Christi Ecclesiam pertinere, tamquam partes,
Christianos illos coetus, qui sacerdotii et catholici nominis
haereditatem habere se jactant, licet sint ab Apostolica Petri
Sede divisi ac separati. Qua opinione nihil est, quod magis
a genuina catholicae Ecclesiae notione abhorreat. Catholica
enim Ecclesia . . . ea est quae super unum Petrum aedificata
in unum connexum corpus atque compactum unitate fidei et
caritatis assurgit."

III. Quamobrem non quaevis precum societas ad pro-
curandam Christianitatis unitatem respuitur, siquidem Gre-
gorius XVI. et Pius IX. iis indulgentias concesserunt, qui
dissidentibus reconciliatam cum ecclesia catholica concordiam
imploraverint; at quod Christifideles juxta intentlonem socie-
tatis memoratae pro Christiana unitate orent, tolerari nullo
modo potest *)

Thesis : Ecclesia Romana societati, quae dicitur „ad pro-
curandam Christianitatis unitatem", caiholicos adscribi jure
optimo vetuit.

') Saeculo XVII. cum Leibnitz fidei formulam meditatus esset,
cui tam catholici quam Lutherani subscriberent, Spinola, episcopus
Tinensis i. p., et Bossuet cum Molano, doctore Lutherano et Leibnitz
de adducendis ad unitatem catholicam Lutheranis praeparatorie ege-
runt. Verumtamen catholici in eo firmissime permanserunt, ut omnes
fidei articulos integerrimos tuerentur; quo factum est, ut controversia,
cum Lutherani concilium Tridentinum suspendi reposcerent, infecta
pace finiretur. Cf. Bossuet, Projet de reunion entre les Catholiques
et les Protestants d' Allemagne.

Art. IV. Ecclesia Romana, quae dicitur etc. 185

Argumenta.

Arg. I. Societas Londinensis fundamento innititur, quo
divina ecclesiae constitutio subvertitur. Ergo catholici huic
adscribi jure optimo vetantur. Prob. antec.

a) Societas supponit, veram Christi ecclesiam constare
partim ex Romana ecclesia, partim ex Photianorum et Angli-
canorum coetibus. Omnes autem catholici profitentur, Photianum
coetum schisma esse ; Anglicanum haeresin. Ergo catholicos
societati Londinensi adscribi nefas est.

b) Preces ab ea societate et sacrificia indicuntur, ut a
Deo gratia cujusdam unitatis impetretur, quae non sit ecclesiae
Romanae unitas. Jam hoc aut eo spectat , ut unitas vera in
ecclesia Romana defecisse asseratur, aut si non amiserit, ut
amittat, oretur. Ergo catholici, quos ab utroque abhorrere
necesse est, societati memoratae adscribi jure optimo prohibentur.

Arg. H. Catholici, qui in societatem Londinensem con-
spirant, indifferentismo favent et scandalum ingerunt. Ergo
abscribendi non sunt. Prob. antec.

a) Indifferentismo favent. Societatis enim illius conditores
et rectores asserunt , tres ecclesias esse tres ejusdem verae
religionis Christianae formas; unam eandemque ipsarum manere
fidem; quo fit, ut in Photianismo et in Anglicanismo aeque
ac in ecclesia catholica Deo placere datum sit.

b) Scandalum ingerunt 1° acatholicis, cum facile futurum
sit, ut ipsi studium unitatis Romanae deponant ex vana illa
exspectatione, ut tres communiones integrae et in sua quaeque
persuasione persistentes simul in unum coeant; 2° catholicis,
cum sit timendum, ne fallaci novae Christianae unitatis desi-
derio abripiantur, qui societati isti favent. !)

Ofojection.es.

Obj. I. In programmate suo societas Londinensis non
affirmat, tres communiones catholicum nomen aequo jure sibi

') Cf. Manning, England and Christendom , p. 137 et sqq.;
Newman, Notes of a Visit to the Russian Church. By the late Wil-
liam Palmer, M. A. Selected and arranged by Card Newman.

186 Quaestio VI. De ecclesia, cui etc Art. IV. Ecclesia Romana etc.

vindieare, sed societatis fundatores facti, non juris, quaestionem
tractarunt. Jam nihil est, quod in ejusmodi assertione catho-
licos deterreat. Ergo societas Londinensis absque causa culpatur.

Resp. Dist. majorem: quaestio juris non tractatur his
ipsis verbis, concedo; re, nego. Et nego minorem cum conclu-
sione. Societas illa catholicitatis factum tribus communitatibus
attribuit. Factum autem verae catholicitatis tribus communi-
tatibus attribui nequit, quin jus unitatis negligatur. Catholi-
citas enim absque unitate non dicitur. Ergo quoniam unitatis
et jus et factum ex irreformabili Christi institutione simid
semper in ecclesia Ejus adsunt tanquam oertissiraa nota, qua
vera ecclesia semper a sectis quibuscunque tuto et facile se-
cernatur, allegata distinctio seu abstractio juris a facto catholi-
cos jure meritoque deterret: jus scilicet unitatis ea distinctione,
implicite saltem, negatur.

Obj. II. Societas non aliud desiderat quam illam, quae
ante Orientis et Occidentis scissionem intercommunio oecu-
menica exstitit, unius ejusdemque fidei catholicae professione
stabilitam et compactam. Et id adjuvare cathulicis licet. Ergo
societati Londinensi adscribi immerito prohibentur.

Eesp. Dist. majorem: Societas Londinensis intercoramunio-
nem illam desiderat, illaesa unitate Romana; nego; ea indirecte
saltem rejecta, concedo. Minorem et couclusionem nego. Sup-
ponitur enim ab adversariis nostris tres communiones, in sua
qvamque persuasione adhuc persisteJites et nondum a snis erro-
ribus ereptas veram efficere ecclesiam. Sed si tres communiones
erronbus non obstantibus vera ecclesia esse censeantur, in-
fallibilitate procul dubio singulae carent, quandoquidem infalli-
bilitas errorem excludit. Ex quo consequens est, 1° ut ecclesiae
Romanae principium unitatis efficacissimum, infallibilitas, ab-
judicetur; 2° ut communiones in sua quaeque persuasione per-
sistentes simul in unum coire possint, cum judex infallibilis,
ad diffiuiendum, quaenam commnnionum persuasio sit erronea
necne, nusquam adesse videatur.

Denique intercommunio oecumenica ante schisma Photia-
num Oriente toto viguit, quia Orientales ecclesiae nondum a
debito Apostolicae Cathedrae obsequio desciverant. Neque ad

Quaestio VII. De ecclesia, cui etc. Art. I. Utrura sanctitaa etc. 187

optatissimam hanc intercommunionem restaurandam satis est,
nsimultates et odia in Romanam Ecclesiam deponere, sed omnino,
ex praecepto et instituto Christi" oportet ..Romanae Ecclesiae
fidem et communionem amplecti". Card. Patrizi in epist.
8. Nov. 1865.

Quaestio VII.

De ecclesia, cui sanctitatis, catholicitatis et apo-
stolicitatis notae competant.

Notae gratiam illam manifcstant, quae a capite Christo
in ecclesiam, corpus Ejus mysticum, profluit. Coetus religiosus,
si gratia illa destituatur, nulla nota effulgebit; si gratia non
destituatur, ceterae notae, ubi una ex iis adest, abesse nequeunt:
in eadem enim causa, quae est Christus, quatuor notae con-
junguntur. Porro superius probavimus, unitatis nota tam

protestantes quam Photianos carere; at eam in ecclesia Romana
reperiri. Ex quo indirecte efficitur, sanctitatem, catholicitatem
et apostolicitatem, qnae cum unitate intime cohaerent, ecclesiae
Romanae soli competere. Restat, ut de notis illis directe
agamus; hoc enim pacto ecclesiae Romanae veritas magis
elucescet. Quaeritur autem

Primo. Utrum sanctitas , caiholicitas et apostolicitas
ecclesiis protestanticis competant.

Secundo. Utrum notae illae Photianismo competant.

Tertio. Uirum ecclesia Romana snncta sit.

Quarto. Utrum ecclesia Romana sit catholica.

Quinto. Utrum ecclesia Romana sit apostolica.

ARTICULUS I.

Utrum sanctitas, catholicitas et apostolicitas ecclesiis pro-
testanticis competant.

Observationes quatuor generales. 1° Notas recen-
sitas eo; qui supra (quaest. V. art. 1.) stabilitus est, sensu intel-

188 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

ligiraus; spectantur ergo et facta et principia, atque notae
tam formaliter quam materialiter. 2° De sanctitate disserentes
eam notam ecclesiis protestanticis competere negamus, sed
omnes, qui hunc errorem bona fide sequuntur, Deo displicere
nequaquam affirmamus. 3° Quod ad Anglo-catholicos seu
Ecclesiam constitutam pertinet , hoc omitti non potest , spem
catholicitatis absque centro unitatis inanem esse et titulum
sine re. 4° Apostolicitati demonstrandae non satis est quas-
cunque omnium aetatum haereses undique colligere, sed suc-
cessio publica, non interrupta, legitima omnino requiritur.
Recolantur, quae de singularum notarum indole disputata sunt*

Thesis '. Sanctitas , caiholicitas et apostolicitas ecclesiis
protestanticis non competunt.

Argamenta.
A.

1° Sanctitas ecclesiis protestanticis non competit.

Arg. I. Ex principiis et aliquibus doctrinis Protestantismi.
Protestantismi a) principia; b) multa doctrinae capita sanctitati
contraria sunt. Ergo protestantismus ratione doctrinae non est
sanctus. Prob. antec.

a) Principia fundamentalia sunt: sola Scriptura et sola
fides. Ilaec autem pugnant cum sanctitate doctrinae.

1° Sola Scriptura. Hoc principium Christi doctrinam
spiritui privato tradit. Sed fieri non potest, ut doctrina subli-
missima morumque corruptelae maxime contraria , sanctitate
integra servetur, nisi auctoritas legitima privatas opiniones
corrigat. Ergo protestantismus doctrinae sanctitati essentialiter
adversatur. Adde quod spiritus privatus, auctoritate despecta,
mentis superbiam alit.

2° Sola fides. Hoc principium caritatis excellentiam
despicit, ut apparet ex libro, quem Luther De captivitate
Babylonica inscripsit, et ex ejusdem epistola, anno 1521 ad
Melanchtonem scripta, in qua legitur: nEsto peccator et pecca
fortiter: sed fortius fide.ul) — Idem principium et tres alii

') Bossuet ait: „Qui eut cru que la retormation dut enfanter un
tel prodige, et que cette proposition," les bonnes oeuvres sont neces-

Art. I. Utrum sanctitas, etc. ecclesiis protestant. competant. 189

errores inter se cobaerent , quorum primus est hoc notum:
justificatio per impatafionem mere extrinsecam; secundus negatio
liberi arbitrii seu libertatis a necessitate, post Adae lapsum
in homine relictae (Luther, De servo arbitrio; Calvinus, lnstit.
lib. II. capp. 2. et 3.); tertius decretum horribile seu systema
reprobationis positivae, quae non sit ex praevisis demeritis.
(Calv. Instit. lib. III.).

b) Doctrinae capita sanctitati contraria. 1° Con-
temptus jejunii , virginitatis, consiliorum evangelicorum, invo-
cationis Matris Dei, cultus sanctorum et rerum plurimarum,
quae sanctimoniae subsidia aut fructus merito habentur.
2° Error de divortiis et repudiis, quem patres Tridentiui
anathemate perculerunt.1) 3° Effatum statolatriae : ncujus
regio hujus et religio." 4° Superstitiosa sectarum ? quae
fanaticae dicuntur, vecordia earumque falsa de pietate opinio.
5° Modernorum naturalismus aversaque supernaturalibus prae-
dicatio, quae in medio protestantismo grassatur.

Arg. II. Ratione sacramentorum. Eo nomine a) ipsa sacra-
menta , b) sacrificium , c) hierarchiam , d) liturgiam com-
plectimur. Sed in his omnibus protestantismi sanctitas deficit.
Ergo protestantismus ratione sacramentorum non est sanctus.
Prob. minor.

saires au salut," put jamais etre condamnee? Elle le fut par Melanch-
ton et par tous les luth6ricns, en plusieurs de leurs assemblees, et en
particulier dans celle de Worms en 1557.u Histoire des Variations,
liv. V.

') Sess. XXIV. can. V.: „Si quis dixerit, propter haeresim, aut
molestam cohabitationem, aut affectatam absentiam a conjuge, dissolvi
posse Matrimonii vinculum; a. s. — Item can. VII.: Si quis dixerit,
Ecclesiam errare, cum docuit et docet, juxta Evangelicam et Aposto-
licam doctrinam, propter adulterium alterius conjugum, Matrimonii
vinculum non posse dissolvi, et utrumque, vel etiam innocentem, qui
causam adulterio non dedit, non posse, altero conjuge vivente, aliud
Matrimonium contrahere : moecharique eum, qui dimissa adultera, aliam
duxerit; et eam, quae, dimisso adultero, alii nupserit; a. s.

Consultis et „dispensantibustt Luthero, Bucero et Melanchtone
Philippus, Hassiae landgravius, anno 1540 vivente Christina, uxore
legitima, Margaritam de Saal matrimonio sibi junxit. Ci. Bossuet, Hi-
stoire des variations, liv. VI.

190 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

a) Sanctissima septem sacramentorum plenitudo in pro-
testantismo ad unum alterumve decrevit; imo vero non desunt
inoderni, qui ne unicum quidem baptismi sacramentum ad-
mittant. Accedit quod protestantismus de sacramentorum san-
ctitate multum derogavit , docens per novae legis sacramenta
ex opere operato non conferri gratiam.

b) Protestantismus contra antiquissimum ecclesiae con-
sensum (cf. p. 143.) S. Missam ut „idolatriam papisticam" et
„impiam fabulam" detestari consuevit; in Germania; Anglia, et
Hollandia Missae odio perdiu tabuit. Id probant Lutheri liber
De missa privata; Calvini Institutiones , lib. IV. cap. 18.;
ecclesiae Anglicanae art. 31.; sermoues Knox etc.

c) Hierarchici instituti sanctitas — de personis enim jam
non agitur — in protestantismo deleta est, defectu ordinationis,
quam omiserunt aut essentialiter corruperunt; defectu mis-
sionis, quia Romano Pontifice spreto reformatores nullum
auctoritatis suae titulum proferunt; defectu ministrationis, quia
nec sacra faciunt, neque auctoritate divinitus accepta populum
Dei regunt.

d) Liturgia sacramenta, sacrificium, hierarchiam comitatur.
Atqui haec omnia propemodum in protestantismo interierunt.
Ergo nec lituigiae sanctitas permansit.

e) Ordine everso novatores spreverunt illud Aegidii Viterbien-
sis: Homines per sacra immutari fas est, non sacra per homines.

Arg. III. Ratione membrorum. Protestantismi nec auctores
principales , neque fructus sancti fuerunt. Ergo ratione mem-
brorum sanctus dici non debet. Probatur antec.

a) Auctores principales fuere Luiher , vir truculentus,
superbus, maledicus, Librorum divinorum adulterator, votorum
trausgressor , potator, auctoritatis contemptor, populi turbator,
quem convicii nullius nulliusque sordidi dicti unquam suppuduit.1)
— Calvinus, homo frigidus, mordax, crudelis, arrogans infalli-
bilitatis suae vindex, veteribus ecclesiae patribus despectis,
Luthero hanc laudem tnbuit : „testamur, eum nos habere

') Cf. Lutheri Opera, non excepto libro, qui ioscriptus est: Tisch-
reden; Janas&n,. Geschichte des deutschen Volkes; Evers, Martin Lut/ier.

Art. I. Utrum sanctitas, etc. ecclesiis protestant. competant. 191

pro insigni Christi apostolo.ul) — Henricus VIII., adulter et
interftctor. — Elisabeth Henriei, patris sui, dissimulatione im-
mufata effigies.

b) Protestantismus sanctitatis fructus non tvlit. 1° Lnther ait:
,,Mundus in dies fit deterior; sunt nunc homines magis vindictae
cupidi, magis avari, magis ab omni misericordia remoti, magis
immodesti et indisciplinati, multoque deteriores quam fuerint
in papatu. Postilla in Evang. dom. 1. Adv. — Melanchton
queritur: „Saeculum est plenum sceleris et furoris et magis
amans sycopbantiarum , quam fuit illa aetas. Omnino crescit
manifestus contemptus religionis. Majorum nostrorum saeculo
nondum fuit talis ingluvies, qualis apud nostros homines magis
magisque crescit. Ideo veniunt bella, expilationes immodicae
et aliae calamitates magnae, quia certatim student omnes
obtinere immoderatam libertatem et infinitam licentiam omnium
cupiditatum suarum." — Erasmus: „Seio — inquit — nusquam
fuisse majorem luxum , plus adulteriorum , quam inter evan-
gelicos, sic enim appellari gaudent. Nonne Lutherus dixit,
se malle pristinum papae et monachorum regnum, quam hoc
honiinum genus sub Evangelii praetextu in Sogdianorum vitam
sese proripientium? Nonne idem suis ad me literis deploravit
Melanchton? Nonne idem in colloquio fassus est Oecolam-
padius? . . . Quum tam multa submoveant, nihil succedit
melius." Haec reformationis primordia fuerunt. Merito Dietrich,
protestans , eodem tempore scripsit: „crescit cyclopica feritas
ubique." Enarr. Psalmi secnndi auctore Luthero. Sane doctrina
protestans tantae corruptelae conducebat.2)

') Resp. contra Pngium, De libero arbitrio. Cf Audin, Histoire
de la viey des ouvrages et doctrines de Calvin. Bossuet ait : „S'il
faut faire la comparaison de ces deux hommes, il n'y a personne qui
n'aimat mieux essuyer la colere impetueuse et iusolente de l'un (Lutheri),
que la profonde malignite et ramertume de 1'autre, qui se vante d'etre
de sang-troid, quand il repand tant de poison dans ses diocours." Hist.
des variat., liv. IX.

*) Cf. Dollinger, Die Reformation} passim; Janssen, Geschichte
des deutschen Volkes, B. II et III, passim; Hohoff, Die Revolution;
Nicolas, Du protestantisme, t. II. livre III. ch. 4. — Ad remBossuet:
„Ainsi la reiormatiou veritable, c'est a dire celle des moeurs, reculait

192 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. Dotae competant.

2° Praeterea protestantismi sanctitas veris vitae super-
naturalis indiciis nullo unquam tempore manifeatata est. Deest
ipsi heroica sanctorum virtus; jacent evangelica consilia; non
florescunt instituta, heroismo caritatis, apostolatus, poenitentiae,
abnegationis praeclara; missiones nullis insignibus virtutum
fructibus aut eorum, qui praedicant, aut eorum, qui errores
suos relinquunt, obsignantnr. Nullos veri nominis martyres
genuit.

3° Nulla denique in protestantismo miracula conspiciuntur,
neque spes miraculorum aliqua. Luther ait: „A nobis quinegamus
liberum arbitrium, miracula exigi non debent." De servo
arbitrio. Calvinus ad regem Galliae scribit: „Quod miracula
a nobis postulant, improbe faciunt." Instit. Praef. Erasmus
affirmat: „Nullus illorum adhuc exstitit, qui vel equum claudum
sanare potuerit." Diatrib. De libero arbitrio. — Ad hanc
horam miraculorum charisma haud magis quam Erasmi tem-
poribus in protestantismo apparuit.

B.

2° Caiholicitas ecclesiis protestanticis non competit.

Arg. I. Catholicitas est ecclesiae proprietas, qua conspicue
numerosa etubique una per omnes pene mundi terminos emanat.
Atqui haec proprietas protestantismo non competit. Ergo pro-
testantismus catholicitate non signatur. Prob. minor.

a) Protestantismus non est unus, uti supra probatum est.
Ergo nec catholicus.

b) Per omnes pene mundi terminos non emanat tanta mis-
sionum fertilitate, ut in eo Christi mandatum adimpleri conspi-
ciatur, dicentis: docete omnes gentes. Matth. XXVIII. 19. Et-
enim 1° in Europa ferro atque igni primum propagatus, deinde
regnorum nonnullorum terminis pene circumscriptus est; modo
divisionibus consumitur. 2° Missiones ejus, excepto successu,
qui vi pecuniae et clientela obtinetur, sterilitate laborant. l)

au lieu cPavancer, pour deuxraisons: l'une, que 1'autorite etait detruite;
1'autre, que la nouvelle doctrine portait au relachement." Histoire
des Variations, liv. V.

l) Cf. Wiseman, Lectures on the cath. church, lect. V.: Marshall,

Art. I. Utrum sanctitas, etc. ecclesiis protestant. competant. 193

c) Coetus protestantici, qui plus ducentas sectas efficiunt,
etiamsi conjungantur, catholicis numero longe inferiores sunt.
Accedit quod protestantismus ecclesias nationales doctrina factis-
que admisit; ecclesiae autem nationales catholicitatem, ut liquet,
excludunt.

3° Apostolicitas ecclesiis protestanticis non competit.

Arg. I. Ecclesia dicitur apostolica, si a) per legitimam
pastorum successionem, b) ab apostolis nunquam interruptam,
c) in identitate doctrinae, sacramentorum et regiminis conti-
nuatur. Haec autem in protestantismo nullo modo conspi-
ciuntur. Haec ergo religio dici nequit apostolica. Prob. min.

a) Ad legitimam pastorum successionem requiritur 1° ordi-
natio valida; 2° missio legitima ab iis, qui apostolis succes-
serunt. At neutrum in protestantismo reperitur. Igitur apo-
stolicus non est.

1° Ordinationis validae, si Anglicanos excipias, ne umbra
quidem profertur. ld inter omnes constat. Validitas autem
ordinum in ecclesia Anglicana seu constituta, etiamsi jirmis-
simae negandi rationes non suppeterent, l) non nisi paucis,
membris scilicet ecclesiae constitutae, quidpiam opitulari posset.

Les missions chrdtiennes ; librum anglice scriptum gallice reddidit De
Waziers. — Protestantismus, cum annis 130 de propaganda Christi
doctrina ne cogitasset quidem, Anglica civilitate compellente anno
1646 per Joannem Elliot in coloniis Americae septentrionalis missio-
num opus aggressus est.

!) Cf. E. E. Estcourt, The question of Anglican ordinations.
Auctor concludit, ordinationes Anglicanas esse invalidas, 1° quia ab
anno 1554 praxis ecclesiae catholicae fuit, eas ordinationes invalidas
habere; 2° quia valde dubium est, utrum Barlow episcopus ordinatus
esset, a quo Parker est consecratus; 3° quia veteres ordinationis
formae ita mutatae sunt, ut quaevis intentio conferendi aut recipiendi
sive sacramentum, sive gratiam sacramentalem, sive characterem spiri-
tualem, sive potestatem sacerdotalem aut episeopalem qualemcunque
excludatur; 4° quia formae memoratae consulto mutatae sunt, ut ex-
cluderetur idea, sacerdotem in ordinatione sacrificii offerendi potesta-
tem accipere; 5° quia episcopi et sacerdotes Anglicani, cum in ordi-
nando contraria fidei catholicae de S.S. Sacrificio profiteantur, mentem
et intentiones erroneas carundem mutationum suscipiunt; 6° quia du-
bium est, utrum vocabulum „priestu in formis Anglicanis sacerdotem

De Groot, Sumina apologet. I. ^3

194 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

2° Missio legitima in protestantismo ex stirpe deleta est.
Nam reformatores neque ordinariam neque extraordinariam
missionem sibi vindicare potuerunt. Non ordinariam, quoniam
ejusmodi missionem ab ecclesia jam exsistente obtinere opor-
tuit; reformatores autem ab ecclesia jam exsistente non missi
sunt, sed contra eam rebellarunt ac protestati sunt. Neque
extraordinariam, quae gratis asseritur; cui facta contradicunt;
quam Servator a missione legitima et ordioaria nullo unquam
tempore separandam esse docuit. Firma plane est ea ratio;
nec mirum, Lutherum intra annos 24 sententiam de missione
sua contra ecclesiam catholicam quaterdecies mutavisse.1)

b) Multo minus protestantismus publica successione usque
ad apostolos adscendit. Id duo probant.

1° Inter reformatores convenit ecclesiae primordia et „evan-
gelium purum" magno illo; quo ecclesiae doctrina, sacramenta,
regimen corruptissima erant, intervallo dividi. a) Ergo prote-
stantismi connexio cum ecclesia apostolica interrupta est. Con-
sequentia patet. Connexionem scilicet disrupit Babylon, Anti-
christi regnum, apocalyptica bestia; sic enim ecclesiam Romanam
reformatores indicare solebant. — Accedit quod ecclesia vetus
plurima reformatorum dogmata jam dudum damnaverat.

2° Protestantismus est ecclesia nova. Ergo non aposto-
lica. Antec. factis publicis palam est. Protestantismus enim
ecclesiam, quae per successionem non interruptam Eomanorum
Pontificum ad beatum Petrum adscendit, rebellis reliquit. Ideo,

in sensu catholico et sacrificum significet; 7° quia earundem formarum
significatio illustratur ex praescripto („Order of administration of Holy
Coramunion") communionis administrandae in Libro precum (Book
of Common Prayer), quod fidei catholicae de S.S. Sacrificio et Eucharistia
contradicit. Cf. etiam Gallwey, Anglican Orders, inter alia p. 601 et seqq.,
ubi emendatur opinio rev. D.Estcourt de decretoRom., diei lO.Apr. 1704.

l) Dollinger, Die Reformation, Bd. III. S. 213-223.

'; Calvinus ep. 190. ait: „Papae tyrannide abrupta fuit vera
ordinationis series; novo subsidio nunc opus est ad ecclesiae instau-
rationem." Lutherani et Calviniani cantilenam eandem canunt, ubi
de „Papae tyrannideu agendum est. — Guizot, protestans, ait: „Je
porte a TEglise catholique un profond respect. Elle a itt, pendant des
sitcles, VEglise chritienne de toute VEurope." Etudes morales. 1851.

Art. I. Utrum sanctitas, etc. ecclesiis protestant. competant. 195

nt S. Cyprianus in ep. ad Magnum Novatiano exprobrat, nemini
succedens a seipso ortus est. Praeterea haereseos illius initia
saeculo XVI. affixa sunt; quis enim ante Lutherum Lutheranos,
Calvinistas ante Calvinum vidit? Quapropter adversus prote-
stantismum eadem, qua Tertullianus Adv. Prax. 2., ratiocina-
tione utimur: Novelli estis, posteri estis, hesterni estis.

c) Protestantismus perpetuo doctrinam suam mutat. Ergo
non est apostolicus. Inde a saeculo XVII. , quo Bossuet de
Variationibus scripsit, protestantismus tantum ab eo errore
mutatus est, quem primi novatores docuerunt, vix ut opus
suum redivivi agnoscerent.

Objectiones.

Obj. I. Protestantes Veteris et Novi Testamenti libros
suam et credendi et agendi regulam esse profitentur. Ergo
sanctitate non orbati sunt.

Resp. Dist. antec: protestantes eos libros suam credendi
agendique regulam esse profitentur, imperfectissime, conc;
perfecte, nego.

Protestantismus, quam in ea re sit imperfectus, quatuor
ostendunt. a) Librorum non paucorum authenticitas a multis
rejicitur; b) plures inspirationem divinam non credunt; c) spreta
ecclesiae auctoritate S. Scripturam imbecillitati spiritus pri-
vati tradiderunt; d) Lutherus, Calvinus, et sectae fanaticae
Scripturas suis impiis absurdisque doctrinis profanarunt.

Praeterea protestantismus, etiamsi Scripturas divinas inte-
gerrime conservasset, non ob eam solam custodiam sanctitatis
nota fulgeret; cum nullus codex, ne sacerrimus quidem, super-
naturalem ecclesiae vitam solus patefaciat.

Instabis. Multi saepe protestantes probitate ac moribus
insignes fuerunt; instituta pia, orphanotrophia etc. ab iis fun-
data sunt. Protestantismus igitur sanctus est.

Resp. Dist. antec: protestantium et hominum et institu-
torum sanctitas aut naturalis est aut ordinaria, conc; heroica
et supernaturalitatis extraordinariae, nego.

Haec propositio: „Omnia opera infidelium sunt peccata,
et philosophorum virtutes sunt vitia" contra Bajum, et altera:

13*

196 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

„Extra Ecclesiam nulla conceditur gratia" contra Paschasium
Quesnellum a Romanis Pontificibus damnatae sunt. Cf. Pii V.
bullam: Ex omnibus afflictionibus, 1. Oct. 1567; Clementis XI.
constitutionem : Unigenitus, 8. Sept. 1713. A fortiori virtutes
quaedam naturales in protestantibus reperiuntur, qui fide bona
errent. Quin etiam, cum baptismate et fide satis explicita
in SS. Trinitatem et Verbum incarnatum Christo conjungan-
tur, fieri potest, ut virtutibus supernaturalibus Deo placeant
et institutorum piorum aliqua lux coram hominibus luceat.
Quis autem dixerit, haec effectus esse principiorum, quae sunt
specifice protestantica, puta spiritus privati aut justijicationis
per jidem solam? Imo his hon obstantibus gignuntur. Virtutes
autem heroicae et supernaturalitas extraordinaria , relucens in
sanctis, miraculis, cbarismatibus, in sectis frustra quaeras.
Jacent consilia evangelica; nullus sacerdos ut S. Vincentius a
Paulo; nullus monachus ut S. Bcrnardus, nullus rex ut S. Ludo-
vicus; nullus doctor ut S. Thomas Aquinas. Quid multa?
typus sacerdotis, monachi, martyris, virginis Deo sacrae inter
protestantes exstinctus est.

Urgebis. Protestantismus sanctus est, si suo influxu ipsam
ecclesiam Romanam reformavit. Jam exorto protestantismo
ecclesiae Romanae reformatio secuta est. Ex quo sequitur,
ut opus novatorum fuerit insignite sanctum.

Resp. Dist. maj.: Si protestantismus emendandae ecclesiae
Romanae causa fuit, conc; occasiOj nego. Dist. min.: exorto
protestantismo ecclesia Romana reformata est, vi protestantismi,
nego; virtute intrinseca, conc.

Sophisma est: post, ergo propter hoc. Jam vero protestan-
tismus neque doctrina sua, neque exemplo Romanos emendavit,
quandoquidem doctrina ejus ab ecclesia Romana prorsus rejecta
est; exemplum vero hujusmodi, ut Lutherus, Melanchton ceteri-
que novatores sequacium suorum perversitatem horruerint.
Nullum sane bonum morale haeresis illa mundo per se dona-
vit; per accidens autem, ut morbus animo, pluribus catholicis
profuit, quos Dominus castigando erudivit. ')

') Protestantismum neque individuo, neque familiae, neque socie-

Art. I. Utrum sanctitas, etc. ecclesiis protestant. competant. 197

Obj. II. Protestantismus toto orbe propagatur. Ergo catho-
licus est. Patet antec. ex magno numero eorum, qui praedi-
candi causa a societatibus biblicis aliisque id genus institutis
in omnes mundi partes mittuntur; ex coetibus protestanticis,
ubique sparsis, etc.

Resp, Dist. antec. et probationem antec: ista propagatione
acquiritur catholicitas materialiter , transeat; formaliter, nego.
Catholicitas formaliter haberi sine unitate nequit. Idcirco pro-
testantismus, carens principio unitatis, a vera catholicitate
essentialiter alienus est. Quantum ad vim expansivam, qua
mandatum dominicum docendi omnes gentes adimpletur, pro-
testantismus in Europa post primam eruptionem suam torpet;
in missionibus, etsi magna vis auri impenditur, generatim fer-
tilitatem et virtutes apostolicas desiderari, non negant multi
acatholici. ') Ceterum protestantismum ecclesia Romana longe
inferiorem esse tam extensioue quam numero, nemo ignorat.

Instabis. Celerrima propagatio catholicitatis habetur in-
dicium. At protestantismus, ut primum Luther exsurrexit,
celerrime Europa tota propagatus est. Ergo est catholicus.

Resp. Dist. maj.: Celerrima propagatio indicium catholici-
tatis habetur, si divina est, conc; si prorsus humana, nego.
Pariter dist. min.: protestantismus celerrime propagatus est,
modo divino, nego; modo prorsus humano, subdist.: multis
Europae partibus, conc; Europa tota, nego.

Facilius creduntur, quae homini terreno (cf. I. Cor. XV. 47.)
placent. Porro evangelium, quod a reformatoribus praedicatum
est, 1° proposita nescio qua spiritus et conscientiae libertate,
effrenationis studia pellexit, qua homines, auctoritatis impa-
tientes, saepenumero in haereses prolapsi sunt; 2° spretis jeju-
niis, coelibatu, legibus ecclesiasticis, oblata hominibus salute

tati bona moralia donasse ostendit Balmes, Le protestantisme com-
pari au catholicisme dans ses rapports avec la civilisation euro-
pienne.

l) Cf. Macaulay, Essay on Ranke's History of the Papes; Mar-
shall, Les missions chrtiiennes, trad. De Waziers. De defectu catho-
licitatis et apostolicitatis in Angl'cana ecclesia consule Du Perron
(f 1618), Opera t. II., adversus Casaubonum.

198 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

ex fide sola, bonis ecclesiasticis principum cupiditati assignatis
et suggesto rerum mutationis cupidis praetextu bellandi et
rebellandi, multitudinem ingentem illecebra aut delicate vivendi
aut liberius peccandi attraxit; 3° cum ea esset temporum con-
ditio, ut non pauci paganorum doctrinas animo imbibissent,
disciplina vero in multis utriusque cleri membris propemodum
desiisset, fieri non potuit, quin error in praedispositos gras-
saretur. — Nec ignari sumus, protestantismum, latis atrocis-
simis legibus in catholicos saeviisse.

Obj. III. Apostolicitate non caret ecclesia, cujus doctrina
ex apostolorum scriptis hauritur. Et protestantium doctrina
ex eo sacro fonte sumpta est. Protestantismus ergo aposto-
licus censeri debet.

Eesp. Dist. maj.: apostolicitate non destituitur ecclesia,
cujus doctrina ex apostolorum scriptis colligitur auctoritate
legitima, conc; nidla legitima auctoritate, nego. Quod ipsum
notis investigandum est, nota dici nequit. Quamobrem factum
externum et publicum apostolicitatis requiritur, ut pateat,
utrum penes protestantes verus Scripturarum intellectus sit,
an in ecclesia Komana. Factum porro publicum apostolicitatis
est legitima pastorum successio. Nobis igitur jus est compel-
landi protestantes fundatissima hac veterum sententia: Edant
origines ecclesiarum suarum, evolvant ordinem episcoporum
suorum. Tert. De pfaescr. XXXII.

Dices. A principio non defuere, qui spiritum privatum
ecclesiae auctoritati opponerent, uti vetera haereticorum monu-
menta probant. Per eos autem apostolorum ecclesia ad prote-
stantes derivatur.

Resp. Dist. maj.: A principio non defuere, qui spiritum
privatum ecclesiae auctoritati opponerent, per successionem
legitimam et non interruptam ab apostolis, nego; secus, transeat.

Quotquot ecclesiae auctoritatem spreverunt; 1° recentem
originem suam prodiderunt, cum eam, quae ante ipsos erat,
ecclesiam reliquerint; 2° nullum successionis legitimae exhi-
buerunt indicium, cum sola dissidentia, tam ab ecclesiae aucto-
ritate quam inter se sectae, pullularint. Longum est omnes
commemorare haereses, quibuscum protestantes, ut apostolici-

Art. II. Utrum sanctitas, c.itholicitas ctc Photianismo competant. 199

tatis speciem prae se ferrent, sese communicare pro certo
affirmarunt; at undecunque genus suum repetunt, haereses et
modernae et antiquae novitate sua condemnantur.

ARTICULUS II.

Utrum sanctitas, catholicitas et apostolicitas Photianismo

competant.

I. Ecclesiae schismaticae nomen Photianismi acceperunt.
Tantum abest, ut omnes et singulos schismaticos coram Deo
malos esse asseramus, ut eos, qui bona fide coetus illius mem-
bra sunt, in veritatibus et sacramentis, quae Photianismus ab
ecclesia Romana accepit, efficacissima salutis aeternae media
nancisci confidamus. At quaeritur, utrum notae Photianae
ecclesiae competant.

Thesis: Sanctitas, catholicitas et apostolicitas Photianismo
non competunt.

Argumenta.

1° Sanctitas Photianismo non competit.

Arg. I. Photianismus neque in doctrina, neque in sacra-
mentis, neque in membris ad bonum divinum ordinatus esse
apparet. Ergo sanctitatis nota orbatus est. Prob. antec.

a) Ratione doctrinae. Rejecto infallibili et vivo magisterio,
doctrinae sanctitas aut privatorum erroribus aut statu stagnan-
tiae profanatur. Atqui magisterium infallibile et vivum in
Photianorum ecclesia nullum designatur. Ergo doctrinae san-
ctitas corruit. Quod idem res docuit, cum dogmata in Photia-
nismo formam cadavericam induisse videantur. Ea silentio
praetereo, quae de Raskolnicorum et Palamitarum erroribus
alias retulimus.

b) Ratione sacramentorum. Ad sacramenta hierarchia quo-
que pertinet. Atqui hierarchicus ordo a Photianis vere pro-
fanatus est. Etenim Photianismus totus primum patriarchae
Cpolitano, deinde maxima pars synodo sanctae Petri Magni
paruit, quod nullo sane juris divini titulo, sed ex profauo

200 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

Basileolatriae et Caesaropapismi motivo factum est. Ergo
Photianismus ipsam sanctam hierarchiae rationem profanavit.

c) Ratione membrorum. Photianismus auctores perversos
babuit; veri nominis sanctos non genuit; miracula, quae san-
ctitatis signa sunt, non patravit. Ergo sanctitate destituitur.

1° Auctores praecipui sunt Photius, Michael Caerularius,
Georgius Cyprius, Marcus Ephesinus, Petrus Magnus, imperator.
Jam vero Photius a synodo oecumenica VIII. ob facinora ne-
faria damnatus est; ipsum ambitiosum, potestatis modo con-
temptorem modo adulatorem, falsarium et fraudibus plenum
fuisse inexpugnabilibus historicorum probationibus constat. l)
Caerularius autem Photii mores, non ingenium, referebat.
Georgius Cyprius fidem Romanam, quam impense defenderat,
ambitiosa petitione patriarchatus negavit atque Joannem Beccum,
patriarcham legitimum, de sede Cpolitana dejecit. Marcus
Ephesinus in concilio Florentino et redux in patria mendaciis,
textibusque adulterandis paci ac unioni ecclesiasticae turbu-
lenter offecit. Petrus L, imperator, procul dubio sanctitatis
gratia cognomen Magni non habuit.

2° Veri nominis sancti inter eos, qui extra communionem
Romanam decesserunt, non reperiuntur. Sancti vero, quos schis-
matici in menologiis suis et hagioptychis recensent, aut uni-
tatem Romanam non reliquerunt, aut vera sanctitate caruerunt.
Quod liquet 1° ex defectu argumentorum, quibus Graeco-Russi
vel unius hominis schismatici sanctitatem confirment; 2° ex
ordinatione divina. Nam eximium charisma sanctitatis promis-
sum est coetui unitatis; schismatici autem extra communionem
Romanam, cujus unitatem probavimus, moriuntur.2) Ceterum
instituta religiosa, societates piae etc. in Photianismo aut
nulla prope vitalitate gaudent, aut a civili potius prudentia quam
a religione proficiscuntur.

l) Cf. Hergenrother, Photius; Hefele, Conciliengeschichte, B. IV.

*) Anno 1882 Yahontov librum edidit, qui inscribritur Vita san-
ctorum Russiae septentrionalis. J. Martinov hunc librum Occiden-
talibus minoris pretii fore existimat, „l'ouvrage etant d'un interet trop
local et traitant de personnages pour la plupart inconnus, sinon d'une
eaintete probtematique." Revue des Questions hist., Oct. 1883, p. 639.

Art. II. Utrum sanctitas, catholicitas etc. Photianismo competant. 201

3° Vera miracula pro schismate nulla reperiuntur: etenira
quae nonnunquam pro ecclesia separata et contra Ruthenorum
unionem cum Petri sede patrata feruntur, ea facta non sunt
bujusmodi, ut causam supematuralem postulent.1)

2° Catholicitas Photianismo non competit.

Arg. I. Catholicitatis nota definitur: ecclesiae proprietas,
qua conspicue numerosa et ubique una per omnes pene mundi
terminos emanat. Atqui talis non est ecclesia Photiana. Ergo
catholica dici non debet. Prob. minor.

q) Ecclesia Photiana non est una. Ergo nec catholica;
quandoqnidem S. Pacianus catholicum acute definivit: quod est
ubique unum.

b) Ecclesiae nationales et catholica ecclesia inter se
pugnant. Atqui ecclesiae Photianae nationales sunt. Ergo
catholicitate carent. Minor patet ex iis, quae de ecclesiis
Cpolitana, Russica, Hellenica et Bulgarica, a se invicem non
dependentibus, in primis autem de ecclesia Russica diximus.
Et profecto cum ecclesia Russica, quae Photianorum longe
maximam partem complectitur, Czari pareat, regnum spirituale
iisdem atque civile limitibus includitur.2)

c) Ecclesiae Photianae nec numero , neque extensione
neque propagandi virtute eminent. Ergo catholicitas eis non
competit. Prob. antec.

1° Numvrus omnium ecclesiarum Photianarum, Raskolnicis
additis, catholicorum dimidiam partem neutiquam efficit.

2° Extensione Photiani Czaris imperiura et fines Turcicos

') Golubev in libro , quem scripsit de Petro Mohila, metropolita
Kiowensi, miracula pro schismate divinitus patrata, alacrius allegat;
at Martinov, rerum Russicarum expertus, de miraculis istis: „ils s'ex-
pliquent d'une fac,on qui n'est rien moin que surnaturelle." Cf. Revue
des Questions historiques, Janv. 1884. p. 272.

Q) Ivan Aksakov, acatholicus, de ecclesia Russica ait: „Une
Eglise qui fait partie d'un Etat, d'un „royaume de ce monde", a abdi-
que sa mission et devra partager la destinee de tous les royaumes de
ce monde. — Elle n'a plus en elle-meme aucune raison d'etre, elle se
condamne a la debilite et a la mort.u Oeuvres compUtes, t. IV. p. 111.
et 93. apud Soloviev, Uidie Russe, p. 27,

202 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc notae competant.

vix egrediuntur; quo fit, ut in nullo Europae regno, excepta
Russia, neque in America, neque in Australia, neque in Asiae
partibus, in ditionem Czaris non redactis, Photiani coetus
alicujus momenti reperiantur.

3° Fidei propagandae virtutem supernaturalem in Photia-
nismo frustra quaeras. Conspicuus enim non est missionum
fertilitate; neque evangelii praeconum heroismo; neqne mar-
tyrio conversionum fecundo; neque iis fidei propagandae sacri-
ficiis et fructibus; quibus ecclesia Romana abundat. Postremo
ecclesiae Photianae, vitalitate destitutae, limites primaevos
parum mutarunt, praeterquam quod regiones nonnullae aut
Mahometis gladio schismati perierunt, aut Russorum expugna-
tione tyrannide et perfidia deterrima ad illud accesserunt.

3° Apostolicitas Photianismo non competit.

Arg. I. Apostolicitas est ecclesiae proprietas, qua per
legitimam pastorum successionem, ab apostolis nunquam inter-
ruptam, in identitate doctrinae, sacramentorum et regiminis
continuatur. At ea Photianis attribui non potest. Haec igitur
ecclesia apostolica non est. Prob. min.

a) Graeco-Russi ante et post schisma Photianum prima-
tum Romanum professi sunt. Ergo ecclesia Photiana in
identitate saltem doctrinae et regiminis non continuatur. Ante-
cedens probatur.

1° Ante Photium septem concilia oecumenica, praecipue
Ephesinum (431), Chalcedonense (451), Cpolitanum III. (680)
primatum Romanum agnoverunt; quem eundem ecclesiae patres
tam Orieutales quam Occidentales docuerunt. Cf. infra, ubi
de primatu tractabimus.

2° Post Photium concilium Lugdunense II. (1274) et
Florentinum (1439) , Photianis consentientibus , eam fidem
professi sunt.1)

') In conc. Lugdunensi sessione IV., habita die 6. Julii, lectae
sunt litterae, quibus praelati Graeci primatum Romanum profitebantur;
quae litterae leguntur scriptae nomine 26 metropolitarum , 9 archi-
episcoporum et episcoporum illis subjectorum, qui ad patriarchatum
Cpolitanum pertinebant. Cf. Labbe, XI. 962. et 968. — Joannes lector,

Art. II, Utrum sanctitas, catholicitas etc. Photianismo competant. 203

Ergo Photiani, primatum Romanum repudiantes, ratione
jidei et regiminis apostolici non sunt.

b) Ante Photii concitationes ecclesia Cpolitana erat pars
subo7*dinata catholicae ecclesiae, quam Romanus Pontifex jure
divino regeoat. Atqui Photianismus ejusmodi pars esse desiit.
Ergo Photianismus non est catholicus. Major factis publicis
probatur. 1° Cum Nicolaus T. M. in epistola, quam Michaeli,
imperatori, scripsit, primatus jus divinum ostenderet, nullus
episcopus Orientalis, illud directe negare potuit. 2° Ignatius,
patriarcha Cpolitanus, litteris anno 867 ad Romanum Ponti-
ficem datis, idem jus luculenter profltetur. 3° Patres syuodi
oecumenicae VIII. (869), illam Ignatii epistolam laudantes,
libellum fidei subscribentes, canonem XXI. coustituentes, idem
professi sunt. 4° Liturgia Graeco • Russica Petri primatum
etiamnum celebrat.1)

Objeotiones.

Obj. I. Ecclesiae Photianae eadem fere dogmata quae
catholici profitentur; septem sacramenta et hierarchiam agnos-
cunt. Ergo ecclesiae illae sanctae sunt.

scrinarius patriarchatus Cpolitani , nomine praelatorum Graecomra
schisma ejuravit.

Conc. FJorentino adhaeserunt, ut antea dictum est, legati tres
patriarchae Cpolitani, Isidorus Kiowensis, totius Russiae metropolita,
16 metropolitae Graeci et, Marco Ephesino excepto, quotquot ex Orien-
talibus aderant.

') Cf. quaestiones de primatu B. Petri et Romanorum Pontificum,
ubi textus ipsos exscripsimus. — Libellus fidei seu satisfactionis fidei
professionem apertissimam primatus Romani continet.

Ipse Photius primatum Romanorum Pontificum, quem tempore primi
patriarchatus sui, cum aestus concertationis ipsum absorberet, aggressus
est, plus semel, implicite saltem et indirecte, agnovit. Primatum autem
B. Petri aperte profitetur. Hergenrother, Photius, III. p. 336—340.

De primatu B. Petri, quem ecclesia Russica in liturgia sua pro-
fitetur, videsis: Gagarin, La primautS de St. Pierre et les livres litur-
giques de 1'iglise russe; Tondini, La primaute de S. Pierre prouvie
par les titres que lui donne Veglise Russe dans sa liturgie; et idem
opus adauctum Anglice: The primacy of S. Peter etc. De antiquo Orien-
talium cum ecclesia Romana in fide consensu cf. Nilles, Kalendarium
manuale utriusque ecclesiae.

204 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatie, etc. notae competant.

Resp. Dist. antec: Dogmata, sacrair.enta et hierarchia in
illis ecclesiis reperiuntur illegltime et truncata, conc; legitime
et intacta, nego. Etenim ut errores praetermittamus, quorum
antea mentionemfecimus, omnino constat, auctoritatem legitimam
et infallibilem a Photianis rejectara fuisse; quo fit, ut sancta,
quae unitatem ecclesiae relinquentes sibi adsumpserunt, ille-
gitime possideant. Quid quod fidei regulam humanam con-
stituerunt, hierarchiam sine capite constituerunt, ecclesiam
potestati civili tradiderunt. Ergo Photiani sancta Dei nullo
modo intacta reliquerunt.

Obj, II. Photii vita tenebras ecclesiae Graeco-Russicae
nullas offundit; 1° quia Byzantini eum in sanctorum numero
habent; 2° quia etiam inter Romanos nonnulli culpatae vitae
praelati reperti sunt. Ergo Photianismus sanctitatis nota non
destituitur.

Resp. Nego antec: Probationem lam dist.: Photius in san-
ctorum numero habetur immerito, conc, merito, nego. Nullum
alicujus momenti testimonium pro sanctitate Photii hactenus
ostenditur; at maximo firmissimorum testimoniorum numero
illum fas ac jus omne persaepe delevisse constat. Proba-
tionem 2am distinguo: praelati illi ecclesiae nostrae fundatores
habentur, nego\ simpliciter praelati fuerunt, concedo. Photius
ecclesiam suam fundavit; namque antea patriarchatus Cpolitanus
pars subordinata erat ecclesiae catholicae, quae Oriente toto
et Occidente primatus Romani jus divinum profitebatur. Sed
ab innovatore extraordinario signa divinae missionis extra-
ordinaria requiruntur insignisque morum sanctitas, quae in
Photio frustra quaesiveris.

Urgebis. Photianismus seu ecclesia Graeco-Russica plures
inter membra sua homines honestissimos et sanctos enumerat.
Ergo sanctus est.

Resp. Dist. antec : homines sanctos enumerat sensu
latiori, transeat; sensu stricto, subdist.: et isti sancti schisma-
tici fuerunt, nego; catholici, conc. Sancti sensu latiori dicuntur,
qui pie in Christo vivunt, quamquam ad virtutum super-
naturalium heroismum et miraculorum charisma non perveniunt;
tales autem inter schismaticos, qui fide bona errant, hoc etiam

Art. II. Utrum sanctitas, catholicitas etc. Photianismo competant. 205

aetate reperiri non negamus. Quantum ad eos, qui strictiori
sensu sancti dicuntur, Photianismus plerosque colit, quos ab
antiqua habet catholica ecclesia; alii vero, quos Graeci aut
Russi schismatici sibi proprios esse gloriantur, aut argumentis
nullis seu admodum exilibus sancti dicuntur, aut extra schis-
matis culpam positi haberi possunt.1)

Dices. Saltem veteres sancti, qui ante divisionem eccle-
siarum vitam posuerunt, nominatim Cyrillus et Methodius ad
Photianismum exclusive pertinent. a)

Resp. Nego assertum. a) Sancti ad eam ecclesiam ex-
clusice pertinent, quae ante Photium primatum Romani Ponti-
ficis tanquam articulum fidei revelatae et ab apostolis traditae,
publice professa est. Atqui Photianismum eam ecclesiam non
esse probavimus.

b) S. S. Cyrillus et Methodius , Photii novitates minime
secuti , Apostolicae Sedis primatum fideliter professi sunt.
Revera 1° sancti fratres, cum Romam venissent (867), cum
Hadriano II., Pontifice Romano et Nicolai Magni successore,
in pace communionis ecclesiasticae vixerunt. 2° S. Cyrillus,

!) Cf. Bolland. Tom. I. Maji, Praefatio. — De sanctis aliquibus,
quos Tillemont aut forsitan ejus interpolator extra communionem eccle-
siae Romanae mortuos esse falso asserit, cl. Boll. Tom. I. Aug. Tract.
praelim. p. 48. etc.

') Inter alios Platonov in Anti- encyclica contm encyclicam Grande
munus (30 Sept. 1880) et in Responsum auctoris Anti - encyclicae
contra Strossmayer, episcopum de Diacovo, Cyrillum et Methodium
Photianismo assignat. In eodem errore versatur Boudilovitch , De
charactere Graeco - Slavonico actuum 8. 8. Cyrilli et Methodii.
SS. Leo XIII. sanctorum fratrum cum Romana ecclesia conjunctionem
his veibis indicavit: „duo isti christiani nominis propagatores, de quibus
locuti sumus, Constantinopoli quidem ad ethnicos populos discesserunt;
sed tamen eorum missionem ab hac Apostolica Sede, catholicae uni-
tatis centro, aut omnino imperari, aut, quod plus vice simplici actum
est, rite sancteque approbari potuit Revera hic in Urbe Roma ab
iis est et suscepti muneris r.itio reddita, et ad accusationes responsum;
hic ad sepulcra Petri et Pauli in fidem catholicam juratum, consecra-
tioque episcopalis accepta una cum potestate sacri imperii, retento
ordinum discrimine, constituendi." Grande munus.

206 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae corapetant.

eo tempore Romae mortuus (14. Febr. 869), in basilica sancti
Clementis compositus est magnamque in urbe venerationem
habuit. 3° Methodius autem , archiepiscopus atque legatus
Sedis Apostolicae creatus ad evaDgelium Pannoniis aliisque
gentibus praedicandum profectus est. 4° Methodius, ab adver-
sariis accusatus , jubente Summo Pontifice Romanum iter
ingressus est. 5° Joannes VIII. beatum Methodium diligenter
— „coram positis fratribus nostris" — interrogatum, „in omni-
bus ecclesiasticis doctrinis et utilitatibus orthodoxum et pro-
ficuumu repertum esse declaravit (880).

Replicabis. Ex Commonitorio Stephani V. , successoris
Joannis VIII. , pro legatis missis ad Slavos et ex epistolis
ejusdem Pontificis patet, facinora quaedam Methodii Romano
Pontifici displicuisse. Ergo.

Resp. Posita auctoritate documentorum illorum, dist:
Romanus Pontifex improbavit ista facinora tauquam errores de
primatu, nego; tanquam errores in disciplina, subdist.; ex
falsa criminatione , conc; ob aliquam contumaciam Methodii,
nego. Wichingus Methodium plus semel accusavit. Joannes VIII.
Methodium, Romam evocatum, culpa carere cognoverat; virum
sanctissimum, ad suos reversum iterumque pressum, ut parens
consolatus est. At anno 885, cum Joannes VIII. obiisset, Wichingus
rem eo adduxit, ut Stephanus V. adversariis Methodii ex parte
assentiendum esse arbitraretur. Sed interea S. Methodius
„ea vita, quae sibi via in coelum fuit, placidissime defunctus
est". Leo XIII., Grande munus, 30. Sept. 1880. l)

Obj. II. Apostolicitas in ea permansit ecclesia, quae ab
antiqua ecclesia secessionem non fecit. Atqui secessio nulla
ab iis, qui Photiani dicuntur, sed a Romanis facta est. Ergo

') Cf. Stimmen aus Maria-Laach, B. XXII. studia de S. Cyrillo et
Methodio, quibus illustratur opus card. Dom. Bartolini, quod inscri-
bitur Memorie storico-critiche archeologiche dei santi Cirillo e Me-
todio, etc; Rev. des Questions histor. t. XXVIII. S. MSthode et les
lettres des souverains Pontifes conservtes au British Museum;
t. XXXVI. La Ugende Italique des S. S.Cyrille etMithode; Mullooly,
Saint Clement and his Basilica in Rome. Edit. 2.

Art. II. Utrum sanctitas, catholicitas etc. Photianismo corapetant. 207

Photianorum ecclesiae apostolicitas competit. Probatur minor.
Ecclesia antiqua a) vocabulum : Filioque syinbolo non in-
seruit; b) primatnm Komanum non cognovit; c) in fermen-
tato Eucharistiain esse celebrandam a Christo edocta est.
Jam haec tria Photianismus servavit. Ergo apostolicus merito
dicitur.

Resp. Conc. majorem: Negata minori et conclusione, ad
singulas probationis partes respondeo. a) Ecclesia antiqua voca-
bulum Filioque symbolo non inseruit; dist. : quia doctrinam tov
Filioque rejecit, nego; quia generatim quidquam symbolo ingeri
vetuit, subdist.: simpliciter, nego; secundura quid, conc.

Tantum abest, ut antiqua ecclesia doctrinam, quae voca-
bulo filioque exprimitur , erroneam esse crediderit , ut patres
etiam Graeci ante schisma et post schisma in concilio Floren-
tino docuerint, Spiritum sanctum ex Patre et Filio aeternaliter
tamquam ab uno principio et unica spiratione procedere. Cf.
s criptores dogm aticos.

Quod autcm patres symbolo Nieaeno-Cpolitano quidquam
addi vetuerunt, id secundum quid ab iis statutum est; quaedam
enim ad exponendum, non ad corrumpendum , addi nefas esse
non censuerunt , dummodo ab auctoritate justa gravesque ob
causas id fieret. Porro particula Filioque symbolo addita
est 1° grassante errore contra processionem Spiritus sancti;1)
2° auctoritate Romani Pontificis , quem ecclesia universalis
secuta est, non exceptis Graecis, qui in conciliis Lugdunensi
et Florentino factum probarunt.

b) Quod Photiani Pontificum Eomanorum primatum ab
antiqua ecclesia non admissum fuisse affirmant, illud ex
argumentis allatis et postea exponendis apparet esse falsum.

c) Quantum ad usum fermentati, dist.: fermentatum est

') Vocabulum Filioque primum symbolo suo inseruisse videtur
concilium Toletanum, quod anno 447 habitum est; dicitur enim S. Spi-
ritus „a Patre Filioque procedens". Patres Toletani Leonem M. seque-
bantur, qui in ep. ad Turibium, c. 1. de S. Spiritu dixerat: qui de
utroque processit. Mansi, t. V. p. 1290. Cf. Hefele, Conciliengeschichte,
B. II. S. 306—307. Cf. S. Thomam, Contra crrores Graecorum.

208 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

materia necessaria, nego; conveniens, subdist: sola, nego;
etiam, conc.

Mota contra Latinos accusatione, quod in pane azymo
S.IS. Eucbaristiam conficerent, Michael Caerularius materiam
schismatis igni praebuit. At azymus panis triticeus est; hoc
autem unice ad materiae necessitatem pertinet, ut Eucharistia
in pane triticeo conficiatur. Unde Graeci cum Latinis in con-
cilio Florentino definierunt: „in azymo sive fermentato pane
triticeo corpus Christi veraciter confici."1)

Neque in ea lite seu aQTOfxaxCa schismaticorum cum
„azymitis" rationes convenientiae Photianis favent. Etenim
^consuetudo de pane azymo celebrando — ait Angelicus —
rationabilior est, primo quidem propter institutionem Christi,
qui hoc sacramentum instituit prima die azymorum, ut habetur
Matth. XXVI. et Marci XIV. et Lucae XXII., qua die nihil fer-
mentatum in domibus Judaeorum esse debebat, ut habetur
Exodi XII. Secuudo, quia panis est proprie sacramentum cor-
poris Christi, quod sine corruptione conceptum est, magis quam
divinitatis ipsius . . . Tertio, quia hoc magis competit sinceritati
fidelium, quae requiritur ad usum hujus sacraraenti, secundum
illud L Corinth. V. 7. Pasclia nostrum immolatus est Chri-
stus; itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatisu , III.
q. LXXIV. art. 4. — Ceteroqui Gregorius VII. L. VIII. ep. 1.
ait : „Graecorum fermentatum nec vituperamus nec repro-
banius." Neque S. Thomas Graecorum consuetudinem repro-
bat. L. c.

Urgebis. Leo III., Romanus Pontifex, docet a patribus

') Contra J. Sirmondum, qui azymum ab anno 867 usque ad 1053
inter Latinos receptum arbitratur, 1° card. Bona existimat, primis eccle-
siae saeculis Latinos pro temporum atque locorum opportunitate pane
azymo et fermeutato promiseue usos esse; 2° J. Mabillon in ecclesia
Latina fermentatum nunquam fuisse receptum ; 3° S. Thomas In
IV. Sent. dist. IV. quaest. II. art. 3., solutio 3. affirmat usum panis
azymi, ab apostolis acceptum, imminenti haeresi Ebionitarum, qui di-
cebant simul cum Evangelio legalia observanda, ad tempus a patribus,
ne haereticis consentire viderentur, relictum fuisse; postea, cessante
haeresi, ecclesiam Romanam, non Graecam, ad pristinum morem rediisse.

Art. 111. Utruui ecclesia Romana sancta sit. 209

velitum esse , „novum ultra symbolum a quoquam qualibet
necessitate seu salvandi homines devotione condere , et in
veteribus tolleudo , addendo mutandove quidquam inserere.u
Ergo Filioque symbolo inseri nulla ratione lcuit.

Re*p. Dist. antec. : haec patrum probibitio privatas per-
sonas afticit, conc; auctoritatem ecclesiae supremam, svbdist.:
directive, concedo; praeceptive, nego. Epbesinum scilicet de-
cretum bis verbis conceplum e*t: „$tatvit sancta synodus,
alteram jidem nemini licere proferre, aut conscribere, aut com-
ponere, pratter definvam a sanctis Patribus , qni in Nicaea
cum Spintu Sancto congregati fuernnt" etc. Sess. VII. can. VI.
Jam vero, cuni quidam patres synodi oecurnenicae Cbalccdo-
nensis, quae paucis post annis habita est, S. Leonis, Papae,
epistolam ob eum canonem admittendam esse non censerent,
inter alia hoc responsum legitur: „si omnes contenti essent
fidei constituto, et pietatis semitam uulla innovatione turbarent;
deceret Ecclesiae filios nihil amplius excogitare, quam symbolo
constat esse declaratum. Sed quia multi a recta linea per
anfractus erroris exorbitant . . . necesse nobis est . . . com-
menta quoque eorum devia salutaribus adjectionibus refutare" etc.
Allocutio, Sess. V. Ecce synodi Ephesinae Chalcedonensis
interpretatio. „Adjectiones" auteni fidei consentaneae, quan-
quam privatis illas symbolo inserere vetitum est, ab iis fieri
possunt, penes quos eadem potestas est, quae penes patres
Ephcsinos, decretum suum sancientes. Jam vero potestas illa
in couciliis oecumenicis perseverat et in Sede Apostolica.

ARTICULUS III.
Utrum ecclesia Romana sancta sit.

I. Adversariorum sententia. Discessio schismatico-
rum et haereticorum ab ecclesia Romana talis fuit, ut egres-
sis ecclesiam illam pessimam haberi expediret; ecclesiae Ro-
manae nimirum corruptio videbatur defectionis excusatio. Huc
spectat 1° perpetua, quam fingunt, Romanensium deformatio,
et renata Romae Babylon. Cf. Apocal. XIV. etc. Cognito

De Groot, Suinmji apologet. I. |^

210 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

scilicet, ab ecclesia Romana nullam vim emendatricem vitae
in mores hominum influere, concluderes, legitimam esse re-
formationem, non intra ecclesiam, sed extra. 2° Non considera-
verunt, quantum intersit inter vitia nonnullorum membrorum
et ipsam fidem, cultum, regimen. 3° Quaesiverunt ecclesiara,
quae esset in omnibus et singulis membris immaculata; cum
tamen divinus ecclesiae Conditor peccatores in ecclesia fore
docuerit. Cf. quaest. III. art. 3.

ThesiS' Ecclesia Romana sancta est.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia Romana est sancta in doctrina, sacra-
mentis et membris. Ergo. Prob. antec.

A. In doctrina. 1° In doctrina dogmatica. Ecclesia de
Deo, de incarnatione, de redemptione, de gratia, de hominum
fine sanctissima quaeque docet. Ergo. Cui rei indicio est,
negative, quod nullus unquam articulus fidei Romanae sancti-
tati contrarius ab adversariis ostenditur. Idem probatur posi-
tive ex conciliorum canonibus, qui a Nicaena synodo et sub-
sequentibus, nominatim a patribus Tridentinis et Vaticanis
editi sunt; deinde ex ecclesiae patribus et doctoribus, in quorum
ordinibus S. Augustinus et S. Thomas Aquinas eminent; po-
stremo ex facto publico damnationis, qua ecclesia Romana hae-
reses veritati Christianae contrarias sola cunctas impugnaverit.

2° Ecclesiae Romanae doctrina moralis sancta est; etenim
omnia hominem officia erga Deum, seipsum et proximum per-
fectissime docet; jura civilis auctoritatis, ') libertatem Christia-
nae religionis, 3) unitatem matrimonii, 3) praestantiam consilio-
rum evangelicorum a quacunque doctrinarum sive dissolutione
sive nimia severitate defendit; singulis hominibus, societati
domesticae, civili hominum societati sanctissimam morum disci-

') Cf. Litt. encycl. Leonis XIII. Quod apostolici munus, 28. Dec.
1878; Diuturnum illud, 29. Juni 1881.

*) Cf. Litt. encycl. Leonis XIII. Immortale Dei, 1. Nov. 1885.

3) Cf. Litt. encycl. Arcanum divinae sapientiae consilium,
10. Febr. 1880.

Art. III. Utrum ecclesia Romana sancta sit. 211

plinam demonstrat. Cui rei documento sunt Conciliorum acta,
Corpus juris canonici, Summorum Pontificum encyclicae etc.
Quorum nobilissima praecepta S. Augustinns ad compendium
videtur contulisse, ecclesiam his verbis compellans: „Tu pueri-
liter pueros, fortiter juvenes, quiete senes, prout cujusque non
corporis tantum, sed et animi aetas est, exerces ac doces.
Tu feminas viris suis non ad explendam libidinem, sed ad
propagandam prolem, et ad rei familiaris societatem, casta et
fideli obedientia subjicis. Tu viros conjugibus, non ad illu-
dendum imbecilliorem sexum, sed sinceri amoris legibus prae-
ficis. Tu parentibus filios libera quadam servitute subjuugis,
parentes filiis pia dominatione praeponis . . . Tu cives civibus,
tu gentes gentibus, et prorsus bomines primorum parentum
recordatione, non societate tantum, sed quadam etiam fraterni-
tate conjungis. Doces reges prospicere populis, mones populos
se subdere regibus. Quibus honor debeatur, quibus affectus,
quibus reverentia, quibus timor, quibus consolatio, quibus ad-
monitio, quibus cohortatio, quibus disciplina, quibus objurgatio,
quibus supplicium, sedulo doces; ostendens quemadmodum et
non omnibns omnia, et omnibus caritas, et nulli debeatur in-
juria." De moribus eccl. cathol. lib. I. cap. XXX.

B. In sacramentis. Sacramentorum sanctitas considerari
potest 1° in ipsis sacramentis, potissimum iu Missae sacrificio;
2° in liturgia, quae sacrorum usum explicat; 3° in hierarchia,
cui sacrorum custodia et administratio committitur. Atqui eccle-
siae Romanae sanctitas in singulis est eximia. Ergo. Prob. min.

1° Septem sacramentis, quae ab ipsa conservantur incolu-
mia, hominum saluti optime consulitur, cum totum vitae cursum
a primo natali die ad horam supremam iis praesidiis com-
muniat, quae mirabiliter ad duo ordinantur, „scilicet ad per-
ficiendum hominem in his, quae pertinent ad cultum Dei,
secundum religionem Christianae vitae, et etiam in remediura
contra defectum peccati." Cf. S. Thom. III. q. LXV. art. 1. —
Sacerdotes autem catholici ubique terrarura rem divinam faciunt.
Et quoniam contraria juxta se posita magis apparent, idcirco
ecclesiam Romanam sanctitate protestantismura superare hoc
etiam argumento cognoscimus, quod sectarum cultus ferme

14*

212 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

totas praedicatione continetur, catholicis vero centrum cultas
religiosi sacrificium est.

2° Liturgiae sanctitas in Missali, Ritualibus ceterisque
libris liturgicis conspicua est. Quidquid enim sacerdos in
Missa orat ac peragit, orationes, caeremoniae, id est omne
religiosissimum. ') Similiter exprimitur fidei caritatisque san-
ctitas in ritibus sacris de consecratione ecclesiae, de altaris con-
secratione, de ordinatione presbyteri, id est, in toto Pontificali
Romano; in officiis de Nativitate Domini, pro hebdornada sancta,
de Resurrectione Domini, in festo Corporis Christi, in festis B. M.
Virginis, pro Defunctis, in toto Missali; in canticis: Veni Crea-
tor Spiritus, Vexilla Regis, Stabat Mater, Dies irae, Pange
lingua, etc. De caeremoniis Missae cf. S. Thom. III. quaest.
LXXXIII. art. 4. et 5.

3° Hierarchiae institutum, destructo aut charactere aut
ordinis ratione, profanatur. Sed ecclesia Romana hierarchiae
et characterem et ordinis rationem adversus haereticos et Cae-
saropapistas tueri nunquam desiit. Quapropter ecclesia Romana
hierarchiae sanctitate praecellit protestantismum , utpote qui
hierarchiae characterem prorsus amiserit; Photianismum superat,
a quo hierarchiae totius ordo ad Petrum subversus est atque
imperio civili subjugatus.

C. In membris. Membrorum sanctitas apparet 1° in
auctore ecclesiae; 2° in membris; 3° in institutis; 4° in mira-
culis. Atqui hujusmodi sanctitas in ecclesia Romana conspicua
est. Ergo. Prob. min.

1° Auctores ecclcsiae Romanae sunt Christus et apostoli.
Ergo. Prob. antec. Primo. Ecclesia Romana habet succes-
sionem publicam, qua per Pontifices suos ad S. Petrum et ad
divinum ecclesiae Conditorem adscendit. Cf. art. 5. Deinde
haeretici et schismatici humanam ecclesiae Romanae originem
adhuc probare nequiverunt.

2° Membra sancta hominesque clarissimae virtutis in eccle-

l) Cf Gueranger, Vannie liturgique; N. Gihr, Das heilige Mpss-
opfer (S. Missae eacrificium); Thalhofer, Handbuch der katholischen
Liturgik.

Art. III Utrum eccleaia Romana sanct.a sit. 213

sia Romana non defecerunt, vernm etiam abundarunt. Sum-
morum Pontijicum terlia fere pars martyrio aut heroica con-
fessorum virtute claruerunt, inter quos Clernens I., Leo Magnus,
Gregorius Magnus, Nicolaus I., Gregorius VII., Innocentius III.,
Pius V. Praeterea conf ssorum, martyrum, virginum maximus
numerus, in quorum numero recensentur illustrissimi principes:
Ludovicus IX., Eduardus, Stephanus, Henricus, imperator, Cune-
gonda, Elisabeth; episcopi: Ignatius Antiochenus, Irenaeus,
Athanasius, Chrysostomus, Martinus Turonensis, Bonifacius,
Cyrillus et Methodius, Anselmus, Bonaventura, Antoninus Flo-
rentinus, Carolus Borromaeus, Franciscus Salesius, Alphonsus
de Ligorio; sacardotes: Hieronymus, Beruardus, Thomas Aqui-
nas, Vincentius Ferrerius, Franciscus Xaverius, Philippus Nerius,
Vincentius a Paulo; virgines: Caecilia, Agnes, Clara, Catharina
Senensis, Theresia, Angela Mericia; martyrum fortitudine, ab
iis, qui in catacumbis olim depositi sunt usque ad eos, qui
Japonensium et Sinensium furore heroes invicti exstiterunt,
Romana ecclesia nobilitari non desiit. Quorum omnium heroica
sanctitas partim veracissimis historiae monumentis consignata
est, partim canonizationum processibus diligenter exquisita.
Atque ne longum sit, Romana sunt Bollandiana volumina.

3° Sancta instituta et virtutum exercitationes, quae quidem
omnia et singula recensere nihil attinet; pauca tamen memo-
rabo. Primn, ordines et congregationes religiosae, quorum fun-
datores plerique inter sanctos rite relati sunt, velut S. Bene-
dictus, S. Franciscus de Assisi, S. Dominicus, S. Ignatius de
Loyola, S. Alphonsus de Ligorio; ex quibus innumeri viri et
mulieres prodierunt, sanctitate, caritatis operibus, martyrio,
tam in Europa quam in maximis missionum periculis, hodie
etiam conspicui; verbi causa, solus S. Vincentius a Paulo vir-
ginum millia excitavit, quae corpora animasque Deo et pro-
ximis addicerent. Secundo, confraternitates, quae pro adorandis
Christi mysteriis etc. institutae ad fovendam fidelium devotio-
nem aptissimae sunt, puta, societas adorationis S.S. Eucha-
ristiae, S.S. Cordis Jesu, sacratissimi Rosarii. Tertio, lex
vitae caelibis pro clero Latino. Quarto, praxis orandi, quae
festis diebus anniversariis, ordinata piarum exercitationum fer-

214 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

tilitate, cultu sanctorum, potissimum B. Mariae Virginis, com-
memoratione passionis Dominicae, lege horarum canonicarum,
institutis ordinibus contemplativis, etc. diu noctuque accenditur.
Quinto, praxis jejunandi, quam catholici non pauci convenien-
ter, religiosi Carthusiani, Trappistae etc. austere conservant.
Sexto, praxis confessionis et S. Communionis, qua millia fidelium
peccata turpissima vicerunt aut magnam conscientiae puritatem
custodierunt. Septimo^ cultus consiliorum evangelicorum et vitae
asceticae, quo factum est, ut ecclesia Romana librorum asceti-
corum florem tulerit, in quibus S. Cypriani De habitu virgi-
nnm; Chrysostomi De compunctione; Ambrosii De virginibus;
Augustini Soliloquia; Cassiani Collationes; Isidori De contemtu
mundi; Bernardi De diligendo Deo; quibus addenda sunt opera
ascetica S. Bonaventuiw, Tauleri, Henrici Susonis, Thomae
a Kempis De imitatione Christi, opera S. Catharinae Senensis,
Ludovici Granatensis, S. Theresiae, S. Iguatii Exercitia spiri-
tualia, etc. Octavo, id etiam maxinii momenti est, quod auctori-
tatis principium in ecclesia Romana fidei humilitatem gignit
atque nutrit.

d) Miracula. Gratiam miraculorum perseverasse in eccle-
sia Romana, fidem faciunt 1° testes fide digni; 2° disquisitio
ecclesiae severa. Miraculorum igitur charisma ecclesiae Ro-
manae competit. Prob. antec.

1° Testes fide digni sunt S. Irenaeus, Adv. haer. II.
32. et 36.; S. Ambrosius, Sermo in translatione reliquiarum
S. Gervasii et Protasii; S. Augustinus, Confess. IX. 17.; De
civitate Dei, XXII. 8. Similiter per aetates subsequentes testes
de visu aut de auditu, iique graves, plurimorum miraculorum
veritatem et naturam comprobarunt; sunt enim miracula cer-
tissima, quae a S. Bernardo, Dominico, Francisco de Assisi,
Francisco Xaverio patrata leguntur. Quod collectis documentis,
perpensis etiam factis diligentius , abunde confirmant tam
Bollandianorum volumina, quam opus a Benedicto XIV. elu-
cubratum De servorum Dei beatificatione et beatorum canoni-
zatione. Quin etiam pagani Christianos ob miracula patrata
„magicosu appellarunt. Cf. Origenes, Contra Celsum, I. 1.;
Lucanus, Pharsal. V. 3.; Suetonius, In Neron. cap. XVI. etc.

Art. III. Utrum ecclesia Romana sancta sit. 215

2° Disquisitio ecclesiae severa, Examinantur enim canoni-
zandorum scripta, mores, miracula et a cardinalibus pluribus
et ab aliis plurimis viris prudentibus, ex quibus Sacra Rituum
Congregatio constat; de factorum veritate juridice, adhibitis
multis testibus fide dignis, diu multumque in utramque par-
tem inquiritur; cum de miraculo sanationis sermo est, ad-
sci8cuntur a causae postulatoribus medici iique omnes, qui
curam aegroti susceperunt; adjiciuntur alii medici doctrina
praestantes, ut rem inquisitam iterum expendant, etc, qui
omnes et singuli nonnisi interposito jurisjurandi sacramento
suam possunt aperire sententiam. Cf. egregium monumentum
De servorum Dei beatijicatione et beatorum canonizatione ;
Moiguo, Le miracle au tribunal de la science; Perrone, De
loc. theol p. I. n. 236., et specimen diligentissimae inqui-
sitioDis de miraculis, Hist.-pol. Bl.y B. XXXI. p. 158.

Arg. II. Sanctitas illi ecclesiae competit, quae speciali Dei
providentia ad bonum divinum ordinatur. Haec autem ordi-
natio in ecclesia Romana eminet. Ergo ecclesia Romana
sancta est. Probatur minor nonnullis factis historicis valde
manifestis.

a) Mundi conversio ad Christum solius fere ecclesiae Ro-
manae opera perfecta est. Cf. infra art. 4.

b) Ecclesia Romana Christiani nominis per omnes aetates
strenuus defensor esse non d^siit. Defendit enim fidem in
unum Deum contra Caesares; Christi divinitatem contra Arium;
justitiam, castimoniam, humanitatem contra barbaros; ecclesiae
libertatem contra principes potentissimos, ut S. Martinus I.
(t 654) et Pontifices complures contra Byzantinismum; S. Gre-
gorius VII. contra Henricum IV. ; S. Innocentius III. ejusque
Buccessores contra Fredericura II., imperatorem; Pius VII. contra
Napoleonem; sanctitatem denique et perpetuitatem matrimonii
contra haeresin protestantium de divortiis et repudiis, necnon
contra principum inconstantiam. „Quam ad rem — ait Leo XIH.
— omnis admirabitur posteritas invicti anirai documenta a
Nicolao I. edita adversus Lotharium, ab Urbano II. et Pa-
schali II. adversus Philippum I. regem Galliarum; a Caele-
stino III. et Innocentio III. adversus Philippum II. principem

216 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

Galliarum; a Clemente VII. et Paulo III. adversus Henri-
cum VIII.; denique a Pio VII. sanctissimo forlissimoque Pon-
tifice adversus Napoleonem L, secundis rebus et magnitudine
imperii exultantem." Encycl. Arcanum divinae sapientiae con-
silium. — Atque etiam hoc saeculo XIX. ecclesia Romana
religionis Christianae incolumitatem contra errores quoscunque
tam digne fermeque tuetur, ut cuncta splendore superans velut
lumen in caelo splendeat.

c) Perennis vitalitas. Nam adversus eam tot saeculorum
decursu nec hostilis politica, neqne philosophia falsa, neque
populorum clades, neque haereses aut ipsorum fidelium defe-
ctiones praevaluerunt; atque damna, ipsi furenter illata, mira-
biliter resarcit et, morum etiam corruptela fideles multos in-
vadente, interna virtute perpetuo, ut ita dicam, renascitur.

Objeotionee.

Obj. I. Quidquid homines a Christo avertit, sanctum dici
nequit. Jam vero multa Romana dogmata homines a Christo
avertunt. Igitur ratione doctrinae sanctitas Romana deficit. Prob.
minor. Missae sacrificium eo spectat, ut meritorum Christi
sufficientia negetur: cultus Deiparae animos a Christo, Redem-
ptore nostro, abstrahit; confessio sacramentalis et indulgentiae
mores depravant; doctrina de sacramentis, ex opere operato
sanctificantibus , efficit, ut vita Christiana res mere exterior
esse credatur.

Resp. Concessa majori, minorem dist: ecclesiae Romanae
dogmata a Christo avertunt, in se, nego; ab adversariis depra-
vata, conc. Jam ad singnla.

a) Missae sacrificium Christi sufficientiam excludit, dist.:
si diversum esset a crucis sacrificio, quantum ad substantiam
et pretium, conc; quantum ad modum tantum et applicationem
pretii, nego. Haec in conc. Trid. Sess. XXII. cap. II.: „Una
enim eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum
ministerio , qui seipsum tunc in cruce obtulit , sola offerendi
ratione diversa." Item 1. c. cap. 1. dicitur Christus sponsae
snae ecclesiae visibile sacrificium reliquisse, „quo cruentum
illud semel in cruce peragendum repraesentaretur , ejusque

Art. [IT. Utrum ecclesia Romana sancta sit. 217

memoria in finem usque saeculi permaneret; atque illius salu-
taris virtus in remissioncm eorum , quae a nobis quotidic
commitluntur , peccatorum appUcaretur^. Cf. S. Thom. III.
quaest. LXXXIII, art. 1. et 2. Jam vero, nihil obstat, quo-
minus c.a ratione Christus sit nsemper vicens ad interpellandum
pro nobis." Hebr. VII. 26.

b) Quod colenda Deipara homines a Christo abstrahi
dicuntur, dist.: cultu inordinato, ccnc; cultu ordinato, nego.
Colendae B. Mariae praecipuum motivum est dignitas matris
Dei; ex quo intelligitur, ad Christum referri, quidquid honoris
Deiparae tribuitur. Res etiam docuit, Christum ab iis maxime
diligi, qui matrem Ejus sincere venerantur, velut a S. Bernardo,
ab Angelico. Cf. S. Thom. I. q. XXVI. art. 6.; ln Sent. I.
dist. XLIV. q. I. art. 3. ad 4.

c) Quod confessio mores depravare dicitur, pariter dist.:
confessio juxta fidem catholicam, nego; juxta somnia protestan-
tium, conc. Protestantes falso contendunt, in ecclesia catholica
rei non contriti delicta vi solius confessionis exterioris deleri.
Docet enim concilium Tridentinum, Sess. XIV. cap. IV.: „Con-
tritio, quae primum locum inter dictos poenitentis actus habet,
auimi dolor ac detestatio est de peccato commisso, cum pro-
posito non peccandi de caetero. Fuit autem quovis tempore
ad impetrandam veniam peccatorum hic contritionis motus neces-
sarius." Hujus vero confessionis utilitas est maxima. Ad rem
Origenes (f c. 230): „qui peccaverunt, si quidem occultant et
retinent intra se peccatum intrinsecus urgentur et propemodum
suffncantur a phlegmate vel humore peccati. Si autem ipse
sui accusator fiat, dum accusat semetipsum et confitetur, simul
evomit et delictum atque omnem morbi digerit causam."
Hom. 2. in psalm. XXXVil. Quod idem millia millium catholi-
corum tam sacerdotum quam laicorum confirmant.1)

l) Voltaire ait: rLes enneraia de l'Eglise Romaine , qui se sont
eleves contre une institulion si salutaire (confessio auricularis) sem-
blent avoir ote aux horames le plus grand frein qu'on peut mettre a
leurs crimes secrets." Annales de VEmpire, t. 1. — Marmontel: „11
n'existe pas de meilleur moyen pour maintenir la jeunesse dans la
purete des moeurs que la confession de tous les mois." Mdmoires, I. J.

218 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

d) Similiter ad ea, quae de indulgentiis objiciuntur, re-
spondendum videtur. Adversarii scilicet, ut ecclesiam Roma-
nam in summam invidiam apud omnes inducant, indulgentiarum
genus nescio quod inveneruut, ut non contritorum crimina et
praeterita et futura condonarentur. At omnium theologorum
et documentorum testimonio constat, peccatorum tantum sensu
latiori , id est ; poenarum indulgentiam sincere ad Deum
conversis, et expiata peccatorum mortiferorum labe, concedi.
Quare S. Thomas Quodlibeto IL art. 16. de crucesignatis
ait: „Ad hoc ergo quod indulgentia alicui valeat .... requi-
ritur, ut sit in statu caritatis ille, qui indulgentiam per-
cipere vult."

e) Quod doctrina de opere operato vitam Christianam ad
externam mere sanctitatem redigit, dist.: doctrina conficta,
conc; doctrina vera, nego. Opus operatum est sacramentorum
vis, qua ex meritis et institutione Christi gratiam instrumenta-
liter efficiunt; requiritur autem in suscipientibus, tanquam
conditio sine qua non, ut obicem gratiae non ponant. Horrent
heterodoxi „fanaticam" operis operati opinionem et vim, ut
ajunt, magicam. At supernaturale inter et magicum quid
intersit, haud considerant; neque fanatica dicenda est opinio,
quae suscipientium dispositionem requiri affirmat, sed eam
dispositionem causam efficientem gratiae esse, negat.

Obj. II. Saepe ecclesia Romana in morum perversita-
tem lapsa est. Ergo ratione membrorum sancta dici nequit.
Antec innumeris exemplis probatur. Etenim Alexandrum VI.
et alios Romanos Pontifices moribus corruptos fuisse constat;
clerus ineunte saeculo XVI. ab evangelio deflexerat; ordines
religiosi conditoribus suis haud digni fuerunt; laici vitiis
imbuti sunt.

Resp. a) Generaliter. Dist. antec: Saepe hujusmodi per-
versitas visa est in multis ecclesiae membris, conc; in ipsa
ecclesia, nego. Nihil huic thesi nostrae adversatur, quod
peccatores in ecclesia Romana reperiuntur ;• in hoc enim
agro, docente Christo, zizania et triticum usque ad mes-
sem crescunt (Matth. XIII. 30.). At tria haec consideranda
videntur: 1° mores non vi doctrinae catholicae, sed ea prorsus

Art. III. Utrura ecclesia Romana sancta sit. 219

repugnante, corrupti sunt; 2° vel in maxima temporum in-
vidia praestantissimarum fuerunt exempla virtutum multo-
rumque corda munda vitiis; 3° ecclesiae vitalitas nova semper
suis membris paravit auxilia, quibus temporum iniquitatem
superavit.

b) SingiUatim. 1° Quod de Romano Pontifice asserunt,
dist.: Pontifices paucissimi mali fuerunt, transeat; plures, nego.
Concedamus, Alexandrum VI. gravius in vitia corruisse. Sed
tamen , eo concesso , sanctitas ecclesiae Romanae non ex-
stinguitur. Primo, Pontifices etiam illi, qui pessimi fuisse
feruntur, doctrinae sanctitatem servarunt incolumem; secundo,
paucis exceptis Pontifices Romani probatissimi fuerunt et in
plurimis tam magna eluxit vitae integritas, ut Sedes Apostolica
omnes inter familias regias sanctitate longe praestet; tertio,
ex ipsis protestautibus nonnulli viri, veritatis cupidiores quam
improperii, accusationes, in Romanos Pontifices factitatas, docu-
mentis certissimis redarguerunt. Cf. Voigt, Gregorius VII.;
Fred. Hurter, Innocentius 111. etc.

2° Quod de clero, religiosis ordinibus et laicis dicunt,
dist,: in illis non conspicitur sanctitas absolute, conc; relative,
nego. Ecclesiae Conditor malos etiam in ecclesia futuros esse
praedixit; neque is est status cleri, ut in eo vitae genere nihil
possit esse imperfectum.

Nihilo setius ecclesia Romana sanctitate membrorum
relative fulgere non desiit. 1° ln ea heroica innocentiae tum
poenitentiae exempla nunquam non cernuntur; 2° in durissimis
temporibus ecclesia Romana propria vitalitate tantum semper
effecit, ut disciplinam labentem salutari morum reformatione
suppleret. Ejusmodi reformatores juxta cor Dei se praebuerunt
S. Benedictus, S. Gregorius VII. , S Bernardus , S. S. Fran-
ciscus et Dominicus, et erupto Luthero S. Ignatius, S. Franciscus
Salesius, S. Carolus Borromaeus, S. Pius V. etc.1)

') De clero Remusat: „sans doute les pretres sont des hommes,
et ne sont pas tous des saints; mais beaucoup ont ete des saints, et
la plupart ont ete parmi ces hommes au ncmbre des meilleurs." Rev.
des deux mondcs, t. LXIV., Nov,

220 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitalis, etc. notae competant.

Obj. III. Nationes catholicae vulgo protestanticis nationibus
honestate inferiores sunt. Ergo sanctitas ecclesiae Komanae
nota dici non potest. Patet antec, ex eo quod Borussia
v. g. et Anglia moribus Galliae, Hispaniae, Italiae antecellunt.

Resp. Dist. antec. : nationes catbolicae protestanticis
honestate inferiores sunt, in quantum fidem catholicam de-
serunt, transeat; in quantum fidem catbolicam retinent, nego.

Falsa veris intcruiiscent, qui haec nobis objiciunt. Quam-
obrem facta nonnulla, quae manifesta sunt, hoc loco com-
plectar. 1° Copiae, incrementa bonorum materialium et disci-
plina militaris causis pluribus connectuntur; nec fas est, ejus-
modi bonis sanctitatem Christianam metiri. 2° Adversarii
minime probant, in regnis, quae ab iis dicuntur acatholica,
plus pro Deo et ex dilectione Jesu Christi patrari ab acatho-
licis, quam in catholicis regnis ab iis, qui Jidem catholicam
8ervarunt. 3° In regnis catholicorum mores labentes labenti
Jidei respondent. 4° In regnis catholicorum, plurimis annis
sub dominatu societatum clandestinarura depressae, cultus Dei
et virtutis Christianae ac superoaturalis indicia plurima efful-
gent. 5° Inter acatholicos religio torpet; nulla spectantur pro
Deo heroica sacrificia; nec ullo modo apparet, in illis regnis
non late fundi scelera. 6° Inter acatholicos principia pes-
sima sparguntur; ecclesia Romana habet principia sanctijica
et vim ea servandi in maxima temporum calamilate.1) Cf.
Leouis XIII. encyclicas, nominatim encycl. Sapientiae christianae.

l> Cura plane compertum sit, disquisitionem completam qunestio-
num, quas agitaviraus, ad alios libros pertinere, consulantur Balmes,
Le protestantismp. compare au catholicisme; Lacordaire, ConfirencQS,
annees 1844-1845; Ravignan, Conferences, passim; etc. Nulla tamen
ratione, si quandoque unius alteriusve populi conspicitur labes, hoc
Pii IX. obliviscimur: „summopere dolendum, quod certum non est,
hanc vel illam nationem pretiosissimum divinae no«trae fidei religionis-
que thesaurum semper esse servaturam. Encycl. Non semel, 29. Oct. Ib66.

Art. IV. Utrum ecclesia Romana sit catholica. 221

ARTICULUS IV.
Utrum ecclesia Romana sit catholica.

I. Adversarii. Diversa nomina nobis imponere baeretici
consueverunt; at vetustissimum catholici nomen (cf. Ignat. M.
Ad Smym. VIII.) ecclesiae Romanae nemo unquam eripuit.
„Velint nolint enim — ait S. Augustinus — ipsi quoque
haeretici, et schismatum alumni, quando non cum suis, sed
cum extraneis loquuntur, catholicam nihil aliud quam catholicam
vocant. Non enim possunt intelligi , nisi hoc eam nomine
discernant, quo ab universo orbe nuncupatur." De vera reli-
gione, c. VII.; cf. Contra Epist. Manich. quam vocant funda-
ment. c. IV.

Thesis: Ecclesia Romana est catholica.

Argumenta.

Arg. I. Catholicum est, quod est ubique unum. Atqui
ecclesia Romana est ubique una. Ergo est catholica. Prob.
minor. *

Est una, prout antea probavimus. Est ubique , moraliter
quidem, non pbysice. Namque 1° a principio ferme praedi-
cationis in omnibus mundi cogniti partibus, quae adiri poterant,
fideles Christo genuit et nostra aetate in quinque mundi partes
sonus ejus exivit; 2° tam numerosa est, ut eam vere, etsi
moraliter, in terris fundatam, non tantum huc illuc dispersam
esse videamus.

Arg. II. Catholicitas respondet mandato Christi, dicentis:
Euntes ergo docete omnes gentes. Matth. XXVIII. 19. Jam
vero mandatum illud in ecclesia Romana egregie adimpletur,
Ita ecclesia Romana optimo jure nominatur catholica.

a) Ecclesia Romana, persecutionibus saepissime turbata,
in dies magis dilatata est omnesque sectas numero longe
superavit.

b) Ecclesia Romana Europam universam ante rebellionem

222 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

Lutherianam ad fidem et vitam Christianam adduxit; iu aliis
autem mundi partibus sola pondus diei, et aestus portavit, et fere
sola in asperis gentilium barbarorumque terris viam Domini
paravit.

c) Ecclesia Romana sola gloriari potest eximiis evangelii
praeconibus permirisque praedicationis fructibus , quales in
vita S. Vincentii Ferrerii, S. Ludovici Bertrandi, S. Francisci
Xaverii, beati Joannis de Britto admiramur. Catholicitatis
monumenta sunt Propaganda Romana; institutum, quod dicitur
La propagation de la foi in Gallia, etc. Libelli, qui inscribuntur
Annales de la propagation de la foi seu Annales propagandae
fidei, et vitae virorum apostolicorum confirmant, ecclesiam Roma-
nam altricem esse fidei in universo mundo.1) Haec igitur
ecclesia Christi est, quoniam illic mandavit Dominus bene-
dictionem et vitam usque in saeculum. Ps. CXXXII.

Objeotiones.

Obj. 1. Aliquot gentes sunt, quae ecclesiam Romanam
non nisi post rpulta saecula cognoverunt. Ergo ecclesia Ro-
mana semper catholica non fuit.

Resp. Dist. antec: ejusmodi gentes aliquot sunt mundi
incogniti, transeat; mundi coguiti, subdist.: et id probat non
fuisse catholicitatem metaphysicam, conc; moralem, nego.

Ecclesiae Conditor evangelii praecones non regionum
detectores, sed regionum detectarum praedicatores constituit.
Quapropter catholicitati non repugnat, quod ante Columbum
Americanis evangelium minime praedicatum est. Sed per
regiones cognitas ecclesia locum tentorii sui (Is. LIV. 2.)
dilatare non destitit. Et si Tertullianus suo jam tempore de
Christo affirmare non dubitavit: ubique regnat, ubique adoratur
(Adv. Jud. cap. VII.) , profecto hodierna ecclesia numero
atque extensione tantum valet, ut moraliter nullis regionum
finibus contineatur.

Obj. II. Praedicandi charisma non est ecclesiae Romanae
proprium. Ergo intima catholicitatis causa ex eo probari non

') Cf. Marshall, Les missions chr&iennes, t. II. chap XI. RfcumJ.

Art. IV. Utrum eeclesia Romana sit catholica. 223

potest. Probatur antec. a) Missionarii protestantium lucem
evangelicam ubique terrarum diffundunt; b) vastum Russorum
imperium a Photianis Christi fidem didicit.

Eesp. Dist. antec: Praedicandi charisma non est eccle-
siae Romanae proprium, materialiter , conc; formaliter , ne.go.
Distinctio patet ex iis, quae supra discussimus. Ad proba-
tiones autem respondeo.

a) Quod de protestantibus asseritur, nego. Quidquid enim
protestantium missionarii societatesque biblicae perficere sata-
gunt, unitas ipsis deest, qua sublata, catholicitas ne cogitari
quidem potest. Jam silentio praetereo, quae de missionum
sterilitate, deque apostolorum protestantium qualitate dicta sunt.

b) Quod de Russorum conversione perhibetur, pariter nego.
Namque maxima Russorum pars ad fidem Christianam eruditi
sunt anno 857 — 1015, praesertim Wolodimiro regnante (980
— 1015), quo tempore unio Russorum cum Sede Romana dis-
rupta non erat. l) Praeterea praedicandi charisma non ideo
conspicitur, quod opiniones in unum alterumve regnum spar-
guntur; Russorum autem ecclesia extra Russiam nulla est,
ac intra flagello et corruptela propagatur. Constat enim inter
omnes, ab anno 1772 praecipuos evangelii praecones fuisse
Catharinam II., Nicolaum et Alexandrum II., quorum Siemaszko
et Popiel mercenarii fuerunt.

Dices. Romanum excludit catholicum, quia catholicitas
vocabulo Romani restringitur.

Resp. Dist.: Romanum catholicitatem explicat, conc; re-
stringit, nego. Revera catholicum dicitur, quod est ubigue
unum; ad catholicitatem igitur, perinde atque in circulo, cen-
trum et circumferentia requiritur. Romanum autem unitatis
centrum, catholicum latum ecclesiae ambitum designat. Est
igitur Romano - catholicum ipsissimae catholicitatis expi essio
magis exjplicita et apprime vera.

') Cf. Pelesz, Geschichte der Union der ruthenischen Kirche mit
Rom} B. I. S. 33—182. — Goloubinski, acatholicus in Hist. eccl. Rus-
sicae, cap. VII. fatetur, separationem ab ecclesia Romana non factam
esse ante annum 1051

224 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

ARTICULUS V.
Utrum ecclesia Romana sit apostolica.

I. Adversarii nihil antiquius habent, quam ut ecclesiae
Romanae apostolicitatem explodant: quin etiam complures
verum catholicitatls conceptnm amiserunt. Videndum est ergo,
utrum ecclesia Romana ea, quam ante exposuimus, apostoli-
citate insignita sit. Dogmatici singulorum dogmatum originem
apostolicam veterum testimoniis confirmant; nobis autera qui-
bnsdam factis publicis ac manifestis generatim probandum est,
apostolos, Christi nuntios, ecclesiae Romanae fuisse auctores.
Ad ecclesiam autem Romanam pertinent quicunque in radice
cum Petri cathedra manserunt. Protestantes (Luther, Calvin)
et increduli (Renan, Reville etc.) religionis Christianae origines
et ecclesiam Romanam valde inter se dissimiles esse contendunt.

Thesis '. Ecclesia Romana est apostolica.

Argumenta.

Arg. I. Ad apostolicitatem requiritur a) successio publica,
legitima, non interrupta; b) in identitate doctrinae, sacramen-
torum et regiminis. Et haec omnia in ecclesia Romana repe-
riuntur. Ergo ecclesia Romana est apostolica. Prob. min.

a) Successio publicay legitima, non interrupta liquet ex
facto publico Romanorum Pontificum beato Petro in Sede Ro-
mana succedentium. Id quod inferius, de primatu Romano
tractantes, argumentis ostendimus. Unum idemque S. Augu-
stinus nos admonet, dicens: „Tenet me in ecclesia, ab ipsa
sede Petri Apostoli, cui pascendas oves suas Dominus com-
mendavit, usque ad praesentem episcopatum, successio sacer-
dotum." Contra Epist. fundam. cap. IV.

b) ldentitas doctrinae, sacramentorum et regiminis servatur
ab iis, qui apostolis legitime succedunt; sicut ex hierarchiae
institutione patet. Atqui sola Romana ecclesia hujusmodi suc-
cessionem documentis confirmare potest. Ergo in ea „semper

Art. V. Utrum ecclesia Romana sit apostolica. 225

ab his, qui sunt undique, conservata est ea quae est ab Apo-
stolis traditio" (Irenaeus, Adv. haer., lib. III. c. 3.).

Arg. II. Ex praescriptione Cum ecclesia Christum aucto-
rem apostolosquc propagatores habuerit, hoc Tertulliani ratum
est: ld verum quod prius. Atqui ecclesia Romana quibus-
cunque Christianorum coetibus est anterior. Ergo est aposto-
lica. Prob. min.

a) Generatim de successione. Nullum unquam probari potuit
ecclesiae Romanae recentius apostolica aetate initium: sed ceteri
coetus omnes ab ea secesserunt. „Haereses omnes — S. Augu-
stinus ait — de illa exierunt" (Serm, 1, de Symb. ad Catech.
VI. 15.); scbismatici autem ^aHare conira altare" (S. Opt.
De schismate Donatist. I. 7.: II. 2.J antiquius et prius erexerunt.

b) Speciatim. 1° De identitate doctrinae. Nullum assi-
gnari potest tempus, quo ab ecclesia Romana apostolica mutata
sit lides. Errores Macedonii, Nestorii in sede Cpolitana: Dio-
scori, Petri Mongi aliorumque opiniones pravae in sede Alexan-
drina; Arianismus, Photianismus, Lutberanismus notas habent
origines, et quando praecisi fuerint, novimus; ecclesiae Romanae
fides, quando mutata fuerit, prorsus ignoramus. Ergo in eccle-
sia Romana nulla fidei mutatio facta est.

2° Pro sacramentorum identitate idem argumentum prae-
scriptionis valet, praesertira cum septem sacramenta Missaeque
sacrificium in iis etiara ecclesiis obtineant, quae quinto sextove
saeculo ab ecclcsia Romana secesserunt, sicut Nestoriani, Jaco-
bitae, etc. Cf. Assemani, Biblioth. Orient. t. III.; Renaudot, Perpe-
tuite de lafoi, t. IV. ; Franzelin, De sacramentis ingenere, cap. VI.

3° Idem dici potest de identitate regiminis. Ab acatho-
licis enim non exbibentur rectorum catalogi nisi catalogis
Summorum Pontificum et complurium episcoporum catholicorum
longe recentiores. — Itaque nposterior nostra res non est, imo
omnibus prior est; hoc erit testimonium veritatisu. Tert. De
praescr. cap. XXXV. Cf. Klee, Dogmengeschichte ; Schwane,
Dogmengeschichte.

Objeotion.es,

Obj. I. Priorum saeculorum monumenta ecclesiam illorum
temporum ab ecclesia Romana valde discrepantem exbibent.

De Groot, Summa apologet. I. 15

226 Quaestio VII. De ecclesia, cui sanctitatis, etc. notae competant.

ErgoecclesiaRomananonest apostolica. Prob. antec. Exsimplici-
tate ecclesiae primitivae, quae a multitudine dogmatum abhorret.

Resp. Dist antec, haec discrepantia substantialis est.
nego; accidentalis, conc.

Adversarii modo immutabilitatem, modo mutationes quam
maximas ecclesiae Romanae objiciunt. Verum immutabilis
omnino est ecclesiae substantia; in accidentalibus autem et
quantum ad conclusiones principiorum eorumque applicationem
progressus certus ab ipsis catholicis admittitur. Ea sola ratione
inter ecclesiae primordia et statum hodiernum aliquid differt.
Verum „eadem — ait Angelicus — est numero ecclesia quae
tunc erat et quae nunc est; quia eadera est fides et eadem
fidei sacramenta, eadem auctoritas, eadem professio: unde dicit
Apostolus I. Cor. I. 13.: Divisus est Christus? Absit . . . est
alius status ecclesiae nunc et tunc, non tamen est alia eccle-
sia". Quodl. XIII. art. 19. — Veniamus ad probationem antec

Quod ecclesiam primitivam ajunt a multitudine dogmatum
abhorrere, dist.: dogmatum falsorum fratrum conc; dogmatum
Christi, nego. Eadem semper fuerunt ecclesiae dogmata; sed
dubiis emergentibus aut erroribus, veritas solemnius declarata
est; scilicet ut ecclesia fidelibus consuleret, ne exciderent
„a simplicitate, quae est in Christo". II. Cor. XI. 3.

Instabis. Veteres ab hierarchiae fastu et Pontificum Ro-
manorum dominatu immunes fuerunt.

Resp. Dist.: Saeculis prioribus* non videtur eadem hierar-
chiae ac primatus potestas quantum ad jus, nego; quantum ad
usum juris, conc In civitatum primordiis non illico potestas
in omnes usus adhibetur, cum usus pro rerum statu moderaudi
sint. Ipsam vero potestatem hierarchicam ab initio in ecclesia
fuisse, quaest. III. monstravimus. Cf. De Smedt, Lorganisation
des eglises chret. jusqu1 au milieu du III6 siecle. Revue des
Quest. hist., Oct. 1888.

Urgebis. Praxis primitiva admodum simplex erat; in qua
nec Deiparae cultum, neque sanctorum invocationem, neque
usurn reliquiarum aut alia id genus fuisse constat, quae eccle-
siam Romanam dehonestant.

Resp. Dist. Veteres hujusmodi cultum ignoraverunt, nego;

Art. V. Utruro ecclesia Roroana sit apostolica. 227

nonnullos colendi modos, conc. Veteres nequaquam ignorarunt
sanctos, aeterna felicitate fruentes, esse invocandos, nec ipsis
visum est nefas, corpora, quae templa fuerunt Spiritus Sancti,
cultu quodam venerari; quod a dogmaticis ubique solide pro-
batum archaeologi monumentis antiquissimis confirmarunt.1)
Aliquos tamen colendi modos, velut associationes sanctissimae
Virginis, in prima ecclesia non conspici, nihil sane ambigen-
dum est. Neque idcirco istos modos superstitionem novam et
pravam habemus. Hoc enim veritatis catholicae proprium est,
quod apto tempore, caelestis instar viridarii novos piarum
exercitationum fructus efferat.

Obj. II. Apostolicum non est, quod apostoli ecclesiae
non tradiderunt. At plurimi conciliorum canones et exercita-
tiones piae, quas ecclesia Eomana admittit, ab apostolis in
ecclesiam minime translata sunt. Ergo.

Resp. Dist. maj.: apostolicum non est, quod apostoli non
tradiderunt quantum ad fidem in se, conc; quantum ad omnes
explicationes et applicationes fidei, nego. Hinc patet respon-
sum ad minorem et conclusionem. Etenim quia plures fidei
veritatem perverterunt, „ideo — Angelicus ait — necessaria
fuit temporibus procedentibus expiicatio fidei contra insur-
gentes errores". II. II. quaest. I. art. 10. ad 1. Neque novae
pietatis exercitationes sunt ejusmodi, ut apostolicitati contra-
riae haberi debeant, cum unum idemque dogma ratione diversa
in cultu exprimi fas sit, sicut una caritas Dei diversis formis
externis manifestatur.

Instabis. Cyrillus Lucar, patriarcha Cpolitanus ad circiter
annum 1625 fidei professionem edidit, in qua haec leguntur:
„Graecorum perpetuam etconstantem esse doctrinam, duo tantum
sacramenta, Baptismum et Eucharistiam, a supremo legislatore
Christo sancita." Art. 15. Ergo ecclesiae Romanae sacra-
menta apostolica non sunt.

Resp. Cyrillus, vir Calvinianis devinctus, in hoc articulo
mendacium composuit. Neque enim mendacium non damna-

') Cf. Martigny, Dictionnaire des antiq. chret.; F. X. Kraus, Real-
Encyklop.; Liell, Die Darstellungen der allerseligsten Jungfrau auf
den Kunsimdlern der Katakomben.

15*

228 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

tum est Oriente toto. Georgius Coressius et Gregorius Proto-
Syncellus Cyrilli fraudem redarguerunt ; tres patriarcbae,
Cyrillus Beroensis, patr. Cpolitanus, Metropbanes Alexandrinus
et Tbeophanes Hierosolymitanus, habito concilio Cpoli (1638),
anathema dixerunt Cyrillo, „credenti non esse . . . ex apostolorura
traditione, praxique perpetua septem ecclesiae sacramenta".
Aliis Orientalium conciliis accedentibus, res confecta est.

Obj. III. Fieri potuit, ut insensibilibus mutationibus dog-
mata nova formarentur. Ergo ecclesiae Romanae apostolicitas
incerta videtur.

Resp. Dist. antec: id fieri potuit in abstracto, transeat;
in hoc casu concreto, nego. Primum ecclesia Romana sensi-
bilibus factis probat, se apostolorum esse legitimum haeredem;
jara vero factum publicum et certum possibilibus ac insensi-
bilibus non destruitur. Deinde nuoquam ab ecclesia non evi-
gilatum est, ut omnes traditis starent; quam quidem in veri-
tate constantiam adversarii Romanensem „immobilitatema
appellare consueverunt. Postremo ex monumentis jamdudum
notis aliisque denuo repertis, puta in Catacumbis, priorum
saeculorum exsurgit imago, quae bodiernam ecclesiam tam
vere repraesentat, ut protestantes non pauci, praesertim in
Anglia, ad fidem Romanam redire impulsi sint studio antiqui-
tatis. Pro singulis autcm dogmatibus ad theologiam positivam
remittimus.

Quaestio VIII.

De dotibus seu de indefectibilitate et infallibilitate

ecclesiae.

Ubi vera sit ecclesia, vidimus. Venimus ad dotes nobi-
lissimas ecclesiae, quae sunt indefectibilitas, ne intereat, et
infallibilitas , ne erret in fide et moribus. Hoc loco decem
quaeruntur.

Art. I. Utrum ecclesia sit indefectibilis. 229

Primo. Utrum ecclesia sit indef°ctibilis.

Secundo. Utrum ecclesia in statum meliorem mutanda sit.

Tertio. Utrum ecclesia sit infallibilis.

Quarto. Utmm erclesia docens sit infallibilitatis activae
subjectum,

Quinto. Utrum infallibilitatis objectum sint omnia im-
mediate revelata.

Sexto. Utrum infallibilitatis objectum sint conclusiones
theologicae.

Septirao. Utrum infallibilitatis objectum sint facta
dogmatica.

Octavo. Utrum infallibilitatis objectum sint res disci-
plinae.

Nono. Utrum infallibilitatis objectum sit canonizatio
sanctorum.

Decimo. Utrum infallibilitatis objectum sit approbatio
ordinum religiosorum.

ARTICULUS I.
Utrum ecclesia sit indefectibilis.

I. Indefectibilitatis definitio. Indefectibilitas est
ecclesiae dos seu proprietas a Christo donata, qua usque in
mundi finem talis immutata permanebity qualis a Christo insti-
tuta est. Haec definitio includit: 1° ecclesiae exsistentiam
nunquam interrumpendam; 2° essendi identitatem quantum ad
omnia, quibus ecclesiae essentia continetur; 3° perennem ecclesiae
visibilitatem, siquidem visibilitatem ecclesiae essentialem esse
probavimus. Sed non excluditur: 1° bominum progressus in
credenda, explenda, scientifice declaranda Cbristi lege; 2° modi-
ficationes earum rerum, quas Servator in particulari determi-
nandas ecclesiae suae reliquir, veluti jejunii cerla tempora, etc.
lndefectibilitas autem a nonnullis etiam perpetuitas appellatur.

II. Adversariorum sententia. Omissa Donatistarum
obsoleta sententia, qua catbolicitatem ecclesiae , hoc est,
saltem indirecte, ecclesiam ipsam defecisse perbibetur, 1° na-

230 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

turalistae et rationalistae, si quidpiam immortalitatis ecclesiae
tribuant, certe non aliam ac religioni Mahometis. Voltaire,
David Strausz et secta massonum tota Christi ecclesiam
demolitum iri, nedum prope deletam asseverant. 2° Pro-
testantes asserunt : a) fieri posse , ut ecclesia ad tempus aut
in perpetuum errores contra fidem revelatam admittat; qua
falsa.opinione directe infallibiiitatem attentant; b) contendunt,
ecclesiam esse defectibilem et reapse ante Lutberum de-
fecisse. Re quidem vera id absolute non affirmant, „sed dicunt
— Bellarminus ait — id intelligi debere de ecclesia invisi-
bili.u Protestantium parum firma sententia satis aperte a
Calvino declarata videtur, qui Instit. lib. IV. c. II. n. 11.
asserir, Deum sua providentia effecisse, ut praeter Baptismum
„aliae quoque reliquiae exstarent, ne Ecclesia prorsus interiret.
Ac quemadmodum ita saepe diruuntur aedificia ut fundamenta
et ruinae maneant, ita non passus est Ecclesiam suam ab
Antichristo vel a fundamento subverti, vel solo aequari . . .
sed ab ipsa quoque vastatione semirutum aedificium superesse
voluit". — Paschasius Quesnellus signa maxime sensibilia
„senectutis Ecclesiae" conspicienda esse perhibet. Cf. Cle-
mentis VIII. Const. Unigenitus, 8. Sept. 1713. Synodus autem
dioecesana Pistoriensis contendit, „postremis hisce saeculis
sparsam esse generalem obscurationem super veritates gravioris
momenti, spectantes ad Religionem, et quae sunt basis Fidei
et moralis doctrinae Jesu Christi;" quam propositionem haere-
ticam damnavit Pius VI. per constitutionem Auctorem Jidei
28. Aug. 1794.

Thesis: Ecclesia est indefectibilis.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. Vaticinia V. T. , promissa
Christi, Ejus parabolae et instituta designant indefectibilem
ecclesiam. Ergo ecclesia Christi est indefectibilis. Probatur
antec.

a) Vaticinia. Vaticinia identidem regnum Christi et Da-
vidis per Christum annuntiant, quod nstabit in aeternum".

Art. I. lltrura ecclesia sit indefectibilis. 23 i

Dan. II. 44. Legitur enim : super solium David sedebit,
ut confirmet illud, .... amodo et usque in sempiternum,
Isaias IX. 7.; item: Feriam eis pactum sempiternum, Jeremias
XXXII. 40.; iterum: potestas ejus potestas aeterna, quae non
avferetur: et regnnm ejus quod non corrumpetur , Daniel
VII. 14.; ibidem cap. 11. 44.: In diebus regnorum illorum
suscitabit Devs coeli regnvm qvod in aeternnm non dissipabi-
tur . . . et ipsum stabit in aeternum. Cf. Isaias LXI.;
ps. LXXXVIIL; ps. XLVII., quem S. Augustinus et Angelicus
de ecclesia intelligendum esse exposuerunt. Atqui regnum
illud aeternum est vera Christi ecclesia. Ergo. Prob. minor.
1° Messiae regnum, in synagogae locum subrogatum, nullum
indicatur nisi religio Chi istiana, quam Christus in ecclesiae formam
constituit. 2° Ecclesia in N. T. Christi regnum vocatur. 3° Va-
ticiniorum sensus in N. T. dilucide explicatur. Angelus enim,
ad Mariam missus, de Emmanuel ait: Dabit illi Dominus Deus
sedem David patris ejus et regnabit in domo Jacob in aeter-
num, et regni ejvs non erit finis, Luc. I. 32.; et S. Paulus
Vetus Testamentum ad Novum tanquam mobile ad immobile
comparans, ait: „Itaque regnum immobile svscipientes , habe-
mus gratiam." Hebr. XII. 27, 28.

b) Promissa Christi. Aedificatur ecclesia super petram;
portae inferi non praevalebunt adversus eam (Matth. XVI. 18.);
ipse Christus cum ecclesia est usque ad consummationem sae-
culi (Matth. XXVIII. 20.); cum ea Paraclitus in aeternum
manet (Joan. XIV. 16.). At his omnibus indefectibilitas ab~
solvte promittitur. Ergo. Et certe si quidquam, aedificium,
super petram seu saxum exstructum, id firmum et immotum
est, praesertim cum metaphora petrae his verbis illustra-
tur: qui audit verba mea haec, et facit ea, assimilabitur viro
sapienti, qui aedificavit domum suam supra petram, et descendit
pluvia, et venervnt flumina, et flaverunt venti , et irruerunt in
domum illam, et non cecidit: fundata enim erat super petram.
Matth. VII. 24—26. Quidquid ergo irruit, etiamsi portae in-
feri prorumpant, ecclesia victrix perraanet, vsqve ad consum-
mationem saeculi, in aeternum: Christi pollicitatio absoluta est.

c) Christi parabolae et instituta. In terris nunquam non

232 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

erunt fideles, ministri, sacramentum. Ergo ecclesia est inde-
fectibilis. Prob. antec. 1° Fideles permansuros, parabolis zizaniae
superseminatae atque sagenae edocti sumus. Legitur enim:
sic erit in consummatione saecvli: mittet Filius hominis An-
gelos suos et colligent de regno ejus omnia scandala, et eos
qui faciunt iniquitatem et mittent eos in caminum ignis, Matth.
XIII. 40, 41.; ibidem, v. 49.: elegerunt bonos in vasa, malos
autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi: ex~
ibunt Angeli et separabunt malos de medio justorum. 2° Mi-
nistros perpetuo fore, S. Paulus significat, scribens: Et ipse
dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem prophetas,
alios vero evangelistas, alios autem pastores et doctores ad con-
summationem sanctorum in opus ministerii in aedificationem
corporis Christi; donec (p£xQi>) occurramus omnes in unitatem
fidei? in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitndinis
Christi. Eph. IV. 11 — 13. Quibus verbis tempus messis et
resurrectionis sanctorum indicatur. 3° Sacramenti perpetuum
esse institutum, S. Paulus declarat. „Quotiescunque — ait —
manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini
annuntiabitis, donec (cIxqi) veniat" I. Cor. XI. 26. „Donec
veniat — Angelicus ait — idest usque ad ultimum ejus ad-
ventum: in quo datur intelligi quod hic ritus Ecclesiae non
cessabit usque ad finem mundi." Expos. in ep. 1. c.
Arg. II. Ex veterum testimoniis.

S. Ignatius Antiochenus, beati Joannis apostoli discipulus,
ait: „Ob id Dominus in capite suo accepit unguentum, ut eccle-
siae spiret incorruptionem (dcp&aQaiav)." Ad Ephes. cap. XVII.
Quibus verbis indirecte saltem ecclesiae indefectibilitas de-
signatur. S. Justinus: „Quemadmodum vitis, si quis partes
illas amputet, quae fructum ferunt, ita proficit, ut alios florentes
et fructiferos palmites rursus proferat, idem quoque nobis evenit.
Plantata eniin a Deo et Salvatore Christo vitis, populus ejus
est.u Dial. cum Tryphone, cap. CX. S. Joannes Chrysosto-
mus: „Ecclesia est caelo validior. Caelum et terra transibuni,
verba autem mea non transibunt. Quae verba? Tu es Petrus
et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae
inferi non praevalebunt adversus eam." Hom. ant. exil. 1.

Art. I. Utrum ecclesia sit indefeetibilis. 233

S. Avgustlnus ecclesiam ita loqnentem indncit: „Quamdiu ero
in hoc saeculo? Annuntia mihi propter illos qui dicunt: Fuit
et jam non est . . . Et annuntiavit, nec vacua fuit vox ista.
Quis annuntiavit mihi, nisi ipsa Via? Quomodo annuntiavit?
Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi."
ln ps, CL, serm. 2. Cf. Origenem, Exhortatio ad martyrium;
S. Hippolytum, De Chr. et antichr. cap. LIX.; S. Hieronymum,
ln Isaiam V.; S. Ambr., In ps. XL. 30.; Hexaem. lib. IV.
c. 2.j S. Leon. M. Ep. 102, etc.

Arg. III. Ex origine, fine, historia ecclesiae. 1° Nemo
est, qui non videat, quam inconveniens sit, eam perire eccle-
siam, quam dedit nobis Deus in Filio, quem constituit haeredem
itniversorum, per quem fecit et saecula. Hebr. I. 2. 2° Chri-
stus ecclesiam instituit, ut homines per eam salutis media
recipiant. Cf. quaest. II. art. 3. At homines nunquam istis
mediis non indigent. Ex quo intelligitur, ordinem salutis a
Deo constitutum postulare, ut ecclesia semper maneat. 3° Histo-
riae fide comprobatum est, ecclesiam per medias persecutiones
vicisse. Tot autem reportatae victoriae divinam dexteram
manifestant. Ergo ecclesia non deficiet.1)

Objectiones.

Obj. I. Ecclesiae Judaicae promissa haud obscuriora
quam ecclesiae Christianae facta sunt. Et ecclesia Judaica

') Id Macaulay, tiistoricus protestans, persensit. Cujus haec verba:
„There is uot, and there never was on this earth, a work of human
policy so well deserving of examination as the Roraan Catholic
Church . . . Nor do we see any sign which indicates that the term
of her long dominion is approaching. She saw the commencement of
all the governements and of all the eccleaiastical establishments that
now exist in the world; and we feel no assurance that she is not de-
stined to see the end of them all. She was great and respected before
the Saxon had set foot on Britain, before the Frank had passed the Rhine,
when Grecian eloquence still flourished in Antioch, wenn idols were
still worshipped in the temple of Mecca. And she may still exist in
undiminished vigour when some traveller from New Zealand shall, in
the midst ot a vast solitude take his stand on a broken arch of Lon-
don Bridge to sketch the ruins of St. Panl's. Essays, Ranke's history
of the Popes.

234 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

defecit. Ergo incertum est, an nunquam peritura sit ec-
clesia.

Resp. Dist. maj.: promissa, ecclesiae Judaicae facta,
continuanda erant et adimplenda sub Novo Testamento, conc;
in lege veteri, nego. Minorem distlnguo: ecclesia Judaica de-
fecit in figura, conc; in figurato, nego. Et quidem religio
Judaica ab apostolo dicitur numbram habens futurorum bono-
rum, non ipsam imaginem rerumu. Hebr. X. 1. Quapropter
S. Augustinus: „Quando — inquit — ei (sacerdotio Aaroni-
tico) aeternitas promissa est, non ipsi umbrae et figurae, sed
ei, quod per ipsum adumbrabitur et figurabitur, promissum
est." De civ. Dei, lib. XVII. 6.

Urgebis. Ante Christum natum ecclesia Judaica defecit,
v. g. tempore captivitatis, etc. Ergo promissis non obstantibus
perire potest ecclesia.

Resp. Dist. antec. Ecclesia Judaica ante Christum natum
defecit in multis membris, conc; in omnibus, nego. Nullo
unquam tempore non fuerunt, in quibus vera colendi Dei ratio
perseveraret. Ecclesia autem Judaica multo magis quam
ecclesia Christiana obumbrari potuit; a) quia particularis, non
universalis, erat; b) quia gratiarum ubertate, ecclesiae donata,
carebat; c) quia ipse Deus praedixerat: Si autem aversione
aversi fueritis vos et filii vestri . . . auferam Israel de super-
ficie terrae, quam dedi eis. III. Reg. IX. 7. Quare Deus ecclesiam
Judaicam interdum ita percussit, ut prope deleta esse videretur.

Instabis. De mundo finaliter dissolvendo in S. Scripturis
legimus : Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae: et
dabunt signa magna, et prodigia, ita ut in errorem inducantur
(si fieri potest) etiam electi. Matth. XXIV. 24. Item: Verum-
ta.men filius hominis veniens} putas inveniet fidem in terral
Luc. VIII. 8. S. Paulus diem Domini non instare docet, „nisi
venerit discessio primum.u II. Thess. II. 3. Ecclesia igitur,
quoniam finaliter deficiet, indefectibilis non est.

Resp. Dist. antec. : hisce testimoniis praedicitur persecutio
ecclesiae maxima, conc; ecclesiae interitus, nego. Ad singula.

a) Pseudochristorum prodigiis in errorem inducentur multi,
conc; universa ecclesia, nego. Allatus Domini sermo per

Art. I. Utrum ecelesia sit indetectibilis. 235

exaggerationem quandam dictus est; sed electi, ut ipse textus
ostendit, non deficient.

b) Quod ex S. Luca objicitur, distinguo: haec spectant
ad fidem perfectam, conc; ad fidem simpliciter, nego. Si
Bedam venerabilem secutus, dixeris: „tanta erit raritas electo-
rum ut non tam ob clamorem fidelium, quam torporem aliorum
totius mundi sit acceleranda ruina," haec tamen relative de
fide perfecta, non absolute, intelligenda sunt, siquidem S. Augu-
8tinus ait: „qui autem habeant fidem tanquam granum sinapis,
qua montes etiam transferantur, rarissimo omnino sunt. De
tali enim fide Dominus dicebat: Putasu etc. Contra Gaud.
II. 6.; cf. S. Thom. in Catena ad 1. c.

c) Discessio, quam S. Paulus praedicit, est oranium dis-
cessio, nego; raultorum, conc. „Futurum erat — Angelicus
ait — ut fides a toto mundo reciperetur . . . et post multi
discedent a fide. I. Timotb. IV. 1.: In novissimis temporibus
discedent quidam a fide. Matth. XXIV. 12: Refrigescet caritas
multorum." In Ep. 11. ad Thess. cap. II. lect. 1.

Obj. II. Ecclesia defecit. Ergo deficere potest. Probatur
antec. a) Defecit ecclesia, cum V. Testamentum, moriente
Christo, recederet et eodem tempore discipuli cum Petro vacil-
larent. b) Exorta Arii haeresi defecisse ecclesiam, Hieronymus
testis est. „Ingemuit — inquit — totus orbis, et Arianum se
esse miratus est." Dial. adv. Lucifer. n. 19.

Resp. Nego antec. Ad probationem respondeo, a) De-
fecit ecclesia moriente Christo , hoc est, aliquot ecclesiae
membra, conc; tota ecclesia, nego. Aliqua certe fidei trepi-
datio a Servatore discipulis praedicta fuerat. Omnes — in-
quit — scandalum patiemini in me nocte ista. Matth. XXVI. 31.
At nullo prorsus idoneo argumento constat, omnes aut apo-
stolos aut discipulos fidem perdidisse. Alioqui triduo mortis
Christi nondnm illud impletum fuerat, Ego confirmavi columnas
ejus; iterum posteaquam Petrus ac reliqui apostoli definitive
pastores ecclesiae constituti suut, in fidei confessione nequa-
quam defecerunt; a fortiori, accepto Spiritu veritatis, in falsam
ridei doctrinam venire non poterant. Cf. Canum. De loc,
theol, lib. IV. cap. V.

236 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

b) Quod de orbe mirato dicitur, dist.: miratus est se esse
Arianum haeresi imputata, conc; haeresi, nego. Anno 359
episcopi catholici, Arimini congregati, formulae, in qua vox
Sfioovciog , consubstantialis , non legebatur , incauti subscri-
pserunt. Sperabant scilicet fore ut Arianos , fidem catho-
licam sitnulantes, praetermissa hac voce sibi devincirent. At
Ariani fidem Nicaenam ob praetermissum vocabulum eversam
contenderunt. „Ingemuit totus orbis — ait S. Hieronymus —
et Arianum se esse miratus est." Idem vero doctor sanctis-
simus verba hyperbolica de Arianismo imputato explicat, haec
subdens: „Ariminensibus dolis irretiti, sine conscientia haere
tici ferebantur, contestantes Corpus Domini, et quidquid in
ecclesia sanctum est, se nihil mali in sua fide suspicatos.
Putavimus, ajebant, sensum congruere cum verbis; nec in
ecclesia Dei, ubi simplicitas, ubi pura confessio est, aliud in
corde clausum esse, aliud in labiis proferri timuimus. Decepit
nos bona de malis existimatio." Dial. adv. Luciferianos, n. 19.
Praeterea acta Ariminensia a Liberio, Summo Pontifice, re-
scissa sunt.

Obj. III. Non repugnat, ecclesiam, quantum ad membro-
rum numerum aliaque plura, tam vehementer minui, ut nulla
species emineat. Quod si fiat, ecclesia visibilis esse desinit.
Ita ecclesiam saltem visibilem deficere non repugnat.

Resp. Dist. maj.: fieri potest, ut minuatur ecclesiae species
accidentalis, conc; essentialis, nego. Catholicitatem ut visibili-
tatem ab ecclesia auferri non posse, ex dictis de notis et de
visibilitate ecclesiae dilucide apparet. Neque saevientibus per-
secutoribus ecclesiae visibilitas deficit Ad rem S. Augu-
stinus: „Oportebat autem — inquit — ut eadem vitis, sicut
a Domino identidem praedictum erat, putaretur, et ex ea
praeciderentur infructuosa sarmenta, quibus haereses et schis-
mata per loca facta sunt, sub Christi nomine, non ipsius
gloriam, sed suam quaerentium, per quorum adversitates magis
magisque exerceretur ecclesia, et probaretur atque illustrare-
tur et doctrina ejus et patientia." De catechiz. rudilus,
cap. XXIV.

Art. II. Utrnm ecclesia in statum raeliorem mutanda sit. 237

ARTICULUS II.
Utrum ecclesia in statum meliorem mutanda sit.

I. Status quaestionis. Status melior ecclesiae sub-
jectivns catholicis non displicet, sed objectivus rejicitur. Melior
enim status objectivu8 ad ipsum Christi institutum, fidern, sacra-
menta, potestatemque ecclesiae spectat, quorum nulla fieri
potest essentialis seu substantialis commutatio. Status melior
subjectivus ad ecclesiae mernbra spcctat. Porro non inficiamur,
statum novae legis diversificari secundum diversa loca et tem-
pora et personas, in quantum gratia Spiritus sancti perfectius
vel minus perfecte ab aliquibus habetur. S. Thom. I. II. q. CVL
art. 4.»)

II. A d v e r s a r i i. Sunt qui ecclesiam in se meliorem
fieri posse perhibeant, sed alii aliter. Quorum tria sunt genera:
a) faUi quidam mystici; b) sectae fanaticae protestantes;
c) increduli.

d) Saeculo XII. Joachim, abbas Cisterciensis (f 1202), tres
8tatns mundi esse docuit, quorum tertius ab anno 1260 usque
ad mundi finem permanens, ceterisque perfectior evangelium
aettrnum, quod et evangelium regni seu evangelium spirituale
vocavit , tanquam spiritum ex littera evangelii Christi proce-
dentem amplecteretur. Est autem evangelium aeternum sensus
spiritualis evangelii Christi, quod ad statum mundi secundum
(a Chr. nato ad annum 1260) pertinet. In statu evangelii aeUrni
spirilualibus viris spiritualis intelligentia datur. Spiritualis
intellectus evangelii litteram tanquam ignis consumet; in quo
finis perfe.ctionis nostrae consislet. Tunc aderit spiritualis
ecclesia. Neque tamen deficiet ecclesia Petri, „sed commutata
in majorem gloriam manebit stabilis in aeternum."2)

') „Non est tamen exspectandum quod sit aliquis status futurus,
in quo perfectius gratia Spiritus sancti habeatur, quam hactenus habita
fuerit, et maxime ab Apostolis, qui primitias Spiritus acceperunt,
idest, et tempore prius et ceteris dbundantius.* S. Thom. 1. c.

') Cf. Denifle, Archiv des Mittelalters, B. I. p. 50 et seqq.

238 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

b) Inter sectas protestantes Irvingiani, ab Eduardo Ir-
ving, Anglicano, et chiliastae recentiores, uti Hoffmann, futuram
ecclesiam exspectant; scilicet pentecosten novanj, adventum
Domini, revelationem complendam, Sion aedificandam con-
finxerunt. Quibus olim praelusere Montanistae et Manichaei,
qui S. Spiritum, a Christo promissum, non apostolis sed Mon-
tano et Manichaeo complete datum esse putarunt.

c) Modernorum industria magna est in meliori ecclesiae
statu creando. Verum tantum abest, ut revelationem per-
ficiendam exspectent, ut revelationem supernaturalem sensim
projecerint. Abolenda est antiqua ecclesiae constitutio homi-
numque arbitrio fas est ecclesiam cultioribus ingeniis aptari.
Ipsos audiens crederes, idem esse progredi ac destruere dogmata,
sacramenta, totam ecclesiae essentiam. Theologia media (Ter-
mittlungstheologie), quae mediam quandam inter credendum
et non credendum sequitur viam; rationalismus biblicus et
sectatores evolutionismi indefiniti religionum1) eum statum
meliorem inquirunt.

Thesis: Ecclesia in statum meliorem mutanda non est.

Argumeixta.

Arg. I. Soli Deo competit, ecclesiam in statura meliorem
mutare. Atqui Deus statuit, ne ecclesia in statum meliorem
mutaretur. Ergo. Patet major; Deum enim auctorem et do-
minum ecclesiae esse, ex autea probatis constat. Probatur
minor. Ecclesia in statum meliorem mutari potest a) neque
novo Christi adventu aut nova Paracleti missione; b) neque
hominum arbitrio. Ergo nullo modo.

a) Ecclesia, quae in terris est, neque novo Christi adventu
neque nova Paracliti missione in statum meliorem mutabitur.
1° Quia hoc nusquam scriptum aut traditum est; 2° „quia
ultima consummatio gratiae facta est per Christum," ut docet

') Adversus falsam doctrinam de progressu religionum , cf. De
Broglie, Le progres religieux; — Problemes et conclusions de 1'histoire
des religions, p. 414. Edit. 2.

Art. II. Utrum ecclesia in statum meliorem mutanda sit. 239

Angelicus II. II. q. I. art. 7. ad 4. Idque Christus nos
edocet: non veni solvere sed adimplere, Matth. V. 17.; — unus
Evangelii et niundi finis erit: Praedicabitur — inquit — hoc
Evangelium regni in universo orbe, tt tunc veniet consummatio,
Matth. XXIV. 14.; ecclesiae status, quem Christus adduxit,
a S. Paulo vocatur plenitudo temporis, Gal. IV. 4.; cf. Eph.
I. 10.; Rom. X. 4.; est illud, quod manet, Vetus autem

Testamentum illud, quod evacuatur. II. Cor. III. 11. etc.

b) Non hominum arbitrio. 1° Ob utramque rationem
allatam. 2° Quia ecclesia est regnum Dei et societas super-
naturalis, quae nulla potestate humana mutari possunt. 3° Quia
permutationes, quas moderni moliuntur, ecclesiae essentialia,
id est dogmata, sacramenta etc. destruunt. Atqui ecclesiam
deficere non posse, ostendimus. Cf. art. 1. Ergo ecclesiae
status melior modernorum, cum sit corruptio, rejiciendus est.

Arg. II. Non potest esse aliquis perfectior status prae-
sentis vitae quam status novae legis, a Christo constitutus in
ecclesia. Ergo ecclesia in statum meliorem non mutatur.
Prob. antec. Unumquodque tanto est perfectius, quanto est
ultimo fini propinquius. At nova lex fini maxime propinqua
est, Ergo. Prob. min. „Nihil enira — Angelicus ait — pot-
est esse propinquius fini ultimo quam quod immediate in finem
ultimum introducit; hoc autem facit nova lex: unde Apostolus
dicit, ad Hebr. X. 19.: Habentes itaque, fratres, jiduciam in
introitu sanctorum in sanguine Christi, quam initiavit nobis
viam novam, accedamus.u I. II. quaest. CVI. art. 4.; cf. II. II.
quaest. 1. art. 7.

Arg. III. Ex patribus. De veritate theseos testantur ve-
teres omnes, qui ecclesiae apostolicitatem, perpetuitatem, et
nihil innovandi necessitatem defendunt. Cf. supra, art. 1. et
quaest. V. art. 5.

Objeotiones.

Obj. I. Status legis veteris convenit Patri, status novae
legis Filio. Tertius ergo status erit Spiritus sancti.

Resp. Dist. antec. : Status veteris legis et novae Patri
et Filio exclusive conveniunt, ntgo; inclusive, conc. Lex enim

240 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

vetus est etiam Filii, qui in ea figurabatur et prophetis sese
manifestavit; est Spiritus Sancti, quia Spiritu Sancto inspi-
ratiy locuti sunt sancti Dei homines. II. Petr. I. 21. — Pariter
sub nova lege Spiritus Sanctus saepius sese manifestavit, velut
in baptismate Cbristi, die Pentecostes ctc. Cf. Joan. I. 32.;
XIV. 26.; Act. II. 3.; Rom. V. 5.; I. Cor. XII. 11. etc.

Obj. II. Oportet adimpleri vaticinia. At vaticinia magni-
fica de Christi regno nulla in ecclesia adimplentur. Ex quo
efficitur, ut in meliori ecclesiae statu vaticinia adimplenda sint.

Resp. Dist. min.: vaticinia non adimplentur in ulla prote-
stantium ecclesia, conc; in ecclesia catholica, subdist.: non
adimplentur consummate, conc; inchoative, nego. In vatitiniis
Christi triumphus regnumque, quod post judicium erit, saepius
praedicitur. In ecclesia vero catholica quidquid de Christi
regno in terris annuntiatum est, quotidie adimpletur.

Obj. III. Debet ecclesia respondere auimarum desideriis.
Porro hujusmodi desideria progrediente humanitate mutantur.
Status igitur ecclesiae cum ipsis mutandus est.

Resp. Dist. maj.: oportet ecclesiam respondere animarum
desideriis ordinatis, conc; inordinatis, nego. Et dist. min.:
hominum desideria mutantur, et ab ecclesia impleri non pos-
sunt, si sunt inordinata, conc; si ordinata, nego. Ecclesia non
hominum, sed Dei opus est; neque philosophicum aliquod in-
ventum, quod humanis modis perfici queat. Cf. Pii IX. encycl.
d. 9. Nov. 1846. Ipsa quoque synodus Vaticana hoc definivit:
„Si quis dixerit, fieri posse, ut dograatibus ab Ecclesia pro-
positis, aliquando secundum progressum scientiae sensus tri-
buendus sit alius ab eo, quem intellexit et intelligit Ecclesia;
a. s." Constit. Dei Filius, cap. IV. can. III. Veritas prima,
quae in ecclesia relucet, „est finis omnium desideriorum et
actionum nostrarum" (S. Thom. II. II. q. IV. art. 2. ad 3.);
maxirais igitur ecclesiae verissimisque principiis in desideriis
suis dirigendis utantur homines, ne tanquam parvuli jiuctuantes
et omni vento doctrinae circumferantur. Eph. IV. 14.

Art. ITI. Utrum ecclesia sit infallibiliR. 241

ARTICULUS III.
Utrum ecclesia sit infallibilis

I. Definitur infallibilitas. Infallibilitas est ecclesiae
dos, qua per assistentiam divinam errare non potest in rebus
fidei et morum. Dicitur: „errare non potest;" siquidem ecclesia
non solum non errat, quod est factum, verum etiam errare
non potest. quod ad jus pertinet. Dicitur: „per assistentiam
divinam;" solus enim Deus ex se infallibilitate gaudet, sed eccle-
siae, Deo assistente, inerrantia participata competit; „in rebus
fidei et morum," quia infallibilitas ad ea, quae fidem et mores
nullo modo attingunt, non extenditur.

II. Explicatur infallibilitatis indoles. Infallibilitas
per influxum Dei in ecclesiae membra, non humana quadam
virtute, efficitur. Loquitur enim Scriptura: Hoc est opus Dei,
ut credatis, Joan. VI. 29. Et profecto mens humana, quan-
quam ad veritatem ordinata, non est in veritate confirmata.
Quemadmodnm in plurimis scientiis, si homines lumine naturali
minus diligenter utantur, errorum fons latissime patet, sic
„ratio . . . humana in rebus divinis est multum deficiens".
S. Thom. II. II. quaest. II. art. 4 Quod a fortiori de rebus
supernaturalibusdici debet. Igitur ecclesia ea?seinfallibilis non est.

In Deo autem, cujus intelligere est mcnsura et causa
oranis alterius esse et omnis alterius intellectus, et qui ipse
est suum esse et intelligere, non solum est veritas, sed etiam
ipse est ipsa summa et prima veritas. Apprime clarum est,
homines ab Eo, cujus solius infallibilitas imparticipata propria
est, aliquam posse participare infallibilitatem. Infallibilitas
autem in ecclesiam influit,

1° per divinam et arcanam operationem primae ac im-
mutabilis Veritatis, cujus absoluto imperio mens humana sub-
jicitur. 2° A Christo, capite totius corporis ecclesiae. Nam „a
capite — Angelicus ait — ad alia membra, quae sunt ei con-
formia in natura, quodammodo sensus et motus derivantur:

De Groot, Sumnia apologet. I. \Q

242 Quaestio VIII. De dotibus ecelesiae.

sic a Christo et gratia et veritas ad alios homines derivantur:
unde ad Eph. I. 22.: Et ipsum dedit caput supra omnem Eccle-
siam , quae est corpus ejus" (Comp. theol. cap. CCXIV.).
3° A S. Spiritu, secundum hoc Augustini: „Quod aulem est
anima corpori hominis, hoc est Spiritus sanctus corpori Christi,
quod est ccclesia: hoc agit Spiritus sanctus in tota ecclesia,
quod agit anima in omnibus membris unius corporis." Sermo
de die Pentec.

III. Explicatur doctrina de assistentia S. Spiritus
in ecclesia. Theologi docent, divinas Personas in priraa
hominis justificatione et in quolibet augmento gratiae sub-
stantialiter (ovawSwg), non mera operatione (ivfgyeia), prae-
sentes esse animae. Quod igitur etiam de S. Spiritu affirman-
dum est. Assistentia vero specialis, qua Spiritus sanctus ecclesiam
dirigit, ne erret, et quae vera inliabitatio S. Spiritus in anima
(I. Cor. III.) non videtur, ad eam praesentiam generalem potius
pertinet, qua Deus est in omnibus per operationem. Cf. Bil-
luart, t. I. diss. VI. art. 4. Quidquid est, „Si dicatur: In
sanctam Ecclesiam, catholicam (credo), hoc est intelligendum
secundum quod fides nostra refertur ad Spiritum sanctum, qui
sanctificat Ecclesiam, ut sit sensus: Credo in Spiritvm san-
ctum sanctificantem Ecclesiam.u Ita S. Thom. II. II. quaest. I.
art. 9. ad 5.; cf. Opusc. in Symb. art. IX. Praeterea in-
tellectus illuminatio fructus Spiritus sancti dicitur; quare An-
gelicus de S. Spiritu: „illuminat — inquit — intellectum, quia
omnia quae scimus, a Spiritu sancto scimus." Opusc. in Symb.
art. VIII. Ex quibus patet, quonam sensu assistentia illa,
infallibilitatis effectrix, S. Spiritui attribuatur.

IV. Assistentia, revelatio et inspiratio. 1° Assi-
stentia Dei specialis, qua ecclesia semper ab errore servatur
immunis, a revelatione distinguitur; quia, Deo stricte revelante,
nova doctrina manifestatur , per assistentiam autem tradita
revelatio sancte custoditur. 2° Distinguitur etiam assistentia
ab inspiratione, quae de libris V. et N. T. affirmatur propterea,
quod Spiritu sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem.
3° Assistentia ecclesiae conceditur, ut revelata et inspirata ser-
ventur incolumia. 4° Ceteroqui Deus non sola assistentia n?-

Art. III. Utruro ecclesia sit infallibilis. 243

gativa suam ecclesiam tutam ab errore tuetur, sed positiva
etiam, qnatenus opus sit.

V. Infallibilitas activa et passiva. Infallibilitas pas-
siva est ecclesiae ab errore immunitas in credendo et in di-
scendo; activa est hujusmodi immunitas in docendo. In hac
thesi generatim iuquirendum est, utrum ecclesiae infallibililatis
praerogativa divinitus concessa sit. Ecclesiam autem hic in-
telligiinus fidelium coetum, tam eorum, qui discunt, quam eorum,
qui docent. Cujus ecclesiae infallibilitas in credendo et pro-
fitendo his, quae sequuntur continetur. 1° Ecclesiae fides de-
ficere non potest. 2° Ecclesia in credendo errare non potest;
quod sic accipiendum est, ut ne inculpato quidem errore falli
possit, et ad nullum errorem ne insciens quidem moveri.
3° Non solum ecclesia antiqua in fide errare non potuit, sed
neque ecclesia, quae nunc est, quaeve futura est usque ad
consummatiouem saeculi, errare in fide aut potest, aut poterit.
Cf. Canum, De locis theol. lib. IV. cap. IV.

VI. Adversarii; Puseyitae. Protestantes ccclesiam in-
fallibilem esse negant. Puseyitae tamen in abstracto profitentur
eam infallibilitatem, cujus subjectum esset ecclesia Romana,
ecclesia Graeca et ecclesia constituta Anglica, in unam eccle-
siam universalem conjunctae. Verum haec ecclesia universalis,
in tres communitates divisa, cum testificandae fidei impar sit,
eo ducit, ut infallibilis ecclesia in concreto nulla conspiciatur.
Ceterum error ille de tribus communitatibus supra dilutus est.

Thesis: Ecclesia Christi est infallibilis.

A rgamenta.
A. Ex S. Scriptura.
Arg. I. Quod est immutabile et inexpugnabile in fide, in-
fallibile diciraus. Ecclesia autem est immutabilis et inexpugna-
bilis in fide. Infallibilis igitur est. Major patet; nempe quod
fallitur, mutatur et ab errore vincitur. Prob. minor. ex Matth.
XVI. 18. et I. Tim. III. 15., a) quantum ad immutabilitatem,
b) eamque in fide.

a) In Scripturis ecclesia dicitur aedificata 1° super petram,
Matth. XVI. 18.: 2° vocatur columna et firmamentum; 3° portae

16*

244 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

inferi non praevalebunt adversus eam, Matth. 1. c. £rgo est
immutabilis et invincibilis

1° Jesus beato Petro ait: super hanc petram aedificabo
ecclesiam meam. Jam vero vocabulum petra, quo Salvator hic
utitur, syriace, hebraice, aramaice saxum, rupem et ideo in
casu fundamentum petrosum significat, quod aedificii totius
immutabilitatem conservet. Cf. Matth. VII. 24—26.

2° Ecclesia, ut ait S. Paulus, est columna et jirmamentum
veritatis, civXog xal iSoaiwfia; quae metaphora eandem atque
metaphora petrae firmitatis notionem ingerit. Id euim ex
ipsissimo verborum sensu usuque S. Scripturae cogitur. Cf.

I. Cor. XV. 58.; Coloss. I. 23. etc. vocabulum idgatog; Gal.

II. 9.; ps. LXXIV. 3. etc. aivXog.

3° Portae inferi per synecdochen regnum seu civitatem
inferi designat. Cf. Gen. XXH. 17.; Ps. LXXXVI. 2. Ecce
vis hostilis, qua major dari non potest. Atqui ne maxima
quidem illa vi subigetur ecclesia: non praevalebunt adversus
eam. Ergo ecclesia, quam ne potentissimi quidem hostes vin-
cent, vinci nequit.

b) Haec immutabilitas et invincibilitas est circa fidem, id
esty circa veritates fidei.

1° Super petram aedificata ecclesia procul dubio quantum
ad eas res firmissima est, quas Christus incolumes servari
voluit. Atqui Christus fidei veritates incolumes servari voluit.
Ergo. Prob. min. tum ex eo, quod fidei unitas a Christo, ab
apostolis et a patribus omnibus absolute inculcatur; tum ex
eo, quod in vita supernaturali fides primum est ac radix
aliorum. Cf. de unitate fidei, quaest. V. art. 2.

2° Columna et firmamentum ostendit ecclesiae firmitatem
in fide. Namque apostolus ait: „columna et firmamentum veri-
tatisu. At vocabulo veritatis veritates fidei Christianae mani-
festo designantur. Ergo. Quod argumentum tam evidens est,
ut protestantes nonnulli, hunc Scripturae locum corruperint.
Apostolus enim scribit: ut scias, quomodo oporteat te in domo
Dei conversari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna et firma-
mentum veritatis; quod a nonnullis in hunc modum corruptum
est: „ut scias, quomodo oporteat te in domo Dei conversari,

Art. III. Utruro ecclesia sit intallibilis. 245

quae est Ecolesia Dei vivi. Columna et firmamentum veritatis,
et manifeste magnum est pietatis saeramentum quod mani-
fe8tatum est in carne", etc. Scilicet verba columna et jirma-
mentum, ab ecclesia Dei vivi avulsa, cum sequentibus conne-
ctunt. At patres et codices interpretationem istam recentem
nequaquam admittunt. ')

3° Portae inferi procul dubio etiam errores contra fidem
designant. Atqui portae inferi non praevalebunt adversus eccle-
siam. Ergo neque errores contra fidem praevalebunt. Et sane
error contra fidem ab apostolis et patribus semper maximum
malum habitus est; quare S. Paulus ad Timotheum scribit: Mali
autem homines, et seductores, projicient in pejus; errantes et in
errorem mittentes. Tu vero permane in m, quae didicisti et credita
sunt tibi, II. Tim. III. 14.; et ad Galatas: Si quis vobis evan-
gelizaverit praeter id quod accejpistis, anathema sit. Gal. I. 9.

Arg. II. Jesus apostolorum collegio locutus est: Data est
mihi omnis potestas in caelo , et in terra. Euntes ergo docete
omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et
Spiritus sancti, docentes eos servare omnia quaecunque mandavi
vobis: et ecce ego vobiscum sum omnibus diebusy usque ad con-
summationem saecnli. Mattb. XXVIII. 18 — 20. Ita promittitur
a) infallibilitas in fide; b) eaque non solis apostolis, sed eccle-
siae — c) usque ad mundi finem. Quod probatur.

Verba: Ego vobiscum sum, et similia, quibus Deus pro-
mittit, se cum aliquo futurum in opere peragendo aut in munere
fungendo 1° in Scriptura significant opus illud certo perficien-
dum. V. g. Exod. III. 11, 12.: Dixitque Moyses ad Deum:
Quis sum ego, ut vadam ad Pharaonem, et educam jilios lsrael
de Aegyptot Qui dixit ei: Ego ero tecum. Cf. Gen. XXVI.
3, 28.; Deut. XXXI. 8.; Jerem. XXX. 10, 11.; Act. XVIll.
9, 10. etc. 2° Felix operis exitus ex verbis allatis per se
intelligitur, quoniam Dominus iu negotio ferendo se sponsorem
fore declarat. Quibus positis sic ratiocinor.

l) D;nlle, auctor protestans, fatetur, lectioni expositae concordare
omnia exemplaria Graeca, Latina, Syriaca, Arabica ac praeterea cun-
ctos Patres. Senn. Gall. in I.Tim. III , serm. 21. Cf. Palmieri, Tract. de
Rom. Pont. Proleg. §. XXI.

246 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

a) Christus fidem docendi opus prospere cessurum pro-
misit dicens: euntes ergo docete . . . et ego vobiscum. Haec
autem promissio, in ordine ad fidem praedicandam facta,
verissime infallibiliratem iiicludit. Ergo. Prob. minor. 1° Assi-
stentia Christi specialis et ideo felix exitus pro omnibus ct
singulis fidei articulis promittitur; dicitur enim: docentes eos
servare omnia quaecunque mandavi vobis. 2° Negata veri
nominis infallibilitate, memorata assistentia nulla est. Etenim si
fieri potest, ut ecclesiae fides in aliquo articulo deficiat, semper
haeremus dubii, utrum hoc vel illud vere credendum sit, necne.
Ergo verbis allatis infallibilitas in jide vere promittitur.

b) Infallibilitatis promissio ecclesiae, non solis apostolis,
facta est. Etenim 1° coetus apostolicus Christi ecclesiam re-
praesentabat. 2° Promissa ad omnes gentes edocendas ordi-
nantur; hoc autem praedicandi opus, ab apostolis inchoatum,
ab apostolorum successoribus usque ad mundi finem continuari
debet. 3° Promissa ultra apostolorum aetatem usque ad con-
summationem saeculi extenduntur. Ergo assistentia promissa
ad apostolos, non exclusive personales, sed tanquam ad corpus
morale, in successoribus permansurum, pertinet.

c) Promittitur infallibilitas usque ad mundi finem. Dicitur
enim : omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Haec
consummatio aut est finis aevi apostolici, aut finis mundi.
Primum rejiciendum est. Ergo. Prob. min. 1° Ex verbis in
se, quae minime restringuntur. 2° Ex usu S. Scripturarum.
Namque praeter hunc locum, de quo agitur, locutio: consum-
matio saeculi in N. T. quuter occurrit, et semper, nemine
contradicente, mundi finis significatur. Ita Matth. XIII. 39.
Christus parabolam zizaniorum edisserens ait: Messis vero,
consummatio saeculi est. Cf. Matth. XIII. 40, 49.; XXIV. 3.

Arg. III. Salvator Spiritum veritatis ter promisit (Joan.
XIV. 17.; XV. 26.; XVI. 13.), et inter alia his verbis utitur:
ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat
vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis, Joan. XIV. 16, 17.
Paracletus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine
meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia, quaecun-
que dixero vobis, Joan. XIV. 26. Cum autem venerit ille Spi-

Art. III. Utrum eeclesia sit infallibilis. 247

ritus veritatis, docebit vos omnem varitatem, Joan. XVI. 13.
At haec est a) promissio infallibilitatis in fide; b) quae eccle-
siae, non solis apostolis, facta est; c) usque ad mundi finem
coutinuanda. Ergo ecclesia est infallibilis. Prob. minor.

a) Infallibilitas injide conceditur iis, quibus ipse Spiritus
veritatis promittitur eo praecise fine, ut omnem veritatem doceant.
Jam id a Cbristo promittitur. Ergo. Patet minor ex textibus
allatis, ubi nominatim legitur: vos docebit omnia, — omnia}
quaecunque dixero vobis — omnem veritatem.

b) Promissio ecclesiae facta est. Etenim 1" chorus apo-
stolicus ecclesiam repraesentabat 2° Finis missionis S. Spiritus
ad successores etiam apostolorum extenditur, siquidem finis ille
est totum praedicandi negotium, ut patet ex sequentibus: llle
(S. Spiritus) testimonium perhibebit de me, Joan. XV. 26.
Arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio, Joan.

XVI. 8. Ille me clarificabit, Joan. XVI. 14. 3° Verbum illud:
in aeternum de corpore morali tantum, non de personis aposto-
lici chori dici potuit. 4° Connectuntur textus allati cum Joan.

XVII. 20., ubi Jesus orans ait: Non pro eis autem rogo tantum,
sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me.

c) Usque ad mundi fnem. Christus dixit: in aeternum,
ilg ibv altfiva. Atqui hujus locutionis sensus hoc in loco est:
usque ad mundi finem. £rgo. Prob. min. 1° Ea locutio in
plurimis S. Scripturae locis longinquitatem omnium saeculorum
significat. 2° Finis missionis S. Spiritus jam memoratus et
analogia cum promissis Matth. XVI. 18.; XXVIII. 18—20. et
cum Pauli doctrina I. Tim. III. 15. eum sensum postulant.
3° S. Joannes eum sensum confirraare videtur de fidelibus
(„omnes qui cognoveruut veritatem") scribens: propter ueri-
tatem, quae permanet in nobis, et nobiscum erit in aeternum,
tlg toi' aiwva. II. Joan. V. 2.

Confirmatio ex vaticiniis V. T. a) Christi regno, quod
est ecclesia, perennitas et firmitas a prophetis promissae sunt
(cf. art. 1.). Perennitas autem et firmitas in ecclesia sine in-
fallibilitate cogitari nequeunt. Etenim 1° fides in Christi regno
radix est ac fundamentum; quemadmodum et patres de fide
ecclesiae intelligunt hoc Oseae II. 19, 20.: Sponsabo te mihi

248 Quaestio VIII. De dotibua ecclesiae.

in sempiternum . . . et sponsabo te mihi in fide. 2° Ecclesiam
perpetuam fore, prophetae praedixerunt, cum Christum in ea
in aeternum regnaturum praenunciaverint. „Si ergo — Canus
ait — in aeternum Ecclesia Christi manu sustinetur, Christi prae-
sidio ornatur, Christi virtute fulcitur, Christi sapientia regitur,
fides profecto in ea permanebit, sine qua regnum Christi in
terris nullum est," Loci Theol. lib. IV. cap. IV. concl. 1.

b) Isaiae vaticinatio haec: spiritus meus qui est in te, et
verba mea quae posui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et
de ore seminis tui amodo, et usque in sempiternum. LIX. 21.
Et inferius: Erit tibi Dominus in lucem sempiternam tt Deus
tuus in gloriam tuam, non occidet ultra sol tuus et Luna tua
non minuetur, quia erit tibi Dominus in lucem sempiternam.
LX. 19, 20. Quae ad ecclesiam referri videntur. Ergo ecclesiae
fides non occidet.

Argumenta ex Luca XXII. 31 — 32.; Joan. XXI. 15 — 17.
inferius, ubi de primatu, exponenda sunt.

B. Ex patribus.

Arg. I. Negative. Qui ecclesiae infallibilitatem negant,
asserunt, non solum ecclesiam esse erroribus obnoxiam, verum
etiam fieri posse, ut ipsa per plura saecula credat et pro-
fiteatur errores turpissimos. Id enim in ecclesia Romana,
extra quam per plura saecula nulla ecclesia conspiciebatur,
evenisse dictitant. Atqui patres ne uno quidem vocabulo un-
quara affirmaverunt aut conjecturae quadam specie significa-
verunt, fieri posse, ut Christi ecclesia vel unicum in errorem
incidat. Ergo infallibilitas patrum menti valde congruit.

Arg. II. Ex patribus apostolicis. Patres apostolicos in-
fallibilem credidisse ecclesiam, spectatis adjunctis, constat.
Ergo ecclesiae fides deficere non potest. Dixi: spectatis ad-
junctis, quae sunt: 1° paucitas operum, ab apostolicis patribus
aut scriptorum, aut superstitum; 2° operum indoles et materia,
quae controversias nostras adeo non coutingunt; 3° doctrina
S. Scripturae, quae patres apostolicos praeluxit, necnon doctrina
patrum subsequentium, qui fidem ab aetate apostolica acceptam
declararunt. Prob. antec.

Art. III. Dtrum eeclesia ait infallibiliR. 249

a) S. Clemens Romanus I. Cor. XLVI. 6. et S. Ignatius
Antiochenns ad Ephes. V. unionem Christi cum ecclesia maxi-
mam esse docent: „ubi fuerit Christus Jesus — ait S. Igna-
tius — ibi catholica est ecclesia." Jam vero fieri non potest,
quin tanta unio firmissimam in fide ecclcsiam efficiat. Quapropter
auctor epistolac ad Diognetum, cap. XI. DeiFilium esse praedicat,
„per quem ecclesia ditatur . . . evangeliorum fides stabilitur
{\6oviai), et apostolorum traditio custoditur, et ecclesiae gratia
exsnltat." Itidem ab Herma in Pastore, Simil. IX. cap. XII
— XIII. rturris", quae est „ecclesia", super petram aedificata,
„petra" vero „Filius Dei" esse dicitur; addit: ^tuvrim monolitham
factam esse cum pctra."

b) Patres apostolici in ecclesia salutem et adversus errores
remedium reperiri affirmant; in luce ambulare, qui ecclesiae
conjuDguntur; haeretice sentientes ab ecclesia Christi prorsus
discedere; haeresin „mortiferum pharmacum" esse profitentur.
Cf. quaest. V. art. 2. Praeterea

1° Sm Ignatius Philadclphenses, cap. III. in hunc modum
adbortatur: „Abstinete ab herbis noxiis, quas Jesus Christus
non colit, quia non sunt plantatio patris . . . Quotquot enim
Dei et Jesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo; et quotquot
poenitentia ducti redierint ad unitatem ecclesiae, et hi Dei
erunt, ut secundum Jesum Christum vivant." — Idem eos, qui
ecclesiam pravis doctrinis perturbare conantur, his verbis con-
demnat: „Familiarum perturbatores regnum Dei non haeredi-
tabunt. Si autem ii, qui secundum carnem haec operati sunt,
morte sunt affecti; quanto magis, si quis fidem Dei prava
doctrina corrumpat, pro qua Jesus Christus crucifixus est?
Talis, inquinatus factus, in ignem inexstinguibilem ibit; simi-
liter et qui audit ipsum. Ob id Dominus in capite suo accepit
unguentum, ut ecclesiae spiret incorruptionem. Ne ungamini
tetro odore doctrinae principis hujus saeculi, ne captivos vos
abducat a proposita vita." Ad Ephes. XVI— XVII.

2° S. Polycarpus ecclesiae adhaerendum esse tam strenue
defcndit, ut Marcioni, haeretico, dicenti: Agnosce nos; respon-
disse feratur: Agnosco te primogenitum Satanae. Euseb. E. H.
lib. IV. cap. XIV. Idem ad Philippenses , cap. VII.: „relin-

250 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

quentes — inquit — vanitatem multorum et falsas doctri-
nas ad traditam nobis ab initio doctrinam revertamur;" item
cap. III.: „aedificari poteritis si in Pauli epistolas intueamini
in fide, quae vobis est data; quae est mater omniwn nostrum."
Quin etiam S. Irenaeus „in conspectu Dei" affirmavit, beatum
Polycarpum, si Florini haeresin audiisset, „exclamaturum con-
tinuo, et obturatis auribus suis dicturum fuisse prout ipsi moris
erat: Deus bone, quae me in tempora reservasti, ut haec
sustinerem: atque ex loco ipso aufugiturum, in quo seu stans
seu sedens, ejusmodi sermones audiisset." S. Iren. in eplst.
ad Flor. ap. Eus. E. H. lib. V. cap. XX.

Ex quibus apparet, quantopere patres illi censerent, a quo-
vis errore maxime alienam esse Christi ecclesiam.

Arg. III. Ex aliis nonnullis patribits. S. Irenaeus, beati
Polycarpi discipulus, apostolica successione exposita ita pro-
sequitur: „non oportetadhuc quaerereapud alios veritatem, quam
facile est ab ecclesia sumere, cum apostoli quasi in depositorium
dives, plenissime in eam contulerint omnia, quae sint veritatis, ut
omnis quicunque velit, sumat ex ea potum vitae. Haec est enim
vitae introitus, omnes autem reliqui fures sunt et latrones." Adv.
haer. III. 4. — Ab eodem fides in ecclesia esse dicitur, „semper
a Spiritu Dei, quasi in vase bono eximium quoddam depositum
juvenescens, et juvenescere faciens ipsum vas, in quo est."
III. 24. Item 1. c. „Ubi enim ecclesia, ibi et Spiritus Dei,
et ubi Spiritus Dei, illic ecclesia et omnis gratia; Spiritus
autem veritas." — Libro V. cap. 20. baec addit: „ecclesiae
quidem praedicatio vera et firma, apud quam una et eadem
salutis via in universo mundo ostenditur. Huic enim creditum
est lumen Dei.u

Clemens Alexandrinus : „homo Dei esse, et Domino
fidelis esse desiit, qui adversus ecclesiasticam recalcitravit
traditionem, et in humanarum haereseon desiluit opiniones."
Strom. VII. cap. XVI. — Origenes: „Non debemus attendere
eis, qui dicunt: ecce Christus, non autem ostendunt eum in
ecclesia; . . . quae plena est lumine vero, quae est columna
et firmamentum veritatis." In Matth. tract. XX. — Tertullia-
nus: ecclesiae infallibilitatem non nisi absurde negari docet.

Art III. Utruui ecclesia sit infallibilis. 251

„Age nunc — inquit — omnes erraverint . . . nullam respe-
xerit Spiritus sanctus, uti eam in veritatem deduceret, ad hoc
missus a Chrisfo, ad hoc postulatus de Patre, ut esset doctor
veritatis; neglexcrit officium Dei villicus, Christi vicarius, sinens
ecclesias aliter interim intelligere, aliter credere, quod ipse
per apostolos praedicabat," etc. De praescr. eap. XXVII. —
- Ailmnnsius: nSufficit his duntaxat verbis ad illa (baereti-
corum paradoxa) respondere: Haec catholicae ecclesiae non
8unt.u Epist. ad Epict. — 8. Hieronymus : „Poteram omnes
propositionum (falsarum) rivulos uno ecclesiae sole siccare."
C Lucifer. cap. XXVIII. — S. Augustinus: „Ipsa est ecclesia
sancta, ecclesia una, ecclesia vera, ecclesia catholica, contra
omnes haereses pugnans; pugnari potest, expugnari tamen non
potest. Haereses onines de illo exierunt, tanquam sarmenta
inutilia de vite praecisa; ipsa autem manet in radice sua, in
charilate sua.u De symb. ad Cateclu Serm. I. 6.

Arg. IV. Ex praxi ecclesiae et monumentis. a) Ecclesiae
praxis ea semper fuit, ut quicunque cum ecclesia catholica
dissentirent, haeretici haberentur. Quod quidem factum publi-
cum universarum haereseon historiis certissimisque conciliorum
ac Pontificum decretis memoriae proditum est.

b) In monumentis spectantur: 1° Columba, quae est
S. Spiritus, insidens catlmdrae, quae est signum magisterii
ecclesiastici. (In graffito coemeterii Ad duas lauros, etc.)
2° Columna, supra quam Christi monogramma conspicitur,
Petrum inter et Paulum collocata. (Buonarotti, Vetri, t XIV.)
3° Navis, quae portatur a pisce seu delphine, Christi symbolo.
(Cf. Kraus, Real ■ Encyklop. p. 507. et 521.) Pictura quae-
dam in coemeterio S. Callisti protectionem divinam in hunc
modum exprimit: navicula in medio mari jactatur fluctibus,
qui virum extra navim obruunt, mox, ut videtur, periturum;
at alii viro, in navicula oranti, juvenis nimbo circumdatus de
nubibus dextra extensa praesidium porrigit (Kraus, p. 732.).
4° Arca, qua naufragium non passa homines diluvii eripiuntur
fluctibus (Kraus, p. 500.).

252 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

Objectiones.

Obj. I. Infallibilitas humano generi perniciosa est. Ergo
Christus eam suae ecclesiae non concessit. Prob. antec Qui
sese infallibilem esse credit, neglccta ulteriori veritatis inqui-
sitione, iners evadit; dissentientium opiniones intolerantia fana-
tica spernit. Haec autem maxime perniciosa sunt.

Resp. Nego antec. Ad probationem dist.: infallibilitas
inertiam et intolerantiam parit per se, nego; per abusum,
transeat. Assistentia divina hominem in cognoscenda veritate
dirigit; activitatem autem humanam, quae plurimis scientiis vi
naturalis luminis exercetur, non minuit, cum inquirendi nulla
aut facultas, aut objectum, aut impulsus infallibilitate dematur.
— Neque tolerantia caritatis et certitudinis, sed indifferentismi
tolerantia infallibilitate prohibetur.

Instabis. Qui habet finem, quicscit. Jam veritatem, quae
est inquirendi finis, se habere autumant, qui infallibilem eccle-
siam credunt. Ita quiescunt inertes.

Resp. Dist. maj.: Qui habet finem , quiescit a fruitione
finis, nego; a petitione finis, subdist: quantum ad finem, quem
habet, conc; quantum ad omnia, nego. Dist. min.: infalli-
bilistae autumant, se habere quamcunque verifatem, nego; veri-
tatem, a Christo ecclesiae relictam, subdist.: per modum fidei,
conc; cum sacrae doctrinae scientia, nego. Et nego conclu-
sionem. Et sane 1° quae fides docet, tractatum scientificum
non excludunt, prout Angelici Summae commonstrant; 2° praeter
fidei veritates, infinitae propemodum veritates naturales inve-
stigandae relinquuntur; 3° vera hominis activitas non in eo
sita est, quod in aeternum dubius veritatem exquirat, sed in
iis capessendis bonis, quae, fide praelucente, obtineri possunt.

Urgebis. Si ecclesia deficere in fide nunquam potest,
S. Spiritui eam docenti resistere nequit. At si resistere nequit
libera non est. Infallibilitas igitur absurda est.

Resp. Dist. maj.: S. Spiritui resistere non potest universa
ecclesia, conc; singula ecclesiae membra, nego. Et dist. min.:
libertate destituitur, si resistere non potest ex necessitate
naturae, conc; ex efficacia gratiae, nego.

Art. III. Utrum eeclesia sit infallibilis. 253

Dices. Etiam universa ecclesia est libera. Ergo.

Resp. Conc. antec: Nego consequens. Sicut enim aliquis
potest, salva libertate, confirmari in bono, ita et in vero. Itaque
libertas non perit, cum Christus per assistentiam Spiritus sancti
constituit ecclesiam in veritate infallibilem.

Obj. II. Si ecclesia ob textus allatos dicitur infallibilis,
ob aliorum textuum analogiam dici debet impeccabilis. At
non est impeccabilis. Ita nec infallibilis. Prob. major: v. g.
Christus discipulis suis ait: Estote ergo vos perfecti , sicut et
pater vester caelestis perfectus est. Matth. V. 48.

Resp. Dist. maj.: ecclesia dici debet impeccabilis , in
quantum siogula ejus membra possunt peccare, nego; in quan-
tum necesse est, ut in membris semper sanctitatis fructus
operetur, conc. Et contradistincta minori,. nego cooclusiooem.
Probatiooem majoris dist.: Christus diceos: estote perfecti etc.
ad perfectiooem invitat, conc; perfectionem suis dooat, nego.
Probavimus autem, infallibilitatem a Christo fuisse donatam
ecclesiae.

Urgebis. In Christi sermone, quo S. Spiritum ecclesiae pro-
missum esse, catholici asserunt, nonnulla ad solos apostolos per-
tinere constat; v. g. Joan. XIV. 28. : Si diligeretis me, gauderetis
utique, quia vado ad Patrem: etc. Ergo oihil obstat, quominus
sermonem totum exclusive ad apostolos habitum esse putemus.

Resp. Dist. antec: in Christi sermone nonnulla ad solos
apostolos pertinent. conc; ea, quibus infallibilitas probari solet,
nego. Solutio ex argumentis patet.

Instabis. Textuum, in argumentis allatorum, haec inter-
pretatio videtur verior, ut locutio: in aeternum ad apostolorum
aetatem, et assistentia, si divinitus apostolorum etiam suc-
cessoribus promissa sit, ad veritates fundamentales restringatur.
Ergo infaliibilitas incerta est.

Resp. Nego antec. Probavimus enim, claram Christi polli-
citationem nulla prorsus interpretatione eludi posse. Contextus;
textuum collatio, uti illud Matthei: usque ad consummationem
saeculi, et hocJoannis: inaeternum; et veterum consensio rem
minime incertam reliuquunt. De articulis fundamentalibus
quaest. V. art. 2. dictum est satis.

254 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

ARTICULUS IV.
Utrum ecclesia docens sit infallibilitatis activae subjectum.

I. Infallibilitatis charisma ecclesiae concessum vidimus.
Speciatim addamus, utrum omnia ecclesiae membra eodem modo
subjectum iufallibilitatis dici debeant.

Richeriani, Pistorienses aliique multitudinistae (cf. q. III.
De hierarchia), ut omnia, quae ad potestatem ecclesiasticam
spectant, ita maxime infallibilitatem prius, immediatius et
essentialius fidelium universitati , secundario tantum et mini-
sterialiter episcopis ac Romano Pontifici collatam esse conten-
dunt. Catholici episcopos cum Romano Pontifice praecipuum
infallibilitatis subjectum esse docent.

II. Duplex infallibilitatis species ecclesiae concessa
est, quarum altera passiva seu in credendo dicitur, altera
activa seu in docendo. Et duplex in ecclesia membrorum
species reperitur; altera eorum est, qui discunt, altera eorum,
quibus docendi munus incumbit. Infallibilitatem passivam
ecclesiae discenti sic competere, intelligitur, ut ecclesiae docenti
conjuncta unum cum ea mysticum Christi corpus efficiat; nulla
tamen fidelium infallibilitas, si suis non uniantur pastoribus.
Sed pastores independenter a fidelibus infallibilitate activa
pollent. Itaque ecclesia docens infallibilitatis activae subjectum
habetur.

III. Ecclesia docens ex iis constituitur, quibus proprie
jus officiumque authentice docendi universam ecclesiam com-
missum est. Quod quidem jus officiumque spectari potest
1° in Romano Pontifice, ex cathedra docente; 2° in conciliis
oecumenicis; 3° in corpore episcoporum, Summo Pontifici uni-
torum, per orbem disperso. De tertio jam disseritur. Animad-
vertendum est autem, infallibilitatem episcopatui seu univer-
sitati episcoporum attribui, non singulis episcopis.

Thesis: Ecclesia docens est infallibilitatis activae sub
jectum.

Art. IV. Utrum eccl. docens sit infallibilitatis activae subjectum. 255

Arsumenta.

Arg. I. Ecclesia discens audire debet ecclesiam docentem,
id est, ecclesiae pastores. Ergo si pastores errarent, universa
errare cogeretur ecclesia. Porro ecclesiam infallibilitate in-
structam esse, probavimus. Ergo ecclesiae pastores in fidem
docendo errare nequeunt. Quod autem ecclesia discens audire
debet docentem, id patet. a) Ex eo quod pastorum coetus in
hominibus fidem edocendis Christi personam gerit, qui post
resurrectionem -apostolis suis apparens ait: Sicut misit me
Pater , et ego mitto vos. Joan. XX. 21. b) Ex constitutione
ecclesiae hierarchica. alias demonstrata. c) Ex ecclesiae magi-
sterio, divinitus instituto. Cf. quaest. IX.

Arg. II. Christi promissiones de infallibilitate primario et
immediate factae sunt ecclesiae rectoribus et in ordine ad
doceudi munus. Docens igitur ecclesia subjectum est infalli-
bilitatis activae. Prob. antec. Matth. XVI. 18. Petrus instituitur
■pefra, a qua totum aedificium firmitatem habet; Matth. XXVIII.
18—20. Christus spondet, sese in omnes aetates cum iis fore,
quibus: euntes docete dixerat; Joan. XIV — XVI. S. Spiritus
apostolis promittitur, quibus munus testimonii de Christo per-
hibendi mandatum fuerat. Hinc et beatus Irenaeus iis parendum
esse docet, ^qui cum episcopatus successione charisma veritatis
certum secundum beneplacitum Patris acceperunt." Adv.
Haer. IV. 26.

Arg. III. „Illos, quos Deus ad aliquid eligit, ita prae-
parat et disponit , ut ad id , ad quod eliguntur , inveniantur
idouei." S. Thom. III. q. XXVII. art. 4. Atqui ecciesia
docens eligitur, ut per eam fideles fidem inconcusse discant;
quod infallibilitatis expers efficere nequit. Ergo. — Item:
„Quanto aliquid magis appropiuquat principio in quolibet
genere , tanto magis participat effectura illius principii."
S. Thom. III. q. XXVII. art. 5. Jam vero ecclesia docens
8« Spiritui, tanquam infallibilitatis principio, propinquissima est.
Ergo. Patet minor. Etenim S. Spiritus ecclesiae infallibilitatis
princ pium est, in quantum ecclesiam docet. At ecclesia
docens praedicando et docendo S. Spiritus instrumentum est.

256 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

Igitur ecclesia docens seu pastoruni coetus magis participat
eflfectum Spiritus sancti, qui est in ecclesia inerrantiae prin-
cipium et virtus principalis.

Quid veteres ea de re senserint, testimoniis ostendimus
infra, de magisterii et de conciliis tractantes.

Objeotiones.

Obj. I. Fides in religione quoque Judaica conservanda
fuit. Atqui rectores ecclesiae Judaicae in fide errare potue-
runt. Ergo nec ecclesiae Christianae pastores infallibiliter
docere opus est.

Resp. Transeat mio. Et negata paritate, nego conclu-
sionem. Quidquid de synagogae inerrantia censueris,1) prae-
rogativas ecclesiae Romanae non labefactabis. Inter legem
enim antiquam et novam triplex differentia, quantum ad
hanc quaestionem, reperitur, videlicet: a) in gente Judaica
praeter sacerdotum ministerium ordinarium aderat extraordi-
naria prophetarum missio: b) ecclesia Judaica, cum particularis
uniusque gentis esset et veritatum revelatarum numero ecclesia
Christi valde inferior, charismate infallibilitatis minus periculose
carebat; c) ecclesiae Judaicae nusquam factae sunt infallibili-
tatis promissiones illae manifestae et locupletes, quas factas
esse constat ecclesiae Christi.

Obj. II. Ecclesia docens infallibilis non erit, si omnes
apostoli erraverint, At erraverunt omnes; nam Christus mox
ad Patrem rediturus nundecim apparuit: et exprobravit incredu-
litatem eorum et duritiam cordis, quia iis , qui viderant eum
resurrexissey non credideruntu . Marc. XVI. 14. Ergo.

Resp. Dist. maj.: si apostoli in docendo erraverint post
adventum S. Spiritus, conc; ante adveutum , nego. Et hoc
responso omnes id genus objectiones solvuntur. Audiatur
S. Thomas : (discipuli) „quamvis prius Spiritum sanctum
habuissent in munere gratiae, quo perficiebantur ad ea quae

*) Cf. argumenta, quibus infallibilem et visibilem fidei regulam
pro lege antiqua propugnat Joannes a S. Thoma, Cursus theolog.
tract. de auctor. Summi Pontif. disp. I. art. 1.

Art. IV. Utrum eccl. docem ait infallibilitatis activae subjectum. 257

ad singulares personas eorum pertinebant, tamen in die etiam
Pcntecostes susceperunt Spiritum sanctum , sed in munere
i^ratiae quo perficiebantur ad promulgationem jidei in salutem
aliorum". In IV. Smt. dist. VII. quaest. I. art. 2. q. 2. sol.

Instabis. Apostolorum infallibilitas non competit nisi eis,
ad quos transmissae sunt apostolorum praerogativae omnes.
At non omnes ad successores apostolorum transmissae sunt.
Ergo nec infallibilitas.

Resp. Dist. maj.: infallibilitas non competit nisi eis, ad
quos transmissae sunt apostolorum praerogativae ordinariae,
conc; extraordinariae. nego. Et dist. min.: non transmissae
sunt praerogativae extraordinariae, conc; ordinariae, nego.
Potestas et praerogativae, quae ad jieri, ut ajunt, ecclesiae
fundandae pertinebant, aut quae ad apostolos ut privatos spe-
ctabant, in successores transmittendae non fuerunt; sed quae-
cunque ecclesiae conservandae causa et ad regimen ordinarium
divinitus concessa sunt, haec necessum fuit cum ipsa ecclesia
manere.

Obj. III. Infallibilitas moram nullam laboremve in de-
finiendo requirit. Atqui maximasaepe mora et ecclesiae labor in
docendo conspicitur, velut in defiuienda immaculata Conceptione
et infallibilitate Pontificia. Ergo.

Resp. Dist. maj.: nulla mora aut labor requiritur, ubi
babetur infallibilitas inspirationis, transeat; assistentiae, nego.
Et dist. minorem: illa mora et labor a S. Spiritu ad de-
finitionem opportunam et certam diriguntur, conc; ea directione
vacant, nego. Responsum paucis exponam.

a) Quantum ad moram. Infallibilitas assistentiae bumanam
operationem non excludit, sed eam excitat et dirigit ad eccle-
siae salutem procurandam. Jam vero inter ecclesiae rectores,
cum non omnes et singuli infallibilitatem acceperint, nonnun-
quam de credendis lis movetur. Neque tamen quaevis orta
lis definitione dirimenda est, sed si fidelium salus inter hujus-
modi lites periclitetur, aliave causa gravissima id postulet,
ecclesia per S. Spiritus assistentiam, quantum opus est, ad de-
finiendum excitatur et dirigitur. Ita saeculo IV. consubstantialitas
Filii contra Arium, hac aetate nostra Pontificia infallibilitas

De Groot, Summi apologet. L 17

258 Quaestio VITI. De dotibus ecclesiae.

decreto solemni declarata est; alia contra, v. g. quaestio de
auxiliis nunquam. Judicium autem de mora privato nulli com-
petit, sed ecclesiae, quam Deus in temporibus etiam cogno-
scendis dirigit.

b) Nihil demum obstat, cur labor infallibilitatem assisten-
tiae comitetur. Nam ecclesiae definitiones ex proxima Dei in-
spiratione non scribuntur, sed desumuntur e fidei deposito.
Quapropter res ipsa hoc poscit, ut ab ecclesiae rectoribus,
quid scripto verboque traditum sit, diligentius investigetur.
Quin imo apostolis et senioribus Hierosolymis ad definiendum
congregatis, magna conquisitio facta est. Act. XV. 7. Auctor
vero libri II. Machabaeorum, cap. II. 27. et S. Lucas cap. 1. 1 — 4.
in evangelio scribendo laborem se subiisse significant.

Urgebis. Si labor in docendo requiritur, in quaestionem
vocari potest, utrum ecclesia docens ea, qua opus est, dili-
gentia in definiendo usa sit. Ex hac igitur parte incerta erit
ecclesiae auctoritas.

Resp. Dist. antec: id in dubium vocari potest ratione
habita infirmitatis humanae, conc; divinae Providentiae, nego.
Videlicet Christus absolute praescripsit, ut fideles ecclesiam do-
centem audiant; absolute igitur tenendum est, quod communi
pastorum consensu definitur. Praeterea si discentis ecclesiae
sit, de sufficienti pastorum studio judicare, mox ne unicum
quidem ecclesiae docentis judicium firmum erit. Ergo nisi in-
ficiemur, Deum sapientissimum fini coaptare media, concluden-
dum est, ecclesiae judiciis, providente Deo, nihil defuturum,
quod ad judicium firmum et solidum requiratur.

ARTICULUS V.
Utrum infallibilitatis objectum sint omnia immediate revelata.

I. Infallibilitatis objectum generatim spectatum.
Generatim infallibilitatis objectum non est nova doctrina reve-
landa, sed revelata custodienda et exponenda. Siquidem Spi-
ritus veritatis Petri successoribus ecclesiaeque ipsis conjunctae
non promissus est, „ut eo revelante novam doctrinam pate-

Ait. V, rtiuin intallibil. objeotum sint omnia immediate revelata, 259

facerent, sed ut eo assistente revelationem seu fidei depositum
saucte eustodirent et fideliter exponerent." Conc. Vatic. Con-
stitutio Pastor aetemus, cap. IV. Et quoniam revelatio veri-
tates tam speculativas quam practicas continet, infallibilitatis
objectutn merito habetur revelata Chrlsti doctrina de jide et
moribus.

II. Revelationes communes et privatae. Revelatio
communis est, quae ecclesiae universae credenda proponitur;
revelatio privata, quae personae privatae fit, ut privata et
particularis est, velut revelationcs, factae S. Catharinae Senensi,
S. Theresiae aliisque sanctis. Revelationes privatas, etsi ve-
ritas earum doctrinalis aut falsitas ecclesiae judicio subtrahi
uequit, hoc loco agitare non attinet; nam, ut Angelici verbis
utar: „lnnititur fides nostra revelationi Prophetis et Apostolis
factae, qui canonicos libros scripserunt; non vero revelationi,
si quae fuit aliis Doctoribus facta." S. Theol. I. quaest. I.
art. 8. ad 2.

III. Revelata immediate et mediate, Immediate seu
formaliter revelatum dicitur, quod est revelatum in se ipso;
mediate seu virtualiter revelatum, quod revelatum est in suis
principiis seu in sua causa.

Quaeres, quonarn modo veritates per discursum ex suis
principiis inferantur. Resp. Quaedam in principiis, id est, in
praemissis continentur, „ut pars in toto, vel ut singulare in
universali, vel ut implicitum in explicito terminis aequivalentibus
expressum" (Bill. Diss. pvooem. De theologia, art. 7.). Haec
autem inferuntur per discursum improprium et pure explica-
ticum, non per discursum proprium et rigorosum; discursus
autem pure explicativus non est causa movens assensum, sed
causa, quae assensus motivum, id est, revelationem applicat.

Alia „ratione connexionis naturalis, — ita Billuart 1. c. —
hoc est vel ut proprietas in essentia, vel ut effectus in causa"
in praemissis continentur; conclusiones theologicae nuncupari
solent, de quibus pauca sequenti articulo praenotabimus. Haec
porro per discursum proprium ex praemissis revelatis inferuntur.

IV. Veritates, quae per discursum improprium et
pure explicativum ex una aut duabus praemissis im-

17*

260 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

mediate revelatis inferuntur aequivalenter immediate reve-
latae censentur. Hujusmodi enim veritates, ut modo diximus,
propositiones particulares sunt, quae in universali immediate
revelata includuntur. Sed propositiones particulares in uni-
versali quasi partes actuales in toto ineluduntur, et ab ea modo
tantum significandi differunt. Exempli causa ponatur haec
propositio universalis immediate revelata: Christus pro omnibm
mortuus est; quae propositio, cum Dei cognitionem circa bo-
mines non confusam, sed explicitam et distinctam singulorum
exprimat, cadit formaliter et expresse, quantum est ex parte
Dei, supra omnes et singulos eorum. Qua de causa earum
propositionum revelatio a pluribus theologis non virtualis sed
formalis confusa nuncupatur; ita tamen, ut confusa non ex
parte Dei, sed respectu nostri dicatur; namque ut distincte
percipiamus, v. g. Christum pro Salomone mortuum esse, reve-
latio Dei expressior non requiritui , sed certo tantum cogno-
scere opus est, Salomonem esse hominem. Cf. Salmant.
Tract. XVII., De fide; disp. I. dubium III. §. 3.; Billuart,
dis8. prooem. De theologia, art. 7.; De regulis fidei, disp. IV.
art. 9.

V. Doctrina de fide et moribus. Diximus infallibili-
tatis objectum esse revelatam doctrinam de fide et moribus.
In hac autem formula omnia comprehenduntur , quae ad
doctrinam de fide, quamvis sub diverso respectu, vere pertinent.
Objectum enim fidei est 1° proprium et commune. Objectum
proprium sunt veritates supernaturales; objectum commune
veritates, quae naturali etiam lumine rationis, etsi praeterea
revelatae sunt, ab homine cognoscuntur. Cf. S. Thom. II. II.
quaest. II. art. 4. — 2° Principaliter intentum et ad princi-
paliorum manifestationem ordinatum. Ita docet S. Thomas:
„per se ad fidem pertinent illa quae directe nos ordinant ad
vitam aeternam; sicut sunt tres personae omnipotentis Dei,
mysterium incarnationis Christi, et alia hujusmodi . . . Quae-
dam vero proponuntur in sacra Scriptura ut credenda, non
quasi principaliter intenta, sed ad praedictorum manifestationem,
sicut quod Abrabam habuit duos filios, quod ad tactum ossium
Elisaei suscitatus est mortuus, et alia hujusmodi, quae narran-

Art. V. Utrum infallibil. objectiira sint orania immediate revelata. 261

tur in S. Scriptura in ordine ad manifestationem divinae
majestatis vel incarnationis Christi." II. II. quaest. I. art. 6.
ad luw. 3° Per ae aut per accidens: „fidei objectum per se
est id per quod homo beatus efficitur . . . Per accidens autem
aut secundario se habent ad objectum fidei omnia quae in
sacra Scriptura divinitus tradita narrantur, sicut quod Abra-
ham habuit duos filios, quod David fuit filius Isai, et alia
hujusmodi." S. Thom. II. II. quaest. II. art. 5. — 4° Directe
et indirecte: „ad fidem — Angelicus ait — pertinet aliquid
dupliciter: uno modo directe, sicut ea quae nobis sunt princi-
paliter divinitus tradita, ut Deum esse trinum et unum . . .
Indirecte vero ad fidem pertinent ea ex quibus negatis con-
sequitur aliquid coutrarium fidei, sicut si quis diceret Samuelem
non fuisse filium Helcanae; ex hoc enim sequitur Scripturam
divinam esse falsam." I. quaest. XXXII. art. 4. — Ad reve-
lationis ergo depositum diversa pertinent, quae in formulam
doctrinae de Jide conclusa sunt.

VI. Gtintheriani. Probandum est infallibilitatis objectum
esse immediate revelata omnia: omnia, ut eorum excludatur
error, qui infallibilitatem ad fundamentalia quaedam restringunt;
revelata, id est, revelatorum veritatera, ut excludatur error
Antonii Gtinther (1783 — 1863), qui ecclesiam infallibilem esse
asserit, non ut dogmatis veritatem doceat, sed ut eos dogmatis
intelligendi modos proponat, qui diversis aetatibus aptissimi
sint; scilicet Gtintheriani ad supremam et veram dogmatum
intelligentiam ope scientiae philosophicae perveniendum esse
arbitrantur. Cf. Conc. Vatic. sess. III., Defide et ratione, can. III.

Ecclesia catholica profitetur, ecclesiae infallibilitatem quoad
immediate revelata esse dogma revelatum; hujus autem ne-
gatio haeresis haberi debet.

Thesis: Infallibilitatis objectum sunt omnia immediate
revelata.

Argumenta.

Arg. I. Quod hominibus infallibiliter ab apostolis traden-
dum fuit, id ab ecclesia infallibiliter conservandum est. Apo-
*U>li autem infallibiliter omnia revelata ecclesiae tradiderunt.

262 Quaestio VITI. De dotibus ecclesiae.

Infallibilitatis igitur objectum sunt omnia immediate revelata.
Major constat ex articulis praecedentibus. Prob. minor.

Christus ait: nEuntes docete omnes gentes . . . docentes eos
servare omnia, quaecunque mandavi vobis, Matth. XXVIII. 20.
S. Spiritus ad omnia docenda expresse promittitur: docebit
vos omnia et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis.
Joan. XIV. 26. Quin etiam hic est proprius Spiritus sancti
effectus, quod per Ipsum tota revelata veritas cognoscitur et
multa creduntur, quae absque illo Spiritu veritatis prius portari
non poterant; sicut scriptum est: Adhuc multa habeo vobis
dicere, sed non potestis portare modo. Cum autem venerit ille
Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem, odr/yrjcei,
vftag ug ndaav xr]v dXrj&uav.u ') Joan. XVI. 12, 13.

Quibus firmamentum ex eo adjungitur, quod revelata ut
unum totum et indivisum in ipsa S. Scriptura designantur.
Veritates enim revelatae in hac formula: veritas et evan-
gelium comprehenduntur. Etenim Servator oravit: sanctifica
eos in veritate, iv xfL dlrj&eia, Joan. XVII. 17.; et S. Paulus
ecclesiam vocat: jirmamentum veritatis, xr)g dlr/&eiag, I. Tim,
III. 15. Veritates revelatae dicuntur evangelium a Christo,
praecipiente: praedicate evangelium, xb evayyefaov, Marc. XVI. 15.:
ob eamque rem haeresis ab apostolo tanquam naliud evangelium",
Gal. 1. 6. damnatur. Totum autem revelatum tam indivisum
est, ut apostolus judicaverit: licet nos, aut Angelus de caelo
evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, ana-
thema sit^ Gal. I. 7. Unde simpliciter statuit: una Jides,
Eph. IV. 5. Ergo cum omnia revelata sint una fides, una
veritas, vnum evangelium, consequens est, ut quaecunque im-
mediate revelata sunt, in iis omnibus et singulis ecclesia sit
prorsus expers erroris.

Arg. II. Ex natura infallibilitatis. Infallibilitas in reve-
latis aut tota aut nulla est. At nullam non esse, theses prae-
cedentes demonstrant. Ergo. Prob. major.

Infallibiliras , quae ad omnia revelata non exteuditur,
quoad nos omnino incerta est. lncerta autem infallibilitas nulla

') Tischendort: iv tfj dkrj&ela na6i\. Sed scnsua idera Ml

Art. V. Utrnm infallibil. objectum sint orania iramediate revelata 263

est. Ergo. Evidens enim est ex iis etiam , quae supra
(quaest. IV. art. 5.) de distinctione fundamentalium enuclea-
vinius, nullam normam esse, quam in dijudicandis revelatis
a revelatis sequeremur. Qua quidem dijudicandi facultate sub-
lata, dubitatio universalis sancitur, evacuantur divina eloquia
et missio Spiritus sancti frustratur.

Arg. III. Ex veteribus. a) Patres simpliciter^det unitatem
necessariam esse docent. Unitas autem fidei postulat infalli-
bilitatem. b) Paires supra (p. 248 — 251) pro infallibilitate
citati, eam ad omnia revelata manifesto extendunt. c) Est
antiquissima regula, qua fideles traditis stare, nulla veritate ex-
cepta, jubentur. Cf. S. Barnabas XIX. 11.; Ign. Ant. Trall. VI.,
Smym. IV., Eph. VII.; S. Polycarp. Ad Philipp. VII.; Epist. ad
Diogn. XI.; S. Justinus, Dial. cum Tryph. LXXX.; S. Irenaeus,
Adv. haer. I. cap. 10. III. 2., 3., 4.; Clem. Alexandr. Strom.
VII. 16.; Tert. De praescr. passim, etc. d) Ecclesiae praxis
idem ostendit, in qua semper ratum fuerit priucipium, errori-
bus quibusvis, veritati revelatae contrariis, haereseos notam
inuri oportere.

Objectiones-

Obj. I. „Ratio eorum quae sunt ad finem, a fine sumitur,"
ut docet Angelicus, Phys. II. lect. IV. At Christi finis fuit,
ut praecipua tantum revelata crederentur. Ergo infallibilitas,
quae est ad hnnc finem , pru praecipuis tantum revelatis pro-
missa est. Prob. min. Nimirum ipsa ecclesia paucos duntaxat
articulos necessitate medii aliosque nonnullos necessitate prae-
cepti credendos esse docet.

Resp. Conc. maj. Dist. min.: Christi finis fuit, ut praecipua
tantum crederentur explicite et cetera implicite concedo; secus,
nego. Diligens argumentorum consideratio aflPatim ostendit,
omnia revelata fuisse ecclesiae commissa, quae, Deo efficaciter
assistente, custodiat. Scopus autem Christi partialis fuit, ut
omnes et singuli fideles praecipuas saltem veritates, quae ho-
minem ad finem supematuralem praeluceant, explicite crederent;
finis totalis fuit, ut ditissimus revelatorum thesaurus servaretur
ab ecclesia, quue omnibus omnium aetatum fidelibus, quan-

264 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

tum ferre possent aut vellent, doctrinae revelatae dispertiret
divitias.

Ad probationem minoris responsum ex dictis de articulis
fundamentalibus (q. V. art. 2.) in promptu est.

Urgebis. Infallibilitas hominum sanctificandorum gratia
ecclesiae donata creditur. Atqui ad hominem sanctificandum
exiguus revelatorum numerus plane sufficit, sicut scriptum est:
Haec est autem vita aeterna: ut cognoscant te , solum Deum
verum, et quem misisti Jesum Christum. Joan. XVII. 3. Ergo
infallibilitas ad pauca revelata extenditur.

Resp. Conc. maj. Dist. min.: ad hominem sanctificandum
pauca revelata sufficiunt absolute, conc; hypothetice, subdist.:
simplicioribus sufficiunt, conc; ecciesiae, nego. Id non agitur,
quid fieri potuerit, sed quid factum sit. Ex argumentis porro
liquet Christi praeceptum , ut omnia revelata et praedicata
custodiantur. Discrimen autem est inter fideles aliquos et
inter ecclesiam ; namque fideles singuli sibi provident, ecclesiae
vero omnibus omnium temporum providendi grande munus
demandatum est. Ob eamque rem omnia quaecunque revelata,
non omnibus et singulis fidelibus, sed ecclesiae ad homines
sanctificandos necessaria sunt, quemadmodum omnis civitas
bene ordinata legum suarum universitatem servat, etsi civibus
aliis alia, secundum personarum temporumque differentias, ad
bonum civile explicite respicienda sunt. Allata igitur Jesu
sententia fidei compendium exhibet, ad quod alia reducuntur.
Cf. S. Thom. II. II. quaest. I. art. 8 et 6. Quid plura? Reve-
latione voluit Christus multas veritates manifestare: infallibilitate
noluit easdem conservare?

Obj. II. Vocabulum „omniau, sensu latiori quandoque
usurpatur. Ergo non repugnat, Christum vocem sensu latiori
adhibuisse locis prolatis Matth. XXVIII.; Joan. XIV. et XVI.

Resp. Transeat antec. Nego conseq. Etenim S. Scripturae
locis, qui huc spectant, sensus latior ex nullis adjunctis assi-
gnari potest. Praeterea truncata infallibilitas tam ridicula
quam inanis est; ridicula , quoniam nihil est, quod Spiritus
Dei in una aut aJtera veritate se subducat; inanis, quouiam
fallibilis infallibilitas absurda est.

Art V. Utrum infallibil. objectum sint omnia imraediate revelata. 265

Instabis. Erraverunt apostoli , jam misso Spiritu sancto.
Ergo etiam ecclesia in nonnullos errores incidere potest. Prob.
antec. Crediderunt apostoli scriptisque docuerunt, universale
instare judicium; v. g. S. Paulus I. ad Cor. X. 11. ait: Haec . ..
scripta sunt autem ad correptionem nostram, in quos fines saecu-
lorum devenerunt. Cf. I. Joan. cap. II. v. 18.; Apoc. XXII. 20.

Resp. Nego antec. et conseq. Ad probationem antec. dist:
S. Paulus indicat sextam , ut ajunt, raundi aetatem , conc;
instantem mundi finem , nego. Elapsis plurimis saeculis,
Christi tempus advenit. Haec raundi aetas, quae a Christo
ad diem judicii decurrit, in S. Scriptura novissima („novissime,
diebus istis"), Ad Hebr. I. 1., 2.; plenitudo temporis , Gal.
IV. 4.; Ephes. IIT. 11., et a scholasticis sexta aetas appellatur,
quod quinque priores ab Adam ad Noe, a Noe ad Abraham,
ab Abraham ad David, a David ad transmigrationem Babylonis,
a transmigratione ad Christura transierint. S. Thoraas, In
psalm. VI. n. 1.: XXXVI. n. 18. Ceterum apostolus fideles
adhortatur, ne rumore terreantur, quasi instet dies Domini, II.
Thess. II. 2.

Urgebis. Quaedam a posterioribus tanquam revelata cre-
duntur, quae prius non credebantur. Ergo quaedam revelata
ab ecclesia aut ignorata aut conficta sunt.

Resp. Dist. antec: quae prius non credebantur ab ali-
quibus ecclesiae membris, conc; ab ecclesia simpliciter subdist.:
non tam explicite, conc; non implicite, nego.

Veritates fidei aut explicite aut implicite revelatae sunt.
De implicite revelatis postea. Sed et veritates explicite reve-
latae certam explicationem admittunt, quae, assistente Spiritu
sancto, ab ecclesia perficitur, 1° in quantum veritates sub con-
ceptu verborumque forma clarius proponit; 2° in quantura
veritatem prius directe propositam sub uno conceptu adversus
aliquem errorem , postea sub alio conceptu adversus alium
errorem declarat. Cujus explicationis exemplum insigne habetur
explicatio dogmatis Incarnationis , saeculo IV. et V adversus
Arianos, Nestorianos, Monopbysitas aliasque haereses a supremo
ecclesiae magisterio proposita.

266 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

ARTICULUS VI.
Utrum infallibilitatis objectum sint conclusiones theologicae.

L Definitio conclusionis theologicae. Conclusio
theologica definitur: conclusio, quae per proprium discursum
infertur ex una aut duabus praemissis formaliter et im-
mediate revelatis. Cf. Salmantic. , Tract. XVII. , De fide,
disp. I. dub. IV. §. 4.; Billuart, Diss. prooem. De theologia,
art. 7.; Canus, De locis theolog. lib. XII. cap. VI. Itaque ad
conclusionem tbeologicam requiritur et sufficit, 1° ut alterutra
aut utraque praemissa immediate revelata sit; 2° ut praemissa
naturalis , si adsit, in dubium vocari non possit; 3° ut con.
clusio per discursum proprium e praemissis colligatur; discursus
autem proprius locum habet, si conclusio in praemissis con-
tinetur ut proprietas in essentia vel ut effectus in causa;
4° ut conclusio per consequentiam necessariam ex praemissis
derivetur.

IL Conclusiones theologicae virtualiter revelatae
sunt. Ea virtualiter revelata dicuntur, quae non in seipsis
revelantur, sed in principiis, in quibus includuntur et ex qui-
bus eruuntur per proprium discursum. Hoc loco triplex ex-
pendatur modus, quo conclusiones in praemissis continentur.

1° Continentur ut pars in toto, vel ut singulare in univer-
sali, vel ut implicitum in explicito terminis aequivalentibus
expressum; quod quidem conclusionum geuus immediate reve-
latis annumerari, articulo quinto praenotavimus.

2° Conclusio, quae per proprium discursum ex dvabus
praemissis immediate revelatis derivatur, formaliter conclusio
theologica, specificative vero veritas formaliter-implicite reve-
lata dicitur. FormaliUr enim, id est, praecise spectata ut con-
clusio per proprium discursum e praemissis illata, hujusmodi
conclusio immediatius praemissarum veritate et connexione
quam revelatione divina nititur; specificative , seu praecise
ratione objecti, dicitur formaliter revelata, saltem implicite,
quia formaliter implicite conclusionem revelat, qui formaliter

Art. VI. Utrum infallihil. ohjectum sint conclusiones theologicae. 2b7

explicite revelat praemissas. Cf. Salm. 1. c. n. 130 — 134.
Dixi : saltem implicite. Namque fieri potest, ut aliunde im-
mediate et explicite revelatum sit, quod in casu e praemissis
revelatis infertur.

3° Conclusio, quae per proprium discursum ex una prae-
missa immediate revelata et ex altera naturali certa infertur,
simpliciter et absque ulla distinctione virtualiter revelata et
conclusio theologica dicitur. Quapropter argumenta mox ex-
ponenda hasce conclusiones theologicas expresse attingunt, alias
autem conclusiones, sub numeris 1 et 2 explicatas, a fortiori;
eoque efficacius, quo magis veritatum immediate revelatarum
naturam habent; siquidem immediate revelata sunt infallibili-
tatis objectum primarium.

Quaeres, utrum conclusio, illata ex duabus praemissis
mediate tantum revelatis, theologica habeatur.

Resp. Billuart: „affirmative, etsi forte non ita stricte.
Quia adhuc deducuntur sub revelatione virtuali , licet non
immediate, et potest reduci saltem mediate in formaliter reve-
lata. Sicut in scientiis naturalibus est vera demonstratio,
quamvis procedat ex principiis mediate tantum per se notis,
alioquin paucissimae forent verae demonstrationes." Diss.
prooem. De theologia art. 7.

III. De ratione sub qua conclusiones theologicae
infallibilitatis objectum haberi debent. Haec ratio sub
qua est ratio connexionis inter immediate revelata et ea,
quae ad veritates sic revelatas custodiendas, proponendas, ex-
plicandas et defeudendas requiruntur. Media scilicet debent
Jini esse proportionata. Finis autem infallibilitatis alius esse
non potest atque finis muneris docendi, quod Christus eccle-
siae commisit. Sed finis ille haud dubie est revelata custo-
dire ac declarare , quod patres Vaticani in hunc modum
significaruut: „Neque enim fidei doctrina, quam Deus reve-
lavit, velut philosophicum inventum proposita est humanis
ingeniis perficienda, sed tanquam divinum depositum Christi
sponsae tradita, fideliter custodienda et infallibiliter decla-
randa." Const. dogm. Dei Filius, cap. IV. Et profecto reve-
lata declarari oportet, ne obscurentur; custodiri, ne corrum-

268 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

pantur. Jam vero revelata obscurari et corrumpi possunt
1° illis doctrinis, qnae immediate revelatis directe repugnant;
2° ex affirmatione falsa aut erronea negatione earum doctri-
narum, quae cum revelatis tam arcte colligantur, ut iisdera
obscuratis aut corruptis ipsa fides revelata si non pereat, at
certe aegrotet „Ad quam (fidem) — ait S. Thomas — ali-
quid pcrtinet dupliciter . . . : uno modo directe et principaliter,
sicut articuli fidei; alio modo indirecte et secundario, sicut ea
ex quibus negatis sequitur corruptio alicujus articuli; et circa
utraque potest esse baeresis, eo modo quo et fides." II. II.
quaest. XI. art. 2. Hinc tria inferuntur.

1° Conclusiones theologicae, et quidquid sub ratione jam
dicta ad fidem pertinet, supremo ecclesiae judicio decernuntur,
quod Spiritui sancto visum sit, non quod sic discursum sit:
„discursus ipse — ait Joannes a 8. Thoma — et disputatio
humano modo facta, non est ratio definiendi et credendi; sed
quia visum est Spiritui sancto, non quidem de novo revelanti
illam veritatem, sed occultam revelationera factam illuminanti
et manifestanti legitimum sensum occultum . . . quia sic visum
est Spiritui sancto, qui illam veritatem primo dixit, et postea
manifestavit sic ibi contineri, non per novam revelationem,
sed per novam manifestationem revelationis antea factae; ad
quod habet ecclesia assistentiam infallibilem Spiritus sancti."
Curs. theol, quaest. I. disp. I. art. 4.

2° Infallibilis Spiritus sancti assistentia ad ea procul
dubio porrigitur, quae cum deposito (I. Tim. VI. 10.) revela-
tionis cohaerent et quae ab ecclesia sine errore dijudicari
necesse est, ut fides revelata tuto custodiatur et declaretur.
Ob eamque rem conclusiones theologicae infallibili ecclesiae
judicio, si falsae sint, damnari poterunt, approbari, si verae.

3° Neque tamen illimitatum infallibilitatis objectum ad-
struitur. Multa enim sunt, quae nulla ratione ad fidem reve-
latam referri censentur. „Non autem ad corruptionem fidei
christianae pertinet, — ait Angelicus — si aliquis habet ali-
quam falsam opinionem in his quae non sunt fidei, puta in
geometricalibus, vel in aliis hujusmodi, quae omnino ad fidem
pertinere non possunt." II. II. quae8t. XI. art. 2.

Art. VI. Utrnm infallibil. objectum sint conclusiones theologicae. 269

IV. Sententia catbolica. Infallibilitatis extensio ad ea,
quae dicto modo revelatis connectuntur, veritas est theologice
tam certa, ut ejus negatio ex plurium sententia haeretica, ut
alii censent erronea, aut haeresi proxima, omnibus autem con-
sentientibus error gravissimus haberi debeat. Cf. Franzelin,
Tract. de div. trad. etc. p. 123. Edit. 3.

Thesis: Conclusiones theologicae sunt infallibilitatis objectum,

Arguinenta.

Arg. I. Media debent esse fini proportionata. Atqui de-
posito fidei custodiendo media proportionata desunt, nisi in-
fallibilitas ad conclusiones theologicas extenditur. Ergo in-
fallibilitatis objectum sunt etiam conclusiones theologicae. Prob.
minor. Veritas revelata ecclesiae concredita est, ut ad multi-
plicia vitae momenta adhibeatur; quod haud dubie conclusio-
nibus deducendis fieri solet. At error in conclusione ipsas
praemissas afficit, obscurat, infirmat. Ergo..

Major patet ex hac manifesta Christi Jege: docentes eos
servare omnia quaecunque mandavi vobis, Matth. XXVIII. 20.;
atque ex ipsa religionis Christianae indole, quae non est abstractio
aut mere speculativa, sed perquarc practica. Unde Angelicus:
„regulae — inquit — ejus (religionis Christianae) universales
dicuntur, utpote totam vitam bominis et omne quod ad ipsum
quolibet modo pertinet, continentes et ordinantes." In Boet.
De Trin. quaest. III. art. 3,

Minor etiam satis evidens videtur. Conclusio enim pro-
positionibus , e quibus vi discursus proprii infertur, necessario
connexa est. Sed „ratio . . . connexi, quum concesseris superius,
cogit inferius concedere, et quum inferius negaveris, superius
item negare cogit". Canus, De loc. theol. lib. XII. cap. VI.

Arg. II. Infallibilitatis objectum tantum patet, quantum
depositi custodiendi officium postulat. Jam depositum, sublata
infallibilitate quantum ad conclusiones theologicas, rite custo-
diri non poterit. Ergo. Major patet. Servator enim, cum
fidei suae custodiam ecclesiae commiserit, fini huic certissime
aptavit media. Prob. minor. Hommis est ex iis, quae certo
scit, conclusiones evolvere, quae tamen in religiosis et mora-

270 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

libus sunt nimium saepe errores. Atqui ecclesia hujusmodi
errores efficaciter arcere non potest, simulatque infallibilitate
destituitur, qua definitive judicet, utrum dictae conclusiones
cum veritatibus immediate revelatis discrepent. Ergo.

Arg. III. Ecclesia falli non potest in determinando suae
iufallibilitatis objectum; cum ex objecto suo incerto infallibilitas
ipsa practice incerta fieret. Jam vero catholica ecclesia docet,
infallibilitatis objectum esse conclusiones theologicas. Ergo.
Prob. minor.

a) Ex doctrina communi ecclesiae. Patres vaticani de-
claraut: „Ecclesia, quae una cum apostolico munere docendi,
mandatum accepit fidei depositum custodiendi, jus etiam et
officium divinitus habet falsi nominis scientiam proscribendi,
ne quis decipiatur per philosophiam , et inanem fallaciam. ')
Quapropter omnes christiani fideles hujusmodi opiniones, quae
fidei doctrinae2) contrariae esse cognoscuntur, maxime si ab
Ecclesia reprobatae fuerint, non solum prohibentur tanquam
legitimas scientiae conclusiones defendere, sed pro erroribus
potius, qui fallacem veritatis speciem prae se ferant, habere
tenentur omnino." Const. dogm. Dei Filius, cap. IV. Cf. 1. c.
Dejide et ratione, can. III. et epist. Pii IX. ad archiep. Monac.
etFrising. Gravissimas inter, 11. Dec. 1862. — Rursus Leo XIII.:
„judicare posse Pontifex pro auctoritate debet quid eloquia divina
contineant, quae cum eis doctrinae concordent, quae discrepent:
eademque ratione ostendere quae honesta sint, quae turpia:
quid agere, quid fugere, salutis adipiscendae caussa, necesse
sit: aliter enim nec eloquiorum Dei certus interpres, nec dux
ad vivendum tutus ille esse homini posset." Encycl. Sapien-
tiae Christianae. — Accedit omnium theologorum consensus.

b) Ex praxi ecclesiae. ConciliumConstantiense sessioneVHI.
contra Wicleff, sessione XV. contra Hus plures articulos dam-
navit in rebus mediate revelatis, conciliique sententia a Mar-
tino V. confirmata est; item inter theses, quas Pius V. dam-

') Coloss. II. 8. — ') Cuuq non expriinantur verba : „doctrinae etiam
mediate revelatae contrariae" , thesis nostra tantummodo insinuatur.
Cf. Coll. Lac. t. VII. c. 208.

Art. VI. Utrum infallibil. objectum sint conclusiones theologicae. 271

navit contra Bajum; inter 101 propositiones, a Clemente XI.
damnatas contra Qucsnell; in Constitutione dogmatica „Aucto-
rem fidei", qua Pius VI. Pistoriensium et Jansenistarum errores,
cuique appositis notis , damnavit et reprobavit , conclusio-
nes theologicae reperiuntur. Jam vero totius orbis ecclesia
istis sententiis eam obedientiam et subjectionem profitetur,
quam praestare tenemur auctoritati infallibili. Ergo ecclesia
est infallibilis in proponendis conclusionibus theologicis. —
Quam quidem conclusionem S. Paulus complecti videtur his
verbis: 0 Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum
novitates, et oppositiones falsi nominis scientiae, quam quidam
promittentes, circa fidem exciderunt. 1. Tim. VI. 20, 21.

Objectiones.

Obj. I. Infallibilitatis objectum est revelata doctrina de
fide et moribus. At conclusio theologica non est revelata.
Ergo theologicam conclusionem infallibilitatis objectum esse,
falso asseritur.

Resp. Dist. maj.: Infallibilitatis objectum est revelata do-
ctrina et quae ad eam referuntur, conc; revelata doctrina
in se tantum, nego. Item dist. min.: conclusio theologica non
est revelata immediate, conc; mediate seu virtualiter, nego.
Christi ecclesia e lumine divinae revelationis de aliis etiam
judicat veritatibus, quatenus cum revelatis cohaerent. „Eo
ipso igitur — inquit cl. Zigliara — quod supernaturali criterio
Ecclesia infallibili judicio decernit de omnibus revelatis, etiam
potitur ipsa jure infallibiliter decernendi de doctrinis quae illis
concordant aut adversantur." Propaed. lib. IV. cap. XIV.
concl. 3.

Instabis. Ad fidem et mores non pertinent illae proposi-
tiones philosophicae aliarumque scientiarum conclusiones, quae
de fide et moribus non agunt. Ergo hujusmodi certe propo-
sitiones ab ecclesia iufallibiliter damnari aut approbari non
possunt.

Resp. Dist. autec: ad fidem non pertinent propositiones,
quae de fide et moribus non agunt directe nec indirecte, conc;
directe solum, nego. Ostensum est enim, ecclesiae infallibili-

272 Quaestio VIII. De dotibus eccleaiae.

tatem ambitu suo complecti tum ea, quae in se revelata sunt,
tum ea, quae ad fidei depositum conservandum, proponendum
et defendendura requiruntur. Itaque sicuti jussi corpus servare
hoc et nutrire et tueri a noxiis tenemur, ita S. Spiritus a
corpore Christi mystico, quod est ecclesia, noxios errores
repellit.

ARTICULUS VII.
Utrum anfa.llibilita.tis objectum sint facta dogmatica.

9

I. Synopsis historica Jansenismi. a) Anno 1585 prope
oppidum Leerdamense apud Batavos natus est Cornelius Jan-
senius, qui, 1635 Yprensis in Belgio episcopus creatus, 1638
de vita exivit. Jansenium Lovanii studiorum causa commoran-
tem Jacobus Jansonius doctrinae Bajanae studiosissimus theo-
logiam docuit. Deinde Jansenius plus 20 annis usque ad
mortem desudavit in conficiendo libro, qui Augustinus inscri-
bitur; quem librum, explicata re Liberto Fromondo, rectori
magnifico, capellano suo Reginaldo Lamaeo edendum commisit.
Auctor vero in testamento suo de opere edendo: „si tamen
— inquit — Homana Sedes aliquid mutari velit, sum obediens
filius, et illius Ecclesiae in qua semper vixi usque ad hunc
lectum mortis obediens sum." At Augustinus Yprensis, pluri-
mum mutatus a S. Augustino Hipponensi, libertate humana
non salva gratiae nirais tribuit. Joannes Du Verger (f 1643),
vulgo dictus Saint-Cyran et amicus Jansenii, Gallos quosdam
in Jansenii sententiam perduxit. Famosissimi in Gallia secta-
tores fuere Antonius Arnauld, qui, mortuo Saint-Cyran, Janse-
nistarum Gallicorum dux effectus usque ad mortem (8. Aug.
1694) sectam suam acri studio defendit; Blasius Pascal
(f 19. Aug. 1662), qui orationis elegantia conclusionumque
cavillatione causae parum honestae patronus exstitit vafer;
Paschasius Quesnell, quondam oratorii presbyter, qui Janseni-
starum sectae, cum A. Arnauld Bruxellis supremum diem ex-
plevisset, usque ad mortem (2. Dec. 1719) praefuit. Jause-
nismus etiam aliquos Germaniae inferioris sacerdotes infecit,
primusque in hac regione Petrus Kodde archiepiscopus Ultra-

Art. VII. Utrum infallibilitatis objectnm sint tacta dogmatica. 273

jectensis schismaticus fuit; cui Comelius Steenboven, Theo-
dorus Van der Croon aliique usque adhuc successerunt.1) Jan
senismus magis in notitiam hominum venit, cum Antonius
Arnauld libruru, qui inscribitur De la frequente Communion
(1643), et Pascal Litteras provinciales, Jan. 1656 — Mart.16572),
edidissent. Jansenismi focus fuit Port-Royal.

Jansenistarum primus error fuerunt quinque propositiones,
quas ex libro, qui inscribitur Augustinus, excerptas damnavit
lnnocentius X., bulla Cum occasione, 1653. Cf. libros dogma-
ticos Alter error circa infallibilitatis extensionem versatur.

b) Jansenistae, ue bullae auctoritate comprimerentur, quin-
que propositiones ab Innocentio X. legitime damnatas esse con
eesserunt, eas vero propositiones, saltem eodem sensu, in Jan-
senii libro reperiri negarunt. Haec est famosa distinctio juris et
facti9 qua sectae fautores auctoritatem ecclesiae tam perfide
impugnaverunt, ut Sainte-Beuve, atheus, ipsis illuserit, dicens:
„Les jansenistes out toujours e"te dans Fusage de savoir les
intentions des papes mieux que les papes eux-memes." Hi
stoire de Port-Royal. Ancipitem distinctionem defendunt A. Ar-
nauld, qui 1656 edito libro, inscripto Lettre a un duc et pair,
ecclesiam infallibilem esse profitetur quoad doctrinam (jus),
sed eam fallibilem esse in judicando, utrum propositiones dam-
natae in aliquo libro, v. g. in Augustino (factum) reperiantur.
Cf. Pascal in Litteris provincialibus XVII. et XVIII. ; Quesnell
in libro: Reflexions morales, 1687, At Alexander VII. in bulla
Ad sacram anno 1656 definivit, quinque propositiones ex libro
Augustinus excerptas ac in sensu ab auctore intento damnatas
iuisse. Jam tum praetextus silentii religiosi adhiberi coeptus
est; Janseniani scilicet ecclesiae judiciis, quantum ad quae-
stionem facti, non abnuerunt silentium obsequiosum seu reli-

') Cf. C. P. Hoynck van Papendrecht, Hist. eccl. Ultrajectinae-
*) Les Provinciales, ou lettres ecrites par Louis de Montalto
(Pascal) a un provincial de ses amis, avec les notes de G. Wendrock
(Nicole). Plus sexaginta libri editiones fuere, quem Voltaire immor-
talia mendacia (Siecle de Louis XIV.); De Ravignan mendacii lexi-
con appellavit.

De Oroot, Suintna apoioget. i. \£

274 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

giosum, nullam vero mentis adhaesionem iis deberi conten-
debant. Demum anno 1702 editus est casus conscientiae seu
libellus, qui inscriptus erat: Cas de conscimce.

Alexander VII. anno 1665 hoc formularium Galliae eccle-
siasticis subscribendum misit: ;,Ego N. constitutioni apostolicae
Innocentii X. et Alexandri VII. me subjicio, et quinque pro-
positiones ex Cornelii Jansenii libro cui nomen Augustinus,
excerptas, in sensu ab eodem auctore intento, prout illas sedes
Apostolica damnavit, sincero animo rejicio ac damno, et ita
juro", etc. Quaeritur autem in casu conscientiae, utrum abso-
lutio denegari possit ecclesiastico, qui, subscripta Alexandri
formula, quantum ad quaestionem facti obsequiosum autumet
sufficere silentium. At Clemens XI. edito solemni decreto
silentium obsequiosum doctrinamqne casus conscientiae in hunc
modum damnavit: „condiscant, hac nostra perpetuo valitura
Constitutione, obedientiae, quae praeinsertis constitutionibus
(Innocentii X. et Alexandri VII.) debetur, obsequioso illo silentio
minime satisfieri; sed damnatum in quinque praefatis proposi-
tionibus Janseniani libri sensum, quem illarum verba prae se
ferunt, ut praefertur, ab omnibus Christi fidelibus, ut haereti-
cum, non ore solum, sed et corde rejici et damnari debere,
nec alia mente, animo et credulitate supradictae formulae sub-
scribi licite posse." Bulla Vineam Domini Sabaoth, 1705. Jan-
senistarum ad extremum obloquentium casus ulteriores omitto. l)

II. Notio facti dogmatici. Factum dogmaticum est
factum in quo exprimitur doctrina, seu factum connexum cum
jure doctrinae. Triplex scilicet factorum genus est; 1° factum
simpliciter particulare et personale, de quo S. Thomas ait:
„In aliis vero sententiis, quae ad particularia facta pertinent,
ut cum agitur de possessionibus, vel de criminibus, vel de
ejusmodi, possibile est judicium ecclesiae errare." Quodl. IX.
art. 16. — 2° Factum generale, velut sanctus canonizandus,
quod alio loco persequemur. — 3° Factum dogmaticum seu
doctrinale, quod duabus rebus continetur: scilicet quaestione

l) Jansenismus a Lacordaire vocatur: „cette heresie deloyale'
Conf. de Notre-Danie 1835, conf. IV.

Art. VTI. Utrum infallibilitatis objectum sint facta dogmaticn. 275

juris, utrurn talis sententia doctrinae revelatae conveniat an
cum ea discrepet; et quaestione facti, utrum talis verborum for-
mula, seu in casu Jansenii, talis liber hujusmodi sententiam con-
tineat. Factum igitur dogmaticum, uti sensus libri, qui in-
scribitur Avgnstinus, quantum ad jus directe, quantum ad
factum indirecte judiciis ecclesiae subjicitur, ut ea fidei de-
positum efficaciter custodiat. Quoad hujusmodi facta dogmatica
propugnamus ecclesiae infallibilitatem non naturalem , quae
objecti evidentia nititur, neque moralem, quae in notorietate
textuum clarorum fundatur, quam utramque Jansenistae admit-
tunt; sed eam, quae Christi promissis et S. Spiritus assistentia
innititur.

111. Sensus ab auctore libri intentus. Cum infalli-
bilitas ad sensum, ab auctore alicujus libri intentum, extendatur,
prout Innocentius X., Alexander VII. et Clemens XI. actis
supra memoratis contra Jansenistas decreverunt; quot sint
sensus, in antecessum exponam. Sensus mere subjective in-
tentus dicitur, qui in auctoris mente permansit; de quo, cum
mere internus sit, ecclesia non judicat. Sensus objective inten-
tus est, quem verba continent, si auctor, verborum significa-
tionem cognoscens, sincere locutus fuerit: de eo sensu judicat
ecclesia. Jansenistae, ne veritati parere cogerentur, discrimen
interposuerunt sensus quis et sensus qualis. Sensus quis seu
grammaticalis est naturalis alicujus propositionis significatio;
sensus qualis est propositionis qualitas, v. g. ejus veritas,
falsitas, etc. Ecclesia quoad primum, non quoad alterum, errare
potest. Ita Jac. Fouillon, auctor Belgicus libri, quem inscripsit
Via pacis (1702). At undenam propositionis qualitatem
dijudicet, qui naturalem verborum sensum non cognoverit?
Aliam distinctionem prorsus frivolam, qua infallibilitas pro
textibus brevioribus, non pro longioribus , agnoscitur, non
attingo.

Quibus sumptis probatur, etiam contra Hermesianismum,
qui Jansenistarum distinctiones repetiverunt, ecclesiam errare
non posse in judicando, non utrum hic aut ille librum aliquem
scripserit, sed quis talis libri verus sit sensus. Haec vero infalli-
bilitas in factis dogmaticis est veritas saltem theologice certa;

18*

276 Quaestio VIIT. De dotibus ecclesiae.

ab aliis v. g. a Bannez, In II. II. quaest. XI. art. 2. hujus
infallibilitatis negatio vocatur haeresis.

Thesisi Facta dogmatica sunt infallibilitatis objectum.

Argumenta.

Arg. I. Infallibilitas quoad facta dogmatica est infallibile
judiciuni de signis, quibus quaestio juris seu doctrina expri-
mitur. Judicat autem ecclesia infallibiliter de signis, quibus
doctrina exprimitur. Ex quo sequitur, eam infallibilem esse
in judicandis factis dogmaticis. Major patet; etenim judicare
de sensu alicujus libri idem est atque judicare de verbis,
quae sunt signa conceptuum, in libro expressorum. Prob. min.

a) Ex ipsa natura docendi. Homines enim veritatem
doceri nequeunt, veritas proponi non potest per solum verbum
mentisy sed verbum oris seu signa adhiberi necesse est. b) Ex
impossibilitate doctrinam orthodoxam infallibiliter proponendi;
etenim si fieri potest, ut in facto verborumque sensu erret
ecclesia, fieri etiam potest, ut fideles propositionem haereticam
tanquam orthodoxam credere cogantur. c) Ex impossibilitate
propositiones heterodoxas infallibiliter rejiciendi. Namque
prolata ecclesiae sententia, ratio tergiversandi legitima relin-
queretur dicentibus aut certe cogitantibus, ecclesiam quoad
verborum sensum errasse. Cujus rei Jansenismi historia argu-
mento est.

Arg. II. Ecclesia in munere docendi infallibilis est. Atqui
S. Scriptura factum dogmaticum seu verborum sensum ad hoc
docendi munus pertinere, expresse affirmat. Ergo. Prob. min.
S. Paulus Timotheo scribens ait : 0 Timothee, depositum
custodi , devitans profanas vocum novitates , I. Tim. VI. 20.;
item : Formam habe sanorum verborum, quae a me audisti in
fide .... bonum depositum custodi per Spiritum sanctum , qui
habitat in nobis , II. Tim I. 13.; item: Profana autem et
vaniloquia devita: multum enim proficiunt ad impietatem, et
sermo eorum, ut cancer , serpit. II. Tim. II. 16. Quod idem
apostolus superiores ecclesiae Ephesinae monet, inquiens: Et ex
vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut abducant disci-

Art. VII. Utrum infallibilitatis objectum sint facta dogmatica. 277

pulos post se. Propter quod vigilate, etc. Act. XX. 30, 31.
Et Ad Ephes. V. 6.: Nemo vos seducat inanibus verbis. Itaque
ecclesia infallibiliter et approbat verbum veritatis ef damnat
sermonem erroris.

Arg. III. Ex traditione. Ecclesia non errat in judicando,
quid infallibilitatis suae objectum sit. Jam ecclesia facta
dogmatica infallibili suo judicio subjecta esse , semper te-
nuit. Ergo. Prob. minor. a) Concilium Nicaenum damnavit
Arii librum, qui 0aA«a seu Thalia inscriptus erat; concilium
Ephesinum Nestorii scripta damnavit, S. Cyrilli libros appro-
bavit; concilium Cpolitanum II. tria capitula damnavit. Con-
cilium Constantiense , hac in re a Martino V. approbatum,
quemcunque suspectum interrogari jussit, „utrum credat,
3. Wicleff etc. fuisse haereticos . . et libros et doctrinas eorum
fuisse et esse perversos.u Patres Tridentini decreverunt Missae
canonem, „ita ab omni errore purum, ut nihil in eo contineatur,
quod non maxime sanctitatem ac pietatem quamdam redoleat,
mentesque offerentium in Deum erigat." Sess. XXII. cap. IV.
Romani Pontifices, universa obediente ecclesia, idem adversus
Jansenianos egerunt. Quis autem affirmaverit, Spiritum sanctum
ecclesiae universae adversari, favere soli Jansenio.

b) Universa ecclesia semper credidit, ab ecclesia infalli-
biliter synibola fieri; usum quorundam terminorum definiri,
velut bpoovoiog contra Arium,1) damnarique haereticas fidei for-
mulas. Atqui haec omnia infallibilitatem in factis dogmaticis
ostendunt. Ergo. Revera si res penitus consideratur > nihil
referre videtur, utrum textus, quibus fides exponitur, longiores
an breviores sint, utrum in quadam haereticorum fidei formula
reprobentur, an in libro tali, etc.

l) Vox 6fioov6ioq seu consabstantialis, corporali modo accepta,
in concilio Antiocheno a. 269 adversus Paulum Samosatenum damnata
videtur. Cf. S. Athanas De Synodis Arimini et Seleuciae celebratis,
n. 43. Nullam inde difficultatem contra definitionem Nicaenam exsur-
gere, satis liquet. Nempe de voce formaliter diversa agitur.

278 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

Objectiones.

Obj. I. Ecclesiae judicium de factis infallibile non est.
Atqui sensus alicujus libri est merum factum. Ergo. Prob.
minor. a) Merum factum est , id , quod v. g. Jansenius
intendit. b) Et merum factum sunt libri pagina, syllabae,
vocabula.1)

Resp. Dist. maj.: Ecclesiae judicium de factis particulari-
bus infallibile non est, conc; de factis dogmaticis, nego. Et
dist. min.: sensus alicujus libri est merurn factum , in se,
conc; connexus cum dogmate, nego. Ad probationem minoris.

a) Dist. Merum factum est, quod Jansenius intendit sub-
jective et interne, conc; objective et externe, nego. Quod ab
ecclesia judicatur, non est sensus, quem libri auctor in mente
clausit, sed ut Innocentius XII. declarat , sensus obvius , quem
ipsamet verba prae se ferunt.

b) Pariter dist.: merum factum sunt vocabula, etc. materia-
liter, conc; formaliter, nego, Verba sunt signa conceptuum.
Finis autem ecclesiae librum judicantis non is est, ut sententia
damnata totidem verbis in libro aliquo reperiri credatur, sed
ne verba errorem exprimentia ut cancer serpant. II. Tim.
II. 17.

Instabis. Ecclesiae infallibilitas ultra doctrinam fidei et
morum non extenditur. Sed judicium de sensu alicujus libri
ad grammaticos pertinet. Ergo.

Resp. Dist. maj.: infallibilitas non extenditur ultra do-
ctrinam fidei et morum, et ea, quae ad eam doctrinam pro-

l) Pascal suum „Pere Annat" in hunc modum redarguere satagit:
„Vous employez les derniers efforts, pour faire croire que vos disputes
sont sur des points de foi, et jamais on ne connut mieux que toute
votre dispute n'est que sur un point de fait . . . Vous ne prenez pas
les voies naturelles pour faire croire un point de fait, qui sont de
convaincre les sens, et de montrer dans un livre les mots que l'on dit
y etre . . . Qu'y avait-il a faire la-dessus, sinon de citer la page, si
vous les aviez vues en effot (quinque propositiones), ou de confesser
que vous vous etiez trompe? . . . D'oii apprendrons-nous done la ve-
rite dea faits? Ce sera des yeux, mon pere, qui en sont les juges legi-
times." Lettres prov. XVIII.

Art. VII. Utrum infallibilitatis objectum sint facta dogmatiea. 279

ponendam pertinent, conc; ad dictam doctrinam in abstracto
duntaxat, nego. Et dist. minorem: judicium de sensu libri
pertinet ad grammaticos primario, conc; tantum, nego. Deus,
cum docendi infalli[)ilitatem ecclesiae largitus sit, procul dubio
media ad hunc finem iiecessaria concessit; de doctrina vero
judicare atit eam proponere nemo potest, nisi verba, doctrinam
exprimentia, vere intellexerit.

Urgebis. Si erret ecclesia in factis dogmaticis, servatur
tamen infallibilitas in dogmate. Ergo.

Resp. Dist. antec. : servatur infallibilitas in dogmate, in
abstracto, transeat; practice, nego. Angelicus: „per verba —
inquit — quae quis loquitur, suam fidem profitetur; est enim
confessio actus fidei .... et ideo , si sit inordinata locutio
circa ea quae sunt fidei, sequi potest ex hoc corruptio fidei."
II. 11. quaest. XI. art. 2. ad 2. Ergo actum de infallibilitate
est, nisi ecclesia de factis dogmaticis judicare poterit.

Dices. Ut ecclesia docendi munere rite fungatur, ipsi
satis est in iis verbis et propositionibus non errare, quibus do-
ctrinae veritatem fidelibus proponit. Ergo infallibilitas in
dijudicando sensu talis libri supervacanea est.

Resp. Dist. antec: Infallibilitas, ab objicieute proposita,
sufticit ad veritatem enunciandam, conc; ad errorem condem-
nandum, subdist.: in abstracto, transeat; in coucreto, nego.
Requiritur enim ad errorem practice conderanandum infallibile
judicium de iis verbis, propositionibus , libris, quibus error
exprimitur ac propagatur. Nihil autem refert, utrum error in
libro ventiletur an in pagella,

Obj. II. Ecclesiae infallibilitas ad sola revelata se porrigit.
Atqui non est revelatum, talem librum v. g. Jansenii opus,
quod Avgustinus inscribitur, continere doctrinam erroneam.
Igitur ecclesia falli potest quoad facta dogmatica.

Resp. Nego maj. Nimirum ostendimus, infallibilitatem ad
ea quoque porrigi, quae cum revelatis modo jam explicato
connectuntur. Dist. min.: factum libri Jansenii non est reve-
latum directe, conc; indirecte, nego. Propositiones, quinque
Jansenii erroribus contrariae, directe revelatae habentur; at
factum dogmaticum errorum in tali libro indirecte. Nam ad

280 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

fidem aliquid pertinet „indirecte et secundario, sicut ea ex
quibus negatis sequitur corruptio alicujus articuli"; jam vero
„si sit inordinata locutio circa ea quae sunt fidei, sequi potest
ex hoc corruptio fidei". Cf. S. Thom. -II. II. quaest, XI.
art. 2. Ergo ecclesia, cui fides scu revelata veritas custo-
dienda committitur, infallibiliter judicat, utrum talis locutio
v. g. Jansenii , revelatae veritatis cancer et corruptio dicenda
sit necne.

Instabis. Infallibilitatis objectum habentur revelata, prout
sunt in se, non prout in tali libro exprimuntur. Jam vero factum
dogmaticum non respicit revelata in se, sed in tali libro. Ergo.

Resp. Dist. majorem quoad secundam partem: prout in
tali libro exprimuntur materialiter, concedo; formaliter, nego.
Et dist. minorem: factum dogmaticum revelata respicit in tali
libro formaliter, concedo; materialiter, nego. Et vero intellectus
divinus veritates omnes cognoscit incomplexe, intellectus autem
humanus etiam incomplexa complexe, id est, componendo et
dividendo cognoscit, Ideo ex parte credentis „objectum fidei
est aliquid complexum per modum enuntiabilis". S. Thom.
II. II. quaest. I. art. 2. Objectum autem fidei et quaecunque
cum revelatis connexa sunt , non in intellectu solum , verum
in voce etiam enuntiabilia esse, constat. Et quoniam Angelico
teste, si sit inordinata locutio circa ea quae sunt fidei, sequi
potest ex hoc corruptio fidei (1. c), ecclesia, cui depositum
custodiendum commissum est, haud dubie infallibiliter de tali
fidei enuntiatione judicat.

Obj. III. Tria capitula sunt factum dogmaticum. At
ecclesia in judicandis tribus capitulis erravit. Ergo infalli-
bilitas ad facta dogmatica non extenditur. Minor probatur.
Tria capitula vocantur 1° Theodorus Mopsuestenus episcopus
ejusque scripta, quibus errores Nestorianos complexus est;
2° scripta Theodoreti. episcopi Cyrensis; contra anathematismos
S. Cyrilli; quibus scriptis, Cyrillo vituperato, Nestorius dilau-
dabatur; 3° epistola Ibae, presbyteri Edesseni, ad Marim Persam,
episcopum civitatis Hardoschir, in qua Theodorus Mopsue-
stenus evehebatur, concilium autem Ephesinum et S. Cyrillus
Alexandrinus incusabantur. Atqui concilium Chalcedonense

Art. VII. Utrum intallibilitatia objectum sint facta dogmatica. 281

Theodorum Mopsuestenum ejusque libros non proscripsit; Theo-
doretum Cyrensem ct Ibam Edessenum recepit eorumque in
sedes restituit. At Concilium Cpolitanum secundum, quod est
oecumenicum quintum, habita sessione octava die 2. Junii 553,
tria capitula anathematizavit: „id est — ipsis sententiae verbis
— Theodorum impium Mopsuestenum cum nefandis ejus
conscriptis , et quae impie Theodoretus conscripsit, et impiam
epistolam, quae dicitur Ibaeu, etc. Ergo.

Resp. Nego minorem. Probationem dist.: concilium Chalce-
donense tria capitula probavit, quae concilium Cpolitanum II.
damnavit, nego; tria capitula prudenter omisit, conc.

a) Persona Theodori Mopsuesteni ejusque libri nullo,
saltem directo, patrum Chalcedonensium judicio aut approbati
aut damnati leguntur. Theodorus scilicet anno 428, contro-
versia Nestoriana nondum exarsa, in externa communione
ecclesiastica defunctus erat; concilium autem Chalcedonense,
quod anno 451 habitum est, defunctum omisit, ut Nestorianos,
Tbeodoro faventes, suaviter alliceret.

b) Theodoretus a patribus Chalc. susceptus in sedem
Cyrensem restitutus est, postquam coram patribus in sessione
octava, quae die 26. Octobri 451 habita est, manifestis expressisque
verbis dixerat anathema Nestovio. Scripta ejus omisit synodus.

c) Ibas a patribus Chalc. receptus et orthodoxus decla-
ratus est, postquam errores suos correxerat. Unde in ipsa
sessione decima , in qua Ibae causa tractata est , hic dixisse
legitur : „jam in scripto anathematizavi Nestorium ejusque
dogma, et nunc eum anathematizo decies millies." Scripta
ejus non approbavit synodus.

Ergo concilium Chalcedonense , cum Theodoii personam
et scripta omiserit; personas Theodoreti et Ibae, non nisi
fidem veram professorum susceperit; de scriptis autem eorum
nullam sententiam tulerit, patribus Cpolitanis, tria capitula
damnantibus, minime contradicit.

Instabis. Paschasinus , tenens locum Sedis Apostolicae,
Maximus Antiochenus, Eunomius Nicomediae, lecta Ibae ad
Marim epistola, ipsum Ibam orthodoxum declararunt. Atqui
in ea epistola Theodorus Mopsuestenus, ut „praedicator veri-

282 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

tatis" laudabatur, et plures sententiae Nestorio favebant. Ergo
concilium Chalcedonense, Theodori scripta indirecte, Ibae vero
ad Marira epistolam directe comprobans, concilio Cpolitano II.
contradicit.

Resp. Dist. antec. : Paschasinus etc. ipsam Ibae epi-
stolam orthodoxam declararunt, nego; Ibam ipsum , subdist.:
Ibam ab errore avocatum, conc; perlinacem, nego. Ideo nego
conseq. Responsio probatur.

a) Adversarii id praecipue contra Ibam urgebant, quod
S. Cyrillus Alexandrinus in epistola ad Marinx haereticus
vocaretur. Unde accusatores ejus coram patribus dicebant:
Nostrum est probare, quia Cyrillum dixit haereticum, etc. Jara
vero statu quaestionis sic definito Ibas affirmabat, se post
pacem inter Cyrillum et Joannem Antiochenum restitutam
(anno 433) Cyrillum haereticum non vocasse. Revera Ibas
ostendit, se ab eo tempore cum Cyrillo communicasse ;
accusatores autem in epistola ad Marim ita duntaxat scriptum
fuisse probarunt, ut Cyrillus ante hanc pacem haereticus, post
ipsam orthodoxus ab Iba vocatus sit. Et cum Ibas aliunde
ea praestaret, quae orthodoxi sunt; cum publice profiteretur:
Anathema et ipsi Nestorio et Eutychi, et unam dicenti naturam.
Et omnem eum qui non sapit sicut haec sancta Synodus,
anathematizo ; cum haec — inquam — praestaret omnia, patres
eum ut orthodoxum receperunt.

b) Neque tamen patres ipsam epistolam simpliciter appro-
barunt. Paschasinus enim ait: „agnovimus eum (Ibam) esse
orthodoxum;" Maximus Antiochenus: „orthodoxa ejus (aviov)
declarata est dictatio" (vnayoqia == defensio, responsio);
Eunomius Nicomediae: „Jam quidem ex iis quae relecta sunt,
innoxius approbatus est reverendissimus Ibas. In quibus
etenim dicendo male culpare visus est beatissimum Cyrillum,
in postremis recte confessus , illa in quibus culpaverat re-
futavit.u

c) Quidquid a patribus nonnullis benignius de Ibae epi-
stola dictum est, vera concilii totius sententia ex eo nosse
licet, quod Ibas cunctis poscentibus coactus est anathematizare
Nestorium,

Art. \ II. Utrum infallibilitatis objectum sint facta dogmatica. 283

Urgebis. Et tamen constat, a patribus Chalc. esse omissa
tria capitula , qnae patres Cpolitani damnanda censuerunt.
Atqui hoc probat diversam conciliorum de una re senteu-
tiam. Ergo.

Resp. Conc. maj. Dist. min.: hoc probat diversam patrum
sententiam ratione doctrinae, nego; ratione prudentiae, conc.
Prudentia recte judicat de singulis agibilibus ut nunc; cf.
8. Thom. Quaest. disp. De virt. I. art. 6. ad 1. Jam vero
tempore conc. Chalc. alia rerum adjuncta erant ac saeculo VI.,
cum controversia de tribus capitulis Graecos Latinosque mo-
veret. Pius pacis amor patres Chalc. egit, ut ob publicam
eorum resipiscentiam Theodoreto et Ibae parcerent, ne plurimi
eorundem sequaces veritatem catholicam reformidarent; patres
autem Cpolitani personam Theodori Mopsuesteni, qui Nesto-
rianismi auctor fuerat, et scripta Theodori, Theodoreti ac Ibae,
ne Nestoriani tribus capitulis ad catholicos seducendos abute-
rentur, anathemate perstrinxerunt.

Repones. Vigilius, fiomanus Pontifex, in iisdem rerum
adjunctis sibi, quantum ad tria capitula, contradixit. Ergo.
Prob. antec. Anno 548 edito decreto, quod Judicatum appel-
latur, item anno 553 in epistola decretali ad Eutychium, edita
die 8. Decembris, quae incipit Scandala, denique in Constituto
secundo, quod datum est die 23. Februarii 554, Vigilius tria
capitula condemnavit et anathematizavit. At anno 553 die
14. Maji Constitutum primum imperatori obtulit, quo persona
Theodori Mopsuesteni condemnari non conceditur; scripta Theo-
doreti, „custodita in omnibus ejus personae reverentia", gene-
rali quadam duntaxat ratione damnantur; de Iba vero statuitur,
„etiam in saepius memorata venerabilis Ibae epistola inteme-
ratum patrum in Chalcedone residentium manere judicium."

Resp. Dist. antec: Vigilius sibi contradicit ratione doctri-
nae, nego; ratione prudentiae, transeat.

a) Et sane Vigilius tria capitula nunquam approbavit, sed
aliquandiu sententiae conc. Chalc. nihil addendum esse duxit.
Quare in Constituto primo: „Nec quemquam — inquit — per-
mittimus . . . in Chalcedonensi concilio consensu vicariorum
Sedis Apostolicae judicatis . . . tanquam imperfectis et repre-

284 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

hensibilibus, sive per additamentum sive per diminutionem sive
per immutationem, vel quoquo modo, aliquid temerariae novi-
tatis inferre"; quippe cum timeret Pontifex, ne cone. Chalc.
auctoritas laesa esse videretur. Accedit quod Constitutum pri-
mum formam definitivam, ut publicaretur, nunquam habuisse
putatur; nec unquam publicatum est. Certe nihil ex cathedra
determinatum fuisse, documenti indoles ostendit. Cf. Muz-
zarelli, De auct. Rom. pont. t. II. cap. IX. §. 5.

b) Quod ad prudentiara attinet, hujus loci non est per-
sequi, utrum Vigilius summa semper prudentia usus sit.
Audiendus tamen est P. de Marca, inquiens: „Observatum qui-
dem est ab eruditis, Vigilii, quae videbatur, inconstantiam,
prudentiae et maturo consilio esse tribuendam: sed non docue-
runt, eum agendi modum a canonica disciplina pependisse." !)

Dices. In Constituio secundo Vigilius epistolam ad Marim
Ibae immerito attribui contendit. Ergo erravit.

Resp. Concesso antec, dist. consequens: Vigilius erravit
in mero facto, concedo; in facto dogmatico, nego. Distinctio
ex iis, quae in antecessum diximus, patet.

Obj. IV. Concilium oecumenicum sextum, Cpolitanum III.
(680) , sess. . XIII. Honorii Romani Pontificis epistolam , ad
Sergium rescriptam, his verbis damnavit: „hasque invenientes
omnino alienas existere ab apostolicis dogmatibus et a de-
finitionibus sacrorum Conciliorum et cunctorum probabilium
Patrum, sequi vero falsas doctrinas haereticorum, eas omnino
abjicimus et tanquam animae noxias exsecramur." Porro
doctores catholici hac concilii sententia errorem quoad factum
dogmaticum contineri sentiunt. Ergo. Prob. minor. J. Tur-
recremata de Honorii damnatione ait: „creditur, quod hoc
fecerint orientales ex mala ac sinistra informatione de prae-
fato Honorio decepti." Summa de Eccl. lib. II. cap. XCIII.
Bellarminus autem affirmat: „hos patres deceptos ex falsis
rumoribus, et non intellectis Honorii epistolis, immerito cum

l) Hefele, Conciliengesch., H. 11.; Jungmann, 0. c. Diss. t. II.,
diss. XI.; Pitra, Analecta novissima; Duchesne, Rev. des Quest hist.
1884, II.

Art. VIII. Iltrum infallibilitatis objectura sint res disciplinae. 285

haereticis connumerasse Honorium." De Rom. Pont. lib. IV.
cap. XI.

Resp. a) Ex auctoritate paucorum doctorum contra uni-
versalem ecclesiae doctrinam nihil concluditur.

b) Dist. maj. Concilii de Honorio sententia, ut jacet, Rom.
Pont. auctoritate confirmata est, nego; in concilio nondum
confirmato prolata est, concedo. Ttaque cum sententia ex cathe-
dra lata non sit, adversns infallibilitatem in factis dogmaticis
in cassum affertur. Quod quidem Joannem Turrecrematam non
latuit; aitenim: „nec ab Apostolica Sede, nec a patribus occi-
dentalibus talis judicatus est;" 1. c. Revera Leo II. concilii
sententiam eo sensu intelligendam esse docet, quod Honorius
non docendo, sed permittendo et negligendo, peccaverit. Epist.
ad Imp. et ep. ad Hisp. apud Mansi t. XI. p. 726, 1050. etc.

c) Turrecremata factum particulare personae Honorii tan-
tum respicere videtur, in quo ecclesia errare potuerit „ex mala
ac sinistra informatione de praefato Honorio"; praesertim cum
o. c. lib. II. cap. CVIII. Romani Pontificis infallibilitatem quantum
ad libros doctorum „approbando aliquos, et alios reprobando",
defendat. Bellarminus concilii sententiam quoad Honorii per-
sonam, non quoad Honorii textum respexisse videtur.

ARTICULUS VIII.
Utrum infallibilitatis objectum sint res disciplinae.

I. Res disciplinares sunt, quae lege ecclesiae positiva
ad cultum vitamque Christianam dirigendam praescribuntnr
aut prohibentur. Leges igitur disciplinares, ut tales, legi Dei
positivae et naturali subordinantur iisdemque observandis in-
serviunt; namque „utile — ait Roskovany — quin et neces-
sarium subinde est, ut legurn naturalium aut positivarum obli-
gatio quoad tempus modumve curate determinetur; ut actiones,
quae ad legum divinarum observantiam pro adjunctis rerum
ac temporum multum conferunt, aut eandem impediunt, spe-
ciali norma praecipiantur, aut prohibeantur; ut piae consue-
tudines et ritus, qui internam Religionis partem insigniter pro-

286 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

movent, lege universali firmentur et consecrentur; ut Canones
antiquati renoventur, aut, adjectis novis sanctionibus inculcen-
tur'. De prim. Rom. Pont. §. LXII.

II. Extensio infallibilitatis quoad disciplinam satis
intelligetur, si tria distinxerimus. 1° Considerandum est prin-
cipium, quo lex disciplinaris innititur. Hoc autem principium
aut generale est ipsaque ecclesiae potestas legislativa, quae
salva fide negari non potest: aut particulare, scilicet ea veritas
fidei aut morum, quacum lex disciplinaris connectitur, puta
praeceptum communionis laicae sub una panis specie, quod
veritatem realis Christi praesentiae sub alterutra specie con-
tinet. Patet autem, disciplinaria, praecise in hujusmodi prin-
cipio generali vel particulari considerata, erroris esse immunia.

2° Lex disciplinaris in se generalis est, si quid ecclesiae
universae praescribitur; particularis , si uni tantum ecclesiae
particulari aut aliquibus particularibus ecclesiis ordinationes
fiunt. Thesis infallibilitatem ecclesiae pro disciplina duntaxat
universali tuetur.

3° Finis legum disciplinarium est sanctitas et ordo eccle-
siae. Ex quo palam fit, a) leges mere disciplinares pro tem-
porum personarumque necessitate mutari posse, ecclesiam autem
in lege disciplinae universalis, quantumcunque mutantur, contra
fidem et mores praecipere aut vetare non posse. b) Legum
proportio ad circumstantias cum quaestio prudentiae sit, in-
fallibilitas quoad disciplinaria per se poscere non videtur, ut
omnes ecclesiae leges summum prudentiae gradum attingant.
Itaque omissa quaestione, utrum id, quod disciplina generali
statuatur, sit optimum, asserimus nihil in disciplinam generalem
irrepere posse, quod sit doctrinae fidei et morum contrarium. —
Eo sensu intellecta probatur

Thesis: Res disciplinae sunt infallibilitatis objectum.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia nullis in doctrina fidei vel morum erroribus
obnoxia est. At ecclesia in fide aut in moribus erraret, si
disciplina generalis esset alterutri contraria. Ergo. Prob.

Art. VIII. Ut.rum infallibilitatis objectum sint res disciplinae. 287

minor. In statuenda hujusmodi disciplina erronea potestas
ecclesiastica practice contra juberet ac Christus constituit; in
observanda vero eadem disciplina plebs Christiana fidem fal-
sam profiteretur: siquidem „per exteriores actus multiplicatos
interior voluntatis motus et rationis conceptus efficacissime
declaratur", ut docet Angelicus I. II. quaest. LXXXXVIII. art. 3.
Arg. II. Ecclesia in determinando suae infallibilitatis ob-
jecto non errat, ut vidimus. Atqui ecclesia suam in disciplina-
ribus infallibilitatem aperte profitetur. Ergo. Prob. min. Apostoli
prohibitioni svffocati, sanguinis et idolotliytorum , quae lex
disciplinaris erat, apposuerunt: Visum est enim Spiritui sancto,
et nobis. Act. XV. 28. S. Augustinus ait: „Ecclesia Dei . . .
quae sunt contra fidem vel bonam vitam non approbat, nec
tacet nec facit." Idem ea commemorans quae „tota per orbem
frequentat ecclesia", addit: „et hinc quin ita faciendum sit,
disputare, insolentissimae insaniae est." Epist. ISQ.adJanuar.;
De variis consuetudinibus regionum, cap. V. S. Thomas Aqui-
nas ea, quae in celebranda S.S. Eucharistia fiunt, convenientia
esse probat; ab ipso autem pro solutione aflfertur „ecclesiae
consuetudo, quae errare non potest, utpote Spiritu sancto
ducta". III. quaest. LX XXIII. art. 5. Conc. Tridentinum
sess. XXII. can. 7. decernit: „Si quis dixerit, caeremonias,
vestes et externa signa quibus in Missarum celebratione Eccle-
sia catholica utitur, irritabula impietatis esse, magis quam
officia pietatis; a. s." Pius VI. Pistojensium doctrinam, qua
adstruitur fieri posse, ut disciplina, ab ecclesia constituta et
probata, periculosa sit et in superstitionem et materialismum
inducat, hac nota damnavit: Falsa, temeraria, scandalosa, per-
niciosa, piarum aurium offensiva, Ecclesiae, ac spiritui Dei,
quo ipsa regiiur, injuriosa, ad minus erronea. Bulla Auctorem
Jidei, n. 78. Of. Pii IX. encycl. Quanta cura 8. Dec. 1864.
Huc pertinet axioma: Lex orandi, lex credendi.

Objeotiones.

Obj. I. Ideo ecclesiae datur infallibilitas, ut interna fidei
morumque pietas conservetur. Res autem disciplinares ad
externum duntaxat ordinem cultumque pertinent. £rgo.

288 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

Resp. Dist. maj.: internorum illa conservatio scopus in-
fallibilitatis est, externis inclusis, concedo; iis exclusis, nego.
Et dist. min.: res disciplinares ad ista externa pertinent a
rebus fidei morumque prorsus sejuncta, nego; cum iisdem con
nexa, conc. S. Thomas: „per exteriores — inquit — actus
multiplicatos interior voluntatis motus et rationis conceptus
efficacissime declaratur." Ex quo efficitur, disciplinam esse
quandam fidei professionem practicam; sic repetita in precibus
pnblicis doxologia Gloria Patri S.S. Trinitatis dogma exprimit.

lnstabis. Plus vice simplici leges disciplinares nocentes
fuerunt. Ergo ecclesiam in istis legibus ferendis errare, non
repugnat.

Resp. Dist. antec: leges disciplinares nocuerunt aliquibus
et per accidens, concedo; ecclesiae universae atque per se,
nego. In ferendis legibus ad bonum commune intendendum
est. Quod docet Augustinus ad Vincent. ep. 98. scribens:
„Quibusdam ista non prosunt. Numquid ideo negligenda est
medicina, quia nonnullorum insanabilis est patientia? . . . Sed
debes etiam tam multa attendere, de quorum salute gaudemus."

Urgebis. Nemo affirmaverit, in legibus ecclesiasticis feren-
dis nunquam adhibitum esse majorem, quam opus fuerit, rigo-
rem, etc. Ergo fieri potest, ut ecclesia in disciplinaribus erret.

Resp. Transeat antec. Et dist. conseq. : ex eo sequitur,
ut ecclesia possit errare circa applicationem prudentialem ad
personas particulares, concedo; quantum ad legis substantiam
et moralitatem, nego. Fuerit quandoque in legibus illis error
prudentiae; errore doctrinae leges ecclesiae universales adhuc
caruerunt. Cf. J. a S. Tboma, Tract. de auctor. Summi Pontif.
disp. III. art. 3.; Canum, De loc. theol. lib. V. cap. V. concl. II.

Obj. II. In breviario Romano errores leguntur. Ex quo
sequitur, ut nihil valeat illud axioma: Lex orandi, lex credendi.

Resp. Dist. antec: in breviario leguntur errores contra
fidem et mores, nego; in privatis factis aut gestis, subdist.:
cum modestia judicio Sedis Apostolicae supponendi, concedo;
auctoritate privatorum expungendi, nego. Hac in re quaestio
fidei non agitur. De auctoritate breviarii Romani in factis
historicis auctore Beuedicto XIV., De servornm Dei beatif. et

Art. VIII. Utrum infallibilitatis objectum sint res disciplinae. 289

bwtorum canoniz. lib. IV. p. II. cap. XIII. n. 7, 8. haec
referimus.

a) Rejicienda est sententia tum eorum, qui auctoritatem
illius Breviarii in factis historicis nullam esse perhibent, tum
aliorum, qui refragari hujusmodi factis propemodum haereticum
esse arbitrantur.

b) Tuta et vera sententia est, non modicum auctoritatis
pondus factis historicis accedere, quae relata sunt et appro-
bata in breviario Romano, ita tamen „ut vetitum existimari
non possit, debita cum modestia, et gravi fundamento, quae
occurrunt in factis historicis, difficultates exponere, atque judicio
Sedis Apostolicae supponere, ut eorum veritatem et robur
perpendat, si quando manus iterum admoveatur ad Breviarii
Romani correctionem".

c) Benedictus XIV. 1. c. adducit cardinalem Ursini, qui
deinde fuit Benedictus XIII., haec scribentem: „Maximae qui-
dem auctoritatis esse Breviarium Romanum in iis, quae per
sese ad cultum Ecclesiasticum attinent; minoris tamen auctori-
tatis esse in privatis factis aut gestis, quae in vita Sanctorum
ex occasione referuntur, ita ut efficax inde argumentum peti
non possit, ubi praesertim antiquiora monumenta adversantur.
Nec enim Ecclesia ipsa, quae iis utitur, inconcussae infallibilis-
que veritatis judicat quaecunque Breviariis suis sunt inserta,
cum multoties pro variis temporibus varia ex occasione ea
mutaverit correxeritque." Hactenus Benedictus XIII., Dissert.
de Reliquiis S. Bartholomaeiy art. VII. Romae 1724.

Quaeres, utrum sit haereticum asserere, ecclesiam errare
posse in aliqua lege, totam ecclesiam stricte obligante.

Resp. a) Joannes a S. Thoma ita sentit: „in eo quod
pertinet ad substantiam, et moralitatem legis, quam pontifex
communiter proponit, quasi regulam morum sequendam, hae-
resis esset asserere Ecclesiam errare posse, ita ut aliquid per-
niciosum, aut contra bonos mores, vel jus naturale, aut divinum
permitteret, aut praeciperet." L c.

b) Melchior Canus distinguit inter mores quosdam a Christo
et apostolis ecclesiae traditos et alios mores, qui sunt post
apostolos inducti; qui in prioribus ecclesiam errare diceret,

De Groot, Summa apologet. I. 19

290 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

idcirco haereticus haberetur, quod „erroris ejus Christum et
apostolos auctores faceret". Verum in posteriori aliqua lege
et more ecclesiam errare posse, citra haeresin teneri existimat.
L. c. Sed constat tamen eum, qui adstrueret, ecclesiam in hoc
posteriori genere legum errare, aliis nominibus esse notandum.

ARTICULUS IX.
Utrum infallibilitatis objectum sit canonizatio sanctorum.

I. Notio canonizationis. Canonizatio est sententia
ultima et definitiva, qua ecclesia aliquem vitam sanctam duxisse
et inter caelites receptum esse declarat, atque omnibus fidelibus
colendum et invocandum proponit. Canonizatione igitur tria
statuuntur: 1° canonizatum morum sanctitate fulsisse; 2° eum
inter caelites esse receptum, et 3° eum propterea colendum
esse ac invocandum. Ex quo intelligitur homines, qui in san-
ctos referuntur, fidelibus proponi tanquam exemplum imitandum
et colendum; idque fieri judicio ultimo et definitivo pro uni-
versa ecclesia.

II. Canonizatio et beatificatio in hoc conveniunt,
quod utraque est publicum ecclesiae testimonium de viri cae-
litum catalogo adscripti virtutibus et gloria. Hoc autem inter
beatificationem et canonizationem maxime interest, 1° quod baec,
non illa, habetur sententia definitiva et ultima. 2° Judicium
Papae in beatificatione non est praecipiens, sed indulgens et
permittens. Haec autem intelligenda sunt tam de beatificatione
formali, cui examen cum virtutum et miraculorum approbatione
praecedit, quam de aequipollenti illa, qua cultus praestitus,
admissa virtutum vel martyrii et miraculorum fama, approbatur.

III. De infallibilitate ecclesiae in sanctis canoni-
zandis sententiae tres. 1° Nonnullorum catholicorum opi-
nio est, ecclesiam errare in sanctis canonizandis absolute
posse; temerarium tamen esse docent, asserere ecclesiam in
judiciis istis definitivis reapse erravisse. 2° Alii contra, quos
inter Valentia, docent, infallibilitatem ecclesiae in sanctis canoni-
zandis negari sine haeresi non posse. 3° Tertia est sententia
Cani, dicentis: „qui fidem in his ecclesiae detrahunt, eos non

Art. IX. Utnim infallibilitatis objectum sit canonizatio sanctorum. 291

haereticos quidem, sed temerarios, impudentes, irreligiosos esse
credamus." De locis theol. lib. V. cap. V. Quam sententiarn
Benedictus XIV. o. c. lib. I. cap. XLIII. n. 27. approbat.
Cf. Salmant. De jide, disp. IV. dub. II. §. 3. n. 46.; J. a
S. Thoma, 1. c. etc.

IV. S. Thomas sententiarn suam his verbis proponit et
explicat : „certum est quod judicium ecclesiae universalis
errare in his quae ad fidem pertinent , impossibile est . . .
In aliis vero sententiis quae ad particularia facta pertinent, ut
cum agitur de possessionibus vel de criminibus vel de hujus-
niodi, possibile est judicium ecclesiae errare propter falsos
testes. Canonizatio sanctorum medium est inter haec duo:
quia tamen honor quem sanctis exhibemus, quaedam professio
fidei est, qua sanctorum gloriam credimus, pie credendum
est, quod nec etiam in his judicium ecclesiae errare possit."
Qnodl. IX. art. 16. Particulam autem pie non infirmandae
certitudinis causa adjectam esse, constat ex articulo laudato,
in quo non ex opinione sed certo probatur, ecclesiam in canoni-
zatione commemorata errare non posse. Significatur ergo
gradus summus in piae fidei genere; de quo videsis Bened. XIV.,
o. c. lib. I. cap, XLIII. n. 13.

Quibus sic positis, status quaestionis manifestus est.
Quaerendum est enim de infallibilitate ecclesiae non in
beatificatione , sed in canonizatione servorum Dei. Thesin
ut sententiam certam probandam suscipimus, omissa tamen
controversia, utrum opinio contraria haeretica sit, an temeraria
et haeresin sapiens.

Thesis: Canonizatio sanctorum est objectum infallibilitatis
ecclesiae.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia errare non potest in iis determinandis,
quae ad profitendam fidem pertinent. Atqui „honor, quem
sanctis exhibemus quaedam professio fidei est, qua sanctorum
gloriam credimus", ut ait S. Thomas 1. c. Ergo. Et profecto
„sicut tenemur credere illud — ait S. Thomas — quod est in
sacra Scriptura, ita illud quod est communiter per ecclesiam

19*

292 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

determinatum : unde haereticus judicatur qui sentit contra
determinationem Conciliorum. Ergo commune judicium eccle-
siae erroneum esse non potest; et sic idem quod prius,"
scilicet, „ecclesia in talibus (in canonizando sanctos) errare
non potest.u L. c.

Arg. II. Ecclesia errare non potest in tradenda communi
regula morum. Atqui per canonizationem proponitur quaedam
communis regula morum. Ergo. Major antea probata est.
Minor probatur. Lex vitae Christianae in sancto canonizato
ut in exemplo proponitur. „ln operationibus enim et passio-
nibus bumanis, in quibus experientia plurimum valet, magis
movent exempla quam verba." S. Thom. II. II. quaest. XXXIV.
art. 1. Ob eamque rem si vita sancti canonizati cum ratione
et evangelio pugnaret, error in doctrinam morum redundaret.
Unde S. Thomas 1. c: „in ecclesia non potest esse error
damnabilis. Sed hic esset error damnabilis, si veneraretur
tamquam sanctus qui fuit peccator, quia aliqui scientes peccata
ejus, crederent hoc esse falsum; et si ita contingeret, possent
ad errorem perduci. Ergo ecclesia in talibus errare non
potest."

Arg. III. Ex inconvenientiis. a) Si ecclesia in sanctis
canonizandis posset errare, totus sanctorum cultus periclitaretur.
Quod est maximum inconveniens. Nam de sancto quopiam
rite canonizato si dubitatio admittitur, reliquorum etiam, qui
in divorum catalogum reponuntur, sanctitas in quaestionem
vocari poterit Cf. Can. 1. c. b) Si fieri posset, ut ecclesia
in sanctorum canonizatione erraret, evenire posset, ut ecclesia
definiente coleretur damnatus, et ut fideles opem ab eo peterent,
qui aeternis cruciatibus afficeretur. Quod quam ecclesia Dei
indignum sit, nemo est qui non videat. Cf. S. Hieron. Comm.
ep. ad Philem.

Objectiories.

Obj. I. Ecclesia errare potest in decidendis controversiis
de factis mere humanis. Atqui utrum quis sancte vixerit necne,
est factum mere humanum. Ergo.

Resp. Dist. maj.: ecclesia errare potest in quaestionibus
facti particularis , conc; in factis cum fide connexis , nego.

Art. IX. Utrum infallibilitatis objectum sit canonizatio sanctorum. 293

Canonizatio sanctorum medium est inter ea, quae directe et
per se ad fidem pertinent, et facta mere particularia.

Infallibilitas igitur, quae pro fide moribusque servandis
ecclesiae competit, idcirco ad canonizationem sanctorum sese
porrigit, ne ecclesia quidquam doceat fidei moribusve con-
trarium.

lnstabis. Testimonia humana saepissime falsa sunt. At-
qui ecelesia, testes de vita et miraculis iuterrogans, in canoni-
zationis processu auctoritate fallibili innititnr. Ergo judicium
ecclesiae de sanctis infallibile esse nequit.

Resp. Dist. minorem: ecclesia in canonizatione auctoritate
fallibili nititur, cum adjutorio speciali Spiritus sancti, conc;
hoc adjutorio destituta, nego. Deus, qui media fini cooptat,
veritatis in ecclesia tuendae gratia providebit, ne judicium
ecclesiae de sanctis quoquam testium errore mendaciove cor-
rumpatur. Dirigitur enim ecclesia in istiusmodi judiciis „prae-
cipue per instinctum Spiritus sancti"; atque „divina providentia
praeservat Ecclesiam, ne in talibus per fallibile testimonium
hominum fallatur". S. Thom. 1. c.

Obj. II. Martyrologium Romanum est authenticus san-
ctorum catalogus. Porro fieri potest, ut in Martyrologio illo
recenseatur aliquis, qui videatur immerito inter sanctos de-
scriptus. Ergo.

Resp. Dist. majorem: Martyrologium Romanum est cata-
logus eorum, qui fuerunj solemniter per Summum Pontificem
canonizati, inclusive, concedo; exclusive, nego. Et dist. minorem:
id fieri potest, praemissa canonizatione solemni, nego; secus,
transeat. Videlicet descriptio in Martyrologio Romano, spectata
sua natura et indole, canonizationem formalem, vel aequipol-
lentem non importat. Ceterum si aliquid in Martyrologio Ro-
mano emendatione indigere videatur, illud ad sacrorum rituum
congregationem deferendum est. Cf. Bened. XIV., o. c. lib. I.
cap. XLIII. n. 13.; item Laemmer, De Martyrologio Romano.

Quaeres, utrum ecclesia etiam in beatificatione servorum
Dei sit immunis ab errore.

Resp. a) Nonnulli theologi negant, ecclesiam in beatifica-
tione servorum Dei posse errare, Quorum argumenta, utrum

294 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae.

sint ejusmodi, ut rem certam esse demonstrent, a doctoribus non
paucis in dubio ponitur. Attamen temerarii esset asserere,
ecclesiam in judicio beatificationis errasse. Cf. Bened. XIV.,
o. c. lib. I. cap. XLII. n. 10.

b) Beatificationis judicia infallibilia non haberi, haec
documento sunt. 1° Beatificatio non est judicium ultimum et
definitivum. 2° Priusquam a beatificatione formali ad canoni-
zationem deveniatur, de tota causa iterum agitur, suffragium
fertur. „Quae cum profecto — ait Benedictus XIV. — caere-
monialia non sint, sed substantiam judicii respiciant, nec nisi
invocato Dei omnipotentis auxilio peragantur, ostendere aperte
videntur, beatificationis judicium neque ab ipsis romanis ponti-
ficibus haberi infallibile." 0. c. lib. I. cap. XLII. n. 10.

c) Quae hoc loco de beatificatione diximus, tam de beati-
ficatione dicuntur, sive formali sive aequipollenti , quae jam a
Sede Apostolica decernitur, quam de canonizatione illa parti-
culari, quae, ab episcopo facta, terminis dioeceseos definiri
consueverat. Quae quidem canonizatio particularis primum ab
Alexandro III. , Innocentio III., denique anno 1634 ab Ur-
bano VIII. Summi Pontificis judicio reservata est. Hoc etiam
animadversione dignum est, canonizationem illam particularem,
si cultus, in ea constitutus, per ecclesiam dilatetur, tali Ponti-
ficis Romani consensu confirmari posse, ut veri nominis cano-
nizationi aequiparetur.

ARTICULUS X.

Utrum infallibilitatis objectum sit approbatio ordinum

religiosorum.

I. Notio ordinis religiosi. Ordo religiosus est societas
ad perfectionern per tria vota panpertatis , castitatis et obe-
dientiae sub certa institutorum forma acqvirendam. Iu quovis
ordine religioso tria distinguenda sunt: 1° status religiosi
essentia, quae in tribus votis memoratis consistit; atque ra-
tione illius essentiae ordo religiosus divinae institutiouis est.
2° Certa institutorum forma, quibus ordo ab ordine differt;

Art. X. Utrura infallibil. object. sit approbatio ordin. religiosorum. 295

quae scilicet instituta „sunt adminicula quaedam ad cavendum
ea quibus per votum religionis abrenuntiatur, vel ad obser-
vandum id in quo homo per religionis votum Deo se servi-
turum promisit". S. Thom. Contra impugnantes , cap. I.
3° Opportunitas seu ordinis cujuslibet utilitas, habita ratione
temporis, loci, personarum.

II. Ecclesiae approbatio. Approbatio ordinum reli-
giosorum duo complectitur: 1° judicium doctrinaU de honestate
talis vitae, utrum simpliciter status perfectionis acquirendae
haberi debeat, seu via ad peifectionem; 2° judicium pruden-
tiale, utrum in talibus rei adjunctis talem ordinem admittere
expediat.

Approbatio autem est quadruplex: 1° solemnis et definitiva}
quae canonizationi aequiparatur et Summo Pontifici reservata
est; 2° commendatitia sed noudum definitive a Romano Ponti-
fice data; quae quidem sub eo respectu, quod definitiva non
est, poterit cum beatificatione conferri; 3° permissiva ex
parte Romani Pontificis; 4° episcopalis, quae nunquam est
definitiva.

Concilium Lateranense IV. anno 1215, nimiam ordinum
multiplicationem praecauturum, decrevit, ne novi ordines dein-
ceps sine Sedis Apostolicae expressa approbatione constitueren-
tur; quae prohibitio „per diuturnam consuetudinem a Sancta
Sede approbatam nunc sic intelligitur, ut episcopis illicitum
quidem non sit, congregationem religiosam instituere, pro
ordine religioso vere dicto autem nulla congregatio habeatur,
nisi auctoritas Sanctae Sedis (definitiva) accedat". Cf. Lehm-
kuhl, Theol. mor. t. I. n. 494. Ordines autem religiosi, ante
decretum Lateranense instituti, nisi Romani Pontificis suprema
approbatio saltem tacita approbationi episcopali accesserit,
nulla definitiva sententia, sed gradu quodam inferiori, appro-
bati habentur.

m. Extensio infallibilitatis ad approbandos ordi-
nes religiosos. Omnino dicendum videtur, ecclesiam in appro-
bandis ordinibus definitive quoad judicium doctrinale non esse
errori obnoxiam. ItaBannez, Suarez, Billuart, etc. De quaestione
prudentiae Billuart ita disserit: „Aliud est judicium, utrum hic

296 Quaestio VIII. De dotibus ecclesiae. Art. X. Utrum infallibil. etc.

et nunc expediat hunc ordinem admittere? Et de hoc judicio
nou ita constat esse infallibile; quia non e scientia solum, sed
e prudentia pendet: at saltem temeritatis notam non effugeret,
qui contra communem ecclesiae sensum, erroneum assereret.
De reg. fidei, diss. III. art. 5. Angelici sententia de infalli-
bilitate ecclesiae quoad substantiam ordinis seu quoad judicium
doctrinae satis manifesta est. Profert enim hanc legem: Nulli
fas sit sine status sui periculo vel divinas constituiiones , vel
Apostolicae Sedis decreta temerare. Unde concludit: „Cum
ergo per Apostolicam Sedem religiones aliquae sint institu-
tae . . . manifeste se damnabilem reddit quicumque talem reli-
gionem damnare conatur." Contra impugn. cap. IV.

TheSlS: Ecclesia in ordinibus definitive approbandis qitan-
tum ad quaestionem doctrinae errare non potesi.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia in morum doctrina errare non potest.
Atqui in ordine religioso approbando morum doctrina traditur.
Ergo. Prob. minor. Ordo religiosus ipsa approbatione de-
finitiva fidelibus proponitur tanquam via tutissima non solum
ad virtutem, verum etiam ad perfectionem acquirendam. Jam
vero si hujusmodi vitae ratio in se spectata aliquid contineret,
quod Evangelio aut legi naturali esset contrarium, pro per-
fectione Christiana peccatum ecclesiae proponeretur. Dixi:
ecclesiae; „quamvis enim — ait Sylvius — una religio certi
alicujus generis homines certumque vivendi modum contineat,
pertinet tamen ad totam ecclesiam, non solum quia toti eccle-
siae deservit, sed etiam quia tota ecclesia debet eam probare,
eamque ut bonam et ex se perfectioni evangelicae acquirendae
utilem admittere, postquam Summus Pontifex illam pro tali
probavit." Controv. lib. IV. quaest. II. art. 6.

Objeotiones.

Obj. I. Nonnulli ordines religiosi, ab ecclesia approbati,
deinceps ita prolapsi suut, ut tanquam ecclesiae vel noxii vel
inutiles abolerentur. Ergo ecclesia in iis approbandis erravit.

Quaestio IX. De niagisterio ecclesiae. 297

Resp. Dist. antec: hujusmodi ordines aboleti sunt ob de-
fectum ordinis in se, nego; in membris, cowc. Ordo spectari
potest aut objective in ipsa vitae regula, quam ecclesia appro-
bavit, et hac in re nullus unquam error doctrinae emendandus
fuit; aut subjective in iis, qui talem regulam amplexi sunt, et
sub hoc respectu ordines interdum abolendi fuerunt. Jam vero
quis singulos ordinem professos ab ecclesia approbari dixerit?

Instabis. Melchior Canus ait: „Ordines igitur vel probare,
vel refellere, non ad ea pertinet, in quibus Summus Pontifex
errare nequit." De loc. theol. lib. V. cap. V. ad 4. Ergo
thesis auctoritate doctissimi viri infirmatur.

Resp. Dist. antec. : Haec Cani sententia pertinet ad judi-
cium prudentiale, conc; ad judicium doctrinale, nego. Auctor
enim 1. c. sententiae suae rationem afferens ait: „quoniam non
e scientia id solum, sed etiam e prudentia pendet." Bannez
autem eorum sententiam, qui cum Valentia hujusmodi errorem
prudentiae possibilem esse negant, et sententiam oppositam con-
ciliare videtur, inquiens: „nunquam tamen hujusmodi error
cedet in perniciem Ecclesiae, quamvis quibusdam possit (utique
per accidens) esse nocivus." Cf. Bouix, Tract. de jure regul.
t. I. p. 241.

Quaestio IX.

l)e magisterio ecclesiae.

Servator, ut lux in tenebris luceus, hominibus via, et veritas,
et vita, Joan. XIV. 6. fieri dignatus est. Per Ipsum venimus
ad lucem, quem beatus Petrus ducem et magistrum sibi pro-
fitetur, inquiens: Domine, ad qaem ibimus? verba vitae aeternae
habes. Joan. VI. 69. Ipse homines docuit, quasi potestatem
habens. Marc. I. 22. Deinceps apostoli, Christi praecones
constituti, veram potestatem habentes mundo praedicarunt. Sed

298 Quaestio IX. De magisterio ecelesiae.

novatores saecali XVI. facultatem illam praedicandi cum potes-
tate in apostolorum successores transiisse pernegarunt. Pro-
bandum est igitur, institutum esse a Christo fidei magisterium,
cui omnes gentes parere teneantur. Quaestionem nonam in
sex partimur articulos.

Primo. Utrum Christus magisterium instituerit.

S e cu n d o. Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regulafidei.

Tertio. Utrum ecclesia sit judex controversiarum.

Quarto. Utrum numerus credendorum per ecclesiae ma-
gisterium augeri possit.

Quinto. Quibus censuris propositiones Jidei adversae ab
ecclesia damnentur.

Sexto. Quanam Jide veritates ab ecclesia propositae credi
debeant.

ARTICULUS I.
Utrum Christus magisterium instituerit.

I. Notio magisterii. Magisterium est ecclesiae jus et
ofjicium veritatem Christianam docendi ea suprema auctoritate,
cui omnes corde et ore parere tenentur. Cf. Conc. Vatic. De
Jide et ratione, can. III.; epist. Pii IX. ad archiep. Monac. et
Frising. Gravissimas inter, 11. Dec. 1862.

Ecclesiae magisterium magistros humanos auctoritate longe
superat. Et vero „secundum hoc unus alium docere dicitur,
quod istum discursum rationis, quem in se facit ratione natu-
rali, alteri exponit per signa; et sic ratio naturalis discipuli,
per hujusmodi sibi proposita, sicut per quaedam instrumenta,
pervenit in cognitionem cognitorum. Sicut ergo medicus dicitur
causare sanitatem in infirmo natura operante, ita etiam homo
dicitur causare scientiam in alio operatione rationis naturalis
illius; et hoc est docere; unde unus homo alium docere dicitur,
et ejus esse magister." S. Thom. Quaest. disp. De veritate,
XI. art. 1. At ecclesia, veritatis magistra, veritatem non solum
infallibiliter proponit, verum etiam subditis suis credendam
imponit. Omnes igitur erga eam magisterii potestatem officio
verae obedientiae obstringuntur.

Art. I. Utrum Christus magisterium instituerit. 299

II. Muneraquatuor testis, custodis, interpretis et judicis
raagisterii vocabulo complectimnr.

1° Ut testis jus habet ubique et omnibus veritatem prae-
dicandi, sicut scriptum est: accipietis virtutem supervenientis
Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in
omni Judaea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae, Act. I. 8.
2° Ut custos „jus etiam et officium habet falsi nominis scien-
tiam proscribendi, ne quis decipiatur per philosopbiam, et
inanem fallaciam"; quod quidem jus patres Vaticani vindicarunt
contra rationalistas moderatos, qui asseverant: „disciplinas
humanas ea cum libertate tractandas esse, ut earum assertio-
nes, etsi doctrinae revelatae adversentur, tanquam verae retineri,
neque ab Ecclesia proscribi possiut." Cf. Conc. Vat. sess. III.
De fide et ratione, can. II. et cap. IV. 3° Ut interpres sacro-
rum dogmatum sensum ita declarat, ut ab eo sensu nulli rece-
dere liceat; atque id jus tuetur contra eos, qui contendunt:
„fieri posse, ut dogmatibus ab Ecclesia propositis, aliquando
secundum progressum scientiae sensus tribuendus sit alius ab
eo, quem intellexit et intelligit Ecclesia." Cf. Conc. Vat. 1. c.
can. III. et cap. IV. 4° Ut judex veritatem exortis contro-
versiis similive de causa definit.

III. Magisterium solemne et ordinarium. Magiste-
rium ecclesiae non in iis tantum coarctatur, quae solemni eccle-
siae judicio proponuntur, sed Conc. Vat. sess. III. cap. III.
haec docet: „Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt,
quae in Verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia
sive solemni judicio sive ordinario et universali magisterio
tanquam divinitus revelata credenda proponuntur."

IV. Adversarii. Magisterium ecclesiae ab omnibus repul-
satur, qui infallibilitatem rejiciunt. Mentio tamen facienda videtur
sententiae Neolutheranae et uuionismi Anglicani. Neolutherani
auctoritatem volunt magisterii, quod divinitus constitutum sit;
at ubi resideat, ab iis integrum relinquitur. Neque fieri posse
videiur, ut hunc nodum expediant, qui ecclesiae Romanae
magisterium judicio privato subjecerint. Unionismi Anglicani
mos est a praesenti ecclesia ad futuram appellare , ut patet
ex libro doctoris Pusey, qui Eirenicon inscriptus est, Itaque

300 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

magisterium collaudant, quod non est, sed erit; neque certo
erit, sed illud aliquando fore sperant. Ex quo intelligitur,
magisterium ab unionistis reapse uegari.1)

Thesis; Christus magisterium instituit.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. Ecclesiae magisterium est jus
et officium docendi cum potestate. Jam a) ecclesia in docendo
Cbristi vice fungitur, atque b) sontes habentur, qui prae-
dicationem ecclesiae repudiant. Ergo. Prob. min.

a) Christus dixit: Sicut misit me Pater , et ego mitto vos,
Joan. XX. 21.; Qui vos audit, me audit; et qui vos apernit,
me spernit. Luc. X. 16. Apostolis legatorum Christi auctori-
tatem vindicat S. Paulus, inquiens: Pro Christo ergo legatione
fungimur , tamquam Deo exhoriante per nos , II. Cor. V. 20.;
item: Per quem (Christum) accepimus gratiam et apostolatum
ad obediendum jidei (iig vnaxor{v nlaitwg) in omnibus gentibus
pro nomine ejus, Rom I. 5.; item: consilia destruentes, et
omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei , et
in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium
Christi, II. Cor. X. 4 — 6. Quod idem ab apostolis in concilio
Hierosolymitano hac formula expressum est: Visum est enim
Spiritui sancto, et nobis. Act. XV. 28.

b) Contumacibus Christus poenas minatur: qui vero non
crediderit, condemnabitur. Marc. XVI. 15. 16.; cf. Matth.
XVIII. 17.: XXVIII. 18—20.; Act. I. 8. S. Paulus ait:
consilia destruentes, etc. ut supra, in promptu habentes ulcisci
omnem inobedientiam. Iterum: Licet nos, aut Angelus de caelo
evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, ana-
thema sit. Gal. I. 8. Quod autem apostolis et discipulis in
ordinario docendi munere commissum est, id in eorum succes-
sores transiisse constat ex iis, quae de hierarchia, de eccle-
siae perpetuitate et infallibilitate disputavimus.

l) Card. Manning de ritualismo ait: „it must be said that Ritua-
lisua is private judgment in gorgeous raiment wrought about with
divers colours." England and Christendom, p. LXXXIII.

Art. I. Utrum Christus magisterium instituerit. 301

Arg. II. Ex magisterii necessitate. Christus ecclesiae suae
media deesse non permisit, quibus tum singulorum in fide
firmitas , tum omnium unitas in tuto collocarentur. Nihil
autem ad hunc finem aeque necessarium est atque magi-
sterium. Ergo.

a) Singulorum in fide firmitas. Fides enim per ea ma-
xime infirmatur, quae propria mens contra Christi traditionem
suggerit. Jam vero haec propriae mentis intemperantia certa
docendi auctoritate compescitur. Ergo. Et sane tam ob my-
steriorum profunditatem quam ob diversos passionum motus
periculnm adesr, ne propria mens errores sibi suggerat; pluri-
mosque errores isthinc emanasse, quod homines, auctoritate
spreta, propriam mentem secuti sunt, historia demonstrat.
Angelicus etiam hominem a rectitudine fidei deviare affirmat
„per hoc quod intendit quidem Christo assentire , sed deficit
in eligendo ea quibus Christo assentiat, quia non elegit ea
quae sunt vere a Christo tradita, sed ea quae sibi propria
mens suggerit." II. II. quaest. XI. art. 1.

b) Omnium unitas. Fidelium unitas in fide oritur e fixa
fidei regula, cui omnes obedire tenentur. At fixa illa fidei
regula, quae omnes fideles uniat, est una, viva, visibilis do-
cendi auctoritas, seu magisterium. Ergo Christus magisterium
instituit.

Arg. III. Ex traditione. Veteres quid senserint , facile
probatur, a) eorum auctoritate, qui ecclesiae unitatem in fide
commendant; sola enim docendi potestas, formae ad instar,
Christianorum multitudinem in unam fidem adunare potest.
b) Claris antiquorum testimoniis, quae supra de infallibilitate
disserentes attulimus. c) Publica praxi ecclesiae, haereses
quascunque anathemate percutientis; cujus rei conciliorum acta
et decreta Summorum Pontificum gravissimo documento sunt.
d) Hac apologetarum sententia, quam S. Augustinus interpre-
tatur iis verbis: „vera religio . . . omnino sine quodam gravi
authoritatis imperio iniri recte nullo pacto potest." De util.
credendi, cap. IX.

302 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

Objectiones.

Obj. I. Salvator ait: Unus est magister vester. Matth.
XXIII. 8. Ergo soli Deo magisterium competit.

Resp. Dlst. antec.: Unus est magister primarius, conc;
secundarius, nego. Et nego conseq. Recta fides a Christo
procedit. At Christus non immediate nobis loquitur, sed per
ecclesiam. Cf. S. Thom. II. II. quaest. VI. art. 1. Quo fit,
ut conceptus supernaturalis vitae per catholicam doctrinam de
vivo magisterio perbelle relucet; dum spiritus privati systema
naturalismum sapit.

Instabis. Visio douentis est principium doctrinae, ut docet
S. Thomas. Quaest. disp. De veritate XI. art. 4. Atqui eccle-
sia revelatorum visione caret, quandoquidem mysteria fidei
non videntur. Ergo ecclesia esse nequit principium doctrinae
seu magistra.

Resp. Dist. maj.: visio docentis principalis est principium
doctrinae, conc.-; docentis instrumentalis, subdist.: in magisterio
naturali , transeat; in magisterio fidei , nego. Et dist. min. :
ecclesia revelatorum supernaturalium visione caret in se, conc;
in sua causa principali, id est, in Deo,. nego. Et negatur
conclusio.

Revelata mysteria quoad totum corpus ecclesiae, non
visa sunt, si mysteriorum essentia respicitur. Verum Christo,
ecclesiae capiti, manifesta et aperta sunt. In Cbristo igitur,
magistro principali, est „visio docentis"; in docendis autem
hominibus ecclesiae instrumento utitur.

Obj. II. S. Paulus libertatem Christianam proclamans ait:
Omnia autem probate , quod bonum est tenete. I. Thessal.
V. 21. Ergo.

Resp. Dist. antec. : Probandae sunt doctrinae dubiae
privatae, conc; doctrina certa ecclesiae, nego.

Distinctio patet a) ex contextu; legitur enim: prophetias
nolite spernere. Omnia autem probate etc. Hujusmodi pro-
phetiae privatae, apostolorum aetate a pluribus editae (I. Cor.
XIV. 29.), inter Thessalonicenses partim verae, partim errore
plenae erant, II. Thess. II. 2. Propterea S. Paulus ait:

Art. II. Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regula fidei. 303

prophetias nolite spernere. Omnia autem etc. b) Ex aliis
Scripturae locis, velut I. Joan. IV. 1., ubi legitur: probate
spiritus si ex Deo sint: quoniam multi pseudoprophetae ex-
ierunt in mundum; quis autem dicat; ea S. Joannis sententia
auctoritatem ecclesiae contemni? c) In textu graeco legitur:
IlavTa Se doxi/ua&Tt, qua phraseos structura navTa vi particulae
Ss ad praecedentia, id est, ad charismata refertur. Ita Rosen-
muller. Ceterum jam pridem Tertullianus aetatis suae haere-
ticis ejusdem textus abusum exprobrat. De praescr. cap. IV.

Instabis. S. Joannes ad fideles: non necesse habetis , ut
aliquis doceat vos; sed sicut unctio ejus docet vos de omnibus,
et verum est, et non est mendacium. I. Joan. II. 27. Ergo solus
S. Spiritus in singulis, non ecclesia, magisterium exercet.

Resp. Dist. A S. Joanne excluduntur magistri mere
humani, conc; ecclesiae raagisterium, nego. Ne verbulo quidem
ecclesiae magisterium in textu proscribitur; quin etiam fideles
illos ab ecclesia fidem didicisse, manifesto supponitur. Sed
haereticorum machinationes coercentur: quare apostolus 1. c.
v. 26. ait: Haec scripsi vobis de his, qui seducunt vos. Jam
porro unctioni S. Spiritus internae externam veritatis propo-
sitionem in ecclesia conjungi opus est; neque filioli beati
Joannis operationem gratiae internam cum externo apostolorum
magisterio non conjunxerunt. l)

Alii textus, ab acatholicis proferri soliti, hoc spectant, ut
interna gratiae operatio monstretur, ecclesiae magisterium non
excludatur; ideo nihil probant.

ARTICULUS II.
Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regula fidei.

I. Regula fidei est mensura infallibilis et extrin-
seca credendorum quoad homines. Mensura dicitur, quia

l) Card. Manning de verbis S. Joannis Epist. I. cap. II. 20—27.
ait: „1 do not know in what words the infallibility of the Church
and the immutability of its doctrines can be more amply affirmed."
The temp. mission of the II. Ghost, p. 229.

304 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

credentis intellectus ad eam mensurandus est; infallibilis, quia
fidei mensura, uti et ipsa fides, omnino certa sit oportet; ex-
trinseca, quia „fides quantum ad assensum, qui est principalis
actus fidei, est a Deo interivs movente per gratiam." S. Thom.
II. II. quaest. VI. art. 1. Dixi: credendorum, ut tota doctrina
revelata ejusdemque verus sensus significetur; quoad homines,
quia sermo non est aut de angelis aut de iis veritatis mani-
festationibus, quae cuipiam modo extraordinario contingunt,
aut de revelationibus privatis, sed de fide communi et de
ordine communi, quem Christus fidelibus praestituit.

II. Divisio regularum fidei. Illa divisio sua sponte
profluit ex hac Angelici expositione de fide a Deo infundenda:
„ad fidem — inquit — duo requiruntur. Quorum unum est
ut homini credibilia proponantur; quod requiritur ad hoc quod
homo aliquid explicite credat. Aliud autem quod ad fidem
requiritur, est assensus credentis ad ea quae proponuntur.
Quantum ergo ad primum horum, necesse est quod fides sit
a Deo. Ea enim quae sunt fidei, excedunt rationem humanam;
unde non cadunt in cognitionem hominis, nisi Deo revelante.
Sed quibusdam quidem revelantur immediate a Deo; sicut
sunt revelata apostolis et prophetis; quibusdam autem pro-
ponuntur a Deo mittente fidei praedicatores, secundum illud
Kom. X. 15.: Quomodo vero praedicabunt, nisi mittanturt Deinde
de assensu agit, qui „est a Deo interius movente per gratiam".
II. II. quaest. VI. art. 1. Ex quo tria colligimus:

1° Prima fidei regula est veritas prima, divinaeque veri-
tati revelatrici omnes aliae fidei regulae innituntur. Cf. S. Thom.
I. quaest. XVI. art. 5.; Cajetanum, In II. II. quaest. II. art. 6.
Haec autem regula primae veritatis in omnibus aliis regulis
supponitur.

2° Quae vulgo fidei regulae dicuntur sunt numero quinque,
videlicet: S. Scriptura, traditio divina, ecclesia, concilia oecu-
menica, Summus Pontifex; istis enim mediis credenda a Deo
proponuntur et fidelis in fide sua dirigitur.

3° S. Scriptura et divina traditio totum revelationis de-
positum in se continent (cf. Conc. Trid. sess. IV.): at senten-
tiam eloqui, verum suum sensum veramque inteipretationem

Art. II. Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regula fidei. 305

definire non possunt; ecclesia, concilia et Summus Pontifex
revelatas veritates e deposito S. Scripturarum divinaeque tradi-
tionis promunt, et sensum verum revelatorum usque ad mundi
finem manifestabunt. Idcirco S. Scriptura et traditio divina
regulae inanimatae et remotae vocantur, ecclesia autem — id
est, ecclesia dispersa^ concilia^ Rom. Pontifices — regula viva
et proxima.

III. Quonam sensu ecclesia dicatur proxima fidei
regula. S. Thomas II. II. quaest. V. art. 3. ait: „Formale
autem objectum fidei est veritas prima, secundum quod mani-
festatur in Scripturis sacris et doctrina ecclesiae, quae procedit
ex veritate prima. Unde quicunque non inhaeret, sicut in-
fallibili et divinae regulae, doctrinae ecclesiae, quae procedit
ex veritate prima in Scripturis sacris manifestata, ille non
habet habitum fidei; seu ea quae sunt fidei, alio modo tenet
quam per fidem." Hinc sequentia ponuntur.

1° Objectum formale quod fidei, sive id quod a fide prin-
cipaliter attingitur, est veritas prima in essendo, seu Deus ut
excedens rationem naturalem; objectum formale quo seu sub
quo fidei est veracitas Dei revelantis, ut connotans veritatem
primam in cognoscendo; objectum materiale adaequatum fidei
sunt omnia revelata, id est, ipse Deus et alia in ordine ad
Deum. Cf. S. Thom. II. II. quaest. I. art. 1.

2° Motivum assensus fidei est veracitas Dei revelantis.
y.Omnibus articulis fidei — ait Angelicus — inhaeret fides
propter unum medium, scilicet propter veritatem primam pro-
positam nobis in Scripturis secundum doctrinam ecclesiae in-
telligentis sane." II. II. quaest. V. art. 3. ad 2.

3° Regula proxima fidei seu medium propositionis cre-
dendorum est ecclesiae doctrina, quae procedit ex veritate prima.
Credimus enim „propter veritatem primam propositam nobis
in Scripturis secundum doctrinam ecclesiae intelligentis sane."
Quae cum ita sint, ecclesia non eo sensu fidei regula
habetur, quod sit objectum formale quod aut sub quo fidei; sed
tanquam vrinistra veritatis primae est conditio, qua veritas
prima proponit et explicat se ipsam et alia credenda. Reve-
latio divina est infallibilis regula per se conveniens fidei; per

De Groot, Summa apologet. I. 20

306 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

accidens tamen, ex parte scilicet nostra, fidei convenit, proximam
regulam fidei esse ecclesiam. Cf. Cajet Comm. in II. II.
quaest. I. art. 1. — Tantum autem abest, ut doctrina proposita
Scripturas sanctas excludat, ut supponat eas. Namque eccle-
siam ita regulam proximam habemus, ut S. Scripturae et tra-
ditionis, quae sunt fidei regulae remotae, verus sensus ab ea
auctoritative exponendus sit.

IV. Quaeres, utrum credamus sanctam ecclesiam an in
sanctam ecclesiam. Resp. Satis cognitum est, symboli tormulam,
qua vox in omittitur, esse in more positam ecclesiae; sed usa
tamen est ea voce synodus Cpolitana L, sic profitens: Elg
fitav . . . ixxXyotav, in unam etc. Illud igitur vocabulum,
quamvis nonnulli, v. g. quidam in concilio Basileae congregati,
hoc abusi sint, in bonam partem accipi potest. Cf. Turrecre-
mata, Summa de Ecclesia, lib. I. cap. XX. Verius tamen vocem
in expunxeris, siquidem finem ultimum nostrorum motuum
ea particula significari, plerique sentiunt. S. Thomas distin-
guens: „Dicendum — inquit — quod si dicatur: In sanctam
ecclesiam caiholicam, hoc est intelligendum secundum quod
fides nostra refertur ad Spiritum sanctum sanctificantem eccle-
siam. Sed melius est? et secundum communem usum, ut non
ponatur ibi In, sed simpliciter dicatur, sanctam ecclesiam
catholicam , sicut etiam Leo Papa dicit. u II. II. quaest. I.
art. 9. ad 5.

V. Protestantium systema. Protestantes ipsum eccle-
siasticae regulae nomen horrent. Scripturam unicam fidei
regulam esse, contendunt; communisque novatorum lex est:
„Regulam aliam non habemus, ut videlicet verbum Dei condat
articulos fidei et praeterea nemo." Symbolis conditis, cum
sanari oporteret fractam licentia unitatem, multoties auctoritas
tributa est; conditionata illa quidem, in quantum cum sacris
Litteris concinerent; quin etiam a Socinianis et Arminianis nulla.

Thesis: Ecclesiae doctrina est proxima regida fidei.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scripturis. Proxima fidei regula dicitur,
qua fides hominibus proxime et immediate proponitur. At

Art. II. ntnim eecleaiae dortrina sit proxima regula fidei. 307

S. Scriptura docet, fidem proxime et immediate proponi
oportere ab ecclesia. Ergo ecclesia est proxima fidei regula.
Prob. minor,

a) S. Scripturarum seutentiis ecclesiae magisterium, seu
jus et officium potestative docendi fidem, probavimus. Atqui
jus illud et officium praecise exercentur, ubi fides proxime et
immediate hominibus proponitur. Ergo.

b) Huc igitur pertinent, quae Servator apostolis eorumque
successoribus demandavit, inquiens: „Euntes docete" ; „praedi-
cate evangelium": item S. Pauli sententia, quae docet, eccle-
siam esse columnam et firmamentum verltatis; fidem esse „ex
avditu", Rom. X. 17.; item apostolorum formula, qua Hiero-
solymis congregati, fidei doctrinam declarant: Visum est enim
Spiritui sancto et nobis, Act. XV. 28.; quibus verbis viva vox
ecclesiae haud dubie percipitur.

c) Hoc idem Scriptura significat, ab una parte firmitatem
maximam ecclesiae, ab altera parte spiritui privato mobilitatem
attribuens. Firmitatem S. Paulus declarat, haec scribens:
Et ipse dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem Pro-
phetas, alios vero Evangelistas, alios autem pastores, et doctores,
ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in aedifica-
tionem corporis Christi. Ad Ephes. IV. 11, 12. Mobilitatem autem
eorum, qui ecclesiae regulam non sequuntur, indicans: ut jam
— inquit — non simus parvidi fluctuantes , et circumferamur
omni vento doctrinae, 1. c. v. 14.; item de haereticis: semper
discentes, et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes, II. Tim.
111 7. Et S. Judas haereticorum characteres describens, ait: Hi
aunt, qui segregant semetipsos. v. 19.

Arg. II. Ex traditione. Ecclesia merito proxima fidei
regula putatur, si ab ecclesia dissentire nefas est; si spiritus
privatus fidem corrumpit; si tuta norma credendi haberi debet.
Atqui veterum testimoniis haec tria confirmantur. Ergo ecclesia
est proxima fidei regula. Prob. minor

a) S. Ignatius, inartyr, &. Polycurpus, Hermas omnesque
veteres ab ecclesia dissentire prohibent; cujus facti veritatem
testes probant, quos ad unitatem ecclesiae et infallibilitatem
probandam citavimus.

20*

308 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

b) S. Ignatius, martyr, haereticos impugnans, spiritum
privatum hac sententia explodit: „sibimet ipsis Jesum Christum
admiscent." Trall. VI. 2. S. Irenaeus de haereticis ait: „Unus-
quisque enim eorum, omnimodo perversus, semetipsum, regulam
veritatis depravans, praedicare non confunditur." Adv. haer.
lib. III. 3. Hegesippus haereticos describens: „qui seorsum —
inquit — singuli (Idiwg xal heowg) proprias opiniones (ISCav
So^av) induxerunt." Ergo castigantur, quod privatam opinio-
nem publicae ecclesiae doctriuae opponerent. Cf. Eus. E. H.
lib. IV. cap. XXH.

c) Directa veterum praecepta de norma credendi locu-
pletissima sunt. S. Irenaeus haec: „Ecclesiae praedicatio firma
et vera regula est, qua una et eadem salutis via in universo
mundo ostenditur." Adv. haer. lib. V. 20. Tertullianus: „Quid
autem praedicaverint (Apostoli), id est; quid illis Christus reve-
laverit. et hic praescribam non aliter probari debere, nisi per
easdem ecclesias, quas ipsi Apostoli condiderunt." De praescr.
cap. XXI. Origenes: „Servetur ecclesiastica praedicatio per
successionis ordinem ab apostolis tradita, et usque ad praesens
in ecclesiis permanens." S. Ambrosius: „Sta in ecclesia, ibi
firmissima statio tuae rnentis est." Ep. LXXII. ad Vercell.
Eccl. n. 41. S. Augustinus: „Ego Evangelio non crederem,
nisi me Ecclesiae catholicae commoveret auctoritas." C. ep.
Fundam. cap. V. Denique patres nihil prius aut antiquius
duxerunt, quam ut singuli fidem universalis ecclesiae, con-
ciliorum et Rom. Pontificum assequerentur.

Arg. III. Ex necessitate regulae proximae. Fidelibus regula
opus est, qua credenda omnia, omnibus omnioue tempore pro-
poni queant. Talis autem regula est sola ecclesia, non Scriptura.
Ergo. Major constat; ad fidem enim non solum requiritur
iufluxus Dei interior, verum etiam propositio veritatis exterior,
quae sane per revelationem immediatam singulis hominibus
non fit. Prob. minor.

a) Ecclesia proponere potest: 1° omnia, utpote quae et
scriptam doctrinam et traditam et utriusque sensum viva voce
praedicet. 2° Omnibus; etenim tam illiterati quam doctissimi,
nullis praemissis studiis, ecclesiam audire facillime possunt.

Art. II. Utrum ecclesiae doctrina sit proxima regula fidei. 309

3° Omni tempore; nam ecclesiae vox ante scriptum N. T., ante
Scripturae versiones, ante artem typograpbicam insonuit.

b) S. Scriptura proponere potest: 1° non omnia, quia non
omnia in sacris Libris scripta, sed quaedam tradita sunt; v. g.
dogma inspirationis talis Libri, quod ex S. Scriptura non hau-
ritur. Cf. plura, ubi de traditione tractatur. 2° Non omnibus;
etenim „veritas in sacra Scriptura diffnse continetur, et variis
modis, et in quibusdam obscure; ita quod ad eliciendum fidei
veritatem ex sacra Scriptura requiritur longum studium et
exercitium, ad quod non possunt pervenire ownes illi quibus
necessarium est cognoscere fidei veritatem: quorum plerique
aliis negotiis occupati studio vacare non possunt." S. Thom.
II. II. quaest. I. art. 9. ad 1. 3° Non omni tempore. Et certe
plures anni elapsi sunt, antequam Libri omnes N. T. conscripti
essent; deinde per saecula quatuordecim, nondum inventa arte
typograpbica, rari libri et cari erant; denique perscrutatio
autbenticitatis et sensus veri Scripturarum fuit, est ac erit res
longissimi temporis. Cf. quae de S. Scripturis suo loco dicuntur.

Quod quidem argumentum quam verum sit, certa facta
declarant. Sectae nempe, auctoritate carentes, lacerae sunt.

C Jbjeoti ones,

Obj. I. Deus est causa unica fidei. At si ecclesia est
regula fidei, Deus non est unica fidei causa. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Deus est causa unica fidei, quoad assen-
sum credentis, conc; quoad propositionem crediti, subdist.:
causa unica principalis, conc; proxima, nego. Homo assen-
tiendo his, quae sunt fidei, supra naturam suam elevatur; jam
vero „oportet quod hoc insit ei ex supernaturali principio in-
terius movente, quod est Deus." S. Thom. II. II. quaest. VI.
art. 1. ad 1. Propositio autem veritatis, habita ratione ordinis
a Christo praestituti, principaliter quidem a Deo est, proxime
tamen ex auditu. Rom. X. 17. Auditur enim Christus per
ecclesiam.

Urgebis. Fides est ex auditu interiori. Ita propositio
ecclesiae supervacanea est.

Resp. Dist. antec: fides est ex auditu interiori exclusive,

310 Quaestio IX. De raagisterio ecclesiae.

nego; inclusive, conc. Etsi veritas divina, quae interius audi-
tur, per se sola est regula conveniens fidei, nobis tamen secun-
dum legem Providentiae ordinariam veritas divina per lumen
fidei interins non manifestatur, nisi adimpleta conditione eccle-
siae veritatem proponentis. Dixi: secundum legem Providen-
tiae ordinariam; quandoquidem ad regulam minime pertinere
censentur, quae divinitus extraordinario fiunt. Huc spectant,
quae S. Thomas de duplici locutione Dei et de duplici hominis
auditu scripsit. „Est etiam — ait — quaedam locutio exterior,
qua Deus nobis per praedicatores loquitur, quaedam interior,
qua loquitur nobis per inspirationera divinam." Porro in bis,
qui fidem primo acceperunt et docuerunt, sicut in apostolis et
prophetis, fides ab auditu interiori oritur; quod idem in aliis
nonnullis extraordinario fieri potest. Per exteriorem autem
et ordinarium auditum „fides oritur in cordibus aliorum fide-
lium, qui per alios homines cognitionem fidei accipiunt". Quaest.
disp. De veritate, XVIII. art. 3. Ergo ecclesia est fidei regula
visibilis.

Instabis. Veritas prima proponit et explicat se ipsam et
alia credenda. Ergo idem quod supra.

Resp. Dist. antec: Veritas prima prop >nit et explicat se
ipsam, quantum ad infusionem gratiae, conc; quantum ad de-
terminationem doctrinae, subdist.: mediate per ecclesiam, conc;
immediate, nego. Etsi fides nostra non habet auctoritatem,
nisi a revelatione Dei Patris per Filium et Spiritum sanctum,
ordinaria tamen Providentia, quaeuam res credendae sint et
quonam sensu, cognoscitnr audiendo ecclesiam. Cf. S. Thom.
In Sent, IV. dist, IV. quaest. II. art, 2. q. 6. 3. ad 1.; II. II.
quaest. V. art, 3. Quare a Cajetano ecclesia verissime vo-
catur ministra objecti jidei.

Obj. H. Catholici credunt tanquam de fide, ecclesiam esse
regulam fidei. At hujus articuli regnla esse nequit ecclesia.
Ergo ecclesiae regula ad omnia credenda non extenditur. Prob.
min. Si credimus ecclesiam, quia sese proponit credendam,
ecclesiae auctoritas, de qua est controversia, supponitur. Ergo.

Resp. Dist. probationem minoris: si credimus ecclesiam,
quia sese proponit credendam, ecclesiae auctoritas supponitur,

Art. II. Utrum ecclesiae doctrina sit proxiuia regula fidei. 31 1

alibi argumentis probata, conc; gratis, nego. Ecclesia in di-
verso genere videtur et creditur. Cf. quaest. III. art. 2. Videtur
autem evidentia credibilitatis; cujus evidentiae conditione adim-
pleta, fidelis per fidei gratiam „inhaeret sicut infallibili et
divinae regulae doctrinae Ecclesiae, quae procedit ex veritate
prima in Scripturis sacris manifestata." II. II. quaest. V.
art. 3. Porro sicuti alia luce non opus est, ut lux ipsa videa-
tur, ita nec alia atque ecclesia fidei regula requiritur, ut ipsa
ecclesia credenda proponatur.

Instabis. Ecclesiam esse fidei regulam, catholici probant
ex S. Scriptura, ut est liber inspiratus, inspirationem vero
S. Scripturae ex ecclesiae auctoritate, uti est regula fidei.
Id autem est circulus vitiosus. Ergo.

Resp. Dist. maj.: catholici hac argumentandi ratione
utuntur adversus eos, qui S. Scripturae inspirationem respuunt,
nego; inter eos, qui inspirationein profitentur, conc. Sub eadem
distinctione nego min. et concl. Catholici disputantes adversus
eos, qui inspirationem rejiciunt, ecclesiae auctoritatem ex
S. Scriptura, ut est liber historicus, probare consueverunt, ex
ecclesiae vero auctoritate, sic argumentis confirmata, Scri-
pturarum inspirationem. In controversiis autem, quae cum pro-
testantibus orthodoxis aut inter theologos catholicos habentur,
inspiratio quoad illos ad hominem assumitur, inter hos vi
principiorum fidei, de quibus inter theologos catholicos con-
venit. Sed ea theologorum disputatio fidelibus firmandis in-
stituitur, non suadendis incredulis.

Obj. III. Joan. V. 39. Christum Judaeis dixisse legimus:
Scrutamini Scripturas, quia vos putatis in ipsis vitam aeter-
narn habere: et illae sunt, quae testimonium perhibent de me.
Atqui haec verba S. Scripturam proximam fidei regulam esse
significant. Ergo.

Resp. Dist. maj.: haec locutus est Christus, ut ad hominem
incredulos convinceret, concedo; ut fidelibus fidei regulam sta-
tueret, nego. Min. et concl. nego.

Vocabulum scrutamini, graece ioewaTs, per se in modo
imperativo vel in modo indicativo dictum esse intelligitur.
Hoc autem dato, vocabulum esse modo imperativo, nulla tamen

312 Quaestio IX. De magisterio eeclesiae.

Christianis regula praescribitur, sed Judaei, Christi praedica-
tionem rejicientes, invocato Scripturarum, quibus gloriabantur,
testimonio, ad hominem confutantur. Non secus ac si Christus
diceret: „fructum quem in Scripturis putatis habere, scilicet
vitam aeternam, consequi non poteritis, quia testimoniis Scri-
pturae de me non credentes, non vultis venire ad me; id est,
non vultis credere mihi, in quem est fructus illarum Scriptu-
rarum, ut in me vitam habeatis, quam ego do credentibus iu
me." S. Thom. Expos. in Joan. cap. V. lect. VI. n. 11.
Cf. Matth. XII. 3.; XIX. 4.; XXI. 16.; XXII. 31, 32.

Instabis. Act. XVII. 11. Judaei Beroeenses nobiliores
laudantur, „qui susceperunt verbum cum omni aviditate, quotl-
die scrutantes Scripturas, si haec ita se haberent." Itaque
laudantur, quod doctrinam apostoli ad S. Scripturas exegerint.
Ergo S. Scriptura est proxima fidei regula.

Resp. Dist. antecedens: haec scrutatio facta est ante con-
versionem, conc; post conversionem, subdist.: ut fidem dubita-
tive examinarent, nego; ut magis magisque in fide confirma-
rentur, conc. Et sane, etiamsi Beroeenses Scripturam scrutantes
jam fideles fuerint, uihil sequitur; nam catholici etiamnuin
Scripturas scrutantur, v. g. V. Testamenli vaticinia, quo credi-
bilitatis motiva profundius penetrent. At S. Lucas narrat, Be-
roeenses generatim suscepisse „verbum cum omni aviditate,
scrutantes Scripturas" ; deinde addit, multos ex eis, noXXol ^«v
ovv i% avidSv, credidisse. Examen igitur institutum videtur,
antequam Beroeenses religionem Christianam amplecterentur.

ARTICULUS III.
Utrum ecclesia sit judex controversiarum.

I. Infallibilitatis connexio cum judicio contro-
versiarum. Quaestio habetur de judicio dejinitivo contro-
versiarum in rebus jidei vel morum. Jam vero hujusmodi
judicium infallibilem auctoriiatem postulare, probant natura
judicii recti, fidei indoles alque dignitas Scripturarum
sanctarum.

Art. III. Utrum ecclesia sit judex controversiarum. 313

1° Ac primum judicii rectitudo „in hoc consistit — ait
Angelicus — quod vis cognoscitiva apprehendat rem aliquam,
secundum quod in se est; quod quidem provenit ex recta
dispositione virtutis apprehensivae." Jam recta illa dispositio
contingit „directe ex parte virtutis cognoscitivae . . . indirecte
ex bona dispositione appetitivae virtutis." II. II. quaest. LI.
art. 3. ad 1. Sed fides, cujus objectum proprium est essentia
Dei, ab una parte vim cognoscitivam naturalem excedit; ab alia
parte hominum de veritatibus fidei judicium inordinatis super-
biae et concupiscentiae motibus valde corrumpitur. Vis ergo
cognoscitiva judicis controversiarum altiori lumine dirigenda
est, atque appetitiva virtus superiori virtute compescenda.
Utrumque autem efficere potest Spiritus Dei, in dirimendis
controversiis infallibiliter assistens ecclesiae.

2° Fidei indoles absolutam certitudinem judicii definitivi
exposcit; fidei enim certitudo dubium quodcunque excludit.
Atqui „in omni judicio — ait Angelicus — ultima sententia
pertinet ad supremum judicatorium: sicut videmus in specu-
lativis quod ultima sententia de aliqua propositione datur per
resolutionem ad prima principia: quamdiu enim remanet ali-
quod principium altius, adhuc per ipsum potest examinari id
de quo quaeiitur: unde adhuc est suspensum judicium, quasi
nondum data finali sententia." I. II. quaest. LXXIV. art. 7.
Ideo, cum sententia finalis in rebus fidei soli Deo competat,
nulla auctoritas fallibilis, sed infallibilis ecclesia, per quam
veritas prima sese hominibus manifestat, potest esse supremum
in controversiis de fide judicatorium.

3° Ea Scripturarum dignitas est, ut verbum Dei esse
vere credatur. Atqui judex controversiarum de verbo Dei ipse
Deus sit oportet. Nam „certum judicium — ait Angelicus —
de re aliqua maxime datur ex sua causa, et ideo secundum
ordinem causarum oportet esse ordinem judiciorum. Sicut
enim causa prima est causa secundae, ita per causam primam
judicatur de causa secunda. De causa autem prima non potest
judicari per aliam causam, et ideo judicium, quod fit per
causam primam , est primum et perfectissimum." II. II.
q. IX. art. 2. Causa vero prima controversias de sensu verbi

314 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

8ui , in S. Scripturis prolati , dirimit infallibilis ecclesiae
ministerio.

II. Protestantium sententiae quatuor. In protestan-
tium castris omnes intenti nervi, ne libertas evangelica, ut ajunt,
ecclesiae judiciis vinciatur. Verum alii aliud sentiunt. 1° Soci-
niani, ut e Catechismo Fausti Socini, Senensis (1539 — 1604),
apparet, fidei lites ratione hvmana individua componendas
asserunt. 2° Lutherani et Calvinistae controversias quascunque
sola S. Scriptura dirimendas esse contendunt; addunt tamen
pleriquc ex iis; S. Scripturam judicem esse, quatenus ipsam
interpretatur, non spiritus privatus uniuscujusque hominis, sed
Spiritus Dei, qui privatis hominibvs affidget. 3° Ecclesiae
constitutae Anglicanae articulo 20. statuitur: Habet ecclesia . . .
in fidei controversiis auctoritatem; at articulum ita interpre-
tantur, ut singulis potestas dubitative explorandi , etiam facto
ab ecclesia judicio, relinquatur. 4°Puseyitae controversias eccle-
siae auctoritate finiendas esse, in abstracto non negant, nullam
tamen ecclesiam, quae judicis infallibilis munere fungatur, in
concreto designant. Atque ne longus sim , judex objectivus,
qui solus et obligatorie controversias dirimat, a protestantibus
generatim respuitur.

III. Catholicorum sententia. Judicium definitivum et
supremum in fidei controversiis, sive de veritatibus traditis sive
de scriptis, ecclesiae competere, catholicornm consentiens do-
ctrina est. Duo tamen hac in re observanda sunt. 1° Eccle-
sia in sententiis ferendis S. Scripturam non excludit, sed
interrogat; eamque non facit sed ultima vivaque interpretatione
fidelibus proponit. 2° Ecclesia controversias dirimit, eo munita
infallibilitatis charismate, de quo antea dictum est.

Thesis: Ecclesia est judex controversiarum.

Arguixienta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. N. T. ecclesiam controver-
siarum judicem esse ostendit; idemque V. T. testimoniis
confirmatur. Ergo.

a) N. Test. effatis ecclesiaru fidei magistram et regulam

Art. TIT. Utrum ecrlesia sit jurtex controversiarum. 315

proximam esse probavimus. Atqui in utriusque ratione judi-
cium de litibus fidei concluditur Ergo. Enimvero nihil fidei
magistrae et regnlae magis competit, quam ut homines con-
certantes et agitatos animos liberet angustiis dubitandi.

b) In V. T. legitur: Interroga sacerdotes legem, Agg.
II. 12.; item: Lnbia enim sacerdotis custodient scientiam, et
legem requirent ex ore ejus, Malach. II. 7.; cf. Deut. XVII. 10.;
Ezech. XLIV. 15—23. Atque Salvator ait: Super cathedram
Moysi sederunt Scribae et Pharisaei. Omnia ergo quaecunqun
dixerint vobis, servaie, et facite. Matth. XXIII. 2, 3. Quibus
verbis sacerdotium V. T. controversiis religiosis dirimendis
praefuisse videtur. Atqui in N. T. est longe major hujusmodi
judicii necessitas ob Christianorum ingentem multitudinem et
revelatorum sublimitatem et copiam. Ergo ecclesiam a fortiori
controversiarum judicem haberi necesse est.

Arg. II. Ex traditione. a) Veterum testimoniis constat,
ecclesiam esse fidei regulam; atqui controversiae haud dubie
per vivam fidei regulam finiendae sunt. b) Conciliorum acta
et Romanorum Pontificum gesta demonstrant, controversias
quascunque ab ecclesiae primordiis conciliorum et Pontificum
Summorum auctoritate esse finitas. c) Quod idem paucis
antiquorum confirmo sententiis. S. Irenaeus de haereticis,
ecclesiae praedicationem non custodientibus, ait: „Juste cadent
in sublatentem ignorantiae foveam, semper quaerentes, et nun-
quam verum invenientes." Adv. haer. lib. V. cap. II.; cf.
lib. III. cap. XXIV. Tertullianus examen privatum his rejicit:
„Ubi enim erit finis quaerendi? Ubi statio credendi? Ubi
expunctio inveniendi? Apnd Marcionem? Sed et Valentinus
proponit , quaerite et invenietis." De praescr. cap. XXX.
S. Hieronymus: „Poteram omnes propositionum rivulos uno
ecclesiae sole siccare." Dial. contra Luciferian. cap. II.

Arg. III. Ex necessitate. Ut controversiae definitive diri-
mantur opus est judice certo , objectivo et obvio. Hic autem
judex a) non est 1° ratio humana individua, nec 2° status,
neque 3° S. Scriptura cum spiritu privato, neque 4r S. Scrip-
tura cum Spiritu sancto in spiritu privato, neque 5° aliqua
ecclesia fallibilis, sed b) est sola ecclesia catholica. Ergo. Maj.

316 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

satis liquet; judex enim certus requiritur, ne dubitandi locus
relinquatur; objectivus, ut subjectorum multitadinem uniat;
obvius, quem omnes adire possint. Prob. rnin.

a) Non est 1° ratio humana individua, quae judex certus
censeri nequit. Etenim fidei mysteria captum rationis humanae
excedunt; atqui judicium de veritatibus sic excedentibus prorsus
incertum est. Neque ratio individua judex objectivus haberi
potest. Postremo judex obvius non est, siquidem homines
ingenio, dispositione et tempore, quae ad haec judicia requi-
rerentur, ut plmimum carent. Cf. Rom. XI. 13.; II. Cor. X. 5.

2° Nec status. Caesaro-papistarum sententia seponi debet;
cum nulla principatui civili potestas in rebus fidei concessa
sit. Id postea argumentis confirmabitur.

3° Neque S. Scriptura cum spiritu privato. Namque ille
judex non est certus quoad nos; primo, quia multoties prae-
cise de vero Scripturae sensu disputatur; deinde, quia usu
venit, ut de veritatibus non scriptis sed traditis lites exori-
antur. Objectivus non est , quia liber est judex mortuus , qui
nec litigantium utriusque rationes audire, nec sententiam ipse
eloqui valet. Cf. Canus, Loci iheol. lib. III. cap. VII. Obvius
non est, tum quia scientia sufficiens auihenticitatis et sensus
sacrorum Librorum ob mentis et cordis defectum , ob tempo-
ralium curam, etc, a maxima saltem hominum parte acquiri
non potest; tum quia S. Scriptura interdum obscura est, ut
docet S. Petrus, de Pauli epistolis haec affirmans: in quibus sunt
quaedam difjicilia intellectu, quae indocti et instabiles depra-
vant. II. Petr. III. 16.

4° Neque S. Scriptura cum S. Spiritu in spiritu privato.
Ille judex non est certus, primo, quoniam istud S. Spiritus judicium
gratis asseritur; deinde, quia satis ineptum est, S. Spiritum
privatis addicere, pernegare universali ecclesiae. Objectivus
non est, tum quia limites S. Spiritus et spiritus privati nullo
signo visibili designantur, tum quia alii ad dogma credendum,
alii ad rejiciendum, S. Spiritus judicium internum allegant, eoque
saepius eventu, ut suas singuli ineptias et somnia S. Spiritui
imputautes prorsus delirent. Non est obvius; ecquis enim est,
qui, controversias finiturus, S. Spiritum cum adversariis adeat

Art. III. Utrutn ecclesia sit judex controversiarum. 317

5° Neque aliqua ecclesia fallibilis. Hujusmodi judex non
est certus, ut patet. Neque obvius est; etenim cum ecclesiae
fallibiles plurimae reperiantur, ignoras penitus, quam adiri
oporteat.

b) Sola ecclesia catholica controversiarum judex haberi
debet. 1° Ecclesia est judex certus; hujus autem certitudinis
fundamentum est infallibilitas. Error enim judicii aut ex
ignorantia nascitur, aut ex pravitate affectus, aut ex contra-
dicentium pertinacia. Atqui S. Spiritus a quo ecclesia regitur, —
ut ex antea dictis manifestum est — hasce falsi judicii causas
diluit: videlicet ignorantiam docendo vera; pravitatem affec-
tuum inclinando corda (Prov. II. 2.); adversariorum constan-
tiam ea firmitate, qua ecclesia columna et jirmamentum veri-
tatis I. Tim. III. 15. efficitur. Cf. S. Thom. In Isaiam,
Prol. Hier.

2° Judex objeciivus est, quia S. Spiritus corpori ecclesiae
docentis seu hierarchiae, interest, non spiritui privato. Obviusy
quia credendorum cognitio via auctoritatis facilius, inquisitione
dogmatum privata difficillime comparatur.

Confirmatio ex historia, quae rem eandem pene sub oculos
subjicit. Etenim nemo jam ignorat, protestantium de contro-
versiis finiendis systemata lites fere infinitas, sectarum col-
luviem, confusionem et incredulitatera in ipsis sectis peperisse.
Deinde, ut quisque interpretatione privata maxime fidebat, ita
vehementissime inScripturis exponendis aberravit; prout Joannes
Fisher saeculo XVI. novatoribus ostendit in libro , qui inscri-
bitur Assertionis lutheranae confutatio. Longe aliter eccle-
sia catholica, quotquot lites exortae sunt, in viva sua per-
mansit unitate.

Ofojeotiones.

Obj. I. Controversiae verbo Dei dirimendae sunt. Sed
S. Scriptura est verbum Dei. Ergo.

Resp. Dist. maj.: controversiae dirimendae sunt verbo
Dei, quod a judice vivo proponitur, conc; quod libro tantum pro-
ponitur, nego. Et dist. minorem: S. Scriptura est verbum Dei, ex-
cludens verbum traditum, nego; secus, conc. Et nego conclusionem.

318 Quaestio IX. De magisterio ecolesiae.

„Tria eDim — ait ADgelicus — requiruotur iu judicio. Primo,
quod judex sumat judicaodum. Secuudo , quod cousideret
merita causae. Tertio , quod proferat seoteDtiam suam." In
ps. XXXIV. d. 16. Haec autem uullus uoquam liber, cum sit
judex mortuus, praestare potuit.

Instabis. S. Scriptura facilius adiri potest, quam ecclesia.
Ergo S. Scriptura est judex obvius. Patet autec. Nam judicia
ecclesiae solemuia et defiuitiva suut labor operosus.

Resp. Dist aDtec. : S. Scriptura facilius adiri potest,
quam ecclesiae judicium ordiuarium , nego; quam judicium
soleniDe, subdist.: ut judex, nego; ut Liber sacer, conc. Respou-
sum ad cetera liquet.

Judicium ecclesiae ordiDarium praesto est iu quotidiaoo
magisterio ecclesiae; id quidem credeutibus dirigeudis sufficit.
Exortis autem gravioribus coutroversiis , solemoia ecclesiae
judicia suo labore dod careDt. At ita lis dirimitur. S. Scri-
ptura adiri quidem potest, bisce saltem temporibus et io regio-
oibus, ubiars legeodi librorumque abuodaDtia coDCurruut; verum
ut judex adiri dod potest, cum judex dod sit. Quare Caous:
„Quodsi in humaua aliqua republica talis judiciorum esset
forma descripta, ut uulli esseut judices vivi, sed solis exaratis
litteris coDtroversia fmiretur; praeterquam quod forma judicaodi
stultissima esset, uullus etiam esset litigaudi rmis.u Loci theol.
lib. III. cap. VII.

Urgebis. II. Tim. III. 16. legitur: Omnis Scriptura divi-
nitus inspirata, utilis est ad docendum, ad arguendum , ad
corripiendum , ad erudiendum in justitia. Ergo S. Scriptura
plurimum valet ad compoueDdas lites fidei.

Resp. Dist. aDtec: S. Scriptura ad haec utilis est, expli-
cata ab ecclesia, conc; a spiritu privato, nego. Respousum
patet ex dictis.

Obj. H. S. Paulus I. Cor. II. 15. docet: Spiritualis autem
judicat omnia: et ipse a nemine judicatur. Atqui io syste-
mate catholicorum spiritualis uihil judicat, sed ecclesiae judi-
caodus traditur. Falluutur ergo, qui ecclesiam judicem cootro-
versiarum faciuut.

Resp. Dist. maj.: spiritualis a Paulo dicitur, qui ecclesiam

Art. IV. Utrum nura. credendorum per eccl. magist. augeri possit. 319

dod audit, nego; qui ipsam audit, subdist.: et is judicat dog-
niata ecclesiae, nego; alia plura, conc. Ab apostolo homo
spiritualis, nvevjuanxog, carnali (Gaqxixog) oppouitur; nvsvfianxog
auteni est homo justificatus, sub gratia vivens; camalis desi-
deria carnis perficit. Cf. Gal. V. 19—21.; Kom. VII. 14.;
8. Thom. in J. Cor. cap. III. lect. III. Spiritualibus autem
spemendae ecclesiae potestatem ab apostolo non concedi, est
luce clarius.

Urgebis. Quod apostolis non licuit, id ecclesiae tribuen-
dum non est. Jam apostoli in fidei litibus judicis auctorita-
tem sibi non attribuerunt; nam S. Paulus ad Corinthios scribit:
Non quia dominamur fidei vestrae. II. Cor. I. 23. Ergo.

Resp. Dist. min.: apostoli sibi non attribuerunt auctori-
tatem tyrannicam, conc; apostolicam, nego. Et huc redit divi
Pauli ad Corinthios sententia. Apostoli suis in epistolis et in
concilio Hierosolymitano , et speciatim S. Paulus in utraque
ad Corinthios epistola, lites, de fide exortas, auctoritative com-
posuerunt. Ergo dominatus superbiae, non auctoritas, a Paulo
rejicitur; atque vox xvoisvofifv, dominamur eo sensu accipienda
est, quo Servator ait: Reges Gentium dominantur (xvqisvovgiv)
eorum, Luc. XXII. 25.; et S. Petrus: neque ut dominantes
(xaxaxvqitvovTtg) in cleris, I. Petr. V. 3.

ARTICULUS IV.

Utrum numerus credendorum per ecclesiae magisterium

augeri possit.

I. Credendorum triplex respectus. Credendum intel-
ligimus quidquid a Deo revelatum est, universae ecclesiae
fidei obsequio complectendum. Revelationes autem privatae,
etiamsi unquam fide divina credi possint aut debeant, ad
depositum fidei ecclesiae non pertinent, nec ut tales ab ecclesia
comprobantur. Porro credenda consideranda sunt 1° quantum
ad prima credibilia; 2° quantum ad veritates, quae novis
revelationibus a Deo hominibus proponuntur; 3° quantum ad
explicationem revelatorum per ecclesiae magisterium.

320 Quaestio IX. De raagisterio ecclesiae.

1° Prima credibilia dicuntur, in quibus omnes fidei arti
culi implicite continentur. Haec autem credibilia ad duo uni-
versalissima principia reducuntur, scilicet Deum esse et babere
curam de aeterna hominum salute; „in esse enim divino —
ait Angelicus — includuntur omnia quae credimus in Deo
aeternaliter existere, in quibus nostra beatitudo consistit; in
fide autem providentiae includuntur omnia quae temporaliter
a Deo dispensantur ad hominum salutem , quae sunt via ad
beatitudinem." II. II. quaest. I. art. 7. Cf. de fide implicita
Mediatoris in fide divinae Providentiae; 1. c. quaest. II. art. 7.
ad 3. Atqui haec duo prima credibilia seu substantia jidei
omnibus quovis tempore credenda fuerunt. Credendorum igitur
numerus, quantum ad fidei substantiam, sub ecclesiae magisterio
minime crevit.

2° Veritates, quae novis revelationibus a Deo proponuntur,
sunt primorum credibilium divinitus data propositio expli-
catior. Quae quidem credenda „secundum tres temporum
distinctiones, scilicet ante legem, sub lege et sub gratia*
numero creverunt, immutata tamen, ut liquet, fidei substantia,
sine qua ecclesia Dei a generis humani primordiis nunquam
fuit. Cf. S. Thom. II. II. quaest. 1. art. 7.; quaest. CLXXIV
art. 6. At post Christum et completam in apostolis reve-
lationem Christi numerus credeudorum sub hoc secundo respectu
crescere uon potest.

3° Quantum ad explicationem revelatorum per ecclesiae
magisterium, credendorum numerus augeri potest non in se
seu in actu primo, sed quantum ad nos seu in actu secundo.
II. Incrementum credendorum quantum ad nos per
ecclesiae magisterium. Ut aliqua fidei veritas credatur,
opus est testificatione divina, qua constituitur credendum in se;
et sufficiens divinae testificationis propositio , qua efficitur
credendum etiam quoad nos. Quod idem hac sententia Conc.
Vaticani continetur: „fide divina et catholica ea omnia cre-
denda sunt, quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur,
et ab Ecclesia sive solemni judicio sive ordinario et universali
magisterio tanquam divinitus revelata credenda proponuntur."
De Jide caihol. cap. III. Quo fit, ut ecclesia nove non nova

Art. TV. Utrum num. credendorum per eccl. magist. augeri poasit. 321

proponat , oinneque credendorum incrementum a novo pro-
ponendi modo, non a novitate doctrinae, proficiscatur. Quibus
positis fieri pariter potest , ut credendorum numerus crescat
quoad nos; etenim quae veritates, ab ecclesia nondum deter-
minatae, aliquando citra fidei dispendium in controversiam
vocantur, eas, ecclesiae auctoritate determinatas, in dubiis ha-
bere aut inficiari nefas est. Cf. S. Thom. II. II. quaest. XI.
art. 2. ad 3.

Credendorum autem determinatio et propositio explicatior
fit trifariam.

1° In praedicatione apostolica poterant proponi universalia,
quorum singularia, aut complexa, quorum elementa constituen-
tia progressu temporis ortisque dubiis per ecclesiae magisterium
explicite proponenda essent; sic sufficiebat doctrina de neces-
sitate gratiae ad omne opus bonum in via salutis, ut adversus
Semipelagianos definiretur eadem necessitas ad initium fidei;
item doctrina: Christus Deus et homo est, ut multa de utra-
que natura possent, orta necessitate, definiri.

2° In praedicatione apostolorum poterant contineri aliqua,
primum a fidelibus obscurius et confuse tantum intellecta aut
simplicius enuntiata, progressu temporis distinctius intelligenda
aut strictius declaranda: in illo genere sunt multa praenun-
tiata de futuris, e. g. de glorificatione ecclesiae adhuc mili-
tantis; in hoc complures formulae, quas concilia statuerunt.

3° Poterant denique aliqua dogmata proposita esse magis
usu practico et consuetudine ecclesiarum quam diserta do-
ctrina, quorum tamen diserta praedicatio vel solemnis de-
finitio deinceps fuerit necessaria, ut patet in controversia de
potestate conferendi valide sacramenta extra ecclesiam. Ita
Franzelin, De div. traditione, sect. IV. th. XXIII.; cf. Schazler,
Die Bedeutung der Dogmengeschichte, §. 6.

III. Errores contra thesin aut excedendo aut deficiendo
peccant. 1° Excessus notatur in Syll. prop. 5.: rDiviua reve-
latio est imperfecta, et idcirco subjecta continuo et indefinito
progressui, qui humanae rationis progressioni respondeat."
Item: „Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab Ecclesia
propositis , aliquando secundum progressum scientiae sensus

De Groot, Summa apologet. I. 21

322 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

tribuendus sit alius ab eo, quem intellexit Ecclesia;" a. s. Conc.
Vatic. De fide et ratione, can. III. 2° Per defectum ab iis
peccatur, qui fidem in se mutatam contendunt, quotiescunque
ecclcsiae pastores necessarium esse censuerint, easdem omnino
veritates explicatius proponere aut solemniter asserere. Ncc
enim progressum admittere flagitium est, modo ut progressus
explicatione et propositione, non mutatione, fiat.

Thesis: Credendorum numerus per ecclesiae magisterium
augeri potest quoad nos.

Arguxxienta.

Arg. I. Ad ecclesiae magisterium pertinet, exortis contro-
versiis aut quavis urgente necessitate, fidem determinare.
Atqui hujusmodi determinatione credendorum numerus quoad
nos augetur. Ergo. Major constat ex antea dictis. Probatur
minor. Ante determinationem ecclesiae fieri potest, ut non-
nulla doctrinae capita, secundum aliquos respectus nondum
expresse ab ecclesia proposita, ab aliquibus iu controversiam
vocentur, juxta illud: in dubiis libertas. Sed ecclesia expresse
locuta, dissentiendi Iibertas non conceditur. Ergo. Et illud est,
quod S. Thoraas docet: „aliqui doctores videntur dissensisse . . .
in quibusdam ad fidem pertinentibus quae nondum erant per
Ecclesiam determinata; postquam autem essent auctoritate
univcrsalis Ecclesiae determinata, si quis tali ordinationi per-
tinaciter repugnaret, haereticus censeretur". IL II. quaest. XI.
art. 2. ad 3.

Arg. II. Ex traditione. Credendorum numerum per eccle-
siae magisterium augeri quoad nos, idem est atque unam
alteramve doctrinam, absque ulla mutatione ex parte rei,
transire ex parte hominum a statu liberae controversiae in
certitudinem indubiam. Eam autem transitionem posse suo
magisterio fieri, ecclesia semper credidit. Ergo. Probatur min.

a) Ex veterum sententiis. Origenes distinguit inter ea
„quae manifcstissime in ecclesiis praedicantur, quae definita
sunt in ecclesiastica praedicatione, de quibus totius ecclesiae
una est sententia, et inter alia quae sunt adhuc inquirenda de
sacra Scriptura et sagaci perquisitione investiganda, quae non

Art. IV. Utrum num. credendorum per eccl. magist. augeri possit. 323

manifeste discernuntur, quae non satis manifesta praedicatione
distinguuntur, quae non sunt evidentia in ecclesiastica praedi-
catione." De princ. praef. S. Augustinus de S. Cypriano et
rebaptizantibus agens , ita loquiturr „Nondum enim erat dili-
genter illa baptismi quaestio pertractata . . . Postea tamen,
dum inter multos ex utraque parte tractatur et quaeritur, non
solum inventa est (veritas), sed etiam ad plenarii concilii
auctoritatem roburque perducta." De bapt. lib. II. c. XII — XIV.
S. Vincentius Lirinensis ait: „Christi ecclesia sedula et cauta
depositorum apud se dogmatum custos, nibil in his unquam
permutat, nihil minuit, nihil addit . . . sed omni industria hoc
unum studet, ut vetera fideliter sapienterque tractando, si qua
sunt illa antiquitus informata et inchoata, accuret et poliat;
si qua jam confirmata et definita, custodiat." Commonit.
cap. XXIX.

b) Ex praxi ecclesiae. Concilia oecumenica et constitu-
tiones dogmaticae Roinanorum Pontificum id effecerunt, ut ea,
quae prius tam explicite non credebantur aut a nonnullis bona
fide in dubium revocabantur et etiam negabantur, per ecclesiae
magisterium diserte et solemniter sancirentur. Quo factum
est, ut veritates autiquae ulteriori ecclesiae determinatione
respectu nostri certissimae fierent, ut patet ex historia dog-
matis de baptismate non iterando, immaculatae Conceptionis,
infallibilitatis Pontificiae, etc.

Objectiones.

Obj. I. Ecclesia credenda facere non potest. At si cre-
dendorum numerus per ecclesiae magisterium augeretur, ecclesia
credenda faceret. Ergo.

Resp. Dist. maj.: ecclesia credenda facere non potest in
actu primo, conc; in actu secundo, nego. Quodvis doctrinae
caput credendum dicitur in actu primo ob testificationem divi-
nam; in actu secundo, in quantum hominibus ab ecclesia de-
finitive proponitur. Jam vero exortis nonnunquam de testifica-
tione divina controversiis, res ab ecclesia finitur, in quantum
determinat quoad nos, quae in se credenda semper fuerant.

lnstabis. Si ecclesia proponendo possit facere credenda,

21*

324 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

aliquod doctrinae caput esset verum, quia ecclesia hoc proponit.
At contra magisterium ecclesiasticum doctrinam proponit, quia
vera est. Ergo.

Resp. Dist. maj.: per propositionem ecclesiae aliquod
doctrinae caput cognoscitur ut verum, conc; fit verum, nego.
Quoniam nulla credendorum determinata formula, etsi amplis-
sima, quibuslibet tot saeculorum litibus componendis sufficiat,
plura adversus errores insurgentes, et ut dubia penitius decla-
rentur, disertis verbis determinanda sunt; quo fit ut certius
cognoscantur , quae revelatio et fidei regula remota, hoc est,
S. Scriptura et traditio, semper continebant, quamvis ecclesia,
quae est proxima fidei regula, doctrinas illas tam expressis
verbis nondum exposuisset. *)

Obj. II. In fide nihil innovandum. Fides autem multi-
plicatis credendis innovatur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: nihil est innovandum in fide, quantum
ad sensum, conc; quantum ad verba, nego. Ecclesia dogma
in se novum nullum procudit, sed novis formulis opus est, ut
antiqua dogmata contra novos errores determinentur. Quare
S. Thomas: „Ad inveniendum autem nova nomina antiquam
fidem de Deo significantia coegit necessitas disputandi cum
haereticis." I. quaest. XXIX. art. 3. ad 1.

lnstabis. Nullus fidei progressus post Christum, qui venit
adimplere (Matth. V. 17.), ratus habetur. Ergo.

Resp. Dist. antec: post Christum ratus ducitur nullus pro-
gressus materialis, concedo; nullus progressus formalis, nego.
Progressus materialis habetur, ubi fidei materia in se adaugetur;
progressus formalis adest, si eadem fides per ulteriorem eccle-
siae definitionem, quantum ad nos explicatur expressius.
Quae quidem explicatio ex intima ecclesiae conscientia, non

l) Suarez, De Incarn. p. II. disp. III. sect. VI. n. 4. ait: „Ad
hanc definitionem satis est, ut aliqua supernaturalis veritas in Tradi-
tione vel Scriptura implicite contenta sit, ut crescente communi con-
sensu Ecclesiae, per quam saepe Spiritus sanctus Traditiones explicat,
vel Scripturam declarat, tandem possit Ecdesia definitionem suam ad-
hibere, quae vim habet cujusdam revelationis, respectu nostri, propter
infallibilem Spiritus sancti assistentiam."

Art. IV. Utrum num. credendorum per eccl. magist. airgeri possit. 325

aliunde, profluit; „in eodem scilicet dogmate, eodem sensu,
eademque sententia." Cf. Conc. Vatic. Const. Dei Filius,
cap. IV.

Urgebis. Fidei veritas in doctrina Christi et apostolorum
sufficienter explicata est. Explicationes igitur novae admitti
uullo modo possunt.

Resp. Dist. antec: in doctrina Christi et apostolorum veri-
tas fidei sufficienter explicata est per se, conc; per accidens,
nego. Labentibus saeculis, dubia plurima ex debilitate intel-
lectus vel ex haereticorum vafritia coorta sunt; et „quia per-
versi homines apostolicam doctrinam et caeteras doctrinas et
scripturas pervertunt ad sui ipsorum perditionem, sicut dicitur
II. Petr. ult., ideo necessaria fuit temporibus procedentibus
explicatio fidei contra insurgentes errores." S. Thom. II. II.
quaest. I. art. 10. ad 1. Haec est illa norma Lirinensis: quum
dicas nove, non dicas nova. Common. cap. XXVII.

Quaeres 1. Utrum apostoli fidei dogmata minus distincte
cognoverint, quam ecclesia subsequens.

Resp. Negative, quantum ad explicitam intelligentiam pro-
prii sensus dogmatum; quin imo contrarium a theologis catho-
licis communiter reprobatur etiam ut temerarium, vel, ut aliqui
dicunt, etiam erroneum. „Aliae vero — inquit Suarez — sunt
propositiones contingentes, quae tempore Apostolorum nondum
evenerant, ut quod iste sit Pontifex, quod hoc sit verum Con-
cilium, et similes, et has non oportuit cognosci ab Apostolis
explicite, sed tantum in universali, quia non erat necessarium
illis revelari omnia futura." De fide, disp. II. sect. VI. n. 18.;
cf. Sylvium in II. II. quaest. I. art. 7.

Quaeres II. Utrum veritates fidei ante solemnem eccle-
siae definitionem esse de fide censeantur.

Resp. Omnes veritates revelatae, in ecclesiae deposito
contentae, defide sunt, ob eamque rem ab iis, quibus sufficienter
innotescunt, fide divina credendae. At quandoque dubium ex-
oritur, utrum ab ecclesia tanquam de fide proponantur; quo
fit, ut non semper sit de fide, hujusmodi veritates esse de fide;
verum ecclesia definiente quodvis dubium tollitur.

326 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

ARTICULUS V.

De censuris, quibus propositiones fidei adversae ab ecclesia

damnantur.

I. Censuraedefinitio. Tam actus, quo erratur, quam
objectum seu materies errandi dicitur error. In praesentia
actum errandi silentio praeterimus et de objecto tantum erroris
disserimus, quod generatim propositionem erroneam seu falsam
appellare possumus. Proinde censura definitur: qualificatio, qua
propositioni nota inuritur ob aliquam cum fidei doctrina
oppositionem. Si spectetur sententia notam inurens, censura
activa vocatur; passiva, si notam inustam consideres. Cen-
sura, quae ab ecclesiae magisterio proficiscitur , judicialis
appellatur; ea vero, quam ferunt theologi, doctrinalis. Nobis
de censura judiciali disserendum est.

II. Propositionum erronearum et censurarum di-
visio. Propositiones erroneae damnantur, 1° unica censura
categorica seu in particulari determinata; 2° pluribus simul
censuris, quae synonymae haberi non debent, quandoquidem
diversos gradus damnabilitatis et oppositionis cum fide signi-
ficant; 3° in globo, ut ajunt, quando scilicet plures propositiones
ita notantur, ut singularum qualificatio ignominiosa non ex-
primatur. Quodsi multae simul propositiones ita in globo cen-
sura cumulativa damnantur, sub variis videlicet respective notis, -
velut 45 arliculi Joannis Wicleff in concilio Constantiensi et
a Martino V., eo de stigmate haec teneamus: primo, nullam
inter expressas esse notam, quae non cadat in aliquam e pro-
positionibus damnatis; secundo nullam inter propositiones esse,
quin una saltem ex illis notis digna sit. 4° Propositiones
damnantur aut sicut jaccnt, v. g. propositiones 65, quas dam-
navit Innocentius XI. die 2. Martii 1679; aut in sensu ab
assertoribus intento, v. g. propositiones 79 Michaelis Baji; aut
censura de opere quopiam integro fertur, quod doctrinas erroneas
contineat.

Juxta gradus diversos oppositionis cum fide habetur pro-

Art V. De censuris, quibus propos. fidei adv. ab eccl.-damnantur. 327

positio 1° haeretica; 2° haeresi proxinia; 3° haeresin sapiens
aut suspecta de haeresi; 4° erronea; 5° errori proxima; <>" erro-
rem sapiens aut suspecta de errore; 7° rnale sonans; 8° captiosa;
9° temeraria; 10° piarum aurium offensiva; 11° scandalosa;
T20 blasphema; 13° schismatica; 14° seditiosa; 15° injuriosa et
aliae, quas ad recensitas facile revocabis. Cf. Ant. de Panormo,
Scrutinixim doctrinarum, ubi censurarum species 69 exhibentur-
et Montanium, De censuris ap. Migne, Theol. Curs, compl. t. I.

III. Explicatur diversarum censurarum qualitas.
1° Propositio haeretica est, quae immediate adversatur veritati
Jidei catholicae immediate revelatae et ab ecclesia ad credendum
propositae. Dicitur notorie haeretica, si tam evidenter ex ipsis
tcrminis fidei opponitur, ut eam proferens tergiversari non
possit. Suarez et Salmanticenses diversos gradus propositionis
haereticae probabilius admittendos non esse docent, contra
Turrecrematam et alios, qui ex diversa oppositione ad S. Scri-
pturam et ad traditionem gradus diversos oriri affirmant.
Qualificatio autem propositionis haereticae ab assensu haeretico
proponentis non dependet, dummodo propositionis materies ad
assensum haereticum formalem terminandum apta sit.

2° Haeresi proxima propositio doctrinae adversatur, quae
communi propemodum omnium sententia de jide esse censetur,
esto ab ecclesia non sit dejinita. .

3° Haeresin sapiens est propositio, quae dat ansam timendi,
ne lateat haeresis; ab ea parum differt propositio de haeresi
suspecta, quae tamen ob indicium minus grave dicitur. Sapor
autem haereseos multoties ex adjunctis et ob convenientiam
saltem in vocibus aut accidentibus, alicui haeresi propriis, digno-
scitur. Exempli causa hanc sententiam profero: fides justificat,
quae in ore Pauli vera est, inter Lutheranos vero haeresin
justificationis per fidem solam sapit. Quaedam autem propo-
sitiones ex seipsis haeresin olere videntur, velut haec: Ridi-
culum est circumferre Sacramentum Eucharistiae per vias
publicas; quae haeresin sapit aut negantium in Eucharistia
corpus Christi verum contineri aut sacros ritus impugnantium.
Cf. S. Thom. III. quaest. XVI. art. 8.

4° Erronea dicitur, quae immediate opponitur veritati

328 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

mediate revelatae seu conclusioni theologicae. Exempli gratia,
haec propositio: Christus non est risibilis, ducitur erronea; eruitur
enim ex praemissa de fide: Christus est homo, et ex praemissa,
lumine naturae nota: homo est risibilis. Cf. S. Thom. I.
quaest. XXXII. art. 4.; II. II. quaest. XI. art. 2.

5° Errori proxima et 6° errorem sapiens aut suspecta de
errore propositio ob easdem causas, proportione servata, dicitur
atque de haeresi retulimus.

7° Male sonans dicitur, quae habet sensum congruentem
fidei, verba autem non congrua, ut est ista propositio: in Deo
sunt tres essentiae relativae. Quibus verbis, etsi tres essentiae
aut tres naturae in Deo non ponantnr, dissonantia tamen
exoritur, cum catholicorum usu communi nomen essentiae ad
subsistentiam significandam non reservatum sit. Nunc vero
„ex verbis inordinate prolatis incurritur haeresis", ut docet
Angelicus I. quaest. XXXI. art. 2. Linguarum autem indolem
considerari oportet; sic propositio: in divinis Pater est causa
Filii, quae Latinis male sonat, bene sonat in lingua Graeca,
quia Graeci vocem causae ad principium significandum usur-
pant. Cf. S. Thom. Contra errores Graecorum, prooein. Pro-
positio male sonat aut ab intrinseco, si verba ex seipsis non
sunt congrua, aut ab extrinseco, si verborum incongruentia rerum
adjunctis intelligitur.

8° Captiosa aut simplicium mentium seductiva dicitur pro-
positio, quae verbis haud male sonantibus sensum fidei non
congruentem importat.

9° Temeraria communiter habetur quaevis propositio a fide
aversa; proprie autem illa est, quae circa fidei doctrinam
absque snfficienti fundamento aliquid affirmat aut negat. Nam-
que „illa dicuntur fieri temere quae ratione non reguntur".
S. Thom. II. II. quaest. LIII. art. 3. ad 2. Temeraria con-
trarie vocatur, quae communi patrum doctorumque doctrinae
opponitur; negative seu privative, quae absque fundamento suf-
ficienti extra patrum et theologorum doctrinam vagatur, cujus
generis exemplum illud ponitur: mundus post centum annos
immediate terminabitur.

10° Piarum aurium offensiva propositio verum quidem

Art. V. De censuris, quibus propos. fidei adv. ab eccl. damnantur. 329

dicit, at id tali moclo, ut sanctis contemnendis ansa praebeatur.
Sic illa propositio fidelium aures offenderet: Magdalena mere-
trix, ora pro nobis. Cf. Canus, De locis, lib. XII. cap. XI.

11° Scandalosa dicitur, propositio, quae in materia morum
occasionem pracbet ruinae spiritualis. Ita scandalum est data
opera perbibere plura sequi incommoda ex confessione sacra-
mentali, etc. Re propemodum eadem est propositio periculosa,
quae in materia morum absolute dicit licere aut fieri posse,
quod non nisi adhibitis pluribus circumstantiis fieri potest.
Hujusmodi est illa: homo potest esse perfectus absque morti-
ficatione, sive asperitatibus corporalibus.

12° Blasphema dicitur, quae, saltem in verbis et modo, in-
juriam aliquam Deo aut ejus sanctis irrogat. Dixi: saltem
in verbis; fieri enim potest, ut propositio haeresin, errorem etc
includens, blasphemia haereticalis , erronea etc. dici debeat
Propositionis blasphemae exemplum est illa: Gregorius Magnus
inter Romanos Pontifices primus fuit Antichristus. Accedun
propositio impia, athea, judaica, pagana, quae ratione sui ob
jecti facillime distinguuntur.

13° Schisrnatica est, quae ecclesiae membrorum unitati
adversatur. Opponitur caritati, „quae non solum alteram per
sonam alteri unit spirituali dilectionis vinculo, sed etiam totam
ecclesiam in unitate spiritus." S. Thom. II. II. quaest. XXXIX.
art. 1. Cujusmodi esset illa: Leo XIII. legitimus Romanus
Pontifex haberi nequit.

14° Seditiosa vocatur, quae ad obedientiam principi de-
trahendam et ad tumultus in republica excitandos comparata
est, sicut cum Wicleff diceret: Nullus est dominus civilis dum
est in peccato mortali.

15° Injuriosa vocatur, quae caritatem et justitiam proximo
debitas laedit, praesertim si honori illorum detrahitur, qui in
ecclesia ratione dignitatis aut status sunt conspicui, velut illa:
Sancti Patres multis erroribus fuerunt irretiti.

Tandem propositiones damnatae affirmavi possunt 1° sim-
pliciter, ut per istam: vitae asperitas ad vitae sanctitatem
nihil confert; 2° modaliter, quotiescunque propositioni dam-
natae veritas et probabilitas attribuitur, aut verae propositioni

330 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

probabilitas et certitudo negatur, puta in hac modali: probabile
non est, vitae asperitatem ad sanctitatem conferre.

ARTICULUS VI.
Qua fide veritates ab ecclesia propositae credi debeant.

I. Multiplex fides. Fides est 1° divina; 2° divina et
catholica; 3° ecclesiastica; 4° humaua.

1° Fides divina seu theologica dicitur assensus, qui re
velatione divina immediate innititur; hujnsmodi autem fidei
objectum sunt veritates revelatae, propter veritatem Dei re-
velantis creditae. 2° Fides divina et catholica, seu simpliciter
fides catholica, refertur ad veritates revelatas, quae in doctrina
ecclesiae manifestantur; quod autem veritates revelatae per
ecclesiam manifestentur, id per accidens, ex parte scilicet nostri,
fidei convenit; ex quo apparet, inter fidem divinam et fidem
catholicam essentialiter nihil differre. 3° Fides ecclesiastica
innititur assisientia Spiritus sancti, qua Christi ecclesia in
custodiendo fidei deposito ab errore quocunque immunis ser-
vatur; unde dubitari non potest, eam firmissimam esse ac certis-
simam. 4° Fides humana hominum auctoritate innititur. —
Quantum ad fidem mediate et indirecte divinam, qua theologi
non pauci conclusiones theologicas, proprie dictas, credendas
esse sentiunt, haec a fide ecclesiastica non differre videtur.

II. Veritatum diversitas. 1° Ad veritates credendas
inprimis referuntur fidei articuli. Dicuntur autera articuli cre-
dibilia primaria, quae coaptationem specialem ad aliqua alia
credibilia important, ita ut cetera in illis aliquo modo con.
tineantur. Patet autem, hujusmodi credibilia non dividi ex
parte objecti quo et rationis formalis fidei, quia haec unica
est, nempe veritas divina revelans; sed ex parte objecti quod,
id est, mysteriorum, quae creduntur. In Symbolo alii duo-
decim, alii quatuordecim articulos distinxerunt. Cf. S. Thom.
II. II. quaest. I. art. 6. et 8.; Comp. theol. cap. CCXLVI.

2° Dogmata sunt illae veritates, qnae in verbo Dei scripto
vel tradito continentur, et ab ecclesia sive solemni judicio

Art. VI. Qua fide veritates ab ecclesia propositae credi debeant. 331

eive ordinario et univcrsali magisterio tanquam divinitus reve-
lata proponuntur. Dogmata, solemni ecclesiae judicio propo-
sita, dogmata definita, vel etiam simpliciter fidei dogmata, di-
cuntur; dogmata, ordinario et universali magisterio, nulla
tamen solemni definitione, proposita, dogmata catholica, aut
revelata aut veritates ad fidem spectantes appellantur.

3° Conclusiones theologicae formallter consideratae, id est,
praecise ut e praemissis deductae, fidei divinae objectum dici
nunquam possunt. At vero praecise ut contentae seu materia-
liter, ut ajunt, partim propositiones de fide, ut supra , partim
proprium veritatum genus habentur. Propositiones de fide
habentur conclusiones illae, sensu latiori theologicae nuncupatae,
quae ratione significationis , hoc est, ut pars in toto, vel ut
singulare in universali, vel ut implicitum in explicito, in prae-
missis continentur. Nimirum in iis concludendis syllogismo
tantum explicativo utimur.

Conclusiones theologicae sensu strictiori intellectae habentur,
quae syllogismo deductivo percipiuntur , et in revelatis non
immediate, sed ratione connexionis naturalis, id est, vel ut
proprietas in essentia, vel ut effectus in causa continentur.
Cf. quaest. VIII. art. 6.

4° Veritates, quarum contradictorium ab ecclesia infra
notam haereseos, v. g. ut temerarium, proscriptum est.

5° Veritates, quae communi et constanti catholicorum
consensu tam certae habentur, ut opiniones adversae, non
haereseos quidem, at alia taraen censura dignae habeantur.

Conclusiones theologicae, strictius dictae, et veritates,
quas sub n. 4 et 5 recensuimus, etiam veritates theologice certae
nuncupantur. — Cf. Conc. Vat. sess. III. cap. III.; Gotti,
Theol. schoL t. I. tract. I. q. I.

III. De veritatibus, quae fide divina et catholica
credi debent. Hujusmodi fide credi debent 1° fidei articuli;
2° dogmata, quae ab ecclesia sive solemni judicio sive ordinario
et universali magisterio tanquam divinitus revelata proponuntur;
3° conclusiones theologicae , quae sensu latiori eo nomine
appellantur. Namque omnes id genus veritates divina auctori-
tate immediate nituntur.

332 Quaestio IX. De magisterio ecclesiae.

Quaeres L Utrum fide divina credenda sit conclusio, quae
ex raajori quidem universali revelata ut particularis dedueitur,
sed mediante minori non revelata, quae non sit evidenter certa
vel factum contingens,

Resp. Si minor positive et evidenter certa non sit, con-
clusio de fide dici nequit. Quod ad facta contingentia attinet,
conclusio de fide non habetur, nisi facti certitudo omne dubium
prorsus excludat. Proinde haec propositio: haec hoslia adoranda
est, fide divina non creditur; quamvis enim major revelata sit:
omnis hostia rite consecrata est adoranda, minor tamen: haec
numero hostia rite consecrata est, moraliter tantum vera habetur.

Veruntamen factum contingens quandoque tam certum est,
ut quodvis dubium evidenter excludatur. Quo in casu con-
clusio, ut pars certa majoris, esse de fide videtur. Sic illa pro-
positio: Leo XIII. Romanus Ponlifex rite electus est, accedente
ecclesiae acceptatione, qua etiam electio illegitima rata fit, in
dubium revocari non potest. Quamobrem Salroanticenses,
Billuart et alii censent, esse probabilius de fide conclusionem,
quae ex hujusmodi ratiocinatione sequitur: Omnis homo rite
electus in successorem Petri est Summus ecclesiae Pontifex.
Atqui Leo XIII. est rite in successorem Petri electus. Ergo
est Summus ecclesiae Pontifex.

Similiter auctores, quos commemoravimus, concilii oecu-
menici, puta Tridentini, celebrationem legitimam manifeste
certam esse docent. Nam sic ratiocinantur : Quodlibet con-
cilium, tanquam oecumenicum ab ecclesia acceptatum, est regula
fidei. Atqui concilium Tridentinum ab ecclesia oecumenicum
habetur. Ergo est regula fidei. Quarn conclusionem de fide
esse affirmant. Cf. Salm. De fide disp. IV. dub. II. §. 1 — 3.
Billuart, De reg. fidei , diss. IV. art. 9. Bannez tamen cum
aliis istas conclusiones ad fidem pertinere negat; nihiloroinus
wvalde temerarium et scandalosum" esse non dubitat, „si post-
quam Ecclesia acceptavit aliquem ut Summum Pontificem, negaret
aliquis illum esse Summum Pontificem verum." In II, II. quaest. 1.
art. 10. dub. 2.

Quaeres II. Utruni facta connexa cum jure doctrinae,
seu facta dogmatica, eadem ac dogmata fide credi debeant.

Art. VI. Qua fide veritates ab ecclesia propositae credi debeant. 333

Resp. Facta dogmatica fide ecclesiastica credi debent;
namque baec facta non immediate ob revelationem divinam
credi videntur, sed ob eara infallibilitatem, quae ecclesiam in
revelatis custodiendis et exponendis perpetuo comitatur.

Quaeres III. Utrum revelationes privatae credendae sint
fide divina.

Resp. Revelationes privatas, si evidentia adsint credi-
bilitatis motiva, fide divina, non vero catholica credendas esse,
complures auctores confirmanl; alii vero negant, ut Salmanti-
censes, De fide diss. I. dub. IV. §. 1. 2. Fide divina; nam-
que objectum fidei divinae est prima veritas revelans. At
hujusmodi objectum proponitur , si Deus, peculiari influxu
supplens propositionem ecclesiae suae, veritatem hominibus
privatim revelat. Ergo revelationes privatae fide divina cre-
dendae sunt. — Non fide caiholica; quia objectum fidei catho-
licae est veritas prima, per doctrinam ecclesiae manifestata.
S. Tbomas ait: „Singuiis temporibus non defuerunt aliqui
prophetiae spiritum habentes, non quidem ad novam doctrinam
fidei depromendam, sed ad humanorum actuum directionem."
II. 11. quaest. CLXXIV. art. 6. ad 3.

IV. De veritatibus, quae fide ecclesiastica credi
debent. 1° Conclusiones theologicae sensu strictiori appel-
latae; 2° judicia ecclesiae de propositionibus , infra notam
haereseos damnatis; 3° cetera, ni fallor, doctrinae capita, quae
communi et constanti catholicorum consensu ut theologice certa
retinentur, fide ecclesiastica credenda sunt, atque catholicos
omnes eisdem ex conscientia sese subjicere opus est. Fide autem
divina credi non putautur, quia ipsis non immediate ob reve-
lationem divinam assentiraur, sed ob assistentiam S. Spiritus,
quae efficit, ut ecclesia in hoc etiam veritatum genere sit
procul ab errore.

Quaeres I. Utrum haereticae dici possint illae propo-
sitiones, quae, extra materiam credendorum de fide divina,
ecclesiae doctrinis refragentur.

Resp. Hoc loco tria statuamus. a) Ad fidem „aliquid per-
tinet dupliciter: uno modo directe et principaliter, sicut articuli
fidei; alio modo indirecte et secundario, sicut ea ex quibus

334 Quaestio IX. De magisterio eeclesiae.

negatis sequitur corruptio alicujus articuli; et circa utraque
potest esse haeresis, eo modo quo et fides." S. Thom. II. II.
quaest. XI. art. 2. Itaque in propositionibus , de quibus
dictum est, saepenumero haeresis indirecte propugnatur; directe
haereticae non sunt.

b) Propositiones illae, quas constat theologicae conclusioni,
strictiore sensu acceptae, repugnare, a theologis non simpliciter
haereticae, sed erroneae et illative tantum haereticae habentur;
atque hoc errorum genus Salmanticenses docent esse „haeresim
in secundo gradu, sive mediate, et secundario; quia licet im-
mediate solum opponatur conclusioni theoiogicae, mediate tamen
repugnat assensui fidei.u De Jide, disp. IX. dub. IV. §. 3. Ab
illa tamen praeceptione Canus cum aliis nonnullis discedere
videtur inquiens: „haec(conclusio vere theologica) veritas catho-
lica ita censebitur, ut si esset per se a Christo revelata; et illi
qui adversetur, aeque erit haereticus, ac si sacris literis tradi-
tionibusve Apostolorum refragaretur." De locis , lib. XII.
cap. VI. praec. 7.

c) Generatim statuendum est, citra errorem negari non
posse, qualificationes illas, quibus ecclesia propositiones dam-
nabiles, inferiori quadam quam haereseos censura, puta temeri-
tatis nota reprobat, infallibiliter iisdem competere; ex quo
plane sequitur, ut haud dubie temeraria, etc. haberi debeat
propositio, cui ecclesia notam hujusmodi inusserit. Ceterum
propositiones sic notatae per se haereticae non censentur; ex
gradu tamen censurae et majori minorive connexione doctrinae
proscriptae cum fidei doctrina dignoscendum est, utrum pro-
positio aliqua haeresin propinquius vel remotius attingat. Cf.
Joan. Turrecrem. Summa de ecclesia, lib. IV. pars II.; Canus,
De locis, lib. XII. cap. VII — X; Suarez, De fide, disp. XIX.

Quaeres II. In qualem errorem incidat, qui asseruerit,
ecclesiam in ferendis censuris, nota haereseos inferioribus, non
esse immunem ab errore.

Eesp. Inter omnes doctores catholicos convenit, ecclesiae
judicia dogmatica et infallibilia sese porrigere ad proponendas
veritates, cum immediate revelatis connexas; necnon ad repro-
bandos errores, infra haeresin. Quae quidem doctorum sen-

Art. VI. Qua fide veritates ab ecclesia propositae credi debeant. 335

tentia veritas est saltem theologice certa. Quare Bannez: nError
est — inquit — vel proximum errori, asserere, quod ecclesia
in ejusmodi censuris possit errare." In II. II. quaest. XI.
art. 2. Quin imo haec assertio ab aliis haeresis appellatur.

Consequens est, ut dicta ecclesiae judicia doctrinalia con-
scientias ligent et internum mentis assensum exigant. Id con-
firmatur ex concilio Constantiensi, nominatim ex mandato Mar-
tini V., de suspectis errorum Wicleff et Hus: „Specialiter
literatus interrogetur, utrum credat, sententiam sacri Constan-
tiensis concilii super 45 Joannis Wicleff, et Joaunis Hus 30
articulis superius descriptis latam, fore veram et catholicam:
scilicet .quod supradicti articuli 45 Joannis Wicleff, et Joannis
Hus 30, non sunt catholici, sed quidam ex eis sunt notorie
haeretici, quidam erronei, alii temerarii et seditiosi, alii piarum
aurium offensivi."

Item in schemate constitutionis dogmaticae de fide catho-
lica concilii Vaticani continebatur canon: „Si quis dixerit, lici-
tum esse, tenere vel tradere opiniones ab ecclesia damnatas,
dummodo ne sint damnatae tamquam haereticae, a. s." Canon
omissus est; principium, in canone assertum, confirmari videtur
ex hac relatione ill. domiui Pie, episc. Pictavieusis: „censueruut
Patres deputati satius esse, re serius perpensa, si assertio tanti
momenti, tantae necessitatis , et expressius et clarius (quam in
capite huic canoni respondente) exprimeretur in altera consti-
tutione, ubi de potestate doctrinali judiciaria ecclesiae directe
et ex professo ageretur." Coll. Lac. t. VII. c. 1632. et 208.
Cf. Syll. prop. 22. et encycl. Quanta cura.

Quaeres III. Utrum fieri possit, ut falsa sit aliqua do-
ctrina, quae ab ecclesia tanquam probabilior proponitur.

Resp. Ex eo quod propositio sit probabilior, per se non
efficitur, eam esse veram. Nec tamen absurde Lugo docet,
„posse pie credi, quod licet circa hoc nulla exstet divina pro-
missio, Deus tamen non permittet ab ecclesia doctrinam ali-
quam ut probabiliorem proponi, quae re ipsa falsa sit, . . .
quia daret occasionem magnam fidelibus adhaerendi magis et
magis doctrinae falsae." De Jide, disp. XX. n. 129.

336 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

Quaestio X.

De potestate ecclesiae.

Ecclesiae potestas duplex est, videlicet potestas ordinis,
quae et sacramentalis nuncupatur, et potestas jurisdictionis.
Phillips,1) card. Franzelin2) et alii quidam magisterium tertiam
potestatis speciem esse autumant; eorum tamen videtur verior
sententia, qui duplicis potestatis divisione retenta magisterium
ad jurisdictionis potestatem referunt. Cf. S. Thom. II. II.
quaest. XXXIX. art. 3. Tractandum est de potestate juris-
dictionis, quae sensu quodam strictiori regiminis potestas dici-
tur ; haec autem tota potestate legislativa, judiciaria et coactiva
continetur. Sed de potestate coactiva quoniam ab aliis sim-
pliciter et quantum ad poenas etiam spirituales, ab aliis non
nisi quantum ad poenas temporales infligendas rejicitur,
duplici articulo agendum erit. Itaque quatuor quaeruntur.

Primo. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem
legislativam.

Secundo. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem
judiciariam.

Tertio. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem
coactivam.

Quarto. Utrum potestas ecclesiae coactiva ad poenas
etiam temporales extendatur.

ARTICULUS I.
Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem legislativam.

I. Definitio potestatis legislativae. Potestas legis-
lativa definitur: potestas faciendi ordinationes ad bonum com-

') Kirchenrecht (Jus ecclesiasticum), t. I. §. 32., t. II. §. 76.

Q) De ecclesia , sect. I. thesis V. Franzelin auctoritatem allegat
Suarezii, De relig. t. IV. lib. III. cap. IV. n. 11. et Thomae Stapleton,
Opp. t, I., De princip. fidei, lib. VI. cap. I.

Art. I. TTtrnm Christus ecclesiae dederit potestatem legislativam. 337

mvne , quae in conscientia obligant. Dicitur: faciendi ordi-
nationes ad bonum commune; siquidem lex pioprie dicta est
„quaedam rationis ordinatio ad bonum commune, ab eo qui
praeest communitati promulgata." S. Thom. I. II. quaest. XC.
art. 4. Adjieitur: quae in conscientia obligant; quoniam omnis
lex aliquam conscientiae obligationem, lata saltem sententia
legitiraa, inducere censetur. Denique definitio, haud secus ac
ipsa thesis, legem obligantem, permittentem, irritantem, etc.
complectitur. Potestatem autem in tota hac quaestione de
foro externo et contentioso , non de foro interno duntaxat et
voluntario, intelligimus.

Potestas legislativa sine dubio ad praecepta extenditur.
Praeceptum autem „importat applicationem legis ad ea quae
ex lege regulantur" (S. Thom. I. II. quaest. LXXXX. art. 2.
ad 1.), et a lege in eo differt, 1° quod natura sua transi-
torium est; 2° quod ferri pro tota comraunitate non videtur.

II. Objectum et subjectum potestatis legislativae
ecclesiasticae. 1° Objectum hujus potestatis non sunt veri-
tates fidei morumque definiendae; namque doctrinam fidei
vel morum declarare ad magisterium pertinet. Sed quidquid
in disciplina rebusque exterioribus , salva fide et sacramen-
torum substantia, ad cultum Dei et aniraarum salutem com-
paranda tuendaque conducit, id omne, intra liraites societatis
ecclesiasticae , legum ab ecclesia ferendarum potest esse ob-
jectum. Et quoniam ecclesia felicitatis futurae procurandae
causa proxime a Christo instituta est, bonum caeleste habetur
ratio formalis sub qua actus humani legibus ecclesiasticis
diriguntur. Sic ad potestatem legislativam refertur nobilissima
potestas , quae dispensatoria circa sacra dicitur ; de qua
Tridentini patres declarant, „hanc potestatem perpetuo in
ecclesia fuisse ut in sacramentorum dispensatione, salva eorum
substantia ea statueret , vel mutaret , quae suscipientium utili-
tati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, tem-
porum , et locorum varietate , magis expedire judicaret."
Sess. XXI. cap. II. — Quod ad personas attinet, ecclesiae
leges per se omnes et solos baptizatos obligant.

2° Subjectum memoratae potestatis illi sunt, quibus Ser-

De Groot, Summa apologet. I. 22

338 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

vator ecclesiam regendam commisit. Potestas enim est „potentia
activa cum aliqua praeeminentia." S. Thomas In Sent. IV.
dist. XLI. quaest. I. art. 1. Jam vero disserentes de consti-
tutione ecclesiae herarchica et monarchica, eam potestatem
activam et praeeminentiam neque multitudini concessam esse
vidiraus, neque principatui saeculari, sed sacro principatui seu
hierarcbiae, quam Obristus in petra Summi Pontificatus soli-
davit. Of. quaest. XIV. de primatu Rom. Pontificis.

III. Errores. 1° Saeculo IV. Aerius ecclesiae potestatem
legislativam, quantum ad legein jejunii uegavit. Valdenses
eandem potestatem penitus neglexerunt. 2° Luther decrevit:
„Christianis nihil ullo jure posse imponi legum sive ab bomini-
bus, sive ab angelis." De captiv. Babyl. 3° Schola Marsilii
Patavini, regalistarum, Pistoriensium potestatem ecclesiae tanto-
pere suadendi concionandique terminis circumscribit, ut ecclesia
quoad res exteriores nullam nisi principum concessu facultatem
possideat. Adversus hujusmodi errores aliosque connexos hoc
articulo tribusque subsequentibus doctrina excutienda est
ecclesiae , statuentis : „ Jesus Christus Apostolis suis libera
mandata dedit in sacra, adjuncta tum ferendarum legum veri
nominis facultate . tum genuina, quae hinc consequitur, judi-
candi puniendique potestate." Encycl. Immortale Dei.

Thesis.' Christus ecclesiae dedit potestatem legislativam.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia divinitus instituta est, ut societas per-
fecta et regnum. Cf. quaest. IV. art. 1. Porro facultas
ferendarum legum ex societatis perfectae natura dimanat
Ergo. Prob. minor. In societate sociorum actiones pro rerum, tem
porum et locorum varietate ad bonum commune dirigendae sunt
Ac id legibus praestatur; nam „lex dirigit intentionem osten
dendo qualis debet esse actus proportionatus fini ultimo.u S. Thoro
In Sent. II. dist. XLI. quaest. I. art. 1. Ergo societas per
fecta sine legislativa potestate non concipitur. Cf. S. Thom
In Sent. IV. dist. XLIX quaest. I. art. 2. q. 5.

Arg. II. Ex verbis Christi. a) Christus discipulis suis
dixit: Amen dico vobis, .quaecunque nlligaveritis super terramt

Art. I. Utrum Ohristus ecclesiae dederit potestatem lee^slativam. 339

ernnt ligata et in caelo: et quaecunque solveritis super terram,
erunt soluta et in caelo. Matth. XVII I. 18. Jam his verbis
legislativa potestas ecclesiae designatur. Ergo. Designatur
eo diximus, quia verbis allatis potestas nulla dam videtur. „Sed
signiticatur solum quantae efficaciae esset futura sententia eccle-
siae, quam illic non dat, sed solum vel promittit, vel supponit."
Ita post Cajetanum F. de Victoria, De pot. eccl , relectione II.
Vis autem argumenti hac interpretatione nihil debilitatur. Pro-
batur minor.

1° Ex sensu obvio; solvere enim et ligare potestatem
supremam significant, praecipue ob additum vocabulum quae-
cunque et ob metaphoram clavium, quacum ea verba apud
Matth. XVI. 19. connectuntur. 2° Ex contextu; in versibus
enim immediate praecedentibus, 15, 16, 17, agitur de fidelium
peccatis, ab ecclesia in foro cxterno auctoritative dijudicandis:
dic ecclesiae. Si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut
ethnicus et publicanus. Inter potestatem autem judiciariam et
legislativam certa intercedit colligatio.

b) Pascendi muuus ecclesiae concreditum est, Joan. XXI.
15 — 18.; I. Petr. V. 2., atque ecclesiae demaudatur: euntes
ergo, docete omnes gentes . . . docentes eos servare omnia quae-
cunque mandavi vobis. Matth. XXVIII. 19, 20. Atqui ecclesia
nec pascere fideles potest, nec omnes gentes docere servare,
nisi leges pro hominibus dirigendis in variis temporun) rerum-
que adjunctis ferantur. Idem ex eo confirmatur, quod hujus-
modi potestas jam in V. T. valuit, sicut scriptum est: Super
cathedram Moysi sederunt Scribae, et Pharisaei. Omnia ergo
quaecunque dixerint vobis, servate et facite. Matth. XXIII. 2, 3.

Arg. III. Ex praxi ecclesiae ab apostolis decurrente. a) Apo-
stoli in concilio Hierosolymitano praeceperunt, ut abstinerent
ab immolatis simulachrorum , et sanguine, et suffocato. Act.
XV. 29. S. Paulus Corinthiis mandatum dedit de saecularibus
judiciis; de velando capite mulierum orantium; de conditionibus
in vidua eligenda requisitis; de presbyteris accusatis judican-
dis, etc. I. Cor. VI. 4.; I. Cor. XI. 5.; I. Tim. V. 9—12.;
ibid. v. 19. Quae omnia ad disciplinam et res exteriores per-
tinent. Ergo, „cum Ecclesia habeat nunc eamdem potestatem

22*

340 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

statuendi et destruendi quam tunc habuit" (cf. S. Thom. In
Sent. IV. dist. XXVII. quaest. III. art. 3. ad 2.), potestas
ferendi leges penes ecclesiam est. !)

b) Ab apostolorurn successoribus leges latas esse, testantur
et Tomi conciliorum et Collectiones juris canonici. Hinc pro-
positio, quae notat „velut abusum auctoritatis Ecclesiae, usum
ejus potestatis acceptae a Deo, qua usi sunt et ipsimet Apo-
stoli in disciplina exteriore constituenda et sancienda" dam-
nata est ut haeretica. Bull. Auctorem jidei.

Objectiones.

Obj. I. Quaecunque ad directionem hominum spiritualem
pertinent, a Christo cumulate ordinata sunt. Ergo Christiana
religio quaslibet ecclesiae leges excludit.

Resp. Dist. antec: Haec ordinata sunt a Christo in suis
principiis , conc; in applicationibus , nego. Et bominum sin-
gularium et multitudinis nisus in finem spiritualem dirigendus
est, uti patet ex penitiori notione hierarchiae. Nam „secundum
hoc aliquis regnum habere dicitur quod alios sub sua provi-
dentia habet." S. Thom. In Sent. IV. dist. XLIX. quaest. 1.
art. 2. q. 5. Providentis autem rectoris est, subditos ad finem
dirigere. Vera igitur potestate legislativa opus est, non ut
fundamentalis ecclesiae constitutio seu principia condantur,
sed quo facilius et perfectius vivatur juxta ea principia.

Obj. II. Potestatis legislativae objectum habentur ea, quae
externa sunt. Res autem externae principis civilis ditioni sub-
duntur. Ita sublato debito objecto, ipsa potestas legislativa
ecclesiae corruit.

Resp. Transeat maj.: hujus enim loci non est, eos casus
recensere, in quibus ecclesia possit actus mere internos in-
jungere. Dist. min.: principis civilis ditioni subduntur res ex-
ternae civium, conc; jidelium, nego. Cum fidelis sit homo,
qui est spiritus et corpus, non solum civis externe agit, verum

') De die Dominica, quae apostolorum auctoritate sabbatho suc-
cessit, cf. Apoc. I. 10.; Act. XX. 7.; I. Cor. XVI. 1.; S. Thom. I. II.
quaest. CTII. art. 3.; II. II. quaest. CXXII. art. 4.

i

Art. I. Utrum Christus ecclesiae dederit pc-testatem legislativam. 341

etiam fidelis. Ergo et ecclesia in genere suo res exteriores
praecipit. Profecto „sicut ad saeculares principes pertinet prae-
cepta determinativji tradere de his quae pertinent ad utilitatem
communem iu temporalibus rebus, ita etiam ad praelatos eccle-
siasticos pertinet ea statutis praecipere, quae ad utilitatem
commuuem fidelium pertinent in spiritualibus bonis." S. Thom.
II. II. quaest. CXLVII. art. 3.

Instabis. Ad societatem spiritualem pertinent leges rerum
spiritualium. Atqui res exteriores non sunt res spirituales.
Ergo in ecclesiae facultate non est, etiam exteriora regere legibus.

Resp. Dist. maj.: ad ecclesiam pertinent leges rerum, quae
sunt spirituales ratione finis, conc; ratione objecti, subdist: ra-
lione objecti formalis, conc; ratione objecti materialis, nego.

Objectum formale seu id, quod ecclesiae potestas in rebus
exterioribus attingit, est sociorum ordinatio ad finem spiritua-
lem; et socii, ad hunc finem conducendi, homines sunt. Qua-
propter ecclesiae imperium, ut homines modo naturae humanae
consentaneo dirigantur, in res exteriores, ut in materiam ad
finem altiorem ordinandam, admitti debet. Sic Angelicus de
sustentatione ministrorum ecclesiae disserens, ait: „Quia ergo
Ecclesia habet potestatem condendi legem in his quae per-
tinent ad cultum Dei, potuit per Ecclesiae statutum taxari
quantitas eorum quae sunt danda ministris Dei a populo."
Quodl. II. art. 8.

Obj. III. Christus ait: Sine causa autem colunt rne, docentes
doctrinas et mandata hominum. Matth. XV. 9. At leges eccle-
siasticae sunt mandata hominum. Nihil ergo habent utilitatis.

Resp. Dist. maj.: Christus reprobat mandata hominum,
simpliciter, nego; in quantum sunt in praejudicium mandatorum
Dei, conc. Et dist. minorem: leges ecclesiasticae sunt mandata
hominum, immediate, conc; mediate, nego. Responsum ex
contextu planum; quippe cum Servator v. 6. dixerit: irritum
fecistis mandatum Dei propter traditionem vestram. Verum
ut Pharisaeismus a Jesu reprobatur, sic ecclesiae leges, quae
auctoritate divinitus concessa feruntur, hac regula sanciuntur:
qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit, Rom. XIII. 2.
Cf. S. Thom. In Matth. 1. c.

342 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

Instabis. Nefas est jugum Legis veteris raandatorum no-
vorum jugo permutare. Leges autem ecclesiasticae jugum sunt,
fidelibus impositurp. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Nefas est jugum vetus permutare legibus
ejusdem spiritus, conc; ejusdem copiae, subdist.: hoc esset
imprudentiae, transeat; hoc esset potestatis illegitirnae, nego.
Enimvero leges V. T. ad indolem praeparatoriam Judaicae
religionis inter ethnicos pertinent; nos autem spiritum Christi
accepimus. Leges vero ecclesiasticae id unum spectant, ut
spiritus divini Conditoris ecclesiae conservetur et augeatur.
Adjicitur quod leges ecclesiasticae, fidelium multitudinem passim
obligantes, paucissimae sunt et ad quinque ecclesiae praecepta
fere restringuntur. Ceterae leges, quibus tomi juris pleni sunt,
aut ad status libere eligendos, aut ad diversa munera rite
obeunda pertinent. Ecquis autem diffiteatur, in societate numero-
sissima varias leges nou nisi cum ipso ordine repudiari posse.1)

ARTICULUS II.
Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem judiciariam.

I. Notio potestatis judiciariae. Judiciaria potestas
est facultas judicandi auctoritative de vero legum sensu et de
sociorum actionibus quoad eas leges. Dixi: facultas judicandi
seu ferendi judicium. Judicium autem „est actus judicis in

') Ad rem Monsabre : „Cette admirable intelligence et cette
misericordieuse bonte de 1'Eglise se revelent encore dans la maniere
dont elle applique ses propres lois. Saus nuire a 1'unite fondamentale
des pratiques chrStiennes, elle sait tenir compte des temps, des lieux
et des circonstances, diversifier les pompes de son culte et la rigueur
de ses prescriptions selon le g6nie, le temp6rament, les habitudes des
peuples qu'elle gouverne; aller au-devant des prevarications, en adou-
cissant sa discipline; chercher avec une pieuse industrie, dans nos
observances, un minimum, dont Dieu se contente, et dont ue peuvent
se plaindre ni les forces defaillantes de nos corps, ni la generosite
amoindrie de notre foi et de notre amour," Conf de Notre-Dame;
Careme, 1882, conf. LVH,

Art. II. Utrum Christus ecolesiae dederit potestatera judieiariara. 343

quantum est jus dicens; ideo est actus justitiae" (S. Thom. II. II.
quaest. LX. art. 1.); actus enim justitiae proprius est „reddere
unicuique quod suum est". II. II. quaest. LVIIL art. 11.

Auctoriiative: agitur enim de disceptationibus et sententiis,
quae ita praescribuntur et feruntur, ut parendum sit. De vero
legum sensu et de sociorum actionibus , utrum scilicet hujus-
modi actiones praedicto legum sensui conformes sint necne.

In judicio quatuor distinguuntur: actor, a quo judicium
petitur; reus, qui ab actore in jus vocatur; causa seu materia
judicanda; judex, cui sententia, cognitis disceptationibus, pro-
nuntianda est. Judex autem ab Aristotele egregie dicitur jus
animatum. Ethic. V. 6.

II. De subjecto et objecto potestatis judiciariae
in ecclesia. 1° Judiciaria potestas toti Trinitati communis
est; Filio tamen per appropriationem quandam attribuitur:
ipse est, qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum,
Act. X. 42. Pater omne judicium dedit Filio. Joan. V. 22.
Veruntamen „quamvis apud Deum remaneat primaeva auctori-
tas judicandi, hominibus tamen committitur a Deo judiciaria
potestas respectu eorum, qui eorum jurisdictioni subjiciuntur".
S. Thom. II. II. quaest. LIX. art. 2. Generatim potestas ju-
diciaria, quam Christus ecclesiae concessit, in rectoribus eccle-
siae proprie residet. Auctores institutionum canonicarum in
specie de foro competenti tractant, et quibus auctoritate propria
aut delegata judicium competat, copiose declarant.

2° Quod ad objectum attinet, causae, quas forum saeculare
merito sibi vindicat, a materia jurisdictionis ecclesiasticae secer-
nendae sunt. Regula generalis est, eas causas ad forum eccler
siasticum pertinere, quas necesse est judici ecclesiastico sub-
jacere, ut ecclesiafinem sibi proprium, salutem nempeanimarum,
convenienter attingere possit. Ceterum ecclesiae definitiones,
praxis, decreta Pontificum et conciliorum, sententia probata
doctorum catholicorum eam rem explanant. Cf. Bouix, Tract.
de judiciis eccl. p. I. sect. III.

III. Errores. 1° Potestatem ecclesiae judiciariam ab
iis negari, qui potestatem legislativam rejiciunt, ob connexio-
nem ipsam rerum necessum fuit. 2° His consentiunt nonnullae

344 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

jurisperitorum scholae, quibus ecclesia collegium, non veri
nominis status, est. Ita sentiuntPufendorf, Mosheim et Boehmer.
Collegium enim, veluti societas quaedam minor et iroperfecta,
intra societatem majorem et perfectam continetur, e. g. nego-
tiatorum collegium in aliqua societate civili. Hinc effectum
est, ut, exclusa ab ecclesiae conceptu ratione status seu regni,
potestas judiciaria et quaecunque ad veri nominis iroperium
pertinent, ecclesiae subducerentur. 3° Quin imo Pufendorf, ut
formam socialem ecclesiae perfectam, et quae hinc dimanant,
quasi in fonte ipso corrumperet, Christum non legislatorem,
sed ad instar legislatoris fuisse contendit. 4° Van Espen deni-
que in opere, quod inscribitur Jus eccl. univ. lib. HL tit. L,
forum externum ante saeculum XII. in ecclesia non fuisse,
sed tum demum ex imperatorum concessione exortum perhibet.
Quod a plurimis Jansenianis et regalistis recoctum est.

Thesis : Ecclesiae veri nominis potestas judiciaria a Christo
data est.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia est perfecta societas. At perfecta societas
nulla est, quin judiciariam potestatem habeat. Ergo. Min.
patet, tum quia quaevis societas civilis ea potestate utitur,
tum quia leges in cassum feruntur, nisi lites de legum sensu
et sociorum actiones relative ad leges queant, ubi opus sit, ad
judicem authenticum deferri. Nec nos moveat, quod ajunt,
ecclesiae potestatem judiciariam concedi pro foro interno; nam
ecclesia, cum sit societas visibilis, externe quoque sociorum
yitam dirigit. Ob eamque causam sententias etiam in foro
externo ab ecclesia pronuntiari necesse est.

Arg. II. ExS. Fcriptura. a) Christus ait: Si autem peccaverit
in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solum: . . .
si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum, vel duos . . .
Quod si non audierit eos, dic ecclesiae; si autem ecclesiam non au-
dierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Matth. XVIII. 15 — 17.
Hac autem Domini sententia potestas judiciaria ecclesiae attri-
buitur. Ergo. Prob. min. 1° Indicantur reus, accusator, judex,
sententia, poena; ergo de vero judicio agitur. 2° In eo judicio

Art. II. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem judiciariaro. 345

potestas judiciaria ecclesiae attribuitur; legitur enim: dic eccle-
siae; et qvod si ecclesiam uon audierit. 3° Vocantur ecclesia
ecclesiae rectores; quod manifestum est tum ex eo, quod et
synagogae principes ecclesia appellantur; tum ex natura rei,
quaudoquidem judicium ab universa multitudiue exerceri ne-
quit; tum ex eo, quod Christus e vestigio subjungit: Amen
dico vobis, quaecvnque alligaveritis super terram, etc. 1. c. v. 18.,
quae quidem verba non ad omnes, sed ad apostolos ecclesiae-
que rectores pertinent, qui ecclesia dicuntur, quemadmodum
status appellantur magistratus, a quibus respublica geritur.

b) S. Paulus ad Timotheum scribit: Adversus presby-
terum accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus
testibus. I. Tim. V. 19. Atqui his verbis ecclesiae potestas
judiciaria designatur. Ergo. Prob. min. Agitur enim in foro
externo sub duobus aut tribus testibus;1) indicatur reus: ad-
versus presbyterum; accusator: accusationem ; judex, episcopus
scilicet, qui in casu est Timotheus. Accusatio autem non
fieret, nisi posset a Timotheo enuntiari sententia. Haec etiam
confirmantur 1° ex eo, quod S. Paulus rationem causarum in
ecclesia judicandarum Corinthios edocet, I. Cor. V. 12. — VI. 2.;
2° ex eo, quod apostolus eam potestatem in Hymenaeum et
Alexandrum et in Corinthium incestuosum exercuit. I. Tim.
I. 20.; I. Cor. V. 1—6.

Alg. III. Ex traditione. a) S. Clemens Romanus, S. Igna-
tius Antiochenus et S. Polycarpus sl fidelibus pastoribus paren-
dum esse docent. Sic S. Clemms ait: „Aequum igitur est . . .
nos cervicem supponere et obedientiae locum implentes incli-
nari illis, qui sunt duces animarum nostrarum." Nolle autem
parere ab eodem vocatur vana seditio. Ad Cor. LXni. 1.
Haec autem de obedientia in foro externo et de potestate
regiminis, uti perspicitur, dicta sunt. Ergo patres isti saltem
principia, in quibus judiciaria potestas includitur, suis scriptis
tradiderunt.

b) Tertullianus affirmat in Cbristianorum conventibus ju-

l) Cf. Deuter. XIX. 15.; Joan. VIII. 17.; II. Cor. XIII. 1.; Hebr.
X. 28.

346 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

dicari „magno cum pondere" summumque futuri judicii esse
praejudicium, „si quis ita deliquerit, ut a communicatione
orationis, et conventus et omnis sancti commercii relegetur.
Apol. cap. XXXIX. S. Cyprianus memoriae prodidit, Priva-
tum haereticum „ob multa et gravia delicta nonaginta episco-
porum sententia" condemnatum; Jovinus et Maximus „ob ne-
fanda sacrificia et crimina, in se probata, seutentia novem
(episcoporum) condemnati" esse ab eodem narrantur. Denique
cum Fortunatus ejusque socii, Carthagine daranati, ad Cor-
nelium Papam appellassent, S. Cyprianus regulam comraen-
dat , qua oporteat reos „agere illic causam suam , ubi et
accusatores habere et testes sui criminis possint." Ep. 59.
(al. 55.) ad Cornelium. S. Ambrosius causam Indiciae virginis,
ab episcopo Veronensi, postea a Mediolanensi episcopo, judi-
catam, accurate tradit. Ep. 5. ad Siagrium Veron. 8. Joan.
Chrysostomus: „pars illa quam episcopum tractare in judiciis
convenit, infinita certe odia, infinitas offensiones parit." De
sacerd. lib. III.

c) In collectione, quae Canones apostolorum dicitur, judi-
ciorum ordo quantum ad episcopos accusatos indicatur. Can.
LXXIII. Nicaeni patres in Arium, Ephesini in Nestorium,
Chalcedonenses in Dioscorum judiciariam methodum adhibuerunt.
S. Athanasius a judicio Eusebianorum ad Julium I., Romanum
Pontificem, appellavit. In concilio Sardicensi ordinationes de
usu appellationum factas esse constat; etc. lgitur ecclesia jure
proprio, non concessu principum civitatis, ab exordio, non
a saeculo XI., potestatem illam possidet.

Objeotiones.

Obj. I. Christus inquiens: dic ecclesiae, communitatem
particularem talis loci, non universalem ecclesiam, designat.
Ita probatione prima nihil efficitur.

Resp. Dist. antec: Christus designat comraunitatem par-
ticularem primario, nego; secundario, subdist.: communitatem,
ecclesiae universali conjunctam, conc; separatam, nego. Ser-
vator ait: dic ecclesiae; nulla igitur ecclesia, v. g. Hierosolymi-
tana aut Ephesina ab aliis distinguitur. Ergo cum nihil distin-

Art. III. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem coactivam. 347

guatur, nihil excipitur. At vero cum ecclesia universa omnea
et singulas sententias pronuntiare nequeat, secundario eccle-
siae particulares designantur, non separatae , sed illi con-
junctae, cui, tanquam uni corpori morali, diclum est: Quae-
cunque alligaveritis , etc. Et si haec potcstas, adversariorum
opinione, penes ecclesias particulares fuerit, quanto magis erit
penes universalem?

lnstabis. Matth. XVIII. praeter correctionem fraternam
nihil praecipitur. Ait enim: Si autem peccaverit in te frater
tuus vade el corripe eum, v. 15. Ex hoc igitur textu potestas
judiciaria nequaquara probatur.

Resp. Dist. antec: correctio fraterna est occasio potestatis
conferendae, conc; terminus, nego. Christus potestatem judi-
candi generalem largitur: Quaecunque alligaveritis, etc. Deinceps
sententiam ecclesiasticam divina sententia roborari his verbis
luce clarius ostenditur: erunt ligata et in caelo, — erunt soluta
et in caelo. Nec est dubium, quin iis verbis potestas expri-
matur, quae ad ecclesiam constituendam pertineat.

ifices. Ecclesiae primaevae rectores arbitri potius quam
judicis munere functi sunt. Ergo. Prob. antec. Litigantes enim
sententiae pronuntiatae parere non tenebantur. Praeterea jus
coercendi nullo idoneo argumento probatur.

Resp. Nego antec. Probationis partem primam similiter
nego; etenim reus, si eccltsiam non audierit, sit tibi sicut
ethnicus et publicanus. De jure coercendi in articulo sequenti
tractabitur.

ARTICULUS III.
Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem coactivam

I. Potestatis coactivae indoles. Potestas coactiva
est potestas puniendi reos. Dixi: puniendi, id est, cogendi per
poenas. Igitur ea potestas et facultas poenitentiae imponendae
inter se differunt. Etenim 1° poenitentia censetur ad forum
internum pertinere; poena, qua talis, ad externum forum;
2° poenitentia est in peccante secundum voluntatem ipsius, poena
secundum arbitrium judicis; 3° poenitentia in primis quaeritur

348 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

reconciliatio amicitiae, per poenam redintegratio aequalitatis
justitiae. Cf. S. Thom. III. quaest. XC. art. 2. Ceteroquin poenae
ecclesiasticae, sive ratio poenae medicinalis, sive ratio poenae
vindicativae in iis immediatius appareat, bonum virtutis et aedi-
ficationem spectant. Cf. II. Cor. X. 11.; Arist. Ethica X. cap.
ult. At aedificatio aut ex emendalione peccantis aut ex bono
societatis exoritur. „Poenae autem praesentis vitae — ait
Aquinas — non per se expetuntur, quia non est hic ultimum
retributionis tempus; sed in quantum sunt medicinales, con-
ferentes vel ad emendationem personae peccantis, vel ad bonum
reipublicae, cujus quies procuratur per punitionem peccantium."
II. II. quaest. LVIIL art. 1.

II. Poenae spirituales et temporales. Poena spiri-
tualis est, quae directe animum castigat et hominem a bonis
spiritualibus, v. g. a suffragiis, ab Eucharistiae sacramento
separat, Poena temporalis et corporalis ea censetur, quae
directe corpus bonaque fortunae afficit, ut si quis proscriptione
bonorum suorum affligatur. Poena spiritualis multoties cum
privatione quorundam temporalium bonorum jungitur, v. g.
excommunicatio cum infamia. Cf. S. Thom. In Sent. IV.
dist. XVIII. quaest. II. art. 1. sol. 3.

III. Errores. De potestate ecclesiae coactiva duobus
modis erratur. Videlicet 1° asserunt, nullum invitum, sed
reum sua tantum voluntate puniri posse ab ecclesia; potestatem
puuiendi pro foro externo totam esse in principe, nullam
in ecclesia. 2° Si quid potestas coactiva in ecclesia valeret,
eam tamen potestatem ad poenas temporales ac corporales se
porrigere negant. Ita Marsilius Patavinus, Morinus, Van Espen,
La Borde, Pistorienses, Nuytz.

IV. Ecclesiae decreta de potestate sua coactiva.
Anno 1327 Joannes XXil. haereticam esse declaravit Patavini
propositionem 5.: „Quod tota ecclesia simul juncta nullum
hominem punire potest punitione coactiva, nisi concedat hoc
imperator. Const. Licet. Auno 1794 Pistoriensium propositio,
qua etiam insinuatur, „Ecclesiam non habere collatam sibi a
Deo potestatem . . . devios contumacesque exteriore judicio
ac salubribus poenis coercendi atque cogendi" damnata est

Art. III. Utrum Christns ecclesiae dederit potestatem coactivam. 349

a Pio VI. ut „inducens in systema alias damnatum ut haere-
ticum." Bulla Auctorem fidei. Pius IX. proscripsit huuc errorem
Nuytz, professoris Taurinensis: „Ecclesia vis inferendae potes-
tatem non habet." Syll. prop. 24. In encycl. Quanta cura
damnantur, qui affirmant: „Ecclesiae jus non competere vio-
latores legum suarum poenis temporalibus coercendi."

Thesis: Christus ecclesiae dedit potestatem coactivam.

Argurnenta.

Arg. I. Ecclesia est perfecta societas. Jam vero cuicun-
que societati perfectae potestas coactiva competit. Ergo. Minor
liquet. a) Etenim omnibus assentientibus ea vis principatus
est, ut princeps „poenis et praemiis homines sibi subjectos ab
iniquitate coerceat et ad opera virtuosa indncat." S. Thom.
De reg. princ. lib. I. cap. XV. b) Deinde dominium pro pace
et justitia conservanda, pro jurgiis discordiisque resecandis
concessum est. Atqui nec bonum pacis potest conservari, ne-
que confusionis malum resecari, nisi poenis coerceantur, qui
bonum ordinis corrumpunt. Ergo. Et sane „in hominibus —
ait Angelicus — hoc ex naturali inclinatione invenitur, ut unus-
quisque deprimat qui contra ipsum insurgit . . . unde quid-
quid contra ordinem insurgit, consequens est ut ab eo ordine,
et principe ordinis deprimatur." I. II. quaest. LXXXVII.
art. 1.; cf. Ad Rom. cap. XIII. 4.

Arg. II. Ex S. Scriptura. a) Christus de peccatore hoc
constituit: Si ecclesiam non audierit} sit tibi sicut ethnicus et
publicanus. Atqui istis verbis coactiva potestas ecclesiae tri-
buitur. Ergo. Prob. min. 1° Ex eo, quod ecclesiae tanta
potestas jubendi tribuitur, ut rebelles excommunicationis seu
separationis poena digni censeantur: sicut ethnicus. 2° Ex
verbis immediate subsequentibus: Quaecunque alligaveritis, etc.

b) S. Paulus tam dictis quam factis puniendi potestatem
sibi vindicat. Ergo. Prob. antec. 1° Dictis. Apostolus ad
Corinthios haec scribit: Quid vultis? In virga veniam ad vos,
I. Cor. IV. 21. „In virga scilicet disciplinae veniam ad vos,
scilicet castigandos." S. Thom. in 1. c. lect. III. Rursus: ln

350 Quaeatio X. De potestate ecclesiae.

promptu habentes ulcisci omnern inobedientiam , II. Cor. X. 6.
„ln promptu habentes, id est promptum et liberum animum
habentes ad puniendum omnem inobedientiam." S. Thom. in

I. c. lect. I. Atque iterum: haec absens scribo, ut non prae-
sens durius agam secundum potestatem, quam Dominus dedit
mihi. II. Cor. XIII. 10.

2° Factis. Apostolus praescribit, ut male parentes poenas
luant: Si quis non obedit verbo nostro per epistolam, hunc notate
et ne commisceamini cum illo, ut confundatur. II. Thess. III. 14.
Ecce poena, et poenae finis: ut confundatur. Cf. I. Cor. V. 11.;

II. Joan. I. 10. Et alibi se venturum affirmat, ut puniendi
potestate utatur: Praedico . . . iis qui ante peccaverunt, et
ceteris omnibus, quoniam, si venero iterum, non parcam. II. Cor.
XIII. 2. Atque de Corinthio incestuoso: Ego quidem absens
corpore, praesens autem spiritu, jam judicavi ut praesens, eum,
qui sic operatus est . . . tradere hujusmodi satanae in inter-
itum carnis, ut spiritus salvus sit. I. Cor. V. 3 — 5.

Arg. III. Ex traditione. Testimonio constat auctorum
certissimorum, antiquitus poenas ab ecclesia inflictas esse. At
illae poenae statuebantur etiam in invitos et pro foro externo
seu contentioso. Ergo. Major quod ad poenas spirituales
attinet, certa videtur; exempla vero poenarum temporalium
articulo quarto proferam. Minor perspicua est; siquideni
nemo ignarus est, plurimos rebelles et inobedientes excom-
municatos esse, sacramentis et communione fidelium inter-
dictos, degradatos, etc.

Objectiones.

Obj. I. Ecclesia, cum ad animorum salutem instituta sit,
punire non debet, nisi ut reus corrigatur. Atqui nulla poena
corrigit invitos. Ex quo intelligitur, veri nominis potestatem
coactivam in ecclesia nullam esse.

R<isp. Dist. maj.: in ecclesia rei correctio est finis poeuae
inclusive, conc; exclusive , nego. Dist. min.: nulla poena
corrigit invitos, immediate, conc; mediate, nego. Et explico.

Poenae finis nec sola est restitutio juris violati, ut asseri-
tur in systemate poenali, quod absolutum nuncupatur; neque

Art. TII. Utrum Christus ecclesiae dederit potestatem coactivam. 351

ftola correctio sive socialis sive individualis, ut affirmant pro-
pugnatores systematis relativi , sed ratione quadam mixta
uterque fiois componcndus est. Ita poenae ab ecclesia in-
fliguntur non exclusive , ut devii reducantur, verum etiam ut
justitiae aequalitas, quamvis ultima retributio in terris non
fiat , ex parte redintegretur. Cf. S. Thom. De reg. princ.
lib. I. cap. XV.; II. II. quaest. LVTII. art. 1.; III. quaest. XC.
art. 2. — In Sent. IV. dist. XIX. quaest. II. art. 1. haec: „ad
hoc quod homo recte gradiatur in via salutis, tria sunt ei
impendenda ab eo qui ipsius curam gerit . . . Tertio ut si
contingat eum discedere, quod ad viam rectam reducat; et
quantum ad hoc dicitur ipsum corrigere: quandoque quidem
ut rectitudo fiat ab eo , quando scilicet ille qui deliquerat,
emendatur, ex cura sibi impensa; quandoque autem ut rectitudo
justitiae de eo fiat per poenas inflictas , etiam si ille non
corrigatur ex parte sua.u

Distinctio minoris cuique clara; nimirum quia usu venit,
ut inviti, poenis afflicti, resipiscant.

lnstabis. Quidquid est, ecclesiasticae poenae nullus tinis
nisi coercere subditos ab iniquitate. At multoties praevidetur,
invitos nullius poenae causa ad bonam frugem se recepturos.
Ergo fateamur, ecclesiam in eos saltem invitos potestate coer-
citiva carere.

Resp. Dist. maj.: talis scopus ecclesiae esse debet aut
respectu ipsius peccantis aut respectu aliorum, conc; respectu
solius peccantis, nego. Transeat min. Malum poenae ad coer-
cendam et ordinandam malitiam culpae inferri , S. Thomas
testis est. Qitaest. disp. De malo, I. art. 5. ad 7. At vero
„poena quae etiam secundum leges humanas infligitur, non
semper est medicinalis ei qui punitur, sed solum aliis; sicut
cum latro suspenditur, non ut ipse emendetur, sed propter
alios, ut saltem metu poenae peccare desistant." I. II. quaest.
LXXXVII. art. 3. ad 2.; cf. C. Gent. lib. III. cap. CXLIV.
Quapropter auctoritas ecclesiastica , cum commune omnium
bonum respiciat , poenas in rebelles etiam decernit , ut culpa
malitiae iu aliis coerceatur et ordinetur, sicut scriptum est:
Pestilente jlagellato, stultus sapientior erit. Prov. XIX. 25.

352 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

Obj. II. Deo voluntarie serviendum est. At si reus invitus
a moribus prislinis arcetur, non servitur Deo voluntarie.
Ecclesia igitur a potestate coercitiva, cum ad Deum colendum
nihil conferat, jure abjudicatur.

Resp. Conc. maj. Dist. min.: non servitur Deo voluntarie
ab ipso invito, conc; ab aliis, nego. Distinctio ex responsis
ad objectionem primam patet. Cf. S. Thom. II. II. q. CVIII.
art. 1.; q. CLVIII. art. 1. ad 3.

Instabis. Potestas coactiva omnibus nocet. Quod probatur,
Lex nova, non est timoris lex, sed caritatis. Potestas autem
coactiva eo spectat, ut subditis timor injiciatur. Ergo, lege
timoris reducta, potestas coactiva omnibus nocet.

Resp. Dist. min.: potestas coactiva eo spectat, ut timor
injiciatur caritatem relinquentibus, cowc; eam habentibus, nego.
S. Thomas de ea re: „lex Evangelii est lex amoris: et ideo
illis qui ex amore bonum operantur, qui soli proprie ad Evan-
gelium pertinent, non est timor incutiendus per poenas, sed
solum illis qui ex amore non moventur ad bonum; qui etsi
numero sint de Ecclesia, non tamen merito." n. II. q. CVIII.
art. 1. ad 3.

ARTICULUS IV.

Utrum potestas ecclesiae coactiva ad poenas etiam tempo-

rales extendatur.

I. Status quaestionis. Poenae temporales reum in bono
materiali et ratione fortunarum affligunt. Quaestio autem,
quae in manibus est, non huc redit, utrum ecclesiae facultas
concessa sit decernendi poenas temporales et corporales, 1° qnae
pertinere censentur ad actus virtutum poenitentiae, abstinentiae
et temperantiae , v. g. jejunia; vel 2° quibus soli poenitentes
voluntarii castigantur; vel 3° quae in foro interno seu in judicio
poenitentiali obnoxiis imponuntur. Sed hoc jam quaeritur,
utrum ecclesiae potestas data sit injungendi 1° poenas, quae
corpus aut bona fortunae directe afficiunt; 2° in foro externo
et contentioso; 3° etiam iis, qui hujusmodi poenas subire
nolint.

Art. IV. Utrum potestas eceleniae coaet. ad poenaa etc. extendatur. 353

II. Proportio inter poenas temporales et hominum
delicta. De hac proportione pauca praefamur, quo vis argu-
mentorum facilius patescat.

Ea porro poenae est indoles, ut semper sit quaedam
corruptio agentis. Etenim ut actionis ordo tollitur culpa, ita
„raalum . . . quod est per substractionem formae et integritatis
rei, habet rationem poenae"; unde sicuti de ratione culpae est
quod noceat agenti in sua actione, ita „de ratione poenae est
quod noceat agenti in se ipsou. S. Thom. I. quaest. XLVIII.
art. 5. Jam vero illa corruptio agentis seu malum poenae,
quod noceat agenti in se ipso, est „privatio ejus quo voluntas
potest uti quocumque modo ad bonam operationem". S. Thom.
De maloy I. art. 5. Et quoniam motus appetitus et voluntatis
terminatur bono delectabili , poena bono delectabili opponatur
necessum est. Reus igitur privatione alicujus boni delectabilis
puniatur. Ex quo conceptu poenae proportio inter poenas
temporales hominumque delicta nullo fere negotio intelligitur.
Constat enim, homines in terra constitutos corporalibus et
temporalibus bonis plurimum delectari. Ergo quaedam con-
veniens erit agentis corruptio, si reus aliquibus delectabilibus
temporalibus privetur. Cf. S. Thom. De malo, I. art. 4. ad 12.;
S. Theol. I. quaest. V. art. 6. Unde, spectata hominum natura,
necessarium est, potestatem coactivam ad vim materialem in-
ferendam extendi.

III. Adversarios nonnullos potestatis coactivae art.
praec. recensuimus. Ex adversariis autem non pauci potcs-
tatem illam coactivam, qua, pronunciatis ab ecclesia poenis
spiritualibus , reus conscientiae suae relinquitur, non directe
impugnant; negant esse in ecclesia potestatem, qua reus poenis
temporalibus ad satisfaciendum cogatur. Error ille ab ecclesia
sufficienter damnatus est. Pistoriensium enim hac in re sen-
tentia „quatenus intendat ecclesiam non habere collatam sibi
a Deo potestatem . . . devios contumacesque exteriore judicio
ac 8alubribus poenis coercendi, atque cogendi" damnatur ut
^inducens in systema alias damnatum ut haereticumu. Bulla
Auctorem jidei. ln Syllabo notatur thesis: ^Ecclesia vis in-
ferendae potestatem non habetu prop. 24. Cf. breve dogma-

De Groot, Surama apologet. I. 23

354 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

ticum Ad apostolicae, 22. Aug. 1851, qua damnatur eadem do-
ctrina Nnytz. Jam vero Pistorienses et Nuytz potestatem
coactivam directe quantum ad poenas temporales impugnarunt.
Propterea sensus damnationis tam manifestus est, ut opinio,
qua potestas coercendi per poenas temporales ab ecclesia ex-
cluditur, ad minus erronea et temeraria habeatur ; haere-
ticam autem esse, quoniam poenae temporales propriis terminis
in ecclesiae definitionibus non exprimuntur, non tam apertum
videtur. Attamen Suarez contrariam doctrinam censet esse de
fide. Cf. Bouix, Tract. de Judiciis, t. I. pars I. sect. II. cap. IV.
§. 4. — In encyclica Quanta cura graviter a Pio IX. repreben-
duntur, qui asserunt, „Ecclesiae jus non competere violatores
legum suarum poenis temporalibus coercendi."

Thesis \ Potestas ecclesiae coactiva ad poenas etiam tem-
porales extenditur.

Argumenta.

Arg. I. Potestas ecclesiae coactiva, ut hominis causa con-
cessa, poenas statuere debet, humanae naturae proportionatas.
Jam poena temporalis est humanae naturae valde proportionata.
Ergo. Prob. min. Reus per poenas aliquo bono delectabili
privandus est. At homines, praesertim mali, bono temporali
maxime delectantur. Ergo temporalis poena, qua homines
ejusmodi bono privantur, est humanae naturae proportionata.
Explicatur.

a) Quantum ad ipsum reum. Verissime S. Thomas:
„qui in peccato est, non habet gustum sanum, ut ex dulcedine
divinae bonitatis a peccato revocetur; sed habet affectum in-
fectum amore sui inordinato; et ideo per poenas quae naturae
suae contrariantur et voluntati, a peccato revocatur." In
Sent. IV. dist. XIV. quaest. I. art. 2. q. 1. sol. 1.

b) Quantum ad alios. „Cohibentur autem aliqui — ait
S. Thomas — a peccando, qui affectum virtutis non habent,
per hoc quod timent amittere aliqua quae plus amant quam illa
quae peccando adipiscuntur: alias timor non compesceret pecca-
tum . . . Haec autem sunt quae homo maxime diligit, vitam,
incolumitatem corporis, libertatem sui, et bona exteriora, puta

Art. IV. Utrum potestas ecclesiae coact. ad poenas etc. extendatur. 355

divitias, patriam et gloriara." II. II. quaest. CVIII. art. 3.
Cf. C, Gent. lib. III. cap. CXLI.

c) Ut redintegretur aequalitas justitiae. „Omnis actus
peccati — ut observat S. Thomas — procedit ex aliquo in-
ordinato appetitu alicujus temporalis boni.u I. II. q. LXXVII.
art. 4. Ergo ad aequilibrium ordinis restituendum intemperantia
privatione luenda est.

Arg. II. Ex S. Scripturis. S. Scriptura tum principia,
quibus potestas infligendi poenas temporales innititur, tum
exempla proponit. Igitur ea potestas habet fundamentum suf-
ficiens in S. Scriptura. Prob. antec.

a) Principia. Prov. XIII. 24. scriptum legimus : Qui
parcit virgae, cdit filium. S. Paulus I. Tim. V. 20.: Peccantes
coram omnibus argue: ut et ceteri timorem habeant. Ecce
poenae temporalis publicaeque humiliationis scopus: ut et
ceteri timorem habeant. Et apertius I. Cor. V. 5. de ince-
stuoso: tradere hujusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus
salvus sit. Ecce poena temporalis in interitum carnis , ut
animae utilitati sit, ut spiritus salvus sit.

b) Exempla. Christus ait: si ecclesiam non audierit, sit
tibi sicut ethnicus et publicanus. Matth. XVIII. 17. Ex qua
sententia profluit infamia, quae est alicujus boni temporalis
privatio. S. Paulus de Christiano contumaci statuit : hunc
notate, et ne commisceamini cum eo, ut confundatur, II. Thess.
III. 14.; rursus: peccantes coram omnibus argue, I. Tim. V. 20.:
nec dubium, quin confusio et publica castigatio poenae tem-
porales sint; similiter interitus carnis , inflictus incestuoso
Corinthio. I. Cor. V. 5.; cf. S. Thom. In 1. Cor. V. Ject. I.

Arg. III. Ex traditione. a) Ab antiquissima aetate mos
fuit, ut peccatores publici ad poenitentiam publicam excommuni-
catione et omnimoda ab ecclesia expulsione cogerentur. Atqui
multae poenae temporales , v. g. prohibitio obeundi nonnulla
negotia saecularia, in poenitentia publica includebantur. Ergo.
b) Est antiquissimus usus virgarum et carceris , qui patrum
conciliorumque testimonio comprobatur; sic beatus Gregorius
Magnus ad Januarium Calaritanum episcopum scribit: „Quos

23*

356 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

tamen si eraendare se a talibus et corrigere nolle repereris,
ferventi comprehendere zelo te volumus: et si quidem servi
sunt, verberibus cruciatibusque, quibus ad emendationem per-
venire valeant, castigare: si vero sunt liberi, inclusione digna
districtaque sunt in poenitentiam redigendi." Ep. lib. VI. 65.
Hic mentio fiat carcerum ecclesiasticorum, qui decaneta, oV
xavixd, decanica nuncupantur. Ejusmodi carceres, in quibus
et laici et clerici recludebaotur, saeculo IV. jam viguisse, con-
stat. Cf. Kraus, Real-Encyklop. p. 575, etc. c) Aliae poenae tem-
porales fuerunt exilium et multa, de quibus vide decreta concilii
Roraani, 503; concilii Carthaginiensis, 398, etc. d) Quin irao re-
centiori aetate patres Tridentini decreverunt: „Qui vero (duel-
lantes) pugnam commiserint et qui eorum patrini vocantur,
excommunicationis et omnium bonorum suorum proscriptionis
ac perpetuae infamiae poenam incurrant; et ut bomicidae juxta
sacros canones puniri debeant." Sess. XXV. cap. XIX. Cf.
sess. XXIV. cap. VII.; sess. XXI. cap. VI.; sess. XXIII.
cap. I. e) Denique principium, vi cujus illa praxis vigebat,
aperte describunt. Sic beatus Augustinus, Retract. II. 5. sen-
tentiam priorera emendans : „nondum expertus eram, vel quan-
tum mali eorum (schismaticorum) auderet impunitas, vel
quantum in eis in melius mutandis conferre posset diligentia
disciplinae." Cf. ep. 48. ad Vincentium et 50. ad Bonifacium.
S. Leo M. ait: „ad spirituale remedium nonnunquam recur-
runt, qui timent temporale supplicium." Ep. 4. alias 91. et 93.

Objeotiones.

Obj. I. Media ex fine determinantur. Finis autem eccle-
siae spiritualis est. Poenis ergo temporalibus ad suum finem
attingendum uti non potest.

Resp. Concedo majorem et minorem. Nego conclusionem.
Adversariorum argumentum falso supponit, hominem ad finem
spiritualem attingendum mediis temporalibus nihil juvari. Homo
autem, cum ex animo et corpore constet, corporalibus etiam
mediis dirigatur necesse est. Atque illud certe tum rerum
natura tum usu exploratum est, plurimos, poenis temporalibus
sublatis, satis cohiberi non posse. Eam vim babet, quod dixit

Art. IV. Utrum potestas ecclesiae coact. ad poenas etc. extendatur. 357

Aristoteles: „Multitudo Decessitati potius quam rationi paret."
Ethic. X. cap. IX.

Instabis. Christus, cum multi discipulorum abirent retro,
vim eis non intulit, sed dixit ad duodecim : Numquid et vos
vultis abire? Joan. VI. 68. Ergo ecclesia vis inferendae potes-
tatem nullam habet.

Resp. Dist. antec: hoc loco commendatur liber affectus
fidelium, conc; excluditur potestas ecclesiae, nego. Christus
uon omnia docuit eodem tempore, sed pro rerum adjunctis
diversa doctrinae suae capita praedicavit. Jam vero doctrina
de potestate ecclesiae coactiva textu objecto non excluditur.
Etenim potestas, de qua diximus, bono communi procurando
necessaria est; singulis tamen individuis, ut Deo placeant,
affectu libero opus est.

Urgebis. Nullus credit nisi volens. Ergo vim inferre, ut
homo credat, semper nefas est.

Resp. Conc. antec. Dist. consequens: nefas est vim inferre,
ut infidelis credat, conc; ne fidem impediat, nego: „infide-
lium — ait Angelicus — quidam sunt qui nunquam susceperunt
fidem, sicut Gentiles et Judaei et tales nullo modo sunt ad
fidem impellendi ut ipsi credant; sunt tamen compellendi
a fidelibus, si adsit facultas, ut fidem non impediant vel
blasphemiis, vel malis persuasionibus , vel etiam apertis per-
secutionibus." II. II. quaest. X. art. 8.

Dices. Etiam de haereticis hoc valet: nullus credit nisi
volens. Ergo ecclesia consectando quondam poenis tempora-
libus haereticos, perverse egit.

Resp. Nego conseq. Scilicet: „Ecclesia non persequitur
eos (haereticos) , ut pcr violentiam inducantur ad credendum,
sed ne alios corrumpant, et ne tantum peccatum inultum
remaneat." In Sent. IV. dist. XIII. art. 3. Quod quidem ex
lege fit, cum baptizati ecclesiae subjiciantur.

Obj. II, Potestas, quae saevam inhumanitatem progignit,
per se mala est. Atqui potestas, qua possit ecclesia vim
inferre, per se inhumanitatem progignit. Ergo. Minor patet ex
inquisitionis nefariis sceleribus.

Resp. Dist. maj.: quae saevam inhumanitatem progignit

358 Quaestio X. De potestate ecclesiae.

ipso usu et per se, conc; quodam abusu et per accidens,
nego. Et negata minori ad probationem dist.: patet ex
sceleribus fictis , conc; veris , nego. Abusus non tollit usnm.
Praeterea adversarii nihil antiquius ducunt, quam ut inquisitionis
tribunal in invidiam adducatur: 1° ipsi tribuendo, quae non
sunt inquisitionis sed potius antiqui juris civilis, v. g. tortura,
ignis poena, etc; 2° detorquendo modum, quo inquisitio in
suis judiciis procedebat, licet in hujusmodi tribunali vere,
religiose et humane judicatum esse novimus;1) 3° ignorando,
poenas inquisitoriales de principatu civili non parum pependisse,
ipsamque inquisitionem et civilis principatus et ecclesiastici
spontaneo consensu boni cornmunis causa viguisse;2) 4° veri-
tatem prorsus egrediendo, quantum ad morte multatorum
numerum. Quin imo in jure receptum est adagium: Eccle-
sia abhorret a sanguine.3)

!) Ct. Bern. Guidonis, Practica inquisit. heret. pravitatis, Paris,
A. Picard; Martene, Thesaurus anecdoctorum , t. V. p. 1795 etc. De
modo procedendi; Hefele, Card. Ximenes; Balmes, Le protestantisme
compare au catholicisme, t. II.; Claessens, Uinquisition et le regime
penal pour la repression de Vheresie dans les Pays-Bas du passe*;
Hergenrother , Kath. Kirche und christlicher Staat, XVI. et pro lit-
teratura ibid. Beitrage, p. 48—57.

Q) Cf. Danzas, Etudes sur les temps primitifs de Vordre de S. Do-
minique, t. I. ch. X.: L'heresie et la repression. — Ad rem Sylvius
in II. II. quaest. XI.: „Haeretici non volunt audire ecclesiam: ergo
merito relinquuntur potestati saeculari, tanquam non amplius filii
ecclesiae, ac materna ejus benignitate indigni: potestas autem saecu-
laris potest punire malefactores rempublicam perturbantes . . . Cum
ergo haeretici rempublicam perturbant , ut tum experientia docet,
tum", etc. — Cf. Balmes, Leprot. compare" au cathol. t. II. ch. XXXVII.

3) De tolerantia, non errorum, sed personarum rectissime Balmes:
„En matiere de religion, la tolerance ainsi que 1'intolerance peuvent se
trouver chez 1'homme qui a de la religion, aussi bien que chez celui
qui n'en a pas; ni l'une ni 1'autre de ces deux situations vis-a-vis de
la religion nMmplique necessairement la tolerance ou 1'intolerance.
Quelques personnes sMmagineut que la tol6rance est le propre des in-
credules, et 1'intolerance le propre des hommes religieux; ellos se
trompent. Qui fut plus tolerant que saint Francois de Sales? Qui est
plus intolerant que Yoltaire?" 0. c. t. II. ch. XXXIV.

Art. IV. Utrum potestas eeclesifie coaot, ad poenas etc. extendatur. 3o9

Instabis. Coercitio ecclesiae, si praevaleret, haereticorum
maximum numerum in periculum capitis adduceret. Ergo.

Resp. Nego. antec. Hoc enim quod objicitur prorsns a re
alienum est. Haeresis scilicet, tametsi in se mala, jam non
invadit populos , sed potius inter nos constituta est atque ob
lugendam errorum haereditatem non pauci bona fide errare
creduntur. „Revera — ait Leo XIII. — si divini cultus varia
genera eodem jure esse, quo veram religionem, ecclesia judicat
non licere, non ideo tamen eos damnat rerum publicarum
moderatores, qui, magni alicujus aut adipiscendi boni , aut
prohibendi caussa mali, moribus atque usu patienter ferunt,
ut ea habeant singula in civitate locum." Encycl. Imm. Dei.

Obj. III. Si jus coercendi per poenas temporales in eccle-
sia esset, Christus ecclesiae vim materialem ad jus illud exer-
cendum tribuisset. At ecclesia vi materiali caret. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Christus ecclesiae tribuisset vim mate-
rialem aut per ecclesiam aut per alios pro ecclesia exercendam,
conc; tantum per ecclesiam ipsam exercendam , nego. Et
dist. minorem: ecclesia non habet vim materialem, formaliter,
transeat; virtualiter, nego. Hoc missum facio, quousque eccle-
sia vim materialem formaliter, seu immediate sibi conjunctam,
habere dicenda sit. At certe virtualiter vim materialem habet,
id est, jus habet adsciscendi sibi eos, per quos illam vim
exerceat. Ad rem patres concilii Lateranensis III. c. XXVII.:
„licet ecclesiastica disciplina sacerdotali contenta judicio,
cruentas non efficiat ultiones, catbolicorum tamen Principum
constitutionibus adjuvatur, ut saepe quaerant homines salutare
remedium , dum corporale super se metuunt evenire sup-
plicium."

360 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

Quaestio XI. 1

De relationibus inter ecclesiam et statnm.

Habita disquisitione de ecclesiae juribus ac potestate in
se, consideretur societas ecclesiastica comparate ad civilem
statum. Neque haec quaestio superflua videtur. Nimirum
disputationes nostras de ecclesia valde complet, eamque solam
in terris rectricem esse ad finem supernaturalem , ex dicendis
fiet manifestius. Porro quaeritur,

Primo. Quaenam sint de relationibus inter ecclesiam et
statum systemata,

Secundo. Quibus principiis haec quaestio solvenda sit.

Tertio. Utrum ecclesia subordinetur statui.

Quarto. Utrum ecclesia a statu statusque ab ecclesia
sejungendus sit.

Quinto. Utrum ecclesia habeat potestatem indirectam in
temporalia.

ARTICULUS I.

Quaenam sint de relationibus inter ecciesiam et statum

systemata.

De relationibus inter ecclesiam et statum systemata tria;
primum ecclesiam statui vult esse subjectam; secundum eccle-
siam a statu sejungit; tertium aliquam ecclesiae potestatem in
statum esse, docet.

I. Systema subordinantium ecclesiam statui. a) Im-
perii Romani theoria de Christiana religione haec erat: non
licet esse vos; praxis: sacrifica aut morere. Reddita per edi-
ctum Mediolanense (313) ab imperatore Constantino M. pace
ecclesiae, Christiani populi mille annis professi sunt, oportere
terrestre regnum caelesti famulari, deficiente tamen, ut etiam

Art. I. Quaenam sint de relat. inter ecclesiam et statum systemata. 361

id dicam, principum nonDullorum praxi. Saeculo XIV. Wil-
helmus Occam, Joannes Giandone et Marsilius Patavinus hege-
moniam principatus civilis in ecclesiam, tanquam jus verumque
rerum ordinem, propugnare ordiuntur. Ita Marsilius Patavinus
in opere: Defensor pacis.

b) Protestantismi haec regula: cujus regio illius et religio;
ita Palatinatus in Germania incolas comes Fredericus III. ex
Lutheranis Calvinistas fecit; Ludovicus eosdera Lutheranos;
Fredericus IV. iterum Calvinistas. In Anglia, regnante Hen-
rico VIII. et Elisabeth, necnon in parliamento anno 1546 nulla
jurisdictio ecclesiastica nisi per regem, sub rege, a rege. !)
Imperium autem status in religionem jus reformandi exercitium
religionis atque jus majestaticum circa sacra nominatum est.
Cui juri fictitio multis post annis titulus quaesitus a theologis;
idque tripliciter: 1° per systema episcopale, 2° territoriale,
3° collegiale.

1° Juxta systema episcopale jurisdictio prius episcoporum
fuit; suspensum tamen eorum jus per pacem Augustanam (1555),
et collatum civili principi quantum ad exercitium. At status
ille suspensionis dejinitivus factus est. Hinc jus penes prin-
cipem ut potestas devoluta. Systematis hujus auctor Matth.
Stephani (f 1646), Tractatus de jurisdictione, etc. 1611.

2° In systemate territoriali principi jus circa sacra tribui-
tur, non per devolutionem ab episcopis, sed quod ecclesia ver-
setur in territorio status, qui gubernatur a principe. Ita Tho-
masius, Vom Rechte eines Fiirsten in Mitteldingen , 1695;
Vindiciae juris majest. circa sacra, 1699, et J. H. Bohmer,
Diss. de jure episc. principum evangelicorum, 1712. Neque ab
hoc errore multum distat B. Carpzov, Jurisprudentia ecclesia-
stica seu consistorialis , 1645, qui jurisdictionem initio prin-
cipum fuisse autumat, deinceps ab episcopis attentatam.

3° Systema collegiale in eo consistit, quod principi jus in
sacra competere ducitur ut jus delegatum. Nimirum iis dele-

') Doctrinam subordinationis ecclesiae in cultu et disciplina multi,
praesertim in Anglia , Erastianismum appellarunt , a Thoma Erasto,
Calvinista, doctrinae istius propugnatore (f 1587).

362 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

gatum est a communitatibus (Gemeinde) seu ab ecclesia, quae
non est nisi collegium, cujus membra aequalia sunt. Hoc enim
collegium hominum, nullo bierarchico gradu distinctorum, cum
primigenium jurisdictionis ecclesiasticae subjectum fuerit, jus
in sacra transfert in principem. Ab eo igitur fonte principatus
civilis habet jura collegiata in sacra. Insuper principi vi prin-
cipatus jus circa sacra tribuitur. Systema collegiale, cujus
Pufendorf fundamenta jecit, exstructum est a Chr. M. Pfaff
(t 1760), Origines juris ecclesiastici, 1719.

c) Gallicanismus, Jansenismus, Febronianismus et Josephi-
nismus, eo spectant, ut etiam in regnis catholicis politicae
potestati pars haud exigua regiminis ecclesiastici concedatur.
Unde systema potestatis indirectae negativae in sacra; quae
quidem potestas nuncupari solet jus majestaticum circa sacra.
Hoc jus ab aliquibus dicitur una cum regno ipso natum et
potestati regiae tam inconvulse connexum, ut eodem se
princeps nequeat abdicare, nisi una seipsum principatu exuat.
Ad idem jus refertur 1° jus advocatiae et protectionis, quo
status in ministris religionis instituendis, in educandis sacrorum
alumnis et in promovendis ordinibus religiosis jure proprio
disponit; 2° jus supremi dominii in bona ecclesiastica, quod
fuit titulus eripiendi possessiones ab ecclesia; 3° jus reformandi,
quod est potestas principum exstirpandi abusus, in ecclesiam
illapsos, urgendique canones; 4° jus supremae inspectionis, quod
disciplinam ecclcsiasticam ac totam vitam ecclesiae exteriorem
et activitatem administranti statui subdit; 5° jus cavendi, quod
legibus praeventivis operationem ecclesiae obstruit, ne ecclesia
statui noceat; 6° jus placeti et exsequatur, quod est majestati
civili tributa potestas prohibendi bullarum, encyclicarum et
ceterorum actorum ecclesiasticorum publicationem eaque exami-
nandi in tribunali civili, priusquam exsecutioni mandentur;
7° appellatio tanquam ab abusu, (appel commc d'abus) seu jus,
quo status, plane ut judex superior, in rebus ecclesiasticis
appellationes a sententia ecclesiastici judicis et recursum ad
principem admittit. Hujusmodi opiniones falsae, saeculo XIV.
aetate Philippi Pulchri sparsae, sanctione pragmatica Bituri-
censi (1438) animis infixae, fautores non paucos habuere, inter

Art. I. Quaeuam sint de rebit. inter ecclesiam ct statum systemata. 363

qnos Pithou, Les Ubertez de VEglise Gallicane, 1594; Dupuy
(Puteanus), Preuves des libertez de VEglise Gallicane, 1639;
Justinus Febronius, De siatu ecclesiae et legitima potestate
Romani Pontijicis liber singularis ad reuniendos dissidentes
in religione christianos compositus, 1763; Eybel (f 1805),
Pehem (f 1799), congressus Emsensis (1786), synodus Pisto-
riensis (1786), Nuytz, Dove, Bluntschli, Hinschius, Friedberg.

d) Hegelianismus. Hegel (f 1831), pantheismi pravitate
infectus, asserit, statum esse divinam voluntatem (gottlicher
Wille), quae, ut spiritus praesens, ad realem formam et
organisationem mundi (einer Welt) se explicat. Status est
absolutus sibique finis (Selbstzweck) et uniuscujusque finis
ultimus (Endzweck). Status est fons omnium jurium; religio
tota subjectiva est; status est objectivus, scit, vult, regit. Hinc
status omnia ipsamque religionem absorbet. Cf. Grundlinien
der Philosophie des Rechts. Istud igitur systema constat ex
negandis juribus Dei et quovis bonorum futurorum ordine.
Cujus quidem statolatriae et Caesaropapismi praecursores fuerunt
Thomas Hobbes (f 1679) in libro De cive ac in Leviathan,
et Spinoza (f 1677) in opere, quod inscriptum est Tractatus
theologico -politicus. Cf. Meyer, Instit. juris naturalis, et de
abusu juris Romani pro Caesare contra ecclesiam, Danzas,
S. Raymond de Pennafort, t. I.

n. Systema statum ab ecclesia et ecclesiam a
statu sejungentium. In eo systemate spiritualis ordo et
temporalis dissociantur, et separatio perhibetur esse debitus
rerum status, qui in se recto utriusque potestatis ordini respon-
det. Qui huic errori adhaerent, ita se sentire affirmant, quod
status et ecclesia sibi invicem sint potestates alienae; alii,
quod inimicae. Et ejus quidem sententiae naturam Leo XIII.
descripsit his verbis: „Plures enim rempublicam volunt ab
ecclesia sejunctam et penitus et totam, ita ut in omni jure
societatis humanae, in institutis, moribus, legibus, reipublicae
muneribus, institutione juventutis, non magis ad ecclesiam
respiciendum censeant, quam si esset omnino nulla; permissa
ad summum singulis civibus facultate, ut privatiro, si libeat,
dent religioni operam." Encycl. Libertas. Systema sejunctionis

364 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

agnoscitur in Machiavelli, 11 principe, qui moralem tam imo
loco collocavit, ut civili potestati permitteret, nihil legem mo-
ralem curare, sed solam utilitatem suam. Cf. Suarez, De leg.
lib. III. cap. XII. Immanuel Kant, cum in Critica rationis
purae principia posuisset, ex quibus sequeretur, de exsistentia
Dei non haberi scientiam, in aliis operibus moralem a religione,
juridicum ordinem a morali separavit. Sic vel fundamenta
ordinatae colligationis ambarum potestatum subruit. Nostra
aetate Cavour novam antiquo errori formulam aptavit: libera
ecclesia in statu libero. Universim naturalistae et rationalistae,
si qui doctrinam de subjuganda ecclesia vitaverint, in hoc
systema dissociandae utriusque potestatis inciderunt.

III. Systema eorum, qui potestatem aliquam eccle-
siae in statum docent. Catholici statum aliquo modo eccle-
siae subordinari profitentur, sed alii aliter. Tres sunt sententiae;
prima tuetur potestatem ecclesiae in statum directam, secunda
directivam, tertia indirectam.

1° Potestas directa ea dicitur, qua status non tantum in
rebus spiritualibus, verum etiam res temporales statuum, ratione
sui, ecclesiasticae auctoritati sunt subjectae; idque ex institutione
Christi. Ex quo concludunt potestatem civilem non derivari
in principem saecnlarem nisi per debitam et subalternatam
emanationem a Pontifice Maximo. Pro hac sententia stetisse
videntur Joannes Sarisberiensis, Polycraticus ; Augustinus Trium-
phus seu de Ancona, De potest. ecclesiastica; Panormitanus
seu Nicolaus de Tudeschis, Comm. in Decr. lib. II. x) Doctores
autem illi pauci, qui medio aevo potestatem directam propugna-
runt, suum systema generatim sic intellexisse censentur, ut
potestatis civilis exercitium ordinatione divina pertineret ad
principes.

2° Potestas directiva. Hujus systematis assertores nullam
veri nominis jurisdictionem et potestatem coactivam in tempo-

l) Molitor, Die Decret. „Per Venerabilem", recte subscribit Bellar-
mino dicenti: „Neque difficile esset, alios Theologos, qui contrariam
sententiam (potestatem directam) tueri videntur, ad concordiam cum
caeteris revocare."

Art. I. Quaenam sint derelat. inter ecclesiam etstatum syetemata. 365

ralia divinitus ecclesiae datara esse existimant, sed eam tan-
tum, quae docendo et adhortando exerceatur. Pontifices autem
Romanos, directioms illius limites egressos, docent ex speciali
titulo, aut possessione quadam peculiari, denique jure positivo
humano, non divino jure, potestatem haec ita patrandi obtinuisse.
Hanc sententiam sequi videtur F^nelon, Dissert. de aactor.
Summi Pontificis, eamque maxime tuetur Gosselin, Pouvoir du
Pape au moyen dge. Hic in explicandis iis, quae mediae
aetatis Pontifices Summi in temporalibus gesserunt, unice syste-
mate historico, ut ait, utitur, id est temporis illius publico jure,
relicto prorsus systemate theologico, quod in multis Pontificum
gestis etiam jus divinum agnoscit.

3° Potestas indirecta dicilur, quae non est primario et
intra terminos ejusdem potestatis, sed propter aliud et in potes-
tatem distinctam. Haec porro potestas indirecta ecclesiae in
temporalia est illa, qua temporalia subjecta sunt ecclesiae non
ratione sui, sed in quantum reftruntur ad jinem religionis. In
hoc igitur systemate ecclesia habet potestatem jurisdictionis
in spiritualia principaliter, in temporalia quasi ex consequenti,
secundario et casualiter. Atque haec videtur esse sententia
S. Augustini, De civit. Dei, lib. V. cap XXIV.; S. Inno-
centii III., Decret. Novit; S. Thomae Aquinatis, II. H. quaest.
LX. art. 6. ad 3. et alias. Joannes Turrecremata septem capitibus
(XC— XCIL, CXIII — CXVI.) libri II. Summae de ecclesia systema
potestatis indirectae exponit, probat, refellit sententiam tam eorum,
qui nullam, quam aliorum, qui directam ecclesiae potestatem in
temporalia defendunt. Ipsa vox indirecta ab ipso indicari
videtur, ubi mentem suam his verbis exprimit: „Romanus Pon-
tifex licet non habeat potestatem regulariter sive directe ita
plenam in temporalibus, sicut in spiritualibus: nihilominus etiam
habet potestatem in temporalibus ex consequenti, et hoc proprio
jure, quantum scilicet necessarium est ad conservationem rerum
spiritualium", etc. 0. c. lib. II. cap. CXIV.; cf. cap. CXIIl.
prop. 4. Egregius potestatis ejusdem iudirectae defensor est
Bellarminus, Tract. de potestate Summi Pontificis in rebus tem-
poralibus adv. Barclaium. — De parte etiam historica hujus
quaestionis cf. Suarez, Defensio fidei cath. lib. III.; Mamachi,

366 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

Origines et antiquitates Christ., t. IV.; Phillips, Kirchenrecht,
t. III.; Hergenrother, Kathol. Kirche und christlicher Staat;
Bianchi, Della potesta e della politia della Chiesa; Molitor,
Die Decretale „Per venerabilem"; De Hammerstein, De Eccle-
sia et Statu; Lombardo, La separazione dello Stato dalla
Chiesa; Manning, The Vatican Decrees in their bearing on
civil allegiance; Allies, Church and State as seen in ihe for-
mation of Ckristendom.

ARTICULUS H.

De principiis, quibus quaestio de relationibus inter ecclesiam

et statum solvenda est.

I. Status quaestionis. Quaeritur, quid de relationibus
inter ecclesiam et statum constitutum sit divinitus. Quod non
idem est atque disserere de potestate in temporalia, ecclesiae
quondam concessa aut concedenda posthac, 1° jure duntaxat
historico , 2° jure positivo humano et jure publico cujusdam
temporis, 3° jure aliquo, ut ajunt provisorio, necessario prae-
teritis temporibus, 4° dictatura quadam , restaurandae socie-
tatis causa oblata Pontifici Maximo. — Nec tamen negatur,
ecclesiam, rmajus aliquod vel vitandi caussa malum, vel adi-
piscendi aut conservandi bonum" (encl. Libertas), aliquando
nonnulla in praxi concedere aliaque tolerare, verum salvo jure.

Nobis autem de jure quaerendum est, necnon indicandum,
ex quibus principiis refellatur doctrina de ecclesiae jurisdictione
in statum erronea, stabiliatur vera. Porro hujusmodi principia
spectant 1° utriusque potestatis originem; 2° earum distinc-
tionem et perfectionem socialem; 3° status finem proximum;
4° ecclesiae finem proximum; 5° utriusque potestatis finem
ultimum: 6° ordinem potestatum, manifestum ex fine.

II. Principium primum: Fons juris et origo auctori-
tatis tam civilis quam ecclesiastici est solus Deus.
Scriptum est: Non est enim potestas nisi a Deo. Rom. XIII. 1.
Ergo quaestio, de qua agitur, solvenda est non ex jure novo,
sed ex lege divina, in lege naturali evangelicisque praeceptis

Art. II. De principiis, quibus quaestio de relat. etc. solvenda est. 367

manifestata. Quare in Syllabo notatur prop. 39.: „Reipublicae
status, utpote omnium jurium origo et fons, jure quodam pollet
nullis circumscripto limitibus." Est autem verissima S. Thomae
sententia: „potestas spiritualis et saecularis utraque deducitur
a potestate divina , et ideo in tantum saecularis potestas est
sub spirituali, in quantum est ei a Deo supposita." Sent. IV.
dist. XLIV. in fine.

III. Principium secundum: Status et ecclesia sunt
societates distinctae, utraque in ordine suo perfecta.
De qua re Leo XIII. illud in encyclica Immort. Dei: „Deus
humani generis procurationem inter duas potestates partitus
est, scilicet ecclesiasticam et civilem, alteram qnidem divinis,
alteram humanis rebus praepositam. Utraque est in suo genere
maxima: habet utraque ccrtos , quibus contineatur, terminos,
eosque sua cujusque natura causaque proxima definitos; unde
aliquis velut orbis circumscribitur , in quo sua cujusque actio
jure proprio versetur." Ecclesia igitur et status sunt regna
distincta , sic ordinante Deo. Quod idem ab Angelico expli-
catur his verbis: „Hujus ergo regni (spiritualis) ministerium,
ut a terrenis essent sjpiritualia distincta, non terrenis regibus
sed sacerdotibus est commissum, et praecipue summo sacerdoti
successori Petri Vicario Romano Pontifici." De regim. princ.
lib. I. cap. XIV. Et amplius: „in tantum saecularis potestas
est sub spirituali, in quantum est ei a Deo supposita scilicet
in his, quae ad salutem animae pertinent: et ideo in his magis
est obediendum potestati spirituali, quam saeculari. In his
autem, quae ad bonum civile pertinent, est magis obediendum po-
testati saeculari, quam spirituali, secundum illud Matth. XXII. 21.:
Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari.u Nulla igitur in
catholica doctrina de utraque potestate confusio, sed diligens
earum distinctio. Hoc tamen loco animadvertendum est, ab
acatholicis passim negari, ecclesiam esse societatem perfectam;
proptereaque lectorem remittimus ad quaest. IV. art. 1., ubi
hoc principium secundum , in quantum ecclesiam attingit, de-
monstratur.

IV. Principium tertium: Finis societatis civilis
proximus est, humano generi bonum comparare tem-

3fi8 Quaestio X. De relationibus inter ecclesiam et statum.

porale et mundanum, habita tamen ratione finis ultimi
hominum, qui est Deus. Hujus principii prima pars, facile
cum ab acatholicis concedatur, explanatione nulla indiget. Ad
secundam partem et de fine ultimo haec S.S. Leo XIII.: „Nati
enim susceptique omnes homines sumus ad summum quoddam
et ultimum bonorum, quo sunt omnia consilia refeienda, extra
hanc fragilitatem brevitatemque vitae in coelis collocatum.
Quoniam autem hinc pendet hominum undique expleta et per-
fecta fclicitas , idcirco assequi eum , qui commemoratus est,
finem tanti interest singulorum, ut pluris interesse non possit.
Civilem igitur societatem communi utilitati notam in tuenda
prosperitate reipublicae necesse est sic consulere civibus , ut
obtinendo adipiscendoque summo illi atque incommutabili bono
quod sponte appetunt, non modo nihil importat unquam in-
commodi, sed omnes quascunque possit, opportunitates afferat.
Quarum praecipua est, ut detur opera religioni sancte invio-
lateque servandae, cujus officia hominem Deo conjungunt."
Encycl. Imm. Dei. Excluditur ergo sententia dicentium, statum
sibi esse unicum et ultimum finem. Quem errorem S. Thomas
olim repulit hoc ratiocinio:

„Idem oportet esse judicium de fine totius multitudinis,
et unius. Si igitur finis hominis esset bonum quodcumque in
ipso existens; et regendae multitudinis finis ultimus esset
similiter ut tale bonum multitudo acquireret, et in eo per~
maneret . . . Sed quia homo vivendo secundum virtutem ad
ulteriorem finem ordinatur, qui consistit in fruitione divina,
oportet eumdem finem esse multitudinis humanae qui est
hominis unius. Non est ergo ultimus finis multitudinis con-
gregatae vivere secundum virtutem , sed per virtuosam vitam
pervenire ad fruitionem divinam." De regim. princ. XiV.

V. Principium quartum: Finis ecclesiae proximus
perducere homines ad felicitatem sempiternam. Hoc
probatum est q. II. art. 3. Cardo autern hujus quaestionis
est excellentia finis illius supernaturalis.

VI. Principium quintum: Ordo potestatum est
sicut ordo finium. Haec regula in encycl. lmmort. Dei de
ordinata inter utramque potestatem colligatione: „Qualis autem

Art. III. Utrum ccclesia subordinetur statui. 369

ct quanta ea sit . , aliter judicari non potest, nisi respiciendo,
uti diximus , ad utriusque naturam , habendaque ratione ex-
cellentiae et nobilitatis caussarum; cum alteri proxime maxime-
que propositum sit rerum mortalium commoda, alteri coelestia
ac sempiterna bona comparare." Finis enim est potissiina
causarum , et causa finalis aliarum causarum causa; quare
„uniuscujusque rei quae est propter finem , necesse est quod
forma determinetur secundum proportionem ad finem". I. II.
q. XCV. a. 3. Ex quo fit, ut finis potestatis sit mensura
potestatis; quam mensuram qui excedit, haud dubie subvertit
ordinem, ab ipso Deo rebus constitutum.

VII. Principium sextum: Finis utriusque potestatis
ultimus Deus. Deus enim ut summum bonum summus finis
est. Jam vero „in omnibus agentibus et moventibus ordinatis,
oportet quod finis primi agentis et motoris sit ultimus finis
omnium , sicut finis ducis exercitus est finis omnium sub eo
uiilitantium". S. Thom. C. Gent. lib. III. cap. XXV.

Hactenus de principiis.

ARTICULUS III.

Utrum ecclesia subordinetur statui.

I. Status quaestionis, considerata adversariorum sen-
tentia, fiet manifestus. Hegelianismus nulla ecclesiae jura, nec
juris exercitium novit, nisi a civili potestate definita; prote-
stantismus, infitiatus visibilitatem pertinere ad essentialia verae
Christi ecclesiae, gubernationem ecclesiae principatui temporali
tradidit; regalismus, tributo civili potestati jure, quod vocant
exsequatur, aliaque id genus, ecclesiam ad suas res agendas
plane liberam esse non sinit. Omnes societatis ecclesiasticae
auctoritatem extenuant, „vim simul potestatemque civilis prin-
cipatus usque eo exaggerantes, ut sicut unara quamvis e con-
sociationibus civium voluntariis, ita ecclesiam Dei snb imperium
ditionemque reipublicae subjungant." Encycl. Libertas. Igitur
ostendemus, civilis potestatis non esse definire, quae sint
ecclesiae jura ac limites, intra quos eadem jura exercere queat,

De Groot, Suuiiua apol^g< t. I. 24

370 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

atque ecclesiasticam potestatem suam auctoritatem exercere

debere absque civilis gubernii venia et assensu, seu, ecclesiae

potestatem imperio civili nullo modo esse obnoxiam. Cf. Syll.;
encycl. lmm. Dei, et encycl. Sapientiae christianae.

Thesis: Ecclesia statui non subordinatur.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. Omnis principatus, etiam civilis,
obedire debet Christo Domino. Atqui omnia, quae religionem
attingunt, in Evangeliis ac apostolorum epistolis potestati eccle-
siasticae deiriandantur absque ulla subordinatione principatui
civili, sive explicita sive implicita. Ergo ecclesia nullo pacto
subordinata est statui. Prob. min. Cbristus apostolis suis dixit:
ego mitto vos, Joan. XX. 21.; Data est mihi omnis potestas
in caelo et in terra: euntes ergo docete omnes gentes, Matth.
XXVIII. 18, 19. Nihil vi concessionis principum, verum etiam
his renitentibus; hinc: in synagogis suis jlagellabunt vos; et ad
praesides et ad reges ducemini propter me. Matth. X. 17, 18.;
et illud apostolorum, cum a principibus synagogae praedicare
prohiberentur: obedire oportet Deo magis , quam hominibus.
Act. V. 29. Cf. pluiimos textus, quibus alias hierarchia et
primatus probantur.

Arg. II. Ex fine ecclesiae. Societatum sicut finis ita
potestas. Porro finis ecclesiae non est inferior fini status.
Ergo nec potestas ecclesiae est inferior potestati civili. Prob.
min. Finis supernaturalis et spiritualis non est inferior fini
naturali et temporali. Atqui probavimus ecclesiae finem proxi-
mum esse felicitatem hominum supernaturaleni et spiritualeni ;
fiuis autem proximus societatis civilis est felicitas temporalis.
Ita fit, ut ecclesia imperio civili nullo modo sit obnoxia.
Neque aliud principibus baptizatis tanquam de jure con-
cessum est; non enim ecclesiae rectores baptismate facti sunt,
sed jilii.

Arg. III. Ex traditione. a) Tribus prioribus saeculis ingens
martyrum numerus pro libertate et independentia religionis
dimicavit; item illius aevi doctores ecclesiae pastoribus potes-

Art. III. Utrum ecclesia subordinetur statui. 371

tatem in spiritualia tribuunt, principi nullam; de matrimoniorum
etiam validitate ecclesiam contra ac potestatem civilcm prae- .
dicasse, scriptum est apud Ignat. Antioch. Ad Polyc. V., Justin.
Apol. I. 15., Athenag., Legatio pro Christianis, XXXII. XXXIII.
Exinde Pontifices Romani, episcopi et alii viri praestantes pro
ecclesiae libertate multa saepissime passi sunt, S. Athanasius,
S. Martinus I., S. Gregorius VII , Thomas Morus, etc.

b) Aperte Hosius Cordub. ad Constantium imp. : „Ne te
rebus inisceas ecclesiasticis . . . tibi Deus imperium dedit, nobis
ecclesiastica concredidit." Apud S. Athan. Hist. Arian. XLIV.
Lucifer Calarit.: „quotnodo dicere poteris , judicare te posse
de Episcopis, quibus nisi obedieris, jam, quantum apud Deum,
mortis poena fueris mulctatus?" Pro Athan. ad Constantium
irnp. lib. I. S. Ambrosius: „Scriptutu est: Quae Dei, Deo; quae
CaesariSj Caesari. Ad imperatorem palatia pertinent, ad sacer-
dotem ecclesiae." Ep. 20. Symmachus Papa, ep. apol. ad
Anastasium: „An, quia imperator es, divinum putas contem-
nendum esse judicium? An, quia iroperator es, contra Petri
niteris potestatem ?"

c) „Quin etiam et opinione et re eamdem (auctoritatem
in se ipsa absolutam planeque s?a juris) probarunt ipsi viri
principes rerumque publicarum gubernatores , ut qui paci-
scendo, transigendis negotiis, mittendis vicissimque accipiendis
legatis, atque aliorum mutatione officiorum, agere cum Eccle-
sia tamquam cum supreroa potestate legitima consueverunt."
Imm. Dei. Ita Constantinus M. ad episcopos: „Vos in iis
quae intra ecclesiam {rwv tiow) sunt , episcopi estis. Ego
vero in iis quae extra (jwv ixiog) geruntur." Apud Eus.
Vita Const. M. lib. IV. cap. XXIV. Similitor Theodosius

junior coram patribus concilii Ephesini: „Nefas est enim, qui
sanctissimorum Episcoporum catalogo adscriptus non est, illum
ecclesiasticis negotiis et consultationibus sese immiscere."
Labbe, t. III. col. 441, 442.

Quaeres , quousque memorata ecclesiae libertas exten-
datur.

Resp. Hujus rei completa expositio cum ad canonistas

24*

372 Quaestio XI. De relationibns inter ecclesiam et staturn.

spectet, capita quaedam libertatis ecclesiasticae, ex actis Pon-
B tificiis excerpta, proponam.

a) „Quidquid est in rebus humanis quoquo modo sa-
crum . . . id est omne in potestate arbitrioque Ecclesiae."
Imm. Dei. Cf. nonnulla particularia in encycl. Jampridem
6. Jau. 1886.

b) Notantur in Syllabo prop. 20.: „Ecclesiastica potestas
suam auctoritatem exercere non debet absque civilis gubernii
venia et assensu;" prop. 28.: „Episcopis, sine gubernii venia,
fas non est vel ipsas Apostolicas litteras promulgare;" prop. 29.:
„Gratiae a Romano Pontifice concessae existimari debent tam-
quam irritae, nisi per gubernium fuerint imploratae"; prop. 33.:
„Non pertinet unice ad ecclesiasticam jurisdictionis potestatem
proprio ac nativo jure dirigere theologicarum rerum doctrinam;"
prop. 41.; . . . „Civili potestati vel ab infideli imperante exercitae
competit potestas indirecta negativa in sacra; eidem proinde
competit nedum jus quod vocant exequatur . sed etiam jus
appellationis , quam nuncupant, ab abusw" prop. 42.: „In
conflictu legum utriusque potestatis, jus civile praevalet;u
prop. 44.: „Civilis auctoritas potest se immiscere rebus, quae
ad religionem, mores et regimen spirituale pertinent. Hinc
potest de instructionibus judicare, quas ecclesiae pastores ad
conscientiarum normam pro suo munere edunt, quin etiam
potest de divinorum sacramentorum administratione et dispo-
sitionibus ad ea suscipienda necessariis decernere;" prop. 49.:
„Civilis auctoritas potest impedire, quominus sacrorum Anti-
stites et fideles populi cum Romano Pontifice libere ac mutuo
commnnicent;" prop. 50.: „Laica auctoritas habet per se jus
praesentandi episcopos, et potest ab illis exigere, ut ineant
dioecesium procurationem, antequam ipsi canonicam a S. Sede
institutionem et apostolicas litteras accipiant;" prop. 54.:
„Reges et Principes non solum ab Ecclesiae jurisdictione
eximuntur, verum etiam in quaestionibus jurisdictionis diri-
mendis superiores sunt Ecclesia." Cf. prop. 30, 31, 32, 43;
45, 46, 47, 48, 51, 52, 53, 68—74.

Art. III. Utrum ecclesia subordinetur statui. 37M

Objeotiones.

Obj. I. Quae sunt iu statu , statui subordinantur. Atqui
ecclesia est in statu. „Non enim — S. Optatus ait — res-
publica est in ecclesia, sed ecclesia in republica." De schism.
Donat. III. 3. Ergo status est ecclesiae superior.

Resp. Dist. maj.: statui subordinantur quaecunque in statu
sunt formaliter, conc; materialiter , nego. Et ad minorem:
ecclesia est in statu , formaliter, nego; materialiter, subdist.:
sub aliquo respectu, conc; simpliciter, nego. Optatus autem
a nobis non dissentit, propterea quod hoc unum meminit, eccle-
siam, alibi saepe impetitam, „in imperio Romano" in tuto esse,
noii „in barbaris gentibus".1)

Distinctio nostra omnino recta videtur. Ecclesia enim,
cum in ordine suo divinitus summa sit, haberi non potest
pars, quam respublica formaliter , ut totum suas partes solet,
continet. Esse autem mere materialiter in statu , puta habi-
tando, non efficit, ut adstricta potestati civili teneatur ecclesia,
quae jure divino a jurisdictione status eximitur. At ne hoc qui-
dem simpliciter verum , ecclesiam ob inhabitationem numeri
majoris minorisve fidelium in tali republica, materialiter in ea
contineri. Ecclesia quippe nullis status limitibus circumscripta
est, cum societas sit universalis suoque fine cuncta regna
transcendat.

Instalis. Cives et externa subjiciuntur potestati politicae.
Jam vero ecclesia membra habet, qui sunt cives, et in ea cer-
nuntur externa plurima. Ergo sub hoc respectu status est
superior ecclesiae.

Resp. Dist maj.: subjiciuntur potestati politicae homines,
ut cives suut, conc; ut jideles, nego. Item: externa subsunt
statui, si sint mere temporalia, conc; si spiritualia, nego.
Et vero iidem homines et cives esse possunt et fideles; ut
cives, legibus reipublicae inserviunt, fideles oportet obtemperare

') Hinc ait: „Ecclesia in republica est, id est imperio Romano . . .
ubi et sacerdotia sancta sunt et pudicitia et virginitas, quae in barbaris
gentibus non sunt, et si essent, tuta esse non possent,"

374 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

ecclesiae. Atque S. Thomas optimo jure dixit: „homo non
ordinatur ad communitatem politicam secundum se totum et
secundum omnia sua . . . Sed totum quod homo est , et quod
potest et quod habet, ordinandum est ad Deum." I. II. q. XXI.
art. 4. ad 3.

Quod ad externa attinet, haec omnia potestati civili sub-
esse minime existimanda sunt, nisi exteriora dixeris eadem
omnino esse ac civilia. At ecclesia jure divino societas est
etiam visibilis; quo intelligitur , non omnia externa civilia
esse, sed aliqua ecclesiastica. Porro ecclesiastica potestati
sacrae subjecta sunt.

Obj. II. Penes regnum temporale potestas est jure suo
videndi , ne quid respublica detrimenti capiat. Huic autem
legi salutis publicae procurandae omnia oportet esse subjecta.
Ergo principatus civilis hanc ob causam res ecclesiasticas jure
suo regere potest.

Resp. Dist. maj.: salutis publicae procuratio jus est potes-
tatis civilis, salva divina ordinis lege, conc; ea lege spreta,
nego. Dist. et min.: reipublicae saluti subjecta sunt omnia
civilia, conc; ecclesiastica, nego. Fundaraentum responsionis
est obedientia, quam et status et ecclesia debent Deo, utram-
que potestatem ordinanti. Certe quidem homines civilem
auctoritatem vereri tenentur; at status omnium jurium fons esse
stultissime dicitur. Proinde „ubi imperandi jus abest, vel si
quidquam praecipiatur rationi , legi aeternae , imperio Dei
contrarium, rectum est non parere, scilicet hominibus, ut Deo
pareatur. Sic praecluso ad tyrannidem aditu, non omnia
pertrahet ad se principatus : sua sunt salva jura singulis
civibus, sua societati domesticae, cunctisque reipublicae membris,
data omnibus verae copia libertatis, quae in eo est, quemad-
modum demonstravimus , ut quisque possit secundum leges
rectamque rationem vivere". Leo XIII. Encycl. Libertas. Ct.
S. Thom. I. II. q. XCV. art. 3.; XCVI. art. 4.

Urgebis. Fieri potest, ut ecclesiastica potestas jure suo
abutatur. Ecclesiam igitur a statu refrenari necesse est.

Resp. Dist. antec: fieri potest , ut abusus reperiatur in
dogmate definiendo, nego; in ordinanda disciplina particnlari,

Art. III. Utrum ecelesia subordinetur statui. 3*75

subdist.: fas est ob abusum possibUem ipsam potestatem eccle-
siasticam absorbere aut obstruere, nego; fas est, si abusus
constet , doctrinam moralem de lege aut poena injusta se-
qui, conc.

Replicabis. Unicuique societati jus cavendi est. At
status est perfecta societas. Pollet igitur jure cavendi ecclesiam.

Resp. Dist. maj.: unicuique societati est jus cavendi
mediis justis, conc; injustis mediis, nego. Ad minorem: status
est perfecta societas omnipotens, nego; in suo ordine, a Deo
determinato, conc. Jus cavendi in sensu adversariorum tam
in se quam in mediis est injustitia maxima. ln se; potestas
enim ecclesiastica traducitur tanquam potestas per se inimica
civitatibus; quod repugnat cum ecclesiae institutione , quae
divina est; cum operatione ecclesiae, quae per se societati
civili amica est et saluberrima; cum historia , quae statui
locum aggressivum iu certaminibus , defensivum ecclesiae
tribuit. ')

Media injusta sunt placetum regiam, exsequatur, appellatio
ab abusu aliaque in eo genere inventa. Primum et secundum,
quibus Pontificis Romani cum episcopis et fidelibus communi-
catio impeditur et potestatis ecclesiasticae exercitium statui
redditur obnoxium, cum incolumitate juris, divinitus ecclesiae

l) Aug. Comte, incredulus, ait: „Le systeme catholique au moyen
age forme jusquMci le chef- d'oeuvre politique de la sagesse humaine.
Le genie, eminemment social, du catholicisme a surtout consiste, en
constituant un pouvoir purement moral distinct et independant du
pouvoir politique proprement dit, a faire gradueliement penetrer autant
que possible, la morale daus la politique, a laquelle jusqu'alors la
morale avait toujours ete au contraire essentiellement subordonnee.
Quand on examine aujourd'hui, avec une impartialite vraiment philo-
sophique, l^ensemble de ces grandes contestations si frequentes au
moyen age, entre les deux puissances, on ne tarde pas a reconnaitre
qu'elles furent, presque toujours, essentiellement defensives de la
part du pouvoir spirituel, qui, lors meme qu'il recourait a ses armes
les plus redoutables, ne faisait le plus souvent que lutter noblement
pour le maintien convenable de la juste independance qu' exigeat en
lui l'accomplisseraent reel de sa principale mission." Cours de philo-
sophie.

376 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiani et statum.

dati, non consistunt. Tertium, appellatio ab abusu, ordinem
a Christo constitutum perturbat. Appellationes enim non nisi
a judice superiori admitti possunt. Jam solus Papa est epi-
scopis superior; potestati civili in rebus ecclesiasticis nullus
locus. Ergo jus laeditur, si princeps appellationes ab epi-
scoporum sententiis admittat, aut praesumat episcoporum ac
Summi Pontificis reformare judicia. Brevi, jus cavendi est
jugum, ecclesiae impositum.

Obj. III. Mensura mediorum, quibus statum uti fas est,
utilitas. Jam vero jus majestaticum circa sacra nonnullam
habet utilitatem. Ergo.

Resp. Mensura mediorum, quibus statum uti fas est,
justitia; nam finis status et „omnia ordinantur sub Deo sicut
fines praecedentes sub fine ultimo". S. Thom. C. Gent. lib III.
cap. XVII. Status igitur, nisi sibi finis ultimus et Deus esse
velit, ad finem suum sub Deo tendat, qui jus in sacra et
circa sacra soli commisit ecclesiae. Quo facto servatur ordo
et pax, quae est maxima utilitas. Etenim „sicut vita in quo-
libet homine, ita pax in regno: et sicut sanitas nihil est nisi
temperantia humorum , sic pax est cum unumquodque retinet
ordinem suum. Et sicut recedente sanitate tendit homo in
interitum, sic de pace: si a regno discedit, tendit in interitum".
S. Thom. In Matth. XII. n. 2.

lnstabis. Culturae interest, ecclesiam subesse statui. Ergo
jus circa sacra sejungi nequit a statu, in quo viget cultura
(Cultur-Staat).

Resp. Prima lex verae culturae, parere ordini divinitus
constituto; ex eo fonte maxima bona etiam temporalia originem
habent. Audiendus est igitur Leo XIII.: „Ecclesiam vero in
suorum officiorum munere potestati civili velle esse subjectam,
magna quidem injuria , magna temeritas est. Hooj facto per-
turbatur ordo, quia quae naturalia sunt propouuntur iis, quae
suut supra naturam: tollitur aut certe magnopere minuitur
frequentia bonorum, quibus, si uulla re impediretur, communem
vitam Ecclesia compleret : praetereaque via ad inimicitias
munitur et certamina, quae quantam utrique reipublicae per-
niciem afferant, nimis saepe eveutus demonstravif." lmm. I

Art. IV. Utrura eccl. a statu statusque ab ecclesia sejungendus sit. 377

ARTICULUS IV.
Utrum ecclesia a statu, statusque ab ecclesia sejungendus sit.

I. Status quaestionis. Ut ab ecclesia praedicatur utrius-
que potestatis distinctio, ita separatio damnatur. Eam porro
ut separationem fugiamus, conjunctionem potestatum, nullam
tamen confusionem, admittimus. „Utraque est in suo genere
maxima: habet utraque certos, quibus contineatur, terminos,
eosque sua cujusqne natura caussaque proxima definitos; unde
aliquis velut orbis circumscribitur, in quo sua cujusque actio
jure proprio versetur." Imm. Dei. Itaque servata societatum
distinctione, ecclesiam et statum non mere negative, sed posi-
tive mutuoque nexu conjunctos eese, verus ordo postulat. Hujus
igitur disputationis scopus est probare, quid esse debeat, non
quid in singulis regnis civilibus revera sit, aut obtineri potuerit.

II. De objecto concordis operationis potestatis
civilis et ecclesiasticae. Objectum commune et finis opera-
tionis principatus civilis et ecclesiastici est hominum perfectio.
Jam vero hominum perfectio duplici bonorum genere continetur,
quorum alterum temporale est, alterum aeternum; quae quidem
bona tanquam unum bonum totale in unitate hominis ordinate
colligari oportet. Atque haec ordinata colligatio bonorum ut
in singulis ita in multitudine sit, necessum est; quoniam „idem
oportet esse judicium de fine totius multitudinis et unius"»
S. Thom. De reg. princ. lib. I. cap. XIV. Finis autem con-
gregationis humanae seu societatis, cum etiam sit finis re-
gendae societatis, facile intelligitur, objectum et finem utrius-
que potestatis, neutrius tamen actione perturbata, esse bonum
illud unum totale societatis, idque ordinate colligatum. Quibus
positis, in promptu habemus, bonum illud, in sociis ordinate
colligandura, requirere ordinatam colligationem duarum potes-
tatum, inter quas Deus hnmani generis procurationem partitus
est. Neque tacita praeterire possunt verba Leonis XIII. : „quia
utriusque imperium est in eosdem, cum usuvenire possit, ut
res una atque eadera, quamquam aliter atque aliter, sed tamen

378 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

eadem res ad utriusque jus judiciumque pertineat, debet pro-
videntissimus Deus, a quo sunt ambae constitutae, utriusque
itinera recte atque ordine composuisse. Quae autem sunt, a
Deo ordinatae sunt1) . . . Itaque inter utramque potestatem
quaedam intercedat necesse ordinata colligatio: quae quidem
conjunctioni non immerito comparatur, per quam anima et
corpus in homine copulantur." Imm. Dei.

III. Judicia contra separationem ecclesiastica. Gre-
gorius XYI. de ecclesia a regno separanda: „Neque laetiora
et religioni et principatui ominari possemus ex eorum votis,
qui ecclesiam a regno separari, mutuamque imperii cum sacer-
dotio concordiam abrumpi discupiunt. Constat quippe, per-
timesci ab impudentissimae libertatis amatoribas concordiam
illam, quae semper rei et sacrae et civili fausta extitit ac salu-
taris." Encycl. Mirari vos, 15. Aug. 1832. Pius IX. in Syllabo
notavit hanc propositionem 55.: „Ecclesia a statu, statusque
ab ecclesia sejungendus est." Leo XIII. decessorum suorum
praescripta confirmat in encyclicis Imm. Dei et Libertas; in
hac systema falsum de rationibus ecclesiae a republica dispa-
randis nominatur „perniciosa sententia". Haec subterfugiendi
nullum locum dant.

Thesis: Neque ecclesia a statu, neque status ab ecclesia
sejungendus est.

Argurnenta .

Arg. I. Quod Devs conjunxit, homo non separet. Marc.
X. 9. Atqui Deus voluit, ut potestates civilis et ecclesiastica
essent conjunctae. Ergo. Prob. min.

a) Utraque potestas, ut quae a Deo profecta, ordinata esi.
Dissociatis autem status ecclesiaeque rationibus, tollitur ordo.
„Est enim utriusque in eosdem imperium, nec raro fit, ut iis-
dem de rebus uterque, etsi non eadem ratione, decernat. Jd
quotiescumque usuveniat, cum confligere absurdum sit, sapien-
tissimaeque voluntati Dei aperte repugnet, quemdam esse modum
atque ordinem necesse est, ex qno caussis contentionum certa-

') Rom XIII. 1.

Art IV. Utmmeccl. a statn statnsque at> ecolesia sejnngendus sit. 379

tionumque sublatis, ratio concors in agendis rebus existat."
Encycl. Libertas.

b) Deus vetat, statum a religione vera sejungi. Jam vero
ostendimus, in ecclesia catholica esse religionem veram. Status
ergo non est sejungendus ab ecclesia. Prob. maj. 1° Status,
quia etiam societas civilis a Deo est, ut status, Deum vereri
et colere debet. 2° Status seu potestas civilis eo constituta
est, non tantum ut temporali civium bono consulatur, verum
etiam ut socii juventur in adipiscenda felicitate sempiterna.
Porro felicitas illa inchoatur in terris, consummanda in caelis,
per religionem veram, quam ecclesia catholica continet. Ergo
ecclesia et status conjungantur, necesse est. Quod idem di-
scimus ab Angelico, De reg. princ. XV.: „Cuicunque autem
incumbit aliquid perficere quod ordinatur in aliud sicut in
finem, boc debet attendere ut suum opus sit congruum fini;
sicut faber facit gladium ut pugnae conveniat, et aedificator
sic debet domum disponere ut ad habitandum sit apta. Quia
igitur vitae qua in praesenti bene vivimus, finis est beatitudo
caelestis, ad regis officium pertinet ea ratione vitam multi-
tudinis bonam procurare secundum quod congruit ad caelestem
beatitudinem consequendam."

Arg. II. Qui ordinantur ad unum bonum totale procuran-
dum; eorum in unum conspirare debet actio. Atqui potestates
civilis et ecclesiastica ordinantur ad procurandum unum bonum
totale, quod est hominum vita bona et felicitas. Ergo con-
spirans requiritur status ecclesiaeque operatio. Conclusio magis
apparet ex ope, quam a) status ecclesiae et b) ecclesia statui
ferre potest.

a) Auxilium status. S. Thomas auxilium, a statu eccle-
siae ferendum, paucis complexus est, cum doceret ad regis
pertinere officium „ea ratione vitam multitudinis bonam pro-
curare secundum quod congruit ad caelestem beatitudinem con-
sequendam; ut scilicet ea praecipiat quae ad caelestem beati-
tudinem ducunt, et eorum contraria, secundum quod fuerit
possibile, interdicatu. De reg. princ. lib. I. cap. XV. Et
quoniam ecclesia ex hominibus, non ex animis separatis, con-
stat, poterit et rebus temporalibus plurimum adjuvari; quod

380 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

et S. Thomas Aquinas confinnat iis verbis: „Ad bonam autem
unius hominis vitam duo requiruntur: unum principale, quod
est operatio secundum virtutem (virtus enim est qua bene
vivitur); aliud vero secundarium et quasi instrumentale, scilicet
corporalium bonorum sufficientia, quorum usus est necessarius
ad actum virtutis." L. c.

b) Auxilium ecclesiae. In ecclesia catholica reperitur vera
Christi religio. Et vera Christi religio ad tuendam etiam
civilem societatem plurimum valet. Rationes igitur status et
ecclesiae non disparandae sunt. Prob. min.

1° Perficitur quod cum Christo conjungitur. Per veram
autem Christi religionem cum Christo conjungimur. Ita pla-
num est, statui perficiendo optime consuli per conjunctionem
cum ecclesia, in qua Christus ut caput corporis sui vivere
non desinit.

2° Ordo supernaturalis ordinem naturalem perficit. Atqui
ordo supernaturalis in vera Christi religione constitutus est.
Quare S. Thomas: „nec solum in spiritualibus , sed etiam in
usu corporalium hominem dirigit (religio Christiana), et beati-
tudinem animae et corporis repromittit. Et ideo regulae ejus
universales dicuntur, utpote totam vitam hominis, et omne
quod ad ipsum quolibet modo pertinet, continentes et ordinan-
tes." In Boetium De Trinit. q. III. art. 3.

3° Christi ecclesia doctrinam habet moralem, quae est vitae
socialis fundamentum, nobilissimam , firmam , efficacem: nobi-
lissimam, cum omnia hominum officia erga Deum, principatum,
societatem domesticara, proximos, subditos et seipsos, perfecte
doceat; firmam, ut fundatam in religione, qua sublata, societas
non habet nisi defectivam moralem maximeque fluxam; effica-
cem, siquidem obligat in conscientia. Cf. Leonem XIII., encycl.
Arcanum, Diuturnum et lmm. Dei. Accedit quod ecclesia
catholica servat duo principia maxime socialia, traditionum
antiquitatem, et auctoritatem.

4° Historia confirmat, maxima esse ab ecclesia populis
tributa beneficia. „Quod Europa christiana barbaras gentes
edomuit, easque a feritate ad mansuetudinem, a superstitione
ad veritatem traduxit: quod Maomethanorum incursiones victrix

Art. TV. Utrura eccl. a statu statusque ab ecclesia sejungendus sit, 381

propulsavit: quod civilis cultus principatum retinuit, ct ad orane
decus humanitatis ducem se magistrauique praebere ceteris
consuevit: quod germanam libertatem eamque multiplicem grati-
ficata populis est: quod complura ad miseriarum solatium
sapientissime instituit, sine controversia, magnam debet gratiam
religioni, quam ad tantas res suscipiendas habuit auspicem,
ad perficiendas adjutricem." Imm. Dei. Praetermitto preces,
caritatis heroicae officia, quin etiam subsidia pecuniaria, quibus
ecclesia persaepe opem tulit civili principatui. l) Sed et aetas
nostra, ruinis plena et plurium ruinarum indiciis, illustrat divi-
nam sententiam: miseros facit populos peccatnm. Prov. XIV. 34.
Cf. Arist. Polit. VII. 8.; Plato, De legibus, X.; Machiavelli,
Disc. in prim. dec. T. Livii^ lib. I. cap. X.; Bousseau, Con~
trat socialf IV. 8.; Voltaire, Traite de la Tolerance, ch. XX.
Arg. III. Ex traditione. Primaeva ecclesia, quantumvis sae-
viente persecutione, praecepta dedit, exemplis confirmata, quae
sunt distractioni potestatum contraria. Nam apologetae sae-
culi II. et III., nominatim S. Justinus, Apol. I., Theophilus Antioch.
Ad Autolyc lib. III., Tertullianus, Apologia principibus per-
suadere conati sunt, religione Christiana non impediri civitatem,
sed adjuvari. Vicissint tuitione status usa est ecclesia, occasione
data. Conventus enim fidelium ut haberi possent, ecclesia

') Cf. Champagny, Etudes sur VEmpire Romain; G. Kurth,
Les origines de la civilisation moderne; Balmes, Le protestantisme
compare au catholicisme. Frederic Le Play per diuturna studia quae-
stionis socialis ad hanc conclusionem pervenit: „Les hommes, les fa-
milles, les societes, sont soumis a deux besoins imperieux dont la
satisfactiou assure le bonheur terrestre: la possession du pain quo-
tidien, la fideliti a la loi de Dieu. Or, si Tobservation scientifique
des faits nous apprend a connaitre comment les hommes satisfont au
premier de ces besoins, elle nous montre en outre que la religion
catholique est celle qui satisfait le mieux au second. De toutes les
religions, aucune ne donne autant qu'elle les moyens d'etre fidele a
Dieu et de pratiquer la vertu. Sa doctrine, ses sacrements, son
clerge, son culte, tout contribue a preserver les hommes et a les di-
riger dans la voie du bien." Apud Baunard , La foi et ses victoires,
t. II. p. 449. Cf. etiam Donoso Cortes, Essai sur le Catholicisme, etc.
Albertus, Die Socialpolitik der Kirche.

382 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam etstatum.

legibus imperii de areis sepulcrorum et de coliegiis teuuiorum
sese defendit. Pari modo, cum Paulus Samosatenus a recta
fide simul et episcopali sede excidisset, sed excedere e domo
ecclesiae Antiochenae nollet, interpellato ab auctoritate eccle-
siastica Aureliano imperatore, haereticus per saecularem potes-
tatem ab ecclesia exturbatus est. Eus. E. H. lib. VII. cap. XXX.
Post acceptam ab imperatoribus fidem S. Ambrosius: „bonus
imperator quaerit auxilium ecclesiae, non refutat". Ep. 21.
S. Isidorus Pelusiota: „Ex sacerdotio et regno rerum admini-
stratio conflata est. Quamvis enim permagna utriusque diffe-
rentia sit (illud enim velut anima est, hoc velut corpus), ad
unum tamen et eundem jinem tendunt, h. e. ad hominum salu-
tem." Ep. lib. III. 249. S. Nicolaus docet, potestates ita
distinctas esse, „ut christiani imperatores pro aeterna vita Ponti-
ficibus indigerent, et Pontifices pro cursu temporalium tantum-
modo rerum imperialibus legibus uterentur, quatenus spiritualis
actio carnalibus distaret incursibus." Ep. ad Michaelem imp.
Ivo Carnvtensis ad Paschalem II.: „Cum regnum et sacerdotium
inter se conveniunt, bene regitur mundus, floret et fructificat
ecclesia." Ep. 238. Ita Constantinus M. nominari voluit „epi-
scopus ad extra", h. e. defensor ecclesiae; Carolus M. „devotus
sanctae ecclesiae defensor humilisque adjutor"; similiter de-
fensa est ecclesia a beato Ludovico, rege Franciae, etc.

Quaeres, quid hac in re pro praxi valeat.

Resp. a) Conjunctio potestatum omnino expetenda est.
Separatio per se eo spectat, ut opprimatur ecclesia. Quod
Leo XIII. declarat his verbis: „Si qua vero in republica suum
ecclesia jus, ipsis civilibus legibus probantibus, teneat, publice-
que inter utramque potestatem pactio aliqua facta sit, principio
clamant dissociari ecclesiae rationes a reipublicae rationibus
oportere; idque eo consilio, ut facere contra interpositam fidem
impune liceat, omniumque rerum habere, remotis impedimentis,
arbitrium." Imm. Dei.

b) Si perfecta conjunctio aliquam ob causam negotium
facessat, status tamen non omnino ab ecclesia distrahendus
est. Leo XIIL in encyclica memorata: „Incidunt autem quando-
que tempora. cum alius quoque concordiae modus ad tran-

Art. IV. Utium cccl. a statu statusque ab ecclesia sejungendus sit. 383

quillam libertatem valet, nimirum si qui principes rerum publi-
carum et Pontifex Romauus de re aliqua separata in idem
placitum consenseriut. Quibus ecclesiae temporibus maternae
pietatis eximia documenta praebet, cum facilitatis indulgentiae-
que tautum adhibere soleat, quantum maxime potest." Cui
rei concordata documento sunt.

c) Modus vivendi, quem aliqua separatio ecclesiae et
status comitatur, non rejicitur, si ad hujusmodi modum vivendi
perveniatur, 1° non ex contemptu colligationis ordinatae, quam
Deus ad salutem utriusque societatis constituit, sed 2° quia
utrique potestati persuasum est, res in tali tempore aliter ex-
pediri non posse. Rectum est enim, minus malum eligere.

d) In causis mixtis seu mixti juris, quae partim ad potes-
taiem ecclesiasticam, partim ad civilem potestatem pertinent,
violatur jus ecclesiae, si de iis „per se statuunt gubernatores
rei civilis arbitratu suo, in eoque genere sanctissimas ecclesiae
leges contemnunt". 8ed constat, in hujusmodi negotiis „maxime
esse secundum naturam itemque secundum Dei consilia non
secessionem alterius potestatis ab altera, sed plane concordiam
eamque cum caussis proximis congruentem, quae caussae utram-
que societatem genuerunt". Imm. Dei.

Objectiones.

Obj. I. Contraria mutuo se expellunt. Ecclesia autem et
status habentur contraria. Status ergo ab ecclesia separan-
dus est.

Resp. Dist. maj.: contraria mutuo se expellunt ab eodem
subjecto sub eodem respectu, conc; a diverso subjecto aut
sub diverso respectu, nego. Ad min.: status et ecclesia sunt
distincta, conc; contraria, nego.

Instabis. Fines contrarii indicant potestates contrarias.
Jam vero status modernus spectat ut ultimum finem felicitatem
tenestrem, ecclesia autem aeternam; quae suut contrariae. Ergo.

Resp. Dist. min.: status modernus, si eo tendat, agit
contra veram status naturam, conc; secundum eam, nego.
Modemus status, si temporalia ab aeternis, Deum ab homine
separet, materialistis adhaeret; quod quam inepte fiat, alias

384 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiara et statura.

probatur. At ne modernis quidem politicis religio, saltem ut
vis moralis est; negligi potest, cum geminarum potestatum
ordinata colligatio vel ob ipsas rerum mortalium felicitates
nunquam non videatur optatissima. Nec absurdum, quod dixit
Montesquieu: „Chose admirable! la religion chretienne, qui ne
semble avoir d'objet que la felicite* de 1'autre vie, fait encore
notre bonheur dans celle-ci." De VEsprit des lois, 1. XXIV. ch. III.

Urgebis. Disparata separantur natura sua. Jam status et
ecclesia sunt disparata; quandoquidem status corpora regit,
ecclesia spiritus.

Resp. Negata min. probationem dist.: ea regiminis par-
titione excluditur confusio potestatum, conc; ordinata connexio,
nego. Nec status, quanquam proxime temporalia spectat, socie-
tas est corporum inanimatorum, nec ecclesia, cui proxime spiri-
tualia procuranda sunt, coetus animarum separatarum; sed
utraque potestas, aliter taraen et aliter, regit homines. Itaque
duarum potestatum ad ordinatam temporalium et aeternornm
conjunctionem procurandam, ordinata concordia opus est.

Obj. II. Vera philosophia postulat, ut societas civilis sit
status, quem vocant meri juris. Atqui status meri juris nihil
habet cum ecclesiastica potestate commune. Ergo.

Resp. Dist. maj.: status meri juris manat a philosophia
falsa, conc; a sana philosophia, nego. Machiavelli et Kant,
invecta philosophia falsi nominis infectaque materialistarum et
scepticorum erroribus, religionem et moralem a jure civili dis-
sociarunt. Ex quo gignitur lex athea, athea politica Jus
ergo merum est jus sine Deo; hoc autem, quomodo cuni sana
philosophia cohaereat, videant athei.

Instabis. Utraque potestas ad liraites suos rcducenda est»
Atqui eo spectat systema, quod exprimitur formula: libera
ecclesia in statu libero. Hoc igitur systema verum est.

Resp. Dist. maj.: ambae potestates reducantur ad limites
naturales, id est, veros, conc; ad naturalisticos, nego. Systema
liberae ecclesiae in statu libero, quod in sensu adversariorum
non est libertas cum concordia, sed potestatum distractio, ordini
rerum adversatur, cum per se huc omnino recidat, ut san-
ciatur status divortium, factum cum ecclesia, sejunctio status

Art. IV. Utrum eccl.a »tatu statusque ab ecclesia sejungendus sit. 385

a Deo et Jesu Christo ; denique profanatio totius civilis
societatis.

Obj. III. Confligere malum est. Atqui potestatum con-
junctio genuit conflictus perpetuos. Ergo conjunctio nihil habet,
cur expetatur.

Resp. Dist. maj.: confligere malum est aliquod, conc;
semper maximum malum, nego. Min. dist.: potestatum con-
junctio genuit conflictus perpetuos et per se, nego; nonnullos
et per accidens, subdist.: qui fuerunt malum separatione minus,
conc; majus, nego.

Mala, cum in terris omnia vitari nequeant, minora eli-
gantur. At separatio per se bonum concordiae tollit, praeterea-
que malum conflictus adducit. Sed consociatio, naturae civi-
tatis utriusque consentanea, per se pacis fautrix est. Dimica-
tionum aliae plerumque occasiones fuerunt ac conjunctio, puta
violatum a regibus matriraonium, invasio bonorum ecclesia-
sticorum. Si quae tamen concertationes per accidens ex syste-
mate consociandarum potestatum natae sint, hoc malum com-
parari non potest cum bonis, quae civitatum constitutio Christiana
populis attulit. Cf. Leon. XIII. encycl. Imm. Dei, Libertas, etc.

Dices. Historia medii aevi plena est astutiae ac violentiae
principum contra ecclesiam. Ergo systema concordiae non
nisi utopia esse videtur.

Resp. Dist. antec: hoc valet de omnibus principibus, nego,
de nonnullis, subdist.: hujusmodi vitium affecit personas prin-
cipum, conc; orta est ex constitutione Christiana civitatum,
iterum dist.: per se, nego; aliquando per accidens, conc

Tantum abest, ut omnes principes ecclesiam impugnarint,
ut in omnibus fere Europae regnis civilitas fundata sit a rege
aliquo sancto, canonizato, aut certe a principibus, ecclesiae ac
Pontifici Maximo amice colligatis. Constat quidem, principes
multos conflixisse; at confligentes constitutionem Christianam
suorum regnorum subvertere nec potuerunt nec ausi sunt.
Ipsa regna constituta erant in principio conjunctionis ; hinc
saepe pro ecclesia pugnatum aut ab ipsis populis, aut a prin-
cipibus, memoribus officii, contra perduelles; brevi, tyranno et
persecutori nihil magis obstabat quam Christiana sui regni

De Groot, Summa apologet. I. 25

386 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statura.

constitutio. Quapropter Leo XIII.: „Fuit aliquando tempus,
cum evangelica philosophia gubernaret civitates: quo tempore
christianae sapientiae vis illa et divina virtus in leges, insti-
tuta, mores populorum, in omnes reipublicae ordines rationes-
que penetraverat: cum religio per Jesum Christum instituta in
eo, quo aequum erat, dignitatis gradu firmiter collocata, gratia
principum legitimaque magistratuum tutela ubique floreret:
cum sacerdotium atque imperium concordia et amica officiorum
vicissitudo auspicato conjungeret. Eoque modo composita civi-
tas fructus tulit omni opinione majores." Imm. Dei. Cf.
D' Hulst, Le droit chretien et le droit moderne, chap. V.

ARTICULUS V.
Utrum ecclesia habeat potestatem indirectam in temporalia.

I. Statusquaestionis. De potestate indirecta loquimur,
quae scilicet non intra terminos ejusdem potestatis exercetur,
sed in potestatem distinctam, independentem quidem in ordine
suo, sed sub aliquo respectu cum prima connexam. Itaque
manet haec regula: utraque est in suo genere maxima; et sicut
status nullam poteslatem habet circa sacramenta aut episco-
porum institutionem, ita potestas spiritualis nihil curat de
creandis centurionibus, de seligendo optimo armorum genere
aliisque mere temporalibus.

Agitur de vera potestate, cui obedientem esse oportet; non
sufficit honoris tantum aut excellentiae gradum aliquem majorem
ecclesiae assignare. Haec potestas, spectato fine suo proximo,
spiritualis est; spiritualia directe ac principaliter dirigit, tem-
poralia non nisi in quantum finis supernaturalis id exigat, seu,
ut dici consuevit, indirecte, secundario, ex consequenti, et casua-
liter, quia non regulariter sed certis causis inspectis (Decretale
Per Venerabilem Innocentii m.) exercetur. Ideo quaerimus,
utrum ecclesiae, praeter plenitudinem potestatis in spiritualia,
jure divino etiam in temporalia potestas competat ; utique
potestas indirecta, id est, in ordine ad spiritualia, potestate
directiva major, minor potestate directa. Cf. supra, p. 360 — 366.

Art. V. Utrum eccl. habeat potestatem indirectam in temporalia. 387

II. Quaestio solvenda ex fine hominis ultiruo. Ordo
80cietatum ex fine nltimo cognoscitur. Ita finis ultimus hominis
intentius considerandus est, quo facilius ex iis etiam principiis,
quae art. 2. suut exposita, ad conclusionem definitivam per-
veniatur. Jam vero finis ultimus tum singulorum tum totius
multitudinis est extra limites societatis civilis; nam eo homines
teudant necesse est, ut per virtuosam vitam ad fruitionem
divinam perveniant. Ad potestatem ecclesiae dijudicandam
auimo opus est contra hanc veritatem non repugnante. Qua-
propter S. Thomas De regimine principum., lib. I. cap. XIV.,
rem urget his verbis: „est quoddam bonum extraneum homini,
quamdiu mortaliter vivit, scilicet ultima beatitudo, quae in
fruitione Dei exspectatur post mortem: quia, ut Apostolus ait
II. Cor. V. 6.: quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a Do-
mino." Atque homini Christiano „beatitudo illa est per Christi
sanguinem acquisita", et Christianus „pro ea assequenda Spi-
ritus sancti arrham accepit". Hunc finem uon consequitur
homo per virtutem humanam sed virtute divina, juxta illud
apostoli Rom. VI. 23.: Gratia Dei, vita aeterna. Igitur „per-
ducere ad eum finem non humani erit, sed divini regiminis . . .
Hujus ergo regni ministerium, ut a terrenis essent spiritualia
distincta, non terrenis regibus, sed sacerdotibus est commissum,
et praecipue summo Sacerdoti successori Petri, Christi vicario,
Romano Pontifici, cui omnes reges populi christiani oportet
esse subditos sicut ipsi Domino Jesu Christo. Sic enim ei ad
quem finis ultimi cura pertinet, subdi debent illi ad quos per-
tinet cura antecedentium finium, et ejus imperio dirigi". L. c.

III. Adversarii. Directe redarguendi sunt, qui nullam
ecclesiae potestatem in temporalia admittunt, nominatim auctores
et fautores Declarationis cleri Gallicani (1682), art. 1., quo
perhibetur „principes in temporalibus nulli ecclesiasticae potes-
tati Dei ordinatione subjici"; a fortiori thesis eos impugnat,
qui reges aliosque principes Christianos in ipsis rebus spiri-
tualibus et ecclesiasticis ab ecclesiae jurisdictione subtrahunt.
Cf. Pii IX. litt. apost. Mnltiplices inter, 10. Junii 1851, quibus
damnatur opus: Defensa de la autoritad de los gobernios, etc,

25*

388 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

editum a Franc. de Paula 6. VigiL — Indirecte systemata
potestatis directae et mere directivae hac thesi refelluntur.

Thesis: Ecclesia habet potestatem indirectam in temporalia.

Argumenta.

Arg. I. Potestas indirecta ecclesiae in temporalia est potes-
tas in temporalia in ordine ad finem supernaturalem. Id autem
non dubium, quin veri nominis potestas in temporalia in ordine
ad finem supernaturalem divinitus ecclesiae competat. Ita
penes ecclesiam est potestas indirecta in temporalia. Prob. min.

Ei, ad quem finis ultimi cura pertinet, subdi debent illi,
ad quos pertinet cura antecedentium finium et ejus imperio
dirigi. Of. S. Thom. C. Gent. lib. III. cap. CIX.; De reg.
princ. lib. I. cap. XIV. Atqui cura finis ultimi hominum, sic
ordinante Deo, proxime ad ecclesiam pertinet. Ergo temporalia
in ordine ad supernaturale bonum, quod est finis ultimus ho-
minum, subdi debent ecclesiae.

Arg. II. Gubernare est, id quod gubernatur, convenienter
ad debitum finem perducere. De reg. princ. 1. c. Principatus
autem temporalis populos convenienter ad debitum finem per-
ducere nequit, nisi in ordine ad spiritualia subsit potestati
ecclesiasticae. Ergo potestas civilis in ordine ad spiritualia
8ubordinatur ecclesiasticae potestati, seu, ecclesia pollet potes-
tate indirecta in temporalia. Prob. min.

a) Finis hominis et totius hominum multitudinis, atque
consequenter regendae multitudinis sunt caelestia, quibus humana
subordinantur. Atqui caelestia ecclesiae concredita sunt. Ergo
gubernium civile, cui humana sunt tradita, respectu finis cae-
lestis subesse tenetur ecclesiae. b) Cum utraque potestas, a Deo
constituta, debeat ad unum finem ultimum operari, haud dubie
subordinatio unius ad alteram requiritur; secus enim in con-
flictu commodi temporalis et spiritualis, judice deficiente, pax
auferretur. Jam supra probavimus, ecclesiam non subordiuari
statui. Status igitur in ordine ad spiritualia subordinatus est
ecclesiae. c) S. Scriptura docet, oportere temporalia cedere
sempiternis bonis, id est, bonum civile non esse finem ultimum,

Art. V. Utrnra eccl. habeat potestatem indirectam in teraporalia. 389

sed finem sub fine. Ita lex ordinandae utriusque potestatis
10 sententia Domini: Quid enim prodest homini, si mundum
universum lucretur, animae vero suae detrimentum patiaturf
Matth. XVI. 26.; cf. V. 29.; VI. 31.; Luc. XIV. 26.

Arg. III. Ex traditione. Etsi potestatis indirectae exer-
citivm ante aetatem Constantini M. plurimum impeditum erat,
jussi sunt tamen fideles de bonis temporalibus ecclesiae mini-
stros alere, I. Cor. IX.; vetiti Christiani homines muneribus
civilibus fungi aliquibus, Mamachi, Antiq. Christ. IV.; apostoli,
cum sacerdotes et seniores evangelii praeconibus bonum
temporale publicae tranquillitatis objicerent, temporale bonum
fini spirituali postponendum arbitrati responderunt: obedire
oportet Deo magis quam hominibus. Act. V. 28, 29.

Const. apost. II. 34., S. Chrysost. m II. Cor. Hom. XV. 5.,
doctores plures medii aevi ordinem status et ecclesiae com-
paiant ordinationi, qua anima et corpus conjunguntur. Cf.
Greg. Naz. Orat. 17. S. August. De civ. Dei lib. XIX. c. XVII.:
„caelestis civitas . . . non curat, quid in moribus, legibus
institutisque diversum est . . . si religionem, qua unus summus
et verus Deus colendus docetur, non impedit . . . humanarum
voluntatum compositionem, quantum salva religione et pietate
conceditur, tuetur atque appetit." S. Gelasius Papa: „Duo
quippe sunt, imperator auguste, quibus principaliter mundus
hic regitur: auctoritas sacrata pontificum, et regalis potestas.
In quibus tanto gravius est pondus sacerdotum, quanto etiam
pro ipsis regibus hominum in divino reddituri sunt examinc
rationem.u Ep. ad Anastasium Augustum. S. Symmachus
Papa: „Nos quidem potestates humanas suo loco suscipimus.
donec contra Deum suas non erigunt voluntates. Ceterum si
omuis potestas a Deo est, magis ergo quae rebus est prae-
stituta divinis. Defer Deo in nobis, et nos deferimus Deo in
te. Ceterum si tu Deo non deferas, non potes ejus uti privi-
legio, cujus jura contemnis." Apologeticus adv. Anast. imp. IX.

S. Innocentius III., cum Guillelmus comes de Monte Pessulano
rogasset, ut Pontifex filios ipsius legitimationis dignaretur titulo
decorare, anno 1202 in decretali Per venerabilem respondit,
rem, cum sit temporalis, pertinere ad regem Galliae; Romanum

390 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

autem Pontificem super ecclesiae patrimonio plenam in tempo-
ralibus gerere potestatem. Quibus haec addit: „etiam in aliis
regionibus, certis causis inspectis, temporalem jurisdictionem
casualiter exercemus." Idem Pontifex in decretali Novit, ad
sedandas lites Galliam inter et Angliam anno 1204 edito,
potestatem ecclesiae in temporalibus, eamque indirectam, his
verbis docet: „Non enim intendimus judicare de feudo, cujus
ad ipsum spectat judicium . . . sed decernere de peccato, cujus
ad nos pertinet sine dubitatione censura, quam in quemlibet
exercere possumus et debemus." Bonifacius VIII. in bulla
Unam sanctam, idem significat affirmans, spiritualem potestatem
terrenam Judicare, si bona non fuerit"; similiter: „si deviat
terrena potestas, judicabitur a potestate spirituali." Hinc illa
explicatio bullae Unam sanctam ab ipso Bonifacio VIII. data:
„non potest negare rex, seu quicunque alter fidelis, quin sit
nobis subjectus ratione peccati."

S. Thomas suam de potestate indirecta sententiam effert
his verbis: „in tantum est potestas saecularis sub potestate
spirituali, in quantum ei a Deo supposita est, scilicet in his
quae ad salutem animae pertinent." Sent. IV. dist. XLIV.
q. II. art. 3. ad 4. Rursus: „non est usurpatum judicium, si
spiritualis praelatus se intromittat de temporalibus quantum ad
ea, in quibus subditur ei saecularis potestas vel quae ei a
saeculari potestate relinquuntur." II. II. q. LX. art. 6. ad 3.;
cf. De reg. princ. lib. I. cap. XIV. Ex quo intelligitur, penes
ecclesiam esse potestatem in temporalia, non tamen absolute,
sed in quantum Deus praecepit. Et quia non absoluta est,
idcirco locus est saeculari potestati, ut quaedam spirituali relin-
quat. Nec ab ea sententia desciscit optimus quisque theologus,
J. Turrecremata, Franciscus Victoria, Dominicus a Soto, Caje-
tanus, Bellarminus, etc.1) Cf. supra, p. 365.

l) Cf. Molitor, Die Decret „Per Venerabilem". Parum recte
Gosselin: „Le cardinal Bellarmin paraft etre le veritable auteur de
cette opinion, qui a prevalu depuis sur celle du pouvoir direct, gine-
ralement admise avant lui par les theologiens scholastiques." Pouvoir
du Pape, etc. p. 328.

Art. V. Utrutn eccl. habeat potestatem indirectam in tcmporalia. 391

Quaeres, utrum ab omnibus catholicis adrnitti debeat po-
testas aliqua ecclesiae in temporalia.

Resp. a) Veritas dicfae potestatis infallibili auctoritate
declarata videtur, ob eamque causam ab omnibus credenda,
saltem fide ecclesiastica; cf. supra p. 333. Asserti rationes prae-
cipuaesunt, 1° adhibita Romanorum Pontificum decreta, inquibus
coi)8titutio Unam sanctam1); 2° maximus doctorum consensus;
3° Syllabus, qua notatur prop. 24.: „Ecclesia vis inferendae
potestatem non habet , neque potestatem ullam temporalem
directam vel indirectam;" 4° encycl. Imm. Dei, in qua prae-
cipitur: „Quidquid igitur est in rebus humanis quoquo modo
sacrum, quidquid ad salutem animorum cultumve Dei pertinet,
sive tale illud sit natura sua, sive rursus tale intelligatur
propter caussam ad quam refertur , id est omne in potestate
arbitrioque ecclesiae." Cf. Leonis XIII. encycl. Arcanum.
5° Accedit judicium theologorum. Ita Dom. a Soto In Sent. IV.
dist. XXII. quaest. II. art. 2. argumentatur „contra eorum
haeresin, qui omnem abdicant Pontifici temporalem potestatem";
atque Mazzella: „doctrina de superioritate spiritualis Ecclesiae
potestatis prae potestate civili, non est mera opinio; sed, nisi
sit proprie et immediate de jide (quod tamen cum gravissimo
fundamento asseri posset) , saltem ad depositum catholicae
doctrinae certo pertinet. Id etiam aperte docet Suarez (de
Leg. 1. 4. c. 9.); Bellarminus (de potest. Sum. Pont. c. 3.) etc."
De religione et ecclesia, edit. 3. p. 455.

b) Si singulas de memorata potestate sententias ex-
pendamus, systema potestatis directae videtur solitarium et
sententiae communi contrarium: systema potestatis directivae,

l) Ultima tantum hujus constitutionis sententia dogmatica est,
scilicet: „Porro subesse Romano Pontifici , omni humanae creaturae
declaramus, dicimus, et diffinimus omnino esse de necessitate salutis."
Mury constitutionis authenticitatem impugnavit (cf. Kevue des quest.
hist t. XXVI. et XLVL); sed argumentis, quae peritissimis viris visa
sunt parum idonea. Cf. Specimina palaeographica Regestorum Roma-
norum Pontificum ab Innocentio III. usque ad Urbanum V. Rome,
Archives du Vatican, II

392 Quaestio XI. De relationibus inter ecclesiam et statum.

sensu strictiori acceptae, videtur parum consonare doctrinae
syllabi, decretis Pontificiis et doctorum consensui.

Objectiones-

Obj. I. Perfecta societas nulli societati potest esse in-
ferior. Civilis autem potestas est perfecta societas. Ergo
ecclesia nulla in civilem potestatem jurisdictione pollet.

Resp. Dist. maj.: perfecta societas non potest esse inferior
societati ejusdem ordinis, conc; ordinis superioris, nego. Po-
testas civilis est in ordine suo summa; at ordo ille summus non
est, sed supernaturalium bonorum ordine natura sua inferior.

Instabis. Rex ut homo , non ut rex est, ad finem boni
supernaturalis ordinatur. Potestas igitur ecclesiae in agentem
ea, quae sunt regis, exerceri nequit.

Resp. Nego antec. et conseq. Nam primo quidem regis
officium pendet ex lege Dei, quam divino munere custodit ac
tuetur ecclesia; deinde finis multitudinis regendae finis regis
sit, necesse est. Multitudinis igitur cum finis sit fruitio divina,
regentis officium ex eo fine pendet.

Urgebis. Status, ut status, cum post hanc vitam nullus
sit, ad finem felicitatis sempiternae non ordinatur, sed socii
singuli. Ex quo idem ac supra concluditur.

Resp. Dist. antec: status, ut status, non est institutus
boni sempiterni possidendi causa, conc; non ejusdem promo-
vendi causa, nego. Status, ad quem boni temporalis cura
proxime pertinet, non permanet, cum tempus non erit amplius.
Apoc. X. 6. Et haec ipsa inferioritas finis evidenter ostendit,
statum non esse sibi ultimum finem, sed finem sub fine ultimo
sociorum, quem si non promoveat, a religione officii declinat.
Et certe „cuicumque incumbit aliquid perficere quod ordinatur
in aliud sicut in finem, hoc debet attendere ut suum opus sit
congruum fini". De reg. princ lib. I. cap. XIV.

Obj. II. Doctrina subordinationis societatis civilis ad
ecclesiasticam fundatur in conceptu status theologico, id est,
in iis, quae a Christo de ecclesia praecipiuntur. Jam vero
conceptus status juridicus et philosophicus ex ipsa hominum
natura determinatus erat ante Christum. Conceptus igitur ille

Art. V. Utrum eccl. habeat potestatem indirectam in temporalia. 393

juridicus et philosophicus , cum praeceptum Christi posterius
non tollat jus naturae prius, ad conceptum theologicuni minime
revocandus est.

Resp. Dist. maj.: doctrina illa fundatur in conceptu theo-
logico perfective , conc; exclusive, nego. Et dist. min.: con-
ceptus status philosophicus ante ecclesiam a Christo constitutam
determinatus erat relative, iranseat; absolute, nego.

Quidquid de determinatione conceptus status relative ad
tempora ante Christum statuitur, nullo unquam tempore con-
ceptus ille tam absolutus fuit, ut deinceps Dei ordinisque, a
Deo praestituendi , rationem haberi non oporteret, Jam ipsa
philosophia, nisi athea prorsus aut ferme esse velit, non negat,
jieri posse, ut status potestati ordinis altioris et a Christo Deo
constitutae subordinetur; theologia autem id factum esse de-
monstrat. Ita fit, ut conceptus theologicus non excludat con-
ceptum status juridicum et philosophicum, sed perficiat.

Instabis. Conceptus ille theologicus eo spectat, ut, theo-
cratia constituta, status autouomia intereat.

Resp. Conceptus status theologicus eatenus tantum theo-
craticus est, quatenus aeterna temporalibus , ut animam
corpori, praecellere existimant; quod utrum sapienter theo-
cratia nominetur, an inepte, nullo negotio perspicitur. Hoc
unum adversarii considerent intentius: status et ecclesia Deo
et Christo parere debent, et utraque potestas in suo ordine
tendere, quo spectat oratio Domini: Sanct/ficetur nomen tuum.
Matth. VI. 9. Potestas autem civilis ad illum finem debitum
convenienter tendere non potest, nisi in ordine ad spiritualia
subordinetur ecclesiae, cui cura finis illius sublimissimi proxime
demandata est. Sic igitur subordinatae reipublicae majestas
augetur; etenim „quanto aliquid efficacius ordinatur ad finem,
tanto melius est". S. Thom. II. II. q. CLII. art. 5.

Obj. III. Dominus ait: Regnum meum non est de hoc
mundo. Joan. XVIII. 36. At systema potestatis indirectae eo
recidit, ut sacra potestas attingat etiam temporalia, seu ea,
quae sunt de hoc mundo. Ergo systema illud S. Scripturis
contradicit.

Resp. Dist. maj.: regnum Christi non est de hoc mundo,

De Groot, Summa apologet. I. 26

394 Quaestio XI. De relationibus inter eeclesiam et statum.

conc; non est in hoc mundo, nego. Dist. min.: ecclesia vi
potestatis indirectae attingit temporalia tanquam objectum
materiale, conc; tanquam objectum formale, nego.

Cum ecclesia sit in mundo, Deus sapientissimus habi-
tudinem ecclesiae ad alteram potestatem haud dubie ordinavit.
Ex ratione autem finium sequitur ea ratio ordinis, ut ecclesia
non attingat temporalia secundum se et formaliter, sed in
ordine ad spiritualia.

Instabis. Videntur tamen indirecta potestas et directa
haud multum inter se distare.

Resp. Discrimen est maximum: theoretice, quia in syste-
mate potestatis indirectae Summus Pontifex non habet potes-
tatem in temporalibus regulariter , directam, plenam, sed ex
consequenti tantum; hinc practice habet potestatem limitatam,
„quantum scilicet — ait Turrecremata — necessarium est ad
conservationem rerum spiritualium ad directionem fidelium in
salutem aeternam , et ad correctionem peccatorum, et conser-
vandam pacem in populo Christiano." Swnma de eccl. lib. II.
cap CXIV.

Ad extremum, viri catholici non recedunt ab hoc prae-
cepto SS. Leonis XIII.: „In institutis igitur legibusque san-
ciendis spectanda hominis indoles est moralis ac religiosa,
ejusdemque curanda perfectio, sed recte atque ordine: nec
imperandum vetandumve quidquam nisi ratione habita, quid
civili hominum societati sit, quid religiosae propositum." Encycl.
Sapientiae christianae.

SUMMA APOLOGETICA

DE

ECCLESIA CATHOLICA

AD MENTEM

S. THOMAE AQUINATIS

AUCTORE

FR. J. V. DE GROOT ORD. PRAED.,

S. THEOL. LECT.

CUM APPROBATIONE REV. EPISCOPI RATISBONENSIS ET
LICENTIA ORDINIS.

PARS II,

(QUAESTIO XII — XXII.)

RATISBONAE.

Institutum Librarium pridem Gc. J. Manz.

1890.

WED. J. R. VAN ROSSUM LIBRAR. THEOL. ULTRAJECTI.

Hoc opus , cui titulus : Summa apologetica etc. , attente a
nobis perlectum, propter eruditionis et doctrinae in defendenda veritate
copiara atque securitatem facilemque explicationis methodum plane
dignum judicamus, quod typis mandetur.

In Colle<?io Huissensi Kal. Dec MDCCCLXXXIX.

P. Fr. Antonius Ligtenberg, Magister Sac. Theol.
P. Fr. Thomas Van Hoogstraten, Bacc.

I n d e x.

I. Articulus.
II. Articulus.

III. Articulus.

IV. Articulus.
V. Articulus.

Quaestio XII.

De conciliis.

Quid sit concilium et quotuplex ....

Cujus auctoritate concilium oecumenicum cele-
brandum sit . ......

Utrum concilium oecumenicum sit infallibile
Utrum concilium oeeumenicum sit supra Papam .
Utrum concilia oecumenica sint necessaria .

pag.

5
12

21
33

I. Articulus.

II. Articulus.

III. Articulus.

IV. Articulus.

Quaestio XIII.

De primatu S. Petri.

Utrum S. Scripturae testimoniis probetur, S. Pe-
trum jurisdictionis primatum divinitus accepisse . 38
Utrum primatus S. Petri ex traditione certus sit . 52
Utrum S. Petrus primatum a Christo solus ac-

ceperit 61

Utrum beatus Petrus ex ordinatione divina per-
petuos habeat in primatu successores 64

VI

I n d e x.

Quaestio XIV»
De primatu Romani Pontificis.

pag.

I. Articulus. Utrum beatus Petrus Romam venerit ... 68
II. Articulus. Utrum beatus Petrus suam cathedram Romae col-

locaverit 75

III. Articulus. Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit . . 79

IV. Articulus. Utrum Romanus Pontifex sit beati Petri in eodem

primatu successor 91

V. Articulus. Quonam jure primatus episcopatui Romano an-

nexus sit 103

De vi

I. Articulus.

II. Articulus.

III. Articulus.

IV. Articulus.

V. Articulus.

VI. Articulus.

VII. Articulus.

Quaestio XV.
et ratione primatus Romani Pontincis.

Utrum Romanus Pontifex potestatem suam a Deo

immediate accipiat 110

Utrum Romanus Pontifex habeat totam pleni-

tudinem potestatis supremae 114

Utrum potestas Romani Pontificis in omnes et
singulas ecclesias sit ordinaria et immediata . 126
Utrum jurisdictionis potestas mediante Pontifice
Maximo an immediate a Deo in episcopos deri-

vetur 130

Utrum Romanus Pontifex ex cathedra loquens

sit infallibilis. Ex S. Scriptura .... 133

Utrum infallibilitas Romani Pontificis ex tradi-

tione monstretur 141

De auctoritate congregationum Romanarum in
doctrina fidei et morum 166

I. Articulus.
II. Articulus.

Quaestio XVI.

De S. Scriptura.

Quid S. Scripturae nomine intelligatur .
Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit

172
175

I n d e x. VII

III. Articulus. Utrum omnes Libri canonis Tridentini inspi

rati sint

IV. Articulus. Utrum omnes res et sententiae Sanctarum Scri

pturarum divinitus inspiratae sint

V. Articulus. Utrum concilium Tridentinum versionem vul

gatam merito authenticam declaraverit

VI. Articulus. De sensibus S. Scripturae ....
VII. Articulus. Utrum ecclesiae sit judicare de vero sensu et

interpretatione S. Scripturae
VIII. Articulus. De lectione S. Scripturae ....

186

197

207
221

227
234

Quaestio XVII.

De Traditione.

I. Articulus. Utrum traditiones divinae exsistant. Ex S. Scri-

ptura 241

II. Articulus. Utrum exsistentia traditionum divinarum veterum

testimoniis comprobetur . . . . . . 248

III. Articulus. Utrum traditiones divinae infallibiliter ad nos us-

que pervenire potuerint 255

IV. Articulus. De regulis discernendi traditiones .... 262

Quaestio XVIII.

De sanctis Patribus.

I. Articulus. Utrum consensus omnium patrum de doctrina fidei

theologo certum praestet argumentum . . . 265

II. Articulus. De auctoritate patrum, si singillatim spectentur,

in doctrina fidei 276

III. Articulus. De auctoritate sanctorum patrum extra res fidei

et morum 279

IV. Articulus. De regulis veri usus patrum ..... 285

VIII

I n d e x.

Quaestio XIX.
De auctoritate theologorum.

pag.

I. Articulus. Utrum concors omnium theologorum sententia in

rebus iidei et morum certum praebeat argumentum 287

II. Articulus. De auctoritate S. Thomae Aquinatis . . .297

Quaestio XX.

De ratione naturali.

I. Articulus. De viribus rationis naturalis 304

II. Articulus. Utrum theologia rationibus philosophicis uti possit 310
III. Articulus. De philosophia S. Thomae 317

Quaestio XXI.
De philosophorum auctoritate.

I. Articulus. De philosophorum auctoritate in theologia
II. Articulus. De auctoritate Aristotelis

322
327

Quaestio XXII.
De historiae humanae auctoritate.

I. Articulus. De humana historia generatim . . . .334
II. Articulus. Utrum historia humana theologis utilis esse possit 340
III. Articulus. Utrum archaeologia Christiana theologis argumenta

praebeat 344

Quaestio XII.

De conciliis.

Parte prima hujus operis de ecclesia tractavimus. Quo
tractatu primus locorum theologicorvm perfectus est, atque etiam
fundamentum positum omnium reliquorum. — Locus secundus
sunt concilia. Quaerimus ergo:

Primo. Quid sit concilium et quotuplex.

Secundo. Cujus auctoritate concilium oecumenicum cele-
brandum sit.

Tertio. Utrum concilium oecumenicum sit infallibile.

Quarto. Utrum concilium oecumenicum sit supra Papam.

Quinto. Utrum concilia oecumenica sint necessaria.

ARTICULUS I.
Quid sit conciiium et quotuplex.

I. Concilii conceptus generalis. Concilium, graece
ovvodog, seu, ut ab aliis nuncupatur, congregatio, conventus, vel
etiam, synodale concilium, conventus synodalis, est conventus
episcoporum sub auctoritate legitima ad judicandum et statuen-
dum de rebus ecclesiasticis. Dixi: episcoporum , utpote per
se judicum. Synodus autem dioecesana seu conventus unius

De Groot, Summa apologet. II.

2 Quaestio XII. De conciliis.

episcopi et cleri , cum a multis jam saeculis vox concilii ad
solos episcoporum coetus restricta sit, in definitione non con-
tinetur. Additur: de rebus ecclesiasticis, id est, de rebus fidei,
morum aut disciplinae. Cf. Ben. XIV. De syn. lib. I. cap. I.

Duo sunt conciliorum genera: 1° generalia, de quibus
praecipue disserenduni est; 2° pavticularia, quae in nationalia,
provincialia et, si videatur, dioecesana subdividuntur. Primum
de re fidei concilium Hierosolymis locum habuit. Act. XV. 6.
Concilia saeculo II. mediaute in Asia minori celebrata refert
Euseb. H. E. lib. V. cap. XVI. Plurimis synodis, per tot
saecula celebratis, conciliorum tomi pleni sunt.

II. Concilium oecumenicum. Concilium generale, seu
oecumenicum a voce olxovfiivy (orbis inhabitatus), est conventus
episcoporum ex toto orbe convocatorum ad judicandum et
statuendum de rebus ecclesiasticis sub auctoritate Romani
Pontificis. Dixi: 1° ex toto orbe; sic enini concilium oecumeni-
cum a nationali distinguitur, ad quod convocantur palriarchatus
alicujus vel regni seu nationis antistites, patriarcha primateve
praesidente; et a provinciali, ad quod episcopi unius provinciae
ecclesiasticae, praesidente metropolitano, convocantur. 2° Con-
vocatorum eo dicimus, quia vocari omnes jus est, omnes convenire
non necessum est, dummodo principes ecclesiae congregentur
eo numero, ut congregati censeantur catholicam repraesentare
ecclesiani. 3° Postremo : sub auctoritate Romani Pontificis;
quae quidem auctoritas congregando, praesidendo , confirmando
exercetur.

Quibus positis 1° concilia oecumenica dividuntur in congre-
gata a Romano Pontifice et non congregata; iterum in con-
firmata ejusdem auctoritate et non confirmata. Vox autem
oecumenici ad concilia confirmata designanda strictius usur-
patur. 2° Neque altera negligenda est divisio. Namque con-
cilia alia dicuntur oecumenica actione, alia acceptatione: actione,
si ea, quae in definitione exprimuntur, a convocatione usque
ad confirmationem, adimplentur; acceptatione, si quid quidem
deest, supplet tamen episcoporum Romanique Pontificis, con-
cilium validum agnoscentium , consensio sive expressa sive
tacita.

Art. I. Quid sit concilium et quotuplex. 3

III. Quinam in concilium oecumenicum congre-
gandi sint. 1° Episcopi per se evocandi sunt, ut actum
decisivum , tanquam veri nominis judices et propria concilii
membra constituentia, in concilio ferant. Talis enim est eccle-
siae divina conformatio, ut primae in ea regenda partes eorum
sunt , qui episcopi vocantur. Id quod patet a) ex iis , quae
superiore loco tum de constitutione ecclesiae hierarchica
(quaest. III. art. 4 — 6.) tum de subjecto infallibilitatis (q. VIII.
art. 4.) disseruimus; 6) ex ecclesiae praxi. Cardinales etiam
non episcopi vocandi sunt et suffragium decisivum ferunt;
utrum vero jus istud ordinario jure ad eos pertineat an ex privi-
legio et consnetudine, controversantur. Cf. S. Thom. Quodl. I. 14.

2° Cum totum concilii negotium, ut ait Canus, non ordinis,
sed jurisdictionis potestate transigatur, in concilium cogendi
sunt et jure ferendi suffragium decisivum gaudent episcopi
nondum consecrati, sed jurisdictionem episcopalem habentes.
Generales praeterea ordinum et abbates exempti ab episcopo
benedicti, quamvis sacerdotibus et diaconis jus suffragii de-
cisivi non competat, ex concessione jure isto fruuntur.

3° Episcopi, qui titulares seu annulares seu in partibus
nuncupantur, ex sententia multorum doctorum, quod jurisdictione
careant, de jure iu concilium non cogendi sunt (Canus, Suarez,
Billuart); alii jus suffragii decisivi ferendi ipsis tribuunt ob
jurisdictionem in actu primo, quam habent in respectivas titu-
lorum suorum ecclesias (Lucius Ferraris); alii denique juris-
dictionem consecrationi ita alligatam esse censent, ut illa
episcopis, non ut singulis, sed ut collegialiter seu conciliariter
agentibus competat (Devoti, Phillips).

4° Alii plures, tametsi nullitm jus suffragii decisivi ferendi
illis tribuatur , evocari possunt : viri prudentia et sapientia
praestantes , qui res tractandas discutiant et patres consilio
adjuvent; principes , qui patres tueantur; haeretici et schis-
matici , ut negotia tractent, vel sui rationem in concilio red-
dant, etc. Sed patres concilii non dicuntur nisi illi , quibus,
aut ordinario jure aut ex concessione, jus ferendi suffragium
decisivum competit. Cf. hujus operis p. I. p. 110.

IV. Quot episcoporum congregatio ad concilium

1*

4 Quaestio XII. De conciliis.

oeeumenicum requiratur. In Cano, De locis ista: „Non
satis est quidem — inquit — ad concilium generale si evo-
catio generalis est, quando adeo pauci congregantur, ut major
meliorque pars relicta esse videatur: praesertim si causa legi-
tima sit, cur Episcopi Synodo non affuerint. At si per mali-
tiam horainum pessimorum una et item altera provincia desit,
non propterea concilii generalis nomen amittitur. Sed ne si
per negligentiam quidem , aut aliam occasionem quamlibet
Episcopi aliquot desint nominis sui jacturam generale conci-
lium faciet, nisi in dubium vertimus, an Concilia illa quatuor,
Nicaenum , Ephesinum, Constantinopolitanum, Chalcedonense,
generalia sint." Lib. V. cap. III. Manifesta illa quidem;
concilium scilicet tot antistitum congregationem prae se fert,
quot ad repraesentationem totius nominis Christiani requiruntur.
Forsitan quaeratis , utrum major saltem pars episcoporum ad
concilium accedat, necesse sit? Necesse non est; dummodo tot
adsint episcopi et e tot locis, ut ecclesiam per orbem dispersam
repraesentare censeantur.

V. De origine seu institutione conciliorum. Conci-
liorum origo non mere hurnana est, sed probabiliter divina,
et sine dubio apostolica. Pro origine divina afferuntur 1° verba
Domini: Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo,
ibi sum in medio eorum, Matth. XVIII. 20. ; quibus utuntur con-
cilium Chalcedonense (ep. ad S. Leonem M.) , S. Caelestinus
(ep. ad concilium Ephesinum) et concilium oecumenicum VI.
act. VII., ut concilia a Christo manasse significent. 2° Veri-
simile est apostolos, utpote plenos Spiritu sancto, eo Spiritu
admonente sua concilia celebrasse.

VI. Catalogus conciliorum oecumenicorum.
1) Nicaenum I. anno 325 S. Sylvestro Rom. Pontifice adversus
Arianos ; huic coucilio connectere solent conc. Sardicense,
a. 346 celebratum et a Julio I. probatum. Sardicae fides
Nicaena confirmatum est. 2) Cpolitanum I. a. 381 S. Damaso
R. P. adversus Macedonianos. 3) Ephesinum a. 431 S. Cae-
lestino R. P. adversus Nestorianos. 4) Chalcedonense a. 451
S. Leone R. P. adversus Eutychianos. 5) Cpolitauum II.
a. 553 Vigilio R. P. propter tria capitula. 6) Cpolitanum III.

Art. II. Cujus auctoritate conc. oecumenicum celebrandum sit. 5

a. 680 Agathone R. P. adversus Monothelitas. 7) Nicaenum II.
a. 787 Adriano I. R. P. adversus Iconoclastas. 8) Cpolitauum IV.
a. 870 Adriano II. R. P. adversus Photium. 9) Lateranense I.
a. 1123 Callixto II. R. P. propter investituras. 10J Lateranensell.
a. 1139 Innoc. II. R. P. propter schisma Petri Leonis, antipapae.
11) Lateranense III. a. 1179 Alexandro III. R. P. adversus
Valdenses et Albigenses. 12) Lateranense IV. a. 1215 Inno-
centio III. R. P. propter expeditionem Hierosolymitanam.
13) Lugdunense I. a. 1245 Innocentio IV. R. P. adversus
Fredericum II. 14) Lugdunense II. a. 1274 Gregorio X. R. P.
propter unionem Graecorum. 15) Viennense a. 1312 Clemente V.
R. P. propter causarn Templariorum. 16) Constantiense a. 1414
— 1418 in ea parte , quam Martinus V. confirraavit, non in
omnibus. Scopus illius concilii erat ecclesiae unio et exstirpatio
haereseos Wicleff, Hus, etc. 17) Florentinum a. 1439 Eugenio IV.
R. P. propter unionem Graecorum. 18) Lateranense V. a. 1512
Julio II. et Leone X. R. P. adversus schisma Pisanum et ad
pacem iuter principes Christianos promovendam. 19) Triden-
tiuum a. 1545—1563 Paulo III. et Pio IV. R. P. adversus
protestautes et ad disciplinam restaurandam. 20) Vaticanum
8. Dec. 1869 — 18. Juli 1870 adversus errores modernos; in
quo et dogma infallibilitatis Pontificiae definitum est. — Con-
ciliorum collectiones praecipuae sunt Conciliorum omnium col-
lectio regia; Labbe* et Cossart, Sacrosancta Concilia, cum
supplem. Steph. Balluzii; Harduin, Collectio maxima Conciliorum ;
Coleti, Sacrosancta concil.; Mansi, Sacrorum concil. nova et
amplissima collectio. Pro recent. conciliis Coll. Concil. recen-
tiorum Lacensis. Cf. plura apud De Smedt, Introd. ad H. E.

ARTICULUS II.
Cujus auctoritate concilium oecumenicum celebrandum sit.

I. Status quaestionis. 1° Supponimus, Romanum Ponti-
ficem a Deo creatum esse caput universae ecclesiae. Tantum
autem abest, ut id gratis asseratur: etiam firmissimis rationi-
bus veritatem illam suo loco demonstrabimus.

2° Probaturi sumus oecumenica concilia Romani Pontificis

6 Quaestio XII. De conciliis.

auctoritate esse celebranda; atque illa auctoritas munere con-
vocandi, praesidendi et auctoritative confirmandi continetur.
Itaque concilium , ut toto decursu suo , id est , ut in convoca-
tione, in celebratione et in exitu oecumenicum habeatur, con-
vocari debet a Romano Pontifice, qui vel per se vel per legatos
concilio praesideat et acta confirmet. Quodsi concilium sive
convocatione sive celebratione oecumenicum non fuerit, de-
fectus hujusmodi confirmatione subsequenti auferri possunt;
nulla vero unquam synodus, nisi a Pontifice Romano confir-
mata, potest baberi oecumenica.

3° Quaestio est de celebrandis conciliis oecumenicis, quae
proprie et perfecte oecumenica sunt. Nihil ergo de casu, quo
totius ecclesiae episcopi, Sede Romana vacante et renuentibus
ad electionem convenire cardinalibus, in concilium eligendi
cavsa congregarentur; de hoc enim et de casu Papae dubie
electi, etc. inferius.

Adversarii sunt Febronius, Planck et alii. Est autem
de fide

Thesis: Concilia oecumenica Romani Pontijicis auctoritate
celebranda sunt.

Argumenta.

Arg. L Quaecunque ad universam ecclesiam pertinent,
Romani Pontificis auctoritati subjecta sunt. Jam concilia oecu-
menica ad universam pertinent ecclesiam. Ergo concilia
oecumenica non nisi Summi Pontificis auctoritate celebrari
possunt. Unde S. Thomas: „ad solam — inquit — auctori-
tatem Summi Pontificis pertinet nova editio symboli, sicut et
omnia alia quae pertinent ad totam Ecclesiam, ut congregare
synodum generalera, et alia hujusmodi." II. II. quaest. I. art. 10.;
I. quaest. XXXVI. art. 2. ad 2.

Arg. II. Conciliorum oecumenicorum convocatio, praesidium
et conjirmatio ad caput ecclesiae catholicae pertinent. Ro-
manus autem Pontifex ecclesiae catholicae caput est. Ergo.
Minor, deinceps probanda, hic supponitur. Frob. major.

a) Convocatio. Nulla firma ratio convocandi concilium
oecumenicum haberi potest, nisi auctoritas adsit, qua omnes

Art. II. Cnjna auctoritate conc. oecumcnicum celebrandura sit. 7

et singuli totius orbis tcrrarum episcopi certo loco et tempore
certo in synodum convenire jubeantur. Et haec auctoritas in
solo Komano Pontifice residet.

b) Praesidium. Praesidere corpori auctoritative, capitis est.
Atqui Romanus Pontifex totius corporis ecclesiae tam congre-
gatae quam dispersae caput est. Ipsius ergo est praesidere.

c) Conjirmatio. Conciliorum acta ab eo confirmari necesse
est, cui ornnium, etiam episcoporum, cura divinitus commissa
est. Atqui omnium episcoporum, etiam conjuuctorum, cura
Pontifici Romano concredita est. Ergo concilia oecumenica
Romani Pontificis auctoritate celebranda sunt, „cujus auctori-
tate sola Synodus congregari potest, et a quo sententia Synodi
confirmatur, et ad ipsum a Synodo appellatur." S. Thom. QuaesL
disp. De potentia X. art. 4. ad 13. — Quid multa? veri nominis
oecumenicitas seu ecclesiae universae repraesentatio sine Summo
Pontifice et ecclesiae capite ne cogitari quidem potest.

Arg. III. Ex traditione. Concilia oecumenica Romani
Pontificis auctoritate celebrari, etiam ex veterum dictis et fa-
ctis apparet.

a) Ex dictis. Julius Papa ait: „Legem esse pontificiam, ut
pro irritis habeantur, quae praeter sententiam Episcopi Romani
fuerint gesta." Apud Sozomenum, H. E. lib. III. cap. X.; cf.
Socrat. H. E. lib. II. cap. XVII. In synodo, anno 485 habita,
plus 40 episcopi de 318 patribus Nicaenis ajunt: „confirma-
tionem rerum atque auctoritatem sanctae romanae ecclesiae
detulerunt." Mansi t. VIII. p. 1140. Patres Chalcedonenses
Leonem M. rogant, ut acta synodi confirmet. „Rogamus igitur
— inquiunt — et tuis sententiis nostrum honora jtidicium; et
sicut nos capiti in bonis adjecimus consonantiam, sic et sum-
mitas tua filiis, quod decet, adimpleat." Hard. t. II. 658.
Anatolius Cpolitanus ad Leonem M. de eodem concilio: „gesto-
rum vis omnis et confirmatio auctoritati vestrae Beatitudinis
fuerit reservata." Inter ep. Leon. M. 132. Unde S. Gelasius
ait: „quod firmavit in synodo (Chalc.) Sedes Apostolica, hoc
robur obtinuit; quod refutavit, habere non potuit firmitatem."
Tract. IV. n. 9.; ap. Thiel II. p. 565. Patres concilii Cpoli-
tani III. Agathonem, ut synodum confirmet, his verbis rogant:

8 Quaestio XII. De conciliis.

„Orthodoxae fidei splendidam lucera vobiscum clare praedica-
mus, quam ut iterum per honorabilia rescripta confirmetis,
vestram oramus sanctitatem." Mansi, t. XI. p. 683. Justi-
nianus imperator: „Nulla unqitam Synodus rata legitur, quae
ab Apostolica B. Petri Sede non fuerit fulta." Const. Novel. 13.
Atque reprehenditur Dioscorus, patriarcha Alexandrinus, quod
„synodum ausus est facere sine auctoritate Sedis Apostolicae,
quod nunquam licuit, nunquam factum est." Conc. Chalc.
Act. I. — Cf. Hefele, Conclllengeschichte, B. I.

b) Ex factis. Omnia concilia oecumenica Romanorum
Pontificum auctoritate celebrata sunt. Neque enim de conciliis,
octava synodo posterioribus, ulla controversia. Quapropter pauca
de octo prioribus.

1° De convocatione. Quanquam imperatores, ecclesia per-
mittente, ad patres in synodum evocandos materialiter coope-
rati sunt, Pontificum tamen hac in re auctoritas facile con-
spicitur. Primo enim imperatores ipsorum consensu egerunt.
Sic patres concilii Cpolitani III., act. XVHL de concilio Ni-
caeno I. affirmant: „Constantinus semper Augustus, et Sylvester
laudabilis magnam atque insignem in Nicaea Synodum con-
gregabant." Cf. Rufin. H. E. lib. I. cap. I., ubi concilium
Nicaenum „ex Sacerdotum sententia" convocatum dicitur. Epi-
scopi Moesiae secundae in ep. ad Leonem imperatorem asse-
verant, concilium Chalcedonense convenisse „per jussionem
Leonis romani pontificis": cujus rei rationem reddentes: „qui
vere caput est — inquiunt — episcoporum." Cf. Leon. M.
Epist. 89 — 95, 114. Hadrianus II. ra ep. ad Basilium impera-
torem de concilio Cpolitano IV. celebrando ait: „Volumus ergo,
per vestrae pietatis industriam, illic numerosum celebrari Con-
cilium, cui nostri quoque missi praesidentes", etc. — Secundo,
Romani Pontifices objectum tractandum et agendi normam
patribus praescripserunt. Sic concilium Ephesinum a Caele-
stino I. sententiam et normam (ipfjyov xal ivnov) accepit; con-
cilium Cpolitanum II. ad Agathonem scribens, eo praecipiente
se egisse siguificat: „ex sententia per sacras vestras litteras
de iis prius lata", etc. Cf. Mansi, t. IV. p. 1226, 1228.; t. XI.
p. 683.; Nat. Alexandrum, H. E. saec. IV. diss. XI.

Art. II. Cujus auctoritate conc. oecumenicum celebrandum sit. 9

2U De praesidio. Gravissimorum scriptorum auctoritate
constat, Romanos Pontifices sive per se sive per legatos in
conciliis praesedisse. Sic Osius episcopus Cordubensis cum
Vito et Vincentio, presbytcris, etsi patriarchae aderant, in con-
cilio Nicaeno praesedit; id enim probant Gelas. Volnmen act.
conc. Nicaen. II. 5.; Athanasius, Apol. defuga, cap. V.; Theo-
doret. H. E. II. 15.; Socrat. Hist. I. 13. et codices omnes, ex
quibus Osium primum subscripsisse, manifestum est. In con-
cilio Ephesino Caelestinum I. praesedisse constat, per legatos
scilicet et vicarios, Cyrillum Alexandrinum, Arcadium et Pro-
jectum, episcopos, et Philippum, presbyterum; id enim aperte
ostendunt concilii hujus Act. I., Vigilius in suo Constituto apud
Mansi, t. IX. p. 62. et Evagrius, H. E. I. 4. Pontificum Ro-
manorum in ceteris conciliis tam certum praesidium, vix ut
quisquam sit, qui de facto manifesto concertet.

3° De confirmatione. Concilia oecumenica non solum lega-
torum subscriptione sed documento proprio confirmata sunt.
Id probatur primo ex facto. Nam episcopi quadraginta, Romae
anno 485 in synodum coacti, de patribus 318 Nicaenis pro-
palam affirmant: „confirmationem rerum atque auctoritatem
Sanctae Romanae Sedi detulerunt." Mansi, t. VII. p. 1140.;
cf. Socrat. H. E. II. 17. Nec ambigitur, quin eadem lex in
conciliis subsequentibus observata sit. — Secundo, concilia,
quae prius hac confirmatione carebant, v. g. Cpolitanum I.,
tum demum oecumenica habita sunt, cum Romani Pontificis
suffragio firmarentur. — Tertio, Romani Pontificis auctoritate
nonnullorum conciliorum acta rescissa sunt, velut concilium
Ephesinum II., a Leone M. irritatum. Item synodus, a Leone
et Constantino imperatoribus congregata, in Act. VI. concilii
Cpolitani IH. rata non esse dicitur, „quod adjutorem non ha-
buerit illius temporis Romanum Papam", etc.

Objectiones.

Obj. I. Octo priora concitia ab imperatoribus convocata
sunt; Romanis autem Pontificibus illius aetatis ne in mentem
quidem venit, jus hoc pro se exclusive asserere. Ergo.

Resp. Dist. antec: id dici potest de convocatione materiali,

10 Quaestio XII. De conciliis.

transeat; de convocatione formali, nego. Synodus materialiter
convocari dicitur, ab eo actu, quo episcopi ad unum locum
evocantur; formaliter autem ab eo actu, quo congregatio eccle-
siastica constituitur; quem actum solus Pontifex Romanus et
praestare potuit et praestitit, uti probavimus. Erat autem quod
ea cooperatio materialis, ecclesia consentiente, civili imperio
relinqueretur. Nam concilia fiebant censibus publicis, ne grava-
rentur ecclesiae, aliunde bonorum inopes; imperator episcopis,
cum longa essent conficienda itinera, vehicula publica admini-
strabat; haeretici et schismatici, turbarum auctores, imperiali
auctoritate compescendi erant, etc. Ita Roskovany, De prim.
Rom. Pont. §. 69.

lnstabis. Dubium non est, quin imperatores in conciliis
antiquioribus praesederint et conciliorum decreta ab iis fuerint
confirmata. Ergo.

Resp. Dist. antec: imperatores praesederunt et confirma-
verunt ut conciliorum protectores, conc; ut caput, nego. Prae-
sidium honoris, quod imperatoribus non negabatur, et confir-
matio, quam episcopi nonnulli ab iisdem petebant, ad concilii
ordinem et effectum tuendum pertinent. Ob eamque rem Con-
stantinus M. se episcopum ad extra, twv ixzbg, esse, palam
dixit. Revera patres Chalcedonenses, in epistola synodali, ad
Leonem M. scribentes memorant, imperatores praesedisse „or-
dinis causau, ngdg evxocjniav; at ipsum Leonem affirmant „prae-
fuisse ut caput membris" wg xecpaly fielwv fjysiJLovtveg. Simi-
liter confirmatio imperatorum nihil unquam conciliorum decretis
addidit nisi robur extrinsecum, quo rebelles cohiberentur.

Urgebis. Quod nulla lege divina determinatum est, im-
mutabile non habetur. At nulla lex divina exstat, quae con-
vocationem, praesidium et confirmationem oecumenici concilii
Romano Pontifici reservet. Ergo concilia absque Rom. Ponti-
ficis auctoritate rite celebrantur.

Resp. Transeat major; dist. min.: nulla hac de re exstat
lex divina particidaris , transeat; universalis , nego. Jus, de
quo diximus, Romano Pontifici eadem lege divina, qua pri-
matus ipse, concessum est. Nullus igitur principatus civilis,
nulla potestas ecclesiaslica potest Pontificem Romanum hoc

Art. II. Cujiis auctoritate conc. oecumenicum celebrandum sit. 11

jure divino et proprio exspoliare; sola Pontificis auctoritas
diviDtim, essentiale fixumque est principium, quod unum faciat
ex iis omnibu8, qui unitatis tuendae causa in coetum coeant.

Dices. Jn Actis concilii Nicaeni I. Osius subscripsit ut
Cordubensis Episcopus, Vitus autem et Vincentius ut legati
Romani Pontificis. Jam Osius primus subscripsit, deiude Vitus
et Vincentius. Ergo patres Nicaeni, cum Osium praesidere
quam legatos maluerint, legem illam divinam non cognoverunt.

Resp. Dist. major.: Osius ita subscripsit, legati titulo in-
cluso, conc; excluso, nego. Minorem dist.: Osius primus sub-
scripsit, ut legatus Pontificis Romani, conc; ut episcopus Cor-
dubensis, nego. Ab Osio, cum esset episcopus, alterius dignitatis
titulus subscriptioni addendus non erat; sed Vitus et Vincentius,
cum essent meri presbyteri, legati titulum exprimunt. ldem Osii
praesidium, cum fuerit legatns Pontificius, optime explicatur,
non ita, rejecto hoc titulo, extra quem nulla jam assignatur
idonea ratio, cur Osius; ex vulgari episcoporum ordine, epi-
scopis Alexandrino et Antiocheno praesentibus antepositus
fuerit; praesertim cum alii Latini, v. g. Gallia provincia, non
nisi in ultimo catalogo subscripserint.

Obj. II. Romanus Pontifex aut summa potestate concilio
praeest, aut aequalitas quaedam hac in parte inter Pontificem
et ceteros episcopos inducitur. Si primum, libertas suffragandi
perit; sin alterum, Pontificis dignitas periclitatur. Ergo.

Resp. Dist. primam partem majoris: Romanus Pontifex
concilio praeest summa sua potestate, quae alios judices secum
patiatur, conc; quae illos excludat, nego. Et nego minorem;
cum tertium adsit, nempe libertatis et dignitatis conjunctio.
Ratio liberi suffragii non consistit in hoc, ut nullus suffragium
ferentibus praesit ; sed satis est, si Romanus Pontifex et
episcopi , tanquam corpus et membra, in unum corpus con-
juncti, suo quisque respectivo judicandi munere perfungautur.

Quaeres. Utrum eo tempore, quo ecclesia capite suo
orbata sit, concilium oecumenicum celebrari nequeat

Resp. Quibuscunque temporibus concilium absque Pon-
tifice Romano celebretur, oecumenicum strictiori sensu dici
nunquam poterit. Est enim acephalum ; ecclesiam igitur Christi,

12 Quaestio XII, De conciliis.

quae ex capite et membris constat, non nisi imperfecte reprae-
sentat. Possunt tamen, si opus sit, totius orbis antistites in
synodum convenire, ut ea peragant, quibus ecclesiae laboranti
subsidium afferatur, dummodo ne laedatur plena Pontificis
Maximi auctoritas.

ARTICULUS III.
Utrum concilium oecumenicum sit infallibile

I. Status quaestionis. Concilium oecumenicum intel-
Hgimus, quod Pontificis Romani auctoritate celebratur; quod
infallibile esse affirmamus, a Pontifice Romano confirmatum,
cum nec convocatio Papae aut praesidium, neque utrumque simul
omnino sufficiant. Infallibilitas conciliorum eadem est, quam
prius ecclesiae dispersae in docendo competere ostendimus, et
ad eadem objecta extenditur. Porro synodi confirmatae per se
firma est ac infallibilis auctoritas; nec ulla ratioue exspectandus
est consensus et acceptatio ecclesiae.

II. Utrum concilium oecumenicum nondum ab ipso
Pontifice Romano, sed ab ejus legatis confirmatum,
infallibile haberi debeat. Illa firmitas, quam Servator
beato Petro ejusque successoribus ad confirmandos fratres
largitur, in legatos transferri non potest. Jam vero legati aut
instructionem a Sede Romaua acceperunt aut non instructi ad
concilium accedunt. Si primum, legati, quoniam cum instru-
ctione infallibilitatem Romani Pontificis non acceperunt, poterunt
contra instructionem agere; sin alterum , poterunt a fortiori
cum doctrina Pontificis pugnare. Ergo concilii decreta pro
lege infallibilis auctoritatis non absolute valere ndentur, nisi
confirmentur ab eo, qui in docendo ecclesiam a fide vera non
deficiet. Cf. Cajetanum, De author. Papae et concilii, cap. XV.;
Canum, De loc. theol. lib. V. cap. V. Veruntamen si consti-
terit, legatos ex potestate delegata egisse et secundum in-
structionem, de rebus in particulari definiendis a Pontifice
Romano acceptam, infallibilis decretorum auctoritas in dubium
vocari non potest, Atque„iilud Concilium, — Suarez inquit —

Art. III. ITtrum concilium oecumenicum sit infallibile. 13

qaoad talem definitionem, habet confirmationem Pontificis,
quasi anticipatam." De Jide, diss. V. sect. VII. n, 10.

III. Patres concilii sunt vere judices. Patres concilii,
etsi Pontifex Romanus in fidei causa decernenda, nullo etiam
adhibito concilio, errare non potest, re ipsa tamen judices
sunt, non tantummodo consiliarii. Namque 1° „non Romanus
Episcopus modo, — ait Canus — verum reliqui etiam Epi-
scopi claves regni coelestis habent: ergo in causa fidei ligandi
quoque ac solvendi potestatem. Visum est, inquiunt, Spiritui
sancto, et nobis, nihil ultra vobis imponere oneris, quam haec
necessaria , etc. Omnes ergo Episcopi onus , praeceptumque
imponunt, omnesque simul sententiae Synodalis auctores sunt."
L. c. 2° Episcopi iu conciliis judicio sententiaeque subscripserunt
hisverbis: „Definiens subscripsi", bqCGag vntyQaipa. 3° Pontifex
fidem declarans et definienshisutiturformulis: „sedentibus nobis-
cura et judicantibus universi Orbis episcopis"; „sacro approbante
concilio". Conc. Vat. sess. III. IV. Ergo concilii decretis standum
est, etiam quia episcopi, Romano Pontifici conjuncti, judicarunt.

IV. De relatione episcoporum in concilio judi-
cantium ad Romanurn Pontificem. Pontifex Romanus
concilio interest ut caput, et judex supremus; episcopi, ut
judices subordinati. Hic sequentia notanda sunt. 1° Episcopi
et Pontifex Romanus in concilio sententiam ferunt, ut unum
corpus morale. 2° P^piscopi, tametsi ex capite pendeant, caput
tamen tuentur et juvant; quo fit, ut decreta communi epi-
scoporum et Pontificis auctoritate edantur. 3° Etiamsi Pontifex
Romanus prius sententiam ferat et episcopi suum judicium
cum Pontificio conjungant, episcopi vere judices erunt. Eorum
submissio erit judicium , et eorum judicium submissio. Certe
judicii essentia non consistit in facultate dissentiendi a vero
cognito, sed judicium, S. Thoma teste, significat nrectam
determinationem justorumu . (II. II. quaest. LX. art. 1. ad 1.)
Atqui episcopi justa et vera rectissime determinare procul dubio
censentur, si Pontificio suffragio haec justa cognoverint. Itaque
submissio, quam episcopi capiti suo praestiterint, nihil prorsus
impedir, quominus patres judicium vere exerceant; caput quippe
et membra tanquam unum corpus in edendis decretis egerint.

14 Quaestio XII. De conciliis.

4° Nulla vocum major pars Sedem Apostolicam ligare potest;
nec Pontifex plurium sententiam sequi tenebitur, sed „sive
pauci, — Canus ait — sive plures ad errorem deflexerint,
munus est Apostoli Antistitis ad veram eos fidem revocare."
5° „Nec si major pars patrum vere sentiat, Summus Ecclesiae
Pontifex repugnabit. Id enim ad peculiarem Christi procura-
tionem pertinet, semperque pertinuit, ne Ecclesia in factiones
duas dividatur. Nec Romanus unquam episcopus, si exemplum
quaeritur, contra patres concilii vere sentientes dixit." De loc.
theoL lib. V. cap. V. 6° Etsi juris non est, sapientis tamen
oeconomiae causa non nisi ea decerni solita sunt, quae majori
suffragiorum parte, quin etiam longe majori parte ac consensu
pene unanimi patrum approbantur.

V. Qnaenam a concilio oecumenico prolata fide
tenenda sint. 1° Fide tenenda sunt, quae patres fidei judicio
decernunt. Judicia vero de fide seu, definitiones fidei, haberi
debent, primo , si contrarium asserentes pro haereticis judi-
centur; secundo , cum in hanc formam synodus decreta prae-
scribit: Si quis hoc aat illud senserit, anathema sit; tertio, si
quicquam expresse et proprie a fidelibus firmiter credendum,
aut tanquam dogma fidei cathulicae accipiendum certo el firmo
decreto dicatur, vel aliis similibus verbis, aliquid esse Evangelio
doctrinaeve apostolorum contrarium (Canus, lib. V. cap. V.);
quarto, si in eos, qui contra dixerint. excommunicationis sen-
tentia ipso jure feratur. Quae quidem nota quarta ita intel-
ligenda est, ut doctrina sic damnata simpliciter falsa haberi
debeat; utrum pariter haeretica , non aeque semper constare
videtur, cum fieri possit, ut ipso facto excommunicentur, qui
propositiones non haereseos nota, sed alia censura inustas,
docere praesumpserint.

2° Punctum doctrinae definitae plerumque in conclusione,
v. g. in canonibus exprimitur. Sed et doctrina, quae alio
quovis modo, v. g. in capitibus proponitur, definita et res de
fide haberi debet, quotiescunque constat, concilium authentice
et irreformabili judicio definire voluisse. Ita concilium Triden-
tinum, sessione VI. in decreto, per capita sexdecim veram
sanamque doctrinam justificationis exponit; quibus absolutis

Art. III. Iltrum concilium oecumenicum sit infallibile. 15

statim ad reliqua pergens ait: „Post banc Catholicam de justi-
ficatione doctrinam , quam nisi quisque fideliter firmiterque
receperit, justificari non poterit, placuit sanctae synodo hos
canones subjungere, ut omnes sciaut, quid tenere et sequi,
sed etiam quid vitare et fugere debeant." Ergo in capitibus
concilium doctrinam tenendam et sequendam definitive docuit;
ut „catholicama et „quam nisi quisque fideliter firmiterque
receperit, justificari non poterit."

3° Cum nihil definitum censeatur ultra intentionem de-
finientis, primo definita esse non censentur, quae in congre-
gationibus , vel etiam in ipsis sessionibus extra capita et
canones proferuntur; patres enim in his definire nolunt. Secundo,
argumenta, quae in ipsis capitibus et canonibus ad doctrinam
probandam aut declarandam, sive ex S. Scriptura et traditione
sive ex alio quopiam fonte afferuntur; item quae sunt obiter
dicta praeter doctrinam definiendam, ut objectioni respondeatur
et similia, ea catholicae fidei judicia et obligatorie credenda,
xd talia, non sunt. Si vero concilium, in decretis vel cano-
nibu8 argumenta ex S. Scriptura aut ex traditione proferens,
hnnc illumve textum S. Scripturae in tali sensu declarat esse
intelligendum, aut talem esse traditionem veram ecclesiae,
hujusmodi declaratio ad fidem pertinere certum est. Ita
3ynodus Tridentina sess. XIII. cap. I. verba, quibus Eucha-
ristiae sacramentum in ultima coena instituta est, authentice
interpretatur. Tertio, ea quae sunt obiter dicta aut alio quovis
modo non definitivo proposita, magnam tamen solidamque
possunt habere auctoritatem ; haec autem adjunctis, v. g. deli-
beratione solemniori, internoscitur. Ad postremum in omnibus
considerandum est, quae sit verborum pondus et proprietas.

VI. Adversarii. Protestantes, quod nullus judex quae-
stiones fidei solvere melius possit quam Scriptura sola, conci-
liorum oecumenicorum auctoritatem contemnunt, patrumque coetui
spiritum privatum objiciunt. Janseniani, doctrinam Richeria-
norum democraticam amplexi, synodos generales absque con-
sensu universalis ecclesiae firmas esse, negant. Ritualistae
in Anglia, quidquid de infallibilitate sentiunt, nullam certe
conciliis auctoritatem indubitatam tribuunt, quae communi

16 Quaestio XII. De conciliis.

Romanarum, Graecarum, Russicarum Anglicanarumque eccle-
siarum consensu non acceptentur. — Catholicis ut veritas fidei
tenenda est

Thesis: Concilia oecumenica sunt infallibilia.

Arguxnenta.

Arg. I. Concilium oecumenicum, confirmatum auctoritate
Romani Pontificis, supreuaam ecclesiae docentis potestatem
repraesentat. Atqui ecclesia docens est infailibilis. Ergo
concilium oecumenicum est infallibile. Maj. patet ex ipso
conceptu concilii oecumenici; quare Martinus V. in concilio
Constantiensi suspectos in fide jubet interrogari: „Utrum cre-
dant, quod Concilium generale universam Ecclesiam reprae-
sentet." Min. loco suo probata est. Ergo concilii patres jure
optimo hoc apostolorum sibi vindicant: Visum est enim Spiri-
tui sancto, et nobis. Act. XV. 28.

Arg. II. Ecclesia errare in fidenonpotest. At errante concilio
oecumenico, in errorem duceretur universa ecclesia. Ergo. Prob.
min.: a) Oves pastorum vocem audire debent, pastores autem
solemnius quam concilii voce loqui nequeunt; b) detrectato
judicio tribunalis illius supremi, uulla certa via videtur reliqua,
ut fidei controversiae, dubia, errores finiantur; c) rejecta con-
ciliorum oecumenicorum infallibili auctoritate, haereses omnes,
quotquot unquam fuerunt, liberrime redibunt.

Arg. III. Ex traditione. Constans totius ecclesiae do-
ctrina est, concilia oecumenica errare in fide non posse. Ergo.
Prob. antec. a) Patres docent, hujusmodi conciliorum decreta
esse divina et a Spiritu sancto edita. Sic S. Athanasius:
„Verbum Domini per oecumenicam synodum Nicaenam manet
in aeternum." Ad Afric. n. 2. — A S. Cyrillo patres Ephesini
dicuntur, „a Spiritu sancto, ne a vero discederent afflati".
Ep. 15.; cf. ep. 39. — S. Leo M. vocat concilii Nicaeni detini-
tiones „a Spiritu sancto inspiratas". Ep. 59.; cf. S. Basil.
ep. 114.; S. Greg. Nazianz. Orat. XXI. etc. Quae quam
stricte intelligenda sint, patet ex Socrate , Sabinum Macedo-
niauum , quod pati es Nicaenos tauquam iudoctos despexisset,

Art. III. Utrum concilium oecumenicum sit infallibile. 17

in hunc modum corripiente: „Neque illud reputat, eos, qni ad
synodum illam convenerunt, quamvis rudes essent atque im-
periti, Dei tamen et 8piritus sancti gratia illustratos, nulla-
tmwt a veritate aberrare potuisse.u H. E. lib. I. cap. XXXI.
Item Constantinus M. vocat decreta Nicaena, „mandatum
divinum", $€tav Ivrolijv. Eus. Vita Const. III. 20.

b) Conciliorum oecumenicorum judicia semper habita sunt
irretractabilia. Quod probatur testimonio S. Ambrosii, in-
quientis: „Sequar tractatum Nicaeni concilii, a quo me nec
mors nec gladius separare poterit." Ep. 21. Item S. Gregorius
Magnus: „Sicut sancti Evangelii quatuor libros — inquit —
sic quatuor concilia (Nicaenum , Cpolitanum I. , Ephesinum et
Chalcedonense) suscipere et venerari me fateor"; adhaesionis
autem tam absolutae ratione addita, conciliorum immutabili-
tatem allegans ait: „quia dum universali sunt consensu con-
stituta, se, et non illa destruit, quisquis praesumit aut solvere
quos religant, aut ligare quos solvunt." Ep. lib. I. 25.;
lib. III. 10. Et synodus Chalcedonensis a Leone M. vocatur
nirretractabilis consensusu. Ep. 78. ad Leon. Aug.; cf. S. Aug.
De baptismo lib. I. cap. VII.

c) Qui conciliorum oecumenicorum sententiam non seque-
bantur , illi inter haereticos et excommunicandos numerati
sunt. Kevera concilia oecumenica sub anathematis poena
semper praeceperunt , ut omnes omnino fideles, sive clerici
sive laici , definitionibus suis obedirent. Hac de causa
S. Leo M. affirmat, „non esse inter catholicos computandos,
qui definitiones venerabilis concilii Nicaeni vel sancti Chalce-
donensis concilii regulas non sequuntur." Ep. 59.

d) Eodem pertinent testimonia patrum, qui a minori ad
majus sententiam Domini: Ubi enim sunt duo vel tres con-
gregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum , Matth.
XVIII. 20. ad conciliorum oecumenicorum auctoritatem aut
referunt aut accommodant. Ita conc Chalced. ep. ad Leonem;
conc. Cpolitanum III. act. XVII.; Caelestinus L, ep. ad conc.
Ephesinum, etc.

De Groot, Summa apologet. II. O

18 Quaestio XII. De conciliis.

Objectiones.

Obj. I. Christus inerrantiae privilegium ecclesiae universae,
non definito episcoporum numero, legavit. Jam vero in con-
cilium oecumenicum definitus tantum episcoporum numerus,
non universitas fidelium, convenit. Nulla igitur concilii de-
creta certa sunt nisi per unanimem acceptata consensum
ecclesiae.

Resp. Dist. majorem: Christus inerrantiam non legavit
definito episcoporum numero extra concilium , transeat; in
concilio, subdist.: sine confirmatione Romani Pontificis, concedo;
accedente ea, nego. Objectio ex falsa opinione de constitutione
ecclesiae democratica profluit. At vero concilium oecumenicum,
auctoritate Pontificia confirmatum, ecclesiam, ut summa potestas
totum regnum , repraesentat. Nulla ergo sive laicorum sive
clericorum inferiorum, sed sola Komani Pontificis confirmatione
opus est, ut concilii firma sit certaque auctoritas.

Instabis. Ut concilii decreta sint auctoritatis infallibilis,
debet constare nec studium , nec libertatem, nihil denique
earum rerum defuisse, quae ad rectum verumque judicium
requiruntur. His autem de rebus nunquam certo constat.

Resp. Trans. maj. Dlst. min.: de his rebus nunquam
certo constat per judicium privatum singulorum fidelium,
trans.; per confirmationem Romani Pontificis, nego. Confir-
matio Summi Pontificis efficit, ut concilium absolute definiat.
Potestati vero supremae, sic absolute definienti, fideles obedire
debent; nisi absurde dicas, munus custodiendi pastores con-
creditum esse fidelibus.

Urgebis. Theologi docent, pastoribus, sententiam laturis,
concilium adhibendum esse. Ita incerto labore, incerta de-
finitio.

Resp. Dist. antec. : ille labor pertinet ad officium de-
finientis, conc; ad certitudinem definitionis, nego. Et nego
conclusionem. Christus ecclesiae docenti , quam concilium
repraesentat, et ecclesiae discenti, quae docentem audire, non
judicare, debet, inerrantiae privilegium absolute spopoudit.
Quare dicendum est, aut nullum definientium neglectum ipsi

Art. III. Utrum eoneiliura oecumenicum sit infallibile. 19

definitioni derogare, aut diligentiae sufficientiam ipso facto
confirmatae detinitionis probari. Et sane cum „voluntas divina
— inquit S. Thomas — sit efficacissima, non solum sequitur
quod fiant ea, quae Deus vult fieri, sed et quod eo modo
fiant, quo Deus ea fieri vult". I. quaest. LXXXIII. art. 1.
ad 3.; cf. S. Aug. De corrept. et gratia, XIV. 45.

Pices. Periculum est, ne concilium rem definiat, quae
non sit infallibilitatis objectum. Ex hac ergo parte dubia
videtur conciliorum auctoritas.

Resp. Dist. antec: id verendum est, negata S. Spiritus
assistentia, conc; eadem admissa, nego. Qui dat finem, dat
consequentia ad finem. Jam vero finis infallibilitatis attingi
nequit, si fieri potest, ut auctoritas infallibiiis circa suae in-
fallibilitatis objectum fallatur. Fidelibus igitur inquirendum
non est , quid sit definibile , sed quid definitum sit; nam
Christus, cum Spiiitum veritatis apostolis eorumque successori-
bus promisit, hoc ipso spondet, nihil omnino illis defuturum,
quod ad rectum verumque judicium est necessarium. Cf.
Canum, De loc. tlieol. lib, V. cap. V.

Obj. II. Patrum sanctorum doctriua in fide sequenda est.
Patres autem nullam oecumenicis conciliis auctoritatem fiimam
et infallibilem tribuunt. Nimirum S. Augustinus ait: „ipsa
Concilia, quae per siugulas regiones vel provincias fiunt, plena-
riorum Conciliorum auctoritati, quae fiunt ex universo orbe
christiano, sine ullis ambagibus cedere, ipsaque plenaria saepe
priora posterioribus emendari, quum aliquo experimento rerum
aperitur quod clausum erat et cognoscitur quod latebat." De
baptismo contra Donatistas, lib. II. cap. III.

Resp. Dist. maj.: communis patrum doctrina in fide se-
quenda est, cohc; unus et alter textus cujuspiam patris contra
doctrinam communem, nego. Et negata minori, probationem
dist.: verbis istis S. Augustinus respexit concilia stricto seusu
oecumenica, nego; latiori sensu generalia, conc. 1° Aetate
sancti doctoris nonnisi duo concilia stricto sensu oecumenica
celebrata sunt, Nicaenum et Cpolitanum I. At prior synodus
in altera nequaquam mutata est. Igitur concilia illa plenaria,
saepe emendata, non sunt oecumenica concilia Komae con-

2*

20 Quaestio XII. De conciliis.

firmata, sed ea, quae ab antiquis sensu latiori plenaria et ex
universo orbe, id est, ex magna parte orbis Christiani con-
gregata dicuntur. 2° Si hoc adversariis largiamur, quod
minime probant, concilia strictiori sensu oecumenica textu pro-
lato desigDari, non idcirco evincunt, S. Augustinum de fide
emendanda cogitasse. Sanctus enim: „quum aliquo — inquit
— experimento rerum aperitur", etc. Ergo de factis loquitur.
Sic autem a casu doctrinae ad casum faotorum transiens,
conceptum tamen principalem emendationis evolvit, ut Dona-
tistas confutet, Cypriani concilium, ut anterius, omnibus con-
ciliis posterioribus anteponentes. 3° Neque ineptum videtur,
si emendationem sensu generaliori accipiamus, quae scilicet
non in ipsa doctrina immutata, sed in majori veritatis ejusdem
distinctione , declaratione , expositione consistat. Praeterea
Augustinus De bapt. lib. I. cap VII. concilii plenarii auctori-
tatem roburque ostendit.

Instabis. S. Augustinus, disputans adversus Maximinum
Arianum: „nec ego — inquit — Nicaenum, nec tu debes Ari-
minense tanquam praejudicaturus praeferre Concilium." Contra
Maxim. lib. II. cap. XIV. Ergo sanctus doctor concilii sen-
tentiam peremptoriam esse, non putavit.

Resp. Dist. antec: S. Augustinus hic abstrahit ab auctori-
tate concilii oecumenici, conc; eam in dubitationem adducit,
nego. Sanctus doctor, cum adversarium Arianum, definitionis
Nicaenae contemptorem, concilii hujus auctoritate perstringere
non posset, ab auctoritate tum concilii Nicaeni, tum Ariminensis,
a Maximo allegati, discussionis causa praescindit. Nempe
communi argumentatione opus est. Quare sanctus: „Scriptura-
rum — inquit — auctoritatibus . . . utrisque communibus testi-
bus, res cum re, causa cum causa, ratio cum ratione con-
certet. u Quid quod verbis, immediate praecedentibus, homoousion
Nicaenum „veritatis auctoritate et auctoritatis veritate firma-
tum" affirmat.

Vrgebis. S. Gregorius Nazianz. ep. 55. (130.) ad Pro-
copium haec: „Ego, si vera scribere oportet, hoc animo sum,
ut omnem episcoporum conventum fugiam; quoniam uullius
concilii finem laetum et faustum vidi, nec quod depulsionem

.

Art. IV. Utrum concilium oecumenicum sit supra Papam. 21

malorum potius quam accessionem et incrementum habuerit."
Haec non sunt viri, conciliorum auctoritatem profitentis.

Resp. Dist. antec: S. Gregorius istis vertis conciliorum
oecnmenicorum fallibilitatem docet, nego; conciliorum particu-
larium infelicem exitum, snbdist.: simpliciter, nego ; restricte,
conc. Gregorius episcopos Nicaenos suramis laudibus extollit,
„quos Spiritus sanctus in unum collegerat / concilium Nicaenum,
nquantum in ipso erat, morbum (Arianismum) compressit."
Orat. III. pro Athanasio. Verum agentibus Arianis et Mace-
donianis, aliis autem nonnullis dominandi cupiditate commotis,
factum est, ut concilia complura, eo tempore babita, catholicis
infeliciter cederent, v. g. Seleuciense, Tyriense ac Ariminense.
Gregorius hujusmodi synodos particulares, aut saltem non per-
fecte oecumenicas, sui temporis respexerit; vel si quid in ipso
concilio Cpolitano I. improbasse videatur, id pertinet non ad
fidei professionem, ibidem commendatam, sed ad litem de sede
Cpolitana, in illo concilio agitatam, et quae sanctum doctorem
ad abdicationem episcopatus impulit.

Quaeres. Utrum concilii decreta instar S. Scripturae sint,
propterea quod synodus a S. Spiritu regatur.

Resp. Cum S. Scriptura dicatur, quae S. Spiritu inspi-
rante scripta est, conciliorum autem definitiones S. Spiritu
assistente edantur, decreta conciliorum S. Scriptura non sunt.
Sed de vera inspirationis indole alias.

ARTICULUS IV.
Utrum concilium oecumenicum sit supra Papam.

I, Status quaestionis. Quod auctoritas superior con-
cilio uuiversali prae Papa vindicatur, id fieri potest bifariam:
vel quod potestas episcoporum universorum, excluso Romano
Pontifice, dicatur esse major potestas solius Romani Pontificis;
vel quod potestas solius Pontificis habeatur inferior potestate
episcoporum universorum et Pontificis simul. Prior casus est
praecipua hujus disputationis materies.

Potestas in Romanum Pontificem episcopis, seorsum a

22 Quaestio XII. De conciliis.

Papa, affingitur aut pro casu Papae dubii aliisque casibus,
quibus Pontifex potestate sua quasi per se destitueretur, id
quod doctores aliqui in manifesta Pontificis, ut hominis
privati, haeresi contingere existimant; aut pro casu Pontificis
certi et legitimi. Jam vero assertores superioritatis concilii,
coetum episcoporum sine Papa contendunt esse supra Papam,
etiam certum et legitimum. Hic error jam nunc refellendus est.

II. Quonam sensu concilium generale sit potestas
ecclesiae suprema. Ad potestatem ecclesiae supremam re-
quiritur plenitudo potestatis in universam ecclesiam.

Haec potestas penes episcopos singulos esse nequit, tum
quia Pontifex Romanus episcopalem jurisdictionem sua potes-
tate excedit, tum quia potestas episcopalis ultra regimen eccle-
siae specialis per se ipsam non extenditur. Nec valde difficile,
mancam conciliorum auctoritatem demonstrare, si coetum epi-
scoporum seorsum a Pontifice Romano spectaveris; corpus
enim episcoporum, capite praeciso, truncum est. Profecto,
sicut capat essentialiter ad corpus pertinet et ad omnes corporis
partes, quas animat, ita Pontificis auctoritas ad concilium
oecumenicum, suprema potestate munitum, pertinet, non ut
conditio quaedam sine qua non, sed ut elementum essentiale,
principale, vitale, quo plenitudo potestatis in universam ecclesiara
per omnia membra diffunditur. Quare S. Thomas ait: „Sancti
enim patres in Conciliis congregati nihil statuere possunt nisi
auctoritate Romani Pontificis interveniente, sine qua etiam nec
Concilium congregari potest." Contra impugnantes, cap. IV.

III. Adversarii et decretum Vaticanum. Joannes
Gerson, habito coram patribus Constantiensibus sermone de
auferibilitate Papae ab ecclesia, l) complures eo inclinavit, ut
errorem de suprema conciliorum, etiam in Romanum Pontiticem,
potestate complectereutur. In synodo Basileensi sententia haec

') Cf. Gerson , De potestate ecclesiastica et de origine juris et
legum. Cajetanus de doctrina democratica eorum, qui ecclesiae supe-
rioritatem propugnarunt: „hoc — inquit — ipsi non reputant incon-
veniens, quantum ad rem, licet vocabula horrere videantur." Tract.
De author. Papae et concilii, cap. VI

Art. IV. Utrum concilium oecumenicum sit supra Papam. 23

fautores non paucos nacta est, renitente tamen prae omnibus
doctissime Joanne Turrecremata, viro integerrimo. Saeculis sub-
sequentibus error in aliquas etiam universitates pervasit; Galli-
cani prop. 2. et 8. suae Declarationis doctrinam Gerson san-
xerunt. At error a patribus Vaticanis exstinctus est. Declarant
enim: „erga Pontificis potestatem jurisdictionis cujuscunque
ritus et dignitatis pastores atque fideles, tam seorsum singuli
qnam simul omnes, officio hierarchicae subordinationis verae-
que obedientiae obstringuntur", etc. Deinde: „a recto veritatis
tramite aberrant, qui affirmant, licere ab judiciis Romanorum
Pontificum ad oecumenicum concilium iamquam ad auctoritatem
Romano Pontifice superiorem appellare." Denique: rSi quis
ita dixerit . . . eum (Rom. Pont.) habere tantum potiores partes,
non vero totam plenitudinem hujus svpremae potestatis; aut
hanc ejus potestatem non esse ordinariam et immediatam sive
in omnes et singulas ecclesias, sive in omnes et singulos pastores
et fideles; anatheraa sit." Sess. IV. cap. III.

ThesiS! Concilium oecumenicum non est supra Papam.

Argumenta.

Arg. I. Romanus Pontifex habettotam plenitudinem supremae
potestatis. At concilium generale seorsum a Romano Pontifice
plenitudinem istam non habet. Concilium igitur non est aucto-
ritas Papae auctoritate superior. Major demonstrabitur q. XV.
art. 2. Prob. minor. a) Nullam usquam in S. Scripturis potes-
tatem ecclesiae seorsum a Petro concessam legimus. b) Pleni-
tudo potestatis non est in corpore acephalo; concilium autem
sine Papa corpus acephalum est, quia, remoto capite, ecclesiae
organisatio corrumpitur.

Arg. II. Potestas Romani Pontificis ad regimen univer-
salis ecclesiae extenditur. Potestas autem episcoporum, seorsum
a Papa, huic iegimini non adaequatur. Ergo concilium generale
non est supra Papam. Major ab adversariis negari non potesr,
utpote quibus Papa habetur caput ecclesiae; adde quod beatus
Petrus constitutus est fundamentum , confirmator et pastor
ecclesiae, fratrum, agnorum et ovium, idemque indistincte.

24 Quaestio XII. De conciliis.

Prob. min. Episcoporum potestas ad universale regimen
non extenditur, nisi ordinantur in unum. At episcopi per se
ipsos in unum non ordinantur, sed per Romanum Pontificem.
Ecclesia enim ita constituta est, ut Papa sit principium effi-
ciens unitatis; a quo principio separati episcopi ad unum col-
ligari non possunt. Quare Angelicus: „super potestatem regi-
tivam quae communicat bonum speciale, oportet esse potestatem
regitivam universalern respectu boni communis; alias non potest
esse colligatio ad unum. Et ideo cum tota Ecclesia sit unum
corpus, oportet, si ista unitas debeat servari, quod sit aliqua
potestas regiriva respectu totius Ecclesiae super potestatem
episcopalem, qua unaquaeque specialis Ecclesia regitur; et baec
est potestas Papae." In Sent. IV. dist. XXIV. quaest. III. art. 2.

Arg. III. Ex traditione. a) lnter veteres convenit, totam
vim conciliorum generalium esse in approbatione Romani Ponti-
ficis; nec unquam nisi ejus auctoritate hujusmodi conventus
esse firmo8. Ergo supra Papam non est, quod sine eo non
est. Cf. p. 7 — 12. b) Romani Pontifices definiendi regulam con-
ciliis generalibus dederunt; quorundam acta resciderunt. Quae
sane patrari non potuissent in superiorem. Ita Liberius con-
cilium Ariminense in irritum misit; Leo M. Chalcedonensem
canonem XXVIII. rejecit, quem, Pontificis assensu destitutum,
600 patres prorsus enervem esse putaverunt; idem Pontifex
concilium Ephesinum II. irritavit; Caelestinus I. Ephesinis
patribus sententiam adversus Nestorium praecepit; etc. c) Anti-
qua lex est: Prima sedes a nemine judicabitur. Nicolaus M.
ep. ad Michael. imper. Hoc est illud Ennodii in libello apolog.
pro syn. Palmari (501): „Aliorum forte hominum causas Deus
voluerit per horaines terminare: sedis istius praesulem suo
sine quaestione reservavit arbitrio." Cf. Syn. Rom. anno 501
in ep. S. Symmachi 5.; Avitus Vienn. ep. 31. etc. Quin etiam
Gerson refert, ante concilium Constantiense doctrinam istam
de superioritate concilii supra Papam tam ignotam fuisse, ut
qui eam docuisset, „fuisset de haeretica pravitate vel notatus
vel damnatus". De potest. eccl. XII.

Quaeris 1. Utrum concilium generale seorsum a Papa
nihil unquam de persona Papae determinare possit.

Art. IV. Utrum concilium oecumenicum sit supra Papam. 25

Resp. Ne frustra verba fiant, prius quid inter potesfatem
electivam et jurisdictionis potestatem intersit, videamus. Potes-
tati dectivae competit, designare per electionem personam in
dignitatem Pontificiam, si Petri sedes vacat; ita tamen, ut
Pontificia potcstas electo immediate a Deo conferatur. Ex
quo colligitur, in potestate electiva nullam contineri potestatis
mninmtiam eorum, qui eligunl, prae Papa, qui eligitur. Juris-
dictione autem aliquam praeeminentiam potestatis in his, qui
illa pollent, prae iis, in quos exercetur, significamus. Quod
vero concilia, seorsum a Papa, superiori jurisdictione in Papam
certum et legitimum gaudere arbitrantur, id in thesi confutatum
est. Addam pauca de eligendi potestate, qua coucilium eligere
potest Summum Pontificem.

1° Vacante sede, si uulli cardinales essent superstites, aut
schisma magnum immineret, si superstites eligerent, ad con-
cilium pertinere videtur, ut ea, quae ad novum Papam eligen-
dum sint necessaria, determinet.

2° In casu Papae dubii, id est, in quibuscunque casibus
indubitate ecclesiae constare non potest, quis sit caput
ipsius legitimum, Pontifices dubii „tenentur obedire Concilio,
et sunt illi subjecti, quia ecclesia judicare potest de dubio
Pontifice, et tollere schisma, quod inde resultat." Joan. a
S. Thoma, Cursus theol., tract. de auctor. Summi Pontificis,
diss. II. art. 3. Quae potestas a concilio exercetur, non quia
Pontifice vero superius est, sed quoniam in hujusmodi rerum
adjunctis oportet verum Pontificem eligere. Cf. infra, p. 33.

3° In casu Pontificis publice, juridice, notorie et contuma-
citer haeretici, si unquam fieri possit, ut Pontifex Romanus —
agitur de persona privata — haereticus ex contumacia ex-
sistat, Papa ille haereticus ab episcoporum concilio esset
deponendus. At illa depositio uon foret actus jurisdictionis,
quae sit major potestate Pontificia, sed declaratoria sententia,
qua haeieseos factum juridice constet; quod ubi constiterit,
Papa creditur a dignitate sua jure divino defecisse. Hanc
igitur depositionem ad potestatem electivam retulerim; pa-
tres enim in casu isto bypothetico declarant, ecclesiae
corpus a viro haeretico se separasse; quo facto ad electio-

26 . Quaestio XII. De conciliis.

nem, sede vacante, tuto proceditur ab iis, quibus eligendi
jus competit.

Haec videtur esse sententia Cajetani, De anthor. Papae
et Concilii cap. XXI — XXIII.; Cani, De loc. iheol. lib. VI.
cap. VIII. et aliorum contra alios, qui perhibent Papam, in
baeresin lapsum, ipso facto esse destitutum. — Nec desunt
viri eximii, ut Bellarminus et Suarez, qui censent casum illum,
quo Papa, ut persona privata, contumaciter in haeresin labe-
retur, esse minus probabilem, sed probabiliorem sententiam,
qua id unquam fieri posse negatur. Cave tamen credas, inde
sequi, Papam, ut doctorem privatum, esse infallibilem. Nempe
falli non est idem ac esse contumaciter haereticum.

4° ln casu qualicunque scandali, si Deus inter tot Ponti-
fices virtute praestantes, aliquem ab officio discedere permitteret,
firmum ratumque semper erit, primam Sedem a nemine judi-
cari. Nam potestas Pontifice superior nulla est. Cf. Cajet.
o. c. cap. XXIV. et seqq. Unde ad Deum recurrendum. S. Thom.
In IV. Sent. dist. XIX. quaest. II. art. 2. q. 3. ad 2.; cf. ibi-
dem ad 1., et de Pontifice, sponte se subdente aliorum judicio,
II. II. q. LXVII. art. 1. ad 2.

Quaeres II. Utrum concilium generale una cum Papa
dici possit auctoritas Pontifice solo major exteusive.

Resp. Concilium generale una cum Papa in se et forma-
liter non est major potestate quam Romanus Pontifex solus,
nec potestas solius Pontificis major potestate talis concilii. At
nihil est, quod hujusmodi concilio abjudicetur major potestas
extensiva, extrinseca et humana: extensiva, quia corpus pasto-
rum, re conjunctum cum capite, videtur quaedam potestatis
8upremae a capite per corpus extensio; extrinseca, quia de-
cretum, ab universalitate latum, nonnullorum animos, iguorantia,
perturbatione aliisque infirmitatibus detentos, quandoque vehe-
mentius commovet; humana, quia solent homines scientiam,
prudentiam et sanctitatem revereri, quae in coetu tot virorum
praestantissimorum refulgent. Haec vero potestatem ecclesia-
sticam in se et forrnaliter non mutant; unde Cajetanus: „Papa
cum ecclesia reliqua non facit majus in potestate, sed plures
potestates." Tract. de author. Papae et concilii, cap. VI.

Art. IV. Utrum conciliura oecumenicura sit supra Papam. 27

Corollarium I. Canones concilii oecumenici, a Pontifice
Romano confirmati, aut jus divinvm declarant, v. g. in rebus
fidei; aut jurt tantum ecclesiastico feruntur, v. g. in legibus
mere disciplinaribus. Auctoritatem vero Romani Pontificis istis
statutis ligari, verissime asseritur, „in illis — ait S. Tbomas
— quae statuta sanctorum determinaverunt , esse de jure
divino, sicut articuli fidei, qui determinati sunt per concilia;
sed ea quae sancti patres determinaverunt esse de jure posi-
tivo, sunt relicta sub dispositione Papae, ut possit ea mutare
vel dispensare secundum opportunitates temporum vel nego-
tiorum." Contra impugn. cap. IV.; cf. Quodl. IV. 13.

Coroll. II. Auctoritate Papae cum major nulla sit, appel-
lationes a sententia Pontificis ad concilium generale divino jure
prohibentur. Saepius damnatae sunt: v. g. a Pio II., bulla
Execrabilis, 1459. Cf. Bencd. XIV., Bullar. t. I. p. 70.;
Pii IX. constit. Apostolicae Sedis; conc. Vatic. supra, p. 23.

Objeotion.es.

Obj. I„ Concilium oecumenicum ecclesiam universam re-
praesentat. Universalis autera ecclesiae potestas omnium
suprema est. Ergo concilia oecumenica judicare possunt Ro-
manum Pontificem.

Resp. Dist. maj.: concilium oecumenicum repraesentat
ecclesiam auctoritate, quae a fidelibus derivetur, nego; quae
est immediate divina, subdist.: concilium cum Papa conjunctum,
conc; ab eo sejunctum, nego. Dist. minorem: universalis eccle-
siae potestas suprema est, et ea potestas residet in capite,
conc; in membris seorsus a capite, nego.

Potestatem ecclesiasticam a communitate fidelium in pa-
stores derivari, error est, de quo Pius VI. in bulla Auctorem
fidei , prop. 2.: „Propositio, quae statuit, potestatem a Deo
datam Ecclesiae, ut communicaretur pastoribus, qui sunt ejus
ministri pro salute animarum, sic intellecta, ut a communitate
fidclium in pastores derivetur ecclesiastici ministerii ac regi-
minis potestas: haeretica." Ut proceres regnum repraesentant,
ita pastores ecclesiam. Regimen autem universale et supre-
mum penes episcopos, a Pontifice Summo sejunctos, residere

28 Quaestio XII. De conciliis.

nequit; sed Romani Pontificis auctoritate, quae est regitivum
universale et quoddam primum movens, episeopi a fine proximo
suae ecclesiae specialis fini ultimo regiminis universalis adae-
quantur. Cf. S. Thom. I. II. quaest. CIX. art. 6.

Instabis. Omne totum est majus sua parte. Patres, in
concilium confluentes, totum repraesentant, cum Papa solus
sit pars. Concilium igitur est supra Papam.

Resp. Concessa minoris parte prima sub distinctione supra
posita, alteram partem dist.: Papa solus est pars, ut persona
privata, conc; in potestate, nego. Potestas suprema in eccle-
sia non oritur ex Papa et episcopis ut totum ex partibus suis;
sed jure divino plena est in Romano Ponlifice. Quapropter
plures potestates in ecclesia tota asserere non repugnat, sed
plus potestatis quam in Summo Pontifice residet, nullo modo
habetur.

Urgebis. S. Hieronymus ep. 146. ait: ,,Si auctoritas
quaeritur, orbis major est urbe." Orbis autem est episcoporum
universitas.

Resp. Dist. antec: orbis major est urbe, auctoritate con-
suetudinis, conc; potestatis, nego. S. Hieronymus, prolata illa
seutentia, statim hanc sibi objectionem proponit: „dices, quo-
modo Romae ad testimonium Diaconi Presbyter ordinatur?"
Et objicienti respondet: „Quid mihi profers uuius urbis con
suetudinem ?"

Obj. II. Seorsum a Papa in ecclesia adest Papatus, ut
ajunt, suppletive et in regulante usum ipsius. Ex quo sequi-
tur, saltem concilium generale esse potestatem majorem potes-
tate Summi Pontificis. Prob. antec. Christus ecclesiae suae
regulam dedit indefectibilem, ne defectibus occurrentibus a
fide vera declinaret. Jam suprema haec regula non est Papa,
peccatis et errori obnoxius. Itaque concilium generale Papae
defectus ipsiusque Papatus usum regulare necesse est.

Resp. Dist. antec: Secluso Papa est in ecclesia Papatus,
id est potestas Pontificis, vacante sede, eligendi, conc; potestas
Pontificis electi judicandi, nego. Ad probationem antecedentis,
dist min.: Papa potest peccare, conc; errare, subdist.: errore
privato, conc; errore judiciali ex cathedra, nego. Gratis omnino

Art. IV. Utrum concilium oecumenicum sit snpra Papam. 29

asseritur Papatns ille suppletivus et regulans; unus Papatus
in S. Litteris, in veteribus, in historia apparet, qui Pontificis
Komani proprium est. En fetram fidei.

Instabis. Si concilium non est eupra Papam in unius
auctoritate totius vertitur salus ecclesiae. Salus autem com-
munis tutius reponitur in potestate multorum. Ergo.

Resp. Dist. maj.: ecclesiae salus in unius Pontificis aucto-
ritate reponitur ut in unica potestate, nego\ nt in suprema,
subdist.: adjuta a S. Spiritu, conc; mere humana, nego. Et
dist. min.: salus communis tutior est in multorum potestate,
humano modo, transeat; Deo assistente, nego. Quare Caje-
tanus: „sola — inquit — divina assistentia causa est inobli-
quabilis directionis et judicii in ecclesia." De auth. Papae et
conc, cap. XIV.

Obj. III. Concilium Constansiense sessionibus IV. et V.
declaravit; concilium generale esse supra Papam. !) Porro
Martinus V. sessione XLV. , quae fuit ultima, concilii decreta
approbavit. Ergo. Prob min. Summus Pontifex declarat,
nquod omnia et singula deierminata , conclusa et decreta in
materia jidei , per praesens sacrum Concilium Constantiense
conciliariter , tenere et inviolabiliter observare volebat, et num-

l) Sess. IV. declaratur: „quod ipsa synodus in Spiritu sancto
congregata, legitime generale concilium faciens, et ecclesiam carho-
licam militantem repraesentans, potestatem a Christo immediate habet,
cui quiiibet cujuscunque status vel dignitatis, etiamsi papalis existat,
obedire tenetur in his, quae pertinent ad fidem et extirpationem dicti
schismatis, et reformationem generalem ecclesiae Dei in capite et
membris." — Sess. V.: „Item declarat, quod quicunque cujuscunque
conditionis, status et dignitatis, etiam papalis, qui mandatis, statutis,
seu ordinationibus aut praeceptis hujus sacrae synodi, et cujuscun-
que alterius concilii generalis legitime congregati, super praemis-
sis, seu ad ea pertinentibus, factis vel faciendis, obedire contuma-
citer contempserit, nisi resipuerit, condignae poenitentiae subjiciatur,
et debite puniatur, etiam ad alia juris subsidia, si opus fuerit, recur-
rendo."

Sunt, qui in decreto sess. IV. legendum esse existiment adfinem,
non : ad fidem. Cf. Dechamps, IJinfaillibilite et le Concile Gineral;
Analecta juris pontiticii, Livr. Juillet — Aout, 1879.

30 Quaestio XII. De conciliis.

quam contravenire qvoqvomodo; ipsaqve sic conciliariter facta
approbat, et ratificat, et non aliter nec alio modou.

Resp. Transeat major. Dist. min. Martinus V. approbavit
omnia decreta in materiis fidei adversum haereticos, conc;
decreta de potestate concilii supra Papam, nego.

Diximus ad majorem transeat; quia decreta solum respicere
videntur casum Papae dubii. Verum hac de re paulo inferius.
Decreta sess. IV. et V. de potestate concilii a Romano Pon-
tifice confirmata fuisse negamus , quoniam confirmatio ad ea
non extenditur. Id autem patet a) ex verbis: in materia fidei;
— concilialiter l) facta; — et non aliter nec alio modo. b) Ex
eo quod Martinus V. bulla die 10. Martii 1418, id est, paucis
septimanis ante edita , suam de auctoritate Papae et concilii
sententiam decretis Constantiensibus practice opposuerat, his
verbis: „Nulli fas est a Supremo Judice, ridelicet Apostolica
Sede, seu Romano Pontifice J. Ch. Vicario in terris appellare".
Ecquis dixerit, eum Pontificem die 22. Aprilis decreta de
suprema potestate concilii confirmasse? c) Praeterea Joannes
Turrecremata, S. Antoninus et alii viri, pietate et eruditione
insignes, decreta famosa rejecerunt; quod procul dubio minime
fecissent? si decreta ista sua sanctione muniisset Summus
Pontifex. d) Eugenius IV. affirmavit se suscipere generalia
Concilia Constantiense et Basileense „absque tamen praejudicio
juris, dignitatis et praeeminentiae S. Sedis Apostolicae". Die
22. Julii 1446.

Instabis. Decreta Constantiensia de suprema concilii aucto-
ritate ad materiam fidei pertinent. Ergo etiam decreta sess. IV.
et V. de concilii potestate a Martino V. confirmata sunt.

Resp. Dist. antec: pertinent ad materiam fidei materialiter,
conc; formaliter nego. Et nego conseq.

Pontifex ea confirmat, quae in materia fidei decreta sunt,
non quaecunque ratione materiae decerni poterant. Sed quae-

l) Turrecremata pro certo affirmat, sessione IV. et V. decreta
de potestate concilii concilialiter facta non esse, quod in illorura de-
terminatione intervenerit una tantum obedientia Joannis XXIIL; neque
haec integre tota. Summa de eccl. lib. II. cap. XCIX.

Arf TV. Utrum roncilium oecumenieum sit supra Papam. 31

stio, utrum superioritas coucilio competat an Papae, in se
(materialiter) quidem definibilis erat, non tamen qua res jidei
(formaliter) a patribus definita est. Porro quaestionem illam
definitam non esse, multa probant. Nam a) decreta de pote-
Btate concilii in actis concilii a materia fidei distinguuntur.1)
6) Occasio confirmationis diei 22. Aprilis fuit petitio oratorum
regifl Poloniae, ut liaeveses Joannis Falkenberg damnarentur.
c) In bulla In eminentis 22. Februarii 1418 solemniter confir-
mantur plura decreta sessionis VIIL, XIII., XV., XIX., XXI.;
in bulla Inter cunctas, eodem die lata, confirmatis decretis in
materia jidei, errores Joannis Wicleff, Joannis Hus et Hieronymi
Pragensis expresse damnantur; nihil autem de potestate con-
cilii. d) Eugenius IV., cum patres Basileenses assererent, sy-
stema potestatis concilii supra Papam esse de fide catholica,
assertionem istam constitutione Moyses, data Florentiae 1439
damnavit, sacro approbante concilio.

Urgebis. Martinus V. in bulla Inter cunctas quemlibet de
haeresi suspectuin interrogari jubet, ,,utrum credat, teueat et
asserat, quod quodlibet Concilium generale, et etiam Constan-
tiense , universalem Eeclesiarn repraesentet." Pontifex igitur
omnia concilii Constantiensis decreta rata habuit.

Resp. Dist. antec. : haec interrogatio ostendit concilii
decreta firma esse, quantum ad partem nobiliorem et appro-
batam, conc; in omnibus, nego. Id aperte constat tam ex dictis,
quam ex ipsa bulla. Nam verbis objectis haec immediate
connectuntur: „Item utrum credat, quod illud quod sacrum
Concilium Constantiense, universalem eoclesiam repraesentans,
approbavit et approbat in favorem fidei et ad salutem ani-

l) In sess. V. ita proceditur: Synodus „pro exstirpatione schismatis"
sententiam suam declarat, et proferuntur decreta, de quibus in ob-
jectione, et alia, quae ad schisma exstirpandum pertinent. Ea vero
aperte distinguuntur a materia fidei; nam sequitur in Actis: „Quibus
peractis rev. Dom. electus Poznaniensis in materia fidei et super
materia Joannis Hus legebatu, etc. — Similiter sess. VI. eduntur plura
decreta „ad consequendum facilius pacem et unionem ecclesiae". De-
inde: „Item quod in materia fidei contra Joannem Husu, etc. Duplex
est igitur decretorum categoria; eam autem, quae est in materiafidei,
Pontificis auctoritate corroboratam cognovimus

32 Quaestio XII. De conciliis.

marum, quod hoc et ab universis Christi fidelibus approbandum
et tenendum." Bulla tota spectat haereticos.

Dices. Eugenius IV. concilium Basileense, in quo decreta
patrum Constantiensium instaurata sunt, sua auctoritate com-
probavit. Decretis ergo illis refragari non possumus.

Resp. Dist. antec. : Eugenius IV. progressum concilii
Basileensis approbavit, conc; ejus decreta, nego. Cf. bullam
Dudum sacrum , 1. Aug. 1433 et alteram Dudum sacrum,
15. Dec. 1433. Praeterea idem Pontifex doctiinam de superio-
ritate concilii supra Papam a. 1439 constitutione sua Moyses
reprobavit.

Quaeres 1. Utrum decreta sess. IV. et V. Constantiensis
concilii solum casum Papae dubii respiciant.

Resp. Solutio objectionis expositae non pendet ex hac
quaestione. Sed adversarii hoc magis confutantur, quod decreta
famosa ne respexerint quidem casum certi Pontificis. Patres
ad eum casum sua decreta non extendisse, haec probant.
1° Patres non semel affirmant, haec decreta fieri „pro exstir-
patione ipsius schismatis". Jpsa verba: „et cujuscunque alterius
Concilii generalis", ab ipsis extra casum prius positum non
trahuntur; siquidem ita pergunt: „super praemissis seu ad ea
spectantibus factis vel facieDdisu. Nimirum timuerunt, ut
schisraa hac synodo terminaretur , cum et Pisanae pessimum
vidissent exitum; hoc carere voluerunt, tuendo auctoritatem
cujuscunque Concilii generalis, sed pro exstirpatione schismatis,
hoc est, pro casu Papae dubii. Item cum Papa, in scripto
cardinalium, patribus oblato, „caput concilii generalis^ vocaretur,
synodus respondit: „Hoc concedatur, tamen non ad fovendum
schisma.u 2° Joannes Turrecremata refert: „decretum illo-
rum Patrum non loquitur universaliter de qualibet synodo
universaliter , sed de illa siugulariter pro cujus tempore Don
erat in ecclesia unus pastor totius ecclesiae indubitatus."
Summa de Ecclesia, lib. II. cap. XCIX. Aeneas Sylvius idem
significat. Orat. c. Austral.1)

') De litteratura histor. conc.Const. cf. Hergenrother, Kirchengesch.,
B. II. p. 672., ed. 3.; et Finke, Forschungen zur Gesch. des Konst. Konzils.

Art V. TTtrum concilia oecumenica sint necessaria. 33

Quaeres II. Utrum valeat hoc: „Papa dubius , Papa
nullus."

Resp. Card. Franzelin jure optimo dixisse videtur: „quod
a multis ad explicanda acta conventus Pisani et Constantiensis
dicitur axiomatis instar: Pontifex dubius, Pontifex nullus;
verum est dumtaxar, si dubium et propter dubium secessio est
totius Ecclesiae; non autem potest admitti , si postquam Pon-
tifex legitime est constitutus, in parte, imo in parte etiam majori
Ecclesiae propter inductas perturbationes dubia et seceseiones
oriantur." De eccl. Christi, sect. II. th. XIII.

ARTICULUS V.
Utrum concilia oecumenica sint necessaria.

I. Status quaestionis. Absolutis de conciliorum aucto-
ritate controversiis , quaeritur, utrum oecumenica concilia tam
necessaria sint, ut ecclesiam sine conciliis esse repugnet, id
est, utrum conciliorum celebratio ex quodam principio in-
trinseco ecclesiae necessitate quadam naturae profluat. Cui
quaestioni ut distincte respondeatur, spectari debet conciliorum
1° utilitas; 2° moralis necessitas; 3° necessitas absoluta.

1° Oecumenicorum conciliorum utilitas. Temporum rerum-
que conditio quandoque talis est, ut de utilitate celebrandi
concilii nihil ambigendum sit. lta Paulus III. in bulla
indict. conc. Trident. : „Animo repetentes majores nostros,
sapientia admirabili et sanctitate praeditos, saepe in summis
Christianae reipublicae periculis remedium optimum atque
opportunissimum, oecumenica concilia et Episcoporum generales
conventus adhibuisse, ipsi quoque animum ad generale haben-
dum concilium adjecimus." Rursus patres Vaticani divinam
Providentiam docent iis manifeste compertam esse fructibus,
„qni orbi Christiano e Conciliis oecumenicis , ac nominatim e
Tridentino, iniquis licet temporibus celebrato, amplissimi pro-
venerunt." Const. Dei Filius. Cf. Bellarm. De conciliis, l?b. I.
cap. VII. ubi sex conciliorum oecumenicorum utilitates recen-
8entur.

De Qroot, Summa *pologet. Ii. Q

34 Quaestio XII. De conciliis.

2° Concilia oecumenica nonnunquam moraliter necessaria
esse videntur. Id censetur esse moraliter necessarium , quod
ad intimam quidem rei naturam non pertinet , nec ad finem
necessario obtinendum tanquam medium unicum reqniritur, sed
quo deficiente finis adeptio plurimum impediretur. Jam vero
non est magni negotii perspicere , errores ingravescentes aut
exortas discordias aliave pericula, quibus occurrendum sir, inter-
dum esse ejusmodi, ut vix nisi communi episcoporum concilio
in deliberando , solemnitate maxima in definiendo7 fortissima
concordia in exsequendo ab ecclesia propelli posse videantur.

3° Concilium oecumenicum nunquam est absolute neces-
sarium. Quod explicandum est.

II. De sententia eorum, qui concilia oecumenica
absolute necessaria esse contendunt. Richerius in opere
suo De Eccl. et polit. potestate, inter alia docet, frequentem
celebrationem conciliorum esse simpliciter ' et absolute neces-
sariam ad ecclesiam melius sanctiusque regendam. Haec do-
ctrina manat ex negato regimine ecclesiae monarchico. Nempe
si Pontificis Maximi supremam potestatem rejeceris, consequens
est , ut concilium oecumenicum supremae potestatis proprium,
ordinarium et unicum regiminis supremi subjectum habeatur;
ab oecumenicis igitur conciliis, cum aliud medium desit, res
quascunque gravissimas tanquam a judice ordinario et unico de-
finiri oportebit. Nec quidquam juvat illud: „ad ecclesiam melius
sanctiusque regendam." Etenim cum Richerius conciliorum fre-
quentem celebrationem ad hoc „simpliciter et absolute neces-
sariam" esse perhibeat, aliud medium ad ecclesiam melius
sanctiusque regendam praesto esse, non arbitratur.

Thesis : Concilia oecumenica non sunt absolute necessaria.

Argumeota.

Arg. I. Absoluta conciliorum oecumenicorum necessitas
est aut necessitas praecepti divini aut necessitas medii ad fineni.
At neutra necessitas admitti potest. Ergo illa concilia non
sunt absolute necessaria. Prob. min. a) Non necessitas prae-
cepti; praeceptum enim divinum hac in re gratis omnino

Art. V, Utruro concilia oecumenica sint necessaria. 35

asseritur; praeterea Christus, qui est causa efficiens ecclesiae,
gregem universum , utique sanctissime optimeque pascendum,
Petro , pastori snmmo, coucredidit. b) Nec necessitas medii:
„nam dicitur aliquid esse necessarium in his quae sunt ad
finem , in quantum sine hoc non potest esse finis, vel bene
esse." S. Thom. I. quaest. XLI. art. 2. ad 5. Atqui praeter
concilium Papa, in quo est jdenitudo potestatis, per se praestare
potest, quidquid in ecclesia ad „esse finis vel bene esse" valet
praestare concilium. Nulla igitur est conciliorum oecumeni-
corum absoluta necessitas.

Arg. II. Fieri non potest, ut ecclesia regimine suo absolute
necessario passim destituatur. Atqui necesse est ecclesiam con-
ciliis oecumenicis passim destitui. Ergo illa concilia absolute
necessaria esse falso dicuntur. Prob. min. a) Ex intrinseca
difficultate evocandi ex orbe terrarum episcopos, qui relictis
gregibus in synodum conveniant. 6) Ex difficultatibus ex-
trinsecis , quae sunt itinerum lougitudo, gravitas impendii,
civilis principatus repugnantia, bellorum dissidia. c) Ex factis,
praesertim cum ante concilium «Nicaenum (325) et a concilio
Tridentino usque ad Vaticanum (1545/63 — 1869/70) concilium
oecumenicum celebratum sit nullum. Cf. S. Thom. Quaest.
disp. De potentia X. 4.

Objectiones.

Obj. I. Quod est de jure divino, est absolute necessarium.
Jam vero concilia sunt de jure divino. Ita sunt simpliciter et
absolute necessaria.

Resp. Dist. maj.: quod est de jure divino, est absolute
necessarium sub eo respectu, quo est de jure divino, conc; sub
alio respectu, nego. Ad miuorem item dist.: concilia sunt de jure
divino, quantum ad facultatem celebrandi, conc; quantum ad
debitum celebrandi, nego. Hic non agitur de necessitate juris
concessi, sed de juris usu. Non sumus ignari, conciliorum
oecumenicorum , si celebrantur , infallibilitatem et summam in
fideles auctoritatem juris esse divini; sed negamus, jure divino
statutum esse , ut debeant baec concilia congregari , tanquam

3*

36 Quaestio XII. De conciliis. Art. V. Utrum concilia etc.

medium regendi ordinarium, quo ecclesia simpliciter carere
non possit.

Instabis. Concilium oecumenicum si non omnibus nego-
tiis, at gravissimis pertractandis habetur necessarium; neque
enim controversiae aliter dirimuntur. Ergo.

Resp. Dist. antec: negotiis gravissimis pertractandis con-
cilium hujusmodi habetur necessarium absolute, nego; moraliter,
subdist.: interdum conc; semper, nego. Non possunt quibus-
libet gravissimi momenti negotiis expediendis convocari coetus
oecumenici. Nec opus est. Nam potestas plena in Pontiflce
Romano residet. Quamobrem 8. Thomas de symbolo, adversus
haereses explicando, ait: „Sicut autem posterior Synodus potes-
tatem habet interpretandi symbolum a priore Synodo conditum,
ac ponendi aliqua ad ejus explanationem ... ita etiam Ro-
manus Pontifex hoc sua auctoritate potest, cujus auctoritate
sola, Synodus congregari potest, et a quo sententia Synodi
coufirmatur, et ad ipsum a Synodo appellatur." De poten-
tia, X. 4.

Urgebis. A. patribus Constantiensis synodi frequens ge-
neralium conciliorum celebratio vocatur „agri Domini cultura
praecipua"; a quibus et decreto cautum est. ut concilia „de
decennio in decennium" (sess. XXXIX.) celebrarentur. Jam
vero Martinus V. et Eugenius IV. huic decreto morem gesse-
runt. Igitur concilia oecumenica videntur absolute necessaria.

Resp. Dist. maj.: assertio illa facta est obiter, conc; de-
finitive, nego. Quod ad decretum attinet, iterum dist.: est
disciplinare, conc; doctrinale, nego. Et dist. min.: Martinus V.
et Eugenius IV. huic decreto morem gesserunt, simpliciter,
nego: secundum quid, conc Nemo dixerit, hic agi de decreto
fidei; sed Pontifices tnnc temporis decretum disciplinare, saltem
ad majus vitandum malum, approbandum esse duxerunt. Suc-
cessoribus aliter visum est.

Quaeres. Quaenam sit auctoritas conciliorum nationalium
et provincialium.

Resp. a) De fide catholica est, concilium nationale per
seipsum non esse infallibile. Decretum enim ecclesiae est:
„Propositio enuntians . . . convocationem concilii nationalis

Quaeatio XIII De primatu S. Petri. 37

unam esse ex viis canonicis, qua finiantur in ecclesia respecti-
varum nationum controversiae spectantes ad religionem; sic
intellecta, ut controversiae ad fidem et mores spectantes in
ecclesia quacunque subortae per nationale concilium irrefragibili
judicio finiri valeant; quasi inerrantia in fidei et morum
quaestionibus nationali concilio competeret: schismatica, haere-
tica." Auctorem jidei, prop. 85.

b) Couciliorum nationalium definitiones ex se definitivae
non sunt, Notatur enim in Syllabo prop. 36.: „Nationalis
Concilii defiuitio nullam aliam admittit disputationem , civilis-
que administratio rem ad hosce terminos exigere potest."

c) Concilium nationale aut provinciale, Summi Pontificis
auctoritate non firmatum, errare in fide potest, probabile tamen
argumenturn veritatis, quin etiam quandoque probabilissimum,
suppeditat. Cf. Oanum, lib. V. cap. IV., ubi et de concilio
provinciali, quod Romani Fontificis auctoritas firmaverit; Gotti,
De loc. theol. quaest. III. dub. V. §. 6.

Quaestio XIII.

De primatu 8. Petri.

Christus caput est ecclesiae: Ipse, salvator corporis ejus.
Eph. V. 23. Et ipse est caput corporis ecclesiae, qui est prin-
cipium, primogenitus ex mortvis: ut sit in omnibus ipse pri-
mattim tenens: quia in ipso complacuit, omnem plenitudinem
inhabitare: et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacijicans
per sanguinem crvxis ejus, sive quae in terris, sive quae in
caelis sunt. Coloss. I. 18 — 20. Deus autem, qui erat in Christo
mundum reconciiians sibi, dedit apostolis eorumque successori-
bus ministerium reconciliationis et posuit in eis verbum recon-
ciliationis. II. Cor. V. 18, 19. Porro Christus vice sua unum

38 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

omnibus visibiliter praeesse voluit. Unde primatus; de quo,
cum plurimos offendat, diligentius disserendum est. Ita quaeritur

Primo. Utrum S. Scripturae testimoniis probetur, S. Pe-
trum jurisdictionis primatum divinitns accepisse.

Secundo. Utrum idem primatus ex traditione certus sit,

Tertio. Utrvm beatus Petrus primatum a Christo solus
acceperit.

Quarto. Utrum beatus Petrus ex ordinatione divina per-
petuos habeat in primatu successores.

ARTICULUS I.

Utrum S. Scripturae testimoniis probetur, S. Petrum juris-
dictionis primatum divinitus accepisse.

I. De natura primatus. Primatus, generatim spectatus,
est quaedam praeeminentia. Primatus autem triplex est, vide-
licet: honoris, cui jura honorifica, verbi causa, locus certus,
annexa sunt; - — directionis seu inspectionis , qui non in jure
reipublicae gubernandae consistit, sed in munere commisso
efficiendi, ut ea, quae ad rempublicam gubernandam pertinent,
rite fiant; si quis verbi causa senatui, in quo suprema potestas
residet, ad ordinem servandum praesideat; — jurisdictionis,
qua quis alios, tanquam vere subditos, regit et gubernat. —
Primatus igitur beatiPetri definiri potest: praeeminentia suprema
tum honoris et directionis tum jurisdictionis in universam
ecclesiam,

II. Petri primatus relate ad Christum. Primatus beati
Petri supremum Christi regimen in ecclesiam non excludit,
sed supponit. S. Thomas docet, Christum, qui est ecclesiae
caput invisibile et principale, excellentia triplici Pontificem
Summum, qui est ecclesiae visibile caput, superare. Nam 1° in-
terior influxus gratiae non est ab aliquo uisi a solo Christo,
cujus humanitas ex hoc quod est divinitati conjuncta, habet
virtutem justificandi, aliis autem influxus in membra ecclesiae
non nisi ad exteriorem guberuationem potcst convenire. 2° Chri-
stus est caput omnium eorum, qui ad ecclesiam perlineut secun-

Art. I. Utrum S, Scripturae testimoniis probetur, etc. 39

dum omnem statum et tempus; Papa est caput totius ecclesiae
secundum determinatum statum, prout fideles sunt in statu
viatoris, et durante tempore sui Pontificatus. 3° Christus est
caput ecclesiae propria virtute et auctoritate; Summus Ponti-
fex, in quantum Christi vicem gerit. III. quaest. VIII. art. 6. —
4° Quapropter Petrus Christi vicarius, non successor nominatur.
Nam successor ille solus vcre dicitur, qui ita succedit, ut de-
cessor auctoritatem deposuerit; Christus autem auctoritatem
non deposuit, sed e mundi conspectu elatus vicarium, sibi soli
subjectum, ecclesiae visibiliter sub invisibili capite pascendae
reliquit.

III. De habitu S. Petri ad ceteros apostolos ratione
apostolatus et ratione primatus. 1° In apostolatu Petrus
ceterorum apostolorum aequalis fuit. Apostolatus autem com-
plectitur auctoritatem gubernandi fidelis populi, docendi facul-
tatem potestatemque patrandi miracula ad doctrinam confirman-
dam (S. Thom. In I. Cor. XII. lect. III.); eamque jurisdictionis
potestatem in orbem universum apostoli a Christo immediate
acceperunt. Atque ad omnes apostolos pertinet, quod Ange-
licus de beato Paulo exponit, videlicet Petrum et ceteros omnes
ratione apostolatus aliquo modo pares fuisse, non in auctori-
tate regiminis, sed „in executione auctoritatis" (In Gal. II.
lect. III.) et „quantum ad fidei defensionem" (II. II. q. XXXIII.
art. 4.), quemadmodum ecclesia in Praefatione Missae pre-
catur: „quos (apostolos) operis tui vicarios, eidem contulisti
praeesse pastores." Fuisse pares dixi in exsecutione auctori-
tatis; „dedit enim Salvator omnibus apostolis communiter ut
exequi possent in eis ad quos mittebantur omnia quae poterat
exequi Petrus: puta instituere ecclesias et episcopos, docere,
excommunicare, etc." (Cajet. Tract. I. De author. Papae, c. III.);
et quantum ad exsecutionem apostolorum quoque jurisdictio
universalis erat secundum loca, personas et objecta. Spectata
tamen in se, auctoritas alio modo in Petro fuit atque in aliis
apostolis; in his ratione apostolatus delegata et extraordinaria,
in illo ratione potestatis regiminis propria et ordinaria. In
fidti quoque defensione fuit aequalitas; quandoquidem Christus
apostolis omnibus immediate dixit: docete omnes gentes; de

40 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

Paulo Dominu8: vas electionis est mihi iste, ut portet nomen
meum coram gentibus. Act. IX. 15.; cf. Sylvium, In II. II.
q. XXXIII. art. 4.

2° Ratione primatus et ut supretnum totius ecclesiae caput
Petrus ceteris apostolis praecellit. Nam a) regiminis potestas
ipsi tanquam propria concredita est; quamobrem solus Petrus,
non alii apostoli, coapostolis suis, sive seorsum singulis sive
omnibus simul, leges condere potuit. b) Quaecunque pro eccle-
sia gubernanda ceteris apostolis divinitus concessa sunt ex
gratia speciali et uti delegatis, ea Petro competebant ordinarie
et ex propria Pontificalis officii auctoritate. c) Apostolorum
potestas extraordinaria et delegatoria, defunctis apostolis, ex-
spiravit, sed Petri potestas, tanquam ordinaria, et Christi vicario
concessa, perpetua est. Cf. Cajet. De auihor. Papae et conc. c. III.
IV. Adversarii. Photiani non pauci S. Petrum apostolorum
caput et principem fuisse negant. Maisilius Patavinus a. 1327
ob eum etiam errorem a Joanne XXII. damnatus est. Iuter
eos, qui novas opiniones saeculi XVI. sparserunt aut sequuntur,
alii ne umbram quidem primatus honoris in Petro patiuntur;
alii, nominatim ex antiquioribus Melanchton, in sequacibus
Isaac Barrow, Anglus, et Meyer, Germanus, honoris primatum
non rejiciunt. Dupin, De ant. eccl. discipl., Petri praeemiuen-
tiam ad honoris primatum, Febioniani ad primatum merae
directionis et inspectionis coarctatam fuisse, arbitrantur. Patres
Vaticani decreverunt: „Si quis igitur dixerit, beatum Petrum
Apostolum non esse a Christo Domino constitutum Apostolorum
omnium principem et totius ecclesiae militantis visibile caput;
vel eundem honoris tantum, non autem verae propriaeque juris-
dictionis primatum ab eodem Domino nostro Jesu Christo di-
recte et immediate accepisse; anathema sit." Sess. IV.; Const.
Pastor aeternus, cap. I.

Thesis: Ex S. Scriptura constat, beatum Petrum a Christo
verae propriaeque jurisdictionis primatum accepisse.

Argum enta.

Arg. I. Ex Matth. XVI. 16— 19., ubi primatus beato
Petro his verbis promittitur: Dicit illis Jesus: vos autem quem

Art. I. Utrura S. Scripturae testimoniis probetur, etc. 41

me esse dicitisf Respondens Simon Petrus dixit: Tu es Chri
stus, filius Dei vivi. Respondens autem Jesus, dixit ei: Beatus
es Simon Bar Jona: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed
Pater meus, qui in caelis est. Et ego dico tibi, quia tu es
Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et
portae inferi non praevalebunt adversus eam. Et tibi dabo
claves regni caelorum. Et quodcunque ligaveris super terram,
erit ligatum et in caelis: et quodcunque solveris super terram,
erit solutum et in caelis. His autem verbis verae jurisdictionis
primatus beato Petro promittitur. Quod ut pateat, probatur
a) directio verborum Domiui ad solum Petrum, b) pollicitatio
supremae jurisdictionis in ecclesiam universam sub metaphora
petrae, et c) sub metaphora clavium.

a) Christi verba ad solum Petrum referuntur. 1° Inter-
rogatis omnibus, vos autem, Christus, Petrum alloquens, voca-
bulum „vosu in „tu" mutat. 2° Adjungitur nomen proprium natale,
Simon. 3° Adjicitur nomen Patris Bar Jona, id est, fili Jonae.
4° Additur nomen, a Christo Simoni impositum (Joan. I. 42.;
Marc. III. 16.), Petrus. 5° Dicitur emphatice: Et ego, xdyw
di'} quasi diceret: sicut Pater revelavit tibi de me, revelo ego
de te; quae quidem omnia et Christo et Petro personalia sunt.
rj° In lingua Syro-Chaldaica, qua Dominus usus est, in utro-
que inciso, iu es Petrus et super hanc petram una eademque
vox Kepha occurrit, uti gallice: Tu es Fierre, et sur cette
pierre; quo fit, ut nomen et promissa in una Petri persona
luculentissime coalescant. Ergo jure Cajetanus: „quibus quaeso
verbis describendum fuit ab Evangelista, quod ad solum Pe-
trum erat sermo? . . . non pluribus nec majoribus circum-
stantiis describuntur et nominantur a notariis personae haeredes,
aut legatoriae, quam persona Petri in hoc textu descripta ac
nominata est." De Rom. Pont. institutione, cap. IV.

b) Pollicitatio supremae jurisdictionis in universam eccle-
siam sub metaphora petrae. Solus Petrus peculiari ratione
prae ceteris omnibus, etiam apostolis, indicatur tanquam firma-
mentum universae ecclesiae. Jam vero Petrus non nisi propter
auctoritatem specialem sic designari potuit. Ex quo sequitur,
ut 8. Petro verae jurisdictionis primatus promittatur. Major

42 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

explicatur. 1° Firmamentum peculiare vides ex ipsa voce
petrae, qua rupes significatur, seu saxum, brevi, fundamentum
stabile (cf. Matth. VII. 24, 25.); firmitas tanta, ut non prae-
valeant vel portae inferi, id est, ipsa civitas potestatis hor-
rendae. Cf. Gen. XXII. 17. et Prov. I. 12. — 2° Super hanc
petram aedificatur universa ecclesia; ait enim Dominus: „eccle-
siam meamu, atque Christi ecclesia, ubi vox ecclesiae nulla
ratione ad coetum particularem restringitur, regnum Christi in
terris, quod est ecclesia una et universalis, designat. — 3° HaJc
denique petra solus Petrus dicitur. Parum autem interest,
utrum vox „adversus eam" ad petram referatur an ad eccle-
siam, quae supra petram aedificabitur; quod enim explicite
affirmatur de ecclesia, id implicite de petra affirmatur, super
quam fundatur ecclesia: in utroque casu firmitudo in funda-
mento est.

Minor probatur. Petrum non nisi auctoritatis specialis
causa petram nominari, tria probant. 1° Sensus obvius meta-
phorae; quod enim in domo fundamentum est, id in corpore
morali seu societate caput et auctoritas. 2° In textu signifi-
catur ecclesiae robur aPetro (= petra) pendere pro semper: non
praevalebunt , hoc est, nunquam praevalebunt. Atqui Petrus
non nisi in potestate potuit pro semper totam ecclesiam susten-
tare adversus portas inferi; potestas enim, non qualitates
privatae, ad successores transit. Ergo. 3° Petrus prae
omnibus apostolis ratione prorsus peculiari firmitas ecclesiae
divinitus appellatur, ut paulo ante probavimus. Atqui non
nisi propter auctoritatem regiminis sic appellari potuit. Ergo.
Minor manifesta est; nam Petrus ceteris apostolis, v. g. beato
Jacobo, non adeo aanctitate antecelluit, ut solus ecclesiae totius
fundamentum petreum haberetur; sacris scriptis a S. Joanne
superatus est; scriptis et praedicandi virtute a divo Paulo.
Petrus ergo propter potestatem peculiarem tam peculiariter
ecclesiae firmitas appellatur.

c) Suprema jurisdictio sub metaphora clavium. 1° Clavibvs
tam usu profano quam S. Scripturae significatur potestas. Ita
de potestate suprema Eliacim, summi sacerdotis: Et dabo
clavem domus Danid super humerum ejua: et aperiet, et non

Art. I. Utrum S. Seripturae testimoniis probetur, etc. 43

erit qui claudat: et claudet, et non erit qui aperiat, Isaias
XXII. 22.; pariter de Christo: Haec dicit Sancius et Verus,
qui habe.t cluvem David: qni aperit, et nemo claudit: claudit,
et nemo aperit. Apoc. III. 7. — 2° Haec potestas est summa
in terris; etenim per ea verba: „dabo claves regni caelorum"
ad otnnia extenditur, quae ad aditum regni pertinent, et ad
omnes; idque haec confirmant: quodcunqne ligaveris super ter-
r<nn, erit ligatum et in caelis, etc. Omnes igitur viatores parere
debent Petro in omnibus pertinentibus ad finem supremum
regni caelorum.

Ergo ex singulis partibus textus expositi, et magis etiam
ex connexione totius, primatus jurisdictiouis S. Petro promissa
evidenter cognoscitur.

Arg. II. Ex Luca XKIL 31, 82. Servator pridie quam
pateretur beato Petro dixit: Simon, Simon, ecce satanas ex-
petivit vos iit cribraret sicut triticum: ego autem rogavi pro
te ut nbn deficiat jides tua: et tu aliquando conversus confirma
fratres tuos. Porro his verbis primatus jurisdictionis beato
Petro demandari videtur. Ergo. Prob. minor. 1° Solus Petrus
charisma peculiare firmitatis in fide obtinet; legitur enim:
„8atanas expetivit vosu ; deinde oratione mutata: „rogavi pro
te"-, „fides tua" ; „tu conversus". Charisma vero peculiare
manifestatur ex eo, quod Christus, quem Pater pro ejus reve-
rentia semper exaudit, fidei firmitatem peculiariter pro Simone
precatus est. 2° Istud charisma ad officium speciale ordinatur:
confirma fratres tuos. Praescribitur ergo Petro, ut confirmet,
ac, vi hujus juris praecipui, ceteris, ut confirmanti pareant.
3° Hoc Petri jus ad ecclesiam universam extenditur: fratres
tuos. Fratres apostoli erant: a fortiori fideles omues Petro
confirmatori committuntur.

Vis hujus argumenti II. magis liquet, si ea, quae de petra
diximus, colligas. Ea propter S. Thomas ex Theophylacto in
hunc locum ait: ncorrobora ceteros: cum te Principem Apo-
stolorum deputaverim: hoc enim decet te, qui mecum robur es
et petra ecclesiae." Cat. aurea in 1. c.

Arg. III. Ex Joanne XXI. 15 — 17. Christus post resur-
rectionem discipulis se mauifestans ad mare Tiberiadis, dixit

44 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

beato Petro: Simon Joannis, diligis me plus his? Dicit ei:
Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos
meos. Dicit ei iterum: Simon Joannis, diligis me? Ait illi:
Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos
meos. Dicit ei tertio: Simon Joannis, amas me? Contristatus
est Petrns, quia dixit ei tertio: amas we? et dixit ei: Domine
tu omnia nosti: tu scis quia amo te. Dixit ei: Pasce oves
meas. Jani his verbis a) soli Petro, b) potestas peculiaris
et suprema, c) in ecclesiam universam datur; quod est potestas
jurisdictionis. Ergo. Prob. minor.

a) Soli Peiro. Petri persona nomine proprio et patris
distincte et seorsum ter compellatur: Simon Joannis. Praeterea
secernitur a ceteris hoc ipso: „Diligis me plus his;" id est,
non: plus quam navigium, retia, pisces diligis; neque: plus
quam hos discipulos diligis; sed: plus quam hi discipuli me
diligunt.

b) Potestas peculiaris et suprema. 1° Oraculi solemnitas
eminentiam collati muneris satis indicat. 2° Vox noifiouveTv,
pascere, regendi potestatem significat, quemadmodum illi, penes
quos regendi potestas, pascere populum in Sacris Codicibus
haud semel dicuntur; nam de Davide: Tu pasces populum
meum Israel, et tu eris dux super Israel. II. Reg. V. 2.
Cf. Ps. XLVII. 15. etc. 3° Haec institutio supremi pastoris
visibilis sub Christo rerum adjunctis optime respondet. Christi
enim sententia est: fiet unum ovile et unus pastor. Christus
autem tunc erat ad Patrem reversurus. Itaque ne ovile suo
careret pastore, visibile baculum pastoratus visibilis Petro tradi
oporluit.

c) In ecclesiam universam. Legitur: agnos meos, oves
meas. Atqui hac enumeratione partium designatur totum ovile,
id est, universa ecclesia, quae in evangeliis modo regnum tum
ovile appellatur. Et sane aut gregis pars determinata, aut
oves aliquae vage indicatae, aut grex totus Petro committitur.
Primum et secundum tum textui tum contextui et rerum ad-
junctis repugnat. Ergo S. Bernardus jure ait: „Cui non pla-
num non designasse aliquas, sed assignasse omnes? Nibil
excipitur, ubi distinguitur nihil." De consid. lib. VI. cap. VIII.

Art. I. TTtrum 8. Scripturae testimoniis probetur, etc. 45

Arg. IV. Confirmatio ex factis. Facta, Petri distinctiva,
sunt n) nominis mutatio; b) locus primus; c) praecipuus honor,
a Christo praestitus; d) actiones quaedam Petri post mortem
Domini. Haec autem, praesertim simul sumpta, posito juris-
dictionis primatu, optime explicantur. Ergo.

a) Nominis mntntio. 1° Novi nominis impositio, divinitus
facta, peculiarem aliquam electionem et vocationem denotare
solet; ita Abram appellatus est Abraham, Gen. XVII. 5.; Jacob
Israel, Gen. XXXH. 28.; Osee Josue, Num. XIII. 17. Cf.
Matth. I. 21.; Luc. I. 31. 2° Christus ipse nominis illius im-
positionem ut rem gravissimam tractare videtur; prius enim
nomen Petri, cum Simou primum ei obviam fuit, praedicit:
Intuitus autem eum Jesus, dixit: Tu es Simon, jilius Jona:
tu vocnberis Cephns, Joan. I. 42.; deinde nomen Petro imponit:
Et imposuit Simoni nomen Petrus, Marc. III. 16.; denique a
nomine ad rem procedit: Tu es Petrus, etc. Matth. XVI. 18.
Cf. S. Thom. In Jonn. I. lect. XV. n. 8. 3° De ipso Christo
legitur: petrn nutem erat Chrisius. I. Cor. X. 4. Quare nomen
Petrus peculiarem apostoli, cui imponitur hoc nomen, con-
nexionem cum Christo indicare videtur. ') 4° Judas hac nota
designatur: qui fuit proditor; Simon autem hac praerogativa:
qui vocatur Petrus.

h) Locus primus. Quanquam Andreas in Christo cogno-
scendo Petrum antecessit tempore, ordine tamen hic in aposto-
lorum catalogis semper primus est. Qua in re tria animadver-
tenda sunt. 1° Videtur hoc emphatice dictum : Primus Simon, qui
dicitur Petrus, Matth. X. 2.; dicitur: primus, sed non sequitur:
secvndus, etc. 2° Petrus cum apostolis passim sic inducitur:
„Simon, et qui cum illo ernnt," xal ol /ner czvtov: „Petrus, et
qui cum illo erant" xai oi cvv avrqj: Petrus cum undecim;
Petrus et Apostoli. Marc. I. 36.; III. 17.; V. 37.; Luc. VI. 14.;

') Christus imposuit Zebedaei filiis nomen Boanerges, quod est,
Filii tonitrui. Marc. TII. 17. At Bellarminus: „fuit illud — inquit —
potius cognomen, quam proprium nomen Itaque nusquam postea ab
Evangelistis vocantur Boanerges , sed tantum Jacobus et Joannes, ut
antea vocabantur."

46 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

VIII. 45.; Joan. XXI. 2.; Act. II. 14. et 37.; cf. Matth. XII. 3.;
Luc. VI. 3.; Act. XIII. 13. 3° Sicut Petrus primus est, ita Ju-
das ad ultimum locum relegatur. Anomaliae autem Gal. II. 9.:
Jacobm, et Cephas, et Joannes, necnon Joan. I. 44.: Andreae
et Petri, etiamsi suis propriis causis carerent, regulam, in cata-
logis Matth. X. 2., etc. observatam, non tollerent.

c) Praecipuus honor, a Christo praestitus. E nave Petri
Christus docet, Luc. V.; Petro promittitur, ipsum fore piscatorem
hominum, 1. c; Petri pedes in coena primo abluuntur, Joan.
XIII. 6.; ad Petrum de resurrectione Domini mandato speciali
defertur, Marc. XVI. 7.; I. Cor. XV. 5.; Petri excessus spe-
ciali modo praedicitur, Joan. XXI. 18.; pro Christo et Petro
Petrus jubetur solvere staterem uuum, Matth. XVII. 26., etc.

d) Acta Petri post Christi morfem. Petrus in coenaculo,
coetui universo praesidens, apostolorum numerum, Judae per-
nicie mutilatum, reparandum curat, Act. L; „utpote fervens,
cui grex a Domino concreditus erat, atque ut primus in choro,
primus semper sermonem orditur." S. Chrysost. Hom. 111. in
Act. Apost. Petrus primus die Pentecostes evangelium Judaeis
promulgat, Act. II.; primus evangelium miraculo confirmat,
Act. III. 6.; primus revelatione cognoscit tempus conversionis
gentilium advenisse, Act. X. 9. et seqq.; in concilio Hiero-
solymitano primus inter apostolos et seniores, cum magna
conquisitio fieret, sententiam profert, Act. XV. 7 — 12. S. Paulus
beatum Petrum praecipuo honore designat, inquiens: ceteri
aposloli, et fratres Domini, et Cephas, I. Cor. IX. 5.; venit
Jerosolymam „videre Petrumu (ioioQtjcai,, id est, studiose videre),
et: „mansi — inquit — apud eum diebus quindecim: alium
autem apostolorum vidi (elSov) neminem, nisi Jacobum fratrem
Domini." Gal. I. 18, 19. „Eximius erat (Petrus) — ait
S. Chrysostomus — inter Apostolos, os discipulorum, et coetus
illius caput. Ideo Paulus prae aliis hunc visurus venit." In
Joan. Hom. LXXXVII.

llaec porro, praesertim simul sumpta, peculiarem aliquam
Petri probant excellentiam, Domine ipso expressam; a Christo,
ab apostolis, a Paulo, in ipsis Petri actionibus tam constanter
declaratam, ut haec observantia consilio, non casui, tribueuda

Art. 1. Utrum S. Scripturae testimoniis probetur, etc. 47

sit. Atqui nec aetas major, nec excellentia Petri privata, ne-
que sola dignitas primi inter pares aut prinuatus honoris, prae-
latiouis tam systematicae coDgruens causa esse videntur. Ergo
factis Christi expressa verba confirmantur.

Objectiones.

Obj. I. Constitutum in Petro ecclesiae primatum, eruitur ex
hoc promisso: super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, etc.
Atqui petia est Christus; ut docet S. Paulus: Petra autem erat
Christus I. Cor. X. 4.; rursus: Fundamentum aliud nemo
potest ponere, pratter id quod positum est f quod est Christus
Jesus, 1. c. III. 11. Ergo Petri primatus cavillum est.

Resp. Ad min. et probationes distinguo: petra est Christus
in se et primario, conc; ab alio et secundario, nego. Christus
est internus auctor fidei, invisibile et principale totius ecclesiae
lundamentum. At haec denominatio petrae non est simpliciter
exclusiva; ita ab ipso Paulo Ephes. II. 20. omnes apostoli
fundamentum dicuntur. Similiter Joan. VIII. 12. Christus ait:
Ego sum lux mundi atque Matth. V. 14.: Vos estis lux mundi.

lnstabis. In textu allato Chrislus, dicens: hanc petram,
seipsum, nulla ratione Petrum, designat. Ergo.

Resp. Nego antec. Legitur enim : „tu es Petrus (== Kepha) et
snper hanc (inl xavxrj) petram" ^= Kepha. Quis autem asseveret,
Christum solemnissime dixisse : Et ego dico tibi; deinde: tu
es Petrus; tum subito ad seipsum , digito scilicet sese mon-
strantem: et super hanc petram , scilicet, super mey non super
te; demum amoto utique digito: tibi dabo claves, etc. Quare
ex protestantibus non pauci interpretes petram de Petro dictum
affirmant. Ita Rosenmtiller , Schleussner, Bloomfield, Marsh,
Kuinoel, Weiss, Holtzmann, Michaelis.1)

') Michaelis: rquae de digito — inquit — finguntur . . . polemico
interpreti adscribi debent, illi (Jesu) non possunt. Ecqui enim foret
nexus inter propositiones „tu es Petrusu et „super hanc" . . . si petrae
nomine non Petrus, sed Christus exprimeretur? Quod praemium re-
tulisset Petro? llli simillimum quod vir nobilis referret, quem ita im-
perator alloqueretur: Ego dico tibi, esse te virum nobilem, et hunc
(alium diversumque digito monstrans) nobilem faciam, praediisque lo-
cupletabo." Cf. Passaglia, De praerogativis B. Petri.

48 Quaestio XIII. De primatn S. Petri.

Urgebis. Super hanc petram in eam partem potest accipi,
ut Petri fides et confessio, non ipse Petrus, petra dici videa-
tur. Ergo.

Resp. Dist. antec: petra dicitur Petri persona, fide qua-
lificata, conc; fidei qualitas, nego. Et sane fidei professio
promissi primatus occasio haberi potest, subjectum dici non
potest. Ostendimus enim, Christi sententiam ad Petri personam
referri; praeterea haec ellipsis: Tu es Petrus per jidem tuam
in me , et super hanc petram fidei tuae aedificabo ecclesiam
meam" neque ex textu neque ex contextu eruitur.

Dices. S. Petrus, cum interrogarentur omnes, unus omnium
nomine respondit. Ergo Christi promissum coetui apostolico
et universae ecclesiae factum intelligitur.

Resp. Transeat antec. Dist. cons. : promissum coetui
apostolico et universae ecclesiae factnm est, in capite, conc;
in se, nego. Probavimus Christi promissionem omni, qua fieri
potest, perspicuitate in Petri persona determinari. Chorus
tamen apostolicus et ecclesia universa promissionis istius, ut
membra in capite, participes esse dicuntur.

Obj. II. Quod est commune, non distinguit. Atqui tam
alii apostoli quam Petrus fundamentum, confirmatores, pastores
ecclesiae dicuntur. Ergo. Prob. min. a) Legitur Ephes. II. 20.
superaedificati snper fundav entum Apostolorum et Prophetarum;

b) Paulus Act. XVIIf. 23. dicitur confirmans omnes discipulos;

c) Eph. IV. 11. pastoresj et doctores recensentur.

Resp. Dist. maj.: quod est commune, non distinguit sub
eo respectu, quo commune est, conc; sub alio respectu, nego.
ltem dist. min.: Petrus et apostoli fundamentum, confirmatores,
pastores dicuntur sub diverso respectu, conc; sub eodem, nego.

Eadem nomina sub diversis conceptibus res diversas sae
pissime designant; ita dicitur equus magnus, mons magnus,
rex magnus. Probavimus autem, beatum Petrum ratione pecu-
liari seorsum a ceteris omnibus fundamentum ecclesiae, con-
firmatorem et pastorem constitutum esse. Itaque ad probationes
singulas minoris respondemus. a) Apostoli propter apostolatus
auctoritatem ecclesiae fundamentum dicuntur, propter su-
premam regiminis potestatem Petrus solus. b) Apostoli dis-

Art. I. Utrum S. Scripturae teatimoniis probetur, etc. 49

cipulo8 confirmarunt ex communi apostolatu8 officio; soli
Petro confirmandi etiam apostolos speciale munus demandatur.
r) Pastores appellantur apostoli omnes, solus Petrus pastor
pastorum omnium constitutus est.

Instnbis. Saltem eadem potestas clavium apostolis omni-
bus data est. Ergo. Prob. antec. Apostolis omnibus hoc
dictum est: Amen dico vobis , quaecumque alligaveritis super
terram, erunt lignta et in caelo; et quaecumque solveritis super
terram , erunt soluta et in caelo. Matth. XVIII. 18. Cf.
Joan. XX. 23.

Resp. Dist. antec. : apostolis omnibus data est eadem
potestas clavium ratione apostolatus, conc; primatus, nego.
Ad probationem dist.: haec ligandi et solvendi potestas est
poiestas clavium partialiter , conc; totaliter , nego. Claves
Petro soli sub ea formula absoluta datae sunt, qua suprema
regiminis potestas in ipsos apostolos exprimitur: tibi daho
claves regni caelorum. Aliis autem non simpliciler claves, sed
aliquid clavium; potestas scilicet ligandi et solvendi, rcmittendi
peccata et retinendi conceditur. „Sed Petro — ait S. Thomas
— dedit (Christus) singulariter potestatem remittendi peccata,
Matth. 16., ut intelligatur quod ipse prae aliis babet potestatem
jurisdictionis." In IV. Sent. dist. XIX. quaest. I. art. 3. q. 1.
ad 1.; cf. dist. XXIV. quaest. III. art. 2. q. 3. ad 1., et Caje-
tanum, De Rom. Pont. institutione, cap. V.

Urgebis. Locus Joannis: Pasce, etc. sic exponi potest, ut
Christus Petrum certiorem fecerit, eum, etsi lapsum, ab aposto-
latu non excidisse. Ex Joanne igitur nihil probatur.

Resp. Nego antec. Christus, Petrum solum ter interrogans,
etiam negationem Petri triplicem respexerit. At Dominus sic
interrogatum non de apostolatu servato certiorem facit, sed
„Petro sic humiliato fit finalis commissio ecclesiae". S. Tho-
mas, ln Joan. cap. XXI. lect. III. n. 3. Et rationes supra
expositae hoc probant, et verba: plus his, ad peculiare munus
in Petro constituendo haud absurde referuntur. Quibus haec
addam: Petrum apostolatumamisisse, nusquam legimus; nec jam
nova testificatione apostolatus, non amissi, opus erat, cum
Servator, apparens apostolis, omnibus dixisset: Accipite Spiri-

De Groot, Sumnia apologet. II. ^

50 Quaestio XIII. De primatn S. Petri.

tum sanctum, etc. Joan. XX. 22. Item angelus resurrectionis
dixerat mulieribus: ite , dicite discipulis ejus , et Petro, Marc.
XVI. 7.

Dices. Quae de Petro peculiariter praedicantur, partim
personales tantum Petri qualitates, puta majorem studii zelum,
animi magnitudinem aut primitias praedicationis designant,
uti hoc: Tu es Petrus etc; partim exhortatoria sunt, et nullum
nisi monendi, adhortandi jus exprimunt, uti haec: Confirma fratres
tuos, et: pasce oves meas. Petrus ergo honore, non potestate,
prior apostolis fuit.

Resp. Dist. antecedentis primam partem : haec omnia
haberi possunt primatus occasio aut effectus , conc; essentia,
nego. Non nisi jurisdictionis primatus est objectum adaequatum
oraculorum gravium , quibus Petrus totius ecclesiae petra,
claviger, confirmator, pastor creatur: quod satis monstrasse
videmur.

Nego partem secundam. Verba Christi: Confirma et Pasce
nec esse mere exhortatoria nec monendi tantum potestatem
exprimere, supra probavimus; aliae vero Christi sententiae:
Tu es Petrus et tibi dabo claves interpretationem nostram
postulant. Denique sicut Christi verba ad apostolos: Euntes
docete — baptizantes, etc. , Domini mandatum et jus aposto-
lorum, adversariorum etiam sententia, demonstrant, ita textus
allati munus ac jus beati Petri.

Obj. III. Petrus cum Joanne ab apostolis , qui erant
Hierosolymis, in Samariam mittitur. Act. VIII. 14. Atqui non
mittitur superior. Petrus igitur omnium caput fuisse non
videtur.

Resp. Dist. Mittitur Petrus communi fraternoque concilio,
conc; apostolorum imperio, nego.

Instabis. In concilio Hierosolymitano post Petrum Jacobus
verba fecit et conclusit: Sw iyw xoivw, propter quod ego
judico, etc. Act. XV. 19. Ergo Jacobus, non Petrus, concilio
praefuit.

Resp. Dist. antec: Jacobus verba fecit ad obloquendum,
nego; ad assentiendum , conc Nec enim aliquid in concilio
illo factum est, quod primatui videatur contrarium. Cum magna

Art. I. Utrum S. Scripturae testimoniis probetur, etc. 51

conquisitio fieret, surgens Petrus Pharisaeorum haeresin rejicit:
Nunc ergo quid tentatis Devm; quaestionem dirimit: per gratiam
Domini Jesu Christi credimus salvari , quemadmodum et illi;
quo audito res cunctis finita: Tacuit autem omnis multitudo.
Baruabas et Paulus rem novis factis illustrant, XV. 12.; Jacobus
Petri decreto, tanquam fundamento — propter quod, Sio iyw, —
coDclusioDis suae practicae innititur. Nihil autem refert, utrum
Jacobus cum Petro, et in ejus transiens sententiam, dixerit:
judico, an existimo.1) Constat sane, Petrum esse principem
hujus decreti. S. Hier. ep. 44.

Urgebis. Ecclesiae caput ab alio apostolo reprehendi de-
decet. At S. Paulus in faciem Petro restitit, quia reprehensi-
bilis erat. Gal. II. 11.

Resp. Dist. raaj.: dedecet ecclesiae caput reprehendi
absque causa proportionata, conc; urgente causa, nego.

Lex correctionis est ejusmodi, ut „ubi immineret periculum
fidei, etiam publice essent Praelati a subditis argueudi. Unde
et Paulus — ut addit S. Thomas — qui erat subditus Petro,
propter imminens periculum scandali circa fidem, Petrum publice
arguit". II. II. q. XXXIII. art. 4. ad 2. In casu Petrus,
Judaizantibus nimis indulgeus, a Paulo, fratrum ex gentibus
scandalum metuente, reprehensus est, non quod perverse
operatus esset, sed quia indiscrete. S. Thomas Sent. IV.
dist. XXXVIII. q. II. art. 3. ad 2. Hoc etiam alicujus mo-
menti est, quod reprehensori, ad auctoritatem Petri propius
accedenti, plus quam ceteris licuit. Jam Paulus erat „par Petro
in executione auctoritatis , non in auctoritate regiminis", et
„aliquo modo par quantum ad fidei defensionem". S. Thom.
In ep. ad Gal. cap. II. lect. III. Atque Deus apostolum ad
praedicandum speciatim gentilibus assignaverat. Gal. II. 8.
Itaque decuit in quaestione prudentiae Paulum Petro in faciem
(xaia nQoownoV) id est, ei praesenti) resistere.

Dices. S. Paulus ait: mihi enim qui videbantur esse ali-
quid, nihil contulerunt. Gal. II. 6. Haec autem sunt verba

') Verus sensus vocis xqiv<a hoc loco videtur existimo. Cf. Act.

XXVI. 8. xfuWou, et II. Cor. V. 14. xQivavtag.

4*

52 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

contemnentis eos , qui videbantur esse aliquid (oi doxovvrsg),
inter quos erat S. Petrus. Ergo Paulus est primatui con-
trarius.

Resp. Dist. min.: haec sunt verba Pauli increpantis perfidos
apostolatus sui contemptores, conc; contemnentis aut Petrum
aut alium apostolum, nego. Adversarii, Paulo spreto, Petrum,
Jacobum et Joannem per speciem zeli tanquam apostolos
authenticos laudabant. Apostolus strenue tuetur apostolatus
sui veram divinamque originem. Et certe hoc in genere
S. Petrus nihil Paulo contulerat; atque apostolus optimo jure
dixit: neque enim ego ab homine accepi illud , neque dldici,
sed per revelationem Jesu Christi. Gal. I. 12. Cf. supra quaest. V.
art. 4. obj. 2.

ARTICULUS n.
Utrum primatus S. Petri ex traditione certus sit.

I. De modo, quo patres illos S. Scripturae textus,
qui primatum spectant, interpretantur. Hac in re quin-
que animadvertenda sunt. 1° Ubi multiplex S. Scripturae
sensus occurrit, veteres modo sensum litteralem seu historicum,
modo sensum spiritualem seu mysticum exponunt. 2° Non-
nulli inter eos, qui scholam Alexandrinam sequuntur, subtilius
interdum quam verius, littera neglecta, mysteria quaerunt.
3° Patres, maxime in concionibus, sensu accommodatitio saepis-
sime utuntur, alias ut vitae moralis viam monstrent, alias ut
haereses aetatis suae revincant. 4° Haec omnia, quoniam
exclusive non dicuntur, sensum litteralem et doctrinam primatus
nihil laedunt. Ita patres concilio Nicaeno antiquiores verba:
super hanc petram, Matth. XVI. 18. de Petro interpretantur;
post Nicaenum concilium, cum Arii haeresis prorsus confutanda
esset, vox petram ad Christum fideique verae professionem
adversus errorem Arianum multoties refertur, scrvato tamen
primario sensu et, occasione data, etiam exposito. 5° Cum
haeresis adversus primatum primis ecclesiae saeculis non orta
esset, patres de primatu obiter potius quam ex professo

Art. II. Utrnm primatus S. Petri ex traditione certus sit. 53

traclaverunt; quo factum est, ut apertissima quidem, sed plerum-
que compendiosa de primatu testimonia reliquerint.

II. Adversariorum sententia. Protestantes haud pauci,
cum primatus quaestio veterum auctoritatc discutienda esset,
niliil aliud fecerunt, nisi patrum judicia neglexerunt aut con-
torserunt. Multi non negant, magnum honorem Petro a vete-
ribus lattim esse; addunt tamen catholicos, cum primatum juris-
dictionis adstruant, patrum suffragio non minus temere et falso
superbire, quam testimonio verbi Dei. Plures schismatici,
etiamsi primatum honoris non rejiciant, jurisdictionis pri-
matum olim nullum fuisse contendunt.

Thesis: Primntus S. Petri ex traditione certus est.

Argumenta.

Arg. I. Ex veterum testimoniis. Veteres concordissima con-
sensione jurisdictionis primatum Petro tribuerunt. Primatus
igitur admitti debet. Prob. antec. a) ex Petri titulis, primatum
significantibus; b) ex sententiis.

a) Ex titulis. S. Petrus appellatur ecclesiae petra et fun-
damentum. Tert. De praescr. cap. XXII.; Origenes, In Exod.
Hom. V. 4.; In ep. ad Rom. lib. V. cap. X.; S. Cypr. ep. 71, 73.
n. 11.; De unit. eccl. n. 4.; S. Greg. Nyss. Orat. altera de
S. Stephano; S. Basil. In Is. cap. II. n. 66.; S. Chrys. Hom. III.
de poenit. n. 4. — Caput totius fidei, quin etiam apostolorum.
Conc Ephes. Act. III. — Claviger etjanitor caeli. S. Hil. Tract.
in ps. CXXXI. n. 4.; S. Cyrill. Hieros. Catech. XVII. n. 27.;
S. Ephraem, Or. in S.S. Apost. — Princeps (6 i'%aQxog) et caput
apostolorunt. Orig. In Luc. Hom. XVII.; S. Hilar. In Matth.
VII. 6.; S. Cyr. Hieros. Catech. myst. II. n. 19. (JHtqoq 6
xoQvyaiojatoQ xal nQWioGiaTTjg twv anocToloav)\ S. Greg. Naz.
Poem. de seipso; S. Epiph. Adv. haer. n. 7.; Conc. Ephes.
Act. II., etc. Et apud S. Chrysost. In iliud, hoc scitote, etc.
n. 4.: „Petrus itaque chori illius coryphaeus, os apostolorum
omnium, caput illius familiae, orbis totius praefectus , funda-
mentum ecclesiae."

b) Ex sententiis veterum. Origenes in ep. ad Rom. VI.

54 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

lib. V. 10.: „Petro cum summa rerum de pascendis ovibus
traderetur, et super illum velut super terram fundaretur eccle-
sia, nullius confessio virtutis alterius ab eo nisi charitas ex-
igitur.u S. Cyprianus: „Super illum unum aedificat ecclesiam
suam et illi pascendas mandat oves suas.u De unit. eccl.
n. 4. S. Hieronymus: „Inter duodecim unus eligitur, ut, capite
constituto, schismatis tolleretur occasio." ln Jovin. lib. I. 26.
S. Chrysost.: „Dicit ei (Jesus): Pasce oves meas . . . fratrum ei
praefecturam committit." In Joan. Hom. LXXXVIII. 8. Leo M.:
„De toto mundo unus eligitur Petrus qui et universarum gen-
tium vocationi, et omnibus apostolis, cunctisque ecclesiae pa-
tribus praeponatur; ut quamvis in populo Dei multi sacerdotes
sint multique pastores, omnes tamen proprie regat Petrus,
quos principaliter regit et Christus." Serm. III. de assumpt. sua.

Egregium et illud S. Ephraemi Syri: „Simon discipule mi,
ego te consiitui fundamentum ecclesiae sanctae, Petram vo-
cavi te antea quia tu sustinebis totum meum aedificium; tu es
inspector eorum, qui aedificant mihi ecclesiam in terris; si
quid reprobum aedificare velint, tu fundamentum reprimas eos;
tu es caput fontis a quo hauritur doctrina mea, tu es caput
discipulorum meorum; per te omnes gentes potabo; tui est
suavitas illa vivifica quam largior; te elegi ut sis in mea in-
stitutione velut primogenitus et haeres efficiaris thesaurorum
meorum; claves regni mei dedi tibi. Ecce principem te con-
stitui super omnes thesauros meos." Sermo IV. in hebdom.
sanct. n. 1.

Arg. II. Ex antiquis monumentis. Picturae, sculpturae,
inscriptiones antiquissimae Petrum exhibent cum attributis et
sub typis, ut suprema potestas penes eum fuisse facile intelli-
gatur. Factum paucis illustrabo.

a) Attributa sunt claves, in quibusdam sarcophagis et
musivis; sunt claves signum supremae illius potestatis, etiam
inscriptionibus antiquis expressae, ut his in imagines S. Petri:

Janitor hic caeli eat, fidei petra, culmen honoris,
Sedis Apostolicae rector et omne decus.

Solve jubente Deo terrarum, Petre, catenas,
Qui facis, ut pateant coelestia regna beatis.

Art II. Utrum primatus S. Petri ex traditione certus sit. 55

De Rossi , lnscript. Christianae Urhis Romae, t. II. p. 68.
et 80. — Virga quoque insigne potestatis Petri. Scilicet Chri-
stus in antiquis monumentis virga seu baculo Lazarum tangit,
ut resngcitetur; impletaa hydrias aqua, ut aqua vinum fiat, etc.
Haeo porro virga, potestatis symbolum, nulli unquam apostolo
tribuitur, sed saepe Petro; haud dubie, quod ipsi, tanquam
Christi vicario, regendi munus concreditum est.

h) Typus celeberrimus beati Petri Moyses. Cernis in coe-
meteriis et in sarcophagis frequentes imagines Moysis. Jam
vero in monumentis pro Moyse plus semel Petrus substituitur,
v. g. in aliquo vitro aureo apud Garrucci Vetri 2. tav. X9, ubi
conspicitur Moyses petram virga percutiens, atque ne typi sen-
snm ignores, adscribitur: Petrus. Parallela videntur illa monu-
menta, quae exhibent Christum, de caelo volumen Petro por-
rigentem, inscriptione adposita: Lex. Ita Dominus Legem dat,
ut quondam Moysi. Exod. XXXI. 18.; Deut. IX. 10. S. Augu-
stinu8 interpres sit: „Petrus . . . factus est pastor ecclesiae,
sicut Moyses . . . factus est rector illius synagogae." C. Faustum,
lib. XXII. cap. LXX. Item Macarius Magnus: „Moysen ex-
cepit Petrus, cui nova ecclesia Christi ac verum sacerdotium
commissum est." Hom. XXVI. n. 16. — Itaque Petri primatus
de caelo est; quod in antiquissimo catalogo Romanorum Pon-
tificum his verbis exprimitur: Passus est Dominus noster Jesus
Christus . . . et post adscensum ejus heatissimus Petrus episco-
patum suscepit. Verba sunt aut Hippolyti, redactoris catalogi
(235), aut Philocali, compilatoris (354). De Rossi, Bull. di
arch. christ. 1868 et 1887; Duchesne, Le Liher pontificalis, t. I.
p. 2 — 8.; Kraus, Real-Encykl. in verbo Moses; Wilpert, Prin-
cipienfragen der christl. Archaeol. § 16.

Arg. III. Schismaticorum testimonia. S. Petrus in libris
liturgicis ecclesiae Photianae seu Graeco-Russicae titulis in-
signitur, qui ex iisdem libris explicati primatum Petri confirmant.

a) Tituli S. Petri sunt: 1° petra et fundamentum; 2° petra
ecclesiae; 3° petra fidei; basis fundamentalis fidei; 4° basis
ecclesiae; 5° basis apostolorum; 6° coryphaeus et primus apo-
stolorum; summus coryphaeus apostolorum; 8° primus princeps
apostoiorum; 9° pastor dominicus omnium apostolorum; 10° cla-

56 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

vigcr regni caelorura; 11° praepositus ecclesiae et praesidens;
12° protothronus,1) etc. Atqui tituli isti, praecipue simul
sumpti, tales sunt, ut hymnograpbus catholicus Petri primatum
carmine magis pio non celebret.

b) Titulorum, quos recensuimus, explicatio in libris litur-
gicis ecclesiae Photianae. In istis libris liturgieis proferuntur
1° ad distinguendum S. Petrum a S. Paulo et ceteris apostolis;
2° ad explicandos favores quosdam, Petro peculiar^ter con-
cessos, et actus nonnullos jurisdictionis supremae, a Petro
patratos. Ergo liturgia Graeco-Russica Petri primatum vere
agnovit. Prob. antec.

1° Tituli memorati sunt distinctivum S. Petri. Etenim
primo de Petro dicuntur tanquam ipsius proprium et antono-
mastice; ita apostolus ille, nullo nomine addito, vocatur cory-
phaeus, 6 Kogvcpafog. Deinde, si nonnulli ex istis titulis sensu
latiori quandoque aliis attribuantur, de Petro tam peculiariter
dicuntur, ut propriis aliorum apostolorum titulis opponautur;
v. g. „0 Petre, petra et fundamentum, et Paule, vas electionis" ;
item de Petro et Paulo: „illi (Petro) traditae sunt claves regni
caelorum, hic raptus est in caelum." Denique solus Petrus
simpliciter appellatur basis (xorjnig) apostolorum, basis suprema
{xoqvyaCa xqrjntg) apostolorum.

2° Ex titulis, utpote qui non sint nomina sine re, privi-
legia et actus Petri explicantur. Ita in Officio 29. Junii ad

') 1° niTqa Hcti *Q7\niq; 2° nitqa rfjg'Eni(X7]6iaq ; 39 niTQaTtjt; ni6reo)(j;
xgrjnig Trjq ni6Tto)q ; 4° xQtjnig rijq 'EnxXt]6la$ ; 5° xfjrjni? Tolv 'Ano6t6kojv;
6° xoQvyaioq xai nyoZroq rwv Ano6TO/\(0v ; 7° xogvqxxioTaToqTolv 'Anodtokwv ^

8° rwr 3Ano6ToXo)v nQoe^d o%o)v; 9° cf textum Slavonicum apud Tondini;

10° xkeitiovxoq Trjg ovqavo')v j3a6iktiaq ; 11° nqo6TaTr]q 'Exy.kr]6iaq xai nqo-

e&()ov; 12° o nQo)To&(>ovoq. Cf. Tondini de Quarenghi, The primacy of
S. Peter demonstrated from the liturgy of the Greco-Russian Church ;
Card. Pitra, Hymnographie de VEglise grecque. — Ex aliis liturgiis
testimonia de primatu protulerunt Azarian, Ecclesiae armenae tra-
ditio de Rom. Pontif. primatu, Romae 1870; Joseph David, Antiqua
Ecclesiae syro-chatduicae traditio circa Petri apostoli, ejusque suc-
cessorum Romanorum Pontificum , divinum primutum; Khayyath,
Syri Orientales, seu Chaldaei, Nestoriani, et Romanorum Pontificum
primatus.

Art. II. Utrum primatus S. Petri ex traditione certus sit.

57

Matutinas legitur: ntibi . . ., ut eras (wg) praesidens aposto-
lorura primo Christus post resurrectionem apparuit1)"; rursus:
„%U erat svpremus inter apostolos, primus doctor et praedicator
verbi Dei exstitit."2) Quin imo S. Andreas hoc raodo in-
vocatur: „Ut es (Sig) priraus vocatus apostolorura, et frater
coryphiei, ora", etc 3) Denique in Officio 18. Februarii S. Leo,
Papa, celebratur uti ditatus illius praesidentiae.*) Sententiis
ergo Photianae quoque ecclesiae affirmatur, Petrura esse pasto-
rem snpremum rationalium ovium. J)

Objeotiones.

Obj. I. Patres uon pauci, Augustinus, Retract. lib. I.
cap. XXI., Hieronymus, In Matth. VII. 26. etc. docent, Petrum
Matth. XVI. 18. a petra dici, quae est Christus, atque super
hanc petram, hoc est, super Christum aedificari ecclesiam.
Ergo patres illi verbis Christi ad Petrum primatum promitti
non existimaverunt.

Resp. Dist. antec: haec aliquorum patrum expositio est
coordinata, conc; exclusiva, nego. Et nego conclusionem.
S. Thomas, Expos. in Matth. cap. XVI. utramque interpre-
tationem conjungens ait: „Sed quid est? Estne Christus et
Petrus fundamentum? Dicendum, quod Christus secundum se,
sed Petrus inquantum habet confessionem Christi, inquantum
vicarius ejus." Itaque a) patres in sua interpretatione quando-
que causam efficientem petrae et petram principalem magis
quam petram secundariam respexerunt. b) Id facilius lieri
potuit, quod Petrus et IHiQog speciem nominis, a petra derivati,
prae se ferebant; at Syro Chaldaice utrobique unam prorsus
eandemque vocem Kepha usurpatam vidimus. c) Patres illa

l) Tondini, o. c. p. 30.

') Tondini, o. c. p. 31., et slavonice, p. 175.

8) Tondini, o. c. p. 82.

*) Tondini, 0. C. p. 143.: triv tovtov 7tootd()dav n\ovtr\6a<;.

") Ita in Officio Graeco-Russico 29. Junii Christus dicitur con-
stituisse Petrum: dyxMoineva twv Xoyixoiv 7TQo(idt(t>v. Tondini, o. c.
p. 126. Photius pariter ep. 178. tfjg oUov^ivrj^ nqo6ta6iav in Petro vene.
ratur. Ci Hergenrother, Photius III. p. 336—337.

58 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

petrae de Christo iDterpretatione praesertim usi sunt, ut Ariana
haeresis similesque errores exstirparentur. d) Revera patres
antenicaeni omnes petram de Petro exposuere;1) postnicaeni
petram de Christo ita interpretati sunt, ut veterum etiam ex-
positionem pro opportunitate tuerentur.

lnstabis. S. Augustinus ait: „scio me postea saepissime
sic exposuisse quod a Domino dictum est: Tu es Petrus . . .,
ut super hunc intelligeretur quem confessus est Petrus dicens:
Tu es Christus filius Dei vivi . . . Non enim dictum est illi:
Tu es petra, sed tu es Petrus. Petra autem erat Christus."
Betract. lib. I. cap. XXI. Ergo Augustini sententia Christus
exclusive petra ecclesiae nominatur.

Resp. Dist. antec: Augustinus loquitur positive, nego;
dubitative, subdist.: errans in etymologia, conc; addubitans de
primatu, nego. Responsio ex sequentibus certa est. a) S. Augu-
stinus dubitative loquitur; ait enim: „Harum autem sententia-
rum, quae sit probabilior, eligat lector." b) Erravit in etymo-
logia. En ejus argumentatio: „Non enim dictum est illi: Tu
es petra, sed tu es Petrus;" item In Joan. 125. n. 5.: „Petrus
a petra, sicut non Christus a Christiano, sed Christianus a
Christo." At in originali nulla agnominatio, utrobique Kepha.
Neque nsjQog et nerQa re, sed terminatione tantum differunt.
c) Augustinum primatui non adversari tum ex multis liquet
praeclarisque sententiis, quibus sanctus primatum in suis scri-
ptis commendat; tum ex ipso loco, qui objicitur. Christus
videlicet fundamentum ecclesiae, Petro non excluso, dicitur;
Petrus peculiari ratione a petra, quae est Christus, designatur.
Itaque vetustior Augustini expositio, qua petram de Petro inter-
pretatus est (Contr. epist. Donati), et ista posterior sententia
minus ipsa re quam significandi modo differunt. S. Thomas
Augustini mentem assecutus ait: „Christus secundum se; sed
Petrus . . . inquantum vicarius ejus." L. c.

Urgebis. Nonnulli patres, ut S. Hilarius, De Trin. VI. 36.,

l) Tert. Praescr. cap. XXII.; Orig. In Exod. V, 4.; Hippol. In
tf. Theoph. n. 9.; Cyprian. Ep. 71.; Firmill. Ep. ad Cyprian, 16.; Ste-
phanus, Papa, ap. Firmill. 17.

Art. II. Utrum primatus S. Petri ex traditione certus sit. 59

fidem Petri, seu confessionem Petri dicunt esse petram. Ergo
persona Petri petra dici non debet.

Resp. Dist. antec: ista patrum nonnullorum expositio spe-
ctat petram formaliter, nego; causaliter, subdist.: exclusive,
nego; secus, conc. Patres interdum fidem, tanquam causam
meritoridin primatus beati Petri, extollunt. Id autem minime
fecerunt, ut petram, in se et formaliter consideratam, exclu-
derent, sed ut Incarnationis praedicandae occasionem adversus
haereses arriperent, uti S. Hilarius in opere, quod De Trinitate
inscribitur. Deinde patres non solum aliis locis primatura
docent, verum interpretationem utramque nonnunquam conjun-
gunt. Ita S. Hilarius, De Trin. VI. 36.: „Super banc igitur
confessionis petram ecclesiae aedificatio est . . . Haec fides
regni caelestis habet claves . . . Hinc regni caelorum habet
(Petrus) claves, hinc terrena ejus judicia caelestia sunt." Patres
denique ita de fide exponentes, fidem concrete in Petro, non in
abstracto, considerant; quare S. Hieronymus ep. 61. affirmare
non dubitat, super aquas non Petri corpus ambulasse, sed fidem.

Obj. II. S. Augustinus: „Propter ipsam — inquit — per-
sonam quam totius ecclesiae solus gestabat (Petrus), audire
meruit: Tibi dabo claves regni caelorum. Has enim claves
non homo unus sed unitas accepit ecclesiae." In nat. S.S. Apost.
Prtri et Pauli serm. I. Ergo, quoniam claves ecclesiae, non
Petro, datae sunt, ex verbis: tibi dabo claves, nihil concluditur.

Resp. Dist. antec.: claves non unus accepit sibi soli reser-
vandas, conc; non unus aliis communicandas, nego. S. Augu-
stinus, quod et alii patres ante ipsum contra Moutanistas et
Novatianos peregerant, eo loco, qui nobis objicitur, fideles docet,
claves ligandi solvendique peccata cum Petri persona ablatas
non fuisse ab ecclesia. Quare in sermone 149. De diversis
Novatianos convellit, inquiens: „Aut non sunt istae in ecclesia
claves, ubi peccata quotidie dimittuutur?" Similiter S. Am-
brosius, Enarr. in ps. XXXVIII. 37.: „Tibi dabo claves regni
caelorum. Hoc Novatianus non audivit, sed ecclesia audivit;
ideo ille in lapsu, nos in remissione."

Instabis. Rursus Hipponensis : „Petrus in multis locis
Scripturarum apparet, quod personam gestat ecclesiae, maxime

60 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

illo in loco, ubi dicturn est: Tibi dabo claves regni caelorum."
Serm. 149. Petrus igitur nihil peculiare adeptus est.

Resp. Dist. antec: Petrus ecclesiae personam gestavit,
ut princeps, conc; ut ceterorum aequalis, nego. S. Augustinus:
„Petrus — inquit — a petra cognominatus beatus, ecclesiae
figuram portans, apostolorum primatum tenens.u Sermo 76.
Item: „Cujus (ecclesiae) ille agnoscitur gessisse personam
propter primatum quem in discipulos habuit," In ps. CVIII.;
atque iterum: „Ecclesiae Petrus Apostolus propter Apostolatus
8ui primatum gerebat figurata generalitate personam." De
bapt. lib. II. cap. I.

Urgebis. Patres docent omnes apostolos fuisse aequales
cum Petro in potestate. Inter quos S. Cyprianus: „Hoc erant
utique Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti et
honoris et potestatis." De unit. eccl.

Resp. Dist. antec: apostoli hoc erant quod Petrus in
apostolatu, conc; in primatu, nego. S. Cyprianus eo loco
apostolatus paritatem considerat; hinc orditur a verbis, quibus
Christus apostolos omnes in mundum misit. „Quamvis — in-
quit — Apostolis omnibus post resurrectionem suam parem
potestatem tribuat et dicat: Accipite Spiritum sanctumu, etc
Ecce apostolatus. Sed de primatu haec addita: „tamen ut
unitatem manifestaret , uuitatis ejusdem originem ab uuo in-
cipientem sua auctwritate disposuit." Neque Petrus symbolum
duntaxat unitatis , sed causa est; nam „una ecclesia — Cy-
prianus ait — et cathedra una super Petrum Domini voce
fundatau. Ep. 40. Quapropter ecclesiam Romanam vocat
„ ecclesiam principalem , unde unitas sacerdotalis exorta estu.
Ep. 55. Item: „Super Petrum aedijicavit ecclesiam suam,
unde unitatis originem et instituit et ostendit." Ep. 70. et 73.
Petrus ergo sub Christo, causa principali, firmitatis et unitatis
ecclesiae causa instrumentalis est; at causa unitatis esse sine
primatu nequit.

Dices. Jacobus etiam et Paulus aliquoties ceteris ante-
ponuntur. Paulus enim a Chrysostomo, Hom. III. in Matth.,
„Apostolorum maximus" vocatur et „primus omnium". Ergo
Petrus non fuit omnibus superior.

Art. III. ITtrnm S. Petrua primatum a Christo solus acceperit. 61

Resp. Dist. antec: patres isti respexerunt primatum, nego;
lahorcs aliaque merita, conc. Et dist. conclusionem: Petrus
non fuit omnihus superior, rioctrina, praedicatione, sanctitate, etc.
transeat; potestate, nego. Nihil obstat, quominus apostolus aliquis
sub eo respectu, quo excelluerit, primus habeatur; sed Petrus
solus simpliciter primus est. Ita S. Thomas docet, beatum
Paulum superasse apostolos omnes laborando , praedicando,
trihulationes sustinendo. Expos. in ep. I. ad Cor. XV. lect. I.
Nec tamen rejectus ab Angelico primatus est.

ARTICULUS III.
Utrum S. Petrus primatum a Christo solus acceperit.

I. Status quaestionis. Controversia est de aequalitate
inter S. Petrum et Paulum. Aequalitas autem triplex hic dis-
tinguenda, scilicet primatus, apostolatns et episcopatus Romani.
De Paulo, coepiscopo Petri Romano, jam non agitur; quaedam
apostolatus aequalitas in „executione auctoritatis" et in „de-
fensione fidei", secundum ea quae art. 1. praefati sumus, haud
ambigue conceditur. Rejicimus autem omnimodam aequali-
tatem inter S. Petrum et S. Paulum sine subordinatione Pauli
ad Petrum ratione primatus.

II. Error damnatus. Omnium primi Martinus de Barcos
et Antonius Arnauld S. Paulum in communionem primatus
adsciverunt , edictis eodem anno (1645) operibus. Ille in-
scripsit De la grandeur de V eglise Romaine etablie sur V autorite
de Saint Pierre et Saint Paul; hic De V autorite de St. Pierre
et de St. Paul, residant dans le Pape leur successeur. Inno-
centius X. decr. S. Inquis. 25. Jan. 1647 hanc propositionem
haereticam censuit ac declaravit: „S. Petrus et S. Paulus sunt
duo Ecclesiae principes qui unicum efficiunt, vel sunt duo
Ecclesiae catholicae coryphaei ac supremi duces summa inter
seunitateconjuncti, vel sunt geminus universalis Ecclesiae vertex
qui in unum divinissime coaluerunt, vel sunt duo Ecclesiae
summi pastores ac praesides qui unicum caput constituunt,
ita explicatam , ut ponat omnimodam aequalitatem inter

62 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

S. Petrum et SL Paulum sine subordinatione et subjectione
S. Pauli ad S. Petrum in potestate suprema et regimine uni-
versalis Ecclesiae."

Thesis: $. Petrus primatum solus accepit.

Arguxn.en.ta.

Arg. I. Quod gratis asseritur et tam S. Scripturis quam
aliis testimoniis omnibus contradicit, falsum est. Hujusmodi
autem est exposita opinio de ecclesia bicipiti. Et sane a) ne
minima quidem primatus Paulini mentio fit sive in evangeliis
sive in apostolorum epistolis aut qnacunque Scriptura sancta.
b) Textus omnes , quibus supremam Petri potestatem proba-
vimus, a quovis Pauli primatu sunt alienissimi. c) In veterum
testimoniis haec frequentia sunt, quibus affirmant, Petrum
caput esse apostolorum omnium; ab uno Petro exoriri unitatem
ecclesiae.

Arg. II. Quod est per se unum, est causa unitatis con-
venientius quam rnulti uniti. S. Thom. I. q. CIII. art. 3. Jam
primatus unitatis causa instituta est. Igitur a principio necessum
fuit, ecclesiam gubernari ab uno.

Objectionee.

Obj. I. Hoc vetus est: „0 Roma felix , quae duorum
principum, — es consecrata glorioso sanguine"; item Paulus
ab aliis, uti a patribus concilii Florentini, princeps appellatur.
Primatus ergo Petri singularis non fuit.

Resp. Dist. antec: Petrus et Paulus duo sunt principes
diversa ratione, conc; uterque ratione primatus, nego. Id
quidem et Veuantius Fortunatus cauit: „Princeps clave Petrus,
primo quoque dogmate Paulus" (Lib. IX. carm. 2.); simi-
liter illud:

Inter Apostolicas radianti luce coronas,
Doctior hic monitis, celsior ille gradu.

Instabis. Pontifices Maximi „Sanctorum Apostolorum Petri
et Pauli successores" ipsi se vocant, eorumque auctoritate in
decretis gravioribus sese suffultos affirmant. Haec autem
praxis non nisi ex bicipiti primatu orta videtur.

Art. III. tTtrum S. Petrus primatum a Christo solus acceperit. 63

Resp. Dist.: ejusmodi decretorum formulae sensu latiori
intelligcndae sunt, conc; strictiori sensu, nego. Labor unus
ac martyrium, cum beatos apostolos Romae conjunxerint, illarum
formularum est ratio valde congruens. Ita S. Leo M.: „lsti
sunt, qui te (Roma) ad hanc gloriam evexerunt, ut . . . per
sacram beati Petri sedem caput orbis effecta, latius praesideres
rcligione , quani dominatione terrtna." In natal. apost. Petri
et Pauii. Pontifices quandoque non Pauli solum, verum etiam
omnium sanctorum auctoritatem invocant, ut S. Nicolaus M.
contra Photium et Alexander II., ep. 9. Ecquis jam viderit
totidem capita ecclesiae?

Obj. II. Frequens est, ut in monumentis antiquis Paulus
ad dexteram , Petrus laeva locatus videatur. Ergo veteres
omnimodam aequalitatem inter Petrum et Paulum profitentur.

Resp. Transeat antec; nego conseq. a) De Rossi existimat
dispositionem illam dexterae et sinistrae exigui momenti esse,
utpote quam artifices saepe neglexerint. Ita quandoque
S. Agnes dextram, B. V. Maria sinistram tenet; maritus
saepe ad sinistram uxoris visitur; in templo capitolino et in
omnibus fere monumentis antiquis Juno, dea major, ad sini-
stram Jovis collocata est, Minerva ad dextram. Quin etiam
in bullis Romanorum Pontificum S. Paulus ad dextram con-
spicitur. •

b) Archaeologi in eo genere duplicem imaginum seriem
distinguunt, unam, in qua conceptus ordinarius dextrae et
sinistrae retinetur, alteram, in qua sensus symbolicus praevalet.
Nempe apud Varronem haec: „a deorum sede cum in meridiem
spectes, ad sinistrum sunt partes mundi exorientes, ad dextram
occidentesu. Jam vero Petrus magis Judaeis praedicavit, hoc
est, Orienti, Paulus potissimum gentilibus seu Occidenti, juxta
illud: creditum est nrihi Evangelium praeputii , sicut et Petro
circumcisionis. Gal. II. 7. Quapropter in imaginibus symbo-
licis dextra Paulo verissime assignari potuit, sicut in prima
serie consuevit assignari Petro. Alias explicationes symbolicas
videsis apud S. Petrum Damian. Opusc XXXV. et de bullis
Pontificiis S. Thom. ln Gal. cap. I. lect. I.

64 Quaestio XIII. De primatu S. Petri.

ARTICULUS IV.

Utrum beatus Petrus ex ordinatione divina perpetuos habeat

in primatu successores.

Status quaestionis. Apostolica potestas , praeter
potestateirj episcopalem ordinariam, quam continebat, prae-
rogativas complectebatur extraordinarias, quibus apostoli eccle-
siae ubique propagandae operam navare possent. Haec vero
potestas, cum extraordinaria esset ac niteretur in necessitate
exorientis ecclesiae, apostolis mortuis, non permansit. Haec
igitur thesis non est de potestate Petri extraordinaria, sed de
primatu , quem , non inchoantis duntaxat ecclesiae causa , sed
societati Christianae regendae simpliciter institutum, in ecclesia
per legitimos Petri successores usque ad mundi finem con-
tinuari credimus. Adversus acatholicos, ex quibus vel mitiores,
qui Petri primatum fortasse non rejiciunt, successores Petri
aversantur, patres Vaticani decretum ediderunt: „Si quis ergo
dixerit, non esse ex ipsius Christi Domini institutione seu jure
divino, ut beatus Petrus in primatu super universam Ecclesiam
habeat perpetuos successores; aut Romanum Pontificem non
esse beati Petri in eodem frimatu successorem; a. s.a Sess. IV.
cap. II. De parte autem decreti ultima, et quis Petri successor
sit, quaestione sequenti disseremus.

Thesis: S. Petrus ex ordinatione Christi perpetuos habet
in primatu successores.

Argumenta.

Alg. I. Ex perpetuitate ecclesiae. Ecclesiae essentia non
mutatur. Primatus autem ad ecclesiae essentiam pertinet.
Ergo primatus est perpetuus. At Petrus in propria persona
primatum gerere desiit. Primatum igitur exercet per succes-
sores. Revera nihil potest ordinatae societati esse magis
essentiale quam principatus et caput aliquod; et quoniam constat
nunquam fore ut portae inferi praevaleant adversus ecclesiam,

Art. IV. ITtrum b. Petrus etc. pcrpetuos haheat in primatu successores. 65

pernianere necesse est petram, super quam a Christo aedificata
est. Cf. Matth. XVI. 18.; S. Thom. C. Gent IV. cap. LXXVI.

Arg. II. Ex necessitate primatus. S. Thomas primatus
perpetmtatem his duohus argumentis probat. a) Ubicumque
sunt multa regimina ordinata in unum , oportet esse aliquod
universale regimen supra particularia regimina; alias non
posset esse colligatio ad unum. Atqui tota ecclesia est unum
corpus omniumque particularium ecclesiarum oportet esse
colligationem ad unum. Ergo debet esse aliqua potestas
regitiva respectu totius ecclesiae: et haec est potestas Romani
Pontificis. S. Theol. Suppl. q. XL. art. 6.

b) „Nulli dubium esse debet quin Ecclesiae regimen sit
optime ordinatum, utpote per eum dispositum per quem Reges
regnant et legum conditores jvsta decernunt , Prov. VIII. 15.
Optimum autem regiinen multitudinis est ut regatur per unum;
quod patet ex fine regiminis, qui est pax; pax enim et unitas
subditorum est finis regentis; unitatis autem congruentior causa
est unus quam multi. Manifestum est igitur regimen Eccle-
siae sic esse dispositum ut unus toti Ecclesiae praesit."
C. Gent. IV. cap. LXXVI.

Arg. III. Ex traditione. Ex veterum de Romano Ponti-
fice testimoniis nosse licet, quid de primatus perpetuitate
sentiant Remittentes autem lectorem ad quacstionem se-
quentem, aliquos tamen testes adducimus. 8, Ambrosius:
„Ubi ergo Petrus, ibi ecclesia." In ps. XL. 30. — Petrus
Chrysologus: „Petrus semper in propria sede et vivit et prae-
sidet." Ep. ad Eutych. — Leo M.: „Petrus sedi suae praeesse
nunquam desinet." Serm. V. 4. — Patres Ephesinae synodi: „Qui
(Petrus) ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus
vivit et judicium exercet." Act. III. — Permulta praeterea in
hoc genere dicta sunt a patribus, primatum unitatis causa
Petro datum affirmantibus; inter quos S. Cyprianus, De unit.
eccl. et Ep. 37.; Optatus Milev. Contra Parmen. VII. 4.;
Hieronymus, Adv. Jovinian. I. 4.; Pacianus, cujus haec sen-
tentia: „ad unum ideo, ut unitatem formaret ex uno." Ep. 3.

De Groot, Summa apologet. II.

66 Quaestio XIII. De primatu S. Petri. Art. IV. Utrum b. Petrus etc.

Objectiones.

Obj. I. Primatus donum est Petri personale. Exstinctus
est igitur cum persona Petri.

Resp. Dist. antec: primatus est donum Petri personale,
id est, non conipetit aliis apostolis aut fidelibus , conc; est
donum privaturo, non publicura, nego Principatus Petro datus
est ad bonum reipublicae Christianae, quae ex indole sua
rectorem exquirit.

lnstabis. Apostolatus etiam ad bonum ecclesiae pertinuisse
censendus est. Jam apostolatus in ecclesia non permansit.
Exspiravit ergo cum Petro primatus.

Resp. Dist. maj.: apostolatus pertinebat ad bonum eccle-
siae, tanquam medium extraordinarium, conc; ordinarium, ntgo.
Et dist. minorem : apostolatus non permansit quantum ad
potestatem extraordinariam , conc; quantum ad ordinariam,
nego. Ecclesiae in debilitate sui exordii potestas extraordinaria
apostolorum opus erat , ut propagaretur; propagata primatu
carere non potuit, ne dilatatum regnum unitate sua orbaretur.

Obj. II. Paulus vivam ecclesiae imaginem nobis depingens
ait: quosdam quidem posuit Deus in ecclesia primum Apostolos,
secundo Prophetas, etc. i. Cor. XII. 28. Cf. Ephes. IV. 11.
Unum vero omnibus praeesse non addit. Ergo Paulus primatum
ecclesiae essentialem esse non putavit.

Resp. Dist. maj.: S. Paulus nominat charismata, conc;
gradus hierarchicos recenset, nego. Dist. min.: apostolus de
primatu nihil addit, quia de hoc agendum non fuit, conc; quia
primatum non admisit, nego. S. Paulus, etsi regiminis potes-
tatem attingit his verbis: Primum Apostolos, internum potius ac
mysticum ecclesiae temperamentum quam ordinationem ex-
ternam considerat; quare subjungit: Aemulamini autem charis-
mata meliora. Et adhuc excellentiorem viam vobis demonstro.

Obj. III. Ecclesiae unitas servari potest, si sui singulis
ecclesiis assignantur episcopi. Ergo primatus est superfluus.

Resp. Dist. antec. : eo modo servari potest unitas ecclesiae
particularis, transeat; ecclesiae universalis, nego. Jure S. Tho-
mas: „Manifestum est autem quod, quamvis populi distin-

Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis. 67

guantur per diversas dioeceses et civitates, tamen, sicut est una
ecclesia, ita oportet esse unum populum Christianum. Sicut
igitur in uno speciali populo unius ecclesiae requiritur unus
Episeopus, qui sit totius populi caput, ita in toto populo christiano
requiritur quod unus sit totius ecclesiae caput." C. Gent.
lib. IV. cap. LXXVI.

Instabis. Christus totius ecclesiae caput est. Ergo pri-
matus est supervacaneus.

Resp. Christus est caput invisibile. At ecclesiae capite
etiam visibili opus est. Dominus autem ^corporaliter non cum
omnibus fidelibus praesentialiter" futurus erat. Igitur „quia
praesentiam corporalem erat ecclesiae subtracturus, oportuit ut
alicui committeret, qui loco sui universalis ecclesiae gereret
curam." S. Tht)m. C. Gent. IV. cap. LXXVI.

Quaestio XIV.

De primatu Komani Pontificis.

Comperto Christum sumini pastoris et rectoris jurisdictio-
nem in totam ecclesiam beato Petro contulisse, necnon ejus-
modi primatum lege divina esse perpetuum, proximum est, ut
inquiramus, quem beatus Petrus in primatu suo habeat suc-
cessorem. Successorem autem nullum profitemur nisi Roma-
num Pontificem. Quamobrem investigandum est,

Primo. Utrum beatus Petrus Romam venerit.

Secundo. Utrum beatus Petrus suam cathedram Romae
collocaverit.

Tertio. Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit.

Quarto. Utrum Romanus Pontifex beati Petri sit in
eodem primatu successor.

Quinto. Quonam jure primatus episcopatui Romano an-
nexus sit.

5*

68 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

ARTICULUS I.
Utrum beatus Petrus Romam venerit.

I. Status quaestionis. Factum itineris Petri in urbem
et episcopatus Romani, quo princeps et caput ecclesiae usque
ad mortem functus est, cum primatu Romani Pontificis intime
connexum esse videtur. Si quaeramus, quid esse potuerit,
Deus haud dubie immediate aut per Petrum determinare potuit,
ut episcopus Romanus, etsi apostolus Romam uunquam vidisset,
nec urbis episcopatum gessisset, Petri successor haberetur. In
concreto, factum successionis est quod Romanus episcopus suc-
cedat Petro in primatu.

Conspectus hujus quaestionis aut dogmaticus est aut histo-
ricus. Dogmatice hoc certe valet ratiocinium: primatus Petri
in successoribus semper continuari debet; at praeter succes-
sionem in episcopatu Romano, nulla unquam successionis forma
exstitit; haec igitur successionis forma atque factum episcopatus
Petri Romani, formae ejusdem fundamentum, vera sint necesse
est. Nobis autem argumenta historica hic adhibenda sunt.
Sed in ipsa re historice tractanda essentiale tantum factum
ipsius adventus et episcopatus Romani probandum suscipimus,
ommissa quaestione accidentalij quando Petrus Romam venerit,
aliisque adjunctis majoris minorisve momenti.

II. Adversarii. a) Petrum Romae fuisse, professi sunt per
duodecim saecula tam catholici quam haeretici ac pagani omnes.
Primi saeculo XIII. dubium moverunt Waldenses, ut refert
pater Moneta in opere, quod inscripsit Adversus Catharos et
Waldenses. Saeculo XIV. Marsilius Patavinus in suo opere
Defensor pacis episcopatum saltem Petri Romanum non con-
stare perhibuit. Exorto Lutheri bello, Ulricus Velenus a. 1520
edito Tractatu, quod Petrus apostolus nunquam Romae fuerit}
contendit Petrum nunquam post Christi mortem Romae fuisse
sed passum Hierosolymis, catholicorum autem argumenta non
esse nisi cavillos. Multi haeretici Velenum secuti sunt, nomi-
natim Spanheim junior in dissertatione sua, plurimorum prote-
stantium repetitorio, De ficta profectione Petri apostoli in Ur-

Art. I. Utrum beatus Petrus Romam venerit. 69

bem Romam, deque non una traditionis origine. Contra Velenum
anno 1522 scripseruut J. Fisher, episc. Roffensis, Convnlsio
calumniarum Ulrici Veleni, anno 1524Cochlaeus et Dietenberger,
ID opere: Ob sant Peter zu Rom sey geweszen, et alii plures,
qui usque ad initium saeculi XIX. novos semper impugnatores
eruditissime solideque confutarunt.

b) Hoc saeculo XIX. factum itineris Petri Romani nova
quadam ira et impetu coeptura est negari, duce praesertim Eich-
horu in sua Introd. in N. T. (Einleitung in das N. T.) At
armis vetustis plerumque usi sunt, videlicet silentio S. Scri-
pturarum et tractis in perversum sensum testimoniis veterum
aut rejectis. Suis tamen peculiaribus argumentis non caruit
factio illa rationalismi protestantici, vulgo dicta schola Tubin-
gensis, cujus haec fere ratiocinatio.

In principio religionis Christianae fuerunt factio Judaico-
Christiana seu Petrinismus et factio ethnico-Christiana seu
Paxdinismus, nulla tamen ecclesia catholica; deinde saeculo II.
mediante coortus est Petro- Paulinismvs seu factio catholica.
Cf. quaest. V. art. 4. Huic porro hypothesi congruit etiam
ponere, quae ad commorationem Petri Romanam pertinent, ea
conficta esse tam a Petrinismo quam a factione Petro-Pauliniana.
Nara utriusque intererat, haec ut fingerentur. Petrinismi, Paulo
perquam iniqui, Petrum Romae praedicasse intererat, ut gloria
fidei Romanae a Paulo in Petrum transferretur, quin etiam ut
Petrus Paulum sub figura Simonis Magi vicisse crederetur.
Atque haec est legenda librorum pseudoclementinorum. Petro-
Paulinianis, litis componendae studiosis, opportunissimum erat,
Petrum et Paulum, jam a Simone Mago distinctum, Romae
pacifice collaborasse, et pacem confirmatam esse glorioso gemi-
norum martyrio. Et fictum est ita. Patres autem istius, fluentis
ex duplici 1'onte, fictionis aut conscii sunt aut victimae. Haec
argumentatio hypothetica ab anno 1831 plurium modernorum
est, ex quibus F. Ch. Baur, Paulus, der Apostel Jesu Christi,
1845, etc; Zeller, Die Apostelgeschichte, 1854; La legende de
Saint-Pierre, vers. Gall. Marchand, 1876; Lipsius, Chronologie
der romischen Bischofe, 1869; Quellen der romischen Petrus-
sage, 1872, etc.

70 Quaestio XIV. De primatu Romam Pontificis.

Inter nuperrimos, qui veterum argumenta recoxerunt, Mttcke,
DieNichtigkeit, etc. 1886, successionem apostolicam Romanorum
Pontificum inanem esse contendit; non pauci tamen, etiam ex
recentioribus. Petrum Romae fuisse jam non negant. Catholici,
quemadmodum olim adventum, episcopatum et martyrium Petri
Romanum luculenter probarunt, ita hoc saeculo se vindiciis
facti illius minime abstinuerunt. Cf. P. Martin, Revue des
quest. hist. t. XIII. p. 5—107.; t. XV. p. 5—92.; t. XVIII.
p. 202—210.; De Smedt, Dissert. in primam aetatem hist.
eccles. p. 1 — 48.: Lecler, De Romano S. Petri episcopatu;
Hoensbroech, Stimmen aus Maria-Laach, 1888, H. VII. et VIII.:
Esser, Des H. Petrus Aufenthalt etc. zu Rom. In his habemus
turn argumenta hujus controversiae tum uberrimam litteraturam.
Pro disputatione de Romano Petri itinere, Romae habita a. 1872
diebus 9. et 10. Februarii inter Fabiani, Guidi et Cipolla,
sacerdotes Romanos, et Sciarelli, Ribetti et Gavazzi, haereticos,
cf. Reseconto autentico della disputa dei 9. e 10. Febbrajo,
1872. Roma, 1872.

Thesis: Beatus Petrus Romam venit.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. a) S. Petrus ep. I. cap. V. 13.
ita scribit: Salutat vos ecclesia, quae est in Babylone coelecta*
Jam multa suadent Babylone bic significari Romam. Quod
probatur.

1° Ex veterum consensu. Babylon aut est Roma; aut
Babylon juxta Euphraten; aut Neo-Babylon seu Seleucia
ad Tigridem; aut Babylon in Aegypto haud procul a Mem-
phide, aut Hierosolyma. l) Tres autem ultimae interpretationes
relicrae sunt. Inter veteres non nisi Cosraas Indicopleustes
saeculi VI., Jesujabus Nisibenus saeculi XIII. et Pseudo-Amrus
saecnli XIV. vocem Babylonis in sensu litterali intellexerunt;
ceteri, et antiquissimi omnes, Babylonem de Roma usurpatam

') Haneberg, qui a. 1863 in suo opere Oeschichte der biblischen
Offenbarung Babylone Antiochiam significari perhibebat, in editione
anni 1876 Romam intelligendam affirmat.

Art. I Utrum beatns Petrus Romam venerit. 71

existimarunt, uti Papias et Clemens Alexandrinus apud Eus.
II. E. II. 15.; ipse Eusebius, 1. c. 14. et S. Hieron. De viris
illuetr. VIII. — Omitto Babylonem Assyriorum juxta Euphraten
eo tempore multorum opinione desertam fuisse (cf. Flav. Jos.
Antiq. Jud. XVIII. 9.), sicut Babylon Aegypti non erat nisi
oppidulum seu statio militaris.

Veteres sane, cum „in Babylone" legerent, non nisi evi-
dentia coacti sensum litteralem reliquerunt; quis enim non
stupescat, commorationem Petri Babylonicam, ipsius Petri testi-
ficatione firmatam, in antiquissimis patribus Syris ac Chaldaeis
et iu liturgia Orientalium adeo potuisse obliterari?

2° Ex perluciditate metaphorae Babylonis. Roma, „quo
cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque",
(Tac. Annal. XIII. 15.) optimo jure Babel seu confusio dicitur.
Metaphora illa tam obvia est, ut etiam S. Joannes in Apoca-
lypsi haud semel Romam figurate Babylonem appellaverit, v. g.
cap. XVII. v. 5.: Babylon magna. Judaeis quoque, utique ob
apertissimam similitudinem, solemne erat, Romam vocare Ba-
bylonem. Cf. Schoettgen, Horae hebr. Nec seusus, cum nun
tius — Silvanus — epistolam deferret, quempiam latere potuit.
Plura denique alia in ea epistola symbolice dicta sunt factisque
ad V. T. allusionibus.

3° Fortasse etiam furor Helii, Tigellini et Neronis causa
fuit utendi voce, paganis recondita.

b) Epistola S. Pauli ad Rom. aliquam praebet probabilem
theseos confirmationem. Etenim cap. I. 8. apostolus: fides
vestra annuntiatur in universo mundo; rursus cap. XV. 24.:
spero quod praeteriens videam vos. At tanta urbs tantae
fidei et tam munita praesidiis spiritualibus, ut Paulus eam non
nisi praeteriens edocendam existimet, fidem ab aliquo apostolo
suscepisse videtur. Porro ante Paulum Petrus solus ille Roma-
norum apostolus esse potuit. Ex epistola igitur ad Romanos
verisimile est beatum Petrum Romam venisse. S. Thom. Expos.
in Rom. XV. lect. III. Cf. Hundhausen, Commentar zum
L Briefe Petri.

Arg. II. Ex traditione. S. Petrum Romam venisse, un-
animis veterum et concors sententia est. Ergo. Prob. antec

72 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

ex scriptoribus afferendis. Sunt enim unanimes, et nullus
contradicit; sunt antiquissimi ac testium series ab apostolorum
coaevis contexitur; nulla fraus ipsis prodesse potuit; loquuntur
de re omnibus manifesta et valde publica; plerique sunt et
vitae sanctitate et doctrina rerumque praeteritarum iuquisitione
conspicui. Testes autem sunt:

a) S. CUmens Romanus, qui saeculo I. exeunte Romanam
rexit ecclesiam. Romae ad Corinthios scribens ait: „Sed ut
vetera exempla relinquamus, ad proximos athletas veniamus;
saeculi nostri generosa exempla proponamus . . . Ponamus
nobis ante oculos bonos apostolos: Petrum, qui propter zelura
iniquum non unum aut alterum, sed plures labores sustulit
atque ita martyrium passus in debitum gloriae locum disces-
sit . . . Viris istis (Petro et Paulo) sancte vitam instituentibus
magna electorum multitudo aggregata est, qui suppliciis multis
et tormentis, propter zelum passi, exemplar optimum inter nos
extiterunt." I. Ad Cor. V— VI. Atqui verbis istis directe et
indirecte significatur beatum Petrum Romae fuisse. Ergo.
Prob. minor.

1° Directe. Etenim Clemens Petrum in persecutione Nero-
niana passum satis aperte memorat. Haec autem persecutio
R.omae saeviit; martyres Babylone passos nusquam legimus.
Deinde Petrus ab auctore Romano connexus cum Paulo nomi-
natur, quem Romae mortem subiisse nemo negat. Adde quod
verba inter nosf Iv yfjiTv, Romam designare videntur. Denique
Petro et Paulo aggregatur „magna electorum multitudo", quae
non videtur alia esse atque ingens multitndo martyrum, quos
Romae passos esse, Tacitus refert. Ann. XV. 44. *)

2° Indirecte. Auctor epistolae mortem Petri martyriique
locum Romae, Corinthi, et inde per totam ecclesiam censet

l) Neander, Hilgenfeld et Seyerlen,protestantes, a Clemente Romam
designari docent. Recte Harnack ait: „Lis subjudice adhuc non esset,
nisi critici fabulis illis Pseudoclementis vel Judaizantium Christianorum
plus quam par est auctoritatis tribuerent." — Quod ad verba: h %/&
cap. VI. attinet, interpretationi nostrae minime contradicit alterum
iv Tj/iiv cap. LV.; prout contextum legentibus patebit. Ceterum Cle-
mentis testimonium ex verbis illis non pendet.

Art, I. Utrum beatus Petrus Romam venerit. 73

esse notissima. Porro notus ille martyrii locus aut Roma aut
alius locus fuit. At alius locus nullo modo. Romanum enim
marivrium apostoli, vel adversariorum opinione, saeculo II.
exeunte ratum erat onmibus. Hoc autem si error fuerit, se-
quitur ut posteri notissimum tanti martyrii locum non solum jam
laecolo II. penitus et ad unum omnes obliti fuerint, verum
etiam ut aliquorum dolo ac ceterorum stupiditate vero mar-
tyrii loco Roma substituta sit.1)

b) S. lgnatius Antiochenus, apostolorum discipulus, ad
Romanos haec scribit: „Nou ut Petrus et Paulus vobis prae-
cipio. Illi apostoli, ego condenmatus" etc. Ep. ad Rom. c. IV.
Jam vero dicendo: „non ut Petrus et Paulus vobis praecipio" ,
ostendit, 1° peculiare Romanorum cum Petro commercium,
veluti cum doctore et magistro; 2° Petrum in praecipiendo
Romanis exaequari Paulo, quem verbo et scriptura Romanis
praecepisse constat. Atqui haec duo Petrum Romae fuisse
monstrant. Ergo. Minor probatur. Ista connexio peculiaris
Petri cum Romanis, et Petri quoad Romanos cum Paulo, aut
praeceptis quibusdam , a Petro scriptis, aut verbo orali tri-
buenda est. At nulla Petri ad Romanos exstat epistola. Ergo
Petrus Komae fuit, siquidem illa connexio, de qua diximus,
causa congruenti caret, si Petrus, procul Roma Judaeorum
studio tentus, Urbem nunquam inviserit.

c) Papias, episc. Hieropolitanus, qui cum apostolis ferme
vixit, in opere, quod inscriptum erat Expositiones sermonum
Domini, testatus est, priorem Petri epistolam „Romae scriptam
esse". Ap. Eus. H. E. II. 15. — Clemens Alexandrinus, a. 189
scholae Alexandrinae praefectus, in suis Hypotyposeon libris
traditionem, a vetustioribus presbyteris acceptam, retulit atque
Marci evangelium scriptum memorat, „cum Petrus in urbe
Romae verbum Dei publice praedicasset." Ap. Eus. H. E.

') Recte DOllinger: „Es ist ebenso undenkbar, dass man bloss die
Hinrichtung des Apostels ohne den Ort derselben gewusst, als dass
man den Ort gewusst, bald danach aber vergessen, und daftir einen
andern sich habe einreden lassen." Christenthum und Kirche, 2. Aufl.
S. 316.

74 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

VI. 14. — Cajus presbyter, Zephyrino Papa (202—219) Romae
scribens, ait: „Ego apostolorum tropaea possum ostendere.
Nam sive in Vaticanum, sive ad Ostiensem viam pergere libet,
occurrent tibi tropaea eorum, qui ecclesiam illam fundaverunt."
Disput. cum Proclo; ap. Eus. H. E. II. 25.

d) Dionysius Corinthius (f 180) in fragmento ad Romanos,
ap. Eus. H. E. II. 25.; Irenaeus, episcopus Lugdunensis, qui
Polycarpi et Papiae, virorum apostolicorum, consuetudine usus
est atque Asiam, Galliam, Italiam ipsosque rerum fontes vidit,
in opere, quod a. 172 — 192 exaratum Adversus Haereses in-
scriptum est, lib. III. cap. III.; Hippolytus (f 236), Philoso-
phumena, VI. 20.; Tertullianus (f 240), De praescr. c. XXX VI.;
Origenes (f 254), ap. Eus. H. E. III. 1.; Cyprianus (f 258),
ep. 52. et 55. aliique testes innumeri idem factum probant;
veterum enim omnium est una sententia.

De monumentis infra.

Arg. III. Ex acatholicorum testimonio. Ex antiquissimis
ecclesiae adversariis, sive haereticis sive paganis, nemo un-
quam Petrum Romam venisse negavit; sectae Orientales Petrum
Romae fuisse vel in liturgiis profitentur; inter ipsos etiam hae-
reticos recentiores viri non pauci valde docti nobis assentiuntur.

a) Nec Phlegon, Adriani Augusti libertus, neque Ebionita
Orientalis, qui auctor esse videtur Praedicationis Petri (KtjQvypa)
aut opera Pseudoclementina, uti Recognitiones et Homiliae,
neque opera gnostica, neque Celsus, qui saeculo II. mediante
adversum Christianos scripsit, neque Julianus Apostata, nullum
denique documentum itineri Petri Romano reperitur contrarium.
Imo testes isti factum illud saepissime verbis expressis affir-
mant aut tanquam vulgatum subaudiunt, ut Julianus Apostata,
qui monumenta Petri et Pauli, Joanne apostolo nondum e vita
profecto, cultum jam obtinuisse signiflcat. Apud S. Cyrill.
Adv. Jul. lib. X. Atque hoc etiam considerandum est,
quam graviter patres haereticos auctoritate Sedis Romanae,
Petro fulgentis, redarguerint, ut S. Irenaeus gnosticos, Tertullia-
nus haereses universim, Cajus Cataphrygas, S. Cyprianus Nova-
tianos. S. Iren. Adv. haer. III. ; Tert. De praescr. c. XXXVI.;
Eus. H. E. II. 25.; S. Cypr. ep. 59. Nemo tamen refragatus est.

Art. II. Utrum b Petrus suara cathedram Romae oollocaverit. 7o

b) Orientis quoque antiquissimae sectae Petrum Romam
venisse protitentur, v. g. Nestoriani in Officio S.S. Petri et
Pauli, q uod saeculo IV. adscribitur. ') Orientales antem Pe-
tnim eeelesiae Romanae non tribuissent, nisi maxima fuisset
adventus illius in nrbem evidentia.

c) Haeretici recentiores a saeculo XVI. Petrum Romae
fuisse saepissime quidem negarunt. At 1° causa negandi potius
faere orthodoxis odium Pontificatus et incredulis hypotheses
pantheisticae ac atheae, quam documenta et rationes historicae.
2° Viri plurimi doctrina et ingenio praestantes adventum Petri
Romanum pro certo ponunt, Cave, Pearson, Usher, Blondel,
Joseph Scaliger, ls. Newton; Neander, Gieseler, Seyerlen, Hil-
genfeld. Grotius de Roma haec: „ubi Petrum fuisse nemo
vere Christianus dubitavit." Annot. in Ep. Apost. et Apoc,
in I. Peir. V. 13. *)

ARTICULUS II.
Utrum beatus Petrus suam cathedram Romae collocaverit.

I. Status quaestionis. S. Petrum Romae sedisse non
Ita intelligimus, ut Romanam tenens cathedram, nuuquam
peregre praedicaverit, puta Hierosolymis aut Antiochiae. Sedes
enim, titulus et residentia differunt: sedes est locus, ubi eccle-
sia aliqua fundata est et in dignitate episcopali constituta;
titulus est ipsius ecclesiae, unde sedes denominatur, vocabulum;

l) P. Martin ex officio nocturno haec, in linguam Gallicam trans-
lata, refert: „Pierre et Paul, etant fortifies par la vertu de TEsprit saint,
sont entres dans 1'opulente Rome, en portant 1'etendard de la croix . . .
Pierre evangelisa Rome, Paul les Juifs et les gentils, mais tous deux
ont termine leur vie en combattant pour la verite." Saint Pierre et
s. Paul dans 1'Eglise Nestorienne; Rev. des sciences ecclesiast. 1875.

') Homersham Cox, protestaus, ait: We have a host ofwittnesses
to the same fact, that the two great apostles preached and suffered
martyrdom at Rome. The evidence is so ample, and is derived from so
many different sources, that it may be safely pronounced indisputable,"
The first century of Christianity, p. 184. 1886.

76 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

residentia est comnioratio in loco , ubi ecclesia fundata est.
Pctrns igitur, etiam susceptis longinquis itineribus, sedem suam
retinuit, quemadmodum Pius VI. et Pius VII. exsulantes;
namque absente Pontifice non nisi residentia interrumpitur.
Qnot autem annis Petrus Romae sederit, quaestio accidentalis
esse videtur: Baronius, quem plerique catholici sequuntur,
apostolum amplius viginti quinque annis episcopatum Romanum
gessisse arbitratur; alii cum Papebrochio quindecim; alii cum
Pagio duodecim; alii quidam, plerumque protestantes , minus
anno integro. Nostra controversia non de diuturnitate, sed de
ipso Petri episcopatu Romano erit.

II. Sententia Papebrochii de gemino episcopatu
Romano. Papebrochius et alii viri quidem docti duos in
solidum ecclesiae Romanae putant fuisse episcopos, Petrum et
Paulum; sed ita fuisse, ut Petrus, collegii apostolici caput et
princeps, suam quoque dignitatem tueretur. Cf. Boll. XIII.
Paralip. ad Conatum in catal. Pontif. p. 33. Cui tamen sen-
tentiae, quamvis Petri primatum singularem non excludat, re-
pugnare videtur patrum, urbis episcopatum exclusive Petro
tribuentium, ac catalogoium major numerus; ea vero testimonia,
quae gemino episcopatui favere creduntur, et formula, qua
Romani Pontifices se Petri et Pauli successores esse declarant,
episcopatum urbis sensu latiori Paulo tribuere videntur, ita ut
hic episcopus in urbe, non urbis fuerit, quemadmodum et
Linus, Cletus ac Cleraens Romae, Petro superstite, episcopalia
munia obiisse feruntur.

III. Adversarii. Acatholici aliqui non pugnaut, quin
Petrus Romam inviserit, sed Calvini suffragantur sententiae:
„Episcopum (Petrum Romae) fuisse, praesertim longo tempore
persuaderi nequeo." Instit. lib. IV. cap. VI. Ita Brussetius
scripsit De Petro Romae martyre, non pontifice; Cave censet,
aegre pati rationem muneris apostolici , Petrum Romanae
cathedrae affixum fuisse tanquam peculiarem episcopum. Contra
quos sit

Thesis: Beatus Petrus cathedram suam Romae collocavit.

Art. II. ITtrum b. PetrQI suam oathedram Romae collocaverit. 77

Argumenta.

Arg. 1. Ex testivm narratione. Testes, qui factum inter-
noscere potuerunt, decipere autem nequiverunt ac noluerunt,
fide digni sunt. Et hujusmodi testes episcopatum Petri Ro-
manum referuut. Ergo. Explicatur major. Scriptoribus mox
recensendis, si tantum factum tamque publicum falso retulissent,
contradixissent quam plurimi. Nec decipere volueruut; tum
quia ipsos probitatis magnae fuisse constat, tum quia nulla
potest excogitari utilitas, quae homines tam diversos ad fraudem
illexerit. Prob. minor.

a) S. Ignativs Antiochenvs ait, b. Petrum Romanis prae-
cepisse; Papias affirmat Petrum Romae divini verbi praeconem
exstitisse; Dionysius Corinthius meminit apostolum Romanos
instituisse. Atqui haec testimonia , etsi episcopatum Petri
Romanum non demonstrant, episcopi tamen muneri apprime
quadrant. Ergo conjuncta subsequentibus testimoniis iisque
perspicuis thesin probandam illustrant. Cf. art. praec.

b) S. Irenaeus ait: „Fundantes igitur et instruentes beati
apostoli ecclesiam, Lino episcopatum administrandae ecclesiae
tradiderunt . . . Succedit autem ei Anencletus. Post eum
tertio loco ab apostolis episcopatmn sortiiur Clemens." Adv.
haer. III. 3. Terhdlianus : „percurre ecclesias apostolicas,
apud quas ipsae adhuc cathedrae Apostolorum suis locis prae-
sident . . . Si autem Italiae adjaces , habes Romam , unde
nobis quoque auctoritas praesto est.u De praescr. cap. XXXVI.
— Auctor Carminis adv. Marcionem, Tertulliani fere coaevus:

Hac cathedra Petrus qua sederat ipse, locatum
Maxima Roma Linuin primum considere jussit . . .
Constabat pietate vigens ecclesia Romae
Composita a Petro, cujus successor et ipse
Jamque loco nono cat/iedram suscepii Hyginus.

c) S. Cyprianus: „Factus est Cornelius episcopvs , . . .
quum Fabiani locus, id est quum locus Petri et gradus cathe-
drae sacerdotalis vacaret." Ep. 51. Praeterea ecclesia Romana a
8criptoribus ecclesiasticis passim cathedra Petri, sedes Petri, etc.

78 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

vocatur. Omitto testes innumerabiles saeculi IV. et sub-
sequentes.

Arg. II. Ex catalogis. a) Hegesippus , medio saeculo II.
Romam veniens, Romanorum Pontificum catalogum usque ad
Anicetum (f 160) contexuit. Hic autem , etsi verba ejus
perierunt, Petrum primum Romanorum episcopum habuisse
creditur. Id ex eo colligitur, 1° quod Eusebius, qui Hegesippi
Commentariis saepius utitur, Petrum sedem suam Romae fixisse
narrat; 2° quod nullus auctor, quanquam plurimi et Hegesippum
cognoverunt et episcopatum Petri Romanum expresse admiserunt,
Hegesippi catalogum criminatus est. b) Irenaeus, Adv. baer.
III. 3. et Euseb. H. E. III. 2. in recensendis episcopis Romanis
post Petrum et Paulum munus episcopale Lino traditum, et a
Lino susceptum affirmant. c) Epiphanius, Haer. XXVII. n. 6.:
„Romae primi omnium Petrus et Paulus apostoli pariter et
episcopi fuerunt." Optatus Milevitanus, De schismate Donati,
II. 3.: „sedit prior Petrus; cui successit Linus", etc. Augustinus,
ep. 53. ad Generosum: „Petro enim successit Linus", etc. d) Cata-
logus Liberianus seu Bucherianus, ab Aegidio Bucherio S. J.,
quem catalogum Furius Dionysius Philocalns anno circiter 354
edidit, necnon catalogi ex Hieronymi Chronico, ex Georgii
Syncelli Chronographia, ex Chronico Syriaco, Hormisdae, etc.
Petrum primum urbis episcopum fuisse expressis verbis signi-
ficant.1)

Alg. III. Ex Romanae ecclesiae statu ante Linum. Ab
ecclesiae primordiis in locis praecipuis, ubi florebant ecclesiae,
episcopi constituebantur. Atqui ante Linum Romae , Paulo
teste (Rom. I. 8.), vigebat fides, Praeterea Roma caput mundi
Romani erat, Romae igitur aetate apostolorum episcopum
sedisse, vix in dubium revocari potest. At praeter Petrum
nominatur ante Linum nemo. Ergo Petrus sedem suam
Romae fixit.

') Cf. Eus H. E. III. I. 2.; V. 6.; De Smedt, Dissertationes se>
lectae in hist» eccl. Append. K.; Duchesne, Le Liber Pontijicalis,
chap. I. p. I— XXV.

Art. III. Dtrnm beatus Petrus Romae raortuus sit. 79

ARTICULUS III.
Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit.

Apud catholicos usque in hodiernum diem firma doctrina
68< S. Petrum Romae martyrio coronatum esse, et Romanum
Pontificem vices apostoli defuncti excepisse. Cui quidem do-
ctrinae de facto tam publico maxime favet praesumptio iucon-
cussae per tot saecula possessionis. Verum inde a saeculo XVI.
factam illud, impugnandi primatus causa, negatum est; et de-
inceps a Tubingensibus, utjictio gemini martyrii suae de Petri-
nismo ac Paulinismo hypothesi perficiendae inserviret: scilicet
factum martyrii memorati sentiunt hypothesi huic adversari.
Cf. supra ait. 1.

Thesis: S. Petrus Romae mortuus est.

Argumenta.

Arg. I. Ex veterum testimonio. S. Clemens Romanus, Ep.
ad Cor. cap. V. Petrum Romae passum satis aperte significat.
Dionysius Corinthius in fragmento Ep. ad Romanos seu ad
Soterem Romauum Pontificem; Origenes ap. Eus. H. E. II. 15.;
Tertullianus, De praescr. cap. XXX VI. ; Scorpiace, cap. XV.;
catalogus Liberianus; Latini, Graeci, Orientales, in Italia, Hispa-
nia, Africa, Asia, contradicente nemine, Petrum Romae mar-
tyrio affectum liquide declarant; denique ab omnibus, qui sae-
culo I— IV. scripserunt, Roma locus martyrii illius appellatur,
praeter Roraam alia civitas nunquam. Atqui nihil est quod
omnes omnino testes omnium ecclesiarum in admittendo facto
maxime publico cognituqm facillimo semper et ubique erravisse
dicamus. Ergo.

Arg. II. Ex adversariorum confessione. Traditio de pas-
sione Petri Romana, fatentibus adversariis, paulo post annum
150 M communis erat. Atqui haec traditio legendaria non fuit,

') Zeller ait: rdes le dernier tiers du secood siecle". La legende
de saint Pierre; trad. Marchand.

80 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

sed historia, a fontibus rerum deducta. Ergo. Major negari
a nemine potest, nisi prius auctores omnes saeculi II. spurios
esse dixerit. Prob. minor.

a) Ex publica rnartyrii Petri inter facti aequaevos notitia.
Fieri non potuit, ut factum historicum, exeunte saeculo I. inter
coaevos longe lateque ac distincte noturo, saeculo II. substantialiter
legendarium fiat. Coaevis autem facti exeunte saeculo I. longe
lateque ac distincte innotuerat, utrum Petrus passus esset Ro-
mae necne. Ergo traditio communis saeculi II. de passione
Petri Romana historia est, non fabula. Prob. min. 1° Longe
lateque. Etenim ecclesia Romana omnium in conspectu erat,
ut satis liquet ex S. Paulo, Ad Rom. I. 8. et ex S. Tgnatio,
Ad Rom. Similiter S. Petrus apostolus conspectatissiinus erat.
Ergo hoc per se longe lateque innotuisse necesse est, utrum
Petrus passus esset Romae necne. Reapse locus martyrii in-
notuit Romae et Corinthi, ut patet ex Clemente, Ep. I. ad
Cor. V.; Antiochiae, ut satis certo colligitur ex Ignatio, Ep.
ad Rom. IV.; lectoribus, pro quibus S. Joannes evangelium
suum primario cornposuit, ut non obscure significaturin evangelio
S. Joan. XXI. 18—19.') 2° Distincte. Factum enim vagum
nec a Clemente tam concrete nec a Joanne obiter et ad illu-
strandum adductum fuisset. Ecclesia igitur una cum martyrio
locum martyrii novit; aliquis ergo, si Romanum martyrium
fabella fuisset, fabellam notasset.

b) Ex connexione patrum, qui a. 150 — 200 scripser^nt,
cum Petri aequaevis. Ista connexio ex tribus probatur. 1° Ex
successione episcoporum in Sede Romana, qui profecto sae-
culo II. noverunt, utrum celeberrimus apostolus Rcmae pro
Christo interfectus esset necne. 2° Ex paucissimis inter Petri
coaevos et testes saeculi II. intermediis. Ita Dionysius Corin-

') S. Joannes verba Domini ad Petrum referens: Amen, amen
dico tibi: cum, esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas;
cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet
quo tu non vis, observat: Hoc autem dixit, significans qua morte
clarificaturus esset Deum. Quibus verbis evangelista prophetiam
Christi de Petro, hujus mortem designando explicat; quae quidem ex-
plicatio nihil effecisset, nisi martyrii factum leotoribus istis innotuisset

Art. III. rtrum beatus Petrus Romae mortuns sit. 81

thius, qui anno 150 episcopale munusobibatet Irenaeus, anno 120
natus, una alterave tantum aetate a Petro distant. 3° Ex eo
quod scriptores praecipui saeculi II. antiquitatis studiosissimi
erant, ut patet ex Irenaeo, Adv. haer. III. ; Clem. Alexandr.
Strom. VII. 6.; Orig. Hom. I. in Luc; Tertull. De praescr.
cap. XXI. — Hoc nempe Tertulliani apud omnes valebat: „Id
verius, quod prius.u Adv. Marcionem. Ergo patres isti in re
tanti momenti fabellam non amplexi sunt.

Arg. III. Confirmatio hujus articuli duorumque praeceden-
tium ex monumentis. Romae monumenta antiquissima et tra-
ditiones locales omnes beatum Petrum in urbe fuisse, sedisse,
passum esse testantur. Ergo. Explicatur conseq. Verisimile non
est, ab ecclesiae fere primordiis Romam repleri monumentis
Petri, quem nullus unquam aut laicus aut clericus in urbe
viderat, audierat; quin imo repleri urbem viri, procul ab urbe
obscure exstincti, recordatione et memoria. Prob. antec.

a) Memoria seu sepulcrum beati Petri; cujus quidem
Cajus mentionem facit bis verbis: „Ego vero Apostolorum tropaea
(iQonaia) possum ostendere. Nam sive in Vaticanum, sive ad
Ostiensem viam pergere libet, occurrent tibi tropaea eorum,
qui Ecclesiam illam fundaverunt." Ap. Eus. H. E. II. 25. Ita
Cajus in disputatione cum Proclo, quam, Romae habitam, Ze-
phyrino Romano Pontifice (202 — 219), Romae scripsit. Petri
sepulcrum indicari, patet 1° ex sensu obvio textus; 2° ex ad-
junctis, utpote qui Petri et Pauli Toonaia Proclo opponat, Phr-
lippi apostoli sepulcro (Tayog) glorianti (Eus. o. c. III. 31.);
3° ex aliis antiquis testibus, inter quos Eusebius, loc. citatis et
Liber Pontificalis, edit. Duchesne, p. 118 etc; 4° ex basilicis,
quas Constantinus M. in apostolorum sepulcris exstruxit et ex
nonnullis indiciis archaeologicis antiquissimi coemeterii Vaticani.
Cf. De Rossi, Bullet. 1864 et 1876; De Waal, Des Apostel-
fiirsten Petrus glorreiche Ruhestdtte; Duchesne, Lib. Pont. p. CV
et 143; Hoensbroech, Stimmen aus M. Laach, 1888. Htjc
illud S. Cbrysostomi: „duos illa urbs habet oculos splendentes,
horum videlicet Sanctorum corpora . . . Hinc rapietur Paulus,
hinc Petrus." In Ep. ad Rom. hom. XXXII. Nihili autem
refert, utrum sanctorum corpora uecessitatis aut utilitatis causa

De Groot, Suwrna apologet. II. g

82 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

quandoque ad tempus a Vaticano in alium locum urbis trans-
lata fuerint.

b) Cathedra Vaticana S. Petri, cujus partes primitivae, ex
ligno querno confectae, in abside basilicae S. Petri asservantur.
Anno 1867 De Rossi cathedram investigavit et descripsit, cf.
Bullet. 1867; utrum vero pertineat ad antiquissima ecclesiae
tempora, percontari possumus ex Tert. De praescr. cap. XXXVI.,
ex auctore operis Contra Marcionem, III., ex S. Optat. Milev.
Adv. Parmen. II. 4.

c) Coemeterium Ostrianum. In antiquis documentis saepe
fit mentio cathedrae, ubi primum seu prius S. Petrus sedit.
Ita in catalogo oleorum, quae abbas Joannes, Gregorio M.
Pontifice, ex lampadibus coram roartyrum sepulcris ardentibus
collecta, Theodoliudae reginae obtulit, „oleum de sede, ubi
prius sedit S. Petrus" distinguitur ab oleo „sepulchri S. Petri".
Archaeologia documenta confirroavit. Naro anno 1876 inter
viam Salariam et Nomentanam repertum est coemeterium
Ostrianum, seu Fontis S. Petri aut Ad Nymphas, in quo in-
8criptio et alia indicia, quae S. Petrum in eo loco laborasse
significant. Inscriptiones autem universim, symbola, omnia deni-
que probare censentur, coemeterium illud ad saeculum I. aut II.
pertinere. Ergo hoc saltem concludendum videtur, jam primis
ecclesiae temporibus S. Petrum fidelium opinione cum co loco
connexum fuisse. Hic etiam fuisse creditur sedes, ubi prius
sedit S. Petrus, quae ut cathedra Ostriana a cathedra Vati-
cana distinguitur. Cf. Armellini, Scoperta ddla cripta di
S. Emerenziana e di una memoria relativa alla cathedra di
S. Pietro.

d) Alia plura connexionem specialem S. Petri cum ecclesia
Romana confirmant: 1° basilicae, traditionum localium testes;
2° picturae catacumbarum et scyphi vitrei, quibus elfigies S. Petri
exhibetur saepissime et ex typo, qui videtur historicus;
3° festivitas b. Petri et Pauli, ex omni memoria temporum
Romae celebrata (cf. Eus. H. E. II. 25.; Prudent. Ptristeph.,
hymn. XIII.; S. Paulin. ep. 16. ad Delphin.) — De festivitate
Cathedrae S. Petri cf. Combefis, Bibltoth. Patrum conciona-
toria, VI., necnon Zeitschriftfur kath. Theol., 1889, p. 566 — 576.

Art III. Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit. 83

Objeotiones.

Obj. I. Apnd auctores synchronos de itinere Petri Romano
nihil. Tacet enim auctor Actuum Apostolorum, tacet S. Paulus,
qui nec in ep. ad Romanos Petro nomine suo salutem dici
jubet, nec in epistolis, Roma veJ ex Italia scriptis, ad Philip-
penses, ad Colossenses, ad Ephesios, ad Philemonem, II. ad
Timotheum et ad Hebraeos, Petri Romaui mentionem facit.
Ergo S. Petrus Romam non vidit.

Resp. Nego antec. Non prorsus silent synchroni, S. Petrus
in ep. prima, Clemens Romanus et Ignatius Antiochenus, citati.
Probationem dist.: silentii illius causa fuit, quod Petrus Romam
nunquam venit, nego; alia quaedam causa, conc. Fallax argu-
mentum ex silentio, non probata loquendi necessitate. Jam
S. Lucas in Act. a capite XIII. Pauli labores refert, de aliis
autem apostolis non nisi ea, quae cum Pauli historia cohae-
rent; nonnulla etiam ad Paulum pertinentia, ut naufragia, fla-
gella, iter in Arabiam, correptiouem Petri Antiochiae factam,
silentio praeterit. Fortasse verbis, lectori coaevo satis mani-
festis, Romam indicavit cap. XII. 17.: egressus abiit in alium
locum, rig bkqov tojtov.

Quod Paulus in ep. ad Rom. Petro salutem dici non jubet,
nibil probat. Apostolus enim nec in epistolis ad Corinthios,
Galatas, Ephesios, Thessalonicenses episcoporum illarum eccle-
siarum mentionem fecit. Deinde pronum est — ait de Smedt
cum Foggini — conjicere a Paulo peculiares ad hos cpiscopos
litteras missas fuisse per eumdem, qui epistolam ipsius ad
ecclcsiam dcterebat. Neque epistola peculiari opus erat, quando-
quidem Paulus per Phoeben (Rom. XVI. 1.), epistolae per-
latricem, salutem ad Petrum mittere eumque rerum certiorem fa-
cere potuit. De epistolis etiam Romae scriptis illud valet, quod
nuntius coram egit, quae litteris non expressa sunt. Sed et
nescio utrum silentii causa iudaganda sit, cum apostolus in
iisdem epistolis et de Roma ct de ecclesia Romana prorsus
sileat. Ergone, cum scriberet, Romae non fuit? — Omitto
duas alias probabiles tacendi causas: nctam Petri absentiam

6*

84 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

temporariam, et prudentiam, quae fuit iis temporibus, quibus
Actus et epistolae memoratae scriptae sunt, magis minusve
necessaria.

Instabis. Act. XXVIIL, ubi Pauli adventus in urbem et
ea, quae apostolo Romae contigerunt, paucis narrantur, Pauli
historia cum Petri commoratione Romana cobaeret. Hoc igitur
loco silentium aequipaiandum est argumento positivo.

Resp. Dist. antec: connexio illa est ejusmodi, ut S. Lucas
de Petro loqui debuerit, nego; potuerit, transeat. Et nego con-
seq. Spectato Lucae fine, nulla conspicitur necessitas com-
memorandi Petrum. Fieri etiam potuit, ut in illa odii tem-
pestate et angustiis temporum Petri praesentiam in urbe sedulo
occultari oportuerit. Atque omnes id genus objectiones, prae-
sertim cum tot testimonia positiva nobis praesto sint, non tam
refellendi causam praebent quam inquirendi.

Urgebis. In epistolis, Romae scriptis, Paulus nonnulla dixit
Petro, si Romae fuerit, valde contumeliosa, ut II. Tim. IV, 16.:
omnes me dereliquerunt ; item 1. c. v. 11.; Philipp. II. 21.; Co-
loss. IV. 11.

Resp. Textuum illorum sensum dist.: pertinent ad non-
nullos, Paulo conjunctos, conc; ad ecclesiam Romanam aut ad
beatum Petrum, nego. Ita II. Tim. IV. iis tantum labes asper-
gitur, quorum erat Pauli coram judice defensionem suscipere.
Quis autem dixerit, Petrum coram judice patrocinari Paulo
potuisse?

Obj. II. Act. XXVIII. 17—22. legimus a Paulo, cum
Romam venisset, post tertium diem primos Judaeorum con-
vocatos, qui „dixerunt ad eum . . . Rogamus autem a te andire
quae sentis: nam de secta hac noium est nobis quia ubique ei
contradicitur. Haec autem cum apostolatu Petri Romano con-
ciliari non possunt.

Resp. Dist.: isti primi Judaeorum religione Judaei erant,
conc; Christiani, nego. Paulus primum, ut facere consueverat,
(Act. IX. 15.; XIII. 5, 14), Judaeis praedicavit; plures enim
constat Romae fuisse nondum ad Christum conversos, religionis
Christi ignaros, sive quod Petrum praedicantem non audierant,
sive quod Petri despexerant humilitatem. Christianorum laus

Art. III. Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit. 85

in ep. ad Rom. I. 8. De Judaeis in urbe, cf. Dion. Cass. LX.;
Sueton. in Claudio, XXV.; Act. Apost. XVIII.

Urgebis. S. Paulus affirmat, se non praedicare quo alius
apostolus jam venerat , ne super alienum fundamentum aedi-
ficaret. Rom. XV. 20. Romam igitur, quoniam Paulus Ro-
manos invisit, ante ipsum apostolorum nemo appulerat.

Resp. Dist. antec: et haec fuit regula, transeat; a qua
non excipitur Roma, nego. Pauli regula haec fuit: Sic autem
praedicavi Evangelium hoc, non ubi nominatus est Christus,
ne, etc. 1. c. Nec dixit: „ubi ab apostolo nominatus est,u sed
simpliciter: „ubi nominatus est.u At norainatum Christum inter
Romanos, patet ex Rom. I. 8.: fides vestra annuntiatur in uni-
verso mundo. Quapropter Paulus non nisi ad confirmandos
Romanos et praeteriens Romam venire cupivit. Rom. I. 11.5
XV. 24.

Dices. S. Paulus, in epistola ad Roraanos fidem docens
et contentiones sedaturus, dissidentes ad Petrum, si hic episco-
patu Romano perfunctus esset, remisisset. Hoc autem non
fecit. Ergo.

Resp. Nego totum. Paulus enim, ut apostolus et doctor
gentium, docendi quoque Romanos et mundum universum
potestatem a Christo acceperat. Imo doctrinae potius firmi-
tate Christo devinciendi erant, quos auctoritas non subegerat.
Attamen haud constat, Petrum eo terapore Romae fuisse.

Obj. III. Papiae, utpote mediocris ingenii viro, non valde
fidendum est. Et nulla in scriptoribus ecclesiasticis ante
Papiam reperitur itineris et martyrii Petri Romani comme-
moratio; posteri autem forsitan ex Papia hauserint. Veterum
ergo testimonium hac in re infirmum est.

Resp. Dist. maj.: Papiae non valde fidendum est in
speculativis, transeat; in referendo facto maxime publico, nego.
Et nego minorem. Objectio in tribus falsa est.

a) Et primo quidem Papias , episcopus .Hieropolitanus,
etiamsi millenarismum tuitus sit, facta tamen publica scire
potuit et voluit. Fuit enim „Joannis auditor et sodalis Poly-
carpi". Cf. Irenaeum, Adv. haer. V. 33. Profitetur se non
secutum „eos qui nova quaedam et inusitata praecepta, sed

86 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

illos qui Domini mandata . . . mernorabant"; „si quis — in-
quit — interdum mibi occurrebat, qui cum senioribus versatus
fuisset, ex eo curiose sciscitabar . . ., quid Andreas, quid
Petrus, etc. dicere soliti essent" Ap. Eus. H. E. III. 39.

b) Ante Papiam Clemens Romanus et Ignatius Antiocbenus
Petrum Romae fuisse memorant. Locus , ubi Petrus martyrio
erat coronatus , ante Papiam notissimus erat. Unde igitur
errorem hausisset? Quod noverant omnes, Papias non novit?

c) Posteriores ex Papia suam de martyrio Petri Romano
notitiam hausisse, gratis asseritur; imo factum illud ab aliis
scriptis et viva voce traditum esse, probavimus. Ipse Papias
factum memoratnm non nisi obiter indicat, quemadmodum 'in
factis jam pervulgatis fieri assolet. Praeterea inter veteres
Dionysius Corintbius ex traditione ecclesiae suae, Irenaeus,
Origenes, Tertullianus, cum Romam viderint, ex traditione
ecclesiae Romanae, omnes denique scriptores saeculi II. ex
contraria ccclesiarum notitia errorem Papiae, si errasset, po-
tuisseut corrigere.

Instabis. Iter Petri Romanum a Clemente et Ignatio non
nisi obscure refertur. Eorum igitur testimonium certitudinem
non suppeditat.

Resp. Dist. antec: Clemens et Ignatius factura illud
referunt obscure, id est, non verbis expressis, concedo; verbis
incertis, nego. Ex argumentis supra expositis responsio patet.
Accedit quod isti testes non sunt solitarii , sed proxime con-
tinuantur Papiae, Dionysii Corinthii, Caji, Irenaei omniumque
subsequentiura testimonio, etc. Huc igitur facit boc Ciceronis:
pAut hoc testium satis est, aut nescio, quid satis est."

Obj. IV. Apostolatus et episcopatus particularis alicujus
ecclesiae sociari non possunt, cum pastor ecclesiae particularis
in mundum universum ire nequeat. S. Petrus igitur episcopus
Romanus non fuit.

Resp. Dist.: sociari non possunt apostolatus et episcopatus,
quantum ad residentiam , transeat; quantum ad sedem , nego.
Nihil obstabat, quominus S. Petrus sedem sibi fixam eligeret;
naraque sedes illa, nominatim Roma, laboris ubcrrimi, et cen-
trum longe latcque diffusae activitatis campus esse potuit. Ex-

Art. III. Utrum beatus Petrus Romae mortuus sit. 87

cedens autem residentia sua apostolus hand dubie nactus est
viros, quibus ministerium episcopale pro urbe mandaret.

Instabis. Veteres aliqui Petrum quidem Romae laborasse
refcrunt, episcopali autem munere functum esse non addunt.
Hinc certe factum cst, ut Linus inter episcopos Romanos quando
que nominatus sit primus ab apostolis.

Resp. Veteres illi, quamvis episcopatum Petri Romanum
explicite non memorent, sua tamen implicita testificatione ve-
terum aliorum relationem corroborant. — Linus primns ab apo-
stolis dicitur ab iis praesertim patribus, qui successionem apo-
stolicam haeresi cuicunque opponunt; quorum mens clara est: ab
apostolis dicunt, non excluso episcopatu, sed quia consentaneum
erat, Petrum et apostolos seorsum a successoribus et quodam
peculiari modo recensere ob eam extraordinariam dignitatem,
qua eminuerunt.

Obj. V. Iter Petri Romacum et ejusdem in urbe martyrium
opportunissima fuerunt prius Judaico - Christianis seu Anti-
paulinianis, ut Paulo gloriarn apostolatus Romani eriperent;
postea factioni irenicae seu reconcilianti, quo concordiam Petri
et Pauli ex gemino martyrio Romano penitius animis infigerent.
Ergo utraque factio, quippe cui figmentum prodesset, fabellam
Petri Romanam excogitavit.

Resp. Transeat antec; nego conseq. Petrum Romae
fuisse et pro Christo passum, historicis argumentis iisque cer-
tissimis probatur. Afferant sua documenta adversarii, relictis
iis, quae ex philosophia Hegeliana a priori statuuntur.

Instabis. Petri apostolatus in Ponto videtur contrarius
martyrio Petri Romano. Atqui, juxta vetustissimam legendam
Petri Ponticam, apostolus in Ponto, Cappadocia et Bithynia
praedicavit; hoc enim testantur Acta S. Andreae {nQa^ng 'Avdotov)
apocrypha in recensionibus tam catholicis quam haereticis. Ergo.

Resp. Dist. maj.: apostolatus in Ponto contrarius est
apostolatui et martyrio Romano pro eodem tempore, conc; pro
diverso, nego. Et dist minorem: in Actis Andreae etiam re-
fertur iter in Occidentem, conc; excluditur, nego. Schola
Neotubiugensis triplicem Petri legendam admittit, Ponticam,
de qua in objectione, Romanam sub forma Ebionitica seu

88 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

Antipauliniana et sub forma caiholica seu Petro-Pauliniana, de
quibus mox. Porro Acta Andreae nec sententiae catholicae
contraria sunt, cum praedicatio Roniana Ponticam non ex-
cludat; neque si adversa nobis essent hujusmodi documenta
apocrypha, Clemente, Ignatio, Irenaeo aliisque testibus recen-
tiora, fidem scriptorum authenticorum et antiquiorum in-
firmarent.

Dices. Acta Andreae hausta sunt ex Periodis Andreae
(neQiodoi, 'Avdgsov), opere gnostico saeculi II. exeuntis. Testi-
monium igitur Actorum illorum vetus est.

Besp. Largiamur adversariis, apostolatum Petri Ponticum
in Periodis memoriae traditum fuisse, quin etiam relatum
fuisse ex traditione, ipsis Periodis multo vetustiori; nihil contra
thesin, cum ne conjectura quidem asseri possit, gnosticum
auctorem Romam a Petri laboribus exclusisse. Et si gnosticus
negasset, quod negasse nullo indicio probatur, testes coaevi
et alii Romanarum rerum periti negantem redarguerent.

Obj. VI. Juxta legendam Petri Romanam sub forma
Ebionitlca seu Antipauliniana, Petrus eo fine Romam venit, ut
Simonem Magum in urbe compesceret. Haec autem traditio
de fine itineris Petri et de occasione ejus martyrii fabulosa
est. Ergo iter et martyrium Petri Romanum non nisi fabella
esse videntur.

Resp. Data majori et minori, nego conclusionem. Certi-
tudo, Petrum Romam venisse et ibidem pro Christo martyrio
coronatum esse, ex legenda Ebionitica non pendet, sed ex
aliis testibus iisque fide dignissimis; et sicubi sint legendaria
mixta veris, nequaquam est, cur factum principale in dubiis
ponatur; quod nisi certissimum fuisset, haeretici sua figmenta
non adjunxissent.

Urgebis. Operum Pseudoclementinorum, quae Petri certa-
mina contra Simonem Magum referunt, origo fuerunt Praedi-
cationes Petri (xqQvyfAaia), a quo fonte Anagnarisma Clementis
(dvayvwQiofiol) , opus exeuntis saeculi II. seu inchoautis III.;
hinc Recognitiones et Clementinae. At Kerygma Petri anno
circiter 160 exaratum putatur, et in eo probabile est Romanam
Petri cum Mago disputationem jam indicatam fuisse. Ergo

Art. III. Utrum bcfatas Petrtlfl Romae mortuus sit. 89

fabella illa Clementina tam antiqua cum primitiva traditione
adventus apostoli in urbem cohaerescere videtur.

Eup* Transeat major cum minori. Et dist. conclusionem:
ergo fabella illa cum primitiva facti traditione cohaerescere
videtur ut identica aut ut causa , nego; ut accidens aliquod,
transeat. Ex argumentis, ad thesin probandam supra propositis
omnino constat, traditionem catholicam de iis, quae ad com-
morationem Petri Romanam pertinent, a narratione fabulosa
(Roman) Clcmentinorum aut quorumcunque apocryphorum non
sumpsisse exordium; sed legendana sunt accidens, ab haereticis
snbstantiae faoti adjectum. Ad majorem transeat eo dixi,
quod operum Pseudoclementinorum incerta origo; pariter ad
minorem, quoniam plures, v. g. Hilgenfeld, contra ac Lipsius,
sentiunt, in Praedicationihus Petri de disputatione Romana apo-
stoli cum Simone Mago nullam mentionem factam fuisse. Verum
argumentatio nostra ex hujusmodi controversiis minime pendet.

Instabis. Legenda Petri Romana sub forma catholica seu
Peiro-Pauliniana id contendit , ut Petri et Pauli concordiam
ex eo perspiciamus, quod apostoli simul Romae laboraverint
et necati sint. Atqui haec legenda prodiit ex Actis Petri
Ebioniticis, quae nullum argumentum historicum pro Petri
adventu Romano praestare queunt. Iter ergo martyriumque
Petri fundamento historico carent. Probatur min. a) Acta
Petri mediante saeculo II. legendaque Petro - Pauliniana anti-
quiora sunt. b) In Actis Petri Paulum sub mytho Simonis
Magi tum in Syria tum Komae a Petro impugnatum esse
fingitur. At Irenaeus , Tertullianus et auctor Philosophou-
menon tam Simonem Magum quam Petrum Romae fuisse
cognoscunt. Ergo suam de labore et passione Petri in urbe
8ententiam ex narratione fabulosa de certamine Petri et Simonis
Magi hausisse videntur.

Resp. Dist. maj.: hujusmodi tendentia reperitur in historia
catholica S. Petri, nego; in appendicibus quibusdam legendariis,
subdist.: tendentia illa conciliandi Petrinismum ac Paulinismum,
veteribus afficta, nego\ secus, transeat. Ad minorem dist.:
historia catholica Petri Romae commorantis ex Actis Petri
prodiit, nego; cetera transeant. Et nego conclusionem.

90 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

a) Primam probationem minoris dist.: ActaPetri antiquiora
sunt historica traditione de Petro Romano, nego ; secus,
transeat Testes historicos Petri coaevos adduximus, Clementem
Romanum, Ignatium Antiochenum, apostolorum sepulcra, quin
et ipsum Petrum, quibus Acta qualiacunque Ebionitica anti-
quiora dici nequeunt. Deinde patres saeculi II. Romam et
plurimas ecclesias catholicas viderunt, interrogarunt; nec fieri
potest, ut fictionem Ebioniticam amplexi sint omnes veluti
clausis oculis, contradicente nemine, rejecta veritate facti
maxime publici. De ceteris dixi transeat ; thesin non labe-
factant. Hoc tamen addamus , Actorum Petri Ebioniticorum
seu mere Antipaulinianorum exsistentiam minime probari;
quae si saeculo II. exstitisse videantur, nullo modo sequitur,
ut facti traditio catholica prodierit ex deformatione facti haere-
tica, sed deformatio ex traditione catholica, seu potius utrum-
que ex facti veritate.

b) Ad secundam probationem iranseat major. Et dist.
minorem: patres illi Simonem Magum Romam ivisse signi-
ficant, ccnc; eorum notitia de Petro, Romae praedicante et
martyrium passo, ex opinione illa de Simone Mago pendet,
nego. Etiamsi 1° Acta Petri, nobis objecta, saeculo II. ex-
stiterint, et 2° sub mytho Simonis S. Paulus designatus fuerit,
patres Simonem Magum, Paulum et Petrum oppido distin-
guunt. Magum vero primitive Paulum non fuisse, sed per-
sonam distinctam, Act. Apost. VIII. et S. Justinus, Apologia L
cap. XXVI. ostendunt. Insuper auctor Philosophoumenon VI. 20.
ait: „usque ad Romam progressus (Simon Magus) incidit in
apostolos: cui multum Petrus adversatus est," quibus verbis
auctor, quoniam Petrum ante Simonem Romam vcnisse memorat,
nihil patrocinatur Ebionitis, si Petrum Simonis Magi im-
pugnandi causa in urbem profectum esse perhibuerint.

Alias objectiones silentio praetereo, v. g. traditiones locales
Romae et monumenta aliqr.a legendaria esse. Nihil enim
refert, utrum raonurnenta quaedam minus vera videantur, cum
in thesi ex authenticis conclusum sit. — Narratiunculae de sepul-
cro Petri Alexandrino et de lapide sepulcrali, quem centurio
Gallicus occasione expeditionis Napoleonticae , prope Joppen

Art. IV. Utrnm Romanus Pontitex sit beati Petri etc. successor. 91

Syriae detexit, obtusae sunt. Joppensis inscriptio: „SimonPetrus
discipulus Jesu hic jacet" ab omnibus apocrypha nul!iusque
momcnti babetur; in sepulcro Alexandrino Petrurn Alexandrinum,
martyrem (t 311), conditum esse, novimus. — De crnciflxione
Petri, Romanis moribus non contraria, cf. Tacitum, Ann. XV.;
Senec, Consol. ad Marc. XX.

ARTICULUS IV.

Utrum Romanus Pontifex sit beati Petri in eodem primatu

successor.

I. Status quaestionis. Agitur de primatu, quem Pon-
tifices Romani jure divino et ratione Petri obtinent, non eccle-
siastico jure duntaxat, nec jure tantum historico. Distinguen-
dum est autem inter ipsam Pontificum potestatem et potestatis
usum; potcstas ipsa semper eadem fuit, applicatur paulatim
et opportuno tempore ad varios casus.

II. Adversarii. a) Inter scbismaticos Photius, jura pri-
matus quandoque professus,1) alias videtur perhibuisse cum
imperatoribus primatum etiam ecclesiae Roma transmigrasse
Constantinopolin. Saeculo XV. Marcus Epbesinus fuit infestis-
simus Romano Pontifici. Anno 1612 Zacharias Kopystenski
absolvit Palinodiam, opus a. 1878 typis mandatum, unitati
Romanae hostile; similiter contra primatum scripserunt Galia-
towski, Tbeopbanes Prokopowitscb et alii, quos inter de Stourdza,
qui a. 1816 opus edidit, inscriptum Considerations sur la do-
ctrine et Vesprit de Veglise orthodoxe. — Cf. plura, fol. period.
Etudes de Th^ologie, etc. t. I. ; Werner, Geschichte der christl.
Theol. t. III.; Rozaven, UEglise catholique justijiee, etc.

/;) Inter haereticos a patribus Constantiensibus daranatus
est Wicleff, docens: „Ecclesia Romana est synagoga Satanae,u
prop. 51.; Calvino constat, Pauli de Antichristo (II. Thess. II. 4.)
8entcntiam „non aliter quam de Papatu posse intelligi";
Luther anno 1520 scripsit „adversus execrabilem Antichristi

') Ct*. Heigenrother, Photius, B. I. p. 657.; B. III. p. 336.

92 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

bullam." Generatim acatholicis instar est dogmatis, primatum
Romanum non negare solum, sed exsecrari.

Thesis : Romanus Pontifex beati Petri in eodem primatu
successor est.

Argumenta.

Arg. I. Ex perpetuitate primatus. Ex quaestione XIII.
art 4. certum est, S. Petrum jure divino perpetuos habere in
primatu successores. At successor aut nemo est aut Romanus
Pontifex. Romanus igitur Pontifex est Petri in primatu suc-
cessor. Conclusio patet. Successorem enim nullum esse, Christi
ordinationi repugnat; praeter Romanum Pontificem autem
nemo unquam indicari potuit. Atque conjunctam illam pri-
matus et episcopatus Romani successioncm rerum etiam naturae
consentaneam esse, nemo non intelligit.

Arg. II. Ex veterum testimoniis. a) Orientales. In ep.
ad Romanos S. Ignatii Antiocheni qnatuor momenta occurrunt,
quae, simul sumpta, primatum Romanum ostendere videntur.
1° Ecclesia Romana ab Ignatio vocatur „caritatis coetui prae-
sidens", nQoxa&r/fiivrj xrjg dydnr/g. Atqui vox Trjjg dydnrjg ad
ecclesiam universam referenda videtur. Etenim nooxa&rjo&ai
cum genitivo e loquendi consuetudine patrum non locum, sed
objectum praesidii saepius significat; dydnrj autem ab Ignatio,
ut patet ex aliis ejus epistojis, hic in concreto pro ecclesia
usurpatur. Jam ecclesia Romana dicitur praesidens xrjg dydnrjg
non particularis alicujus ecclesiae, ut alias Smyrnaeorum aut
Ephesiorum, sed absque ulla limitatione; ita ut vox dydnrj
ecclesiam universam designare putetur. Sic etiam optime ex-
plicatur connexio totius textus. l) 2° Ecclesiae Antiochenae,

') S. Jgnatius salutat ecclesiara, „quae etiam praesidet in loco

regionis Romanorum (J]Xiq xctl nooxa&ijxai iv xonui /o»^t'oi< *lJo>/unioir),

digna Deo, digna decore, digna quae beata praedicetur, digna laude,
digna quae voti compos fiat, digne casta et universo caritatis coetui
praesidens (7tQoxrt&ijfiiv7] xfjg dydnrjs), Christi legem habens, patris no-
mine insignita" i XQitixovofioq, naxQo')wnoq). In sex reliquis epistolis non
solemne illud nyoxa&tjrai , sed tantum xfj ixxXtjsia xjj otftfij iv 'Evetioj,
„ecclesiae quae est,u non quae praesidet. Progrediente phrasi, illud

Art TV (Ttrum Romanus Pontifex sit beati Petri etc. successor. 93

pastorem siuim amissurae, haec scribit: „Solus Jesus Christus
illam vice episcopi reget ^iniaxojirjaiv) atque vestra caritas
dya.Tirju (cap. IX.), seu in concreto, nisi fallor, Romana ecclesia.
3° Pensandnm et hoc, quod ad magisterii potestatem pertinere
dixerim: ralios docuistis. Ego vero illa quoque firma esse
volo, quae docetis et praecipitis" (cap. III.). 4° Sanctus martyr
majorem ecclesiae Romanae quam aliis, ad quas epistolas
direxit, ecclesiis reverentiae testificationem exhibet.

S. Irenaeus: „quoniam valde longum est in tali volumine
omnium ecclesiarum enumerare successiones; maximae et anti-
quissimae et omnibus cognitae, a gloriosissimis Apostolis Petro
et Paulo Romae fundatae et constitutae ecclesiae, eam, quam
habet ab Apostolis traditionem et annuntiatam hominibus fidem,
per successiones episcoporum pervenientem usque ad nos, in-
dicantes, confundimus omnes, qui quoquo modo . . . praeter-
quara oportet, colligunt. Ad hanc enim ecclesiam propter poten-
tiorem principalitatem necesse est omnem convenire ecclesiam,
hoc est, qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui
sunt undique, conservata est ea quae est ab Apostolis traditio."
Adv. haer. III. 3.

S. Gregorius Nazianzenus Romam veterem novae (Constpoli)
confert illamque laudat, quod Occidentem totum devinciens
salutari doctrina, „Quemadmodum par est, ut quae universis
praesidet, totam colat Dei concordiam." Carm. Lib. II. v. 579.

Theodoretus, ep. Cyrensis: „Habet enim sanctissima illa
Sedes (Romana) ecclesiarum, quae in toto sunt orbe princi-
patum." Ep. ad Renatum. Graeci omnes usque ad Theo-
dorum Studitam, antiqua ecclesia Syro-Chaldaica, ecclesia Ar-
mena,1) quin etiam ipse Photius primatum Romanum haud

„praesidet in loco regionis Romanorumu crescit in aliud „praesidens
caritatisu , ita ut prius centrum praesidii seu potestatis — in loco
regionis Romanorum —, postea amplitudo significari videtur, cari-
tatis, seu in concreto simpliciter: ecclesiae. Ex quibus colligitur, eccle-
siam in loco regionis Romanorum esse praesidentem ecclesiae uni-
versae. Cujus quidem salutationis, sic intellectae, congrua clausula:
Christi legem habens, patris nomine insignita.

l) Jos. Bar David, Antiqua ecclesiae syro-chaldaicae traditio circa

94 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

obscnre professus est, atque in hymnis liturgicis ecclesiae
Graeco-Russicae S. Leo Magnus, Romanus Pontifex, appellatur
possessor praesidii Petri, Trjv tovtov nQoidotiav nXovTtjcaq: similia
de S. Sylvestro, Rom. Pontifice, praedicantur. Cf. Hergen-
r<5ther, Photius III. 337—340.; Tondiui, The primacy of S. Peter
demonstrated from the liturgy of the Greco-Russian Church,
p. 143. et sqq.

b) Occidentales. Tertullianus Zephyrinum, Papam, irridens,
quod hic definiisset, vere poenitentibus demitti posse peccata
quaedam impudicitiae: „Audio — inquit — etiam edictum esse
propositum, et quidem peremptorium, Pontifex scilicet Maximus,
quod est, Episcopus Episcoporum, edicit", etc. De pud. c. I.
Quibus verbis Montanista publicam catholicorum opinionem de
auctoritate peremptoria Episcopi Episcoporum asperis verbis,
sed claris, manifestat. *) S. Cyprianus asseclas Fortunati, viri
schismatici, perstringit, qui „navigare audent ad Petri cathe-
dram aique ad ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis
exorta est." Ep. 55. Romam navigantes hortatus est, „ui
ecclesiae catholicae radicem et matricem agnoscerent ac tene-
rent." Ep. 45. S. Hieronymus ad Damasum Papam scribit:
„Beatitudini tuae, id est cathedrae Petri, communione consocior.
Super illam petram aedificatam ecclesiam scio. Quicumque
extra hanc domum agnum comederit, profanus est. Si quis
in Noe arca non fuerit, peribit regnante diluvio." Ep. 15.
S. Augustinus ecclesiam Romanam veneratur, „in qua semper
Apostolicae cathedrae viguit principaius" ; in qua est „culmen
auctoritatis" Ep. XLIil. 3.; De utilitate cred. XVII. Idem
ad Donatistas: „Numerate sacerdotes vel ab ipsa Petri sede,
et in ordine illo Patrum, quis cui successit videte: ipsa est

Petri, ejusque successorum Romanorum Pontificum divinum prima-
tum. Romae 1870. — Anzarian, Ecclesiae Armenae traditio de R<m.
Pontificis Primatu. Romae 1870.

l) Hermas (f 150) quoque Romani Pontiricis auctoritatem in eccle-
sias exteras indicare vidctur, inquiens: „Mittet ergo Clemens (Rom.
Pont.) in exteras civitates (librum Visionum); illi enim mandatum est,
ixeivo), yci(j imxkxqa.nxni^ Pastor. Vis. II. cap. IV. n. 3.

Art. IV. Utnim Romanus Pontifex sit beati Petri etc. successor. 95

petra quam non vincunt superbae inferorum portae." Psalm.
c. part. Donat. Jure S. Prosper:

„Sedes Homa Petri, quae pastoralis honoris
Facta caput mundo, quidquid non possidet armis
Relliginue tenet." Carmen de ingratis.

c) Concilia oacumenica. In concilio Ephesino , oecu-
menico III. , Pbilippus, Pontificis Romani legatus, patres hoc
modo ailoquitur: „Nulli dubium, imo saeculis omnibus notum
est, quod sanctus beatissimusque Petrus, apostolorum princeps
et caput, fideique columna et catholicae ecclesiae fundamentum,
a Domino nostro Jesu Christo, Salvatore humani generis et
Redemptore, claves regni acceperit, solvendique et ligandi po-
testas ipsi data est; qui ad hoc usque tempus, et semper, in
suis successoribus vivit, et judicium exercet."

Plus ducenti episcopi aderant, quorum non nisi pauci occi-
dentales: contradixit nemo. — Patres concilii Chalcedonensis,
oecumenici IV. . ad Leonem M.: „Quibus (patribus Chalcedo-
nensibus) tu quidem, sicut membris caput, praeeras"; Diosco-
rum vituperant, qui „suam insaniam" extendit „contra ipsum,
cui vineae custodia a Domino commissa est"; in concilio con-
clamarunt: „Petrus per Leonem locutus esta; decretorum con-
firmationem postulantes, „Rogamus igitur — inquiunt — et
tuis decretis nostrum honora judicium et sicut nos capiti in
bonis conjecimus consonantiam, sic et summitas tua filiis quod
decet impleat." Aderant Chalcedone praeter occidentales ali-
quos circiter sexcenti patres orientales. — In concilio Cpoli-
tano III., oecumenico VI., patres de Agathone, Romano Ponti-
fice, haec: „Summus nobiscum certabat apostolorum princeps;
illius enim imitatorem et sedis successorem habuimus fauto-
rem . . . Littera proferebatur et Petrus per Agathonem loque-.
batur." Aderant praeter Occidentales plus 150 patres Orien-
tales. Similiter patres concilii Cpolitani IV., oecumenici VIII.,
subscripto famoso libello Jidei, testimonium primatus Romani
perquam illustre reliquerunt. Cf. Conc. Ephes. Act. III.; Ep.
syn. Chalced. ad Leonem M. et Act Chalc; Conc. Cpolit. III.,
Act. XVIII. ; Conc. Cpolit. IV., Act. I. Omitto recentiorum
conciliorum firmissima de primatu judicia.

96 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis

Arg. III. Ex factis. Ab antiquissimis temporibus a) Ro-
mani Pontifices in suis actis supremae suae auctoritatis sin-
ceram conscientiam publice exprimunt. Ita Clemens Rom.
ep. I. ad Cor.; Julius L, Ep. I. 22.; Damasus, ep. ad OrienU;
Siricius, ep. ad Himerium; Innocentius L, ep. 29.; Leo M. etc.
Quare Bonifacius I. (f 423): „Hanc ergo (Rom. eccl.) ecclesiis
toto orbe diffusis velut caput suorum certum est esse mem-
brorum, a qua se quisquis abscidit, fit christianae legis ex-
torris." Ep. 14. ad Rufum.

b) Romani Pontifices in quascunque ecclesias auctoritatem
suam exercent, Nam Clemens Rom. ad Corinthios ep. I.,
cap. LXIIL haec scribit: „laetitiam nobis praestabitis, si obe-
dientes (ynijxooi) facti iis, quae scripsimus per spiritum san-
ctum , resecetis illegitimum zeli vestri studium secundum ex-
hortationem, quam de pace ac concordia fecimus in hac
epistola " Item Victor (f 197) in controversia de celebrando
Paschate, ') Zephyrinus (f 217) in damnandis Montanistis, Cor-
nelius (f 252) adversus Novatianum, Stephanus (f 257) in
lite de rebaptizandis haereticis, Dionysius (f 269) in definiendo
Incarnationis dogmate, Felix I. (f 274) in damnando Samo-
sateno summa auctoritate usi sunt. Anno 342 Julius I. S. Atha-
nasium in sedem Alexandrinam restituit (ep. Julii); Hormisdas
legatos cum Fidei libello Cpolim misit, cui episcopi Orientales
subscriberent, etc. Omnes ecclesiae Romam interrogant, jus
suum Romae prosequuntur, Basilius, Athanasius, Chrysostomus,
Flavianus. Et S. Hieronymus in ep. 123. ad Ageruchiam:

') S. Victor in tractatu De aleatoribus I. , quem ab eo scriptum
esse solidis argumentis probatur, hoc modo loquitur: „Magna nobis
ob universam fraternitatem cura est . . . et quoniam in nobis divina
et paterna pietas apostolatus ducatum contulit et vicariam Domini
sedem coelesti ordinatione ordinavit et originem authentici apoato-
latus, super quem Christus fundavit ecclesiam in superiore nostro
portamus, accepta simul potestate solvendi ac ligandi et cum ratione
peccata dimittendi: salutari doctrina admonemur, ne dum delinquen-
tibus assidue ignoscimus, ipsi cum eis pariter torqueamur.a Cf. Harnack,
Texte und Untersuchungen zur Gesch. der altchristl. Liter. B. V.j
The Dublin Review, 1889, n. 43.; Hist. Jahrbuch, B. X.

Art. IV. rtrnm Romanus Pontifex sit beati Petri otc. successor. 97

„Cum — inquit — in chartis ecclesiasticis juvarem Damasum
Romanum episcopum, et Orientis Occidentisque synodicis con-
sultationibus responderem."

c) Ecclesiae ubique terrarum Pontificem Roraanum se-
quuntur, sicut patres Ephesini concilii Caelestinum I.; patres
Chalcedonenses Leonem M., exclamantes: „Petrus per Leonem
locutus est"; bis mille quiugenti episcopi Hormisdae formidae
subscripserunt. Ex altera parte patres invictam ecclesiae Ko-
manae auctoritatem haereticis ac contumacibus quibuscunque
opponunt; quod ab Irenaeo, Cypriano, Augustino aliisque in-
clytis ecclesiae propugnatoribus factum esse, supra probavimus. —
Haeretici quoque, dum subterfugiendi spes ulla fuerit, Roma-
nae Sedis auctoritatem professi sunt, assensum quaesiverunt,
ut Marcion (Epiph. Haer. XLIL), Cerdo et Valentinus (Iren.
Adv. haer. I. 1.; III. 3.), Manichaei (Leo M. ep. 20), Eutyches
(idem ep. 21.), Sergius (Mansi, XI. 530.), Acaciani schisma-
tici, qui de peccato se purgandi causa dixerunt, se wignorasse,
quid Sedes Apostolica censuisset". — Neque primatus ethnicos
latebat. Etenim cum Paulus Samosatenus, qui a recta fide
simul et episcopatu exciderat, e domo quadam ecclesiae Antio-
chenae excedere nollet, „interpellatus Imperator Aurelianus
(270 — 275) rectissime — ita Eusebius — hoc negotium diju-
dicavit, iis domum tradi praecipiens, quibus Italici Christianae
religionis antistites et Romanus episcopus scriberent." H. E.
lib. VII. cap. XXX. Item Liberius Papa ab Ammiano Mar-
cellino, viro ethnico, simpliciter „Christianae legis antistes"
(Rerum gestarum, lib. XV.) nominatur; deinceps mentionem
facit de auctoritate, „qua potiores aeternae Urbis Episcopi."
Ecce primatus realis praesentia.

Arg. IV. Ex ratione divinae Providentiae. Quidquid un-
quara pro Deo et Jesu Christo praeclare gestura est, Romanus
Pontifex dux et auctor fuit. Ergo Romanus Pontifex non est
^H^icbristus, sed vir Dei. Cum conceptu enim divinae Pro-
vidcntiae, ecclesiam modo speciali regentis, valde repugnat,
ut jura Dei et Christi regnum a principio usque ad hanc aetatem
ipsi per se et directe defendenda relinquantur, qui sedeat in
sede superbiae tanquam Antichristus. Ad probandum antec.

D« Groot, Suuiiua apologet. H. 7

98 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

nonnulla facta nomino, historicis exponenda. Pontifices paga-
nismo restiterunt, passi fortiter martyrium; haereticis docendo,
dirigendo, patiendo plurima, ut Sylvester, Julius, Damasus im-
pugnando Arianos, Caelestinus Nestorianos, Leo M. Eutychia-
nos,Martinus Monothelitas; bar^aros subegeruntpraedicando, edu-
cando, puta Gregorius M. et Nicolaus M.: dimicarunt adversus
morum corruptelam et pro libertate Christi ecclesiae Grego-
rius VII., Innocentius III., etc; vindicarunt a sectis unitatem
fidei, sacramenta, hierarchiam, consilia evangelica, libertatem
Christianam, integritatem S. Scripturarum, uti Pius V.; ad-
versati sunt philosophismo, ut Pius VI. et Pius VII. ; eorum,
qui in Christum credunt, maximam partem ad fidem ad-
duxerunt, et tradiderunt praecepta vitae integerrimae. Hodie-
que Pium IX. et Leonem XIII. audimus: collapsis rebus maxi-
mis, confusis haereticorum et rationalistarum sententiis, Roma
per Christum verba vitae aeternae habet. Nec vate opus est,
ut intelligatur, certaminis futuri adversus errores et pro Christo
Deo duces fore Romanos Pontifices. Cf. Wiseman, Lectures
on the principal doctrines and practices of ihe catholic church,

lect. vm.

Objeotiones.

Obj. I. Antiquissimi patres de primatu non tractant in
extenso, et adeo obscure. Ex iis ergo parum probatur.

Resp. Dist.: patres illi de primatu non tractant in extenso,
quod operum suorum argumentum hoc non poscit, conc; quod
primatum non crediderunt, nego. Neque veteres obscure lo-
quuntur: quamvis enim testimonia quaedam indirecta aut im-
plicita per se sola primatum non demonstrent, magna copia
suppetit aliorum testimoniorum, de quibus, maxime simul
sumptis, dubitatio incidere non potest.

Instabis. Ex antiquis testimonium Irenaei illustre habetur.
At potior principalitas , quam hic ecclesiae Romanae tribuit,
fortasse ob urbis honorem et splendorem attributa est. Irenaeus
ergo testis incertus est.

Resp. Dist. min.: illa potior principalitas ab Irenaeo
fortasse ob urbis splendorem ecclesiae Romanae attribuitur,

Art. IV. Utrutn Romanus Pontifex sit beati Tetri etc. successor. ^9

si extra textum ex opinione praeconcepta judicamus, transeat;
si verba Irenaei ipsa spectamus , nego. Ut de primatu inter-
pretemur, cogunt Uttera textus, quae tota in idea ecclesiae
insistit; contextus , quia S. Irenaeus de auctoritate traditionis
apostolicae tractat; finis, quia tota vis argumentationis a sancto
doctore fundatur, non in urbium amplitudine ac temporali
potentia, sed in charismate veritatis certo , quod apostoli se-
cundum beneplacitum Patris in ecclesiam contulerunt; et loci
paralleli, quandoquidem veteres ecclesiae Romanae auctoritatem
venerari consueverunt, non quia in urbe constituta est, sed
quod sit cathedra Petri, locus Petri, etc.

Urgebis. 8. Irenaeus in controversia de celebrando Pa-
schate Victorem, Romanum Pontificem, admonet, „ne integras
Dei ecclesias, morem sibi a majoribus traditum custodientes,
a communione abscindat." Eus. II. E. lib. V. cap. XXIII.
At, quo liberius Pontificem admonuit, eo minus primatum
agnovit.

Resp. Dist. antec: S. Irenaeus Victorem admonuit sedi-
tiose, nego; decenter, conc. Irenaeum admonuisse „decenter"
(nQocrjxovTuig), apud Eusebium legimus. Porro haec ipsa ad-
monitio primatum ostendit, cum clarum sit eam fieri non
negaudae potestatis causa, sed Pontificis placandi.

Obj. II. S. Cypriani magna auctoritas. Hic autem in
concilio Carthaginensi III. coram 86 episcopis ait: „Superest
ut de hac ipsa re singuli quid sentiamus proferamus; neminem
judicautes . . . Neque enim quisquam nostrum Episcopum se
Episcoporum constituit, aut tyrannico terrore ad obsequendi
necessitatem collegas suas adigit, quando habeat omnis epi-
scopus pro licentia libertatis et potestatis suae arbitrium pro-
prium , tamque judicari ab alio non possit , quam nec ipse
potest alterum judicare." Ergo.

Resp. Dist. majorem: S. Cypriani auctoritas magna est
generatim , conc; semper in illa lite de rebaptizandis, nego.
Dato, non concesso, haec verba tacite etiam ad Stephanum
Papam directa esse, minorem dist.: his verbis Cyprianus
rejicit jus primatus , nego; applicationem in casu subterfugit,
conc. Locus ille ex tribus rectius intelligetur. Primo, fieri

7*

100 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

potest. ut vir ceteroqui laude dignus mente quieta recte sen-
tiat, et in aestu controversiae quaedam exaggerate proferat,
atque etiam prorsus erronee. Tum , alias a Cypriano dicta
sedato animo non delentur iis, quae, exorta lite, fortasse pro-
nuntiaverit primatui minus consona. Verba denique illa absolute
dicta esse nequeunt; cum absoluta loquendi agendique potestas,
singulis episcopis concessa, unitatem ecclesiae, opere egregio
Cypriani celebratam, a stirpe tolleret. Verum sanctus martyr
quaestionem limitat: nde hac — inquit — ipsa re,u item ep. 72.
ad Stepb.: nQua in reu; nimirum rem illam ut disciplinarem
tractasse videtur. At in ipsa controversia primatum in se
non rejecit. Hinc, ut Stephano persuadeat hac in re „ratione
vincendum" esse, allegato Petri exemplo: „nec Petrus — in-
quit — quem primum Dominus elegit et super quem aedificavit
ecclesiam, cum secum Paulus de circumcisione disceptaret, vindi-
cavit sibi aliquidinsolenter aut arroganter; ut diceret se primatum
tenere,u etc Ep.l\.\ cf. ep.10. ad Januarium, n. 3.; ep. 73.
n. 7. et 11. Quasi diceret: ita nec tu ad primatum tuum
provoces. Ergo Petri primatum in Stephano esse, non negat.

Instabis. Firmilianus, Cypriani in lite socius, ad Cy-
prianum de Stephano vehementem epistolam scribens, inter
alia his verbis utitur: „Stepbanus, qui per successionem Cathe-
dram Petri habere se praedicat, nullo adversus haereticos
zelo excitatur." Inter Cypr. ep. 75. Ergo primatum despexit.

Resp. Dist. antec: Firmilianus Stephanum accusat, quod
primatu non usus sit adversus haereticos, conc; quod primatu
falso glorietur, nego. Mens Africani vehementissimi haec est:
tu, Petri successor, in bac de rebaptizandis controversia pri-
matum tuum, quem verbis extollis, factis dedecoras.

Dices. S. Cyprianus quoque verbis praesumptionis, pravi-
tatis aliisque non minus contumeliosis in Romanum Pontificem
usus est. Quae certe non sunt episcopi, primatum credentis.

Resp. Dist. antec: haec ab irato sunt dicta, conc; ex
mente ecclesiae, nego. Unanimem patrum de primatu con-
sensum ostendimus. De Cypriano autem S. Augustinus: „llla
quae in Stephanum iratus effudit, retractare nolo; quia et non
opus est, ... et ea praeterire melius est, quae periculum per-

Art. IV. Utrtim RomanusPontifex sit beati Petri ete. successor. 101

niciosae dissensionis habuerunt." De bupt. lib. V. cap. XXV.
Veruntamen: „si quid in eo fuerat emendandum , purgavit
Pater falce passionis." Ep. 93 ad Vincentium.1)

Obj. III. Primatus origo explicari potest per causas hu-
manas, quae sunt: ingens in urbe fidelium multitudo, splendor
Romae , divitiae, caritas eximia , origo apostolica, fides inte-
gerrima et intrepida, Romanorum episcoporum versutia, ambitio,
decreta imperatorum, etc. Nulla igitur necessitas admittendae
institutionis divinae.

Resp. Dist. antec.: per causas illas primatus explicari
potest, negatis omnibus certissimisque dtacurnentis historicis,
transeat; secundum veritatem historicam, nego. Missum facio,
quod de Pontificum „ambitione et versutia" falso asseritur;
de causis vero, quae primatum gignere potuerint, nihil ultra
habemus dicere, quoniam S. Scripturae, patres, ralio, facta
primatus originem divinam esse demonstrant.

Instabis. Imperatores Valentinianus III. , Carolus M.,
Phocas, maximam decretis suis Romanae Sedi auctoritatem
obtinuerunt. Ergo decreta ista primatus causa videntur.

Resp. Dist. antec: ista decreta primatum creaverunt, nego;
confirmaverunt, svbdist.: in foro civili, conc; in foro eccle-
siatico, nego. Nulla comminiscendi arte opus est; constat enim
verissimis rationibus, primatus causam esse Christum. Quodsi
decretum principis interdum iis vocabulis conceptum sit, quae
minus accurate dicantur, haec sane non ad verbum sed ex
mente ecclesiae universalis et doctorum auctoritate interpre-
tanda sunt.

Urgebis. Canone III. concilii Cpolitani I., quod est oecu-
menicum secundum, statutum est: „Cpolitanae civitatis Episcopum
habere oportet houoris primatum post Romanum Episcopum,

') M. Molkenbuhr, Dissert. criticae (1790) et V. Tizzani, La ce-
lebre confesa fra S. Stefano e S. Cipriano (1862), documentorum, ad
hanc controversiara pertinentium, authentiam non ngnoscunt et ipsam
controversiam ex integro aut ex parte commentitiam esse credunt.
Contra quos cf. L. Berti, De iheol. disciplinis, Freppel, S. Cyprien
et Viglise d'Afrique au III. siecle, etc.

102 Quaestio XIV. De priraatu Romani Pontificis.

propterea quod sit nova Roma.u Similiter can. XXVIII. con
cilii Chalcedonensis: „antiquae Romae throno, quod urbs illa
imperaret , jure Patres privilegia tribuerunt. Et eadem con-
sideratione moti 150 Episcopi novae Romae throno aequalia
privilegia tribuerunt." Ex quibus sequitur, primatum ex civili
Romae imperio natum esse.

Resp. Dist. antec: istis canonibus statuitur de Summo
Pontificatu, nego; de patriarchatu, subdist.: allegando causam,
ab ecclesia damnatam, conc; causam, in jure receptam, nego.
Sopbisma, quo patriarchatus Cpolitanus extollitur, Byzantinismuni
olet; nec approbatum est ab ecclesia catholica.

a) Non agitur de Summo Pontificatu. Quod patet 1° ex
connexione cauonis III. Cpolitani cum canone IL, quem in
determinando episcoporum ordine et honore complet; 2° ex
conclusione prolati canonis Chalcedonensis; „ut Ponticae , et
Asianae et Thraciae dioeceseos metropolitani soli . . . a prae-
dicto throno Cpolitanae Ecclesiae ordinentur"; 3° ex eo quod
Leo M. non Pontificatus Summi jura, sed „tot metropolitanorum
primatus" et „provincialium jura primatuum" attentata esse
queritur (ep. 105. et 106.); 4° ex historia, siquidem veteres
totam de canonibus istis controversiam ad litem de patriarchatu
referunt.

b) Causa allegata rejecta est. Nam 1° Leo M. declaravit:
^alia ratio est rerum saecularium, alia divinarum; nec praeter
illam petram, quam Dominus in fundamento posuit, stabilis
erit ulla constructio." Ep. 104. 2 ° Ecclesia Romana canonem III.
Cpolitanum non accepit, ut patet ex Leone M. , ep. 106 ad
Anatolium Cpolitanum episcopum et ex Greg. M. , Ep. lib.
VII. 34. Canon autem Chalcedonensis a Leone M. , concilii
confirmationem rogato, his verbis repudiatus est: nin irritum
mittimus et per auctoritatem b. Petri Apostoli generali prorsus
definitione cassamus.u Ep. 105. 3° Canon Chalcedonensis in
collectionibus pluribus expunctus est, ut in collectione Latina
Dionysii Exigui et Isidori; in Prisca; in Graeca Joannis
Antiocheni; in Arabica Josephi Aegyptii. 4° Anatolius epi-
scopus Cpolitanus, tam Romanae Sedis auctoritateni quam
canonis Cbalcedonensis indignitatem professus est, haec ad

Art. V. Quonam jure primatus episcop;itui Romano annexus sit. 108

Leonem M. scribens: „pro certo beatitudo vestra hoc habeat,
nullam esse culpam tn me.u Paulo post vgestorum vis ornnis
et eonfirmatiou dicitur Romano Pontifici „reservatau ; et addit:
nHoc igitur bene compertum Sanctitas vestra cognoscat , nihil
ex me istius causa factum esse negotii , qui semper omnem
jactantiae levitatem et aliena appetendi cupiditatem mihi vi-
tandum crediderim." Inter Ep. Leon. M. 132.

ReplicaUs. In canone XXVIII. Chalcedonensi, jam pro-
lato, legimus: „antiquae Romae throno, quod urbs illa im-
peraret, jure patres privilegia tribuerunt." Ergo concilia, non
Christus, primatum creaverunt.

Resp. Dist. antec. : iste canon rejectus est, conc; doctri-
nam ecclesiae exprimit, nego. Ex argumentis, ante positis,
facile intellectu est, quam vere Bonifacius I. dixerit: „Ista
privilegia huic ecclesiae a Christo donata, a synodis non
donata, sed jam solummodo venerata et declarata sunt." Ep. 8.
Sophistica autem canonis illius redactio non orta est ex dubia
de primatu fide , siquidem catholica doctrina de divina
primatus institutione Actis Chalcedonensibus dilucide confir-
matur; sed cum nihil melius invenirent fautores patriarchatus
Cpolitani, rationes ambiguas adduxerunt.

ARTICULUS V.
Quonam jure primatus episcopatui Romano annexus sit.

I. Conjunctio episcopatus orbis et episcopatus
urbis, hoc est, primatus et Romani episcopatus. Fa-
ctum hujusmodi conjunctionis ex iis, quae de primatu Ponti-
ficis Romani disseruimus, innotescit. Itaque ex disputationibus
tum de Petri primatu et martyrio Romano tum de primatu
Roraani Pontificis baec duo certa sunt: 1° Petrum jure divino
habere in eodem primatu perpetuos successores; 2° stante
praesenti rerum statu, primatum illum episcopatui urbis esse
annexum.

Quaeres, utrum primatus et episcopatus Romanus sint duo
episcopatus, quo modo episcopus alicujus loci adjungit sibi
alium episcopatum? Respondet Cajetanus: „Quum autera dici-

104 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

mus, Petrum et Romanum pontificem, et pontificem ecclesiae
catholicae, non duos intelligas pontificatus; non enim sunt duo
in actu, sed in potentia tantum, hoc est, quia potuissent esse
duo, ut patot ex dictis. Unde non se habent sicut duo episco-
patus uniti, non erat siquidem in Rom. ecclesia episcopatus
ante Petrum: sed ipse Petrus Rom. ecclesiam erexit in ponti-
ficatum, oon alium, quam suum, quem secum vehebat, ita quod
pontificatum suum, quem a Christo habuit relate ad ecclesiam
Catholicam, retulit ipse Petrus ad ecclesiam Romanam appro-
priando sibi illam." De Rom. Pont. instit. cap. XIII. Est
igitur una potestas primatialis.

II. Variae catholicorum sententiae de jure, quo
primatus episcopatui Romano annexus est. Diversitas
sententiarum hac de re oritur a sententiarum diversitate de
modo, quo Petrus episcopatum Romanum primatui suo appro-
priaverit. D. Soto, conjunctione supposita, universalitatem epi-
scopatus Romani de jure divino esse docet; ipsam autem con-
junctionem, quod a solo Petro, nihil mandante Deo, manaverit,
de jure humano esse affirmat. ln IV. Sent. dist. XXIV.
quaest. II. art. 5. Joannes a S. Thoma ait: „Et si probabile
sit ex aliquo mandato revelatione sufjicienti ad inducendum
jus divinum, Petrum conjunxisse pontificatum Ecclesiae episco-
patui urbis, non tamen est certum eam conjunctionem esse
de jure divino." Cursus theolog., tract. de auctor. S. Pont.,
art. IV. 9. Cajetanus docet, rationem succedendi Romani
Pontificis esse „ecclesiae Romanae appropriationem ad ponti-
ficatum Petri, jirmatam et Petri mcrte, et Christi mandato".
De Rom. Pont. instit cap. XIII. Hic igitur conjunctionem
jure divino factam esse pro certo ponit. Auctores in tres illas
sententias discedunt, sed tertia sententia tenenda videtur, quam
probabiliter etiam Angelicus expressit, inquiens: „ut (Dominus)
suapa potestatem magis ostenderet, in ipsa Roma, quae caput
mundi erat, etiam caput Ecclesiae suae 8tatu.it." S. Theol. III.,
quaest. XXXV. art. 7.

III. Utrum episcopatus Romanus et primatus ita
conjungantur, ut sint inseparabiles. Diximus, Dominici
Soto et aliorum quorundam judicio utriusque dignitatis unio-

Art. V. Quonam jure primatus episcopatui Romano annexus sit. 105

nera jure tantum humano esse constitutam. „Quamvis autem —
Benedictus XIV. ait — possit in aliquo sensu dici7 supremam
Ecclesiae monarchiam jure tantum humano esse annexam sedi
romanae, quia nimirum utriusque unio, nexus et alligatio ortum
babuit ex facto Petri, attamen non videtur posse sustineri illo-
rum opinio, qui asseruerunt, praefatam annexionem ita esse
de jure humano, ut possit ab Ecclesia dissolvi, et una ab
altera separari." De Syn. II. 1. n. 1. Joannes a S. Thoma
unum casum excipit, quo Roma deleretur. „Extra hunc vero
casum — hic ait — existimo nullum dari posse ita urgens
quod justificare posset istarn separationem, nec etiam validam
reddere." Affirmat autem se ad exceptionem illam moveri,
„quia ille casus eversionis' Eomanae urbis absolute non est
impossibilis, et de facto eventurus putatur tempore Antichristi".
L. c. n. 21. Apparet autem doctrinam de separabilitate e
quaestione de conjunctionis jure ita pendere, ut, posito con-
junctionis jure divino, inseparabilitas absoluta sequatur. Cf.
Franzelin, De eccl. Christi, thes. XII.

Quaeres, utrum inseparabilitas absoluta eum etiam casum
excludat, quo Providentia extraordinaria quadam dispositione
significaret, primatum ab episcopatu Romano esse transferen-
dum. — Resp. Putatur casus ille, tametsi per se non repu-
gnet, nunquam venturus; prout ex rationibus exponendis pate-
bit, quibus conjunctio prorsus dejinitiva probari videtur.

IV. Quale sit jus illud divinura, quo primatus
episcopatui Romano annexus est. Jus illud oriri censetur
1° aut ex sola electione Petri, qua posita, jam in nullius potes-
tate esset, episcopatum Romanum et primatum dispescere; aut
2° ex voluntate Christi, quomodocunque manifestata, qua suc-
cessionis modus, a Petro proprio libitu determinatus, definitive
firmatus haberi debet; aut 3° ex eo, quod appropriatio et con-
junctio, mandante Christo, facta sint. At „si sola Petri, —
Suarez inquit — ut summus Pontifex erat, voluntate fieret,
alterius etiam pontificis voluntate mutari aliquando potuisset".
Disp. X, De summo Pont., sect. III. Ergo si causa quaeritur,
cur conjunctio, a Petro vivente non mutata, rata manserit, ad
sententiam 2. aut 3. de jure divino adducimur.

106 Quaestio XIV. De primatu Romani Pontificis.

Quaeres, quonam modo divinum de conjungendo episco
patu urbis et orbis mandatum Petro significatum sit. Resp.
De modo hoc tantum accepimus, quod S. Ambrosius scripsit,
videlicet Petro Roma egredienti Christum occurrisse: apostolum
autem ad nutum Domini, dicentis: Venio iterum crucifigi, sponte
Romam remeasse. Sermo contra Auxent. de basil. tradend.
Jnnocentius III. affirmat Petrum „ex revelatione divina ab
Antiochia translatum fuisse ad Urbem". Ep. lib. II. 209.
Veruntamen non idcirco quod testiraonia de modo locum dubi-
tationi relinquant, res ipsa redditur dubia.

V. De propositione 35. Syllabi. Notatur in Syllabo
haec thesis: Nihil vetat, alicujus Concilii generalis sententia
aut universorum populorum facto, summum Pontificatum ab
romano Episcopo atque Urbe ad alium Episcopum aliamque
civitatem transferri. Nuytz, professor Taurinensis, errorem
istum propugnavit. Certe translationem sedis intellexit, non
residentiae; Pontifices enim nonnullos pluribus annis Avenione,
alios exsules in locis diversis commoratos esse, constat. Apparet
autem ex notata Taurinensis propositione, firmissimam quan-
dam inter urbis episcopatum et primatum admittendam esse
conjunctionem; utrum vero conjunctio jure divino facta sit
necne, hac Syllabi nota non exploratum est. Neque ecclesia
alibi conjunctionem, de qua diximus, jure divino statutam esse,
tanquam rem fidei expresse definivit.

Thesis: Primatus probabilius jure divino episcopatui Ro-
mano annexus est.

Argumenta.

Arg. I. Primatum et episcopatum Romanum divino jure
conjungi, prudenter credimus,. si gravissimorum testium in eam
rem sententiae proferri possunt. Haec autem testimonia sive
implicita sive explicita exstant. Ergo. Prob. minor.

a) Testimonia implicita. Nexus absolutus utriusque digni-
tatis jure mere humano constitui posse non videtur. Atqui
veteres assensu communi docent, dignitates illas in concreto
et absolute conjungi. Ergo. Prob. minor. Patres, quorum
judicia clara et certa articulis superioribus adscripta suut,

Art. V. Quonam jure priraatus episcopatui Roraano annexus sit. 107

in Summis Pontificibus primatum agnoscunt, quod sint episcopi
Romani, quod locum Petri et sedem apostolicam teneant, quod
sedeant in catkedra Petri; nusquam autem suspicantur fieri
posse, ut primatu potiatur, qui episcopus Romanus non sit.

b) Testimonia explicita. S. Gelasius, Papa: „Sedis illius
praesuli consensus est adhibendus, quem cunctis sacerdotibus
et divinitas summa voluit praeeminere." Ep. 11. ad Anast.
imper. — Nicolaus 1.: „Privilegia illius sedis perpetuasunt; divi-
nitus radicata atque plantata sunt; impingi possunt, transferri
non possunt." Ep. 8. ad Mich. imper. — Bonifacius VIII.:
„Ecclesiam Romanam imperscrutabilis divinae Providentiae
altitudo universis dispositione incommutabili praetulit eccle-
siis." Bulla Sacrosanctae Romanae. — Patres Vaticani: „decla-
raiuus Ecclesiam Romanam disponente Domino, super omnes
alias ordinariae potestatis obtinere principatum." Const. dog-
mat. Pastor aeternus, cap. III. — Leo XIII. : „nec sine speciali
Dei numine ad illam idololatrae Orbis MiTQonolw b. Petrus
Apostolorum Princeps gressus egit, ut ejusdem Pastor evaderet,
eique supremi Apostolatus auctoritatem in perpetuum trans-
mitteret." Litterae ad Em. Card. Rampolla, 15. Junii 1887.

Arg. II. Patres Vaticani 1. c. cap. II. declarant: „qui
(S. Petrus) ad hoc usque tempus et semper in suis successori-
bus, episcopis sanctae Romanae Sedis, ab ipso fundatae, ejusque
consecratae sanguine, vivit et praesidet et judicium exercet";
ac idem concilium Ephesinum , oecumenicum III. docuerat.
Porro si concilia oecumenica tam absolute affirmant: Petrus
semper in episcopis Romanae Sedis praesidet, hoc est ex con-
textu: praesidebit, ordinatio quaedam divina hac de re ad-
mitti videtur. Ergo.

Arg. III. Ex convenientiis. a) Divino ecclesiae Conditori
maxime convenit, apostolis suis manifestare rem, ad ecclesiae
unitatem et pacem continendam valde necessariam. Atqui
sedes certa et fixa valde necessaria est, ut ecclesiae pax et
unitas serventur. Ergo. Quare Canus: „Si enim Moysi —
inquit — locus ille revelatus est, quem Dominus elegerat, ut
inde a Judaeis divina oracula peterentur, quanto magis cre-
dendus est Christus Petro manifestasse, quisnam esset ille

108 Quaestio XIV, De primatu Romani Pontificis.

locus, ubi constituerat regni sui et principatum et sedem col-
locare." De locis theol. lib. VI. cap. VIII. ad 10.

b) Iderri convenit Christo triumphanti, juxta hoc Angplici:
„ut suam potestatem (Deus) magis ostenderet, in ipsa Roma,
quae caput mundi erat, etiam caput Ecclesiae suae statuit in
signum perfectae victoriae, ut exinde fides derivaretur ad uni-
versum mundum." III. quaest. XXXV. art. 7. ad 3.; cf. De
reg. princ. lib. I. cap. XIV.

c) Nec Summi Pontifices inter maximas angustias, quibus
ab ecclesiae principio Romae saepissime pressi sunt, unquam
de sede transferenda cogitarunt. At conjunctio tam fixa, ut
separatio ne in mediis quidem angustiis cuiquam in mentem
venerit, juris divini esse videtur. Ergo.

Objectiones.

Obj. I. Petrus aliquando sine certa sede fuit. Et si in-
terea fuisset occisus, nihilo setius alius in ejus locum suc-
cessisset. Ergo primatus esse sine certa sede potest.

Resp. Dist. conclusionem: ergo primatus certa sede carere
potest absolute, transeat; hypothetice, nego. Posita ordinatione
Providentiae, quam argumentis ostendimus, extra sedem, Romae
fixam, aditus ad primatum jam nemini patet. Practerea sedis
certae necessitas ex eo negari non potest, quod Petrus transitorie
siue sede fuerit, sed admittenda est potius, quod status illius
incertitudinem reliquerit.

Instabis. Testimonia adscripta hoc unum probant, S. Pe-
trum Romae sedem fixisse, auctrice Dei providentia. Atqui ad
unionem jure divino constituendam non sufficit merus actus
Providentiae respectu Petri, sed respectu posterorum mandatum
requiritur. Ergo nexus primatus cum episcopatu Romano juris
divini non est.

Resp. Dist. maj.: ea testimonia ostendunt auctricem Dei
providentiam exclusive respectu Petri et electionis mutabilis,
nego; respectu omnium Summorum Pontificum et electionis
definitivae, concedo. Concedo minorem et conclusionem nego.
Ex locis, in probatione allatis, apparet, a sanctis doctoribus eam
admitti Providentiae dispositionem, quae lex fixa haberi de-

Art. V. Quonam jure primatus episcopatui Romano annexus sit. 109

beat; ajunt enim : „transferri non possunt;11 „dispositione
incommutabili" ', etc.

Obj. II. Roma vastata, episcopus Romanus esse non
potest. Id autem non repugnat, vastari Romam. Primatus
igitur ab episcopatu Romano avelli potest.

Resp. Transeant major et minor. Nego conclusionem.
1° Major non satis certa videtur. Etenim etiamsi Roma solo
ita aequaretur, ut nullus ibidem fidelibus pascendis locus super-
esset, sedis tamen titulus, uti quondam in episcopis, i. p. i.
maneret. 2° Gravissimi viri censent Deum non permissurum,
ut Roma deleatur et ea certe ruina vix unquam evenire poterit,
ut nulli fideles ac nullae episcopatus Roraani reliquiae relin-
quantur. 3° Denique etiamsi fieri possit, ut episcopatus Ro-
manus prorsus exstinguatur, episcopatus et primatus in statu
separalionis, proprie dictae, non versarentur, sed Deus ipse
dispositione tam extraordinaria mundanarum rerum utriusque
nexum, quemadmodum matrimonii vinculum morte conjugis,
dissolveret.

Quaeres. Utrum haec propositio: Leo XIII. est Summus
Pontifex, sit de fide.

Resp. Propositio, quae in propositione de fide tanquam
particulare in universali continetur, habetur de fide; cf. p. I.
p. 331, 332. Atqui haec propositio: Leo XIII. est Summus
Pontifex, contineturtanquamparticularis inhac uuiversali: Omnis
homo acceptatus ab universali ecclesia in Petri successorem
est Summus Pontifex, quae est de fide. Ergo propositio, de
qua agitur, fidei assensu admittenda esse videtur. Cf. Bill.
De reg. fidei, diss, IV. art. 9.; Salmant. De fide, disp. IV.
dubium 2.

110 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Quaestio XV.

De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

In hac quaestione de vi et ratione potestatis Pontificiae,
nonnulii contra catholicam doctrinam passione quam ratione
disputare maluerunt. At catholici gloriam Deo non detrahunt,
qui tantum Pontifici tribuunt potestatis , quantum Deum ipsi
concessisse viderint. Non est enim potestas nisi a Deo,
Rom. XIII. 1.; atque: Omnia, et in omnibus Christus, Col.
III. 11. Quaerimus autem:

Primo. Utrum Romanus Pontifex potestatem suam a Deo
immediate accipiat.

Secundo, Utrum Romanus Pontifex habeat totam pleni-
tudinem potestatis supremae.

Tertio. Utrum haec potestas sit ordinaria et immediata
in omnes et singulas ecclesias.

Quarto. Utrum jurisdictionis potestas mediante Pontifice
Maximo an immediate a Deo in episcopos derivetur.

Quinto. Utrum Romanus Pontifex ex cathedra loquens
sit infallibilis. Ex IS. Scriptura.

Sexto. Utrum eadem infallibilitas ex traditione mon-
stretur.

Septimo. Quaenam sit auctoritas congregationum Roma-
narum in materia fidei et morum.

ARTICULUS I.

Utrum Romanus Pontifex potestatem suam a Deo immediate

accipiat.

I. Status quaestionis. Designatio personae et
collatio potestatis. Quaeritur, utrum Romanus Pontifex

Art. I. Utrum Rom. Pont. potestatem suam a Deo immed. accipiat. 111

eam potestatem, quam jure divino ipsi competere supra mon-
stravimus, directe et immediate a Deo accipiat, ecclesiane
mediante. Qua in controversia diriraenda designatio personae
et collatio potestatis distinguendae sunt. 1° S. Petrus a Christo
et designatus et clavibus donatus est. 2° Successores Petri ab
electoribus legitiniis in ecclesia designantur, variante tamen
eligendi ratione, pro varia conditione tempoium. Est autem
probabilius, hanc potestatem eligendi ecclesiae divinitus com-
petere proxime et formaliter, regulative Summo Pontifici; hoc
est, ecclesia habet jus eligendi, Summus Pontifex per se solum
habet jus dirigendi seu determinandi electionis modum. Verun-
tamen non desunt, qui existiment, Papam posse sibi suc-
cessorem designare. 3° Collatio potestatis absolute soli Deo
competit.

II. De modo, quo potestas Pontificia in eum, qui
ab ecclesia designatus est, transit. Joannes a S. Thoma
modum illum explicans, ait: „collatio pontificatus facta huic,
qui de novo eligitur, non constat per aliquam revelationem
factam de hac persona, constat tamen ex prima illa institutione
pontijicatus , et collatione illius a Christo Domino ipsi Petro,
et successoribuSf ut notat pater Suarez . . . nam hoc ipso quod
legitime eligitur et designatur ad succedendum Petro, ex vi
iliius primae collationis ei debita est potestas illa, quae Petro
data est, ut remaneret in successoribus, nec indiget nova alia
collatione sed sola Ecclesiae designatione." In II. IL de
auct. Summi Pont. IL art. 1. n. 16.

Quaeres , utrum Papa electus claves secum afferat; aut
cuinam Papa moriens eas relinquat. Resp. Cajetanus: „quum
Papa — inquit — eligitur, neque secum claves affert, neque
ab ecclesia illas accipit: sed a Christo, non nova traditione
sed antiqua illamet, qua tradidit Petro: Ecclesia siquidem
ministerio electionis personam deputat, quae Petro succedat:
Christus autera ipse in beato Petro et cuilibet successori
claves tradidit, et propterea vana est quaestio, a quo accipit,
aut cui relinquat moriens: verbum enim semper vivum dat
claves cuilibet succedenti, et non unus alteri relinquit." De
Rom. Pont. instit., cap. III. ad 4.

112 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

III. Error democraticus de collatione potestatis
Pontificiae. Hoc loco rursus mentio infertur systematis
democratici, cujus assertores ecclesiastici ministerii ac regiminis
potestatem a communitate fidelium in pastores derivari per-
hibent. Cujus erroris Richerius et Febronius auctores praecipui
fuerunt. Nam ille in opere, quod De ecclesiastica ac politica
potestate scripsit, ut alias plures ita et hauc propositionem
erroneam vulgavit: J9Christus suam fundando Ecclesiam, prius,
immediatius et essentialius claves seu jurisdictionem toti dedit
Ecclesiae, quam Petro et aliis Apostolis.u Et quoniam
suprema potestas immediate in multitudine esse dicebatur,
principes nonnulli, quod membra ecclesiae nobiliora sibi vide-
rentur, partem potestatis, Summo Pontifici conferendae, sibi
reservare maluerunt. At patres Vaticani definierunt: „Si quis
igitur dixerit, beatum Petrum . . . honoris tantum, non autem
verae propriaeque jurisdictionis primatum ab eodem Domino
nostro Jesu Christo directe et immediate accepisse; a. s."
Const. Pastor aeiernus, cap. I. De Romano autem Pontifice
docent: „ipsi in beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi
universalem Ecclesiam a Domino nostro Jesu Christo plenam
potestatem traditam esse." L. c. cap. III.

Thesis: Romanus Pontifex potestatem suam a Deo im-
mediate accipit.

Argumenta.

Arg. I. Oportet eum , qui potestatem confert, potestatem
illam aut superare , aut adaequare. At ecclesiae inembra
quotquot sunt, suprema potestate Pontificio sunt inferiores.
Ergo Pontifices potestatem suam immediate a Deo accipiunt.
Prob. minor ex S. Scriptura; etenim Matth. XVI. Luc. XXII.
Joan. XXI. omnes denique textus, quibus primatum a Christo
institutum esse ostendimus, proxime et immediate ad Petrum
pertinent; fidelium autem multitudini potestas suprema conferri
nusquam legitur.

Arg. II. In eum, qui alicujus vices gerit, potestas derivari
non potest nisi ab illo, cujus vices gerit. Jam Summus Pon-
tifex non ecclesiae sed solius Christi vice fungitur. Suam

Art. I. UtrumRom. Pont. potestatem suam a Deo immed. accipiat. 113

ergo potestatem immediate , populo omnino non mediante,
obtinet. Prob. minor ex Scripturarum testimoniis veterumque
sententiis , pro primatu Petri et Komanorum Pontificum antea
adscriptis.

Objectiones.

Obj. I. Potestas, in bonum ecclesiae collata, potestas
ministerialis est. Atqui potestas Pontificia in bonum ecclesiae
confertur. Ita ministerialis est ac mediata.

Resp. Dist. maj.: haec potestas ministerialis est respectu
Dei, conc; respectu ecclesiae, subdist.: in quantum collata est
pro ecclesia, conc; ab ecclesia, nego. Adversarii, deficiente
ratione positiva, a priori suam aequivocationem comminis-
cuntur. Nam in jure non eam potestatem, quae in bonum
aliorum conceditur, ministerialem vocant, sed illam, quae dele-
gata ac nullo titulo proprio obtinetur. Potestas igitur Ponti-
ficia respectu ecclesiae proprio sensu juris principalis est, etsi
Pontifex potestate sua in bonum aliorum utitur, sicut Filius
hominis non venit ministrari, sed ministrare. Matth. XX. 28.

Obj. II. Deus et natura prius et immediatius ad sup-
positum quam ad aliquam suppositi partem , quamvis nobi-
lissimam , intendunt. Ergo Christus, potestatem supremam
conferens, immediatius ecclesiam quam Romanum Pontificem
intendit. Explicatur antec exemplo hominum , qui videndi
facultatem per oculum, tanquam per organum et ministrum,
exercent.

Resp. Transeat antec. Dist. conseq.: Christus, potestatem
supremam conferens, immediatius ecclesiam intendit Jinaliter,
conc; formaliter , nego. Finis primatus est ecclesiae bonum,
et immediatum hujus potestatis subjectum Pontifex Maximus.
Quod de oculo dicitur ad rem non facit; quis enim credat
videndi vim a corpore in oculum derivari?

Obj. III. Ubi designatio personae et collatio potestatis ad
diversos pertinent, fieri potest, ut ille, qui potestatem conferat,
personam designatam , si digna non sit , repudiet. Jam vero
absque revelatione non constat, utrum electus Pontifex a Deo
accipiatur. Ergo quis sit verus Pontifex, semper incertum erit,
nisi ab ecclesia pariter ac eligit potestas conferatur.

De Groot, Summa apologet. II. 8

114 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Resp. Dist. maj.: haec regula valet simpliciter, transeat;
secundum quid, nego. Similiter dist. min.: absque revelatione
generali de primatu, conc; absque revelatione toties quoties,
nego. Christus, primatum perennem instituens, nusquam statuisse
legitur, ut sancti soli supremo regendi munere fungerentur.
Sed, lege Christi absoluta posita, sequitur, qui electus sit, eum
a Deo semper accipi.

ARTICULUS II.

Utrum Romanus Pontifex habeat totam plenitudinem potestatis

supremae.

I. Conceptus plenitudinis potestatis Pontificiae.
Haec plenitudo est potestas jurisdictionis supremae tota et in~
divisa in uno Pontifice. Nam „plene habetur, quod perfecte
et totaliter habetur". S. Thom. III. q. VII. art. 9. Diximus
autem plenitudinem jurisdictionis, non ordinis. Pontifex enim
„per hoe quod est Episcoporum summus, non dicitur habere
plenitudinem potestatis per relationem ad corpus Domini verum,
sed per relationem ad corpus mysticum". In IV. Sent. dist. VII.
quaest. III. art. 1. q. 3. Quae quidem potestas spectari potest
a) in suis objectis, b) in suis subditis: de utrisque pauca ex
S. Thoma.

a) Objectum potestatis memoratae sunt tam res omnes
fidei et morum quam disciplinae et regiminis. Papa non potest
dispensare „quantum ad ea, quae sunt de jure naturali et
quantum ad ea quae sunt de necessitate sacramentorum et
fidei; sed in aliis quae sunt de institutione Apostolorum, cum
Ecclesia habeat nunc eandem potestatem statuendi et destruendi,
potest per eum, qui primatum in Ecclesia tenet, dispensariu.
In IV. Sent. dist. XXVII. quaest. III. a. 3.; cf. 8. Theol. II. II.
q. LXXXIX. art. 9. ad 3.; C. Impugn., cap. IV.; Quodl. IV. 13.

b) Subditi hujus potestatis sunt universalis ecclesia, fide-
les et pastores tam seorsum singuli quam simul omnes. Scilicet
„Papa habet plenitndinem pontificalis potestatis, quasi Rex in
regno; sed Episcopi assumuntur in partem solicitudinis, quasi

Art. H. Utrum Romanus Pontifex habeat totam plenitudinem etc. 115

judices singulis civitatibus praepositi" (In IV. Sent. dist. XX.,
avt. 4.); apud eum est „praelatio indistincte in omnesu, et sub
eo alii, qui „super diversos distinctam potestatem" accipiunt.
L. c. dist. XIX. q. 1. art. 3. Ipse legibus mere ecclesiasticis
non nisi directive ligatur; sed ^quaecumque sunt instituta per
Ecclesiam vel Ecclesiae praelatos, sunt dispensabilia a Papa".
Quodl. IV. art. 13. „Hoc autem privilegium Christus Romanae
Ecclesiae contulit, ut omnes ei sicut Christo obediant" (C. Imp.
cap. III.); ex quo sequitur, ut „subesse Romano Pontifici, sit
de necessitate salutis". C. errores Graec. cap. LXVTII.

Omnis igitur potestas, quam Christus ecclesiae suae dedit,
in Romano Pontifice tota residet; cujus regimen est vere
monarchicum, quia non modo habet potestatis partem maximam,
sed plenitudinem. Haec monarchia sicut a corpore episcoporum
non Umitatur, ita supremae potestatis mixturam ex monarchia
et aristocratia nequaquam admittit.

II. Adversarii; distinctio Febroniana inter jura
primatus essentialia et accidentalia. 1° Tempore con-
cilii Pisani (1409) perhiberi coeptum est, Papam superiorem
esse ecclesia distributive non collective sumpta. Richeriani
asseverant, potestatem Pontificis, quem caput ministeriale vocant,
ministeriali episcoporum potestate limitari; nullam ipsi in corpus
episcoporum auctoritatem competere; ad illum tantum pertinere
canonum exsecutionem, legis interpretationem et dispensationem
canonum loco concilii, quod permanenter congregari non potest.
2° Gallicani in Declaratione statuunt, concilia oecumenica esse
supra Summum Pontificem (prop. 1.) et eum in auctoritatis
suae exercitio juri communi subjacere. Jus commune canones
universales, et nonnulli etiam regni et ecclesiae Gallicanae
consuetudines ac instituta intellexerunt. Cf. de 4 articulis
Gallicanis Ge*rin, Eecherches hist. sur Vassemblee de 1682, ed. 2.
3° Pessima certe habetur Febroniana distinctio inter jura pri-
matus essentialia et accidentalia.

Febronius in suo opere De statu Ecclesiae asseverat, esse
jura quaedam primatus essentialia, quae, divinitus primatui
annexa, ab eo separari non possunt, originaria, naturalia, divina;
sed alterius generis esse jura accidentalia , seu derivativa,

8*

116 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

accessoria, humana, quorum origo decretalia Isidori Mercatoris,
temporum ruditas et ignorantia, dominandi cupido. Addit,
certius et prudentius ad essentialia dignoscenda medium nullum
reperiri, quam ut circa singulas primatus partes et jura con-
sulatur constans usus et disciplina ecclesiae, qualem primis sex
septemve saeculis cum maximo ecclesiae bono et unitatis con-
. servatione viguisse, ex scriptis patrum, actis conciliorum, ipso-
rumque Pontificum gestis constiterit. Postremo, ad essentialia
jura referuntur jus supremae inspectionis, jus supremi provi-
sorii regiminis, jus concilia generalia convocandi iisque prae-
sidendi, jus vindicandi canonum observantiam, etc.; acciden-
talia censentur jus confirmandi episcopos, canonizandi sanctos,
recipiendi appellationes, dispensandi, instituendi festa, casus
reservandi, etc.

Febroniana distinctione plenitudo potestatis Pontificiae
prorsus negatur; causa juris habendi ab occasione juris appli-
candi minime discernitur; accidentale, quod in tali usu juris
situm est, in ipsumjus transfertur; nec ulla habetur ratio hujus
veritatis, luce clarioris et in ipsa ecclesiae natura ac fine fun-
datae, videlicet: primatum ex uno jure suo immutato et pleno
posse ac debere in tempore varia jura sua particularia ex-
plicare et applicare pro variis ecclesiae utilitatibus et indi-
gentiis. Haec est purior ista jurisprudentia, quam et Emsani
conventus punctatores (1786) non exiguo ecclesiae damno
secuti sunt. Cf. Roskovany, De primatu Rom. Pont.; Brtick,
Geschichte der kathol. Kirche in Deutschland.

III. Definitio Vaticana. Concilium Vaticanum, innovato
concilii Florentini judicio, plenitudinem potestatis Pontificiae
his verbis definivit: „Si quis igitur dixerit, Romanum Ponti-
ficem habere tantummodo officium inspectionis vel directionis,
non autem plenam et supremam potestatem jurisdictionis in
universam Ecclesiam, non solum in rebus, quae ad fidem et
mores, sed etiam in iis, quae ad disciplinam et regimen Eccle-
siae per totum orbem diffusae pertinent; aut eum habere tan-
tum potiores partes, non vero totam plenitudinem hujus supre-
mae potestatis; aut hanc ejus potestatem non esse ordinariam
et immediatam sive in omnes ac singulas ecclesias, sive in

Art. II. Utrum Ilomanus Pontifex habeat totara plenitudinem etc. 117

oranes et singulos pastores et fideles; anathema sit." Sess. IV.
cap. III.

Thesis: Romanus Pontifex habet totam plenitudinem potes-
tati* supremae.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. Plenitudo potestatis est suprema
potestas jurisdictionis tota in uno. Jam vero hanc potestatem
penes Romanum Pontificem esse, S. Scripturae ostendunt.
Quod probatur.

a) Legentibus utramque quaestionem, proxime habitam,
facile apparet, supremam jurisdictionis seu regendi potestatem
Petro ejusque successoribus concessam, dicente Domino: >uper
hanc petram aedificabo ecclesiam meam, Malth. XVI. 18.; tibi
dabo claves, etc. 1. c; confirma fratres tuos, Luc. XXII. 32.;
pasce agnos meos . . . pasce oves meas, Joan. XXI. 16, 17.;
quibus verbis alias S. Litterarura testimonia, primatum indi-
cantia, subjunximus.

b) Haec porro potestas tota in uno est. Probavimus enim
ex iisdem S. Codicibus, eam non dividi in plures, sed indivisam
uni concessam fuisse. Eaque tota datur. Etenim tota potestas
datur, si nemo prorsus nullaque jurisdictionis ecclesiasticae
pars subtrahitur. Atqui nemo subtrahitur ab obedientia illius,
qui est simpliciter sub Christo fundamentum seu petra totius
ecclesiae, confirmator omnium fratrum, pastor totius gregis,
cui claves regni caelorum et potestas quodcunque ligandi com-
mittuntur; nec ulla pars subtrahitur, cum dictis verbis tantum
potestatis exprimatur, quantum usquam ecclesiae concessum legi-
mus in fide, moribus ac disciplina.

Arg. II. Ex traditione. Veteres supremam in universam
ecclesiam potestatem totam uni Petro datam esse testantur.
Atqui unanimi veterum consensu simiHter constat, Romanum
Poutificem Petro in primatu ita successisse, ut dici debeat
Petrus in potestate. (Albertus M. In Matth. XVI.). Ergo
suprema Petri potestas est tota in uno Romano Pontifice, seu
in Pontifice est plenitudo potestatis. Argumentum nititur testi-
moniis quaest. XIII. et XIV. prolatis, quae ad duo capita re-
duci poterunt. Videlicet:

118 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

a) Patres docent, Romanum Pontificem esse petram totius-
que ecclesiae fundamentum; ipsi competere claves Petri, et
similia passim. Jam vidimus, sub metaphora petrae, clavium, etc.
supremam jurisdictionis potestatem totam uni collatam. Ex
quo concluditur, patres potestatis plenitudinem in Romano Pon-
tifice agnovisse.

b) Veteres affirmant, penes unum Romanum Pontificem
esse potestatem in omnes et in omnia, quae ad potestatem
spiritualem pertinent. 1° ln omnes, etiam simul sumptos. Ideo
Papa irridetur a Tertulliano haeretico tanquam episcopus episco-
porum (De pudic. L); honorat S. Augustinus pastorem pasto-
rum (Contra duas epist. Pelagian. 1. IV. cap. XII.); a conc.
oecumenico VI. Papa vocatur Antistes universalis ecclesiae (in
epist. synod. ad Agathonera Papam); Gregorius M., ut Joannis
Jejunatoris, episcopi Cpolitani, superbiam humilitatis exemplo
corrigeret, titulum episcopi oecumenici {inioxonog olxovfnvixog)
respuit, sed rem affirmat, inquiens: „claves regni caelestis
accipit (S. Petrus), cura ei iotius ecclesiae et principatus com-
mittitur" (Ep. V. 20. ad Maurit. Imper.). Rursus archiman-
dritae et monachi secundae Syriae ad Hormisdam: „Christus
Deus noster principempastorum, doctorem etmedicumanimarum
constituit nobis vestrum sanctum angelum." — Quare Romani
Pontifices summa auctoritate usi sunt in ecclesias Orientales
et Occidentales; in patriarchas Cpolitanum, Antiochenum, etc;
in oecumenica concilia, praecipiendo , ut Caelestinus patribus
Ephesinis, qui agunt „coacti per canones et epistolam patris
ac comministri Romanae ecclesiae episcopi" (Mansi VI. 1211.);
appellationes a conciliis admittendo, v. g. in casu Theodoreti, qui,
in conciliabulo Ephesino a Dioscoro depositus, ad rectum ac
justum tribunal Leonis M. provocavit. Ep. 113. inter ep. Theodor.

2° Pontificia potestas extenditur ad omnia spiritualia.
Pontifices fidem docuerunt, haeresin damnarunt; ab iis per
diversam appellationem causarum aut retractata aut confirmata
sunt judicia (Leo M. ep. 10.); episcopos et patriarchas reos
deposuerunt, insontes restituerunt, puta in causa S. Athanasii,
cum omnis Aegyptus ac Alexandria litteras ad Romanum Pon-
tificem daret, ad Julium prius de reddenda exsulanti Atha-

Art. II. Utrum Romanus Pontifex habeat totam plcnitudincm etc. 119

nasio communione, dein ad Liberium de tuenda (S. Hil. Fragm.
IV. 2.); praecepta disciplinaria dederunt (ep. conc. Arelat. ad
Sylvestrum), etc. Hinc Caelestinus I. ad episcopos Illyrici
ep. 3.: „Inter ceteras curas et diversa negotia, quae ad nos
ex cunctis veniunt semper ecclesiis, propensiorem nos etiam
vestri sollicitudinem gerere . . . poteritis advertere." Mox ita
prosequitur: „Nos praecipue circa omnes cura constringimur,
quibus necessitatem de omnibus tractandi Cbristus in S. Petro
apostolo, cum illi claves aperiendi claudendique daret, indul-
sit." Atque Leo M. ep. 8. ad Anastasium Thessalonicensem
episcopum, Pontificis delegatum: „Vices enim nostras ita tuae
credidimus caritati, ut in partem sis vocatus solicitudinis, non
in plenitudinem potestatis."

Arg. III. Ex fine ecclesiastici regiminis, qui est pax et
unitas fidelium. Nam ut quodque regimen est maxime unum,
ita causa congruentissima habetur pacis et unitatis. Jam vero
regimen maxime unum est, quando potestatis plenitudo tota
penes unum residet. Regimini ergo ecclesiastico maxime con-
sentanea videtur doctrina de plena potestate Romani Pontificis.

Dices, Summum Pontificem universis seu singulis ecclesiis
praeesse, non universae ecclesiae. Resp. Distinctioni huic Galli-
canae, jam obsoletae, S. Scripturae et patres adversantur.
Liquet enim ex argumentis expositis, juxta Domini constitutum
totam ecclesiam, totum gregem, totum Christi regnum, univer-
sam ecclesiam, episcopos, etiam in concilium generale congre-
gatos Petro ejusque successoribus committi regendos. — Pro hoc
articulo et seqq. plura de mente S. Thomae tradunt Joann. Turre-
cremata, Tract. compendiosissimi septuaginta quaestionum super
potestate et author. Papali ex sent. S. Thomae collectarum;
Bianchi, De constit. monarchica ecclesiae, et Leitner, Der hl. Tho-
mas v. Aquin ilber das unfehlbare Lehramt des Papstes.

Otxjectiones.

Obj. I. Consulendum est libertati* At libertati melius
consulitur, divisa inter plures potestate suprema per monarchiam
mixtam. Tale igitur oportet esse ecclesiae regimen.

Resp. Dist. maj.: libertati consulatur secundum legem

120 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Christi, conc; ex judicio voluntatis humanae, nego. Et transeat
minor. Errant profecte, qui constitutionem ecclesiae divinam
ex conceptu mere humano determinandam esse credant.

Instabis. Plenitudo potestatis in uno, seu monarchia non
mixta, tyrannidis periculum adducit. Ergo. Cf. S. Thom. I. II.
quaest. CV. art. 1.

Resp. Dist. antec: tyrannidem adducit per se, nego; per
accidens, subdist.: ubi adest assistentia specialis Spiritus sancti,
nego; secus, transeat. Monarchia, quoniam unitatis aptior
causa videtur quod est per se unum quam plures, optimum
regimen esse putatur ad servandam unitatem spiritus in
vinculo pacis. Eph. IV. 3. Ad hoc autem quod per accidens
iyrannis adduci potest, respondetur transeat, quia Angelicus:
„Non minus — inquit — contingit in tyrannidem verti regimen
multorum quam unius, sed forte frequentius.u De reg. princ.
cap. V. At vero ecclesiastica monarchia, cum Christus Pon-
tificem Maximum in ecclesia gubernanda dirigat, eidem atque
regna civilia tyrannidis periculo nunquam erit obnoxia.

Urgebis. Absolute tamen fieri potest, ut Pontifex ali-
quis potestate sua abutatur. Jam in tali casu, remedium
nullum relinquitur adversus Pontificem, plena jurisdictione
pollentem.

Resp. DisU maj.: id absolute fieri potest extra res fidei
ac morum, conc; secus, nego. Quidquid acciderit, divina
Providentia, quae regit ecclesiam, tempore opportuno remedium
praebebit. Episcopi praeterea, gregis sui curam gerentes,
servato tamen ordine dependentiae ab ecclesiae capite, malis
plurimis poterunt mederi.

Obj. II. Ad plenitudinem potestatis Pontificiae pertinet
jus appellationes ex orbe toto recipiendi. S. Cyprianus autem
in causa Basilidis et Martialis Pontifici Romano, Basilidem
Asturicae episcopum restituenti, renisus est.

Resp. Dist. min. : S. Cyprianus Stephani sententiae renisus
est, ob obreptionem petentis, conc; ob defectum potestatis
sententiam ferentis, nego. Basilides episcopus Leonis et
Asturicae, cum ipse et Martialis, episcopus Emeritae, propter
gravia crimina, ipsis objecta, in Hispania depositi fuissent,

Art. II. Utrum Romanus Pontifex habeat totam plenitudinem etc. 121

Romam venit, a Stephano legitimus episcopus habitus est.
Fiileles dioeceseon, de quibus diximus, existimantes Romanum
Pontificem a Basilide deceptum fuisse, Felicem et Sabinum
miserunt , qui Cyprianum , virum celeberrimum , de hoc
negotio consulerent. Cyprianus respondit, fallaciam et ob-
reptionem Basilidi prodesse non posse. „Obrepere autem
— inquit — si Basilides hominibus potuit, Deo non potest."
Ep. 68.

Instabis. Cum Fortunatus, in causa sua Felicissimum
Romam misisset, ad Cornelium, Romanum Pontificem, S. Cy-
prianus haec scripsit: „oportet utique eos quibus praesumus
non circumcursare, nec episcoporum concordiam cohaerentem
sua subdola et fallaci temeritate collidere, sed agere illic
causam suam, ubi et accusatores habere et testes sui criminis
possint." Ep. 55. Cyprianus igitur jus appellationes retei-
piendi rejecit.

Resp. Dist. antec. Cyprianus negat jus, nego; opportu-
nitatem, subdist.: in tali periculo subreptionis, conc; simpli-
citer, nego. Cyprianus aegre tulit Fortunatum, pseudoepiscopum
Carthaginiensem, „subdola et fallaci temeritate" Romae per
legatos agitasse; quapropter causam significat, cur presbyteri
rebelles juxta statuta Africana jus ulterius appellandi non
haberent: nimirum oportebat eos „agere illic causam suam,
ubi et accusatores habere et testes sui criminis" possent.

Attendas etiam ad haec. Primo ex factis Basilidis et
Fortunati, ad Romanum Pontificem appellantium, thesis nostra
confirmatur. Tum S. Cyprianus in eadem epistola 55. eccle-
siam Romanam vocat ^cathedram Petriu et „ecclesiam princi-
palem , unde unitas sacerdotalis exorta estu. Ad Romanum
igitur Pontificem, naturali etiam ratione dictante, ab omnibus,
tanquam ab inferioribus ad superiorem, appellari fas est.
Denique cum Galliae episcopi de Marciano, episcopo Arela-
tensi, qui Novatianis se conjunxisset, nuntiassent ad Stepha-
num , Romanum Pontificem , Cyprianus ad Pontificem illum
scripsit: „Dirigantur in provinciam et ad plebem Arelate con-
sistentem a te litterae, quibus abstento Marciano alius in
locum ejus substituatur . . . Significa plane nobis ,^ quis in

122 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

locum Marciani Arelate fuerit substitutus, ut sciamus, ad quemfra-
tres nostros dirigere et cui scribere debeamus." Ep. 67. Ste-
phanus ergo ut judex in causa episcoporum Galliae agnoscitur.

Obj. III. Africani saeculo V. ineunte Homam appellare
vetuerunt. Nani a) Episcopi Africani Zosimo (417 — 418) et
Bonifacio I. (418 — 422) in causa Apiarii, presbyteri ad Ponti-
ficem appellantis, adversati sunt. b) Synodus Cartbaginiensis
anno 418 presbyteris et diaconis praecipit: „non provocent nisi
ad Africana concilia vel ad primates provinciarum suarum.1)
Ad transmarina autem qui putaverit appellandum , a nullo
intra Africam in communionem accipiatur."

Besp. Dist. antec. : Africani appellationes improbarunt
ob defectum juris in Summo Pontifice, nego; ob incommoda
praxeos, subdist.: simpliciter, nego; in certis adjunctis, conc. a) Jus
non negatur. Etenim rationes, quibus Africani appellationibus
adversantur, non desumuntur ex defectu juris Pontificii, sed
consuetudo, louginquitas locorum , periculum fraudis allegatur.

b) In causa Apiarii, Siccensis ecclesiae presbyteri, qui, depo-
situs ab Urbano episcopo suo, Pontificem Romanum appella-
verat, plerique, lato adversus abusum canone XVII. Cartha-
ginensi , juris applicationem limitare conantur. Neque id
simpliciter faciunt, sed certo moderamine respectu Summi
Pontificis, quandoquidem in litteris ad Pontificem Maximum:
„Deprecamur — inquiunt — ut deinceps ad vestras aures
hinc venientes non facilius admittatis." Labbe", II. p. 1674.

c) Canone XVII. de sacerdotibus, non de episcopis, decernitur.

d) Constat, ex ipsa ecclesia Africana non paucos Pontificem
Romanum appellasse, repugnante nemine, quod ex ep. 162.
S. Augustini perspicuum est. Utut est, si erraverint Africani,
universalis ecclesiae consensio jus recipiendi appellationes
penes Pontificem Romanum esse, probat.

Instabis. Zosimus in causa Apiarii definiens, episcopos

') Alio tempore — ut credunt — canoni additum: „aut ad uni-
versale concilium, sicut de episcopis saepe constitutura est.a Verba
autem sicut de episcopis, etc. ad partem canonis positivam spectare
videntur, quae est de appellando ad concilium, non ad negativam
partem, qua judicia transmarina improbantur.

Art. II. Utrum Romanus Pontifex habeat totam plenitudinem etc. 123

ad Romanum Pontificem appellare posse, Nicaenos (Sardicenses)
canones protulit. Jus igitur appellationes recipiendi totum ex
ecclesiae decretis oritur.

Resp. Dist. antec: canones afferuntur ad determinandum
jus in se, nego; juris exercitiuin, subdist.: quia canones sunt
Pontifici Romano norma quaedam et directiva, conc; unica et
coactiva, nego.

Summi Pontifices, ut meliori, qua fieri posset, ratione
ccclesiae prospicerent, multoties concilia convocaverunt eaque ad
commovendos infirmos allegarunt, quemadmodum et in concilio
Tridentino sess. XIII , de appellationibus decretum latum est.
Africani, quibus appellationes ex Africa ob subreptionis peri-
culum displicebant, argumentationem seu excusationem quandam
ad hominem adhibent, affirmantes, canones, quibus Zosimus
rem illam urgebat (et qui reapse Nicaeni non sunt) in exem-
plaribus suis desiderari. At appellationum praxin sola con-
ciliorum auctoritate determinandam esse, non asseverant; sed
ad Pontificem scribentes, utuntur verbo: ^Deprecamur^ , ut supra.
Mentem eam subjectam eodem fere tempore (auno 423)
S. Augustinus in alia causa Africana exhibuit. Nam, cum
Antonius episcopus Fussalensis, ad Romanum Pontificem appel-
lasset, sanctus pro utraque parte Caelestini Papae misericordiam
his verbis imploravit: „Utrique misericordiam mereantur tuam,
illi ne mala patiantur, iste ne faciat . . . Si autem et membra
Christi, quae in illa regione sunt, ab exitiali timore ac tristitia
recreaveris et meam senectutem hac misericordiae justitia
fueris consolatus , retribuet tibi , et in praesenti et in futura
vita , qui per te nobis in ista tribulatione succurrit , et qui te
in illa Sede constituit." Ep. 262.

Urgebis. Jus recipiendi appellationes Sardicensibus cano-
nibus III., IV., V. Romano Pontifici concessum est. Ex quo
iterum colligitur, Romanum Pontificem potestatis plenitudine,
saltem quantum ad appellationes, non pollere jure divino.

Resp. Dist. antec. : canonibus illis jus appellationum
tribuitur, nego; appellationum ordo sancitur T conc. Ne unico
quidem illorum canonum vocabulo significatur, jus recipiendae
appellationis Pontifici conferri. Contra ex ep. I. S. Julii Papae,

124 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

ex historia S. Athanasii aliisque documentis et factis comperi-
mus, jus illud, in primatus essentia fundatum, non eo primum
tempore exercitum fuisse. Sed patres jus non scriptum contra
Arianos, qui episcopos, etiam ad Eomam appellantes, suis
sedibus spoliarent, scripserunt et declararunt. Cf. Alex. Nat.
H. E. saec. IV. dist. XXVIII. ; Hefele, Conciliengeschichte, B. I.
p. 569 et seqq. Edit. 2.

Obj. IV. Pseudo-Isidori Collectio, id est, falsa decretalia
potestatis Pontificiae plus aequo augendae causa fuerunt.
Plenitudo ergo potestatis Pontificiae non est a Deo constituta.

Resp. Dist. antec: ista collectio causa fuit plenioris potes-
tatis Pontificiae in se, nego; quantum ad praxin appellandi,
subdist.: substantialiter, nego; accidentaliter, transeat.

a) Collectio, cui nomen subdititium Isidori Mercatoris (alias:
mercatus, peccator) affixum est, circa annum 852, iqsciis omnino
Romanis Pontificibus, confecta et in lucem edita, decretales
epistolas Summorum Pontificum a S. Clemente ad Gregorium II.
(t 731) complectitur. In ea plura decretalia falsa. At ipsa
collectio primatum non creavit, sed fidem plenitudinis potestatis
Pontificiae praeexistentem, eamque communissimam firmissimam-
que, demonstrat. b) Plena potestas Pontificia documentis certis-
simis ac authenticis decretalibus probatur; nec ulla epistola
falsa opus est. Romani Pontifices nunquam ante Leonem IX.
(1049 — 1054), hoc est, non nisi duobus saeculis post colle-
ctionem editam ejusmodi decretalibus usi sunt, quamvis Nico-
laus I. et Hadrianus II. collectionem quandoque indicaverint.
c) Denique primatus incrementum nec estjinis Isidori nec effectus;
se&jinis episcoporum libertas est, effectus modificationes aliquae
in usu appellandi, temporibus convenientes , quae vulgatis
decretalibus fortasse facilius invaluerunt. — Cf. De Schmedt,
Les fausses decretales, in fol. period. Etudes religieuses, Juillet
1870; Lapotre, Hadrien II. et les fausses decretales in fol.
period. Revue des questions hist. Avril 1880; Fournier , De
Vorigine des fausses decretales, et plura de litteratura dictae
Collectionis apud Hergenrother, Handbuch der allgem. Klrchen-
gesch. B. II.

Instabis. Maxima est in catholicis scholis S. Thomae Aqui-

Art. II. Utrum Romanus Pontifex habeat totam plenitudinem etc. 125

natis auctoritas. Is autem suum systema Papale, ex corruptis
patrum textibus haustum, in opusculo Contra errores Graecorum
exponit. Scbolae igitur catholicae systema Thomisticum de
plenitudine potestatis Pontificiae ex authenticis documentis non
sumpserunt.

Resp. Dist. min.: S. Thomas suam doctrinam de Romano
Pontifice ex textibus corruptis hausit, nego; in opusculo me-
morato textus aliquos minus exactos7 sibi exhibitos, in capita
quaedam distribuit, conc. Negamus objectionem quidquam
omnino contra doctrinam catholicam de primatus potestate
plena valere, utpote quae in S. Scripturis et traditione fundata
sit. Nam a) Angelicus doctrinam suam ex consensu catholico
sumpsit et ex S. Scripturis aliisque firmissimis argumentis
probavit; in Summa theologica textum nullum, ne maxime
quidem authenticum, ex opusculo Contra errores Graecorum
adhibet. b) In hoc ipso opusculo nequaquam id agit, ut doctrina
nova ex auctoritatibus sanctorum patrum, sibi ab Urbano IV.
missis, deducatur, sed ut textus nonnullos exceptos juxta
jixam ecclesiae doctrinam in classes aliquas distribuat.
c) Praeterea iidem textus, ex libello Urbani IV. ad primatum
probandum excerpti, aut re authentici sunt, aut habent in
veterum operibus pares.1)

Obj. V. Ecclesia gubernari posset etiam a multis, supre-
mae potestatis consortibus. Argumentum igitur convenientiae,
ex fine ecclesiae sumptum, potestatem in Summo Pontifice
plenam esse non probat.

Resp. Dist. antec: eo modo ecclesia gubernari posset,
transeat; ea gubernatio esset optima, nego. Sunt enim plane
perspicua haec Angelici: „id ad quod tendit intentio multi-
tudinem gubernantis, est unitas, sive pax. Unitatis autem causa
per se est unum. Manifestum est enim quod plures multa
unire et concordare non possunt, nisi ipsi aliquo modo uniantur.
Uiud autem quod est per se unum, potest esse causa unitatis

') Cf. Leitner, Der hl. Thomas uber das unfehlbare Lehramt;
Uccelli, Dei testi examinati da S. Tomaso d'Aquino nell' opusculo
contro gli errori dei greci relativamente alV infallibilita pontificia.

126 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Roniani Pontificis.

convenientius qnam multi uniti; unde multitudo melius guber-
natur per unum quam plures." I. quaest. CIIL art. 3.

ARTICULUS IIL

Utrum potestas Romani Pontificis in omnes et singulas
ecclesias sit ordinaria et immediata.

I. Status quaestionis. Potestatem ordinariam intel-
ligimus, quae principi vi muneris competit, ob eamque rem
pro semper et non tantum pro casibus extraordinariis; im-
mediatam autem dicimus, qua quis nullius potestate interposita
utitur in subditos proprios. Ideo hoc agitur, utrum Romani
Pontificis potestas in omnes et singulas ecclesias ordinaria sit
ac immediata. Quid autem voce immediatae significetur,
rectius intelligitur ex auctoritate S. Thomae, explanantis, quare
et Papa et episcopus habeant potestatem immediatam in dioe-
cesin, archiepiscopus vero non habeat in illos, qui sunt de
dioecesi episcopi. S. Thomas enim ad quaestionem; utrum
et Papae et episcopo potestas immediata in dioecesin corapetat,
ita respondet: „Constat enim quod Archiepiscopus non habeat
immediatam jurisdictionem in illos qui sunt de dioecesi Episcopi,
nisi causa ad eum deferretur; sed Episcopus habet immedia-
tam jurisdictionem in parochianos sacerdotis, cum possit quem-
libet coram se citare et excommunicare; quod Archiepiscopus
non potest in subditis Episcoporum, ut dictum est. Cujus
ratio est, quia potestas sacerdotis naturaliter et ex jure divino
subditur potestati Episcopi, cum sit imperfecta respectu illius,
ut Dionysius probat; sed Episcopus subditur Archiepiscopo
solum ex ordinatione Ecclesiae. Et ideo in quibus Ecclesia
statuit Episcopum Archiepiscopo subjectum, in illis tantum
subjectus est ei. Sacerdos autem qui ex jure divino Episcopo
subditur, in omnibus est ei subjecfus; sicut etiam Papa habet
immediatam jurisdictionem in omnes Christianos; quia Romana
ecclesia nullis synodici^ constitutis ceteris Ecclesiis praelata
est, sed evangelica voce Domini et Salvatoris nostri primatum
obtinuit." C. Impugn. cap. IV.

Art. III. Utrura potestas RomaniPontificis in oranes etsingulasetc. 127

II. Adversarii. Inter Richerianos et Febronianos con-
venit, Papam in negotiis dioeceseon intervenire non posse nisi
extraordinario. Cui opinioni Febroniani ita favent, ut eant
infitias, Pontificem Maximum in dioecesibus eximere posse
regulares ordines, dispensationes sibi reservare vel quicquam
agere hujusmodi , non consentiente episcopo. Nostra aetate
viri aliquot (Janus, etc), insolentes sensus ecclesiastici , de
Vaticanis decretis declamitarunt , conquesti Papalem omni-
potentiam atque deturbatos dignitate sua praesules. — Patres
Vaticani, ut paulo superius, decreverunt: „Si quis igitur
dixerit ... ejus (Rom. Pontif.) potestatem non esse ordinariam
et immediatam sive in omnes et singulas ecclesias, sive in
omnes et singulos pastores et fideles, a. s." Cf. Syll. prop. 34.

Thesis: Potestas Romani Pontificis est ordinaria et im-
mediata in omnes et singulas ecclesias.

Argumenta.

Arg. I. a) Potestas ordinaria est, quae principi vi muneris
pro semper competit et pro quibusvis casibus. Haec autem in
Pontifice Romano residet. Nam Dominus noster S. Petrum fun-
damentum ecclesiae, clavigerum caeli, pastorem gregis, confirma- .
torem fratrum creavit; quae munera sane simpliciter et pro
casibus quibuscunque concredita sunt, non pro casibus extra-
ordinariis tantum. Nullum enim discrimen a Christo factum est.

b) Potestas immediata est, quae, nullius interposita potes-
tate, in subditos proprios exerceri potest. Jam ex argumentis
ante positis facile intelligitur, totam ecclesiam, omnes fratres,
agnos et oves, fideles et pastores, Petro ejusque successoribus
directe et jure divino commissos esse. Ergo Summus Pontifex
„solu8 habet totam plenitudinem auctoritatis, quam Christus
Ecclesiae contulit . . . ubique in omnibus Ecclesiis habet illam
sicut in speciali sua Sede Romana." S. Bonaventura, Quare
fratres min. praedic.

Corollarium. Dictis hoc articulo et praecedenti jungimus
ea, quae patres Vaticani ut cousecutiones supremae potestatis
Romani Pontificis docuerunt.

128 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

a) „Porro ex suprema illa Romani Pontificis potestate
gubernandi universam Ecclesiam jus eidem esse consequitur,
in hujus sui muneris exercitio libere communicandi cum pasto-
ribus et gregibus totius Ecclesiae, ut iidem ab ipso in via
salutis doceri ac regi possint. Quare damnamus ac reproba-
mus illorum sententias, qui hanc supremi capitis cum pastoribus
et gregibus communicationem licite impediri posse dicunt, aut
eandem reddunt saeculari potestati obnoxiam, ita ut conten-
dant, quae ab Apostolica Sede vel ejus auctoritate ad regimen
Ecclesiae constituuntur, vim ac valorem non habere, nisi potes-
tatis saecularis placito confirmentur."

b) „Et quoniam divino Apostolici primatus jure Romanus
Pontifex universae Ecclesiae praeest, docemus etiam et decla-
ramus, eum esse judicem supremum fidelium, et in omnibus
causis ad examen ecclesiasticum spectantibus ad ipsius posse
judicium recurri; Sedis vero Apostolicae, cujus auctoritate major
non est, judicium a nemine fore retractandum, neque cuiquam
de ejus licere judicare judicio. Quare a recto veritatis tramite
aberrant, qui affirmant, licere ab judiciis Romanorum Pontifi-
cum ad oecumenicum Concilium tanquam ad auctoritatem Ro-
mano Pontifice superiorem appellare." Sess. III. cap. III.

Objeotiones.

Obj. I. Plures in una eademque dioecesi praepositos ordina-
rios et immediatos esse, absurde dicitur. At episcopi potestate
immediata et extraordinaria in ecclesias suas pollent. Rejicienda
est igitur immediata illa et ordinaria potestas Romani Pontificis.

Resp. Dist. majorem: assertum falsum est, si plures, qui
ita praesunt, non sunt subordinati, conc; si subordinati, nego.
„Inconveniens esset — ait S. Thomas — quod duo aequaliter
super eamdem plebem constituerentur: sed quod duo, quorum
unus est alio principalior, super eamdem plebem constituantur,
non est inconveniens; et secundum hoc super eamdem plebem
immediate sunt et sacerdos parochialis, et Episcopus, et Papa:
et quilibet eorum potest ea, quae sunt jurisdictionis ad ipsum
pertinentia, alteri committere." In IV. SenL, dist. XVIII.
quaest. III. art. 3. q. 5.

Art. III. Utrum potestas Roraani Pontificis in omnes et singulas etc. 129

Instabis. Rectum illud est, ut episcopi suam tueantur
diguitatem. Jam altero constituto in dioecesi ordinario, pro-
prii episcopi dignitas laeditur. Papa ergo cujuslibet ecclesiae
ordinarius esse nequit.

Resp. Dist. minorem: dignitas episcoporum laesa censetur,
constituto altero praeposito eadem ratione, conc; diversa ratione,
nego. Nimirum episcopi sibi ducunt esse gloriam, obsequi
Christo, potestates ordinanti. Rursus patres Vaticani: „Tantum
abest, ut baec Summi Pontificis potestas officiat ordinariae ac
immediatae illi episcopalis jurisdictionis potestati, qua Episcopi,
qui positi a Spiritu S. in Apostolorum locum successerunt,
tamquam veri pastores assignalas sibi greges, singuli singulos,
pascunt et regunt, ut eadem a supremo et universali Pastore
asseratur, roboretur et vindicetur." Sess. III. cap. III.

Obj. II. Si Romani Pontificis potestas in omnes et singulas
ecclesias immediata est ac ordinaria, atque adeo episcopalis,
sequitur ut Summus Pontifex jure nominetur oecumenicus epi-
scopus. Jam vero S. Gregorius M. eum titulum repudiavit,
quemadmodum legimus, Epp. lib. V. 18.

Resp. Dist. majorem: Summi Pontifices jure vocantur
oecumenici episcopi, exclusis specialibus dioeceseon episcopis,
nego; ut significetur Pontificum potestas immediata in easdem
dioeceses, subdist.: eos episcopos oecumenicos eo sensu vocari,
non repugnat per se, conc; vetandum non fuit per accidens,
nego. Id ipsum S. Thomas docet. Sic enim loquitur: „Quod
autem Papa universalem Pontificem se prohibet nominari, non
ideo est quia ipse non habeat auctoritatem immediatam et
plenam in qualibet Ecclesia; sed quia non praeficitur cuilibet
particulari Ecclesiae ut proprius et specialis illius Ecclesiae
rector, quia sic cessarent omnium aliorum pontificum potes-
tates." C. Impugn. cap. IV.

Instabis. Apud S. Cyprianum scriptum est: „Episcopatus
unus est, cujus a singulis in solidum pars tenetur." De unit.
eccl. V. Cum igitur a singulis pars in solidum teneatur, ne-
mini potestas ordinaria et immediata in omnes partes competit.

Resp. Dist. antec: a singulis episcopis pars in solidum

De Groot, Snuima apologet. II. Q

130 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

tenetur, servata omnium subordinatione capiti totius ecclesiae,
conc; relicto centro unitatis, nego.

S. Cypriani propositum est, in jidelibus et in fide haud
secus atque in episcopis ecclesiasticae unitatis extollere con-
cordiam. Hinc omnes ecclesiae partes ostendit inter se con-
cinentes: „Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum
pars tenetur. Ecclesia quoque una est, quae in multitudinem
latius incremento foecunditatis extenditur." Et alias: „cum
sit a Christo una ecclesia per totum mundum in multa membra
divisa, item episcopatus unus Episcoporum multorum concordi
numerositate diffusus;" rursus: „Una Ecclesia . . . et fides una
in solidam corporis unitatem concordiae glutino copulata."
Non tamen inde quidquam concludi potest contra „Petri cathe-
dram" et „ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis ex-
orta est." S. Cypr. ep. 59.

ARTICULUS IV.

Utrum jurisdictionis potestas mediante Pontifice Maximo an
immediate a Deo in episcopos derivetur.

I. Status quaestionis. 1° Non agitur de potestate
ordinis, quae tota per sacramentum ordinis confertur et semel
accepta nunquam amitti potest nec auferri; sed de potestate
jurisdictionis } quae ab ordinis potestate distincta est ac se-
parabilis.

2° Quaestionem non habemus de designatione aut electione
personae, cui dignitas episcopalis conferatur, sed de ipsa potes-
tate. Ea porro considerari potest a) secundum ipsum ordinem
et gradum episcopalem seu in abstracto, ut ajunt; sub quo
respectu jurisdictio episcopalis immediate a Deo procedit, in
quantum scilicet ex immediata Christi ordinatione est, ut in
ecclesia semper reperiantur, qui sint episcopi et, servata sub-
ordinatione debita Romano Pontifici, commissum sibi gregem
regant. b) Rursum potestas jurisdictionis considerari potest
in individuis, potestatem illam obtinentibus. Atque illud qui-
dem trifariam: primo quantum ad aptitudinem; secundo quan-

Art. IV. Utrum jurisdictionis potestas mediante Pontitice etc. 131

tum ad exercitium; tertio quantum ad actualitatem. Aptitu-
dinem immediate a Deo esse remur, cum nemo dubitet, quin
ordinatio episcopalis aptitudinem ad jurisdictionem episcopalem
recipiendam conferat; et haec aptitudo ab aliquibus jurisdictio
incompleta vocatur. Exercitium a S. Pontifice pendere et ab
eo amplificari, tolli posse, universalis et constans ecclesiae
praxis ostendit; non ita tamen, ut ipse tollatur ordo episco-
palis, prout ex modo dictis conspicuum est. Restat igitur, ut
de actualitate seu de actuali jurisdictione episcoporum, quam
alii completam vocant, inquiratur.

II. Duplex sententia de origine jurisdictionis
actualis episcoporum. 1° Prima sententia est, potestatem
jurisdictionis episcoporum a Christo quidem tanquam a causa
principali derivari, sed mediante Romano Pontifice. Qua de re
S. Thomas haec affirmat: „Papa, qui est loco S. Petri, habet
plenariam potestatem, alii vero ab ipso." Expos. in Matih.
XVI. n. 2.; cf. In II. Sent., dist. XLIV. quaest. II. art. 3.;
C. Gent. IV. cap. LXXVL; II. II. quaest. XXXIX. art. 3.
Itaque episcopi jurisdictionis potestatem non consecratione, sed
injunctione acquirunt. Id etiam valet de jurisdictione collegiali,
id est, de jurisdictione in universalem ecclesiam ab episcopis
exercenda in concilio, Summi Pontificis auctoritate celebrato.
Haec enim sola consecratione non acquiritur, sed consecratione
episcopi gradum obtinent, quo judices jure divino constituuntur,
quando Romanus Pontifex ipsis participationem sollicitudinis
universalis confert. Quae participatio utrum episcopis etiam
non residentialibus per se satis conferatur, extra dubitationis
aleam non est. Cf. Mazzella, De relig. et ecclesia, disp. V.
art. 4.

Primae sententiae adstipulantur S. Bonaventura, Quare
fratres minores praedicent; S. Antoninus, Summa, p. II. tit. XXII.
cap. III. §. 3.; Lainez, Disput. Trid. t. I. ; Suarez, De leg.
lib. IV. cap. IV. omnesque fere summi theologi.

2° Altera sententia eorum est, qui episcopos jurisdictionis
potestatem immediate a Christo tenere existimant, ut Alphonsus
de Castro, Vasquez, Schwane (Allgemeine Moraliheol.)

III. Sententia eligenda. Eadem quaestio inter patres

9*

132 Quaestio XV. Be vi et ratlone primatus Romani Pontificis.

Tridentinos agitata est, sed nihil definitum. Nonnulli patres,
duce Guerrero, Granatensi arehiepiscopo, secundam sententiam
contra alios, prioris sententiae defensores, tuebantur. Bene-
dictus XIV. ait: „Licet autem eorum opinio, qui etiam hanc
potestatem (jurisdictionis) a Christo oriri propugnant, validis
fulciatur argumentis; nibilominus tamen et rationi et auctori-
tati conformior videtur sententia opposita." De syn. dioec.
lib. I. cap. IV. n. 2. Igitur Angelici sententiam de origine
episcopalis jurisdictionis in singulas dioeceses sequendam esse
arbitramur.

IV. Utrum in utraque sententia de origine juris-
dictionis episcopalis tum Romani Pontificis tum epi-
scopi potestas in dioecesin ordinaria et immediata sit.

Resp. In utraque sententia tam episcopi quam Papae
potestas ordinaria et immediata censenda est.

1° Quod ad Papam attinet, sentiunt catholici omnes, et
in utroque systemate, jurisdictionem episcoporum dependere,
saltem quantnm ad exercitium, a tacito, er, ut jam fit, ab ex-
presso consensu Pontificis. Eam vero Pontificis potestatem in
episcoporum jurisdictionem, saltem quantum ad exercitium, ordi-
nariam esse ac immediatam, ex thesibus proxime probatis apparet.

2° Episcoporum potestas ordinaria et immediata similiter
in utraque sententia consistit. Nimirum quia Christus ordinem
episcopalem instituit, ut ecclesia regulariter per episcopos re-
gatur, et quia ordini illi potestas propria divinitus constituta
est. Jurisdictio autem, quam episcopus consecratus a Romano
Pontifice accipit, non est potestas Papae delegata, sed propria
illa potestas, quam Christus muneri episcopali, dependentem
tamen a Pontifice Romano, alligavit. Neque gradus episcopalis
a Papa aboleri potest. Ita potestas jurisdictionis episcoporum
ordinaria semper erit. Eademque immediata; etenim sive
immediate a Deo sive mediante Papa eam conferri sentias,
nulla alia potestate inter episcopum et dioecesin posita, exercetur.

Quae cum ita sint, jurisdictio episcopalis, quanquam in
particulari immediate a Deo concedi non videtur, in genere
tamen immediate a Deo procedit, qui episcopos cum juris-
dictione ordinaria in ecclesia esse voluit.

Art. V. Utrum Rom. Pontifex ex cathedra loquens sit infallibilis. 133

ARTICULUS V.

Utrum Romanus Pontifex ex cathedra loquens sit infallibilis.

Ex S. Scriptura.

I. Decretum Vaticanum hoc est: „Nos traditioni a fidei
Cbristianae exordio perceptae fideliter inhaerendo, ad Dei Sal-
vatoris nostri gloriam, religionis Catholicae exaltationem et
Christianorum populorum salutem, sacro approbante concilio,
docemus et divinitus revelatum dogma esse definimus: Roma-
num Pontificem cum ex Cathedra loquitur, id est, cum omnium
Christianorum Pastoris et Doctoris munere fungens, pro suprema
sua apostolica auctoritate, doctrinam de fide vel moribus ab
universa Ecclesia tenendam definit, per assistentiam divinam,
ipsi in beato Petro promissam, ea infallibilitate pollere, qua
divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de
fide vel moribus instructam esse voluit; ideoque ejusmodi Ro-
mani Pontificis definitiones ex sese, non autem ex consensu
Ecclesiae irreformabiles esse. Si quis autem huic Nostrae de
finitioni contradicere, quod Deus avertat, praesumpserit; ana-
thema sit." Sess. IV. cap. IV. — Hoc decreto patet, definiri
activam Romani Pontificis infallibilitatem seu infallibile magi-
sterium.

II. Infallibilitatis Pontificiae definitio. Haec in-
fallibilitas est charisma, quo Romanus Pontifex, cum ex ca-
thedra loquitur, per assistentiam divinam in dejinienda doctrina
de jide vel moribus errare non potest.

1° Diximus: ex cathedra. „Cathedra — ait S. Thomas —
proprie est Magistrorum et ideo illi super cathedram dicuntur
sedere, qui sunt successores Moysis." ln Matth. XXIII. 1.
Patres autem Vaticani metonymiae hujus, ab ipsis adhibitae,
sensum sic explicant: „cum ex Cathedra loquitur, id est, cum
omnium Christianorum Patris et Doctoris munere fungens, pro
suprema sua apostolica auctoritate doctrinam de fide vel mori-
bus ab omnibus tenendam definit." L. c.

2° Per assistentiam divinam. Charisma infallibilitatis nec

134 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

donum naturale est neque habitus supematuralis , Deque veri
nominis inspiratio, neque revelatio. Patres Vaticani assisten-
tiam esse docent. Nam haec clara sunt: „Neque enim Petri
successoribus Spiritus S. promissus est, ut eo revelante novam
doctrinam patefacerent, sed ut, eo assistente, traditam per Apo-
stolos revelationem seu fidei depositum sancte custodirent et
fideliter exponerent." Hanc porro assistentiam intelligimus
auxilium divinum Pontificem determinans, ut verum doceat.
Cujus auxilii seu operationis divinae, quam S. Thomas in-
stinctum Spiritus sancti vocat, effectus internus est, ut Pontifex
veritatem, in ecclesia depositam, cognoscat; externus, ut ex
cathedra loquens veritatem proponat. Cf. S. Thom. Quodl. IX.
art. 16. Attamen stricte opus esse non videtur, ut assistentia
divina peculiarem fidei firmitatem in anima Pontificis efficiat.
3° In definienda doctrina de fide et moribus. lnfallibilitas
igitur illimitata dici nequit.

III. Quonam seDSu Pontificis infallibilitas sit per-
sonalis. Non eo sensu personalem Pontificis inerrantiam vo-
camus, ut infallibilitatem a se habeat; nam judicium eorum,
qui ecclesiae praesunt, errare potest, „si personae eorum tantum
respiciantur." S. Thom. Quodl. IX. 16.. Ob eamque rem in-
fallibilitas PoDtificia participata dicitur, quia divinitus data.

Iufallibilitatem personalem profitemur, quia Pontifex, dod
ut persoua privata, sed ut persoua qualificata, ut ajuut, Pouti-
ficatu potest edere decreta, quae ex sese, non autem ex consensu
ecclesiae, irreformabilia sunt. Verum, etsi Papa decreta hujus-
modi edere potest absque consensu ecclesiae, sive congregatae
in concilio sive per orbem dispersae, nullo tamen tempore
pastor sine ovibus erit, nec caput sine membris, hoc est, sine
ecclesia, pro qua charisma divinum obtinet.

Ita, quantum ad Pontificein supremo suo munere fungen-
tem, prorsus rejicitur quaevis distinctio ioter sedem et sedentem,
ioter seriem Pootificum et Pootifices siogulos, quasi sedeotes
aut sioguli errare posseut, oon itidem sedes et series. Ro-
manam sedem, cathedram, ecclesiam si iofallibilem asserimus,
ipsos PoDtifices, etiam siogulos, erroris immunes iotelligimus.

IV. Quaeuam ad locutionem ex cathedra requi-

Art. V. Utrura Rom. Pontifex ex cathedra loquens sit intallibilis. 135

rantur. Jam non quaeriinus, quibus indiciis locutionem ex
cathedra esse cognoscamus, sed quaenam requirantur, ut locutio
ex catbedra sit. Haec enim, etiam quando de conciliorura
oecumenicorum decretis agitur, differunt. Ex definitione Vati-
cana conditiones ad locutionem ex cathedra necessarias per-
cepimus. Requiritur autem

1° Sententia dejinitiva. Non sufficit sententia, quae abs-
que credendi obligatione proferatur, puta adhortandi causa,
aut ut Pontifices opinionem significent, et quid sibi probabilius
aut certius esse videatur; sed necessaria est intentio Pontificis
decidendi veritatem; quod est apud S. Thomam nfinaliter de-
terminare" ea quae sunt fidei ut ab omnibus inconcussa fide
teneantur, seu: „ut sic ejus sententia a tota ecclesia firmiter
teneatur." II. II. q. I. art. 10.

2° Sententia Pontificis, in quantum loquitur ut pastor et
doctor supremus, seu, ut ait S. Thomas, sententia Papae,
„quam profert in judicio." Quodl. IX. art. 16. Idcirco non
censentur ex cathedra latae sententiae, quas Pontifex edit ut
doctor privatus, vel ut Pontifex est, sed non usus auctoritate sua
suprema in universam ecclesiam.

3° In definienda doctrina de fide vel moribus. Patres
Vaticani docent, Romanum Pontificem ea infallibilitate pollere,
„qua divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina
de fide vel moribus instructam esse voluit." De objecto
autem infallibilitatis ecclesiae quaestione VIII. disseruimus.
Pontifex — ut docet Aquinas — errare potest in sententiis,
„quae ad facta particularia pertinent"; errare non potest nin his
quae ad fidem pertinentu. Cf. Quodl. 1. c; II. II. q. I. art. 10.
— Plura de extensione infallibilitatis Pontificiae vide infra
in fine art. 6., ubi ad quaesita nonnulla respondetur.

4° Doctrina ab universa ecclesia tenenda; id est a Ponti-
fice definita, „ut sic ejus sententia a tota ecclesia firmiter tenea-
tur.a S. Thom., ut supra. Jam „haec intentio Pontificis — ait
Franzelin — decidendi veritatem et obligandi fideles sufficienter
manifestata sit oportet. Quamvis vero sint quaedam formae
solemnes documentorum, quae semper manifestant hanc inten-
tionem (ut Bullae dogmaticae in iis, quae directe et scopo

136 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

principali docent); non tamen definitio per se ullis formis de-
terminatis alligata est, quia ea, de qua loquimur, intentio de-
cidendi veritatem multis ac diversis modis sufficienter mani-
festari potest." Ep. edita in opere period. Etudes religieuses,
Juillet 1889.

V. Adversarii. a) Exordium erroris fuit calamitosa lis,
quae saeculo XIV. de occupanda Petri sede exorta est. Ea
tempestate Petrus d'Ailly seu de Alliaco (f 1420) et Joannes
Gerson (1429) potestatem Pontificis concilio generali dirigen-
dam et regulandam subdidisse videntur. Verum haec doctrina
non ex traditione ecclesiae hausta est, sed fabricatam diceres, ut
schisma finiretur. Nec Gerson in systemate suo semper idem
fuit, neque multi fuerunt, qui Sedem Apostolicam erroribus in
fide obnoxiam esse crederent; imo Canus anno 1562: „Nolu-
mus — inquit — hic nos ecclesiae sententiam praevenire, sed
si ad generale concilium referatur, haereseos nota errori illi
inuretur;" addit sese tuto sententiam infallibilitatis Pontificiae
sequi, „quoniam communis catholicorum est". De loc. iheol.
lib. VI. cap. VII.

b) Anno 1682 contra inerrantiam Romani Pontificis positus
est Declarationis Cleri Gallicani art. 4.; quo episcopi triginta
quatuor, a Ludovico XIV. Parisios convocati, perhibent: „In
fidei quoque quaestionibus praecipuas Summi Pontificis esse
partes, ejusque decreta ad omnes et singulas ecclesias perti-
nere, nec tamen irreformabile esse judicium, nisi Ecclesiae con
sensus accesserit." Quot et qualium consentientium episco-
porum consensus requiratur, fuit ambiguum; sed perinde esse
putabatur, sive consensus esset antecedens, sive subsequens
vel comitans, expressus sive tacitus. Janseniani et Febroniani
eo venerunt, ut consensum completum et universalem si non
fidelium omnium at omnium episcoporum, atque etiam sacer-
dotum postularent. Cf. Const. Inter multiplices, 4. Aug. 1690
et Auctorem fidei.

c) Saeculo XIX. sensus aliquorum schismaticus, qui natio-
nales ecclesias instituendas esse contendebant (Chatel, Ronge),
et scientia quaedam rationalismi non immunis effecerunt, ut
viri aliquot catholici deficere ab ecclesia quam decretis oecu-

Art. V. Utrura Rom. Pontifex ex cathedra loquens sit infallibilis. 137

menici concilii Vaticani parere mallent. Dollinger, Erwdgungen
seu Considerationes pro episcopis, etc; Janus (Huber), Der
Papst und das Concil seu Papa et concilium; Gladstone, The
Vatican decrees et alii dogrna inerrantiae Pontificis Romani
impugnarunt. Orta et secta Neo-catholicorum, quae tantum
non tabuit.

Thesis: Romanus Pontifex, ex cathedra loquens, est infal-
libilis.

Argument a .

Arg. I. Generatim ex ipsa ratione primatus. Ex S. Scri-
ptura duo patent: oportere Romano Pontifici subesse universam
ecelesiam; ecclesiam in rebus fidei et morum errori non esse
obnoxiam. Atqui si Romanus Pontifex, ex cathedra loquens,
infallibilitate non polleret, alterutrum destrueretur. Ecclesia
enim aut non paret Pontifici, aut eum sequitur; si paret errauti,
una cum Pontifice periclitatur; si non sequitur Pontificem,
pleDitudo Pontificiae potestatis evacuatur. Magisterium ergo
infallibile Romani Pontificis admittendum est.

Arg. II. Ex Matth. XVI. 18. a) In pollicitatione prima-
tus Dominus ad S. Petrum dixit: super hanc petram (kepha)
aedificabo ecclesiam meam; igitur Summus Pontifex est funda-
mentum totius ecclesiae. Atqui ad ecclesiae essentiam pertinet
fides, eaque nunquam defectura. Summus ergo Pontifex est
fundamentum fidei nunquam defecturae. Jam si fundamentum
succumbat, tota fabrica in ipso fundata corruet. Ergo Summus
Pontifex, quoniam fundamentum est infallibilis ecclesiae, in fide
errare non potest.

b) Christus ita prosequitur: et portae inferi non prae-
valebunt adversus eam , id est, adversus petram (kepha), aut
adversus ecclesiam, quatenus in petra (kepha, Petro) fundatur.
At portae inferi sunt et haereses. Haereses igitur adversus
eum, qui est petra et firmitudo totius ecclesiae, nihil quidquam
praevalebunt. Jam vero petra est Summus Pontifex. Hic
ergo in fide errare non potest. Quod magis propalatum
habemus ex Matth. VII. 24 — 27., ubi domus viri stulti ceci-
disse dicitur , quia stultus naedificavit domum suam super

138 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

arenam11; domus viri sapientis, pluvia, fluminibus, ventis simul
in domum irruentibus, „non cecidit: fundata enim erat super
petram." Eodem modo firma est fides ecclesiae; fundata enim
est super petram. Cf. S. Thom. In Matih. XVI. n. 2.

Arg. III. Ex S. Luca XXII. 32. Verba Christi: ego autem
rogavi pro te, ut non deficiat jides tuat et tu aliquando con-
versus confirma fratres tuos , referuntur ad S. Petrum et suc-
cessores ejus, ut caput ecclesiae. Jam iis ipsis verbis pro-
mittitur infallibile magisterium. Ergo caput ecclesiae seu
Summus Pontifex gaudet infallibili magisterio. Prob. min.
a) Petrus, jussus reliquos omnes in fide confirmare, ipse fir-
missimus sit necessum est. At Petro soli — pro te, fides
tua} tu — mandatur munus confirmandi in fide reliquos
omnes, quos Dominus vocat fratres tuos. Ergo Christus pro-
misit, caput ecclesiae suae, hoc est, S. Petrum ejusque in
primatu snccessores ab omni semper errore permansuros illi-
batos, id est, Rom. Pontificem in docendo fore infallibilem.

b) Idem jure efficitur ex verbis: ego rogavi pro te. Nempe
Christus orans etiam confirmandi munus spectavit. Christus
autem procul dubio exauditus est pro sua reverentia. Hebr. V. 7.

c) Neque parallelismus idearum inter Matthaeum, ut supra,
et Lucam obscurus est. Nam petra ecclesiae et confirmator
fratrum unum firmitudinis conceptum exprimunt. Cf. S. Thom.
II. II. q. I. art. 10.; q. II. art. 6. ad 3.; suppl. q. XXV. art. l.j
In Symb. art. IX.

Arg. IV. Ex S. JoanneXXI. 15—18. Christus his verbis:
Pasce agnos meos ; — Pasce oves meas universum gregem
Summo Pontifici suprema auctoritate regendum commisit. At
„evangelizare pascere est". S. Bern. De consid. IV. 3. Pon-
tificis est igitur, universum Christi gregem evangelicae veritatis
pabulo nutrire. Porro pastor supremus si esset errori obnoxius,
fieri posset, ut universum Christi gregem a pabulo salubri
veritatis ad venenosa errorum abduceret. Christus ergo, qui
media largitur fini congrua, Summo pastori charisma inerrantiae
concessit. Cf. S. Thom. ln Joan. XXI. lect. III. et conc. Vatic.
sess. IV. cap. IV.

Art. V. Utrum Rom. Pontifex ex cathreda loquens sit infallibilis. 139

Objeotiones.

Obj. I. Id ex S. Litteris ratum ac firmum, solum Christum
auctorem esse fidei. Ergo infallibilitas Pontificia, cum certe
superflua sit, a priori negatur.

Resp. Dist. antec: Christus est auctor fidei intus effi-
ciendae, conc; proponendae fidei, subdist.: auctor principalis,
conc; exclusa causa instrumentali magisterii Pontificii, nego.
Christus secundum utramque naturam simul est caput totius
ecclesiae secundum gubernationem , dignitatem et influentiam.
Cf. S. Thom. De verit. q. XXXIX. art. 4. Sed Pontificis
magisterio tanquam instrumento utitur, ut ecclesiae suae fidei
veritatem ad credendum proponat.

Instalis. S. Petrus fidem negavit in atrio Caiphae, abs-
condit Antiochiae, Paulo resistente. Ergo Papa non magis
infallibilis est quam beatus Petrus.

Resp. Dist, antec: haec facta sunt Petri, ex cathedra
loquentis, nego; pertinent ad Petri fidem personalem, subdist.:
ratione fidelitatis aut prudentiae, conc; ratione fidei proprie
dictae, nego. Et sane Petri facinus in atrio privatum fuisse
nemo ignorat; nec ejus fides privata defecit, sed fidei pro-
fessio; adde, apostolum eo tempore in munere supremi pastoris
confirmatum non fuisse, neque in eum venisse Spiritum sanctum.
— Res Antiochena prudentiae offensio fuit, fides nec publica
nec privata ullo pacto defecit.

Dices. Quandoque fit, ut Pontifices praebeant reprehensionis
ansam aliquam. Vitia autem et infallibilitas pugnant.

Resp. Transeat antec Nego conseq. Scilicet ab inte-
gritate vitae deficere et errare ex cathedra differunt. Ita
„Caiphas quantumvis nequam tamen quia Pontifex legitur
etiam inscius prophetasse." S. Thom. Quodl. IX. 16. Quod
apte ad Pontificem Romanum transfertur, qui, Deo assistente
ex cathedra loquens, excedit seipsum.

Obj. II. Dominus ad S. Petrum: „tu aliquando conversus
confirma fratres tuos." Jam vox conversus confirmandi munus
ad Petri personam coarctat. Ex hoc igitur textu neutiquam
probatur, Pontifices in fidei judicio errare non posse.

140 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Resp, Dist min.: vox conversus munus ad Petri personam
coarctat, nego; personam Petri accidentaliter determinat, conc.
Vox conversus substantiam et indolem promissionis divinae:
rogavi pro te, etc. nihil contingit, quasi Dominus instituisset
conjirmatorem conversum; sed accidens est, significans: post-
quam conversus es, vel aliquid hujusmodi.

Dices. Omnes apostolos divinitus in fide confirmatos esse,
constat. Munere igitur confirmatoris et infaliibilis doctoris non
opus erat.

Resp. Dist. antec: omnes apostoli in fide confirmati sunt,
conc; et munus confirmatoris ante omnia pro apostolis insti-
tutum est, nego. Christus pro Petro oravit, et ipsum fidei
confirmatorem creavit, ut cathedra Petri arx fidei esset pro
omnibus horainibus et saeculis, et pro ipsis apostolis, in
quantum alicujus confirmationis indigerent.

Instabis. Primus Agatho, Papa (f 681), Lucam XXII. ad
primatum illustrandum attulit. Ergo interpretatio illa, quia
nova, nulla est.

Resp. Nego assertum, quod, a Launoio (ep. V. 6.) inventum,
tempore concilii Vaticani iteratum est. — S. Ambrosius, De fide,
lib. V. cap. L; S. Leo M. Serm. LXXXIII. 3.; S. Cyrillus
Alexandr. Comment. in Luc. XXII. 32. et alii locum illum ad
primatum retulerunt. Ita S. Gelasius ep. 4. ad Honorium Dal-
matiae episcopum: „totius ovilis dominici curam sine cessa-
tione tractantes, quae beato Petro Salvatoris ipsius nostri voce
delegata est: Et tu conversus confirma fratres tuos; et item:
Petre, amas me? Pasce oves meas: dissimulare nec possumus
nec debemus, quae", etc. Apud Thiel I. p. 321. Neque illam
Agathonis interpretationem novam esse censuerunt patres con-
cilii Cpolitani, cum de epistola, nobis objecta, exclamaverint:
„Petrus per Agathonem locutus est.u

Obj. III. S. Codicum de magisterio testimonia sic expli-
cari possunt, ut Sedes Apostolica non erret in decisis, non ita
firma sit in decidendis. Ergo Papa definire non potest.

Resp. Dist. antec: S. Scripturae sic explicari possunt, ut
Papa sit infallibilis tam in decidendis quam in decisis, conc;
in alterutro duntaxat, nego. Indoles cagitis, confirmatoris,

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 141

summi ecclesiae pastoris, haec est, ut Pontifex Summus firmi-
tate sua in decidendis praebeat ecclesiae decisa vera.

Instabis. Si seriem Pontificum ab omni prorsus errore
illibatam dicimus, non singulos, Sedes Romana tamen erit,
quae omnes ad unitatem in fide moveat. Hac igitur interpre-
tatione S. Scripturis nulla vis infertur.

Resp. Dist. antec. : si series Pontificum non erret, Sedes
tamen Romana erit, quae omnes ad unitatem in fide moveat
omnes omnium temporum, nego; secus, transeat. Pollicitatio
divina est, nunquam fore, ut portae inferi sive adversus eccle-
siani, sive adversus petram ecclesiae praevaleant. Atque etiam
distinctio illa inter seriem et singulos infallibilitatem activam
penitus delet. Nam quos Christus pavit, eos jam pascunt
8inguli Ejus vicarii; at si in fide definienda possint errare
singuli, infallibili certitudine fidendum est nulli.

Dices. Saltem fas sit, sequi hoc Leonis M.: „Aliud sunt
sedes, aliud praesidentes.u Ep. 101.

. Eesp. Dist.: S. Leo distinguit inter sedem et sedentem,
quantum ad ea, quae sedenti non competunt ex sua sede,
conc; quantum ad ea, quae sedens non habet nisi ex sua
sede, nego. In casu, vitia Acacii sedis episcopalis jura tol-
lere non potuerant; at vero Pontifici Romano jura Petri ex
cathedra Petri profluunt. Quis autem dixerit, fideles in vera
fide infallibiliter servari per sedem, non per sedentem? Ser-
vatur Christi populus per Pontificem, quatenus hic vi muneris
sui agit, id est, ex sede sua seu ex cathedra.

Alia, quae a nonnullis contra dicuntur, in disputationibus
de primatu habitis, satis excussa videntur.

ARTICULUS VI.
Utrum infallibilitas Romani Pontificis ex traditione monstretur.

I. Adversarii. A Gallicanis quondam quaesita sunt
argumenta ex traditione factisque historicis, quae theologos,
infallibilitatem Pontificiam asserentes, confunderent ; ita Bossuet,
qui contendere videtur suae Defensioni patrocinari exploratam

142 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

patrum sententiam, repugnare nihil praeter novellas scholasti-
corum opiniones. Non majori jure DOllinger, Erwagungen
seu Considerationes, etc, et qui cum eo concilii oecumenici
Vaticani definitionem de Romani Pontificis infallibili magisterio
non secuti sunt, ecclesiam catholicam sensu historico carere
perhibent; quorum asserta legens, crederes inter Orientales
neminem unquam suspicatum esse infallibilitatem Pontificiam,
factaque cuncta doctrinae Vaticanae esse contraria. Si qui
patres Occidentales dogmatis hujus mentionem non faciant,
illico nobis adversi dicuntur, et Aquinatem citanti respondent,
sanctum deceptum monumentis suppositis. De S. Thoma vide
art. 4. In praesentia probandum est, multo ante aetatem
Angelici et ab antiquissimis temporibus doctrinam de infal-
libili Pontificis Romani magisterio in ecclesia viguisse.

Thesis: InfalUbilitas Romani Pontificis ex veterum testi-
moniis certa est.

Argumenta.

Arg. 1. Ex veterum testimoniis. a) S. Clemens Romanus
et S. Ignatius Antiochenus non ad probandum sed ad confir-
mandum aliquid testimonii praebere videntur. Nam Clemens
suam ad Corinthios epistolam tanta auctoritate scripsit, ut
virum infallibili magisterio donatum valde deceat; unde S. Ire-
naeus de illa epistola: „scripsit, quae est Roma, ecclesia po-
tentissimam (ixavcoiccTqv) epistolam, reparans fidem illorum et
annuntians, quam in recenti ab Apostolis acceperat traditio-
nem.u Adv. haer. III. cap. III. Ignatius autem ad Romanos,
cap. III.: „Neminem unquam fascinastis; alios docuistis. Ego
vero illa quoque firma esse volo, quae docetis et praecipitis."
Verum haec fortasse tantummodo de exhortatione ad marty-
rium dicta sunt.

b) S. Irenaeus, Adv. haer. III. 3.: „Ad hanc enim eccle-
siam propter potentiorem1) principalitatem necesse est omnem

l) Potentiorem; hanc vocem enim „omnes Codices manuscripti
habent excepto Claromontano , in quo librarius pontiorem scripserat,
antiqua tamen manu n expunctum est, ut legatur potioremu. Schnee-
mann, S. Iren. de ecclesiae Rom. primatu testimonium.

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 143

convenire ecclesiam, hoc est, qui sunt undique fideles, in qua
semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea quae est
ab Apostolis traditio." Porro his verbis, cum suis adjunctis,
affirmatur necessarius consensus omnium ecclesiarum cum Ro-
mana ecclesia, quod in ea sit inconcussa firmitas fidei. Id
autem idem est ac agnoscere Romanae ecclesiae infallibilem
auctoritatem. Ergo infallibilitas competit Romano Pontifici.
Probatur eam fuisse Irenaei sententiam.

1° De ecclesiarum habitudine ad ecclesiam Romanam agitur.
Res sane perspicua tum ex textu: „ad hanc ecclesiam" , et:
„omnem ecclesiam, hoc est, qui sunt undique fideles" ; tum ex
contextu, ubi immediate ante Irenaeus dicit, se allaturum aucto-
ritatem „maximae et antiquissimae et omnibus cognitae, a
gloriosissimis duobus Apostolis Petro et Paulo Romae fundatae
et constitutae ecclesiae".

2° Necessitas conveniendi est ecclesiastica. Necessitas est;
ait enim : necesse est. — Ecclesiasticam esse tria probant. Primo,
Irenaeus de ecclesia Romana et ecclesiis reliquis loquitur; se-
cundo, in textu et in contextu ne verbum quidem ad Romanam
urbem referri potest, sed de personis ecclesiasticis et rebus
dicuntur omnia; tertio, causa cur ad ecclesiam Romanam con-
venire necesse est, expressis verbis declaratur: npropter poten-
tiorem principalitatem" , ecclesiae sane, non urbis.1)

3° Haec necessitas conveniendi est officium consentiendi.
Nam illud convenire ad est ipsa constructio Graeca Gv^aCvuv
nQog, convenire cum, a vetere interprete eisdem verbis reddita.2)

*) „Ludunt — ait Bossuet — qui potentioris principalitatis nomine
Urbis amplitudinem designari putent." Defens. declarat. cleri Qallic.
lib. X. cap. VI.

*) Ita Salmasius in libro De Primatu, contra primatum scripto:
„Necesse est, dicit, omnem Ecclesiam convenire ad Romanam, id est,
ut Graece locutus fuerat Irenaeus, 6vi*paLvetv ngoq rijv twv 'Pw^atwv
exxXt}6lav} quod significat: convenire et concordare in rebus fidei et
doctrina cum Romana ecclesia.u Schneemann refert, cum Salmasio
concinere quum plurimos alios acatholicos, tum Henricum Thiersch et
Adolphum Stieren, viros eruditione insignes. Cf. Schneemann, S. Ire-
naei de ecclesiae Romanae primatu testimonium in Collectione Lacensi
t. IV., Appendix; Massuet, Opera S. Irenaei; Freppel, S. Irinie.

144 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Deinde necessitas confluxus physici omnium ecclesiarum omnium-
que fidelium ad Urbem nullo modo intelligitur, Ergo Irenaeus
consentiendi necessitatem directe exprimit. Accedit quod haec
optime respondent conceptui sancti doctoris, qui Gnosticos hoc
confundit, quod ab ecclesia Romana dissentiant.

4° Necessitas illa consentiendi oritur ex firmitate fidei in
Romana ecclesia. Primo, ecclesiae Romanae tribuitur poten-
tior principalitas. Jam vero sanctus martyr lib. IV. cap. XXVI.
docet, eos, qui successionem habent ab apostolis, cum episco-
patus successione charisma certum veritatis accepisse. Hoc
igitur charisma cerium veritatis maxime ftrisse credidit in
ecclesia, quae habet tantam principalitatem, ut omnes ecclesias
ad eam convenire necesse sit. — Secundo, hujus „maximae et
antiquissimae et omnibus cognitae, a gloriosissimis Apostolis
Petro et Paulo fundatae et constitutae ecclesiaeu auctoritas tam
firma est, ut Irenaeus ea confundat Gnosticos et „omnes, qui
quoquo modo . . . praeterquam oportet, colligunt". Tertio,
in ecclesia Romana „semper ab his, qui sunt undique, conser-
vata est ea quae est ab Apostolis traditio". Quarto, continuo
enumeratis Romanis Pontificibus usque Eleutherium, sanctus
doctor concludit: „est plenissima haec ostensio, unam et ean-
dem vivificatricem fidem esse, quae in ecclesia ab Apostolis
usque nunc sit conservata, et tradita in veritate." 0. c.
lib. III. cap. III.

Quibus positis efficitur, ecclesiae Romanae auctoritatem
in rebus fidei tantam esse, ut ea sola contra omnes errores
sit plenissima ostensio.

c) Inter alios testes S. Cyprianus communicationem cum
Fontifice Romano idem esse affirmat atque „ecclesiae catho-
licae unitatem et caritatem" probare, et „cum ecclesia catho-
lica communicare", Epp. 48. et 55.; idem Romanos (hoc est,
Romanam Ecclesiam) laudat, „ad quos perfidia non possit ha-
bere accessum". Ep. 59. — S. Ambrosius: „Ubi Petrus, ibi
ecclesia; ibi nulla mors, sed vita aeterna; et ideo addidit
(Christus): Et portae inferi non praevalebunt ei, et: Tibi
dabo claves regni coelorum." In Ps. XL. 30. Idem De obitu
fratris Satyr. I. 47.: „Percontatusque ex eo (episcopo) est,

Art VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretnr. 145

utrumnam cum episcopis catholicis, Jioc est, cum Romana
ecclesia conveniret.u Cf. Maximum M. Ep. ad Petrum illustrem.
S. Hieronymus inter errorum procellas ad Romanum Ponti-
ficem scriben8: „Ego — ait — nullum primum nisi Christum
sequens, Beatitudini tuae, id est Cathedrae Petri, communione
consocior. Super illam petram aedificatam ecclesiam scio.
Quicunque extra hanc domum agnum comederit, profanus est;"
atque: „Quicunque tecum non est, spargit, hoc est, qui Christi
non est, Antichristi est." Ep. 15. ad Damasum. — S. Augu-
stinus: „In hac cathedra unitatis posuit Deus doctrinam veri-
tatis." Ep .105. Idem, recensitis Romanis Pontificibus, subdit:
„Ipsa est petra, quam non vincunt superbae inferorum portae."
In ps. contra partem Donati. Rursus, receptis Innocentii I.
ad concilia Carthaginiense et Milevitanum rescriptis in re Pe-
lagii: „de hac causa duo concilia missa sunt ad Sedem Apo-
stolicam, inde etiam rescripta venerunt. Causa finita est."
Serm. CXXXL 10. Cf. De util. credendi, cap. XVII. S. Pe-
trus Chrysologus ad Eutychen, abbatem Cpolitanum, haec verba
direxit: „In omnibus hortamur te, frater honorabilis, ut his,
quae a Beatissimo Papa Romanae civitatis scripta sunt, obe-
dienter attendas, quoniam beatus Petrus, qui in propria sede
et vivit et praesidet, praestat quaerentibus Jidei veritatem."
Inter epp. S. Leonis 25. Cf. S. Epiphan. Ancoratus, cap. IX.;
S. Ephraem, Serm. IV. in hebdom. S. LeoM. : „Soliditas illa
fidei, quae in apostolorum principe est laudata, perpetua est."
Serm. III. 2. Rursus: nSoliditas enim illa, quam de Petra
Christo etiam ipse (Petrus) petra factus accepit, in suos quo-
que se transfudit haeredes." Serm. V. 4.

d) Brevitatis causa, plurimis aliis omissis veterum testi-
moniis, formulam Hormisdae proferimus. Eam subscripserunt
episcopi quotquot a schismate Acaciano ad unitatem catho-
licam revertebantur, necnon patres concilii oecumenici VIII.;
ingens certe episcoporum numerus (circiter 2500), inter quos
Epiphanius, Joannes et Mennas, patriarchae ConstantinopolitanL
Formula autem haec est:

„Prima salus est, regulam rectae fidei custodire et a con-
stitutis patrum nullatenus deviare. Et quia non potest Domini

De Groot. Snmma apologpt. TI JQ

146 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

nostri Jesu Christi praetermitti sententia dicentis: Tu es Pe-
trus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, haec
quae dicta sunt rerum probantur effectibus, quia in Sede Apo-
stolica immaculata est semper catholica servata religio.1) De
hac ergo spe et fide separari minime cupientes et patrum se-
quentes in omnibus constituta, anathematizamus omnes hae-
reses", etc. Mox subjungitur: „Quapropter suscipimus et pro-
bamus epistolas beati Leonis Papae universas, quas de religione
Christiana conscripsit. Unde, sicut praediximus, sequentes in
omnibus Apostolicam Sedem et praedicantes ejus omnia consti-
tuta, spero, ut in una communione vobiscum, quam Sedes Apo-
stolica praedicat, esse merear, in qua est integra et verax'1)
Christianae religionis soliditas. Promittentes etiam seque-
stratos a communione Ecclesiae catholicae, id esi, non con-
sentientes Sedi Apostolicae, eorum nomina inter sacra non
esse recitanda mysteria." Apud Thiel, Epistolae Rom. Pont.
genuinae. Fasc. II. p. 754 — 755. Ex quibus haec colliguntur:
1° Fides in Sede Apostolica semper immaculata servata est;
2° idque vi sententiae Dominicae: Tu es Petrus, etc, ita ut
dicta probentur effectikus; 3° haec ergo fides semper immacu-
lata erit in illa Sede, in qua est integra et verax Christianae
religionis soliditas; 4° non consentientes Sedi Apostolicae se-
questrati snnt a communione ecclesiae catholicae. Atqui certe
nihil firmius est hoc testimonio. Constat ergo, penes Romanum
Pontificem esse infallibile magisterium.

Arg. II. Ex conciliis. a) Ex synodo Ephesina. S. Caele-
stinus, Papa, ad patres Ephesinos scribens: „Direximus — ait —
pro nostra sollicitudine . . . Arcadium et Projectum Episc. et
Philippum presbyterum, qui iis, quae aguntur, intersint, et
quae a nobis ante statuta sunt, exsequantur. Quibus prae-
standum a vestra Sanctitate non dubitamus assensum." Patres
deinceps sententiam ferentes: „Coacti — inquiunt — per sacros

!) In solemni professione concilii Cpolitani IV., quam et patres
Vaticani afferunt (sess. IV. cap. IV.), hoc loco adduntur verba: et
sancta celebrata doctrina.

5) ln professione Cpolitana: vera.

Art. VI. Utrum infallibilitas Rora. Pont. ex traditione monstretur. 147

canones et epistolam sanctissimi patris nostri . . . Caelestini
Romanae ecclesiae Episcopi . . . ad lugubrem hanc contra eum
(Nestorium) sententiam necessario venimns.u Philippus demum
Pontificis Romani legatus: „Gratias — inquit — agimus san-
ctae . . . Synodo, quod litteris . . . Papae nostri vobis reci-
tatis sancta membra . . . sancto capiti . . . vos adjunxeritis.
Non enim ignorat vestra Beatitudo, totius jidei, vel etiam Apo-
stolorum caput esse b. Apostolum Petrum." Hard. I, 1471, 1506.

b) Ex concilio ChalcedonensL S. Leo M. patribus Chalce-
donensibus, quid sit credendum, praescribit. Nam: „rejecta —
iuquit — penitus audacia disputandi contra fidem divinitus
inspiratam, vana errantium infidelitas conquiescat: nec liceat
defendi, quod non licet credi; cum secundum evangelicas aucto-
ritates . . . plenissime . . . per litteras, quas ad b. memoriae
Flavianum Episcopum misimus, fuerit declaratum, quae sit de
sacramento incarnationis D. N. J. C. pia . . . confessio."
Pariter ep. 120. ad Theod.: „(Deus) nullum nos in nostris
fratribus detrimentum sustinere permisit, sed quae nostro prius
ministerio definierat, universae fraternitatis irretractabili firmavit
assensu." Rursus de concilio: „quae fides prius docuerat, haec
postea examinatio confirmat." Neque tamen quisquam magi-
stratum hunc fidei rejicit; sed, lecta Leonis ad Flavium epi-
stola, Chalcedonenses patresclamarunt: „Omnes ita credimus . . .
Petrus per Leonem locutus est;" sed improbatur Dioscorus, qui
„contra ipsum, cui vineae custodia a Domino commissa est,
extendit insaniam". At vineam praesertim de fidei incolumi-
tate hoc loco dici, non ambigitur. Denique synodus ad Leonem
scribit: „(fidem) ex praecepto legislatoris venientem usque ad
nos ipse servasti, vocis beati Petri omnibus constitutus inter-
pres et ejus fidei beatificationem super omnes adducens . . .
Quibus tu quidem, sicut membris caput, praees" (cog xe<paX?j
iUfAwv yyfiuovsvsg). Inter epp. Leon. 98. Quorum haec summa:
Leo definit, quia capui est; patres definientem sequuntur, quia
membra. Cf. S. Thom. De potentia X. art. 4. ad 13.

c) Concilium oecumenicum VI., Cpolitanum III. ad Aga-
thonem, Papam, scripsit: „tibi ut primae Sedis antistiti univer-
salis ecclesiae, quid agendum sit relinquimus, stanti super

10*

148 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

firmam fidei petram, libenter, acquiescentes verae confessionis
Htteris a vestra paterna Beatitudine ad . . . Imperatorem missis."
Agatho, Constantini imperatoris epistolae respondens.^dera eccle-
siae Romanae illibatam permansisse memorat nsecundum ipsius
Domini Salvatoris divinam promissionem". Jussit autem de-
finitiones suas de Sergii errore, ad concilium missas, illibatas
custodiri, quia „Romanae ecclesiae auctoritatem, utpote Aposto-
lorum omnium principis, semper omnes catholicae ecclesiae et
universales synodi fideliter amplectentes, in cunctis secutae
sunt". Patres epistolae acclamarunt: „Charta et atramentum
videbatur, et per Agathonem Petrus loquebatur." Act. XVIII.
Cf. S. Thom. 1. c; Hefele, Conciliengesch. IIL

d) Concilium oecumenicum VIII., quod est Cpolitanum IV.
plurimum valet ad probandam infallibilitatem Pontificiam, ut-
pote cum Hormisdae formulam, in arg. I. prolatam, acceperir.
Nam profecto inter veterum monumenta hic locus est planis-
simus. Alia plurima omitto.

Arg. III. Ex factis. Facta, quae sunt plurima, generibus
quinque comprehendo.

a) Romani Pontifices ad ecclesias tam Orientales quam
Occidentales suas de rebus fidei epistolas summa auctoritate
scripserunt, disertim affirmantes, Salvatorem prouiisisse, fidem
Petri non defecturam, nec unquam fore, ut portae inferi et
haereses adversus petram praevaleant. Quo in genere col-
lectio Leonis M. conspicua est.

b) Veteribus fides Romana et fides catholica sunt res
prorsus una. „Fidem suam — Hieronymus ait — qnam vocat?"
„Si Romanam responderit, ergo catholici sumus.u Apol. adv.
Rufin. I. 4. Aug. Serm. CXX, ap. Mai, Nova patrum biblioth.;
Cyprianus, Ambrosius, Maximus, ut supra.

c) Si qua de fide movebatur quaestio, patres scribendo,
adeundo, appellando, parendo, rem Romae definiendam esse
probarunt. Ita Dionysius Alexandrinus (f 265), cum adversus
Sabellii haeresin scripsisset, quidam ecclesiae fratres, episcopi
doctrinam parum recte intelligentes, Romam se contxderunt
illumque apud Dionysium, Pontificem Romanum, accusarunt.
Quibus auditis, Alexandrinus litteras misit ad Pontificem, librum

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 149

autem sui purgandi causa quam primum edidit, inscriptum:
Elenchus et apologia ad Dionysium Romanum. Quod refert
S. Athan. De sent. Dionysii. Eam Pontificum auctoritatem
inter catholicos maximi fuisse, haeretici nobis testes sunt, cum
potestate illa abuti conarentur, ut Valentinus, Cerdo, Marcion,
Novatiauus, Nestorius, Sergius et alii.

d) Plures haereses solius Pontificis Romani sententia dam-
natae sunt, velut Montanismus, in quem Zephyrinus edictum
edidit vere peremptorium , non obstante Tertulliano (Tert. C.
Praxeam. I.); et Pelagiani , de quibus S. Prosper aperte:
„Tunc istorum machinae fractae sunt, tunc in superbiae suae
locis ac principibus corruerunt, quando beatae memoriae Inno-
centius nefandi erroris capita apostolico mucrone percussit,u etc,
Contra collatorem, cap. XXI.; item Macedonii error a Damaso
damnatus est. „Quo facto, utpote controversia judicio Romanae
ecclesiae terminata, singuli quievere." Orientales episcopi.
Sozom. H. E. VI. 22.

e) Tot volventibus saeculis, cum sedes patriarchales omnes
in fide erraverint, Pontifices Romani, ad quos innumerae
propemodum controversiae delatae sunt, nullum unquam erro-
rem ex cathedra docuerunt. Profiteamur ergo: Digitus Dei
est Hc. Exod. VIII. 19.

Arg. IV. Ex necessitate infallibilitatis Pontificiae. Una
fides debet esse totius ecclesiae. Sed unitas servari non pot-
est, nisi quaestio fidei exorta determinetur per eum, qui toti
ecclesiae praeest; ut sic ejus sententia a tota ecclesia firmiter
teneatur, ut ait S. Thomas II. II. qu. I. art. 10. Ergo Ro-
manus Pontifex est infallibilis. Prob. min. a) Omnes sequi
tenentur Papam, in quo plena potestas residet; ab eo igitur
omnes in fide servari necesse est. b) Ut lites de fide con-
venienter dirimantur, requiritur tribunal certum et permanens.
Hoc autem est Pontifex infallibilis. Synodus enim universalis
pro singulis erroribus congregari nequit, cum cura episcopalis,
longa itinera, pericula belli et alia hujusmodi saepe valde im-
pediant, quominus omnes orbis pastores in synodum conveniant.
Consensus vero totius ecclesiae plerumque nec exspectari pot-
eat neque certo cognosci. S. Thom. De potentia, 1. c; C. Gent.

150 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

lib. IV. cap. LXXVI. — Cf. Orsi, De irreformabili Rom.
Pontif. in definiendis fidei controversiis judicio; Ballerini, De
potestate ecclesiastica S.S. Pontificum et Conciliorum genera-
lium et de vi ac ratione primatus Romanorum Pontificum, etc,
Schrader, De unitate Romana; pro analogia cum V. Test.
Vineenzi, De Hebraeorum et Christianorum sacra Monarchia.

Quaeres I. Utrum Summus Pontifex, ex cathedra de-
finiens, et concilium oecumenicum, Summo Pontifici conjunctura,
sint duo subjecta infallibilitatis activae et dnae supremae
auctoritates infallibiles.

Resp. Una est in ecclesia auctoritas infallibilis , quae
tamen dwplici modo exercetur. Subjectum enim infallibilitatis
activae est Romanus Pontifex, in quo seorsum ab oecumenico
concilio potestas summa est ac plena; haec autem potestas et
infallibilitas in concilio, ut in subjecto magis extensivo, repe-
riuntur, quando corpus episcoporum cum capite suo judicium
exercet et docet universam ecclesiam. Unam autem auctori-
tatem infallibilem patres Vaticani haud obscure designant, de-
finientes, Romanum Pontificem „ea infallibilitate pollere, qua
divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de
fide vel moribus instructam esse voluit". Sess. IV. cap. IV.

Quaeres II. Quonam criterio fideles internoscere possint
decreta Romani Pontificis infallibilia.

Resp. a) In definitione Vaticana hoc tantum exprimitur,
Romanum Pontificem esse infallibilem, „cum ex Cathedra lo-
quitur, id est, cum omnium Christianorum Pastoris et Doctoris
munere fungens pro suprema sua ApostoJica auctoritate doctri-
nam de fide vel moribus ab universa Ecclesia tenendam de-
finit," L. c.

b) Praeter hanc regulam generalem, ea quoque hic valent,
quae de conciliorum oecumenicorum decretis, supra p. 14 — 15,
dicta sunt.

c) Id etiam verissimum esse videtur, quod Palmieri ait:
nHaec quidem necessaria sunt, ut sciat fidelis sibi esse cre-
dendum; quod nempe doctrina ab omnibus credenda proponitur,
et quod proponitur vi auctoritatis illius, quae infallibilis est
Quid amplius potest desiderari? an ut determinetur specialis

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 151

modu8 quo Romanus Pontifex definiat doctrinam tenendam ab
universa Ecclesia, quo adhibito, ejus definitio censenda sit
infallibilis, quo non adhibito, liceat non talem eam censere?
Verum et id necesse per se non est pro certo exercitio cujus-
que auctoritatis statuere. Cum enim natura suppeditet bmnibus
hominibu8 plures vias et modos significandi cum certitudine
ceteris suam voluntatem, exercitiumque suae facultatis, nulla
est necessitas cur haec potestas a natura omnibus facta limi-
tetur in Principe: quod enim postulatur hoc est, ut nimirum
ipse significet agere se ut Principem, velleque obligare; quo
cumque autem modo id faciat, dummodo id assequatur, per-
inde est." Tract. de Rom. Pontijice, thesis XXXI.

Quaeres III. Ad quae extendatur infallibilitas Pontificia.

Resp. a) Patres Vaticani, sess. IV. cap. IV. definientes,
Romanum Pontificem ita esse subjectum infallibilitatis, ut ejus
„definitiones ex sese, non autem ex consensu Ecclesiae, irre-
formabiles" sint, non nisi formula generali expresserunt objectum,
ad quod infallibilitatis praerogativa porrigitur. Scilicet solemniter
asserunt, Papam infallibilitate pollere, cum „doctrinam de fide
vet moribus ab universa Ecclesia tenendam definit". Quibus
verbis patres infallibilitatem Pontificis Romani, definientis res cum
dogmate revelato connexas, ob rationes gravissimas expressis
quidem verbis non asseruerunt, at multo minus eam excluserunt.
Imo vox illa tenendam posita est, exclusa formula illa, quam
alii nonnulli proposuerant, videlicet: „defide tenendam"; timebant
enim patres, ne Pontificis Romani inerrantia hujusmodi for-
mula coarctari videretur ad veritates iu se revelatas, quae fide
divina credendae sunt. Cf. Coll. Lacens. t. VII.; Stimmen aus
Maria-Laach, Jan. 1890, p. 55— 69.1)

b) lnfallibilitas Pontificia ad ea porrigitur, quae cum do-
ctrina revelata connexa sunt. Nam 1° Romanus Pontifex ea
infallibilitate pollet, qua Christus ecclesiam suam instructam
esse voluit. Cf. Conc. Vat. 1. c. Ostendimus autem, quae-

') Quoniam t. VII. Coll Lac, dum haec scribimus, nondum pro-
diit, hic et P. I. p. 335. fragmenta historica conc. Vaticani desumpsimus
e folio period. Stimmen aus Maria-Laach, 1890.

152 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

stione VIII. art. 6 — 10. ecclesiam in iis etiam, quae cum revelata
doctrina de fide vel moribus, connexa sunt, erroris expertem
esse. Infallibilitas ergo Pontificia ad eadem objecta exten-
ditur. — 2° Patres Vaticani docent, Petri successoribus Spi-
ritum sanctum promissum esse, ut, eo assistente, traditam per
Apostolos revelationem seu fidei depositum sancte custodirent
et fideliter exponerent. L. c. Haec autem custodia et expo-
sitio inerrantiam, etiam pro connexis cum immediate revelatis,
omnino postulant. Cf. quaest. VIII. art. 6. Ergo.

c) Quemadmodum ecclesia ita et Summus Pontifex infal-
libilis est in ferendis censuris, haeresi inferioribus. Negare
autem, ecclesiam in iis ferendis infallibilem esse, haereticum
ducunt de Panormo, Sanct. Doctr. cap. III. art. 13. et alii;
si non haereticura, at erroneum aut errori proximum, De Lugo,
De Fide, disp. XX.; Ripalda, t. III. disp. I. sect. VII. et alii.
Cf. supra p. I. p. 334.

Quaeres IV. Qualis obedientia debeatur Romano Pontifici,
aliquid circa doctrinam fidei vel cum ea connexam docenti,
quando non ex cathedra definit.

Resp. a) Quando Romanus Pontifex „docens quidem ali-
quid — ait Palmieri — tamen non intendit obligationera im-
ponere credendi illud tanquam aliquid tenendum ab universa
Ecclesia, sive id non significat se velle, tunc non dicitur loqui
ex cathedra, etsi de doctrina loquatur spectante fidem vel
mores. Qua in hypothesi non satis bene dicitur loqui ut doctor
privatus; licet enim non loquatur ex plenitudine auctoritatis,
loquitur tamen ex auctoritate: quocirca Romanus Pontifex sic
loquens non est detrudendus in censum quorumque doctorum
privatorum nullam habentiura auctoritatem".

b) Magisterio Romani Pontificis, etiam non loquentis ex
cathedra, debetur: 1° obsequium silentii; 2° assensus quidam
religiosus, cum nihil sit, quod suspensionem assensus prudenter
suadeat. De Rom. Pontifice, thesis XXXII. scholion II.

Quaeres V. Utrum omnes propositiones, quas Syllabus
complectitur, damnatae sint infallibili Pontificis Romani judicio.

Resp. a) Hac occasione et tempore, quo S.S. Pius IX.
cncyclicam Quanta cura ad cunctos catholicos sacrorum antistites

Art. VI. Utrura infallibilitas Rora. Pont. ex traditione monstretur. 153

scribendam censuit, die 8. Dec. 1864 card. Antonelli, cui
S.S. Pius IX. hoc in mandatis dederat, omnibus catholicis
antistibus misit Syllabum; qui complectitur propositiones no-
tatas octoginta. Titulus hujus documenti est: „Syllabus com-
plectens praecipuos nostrae aetatis errores, qui notantur in
Allocutionibus consistorialibus, in Encyclicis aliisque apostolicis
Litteris sanctissimi Domini nostri Pii Papae IX."

In ipso Syllabo nulli propositioni adjuncta est censura
specialis, qua damnatur, puta ut haeretica, erronea, etc; sed
omnes exhibentur ut notatae. Singulis autem propositionibus
annotatum est, ex quibus actis Pontificiis desumptae sint; at-
que haec acta seu documenta, a Pio IX. edita, in quibus
Syllabi propositiones reprobantur, sunt 32 (9. Nov. 1846 —
29. Sept. 1864). Eas autem tum litteras encyclicas tum allo-
cutiones „conferri omnino oportet, si qui verum sensum, in
quo illae sententiae pontificia auctoritate perstringuntur, elicere
velint." Cf. Acta Pii IX, ex quibus excerptus est Syllabus, in
Praefatione, quam Pius IX. approbavit.

b) Omnes catholici mente assentiri debent omnibus do-
ctrinis, quae traduntur in Syllabo ; nam etiamsi propositiones 80,
in eo notatae, proscriptae esse non censerentur infallibili Pon-
tificis judicio, damnatio tamen earundem propositionum in
dubium revocari minime posset, cum episcopi totius ecclesiae
catholicae Syllabi doctrinam solemniter tanquam doctrinam ab
omnibus fidelibus tenendam promulgaverint. Igitur etiam se-
posita quaestione hac, Syllabi valor, quantum ad materiam,
practice firmissimus semper erit.

c) Verum Syllabi propositiones censentur damnatae esse
infallibili Romani Pontificis judicio. Hic animadvertendum
est, non dici: propositiones in Syllabo damnatae sunt, sed:
propositiones Syllabi; nimirum Syllabus considerari potest
1° ut elenchus authenticus, exhibens errores, alias a Pio IX.
damnatos, 2° ut documentum, quod ipsum damnationis actum
contineat. — Jam argumentum exponam, quo Syllabi valor sub
priori respectu probatur; de altero respectu mox in quaesito VI.

Argumentum. Veritas est saltem theologice certa, Ro-
manum Pontificem infallibilem esse, etiam in proscribendis

154 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

erroribus aliqua censura, quae sit haeresi inferior. Atqui con-
stat, propositiones Syllabi aliqua censura proscriptas esse ab
ipso Romano Pontifice. Ergo propositiones Syllabi proscriptae
sunt infallibili Romani Pontificis judicio. Prob. min. 1° ra-
tione extrinseca; 2° intrinseca.

1° Ratio extrinseca. Criterium extrinsecum perquam cer-
tum, quo noscamus, doctrinam aliquam a Pontifice Maximo
censura confossam esse pro universa ecclesia, sine dubio est
sensus et consensus episcoporum, asserentium, doctrinam dicto
modo, id est7 infallibiliter, esse damnatam. Talis autem de
propositionibus Syllabi habetur consensus. Ergo. Minor certa
videtur; quare card. Franzelin de hoc consensu ait: „Quod
autem maxime nobis demonstrat auctoritatem quae tribuenda,
mentis submissionem quae deferenda sit doctrinae in Syllabo
declaratae, sine dubio est sensus et consensus saltem moraliter
unanimis totius episcopatus catholici; ex eo enim plane videtur
totus complexus doctrinae in documento susceptus tanquam
doctrina a supremo magistro authentice Ecclesiae proposita."
Ep. 19. Martii 1868, typis mandata in fol. period. Etudes
religieuses, Juillet 1889.

2° Ratio intrinseca. Etsi Syllabus, si spectetur omnino
seorsum a suis adjunctis, in se et ipsis verbis non continet
eas formulas, quibus sententiae doetrinales suprema Summorum
Pontificum auctoritate feruntur, adjuncta taraen ostendunt, quod
hic quaerimus, videlicet, propositiones , in Syllabum collectas,
esse censura aliqua proscriptas a Summo Pontifice pro uni-
versa ecclesia, atque adeo infallibili damnatas judicio. Ad-
juncta autem, quibus id apparet, sunt: Titulus documenti, qui
est: „Syllabus complectens praecipuos nostrae aetatis errores,
qui notantur in Allocutionibus consistorialibus, in Encyclicis
aliisque apostolicis Litteris Domini nostii Pii Papae IX."; — epi-
stola card. Antonelli, quam cum Syllabo episcopis universis
catholicis misit; — adjuncta singulis Syllabi thesibus notitia
documentorum Pontificiorum, ex quibus desumptae sunt; —
encyclica „Quanta cura", eadem occasione et tempore ac Syl-
labus ad cunctos episcopos scripta, in qua haec legimus:
„pluribus in vulgus editis Encyclicis, Epistolis et Allocutio-

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. loo

nibus in Consistorio habitis, aliisque Apostolicis Litteris prae-
cipuos tristissimae nostrae aetatis errores daranavimus", etc;
quae Syllabi titulo satis respondent. Ex quibus omnibus con-
firmatur, doctrinam, quae traditur in Syllabo, suscipiendam
esse tamquam doctrinam, a supremo magisterio authentice Eccle-
siae propositam.

Quaeres VI. Utrum propositiones Syllabi damnatae sint
etiam per sententiam, in Syllabo contentam.

Resp. Est duplex sententia. a) Priraa sententia eorum
est, qui judicium infallibile supremi ecclesiae Magistri et Pa-
8toris in Syllabo ferri negant. Ita Rinaldi egregie quidem
probat, propositiones , quas Syllabus complectitur, damnatas
esse infallibili Pastoris supremi magisterio, ita tamen ut Syl-
labus ipse sit elenchus autbenticus, et auctoritate valens; non
ipsa sententia, quam censet in iis esse Pii IX. documentis,
quae Syllabus indicat.

b) Altera sententia est, in Syllabo non solum esse pro-
positiones damnatas, verum etiam propositionum damnationem.
Nonnulla testimonia, quae huic sententiae favent, afferam. —
Mercurelli, Pii IX. secretarius, die 14. Jan. 1865 de Syllabo
diei 8. Dec. 1864 scripsit: „errores . . . conjunctim rursus
damnati fuerunt;" — synodus Ultrajectensis (1865J propo-
sitiones Syllabi dicit, „damnatas a Pio IX., 8. Dec. 1864",
ergo in Syllabo; synodus Baltimorensis (1866) in epistola ad
Pium IX.: „Errores omnes contra fidem hodiernos, haeresesque
quaquaversus grassantes in unum quasi fasciculum congre-
gatos, Syllabo tuo velut Apostolici gladii mucrone jugulasti;"
card. Mazzella docet, nullum esse dubium, quin „Syllabus
haberi debeat tamquam definitio ex cathedra". De Relig.
et Eccl. p. 822., ed. 3. — A S.S. Leone XIII. propositiones
dicuntur „iw Syllabo damnatae", ep. ad Leop. Dujardin.

Nec tamen haec dicta esse perhibemus de Syllabo, seorsum
ab encyclica Quanta cura. Sed card. Franzelin verissime ita
exposuisse videtur: „Quamvis igitur spectato solum modo quo
Encyclica Quanta cura et Syllabus primum prodierunt, possit
agnosci discrimen inter illam quae immediate ab ipso Pontifice
emanavit, et hunc qui comprehendens quidem sententias Pontificis

156 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

ex aliis documentis sub hac tamen forma solum jussu ipsius
Pontificis videtur communicatus Episcopis; nihilominus spectatis
omnibus adjunctis et spectato maxime modo, quo utrumque
documentum in Ecclesia morali consensione habitum est velut
ejusdem rationis, practice idem fere valet de Syllabo quod de
Encyclica." Ep. citata. — Cf. Schrader, De Theologia gene-
ratim commentarius, etc; fol. period. The Dublin Review, 1875;
Vacant, Le magistere ordinaire de 1'Eglise, p. 106.; Rinaldi,
II valore del Sillabo, ubi fontes non pauci indicantur, p. XVII
— XXIII. — De sententia episcopi Fessler, videsis Mazzella,
De ReL et EccL p. 823, et de sententia card. Newman, A letter
addressed to his grace the duke of Norfolk, §. 7.

Quaeres VII. Utrum omnes et singulae theses, in Sylla
bum collectae, haereticae censeri debeant.

Resp. Propositiones in Syllabo proscribuntur ut errores;
omnes tanquam notatae exhibentur. At notari etiam illae pro-
positiones dicuntur, quas ecclesia censura quadam inferiori
reprobat. Nonnullas tamen theses, v. g. primam, haereticas
esse, aliunde constat; aliae non sunt haereticae, sed apostolicae
Sedi offensivae, falsae etc, velut thesis 38. Ceterum ut cen-
suras, singulis thesibus affixas, cognoscamus, ad illa documenta
Pontificia recurrendum est. quae Syllabus magis, si fortasse
opus sit, promulgat; authentice interpretatur; novo judicio con-
firmat. — Cf. fol. period. Stimmen aus Maria Laach, 1865;
Hergenrother, Kath. Kirche und christlicher Staat.

Objeotiones.

Obj. I. Ecclesia non potest facere dogmata nova. At
dogma Pontificiae inerrantiae novum est. Ergo falsum.

Resp. Dist. maj.: ecclesia non potest dogma novum facere,
conc; non potest antiquum dogma declarare, nego. Nihil
praeter definitionem solemniorem in decreto Vaticano novum
est; quemadmodum et S. Thomas docet in nova symboli edi-
tione non contineri „aliam fidem", sed „eamdem magis ex-
positam". II. II. q. I. art. 10. ad 2.

Obj. II. Si Pontifices Sumrai in fidei judicio errare neque-
unt, ipsis inquisitio nulla veritatis adhibenda est. Pontifices

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 157

autem non nisi post diligentem inquisitionem decreta sua edere
consueverunt. Ergo non sunt infallibiles.

Resp. Dist. maj.: nihil inquirendum esset Pontifici, si in-
errantiam haberet per revelationem divinam, conc; per assi-
stentiam divinam, nego. Item dist. min.: Pontifices inquirunt,
quia diligens inquisitio est cansa sententiae infallibilis, nego;
quia est medium, assistentiae S. Spiritus subordinatum, conc.

Pontifex in definiendo seipsum excedit, id est, per assi-
stentiam S. Spiritus edit infallibiliter vera decreta: quod vires
humanas plane superat. Sed assistentia divina mediorum hu-
manorum usum non aufert. Quapropter patres Vaticani de-
clarant: „Romani Pontifices, prout temporum et rerum conditio
suadebat, nunc convocatis oecumenicis Conciliis aut explorata
Ecclesiae per orbem dispersae sententia, nunc per Synodos
particulares, nunc aliis, quae divina suppeditabat providentia,
adhibitis auxiliis, ea tenenda definiverunt, quae S. Scripturis
et apostolicis Traditionibus, Deo adjutore, cognoverant." L. c.
— De episcopis in concilio oecumenico definientibus, cf. supra
quaest. XII.

Instabis. Quod infallibiliter decretum est, iterum exami-
nari non debet. Jam vero episcopi, quin etiam Romani Ponti-
fices, veritatem, Pontificio judicio jam determinatam, in oecu-
menicis conciliis iterum examinari voluerunt. Pontificis ergo
Romani decretum ex cathedra erroneum esse potest.

Resp. Dist. maj.: decretum infallibile iterum examinari
non debet examine dubitativo, conc; confirmativo examine,
subdist.: ut veritas proponatur auctoritate majori extensive,
conc; intensive, nego. Ita factum est, ut Romani Pontifices
sententias suas in oecumenicis conciliis solemnius declarari
voluerint, quoniam tanti coetus splendor et externa auctoritas
hominum mentes admodum permovent; et quia communi tot
virorum praestantissimorum consilio tutissime et efficacissime sta-
tuuntur, quae visa sunt ad fidei decreta tuenda et ad amoven-
das dissidiorum causas aptissima.

Obj. III. S. Irenaeus inerrantiae Pontificiae testis habetur,
quod docuerit necesse esse, omnem ecclesiam cum ecclesia
Romana convenire; id enim retro declaratum est. At locus ille

158 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

graece uon exstat, et Irenaeus fortasse intellexit: convenire ad,
de confluxu ad Urbem physico. Irenaeus ergo testis dubius.

Resp. Dist. maj.: testimonium illud totum pendet ex in-
terpretatione : „convenire cum", nego; hac interpretatione con-
firmatur, conc. Dist. min.: Irenaeus fortasse intellexit con-
fluxum physicum ad Urbem materialiter, transeat; formaliter,
nego. Et nego conclusionem. Explicatur min.

Grabius, Dollinger (a. 1869) et alii Irenaeum de conventu
ad locum Urbis scripsisse asserunt. Id equidem non facile
dixerim. Faciamus tamen ita legendum, ut S. Irenaeus necesse
esse dixerit, „omnem ecclesiam, hoc est, qui sunt undique fide-
les" Romam pergere. Qui sic interpretantur, vim argumenti
non effugiunt. Nam necessitas istius conventus ad locum Urbis
procedit ex necessitate consensionis ecclesiasticae, praesertim
in fide, cum Romana ecclesia. Causa scilicet conveniendi, in
utraque interpretatione: ecclesiae Romanae „potentior princi-
palitasu ; finis : ostensio vivificatricis fidei. Argumentatio
autem sancti martyris haec est: auctoritas ecclesiae Romanae
est „plenissima ostensio" fidei; ex quo concludit, hujus eccle-
siae auctoritate confundi omnes, qui quoquo modo, praeter-
quam oportet, colligunt. Vide supra p. 142 — 144.

Itaque si consideremus totum textum cum suo contextu
et adjunctis, duo apparent: a) si incisum: convenire ad, dictum
est pro convenire cum, necessitatem concordandi in rebus fidei
cum Romana ecclesia immediate demonstrat; b) sin litteram
textus de conventu in locum Urbis interpretandam esse con-
tendas, idem tamen mediate significatur. ■)

lnstabis. Irenaeus eam, quae est ab apostolis, traditio-
nem in ecclesia Romana conservatam esse sentit „ab his, qui
sunt undique". Ergo fides non per ecclesiam Romanam in eccle-
sia universa, sed per universam ecclesiam in Romana servatur.

Resp. Dist. antec: ab his, qui sunt undique, apostolica
traditio conservata est in ecclesia Romana, quae dabat omnibus
virtutem conservandi, conc; quae accipiebat ab omnibus vir-
tutem conservandi, nego.

*) Cf. Hist. pol. Blatter, B. LXXIII, 253—266; 333—360.

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 159

S. Irenaeus ecclesiae Romanae, independenter ab aliis
ecclesiis, eam auctoritatem tribuit, per quam vera fides ab
omnibus conservari possit ac debeat. Etenim, enumeratis epi-
scopis Romanis a beato Petro ad Eleutherium, subjungit: „est
plenissima haec ostensio"; maximae hujus ecclesiae auctoritate
dicit se confundere omnes haereticos; potentior ecclesiae Ro-
manae principalitas est ejusmodi, ut ad eam necesse sit omnem
convenire ecclesiam. Ergo sententia illa, quam sanctus martyr in
fine argumentationis suae posuit, — „in qua semper ab his, qui
sunt undique", etc. — nullo modo vim eam habet, ut ecclesia Ro-
mana ab „his qui sunt undique" fidei suae firmitatem acceperit;
sed aut est argumentum secundarium, ex auctoritate aliarum
ecclesiarum additum, aut consecutio quaedam, simillima hujus
S. Optati sententiae, qua docet cathedram a S. Petro Romae
collocatam, „in qua una cathedra unitas ab omnibus servare-
tur". C. Parmen. Cf. Pelag. I. apud Jaffe, Reg. Pont. R. n. 998.

Urgebis. Irenaeus privilegia Romanae ecclesiae, non Pon-
tificis Romani, celebrat.

Resp. Nego assertum. Ecclesiam Romanam non nisi per
suum Pontificem caput fidei esse, S. Irenaei sententia mani-
festa est. Et vero a) sanctus universim hanc statuit regulam:
„eis, qui in ecclesia sunt, presbyteris obaudire oportet, . . .
qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum se-
cundum placitum Patris acceperunt.u Adv. haer. lib. IV. c. XXVI.
b) Linus, non ecclesia Romana, Petri in potestate successor
habetur; inde a Petro series Pontificum Romanorum ab Ire-
naeo contexitur tanquam plenissima veritatis ostensio. c) Epi-
stola, quam S. Clemens ad Corinthios scripsit, dicitur scripta
ab ea, quae est Romae ecclesia. L. c. lib. IV. cap. III.

Obj. IV. Formulae Sirmienses haeresin docent. Jam Li-
berius Papa alicui formulae Sirmiensi subscripsit. Pontifex
ergo, cum Arianis suffragatus sit, in fidei judicio erravit. Prob.
min. S. Hilarius in Fragmentis, Athanasius, Apol. contra
Arianos cap. LXXXIX. et Hist. Arian., cap. XLI.; Hieronymus
in Chronico, anno 354 et Catal. Script. cap. XCVIL; Praefatio
libelli precum Faustini et Marcellini, et Philostorgius Arianus
testes nobis sunt, Liberium formulae Sirmiensi alicui subscripsisse.

160 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

Resp. Dlst. maj.: Sirmienses formulae haeresin docent, id est,
formula secunda anni 357, conc; prima, tertia et quarta, subd.:
ex interpretatione haereticorum, conc; in se et eo modo, quo
Liberius subscripserit, nego. l)

Dist. min.: Liberius subscripsit loquens ex cathedra, nego;
errore privato subdist.: formulam secundam, nego; aliam et
significato sensu suo catholico, transeat.

Liberium formulae secundae prorsus insontem esse, constat.
Si Pontifex aliam formulam subscripserit, formula fuit ejus-
modi, ut interpretationem catholicam, vel certe neutralem, non
excluderet; praesertim cum Pontifex , eorum etiam opinione,
qui eum alicui formulae Sirmiensi subscripsisse autumant,
aperte declaraverit, quonam sensu subscriberet.2) Nulla tamen
ratione Liberius haeresi subscripsit definiens de fide seu ex
cathedra. Quo factum est, ut S. Hieronymus, quamvis Liberium
lapsum esse crederet , in ep. 15. ad Damasum de Romano
Pontifice ita profiteretur: cathedrae Petri communione con-
socior. Super illam petravn aedificatam ecclesiam scio. Qui-
cunque extra hanc domum agnum comederit , profanus est.
Si quis in Noe arca non fuerit, peribit regnante diluvio.3)

l) Valesius, Hefele et Hergenrother quatuor formulas Sirmienses
esse sentiunt. Prima (351), in qua vox opoovdios desideratur, neutralis
est. Secunda (357) , tam vocem 6fioov6tog ^consubstantialis) quam
Sfioiovdioq (similis) reprobans, Ariana est. Tertia (exeunte anno 358)
vocem o/toovdio? deserit, id tamen eo fieri dicebatur, quod Photiniani
voce abuterentur. Quarta (aliis tertia) vocem substantiae, ovtiiag, re-
linquit, sed doctrinam haereticam non exprimit. Cf. Hergenrother,
Kirchengeschichte, B. I. p. 373—378., edit. 3., ubi veterum sententiae,
litteratura et solutio quaestionis succincte indicantur. Historia contro-
versiae apparet ex Stilting, Boll. t. XLVI. p. 572—632.; Nat. Alex.
saec. IV., diss. XXXII.; Hefele, Conciliengeschichte, B. I. p. 681—697.;
edit. 2.

5) Videlicet non contra fidem Nicaenam, sed contra Sabellianis-
mum et Photinianismum , qui formula 6/*oov6cog abuti ferebantur. Cf.
Hefele, Conciliengesch. B. I. p. 685.

3) Lapsum illum commentitium esse, idoneis argumentis probari
videtur. — At testes lapsus adducti suut. — Testes vero; sed quos
rumores deceperint; aut quorum testimonia reperta sunt apocrypha,
ut tres istae Liberii epistolae, Arianis faustae, in Fragmentis Hilarii.

Art. VI. Utrura infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 161

Obj. IV. Honorius Papa, scriptis ad Sergium, patriarcham
Cpolitanum, epistolis, quid de Christi voluntatibus credendum
sit, ut Papa docuit. Jam vero epistolae Honorii Monotheli-
tarum errorem continent. Honorius ergo, cum haeresin ut
Papa docuerit, ex cathedra erravit.

Resp. Dist. maj.: Honorius in suis ad Sergium epistolis
docet, quid credeudum sit, nego; quid agendum esset, subd.:

Testes autem plurimi, et qui scripserunt in iis locorum et temporis
adjunctis, ut a falsis vera dijudicare admodum potuerint, Pontificem
culpa absolvunt.

a) S. Ambrosius, De virg. lib. III., cap. I.; Basilius, ep. 263.;
Epiphanius, Adv. haer. LXXV. et Siricius Papa, ep. 1, ad Himer. Liberii
sanctimoniam et integritatem absolute celebrant. A Theodoreto, teste
perquam idoneo, et ubi hic de reditu agit, Pontifex appellatur egre-
gius, omni laude dignissimus, „admirandus ille Liberius" et „victoriosus
veritatis athleta". H. E. II. 17.

b) Theodoretus 1. c. Liberium urbi redditum refert ob mulierum
Romanarum postulationem; Socrates H. E. II. 37., et Sulpitius Severus,
Hist. sacra II. 39. „ob seditiones Romanas": de lapsu nihil. Adde
quod a Sozomeno, H. E. IV. 15., „Eudoxius et qui cum illo opinioni Aetii
favebant", falsos rumores de subscriptione Liberii Ariana sparsisse
narrantur.

fi) Romani, Arianis infesti, Liberium redeuntem, nulla facta re-
tractatione, omni honore coluerunt» Neque haec admiratio plebis tan-
tum fuit, laetitia de reditu gestientis, verum etiam summorum virorum
atque constans, prout testes citati probant. Haec confirmantur duobus
documentis, nuper in lucem prolatis. 1° Exstat epistola Anastasii I.
Papae (398—402) ad Venerium, episc. Mediol., in qua Dionysio, Eusebio
Vercellensi et Hilario, viris eximiis, qui pro fide Nicaena „exilium
libenter tulerunt" et „sancti tunc episcopi sunt probati", accensetur
„sanctae recordationis ecclesiae Romanae Liberius episcopus". Cf.
Card. Pitra, Anal. novissima, t. 1. p. 463. — 2° Iu Sylloge Centulensi
nobis servatum est epitaphium alicujus Romani Pontificis, qui sae-
culo IV. pro fide Nicaena certavit. Quem poeta inter alia his verbis
affatur:

Vox tua certantis fuit haec, sincera salubris:
Atquo nec hoc metuo, neque illud committere opto.
Haec fuit, haec semper mentis constantia firma.

De Rossi, Inscript. Christ. t. II. p. 83. et 85.

De Liberio haec dicta esse opinantur De Rosei, Bullet. 1883,
n. 1. et 2., et Duchesne, Le Liber Pontif. t. 1. p. 10. contra Funk,
Hist. Jahrbuch 1884, p. 424—436.

Dc Groot, Sumrua apolo^ot II. \\

162 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

utitur suprema auctoritate Pontificia in definiendo, nego; utitur
sua auctoritate in dirigendo, conc. Ad min. deinceps responsa
dabimus. Prius hanc distinctionem majoris declaramus, qua
tota jacet cbjectio.

Sergius patriarcha Cpolitanus, unicam Christi operationem
deivirilem seu theandricam artificiose praedicans , Honorio,
Romano Pontifici, persuadere conatus est, ut nec una in Christo
nec duae voluntates dicerentur, quod duarum operationum
dictio 1° „multos scandalizet, utpote a nullo sanctorum et pro-
babilium ecclesiae institutorum editaa; 2° quod „consequens
ei sit praedicare duas voluntates contrarietates circa invicem
habentes; tanquam Deo quidem Verbo salutarem volente ad-
impleri passionem, humanitate vero ejus obsistente ejus volun-
tati, et resistente; et proinde duo contraria volentes introdu-
cantur, quod impium est".

Honorius a. 634 duabus epistolis ad eam Sergii epistolam
respondit. Sed nihil in doctrina definivit. Quod probatur.

a) Epistola prima his verbis concluditur: „Haec nobis-
cum fraternitas vestra praedicet, sicut et nos ea vobiscum
unanimiter praedicamus: hortantes vos, ut unius vel geminae
novae vocis inductum operationis vocabulum aufugientes, unum
nobiscum D. J. C. Filium Dei vivi, Deum verissimum, in
duabus naturis operatum divinitus atque humanitus, fide ortho-
doxa, et unitate catholica praedicetis." In altera epistola
ait: nnon nos oportet unam vel duas operationes (ivegyeiag)
dejinientes praedicare." Ergo nihil omnino definitur.

b) In prima epistola scriptum est his ipsis verbis: „Utrum
autem propter opera diviuitatis et humanitatis una an geminae
operationes debeant derivatae dici vel intelligi ad nos ista
pertinere non debent, relinquentes ea grammaticis (xaxaUfi-
itdvo^iev xavTa roTg yqaiiiiaTixoTg).u Quae sane non sunt Ponti-
ficis definientis.

c) Sergius nullam fidei definitionem rogavit, sed quae-
stionem practicam de usu vocabulorum unius vel geminae
operationis proposuit. Ita Honorius nihil definit, sed vocabula
non respectu doctrinae et in se } sed respectu prudentiae et
habita ratione temporum considerat , et causam , ob quam

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 163

nunius vel geminae novae vocis inductum operationis voca-
bulum" aufugiendum sit, in epist. prima his declarat: „novae
voces noscuntur sanctis Dei ecclesiis scandalum generare, ut
parvuli aut duarum operationum vocabulo offensi, sectantes
Nestorianos nos vesana sapere arbitrentur; aut certe si rursus
unam operationem Domini Nostri Jesu Christi fatendum esse
censuerimus, stultam Eutychianistarum attonitis auribus de-
mentiam fateri putemur."

Hoc unum ergo Honorio propositum fuisse apparet, ut
fideles, relictis de voce unius vel geminae operationis contro-
versiis, in fide Chalcedonensi conquiescerent. — Ipsi Mono-
thelitae non nisi Honorio et Sergio e vita profectis ad Honorii
epistolas provocasse videntur.

Instabis. Ex epistolis tamen Pontificis error agnoscitur,
cum ad Sergium scripserit: „unam voluntatem fatemur D. N.
Jesu Christi."

Resp. Dist.x Honorius fatetur unam Christi voluntatem,
(IV ^ilrjfia) exclusa contraria voluntate carnis, conc; exclusa
divina et naturali voluntate humana, nego. Testes coaevi,
Joannes IV., Honorii secundus successor , S. Maximus in
Disputatione cum Pyrrho et Joannes Abbas, quo juvante
Honorius epistolas suas conscripsit, locum illum eodem modo
interpretantur. Contextus eam interpretationem veram esse
confirmat. Nam Honorius: „Unam — inquit — voluntatem
fatemur D. N. J. C, quia profecto a divinitate assumpta est
natura, non culpa\ illa profecto, quae ante peccatum creata est,
non quae post praevaricationem vitiata. Non est itaque assumpta,
sicut praefati sumus, a Salvatore vitiata natura, quae re-
pugnaret legi mentis ejus.u Rem paucis explicare juvat.

a) Monothelitae unicam tantum in Christo voluntatem et
unicam operationem esse contenderunt; „posuerunt in Christo
— ait S. Thomas — unam voluntatem, quamvis ponerent duas
naturas in Christo secundum hypostasim unitas; quia opina-
bantur quod humana natura in Christo nunquam movebatur
proprio motu, sed solum secundum quod erat mota a Divinitate."
III. quaest. XVIII. art. 1. Ecciesia catholica docet, duas in
Christo naturales esse voluntates; divinam scilicet, quae ad

11*

164 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

naturam divinam pertinet, et humanam, quam Filius Dei cum
natura humana , ut potentiam ejusdem naturalem , assumpsit.
Itaque in Christo fuit motus voluntatis proprius naturae hu-
manae; ex eo autem quod fuit in hypostasi divina, humana
voluntas habuit hunc determinatum volendi modum, ut semper
secundum nutum voluntatis divinae moveretur. Ideo catholici
1° duas in Christo voluntates et operationes profitentur; 2° duas
in Christo voluntates contrarias esse negant.

b) Honorius doctrinam catholicam aperte profitetur. Nam-
que in prima epistola Christus ab eo appellatur „plene (xeteiog)
Deus et homo"; voluntas autem ad humanae naturae pleni-
tudinem et perfectionem omnino pertinet. Hoc etiam ex
epistola secunda manifestum est: nutrasque naturas in uno
Christo unitate naturali copulatas cum alterius communione
operantes atque operatrices conjiteri debemus ; et divinam
quidem quae Dei sunt operantem , et humanam quae carnis
sunt exsequentem.u Deinde affirmat „duas naturas ... in-
confuse, indivise, et inconvertibiliter propria operari". Ergo.
Honorius, quemadmodum diximus, sicut profitetur duas naturas . . .
inconfuse, indivise, et inconvertibiliter propria operantes , ita
voluntatem humanam non exclusit, quam natura humana essen-
tialiter includit, sed voluntatem contrariam. Similiter Mono-
thelitismus indirecte rejicitur in Honorii carmine, quod recen-
setur in Sylloge prima Corporis Laureshamensis. Nam haec
in carmine:

Plenus homo in nostris et verus noscitur isdem
Virginis ex utero totus ubique Deus.

De Rossi, lnscr. Christ. t II. p. 145.

Urgebis. Concilium oecumenicum VI. Honorii epistolam
exsecratum est, ejusque personam cum haereticis recensitara
anathematizavit. Honorius igitur in fidei doctrina defecit.

Resp. Dist. antec: Honorius ab oecumenico concilio dam-
natus est ut haereticus, nego; ut haereticorum fautor, conc.
Patres concilii Honorium, generali sententia comprehensum, dam-
narunt. Si dubium sit, utrum concilium sine Papa haereticum
intellexerit an fautorem haereticorum, omne dubium aufertur,
quando consideramus, quo sensu Pontifex sententiam confirma-

Art. VI. Utrum infallibilitas Rom. Pont. ex traditione monstretur. 165

verit; siquidem patrum sententia tantum valet, quantnm Pontifex
approbat. Porro Leo II., Romanus Pontifex, ad Constantinum
Pogon. imperatorem scribit, Honorium anathematizatum, quod
8edemRomanam „immaculatam maculari permisit" (naQtxwQrjos);
ad Ervigium, regem Hispaniae, quod Honorius traditionis regulam
„maculari consensit;u ad episcopos Hispaniae, quod flammam
haeretici dogmatis non, ut decuit apostolicam auctoritatem,
incipientem exstinxit, sed negligendo confovit. Cf. Can. De
loc. theol. lib. VI. cap. IX.: Ballerini, De vi ac ratione prima-
tus Rom. Pont.; Nat. Alex. H. E. t. X. diss. II.; Bouix, Tract.
De Papa, t. II.; Hefele, Conciliengesch. B. III.; Hergen-
rother, Kirchengesch. B. I., p. 526 — 531, ubi et de litteratura
hujus controversiae.

Obj. Y. Infallibilis Pontifex contradicere non potest alii
Pontifici. Jam vero Pontifex, ex cathedra loquens, saepe re-
peritur alii Pontifici, eodem modo definienti, contrarius. Ergo.
Prob. min. Ita bulla Vnam sanctam Bonifacii Vffl. per breve
Meruit Clementis V. abrogata est pro Gallia, et Leo X. utrum-
que confirmavit.

Resp. Dist. maj.: Loquens ex cathedra non potest contra-
dicere loquenti eadem suprema auctoritate, conc; idem dici
debet de Pontificibus non definientibus , nego. Dist. min.:
singula, quae hic objiciuntur, censentur dicta ex cathedra,
transeat; sunt dicta in documentis authenticis, subdist.: quae
sibi contradicunt, nego; quorum alterum altero declaratur, conc.
Clemens V. minime rejicit decretale Unam sanctam, sed
motas in Bonifacium mentes componit. Hoc enim in Clementis
responsis maximum est, per Unam sanctam Galliae regem,
regnum, regnicolas non „ampliusu ecclesiae subjectos esse
„quam ante existebant.u

Congesta sunt saepe ab adversariis alia plura, quibus
falsitas inerrantiae Pontificiae facile pervinci credebatur. Cen-
turiatores Magdeburgenses plus quinquaginta facta coacervarant
cum spe delendi Pontificiam auctoritatem. Res multo secus
evenit. Ex decretis, quae erronea dicebantur, multa com-
mentitia, aut certe non erronea, nulla ex cathedra.

166 Quaestio XV. De vi et ratione priraatus Romani Pontificis.

ARTICULUS VII.

De auctoritate congregationum Romanarum in doctrina fidei

et morum.

I. Congregationes Romanae sunt coetus cardinalium,

a Pontifice Romano instituti tanquam tribunalia suprema ad

certa ecclesiae negotia dirigenda, discutienda et decernenda.

Prima congregatio habetur tribunal inquisitionis, quod a. 1542

a Paulo III. constitutum est; plures postea congregationes a

diversis Pontificibus creatae sunt. Unaquaeque congregatio

habet praefectum, qui est aut ipse Summus Pontifex aut

cardinalis aliquis; secretarium, qui aliquando cardinalis est, ali-

quando episcopus aut praelatus inferior; plures judices cardi-

nales. Adjunguntur ut consultores viri pii et docti. Congre-

gationes autem praecipuae sunt: 1° Congregatio Consistorialis,

quam Sixtus V. anno 1586 instituit, ut negotia consistorii, quod

est consessus totius collegii cardinalium, in ea praeparentur.

2° S. C. Inquisitionis seu Sancti ofjicii instituta a Paulo III.

per bullam Licet db initio, sed denuo instructa et ampliata

per Sixti V. bullam lmmensa aeterni; cujus congregationis

in primis est de causis fidei procedere. 3° S. C. Indicis libro-

rum prohibitorum, instituta per Pium V. anno 1571; ejus

„proprium ac fere unicum officium est in examen libros vocare,

de quorum proscriptione, emendatione vel permissione capienda

est deliberatio". Bened. XIV., constitutio Sollicita, a. 1753.

4° S. C. Concilii Tridentini interpretum, incoepta a Pio IV.

et Pio V., per bullam Immensa a Sixto V. in hodiernam for-

mam redacta est. 5° S. C. Rituum, quam Sixtus V. instituit,

duplex est: ordinaria, quae negotia liturgica tractat; extra-

ordinaria, quae causas beatificationis et canonizationis dirigit.

6° S. C. Super negotiis episcoporum et regularium, a Sixto V.

instituta. 7° S. C. De propaganda fide, a Gregorio XIII. anno

1622 inchoata. 8° S. C Jurisdictionis et immunitatis ecclesia-

rticae, instituta ab Urbano VIII., 1626. 9° S. C. Indulgen-

Art. VII. De auctoritate congr. Rom. in doctrina fidei et morum. 167

tiarum et sacrarum, reliquiarum, instituta a Clemente IX. anno
1669. 10° S. C. Pro propaganda fide pro negotiis ritus Orien-
tali8, a Pio IX. instituta, anno 1862.

II. De auctoritate doctrinali congregationum In-
quisitionis et Indicis. Congregationum Romanarum juris-
dictio, quoniam nomine Romani Pontificis exercetur, universalis
et apostolica est. Eandem ordinariam esse, patet ex bulla
Sixti V. Immensa, 1587. Ulterius autem in exponenda con-
gregationum omnium auctoritate non progredimur, sed de In-
quisitione et Indice tantum hoc loco agendum est, ad quas
praecipue pertinet de doctrina decernere. Porro tota congre-
gationum auctoritas a Summo Pontifice, cujus organa sunt,
repetitur. Inquirendum est igitur, quonam sensu sententiae
doctrinales Inquisitionis et Indicis auctoritate Pontificia feran-
tur. Qua in re tria recolantur.

1° Decreta Inquisitionis , habita prius sessione, in qua
causa decidenda praeparatur, et altera sessione, in qua cardi-
nales inquisitores votum suum dare consueverunt, in sessione
tertia, quae solemnis nuncupatur, ad finem perducuntur. In
sessione illa solemni Pontifex Romanus praesidet. Unde semper
haec formula: „Sanctissimus decrevit." — Indicis decreta sine
Pontificis assensu non publicantur. Ex hodierno stilo curiae
Pontifici8 approbatio hac formula in fine decreti exprimitur:
„Quibus sanctissimo domino nostro N. per me infrascriptum
sacrae congregationis a secretis relatis, sanctitas sua decretum
probavit et promulgari praecepit."

2° Approbatio Pontificis aut communis est aut solemnis.
Communis approbatio ea est, qua congregationis decretum a
Pontifice ita approbatur ut decretum actus congregationis esse
non desinat; solemnis est, qua ita approbatur decretum, ut
Papa rem totam suam faciat, quamvis ad examen praevium
indicandum congregationis mentio quaedam fiat; qui actus in
forma bullae fieri solet, uti bulla Pii V. Ex omnibus afflictio-
nibus, 1. Octobris 1567 adversus Bajum; Innocentii X. Cum
occasione, 31. Maji 1653 contra Jansenium.

3° Decreta doctrinalia Inquisitionis et Indicis, quae appro-
batione solemni et ut actus papales eduntur, sententiae infalii-

168 Quaestio XV. De vi et ratione primatus Romani Pontificis.

biles haberi debent. Aliud autem decretorum genus, quae
communi tantum Pontificis approbatione et ut actus congrega-
tionis eduntur, gravissimum quidem, non infallibile tamen, theo-
logo praebent argumentum. Hinc Gotti: „ab ea tamen (Con-
gregatione Inquisitionis) controversia aliqua fidei decidi non
potest ita, ut transeat in articulum fidei et qui dissentiant im-
mediate sint haeretici ex vi praecise judicii S. Congregationis."
De locis theol. 1. 1. quaest. III. dub. IX. §. 2. n. 12. Et certe
Pontifex infallibilitatem suam congregationibus delegare non
potest; curam invigilandi doctrinae incolumitati demandare
potest, eamque congregationibus, earum tamen dependentia a
Pontifice manente, reapse demandat. Cf. Palmieri, De Rom.
Pont. p. 632. etc; Franzelin, De div. trad. et Script. p. 133. etc.
edit. 3.

III. Quinam assensus debeatur decretis doctrinalibus, com-
muni tantum Pontificis approbatione ab Inquisitione aut ab
Indice editis. Non requiritur assensus fidei proprie et im-
mediate divinae, qui propter auctoritatem Dei revelantis prae-
statur, nec assensus fidei ecclesiasticae, qui debetur auctoritati,
veritatem infallibiliter definienti. Verum assensus silentii ob-
sequiosi minime sufficit, sed decretis, de quibus diximus, assen-
sum et externum et internum religiosum praestari necesse est.
Assensus autem interni gradus sunt; atque assensum religio-
sum et internum, quem decretis memoratis debemus, non meta-
physicum et summum, sed moralem esse intelligimus ; qui gra-
dus inferior assensus inferiori gradui auctoritatis respondet.
Cf. Gotti, 1. c.

IV. Tres rationes praecipuae assensum illum po-
stulant. 1° Congregationes, a quibus hujusmodi decreta
eduntur, Romano Pontifici pro doctrina custodienda adscitae,
ecclesiae Romanae doctrinam morali certitudine exprimere cen-
sentur, et aliquid assistentiae divinae in eas redundare videtur.
— 2° Maximi facienda est virorum sapientissimorum sententia,
eoque magis in ea catholicos viros aequum est conquiescere,
quod facta et tanta decretorum multitudo ostendunt, quam
tuto congregationum decreta sequamur. — 3° Pius IX. in lit-
teris Tuas libenter accepimus die 21. Dec. 1863 ad archiepi-

Art. VII. De auctoritate congr. Rom. in doctrina fidei et morum. 169

scopum Monachiensem scribit obligationem, „qua catbolici ma-
gistri ac scriptores omnino adstringuntur", non coarctari in
iis tantum, „quae ab infallibili Ecclesiae judicio veluti fidei
dogmata ab omnibus credenda proponuntur" '. Et mox subjun-
gitur: „cum agatur de illa subjectione, qua ex conscientia ii
omnes catholici obstringuntur, qui in contemplatrices scien-
tias incumbunt, ut novas suis scriptis Ecclesiae afferant uti-
litates, idcirco ejusdem conventus viri agnoscere debent, sa-
pientibus catholicis haud satis esse, ut praefata dogmata
recipiant ac venerentur, verum etiam opus esse, ut se sub-
jiciant tum decisionibus , quae ad doctrinam pertinentes a
Pontificiis Congregationibus proferuntur, tum", etc. Cf. Gotti,
loc. cit.

V. Objectio ex condemnatione Galilei Galilaei.
Doctrina Galilaei de immobilitate solis et mobilitate terrae die
5. Martii 1616 Romae damnata est. Paulus V. Papa, relato
decreto S. Congregationis Indicis, ordinavit publicari edictum.
In decreto, quod die 5. Martii 1616 fuit editum, doctrina memo-
rata S. Scripturis adversari dicitur. Galilaeus, non obstante
decreto, systema suum iterum docuit primum in libro, qui in-
scriptus est Saggiatore, deinde in Dialogo di Galileo Galilei
delli due massimi systemi del mondo, Tolemaico e Coperni-
cano. Florentiae, 1632. Tum die 22. Junii 1633 emanavit
sententia a S. Congregatione Inquisitionis, qua decernitur ut
per publicum edictum prohibeatur liber Dialogorum Galilei
Galilaei; et ipse auctor damnatur ad carcerem. Eodem die
Galilaeus coram cardinalibus S. Officii Romae in conventu
Minervae abjuravit. Galilaeum juratum dixisse: E pur si
muove, fabella est, cnjus prima mentio fit in opere abbatis
Irailh, Querelles litteraires, 1761. Martyrium celeberrimi viri
nullum unquam fuit. Obiit Galilaeus in Domino die 8. Ja-
nuarii 1642.

Quaeritur, utrum contra Galilaeum editum sit decretum
doctrinale.

Resp. Cardo hujus quaestionis in eo est, utrum decretum
Indicis anni 1616 decretum mere disciplinare sit, an doctrinale.
Duplex est sententia. 1° Nonnulli sentiunt decretum essentia-

170 QuaestXV. De vi etrat.primatusetc. Art. VII. De auctoritate etc.

liter esse disciplinare. Scilicet in decreto haec legimus: „Quia
ad notitiam praefatae S. C. pervenit falsam illam doctrinam
pythagoricam divinaeque scripturae omnino adversantem, de
mobilitate terrae et immobilitate solis . . . jam divulgari et
a multis recipi . . . Ideo ne ulterius hujusmodi opinio in per-
niciem catholicae veritatis serpat, censuit . . . omnes libros
pariter idem docentes prohibendos, prout praesenti decreto
omnes respective prohibet, damnat atque suspendit." Ex quibus
inferunt, doctrinam quidem decreti motivum fuisse, sed rem
decretam non esse nisi librorum aliquorum prohibitionem. Ita
Scheeben, Handbuch der kath. Dogmatik, B. L; Jaugey, Le
Proces de Galilee, p. 73.

2° Alii affirmant decretum dogmaticum esse, aut si
primario disciplinare , secundario certe doctrinale. Bouix,
Rev. des sciences eccl. 1866; Grisar, Galileistudien, p. 151.
Hujus sententiae praecipuum argumentum esse videtur, quod
in aliis documentis ad quaestionem Galilaei pertinentibus fal-
sitas doctrinae Copernicanae declarata ac definita dicatur.
Et vero in sententia Inquisitionis 22. Junii 1633 haec:
„ut prorsus tolleretur tam perniciosa doctrina, neque ulterius
serperet in grave detrimentum Catholicae veritatis, emanavit
decretum a Sacra Congregatione Indicis, quo fuerunt prohibiti
libri, qui tractant de hujusmodi doctrina, et ea decla-
rata fuit falsa, et omnino contraria Sacrae ac Divinae Scri-
pturae."

Utcunque res se habet, in causa Galilaei nihil repertum,
quod a Pontifice Romano ex cathedra definitum sit; nec quid-
quam ex condemnatione personarum aut doctrinae potest aflferri,
dogmati Pontificiae inerrantiae contrarium.

Dices. Ex actis Inquisitionis, etc. constat, relato decreto
Pontificem ordinasse, „publicari decretum".

Resp. Ordinavit Pontifex; sed non sibi sumpsit eam
rem, ut ipse loqueretur ex cathedra, suprema sua usus auctori-
tate. Jussit igitur Pontifex, congregationem agere quae con-
gregationis sunt; ita decretum editum est ut actus congregationis.
Quo factum est, ut plures viri prudentes sententiam definitivam
supremae auctoritatis latam esse non putaverint, velut Riccioli,

Quaestio XVI. De S. Scriptura. 171

Marinus Mersenne, Libertus Fromond, Gassendi et alii, de

quibus cf. Grisar, o. c. p. 165. etc; Jaugey, o. c. p. 77 — 82.;
Franzelin, o. c. p. 151. !)

Quaestio XVI.

I) e 8. S c r i p t u r a.

Tertius locus esl S. Scriptura, de qua S. Paulus ait:
Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum,
ad arguendum , ad corripiendum , ad erudiendum in justitia:
ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus.
II. Tim. III. 16, 17. Hic locus in se dignissimus est, sed
plurimi verbo illo divino abusi sunt. Oportet ergo de vera
indole S. Scripturae atque de recto loci hujus usu diligentius
disserere. Unde quaeritur.

Primo. Quid S. Scripturae nomine intelligatur.

Secundo. Utrum S. Scriptura sit divinitus inspirata.

l) Celeberrimus Gassendi, in academia Parisiensi mathematices
professor, Galileo amicissimus, ita scripsit: „In eo sum, ut placitum
illud reverear, quo Cardinales aliquot approbasse terrae quietem
dicuntur. Etenim licet Copernicani tueantur, loca Scripturae quae
terrae statum sive quietem et soli motum tribuunt, explicanda esse de
ipsa, ut loquuntur , apparentia deque accommodatione ad captum
moremque loquendi vulgarem . . . nihilominus quod ea loca secus ex-
plicentur a viris, quorum, ut constat, tanta est in Ecclesia auctoritas,
eapropter ipse ab illis sto, et hac occasione facere intellectum capti-
vum non erubesco. Non quod propterea existimem articulum fidei
esse; neque enim, quod sciam quidem, id assertum ab illis est, aut
apud universam Ecclesiam promulgatum atque receptum; sed quod
illorum judicium habendum praejudicium sit, quod non possit apud
fideles non maximi esse momenti." De motu impresso a motore trans-
lato ep. 2. Opp. t. III. p. 471. ed. Florent. 1727.

172 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Tertio. Utrum omnes Libri canonis Tridentini in-
spirati sint,

Quarto. Utrum omnes res et sententiae S. Scripturarum
divinitus inspiratae sint.

Quinto. Utrum concilium Tridentinum versionem vul-
gatam merito auihenticam declaraverit.

Sexto. De sensibus S. Scripturae.

Septimo. Utrum ecclesiae sit judicare de vero sensu et
interpretatione S. Scripturae.

Octavo. De lectione S. Scripturae.

ARTICULUS I.
Quid S. Scripturae nomine intelligatur.

I. S. Scripturae definitio. Sacrae Scripturae,1) graece:
rj yoayrj, ygoupaC aytai, Rom. I. 2., Joan. II. 22., sunt libri, qui
Spiritu sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem,
atque ut tales ipsi ecclesiae traditi sunt. Cf. Conc. Vatic.
Const. Dei Filius, cap. II. 1° Sunt libri seu, verbum Dei
scriptum; hoc enim inter Scripturam et Traditionem, quae
conveniunt in genere verbi Dei, interest, quod haec est a Deo
viva voce tradita, illa scripta. 2° Adjicitur: Spiritu sancto in-
spirante, hoc est, non tantum assistente aut approbante aut decla-
rante aut negative dirigente, sed positive movente ad scribendum
et inter scribendum, ita ut 3° libri sic conscripti Deum habeant
auctorem principalem, et ut auctores sacri comparate ad Deum
sint secundarii. Comparate ad Deum eo dixi, quia auctores
sacri principalis Scripturae causa haberi debent, respectu ama-
nuensium, quibus illi, dictantes scribenda, in Scripturis con-
scribendis quandoque usi sunt, velut Paulus Tertio (Rom.
XVI. 22.), qui a S. Thoma vocatur „notarius Pauli". Expos.
in Rom. 1. c. 4° Et: qui ut tales ecclesiae traditi sunt; agitur
enim de libris, qui ad commune depositum fidei pertinent, quod

') Cf. pro hac quaestione XV. Sixtum Senensem (f 1569), Biblio-
theca sancta; Cornely, Introd. in V. T. Libros sacros; Van de Laar,
Introd. gener. in S. Script. ad usus alumnorum Semin. Buscoduc.

Art. I. Quid S. Scripturae nomine intelligatur. 173

ecclesiae custodiendum jure divino traditum est. Quapropter
si cui librum Deo inspirante conscribere contigisset, ille tamen
liber, si non esset ecclesiae ut depositum fidei communis
traditus, sed ad usum potius privatum propositus, S. Scriptura
sensu pressiori non diceretur.

II. S. Scripturae divisio. 1° Prima divisio 72 libro-
rum, ex quibus tota S. Scriptura constat, est in libros V. Testa-
menti et libros N Testamenti.

a) Libri V. Testamenti seu Scripturae ante Christum
natum sunt 45, videlicet: Pentateuchus seu quinque Moysis id
est Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium;
Josue, Judicum, Ruth, quatuor Regum, duo Paralipomenon,
Esdrae I et II, qui dicitur Nehemias, Tobias, Judith, Esther,
Job, Psalterium Davidicum 150 psalmorum, Proverbia, Eccle-
siastes, Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus, Isaias,
Jeremias cum Baruch, Ezechiel, Daniel; duodecim prophetae
minores, id est, Osee, Joel, Amos, Abdias, Jonas, Michaeas,
Nahum, Habacuc, Sophonias, Aggaeus, Zacharias, Malachias;
Machabaeorum I. et II.

b) Libri N Testamenti seu Scripturae post Christum
mortuum exaratae sunt 27 , videlicet: quatuor Evangelia se-
cundum Matthaeum, Marcum, Lucam et Joannem; Actus Apo-
stolorum; quatuordecim epistolae Pauli apostoli, scilicet ad
Romanos, duae ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad
Philippenses, ad Colossenses, duae ad Thessalonicenses, duae ad
Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad Hebraeos; Petri apo-
stoli duae, Joannis apostoli tres, Jacobi apostoli una, Judae apo-
stoli una, et Apocalypsis Joannis apostoli. Cf. Conc. Trid. Sess. IV.
Hic autem ordo non est in omnibus chronologicus ; neque in
antiquis codicibus non inveniuntur plures ordinis differentiae.

2° Altera divisio est in libros protocanonicos et deutero-
canonicos. d) Protocanonici dicuntur libri, de quorum origine
divina et auctoritate nunquam dubitatum est. b) Deutero-
canonici dicuntur libri , qui in se quidem semper ejusdem
auctoritatis fuerunt atque protocanonici, sed de quorum auctori-
tate in quibusdam ecclesiis particularibus per aliquod temporis
spatium dubitatum est. Deuterocanonici V. T. sunt: Tobias,

174 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Judith, Sapientia, Ecclesiasticus, Baruch cuni epistola Jeremiae,
duo libri Machabaeorum , Esther X. 4. — XVI. 24.; Daniel
III. 24—90., XIII. et XIV. Ex N. T. epistolae ad Hebraeos,
Jacobi, II. Petri, II. et III. Joannis et Judae; Apocalypsis;
Marcus XVI. 9—20.; Lucas XXII. 43. 44.; Joannes VIII. 3—11.

3° Tertia divisio est a) V. Testamenti in legem, pro-
phetas et hagiographa. Cf. Luc. XXIV. 44. ; S. Thom. II. II.,
quaest. CLXXIV., art. 2. ad 3.; b) N. Testamenti in scripta
evangelica et apostolica, quorum primum genus quatuor evan-
gelia, secundum ceteros libros omnes complectitur; c) omnium
librorum V. et N. Testamenti in legales: Pentateuchus et quatuor
Evangelia; in historicos: Josue, Judicum, Ruth, quatuor Regum,
duo Paralipomenon , duo Esdrae, Tobias, Judith, Esther, duo
Machabaeorum , Actus Apostolorum ; in sapientiales vel di-
dacticos et morales, qui sunt Job, Psalmi, Proverbia, Eccle-
siastes, Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus, epistolae
Paulinae et septem catholicae; in propheticos, qui sunt Isaias,
Jeremias cum Baruch et Threnis , Ezechiel, Daniel , duodecim
Prophetae minores et Apocalypsis.

Postremo totum V. T. per synecdochen vocatur Lex,
totum N. T. Evangelium; nam „Evangelium — ait S. Thomas
— idem est, quod bona annuntiatio, quae incipit a Christo;
unde quidquid pertinet ad Christum vel est de ipso Christo,
dicitur Evangelium". In I. Cor. I. lect. I. Omnes autem libri
sunt una S. Scriptura, quia est unicus auctor principalis, Deus.

III. S. Scripturae dignitas. 1° S. Scriptura con-
siderari potest, ut liber mere humanus. Sub quo respectu
excellet a) antiquitate; b) genere scribendi et sublimi et tamen
simplici; c) doctrinae gravitate, ubertate, firmitate. Namque
„sic loquitur, ut altitudine superbos irrideat, profunditate
attentos terreat, veritate magnos pascat, affabilitate parvulos
nutriat". S. August. De Genesi ad litteram, lib. V. cap. III.

2° Longe praestantior est Scriptura ut liber divinus,
quem S. Paulus vocat sacras litteras, ieqa ^a^/uaia. II. Tim.
III. 15. „Dicuntur autem sanctae — ait S. Thomas — primo
quidem quia, ut dicitur II. Petr. I. 21.: Spiritu sancto in
spirati locuti sunt sancti Dei homines. II. Timoth. III. 16.:

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 175

Omnis Scriptura divinitus inspirata. Secundo, quia sancta
continent: Ps. XCVI. 12.: Conjitemini memoriae sanctificationis
ejus. Tertio; quia sanctificant: unde Joan. XVII. 17.: Sancti-
fica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Unde dicitur

I. Mach. XII. 9.: Habentes solatio sanctos libros qui sunt in
manibus nostris.u In Rom. cap. I. lect. II. Quin imo Scriptura
ab Angelico vocatur cor Christi, quia „manifestat cor Christi".
In Ps. XXI. 11. Cf. In II. Tim. III. lect. III. et S. Bonavent.
Breviloquium , Prooemium.

3° Praestantia illa Scripturae, ut libri divini, maxime in
eo sita est, quod prima veritas, hoc est, Deus in S. Scriptura
sese manifestat et instruit intellectum immediate. Cf. S. Thom.

II. II. quaest. V. art. 3.; In Tim. 1. c. Quod quidem intelli-
gendum est non objective, quasi prima veritas in se & fidelibus
in terris apprehendatur, sed causaliter, quatenus prima veritas,
sub velamine tamen signorum, nulla mediante causa secunda
et operatione fallibili humani intellectus, per se manifestationem
sui operatur. Dixi: „nulla mediante causa manifestationem sui
operatur". Verum ad eam manifestationem actu percipiendam,
„duo requiruntur: ut sacra Scriptura rite intellectui proponatur,
magisterio scilicet Ecclesiae , et quod in ea continetur, fide
divina suscipiatur." Schaezler, lntrod. in S. Theol. dogmat.
cap. III. quaest. I. art. 1. In naturali autem cognitione Deus
homines docet mediate, hoc est, mediante creato lumine, quod
nobis infundit.

4° Libri sacri dicuntur divini non solum a) ratione ma-
teriae, neque b) tanquam scripta sub assistentia tantum Dei,
errorem praecaventis , sed c) quod ipsa scriptio est efficienter
a Deo. Cf. art. seq.

ARTICULUS H.
Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit.

I. Inspirationis notio. Jam non agitur de Librorum
sacrorum authenticitate et veracitate, de quibus disseritur cum
in demonstratione Christiana (cf. Zigliara, Propedeutica, lib. III. ;

176 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Gatti, Instit. apol.-polem. t. II., tract. IV.), tum in introductiont
in S. Scripturam. Cf. R. Cornely, Hist. et critica lntrod. ii
utriusque Testamenti libros sacros ; Vigouroux , Les livres
saints et la critique rationaliste; La Bible et les decouvertes
modernes en Palestine, en Egypte et en Assyrie, et alios. In
praesentia de Litterarum sacrarum inspiratione agendum est.

Inspiratio seu StonvtvGTia (II. Tim. III. 16.) est motio
Dei in scriptorem sacrum , qua Deus est proprie auctor libri
sacri. Explicatur definitio.

1° Dicitur motio , qua Deus est proprie aucior; unde
apparet, non illam significari divinam motionem, qua Deus ut
causa prima et principalis operationem movet quarumcunque
causarum secundarum, et ob quam sicuti rerum omnium, sic
omnium librorum auctor dici potest; sed eam motionem intel-
ligimus, qua Deus ita in scriptorem sacrum influit, ut libri
sacri conscriptio sit proprie operatio Dei tanquam auctoris
principalis, scriptoris autem inspirati tanquam auctoris in-
strumentalis. Huc pertinet hoc Angelici in Ps. XLIV. 2.:
Lingua mea calamus scribae velociter scribentis: „principalis
auctor hujus psalmi est Spiritus Sanctus. Et cujus calamus
est? Scribae velociter scribentis; Spiritus Sancti, qui velociter
scribit in corde hominum."

2° Est autem illa motio Dei in scriptorem sacrum, hoc
est, illa motio non est mechanica et mere extrinseca, velut si
sola manus cujuspiam moveretur ad scribendum, sed est in-
fluxus divinus in mentem et in voluntatem hagiographi. a) hi-
fluxus in mentem efficit, ut auctor inspiratus res omnes litteris
consignandas cognoscat per novam aliquam illuminationem et
„per illustrationem divini luminis". (S. Thom. II. II. q. CLXXI.
art. 3.); in qua quidem illustratione quantum ad ea, quae
auctori sacro erant incognita, est supernaturalis acceptio, quan-
tum ad ea, quae jam naturaliter nota erant, judicium saltem
supernaturale (S. Thom. De veritate, quaest. XII. art. 12. in
art. et ad 10.); quantum ad utraque scriptor inspiratus cogno-
scit cum adjutorio divini luminis. II. II. quaest. CLXXIV.
art. 2. ad 3. — b) Influxus in voluntatem efficit, ut auctoris
sacri voluntas impellatur efficaciter, ut ille tanquam instrumentum

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 177

Dei scribat, quae Spiritus sanctus menti ejus suggerit;
cujusmodi impulsus movet immediate voluntatem et mediate
saltem, boc est, per voluntatem, facultates exsecutivas. Itaque,
ut Angelici verbis utar, influxus et motio, de qua diximus, „est
quaedam vis aut impressio a Deo, illuminans et tangens corda.u
In I. Cor. XIV. 32. lect. VI.

II. Summa doctrinae catholicae de inspiratione
S. Scripturae. 1° In concilio Vaticano sic definitum est:
„Si quis sacrae Scripturae libros integros cum omnibus suis
partibus . . . divinitus inspiratos esse negaverit; a. s.a Sess. III.,
De Revelatione, can. IV. 2° Ecclesia libros illos pro sacris
et canonicis habet, „propterea, quod Spiritu Sancto inspirante
conscripti Deum habent auctorem". Conc. Vatic. Const. dogm.
Dei Filius, cap. II.; cf. conc. Florent. Decretum pro Jacobitis;
conc. Trid. sess. IV. 3° Libri sacri non ideo pro sacris
habentur ab ecclesia, „quod sola humana industria concinnati,
sua deinde auctoritate sint approbati; nec ideo dumtaxat, quod
revelationem sine errore contineant." Conc. Vatic. 1. c. 4° Re-
quiritur in scriptore inspirato motio Dei ad scribendum et inter
scribendum, quae efficit, ut scriptor ea, quae Deus menti ejus
suggerit, scribat omnia et sola et sine errore. 5° S. Spiritus
auctori sacro suggerit omnia scribenda „non supernaturalia
modo, sed et naturalia et quae alias humano modo scriberen-
tur". Canus, De loc. theol. lib. II. cap. XVIII. Verum natu-
ralia quaedam jam nota, ut ab auctoribus canonicis scribantur,
nova revelatione non indigent; nihilo minus indigent novo modo
cognoscendi sub divino lumine. 6° Hanc inspirationem ad
omnes et singulas res et senientias extendi, pro certo affirman-
dum est. Cf. t. I. p. 242. de notione assistentiae, revelationis
et inspirationis.

Divisio. 1° Inspiratio activa est ipsa actio Dei inspiran-
tis; 2° passiva est hujus actionis effectus in scriptore inspirato;
3° effectus ejusdem actionis divinae in Libro sacro haud
inepte inspiratio terminative spectata nuncupatur.

III. Errores de S. Scripturarum inspirationis na-
tura. 1° Sileo de iis adversariis, qui cujuscunque inspirationis
divinae exsistentiam inficiantur; protestantes enim plurimos

De Groot, Summa upologet. II. W

178 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

constat eousque progressos, postea quam Semler 1771 — 1773
opus edidit, quod inscriptum est De examine canonis. Ratio-
nalistae biblici, theologi Hegeliani, naturalistae nihil antiquius
habent, quam ut haec opinio falsa ubique invalescat. Cf. Vi-
gouroux, Les Livres saints et la critique rationaliste, t. I. et II.
2° Circa naturam et intensionem inspirationis errasse
videntur a) Lessius et Hamelius. Anno 1588 universitates
Lovaniensis et Duacensis hanc propositionem reprobarunt:
„Liber aliquis, qualis forte est secundus Machabaeorum, humana
industria sine assistentia Spiritus Sancti scriptus, si Spiritus
Sanctus postea testetur nihil ibi esse falsum, efficitur Scriptura
Sacra." Thesis ita concepta continet errorem inspirationis
subsequentis1), eumque positive, quantum ad possibilitatem istius-
modi inspirationis, dubitative, quoad factum in secundo Macha-
baeorum. Lessius et Hamelius, quibus illa doctrina tribuebatur,
negaverunt eam esse suam. Lessius tamen in antithesi VI.,
archiepiscopo Mechliniensi oblata, suam esse fatetur proposi-
tionem sic emendatam: „Si aliquod opus piura et salutare,
humana industria ex divino instinctu compositum, publico testi-
monio Spiritus Sancti approbaretur tamquam in omnibus suis
partibus verissimum, tale opus habiturum auctoritatem aeque
infallibilem atque Scriptura Sacra, et recte Scripturam Sacram
et verbum Dei appellatum iri. Nam ejusdem est auctoritatis
epistola a rege dictata, et ab eo subscripta; qui modus, etsi
de facto putem eum non inveniri'1) in aliquo Scripturae cano-
nicae libro, non tamen est impossibilis." Quibus verbis affir-
mari videtur, vi conceptus Scripturae sacrae non repugnare,
Scripturam sacram haberi aliquam ob solam inspirationem sub-
sequentem; at Vaticanum concilium libros pro sacris „habet,
non ideo, quod sola humana industria concinnati, sua deinde
auctoritate sint approbati . . .; sed propterea quod Spiritu

') Neque Lessius neque Bonfrerius, sed recentiores formula inspi-
rationis negativae, quae contradictio in adjecto videtur, usi suut.

2) Igitur Lessius non loquitur nisi hypothetice. Cf. Liv. de Meyer,
Hist. Congr. de Auxil. lib. I. cap. IX.; Kleutgen, Leonardi Lessii de
div. inspiratione doctrina.

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 179

Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem". Conc.
Vatic. 1. c.

b) Bonfrere seu Bonfrerius anno 1625 edidit Praeloquia
in Scripturam sacram; in quo opere tres inspirationes distin-
guit, antecedentem, concomitantem et consequentem. Antecedens
ea est, quam exposuimus aut fere. Hic modus a S. Spiritu
conservatus est in libris propheticis aliisque, in quibus arcana
litteris consignata sunt. Concomitans est, in qua S. Spiritus
se habet non ad modum dictantis et inspirantis, sed ad eum
modum, quo qui alterum scribentem oculo dirigeret, ne in re
quapiam erraret. Ex hac parte inspiratio concomitans negativa
est. Ex parte tamen positiva est. Nempe primo, S. Spiritus
scribentibu8 semper adstat, paratus in actu primo illis quae
scribenda sunt inspirare, quotiescunque sibi relicti essent ab-
erraturi; antecedenter autem in illis non operatur, nisi quando
haec operatio sit iisdem, ne fallantur, necessaria. Secnndo, non
deest scriptori initio inspiratio quaedam generalis scribendi talem
historiam, vel pulchras gnomas ad vitam moresque bene compo-
nendos vel quid aliud. Contendit Bonfrerius, hanc inspirationem
admittendam esse in historiis, dictis aliorum factisque referen-
dis, quae vel visu cognita, vel auditu ab hominibus fide dignis
accepta fuerant, velut in Evangeliis. At obstat doctrina eccle-
siae, quae libros V. et N. Testamenti pro sacris „babet, non . . .
ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant; sed
propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum
habeut auctoremu. Conc. Vatic. 1. c.

Quod ad inspirationem subsequentem attinet, Bonfrerius
hujusce possibilitatem admittit; itemque eam factam esse
affirmat, quantum ad sententias gentilium vel impiorum, quae
in S. Scriptura referuntur, uti Act. XVII. 28.

c) J. Jahn anno 1814 edidit Introdnctionem in libros sacros
Veteris Foederis; quod opus est epitome et versio latina operis
majori8, germanice ab ipso conscripti. In utroque opere inspi-
rationem mere negativam profitetur. Hic enim: „Ut igitur —
inquit — libri sint divinae auctoritatis, necesse est, ut scri-
ptores auxilio (divino) suffulti omnem errorem caverint. Assi-
stentia divina ad praecavendos errores dicitur inspiratio, nomine

12*

180 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

quidem in scholis recepto, sed non satis congruo: assistentia
enim haec nil inspirat aut docet, quod est revelationis, sed
solummodo errores praecavet et impedit." At obstat conc.
Vatic. 1. c.

En errores, qui in scholas olim immigraverunt; quibus
tamen patres Vaticani finem fecerunt. Ita Dan. Haneberg,
episc. Spirensis, qui in suo opere, quod inscribitur Geschichte
der Offenbarung, latine: Historia revelationis biblicae, edit. 1.
1850, edit. 2. 1852, factum revelationis concomitantis et sub-
sequentis propugnaverat, doctrinam Vaticanam de inspiratione
in editione 4. 1876 sequendam curavit.1)

IV. De natura argumentorum, quibus factum in-
spirationis probandum est. Oppido liquet, in hoc articulo
secundo non quaeri de extensione inspirationis ad tales libros,
videlicet ad eos, quos patres Tridentini recensuere, sed gene-
ratim de facto hujus inspirationis, quam exposuimus, in numero
majori minorive librorum, qui S. Scriptura nuncupantur. Qua
in re consideranda sunt haec, quae sequuntur.

1° Quoniam veritates fidei proponere ecclesiae est, quam
Christus fidei magistram constituit, veritatem quoque de inspi-
ratione S. Scripturae per ecclesiam edoceamur oportet. Qua-
propter argumentum nostrum fundamentale erit ecclesiae de-
finitio. Certissimam enim veritatis magistram ex antea dictis
constat esse ecclesiam. Cf. quaest. VIII. art. 3 — 10.; q. IX.

2° Adjunximus argumentum ex ipsius S. Scripturae testi-
monio, non illud quidem tanquam ex libro inspirato, quod
esset petitio principii, sed ut grave tamen argumentum; nititur
enim eorum testificatione, quos divinitus missos esse historice
certum est.

3° Patres veteres auctoritate sua tertium argumentum sup-
peditant. Veteres autem hoc loco citari tanquam testes histo-

») Sixtus Senensis dixit, libri sacri fidem „non ab auctore, sed
ab Ecclesiae catholicae auctoritate" pendere. Biblioth. Sanctat
lib. VIII. Quod quidem de tali persona auctoris dixisse censetur.
Etenim alias expressis verbis dicit: „Divini autem et canonici scri-
ptores illi sunt, qui Spiritu divino dictantc scripturas canonicas . . .
scripserunt." 0. c. lib. I. sect. I. tom. 1. p. 1.

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 181

ricos, non ut traditionis divinae testes, per se intelligitur. De
traditione enim divina nondum disseruimus.

4° Cum inspiratio S. Scripturae ad fidem divinam per-
tineat, sequitur factum inspirationis lumine et auctoritate divina
suscipiendum esse, atque argumenta secundum et tertium, con-
siderata tantum sub lumine humano historiae authenticae, non
esse criterium sufficiens S. Scripturae. Cf. quaest XVII.

5° Valent etiam ad confirmationem argumenta ex Librorum
sacrorum materia, unctione, efficacia. Haec autem ab argu-
mentis extrinsecis minime separanda sunt.

6° Haud dubie non valet Calvini sententia plurimorumque
protestantium, ajentium, S. Scripturam „esse a\n6niGxov, neque
demonstrationi et rationibus subjici eam fas esse: quam tamen
meretur apud nos certitudinem , Spiritus testimonio consequi".
Calv. lnstit. lib. I. cap. VII. n. 5.

ThesiS .' S. Scriptura divinitus inspirata est.

Argumenta.

Arg. I. Ex dejinitione ecclesiae. Concilium oecumenicum
Vaticanum definivit: „Si quis Sacrae Scripturae libros . . .
divinitus inspiratos esse negaverit; anathema sit." Sess. III.
Atqui hisce verbis indicatur veri nominis inspiratio seu motio
Dei in scriptorem sacrum, qua Deus est proprie auctor Libri
sacri. Ergo. Prob. minor.

a) Ex sensu obvio vocabulorum: divinitus inspirati. b) Ex
constitutione dogmatica, canoni prolato annexa, in qua legitur:
„Eo8 (Libros V. et N. Test.) Ecclesia pro sacris et canonicis
habet, non ideo, quod sola humana industria concinnati, sua
deinde auctoritate sint approbati; nec ideo dumtaxat, quod
revelationem sine errore contineant; sed propterea, quod Spi-
ritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctoremu: quibus
verbis vera inspirationis notio tam negative quam positive de-
terminatur. c) Ex eo quod formula: Deus est auctor, etiam
ab aliis conciliis adhibetur tanquam tessera doctrinae catholi-
cae de vera indole S. Scripturae. Cf. conc. Florent. in decreto
Eugenii IV. pro Jacobitis et conc. Trident. sess. IV. Ex quo

182 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

concluditur, vocem auctoris sensu proprio intelligendam esse.
d) Concilium Tridentinum profitetur, sese traditiones „a Spiritu
Sancto dictatas pari pietatis affectu ac reverentia suscipere
atque S. Scripturam"; ex quo consequens est, etiam S. Scri-
pturas esse a Spiritu Sancto dictatas. Cf. conc. Carthag. IV.
anno 398.

Arg. II. Ex S. Scriptura. S. Scriptura docet, auctores
Librorum sacrorum ita moveri a Deo, ut Deus reapse Librorum
auctor sit. Ergo inspiratio, quam propugnamus, ex S. Scri-
ptura eruitur. Prob, antec.

a) Scriptura passim proponitur ut verbum Dei scriptum.
1° Hinc illae formulae: Scriptum est, Scriptura dicit, etc,
quibus identidem Scriptura ut ipsissimum Dei oraculum alle-
gatur. 2° S. Spiritus per auctores sacros locutus esse dicitur.
Ita Act. I. 16.: „Oportet impleri Scripturam, quam praedixit
Spiritus sanctus per os David". S. Paulus, prolato textu
ex ps. XCIV. ait: „dicit Spiritus sanctus : Hodie si vocem
ejus audieritis", etc. Atque iterum Hebr. HI. 7. verba Davidis:
Hodie si vocem ejus audieritis, necnon ib. X. 15. verba Jeremiae
attribuuntur Spiritui sancto. 3° Quin etiam Liber pro Deo
agens inducitur: „Providens autem Scriptura, quia ex fide
justificat gentes Deus, praenuntiavit Abrahae: quia benedi-
centur in teu, etc. Gal. III. 8.

b) S. Paulus II. Tim. III. 16. sacras litteras, Uqo) yodfi-
fiaza, seu S. Scripturam his verbis commendat: Omnis scriptura
divinitus inspirata, utilis est ad docendum, etc. Atqui in hoc
textu Deum S. Scripturae proprie auctorem esse certe sup-
ponitur. Ergo. Explicatur minor. 1° S. Paulus verbis ex-
pressis de S. Scriptura agit, saltem de Libris V. T., quos
Timotheus, filius Eunices, mulieris Judaicae fidelis (II. Tim.
I. 5.; Act. XVI. 1.), „ab infantia" noverat. 2° Vocatur Scri-
ptura divinitus inspirata, &e6nv(vaiog^ hoc est, sub influxu Dei
positivo concinnata. 3° Phraseos structura talis est, ut maxima
Scripturae utilitas „ad docendum, ad arguendum, ad corripien-
dum, ad erudiendum" ab inspirante repetatur, seu ex eo, quod
Deus auctor sit. — Dixi: supponitur; sed in textu Graeco
etiam explicite asseritur divina, quam diximus, inspiratio.

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 183

Lectio enim Graeca est: ndoa yqayrj faonvfvorog xal wyifaiiog,
hoc est: „Omnis scriptura est divinitus inspirata et utilis." ')

c) S. Petrus scribit: omnis prophetia Scripturae propria
interpretatione non fii. Non enim voluntate humana allata est
aliquando prophetia: sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt
sancti Dei homines. II. Petr. 1. 20, 21. Jam vero hoc S. Petri
testimonium doctrinam S. Pauli de inspiratione S. Scripturae
egregie confirmat. Ergo. Prob. minor. 1° Agitur de S. Scri-
ptura. Etenim verba haec: omnis prophetia Scripturae signi-
ficant, S. Petrum, etsi prophetiam sensu stricto dictam speciatim
spectat, simul respexisse S. Scripturam, per quam locuti sunt
sancti Dei homines. Textus igitur primario de prophetiis et
prophetis, et per consecutionem de aliis Scripturae elementis
et scriptoribus valere videtur. 2° Prophetiam ex humana vo-
luntate, deltjiiaTi dv&ownov, oriri negat; affirmat, sanctos Dei
homines locutos, id est, protulisse suos conceptus sive ore sive
scriptis, actos a S. Spiritu; ideo dixit: Spiritu sancto inspi-
rati, vnb nvivfiazog ayiov (psQOjuwot,.

Arg. III. Ex veterum testimoniis. a) S* Clemens Romanus
fiiversos Scripturae textus affert sub hac formula: dicit Spi-
ritus sanctus. Ep. 1. ad Cor. cap. XIII. et XVI. Item 1. c.
cap. XLV.: nInspexistis diligenter scripturas sacras, quae verae
sunt et datae per Spiritum sanctum," Tag dXy&sTg, jdg $va tov
nvevfiaTog tov dyCov. — S. Justinus Apol. I. cap. XXXIII. : „pro-
phetarum verba . . . non ab his qui afflati fuerunt, sed ab
eo, quod illos movebat, verbo divino dicta existimate." —
Auctor Cohortationis ad Graecos, sive Justino sive alii cui-
piam opus illud attribueris, docet scriptores sacros mundos se
ipsos exhibuisse „operationi divini Spiritus, ut ipsum divinum
plectrum e caelo subiens, ac veluti instrumentum citharae vel
lyrae adhibens viros sanctos, nobis revelaret cognitionem rerum
divinarum et caelestium". Cap. VIII. — S. Irenaeus: „Scripturae
quidem perfectae sunt, quippe a Verbo Dei et Spiritu ejus
dictae.'( Adv. haer. lib. II. cap. XXVIII. Clemens Alexandrinus:
„Accipitur ut certa demonstratio vox Dei, qui dedit Scripturas."

l) Alii: Omnis Scriptura divinitus inspirata est etiam utilis.

184 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Strom. VII. 16. — S. Ambrosius: „scripserunt enim, quae Spi-
ritus sanctus eis loqui dabat." Ep. 8. ad Justum. — S. Augu-
stinus: „Quid est S. Scriptura nisi quaedam epistola omnipotentis
Dei ad suam creaturam". In Ps. XC. serm. II. 1. — Theodoretus
dicit nihil sua referre sive unius sive aliquorum psalmi sint,
„cum constet divini Spiritus afflatu universos esse conscriptos."
Deinceps profert ps. XLIV. 2.: „Lingua mea calamus scribae
velociter scribentis," quibus verbis veram scriptoris sacri na-
turam exprimat. Praef. in Psalmos. — Gregorius M. Moral. in
Job. praefat.: „Quis haec scripserit, valde supervacue quae-
ritur, cum tamen auctor libri Spiritus sanctus fideliter cre-
datur. Ipse igitur haec scripsity qui scribenda dictavit . . .
Si magni cujusdam viri susceptis epistolis legeremus verba,
sed quo calamo essent scripta quaereremus, ridiculum profecto
esset, epistolarum auctorem scire sensumque cognoscere, sed
quali calamo earum verba impressa fuerint indagare. Cum
ergo rem cognoscimus ejusque rei Spiritum sanctum auctorem
tenemus, qui scriptorem quaerimus, quid aliud agimus, nisi
legentes litteras de calamo percontamur?"

b) Veterum de inspiratione fides ex tribus factis apparet*
1° Ex maxima reverentia S. Scripturarum, quam in veteribus
fuisse constat. 2 ° Ex doctrina de sensu mystico, quem veteres
et maxime Origenes docent a S. Spiritu in Libris sacris re-
conditum. 3° Ex modo, quo veteres negant fieri posse, ut
error vel minimus aut aliqua contradictio in S. Scriptura re-
periatur. Ita S. Gregorius Nazianzenus: „Nos qui perfectam
veracitatem Spiritus etiam usque ad levem apicem et lineam
extendimus, non concedimus, neque enim fas est, vel res
minimas a scriptoribus esse temere positas." De fuga sua, CV.
— S. Hieronymus scribit, se non fuisse „tam crassae rusticitatis,
ut aliquid de dominicis verbis aut corrigendum putaverit aut
non divinitus inspiratum". Ep. 27. — Item S. Augustinus: „si
quid velut absurdum moverit, non licet dicere: Auctor hujus libri
non tenuit veritatem, sed, aut codex mendosus est, aut interpres
erravit, aut tu non intelligis." C. Faustum, lib. XI. cap. V. Cf.
S. Justin. 1. c. Jam vero sancti patres de approbatione subsequenti
ne cogitarunt quidem. Ergo de ipsa libri indole loquuntur.

Art. II. Utrum S. Scriptura divinitus inspirata sit. 185

c) Judaei quoque persuasum habebant, S. Scripturam con-
scriptam esse, Deo re ipsa inspirante. Res palam est ex ope-
ribus Philonis De vita Moysi, De nominum mutatione, etc;
ex Josepho, Contra Appionem et Antiq. Jud.; ex Origene, qui
ait: „dicerau8 in confesso esse apud utrosque, libros (V. T.)
divino spiritu esse conscriptos." Contra Celsum, lib. V. cap. XL.

Objeotiones.

Obj. I. Inspirante S. Spiritu, nullo scriptoris sacri labore
artificiove opus est. At auctor libri II. Machabaeorum ait, se
suscepisse „non facilem laborem , immo vero negotium plenum
vigiliarum et sudoris11. Cap. II. 27. Ergo.

Resp. Dist. maj.: nullo labore opus esset, si inspiratio
esset quoad omnia conscribenda acceptio supernaturalis , tran-
seat; judicium supernaturale, nego. Et dist minorem: et ille
labor auctoris excludit motionem Dei ad scribendum et inter
scribendum , nego; excludit acceptionem supernaturalem hujus-
modi scribendorum, transeat. De acceptione et judicio super-
naturali cf. ex S. Thoma supra p. 176» n. 2. — Simili modo
solvitur difficultas orta ex Luc. I. 1 — 3.

lnstabis. Si inspiratio fit Spiritu sancto movente, non
erit tanta in variis Libris inspiratis styli diversitas. Atqui
styli diversitas in Scriptura maxima est necnon manifesta. Ergo.

Resp. Dist. maj.: non erit styli diversitas, si motio Spiri-
tus sancti hac in re tolleret naturam sui instrumenti, concedo;
si movet secundum naturam instrumenti, nego. Et sane Deus,
auctor principalis, motionem suam haud dubie ad hunc effe-
ctum ordinat, ut causa Scripturae instruraentalis omnino non
erret; haec autem motio et influxus divinus est ejusmodi, ut
scriptores sacri secundum styli sui ingeniique naturam mo-
veantur.

Obj. II. Suis quisque cultus Libris sacris gloriatur. Ita
doctrina de inspiratione Scripturae commentitia videtur. Patet
antec. ex Vedis Indorum, etc.

Resp. Dist. antec. : Libris sacris gloriantur complures
cultus eodem jure, nego; diverso jure, conc. Haec difficultas
vulgatior quam solidior est. Increduli scilicet, a) nihil distin-

186 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

guunt inter facti similitudinem materialem et formalem.1)

b) Ex similitudine cujusvis sive facti sive doctrinae, quae et in
religione catholica et in religionibus gentilium forte cemuntur,
illi concludunt, hujusmodi factum seu doctrinam ab utraque
parte pari jure, sive potius a neutra ullo jure proponi.

c) Postremum eo peccant, quod inspirationem a catholicis haud
firmioribus motivis atque a gentilibus probari perhibent. Atqui
Scriptura nostra Vedis ceterisque libris formaliter comparari
non potest, 1° quod illa originis divinae signa extrinseca et
intrinseca habet, hi nulla; 2° quod solius Scripturae nostrae
inspiratio fulcitur auctoritate ecclesiae catholicae, penes quam
demonstratur esse officium infallibiter docendi.

lnstabis. Deus errorum et contradictionum auctor non
est. In Scripturis autem errores et contradictiones scatent.

Resp. Dist. maj.: Deus non est auctor contradictionum,
quae vere sunt, conc; quae apparenter tantum sunt, nego.
Non est hic locus, ut difficultates, contra Scripturarum verita-
tem allatas, singillatim solvamus. Sed ex historia contro-
versiarum de Librorum sacrorum authenticitate et divinitate
hic fructus capitur, quod, difficultatibus diligenter consideratis,
aut ipsam difficultatem non nisi hypothesin falsam et arbi-
trariam esse constiterit, aut illum Scripturae locum, qui vide-
batur esse falsus, lectum vel intellectum minus recte.

ARTICULUS III.
Utrum omnes Libri canonis Tridentini inspirati sint.

I. Quid sit canon. Kavwv seu canon apud Graecos
idem valebat atque regula. S. Paulus ea voce utitur ad
certam fixamque fidei vitaeque Christianae regulam signifi-
candam. Gal. VI. 16.; II. Cor. X. 13. Exinde veteres verbum
illud in scholam Christianam induxerunt, ut significaretur
fidei, veritatis regula, sicut Hegesippus et Polycrates ap. Eus.
E. H. lib. III. cap. XXXII.; lib. V. cap. XXIV.; Iren. Adv.

l) Cf. Broglie, Problemes et conclusions de 1'hist. des religions,
edit. 2. chap. VIII— X.

Art. III. Utruin omnes Libri canonis Tridentini inspirati sint. 187

Haer. lib. I. cap. IX. et alii. Sic verbum accipi coeptura est
pro collectione Scripturarum , quas ecclesia authentice tanquam
inspiratas proponit. Vocatur canon , quia est regula jidei,
remota et inanimata. Liber canonicus a voce canonis deri-
vatur ; ygayal xavovtxal , fitfiXia xtxavoviafieva , Libri canonici,
Libri regulares dicuntur, quos ecclesia authentice in canonem
retulit. Origenes primum vocem usurpavit (in Mattb. XXVII.),
quae omnibus catholicis hodie in usu est. Apocryphi sensu
strictiori dicebantur libri, quos non inspiratos esse constabat,
sensu latiori, a S. Hieronymo primum introducto, et illi, quo-
rum inspiratio aliquam dubitationem habebat. Alii libros
indubitatos SfioXoyovfiivovg , illos, quibus contradicebatur, avxt-
Xeyovfiivovg appellarunt.

II. Canonis conspectus historicus. 1° Vetus Testa-
mentum. a) Canon Esdrinus vel Palaestinensis. Etsi Judaei,
religionis suae magisterio ordinario et prophetarum successione
ducti, semper habuerunt, quo Libros sacros a profanis discer-
nerent, primus tamen canon seu collectio temporibus Esdrae et
Nehemiae absolutus est. Complexus est Libros V. T. proto-
canonicos; ab auctore suo praecipuo canon iste Esdrinus, ob
usum Judaeorum Palaestinensium Palaestinensis appellatur.
b) Canon Alexandrinus vel Hellenistarum. Magna Judaeorum
pars, qui, Oriente toto dispersi, Judaei Alexandrini seu Helle-
nistae vocabantur, in versione Graeca Septuaginta libros V. T.
deuterocanonicos protocanonicis, tanquam aequales aequalibus,
intermiscuerunt. Quin etiam canonem confecisse probabiliter
censentur, qui praeter protocanonicos omnes deuterocanonicos
nostros complexus est. c) Canon Tridentinus Libros V. T.
omnes, protocanonicos et deuterocanonicos „integros cum om-
nibus suis partibus" complectitur. Sess. IV.

2° Novum Testamentum. a) Ab ineunte ecclesia canon
quidam Librorum N. T. per ipsura usum publicum ecclesiarum
sancitus est. Solemnius canonizantur Pauli epistolae, quas
beatus Petrus in S. Scripturarum numero haberi declaravit,
cum diceret, in omnibus epistolis Pauli esse „quaedam diffi-
cilia intellectu, quae indocti et instabiles depravant, sicut et
ceteras Scripturas". II. Petr. III. 16. Ceteri vero Libri sacri,

188 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

qui post Christum mortuum tempore progrediente conscripti
sunt , canonicitate sua non caruerunt; unanimis enim eccle-
siarum consensus, doctrina patrum, conciliorum provincialium
decreta Librorum N. T. tam protooanonicorum quam deutero-
canonicorum catalogum authenticum praestiterunt. b) Exortam
saeculo IV. de Libris aliquibus dubitationem in primis Pontificum
Romanorumdecretaabstulerunt; canonis enim solemnis instar est
v. g. decretum Gelasianum. c) Eugenius IV. canonem antiquum
suo decreto pro Jacobitis sanxit. d) Patres Tridentini Nova-
toribus saeculi XVI. hoc decretum opposuerunt: „Si quis autem
libros ipsos integros cum omnibus suis partibus, prout in eccle-
sia catholica legi consueverunt, et in veteri vulgata latina
editione habentur, pro sacris et canonicis non susceperit, et
traditiones praedictas sciens et prudens contempserit, anathema
sit." Sess. IV. Cf. conc. Vatic. sess. III., De Revel. can. IV.

III. Canonprotestantium. 1° Initio protestantes Libros
V. T. deuterocanonicos a canone quidem excludendos esse
censuerunt et ad dogmata confirmanda minime proferendos,
sed publicae confessiones Gallicana (1559), Anglicana (1562) et
Helvetia II. (1564) eos utiles esse declararunt. At Calviniani
Dordracenses (1618) deuterocanonicos V. T. vehementius
impugnare coeperunt; Presbyteriani Angliae in concilio West-
monasteriensi (1648) Dordracenses secuti sunt. Societas bi-
blica Londinensis die 3. Maji 1826 lege statuit, ne ulla ScrL
pturae editio, „apocrypbos", id est, deuterocanonicos V. T.
continens, propagaretur. Omnes fere Calviniani et Zwingliani
consenserunt; Lutherani vero restiterunt, hodieque editiones
societatum biblicarum , quas Lutherani sustentant, deutero-
canonicos illos continent.

2° Lutherus in versione Scripturae Germanica epistolas
ad Hebraeos, Jacobi, Judae et Apocalypsin e canone reji-
ciendas esse significavit. Chemnitius cum istis Libris tres
epistolas, scilicet II. Petr. II. et III. Joan. repudiavit. Sed
Zwingliani et Calviniani, atque a medio saeculo XVQ. etiam
Lutherani, N. Testamenti. omnes eosdemque nobiscum Libros
receperunt et pro canonicis habuerunt.

3° Moderni et rationalistae canonem potius destruendum

Art. III. Utrum omnes Libri canonis Tridentini inspirati sint. 189

quam constituendum esse putaverunt. Posito liberi examinis
principio, enituntur, ut synodi et confessiones publicae neve a
rejiciendis deuterocanonicis neve a protocanonicis respuendis
eos impediant.

IV. De criterio canonicitatis. Cum canonicitas non
efficiat, ut liber inspiratus sit , sed ut libri inspiratio cogno-
scatur, quaerere de criterio canonicitatis idem est ac quaerere
de medio cognoscendi S. Scripturarum omnium et singularum
inspirationem.

1° Catholici profitentur criterium positivum idque unice per
se sufficiens esse ecclesiae auctoritateni, quae doctrinam suam de
singulis libris canoni inserendis ex divina traditione haurit.

2° Alia criteria habentur sanctitas et harmonia materiae
sacrorum Librorum; persona auctoris , inspirationis charismate
praediti. Haec autem criteria et similia aut negativa sunt, aut
positiva quidem, sed non ejusmodi, ut per se ad canonem
integrum constituendum sufficiant. Cf. quaest. XVII. ; ubi de
divinae traditionis necessitate tractatur.

3° Protestantes, retentis criteriis insufficientibus ex Libro-
rum materia, ex persona auctoris, ex testificatione mere humana,
infallibile ecclesiae judicium aspernantur. Plerique vero pro-
fitentur, sese in dijudicanda Librorum canonicitate testificationem
internam ducem sequi, quemadmodum synodus Dordracensis
decrevit his verbis: „Hos solos libros pro sacris et canonicis
recipimus , idque non tam quod Ecclesia eos approbet vel
recipiat, sed quod Spiritus Sanctus in cordibus nostris testetur
a Deo profectos esse." Sess. VI. art. 5. Illi scilicet spiritui
privato tribuunt, quod Servator ecclesiae magisterio concredidit.

V. Status quaestionis hic est, utrum vere admittendus
sit canon Tridentinus, hoc est, utrum omnes et singuli Libri
sacri, integri cum omnibus suis partibus, prout illos sancta
Tridentina synodus recensuit, pro canonicis et iuspiratis susci-
piendi sint. Thesis igitur Libros tam deuterocanonicos quam
protocanonicos complectitur.

Thesis: Omnes et singuli Libri canonis Tridentini divinitus
inspirati sunt.

190 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia est infallibilis in docendo, quinam sint
Libri divinitus inspirati. At solemni decreto concilii Tridentini
et concilii Vaticani definitum est omnes libros protocanonicos
et deuterocanonicos „integros cum omnibus suis partibus" di-
vinitus inspiratos esse. Ergo. Major certa est. Etenim ad
ecclesiam divino jure pertinet , fidei veritates infallibiliter pro-
ponere. Sed proponens Libros tanqnam inspiratos non solum
aliquam fidei veritatem proponit, verum ipsum fontem, ex quo
plurimae fidei veritates hauriuntur. Prob. minor.

a) Synodus Tridentina Libros omnes protocanonicos et
deuterocanonicos accurate recensuit. b) Nullum omnino dis-
crimen inter protocanonicos et deuterocanonicos admittit, sed
omnes prorsus aequalis auctoritatis esse docet. Nam 1° sub
eadem formula atque protocanonici deuterocanonici pro sacris
et canonicis (Trident.) et pro divinitus inspiratis (Vatic.)
suscipiendi esse dicuntur. 2° Utrique promiscue enumerantur.
3° Finis decreti est, ut omnes intelligant, „quibus potissimura
testimoniis ac praesidiis in confirmandis dogmatibus et instau-
randis in Ecclesia moribus (Ecclesia) sit usura.u Sess. IV.
4° Patres Tridentini, non obstantibus aliquorum iteratis dubiis,
declaraverunt, se omnes Libros „pari pietatis affectu ac reve-
rentia" suscipere et venerari.

Arg. II. Ex veterum testimonio. Etsi argumentum, ex
ecclesiae definitione desumptum, peremptorium est, tamen a
reverentia tantae auctoritatis non abhorret, argumentum illud
aliis confirmare. Singulas autem Scripturas testimoniis pro-
bare, ad hunc tractatum non pertinet. Res igitur argumentis
generalibus iisque praeprimis, quae deuterocanonicos attingunt,
expendenda est.

a) Patres et scriptores veteres. 1° Ante saeculum IV.
vestigium controversiae de deuterocanonicis V. T. nullum ha-
betur, sed omnes aut fere omnes scriptores ostendunt, Libros
illos ejusdem auctoritatis divinae fuisse atque protocanonicos.
Ex deuterocanonicis autem N. T. nullum ante saeculum III.
ab aliquo positive rejectum esse, constat; certum est etiam,

Art. III Utrum oinnes Libri canonis Tridentini inspirati sint. 191

testimonia non pauca de plerisque jam inde a primis ecclesiae
temporibus scripta prostare necnou ineunte saeculo III. omnes
ejusmodi Libros ab omnibus ecclesiis, simul sumptis, re-
ceptos fuisse, quamvis in catalogis singulatim sumptis, unus
alterve defuerit. At chiliastis, Apocalypsi abutentibus, sae-
culo III. nonnulli hujus Libri divinitatem in dubium vocarunt.
Ex quo concluditur, canonem Tridentinum cum antiqua ecclesia
consentire.

2° Etsi traditio trium priorum saeculorum de deuterocano-
nicis V. T. saeculo IV. dubiis nonnullis theoreticis obscurata
est veterumque trames hac in re ab ecclesiis Orientalibus non
paucis et ab aliquibus Occidentalibus relictus, antiqua tamen
doctrina servata est; quod certe ex conciliis, mox sub b) affe-
rendis, perspicuum erit. Quin etiam patres Graeci illius aetatis
libros illos, qui secundum eorum catalogos non sunt canonici,
non tantum interdum allegant, sed ita allegant, ut inter illos,
et alias Scripturas divinas differentia nulla relinquatur. Ita
Mlinscher et alii protestantes. Quod ad deuterocanonicos N. T.
attinet, ecclesiae Latinae saeculo IV. in iis admittendis sunt
unanimes; in ecclesiis nonnullis Orientalibus dubia de Apoca-
lypsi et de quatuor minoribus epistolis catholicis manserunt.
Verum inde a saeculo VI. conspicitur insignis ecclesiarum in
admittendis deuterocanonicis unanimitas. Cf. Cornely, Cursus
S. Script. I. Introductio generalis, ubi facta exposita docu-
mentis probantur.

b) Romani Pontifices et concilia. 1° S. Innocentius 1.,
anno 405 ab Exuperio, Tolosano episcopo, rogatus Scripturarum
canonem, catalogum nostrum completum recipiendnm ostendit,
neque ullum V. T. aut N. T. librum expunxit. Similiter de-
cretalis de recipiendis et non recipiendis libris, quae vulgo
Gelasiana dicitur, omnes Libros canonis Tridentini exhibet;
partem autem prioremet canonem decretalis Gelasianae Damasus
saeculo IV. concinnasse videtur. Secuti sunt Hormisdas et alii.

2° Concilium Hipponense (393), can. XXXVI., et concilia
Carthaginiensia anni 397, can. XLVII. et anni 419, can. XLVL
totum canonem Tridentinum proponunt ac sanciunt. His con-
ciliis interfuerunt episcopi non pauci, nominatim S. Augustinus;

192 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

Hippone aderat Africa tota, Carthagine anno 419 episcopi 218
et legati Komani Pontificis. Nicaena synodus utrum canonem
decreto suo stabiliverit, non constat. Cf. S. Thom. In Hebr.
Prolog. Concilium Trullanum (692), quod Graecis oecumeni-
cum est, catalogum Carthaginiensem recepit, et catalogum in-
completum concilii Laodiceni,1) mediante saeculo IV. ab ali-
quibus Phrygiae episcopis habiti, complendum ostendit.

c) Versiones, codices, monumenta. 1° Versiones. Omnes
deuterocanonicos V. T. continet versio Graeca, quae dicitur
Alexandrina*) vel septuagintaviralis; versio Latina vetus seu
Itala, cujus origo, si non ad saeculum L, at certe ad primam
partem saeculi II. referenda est; Syriaca, vulgo dicta peschito
seu simplex, quae non a principio quidem — cum esset ex
fonte Hebraico facta — , sed haud dubie aetate S. Ephraemi
(f post annum 379) eosdem deuterocauonicos complectebatur;
Aethiopica, saeculi IV.; Armeniaca ineuntis saeculi V.; Aegy-
ptiaca seu Coptica in tribus dialectis scilicet Thebanica, Mem-
phitica et Bashmurica, quarum unam saltem et forte duas,
Memphiticam et Thebanicam, saeculo III. adfuisse, exploratum
est. — Item versiones antiquae, Latina, Aethiopica, Coptica,
Syriaca, quae saeculo III. aut IV., adjectis II. Petr., II. et III.
Joan., ep. Judae et Apoc, completa est, et Armeniaca deutero-
canonicos omnes N. T. habent, excepta tamen in Armeniaca
Apocalypsi.

2 ° Codices. Antiquissimi codices habentur ex saeculo IV.
Vaticanus et Sinaiticus Petropolitanus, ex saeculo V. Parisiensis
seu Ephraemi rescriptus et Alexandrinus Musei Britannici. At-
qui codices illi Graeci, tametsi Vaticanus, rescriptus et Alexan-
drinus in aliquibus partibus aut hiant aut deficiunt, Libros
deuterocanonicos nostros cum aliis Libris inspiratis ita referunt,

•) Canon LX. concilii Laodiceni, qui continet catalogum, nonnullis
deuterocanonicis carentem, dubius esse videtur.

') Ex 350 circiter V. T. locis, qui in N. T. occurrunt, plus tre-
centi ad versionem Alexandrinam referendi sunt. Praeterea textus
non pauci N. T. ostendunt, apostolos non modo ad eam versionem,
quae canonem V. T. completum exhibet, sed expresse ad ipsos deutero-
canonicos respexisse.

Art. III. Utrutn omnes Libri canonis Tridentini inspirati sint. 193

ut nullum inter eos auctoritatis discrimen factum esse reperia-
tur. Jam vero, quoniam istiusmodi codices antiqui ex manu-
scriptis etiam antiquioribus transcripti sunt, minime dubium
est; quid vetustissimae ecclesiae de canone professae sint.

3° Monumenta. In antiquis Catacumbarum picturis, in
primitivis vasis vitreis et in sarcophagis personae et eventus
depicti aut exsculpti cernuntur, quos ad partes Scripturae deu-
terocanonicas pertinere perspicuum est. Exhibentur enim To-
bias junior cum angelo deambulans, in pictura quadam, ad
saeculum II. relata; alias modo cum pisce, modo cum cane;
Daniel in fossa leonum, in pictura (fresco) saeculi I. in coe-
meterio Domitillae; alibi Daniel cum Habacuc; Susanna. Cf.
Kraus, Real-Encyklopadie , sub verbis indicatis. S. Paulinus,
basilicam S. Felicis describens, Judithae imaginem depictam
commemorat. Poem. de S. Felicis Nat.

d) Ecclesiae schismaticae et sectae Orientales. Ecclesiae,
plurimis abhinc saeculis ab ecclesia Romana separatae, Mono-
physitae Syri, Aethiopes, Armenae, Coptae eundem nobiscum
canonem utriusque Testamenti profitentur, exceptis tamen Nesto-
rianis, qui Apocalypsin et quatuor minores epistolas catholicas
a canone eximunt. Quin etiam, cum Cyrillus Lucaris deutero-
canonicos V. T. „apocryphos" vocasset, ecclesia Graeca, habita
synodo Hierosolymis anno 1672, Cyrillum „insipienter, inscite
aut magis malitiose" egisse declaravit canonemque professa est,
qui libros omnes complectitur canonis Tridentini.

Quaeres 1. Utrum ullo modo tenere aut defendere liceat
sententiam, quam Jahn in Introd. in V. T. lib. I. proposuit,
scilicet etiam post decretum Tridentinum deuterocanonicorum
minorem esse auctoritatem quam protocanonicorum.

Resp. Falsitas illius sententiae hodie in quaestionem vo-
cari non potest. Illud enim primum ex iis ostenditur, quae
in arg. I. de decreto Tridentino diximus. Deinde illud etiam
ex eo patet, quod Scripturarum auctoritas ex inspiratione di-
vina oritur. Jam vero concilium Vaticanum expressis verbis
definivit, omnes Libros canonis Tridentini esse divinitus inspi-
ratos omniumque Deum esse auctorem. Itaque Scripturae ali-

De GrooP, Summa apologet. II. 13

194 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

quot deuterocanonicae vocantur, non ad designandum aliquod
discrimen auctoritatis, sed ad indicandam historiam veritatis.

Quaeres II. Utrum aliquis liber inspiratus deperdi possit
et revera deperditus sit.

Resp. a) S. Thomas aperte significat, aliquem librum in-
spiratum interire posse atque id bis saltem factum esse docet.
Nempe In I. Cor. V. 9.: Scripsi vobis in epistola, verba Pauli
sic exponit: „Dixi vobis in Epistola quadam alia, quae in
canone non babetur." Et rursum ln Coloss. IV. 16.: eam
(epistolam), qnae Laodicensium est, vos legatis, baec scribit:
„Ex quo habetur, quod scripsit alias Epistolas: quia istam, de
qua fit mentio hic, scilicet Laodicensium , et unam aliam ad
Corinthios praeter primam et secundam." Demum ostendit,
cur epistolae illae in canone desiderentur. „Sed ratio est
duplex — inquit — quare non sunt^in canone: quia non con-
stabat de earum auctoritate, quia forte erant depravatae, et
perierant inEcclesiis: vel quia non continebant aliud quam ista."

b) Similiter in V. T. aliquot commemorantur Libri, qui
perierunt, velut Liber Bellorum Domini, Num. XXI. 14.; Liber
Samuelis Videntis, I. Paral. XXIX. 29.; Liber Nathan Pro-
phetae, 1. c. etc. Libros autera ob eam solam causam, quod
ab auctore inspirato laudantur, in se inspiratos non haberi,
exploratum est.

c) Nihil est, quod censeamus, primam Pauli ad Corinthios
epistolam, quae deperdita est, Deum non habuisse auctorem,
secundam et tertiam, quae jam exstant, Deum auctorem
habuisse. Quod idem de inspiratione nonnullorum Librorum,
qui interierint et V. T. prophetis adscribuntur, magis minusve
valere videtur.

d) Assistentia divina, quae Ecclesiae Christi ad fidei de-
positum custodiendum promissa est, omnium Scripturarum san-
ctarum conservationem per se non includit, siquidem singulis
Libris inspiratis per se non opus est, ut jidei depositum custo-
diatur; hauritur nempe fides integra ex aliis fontibus, hoc est,
ex Libris inspiratis, qui exstant, et ex divina Traditione.

Art. III. Utrum omnes Libri canonisTridentini inspirati sint. 195

Objeotiones.

Obj. I. Ecclesia non potest constituere supernaturale fa-
ctum inspirationis. Canonicitas autem nihil aliud est quam
supernaturale factum inspirationis. Ergo.

Resp. Dist. maj.: ecclesia non potest constituere illud
tactum, conc; non potest illud declarare, nego. Et dist. min.:
canonicitas est ipsum factum inspirationis, ut infallibiliter ab
ecclesia declaratum, conc; in se duntaxat, nego. Liber est
sacer et inspiratus, quod divinitus inspiratus Deum auctorem
habet; canonicus, quod ab ecclesia pro sacro et canonico susci-
piendus proponitur. Attamen si verba minus stricte spectantur,
canonicus idem valet atque sacer et inspiratus, non quod eccle-
siae judicium inspirationem facit, sed quia manifestat eam.

Obj. II. Nemini licet canoni clauso novos Libros inserere.
Porro canon V. T. sub Esdra conclusus est. Ergo praeter
Esdrinum canonem Liber nullus admittatur.

Resp. Dist. maj.: Nemini licet novos Libros inserere canoni
clauso divinitus et omnino perfecto, conc; canoni perficiendo,
nego. Et dist. min.: canon V. T. sub Esdra conclusus est,
nulla humana auctoritate perficiendus, conc; nulla divina, nego.
Et certe nullo prorsus argumento probatur, Esdram ita canonem
absolvisse, ut, Deo jubente, quodvis in posterum compiementum
excluserit. lpse Flavius Josephus hoc tantum affirmat, libros
ab imperio Artaxerxis exaratos, non ejusdem auctoritatis ac
priores haberi, „quia non adfuit indubitata prophetarum suc-
cessio." Contra Appion. lib. I. n. 8.

lnstabis. Non oportet admittere canonem, qui sanctis
patribus non probatur. Porro neque deuterocanonici N. T.
neque istiusmodi Libri V. T. omnibus patribus probantur. Ergo.
Prob. minor. a) S. Hieronymus in Prologo galeato et in Prae-
fationibus in Esdram, in libros Salomonis, deuterocanonicos
V. T. inter apocryphos ponere videtur. b) S. Dionysius Alexan-
drinus (f 265) Apocalypseos authentiam non admisit; ejusdem
Libri inspiratio ecclesiis aliquibus Orientalibus aliquandiu non
probata est.

Resp. Dist. maj.: non oportet admittere canonem, qui ab

13*

196 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

omnibus patribus reprobatur, conc; qui uni nonnullisve non
probatur, subdist: non oportet eum canonem admittere, de-
finiente ecclesia, nego; secus, transeat. Et dist. min.: neque
N. T. neque V. T. deuterocanonici patribus omnibus probantur,
generatim, nego; quoad aliquos patres alicujus temporis, subd.:
ob rationes validas, nego; theoretice et ex suppositione qua-
dam falsa, conc. Nunc ad probationes singulas.

a) S. Hieronymus deuterocanonicos V. T. ponit inter apo-
cryphos, pressius appellatos, nego; latiori sensu dictos, subdist.:
theoretice ex judicio privato, transeat; practice ex sensu eccle-
siae, nego. Non est perquam firma Hieronymi de illis deutero-
canonicis senteutia. Tria tamen certa esse videntur. 1° Etsi
modo generali de apocrypbis disserens asperis interdum verbis
utitur, in specie tamen discrimen indicat apocryphorum , qui
strictius eo nomine vocantur et eorum, qui, quamvis non habean-
tur in canone, tamen usurpantur ab ecclesiasticis viris. 2° In
praxi plurimos textus ex deuterocanonicis illis profert, cum
formula: scriptum est; aut eosdem appellans „nostros libros"
et nsanctam Scripturam". Cf. In Isaiam, II., IIL, VI. 3° San-
ctus doctor indirecte significat, ecclesias generatim alio canone
usas esse quam Judaeos, qui deuterocanonicos a canone suo
Hebraeo eximebant. Ita de sua versione Tobiae scribens, ait:
„imputant nobis (Hebraei) contra suum canonem latinis auribus
ista transferre. Sed melius esse judicans Pharisaeorum dis-
plicere judicio et episcoporum jussionibus deservire, institi ut
potui". Praef. in Tob.

b) S. Dionysius Apocalypsin Joanni apostolo abjudicavit,
motus antiquitatis monumentis, nego; adductus chiliastarum ab-
usu, conc. Deinceps ecclesiae aliquae Orientales Dionysii
auctoritate impulsi sunt, ut Apocalypsin in inspiratorum numero
non haberent. At ipse Dionysius dixit: „Fateor enim sancti
cujusdam et divino Spiritu afflati viii id opus esse." Eus.
E. H. lib. VII. cap. XXIV. et XXV. Affirmans autem se haud
facile concessurum, Zebedaei filium Apocalypseos auctorem
esse, nullum veterum testimonium, sed formam loquendi ab
Evangelio Joannis discrepantem, proponit.

Urgebis. Veteres nonnullos apocryphos et libros certo non

Art. IV. Utrum omnes res etc. S. Script. divinitus inspiratae sint. 197

canonicos catalogis suis inseruerunt. Ergo parva fides habenda
veteribus.

Resp. Dist. antec.i libri certo non canonici veterum cata-
logis inserti sunt, unus alterve liber, non universaliter et non
constanter, conc; secus, nego. Diligens rerum inquisitio atque
ea, quae est ab apostolis traditio, effecerunt, ut deuterocanoni-
corum dignitas et inspiratio solemni ecclesiae catholicae judicio
a quovis libro non inspirato discernerentur.

Obj. III. S. Antoninus, Summa theol. III. tit. XVIII. c. VI.
et card. Cajetanus, In omnes libros authent. Script. comment. II.
docent, V. T. deuterocanonicos non esse canonicos ad firmandum
ea, quae sunt fidei.

Resp. S. Antoninus et Cajetanus hac in re expresserunt
sententiam privatam, conc; sensum communem ecclesiae, nego.
Isti doctores, suam sententiam apud Hieronymum scriptam esse
putantes, tanti viri doctrinam secuti sunt. Hinc Cajetanus
asserit, omnia, quae ad deuterocanonicorum illorum canonici-
tatem pertinent, „ad Hieronymi limam reducenda" esse. At
concilium Tridentinum omnem dubitationem catholicis sustulit.

Instabis. S. Thomas In Dionysium, De div. nomin. c. IV.
lect. IX. de canonicitate Libri Sapientiae et S. Theol. I.,
quaest. LXXXIX. art. 8. ad 2. de canonicitate Ecclesiastici
addubitare videtur. Ergo.

Resp. Dist. antec: S. Thomas his locis ex propria sen-
tentia loquitur, nego; referendo aliquorum veterum sententiam,
conc Revera S. Thomas in Summa Librum Sapientiae plus
ducenties, Ecclesiasticum circiter trecenties ut Scripturam cano-
nicam et verbum Dei allegat.

ARTICULUS IV.

Utrum omnes res et sententiae Sanctarum Scripturarum
divinitus inspiratae sint.

I. Status quaestionis ex iis, quae sequuntur, facile
apparebit. 1° In ipsa thesi directe non quaeritur de inspiratione
verbali, hoc est, de sententia eorum, qui verba Scripturarum

198 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

omnia et siDgula Deum ita auctorem habere autumant, ut Libri
sacri de verbo ad verbum inspirati sint. 2° Agitur de omnibus
rebus et sententiis. 3° Res et sententias intelligimus non
tantum ea, quae directe ad fidem et mores pertinent, sed
omnes res et sententias, quotquot in S. Scriptura traduntur.
4° Non asserimus, ut perspicitur, omnes sententias, quae in
sacris Libris proferuntur, puta maledicta, in Deum conjecta,
Deum habuisse auctorem, quasi ex persona Dei primum dicta
essent, sed quod auctor inspiratus Deo dictante scripsit, impium
ita locutum fuisse. 5° Auctores sacri in iis tradendis, quae
humana ratione cognosci possunt, non quasi ex persona Dei,
sed ex persona propria loquuntur, cum adjutorio tamen divini
luminis (S. Thom. II. II. quaest. CLXXIV. art. 2.); ergo et
illa, quae humana ratione cognosci possunt, quantum ad omnes res
et sententias, et in historicis et in naturalibus et in quacunque
materia, Deo inspirante conscripta sunt. Atque eo sensu de-
fendimus thesin, singula quaeque sanctarum Scripturarum habere
Deum auctorem.

II. Sententia S. Thomae, quae est certa et com-
munissima. 1° S. Thomae haec regula: „tenendum est,
quod quidquid in sacra Scriptura continetur, verum est; alias
qui contra hoc sentiret, esset haereticus." Quodl. XII. art. 26.
2° Docet duplex esse objectum fidei: a) objectum per se;
b) objectum per accidens et secundario. Jam vero fidei ob-
jectum per accidens aut secundario sunt „omnia quae in sacra
Scriptura divinitus tradita continentur, sicut quod Abraham
habuit duos filios, quod David fuit filius Isai, et alia hujus?
modi." II. II. quaest. II. art. 5. 3° Quamvis homo non
teneatur haec credibilia explicite credere, quemadmodum ex-
plicite credi debent prima credibilia, puta S.S. Trinitatis
mysteriuiu, tenetur tamen ea credere „implicite, vel in prae-
paratione animi, inquantum paratus est credere quidquid divina
Scriptura continet". L. c. Cf. II. II. quaest. I. art. 6. ad 1.
4° Denique S. Thomas aperte docet, omnes Scripturae res et
sententias, etiam minimas, puta Samuelem esse filium Helcanae,
fidei objectum esse, non directe sed indirecte, quod scilicet,
negata vel minimi in se momenti re vel sententia, sequeretur

Art. IV. Utrum omnes res etc. S. Script. divinitus inspiratae sint. 199

S. Scripturam esse falsam. En Angelici verba: „Indirecte
vero ad fidem pertinent ea ex quibus negatis consequitur ali-
quid contrarium fidei; sicut si quis diceret Samuelem non fuisse
filium Helcanae, ex hoc enirn sequitur Scripturam divinam esse
falsam." I. quaest. XXXII art. 4. 5° Haec autem Scri-
pturarum cujusvis erroris immunitas est inspirationis effectus,
prout Angelicus ipse expressis verbis declarat: „Scripturae
enim divinae a Spiritu sancto traditae non potest falsum sub-
esse, sicut nec fidei, quae per eam docetur." Quaest. disp.
De potentia IV. art. 1. 6° Neque numeri aut genealogiae non
inspirata sunt. Hinc regula: „In Scriptura sacra secundum
veritatem nihil est contrarium; sed si aliquid apparet con-
trarium, vel est quia non intelligitur, vel quia corrupta sunt vitio
scriptorum: quod patet specialiter in numeris et genealogiis."
In Tit. III. lect. II. Nervus igitur hujus sententiae est illa
fidei veritas: Deus est auctor S. Scripturae.

III. Systemata doctrinae commemoratae contraria.
1° Erasmus autumat, S. Spiritum passum esse, „suos errare
quaedam et labi errareque alicubi judicio sive affectu." In
Matth. II. 7. 2° Auctor Germanus dissertationis inscriptae
De bibliorum inspiratione ejusque valore ac vi pro libera
scientia, quem refellit card, Franzeliu, De div. trad. et Script.
p. 564, edit. 3., divinitus effectam Scripturarum inerrantiam
ad eas partes restringit, quae continent a) veritates religiosas,
b) vel facta historica ut fundamentum necessarium , sine quo
ipsa veritas religiosa concideret. Reliqua omnia scripta esse
arbitratur mere humanitus, et ideo a priori vera dici non
posse. 3° F. Lenormant in variis operibus pro certo affirmat,
eas Scripturae partes, quae religionem, fidem et mores non
tangunt, non esse inspiratas divinitus; ob eamque rem, quod
pronum est, hujusmodi partes contradictionibus et erroribus
historicis ac scientificis non vacare. Cf. opus auctoris in-
scriptum Les origines de Vhistoire d'apres la Bible et les
traditions des peuples orientaux.1) Similiter Le Noir errores

') Hoc opus in indicem librorum prohibitorum relatum est. Decret.
19. Dec. 1887. Auctor ante obitum laudabiliter declaravit, se repro*

200 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

scientificos in S. Scriptura admittit. Cf. Le Noir, Dictionn.
des Harm. de la Raison et de la Foif p. 921, 922.

IV. Sententia card. Newman. Mense Februario anni
1884 card. Newman in opere periodico , quod inscribitur
Saeculum XIX. (The Nineteenth Century) et deinceps in opus-
culo De iis, quae viro catholico de Scripturarum canonicarum
inspiratione credenda sunt (What is of obligation for a catholic
to believe concerning the inspiration of the canonical Scri-
ptures) sententiam sequentem propugnavit. Inspirationem divi-
nam ad textus ex se doctrinales non restringi, sed ad quae-
stiones etiam facti generatim extendi profitetur. At aliqua
sunt obiter dicta, quae non inspirata haberi debent. Verun-
tamen doctrinalia factaque miraculosa nunquam obiter dicta
censentur; sed in ejusmodi dictorum numero poni possunt
phrases et membra phraseon, merum factum non fidem mores-
que spectantium, uti hoc Pauli: Penulam, quam reliqui Troade
apud Carpum, veniens affer tecum, II. Tim. IV. 13.; vel illud,
quod Nabuchodonosor, ut habet liber Judith, legitur fuisse rex
Ninivitarum. Videtur ergo sententiae istius auctor diffiteri,
inspirationem extendi ad incisa singula vel minutissima.

ThesiS! Omnes res et sententiae Scripturarum divinitus
inspiratae sunt.

Argumenta .

Arg. I. Ex S. Scriptura. S. Paulus ait: Omnis Scriptura
(naaa YQafP*l) divinitus inspirata, utilis est ad docendum, etc.
II. Tim. III. 16. Et iterum: Quaecunque enim scripta sunt,
ad nostram doctrinam scripta sunt. Rom. XV. 4. Textus autem
illi nullo modo distinguunt inter partes inspiratas et profanas,
ut ajunt, partes S. Scripturae. Ergo. Cf. Matth. V. 18.

Arg. II. Ex definitione ecclesiae. Concilium Vaticanum
sess. III. De fide can. IV. declaravit, „Scripturae libros inte-
gros cum omnibus suis partibus" esse divinitus inspiratos.

bare quidquid in suis Operibus censura dignum Ecclesia judicaverit.
Cf. contra Lenormant, Hummelauer, Inspiration und Mythus (Stimmen
aus Maria-Laacb, 1881).

Art. IV. Utrum omnes res etc. S. Script. divinitus inspiratae sint. 201

Talis autem est inspiratio quoad omnes res et sententias. Ergo.
Prob. minor.

a) Libros integros eo certe dicitur, ne quid de libro quo-
cunque decerpatur. Jam, negata inspiratione aliquarum rerum
sententiarumve, decerpitur de libro aliquid, qui proin non est
integer. Ergo.

b) Cum omnibus suis partibus S. Scripturam divinitus
inspiratam esse, definitur. Atqui singulae quaeque res et sen-
tentiae sunt Scripturae partes, parvae interdum illae quidem,
sed partes tamen. Ergo. Quod indubie ita est, si respiciamus
locos illos satis extensos eosque plurimos, in quibus de rebus
mere historicis aut scientificis agitur, puta in Genesi, Ruth,
Esther. Nemo certe catholicus eos locos partes esse negaverit.

c) Divinitus inspiratos esse Libros, declarat concilium.
Porro patres sess. III. cap. II. De revelatione, declarant, Libros
dici inspiratos, quod Deum habent auctorem. Atqui Deus libri
auctor esse non videtur, si modo Deus per scriptorem, modo
scriptor, sibi relictus, scripserit. Ergo. Explicatur minor. Liber
partim a Deo partim ab homine solo concinnatus non habet
Deum auctorem principalem, sed Deum et homines auctores
principales.

Arg. III. Ex traditione. a) Ex doctrina veterum. 1° Huc
pertinent ea veterum testimonia, quae art. 2. argumento tertio
protulimus; nihil enim excipitur, cum in iis textibus inter reli-
giosas et profanas Scripturarum partes nihil distinguatur.
2° S. Gregorius Nazianzenus ait: „Nos, qui perfectam vera-
citatem Spiritus etiam usque ad levem apicem et lineam ex-
tendimus, non concedimus vel res minimas a scriptoribus esse
temere positas." Orat. defuga sua} n. 105. — S. Chrysostomus :
„ne syllabae quidem praetereundae, nam omnia sunt a Spiritu
sancto." ln Gen. Hom. XV. — S. Hieronymus: „singuli ser-
mones, syllabae, apices, puncta in divinis Scripturis plena sunt
sensibus, et spirant caelestia sacramenta." In Matih. VI. et
In Ejphes. Vn. — S. Augustinus: „Admisso semel in tantum
auctoritatis fastigium officioso aliquo mendacio, nulla illorum
Bibliorum particula remanebit, quae non ut cuique videbitur,
vel ad mores difficilis vel ad fidem incredibilis , eadem per-

202 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

niciosissima regula ad mentientis auctoris consilium officiumque
referatur." Ep, 28.; cf. Contra Faustum, lib. XII. cap. V., VI.
b) Ex praxi veterum. 1° Loci Scripturae historici et
scientifici eodem modo ac partes doctrinales et religiosae pro-
feruntur a patribus tanquam S. Scriptura et eloquia divina,
sub formula: scriptum est, similive; prout ex commentariis,
homiliis sexcentisque aliis apparet. 2° Patres maxima pie-
tate partes etiam historicas et scientificas Scripturarum ex-
posuerunt; Basilius enim, Ambrosius, Augustinus, Chrysostomus
de Genesi scribentes, ne verbulo quidem significarunt esse, ubi
in Libro illo sacro inspiratio desideretur. Chrysostomus autem,
exordiens enarrationem in Genesin: ^has litteras — inquit —
quasi longe absentibus Deus misit , attulit autem Moyses,"
Hom. I. in Gen. Atque S. Theophilus de genealogia Caini ac
Seth et de artibus inventis, quae in Genesi traduntur: „Haec
autem omnia docuit nos Spiritus sanctus , qui per Moysen et
ceteros prophetas locutus est." Ad Autol. lib. II. cap. XXX.
S. Hieronymus affirmat, „eloquia divina aut de natura dispu-
tare, ut in Genesi et in Ecclesiaste, aut de moribus, ut in
Proverbiis", etc. Ep. ad Paulam de Alphabeto Hebraico.
3° Patres quidquid habuerunt eruditionis, id in explicandas
antilogias apparentes contulerunt, quibus haeretici et increduli
partes nonnullas historicas, aut scientificas Librorum sacrorum
impugnabant. Neque ad minimam unquam objectionem sol-
vendam veteres asseverarunt , unam alteramve Scripturarum
rem aut sententiam inspiratam non esse, 4° sed inconcussa
habebatur haec Augustini regula: „si aliquid in eis offendero
litteris, quod videatur contrarium veritati, nihil aliud quam vel
codicem mendosum esse, vel interpretem non assecutum, quod
dictum est, vel me non intellexisse, non ambigam." Ep. ad
Hier. 82.

Objeotiones.

Obj. I. Inspirationis extensio ex fine inspirationis cogno-
scitur. Jam Deus auctores sacros inspiravit, ut veritatem reli-
giosam hominibus traderent. Ex quo consequens est, ut in-
spiratio ultra res et sententias religiosae veritatis non extenditur.

A'-f. IV. Utrum omnes res etc. S. Script. divinitus inspiratae sint. 203

Resp. Dist. maj.: inspirationis extensio dijudicanda est
ex fine inspirationis , a priori constituendo , nego; divinitus
manifestando , conc. Dist. min.: traditio veritatis religiosae
est finis inspirationis unicus, transeat; principalis, subdist.:
veritatis religiosae traditae in Libris divinis, conc; in partibus
tantum divinis, nego. Hujus loci non est determinare, utrum
Deus per se veritates etiam aliquas de rerum natura aliaque
id genus per auctores inspiratos nos docere voluerit; at S. Scri-
pturam principaliter non esse codicem scientiae profanae, inter
omnes convenit. At quonam modo Deus scientiam religiosam
per auctores sacros nobis tradere voluerit, a priori, cum illud
ex libera Dei voluntate pendeat, determinari nequit. Jam
vero ex S. Scriptura, ecclesiae definitionibus et veterum do-
ctrina probavimus, Deo placuisse homines donare Libris, cujus
Ipse auctor est. Nihil ergo attinet amplius inquirere, quare
Deus omnes et singulas res ac sententias inspiraverit; sed
scire eas inspiratas esse, satis est.

Instabis. Indignum Deo esse videtur, minutiora quaeque
inspirare. Ergo.

Resp. Dist. antec: id Deo videtur indignum, si minutiora
illa considerentur singula seorsum et in se, transeat; si con-
siderentur respectu libri totius , nego. „Quaedam — ait
S. Thomas — proponuntur in sacra Scriptura ut credenda,
non quasi principaliter intenta, sed ad praedictorum (eorum
de quibus est fides secundum se, puta Incarnationis) mani-
festationem." II. II. quaest. I. art. 6. ad 1. Neque de opere
Dei adaequate dijudicatur, partibus minutioribus a toto avulsis ;
sed totum opus, et in casu Scripturam universam, spectari necesse
est, quoniam partes libri natura sua toti subordinantur. Denique
et in rerum natura ejusdem Dei parva sunt, cujus et magna.
„Quod si non putant — ait Hieronymus — eorum esse parva,
quorum et magna sunt, alterum mihi conditorem, juxta Valen-
tinum, Marcionem et Apellen, formicae, vermium, culicum,
locustarum, alterum caeli, terrae, maris et Angelorum debent
introducere." Prol. ad Ep. Philem.

Obj. II. Concilium Vaticanum definiens, „libros integros
cum omnibus suis partibus" inspiratos esse, subjungit: „prout

204 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

in concilii Tridentini decreto recensentur." At patres Triden-
tini nomine partium intellexerunt partes deuterocanonicas Libri
Esther et Danielis, de quibus controversia habebatur cum
protestantibus. Ita lis de inspiratione singularum partium non
linita est.

Resp. Dist. min.: ista controversia, cum protestantibus
habita, fuit decreti occasio, transeat; decreti objectum, nego.

a) Ex historia et Actis concilii Tridentini constat, hoc patrum
consilium fuisse, novatorum errores de S. Scriptura damnare,
omniaque speciatim fragmenta et particulas Evangeliorum tueri.

b) Demus tamen, controversiam illam de Daniele et Esther
decreto occasionem praebuisse, objectum decreti haud dubie
partes Scripturae omnes dicendae sunt. Quod manifestum est
1° ex verbis clarissimis: cum omnibus suis partibus; 2° ex
eo quod patres indicem canonicarum Scripturarum decreto
adscribendum censuerunt, „ne cui dubitatio suboriri possit,
quinam sint, qui ab ipsa synodo suscipiuntur." Sess. IV. c) Con-
cilium Vaticanum denuo definivit, ^libros integros cum omnibus
suis partibus" divinitus inspiratos esse. Atqui patres Vaticani
profecto alia occasione quam illa, cui ab adversariis decretum
Tridentinum tribuitur, ad definitionem istam adducti sunt.
Ergo post conc. Vaticanum ne umbra quidem incerti relicta
videtur. d) Inter alios concilium eos distincte damnavit, qui
nullam quidem Scripturarum partem rejiciunt, sed libros ideo
sacros et canonicos haberi posse autumant, quod sola humana
industria concinnati, ecclesiae deinde auctoritate siut approbati
(Sess. III. cap. II.) ; contra quos definitum est, libros integros
cum omnibus suis partibus esse divinitus inspiratos. Nulla
igitur pars sola humana industria concinnata est.

lnstabis. Patres Tridentini pro canonicis suscipiendos esse
decernunt libros, „prout in Ecclesia Catholica legi consue-
verunt, et in veteri Vulgata latina editione habentur." At in
editione illa sunt chronologiae aliarumque rerum minutiorura
mendae aliquot. Concilium ergo non intendit, partium etiam
minimarum inspirationem definire.

Resp. Dist. maj.: illud incisum de Vulgata indicat con-
cilium intendisse, originalium inspirationem restringere, nego;

Art. IV. Utrum omnes res etc. S. Script. divinitus inspiratae sint. 205

originalia in versione certa designare, conc. Et dist. minorem:
et concilium non exclusit ejusmodi mendas ab editione Vul-
gatae, conc; ab originalibus, nego. a) Revera duo in decreto
Tridentino conspicua videntur: 1° eam fuisse mentem patrum,
ut definiretur, S. Scripturam totam et cum omnibus suis parti-
bus esse inspiratam; 2° indicem, a patribus prius adscriptum,
magis etiam in concreto designari per judicium implicitum de
authentia conformitatis Vulgatae. Cf. art. sequentem. Primum
autem per secundum nec immutatur nec restringitur, ut opinor.
b) In canone Vaticani concilii de S. Scripturarum cum omnibus
suis partibus inspiratione, incisum illud de Vulgata non habetur,
sed hoc solummodo: „prout illos (libros) sancta Tridentina
synodus recensuit".

Obj. III. Quod inspiratum est, fidei objectum est. Atqui
res profanae et minimae, de rerum natura, v. g. aut de histo-
ricis factis, ad veritatem religiosam non pertinentibus , fidei
objectum dici nequeunt. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Quod inspiratum est, fidei objectum est
aut per se aut per accidens, conc; semper per se, nego. Res
profanae et minimae non sunt fidei objectum per se, hoc est,
non credendae sunt ex genere suae veritatis et materiae, sed
per accidens et indirecte, hoc est, quia scriptae sunt in Libro,
cujus Deus auctor est. Responsum patet ex dictis, supra p. 198.
de mente S. Thomae.

Quaeres, utrum inspiratio etiam verbalis admittenda videatur.

Resp. a) Cum omnes res et sententiae Librorum sacrorum
divinitus inspiratae sint, consequens est, ad inspirationem per-
tinere assistentiam, ne scriptor adhibeat verba inepta ad sensa
divinitus inspirata exprimenda.

b) Ipsa quoque Scripturarum compositio, hoc est, singulae
sententiae earumque connexio divinae inspirationi tribuitur.

c) Deus ipsa verba determinasse dicendus est, 1° in qui-
busdam locis, ubi rerum adjuncta hanc determinationem divi-
nitus factam ostendunt, v. g., ubi sacer auctor inter scribendum
vocem Dei inspirantis audiit. Cf. Apocal. passim. 2° In non-
nullis vocabulis, dogmatis vim continentibus, velut vox Verbi,
quod Joannes usurpat, de Incarnatione scribens: verbum (6 Xoyog)

206 Quaestio XVI. De & Scriptura.

caro factum est. Joan. 1. 14. Sic Beda Venerabilis intellexit ver-
bum factum (ysvopcvov) in Gal. IV. 4.: Misit Deus Filium suum
factum ex muliere, factum sub lege. „Neque audiendi sunt —
inquit — qui legendum putant: natum ex muliere, factum sub
lege; sed: factum ex muliere, quia conceptus ex utero virgi-
nali, camem non de nihilo, non aliunde, sed materna traxit
ex carne." In Luc. XI. 3° In iis locis, qui praeter sensum
litteralem, habent sensum spiritualem seu mysticum, nonnun-
quam vel in unico verbo latentem, puta in voce Jerusalem,
quae simul et terrenam civitatem et ecclesiam et caelum signi-
ficat. Huc facit hoc S. Thomae: „Auctor principalis sacrae
Scripturae est Spiritus sanctus, qui in uno verbo sacrae Scri-
pturae intellexit multo plura, quam per expositores sacrae Scri-
pturae exponantur vel discernantur." Quodl. VII. art. 14. ad 5.
d) Inspirationem ad omnia et singula etiam verba extendi,
contra recentiores non paucos veteres multi docent. Veterum
illa assertio ex eo certe impugnari nequit, 1° quod sit magna
in variis Libris styli diversitas, a patribus etiam ac doctoribus
scholasticis indicata. Divinus scilicet influxus sacrorum aucto-
rum indoli sese accommodat, quemadmodum Deus generatim
causas creatas secundum naturam earum capacitatemque movet.
2° Neque illud tanti ponderis esse videtur, quod patres „non
verba, ajunt, in Scripturis consideranda, sed sensum" (cf.
Hieron. ep. ad Pamm.; Aug. De cons. evang. lib. n. n. 66.);
iis enim locis patres veram interpretandi rationem edisserunt
adversus eos, qui verba materialiter tantum, non formaliter,
hoc est, mere propter se, non propter sensum per verba ex-
pressum, considerant. 3° Posita inspiratione verbali, non se-
quitur, ut versiones jam S. Scriptura vocari nequeant. Namque
verba originalium, in alium sermonem conversa, modo versio
sincera sit, non nisi materialiter mutari videntur. Haec leviter
significasse satis est, relicto aliis judicio.

Avt.V. Utrum conc.Trid.versionem vulg.merito auth. declaraverit. 207

ARTICULUS V.

Utrum concilium Tridentinum versionem vulgatam merito
authenticam declaraverit.

I. De textibus primigeniis. 1° Libri V. T. lingua
Hebraica scripti sunt, hoc est, ea lingua, quae filiis Jacob seu
Israelitis ante reditum ex Babylonico exsilio vernacula fuit.
Excipiuntur tamen Daniel II. 4. — Vil. 28. et /. Esdras IV. 8.
— VI. 18.; VII. 12 — 26., chaldaice conscripti, et Sapientia ac
Machab. lib. L, quorum textus primigenius Graecus est. 2° Li-
bri N. T. graece scripti sunt, sed Matthaeus hebraicis litteris
verbisque evangelium composuit; cujus tamen Hebraeus sermo
probabilius fuit lingua Syro-chaldaica, qua Judaei illius aetatis
in loquendo utebantur, non vetus illa Hebraica, qua etiam
post exsilii tempora Aggaeus, Zacharias et alii Libros suos
sacros conscripserunt. Non desunt, qui epistolam ad Hebraeos
Hebraice scriptam fuisse censeant. S. Thomas de S. Paulo:
„melius — inquit — sciebat Hebraeam (linguam) tamquam
sibi magis connaturalem, in qua scripsit Epistolam istam. Et
ideo magis ornate potuit loqui in idiomate suo quam in ali-
quo alio. Unde dicit II. Cor. XI. 6.: etsi imperitus sermone,
sed non scientia. Lucas autem qui fuit optimus prolocutor,
istum ornatum transtulit de Hebraeo in Graecum." Expos. in
ep. ad Hebr. Prolog. 3° Nonnulli textus primigenii perierunt.
Ad nos pervenit hebraice concinnatus textus majoris partis
V. T.; Chaldaice /. Esdras IV. 8. — VI. 18.; VII. 12—26.;
Daniel II. 4. — VII. 28.; graece libri Tobiae, Judith, Esther
X. 4. — XVI. 24.; Sapientia, Ecclesiasticus , Baruch, Daniel
in. 24—90.; XIII. 1. — XIV. 42. et duo Machabaeorum.

II. Versiones. 1° Versiones Graecae. a) Antiquissima
est versio, quae vocatur septuaginta virorum, oi o\ LXX., et
a loco suae originis Alexandrina. Judaei scilicet aliquot —
septuaginta duos fuisse fertur — quos Philadelphus (286—247),
hortante Demetrio Phalereo, ad opus illud impulerat, a. 286
Pentateuchum graece reddere aggressi sunt. Utrum eodem

208 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

fere tempore et ante annum 200 reliqui etiam V. T. libri deu-
terocanonici in Graecum translati sint, in dubio est; non est
dubium, quin ejusmodi versio anno 130 usitata fuerit. Haec
autem versio, quanquam inspirata non videtur, magnae tamen
auctoritatis est, tum ob usum apostolorum et universalis eccle-
siae usque ad saeculum VI., tum ob declarationem Sixti V.
qui in brevibus, editioni versionis Alexandrinae anno 1587 prae-
missis, statuit, „ut Vetus graecum Testamentum juxta Septua-
ginta ita recognitum et expolitum ab omnibus recipiatur et
retineatur, quo potissimum ad latinae Vulgatae et veterum
sanctorum Patrum intelligentiam uterentur, prohibens ne quis
de bac nova graeca editione audeat in posterum vel addendo
vel demendo quidquam immutare." b) Aliae versiones Graecae
sunt versio Aquilae ('Axvlag) , Pontici, professione Judaei, qui
Hadriani tempore (117 — 138) vixit; versio Theodotionis, quem
judaizantem baereticum seu Ebionitam fuisse atque Commodi
tempore (180 — 193) scripsisse, probabilis est sententia; versio
Symmachi, qui Ebionitis favisse creditur. Primo saeculi III.
decennio scripsisse videtur. Tres isti interpretes magis minusve
accusantur, quod, celatis subdola interpretatione mysteriis Cbristi,
Judaice transtulerint. Reliquas versiones Graecas mitto.

2° Versiones Latinae. a) Antiquissima est illa versio
vetus Latina seu Itala, quae mediante saeculo II. omnes utrius-
que Testamenti Libros, canoni Occidentalis ecclesiae tunc tem-
poris insertos, haud dubie continuit. Utrum saeculo I. attri-
buenda sit, in doctorum disceptationem venit. Neque omnino
constat, Africane versionis origo sit, an Italia, quin etiam Roma.
Disputatur quoque, utrum antiquitus versiones Latinae plures
fuerint, inter se independentes, an plures ejusdem versionis
recensiones. S. Augustinus ait: „Qui enim Scripturas ex he-
braica lingua in graecam verterunt, numerari possunt, latini
autem interpretes nullo modo. Ut enim cuique primis fidei
temporibus in manus venit codex graecus et aliquantulum
facultatis sibi utriusque linguae habere videbatur, ausus est
interpretari." Doctr. Christ. II. 11. S. Hieronymus: „Tot
enim (apud Latinos) sunt exemplaria, quot codices, et unus-
quisque pro arbitrio suo vel addidit vel subtraxit, quod ei

Art. V. Utrum conc.Trid. versionem vulg. merito auth. declaraverit. 209

visum est." Praef. in Josue. Censet autem Augustinus, „in
ipsis interpretationibus" Italam eetcris praeferendam, „quia est
verborum tenacior cum perspicuitate sententiae." L. c. 15.
Versio Itala quoad libros V. T. ex Alexandrina derivata est;
quare antiquitus vocari solebat Septuaginta in Latino.

b) Itala emendata S. Hieronymi, qui jussu Damasi, Ro-
mani Pontificis, Latinam versionem emendandam suscepit, atque
anno 383 Psalterium juxta septuaginta interpretes licet cursim,
magna tamen ex parte correxit; et Evangelia ad fidem Graecam
revocavit. Atque „ne multura a lectionis latinae consuetudine
discreparet, ita calamo temperavit, ut his tantum quae sensum
videbantur mutare correctis reliqua manei e pateretur, ut fuerant".
Praef. ad Damasum. Similiter reliquos N. T. Libros correxisse
videtur. Deinceps Psalterium ') ad hexaplarem Origenis iterum
correxit; item librum Job, Proverbia, Ecclesiasten, Canticum,
Chronica et reliquos V. T. Libros ad hexaplarem textum emen-
davit. Hoc erat novum opus facere ex veteri.

c) Vulgata, de qua infra.

3° De aliis quibusdam versionibus. a) Versiones, exAlexan-
drina derivatae, sunt praeter Italam Aegyptiaca, Aethiopica,
Gothica, etc. b) Versiones immediatae sunt Chaldaicae ver-
siones seu Paraphrases, chaldaice Thargumim, quae sunt He-
braici textus V. T. translationes quaedam explicatrices. Hujus-
modi paraphrases aliae sunt Pentateuchi, aliae Prophetarum
et Hagiographorum. Praecipua Pentateuchi paraphrasis utrum
Onkeloso et saeculo I. tribuenda sit, non constat; videtur
nempe haec saeculo I. ex orali traditione scribi coepta esse
atque privato potius quam publico usui inserviisse, donec sae-
culo IV. exeunte, a rabbinis Babylonicis ad hodiernam suam for-
mam redigebatur. Pentateuchi paraphrases Pseudo-Jonathanis
et Hierosolymitana duae ejusdem recensiones habentur; utrius-

') Psalterium vetus est Psalterium Italae, quod emendatum prima
vice ab Hieronymo Psalterium Romanum vocatur et in Missali Romano,
in officio basilicae Vaticanae et in invitatorio (ps. XCIV.) breviarii Ro-
inani permansit. Altera emendatio, ad hexaplarem facta, est Psal-
terium Gallicanum, quod in Vulgata et in breviario Romano reperitur.

De Grout, Sumina apologet. II. ] .[

210 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

que recens origo, auctoritas nulla. — Prophetarum paraphrasis
a Judaeis Jouathani, filio Uziel, adscribitur. Verum nec auctor
certus nec aetas. Saeculo I. Hierosolymis scribi coepta videtur, in
hodiernam formam a Babylonicis redacta saeculo IV. — Hagio-
graphorum paraphrases recentis originis sunt earuraque ampli-
ficationes vel expositiones futiles. c) Versio Pentateuchi Sama-
ritana est versio Pentateuchi Samaritani, id est, Hebraici
textus, Samaritanis litteris exarati, quem Samaritani jam ante
Esdrae aetatem possederunt. Versionem illam saeculo I. scri-
ptam esse, Samaritanorum est traditio; neque aliquid contra
eam traditionem proferri videtur. d) Immediata quoque est
utriusque Testamenti versio Syriaca, quae appellatur Simplex
seu Peschito, simplici et claro modo sensum primigenii textus
exprimens; quae versio, cum antiquissima sit et plerumque
accurata, per se magnae utilitatis est. At, cum pura et sin-
cera ad nos non pervenerit, magna sane adhibenda est cautio,
ut primitivae lectiones discernantur. Alias versiones immedia-
tas, Arabicas et Persicas, silentio praetereo. — Cornely, Introd.
gener. t. I. Cf. Kaulen, Einleitung in die hl. Schrift.

III. Vulgata dicitur illa S. Scripturarum versio, quae
continet 1° Libros protocanonicos V. T., excepto Psalterio, et
ex deuterocanonicis V. T. Libros Tobiae et Judith, a beato
Hieronymo ex Hebraico sive ex Chaldaico in Latinum con-
versos; 2° Psalterium Gallicanum, hoc est, Psalterium Italae,
ab Hieronymo ad hexaplarem textum Origenis emendatum;
3° reliquos V. T. Libros deuterocanonicos et fragmenta Estheris
et Danielis Italae; 4° omnes N. T. Libros, ab Hieronymo emen-
datos Graecaeque fidei redditos. Praecipui Vulgatae codices
habentur Amiatinus et Fuldensis. Amiatinus, hodie Florentiae
in bibliotheca Laurentiana repositus, in Amiatae monasterio
circa anno 541 a Servando, S. Benedicti discipulo, conscriptus
esse perhibetur; omnes utriusque Testamenti Libros, Baruch
excepto, continet. Fuldensis, Fuldae asservatus, ejujsdem fere
aetatis est ac codex prior; omnes et solos N. T. Libros
complectitur.

IV. Decretum Tridentinum de Vulgatae auctori-
tate. Tria hac in re consideranda sunt. 1° Decretum de

Art. V. Utrum conc.Trid. versionem vulg. merito auth. declaraverit. 211

facto dogmatico saltem implicitum , quo declaratur: nSi quis
libros ipsos integros, cum omnibus suis partibus, prout in
Ecclesia Catholica legi consueverunt, et in veteri Vulgata latina
editione habentw, pro sacris et canonicis non receperit, a. s."
Quibus verbis explicite et directe definitur dogma canonicitatis
Librorum sacrorum; implicite et indirecte proponitur factum
dogmaticum conformitatis S. Scripturarum, prout in Vulgata
habentur, cum textu primitivo; dogmaticum, inquam, quia
factum illud conformitatis connexum est cum ipsis Libris, fon-
tibus dogmatum.

2° Decretum facti dogmatici authenticitatis Vulgatae ex-
plicitum: „sacrosancta Synodus considerans, non parum utili-
tatis accedere posse Ecclesiae Dei, si ex omnibus Latinis edi-
tionibus, quae circumferuntur, S.S. Librorum, quaenam pro
authentica sit habenda, innotescat, statuit et declarat, ut haec
ipsa vetus et Vulgata editio, quae longo tot saeculorum usu
in ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, disputa-
tionibus, praedicationibus et expositionibus pro authentica ha-
beatur, et nemo illam rejicere quovis praetextu audeat vel
praesumat.u Quod quidem decretum ex sua materia et ter-
minis est ejusmodi, ut textus authentici factum, quod haud
dubie dogmati nexum est, manifestet; nec iis (Hermes, Hug),
assentiendum est, qui decretum illud non nisi statutum disci-
plinare esse contendunt, synodi temporibus coaptatum.

3° Iisdem verbis conclusio duplex continetur, scilicet, a) ut
Vulgata „in publicis lectionibus, disputationibus, praedicatio-
nibus et expositionibus" pro authentica habeatur; b) ut „nemo
illam rejicere quovis praetextu audeat vel praesumat".

V. De authenticitate Vulgatae, a concilio Triden-
tino proposita, in se. Authenticum est illud, quod auctori-
tatem habet ad fidem faciendam. Jam vero hujusmodi aucto-
ritas, si de scriptis instrumentisque publicis quaeritur, primum
est in originali, deinde in versionibus. Itaque 1° versio Vul-
gata habet auihentiam conformitatis. 2° Decretum Tridentinum
spectat valorem Vulgatae intrinsecum, qui in conformitate illa
consistit. 3° Valor Vulgatae intrinsecus a concilio, ut con-
spicitur, non effectus est, sed extrinsece manifestatus et solemni

14*

212 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

judicio declaratu8. 4° Minime tamen dici potest, Vulgatae
interpretem inspiratum fuisse. 5° Neque decretum Tridentinum
perfectissimam conformitatis authentiam Vulgatae tribuit, qua
credi oporteat, omnia, quantumvis minima, recte conversa esse.
6° Sed tenendum est, verbum Dei scriptum in Vulgata sub-
stantialiter contineri. 7° Non ita est probata Vulgata, ut per
eam approbationem vel Graeca vel Hebraica volumina rejecta
esse intelligantur.

VI. Quam late vox substantialittr in thesi pateat.
1° Vulgatae auctoritatem extenuant, qui asserunt, Libros sacros,
prout in Vulgata habentur, cum Scriptura primitiva generatim
esse substantialiter identicos, nihil tamen de authentia singu-
lorum locorum, etiam per se dogmaticorum, fuisse definitum.

2° Substantialiter intelligimus in Vulgata contineri omnes
et singulos textus dogmaticos. Nullo igitur Vulgata deformata
est errore, ex quo perniciosum aliquod dogma in fide et moribus
colligi possit. Hinc a) quoad textus dogmaticos nulla admitti
potest diversitas contradictionis inter textum primitus inspiratum
et Vulgatam, scilicet ut haec asserat, ille neget, vel vicissim.
b) Omnes et singulos textus Vulgatae dogmaticos, etiamsi
hodie locus aliquis in originalibus deesset, in originalibus in-
corruptis reapse exstitisse, pro certo affirmandum est. c) Non
excludi videtur a Vulgata discrepantia quaedam modalis, ut
scilicet dogma idem sed non eodem modo in textu primitivo et
in loco correspondente Vulgatae exprimatur, sicut hoc Vul-
gatae: nIpsa conteret caput tuum", Gen. III. 15., quod in textu
originali sic expressum est: „Ipse conteret caput tuum", ubi
Ipsa Redemptoris matrem , Ipse Redemptorem immediatius
significat, neutrum tamen exclusive.

3° Extra materiam fidei ac morum et credibilia secundum se,
patres Tridentini Vulgatam ab omni prorsus mendo et errore
liberam esse non declararunt. Revera non solum vulnera, ut
ajunt, in Vulgata cernuntur, i. e. typographorum menda et alia
hujusmodi, verum etiam quaedam menda versionis extra dictam
materiam, et salva semper rei summa, in Vulgatam irrepsisse
potuerunt. Eam autem patrum mentem fuisse, ostendunt a) testi-
monia eorum, qui concilio Tridentino interfuerunt. Namque

Art. V . Utrum conc. Trid. versionein vulg. merito auth. declaraverit. 213

Andreas Vega, theologus consiliarius, refert, concilium eatenus
voluisse Vulgatam authenticam haberi, „ut certum omnibus
esset, nullo eam foedatam esse errore, ex quo perniciosum aliquod
dogma infide et moribus colligi posset;" „neque quidquam amplius
statuere voluisse" synodum; nec quemquam „propter hanc vul-
gatae editionis approbationem" impediri, „quominus ubi haesita-
verit ad fontes recurrat et in medium proferat, quidquid habere
potuerit, quo juventur et locupletentur Latini, et Vulgatam edi-
tionem ab erroribus repurgent." De justificatione, XV. 9. Vega
porro testem allegat cardinalem S. Crucis, Cervinum, qui
postea Marcellus II. Idem affirmarunt Lainez et Salmeron.

b) Reapse ecclesia in Martyrologio Romano, etiam post cor-
rectionem a Benedicto XIV. factam, chronologiam septuaginta-
viralem, in aetate patriarcharum a Vulgata diversam, retinuit.

c) Cum ab iis, qui strictissimam Vulgatae authentiam defen-
derunt, allegatum esset decretum, editum a. 1576 die 17. Ja-
nuarii a S. Congregatione concilii Tridentini interpretum, quo
statutum dicebatur, nihil posse asseverari Vulgatae repugnans,
„etiam quod esset sola periodus, sola clausula, vel membrum,
sive vox, vel dictio sola, vel syllaba, iotave unum"; Sedes
Apostolica, cum de decreto illo interrogata fuisset, significavit
istud documentum, si vere aliquando prodiit1), intelligendum esse
prohibere, ne quid asseratur repugnans editioni vulgatae in
rebus fidei et morum. „Quod quidem responsum — ait Fran-
zelin — ante paucos annos (1859) summo Pontifice per vivae
vocis oraculum approbante datum esse, b. m. P. Ferrone mihi
attestatus est." De div. trad. et Script. p. 563., edit. 3. Ergo
minime tenemur sententiam accipere Poncii (f 1626), cancel-

l) Decretum illud Congregationis , in Archivis Romanis ultimis
his annis diligenter quaesitum, nuspiam repertum est. Franzelin, 1. c.
— Neque documentura illud innotuit nisi a. 1608 ab haereticis Franco-
furti editum. Serarius, Prolegom. XIX. 11, — Branca, De Vulgata,
I. p. 31. censet, documentum aut commentitium esse aut expers aucto-
ritatis, „quod — inquit — ex alicujus e Cardinalibus eorumque ana-
gnostis vel theologis parata scripto sententia, quale ego in rem hanc
ipsam nonnihil olim in Ms. quodam vidi, fortasse excerptum, neque
vel totius Concilii vel, ut opus est, Summi Pontificis auctoritate firmatum."

214 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

larii universitatis Salmanticensis, et aliorum dicentium, in
Vulgata „omnia, quantumvis minima, recte conversa".

4° Lectio alicujus loci Vulgatae dubia et inter ipsos eccle-
siae doctores varia decreto Tridentino non est facta ejusmodi,
ut alterutram ex lectionibus ut certam et exploratam amplecti
cogamur. Qua quidem regula Canus usus est in explicando
I. Cor. XV. 51., cujus duplicem lectionem commemorat, scilicet:
omnes quidem resurgemus, et: omnes quidem non dormiemus.
„Neutram igitur lectionem — ait — recipere cogimur, quia
neutram partem Doctores Ecclesiae tanquam exploratam et
catholicam asseruere. Quod quidem in alia particula qualibet
Latinae editionis fieret, si idem penitus contigisset. At ubi
doctores catholici unam et eandem lectionem sine varietate
tenuerunt; nec ancipitem assertionis libravere sententiam, nobis
non licet Latinam editionem in quaestionem vertere." De loc.
theoL lib. II. cap. XV. ad 5.

VII. Adversarii. Novatores decretum Tridentinum sae-
pissime aggressi sunt, modo quod textus primitivo decreto
illo spernerentur , modo quod ipsa Vulgatae versio aut editio
maxime vitiosa esset. Inter alios Thomas James anno 1600
infallibilitatem Pontificiam ex Vulgata Sixtina et Clementina
redarguere conatus est in opere, quod inscribitur: Bellum
papale, sive concordia discors Sixti V. et Clementis VIII.
circa Hieronymianam editionem ; quem egregie confutavit
Henricus de Bukentop, edito opere: Lux de luce.

Thesis: Concilium Tridentinum versionem vulgatam merito
authenticam declaravit.

Argumenta.

Arg. I. Ex infallibili ecclesiae magisterio. Ecclesia est
infallibilis in proponendo verbo Dei. Cf. quaest. VIII. art. 3. etc.
At ecclesia decreto suo de authenticitate Vulgatae auctori-
tative fidelibus proponit verbum Dei, in tali versione ex-
pressum. Ergo.

Arg. II. Ex usu ecclesiae. Admitti non potest, ecclesiam,
cui S. Spiritus promissus est, per multa saecula usam esse

Art. V. Utnira conc. Trid.versionem vulg. merito auth.declaraverit. 215

falsa Scripturarum editione. Jam Vulgata „longo tot saeculorum
usu in ipsa Ecclesia probata est". Ergo. Prob. min. a) In
ecclesia Romana Pontifices mediante circiter saeculo VI. Vul-
gatam usu probarnnt; etenim Joannes III., Benedictus I. et
Pelagius II. eam solam laudant, atque S. Gregorius M.,
etsi ad Leandrum , episcopum Hispalensem, scribens, Sedem
apostolicam utraque (Itala et nova Hieronymi) uti declarat,
novam tamen „verius" translatam affirmat et in suis com-
mentariis in librnm Job Vulgatam saepissime Italae praefert.
Moral. Prol. — Exinde Vulgata in ecclesia Romana praevaluit.
b) Ex usu Vincentii Lerinensis, Cassiodori, Caesarii Arelatensis,
Vulgatam per alias quoque ecclesias divulgatam esse con-
spicitur. Quin etiam S. Isidorus Hispalensis De div. et eccles.
officiis, lib. I. cap. XII. circa annum 620 de Hieronymi Vulgata
ait: „cujus editione generaliter omnes ecclesiae usquequaque
utuntur." c) Deinde a saeculo VII. in conciliis; sive episcoporum
Occidentis sive simul unitis Occidentalibus et Orientalibus7 in
decretis Pontificum, in proponenda, explicanda et defendenda
fidei morumque doctrina, eeclesia Occidentalis vel unice vel
potissimum S. Scripturam adhibuit. ut exstat in versione Hiero-
nymi. d) „Hic porro usus — prosequitur Franzelin — saltem
mediate ex ratione capitis Ecclesiae et ex principalitate ac
supremo magisterio in Ecclesia Romana, ac denique ex com-
munione, consensu et approbatione omnium Ecclesiarum, per-
tinebat ad Ecclesiam universam." De div. trad. et Script.,
p. 522., edit. 3.

Alg. III. Ex auctoritate humana. a) Vulgatae auctor
S. Hieronymus est. Atqui ex ingenio, laboribus, itineribus, con-
sultationibus , magistris, eruditione totaque sancti hujus vita
patet, illum maximam opportunitatem habuisse et ad adhiben-
dum primigenium textum puriorem et ad ipsum reddendum
fide maxima. b) Protestantes non pauci Vulgatae fidem judi-
ciumque admirati sunt, Beza, Grotius, Walton, uterque Buxtorf,
Millius, J. Dav. Michaelis et alii. Ita Grotius ait: „Latinam
versionem, pridem acceptam , semper feci plurimi, non modo
quod nulla dogmata insalubria contineat, verum etiam quod
multum in se habeat eruditionis." Praef. in Annot, ad

216 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

V. T. t. I. Atque Michaelis: (Vulgata) „versionurn uua omnium
praestantissirua". Suppl. ad lex. Hebr., p. III.

Quaeres I. Utrum decretum Tridentinum de Vulgata oppor-
tunum fuerit.

Resp. Opportunum Namque a) ab anno 1515—1550 edi-
tiones plus 180 variarum versionum prodierunt sive omnium
Librorum sacrorum sive unius aut aliquorum, inter quas Erasmi
versio N. T. plurimas editiones habuit. Consulendura igitur
erat unitati. b) Quassabatur Scripturarum certitudo licentia
sectarum; decreto igitur auctoritatis supremae fideles con-
firmari oportuit, ut ea mala quoque vitarentur, quae S. Hiero-
nymus in editione Graeca septuaginta interpretum, S. Augu-
stinus in Latina evenisse memorant.

Quaeres IL Utrum textus primigenios, prout jam super-
sunt, et versiones antiquas authenticas non esse, decreto Triden-
tino de Vulgata declaratum sit.

Besp. a) Nihil a concilio Tridentino de illa authentia
directe declaratum est. Hoc patet 1° ex ipsis terminis decreti,
quod agit de una „ex latinis versionibus"; 2° ex testimonio
vulgato eorum, qui concilio interfuerunt, Salmeronis, Andreae
Vega, Jacobi Lainez.

b) Cum de textu Hebraico, proutillum modo habemus, nullum
afferri potest publicum et formale ecclesiae testimonium, eadem
ac Vulgatae auctoritas publica et extrinseca ipsi non competit.

c) Textus Graecus utriusque Testamenti, quo utitur eccle-
sia Graeca, Komano Pontifici conjuncta, sua ex hoc usu exorta
auctoritate publica non caret. Verum authentia Vulgatae
solemniori modo, formali scilicet decreto, firmata est. — De
linguarum Hebraicae et Graecae utilitate cf. Can. De loc.
theol. lib. II. cap. XV.; de praecipuis Bibliis polyglottis, Com-
plutensibus (1522), Antverpiensibus seu Kegiis (1569—1572),
Parisiensibus (1629—1645), Londinensibns seu Waltonianis
(1657), cf. Cornely, o. c, p. 505 et seqq.

Quaeres 111. Quonam modo adimpleta sint concilii Tri-
dentini verba , quibus „decernit et statuit , ut posthac sacra
Scriptura, potissimum vero haec ipsa vetus et vulgata editio,
quam emendati8sime imprimatur.u

Art. V. Utrum concTrid.versionem vulg.merito auth. declaraverit. 217

Resp. a) Verba allata non ad menda versionis, de quibus
supra annotatione VI., n. 3. dictum est, sed ad amanuensium
et typographorum menda pertinere videntur.

b) Promulgato decreto de Vulgata emendanda theologi
Lovanienses elegerunt Joannem Hentenium, qui novam editio-
nem pararet. Hentenius, adhibitis editione Roberti Stephani
et triginta aliis codicibus, Biblia Lovaniensia edidit, cujus
plurimae editiones factae sunt. Hentenio e vita egresso, F. Lucas
Brugensis, a facultate Lovaniensi electus et a J. Molano aliis-
que theologis adjutus, opus Hentenianum sexaginta fere co-
dicum varietatibus auxit. Biblia Lovaniensia a Luca Brugensi
anno 1585 edita, correctoribus Romanis magno fuit auxilio.
Cf. Cornely, o. c. p. 461.; Qu6tif et Echard, Scriptores Ord.
praed. t. II. p. 195.

c) Terminato concilio Tridentino, Pius IV. opus emen-
dandae Vulgatae suscipiendum curavit. Post varios casus a
Sixto V. exemplar Vulgatae correctae Aldo Manutio, typographo
Vaticano, traditum est et anno 1590 terminata exemplaris editio
cum hoc titulo: Biblia sacra Vulgatae editionis tribus tomis
distincta; atque in altero folio: Biblia sacra Vulgatae editionis
ad Concilii Tridentini praescriptum emendata et a Sixto V.
P. M. recognita et approbata. Editioni praecedit Sixti V.
constitutio apostolica Aeternus ille, quam Cornely, o. c. p. 465.,
cum in Bullarium non recepta sit, ex exemplari Sixtinae edi-
tionis, quod in Museo Barberiniano asservatur, transcripsit.
Ex qua quidem constitutione quatuor colligenda sunt. 1° Pon-
tifex ait: „illud sane omnibus certum ac exploratum esse
volumus, nostros hos labores, ac vigilias nunquam eo spectasse,
ut nova Editio in lucem exeat, sed ut Vulgata Vetus ex Tri-
dentinae Synodi praescripto emendatissima pristinaeque suae
puritati, qualis primum ab ipsius interpretis manu, styloque
prodierat, quoad ejus fieri potest, restituta imprimatnr." 2° „In
hac autem germani textus pervestigatione, satis perspicne inter
omnes constat, nullum argumentum esse certius, ac firmius,
quam antiquorum, probatorumque codicum Latinorum fidem, quos
tam impressos, quam manuscriptos, ex bibliothecis variis con-
quirendo3 curavimus. In quacunque igitur lectione plures

218 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

vetustiores atque eroendatiores libri consentire reperti sunt,
ea jure optimo tamquain primigenii textus verba, aut his
maxime finitima, retinenda decrevimus." 3° „ld vero ad ger-
manam editionem constabiliendam praesidium sicubi desidera-
tum est, tunc sauctorum Patrum, veterumque expositorum enar-
rationes, quibus diversa scripturarum loca, et libros illustrarunt,
subsidio fuere." 4° „In iis tandem, quae neque codicum, ne-
que Doctorum magna consensione satis munita videbantur, ad
Hebraeorum, Graecorumque exemplaria duximus confugiendum,
non eo tamen, ut inde Latini interpretis errata corrigerentur,
sed ut in eorum verborum locum, quae cum apud Latinos
ambigua sint, potuissent, quo non oporteret, inflecti, certum
aliquid et indubitatum sufficeretur, sive ut, quod apud nos
variantibus codicibus inconstans, diversum, ac multiplex erat,
id uniforme, consonum, uniusque modi ipsorum fontium veri-
tate perspecta sanciretur."

d) Sixtus V. emendationes a congregatione, ad Vulgatam
corrigendam instituta, partim rejecerat textumque emendaverat
magis ad Lovaniensem editionem quam ad fidem codicum
antiquissimorum. Praeterea in nonnuHis editionis Sixtinae
exemplaribus errata typographica, aut schedulis agglutinatis aut
litteris quibusdam abrasis aut adscriptis calamo litteris, cor-
recta erant, in aliis relicta, ita ut clare appareret, ultimam
manum operi nondum esse appositam. Quare Gregorius XIV.
Sixtinam editionem corrigendam statuit, instituta nova septem
cardinalium et duodecim theologorum congregatione, ex cujus
membris postea cardinales duos et octo theologos elegit, qui
extra Urbem in oppido Zagarolo huic uni negotio vacarent.
Gregorius XIV. correctoribus quinque canones constituit, quo-
rum hic praecipuus: „delibaratum fuit, ut haec regula in
emendandis Bibliis observaretur, hoc est, ne fieret mutatio,
nisi cogeret necessitas et praesertim (ne fieret), quum variae
voces idem significant, ut v. gr. ergo pro igitur et id genus
alia. Quum vero variant sensum, ut fortem pro fontem et e
converso et alia id genus permulta, tunc ad manuscripta anti-
quiora, ad codices sc latinos et graecos atque hebraicos juxta
regulas, ab Augustino et ab aliis traditas, nec non ad s. Doctores

Art. V. Utrum conc.Trid. versionem vulg.merito auth.declaraverit. 219

et Patres confugiendum est." Tandem Clemente VIII., Romano
Pontifice, ante finem a. 1592 prima Clementina Vulgatae editio
emendata in lucem prodiit, altera a. 1593, tertia a. 1598. Ter-
tiae editioni adjunctum triplex correctorium mendorum typo-
graphicorum. Tres bas editiones una cum triplici correctorio
novarum editionum oportet esse archetypum. Titulus editionis
erat: Biblia sacra Vulgatae editionis Sixti V. Pont. Max. jussu
recognita atque edita. Ab anno 1641 nomen Clementis VIII.
titulo addi coeptum est; hodie Clementina vocari solet. Cf.
Kaulen, Historia Vulgatae (Gesch. der Vulgata).

Objeotiones.

Obj. I. Vulgatae authenticitas vertitur in auctoritate Hie-
ronymi. At Hieronymi auctoritas tanti non fit, nulla ut aliorum
interpretum doctrina superetur.

Resp. Dist. maj.: authenticitas illa vertitur in auctoritate
Hieronymi, accidentaliter, conc; essentialiter, nego. Catholici
maximam Vulgatae auctoritatem tribuunt ob ecclesiae de-
finitionem.

Instabis. Nulla est proportio inter judicium de authenti-
citate talis versionis omnium Scripturarum sanctarum et labor
ac tempus, quae patres Tridentini in opus illud impende-
runt. Ergo.

Resp. Dist. antec- : Nulla esset proportio , si decretum
procederet ex mero patrum labore critico, transeat; ex aliis
fontibus, ex quibus ecclesia doctrinam suam desumit, nego.
Ecclesiae judicia de rebus ad fidem pertinentibus cum ex eo
veritatis deposito sumantur, quod ipsi sub infallibili S. Spiritus
assistentia custodiendum traditum est, patres in decreto suo
hoc motivum allegant: „quae (vulgata editio) longo tot saecu-
lorum usu in ipsa Ecclesia probata est."

Urgebis. Versionem Hieronymi beato Augustino, luci eccle-
siae, minime acceptam fuisse, hujus ad illum epistolae decla-
rant. Ergo Vulgata usu vere probata esse non videtur.

Resp. Dist. antec: Vulgata S. Augustino accepta non
fuit ob rationes intrinsecas, nego; ob rationes extrinsecas,
subdist.: re nondum plene considerata, conc; re melius per-

220 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

pensa, nego. S. Augustinus verebatur, ne „plebes Christi,
quarum aures et corda illam (antiquam) interpretationem
audire consueverunt", Hieronymi versione perturbarentur. Cf.
Ep. 82, 35.; De civit. Dei, lib. XVIII. cap. XLIII. Postea
tamen non pugnavit, quominus Vulgata uterentur, quippe quam
in ultimis suis operibus frequenter adhibuerit. De doctr. Christ.
lib. IV. cap. XV.

Obj. II. Authenticitas Vulgatae est authenticitas conformi-
tatis cum archetypis Hebraicis et Graecis. At in pluribus Vul-
gatae locis ea conformitas desideratur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: et hoc valet de arcbetypis incorruptis,
conc; de corruptis, nego. Et dist. min.: haec conformitas de-
sideratur in nonnullis accidentalibus, transeat; in substantialibus,
nego. Protestantes nullam in substantialibus discrepantiam
inter Hieronymi versionem et textus primigenios indicare pot-
erunt. Ut autem de dissensione in accidentalibus prudens
feratur sententia, hoc profecto minime dissimulari potest, He-
braica praesertim exemplaria, quae nunc habcntur in manibus,
iis longe recentiora esse, quibus S. Hieronymus usus est.
Proinde sicubi discrepantia inter Vulgatam et codices Hebraicos
Graecosve occurrat, ex hoc solo capite non concluditur, codices
istos Vulgata esse emendatiores.

Instabis. Editionis Sixti V. et Clementis VIII. compara-
tione instituta, ad ter mille textuum differentiae repertae sunt.
Ergo Vulgatae textus, quoniam tam incertus est, authenticus
haberi nequit.

Resp. Dist. antec: istae differentiae attingunt fidem et
mores, nego; res minoris momenti, conc. De correctionibus
autem et variis lectionibus Vulgatae tractant Lucas Brugensis,
Romanae correctionis etc. loca insigniora observata; H. de Buken-
top, Lux de luce; C. Vercellone, Variae lectiones Vulgatae.
Perfectionem autem absolutam Vulgatae non attribuendam,
ostendit in ipsa editione Clementina Praefatio ad lectorem, in
qua legimus: „quamvis in hac Bibliorum recognitione, in codi-
cibus manuscriptis, Hebraeis Graecisque fontibus, et ipsis veterum
Patrum commentariis conferendis, non mediocre studium ad-
hibitum fuerit: in hac tamen pervulgata Lectione, sicut non-

Art. VI. De sensibus S. Scripturae. 221

Dulla consulto mutata, ita etiam alia, quae mutanda videbantur,
consulto immutata relicta sunt: tum quod ita faciendum esse,
ad offensionem populorum vitandam, sanctus Hieronymus non
semel admonuit: tum quod facile fieri posse credendum est,
ut majores nostri, qui ex Hebraeis et Graecis Latina fecerunt,
copiam meliorum et emendatiorum librorum habuerint, quam
ii, qui post illorum aetatem ad nos pervenerunt; qui fortasse,
tam longo tempore identidem describendo, minus puri atque
integri evaserunt: tum denique, quia sacrae Congregationi
Amplissimorum Cardinalium, aliisque eruditissimis viris ad hoc
opus a Sede Apostolica delectis, propositum non fuit, novam
aliquam editionem cudere, vel antiquum Interpretem ulla ex
parte corrigere vel emendare, sed ipsam veterem ac vulgatam
Editionem Latinam, a mendis veterum librariorum, necnon
pravarum emendationum erroribus repurgatam, suae pristinae
iutegritati ac puritati, quoad ejus fieri potuit, restituere."

ARTICULUS VI.
De sensibus S. Scripturae.

I. Quid sit sensus S. Scripturae. S. Scripturae sensus
est illud, quod S. Spiritus per verba et res Scripturarum ex-
primit et manifestat. 1° Dixi: exprimit et manifestat; etenim
non agitur de signiflcatione vocabuli in se spectati, sed de
conceptu, quem Librorum auctor hic et nunc intenderit.
2° Dicitur: per verba et res; nam „expressio alicujus veritatis
— ait S. Thomas — potest fieri de aliquo rebus et verbis,
in quantum scilicet verba significant res, et una res potest
esse figura alterius. Auctor autem reium non solum potest
verba accommodare ad aliquid significandum, sed etiam potest
res disponere in figuram alterius; et secundum hoc in S. Scri-
ptura manifestatur veritas dupliciter: uno modo secundum quod
res significantur per verba: et in hoc consistit sensus litteralis.
Alio modo secundum quod res sunt figurae aliarum rerum; et
in hoc consistit sensus spiritualis". Quodl. VII. quaest. VI.
art. 14.

222 Quaestio XVI. De S. Seriptura.

II. Quotuplex sit sensus S. Scripturae. Ille sensus
est 1° liiteralis seu historicus; 2° spiritualis seu mysticus.
„Nam illa significatio qua voces significant aliquid, pertinet
ad sensum litteralem, seu historicum. Illa vero significatio
qua res, significatae per voces, iterum res alias significant, per-
tinet ad sensum mysticum." S. Thom. Ad Gal. cap. IV.
lect. VII. A nonnullis enumerantur 3° sensus accommodatitius
et 4° sensus consequens. At non nisi improprie Scripturae sensus
dicuntur, cum accommodatitius ab accommodante textum sacrum,
non ab ipso auctore sacro intendatur, consequens autem textus
consectaria spectet, non illud, quod ipse textus directe vel
indirecte exprimit. Quandoque tamen consectaria textui ita
connexa sunt, ut Spiritui sancto, tanquam ab ipso praevisa et
intenta, attribuantur. Cf. I. Cor. I. 31.; IX. 10. 11.

1° Sensus litteralis est a) proprius, si verba proprie
sumuntur, b) metaphoricus seu parabolicus , si improprie.
„Sensus parabolicus sub litterali continetur; nam per voces
significatur aliquid proprie et aliquid figurative. Nec est lit-
teralis sensus ipsa figura, sed id, quod est figuratum. Non
enim, cum Scriptura nominat Dei brachium, est litteralis sensus
quod in Deo sit membrum hujusmodi corporale, sed id, quod
per hoc membrum significatur, scilicet virtus operativa."
S. Thom. I. quaest. I. art. 10. ad 3.

2 ° Sensus spiritualis est a) moralis seu tropologicus, b) alle-
goricus vel typicus, c) anagogicus. „Veritas autem — ait
S. Thomas — quam sacra Scriptura per figuras rerum tradit,
ad duo ordinatur: scilicet ad recte credendum et ad recte
operandum. Si ad recte operandum, sic est sensus moralis,
qui alio nomine tropologicus dicitur. Si autem ad recte cre-
dendum, oportet distinguere secundum ordinem credibilium;
ut enim Dionysius dicit, 4. cap. cael. Hierar., status Ecclesiae
medius est inter statum Synagogae, et statum Ecclesiae trium-
phantis. Vetus ergo testamentum figura fuit novi: vetus simul
et novum figura sunt caelestium. Sensus ergo spiritualis,
ordinatus ad recte credendum, potest fundari in illo modo
figurationis quo vetus testamentum figurat novum: et sic est
allegoricus sensus vel typicus, secundum quod ea quae in veteri

Art. VI. De sensibus S. Scripturae. 223

testamento contigerunt, expouuntur de Christo et Ecclesia; vel
potest fundari in illo modo figurationis quo novum simul et
vetus significant Ecclesiam triumphantem ; et sic est sensus
anagogicus." Quodl. VII. quaest. VI. art. 15. Cf. Expos. in
epist. ad Gal. 1. c; S. TheoL I. quaest. I. art. 10.
Hinc vetus illud:

Littera gesta docet, quid credas allegoria,
Moralis quid agas, quo tendas anagogia.

Ita Jerusalem litteraliter est urbs; spiritualiter: allegorice
ecclesia militans, moraliter anima justi, anagogice ecclesia
triumphans. At versus sic intelligantur, ut non quatuor species
sensus expriinant, sed primam speciem et subdivisiones tres
speciei alterius, hoc est, sensus spiritualis, qui ex rerum figuris
accipitur. Patres autem, uti S. Hieronymus Ad Hedib. ep. 120.,
quamvis terminis aliis de multiplici Scripturarum sensu dis-
serant, re divisionem duplicis Scripturarum sensus, modo ex-
positam, admittunt.

III. De sensu litterali tria statuenda videntur. 1° Contra
ac Origenes, qui De principiis, lib. IV. textus aliquos Scri-
pturae' sensu litterali carere autumat, S. Thomas, patres secutus,
hanc regulam admittit: „sensus spiritualis semper fundatur
super litteralem, et procedit ex eo.u Quodl. VII. quaest. VI.
art. 14.; cf. S. Theol. I. quaest. I. art. 10.

2° Historia, aetiologia et analogia non tres species sensus
litteralis sunt, sed tres modi significandi in sensu litterali.
Quod exponitur a S. Thoma his verbis: „historia, aetiologia,
analogia, ad unum litteralem sensum pertinent. Nam historia
est, ut ipse Augustinus exponit, cum simpliciter aliquid pro-
ponitur: aetiologia vero, cum causa dicta assignatur, sicut cum
Dominus assignavit causam quare Moyses permisit licentiam
repudiandi uxores, scilicet propter duritiam cordis ipsorum,
Matth. XIX.: analogia vero est, cum veritas unius Scripturae
ostenditur veritati alterius non repugnare." I. quaest. I.
art. 10. ad 2.

3° Non est incredibile (cf. S. Thom. De pot. quaest. IV.
art. 1.) sub una serie litterae quandoque esse multiplicem

224 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

sensuni etiam litteralem, sicuti illud Is. LIII. 8. generationem
ejus quis enarrabit, quod et de aeterna generatione Christi
ex Patre, et de temporali ex beata Virgine accipitur. „Quia
vero — ait S. Thomas — sensus litteralis est, quem auctor
intendit: ') auctor autem sacrae Scripturae Deus est, qui omnia
simul suo intellectu comprehendit: non est inconveniens, ut
dicit Augustinus XII. Confessionum, si etiam secundum litte-
ralem sensum in una littera Scripturae plures sint sensus."
I. quaest. I. art. 10. Cf. De potmtia, quaest. IV. art. 1.;
Bill. De regulis fidei, diss. I. art. 8. pet. 3., et pet. 6. Quod
autem a nonnullis objicitur, multiplicitate litteralis sensus certi-
tudinem Scripturae auferri, ex Cajetano, Comm. in hunc locum,
et ex Joanne a S. Thoma, Curs. theol. I. quaest. I. art. 12. respon-
deri potest, 1° istos sensus saepe inter se habere aliquam simi-
litudinem, seu ordinem; 2° nullam esse occasionem deceptionis,
quandoquidem uterque sensus litteralis, quippe qui a Deo dictus
habeatur, verus est; 3° in obscuris nunquam deesse collationem
ad sanctae ecclesiae auctoritatem.

IV. De sensu spirituali seu typico, qui et mysticus,
allegoricus vocatur.

1° Sensus spiritualis, stricto sensu dictus, non significatur
vocibus, sed rebus, per voces significatis. Res autem intelli-
gimus personas, res gestas, instituta etc, de quibus dici potest
illud S. Thomae: „Spiritualis sensus sacrae Scripturae acci-
pitur ex hoc, quod res cursum suum peragentes siguificant
aliquid aliud, quod per spiritualem sensum accipitur. Sic autem
ordinantur res in cursu suo, ut ex eis talis sensus possit accipi,
quod ejus solius est, qui sua providentia res gubernat, qui
solus Deus est. Sicut enim homo potest adhibere ad aliquid
significandum aliquas voces, vel aliquas similitudines fictas;
ita Deus adhibet ad significationem aliquorum ipsum cursum
rerum suae providentiae subjectarum." Quodl. VII. quaest. VI.
avt. 16. Ita hoc: Abraham duos filios habuit, unum de ancilla

') Billuart ait S. Thomam hoc intelligere „de prima et proxims
ac certiori intentioneu. Cf. Thom. II. Sent. XII. I. 2.; Quodl. VII.
qu. VI. 1—3., etc.

Art. VI. De sensibus S. Scripturae. 225

et unum de libera (Gen. XVI. 15.; XXI. 2.) duo testamenta
(Gal. IV. 24.) significat.

2° Res, ad alia hujusraodi siguificanda divinitus ordinatae,
a S. Paulo vocantur typi, exemplaria et umbrae, allegoriae,
parabolae. Ita Rom. V. 14. Adam appellatur forma futuri,
seu Christi, Tvnog tov [itXlovTog, atque I. Cor. X. 6.: Haec
autem in figura (ivnoi) facta sunt nostri. Cfr. Hebr. VIII. 5.;
Gal. IV. 24.; Hebr. IX. 9. Res autem significatae antitypi
vocari consueverunt, prout jam J. Petr. III. 21. baptisma anti-
typus („similis formae") aquae diluvii nuncupatur, o xal vpag
clvtItvtiov vvv <jw£« fidjtTiGiia.

3° Res symbolicae, quae in rei veritate non contigerunt,
aut tota sua ratione essendi in praefigurando consistunt, non
ad sensum spiritualem seu typicum, sed ad litteralem perti-
nent. Hinc S. Thomas : „bircus,1) vel alia hujusmodi, per
quae aliae personae a Christo in Scripturis designantur, non
fuerunt res aliquae, sed similitudines imaginariae, ad hoc
solum ostensae, ut illae personae significarentur; unde illa
significatio qua per illas similitudines personae illae, aut regna,
designantur, non pertinet nisi ad historicum sensum; sed ad
Christum designandum etiam illa quae in rei veritate con-
tigerunt, ordinantur sicut umbra ad veritatem; et ideo talis
significatio, qua per hujusmodi res Christus aut ejus membra
significantur, facit alium sensum praeter historicum, scilicet
allegoricum (h. e. spiritualem). Si alicubi vero inveniatur
quod Christus significatur per hujusmodi imaginarias simili-
tudines, talis significatio non excedit sensum litteralem; sicut
Christus siguificatur per lapidem, qui excisus est de monte sine
manibus, Dan. 2." Quodl. VII. quaest. VI. art. 15.

4° Sensum spiritualem in S. Scripturis admittendum esse
constat a) ex ipsa S. Scriptura. Etenim S. Joannes XIX. 36.
docet, in Christo impleta esse, quae Exod. XIL 46. et Num.
IX. 12. litterali sensu de agno paschali dicta sunt, et similia
in aliis Scripturae locis leguntur. b) Idem ex patrum consensu
certum est.

l) Dan. VIII.

De Groot, Summa apologet. II. ^P)

226 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

5 ° Sensus spiritualis super litteralem fundatur. Cf. S. Thom.
I. quaest. X. art. 10.

6° E solo sensu spirituali certum et efficax argumentum
ad fidem probandam non desumitur. Quamvis enim sensus ille,
tanquam a Deo intentus , secundum se insufficiens haberi ne-
queat, quoad nos tamen sensus spiritualis non nisi ex aliis
Scripturae locis, uhi eadem fidei veritas per litteralem sensum
manifesto traditur, aut infallibili ecclesiae judicio citra errandi
periculum cognoscitur. Accedente tamen alterutro, hoc est,
loci cujusdam litteralis aut ecclesiae testimonio, sensus spiri-
tualis seu typicus certum theologis praebet argumentum.

7° Non quaelibet S. Scripturae pars quatuor sensus, id
est, litteralem et tres spirituales habet. Quare S. Thomas:
„quatuor isti sensus non attribuuntur sacrae Scripturae, ut in
qualibet ejus parte sit in istis quatuor sensibus exponenda;
sed quandoque istis quatuor, quandoque tribus, quandoque
duobus, quandoque uno tantum." QuodL VII. quaest. VI.
art. 15.

V. Mira S. Scripturae fecunditas ab Angelico his
verbis explicatur: „Auctoritati Scripturae in nullo derogatur,
dum diversimode exponitur, salva tamen fide: quia majori
veritate eam Spiritus sanctus fecundavit quam aliquis homo
adinvenire possit," Sent. II. dist. XII. quaest. I. art. 2. ad 7.
Atque S. Bonaventura: „Ideo sub cortice litterae apertae oc-
cultatur mystica et profunda intelligentia ad comprimendum
superbiam, ut ipsius profunditate in humilitate litterae latente
et superbi comprimantur, et immundi repellantur, et fraudulenti
declinentur, et negligentes excitentur ad intelligentiam my-
steriorum. Et quia auditor doctrinae istius non est unius
generis, sed cujuslibet, omnes enim salvandos oportet aliqua
de doctrina hac scire, ideo ipsa multiformem habet intelligen-
tiam , ut sic omnem intellectum capiat et omni intellectui
condescendat , omnem intellectum superexcedat et omnem
intellectum sibi diligenter intendentem multitudine radiositatis
suae illuminet pariter et accendat." Breviloquium, Prooem. §. 5.

Art. VII. Utrum eccles. sit judicare de vero sensu etc. S. Scripturae. 227

ARTICULUS VII.

Utrum ecclesiae sit judicare de vero sensu et interpretatione

S. Scripturae.

I. Interpretatio duplex est, scilicet authentica et pri-
vata, seu, ut aliorum terminis utar, dogmatica et scientifica, aut
catholica et exegetica. 1 ° Authentica est ea , quam praebet
ecclesiae magisterium sive ordinarium sive solemne, sicuti
concilium Tridentinum sess. XIV. can. III. decrevit verba
Joan. XX. 23.: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis
peccata, etc. intelligenda esse de potestate remittendi, et re-
tinendi peccata in sacramento poenitentiae.1) 2° Privatam
seu scientificam eam vocant, quae habetur adhibitis herme-
neuticae et exegeticae regulis et ad quam plurimum adjumentum
afferunt omnes bonae artes et disciplinae, linguarum Hebraicae
ac Graeeae, historiae, archaeologiae peritia. Illa vero inter-
pretatio traditionalis, quam a patribus, prout testes sunt fidei
ecclesiae, catholici accipiunt, ad interpretationem authenticam
referri debet. Hoc loco de interpretatione authentica agendum
est, nonnullis tamen, quae directe ad controversias de patrum
auctoritate pertinent, ad quaestionem XVIII. rejectis. Diximus
autem: „de interpretationeu , quoniam ecclesia non facit Scri-
pturae sensum, sed dedarat.

H. Decretum Tridentinum et Vaticanum de S. Scri-
pturarum interpretatione hoc est: „Praeterea (sacrosancta
synodus) ad coercenda petulantia ingenia, decernit, ut nemo
suae prudentiae innixus, in rebus fidei et morum, ad aedifi-
cationem doctrinae christianae pertinentium, sacram scripturam
ad suos sensus contorquens, contra eum sensum, quem tenuit,
et tenet sancta mater Ecclesia, cujus est judicare de vero

') Plus singula vice unus Scripturae locus in alio explicatur; ita
II. Thess. II. 1. a S. Paulo determinantur ea, quae I. Thess. IV. 12.
* et sqq. de adventu Domini instante docuerat. Cf.S.Thom. In II. Thess. II.
lect. I.

15*

228 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

sensu ; et interpretatione scripturarum sanctarum , aut etiam
contra unanimem consensum patrum, ipsam scripturam sacram
interpretari audeat; etiamsi hujusmodi interpretationes nullo
unquam tempore in lucem edendaeforent." Sess. IV. Cujus qui-
dem decreti mens quae sit, patres Vaticani declarant his verbis:
„Quoniam vero, quae sancta Tridentina Synodus de interpre-
tatione divinae Scripturae ad coercenda petulantia ingenia
salubriter decrevit, a quibusdam hominibus prave exponuntur,
Nos , idem decretum innovantes , hanc illius mentem esse
declaramus , ut in rebus fidei et morum , ad aedificationem
doctrinae Christianae pertinentium , is pro vero sensu sacrae
Scripturae habendus sit, quem tenuit ac tenet Sancta Mater
Ecclesia , cujus est judicare de vero sensu et interpretatione
Scripturarum sanctarum; atque ideo nemini licere contra hunc
sensum, aut etiam contra unanimem consensum Patrum ipsam
Scripturam sacram interpretari." Sess. III. cap. II.

III. Interpretatio decreti Tridentino - Vaticani.
1° Decretum istud dogmaticum est, non mere disciplinare.
Huic rei indicio est, a) quod patres Tridentini decreti sui
rationem ad potestatem magisterii referre videntur, dicentes:
„cujus est judicare de vero sensu et interpretatione scriptura-
rum sanctarum." b) Illud decretum dogmaticum est, quo prae-
cipit ecclesia, quis Scripturae sensus pro vero habendus sit in
rebus fidei et morum. At istam decreti Trident. mentem esse,
textus supra prolatus conc. Vaticani demonstrat. Ergo decre-
tum de S. Scripturarum interpretatione est dogmaticum.

2° Decretum non est mere negativum, sed re procul dubio
positivum. Quod probatur a) ex ipso sensu decreti Triden-
tini, quod, adhibita formula: nemo . . . contra, veram intel-
ligendi verbum Dei rationem manifesto praecepit. Cf. Pallavic.
Hist. conc. Trid. lib. VI. cap. XVIII. 2. 3. b) Ideo in pro-
fessione fidei Tridentina Pii IV. forma positiva habetur:
„S. Scripturam juxta eum sensum, quem tenuit sancta mater
Ecclesia, . . . admitto", etc. c) Denique patres Vaticani de-
clarant, hanc decreti Tridentini „mentem" esse, „ut . . . is
pro vero sensu sacrae Scripturae habendus sit, quem tenuit ac
tenet Sancta Mater Ecclesia." Ergo errarunt Jahn Enchiridion

Art. VII. Utrum eccles. sit judicare de vero sensu etc. S. Scripturae. 229

Hermeneut. gen. et alii quidam , cum decretum Tridenlinum
mere negativum esse contenderent.

3° Decreto suo patres Tridentini et Vaticani declarant,
ecclesiae sensum amplectendum esse etiam in determinatis
locis. Quod est contra nonnullos, qui asseverarunt, decreto
illo non excludi et prohiberi negationem sensus ab ecclesia de
tali loco declarati, dummodo doctrina jidei ecclesiae et patrum
adversa non inferatur; qua quidem interpretandi licentia posita,
cuivis integrum esset asserere, e. g. verba Joan. XX. 22.
contra ac patres Tridentini sess. XIV. definiverunt, de pote-
state remittendi peccata minime interpretanda esse, dummodo
ipsum dogma hujusmodi potestatis, ecclesiae divinitus concessae,
non rejiciatur.

4° Decretum valet pro quovis tempore; occasio tamen
illud ferendi fuit necessitas coercendi petulantia ingenia, quae
concilii Tridentini temporibus S. Scripturam ad suos sensus
contorquebant.

5° Verba: „in rebus fidei et morum ad aedificationem do-
ctrinae Christianae pertinentium", quae Vaticana synodus ex
decreto Tridentino deprompsit suaque in constitutione retinuit,
non eam vim habent, ut libera cuique detur ansa Dei verbum
prout libet exponendi in historicis aut physicis; nam in his
etiam raateriis interpretationes illae, quae dogma inspirationis
Librorum sanctorum ofFendunt, jam spectant ad res fidei, de
quibus judicandi jus habet ecclesia.

IV. Adversariorum sententiae. 1° Novatores sae-
culi XVI., spreta interpretatione magisterii ecclesiastici, suum
statuerunt principium: sola et sufjiciens Scriptura; quae tamen
methodus, invecta subjectivismi et individualismi licentia, ipsa
se damnabat. 2° Hinc in praxi magisterium quoddam resti-
tuendum videbatur; visumque Calvino, „nullum esse nec melius
nec certius remedium, quam si verorum episcoporum synodus
conveniat, ubi controversum dogma excutiatur". Instit. lib. IV.
cap. IX. 13. Verum interpretatio authentica et dogmatica a
protestanticis synodis exspectanda non erat. 3° Saeculo XVIII.
Semler, rationalismi biblici parens, interpretationem rationali-
sticam fundavit, quam Kant moralem, Paulus autem ^psycho-

230 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

logicam , Strauss mythicam esse voluit. 4° Glinther asserit
textus sensum, ab ecclesia definitum, non esse simpliciter
verum, sed oportere illum ope philosophiae perfici. In nulla
sententia spiritus privatus vere excutitur.

ThesiST Ecclesiae est judicare de vero sensu et interpre-
tatione S. Scripturae.

Argumenta.

Arg. I. Ex auctoritate eaque infallibili ecclesiae. Authen-
tica et dogmatica S. Scripturarum interpretatio non nisi ad
illum pertinet, penes quem docendi infallibilis est auctoritas.
Auctoritatem autem infallibilem non nisi in ecclesia Romana
residere, alias vidimus. Ergo ecclesiae est, judicare de vero
sensu S. Scripturarum.

Arg. II. Ex indole S. Scripturae. Liber, qui nobis ob-
scurus est, auctoritatem aliquam postulat, quae ipsum inter-
pretetur. Jam S. Scriptura hominibus multoties est obscura.
Igitur authentico interpretatore opus est, quem praeter eccle-
siam frustra quaeres. Prob. min. a) Ex verbis S. Scripturae.
S. Petrus scribit, in Pauli epistolis esse „quaedam difficilia
intellectu, quae indocti et instabiles depravant , sicut et ceteras
Scripturas , ad suam ipsorum perditionem" . II. Petr. III. 16.
Apostoli non nisi Christo interpretatore Scripturas intellexerunt,
sicut scriptum est: Tunc aperuit illis sensum ut inielligerent
Scripturas. Luc. XXIV. 45. Et vir Aethiops Philippo inter-
roganti de Isaia propheta: Putasne intelligis quae legisf re-
spondit: Et quomodo possum , si non aliquis ostenderit mihif
Act. VEI. 30, 31.

b) Ex sublimitate doctrinae et profunditate mysteriorum,
quae S. Scriptura continet. Namque in eo genere veritatum
homines etiam sapientissimi sunt ad errorem procliviores.

c) Ex factis. Interpretatio enim S. Scripturarum , eccle-
siae auctoritate exclusa , sectas haeresesqne genuit quam
plurimas, Quare verissimum illud Petri Werenfels, haeretici,
de haereticis:

Hic liber est, in quo quaerit sua dogmata quisque,
Invenit et pariter dogmata quisque sua.

Art. VII. Utrum eccles. sit judicare de vero sensu etc. S. Scripturae. 231

Plura videsis quaest. IX. art. 3., ubi de judice contro-
versiarum disputavimus.

Arg. III. Ex (raditione. a) S. lrenaeus ait: „Hi enim —
apud quos est ab Apostolis ecclesiae successio — Scripturas
sine periculo nobis exponunt." Adv. haer. lib. IV. cap. XXVI.
Origenes: „Illa sola credenda est veritas, quae in nullo ab
ecclesiastica et apostolica discordat traditione." De princip,
praef. in libr. I. Itidem Comm. in Matth. cap XLVL, ubi
regulam eam privatis S. Scripturarum interpretationibus opponit.
S. Augustinus: „Neque natae sunt haereses, . . . nisi dum
Scriptnrae bonae intelligantur non bene . . . Itaque carissimi
. . . hanc tenentes regulam sanitatis, ut quod secundum fidem,
qua imbuti sumus, intelligere valuerimus, tanquam de cibo
gaudeamus." ln Joan. tract. XVIII. 1. Fidem autem eccle-
siae auctoritate definiri, firma est Augustini sententia. Vin-
centius Lerinensis: „multum necesse est propter tantos tam
varii erroris anfractus, ut propheticae et apostolicae interpre-
tationis linea, secundum ecclesiastici et catholici sensus normam
dirigatur." Common. cap. II. Sed quoniam hoc, de quo agi-
tur, cum doctrina catbolica de ecclesiae magisterio ejusque in
controversiis dirimendis auctoritate intime connexum est, nobis
hic satis erit, ad quaest. VIII. et IX. remittere.

b) Idem ex ecclesiae praxi apparet. Quoties scilicet dam-
natae sunt haereses, privatae quoque Scripturarum interpre-
tationes damnatae sunt, quibus haereses illae innitebantur.

Confirmatio. Protestantes complures docuerunt, S. Scri-
pturam non humano spiritu, sed Spiritu sancto interpretandam
esse ; quae doctrina consonat S. Petro, ajenti: omnis prophetia
Scripturae propria interpretationa (IStag imXvoecog) non fit.
Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia:
sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines.
II. Petr. I. 20, 21. Porro S. Spiritum non nisi per ecclesiam
authentice docere, ex eo clarum est, quod Christus ecclesiae,
non privatis, S. Spiritum proraisit in aeternum.

Quaeres, quaenam regulae viro catholico observandae sint,
ne a sensu, quem tenuit ac tenet ecclesia, deflectat.

Resp. Quatuor regulae. a) Sensus, ab ecclesia sive directe

232 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

sive indirecte, sive explicite sive implicite, authentice deter-
minatus et declaratus, tenendus est. Ita post definitionem con-
cilii Tridentini sess. XIV. nefas est negare verba Jac.Y. 14, 15.:
Infirmatur quis in vobis, etc. ad sacramentum extremae unctio-
nis pertinere.

b) Sensus ecclesiae innotescit tum ex solemnibus defini-
tionibus conciliorum oecumenicorum et Romanorum Pontificum,
tum ex quotidiano ordinarioque ecclesiae, per orbem dispersae,
magisterio et praxi.

c) Consensus patrum unanimis firmissima est Scripturas
interpretandi regula; ex quo sequitur, ut sensum, a torrente
doctorum sacrorum alienum, amplecti non possimus.

d) Juxta analogiam fidei catholicae Scripturas interpretari
tenemur, etiamsi sensus loci alicujus ab ecclesia non explicite
definitus sit. Juxta hanc autem analogiam, id est, ob caren-
tiam cujusvis realis contradictionis in S. Scripturis, loci alicujus
sensus cognoscitur 1° negative, 2° positive. Negative, quia
nulla interpretatio potest esse vera, quae sit dogmati et gene-
ratim ecclesiae doctrinae contraria. Sic ex dogmate perpetuae
virginitatis B. Mariae Virginis compertum habemus, voce fratris
aut sororis in S. Scriptura non designari Cbristi fratres aut
sorores proprie dictos. — Positive, quia doctrina ecclesiae Scri-
pturae locos, ad hujusmodi doctrinam referendos, valde illu-
strat, uti doctrina de potestate concedendi indulgentias sensum
apertiorem efficit Dominicae sententiae: quodcumque ligaveris
super terram, etc. Matth. XVI. 19. Cave tamen regulam istam
ita extendas, ut in nonnullis locis doctrina quaeratur, in Scri-
pturis quidem, sed non in tali loco, aut certe non quantum
ad omnes suas partes in tali loco proposita.

Objectiones.

Obj. I. Verbum Dei sole splendidius est, non obscurum.
Jam vero S. Scriptura verbum Dei est. Igitur interpretationis
ecclesiasticae nulla necessitas.

Resp. Dist. maj.: Verbum Dei sole splendidius est in
se, conc; quantum ad nos, nego. Cum Deus sit ipsa veritas
et lux, Dei verbum in se solis instar splendescit. At S. Scri-

Art. VII. Utrum eccles. sit judicare de vero sensu etc. S. Scripturae. 233

ptura hominibus in locis non paucis obscura est; quam obscuri-
tatem probat divisio sectarum maxima. Jure optimo S. Hiero-
nymus: „Scripturae intelligentiam sine Dei gratia et doctrina
majorum imperitissimi vel maxime sibi vindicant." In Dan.
XI. 45. Item Augustinus haereses exortas docet, quod „Scri-
pturae bonae intelligantur non bene". L. c. Unde S. Thomas:
„Omnibus articulis fidei inhaeret fides propter unum medium,
scilicet propter veritatem primam propositam nobis in Scripturis
secundum doctrinam Ecclesiae intelligentis sane.u II. II. q. V.
art. 3. ad 2.

Instabis. Cum Deus S. Scripturae auctor sit, Libros sacros,
suo fini, qui est veritatis doctrina, respondere necesse est.
At si Libri interpretatione indigeant, huic fini non respon-
dent. Ergo.

Resp. Dist. maj.: Libri sacri fini suo respondent, modo
divinitus statuto, conc; quocunque modo, nego. Protestantes
hac in re falluntur, quod ajunt: „Scriptura hominibus ad eru-
diendum data est. Ergo sola data est." Catholici vero ex in-
sufficientia Scripturae quoad spiritum privatum inferunt, Chri-
stum cum Scriptura reliquisse nobis Scripturae interpretatricem
ecclesiam. Quam deinde potestatem interpretandi illae quoque
probatationes egregie confirmant, quae plurima afferri solent
pro ecclesiae magisterio atque pro fundata in magisterio regula
fidei proxima.

Obj. II. S. Augustinus docet, certo S. Scripturae loco in-
certum aperiri posse. De doctr. Christ. lib. III. Ergo eccle-
siae interpretatio superflua est.

Resp. Dist. antec: S. Augustinus exponit regulam inter-
pretationis exegeticae, conc; excludit interpretationem authen-
ticam, nego. Ecclesia regulas exegeticae prudentis non ex-
cludit, sed eas, cum Libros sacros authentice declarat, quo-
dammodo supponit. Neque vero unquam Augustinus aut alius
pater sua Scripturarum studia ab ecclesiae auctoritate sejunxit.
Cf. quaest. VIII. et IX.

Instabis. Libros sacros legentibus saepenumero nullae
ecclesiastici magisterii definitiones suppetunt. Igitur ecclesia-
stica interpretatio in praxi parum prodest.

234 Quaestio XVI. De S. Scriptura,

Resp. Dist. antec: in plurimis Scripturae locis non sup-
petunt ecclesiasticae definitiones solemnes, conc; ordinariae,
nego. Responsio ex idea catholica ecclesiae nullo negotio
intelligitur. Operatur enim S. Spiritus tum in conciliis Romanis-
que Pontificibus solemniter definientibus, tum in vita quotidiana
totius ecclesiae, atque verus Scripturarum intellectus in rebus
fidei ac morum ex fide illa dirigitur, quam in praedicatione
quotidiana, in Sacramentorum administratione, in cultu, in
doctrina sanctorum doctorum, in tota denique vita sua super-
naturali ecclesia profiteri non desinit. Supremi magisterii
auctoritas omnia moderatur; errores exsurgentes, si opus sit,
decretis solemnibus compescit.

Obj. III. Admissa pro Scripturis intelligendis interpretatione
ecclesiae, studia biblica jacent. Ergo regula catholica inter-
pretandi noxia est.

Eesp. Nego antec. Etenim catholicorum omnium maxime
interest, florere exegetica studia. a) Nam illi loci, quos ecclesia
exposuit, possunt scientifice illustrari; b) exponenda sunt, quae
nondum fuerunt authentice exposita; c) verus Scripturarum
sensus adversus errores defendere necesse est. Quapropter
Tridentini patres, sess. V. de promovendis in ecclesiis, mona-
steriis et gymnasiis Scripturarum studiis decretum ediderunt.
Neque Pallavicinus inepte dixit, interpreti „amplissimum patere
campum ad ingenium exercendum in Scripturae commentatio-
nibus, tametsi in fidei morumque quaestionibus nefas sit, eas
deserere interpretationes, quas universa Patrum cohors com-
plexa est". Hist. conc. Trid. lib. VI. cap. XVIII. Verum,
si alterutro carere opus esset, mallemus studiis biblicis quam
biblica veritate carere.

ARTICULUS VIII.
De lectione S. Scripturae.

I. Prudens lectio Librorum sacrorum per se uti-
lissima est. Ex ipso conceptu Libri divini consensuque
omnium sanctorum patrum apparet, legere verbum Dei scriptum

Art. VIII. De lectione S. Scripturae. 235

meditarique per se confirmandae vitae Christianae peraptum
ease. Maxima lectionis istius bona S. Thomas exponit his
verbis: „Effectus hujus Scripturae est duplex: scilicet quia
docet cognoscere veritatem, et suadet operari justitiam . . .
Est enim ratio speculativa, et est etiam ratio practica. Et in
utroque sunt duo necessaria: scilicet quod veritatem cognoscat,
et errorem refellat ... Sic ergo quadruplex est effectus sacrae
Scripturae: scilicet docere veritatem, arguere falsitatem, quan-
tum ad speculativam; eripere a malo, et inducere ad bonum,
quantum ad practicam. Ultimus ejus effectus est, ut perducat
homines ad perfectum." In II. Tim. III. lect. III. Et hoc
est illud Pauli, supra adscriptum: Omnis Scriptura divinitus
inspirata utilis est, etc.

II. Ecclesia catholica merito negat, Librorum sacro-
rum lectionem omnibus indiscriminatim fidelibus ne-
cessariam esse. Quod sane plurima probant. Etenim
1° S. Scripturae lectio nulla Christi lege, praecepto nullo pa-
trum fidelibus omnibus praescribitur. 2° Nusquam patet, Libros
sacros esse natura sua ejusmodi, ut omnes eos legere teneantur.
Quin imo tum codices ante inventam artem typograpbicam,
hoc est, quatuordecim saeculis, tum scientia sufficiens sive
legendi sive intelligendi plurimis quovis tempore defuerunt.
3° S. Scripturarum doctrina plurimis aliis modis, v. g. ecclesiae
magisterio et praedicatione populis proponitur. Neque minima
ratiuncula probatur, Scripturam esse unicam aut proximam regu-
lam fidei. 4" Veteres, etsi Scripturas non minus laudarunt
ac venerati sunt quam hodierna ecclesia, necessitatem illam
rejiciunt. „Fides tua — ait Tertullianus — te salvum fecit:
non exercitatio Scripturarum. Fides in regula (= in Symbolo)
posita est." De praescr. cap. XIV.; cf. cap. XIII. S. Augu-
stinus: „Homo fide, spe et charitate subnixus, eaque incon-
cusse retinens, non indiget Scripturis, nisi ad alios instruendos.
Itaque multi per haec tria etiam in solitudine sine codicibus
vivunt." De doctr. Christ. lib. I. cap. XXXIX. 5° Promiscua
illa lectio S. Scripturarum a Novatoribus non propugnata est
nisi ob errorem fundamentalem, quem saepius confutavimus,
videlicet: Sola Scriptura; quetn quidem errorem Lutherus ex-

236 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

aggeravit, cum diceret: „Sacra Scriptura per se certissima,
facillima, apertissima, sui ipsius interpres, omnium omnia pro-
bans, judicans et illuminans est." Assert. artic. a Leone X.
damn. Praef.

Quae cum ita sint, apparet, quam jure meritoque a Cle-
mente XI. damnatae siut prop. 79—85. Quesnellii, inter quas
prop. 81.: „Obscuritas sancti verbi Dei non est laicis ratio
dispensandi se ipsos ab ejus lectione;" et prop. 85.: „Inter-
dicere christianis lectionem S. Scripturae. praesertim Evan-
gelii, est interdicere usum luminis filiis lucis et facere, ut
patiantur speciem quandam excommunicationis." Bulla Uni-
genitus, 8. Sept. 1713. Item prop. 67. Pistojensium, qua per-
hibetur „a lectione Sacrarum Scripturarum nonnisi veram im-
potentiam excusare", a Pio VI. proscripta est tanquam falsa,
temeraria. Auctorem fidei.

III. Penes ecclesiam potestas est lectionem Scri-
pturae promiscuam pro temporum locorumque ad-
junctis restringere. Hoc assertum non est de abolenda
prorsus Scripturarum sanctarum lectione, sed de restringenda.
Et 1° negari certe non potest, quin Deus res spirituales,
salvis Christi praeceptis, ecclesiae moderandas commiserit;
quod quidem alibi fusius explanatum est. Atqui lectio S. Scri-
pturarum res spiritualis est, cujus usus nullo Christi praecepto
fidelibus indiscriminatim praescribitur. Ita penes ecclesiam
potestas est lectionem illam moderandi ac restringendi. —
2° Ad ecclesiam pertinet, sanctarum rerum usum tueri, abusum
tollere. Atqui incidunt tempora, cum homines non pauci
lectione Scripturarum abutuntur. Ergo ecclesia lectionem com-
memoratam optimo jure potest restringere. Prob. minor.
Saeculo XVI. spiritus privatus non aliquot Scripturae locos,
prout in primordiis ecclesiae Arius textus de Christi divinitate
corruperat, sed totam Scripturam invasit. Praeterea furore
disputandi grassante , Libri sacri non tam fidei et caritatis
materies erant quam jurgiorum et divisionis. — 3° Ecclesia
sua hac in re potestate usa est, A concilio Tolosano (1229)
can. XIV. statuitur: „Prohibemus etiam , ne libros V. T. aut
N. laici permittantur habere, nisi forte Psalterium vel Bre-

Art. VIII. De lectione S. ►Scripturae. 237

viarium . . . Sed , ne praemissos libros habeant in vulgari
translatos, onmino prohibemus." Cf. et synodum Tarragonensem
anni 1233 ac Oxoniensem anni 1408. Pius IV. per bullam
Dominici gregis datam die 24. Martii 1564 approbavit regu-
lam IV. indicis librorum prohibitorum, his verbis concinuatam:
„Quum experimento manifestum sit, si sacra biblia vulgari
lingua passim sine discrimine permittantur , plus inde, ob
hominum temeritatem, detrimenti, quam utilitatis oriri; hac in
parte judicio episcopi, aut inquisitoris stetur, ut cum consilio
parochi, vel confessarii, bibliorum a Catholicis auctoribus ver-
sorum lectionem in vulgari lingua eis concedere possint, quos
intellexerint ex hujusmodi lectione , non damnum , sed fidei,
atque pietatis augmentum capere posse", etc. Clemens VIII.
facultatem hujusmodi lectionis concedendae ad Indicis congre-
gationem revocavit. S. Congregatio Indicis die 13. Junii 1757
decrevit: „Quod si hujusmodi Bibliorum versiones vulgari
lingua fuerint ab Apostolica Sede approbatae, aut editae cum
annotationibus desumptis ex sanctis Ecclesiae Patribus, vel ex
doctis, catholicisque viris, conceduntur." In Monito ejusdem
Congregationis 7. Januarii 1836 haec habentur: „Censuit eadem
Sacra Congregatio, revocanda iterum esse in omnium memo-
riam , quae alias decreta sunt , vernaculas nimirum Bibliorum
versiones non esse permittendas, nisi quae fuerint ab Aposto-
lica Sede approbatae aut editae cum adnotationibus desumptis
ex sanctis Ecclesiae Patribus, vel ex doctis catholicisque viris:
iis praeterea omnino insistendum quae per regulam quartam
Indicis, et deinceps ex mandato S. M. Clementis VIII., in eam
causam praestituta sunt/' — 4° Non unus de acatholicis catho-
licam illam legendi temperationem approbavit et laudavit.
Nominentur ex schismaticis concilium Hierosolymitanum, anno
1672 praeside Dositheo, patriarcha Hieros., habitum; ex pro-
testantibus Millner, 0'Callaghan, Delbrtick, Leo et, implicite
saltem, omnes quotquot abusum lectionis Scripturarum in suis
sectis conqueruntur. Ita celeber Walton: „Aristarchus olim
vix septem sapientes in Graecia invenire potuit, et apud nos
(ut verbis utar viri docti) vix totidem idiotas est reperire;
omnes enim sunt doctores, omnes coelitus instructi. Nullus

238 Quaestio XVI. De S. Scriptura.

est ex vilissima faece plebis faDaticus aut agyrta, qui non
somnia sua pro verbo Dei venditet. Apertus enim videtur
puteus abyssi , ex quo ascendit fumus , qui coelum et stellas
obscuravit." Praef. in Polyglotta, Quam licentiam cavit eccle-
sia, Dominicae sententiae non immemor: Nolite sanctum dare
canibus, neque miitatis margaritas vestras ante porcos. Matth.
VII. 6.

IV. Ecclesia societates biblicas optimo jure dam-
navit. 1° Exeunte saeculo XVII. in Anglia societates biblicae
institui coeptae sunt, quae sibi proposuerunt Biblia disseminare
ubique et inter omnes. Biblia copiosissime sparsit societas,
quae vocatur The British and Foreign Bible society, seu So-
cietas biblica pro Britannis et exteris, instituta Londini die
7. Martii 1804. Subsecuta est ejusmodi societatum multitudo
ingens. Bibliorum editionibus , versionibus , missionibus ar-
denter curatum est, ut sua omnes gentes Biblia haberent. Plus
150,000,000 exemplaria Bibliorum totorum aut partialium hoc
saeculo XIX. per utrumque hemisphaerium sparsa; societatum
autem bibliearum amplius decem millia esse, arbitrantur.

2° Initio unus alterve catholicus, velut Wittmann (f 1833),
a societatibus biblicis non abhorrebat. Verum Roma locuta
est atque Pontifices Romani societates illas saepe gravissimis-
que verborum formulis reprobarunt: Pius VII. die 29. Junii
1816 et die 3. Septembris ejusdem anni; Leo XII. , Encycl.
Ubi primvm , 5. Maji 1824; Pius VIII. , Encycl. Traditi
humilitati, 24. Maji 1829; Gregorius XVI., Encycl. Inter
praecipuas machinationes , die 8. Maji 1844; Pius IX., cf.
Syll. §. IV.

3° Societates biblicae Christi institutis adversantur a) in
suo principio; b) in suis mediis; c) in suo fine; d) m suis
effectibus. Ergo ecclesia optimo jure eas reprobavit. Prob. antec.

a) Principium fundamentale societatum biblicarum est:
sola et sufficiens Scriptura; hinc enim est, ut societates Angli-
cae vellent editiones sine notis ac commentariis; hinc etiam
illud: Sola Scriptura , Scriptura tota; The Bible alone, the
entire Bible. Istud autem principium magisterio, divinitus in
ecclesia constituto, penitus adversatur. Ergo.

Art. VIII. De lectione S. Scripturae. 239

b) Medium est distributio exemplarium S. Librorum abs-
que ulla prudentia et cautela. Conficiuntur enim versiones a
membris omnium sectarum , cum maximo periculo corruptionis
textus; in omnibus linguis, cum maximo periculo absurditatis,
quandoquidem saepe peritia sufficiens linguarum et generatim
auctoritatis cujuslibet directio et vigilantia desiderantur; deni-
que Biblia cuique hominum generi inepte distribuuntur.

c) Finis societatum biblicarum , saltem partialis, est, ut
Scripturarum lectio magisterio ecclesiae catholicae opponatur;
quin imo ut ipsum nomen catholicum, quoad ejus fieri potest,
deleatur.

d) Effectus sunt textus corruptio, crescens hominum in
fide divisio, S. Scripturarum profanatio, infidelium a verbo
praedicationis aversio. Cf. Marshall, Les niissions chretiennes;
Wiseman , Lectures on ihe principal doctrines and practices
qf the cath. church, lect. VI.; Malou, La lecture de la Sainte
Bible en langue vulgaire.

V. Ecclesia lectionem Scripturarum bene ordina-
tam commendat. Nimirum 1° lectio in linguis Latina,
Graeca, Hebraica nusquam prohibetur. 2° Lectio in lingua
vulgari sub debitis conditionibus conceditur. 3° Partes selectae
S. Scripturarum in omnibus ecclesiis diebus dominicis et
festivis leguntur. 4° Historiis biblicis aliisque id genus mediis
datur opera, ut fideles S. Scripturarum suramam doceantur.
5° Scientia Scripturarum in mente doctorum, quos ecclesia
etiam media aetate maximopere coluit, tam altas fixit radices,
nullo ut tempore Librorum sacrorum eruditione doctores illi,
sicut S. Thomas Aquinas, superati sint. 6° Ab inventione
typograpbiae usque in hodiernum diem plurimae prodierunt
Scripturarum sanctarum editiones in plurimis linguis vernaculis;
ex quibus editionibus complures, sive totales sive partiales,
Lutheri defectione sunt antiquiores. 7° Pius VI. anno 1775
ad ill. dom. Martini, archiepiscopum Florentinum, qui Biblia
italice reddiderat, litteras dedit tenoris sequentis: „In tanta
librorum colluvie qui catholicam religionem teterrime oppug-
nant et tanta cum animarum pernicie per manus etiam im-
peritorum circumferuntur, optime sentis si Christi fideles ad

240 Quaestio XVII. De Traditione.

Jectionem divinarum litterarum magnopere excitandos existimas.
1111 enim sunt fontes uberrimi qui cuique patere debent . ad
hauriendam et morum et doctrinae sanctitatem depulsis errori-
bus qui his corruptis temporibus late disseminantur. Quod a
te opportune factum affirmo, cum easdem divinas litteras ad
captum cujusque vernaculo sermone redditas in lucem emisisti,
praesertim cum profitearis et prae te feras eas addidisse ani-
madversiones , quae a sanctissimis Patribus repetitae quodvis
abusus periculum amoveant."

Quaestio XVII.

De Traditione.

Ad finem suum supernaturalem, qui est visio Dei super-
naturalis, „homo pertingere non potest nisi per modum ad-
discentis a Deo doctore, secundum illud Joan. 6. 45.: Omnis
qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me." S. Thom. II. II.
quaest. II. art. 3. Deus autem, cujus gratia nos intus movet,
iu fidei veritate proponenda ecclesiae magisterium adhibet;
de qua quidem re saepius diximus. Hinc conclusum est, eccle-
siam esse fidei regulam proximam. Haurit tamen ecclesia
doctrinam suam ex dwplici fonte, S. Scriptura et Traditione
divina, duabus fidei regulis quoad nos remotis. — De Traditione,
quae est locus theologicus quintus, hic agemus. Ita quaeritur:

Primo. Utrum traditiones divinae exsistant. Ex S. Scri-
ptura.

Secundo. Utrum exsistentia traditionnm divinarum vete-
rum testimonio comprobetur.

Tertio. Utrum traditiones divinae infallibiliter ad nos
usque pervenire potuerint.

Quarto. De regulis discernendi traditiones.

Art. I. Utrum traditiones divinae exsistant 241

ARTICULUS I.
Utrum traditiones divinae exsistant. Ex S. Scriptura.

I. Definitio traditionis. Omissis aliis vocabuli signi-
ficationibus, traditionem hic intelligimus transmissionem veri-
tatum, ad fidem et mores pertinentium, factam a Deo extra
S. Scripturam. Haec transmissio considerari potest 1° in primo
transmittente, qui est Cbristus aut Spiritus sanctus; 2° in modo
transmittendi, qui est non per Scripturam aliquam inspiratam,
sed sola viva voce; 3° in ipsa re transmissa seu in materia
objectoque traditionis, quemadmodum beatus Paulus fideles
exhortatur his verbis: „Tenete traditiones, quas didicistis, sive
per sermonem, sive per epistolam". II. Thess. II. 14.; 4° in
ipsa re transmissa complexe, hoc est, conjuncta cum primo
transmittente ac transmittendi modo. ln praesentia traditio
sub quarto illo respectu consideranda est, eique competit de-
finitio: traditio est doctrina revelata, S. Scripturis non con-
signata, sed a Christo oretenus ecclesiae transmissa.

II. Explicatur definitio. Traditio vocatur 1° doctrina
revelata, hoc est, res ad fidem aut mores pertinens et ab ipso
Deo hominibus manifestata, v. g. talem Librum sacrum
esse divinitus inspiratum; ex quo colligitur, hujusmodi tradi-
tionibus eandem fidem deberi ac veritatibus, quae in verbo
Dei scripto continentur. 2° Additur: S. Scripturis non con~
signata; quibus verbis ipsamet res, de qua agitur, adversus
protestantes determinatur. Protestantes enim bene multi tra-
ditionem inhaesivam el declarativam profitentur, sed distinctam
rejiciunt. Traditionem scilicet inhaesivam vocant, quae dog-
mata, in Libris sanctis perspicue expressa, continet; declara-
tivam, quae dogmata eadem, sed modo magis perspicuo quam
in Scriptura sunt, complectitur. Nos traditionem quoque
distinctam tuemur, id est, doctrinam divinam, S. Scripturis
non consignatam, quae in se et independenter a S. Litteris
pari pietatis affectu ac reverentia suscipienda est atque dog-
mata illa, de quibus verbum Dei scriptum mentionem habet.

De Groot, Summa apologet. II. 26

242 Quaestio XVII. De Traditione*

3° Diximus: „sacris Scripturis non consignata"; doctrinam
eoim, a Christo oretenus traditam, scriptione aliqua, a S. Scri-
pturis diversa, puta sanctorum patrum operibus, conservari et
propagari, nihilvetat. 4° Sequitur: „aChristo oretenus eccle-
siae transmissa"; — a Christo, sive traditiones immediate „ipsius
Christi ore ab apostolis acceptae", sive „ab apostolis, Spiritu
sancto dictante, quasi per ntanus traditae" sunt. Conc. Trid.
sess. IV. 5° Denique: „ecclesiae transmissa", hoc est, apo-
stolis, ut Evangelii praeconibus; agitur enim de iis traditio-
nibus, quas apostoli divinitus acceptas, tanquam res ad fidei
morumve depositum pertinentes, universali ecclesiae reliquerunt.

III. Divisio traditionis tum generice tum sensu re-
strictoacceptae. 1° Traditio generice sumpta dividitur a) in
distinctam seu constitutivam ; declarativam seu hermeneuticam, et
inhaesivam; quorum terminorum significatio ex modo dictis appa-
ret. b) Traditio est scripta, oralis et practica, prout translatio
scriptis, viva voce, praxi fit. c) Divina, mere apostolica, eccle-
siastica, prout res tradita a Deo est, aut ab apostolis, sua,
non divina, praecepta tradentibus, aut ab apostolorum succes-
soribus. d) Dogmatica et disciplinaris. Aliae divisiones sunt:
praeceptioa et consiliaria; perpetua et temporalis; universalis
et particularis.

2° Traditio, strictius accepta, in divinam et divino-aposto-
licam distribuitur; divinam vocamus, quae ipsius Christi ore
tradita est; divino-apostolica dicitur, quam apostoli, S. Spiritu
dictante, ut veritatis Christianae praecones tradiderunt. Hoc
loco animadvertendum est, traditiones divinas seu divino-apo-
stolicas ab aliquibus apostolicas appellari (cf. Can. De loc.
theol. lib. III.) i aD aliis vero illae traditiones apostolicae vocan-
tur, quas apostoli non ut doctores et praecones veritatis Chri-
stianae, sed sua usi potestate legislativa constituerunt. Nobis
disserendum est de traditione divina, quo vocabulo et tradi-
tiones divino-apostolicas complectimur.

IV. DecretumTridentinum. Synodus Tridentina, per-
spiciens salutarem veritatem et morum disciplinam „contineri
in libris scriptis, et sine scripto, traditionibus, quae ab ipsius
Christi ore ab apostolis acceptae, aut ab ipsis apostolis, Spi-

Art. I. Utrum traditiones divinae exsistant. 243

ritu sancto dictante, quasi per manus traditae, ad nos usque
pervenerunt; orthodoxorum patrum exempla secuta, ornnes
libros tam Veteris, quam Novi Testamenti, quum utriusque
unus Deus sit auctor, necnon traditiones ipsas, tum ad fidem,
tum ad mores pertinentes, tanquam vel ore tenus a Christo,
vel a Spiritu sancto dictatas, et continua successione in Ecclesia
Catholica conservatas, pari pietatis affectu, ac reverentia susci-
pit, et veneratur . . . Si quis autem . . . traditiones prae-
dictas sciens, et prudens contempserit; anathema sit". Sess. IV.
V. Adversarii. Ea traditio, quae distincta aut saltem
independenter a verbo scripto credi debeat, ab haereticis respui
consuevit. Tessera erat: „quod non legimus, nefas credamus";
cf. de Pelagianis, S. Aug. De nat. et gratia, cap. XXXIX.;
de Arianis, S. Athan. De syn. §. 13. etc; de Eutych., conc.
Chalc. Act. I. Luthero et Calvino nihil majori curae fuit,
quam adversus auctoritatem Summi Pontificis asserere: sola
et sufficiens Scriptura; principium, ex erroribus multis genitum
atque plures etiara gignens errores. Ita solum verbum Dei
scriptum conderet articulos fidei. Cf. Art. Smalcald. Recen-
tiores protestantes (Palmer, Hase), hac in re antecessoribus
generatim non sunt dispares; Biblia tanquam scutum et gla-
dium a Luthero protestantibus data, pro certo affirmant. Cf.
Hase, Enchyr. lib. I. cap. V. Contendendum est igitur, ut
demonstretur, veritates nonnullas a doctrina, S. Litteris con-
signata, distinctas fide divina credendas esse.

Thesis: S. Scriptura docet exsistentiam traditionum di-
vinarum.

Arguinenta.

Arg. I. Ex textibus S. Scripturae. a) S. Paulus ad Timo-
theum scribit: Tu ergo, fili mi, confortare in gratia, quae est
in Christo Jesu: et quae audisti a me per multos testes, haec
commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere.
II. Tim. II. 1, 2. Atqui verbis istis indicatur 1° doctrina, non
scriptis, sed viva voce tradita; 2° viva voce servanda. Ergo.
Prob. min. 1° ex verbis: „quae audisti a me per multos testes;"
2° ex verbis: „haec commenda fidelibus hominibus, qui idonei

10*

244 Quaestio XVII. De Traditione.

erunt et alios docere." Ergo hoc saltem ex textu prolato
eruitur, doctrinam oretenus traditam in ecclesia valuisse inde-
pendenter a verbo Dei scripto; quae quidem conclusio militat
contra protestanticum illud: „Sola Scriptura fidei articulos tradit."
Cf. I. Cor. XI. 2.; I. Tim. VI. 20.; II. Joan. 12.; IIL Joan. 13.

b) II. Thess. II. 14. legimus: tenete traditiones (xag naqa-
Soasig), quas didicistis, sive (dxs) per sermonem, sive (flVf) per
epistolam nostram. Haec autem probant, reapse fuisse veritates
divinas, oretenus tantum traditas. Ergo. Prob. min. 1° Agitur
de veritatibus divinisf ut patet tum ex contextu dogmatico
epistolae tum ex analogia aliarum epistolarum, ubi apostolus
monet „depositum" custodire, quod est fides. Cf. I. Tim.
VI. 20. 2° Designantur veritates oretenus traditae his verbis:
sive per sermonem. 3° Veritates autem illae traditae sunt ore-
tenus tantum; nam verba sive — sive, sTts — efr*, disjunctive ad-
hiberi, vi vocis et ex contextu videtur esse perspicuum. Quare
S. Thomas in hunc locum: „Unde — inquit — patet quod
multa in Ecclesia non scripta, sunt ab Apostolis docta et ideo
servanda." Cf. IIL quaest. XXV. art. 3. ad 4.

Analogias aliquas V. T. videsis Gen. XVIII. 19.; Deut.
XXXII. 7.

Arg. II. Ex indole S. Scripturarum. Exsistere traditiones
divinas seu doctrinas non scriptas, prudenter asseritur, si S. Scri-
ptura haberi nequit credendorum codex completus. At S. Scri-
ptura haberi nequit credendorum codex completus. Ergo. Major
aperta est. Etenim si dogmata quaedam scriptis tradita non
sunt, oportuit ecclesiam partem illam doctrinae Christianae
alio modo accepisse. Prob. min.

a) Ex eo quod principale munus apostolorum in tradenda
doctrina Christiana a Domino proponitur his verbis: Euntes . . .
praedicate. Marc. XVI. 15. Scriptio praedicationi accessit.

b) Libri N. T. occasionaliter scripti sunt. Profecto singu-
lorum Librorum historia et materies ostendunt, auctori sacro
propositum non fuisse, credendorum summam ad usum omnium
contexere, sed unam alteramve doctrinam explicare.

c) Apostoli generatim de scribenda doctrina Christiana
parum cogitarunt. „Duas — inquit Canus — Petri epistolas

Art. I. Utrum traditiones divinae exsistant. 245

habemus, et credinius mutum annis septem Autiochiae sedisse,
elinguem Romae annis viginti quinque? Num nihil aliud verbo
docuit, quam quod epistolis duabus scriptum reliquit? Quid?
Andreas, Thomas, Bartholomaeus, Philippus, nonne sine scri-
ptura, 8olo intercurrente verbo, Ecclesias sibi destinatas et
fundarunt in fide, et in religione continuerunt? Consenliamus
igitur, quod negari non potest, fidei doctrinam non scripto
totam, sed ex parte verbo ab Apostolis esse traditam." De
loc. theol. lib. III. cap. III. in fine.

Arg. III. Ex dogmate inspirationis S> Scripturarum. Pro-
testantes orthodoxi dogmata ex fonte divino haurienda esse
profitentur. At dogma inspirationis S. Scripturarum ex fonte
verbi Dei scripti non hauritur. Alius ergo fons divinus ad-
mittendus est, qui est verbum Dei traditum. Major constat;
fides enim revelata ex fonte divino profluit. Min. patet; nam-
que nusquam in Bibliis legimus, tales Libros eosque solos et
omnes esse inspiratos; quod si in aliqua Scriptura legeremus,
statim de inspiratione hujusmodi Scripturae, in qua ceterarum
inspiratio proponeretur, quaestio rediret. Conclusio a fortiori
valet, cum inspiratio commemorata non solum sit dogma, verum
etiam juxta protestantium systema, dogmatum omnium unicum
fundamentum.

Conjirmatio. a) Dogma fundamentale protestantium est:
sola Scriptura. Hoc autem dogma ne verbulo quidem in Scri-
ptura proponitur, sed contrarium loco superiore expendimus.
Ergo traditiones divinae a protestantibus immerito spernuntur.
b) Rursum plerique protestantium nobiscum parvulos bapti-
zandos esse credunt; hoc autem ex sola Scriptura sufficienter
nou probatur. Ergo protestantes argumento etiam ad hominem
traditionum divinarum exsistentiam profiteri coguntur. c) Gratis
asserueris, Deum revelantem membranis terminari. d) Verbum
non scriptum, quod scripto chronologice et psychologice ante-
cessit, cum scripto haud dubie permanere potuit.

Ofojeotiones.

Obj. I. In Deuteronomio, IV. 2. praecipitur: Non addetis
ad verbum , quod vobis loquor. Similiter S. Joannes: Si quis

246 Quaestio XVII. De Traditione.

apposuerit ad haec , apponet Deus super illum plagas scriptas
in libro isto. Apoc. XXII. 18. Ergo veritatibus scriptis traditas
adjicere vetaraur.

Resp. DisL antec: nihil addendum omnino alienum, conc;
nihil ad complendum , nego. Reipsa Deus doctrinam Deutero-
nomii in Evangelio complevit; ipse beatus Joannes in Evan-
gelio suo nonnulla tradidit, quae in Apocalypsi non scripsit.
Neque enim recte dixeris, Moysen aut Joannem ea mente
scripsisse, ut Christi verbum, oretenus acceptum, excluderent.
Sed in ipso textu sacro additamenta humana et generatim
doctrinae omnino alienae seu contrariae prohibentur. Cf.
S. Thom. III. quaest. LX. art. 8, ad 1.; Expos. in Gal. cap. I.
lect. II. Atque ut totam rem paucis definiamus , adulteratio
verbi scripti prohibetur.

Instabis. Christus dixit Pharisaeis: irritum fecistis man-
datum Dei propter traditionem vestram. Matth. XV. 6.; cf.
Marc. VII. 8. Ergo puri verbi contrariae sunt traditiones.

Resp. Dist. antec: Christus reprobat traditionem divinam,
nego; traditionem humanam, subdist.: quae est in praejudicium
mandatorum Dei, conc; quae est bona nec non bene adhibita,
nego. Responsio patet ex contextu, ubi agitur de laesione
quadam parentum. Neque non manifesta est haec antithesis:
„transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram";
v. 3. „Ex hoc habemus — ait S. Thomas — quod homo
magis debeat sibi conscientiam facere de transgressione man-
dati, quam de transgressione ecclesiasticae constitutionis."
Comm. in Matth. in 1. c Traditiones autem divinas mandata
Christi Domini esse, liquet.

Obj. II. Scriptura sacra est monumentum doctrinae reve-
latae. Jam vero, positis extra Scripturam traditionibus, con-
sequitur, monumentum istud incompletum esse. Ergo.

Resp. Dist. maj.: S. Scriptura est monumentum unum,
conc; unicum, nego. Dist. min.: positis traditionibus, Scriptura
est monumentum incompletum in se, nego; respectu totius
doctrinae Christianae, subdist.: simpliciter, nego; secundum
quid, cowc. Protestantes Scripturam monumentum fidei unicum
simpliciterque completum esse solent asserere; neque illud

Art. I. Utrum traditiones divinae exsistant. 247

probant, Verum non omnia specialiter in Scripturis suppedi-
tari, ostendimus; instruit tamen de iis etiam, quae scripta non
sunt, siquidem verbum Domini orale et vivam ecclesiae vocem
commonstrat. Est igitur, habita ratione sui finis, simpliciter
completa.

Instabis. Si doctrina Christiana non nisi ex parte in
S. Scripturi8 contineretur, jam, exstinctis sanctis apostolis,
firmurn totivs doctrinae Christianae fundamentum non habere-
mus. Atqui hoc asserere perinde est ac Christi curam de
ecclesia negare. Ergo tota doctrina Christiana in S. Scripturis
continetur.

Resp. Dist. maj.: hoc sequeretur ex falso principio pro-
testantico: „Sola Scriptura", conc; in vero rerum statu, nego.
Protestantes S. Scripturam vivae vocis doctrina posteriorem
esse non diffitentur, atque traditionem apostolis superstitibus
in ecclesia exstitisse nobiscum sentiunt; sed vivum ecclesiae
magisterium abdicantes, gratis asserunt, unicam fidei regu-
lam ab obitu apostolorum factam esse S. Scripturam. At in
regula unica contineatur oportet doctrina revelata tota; totam
autem in S. Scripturis non contineri, alias docuimus. Cf.
quaest. IX. art. 1 — 3.

Vrgebis. S. Scriptura idonea est, qua homo Dei ad per-
fectionem instruatur, quemadmodum apud Paulum legimus:
ut perfectus sit homo Dei , ad omne opns bonum instructus.
II. Tim. III. 17. At quod perfectos facit, id saltem omnia ad
salutem necessaria continet. Ergo traditiones divinae, etiamsi
exsistant, fidei articuli non habentur.

Resp. Dist. maj.: hoc de S. Scripturae recto usu dicitur,
conc; de abusu , nego. Et dist. min.: id continet omnia ad
salutem necessaria, quod perfectns facit ex iis solis , quae in
se continet, conc; ex iis etiam , quae aliunde petenda docet,
nego. Scriptura docet, verum sacramentorum usum veramque
doctrinam ab ecclesia Dei vivi expetenda. Itaque omnia con-
tinere, idcirco dicitur, quod multa continet, et de aliis indicat,
ubi contineantur. Quod idem S. Augustinus docet. „Quamvis
— inquit hujus rei (valoris baptismi ab haereticis debito
modo administrati) certe de Scripturis canonicis non proferatur

248 Quaestio XVII. De Traditione.

exemplum, earumdem tamen Scripturarum etiam in hac re a
nobis tenetur veritas , cum hoc facimus , quod universae jam
placuit eccleslae , quam ipsarum Scripturarum commendat
auctoritas, ut quoniam S. Scriptura fallere non potest, quisquis
falli metuit obscuritate quaestionis, eandem ecclesiam de illa
consulat, quam sine ulla ambiguitate S. Scriptura demonstrat."
Contra Cresconium, lib. I. cap. XXXIII.

Dices. Providentia divina nullis utitur mediis superfluis.
Atqui completo verbo scripto traditio superflua facta est. Ergo
textus S. Pauli pro temporibus posterioribus nihil probant.

Resp. Nego min. Nam a) nihil indicat, ex duobus fontibus
partialibus fidei, quos S. Paulus ostendit, alterum post com-
pletas per Joanois evangelium Scripturas evacuandum fuisse.
b) Ex arg. II. hujus theseos et ex probatione sequentis intel-
ligitur, non omnia scripta esse. c) Etiamsi scripta essent
omnia, traditio non esset superflua; exorta enim lite de
S. Scripturaium aut auctoritate aut sensu, valeret ad fidem
independenter a Scripturis praedicandara quam plurimum.

ARTICULUS II.

Utrum exsistentia traditionum divinarum veterum testimoniis

comprobetur.

I. Status quaestionis. 1° Intendere animum oportet
ad illud , quod articulo primo de voce traditionis diximus.
Haec enim iterum usurpatur ad significandas ipsas veritates
traditas seu, ut auctores aliqui loquuntur, ad significandam
traditionem materialem, quae est tradita materies. 2° Qua-
propter e testimoniis, in hoc articulo secundo proferendis,
nondum eruimus , quid de actu transmittendi doceant et
quonam modo doctrina divina non scripta ad nos usque per-
venerit, sed inquirinius, utrum veteres cum catholicis hodiernis
concordent in adraittenda exsistentia veritatum fidei, quas
S. Scriptura non contineat. 3° Nec erit abs re monere, ve-
teres, sicuti in ceteris disputationibus sic in hac quaestione
de traditione divina, non citari nisi ut testes historicos.

Art. II. Utrum exsistentia traditionum divinarum etc. comprobetur. 249

II. Sententia adversariorum. Protestantes non pauci
viderunt, traditionis usum in antiquis negare idem esse atque
hallucinari; sed modum , quo veteres ea usi sunt, perverse
exponunt. Asseverant scilicet, ex usu traditionis perantiquo
non ostendi nisi traditionis apostolicae cum Scriptura consen-
sum , „ita ut eadem sit doctrina, quam Scriptura tradit, et
quam primitiva Ecclesia ex Apostolorum traditione acceperat."
Chemnitz, Examen conc. Trid. p. I. Argumenta vero, quae
ex veterum sententiis desumuntur, labefactari arbitrantur, quod
veteres adversus Gnosticos traditionem in hunc tantum finem
adhibuerint, ut doctrinam scriptam tuerentur, non ut doctrinam
non scriptam defenderent. Quisquis igitur traditiones divinas
adversus protestantes ex eo propugnat, quod illae magnam
penes primos fideles auctoritatem haberent, id potissimum con-
sideret, a veteribus traditiones divinas independenter a verbo
scripto creditas esse.

Thesis: Exsistentia traditionum divinarum veterum testi-
moniis comprobatur.

Argumenta.

Arg. I. Ex patribus apostolicis. a) S. Ignatius Antio-
chenus. Legimus apud Eusebium: „monebat (Ignatius) in-
primis ut sibi a pravis haereticorum opinionibus caverent,
quae tunc primum emergere cum coepissent, copiosius pullu-
labant. Hortatusque est ut apostolorum traditionibus tenaciter
inhaererent: quas quidem ad certiorem posteritatis notitiam
testimonio suo confirmatas scriptis mandare necessarium duxit."
E. H. lib. III. cap. XXXVI. Atqui his verbis exsistentia tra-
ditionum divinarum palam demonstrari videtur. Ergo. Prob.
min. 1° Agitur de doctrina divina, quippe cui „tenaciter"
inhaerendum esse Ignatius docuerit, ut fideles „sibi a pravis
haereticorum opinionibus caverent"; 2° ea doctrina in S. Scri-
ptura non continebatur, cum Ignatius „traditiones" illas scriptis
mandare necessarium duxerit „ad certiorem posteritatis noti-
tiamu- 3° agitur non de re privata sed publica, quoniam
beatus martyr „ecclesias" (Eus. ibidem) in illa confirmasse
legitur.

250 Quaestio XVII. De Traditione.

b) S. Polycarpus ait: „relinquentes vanitatem multoruin
et falsas doctrinas ad traditam nobis ab initio doctrinam re-
vertamur." Ad Philipp. cap. VII. Et cap. III. de S. Paulo
loquitur , „qui cum esset apud vos , coram hominibus
tunc viventibus perfecte ac firmiter verbum veritatis docuit,
qui et absens vobis scripsit epistolas, in quas si intueamini,
aedificari poteritis in fide, quae vobis est data; quae est mater
omnium nostrum.u Atqui ista verba mentem Pauli referre
videntur, qui II. ad Thess. II. 14. scripsit: tenete traditiones,
quas didicistis sive per sermonem, sive per epistolam nostram.
Ergo.

c) In epistola ad Diognetum: „apostolorum factus disci-
pulus fio doctor gentium: quae mihi tradita sunt, digne sub-
ministro iis, qui discipuli fiunt veritatis . . . et evangeliorum
fides stabilitur, et apostolorum traditio custoditur." Cap. XI.
— Papias et Hegesippus maxima diligentia, etsi infirmiori
quandoque judicio doctrinam apostolorum, oretenus traditam,
collegerunt. Eus. E. H. lib. III. cap. XXXIX.; lib. IV.
cap. VIII.

Huic argumento lucem afferunt subsequentium testimonia,
qui rem expressius tractarunt.

Arg. H. Ex S. Irenaeo. Sanctus ille planum facit, do-
ctrinam traditam admittendam esse etiam independenter a
S. Scriptura. Nam a) haereticos reprehendit his verbis:
„Evenit itaque neque Scripturis jam neque traditioni consentire
eos." Adv. haer. lib. III. cap. II. b) Subjungit, quoscunque
confundi haereticos per eam, „quam (vel sola Romana ecclesia)
habet ab apostolis traditionem, et annuntiatam hominibus fidem,
per successiones episcoporum pervenientem usque ad nosu:
cap. III. c) Tota doctrina tradita est ecclesiae: „non oportet
adhuc quaerere apud alios veritatem, quam facile est ab eccle-
sia sumere, cum apostoli quasi in depositorium dives, plenissime
in ea contulerint omnia, quae sunt veritatis, uti omnis qui-
cunque velit, sumat ex ea potum vitae". d) Hinc „oportet . . .
apprehendere veritatis traditionem . . . Quid autem si neque
apostoli quidem Scripturas reliquissent nobis, nonne oportebat
ordinem sequi traditionis, quam tradiderunt iis, quibus com

Art. II. Utrum exsistentia traditionum divinarum etc. comprobetur. 251

raittebant ecclesias? Cui ordinationi assentiunt multae gentes
Barbarorum , eorum qui in Christum credunt , sine charactere
vel atramento scriptam habentes per Spiritum in cordibus
suis salutem, et veterum traditionem diligenter custodientes."
Cap. IV.

Arg. III. Clemens Alexandrinus ait magistros suos „veram

quidem beatae doctrinae" servasse „traditionem, statim a Petro,

et Jacobo, et Joanne et Paulo", atque deposuisse in posteris

„illa a majoribus data et Apostolica semina". Strom. lib. I.

cap. L; cf. lib. VII. cap. VI. Origenes: „Ecclesia ab Apostolis

traditionem suscepit, etiam parvulis Baptismum dare". In Ep.

ad Rom. lib. V. 9. Tertullianus sibi protestantium objectionem

proponit: „Ergo quaeramus, an et traditio, nisi scripta, non

debeat recipi?" Deinceps nonnulla enumerat, et inter illa

„oblationes pro defunctis", quae res haud dubie ad doctrinam

pertinet. Denique catholice concludit: „Harum et aliarum ejus-

modi disciplinarum si legem expostulas Scripturarum, nullam

invenies: traditio tibi praetenditur auctrix, consuetudo con-

firmatrix, fides observatrix." De corona, cap. III., IV. Alibi

principium traditionis apertissimis his verbis tuetur: „constat

proinde omnem doctrinam, quae cum illis ecclesiis apostolicis

matricibus et originalibus fidei conspiret, veritati deputandam;

sine dubio tenentem quod ecclesiae ab apostolis, apostoli a

Christo, Christus a Deo accepit; reliquam vero omnem doctri-

nam de mendacio praejudicandam, quae sapiat contra veritatem

ecclesiarum et apostolorum et Christi et Dei." De praescr.

cap. XXI. — S. Basilius: „Ex asservatis in ecclesia dogma-

tibus et praedicationibus , alia quidem habemus e doctrina

scripto prodita, alia vero nobis in mysterio tradita recepimus

ex traditione apostolorum, quorum utraque vim eandem habent

ad pietatem." De Spiritu sancto, cap. XXVII. Posthac „apo-

stolicum esse etiam non scriptis traditionibus inhaerere", probat

ex verbis beati Pauli, II. Thess. II. 14. L. c. cap. XXIX. —

S. Epiphanius: „alia scripto, traditione alia sanctissimi apo-

stoli reliquerunt". Haer. LXI. — S. Chnjsostomus illud Pauli:

sive per sermonem, sive per epistolam exponens: „Hinc est

perspicuum, quod non omnia tradiderunt (apostoli) per episto-

252 Quaestio XVII. De Traditione.

lam, sed multa etiam sine scriptis: et ea quoque sunt fide
digna." In II. Thess. Hom. IV. — S. Augustinus tum alibi
multoties (De bapt. contra Donat. lib. IV. c. XXIV.; Ep. 118. etc.)
traditiones docet, tum illa, quam nemoignorat, sententia: „Evan-
gelio non crederem, nisi me commoveret ecclesiae auctoritas."
Contra epist. fund. cap. V. Cf. Orig. In Luc. Hom. I.

Arg. IV. Ex factis. a) Patres haereticos de traditione
rejecta castigant, utlrenaeus, Adv. haer. lib. III. cap. H.; August.
Contra Maxim., lib. I. c. XXVIL, De nat. et gratia^ c. XXXIX.;
Conc. Chalc, act. I. b) Patres et concilia oecumenica, Nicae-
num, Ephesinum, Chalcedonense, traditionem tanquam argu-
mentum ex se invictum haereticis objecerunt. c) indicari
possunt doctrinae traditionesque divinae, quas ecclesia, quamvis
non scriptas, admisit, uti canon S. Scripturarum, valor baptismi
certis conditionibus ab haereticis collati, diei Dominicae in
locum sabbati restitutio, baptismus parvulorum, quem urgens
baptismum S. Augustinus hanc firmam statuit regulam: „Quod
universa tenet ecclesia, nec conciliis institutum, sed semper
retentum est, non nisi authoritate apostolica traditum rectis-
sime creditur." De bapt. contra Donat. lib. IV. cap. XXIV.
d) Protestantes nonnulli, Pearson, Grotius, plura membra uni-
versitatis Oxoniensis, traditionum divinarum exsistentiam catho-
licis largiri maluerunt, quam committere, ut veritas revelata
in illo principio: Sola et sufficiens Scriptura includeretur.

Objectiones.

Obj. I. S. Patres passim docent, ex una Scriptura doctri-
nam Christi hauriendam esse. Ergo. Prob. antec. ex Origene,
In Levit. Hom. V.; Basil. De fide, cap I.; August. De do-
ctrina Christiana, lib. II. cap. IX. etc Quare S. Chrysosto-
mus: „Qui enim Scriptura non utitur, sed aliunde adscendit,
id est, qui sibi aliam et non statutam viam aperit, hic fur
est." In Joan. Hom. LIX.

Resp. Dist. antec : patres docent, Christi doctrinam hau-
riendam esse ex sola Scriptura, exclusis aliis fontibus humanis.
conc; exclusis traditionibus divinis, subdist.: interdum hypo-
thetice, transeat; absolute, nego. Patres traditionibus non re-

Art II. Utrum exsistentia traditionum divinarum etc. comprobetur. 253

fragari, constat. Scilicet a) communi patrum consensu tradi-
tiones divinas admitti, vidimus. b) Omnes quotquot sententiae
huic patrum doctrinae videntur obsistere, unam Scripturam
tuentur aut contra scripturas spurias, aut contra falsas baere-
ticorum traditiones, aut interdum hypothetice, hoc est, propter
perversam aliquam adversariorum dispositionem abusumve tra-
ditionum, quemadmodum et Tertullianus ob contrarium ob-
loquentium abusum dixit: „nou ad Scripturas provocandum
est." De Praescr. cap. XIX. c) S. Augustinus suam ipsius
aliorumque patrum mentem optime declaravit, cum in contro-
yersia de baptismo haereticorum diceret: „Quamvis hujus rei
certe de Scripturis canonicis non proferatur exemplum, earum-
dem tamen Scripturarum etiam in hac re a nobis tenetur veri-
tas, cum hoc facimus, quod universae jam placuit ecclesiae,
quam ipsarnm Scripturarum commendai auctoritas." Contra
Cresc. lib. I. cap. XXXIII.

Instabis. Veteres traditionem eo duntaxat allegasse viden-
tur, ut pateret Scripturae cum traditione consensio. Hoc autem
traditionis inhaesivae limites non excedit. Ergo non videt
nemo, traditionem distinctam ac independentem testimoniis illis
parum corroborari.

Resp. Dist. maj.: illius consensionis manifestatio proposi-
tum veterum fuit saepe, conc; semper, nego. Et sane con-
sideranti cuique testimonia, in argumentis prolata, tria patescunt.
a) Patres affirmant, doctrinam Christianam admittendam esse,
etiam independenter a S. Scriptura; „si neque apostoli quidem
— ait S. Irenaeus — Scripturas reliquisseut nobis; nonne
oportebat ordinem sequi traditionis?" Quod est idem atque
fundamentale principium traditionis profiteri. b) Verbum scri-
ptum et verbum non scriptum tanquam fontes distinctos veri-
tatis revelatae ostendunt, v. g. S. Irenaeus declarans, haere
ticos „neque Scripturis jam neque traditioni consentire". c) Fon-
tes commemorati sunt fontes distinctarum etiam veritatum;
quae res manifesta est, tam ex interpretatione II. Thess.
II. 14.: sive per sermonem sive per epistolam (Basil., Chrysost.),
quam ex veritatibus distinctis, quas a veteribus creditas esse,
monstravimus.

254 Quaestio XVII. De Traditione.

Urgebis. Aliud est disciplina apostolica aliud doctrina
divina. At patruin de traditione testimonia sic intelligi pos-
sunt, ut ea non nisi ad res disciplinares porrigantur. Ergo.

Resp. DisL min.: sic intelligi possunt patrum testimonia
quaedam et partialiter, conc; omnia et tota, nego. Tam ve-
terum principia de traditione, quam traditiones, ab ipsis ad-
missas, ad res fidei et morum atque doctrinam Christi porrigi,
ex argumentis apparet.

Obj. II. Patres, nominatim Irenaeus Adv. haer. lib. III. 2.
traditionem occultam Gnosticorum reprobant. Porro catholica
doctrina de traditione occultam illam traditionem instaurat.

Resp. Dist. maj.: patres reprobant traditionem occultam,
hoc est, spiritum privatum in traditione, conc; verbum non
scriptum, nego. Et nego minorem. Occulta Gnosticorum tra-
ditio erat ea, quae electis privatis, non ecclesiae, transmitteretur.
Qua de re S. lrenaeus: „hanc — inquit — sapientiam unus-
quisque eorum esse dicit, quam a semetipso adinvenit fictio
nem." Adv. haer. lib. III. cap. II. Cui quidem mystagogiae
beatus antistes ecclesiae traditionem objicit (cf. art. sequentem).
Talis est doctrina S. Thomae. „Apostoli — inquit — fami-
liari instinctu Spiritus sancti, quaedam Ecclesiis tradiderunt
servanda, quae non reliquerunt in scriptis, sed in observatione
Ecclesiae per successionem fidelium: unde ipse Apostolus dicit
II. Thess. II. 14.: State, et tenete traditiones quas didicistis,
sive per sermonem, scilicet ore prolatum, sive per epistolam,
scilicet scripto transmissam." III. quaest. XXV. art. 3. ad 4.
Alibi sanctus doctor pro vocabulo oretenus voce occulte utitur.
Cf. III. quaest. LXXII. art. 4. ad 1.

Instabis. Si demus, doctrinas a veteribus admissas esse,
quas illi a patribus per manum acceperint, non idcirco cen-
sentur jus traditionum universim affirmasse; sed factum dun-
taxat hujus aut illius doctrinae traditae professi sunt. At non
est quaestio de facto quodam, sed de jure. Ergo.

Resp. Dist. maj.: veteres non affirmant jus traditionum
in plurimis locis, nego; in nonnullis, subd.: non explicite,
conc; non implicite, nego. Textus plerique, in argumentatione
prolati, expressis verbis jus traditionum universim tuentur; alii

Art.III. Utrumtraditionesdiv.infallibiliter etc. pervenirepotuerini. 255

hanc aut illam traditionem a veteribus creditam explicite osten-
dunt. Sed enim ex iisdem textibus intelligimus, patres illas
traditiones credidisse, non quod essent illae, sed quod essent
traditae. Hoc autem idem esse videtur atque traditiouis jus
implicite asserere.

ARTICULUS m.

Utrum traditiones divinae infallibiliter ad nos usque pervenire

potuerint.

I. Status quaestionis. Traditio activa. Traditio
considerari potest ut objectiva, hoc est, in materia tradita, et
ut activa , hoc est, in prineipio et causa agente traditionis.
Exsistere veritates divinas oretenus traditas, probavimus; ipsa
igitur causa principiumque agens traditionis contemplandum est.

Causa porro traditionis sive traditio active sumpta spe-
ctari debet tam in origlne quam in conservatione veritatum
traditarum. Origo divina traditionum illarum, quarum ex-
sistentiam duobus articulis probavimus , cuique aperta esse
videtur , propterea quod argumenta monstrarunt traditiones
divinas, hoc est, doctrinas divinae originis. Restat ut causam
inquiramus, qua doctrinae divinae, ab apostolis viva voce
traditae, custodiantur et infallibiliter ad nostram usque aetatem
permeare potuerint.

II. Sententia catholica de causa, traditiones di-
vinas conservante. In conservandis traditionibus divinis
quatuor conspiciuntur: 1° agens principalis; 2° agens instru-
mentalis; 3° monumenta publica, in quibus ecclesia doctrinam
transmissam deponit; 4° testes doctrinae traditae.

1° Agens principalis est S. Spiritus , qui cum ecclesia
manet in aeternum (Joan. XIV. 16.) et cujus assistentia
ecclesia fidei depositum omni procul errore custodit atque
tuetur.

2° Agens instrumentalis est ecclesiae sive solemne sive
ordinarium et universale magisterium, quod penes pastores
est. Illi nempe doctrinas, primitus a Deo per apostolos ac-

256 Quaestio XVII. De Traditione.

ceptas , S. Spiritu assistente , alii aliis velut per manus usque
ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII. 20.) transmittunt
eorumque perpetua ab apostolis successio est organum conser-
vationis traditionum.

3° Monumenta publica, in quibus ecclesia, tanquam in
mediis transmissivis , doctrinas primitus oretenus traditas de-
ponit, sunt decreta Romanorum Pontificum et conciliorum oecu-
menicorum, symbola fidei, liturgia sacra, etc. Alia quaedam
de mediis transmissivis ad quaestionem XXII. rejicimus.

4° Testes doctrinae traditae sunt scripta sanctorum patrum,
scriptorum ecclesiasticorum , theologorum; inscriptiones , pi-
cturae.

III. Conservatio et continuatio traditionum divi-
narum cum doctrina catholica de infallibili ecclesiae
magisterio cohaeret. Quippe transmissio veritatum, oretenus
acceptarum, fieri potest aut per media mere historica aut per
media divina. Catholici media historica non negligunt, quin
etiam ex iis solis doctrinarum suarum antiquitatem veritatem-
que ostendunt in controversiis, quae cum adversariis magisterii
infallibilis habentur. Sed ad infallibilem transmissionem media
divina data esse, profitentur; quae quidem divina media in in-
fallibili magisterio nituntur. Hoc nimirum magisterium et
doctrinas scriptas et non scriptas ut unum totale fidei depo-
situm custodit. Quisquis autem traditionum custodiam et con-
servationem ab infallibili ecclesiae magisterio abjungit, tradi-
tionum infallibilem certitudinem quoad homines tollit. Traditio,
quae in infallibilitate ecclesiae nititur, dogmatica vocatur;
traditio per testes mere humanos historica.

IV. Errores. Tres errores doctrinae explicatae adver-
santur. 1° Generatim a protestantibus extra Scripturas ea
tantum doctrinae Christianae transmissio conceditur, quam
historicam vocamus, rejecta divina. De aliis eorum erroribus,
quantum ad ipsas doctrinas transmissas, cf. art. 1. et 2. 2° Non
pauci nullam vim transmissivam nisi conscientiam Christianam
profitentur; eamque intelligunt vagam quandam speciem, quam
v. g. Lutherus Lutheranismo impressit, ita sane, ut istiusmodi
conscientia vaga in doctrinis determinatis transmittendis nihil

Art.III. Utrum traditiones div. infallibiliter etc.pervenire potuerint. 257

possit, quod fidem postulet. 3° Guosticorum conceptus de
trausmissione traditionum a catholicis in eo discrepat, quod
Gnostici traditionem occtdtam paucisque electis commissam pro-
fitebantur, catholici pubiico certoque ecclesiae magisterio eam
concreditam esse docent.

Thesis : Traditiones divinae infallibiliter ad nos usque
pervenire potuerunt.

Argumenta.

Arg. I. Ecclesia est infallibilis custos veritatum divi-
narum. Jam exsistunt traditiones divinae, quae haud secus
ac res in Scripturis enuntiatae, ad divinas veritates pertinent.
Traditiones igitur divinae, custode ecclesia, infallibiliter ad
nos usque pervenire potuerunt. Major alibi probata est. Cf.
quaest. VIII. et IX. Minor ex articulis primo et secundo
hujusce quaestionis manifesta est. Conclusio sua sponte se-
quitur; etenim, cum custos infallibilis sit, res custodiendae in-
fallibiliter conserventur necesse est.

Arg. II. Ex patribus. a) Patres docent, veram Christi
doctrinam certo cognosci ex non interrupta pastorum ab apo-
stolis successione. Cf. quaest. V. art. 5. et quaest. VIII. art. 5.

b) Patres docent, ecclesiam esse universalem tutissimam-
que fidei regulam. Manifestum autem est, traditiones divinas
partem esse fidei. Ergo. Huc pertinent veterum testimonia,
prolata quaest. IX. art. 2.

c) Idipsum S. Ignatius Ephesios docet his verbis: „Jesus
Christus, inseparabilis nostra vita, sententia Patris est, ut et
episcopi, per tractus terrae constituti, in sententia Jesu Christi
sunt. Unde decet vos in episcopi sententiam concurrere."
Cap. III., IV. — S. Polycarpus id stabilivit, cum Philippenses
aedificari cuperet in fide data (do&eioav), „quae est mater omnium
nostrum." Cap. III. — Auctor epistolae ad Diognetum eos laudat,
„quibus jura fidei non perfringuntur neque limites patrum
transiliuntur". Cap. XI. — S. lrenaeus haereticos perstringit, qui
dicunt, se etiam apostolis sapientiores, nec non ob suas pri-
vatas traditiones, negligunt „traditionem, quae est ab apostolis,
quae per successiones presbyterorum in ecclesiis custoditur.u

De Groot, Summa apologet. II. \~

258 Quaestio XVII. De Traditione.

Adv. haer. lib. III. cap. II. Mox subjungit: „non oportet ad-
huc quaerere apud alios veritatem, quam facile est ab ecclesia
sumere, cum apostoli quasi in depositorium dives, plenissime
in ea contulerint omnia, quae sint veritatis." Cap. IV. — Ter-
tullianus postquam statuit, ante Scripturas videndum esse „cujus
sint Scripturae, a quo, et per quos, et quando, et quibus sit tra-
dita disciplina, qua fiunt Christiani", hanc regulam propooit: „ Ubi
enim apparuerit esse veritatem disciplinae, et fidei Christianae,
illic erit veritas Scripturarum, et expositionum, et omnium tra-
ditionum Christianarum." Praescr.cay.XlX. Rursuscap.XXXlX.
veritatem adjudicat incedentibus in ea regula, „quam ecclesia
ab Apostolis. Apostoli a Christo, Christus a Deo tradidit." —
Similiter Origenes: „Cum multi sint, qui se putant sentire quae
Christi sunt, et nonnulli eorum diversa a prioribus sentiant,
servetur ecclesiastica praedicatio per successionis ordinem ab
Apostolis tradita, et usque ad praesens in ecclesia permanens:
illa sola credenda est veritas, quae in nullo ab ecclesiastica
et apostolica discordat traditione." De princ. Praef. n. 2.
Patres posteriores citare, inspectis articulis primo et secundo,
supervacaneum videtur.

d) Christus denique Scripturam interpretandam tideique
controversias dirimendas ecclesiae tradidit. Cf. quaest. IX.
art. 3.; quaest. XV. art. 7. Ergo non est difficile intellectu,
traditionum quoque divinarum conservatricem habitam esse a
veteribus ecclesiam.

Arg. III. Conjtrmatio ex certitudine historica. Doctrinae
et facta primitus non scripta omnimoda certitudine ab anti-
quioribus ad posteros transmitti possunt , a) si testes imme-
diati et intermedii sunt fide digni, b) si sunt multi, c) si jam
a remotioribus relatio scribi coepit. At tres illae conditiones
traditionis historicae cum dogmatica traditione conspirant.
Ergo. Prob. min. a) Testes immediati sunt patres apostolici,
testes intermedii presbyteri, antistites, doctores, quos inter jam
ab initio floruerunt Irenaeus, Tertullianus , Origenes, Clemens
Alexandrinus. Illi autem, et post illos episcopi, doctores usque
ad nos, traditas veritates et ab antecessoribus scire potuerunt
et posteris transmittere voluerunt; quae res ex intima eccle-

Art.III. Utrum traditiones div.inlallibiliter etc. pervenire potuerint. 259

siarum commnnicatione per itinera, epistolas, synodos, magis
etiam patescit. b) Idem valde liquet , comperto, nunquam
non fuisse plurimas ecclesias easque veritatis tradilae tena-
cissimas. Cf. S. Ignat. Antioch. Trall. VI., VII.; Smyrn. IV.:
Ephes. VII.; S. Polycarp. Ad Philipp. VII.; Orig. Comm. in
Matth., Luc, Joan.; Tert. Praescr.; 8. lren. ^efa;. /m<r. etc.
c) Ab ecclesiae prima aetate traditiones scriptis consignari
aliisque documentis conservari coeperunt; exempla sunt 1° opera
patrum apostolicorum; 2° inscriptiones et picturae catacum-
barum; 3° praxis ecclesiae et antiquissimae liturgiae; 4n nomi-
natim S. Ign. Ant. , qui apostolicas traditiones „ad certiorem
posteritatis notitiam testimonio suo confirmatas scriptis man-
dare necessarium duxit." Eus. E. H. lib. III. cap. XXXVI.

Objectiones.

Obj. 1. Traditiones seu doctrinae, S. Scripturis non pro-
ditae, per scriptores ecclesiasticos, monumenta similiaque media
ad posteros transmittuntur. At isti testes intermedii falli pos-
sunt. Ergo.

Eesp. Dist. maj.: et haec sunt media materialia tradi-
tionis, conc; media formalia, subdist.: in quantum exprimunt
sensum ecclesiae , conc; separatim sumpta, nego. Et sic
distincta minori, nego conclusionem. Si de traditione mere
historica ageretur, vis probativa traditionis in auctoritate quali-
cunque humana scriptorum et monumentorum resideret; nos
autem traditionem propugnamus dogmaticam, quae in succes-
sione magisterii authentici cum infallibilitatis charismate nititur;
atque monumenta quaelibet seu media transmissiva vim suam
probativam dogmaticam ab expressione sensus istius infallibilis
magisterii tenent.

Instabis. Patres ante concilium Nicaenum traditionem
historicam cognoscunt, ignorant dogmaticam. Ergo. Prob.
antec. Patres haereticos ex eo confundunt , quod isti edere
nequeunt originem ecclesiarum suarum, nec evolvere ordinem
episcoporum suorum, per successiones ab apostolis vel aposto-
licis viris decurrentem. Cf. Tert. Praescr, cap. XXXII. At
argumentatio, ex episcoporum ordine sumpta, est mere historica.

17*

260 Quaestio XVII. De Traditione.

Resp. Concessa majoris prima parte et altera negata
probationem antecedentis dist.: patres isto modo haereticos
confundunt, supposita assistentia S. Spiritus. conc; ea exclusa,
nego. Circa usum traditionis historicae ante Nicaenam syno-
dum tria advertenda sunt. a) Patres illius aetatis assisten-
tiam Spiritus veritatis, ecclesiae promissarn, hoc est, ipsissimum
fundainentum traditionis dogmaticae, expressis verbis docuerunt.
Ita Irenaeus ostendit in episcopis „cum episcopatus successione
charisma veritatis certum secundum placitum Patris", Adv.
haer. lib. IV. cap. XXVI.; Tertullianus haereticorum insipien-
tiam perstringit, quasi „neglexerit officium Dei villicus, Christi
vicarius (id est, S. Spiritus), sinens ecclesias aliter interim
intelligere, aliter credere, quod ipse per Apostolos praedicabat."
Praescr. cap. XXVIII. Cf. supra , quaest. VIII. art. 3 — 5.
b) Ex altera parte etiam ab iis patribus , qui post Nicaena
tempora scripserunt, cum charismate infallibilitatis episcopatus
successio vindicatur. Quamobrem S. Augustinus: „tenet me
in ecclesia ab ipsa Sede Petri usque ad praesentem episco-
patum successio sacerdotum." Contra epist. fundam. n. 5.
Cf. plura quaest. V. art. 5.; et VII. 5. c) Cum traditio dog-
matica successioque magisterii sub assistentia Spiritus veritatis
a multis haereticis despiceretur, patres contra tales adversarios
argumentum traditionis saltem historicae urgebant, praesertim
primis ecclesiae saeculis , cum vel inviti apostolicam eccle-
siarum originem propemodum coram cernerent.

Obj. II. Fieri non potest, ut traditiones plurimae viva voce
conserventur. Atqui ecclesia Romana non unam alteramve doctri-
nam traditam credit, sed traditiones plurimas. Ita fit, ut tradi-
tiones integrae ad nos usque pervenire nequeant.

Resp. Dist. maj.: id fieri non potest, solum inspecta in-
firmitate humana, transeat; assistente Spiritu sancto, nego.
Et transeat minor. Utrum plurimae veritates ab initio viva
voce transmissae sint, an paucae, hic nihil ad rem. Sed enim
Christus, qui Spiritus sancti assistentiam ecclesiae nunquam
defuturam spopondit, non minus multas veritates, quam pau-
ciores conservare potest. Quod autem plurimas traditiones
esse dicunt, tria explicationis gratia adversa sunto. a) Aliud

Art.III. Utrura traditiones div.infallibiliter etc.pervenirepotuerint. 261

sunt traditiones divinae, de quibus a nobis agitur, aliud leges
ecclesiasticae, quas, ob gubernandum orbem catholicorum, pro
diversis officiis et statibus conjunctim , non pro omnibus et
singulis fidelibus, oportet esse non paucas. b) Neque omnes
leges ecclesiasticae apostolorum ore sunt proditae, sed utitur
etiam ecclesia per decursum temporum potestate legislativa
sibi divinitus concessa. c) Apostoli veritatem quidem reve-
latam totam praedicarunt , sed multae explicationes et appli-
cationes temporibus procedentibus ab ecclesia S. Spiritu assi-
stente factae sunt, quas sane, cum Spiritus sanctus illius
explicationis sit principium efficiens , quolibet dubio seposito
credere debemus. Cf. quaest. IX. art. 4.

Instabis. Locus theologicus traditionis non est idem atque
loci auctoritatis ecclesiae catholicae, conciliorum oecumenicorum
et Romanorum Pontificum. At si traditiones ecclesiae magisterio
infallibiliter ad nos perveniant, locus traditionis resolvitur in
auctoritatem ecclesiae. Ergo. Probatur minor. Argumentum
ex traditione propositum aut per se rem probat aut ex auctori-
tate ecclesiae talem doctrinam traditam conservantis. Si
primum, certitudo traditionum in ecclesiae magisterio non
collocatur; si alterum traditio, cum per se argumentorum fons
non sit, locis theologicis falso adnumeratur.

Resp. Dist. min.: locus traditionis resolvitur in auctori-
tatem ecclesiae tanquam in locum identicum, nego; tanquam
in proximam regulam fidei, conc. Proiude probatio objectionis
in majore corruit; quippe tertium relinquitur, videlicet: tra-
ditionis argumentum probare quidem per se, non tamen quasi
proximam regulam fidei, sed ut locum proprium. Quae respon-
sio ex ipso conceptu traditionis dogmaticae — de historica
enim istic non habetur quaestio — videtur esse obvia. Traditio
nempe, cum sit verbum Dei non scriptum, aeque et S. Scri-
ptura est fons revelatae veritatis, remota regula fidei. Per
se igitur argumenta certa theologo praebet; sed quoniam
dubia oriri possuut, utrum traditiones sint authenticae, aut
quis sit verus illarum sensus, auctoritate ecclesiae opus est,
per quam, uti per regulam proximam quantum ad nos, liqueat
traditionum transmissio integra verusque seusus.

262 Quaestio XVII. De Traditione.

ARTICULUS IV.
De regulis discernendi traditiones.

I. Regula suprema est sensus ecclesiae. 1° Cum
ecclesia quantum ad nos sit proxima fidei regula eademque
custos et interpres totius fidei; sequitur ut traditionum quoque
auctoritas et sensus juxta proximam illam regulam, quae est
ecclesia catholica, discernenda sint. Similes enim sunt rationes,
quibus Scripturae et traditionum explicationem ad ecclesiam
pertinere demonstratur.

2° Jansenistae et adversarii definitionis Vaticanae de in-
fallibilitate Pontificia supremam banc regulam discernendi tra-
ditiones neglexerunt, quae ab Augustino vocatur „catJiolicus
sensus", De verbis Apost., serm. XIV. cap. XX.; a Vinc. Lirin.
„ecclesiasticae intelligentiae auctoritas", Common. c. II. Verum
posito infallibili ecclesiae magisterio, nihil prins aut antiquius
ducere debemus, quam ut fundamentalis regula traditionis
dogmaticae teneatur; quod quo jure fiat, Leo XIII. docet his
verbis: „Ipsi (ecclesiae) uni tamquam in deposito esse (Deus)
jussit res omnes afflatu suo hominibus enuniiatas; eam denique
unam statuit interpretem, vindicem, magistram veritatis et
sapientissimam et certissimam, cujus praecepta aeque singuli
aeque civitates debeant audire et sequi." Encycl. Officio san-
ctissimo, 22. Dec. 1887 cf. Sapientiae cliristianae, 11. Jan. 1890.

3° Sensus ecclesiae non primis duntaxat saeculis tantam
auctoritatem habuit, verum et hodierna ecclesia eam habet et
habebit eam ecclesia vsque ad consummationem saeculi; S. Spi-
ritus ecclesiam vivificat in aeternum; neque unquam non erit
cum ea divinus ille Auctor, de quo apostolus: Jesus Christus
heri, et hodie, ipse et in saecula. Hebr. XIII. 8. Hac de causa
S. Augustinus praeclare dixit: „Non accipio quod de bapti-
zandis haereticis beatus Cyprianus sensit, quia hoc ecclesia
non accipit, pro qua beatus Cyprianus sanguinem fudit."
Contra Crescon. lib. II. cap. XXXII.

4° Sensus ecclesiae non unice consistit in consensu omnium

Art. IV. De regulis discernendi traditiones. 263

fidelium. Re quidem vera, ubi cunctorum fidelium, inclusa
docenti ecclesia, de dogmate tradito consensus, ibi tutissimum
signum traditionis; sed regula fidei non collocatur praecise
in consensu omnium fidelium; nititur in sensu ecclesiae, quem
illi exprimunt, quorum munus est docere cum auctoritate.

II. Quatuor regulae Cani, quibue tbeologo constare
possit, hoc aut illud dogma ab apostolis, docente Christo aut
& Spiritu dictante, esse traditum, in suprema regula com-
memorata nituntur. Istae vero regulae sunt:

.1° Quod universa tenet ecclesia, nec conciliis institutum,
sed seraper retentum est, non nisi auctoritate apostolica tra-
ditum rectissime creditur. Cf. S. Aug. Contra Donatist. lib. IV.
cap. XXXIV.

2° Si quod fidei dogma patres ab initio secundum suorum
temporum successionem concordissime tenuerunt, hujusque con-
trarium ut haereticum refutarunt, quod tamen e sacris litteris
non habetur, id nimirum per apostolicam traditionem habet
ecclesia. Exempla sunt, perpetua B. Mariae virginitas, certus
evangeliorum numerus.

3° Si quicquam est nunc in ecclesia communi fidelium
consensione probatum, quod tamen humana potestas efficere
non potuit, id ex apostolorum traditione necessario deriva-
tum est.

4° Si viri ecclesiastici aliquod dogma, vel unam quam-
libet consuetudinem uno ore testentur nos ab apostolis acce-
pisse, sine dubio certum argumentum est, ut ita esse credamus.
Deloc.theol. lib. III. cap. IV. Cf. S. Iren. Adv. haer. lib. III.
cap. IIL, IV.; Tert. De praescr. cap. XXI.; etc.

III. De regula Lirinensi: „quod ubique, quod sem-
per, quod ab omnibus." 1° Vincentius Lirinensis, Common,
cap. II. exquirens, quonam modo possimus „certa quadam et
quasi generali ac regulari via catholicae fidei veritatem ab
haereticae pravitatis falsitate discernere", hanc regulam docet:
„magnopere curandum est ut id teneamus quod ubique, quod
semper, quod ab omnibus creditum est. Hoc est etenim vere
proprieque catholicum, quod ipsa vis nominis ratioque declarat,
quae omnia fere universaliter comprehendit. Sed hoc ita

264 Quaestio XVII. De Traditione. Art. IV. De regulis etc.

demum fiet, si sequamur universitatem, antiquitatem, consen-
sionem." 2° Haec regula intelligi potest aut in sensu affir-
mante, hoc esse dogma fidei, quod ubique, semper et ab
omnibus creditur; aut in sensu negativo, quasi nihil posset
esse credendum, nisi quod dicto modo creditur: primus sensus
verissimus est; alter falsus, si de fide explicita interpreteris,
sicut nonnulli quandoque interpretati sunt. 3° Verum Vin-
centius fidei explicationem in ecclesia egregie declarans: „for-
sitan — inquit — dicit aliquis: Nullusne ergo in ecclesia
Christi profectus habebitur? Habeatur plane, et maximus . . .
Sed ita tamen ut vere profectus sit ille fidei, non permutatio.
Siquidem ad profectum pertinet ut in semetipsum unaquaeque
res amplificetur; ad permutationem vero, ut aliquid ex alio
in aliud transvertatur. Crescat igitur oportet tam singulorum
quam omnium, tam unius hominis quam totius ecclesiae, aeta-
tum ac saeculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia,
sed in suo duntaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem
sensu eademque sententia . . . Ecclesia, sedula et cauta de
positorum apud se dogmatum custos, nihil in his unquam per-
mutat, nihil minuit, nihil addit, non amputat necessaria, non
apponit superflua, non amittit sua, non usurpat aliena; sed
omni industria hoc unum studet ut vetera fideliter sapienter-
que tractando, si qua sunt illa antiquitus informata et inchoata,
accuret et poliat; si qua jam expressa et enucleata, consolidet,
firmet; si qua jam confirmata et definita, custodiat." L. c.
cap. XXIII. Cf. Berthier, Tract. de locis theol. P. I. lib. I.
cap. I.; Schrader, De theologico testium fonte deque edito jidei
testimonio seu traditione commentarius ; Franzelin, De divina
Traditione et Script.

Quaestio XVIII. De sanctis Patribus. 205

Quaestio XVIII.

De sanctis Patribus

Sextus locus theologicus patrum auctoritate continetur.
Gravissima haec quidem; docent enim ipsimet patres veram
Codicum sacrorum expositionem et traditam ecclesiae fidem
divinam, sed itadocent, ut eorum in docendo auctoritas aChristo
et ecclesia avelli omnino nequeat. Nam de doctrina fidei
agitur. „Spiritualis autem doctrinae et fidei primus et prin-
cipalis doctor est Christus. . . Unde manifestum est quod in
Christo excellentissime fuerunt omnes gratiae gratis datae,
sicut in primo et principali fidei doctore." S. Thom. III.
quaest. VII. art. 7. Porro Christi magisterium ab ecclesia con-
tinuatur; praestantes fidei ecclesiae testes sancti patres habentur.
Itaque quaerendum est:

Primo. Utrum consensus omnium patrum de doctrina
fidti theologo certum praestet argumentum.

Secundo. De auctoritate patrum, si singillatim specten-
tur, in doctrina jidei.

Tertio. De auctoritate sanctorum patrum extra res jidei
et morum.

Quarto. De re.gulis veri usus patrum.

ARTICULUS I.

Utrum consensus omnium patrum de doctrina fidei theologo
certum praestet argumentum.

I. De titulo sancti patris. Patres sensu proprio di-
cuntur scriptores illi ecclesiastici, qui doctrina orthodoxa, san-
ctimonia, antiquitate notabiles ab ecclesia approbati sunt. Qui
istas qualitates 1° doctrinam orthodoxam, 2° sanctitatem vitae,

266 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

3° antiquitatem , 4° ecclesiae approbatiooem habent, illi vere
patres ecclesiae sunt; doctrina enim et exemplis ecclesiam,
adjuvante Christo, primo genuisse et enutrivisse censentur.
Cf. S. Thom. Expos. in I. Cor. cap. IV. 15. Titulus autem
„patris fidei" S. Thomae, quia „solius Christi est", displicet.
Contra errores Graecorum, in fine.

Ob defectum doctrinae orthodoxae vel sanctitatis Clemens
Alexandrinus, Origenes, Tertullianus, Eusebius Caesariensis,
Theodoretus Cyrensis patres non habentur, sed scriptores
ecclesiastici.

Patres in tres aetates distribuuntur, quarum prima priorum
trium saeculorum (70—325) patres complectitur. Inter eos
apostolorum discipuli eminent, qui nomine patrum apostoli-
corum decorantur, S. Clemens Romanus; auctor epistolae, qui
dicitur S. Barnabae; S. Ignatius Antiochenus; S. Polycarpus;
auctor Martyrii Polycarpi; auctor epistolae ad Diognetum;
Papias; Hermas. Altera aetas ad obitum S. Leonis M. (461)
pertingit; tertia in ecclesia Latina clauditur a S. Gregorio M.
(f 604), in ecclesia Graeca a S. Joanne Damasceno (f 754).
Ab aliis tamen secunda aetas ad Gregorium M. et Joannem
Damascenum, tertia ad S. Bernardum extenditur, qui novis-
simus patrum appellatur.

II. De titulo doctoris ecclesiae. 1° Doctores eccle-
siae sunt scriptores ecclesiastici, doctrina orihodoxa, eruditione,
sanctimonia praestantes, qui ab ecclesia doctores ecclesiae decla-
rati sunt. Ex quo perspicuum est, in doctore eruditionem eminen-
tem vicem antiquitatis praestare; patris vero nomine, etiamsi
tantae eruditionis non videatur, illum tamen insigniri, qui
ceteris qualitatibus doctrinae canitiem adjungit, quam Aegyptius
ille Graecis adjudicat. „Juvenes — inquit — estis omnes
quod ad animas spectat. Nam nullam in his habetis ex anti-
qua auditione veterem opinionem, neque doctrinam, quae tem-
poris diuturnitate canitiem contraxerit.u Plato, Tim.; cf. Petav.,
Dogm. theol. Proleg. cap. II.

2° In numerum igitur doctorum viri sancti doctique omnium
aetatum ab ecclesia adscisci possunt. a) Patres et doctores
per eminentiam habentur quatuor Latini, Ambrosius, Hierony-

Art. T. Utrum consens. omnium patr.etc. certum praestet argument. 207

mus, Augustinus et Gregorius M., nec non quatuor Graeci,
Athanasius, Basilius, Gregorius Nazianzenus et Chrysostomus.
b) Patres et doctores sunt et Leo M., Hilarius Pictavicus,
Petrus Chrysologus, Joannes Damascenus, etc. c) Ex sanctis
aetatis recentioris declarati sunt doctores Thomas Aquinas a
Pio V. (1567), Bonaventura a Sixto V. (1588), Franciscus
Salesins a Pio IX. (1877), Alphonsus M. de Liguori ab eodem
Pontifice (1871). Cf. Bened. XIV., De servorum Dei beatif.
lib. IV. p. II. cap. XI.

Semel ad totam hanc quaestionem dicamus, sanctorum
patrum numero in his controversiis etiam illos scriptores eccle-
siasticos conjungi, qui, uti ecclesiae doctores, ad patres propius
accedunt.

III. De variis modis, quibus sancti patres con-
siderari possunt. 1° Patres considerari possunt ut testes
doctrinae ecclesiae vel ut doctores privati. 2° In patribus
citandis, adduci potest a) patris unius aut alterius proprium
placitum, b) plurium consensus, c) omnium concors sententia.
3° Inter patres sunt duo disputationum genera, alterum earum
rerum, quae vere ad fidem spectant, alterum earum, quae nec
fidei dogmata sunt, neque ex illis derivantur. 4° In eadem
disputatione patres alia argumenta ex penu fidei, alia ex philo-
sophia proferunt. Cf. Canum, De loc. theol. lib. VEI. cap. II.
In hac thesi auctoritas patrum defenditur, in quantum sunt
a) testes doctrinae ecclesiae, b) per omnium concordem sen-
tentiam, c) in rebus fidei et morum.

IV. Adversarii. Plurimi protestantes auctoritatem pa-
trum, etsi tot ac talium virorum praestantissimorum scripta
non plane et omnino contempserint, pro eo ac debuerunt, non
prorsus venerati sunt. Namque 1° principia illa spiritus pri-
vati et solius sufficientisque Scripturae sicut ecclesiae ita et
patrum quamlibet auctoritalem decisivam stirpitus auferunt.
2° Luther et Calvinus arbitrantur fieri posse, ut unanimis
patrum doctrina cum Christo discordet. Ille nimirum affirmat:
„Mille Cyprianos, mille Augustinos nihil valere, nisi aeterno
Dei verbo concordent", Contra regem Angliae; hic autem:
„Sic tamen in eorum (patrum) scriptis versamur, ut semper

268 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

meminerimus, omnia nostra esse, quae nobis serviant, non
dominentur; nos autem unius Christi, cui per omnia, sine ex-
ceptione, parendum est." Instit. Praef. — Dein Dallaeus, J. Cle-
ricus et Basnage vim consensus communis patrum debilitare
conati sunt.

V. Decretum Tridentinum: „ad coercenda petulantia
ingenia, (S. Synodus) decernit, ut nemo, suae prudentiae in-
nixus, in rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae
christianae pertinentium, sacram scripturam ad suos sensus
contorquens, contra eum sensum, quem tenuit et tenet sancta
mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et inter-
pretatione scripturarum sanctarum, aut etiam contra unanimem
consensum patrum, ipsam scripturam sacram interpretari audeat."
Sess. IV.; cf. prof. fidei Pii IV.

Thesis: Unanimis patrum consensus de doctrina fidei theo-
logo certum argumentum praestat.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. a) Ad ecclesiae patres optimo
jure creduntur spectare Christi verba: Vos estis sal terrae. —
Vos estis lux mundi. Matth. V. 13, 14. Porro si patres omnes
in doctrina fidei, hoc est, in rebus fidei et morum deficerent,
sal terrae et lux mundi non essent. Repugnat igitur, pa-
tres simul omnes in rebus fidei et morum errare. Explicatur
major. Etsi verba Christi proxime ad apostolos pertinent, ad
patres tamen, quos Providentia divina prae ceteris doctores
et institutores ecclesiae delegit, eadem verba extendi videntur.
Unde S. Thomas: „sal, id est praedicator, vel praelatus, vel
doctor." Comm. in Matth. 1. c.

b) Quod divinitus datur in aedificationem corporis Cliristi,
seu ecclesiae, penitus non corruet. Patres autem divinitus
dantur ad aedificationem ecclesiae. Itaque penitus corruere,
hoc est, omnes simul in fide errare. non possunt. Prob. min.
ex Ephes. IV. 11, 12.: Et ipse dedit quosdam quidem Apostolos,
quosdam autem Prophetas, alios vero Evangelistas, alios autem
pastores et doctores, ad consummationem sanctorum in opus

Art. I. Utrum consens.omnium patr. etc. certum praestet argument. 269

ministerii, in aedijicationem corporis Christi. Apostolus iteruiu:
Et quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos,
secundo Prophetas, tertio Doctores. I. Cor. XII. 28. Et ex-
plico. S. Scriptura in primo textu duo munia: pastores et
doctores, conjungens, explicite praelatos, hoc est, doctores fidei
authenticos designat. Cf. S. Thom. In Ephes. IV. lect. IV.;
Franzelin, De div. trad. thes. 25. Doctores alterius textus,
etiamsi hoc vocabulo hic episcopos designari non censeas, sub
episcopis tamen suis, cum essent presbyteri, scripserunt. In
utroque casu, patres, quoniam ad ecclesiae aedificationem dati
sunt, omnes simul in fide errare non potuerunt.

Arg. II. Doctrina ecclesiae praestat certissimum et in-
fallibile argumentum. Atqui unanimis patrum consensus ex-
primit doctrinam ecclesiae, quam in fide et moribus nunquam
errare suo loco ostendimus. Ergo. Prob. min.

a) Patres sancti simul omnes ecclesiae doctrinam scire
potuerunt, cum essent docti et tenaces fidei investigatores,
eamque exprimere voluerunt, cum essent sancti. Ergo fieri
non potest, ut in testando ecclesiae doctrinam omnes de-
cepti sint.

b) Fieri non potest, ut illi testes ecclesiae doctrinam per-
verse exprimant, quos ipsa ecclesia approbat. Atqui patres,
in doctrina qualibet fidei consentientes, ab ecclesia approbantur.
Ergo. Prob. min. 1° Approbantur implicite, quia eorum
doctrina publica nusquam et nunquam ab ecclesia improbatur;
2° expresse, quia ecclesia universalis nunquam non professa
est, se sequi unanimem consensum patrum.

c) Patres, cum essent Spiritu divino repleti et mundo corde,
tanto ad veram doctrinam exprimendam lumine collustrati viden-
tur, ut eorum omnium consensu nihil censeatur esse certius.

Arg. III. Ex veterum testimoniis. a) S. Irenaeus, Adv.
haer., et Tertullianus, De praescr. manifesto docent, eorum
omnino tenendam esse doctrinam, qui praedicatae in ecclesia
fidei sunt testes authentici. S. Hieronymus ait: „Doctores
ecclesiae non tam ipsi docent, quam in ipsis Deus, rector et
habitator illorum, qui sibi eos utilia vasa formavit et sancta
tenipla construxit." In Ep. ad Gal. cap. I. 11, 12. S. Augu-

270 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

stinus: „Qui vero ab unanimi patrum consensu discedit, ab
universa ecclesia discedit." — „Qui sanctos patres rejicit,
fatetur, se universam ecclesiam rejicere." Contra Julian. Felag.
lib. II. cap. XXXVIII. S. Aihanaslus de fide Nicaena: „nos
quidem demonsiravimus istiusmodi sententiam a patribus ad
patres quasi per manus esse traditam. Vos autem, o novi
Judaei et Caiphae discipuli, quos demum assertionum vestrarum
patres ostendere valetis? Ne unum quidem e prudentibus et
cordatis nominare potestis. Cuncti vos aversantur." De decr.
Nic. syn. cap. XXVII. S. Basilius: ,7Patrum vestigiis non
insistere nec sua sententia vocem illorum potiorem ducere, res
est, reprehensione digna, ut plena arrogantiae". Ep. 52. n. 1.
Cf. Cyrill. Alex. Ad anathem. VIII ; Zosim. ep. 5.; Vinc. Lirin.
Common. cap. XXXIX., etc.

b) Ex conciliis. Concilia oecumenica, Nicaenum (cf.
S. Athan. ep. ad Afros, n. 6.), Cpolitanum I. (cf. Socrat. H. E.
ad a. 381), Ephesinum, omnia denique oecumenica concilia
passim fidem ex patribus probant; patrum fidem tenendam
docent; ut quis iis obloquatur, non patiuntur. Quare patres
Ephesini id credendum affirmant, „quod sacra sibi consentiens
patrum tenuisset antiquitas". Act. I, Patres Chalcedonenses
decreta sua firmissima esse his verbis significant: „Docuerunt
enim patres, et in scriptis custodiuntur, quae ab eis sunt ex-
posita, et citra ea dicere non possumus." Act. II. Cf. Conc.
Nicaen. II., Act. IV.; Cpolitanum IV., Act. X. can. I. etc;
Fratres a Walenburch, Tractatus V., De perpetua probatione
jidei per testes.

Quaeres I. Quando communis patrum consensus adesse
censeatur.

Resp. a) Unanimis patrum consensus, ut verbis utar
card. Perronii, cumulate probatus aestimari debet, cum singu-
larum nationum eminentissimi in alicujus rei assertione con-
sentiunt, ita ut inter illos nemo, qui semper orthodoxus, ortho-
doxis semper adhaesit, dissentiat. b) Unanimis patrum consen-
sus constat, si patres citati sunt tales, ut illos non aliud vere
sensisse quam ceteros omnes collegas suos nemo dubitet. Cf.
Vinc. Lirin. Common. cap. XXX. c) S. Augustinus ex Occiden-

Art I. Utrum consens. omnium patr. etc. certum praestet argument. 271

talium patruin communi mente idem sentientibus hunc in modum
argumentatur: „Puto tibi eam orbis partem sufficere debere,
in qua primum apostolorum suorum voluit Dominus gloriosis-
simo martyrio coronare . . . Non est ergo cur provoces ad
Orientis antistites, quia et ipsi utique Christiani sunt, et utrius-
que partis terrarum fides ista una est, quia et fides ista
Ghristiana est. Contra Julian. Pelag. lib. I. cap. IV.

Quaeres II Quaenam sint regulae judicandi, utrum patres
loquantur veluti traditionis et fidei testes.

Resp. Patres ut testes traditionis fideique ecclesiae loqui
censentur, a) si id vel expresse vel aequivalenter affirmant,
puta hac formula: credimus cum ecclesia catholica; b) si do-
ctrinam aliquam ut ab omnibus credendam inculcant; c) si
doctrinam contrariam tanquam haereticam aut receptae in
ecclesia doctrinae repugnantem explodunt; d) si nunquam
quemquam aliter sentire patiuntur.

Quaeres III. Quid statuendum sit de certitudine argumenti,
si patres ad unum omnes qua de re consentiunt.

Resp. a) Si patres aliquod doctrinae caput formula qua-
dam, ad regulas modo enumeratas referenda, proponunt, eorum
consensus unanimis argumentum infallibiliter certum suppe-
ditat. b) Si vero doctrina quaepiam ratione quidem suae
materiae ad fidem et mores pertinet, sed ut ab omuibus
tenenda non propouitur, omnium patrum in eo genere auctoritas
argumentum theologice certum praebere videtur. Cf. quaest. IX,
art. 6.

Quaeres IV. Quaenam sit patrum auctoritas, si doctrinam
fidei ut doctores privati exponunt.

Resp. Patres ut doctores privati auctoritatem habent
suorum argumentorum. Patres autem ut doctores privati lo-
quuntur, quando non ex traditione et doctrina ecclesiae, sed
e ratione propria aliquid asserunt. Verum si patres consensu
unanimi doctrinae caput aliquod ad fidem Christianam per-
tinere pro certo affirmaut, hoc ipso eorum effata non a docto-
ribus privatis prodiisse constat.

272 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

Objectiones.

Obj. I. Errare in fide potest, qui non est infallibilis.
Nullus autem pater est infallibilis. Ergo omnes simul patres
in fide errare possunt.

Resp. Dist. minorem: nullus pater est infallibilis seorsum,
conc; patres simul omnes non sunt infallibiles , subdist.: ut
doctores privati, conc; ut testes fidei ecclesiae, nego. Patrum
omnium auctoritas in eo maxime nititur, quod eorum consen-
sus fidem exprimit ecclesiae, cui infallibilitatis charisma datum
est divinitus. Quare S. Thomas: „Ipsa doctrina catholicorum
doctorum ab Ecclesia catholica auctoritatem habet." n. II.
quaest. X. art. 12.

Instabis. Probare per patres ecclesiam , per ecclesiam
patres, est petitio principii. Atqui catholici per patres probant
ecclesiam, quae patres approbatione sua facit. Ergo.

Eesp. Dist. maj.: est petitio principii, si hoc fiat sub
eodem respectu, conc; sub diverso, nego. Et dist. minorem:
catholici probant ecclesiam per patres, ut sunt testes historici,
conc; ut sunt patres, ab ecclesia approbati, nego. Similiter
alteram minoris partem dist: ecclesia patres approbatione sua
facit praecise testes historicos, nego; testes suae fidei authen-
ticos, subdist.: perspectis in eo genere meritis approbati, conc;
temere, nego. Captiosa nobis objici, satis apparet. Probantes
enim religionis catholicae veritatem et ecclesiae auctoritatem,
catholici patres tanquam testes historicos adversus acatholicos
citant; inter eos autem, qui ecclesiae auctoritatem admittunt,
patres adducuntur ut testes fidei, quam profitetur ecclesia.

Obj. II. Usu venit, ut patres in doctrina fidei ab invicem
dissentiant. Ergo locus ex patrum auctoritate nullum argu-
mentum certum theologo subministrat.

Resp. Dist. antec: patres in doctrina fidei ab invicein
dissentiunt, dist.: in fide definita, nego; in fide nondum de-
finita, subdist.: quandoque et in aliquibus, conc; semper et
in omnibus, nego. Nemo sane dixerit, ob discordem patrum
in aliquibus sententiam, argumentum ex eorundem concordi de
aliis rebus doctrina quidpiam infirmari.

Art. I. Utrum consens. omnium patr. etc. certum praestet argument. 273

Instabis. Patres omnes simul ante concilium Nicaenum
in fide errarunt. Patrum igitur unanimis consensus parum
valet ad fidem comprobandam. Prob. antec. ex falsa opinione
de regno Christi millenario, quam patres ante saeculum IV.
secuti sunt.

Resp. Nego antec. Probationem antecedentis dist.: patres
secuti sunt opinionem millenarii regni crassam , nego; mode-
ratiorem, subdist.: eam opinionem patres aliqui secuti sunt et
ex judicio privato, conc; omnes simul et ex doctrina ecclesiae
universalis, nego. Hic ob oculos habete, quae sequuntur.

a) Doctrina millenaria seu chiliasmus duplex est. 1° Chi-
liasmus crassus „Cerinthianorum, qui in ultima felicitate post
resurrectionem mille annos in regno Cbristi secundum carnales
ventris voluptates fabulantur futuros", prout error ille ab
Aquinate C. Gent. lib. III. cap. XXVII. describitur; cui er-
rori admixta est restituendi Judaicarum caeremoniarum ex-
spectatio. 2° Chiliasmus moderatior, cujus propugnatores, re-
jectis formis carnali et caeremoniali, doctrinae substantiam
retinuerunt, asserentes, „primam resurrectionem futuram esse
mortuorum, ut cum Christo mille annis in terra regnarent".
S. Thom. Sent. IV. dist. XLIII. quaest. I. art. 3. sol. I. ad 4.;
cf. Supplem. quaest. LXXVII. art. 1. ad 4.

b) Opinio millenariorum substantialiter, etiam amota fabula
carnalium cupiditatum cultusque Judaici, jam dudum in eccle-
sia catholica explosa est tanquam error manifestus et abusus
verborum Apoc. XX. 4. Cf. S. Thom. locis cit.; Natal. Alex.
In saec. I. diss. XXVIII. art. 2. ; Franzelin , De div. trad.
thes. XVI. Utrum vero doctrina illa non tantum erronea,
verum etiam haeretica dicenda sit, dubitatur; at regnum mille
annorum, quod in terris post generale judicium fore perhibent,
certo contrarium videtur concilio Florentino, quod decrevit,
animas immaculatas aut purgatas „in coelum mox recipi, et
iutueri clare ipsum Deum trinum et unum".

c) Doctrina Papiae, Justini, Irenaei, Tertulliani, Methodii,
Nepotis, episcopi Aegyptii, Victorini Petaviensis, Commodiani,
Lactantii, qui ante tempora Nicaena chiliasmum docuisse cen-

De Groot, Summa apologet. II. |Q

274 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

sentur, auctoritatem consensus communis in testificanda eccle-
siae fide non habent. Etenim 1° ipse S. Justinus Tryphoni
scribit: „multos vero etiam qui purae piaeque sunt Christiano-
rum sententiae , hoc non agnoscere tibi significavi" , Dial.
cum Tryphone, cap. LXXX; atque Tatianus, Athenogoras, Theo-
philus, aetati huic suppares, chiliasmi immunes sunt. 2° Post-
hac Cajus, presbyter Romanus, millenarios confutavit (Eus*
E. H. lib. III. cap. XXVIII.); similiter Origenes, De princip.
lib. II. cap. XI.; Dionysius Alexandrinus , De promissionibus
adv. Nepotem, apud Eus. E. H. lib. II. cap. XXIV.; quin imo
nonnulli eo progressi sunt, ut Apocalypseos , quod ipsis vide
retur chiliasmo favere, non Joannem apostolum sed alium
Joannem, virum apostolorum coaevum, auctorem esse conten-
derent. Eus. 1. c. cap. XXV. 3° Patres chiliastae sunt a ceteris
sejuncti, quippe quibus ex antecessoribus , Clemente Romano,
Ignatio, Polycarpo, Herma, auctore epistolae ad Diognetum,
faveat nemo ; ex coaevis adversentur viri gravissimi , ex suc-
cessoribus jam inde a saeculo IV. patres simul omnes. 4° Chi
liasmus saeculo II. in Asia minori Papiam, episcopum Hiera-
politanum, auctorem habuit „Haec quidem — ait Eusebius —
existimo ipsum apostolicis narrationibus praepostere intellectis
supposuisse, cum quae in symbolis mystice ab eis dicta erant,
non perspexisset." 0. c. lib. III. cap. XXXIX. S. Augustinus
omnes erroris illius stirpes ejecit.

Urgebis. Patres antenicaeni fere omnes Arianismo prae-
lusisse videntur. Ergo.

Resp. Dist. antec: patres antenicaeni in hoc ipso dog-
mate errarunt, nego; in aliquo modo enuntiandi dogma, sub-
dist.: aliqui in quibusdam effatis, seorsum consideratis,
transeat; si contextum et adjuncta respicias, nego. Cujus qui-
dem responsionis ut veritas comprehendatur, tria in patribus
antenicaenis observanda sunt:

a) Patres, qui Nicaeni concilii tempus antecesserunt, Christi
divinitatem tam aperte et egregie docuerunt, ut 1" patres
Nicaeni non nisi doctrinam, ab ipsis traditam, solemniter de-
finiendam censuerint, et 2° ut populus Christianus, utique ab
iis patribus per saecula duo edoctus, Arium horruerit. Cf.

Art. I. Utrum consens. omnium patr.etc. certum praestet argument. 275

8. Athan. De decret. Nic. syn. cap. III.; S. Aug. De Trin.
lib. I. cap. VII.

b) Si patres aliquot, ipsam dogmatis substantiam tenentes,
in consectariis quibusdam nonnihil a regula deflexerint, vel
alii, re prorsus consentientes, enuntiandi tantum modo pec-
caverint, optimo tamen jure Petavius judicat, eos „tametsi
quaedam in usu cavenda de mysterio hoc nostro suis in libris
adsperserint, alia quoque sana, et consentanea catholicae re-
gulae iisdem in scriptis edidisse; tum in illis ipsis, quae ab-
horrentia videntur, elucere nihilominus communis, et integrae
professionis summam." Enimvero haec, si diligentius exquiras,
distincte consideranda sunt, lustratis patrum illorum effatis sin-
gulis; ideo remittitur res ad Petavium, De Trin. praef.; ad
Nat. Alex. Saec. II. et III. passim; Schwane, Dogmengeschichte
der vornicanischen Zeit\ Freppel, Cours d' eloquence sacree.

c) Quod ad verborum delectum attinet, ex S. Thoma
facile perspicitur, cur patres saeculi IV. et V. hac in re
limatiores fuisse oporteret illis antiquioribus: „errores — in-
quit — circa fidem exorti occasionem dederunt sanctis Eccle-
siae Doctoribus ut ea quae sunt fidei, majori circumspectione
traderent, ad eliminandos errores exoitos; sicut patet quod
sancti Doctores qui fuerunt ante errorem Arii, non ita expresse
locuti sunt de unitate divinae essentiae, sicut Doctores se-
quentes: et simile de aliis contingit erroribus: quod non solum
in diversis Doctoribus, sed in uno egregio Doctorum Augustino
expresse apparet. Nam in suis libris quos post exortam
Pelagianorum haeresim edidit, cautius locutus est de potestate
liberi arbitrii quam in libris quos edidit ante praedictae haeresis
ortum . . . Et ideo non est mirum , si moderni fidei Doctores
post varios errores exortos, cautius et quasi elimatius loquuntur
circa doctrinam fidei, ad omnem haeresim evitandam." Contra
errores Graec, prooem.

Obj. III. Uni Christo parendum est. Christus autem per
Scripturas nos docet. Patrum ergo nulla est auctoritas.

Resp. Dist. maj.: Christo parendum est, et ecclesiae
rectoribus, a Christo constitutis, conc; illis seclusis, nego. Et
diat. min.: Christus per Scripturas fidem nos edocet, et per

18*

276 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

ecclesiam Scripturarum interpretatricem , conc; ecclesia ex-
clusa, nego. Fidei principalem primumque doctorem Christum
agnoscimus; Christus autem ecclesiae miDisterio utitur, ut fidem
hominibus proponat; unanimis vero patrum consensus doctrinam
ecclesiae, hoc est, Christi, per ecclesiam loquentis, exprimit.

Instabis. Illos patres audire oportet, quorum fides magis
pura et sincera fuit. Tales autem sunt patres saeculi I — IV.,
tanquam melioris adhuc aetatis. Illos igitur limites primor-
diales ne transgrediamur , prudentia admonet. Prob. min.
Ut plurimum res, prout a sua origine recedunt, in pejus ruunt;
patres ergo, prout ad Christum, originem suam, accedunt, fide
digniores habentur.

Resp. Nego min. Probationem dist.: illa corruptio locum
habet in rebus mere humanis, transeat; in ecclesia, nego. Et
dist. conseq. : patres quo antiquiores eo fide digniores sunt,
polemice, conc; theologice , nego. Ecclesiam Christi in fide
errare non posse, ex quaest. VIII. certo nobis persuasimus.
Ergo columna illa et jirmamentum veritatis} I. Tim. III. 15
non corruit. Patres igitur et antiquioris et posterioris aevi
quando doctrinae alicujus ecclesiae sunt testes unanimes
parem fidem faciunt. Exprimunt enira sensum ecclesiae, eccle
sia doctrinam Christi. Polemice tamen, id est, in contro
versiis cum iis, qui ecclesiae infallibilitatem non credunt
patrum antiquiorum auctoritas , ut in historicis fit , ceteris
paribus , habetur gravior. Plura apud Nat. Alex. Saec. II.
diss. XVI.

ARTICULUS II.

De auctoritate patrum, si singillatim spectentur, in doctrina

fidei.

I. De patrum, si singillatim spectentur, in rebus
fidei et morum auctoritate conclusiones quatuor. a) Ge-
neratim unius aut duorum sanctorum auctoritas, etiam in his,
quae ad sacras Litteras et doctrinam fidei pertinent, probabile
quidem argumentum subministrare potest, firmum vero non
potest. Ita Canus, De loc. theol. lib. VII. cap. III. Atque

Art. II. De auctoritate patrum etc, in doctrina fidei. 277

S. Augustinus: „Solis iis Scripturarum libris, qui jam canonici
appellantur, didici hunc deferre honorem, ut nullum eorum
auctorum scribendo aliquid errasse firmissime credam; alios
autem ita lego, ut quantalibet sanctitate et doctrina polleant,
non ideo verum puteni, quia ipsi ita senserunt; sed quia mihi,
vel per illos auctores Canonicos, vel probabili ratione, quod
a vero non abhorreat, persuadere potuerunt." Ep 19. ad
Hieron. Nullus enim pater est auctor inspiratus aut infalli-
bilitatis charismate donatus, ut fidei revelatae et ab ecclesia
traditae testis iufallibiliter certus per se habeatur. Qua de causa
S. Thomas: „Auctoritatibus autem canonicae Scripturae (theo-
logia) utitur proprie, ex necessitate argumentando. Auctori-
tatibus autem aliorum Doctorum Ecclesiae, quasi arguendo ex
propriis, sed probabiliter. Innititur enim fides nostra revela-
tioni Apostolis et Prophetis factae, qui canonicos libros scri-
pserunt: non autem revelationi, si qua fuit aliis Doctoribus
facta." I. quaest. I. art. 8. ad 2.

b) Altera conclusio Cani haec est. Plurium sanctorum
auctoritas, reliquis licet paucioribus reclamantibus, firma argu-
menta theologo sufficere et praestare non valet. In qua con-
clusione de illis paucis agitur, quarum opinatio non fuerit ab
ecclesia rejecta. Si patres, qui dissentiant, paucissimi sunt et
auctoritate relative inferiores, concinentium tamen patrum sen-
tentia plurimum valere poterit. Ceteroqui haec conclusio ex eo-
dem argumento atque prima probatur. Fidei scilicet articulis
inhaerendum est „propter veritatem primam propositam nobis
in Scripturis secundum doctrinam Ecclesiae intelligentis sane".
S. Thom. II. II. quaest. V. art. 3. ad 2. Atqui intellectus ille
ecclesiasticus ex patribus dissentientibus per se certo non cogno-
scitur. Ergo.

c) Interdum fit, ut plures patres, aliquam ecclesiae doctri-
nam testificantes, irrefragabile argumentum suppeditent. Id
aliunde non gignitur nisi ex eo quod isti patres, etsi pauciores,
omnium inentem expressisse censeantur. Qui casus incidit,
quando patres pauciores diversis aetatibus et in regionibus
pluribus in gravissima fidei causa doctrinam aliquam ut tra-
ditam et universalem proponunt, reclamante nemine; aut quando

278 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

doctrinam aliquam fidei in publicis adversus haereticos dispu-
tationibus tuentur cum plausu omnium. Quamobrem S. Augu-
stinus de S. Gregorio Nazianzeno: „Est tanta persona, ut
neque ille hoc nisi ea fide Christiana omnibus notissima diceret."
Contra Jvlian. lib. I. cap. XVI.

d) Non est aequalis omnium patrum auctoritas, sed ex
singulorum indole, scientia, laboribus et praesertim ex gradu
approbationis ecclesiae, quo loco quisque sit, dijudicari oportet.
Stella a stella differt in claritate, l. Cor. XV. 42. Hoc de
patribus etiam dici potest.

II. De diverso gradu approbationis patrum et
doctorum in ecclesia. a) Primus gradus est approbatio,
qua generali modo, ut cujuspiam opera divulgentur, permittitur.
Vulgo negativam vocant. b) Secundus gradus est approbatio
positiva sed tacita, quae longo usu fit, si cujus testimonium in
scholis et universitatibus frequenter adducitur, suaque gloria
Christianum orbem implevit. c) Tertius gradus est approbatio
expressa et generalis, quae in eo consistit, quod alicujus
scripta decreto Sedis apostolicae fidelibus commendentur; quae
approbatio hujusmodi est, ut approbati doctrinae, seclusis etiam
aliis rationibus, probabilitatem quandam conferat, donec con-
trarium probetur. vProbetur" — inquam — per evidentem
rationem, non apparenti argumento cujusque minus periti; et-
enim „aliquis parvae scientiae magis certificatur de eo quod
audit ab aliquo scientifico, quam de eo quod sibi secundum
suam rationem videtur". S. Thom. II. II. quaest. IV. art. 8. ad 2.
d) Quartus gradus est approbatio specialis, quae locum habet,
quoties patris aut alius scriptoris ecclesiastici opera, sive omnia
sive in determinata materia, tanquam catholica fidemque absque
errore exprimentia commendantur, ut Augustini opera de gratia
et libero arbitrio adversus Pelagianos et Semipelagianos. Alii
plures gradus approbationis distinguunt, v. g. Contenson (Theol.
mentis et cordis, lib. I. cap. II. specul. 3.) septem; Joan. a
S. Thoma (Tract. de approb. S. Thomae, disp. I. art. 1.) sex.

III, De auctoritate S. Augustiui. a) S. Augustini
doctrina de gratia praeclaris Romanorum Pontificum testimoniis
speciali modo approbata est. „De arbitrio tamcn libero, —

Art. III. De auctoritate s. patrum extra res fidei et morura. 279

ait Hormisda8 — et gratia Dei quid Romana, hoc est catho-
lica, s^quatur et servet ecclesia, licet in variis libris B. Augu-
stini, et maxinie ad Hilarium et Prosperum, abunde possit
cognosci, tanien et in scriniis ecclesiasticis expressa capitula
continentur, quae si ibi desunt et necessaria creditis, destina-
bimuo." Joannes II.: „S. Augustinus, cujus doctrinam secun-
dum praedecessorum meorum statuta Eomana sequitur et probat
ecclesia." Ep. ad senat. b) Leo XIII. , quanti doctoris illius
auctoritas generatim habenda sit, hunc in modum significat:
„contra omnes suae aetatis errores acerrime dimicavit fide
summa, doctrina pari. Quem ille philosophiae locum non
attigit; imo vero quem non diligentissime investigavit, sive
cum altissima fidei mysteria et fidelibus aperiret, et contra
adversariorum vesanos impetus defenderet; sive etc. Quanta de
angelis, de anima, de mente humana, de voluntate et libero
arbitrio, de religione et de beata vita, de tempore et aeterni-
tate, de ipsa quoque mutabilium corporum natura subtilissime
disputavit?" Encycl. Aet. Patris. c) S. Thomas, cujus doctrinae
praeconium a Romanis Pontificibus plurimis tributum est, S. Augu-
stinum omnium patrum praestantissimum habet: „in uno —
ait — egregio doctorum Augustino." Contra errores Graec.
prooem.

ARTICULUS III.
De auctoritate sanctorum patrum extra res fidei et morum.

I. Quaenam censeantur esse extra res fidei et
morum. Extra res fidei et morum ea esse censentur, quae
nec in se doctrina revelata sunt, neque cum revelatis doctrinis
connectuntur, neque ad eas indirecte pertinent. Proinde extra
doctrinam fidei neutiquam habeantur a) veritates philosophicae,
quas ratio probat et fides revelata docet, sicut exsistentia Dei,
immortalitas animarum; b) res historicae, physicae aliaeque id
genus quaestiones, ex quibus negatis efficeretur, in S. Scripturis
simpliciter proponi falsa. Cf. quaest. VIII. art. 5, 6.; q. XVI.
art. 4. et 7

II. Regulae generales de auctoritate sanctorum

280 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

extra doctrinam fidei. a) Paucis de materia, quae sit
extra fidei doctrinam, in antecessum praemonitis, Cani con-
clusionem adsciscimus: „Sanctorum auctoritas, sive paucorum,
sive plurium, cum ad eas facultates affertur, quae naturali
lumine continentur, certa argumenta non suppeditat, sed tan-
tum pollet, quantum ratio naturae consentanea persuaserit."
De loc. theol. lib. VII. cap. III. Cujus conclusionis duae ratio-
nes proponuntur, videlicet 1° quod sancti auctores non essent
adeo solliciti in philosophiae dogmatibus perscrutandis. Id autem
de iis philosophiae partibus dictum existimes, quae veritatem
religiosam parum attingunt; nec in iis quidem conclusio ad
omnes patres, sed ad aliquos pertinet. 2° Nonnulli patres,
cum in philosophiae quaestiones incidunt, Platonis aut aliorum
philosophorum opinionibus utuntur. Quare S. Thomas de natura
firmamenti disputans et exposita sibi adversa sententia: „alii
sancti — inquit — hoc tradiderunt, non quasi asserentes, sed
sicut utentes his quae in philosophia didicerant: unde non
sunt majoris auctoritatis quam dicta philosophorum quos se-
quuntur, nisi in hoc quod sunt ab omni infidelitatis suspicione
separati." Sent. II. quaest. I. art. 2. ad 1.

h) Saepenumero patrum et sanctorum ecclesiae doctorum
auctoritas etiam in genere quaestionum mere philosophicarum
argumenta praebet. Neque tamen hac in re primario ut patres,
sed ut philosophi aut viri in arte quadam periti spectantur.
Quod si cui haec regula primae non respondere videatur, ubi
patrum in ejusmodi disputationibus auctoritas tantum pollere
dicitur, „quantum ratio naturae consentanea persuaserit," con-
siderari necesse est, regulam primam generatim esse positam,
nulla ratione habita auctoritatis philosophicae , quam sancti
non pauci artium studiis sibi compararunt, velut S. Augu-
stinus et S. Thomas Aquinas. Haec autem regula secunda
hac ratiocinatione probatur. 1° Viri praestantissimi ingenii
plurimas quaestiones philosophicas, quibus examussim dispu-
tandis neque experimentis repetitis neque peifectissimis instru-
mentis opus est, accuratissime exponere potuere, non tantum
ut aetate illa, sed absolute. Atqui tales in patrum doctorum-
que coetu fuerunt Augustinus, Angelicus. Ergo. 2° Huc re-

Art. III. De anctoritate s. patrum extra res fidei et morum. 281

ferendum esse videtur, quod dixit LeoXIII.: „primi Ecclesiae
Patres et Doctores, qui satis intellexerant, ex divinae volun-
tatis consilio, restitutorem bumanae etiam scientiae esse Chri-
stum, qui Dei virtus est Deique sapientia1) et in quo sunt omnes
thesauri sapientiae et scientiae absconditi,2) veterum sapientum
libros investigandos, eorumque sententias cum revelatis doctrinis
conferendas suscepere: prudentique delectu quae in illis vere
dicta et sapienter cogitata occurrerent, amplexi sunt, ceteris
omnibus vel emendatis, vel rejectis. Nam providentissimus
Deus, sicut ad Ecclesiae defensionem martyres fortissimos,
magnae animae prodigos, contra tyrannorum saevitiem ex-
citavit, ita philosophis falsi nominis aut haereticis viros sapientia
maximos objecit, qui revelatarum veritatum thesaurum etiam
rationis humanae praesidio tuerentur." Encycl. Aeterni Patris.

III. De auctoritate sanctorum patrum in exponen-
dis rebus physicis, astronomicis et aliis hujusmodi,
quae in Codicibus sacris occurrunt. Patres Tridentini
decreveruut, „ut nemo, suae prudentiae innixus, in rebus jidei,
et morum ad aedificationem doctrinae christianae pertinen-
tium . . . contra unanimem consensum patrum, ipsam scriptu-
ram sacram interpretari audeat." Sess. IV. Jam vero card.
Pallavicinus, Hist. Conc. Trid. lib. VI. cap. XV. n. 3. et
cap. XVIII. n. 2. decretum illud ita accipit, ut „in Fidei
morumque materia nefas sit, eas interpretationes deserere,
quas universa Patrum cohors complexa est". Atqui res phy-
sicae etc. ad fidei materiem indirecte pertinent, in quantum
ex iis negatis sequeretur, in S. Scriptura esse falsum. Cf.
quaest. XVI. art. 4. Ergo his in rebus patrum vestigiis non
inhaerere idem esset atque de Scripturarum veritate discedere.
De reliquis, quae salva Scripturarum veritate disputari possunt,
ex ipsis patribus et ecclesiae doctoribus conclusiones tres col-
liguntur.

IV. Prima conclusio: Patres docent, in S. Scri-
pturis res physicas et similia saepe exprimi non prout

l) I. Cor. I. 24.
*) Coloss. II. 3.

282 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

sunt, sed prout visibiliter apparent et populariter.
Itaque quoniam fit, ut in Libris sacris scientia de rerum natura
non exprimatur, ex scientiis humanis illa hauriatur, necesse est.
Jam vero in istis expositionibus, quae in scientiis duntaxat
humanis nituntur, patrum etiam cousentientium auctoritatem
ex eorum argumentis aut scientiae fama metimur. Patres
autem ita docere, ut diximus, ostenditur a) ex auctoritate
#. Hieronymi: „multa in Scripturis sacris dicuntur juxta opi-
nionem illius temporis, quo gesta referuntur, et non juxta
quod rei veritas continebat." In Jerem. XXVIII 10. b) S. Chry-
sostomus exponens hominem a Deo in paradiso positum, stellas
in firmamerito, de verbo posuit (Gen. I.): „Ne igitur — in-
quit — te in stuporem injiciat vox illa posuit: mos enim est
Scripturae sacrae propter nos et ad utilitatem nostram humanis
uti verbis." In Gen. hom. XIII. n. 4. c) S. Thomas I.
quaest. LXVIII. art. 3. de firmamento et divisione aquarum
(Gen. I. 6.) disputans ait: „considerandum est, quod Moyses
rudi populo loquebatur, quorum imbecillitati condescendens,
illa solum illis proposuit quae manifeste sensui apparent."
Rursus I. quaest. LXX. art. 1. ad 3. de caeli luminaribus
disserens, eam, quae sibi videbatur vera, rerum naturam ex-
ponit, „licet sensus non discernat, quem Moyses sequitur" ; atque
ibidem: „Moyses autem rudi populo condescendens, secutus
est ea quae sensibiliter apparent." Cf. I. II. quaest. XCVIII.
art. 3. ad 2.; Quaest. disp. De potentia IV. art. 2. ad 30.
et 31.; Sent. II. dist. XII. art. 2.

V. Conclusio secunda: Patres docent, se res phy-
sicas in S. Litteris occurrentes saepe conjectantium
potius quam asserentium modo exponere. Ergo eorum
interpretationes de his rebus, sicubi conjecturae et dubia, non
doctrinae certae videantur, posterorum commentationes, si salva
Scripturae veritate et ex solidis scientiae inventis fiaut, ex-
cludere non censentur. Haec autem conclusio secunda ex
sequentibus probari potest. a) S. Augustinus ait: „Plerumque
accidit, ut aliquid de terra, de caelo, de ceteris mundi hujus
elementis . . . etiam non Christianus ita noverit, ut certissima
ratione vel experientia teneat. Turpe est autem nimis et per-

Art. III. De auctoritate 8. patrum extra res fidei et morum. 283

Diciosum ac maxime cavendum, ut Christianum de his rebus
quasi secundum Christianas litteras loquentem ita delirare
quilibet infidelis audiat, ut, quemadmodum dicitur, toto caelo
errare conspiciens, risum tenere vix possit." De Gen. ad
litteram, lib. I. cap. XIX. Eapropter sanctus ille hortatur, ut
in physicis et id genus aliis a judicio certo ferendo abstinea-
mus potius quam S. Scripturas per affirmationem praecipitem
infidelibus deridendam traducamus. „Et in rebus obscuris —
ait Augustinus — atque a nostris oculis remotissimis, si qua
inde scripta etiam divina legerimus, quae possint salva fide,
qua imbuimur, alias atque alias parere sententias, ut nullam
earum nos praecipite affirmatione ita projiciamus, ut si forte
diligentius discussa veritas eam recte labefactaverit, corruamus:
non pro sententia divinarum Scripturarum, sed pro nostra ita
dimicantes, ut eam velimus Scripturarum esse quae nostra est,
cum potius eam quae Scripturarum est, nostram esse velle
debeamus." In Gen. 1. c. cap. XVIII. ; cf. o. c. lib. II. cap. IX.

b) S. Thomas cum beato Augustino concinit. Exponens
illud Gen. I. 6.: Fiat firmamentum , haec statuit: „dicendum,
quod, sicut Augustinus docet (super Genes. ad litt., lib. I.
cap. XVIU. XIX. XXI.; item Confess. lib.XII. c. XXIII. XXIV.),
in hujusmodi quaestionibus duo suut observanda. Primo qui-
dem, ut veritas Scripturae inconcusse teneatur. Secundo cum
Scriptura divina multipliciter exponi possit, quod nulli exposi-
tioni aliquis ita praecise inhaereat, ut si certa ratione constiterit
hoc esse falsum quod aliquis sensum Scripturae esse credebat,
id nihilominus asserere assumat; ne Scriptura ex hoc ab in-
fidelibus derideatur, et ne eis via credendi praecludatur."
I. quaest. LXVIII. art. 1. Cf. Quaest. disp. De potentia IV.
art. 2.; Sent. II. dist. XII. quaest. I. art. 2.; Resp. ad Joan.
de Vercellis, praef.

VI. Conclusio tertia: Patres in physicis et aliis
hujusmodi Scripturarum quaestionibus tractandis saepe
non ex mente ecclesiae, nec ex propria mente loquun-
tur, sed philosophorum sententias ad suas interpre-
tationes assumunt. Patrum igitur in talibus adjunctis aucto-
ritas major non est quam illa philosophica. Suggerit autem

284 Quaestio XVIII. De sanctis Patribus.

nobis hanc tertiam quoque conclusionem S. Thornas, qui patrum
opiniones de firmamento expediens: „expositores — inquit —
sacrae Scripturae in hoc diversificati sunt, secundum quod
diversorum philosophorum sectatores fuerunt, a quibus in philo-
sophicis eruditi sunt." Atque de patribus nonnullis sibi hac
in re adversis: „alii sancti hoc tradiderunt, non quasi asseren-
tes, sed sicut utentes his quae in philosophia didicerant; unde
non sunt majoris auctoritatis quam dicta philosophorum quos
sequuntur, nisi in hoc quod sunt ab omni infidelitatis suspi-
cione separati." Sent. II. dist. XIV. quaest. I. art. 2. Ad
S. Augustinum quoque id extendit Aquinas. Nam de luce
disserens, argumentum ex Augustini auctoritate confutat his
verbis: „Augustinus non intendit hoc asserere, quasi fidei con-
veniens, sed sicut utens his quae philosophiam addiscens
audierat. Et ideo illae auctoritates parum cogunt." Sent. II.
dist. XIII. quaest. I. art. 3. ad. 1. Cf. Gotti, De loc. iheoL
quaest. III. dub. VII. §. 1 — 3.; Berthier, Tract. de loc. tkeol.
lib. II. sect. II. art. 2. §. 1.

VII. Trium conclusionum summa. Ex dictis de Scri-
pturarum interpretatione in physicis etc. duo tenenda sunt.
a) Nulla unquam in materia commemorata expositio sive pa-
trum sive modernorum quorumlibet admitti potest, ex qua
sequeretur, S. Scripturas continere aliquid falsi. Cf. S. Thom.
In I. Cor. XI. lect. IV. et aliis locis, quos quaest. XV. pro-
tulimus. b) Quoniam patres in physicis, etc. variis modis
significant, se saepe expositionem proprie dictam dare nolle,
pro casibus ejusmodi a patrum opinione descissere, dummodo
servata reverentiae ratione id fiat, minime nefas. Ita pede-
tentim relinqui coepit doctrina de immobilitate terrae, quam
patres non ex ecclesiae doctrina tradiderant, sed in explicandis
aliquibus Scripturae locis, ex scientia astronomica sui temporis
acceptam, operibus suis innexuerant. Cf. Cornely, Cursus
Script. Sacrae, Introd. gen. t. I.; Crets, De divina Bibliorum
inspiratione; Vigouroux, Melanges bibliques; Duilhe de Saint-
Projet, Apologie scientifique de la foi chretienne, Introd. g£n6rale.

Art. IV. De regulis veri usus patrum. 285

ARTICULUS IV.
De regulis veri usus patrum.

I. Katio habenda est modi loquendi sanctorum
patrum. Patres diversis modis locuti sunt, videlicet dubi-
tativey nihil pro certo affirmando; recitative, aliorum sententiam
referendo, nihil tamen tanquam propriam statuendo; assertive,
aperte declarando doctrinam, quam approbent aut a qua dis-
cordent. Et quoniam concionatores a formulis paulisper ex-
aggeratis interdum non refugiunt, ideo considerare usus est,
utrum patres rem aliquam scientifice an concionatorie asserant;
neque, si quae videantur hyperbolice dicta, haec nimis urgeas.

II. Rerum adjuncta, in quibus patres scripsere,
consideranda sunt. Jam tria ponderanda sunt. a) Quis sit
pater, cujus adducatur testimonium. Omnes enim non eodem
gradu esse scimus, et plus esse tribuendum illis, qui aut
universim aut in quadam doctrina exponenda excelluerint,
quam aliorum judicio. b) Quando pater scripserit. Interest
enim plurimum, utrum pater aliquis ante haeresin exortam de
quopiam fidei capite scripserit an postea; siquidem facta
docent, hunc saepe fuisse fructurn haereseos, ut fidei modo
magis scientifico tractandae fuerit occasio. S. Thom. Con-
tra error. Graecorum prooem. Praeterea scriptores ecclesia-
stici nonnulli , modo perturbatione quadam animi abducti,
modo ecclesiae fidem deserentes , sua se auctoritate aut ex
parte aut totaliter exuerunt. Ex primo genere fuit S. Cypria-
nus in lite de baptismo, ab haereticis collato; ex altero lugu-
bris Tertullianus, ad Montanistarum errorem delapsus. c) Quibus
pater proxime scripserit; patres enim antiquiores, cum ea
scriberent, quae a catechumenis et ab ipsis paganis legerentur,
disciplinam arcani servantes, non raro mysteriorum doctrinam
non nisi implicite declararunt. Cf. Tert. Apol. VII. etc;
Schelstrate, Antiquitas illustrata et De disciplina arcani contra
disput. Ern. Fenzelii dissert. apolog.

III. Nullus pater tantae auctoritatis est, ut ad

286 Quaestio XVIII. De s. Patribus. Art. IV. De regulis etc.

ecclesiae definitiones uon respiciendum sit. Egregie
S. Augustinus: „Non accipio quod de baptizandis haereticis
beatus Cyprianus sensit, quia hoc ecclesia non accipit, pro
qua beatus Cypriauus sanguinem fudit." De bapt. II. cap. III.
Hoc idem S. Thomas significat: „magis standum est auctori-
tati Ecclesiae quam auctoritati vel Augustini, vel Hieronymi,
vel cujuscumque doctoris." II. 11. quaest. X. art. 12. Atque
Alexander Vni. die 7. Dec. 1690 hanc propositionem pro-
hibuit: „Ubi quis invenerit doctrinam in Augustino clare fun-
datam, illam absolute potest tenere et docere, non respiciendo
ad ullam Pontificis bullam."

IV. Maxima semper patribus debetur reverentia.
Hujus reverentiae signa sunt, a) patres nusquam despicere
neque ob rationes leves doctrinam eorum pro nihilo habere:
„noli — ait S. Augustinus — meas litteras ex tua opinione
vel contentione, sed ex divina lectione vel inconcussa ratione
colligere." De Trin. lib. III. prooem. b) Alterum reverentiae
signum est; dicta patrum ambigua non ad errores suos trahere,
sed ex contextu aliisque doctrinae sanae indiciis in sensum
catholicum explicare. Janseniani igitur errarunt, cum Baji et
Quesnelli propositiones ex eo defenderent, quod earum quae-
dam paene verbis S. Augustini conceptae sint. Cf. Franz. De
div. trad. thes. XV. c) Quod completur illa S. Thomae regula:
„si aliqua in dictis antiquorum Doctorum inveniuntur, quae
cum tanta cautela non dicantur, quanta a modernis servatur,
non sunt contemnenda auf abjicienda; sed nec etiam ea ex-
tendere oportet, sed exponere reverenter." Contra errores
Graec prooem.

V. Opera dubia patrum generatim non alleganda
sunt. Exstant enim ad fidei doctrinam stabiliendam opera
patrum certa eaque plurima; nec firmum argumentum praebere
potest testis dubius. Ideo v. g. Jidaxq seu Doctrina duo-
decim apostolorum, ob dubia quaedam originis, parcius a theo-
logis adhiberi videtur. Cf. de hoc opere Funk , Doctrina
duodecim apostolorum.

Quaestio XIX. De auctoritate theologorwn. 287

Quaestio XIX.

De auetorilale theologoram.

Sicut in omnibus causis auctoritas digna potest et debet
valere plurimum (Cic. De Tusc quaest. lib. L), ita et in
tbeologicis disputationibus. Eo magis in his, quod theologia
procedit ex principiis, ab ipso Deo revelatis: videlicet revelata
priucipia propter auctoritatem Dei revelantis creduntur. S. Thom.
I. quaest. I. art. 2. Itaque comperto, patrum omnium consen-
sionem in theologia esse firmissimum argumeutum, expendere
oportet, utrum et theologorum auctoritas nata atque apta sit
ad doctrinae cujusquam divinam originem designandam pro-
bandamque. Hic est locus septimus, de quo nobis inquiren-
dum est,

Primo. Utrum concors omnium theologorum sententia in
rebus jidei et morum certum praebeat argumentum.

Secundo. De auctoritate S. Thomae Aquinatis.

ARTICULUS I.

Utrum concors omnium theologorum sententia in rebus fidei
et morum certum praebeat argumentum.

1. Theologi positivi et scholastici. Theologos hic
eos intelligimus viros doctos, qui, elapsa patrum sanctorum
aetate, doctrinam sacram in ecclesia scientifice docuerunt.
Theologi in positivos et scholasticos dividuntur; neque tamen
illa nominis diversitas doctrinae diversitatem indicat, sed
variam rationem defendendae unius fidei et revelatae veritatis.
Theologia autem positiva dicitur, quae ex S. Scripturis, tradi-
tione, conciliis oecumenicis aliisque documentis positivis veri-
tates fidei probat et ex veritatibus revelatis alias deducit,

288 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

minus tamen adhibitis philosophiae adjumentis. Theologia
scholastica probationem positivam ac philosophieam et syste-
maticam totius doctrinae Christianae dispositionem atque
tractationem conjungit: „cum illud sit — ait Leo XIII. —
scholasticorum Theologorum proprium ac singulare, ut scientiam
humanam ac divinam arctissimo inter se vinculo conjunxerint."
Enc. Aeterni Patris. Praeterea auctoritas juris Pontificii seu
canonici prudentium, in quantum jus doctrinae fidei et morum
connexum est, ad usus theologicos valet. De collectionibus
decretalium, cf. Laurin, Introductio in corpus juris canonici;
de auctoritate juris canonici doctorum, Canum, De loc. iheolog.
lib. VIII. cap. VII.; Gotti, De loc. theol. q. III. dub. IX.;
Berthier, Tract. de loc. theol. lib. II. sect. II. art. II.

II. De magna theologiae scholasticae praestantia.
Scholasticam inter scholas nulla inferiorem esse eamque ad
argumentandum theologo plurimum conferre, multa probant.

1° Indoles ipsa scholasticae. Insitum erat scholae illi a
S. Scripturis et traditione, ab ecclesia sane intellectis, non
digitum transversum discedere pariterque fidei profunda, quoad
fieri potest , indagare ; quibus studiis quam penitus prisci
scholastici doctrinam ecclesiae cognoverint, facile licet intelligi.
Testes igitur intellectus ecclesiae sunt perquam idonei. Cf.
S. Thom. I. quaest. I. art. 5., 6., 8.; Quodl. IV. art. 18.

2° Diuturnus usus scholae in ecclesia. Praetermitto
patrum aetatem, cum scholasticae substantia, hoc est, fidei et
philosophiae conjunctio, exsisteret quidem, sed systematica
totius theologiae tractatio nondum coepisset in usu esse tan-
quam regula. S. Joannes Damascenus (f 787?) edito opere,
quod inscribitur Expositio accurata fidei orthodoxae, syste-
maticam totius theologiae dispositionem reliquit; in libro, qui
inscribitur Capita philosophica, dialectica, theologum ad philo-
sophicam doctrinae Christianae probationem positivae coq-
jungendam praeparavit. Eodem fere tempore a Beda Venera-
bili, Alcuino aliisque scholastica fuudari coepit. S. Anselmus
Cantuariensis (1033—1109) scholam maximopere promovit,
quae saeculo XIII. sub S. Thoma Aquinate et S. Bonaventura
maxime floruit. Saeculis sequentibus in ecclesia niagnus fuit

Art. I. Utrum coucors omnium theol. sententia in rebus fidei etc. 289

scholae usus et auctoritas eamque impugnatani ab erroribus, qui-
bus populus Christianus saeculi XV. et XVI. afflictus est, strenue
vindicarnnt Cajetanus, JoaDnes a S. Thoma, Salmanticenses,
Suarez, magistralibus operibus. Ne longus sim , scholastica
communis fuit media aetate; modernis etiam temporibus gene-
ratim plurimum inter viros ecclesiasticos valuit; nec ulla
temporum iniquitate sic deleta est, ut funditus interiret. Cf.
infra Pii IX. lit. ad archiep. Monac. 21. Dec. 1863.

3° Ecclesiae judicia. a)LeoXIII. scholasticam his laudibus
ornavit: „mediae aetatis Doctores, quos Scholasticos vocant
magnae molis opus agressi sunt, nimirum segetes doctrinae
fecundas et uberes, amplissimis Sanctorum Patrum voluminibus
diffusas, diligenter congerere, congestasque uno velut loco
condere, in posterorum usum et commoditatem. — Quae autem
scholasticae disciplinae sit origo, indoles et excellentia, juvat
hic , Venerabiles Fratres , verbis sapientissimi viri , Praede-
cessoris Nostri, Sixti V., fusius aperire: „Divino Illius munere
qui solus dat spiritum scientiae et sapientiae et intellectus,
quique Ecclesiam suam per saeculorum aetates, prout opus
est, novis beneficiis auget, novis praesidiis instruit, inventa
est a majoribus nostris sapientissimis viris Theologia scho-
lastica quam duo potissimum gloriosi Doctores, angelicus
S. Thomas et seraphicus S. Bonaventura, clarissimi hujus
facultatis professores . . . excellenti ingenio , assiduo studio,
magnis laboribus et vigiliis excoluerunt atque ornarunt, eam-
que optime dispositam, multisque modis praeclare explicatam
posteris tradiderunt. Et hujus quidem tam salutaris scientiae
cognitio et exercitatio, quae ab uberrimis divinarum Litterarum,
summorum Pontificum, sanctorum Patrum et Conciliorum fonti-
bus dimanat, semper certe maximum Ecclesiae adjumentum
afferre potuit, sive ad Scripturas ipsas vere et sane intelli-
gendas et interpretandas , sive ad Patres securius et utilius
perlegendos et explicandos, sive ad varios errores et haereses
detegendas et refellendas: his vero novissimis diebus, quibus
jam advenerunt tempora illa periculosa ab Apostolo descripta,
et homines blasphemi, superbi, seductores proficiunt in pejus,
errantes et alios in errorem mittentes, sane catholicae fidei

De Groot, Summa apologet. II. "[9

290 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

dogmatibus confirmandis et haeresibus confutandis perne-
cessaria est."" Enc. Aet. Patris.

b) Pius IX. in Syllabo notavit hanc prop. 13.: „Methodus
et principia, quibus antiqui doctores scholastici Theologiam
excoluerunt, temporum nostrorum necessitatibus scientiarumque
progressui minime congruunt."

c) Pius VI. eos, qui propter aliquorum scholasticorum
vitia, scholasticam ipsam exagitarunt, in hunc modum damnat;
„Insectatio, qua Synodus (Pistoriensis) scholasticam exagitat
velut eam, quae viam aperuit inveniendis novis et inter se
discordantibus systematibus quoad veritates majoris pretii, ac
demum adduxit ad jprobabilismum et laxismum; quatenus in
scholasticam rejicit privatorum vitia, qui abuti ea potuerunt,
aut abusi sunt; falsa, temeraria, in sanctissimos viros et do-
ctores, qui magno catholicae Eeligionis bono scholasticam ex-
coluere, injuriosa, favens infestis in eam haereticorum con-
viciis." Const. Auctorem fidei; prop. 70.

III. Status quaestionis. 1° Theologi considerari pos-
sunt ut testes fidei ecclesiae et ut doctores privati: habentur
testesfidei, si doctrinam aliquam proponentes, sese fidem reve-
latam, aut rem ad fidem ac mores pertinentem, aut intellectum
ecclesiasticum exprimere significant; doctores privati sunt,
quando opinionem privatam aut argumentationes ex mera
philosophia proponunt. 2° Theologi docent aut ut pastores
et doctores, qui ad organum ecclesiae authenticum divinitusque
institutum pertineant, aut tanquam doctores, quibus, docendi
charismate utcunque praeclaris, pastoris tamen principisque
ecclesiae munus non competit: sub primo respectu non con-
siderantur, nisi sint episcopi. 3° Theologi aut consensione
communi et definitive, aut inter se dissentientes et probabiliter
ac dubitative doctrinam aliquam defendunt. Hic quaeritur de
theologorum auctoritate, si tanquam fidei testes, non ut prae-
lati sed ut theologi, consensione communi et definitive dogma
aliquod asserunt. De praelatis enim et ecclesia docente pri-
dem (quaest. VIII.) egimus.

IV. Errores. Mirum non est, si homines ecclesiae in-
fensi theologorum auctoritatem contemnunt. Error duplex

Art. I. Utruin concors omnium theol. sententia in rebus fidei etc. 291

erronearn illani theologorum conteniptionem aut gignit aut
praeparat. 1° Adversarii theologos ab infallibili ecclesiae
magisterio disjungunt; quo fit, ut a theologorum consensione
illud tollatur, quod firmam certamque auctoritatem conferat,
connexio scilicet theologorum universorum cum ecclesia. 2° Wi-
cleff, humanistae juniores Erasmo instigante, novatores sae-
culi XVI., Lutherus et Calvinus, scholasticam valde detestati
sunt; cujus odii praetextus nonnullorum scholasticorum vitia
fuere, causa conceptus adulteratus de ipsa ecclesia. At oportet
ea, quae theologi ex mente ecclesiae proponunt, ab iis secerni,
quae in privatis aliquorum disputationibus vitiosa sunt.

Thesis: Concors omnium theologorum sententia in rebus
jidei et morum certum praebet argumentum.

Argnm.en.ta.

Arg. 1. Ecclesia in fide et moribus errare non potest.
Atqui consensio omnium theologorum, asserentium, talem do-
ctrinam ad ecclesiae fidem pertinere, fidem ecclesiae vere
exprimit. Ergo concors theologorum illa sententia erronea
esse nequit. Probatur minor. Revera theologi, nisi stupidos
prorsus et hebetes dixeris esse omnes, scire possunt, quid
ecclesia credat et doceat; „nec ipsi — ait Joannes a S. Thoma
— sic concordant, nisi quia ecclesia virtualiter ita approbat,
vel definivit, vel ex Scriptura deducitur." Cursus theol. q. I.
disp. II. art. 12. m 9.

Arg. H. In ecclesia non potest esse error damnabilis.
Jam vero erronea omnium simul theologorum sententia ipsius
ecclesiae infallibilem auctoritatem in discrimen adduceret. Ergo.
Prob. min.

a) S. Thomas, Augustini verbis usus, theologiae illud attri-
buendum esse docet, „quo fides saluberrima gignitur, nutritur,
defenditur, roboratur." II. quaest. I. art. 2. Errantibus ergo
theologis universis, fidelium fides periclitatur. Et sane sive
qui confessiones audiunt, sive qui ad populum habent con-
ciones, quin imo judicium ecclesiasticum in definiendo et re-
probando, concordem et constantem omnium scholarum sen-

19*

292 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

tentiam tenere consueverunt. Cf. Can. De loc. theol. lib. VIII.
cap. IV.

b) Ecclesia errorem communem, cui non resisteret, appro-
bare putaretur. Igitur si universi theologi, nemine in ecclesia
repugnante, de doctrina quapiam inter se concinunt, non est
error sed veritas. Ita Pius IX. nonnullorum falsam arguit
opinionem „adversus veterem scbolam et adversus doctrinam
summorum illorum doctorum, quos propter admirabilem eorum
sapientiam et vitae sanctitatem universalis veneratur Ecclesia.
Qua falsa opinione ipsius Ecclesiae auctoritas in discrimen
vocatur, quandoquidem ipsa Ecclesia non solum per tot con-
tinentia saecula permisit, ut ex eorumdem doctorum methodo,
et ex principiis communi omnium catholicarum scholarum con-
sensu sancitis theologica excoleretur scientia, verum etiam
saepissime summis laudibus theologicam eorum doctrinam ex-
tulit, illamque veluti fortissimum fidei propugnaculum et formi-
danda contra suos inimicos arma vehementer commendavit".
Lit. ad archiep. Monac. 21. Dec. 1863.

Ofojectiones.

Obj. I. Nullum est argumentum, cur theologos credamus
erroris esse nescios. Ergo ex loco septimo argumenta satis
firma non eruuntur.

Resp. Dist. antec: theologi non creduntur erroris nescii
in se, conc; connexi cum ecclesia, subd.: ecclesiae mentem
exprimere creduntur theologi universi, conc; singuli, nego.
Theologorum auctoritas iu eorundem connexione cum ecclesia
fundatur; quae connexio, utrum in quaestione aliqua reipsa
exsistat, ex consentiente theologorum omnium doctrina dig-
noscendum est.

Instabis. Nullus scrupulus animum habere debet, si dog-
matibus, ab ecclesia expresse definitis, fides et obsequium ad-
hibeatur. Atqui perspicuum est, non omnia, quae theologi
universi docent, esse dogmata expresse definita. Ergo.

Resp. Dist. maj.: nullus scrupulus animum habere debet,
si dogmatibus istis obsequium adhibeatur, exclusis quibuscun
que aliis veritatibus, nego; aliis plurimis non exclusis, conc

Art. I. Utrum coneors orunium theol. sententia in rebus fidei etc. 293

Concessa minore, nego conclusionem. Tantum abest, ut fide-
lium subjectio ad dogmata expresse definita limitetur, ut omnes
veritates revelatas, etiam magisterio ecclesiae ordinario pro-
positas, necnon conclusiones theologicas admittere necesse
sit. Cf. quaest. VIII. art. 4.; quaest. IX. art. 1. et 6. Rursus
in thesis probatione videre est, theologorum concordi sen-
tentia manifestari, quid ecclesia sive ordinario magisterio sive
solemni confiteatur. Neque Pius IX. theologos ecclesiae non
conjunxit, cum decerneret fidelium subjectionem esse „ad ea
quoque extendenda quae ordinario totius Ecclesiae per orbem
dispersae magisterio tanquam divinitus revelata traduntur, ideo-
que universali et constanti consensu a catholicis Theologis ad
jidem pertinere retinentur". Ep. ad episc. Monac.

Obj. II. Veritas immutabilis est. Atqui non repugnat,
sententiam theologorum aliquando communem postmodum un-
animi consensu deseri. Unanimis igitur theologorum consensus
non praebet argumentum certum veritatis.

Resp. Dist. min.: ista mutatio fieri potest, si theologi

sententiam de re aliqua ferunt ut doctores privati aut opinionis

instar, conc; si rem ut testes fidei ecclesiae decreto certo affir-

mant, subd.: in ea sententia, quae sit communis sensu latiori,

conc; sensu strictiori, nego. „Non enim — ait Canus — si

quidquam in schola bonis etiam temporibus inveteravit, mox

fidei dogma existimandum est." De loc. theol. lib. VIII. c. V.

Videlicet theologorum sententia et ecclesiae doctrina non con-

nexae sunt: a) si res ipsa ad fidem non pertinet; b) si theo-

logi suas opiniones, dubia, non firmas certasque persuasiones

et sententias, exprimunt; c) si sententia communis est tantum

plurium theologorum, aut omnium, sed unius scholae, puta

Thomistarum aut Scotistarum; d) si sententia non est tam

constans, ut theologis universis vere admissa fuisse videatur.

Poterit igitur, progrediente cognitione veritatis, aliquando theo-

logorum mutari sententia. „Quod enim — ait Bannez — in

uno tempore occultatur, postea per diligentiam et studium ad-

venieutium multoties innotescit. Quare semper juniorum sen-

tentia requirenda est, antiquis tamen proprius honor deferen-

dus." In I. quaest. I. art. 8.

294 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

Instabis. Si fieri potest hujusmodi commutatio, juniori
cuique integrum est, ut, relicta theologorum veterum sententia,
novam introducat. Ergo theologorum auctoritas practice im-
bellis est.

Resp. Dist.-. id juniori cuique integrum est, si qua de
quaestione fidei et morum sententia reperitur communis proprie
dicta, nego; extra casum istius communis sententiae, subd.:
si rationes proferuntur graves pro nova sententia ac veteri
contrariae, transeat; secus, nego. In rebus fidei ac morum
leviter agere nunquam licet. Atque Alexander VII. die 24. Sept.
1665 hanc propositionem damnavit: „Si liber sit alicujus junioris
et moderni, debet opinio censeri probabilis, dum non constet
rejectam esse a Sede Apostolica tanquam improbabilem."

Urgebis. Vix aut ne vix quidem erit sententia, cui non
reperiatur contraria. Ergo.

Resp. Dist. antec: et hoc militaret contra auctoritatem
universorum theologorum, si ad auctoritatem illam opus esset
concordia metaphysica, transeat; moralis, nego.

Obj. III. Theologia, nimium ad sophisticas argutias delapsa,
jure merito negligitur. Atqui theologi scholastici ad sophisticas
argutias delapsi sunt. Ergo saltem scholasticis auctoritas nulla
tribuenda est.

Resp. Dist. maj.: theologia negligi potest, in quautum
est sophistica, conc; in quantum intellectum ecclesiasticum
testatur, nego. Dist. etiam minorem: ad sophisticas argutias
delapsi sunt scholastici quidam, conc; omnes, nego. Hic tria
uotanda sunt.

a) Catholici non diffitentur, aliquoties in theologiam ho-
minum vitia irrepsisse. Neque Canus id texit. „Intelligo autem
fuisse in schola — inquit — quosdam Theologos adscriptitios,
qui universas Jquaestiones Theologicas frivolis argumentis ab-
solverint, et vanis, invalidisque ratiunculis magnum pondus
rebus gravissimis detrahentes, ediderint in Thgologiam com-
mentaria vix digna lucubratione anicularnm. Et cum iu his
sacrorum Bibliorum testimonia rarissima sint, conciliorum mentio
nulla, nihil ex antiquis Sanctis oleant, nihil ne ex gravi philo-
sophia quidem, sed fere a puerilibus disciplinis; scholastici

Art. I. Utrum concors omnium theol. sententia in rebus fidei etc. 295

tamen, si superis placet, Theologi vocantur: nec scholastici
sunt, nedum Theologi, qui sophismatum faeces in scholam in-
ferentes, et ad risum viros doctos incitant, et delicatiores ad
contemptum." De loc. theol. lib. VIII. cap. I.

b) Illa vitia paucorum sunt; nec ex ipsa indole schola-
sticae1) orta. „Minime vero — ait Canus — assentior iis, qui
ex circulorum scholasticorum disputationibus ortam esse per-
tinaciam volunt, irritationemque scalpendi omnia. Quin istius-
modi malorum existimo in moribus esse culpam, non in schola.
Moderati enim, nec contentiosi homines, nec pertinaces, quas-
cunque res sohrie, ad temperantiamque definient. Quod cum
omnibus est faciendum, qui disciplinam quamlibet profitentur,
tum nemini potius quam Theologo. Fuere autem sine dubio
in schola multi , qui his vitiis declinatis, rem Theologicam
graviter sane ac modeste tractarunt. Nam quos isti pertinaces
vocant, omniaque scalpentes Theologos, paucos, si vere loqui
volunt, significare possunt." L. c.

c) Si qua in disputando theologus scholasticus nimia
subtilitate usus est, non illico habeatur inhabilis testificando,
quid illa aetate docuerit ecclesia.

lnstabis. Theologorum auctoritas minus valet, si theologi,
neglectis sanctorum patrum tractatibus, non nisi ex philosophia
disputent. At scholastici patrum opera, non pro eo ac de-
buerant, legisse feruntur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: ejusmodi theologorum auctoritas minus
valet in iis, quae ex sola philosophia disputant, conc; in iis,
quae ex fide ecclesiae docent, nego. Et dist. min.: sanctos patres
nou satis legerunt scholastici universim, nego; aliqui, subdist.:
neglectis omnino fontibus revelationis, nego; minus investigatis
patrum codicibus , conc. a) Scholastici universim tantum ab-

') Liebermann intelligentiam scholasticae non nisi ex adversa-
riorum sententia expressit, cum diceret: „Quando vero artificioso magis,
quam theologice de divinis disserit (theologia), et nimia curiositate
quaestiones sectatur subtiles magis quam utiles, altissimarum rerum
omuium sinus penetrare cupiens, ut nihil sit, cujus non velit rationem
reddere , tunc scholasticae nomen obtinet." Instit. theol. Proleg.
cap. I. §. 4.

296 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

fuit ut patrum tractatus negligerent , ut nonnullorum opera
patrum compendia habueris. Praeclarum quidem Leonis XIII.
in eam rem testimonium: „mediaeaetatisdoctores, — ait — quos
Scholasticos vocant, magnae molis opus aggressi sunt, nimirum
segetes doctrinae fecundas et uberes, amplissimis Sanctorum
Patrum voluminibus diffusas, diligenter congerere, congestasque
uno velut loco condere, in posterorum usum et commoditatem."
Enc. Aet. Patris. b) Habent tamen hoc scholastici aliqui, qui
post S. Thomam et S. Bonaventuram scripserunt, ut inventos
patrum thesauros conservarint potius quam auxerint. c) Ge-
neratim scholastici doctrinae suae substantiam e puris fontibus
S. Scripturarum, ex textibus patrum, sive propria industria in-
ventis sive pridem divulgatis, atque ex vivo ecclesiae magi-
sterio derivarunt.

Quaeres. Quanta sit certitudo argumentorum , quae ex
omnium theologorum communi de re quadam fidei aut morum
sententia sumuntur.

Resp. a) Si theologi omnes non ex opinione, sed certo
et firmo decreto docent, non solum doctrinam aliquam esse
certam , verum etiam per aliquam formulam manifestam , uti :
haereticum est, erroneum, de fide, certo, non ex opinione, affir-
mant, illam a fidelibus firmiter esse credendam, argumentum,
ex hujusmodi auctoritate sumptum, infallibiliter certum est.
Cf. Can. De loc. theol. lib. VIII. cap. IV. et V.; lib. XII.
cap. VI.; Joan. a S. Thoma, quaest. I. disp. II. art. 12. n. 9.

b) Si theologi omnes inter se concinentes doctrinam quam-
libet tanquam certam tradunt, quae ratione suae materiae ad
fidem ac mores pertinet, sed sub nulla formula proponitur,
qua theologi doctrinam aliquam ab omnibus amplectendam
esse significant, argumentum, ex hujusmodi auctoritate petitum,
theologice certum habetur.

c) Cujus quidem distinctionis, scilicet infallibiliter certi
et theologice certi , quae et in patrum auctoritate locum habet
(cf. quaest. XVIII. art. 1. quaer. III.), haec est ratio, quod
theologorum auctoritas firmitudinem accipit ab infallibilitate eccle-
siae. Jam vero in primo casu concors omnium sententia de
veritate, ab omnibus fidelibus tenenda, mauifestissime ostendit,

Art. II. De auctoritate S. Thomae Aquinatis. 297

eam veritatem ab ipsa ecclesia proponi tanquam tenendam ab
omnibus; in altero casu talis ecclesiae propositio non ex-
primitur.

ARTICULUS H.
De auctoritate S. Thomae Aquinatis.

I. Status quaestionis. De Thomae auctoritate dis-
serentes spectare possumus, aut ejus auctoritatem mere philo-
sophicam, id est, in rebus, quae non nisi ad philosophiam
pertinent, aut methodum et rationem disputandi, aut quanti
ponderis esse debeat apud omnes illius de rebus fidei ac
morum sententia; et in isto genere tertio Thomae auctoritatem
considerabimus. At haec ipsa auctoritas, quoniam plures
sunt gradus, accuratius determinanda est. Recensita sunt
quaest. XVIII. art. 2., quatuor gradus approbationis ecclesia-
sticae, ex quibus totidem gradus auctoritatis doctorum ex-
sistunt. Auctoritas, quae ex primo, secundo et tertio appro-
bationis gradu nascitur, communi catholicorum consensu Thomae
tribuitur. Reliquum est, ut inquiratur, utrum Thomae com-
petat auctoritas illa praecipua, quam approbatio ecclesiae spe-
cialis scriptoribus ecclesiasticis in gradu quarto largiatur.

II. De gradu auctoritatis Angelici. Supra q. XVIII.
art. 2., approbationis quartum gradum diximus esse appro-
bationem specialem, quae locum habet, quoties alicujus scri-
ptoris ecclesiastici opera, sive omnia sive in determinata ma-
teria, tanquam catholica fidemque sine errore exprimentia,
commendantur. Specialis illa approbatio intelligi potest 1° ut
deftnitiva, quae habetur in hoc Gelasii I. judicio de epistola
Leonis M. ad Flavianum, Cpolitanum episcopum: „cujus textum
quispiam si usque ad unum ista disputaverit, et non eam in
omnibus venerabiliter susceperit, anathema sit"; 2° ut electiva
modo quodam speciali, antelato tali doctore reliquis omnibus;
3° utraque approbatio aut doctoris sententias omnes et singulas
attingit aut doctrinam generatim. Jam vero S. Thomae vin-
dicatur ea auctoritas, quam approbatio electiva specialis eaque
doctrinae generatim tribuit. Quamvis enim nonnulla doctrinae

298 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

capita ex Aquinatis operibus in conciliis oecumenicis definita
sint, et Officium de festo corporis Christi ex usu solemnissimo
et universalissimo in liturgia sacra dejinitive approbatum esse
censeatur, ecclesia tamen Thomae doctrinam non approbavif
„discutiendo singulos articulos, propositiones, et earum pro-
babilitatem, vel veritatem augendo suo examine et judicio,
multo minus definiendo singula definitiva approbatione, quae
est fidei". J. a S. Thoma, De approb. doctrinae S. Thomae,
disp. I. art. 3.

Auctoritas igitur, quae posthac in thesi specialis vocatur,
duo complectitur: „1° in operibus S. Thomae nobis exhibetur
corpus doctrinae, in quo, si substantialia ejns spectes, nihil
reperiatur, quod defendi non possit; 2° corpus illud doctrinae,
si cum aliorum doctorum placitis comparaveris, tale est, ut
Thomae doctrina haberi debeat magis veridica et sincerior,
et conformior veritati." Cf. Schaezler, Introd. in S. Theol.
dogm., sect. II. art. 3.; Joan. a S. Thoma, 1. c; Serafino Pic-
cinardi, De approbatione Doctrinae S. Thomae Aquinatis, apud
card. Zigliara, II dimittatur.

III. Adversarii. Durandus a Sancto Porciano (f 1332),
dictus doctor resolutissimus, Thomae auctoritatis primo defensor,
postea vero impugnator acerrimus exstitit. Jam Lamaraeus,
doctor Oxoniensis, anno circiter 1284 contra Thomae doctrinam
librum in lucem protulit, qui inscribitur Correctorium Thomae.
Inter protestantes S. Thomas acres habuit adversarios; vocatur
enim a Luthero „phiala irae Dei" , et Summa angelica ab
eodem in Comm. ep. ad Gal. „Sunima diabolica". Hinc illud,
Novatoribus saeculi XVI. adscriptum: „tolle Thomam et dis-
sipabo ecclesiam."1) Famosus inter alios Thomae contemptor
fuit Cas. Oudin, Calvinista. Petrus Zornius Hamburgensis
contra Thomam scripsit opus De varia fortuna sancti Thomae
Aquinatis in scholis Pontificiorum, praesertim Gallorum, prima

') Sybel , Hist. Zeitschrift 1875 haec scripsit: „das halten wir
fiir gewiss; mit der Herrschaft des Thomas von Aquin wird die der
romischen Kurie zerschmettert werden;a quod est fere idem ac illud:
tolle Thomam et dissipabo ecclesiam.

Art. II. De auctoritate S. Thomae Aquinatis. 290

vice Rostochii anno 1706 editum; eodem fere tempore Trib-
bechovius Saxo - Gothanus librum De doctoribus scholasticis
adversus Angelicum vulgavit. Alii non pauci, quos inter mo-
derni coniplure*, Thomae philosophiam aversantur; de illis
quaest. XXI. pauca dicam.

Thesis: S. Thomae competit auctoritas specialis.

Argumenta.

Arg. I. S. Thomae auctoritas specialis est, si Romani
Pontifices corpus doctrinae Thomisticae prae ceteris doctrinis
ut viam tutam directionemque ad veritatem assequendam com-
mendant. Jam res ita se habet. Ergo. Prob. min.

a) Ex judiciis plurimorum Romanorum Pontificum. Joan-
nes XXII. (bulla Redemptorem), Clemens VI. (bulla In ordine),
Nicolaus V. (breve ad F. F. Ord. Praed. 1451.), Pius V. (bulla
Mirabilis), Innocentius XII. (litt. in forma brevis, die 6. Febr.
1694), Clemens XII. (bulla Verbo Dei), Benedictus XIV. (litt.
in forma brevis, die 21. Aug. 1752) affirmant, admirabili Tho-
mae doctrina universam ecclesiam illustrari, haereses dissipari,
academias tuto dirigi. Urbani V. haec ad academiam Tolo-
sanam verba: „Volumus et tenore praesentium vobis injungi-
mus, ut b. Thomae doctrinam tamquam veridicam et catholicam
sectemini." Const. 5. dat. die 3. Aug. 1368 ad Cancell. Univ.
Tolos. Atque Innocentius VI.: „Hujus (Thomae) doctrina prae
ceteris, excepta canonica, habet proprietatem verborum, modum
dicendorum, veritatem sententiarum , ita ut numquam qui eam
tenuerit, inveniatur a veritatis tramite deviasse; et qui eam
impugnaverit , semper fuerit de veritate suspectus." Serm. de
S. Thoma. A Clemente VIII. in litteris Sicut Angeli ad Nea-
politanos celebratur „ingens librorum numerus, quos ille (Thomas)
brevissimo tempore in omni fere disciplinarum genere singu-
lari ordine ac mira perspicuitate sine tdlo prorsus errore con-
scripsit". Cf. Sylvium, Apologetica pro S. Thom. Aquin.;
Goudin, Philos. t. I. diss. praelim. II. et Bullarium ordinis
Praedicatorum.

b) Leo XIII. tum in encyclica Aeterni Patris tum alibi

300 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

saepe doctrinam S. Thomae efficacissime inculcavit. 1° Lau-
datur Thomas Aquinas, „qui, uti Cajetanus animadvertit, veteres
doctores sacros, quia summe veneratus est, ideo intellectum
omnium quodammodo sortitus est". 2° Vocatur Thomas „catho-
licae Ecclesiae singulare praesidium et decus"; „Soli com-
paratus, orbem terrarum . . . doctrinae splendore complevit."
3° Thomas „illud a se ipse impetravit, ut et superiorum tem-
porum errores omnes umis debellarit, et ad profligandos, qui
perpetua vice in posterum exorituri sunt, arma invictissima
suppeditarit". 4° Thomae sapientia ab universis episcopis
catholici orbis propaganda. „Vos omnes — inquit — Venera-
biles Fratres, quam enixe hortamur, ut ad catholicae fidei
tutelam et decus, ad societatis bonum, ad scientiarum omnium
incrementum auream sancti Thomae sapientiam restituatis, et
quam latissime propagetis . . . doctrinam Thoroae Aquinatis
studeant magistri, a Vobis intelligenter lecti, in discipulorum
animos insinuare; ejusque prae caeteris soliditatem atque ex-
cellentiam in perspicuo ponant." Encycl. Aet. Patris. Atque
iterum: „Ejus (Thomae) igitur in schola adolescat et exercea-
tur clerus ad philosophiam, ad theologiam: exsistet enimvero
ductus et ad sacra praelia valens quam qui maxime." Litt.
Officio sanctissimo ad archiep. et episc. Bavariae.

Arg. II. Doctrina catholicorum doctorum ab ecclesia auctori-
tatem habet, uti docet S. Thomas, II. II. quaest. X. art. 12.
Atqui ecelesia Thomae doctrinam etiam practice speciali modo
approbavit. Ergo S. Thomas auctoritatem habet specialem.

Prob. min. ex quatuor factis, quae in encycl. Aet. Patris
commemorantur.

a) Praxis doctorum hominum: „doctissimi homines, supe-
rioribus praesertim aetatibus, theologiae et philosophiae laude
praestantissimi, conquisitis incredibili studio Thomae volumini-
bus immortalibus, angelicae sapientiae ejus sese non tam ex-
colendos, quam penitus innutriendos tradiderunt."

b) Ordines religiosi. „Omnes prope conditores et legiferos
Ordinum religiosorum jussisse constat sodales suos, doctriuis
s. Thomae studere et religiosius haerere, cauto, ne cui eorum
impune liceat a vestigiis tanti viri vel minimum discedere.

Art. II. De auctoritate S. Thoraae Aquinatis. 301

Ut Dominicianam familiam praetereamus, quae summo hoc
magistro jure quodam suo gloriatur, ea lege teneri Bene-
dictinos, Carmelitas, Augustinianos, Societatem Jesu, aliosque
sacros Ordines complures, statuta singulorum testantur."

c) Academiae. Olim in Europa floruerunt academiae et
scholae, Parisiensis, Salmantina, Complutensis, Duacena, Tolo-
sana, Lovaniensis, Patavina, Bononiensis. Neapolitana, Conimbri-
censis, etc. „Jam vero compertum est, in magnis illis humanae
sapientiae domiciliis, tamquam in suo regno, Thomam con-
sedisse principem; atque omnium vel doctorum vel auditorum
animos miro consensu in univs angelici Doctoris magisterio et
auctoritate conquievisse."

d) Concilia oecumenica. „Concilia Oecumenica, in quibus
eminet lectus ex toto orbe terrarum flos sapientiae, singularem
Thomae Aquinati honorem habere perpetuo studuerunt. In
Conciliis Lugdunensi, Viennensi, Florentino, Vaticano, delibe-
rationibus et decretis Patrum interfuisse Thomam et pene
praefuisse dixeris, adversus errores Graecorum, haereticorum
et rationalistarum ineluctabili vi et faustissimo exitu decertan-
tem. — Sed haec maxima est et Thomae propria, nec cum
quopiam ex doctoribus catholicis communicata laus, quod
Patres Tridentini, in ipso medio conclavi ordini habendo, una
cum divinae Scripturae codicibus et Pontificum Maximorum
decretis Summam Thomae Aquinatis super altari patere volu-
erunt, unde consilium, rationes, oracula peterentur." — Concilia
provincialia et episcopi Thomae doctrinam tuendam instauran-
damque susceperunt, ut conc. prov. Burdigalense et Urbina-
tense. Cf. Coll. Lacens. t. IV. et VI.

Arg. III. Ex indole S. Thomae. S. Thomas excellit recti-
tudine judicii. Specialis ergo ipsi tribuenda est auctoritas
Prob. antec. Rectitudo judicii oritur ex perfecto usu rationis
et ex connaturalitate quadam ad res judicandas, velut si vir
castus de castitate judicet. Cf. S. Thom II. II. quaest. XLV.
art. 2. Jam in Thoma fuerunt modo speciali rectum judicium
circa res divinas et quaedam ad eas res connaturalitas. Ergo.
Minor probatur ex ingenio, studiisj castissimo animo et divinis
charismatibus Angelici. Et sane tum auctores, Ptolomaeus

302 Quaestio XIX. De auctoritate theologorum.

Lucensis, De Tocco, tum ipsa sancti doctoris volumina hoc
Leonis XIII. de Angelico testimonium amplissimum confirmant:
„Ille quidem ingenio docilis et acer, memoria facilis et tenax,
vitae integerrimus, veritatis unice amator, divina humanaque
scientia praedives, Soli comparatus, orbem terrarum calore
virtutum fovit, et doctrinae splendore complevit." Aet. Patris.
Eximia sunt et signa Spiritus sancti, Thomam illustrantis; nec-
non illa Crucifixi vox: Thoma bene scripsisti de me. De Tocco
VI. 35.; cf. Clementis VIII. bullam primam ad Neapolitanos.
Ita Christus Simoni dixit: Eecte judicasti , Luc. VII. 43., et
Samaritanae: Bene dixisti, Joan. IV. 17.

Objeotiones.

Obj. L Complures doctores sunt, quorum doctrinam eccle-
sia comprobavit. Specialem igitur auctoritatem esse S. Thomae,
rationibus expositis nequaquam evincitur.

Resp. Dist. antec: plures doctores ab ecclesia approbati
sunt modo tam speciali quam S. Thomas, nego; aliis gradibns
approbationis, conc. Responsum ex argumentis sequitur. Hoc
unum dixisse satis habeo: Angelicus inclita encyclica Aetemi
Patris orbi catholico tanquam magister datur, nullus doctor
decoratus est paris ponderis sententia.

Instabis. Admissa Thomae auctoritate tam speciali, prope
est, ut ejus doctrina tota habeatur veritas de fide, illud autem,
quod cum doctrina Thomae repugnet, haereticum. Ergo.

Resp. Dist. antec: si specialis illa auctoritas oriretur ex
approbatione vere definitiva, transeat; si procedit ex appro-
batione electiva, nego. Approbatio doctrinae S. Thomae non
est sensu stricto definitiva, sed specialis quidam gradus appro-
bationis electivae, quae efficit, ut doctrina sic approbata ge-
neratim tuta habeatur, non ut omnia et singula tanquam fidei
dogmata credenda sint. De approbatione definitiva dixi trans-
eat; nimirum haec approbatio, etiamsi data fuisset, objectum
suum tale attingeret, quale ab ipso Angelico proponitur. Ange-
licus autem quaedam ut certa, alia dubitative aut opinative
docet. Ergo ne definitiva quidem approbatio efficeret, ut totam
Angelici doctrinam tanquam fidei dogmata complecteremur.

Art. II. De auctoritate S. Thomae Aquinatis. 303

Obj. II. S. Thomas non una in re erravit, v. g. in do-
ctrina de Conceptione B. Mariae Virginis. Ergo ejus doctrinae
in certarum numero haberi nequeunt.

Resp. Dist. antec: sanctus erravit in multis, nego; in
una alterave doctrina, transeat. Et nego conseq. Hujus loci
est, ex Actis Sanctae Sedis, vol. VI. p. 317 colligere: a) „Eminen-
tiam doctrinae (quae in nonnullis Ecclesiae Doctoribus fuit
prorsus augelica) non fuisse absolute consideratam ut Doctores
appellarentur, sed relative ad magnum aliquem effectum, quem
pro varia Ecclesiae conditione praeclaro ingenia, sanctimonia
et doctrina sunt consecuti." b) „Quare inter Ecclesiae Do-
ctores, si doctrina absolute considerata inter ipsos comparetur,
gradus ita distinguuntur , quemadmodum in firmamento astra
majora et minora." Jam vero supra vidimus, approbationem
doctrinae S. Thomae non fuisse definitivarn , sed electivam
summi gradus. Ergo si daremus Angelicum, in aliqua doctrina
fidei aut morum erravisse, non auferretur illa auctoritas, quam
commemorata ecclesiae probatio ipsi contulit.

Instabis. Bianchieri in opere: Voto in forma di dissert.
sulla defin. dogm. ddV Immac. Concezione refert, in editione
Piana jubente S. Pio V. ex Thomae operibus aliquos textus
immutatos fuisse, et quidem ut Tridentinae synodi decretis
conformarentur. Ergo Thomae auctoritas valde dubia videtur.

Resp. Dist. antec: in hac editione S. Pii jussu fuerunt
aliqua explosa ex commentariis card. Cajetani , conc; ex
operibus S. Thomae, nego. Res ex ipso prooemio Roinanae
editionis manifesta est. Cf ephem. Divus Thomas , t. I.
p. 153 — 157. Contra eos, qui S. Thomae errores impingunt,
inter alios scripserunt Capreolus, princeps Thomistarum, Libri
defensionum; J. a S. Thoma, Curs. theol. , Tract. de approb.
S. Thomae , disp. II.; De Rubeis, De gestis et scriptis ac
doctrina S. Thom. diss. XXV — XXXII. — Morgott, Die Maria-
logie des h. Thomas von Aquin, doctrinam Thomae de Imma-
culata Conceptione B. M. Virginis egregie et perspicue docuit.

304 Quaestio XX. De ratione naturali.

Quaestio XX.

De ratione naturali.

Hic incipit locus octavus, qui est primus locorum, qui
improprii dicuntur , seu subsidiarii. Theologia enim etiam
ratione humana utitur. „Propria autem hujus scientiae co-
gnitio est quae est per revelationem, non autem quae est per
naturalem rationem." S. Thom. I. quaest. I. art. 6. ad 2.;
cf. art. 8. Investigandum est igitur, quid non valeat in theo-
logia ratio humana, quid valeat probare. Et quoniam de ipsa
vi nativa rationis errores non pauci ubique sparguntur, non-
nulla de analogia rationis et fidei huic quaestioni adjicienda
videntur. Itaque quaeritur:

Primo. De viribus rationis naturalis.

Secundo. Utrum theologia rationibus philosophicis uti
possit.

Tertio. De philosophia S. Thomae.

ARTICULUS I.
De viribus rationis naturalis.

I. Duplex principium cognitionis, ratio naturalis
et fides. Ante omnia distingui necesse est duplicem veritatum
ordinem, quorum primum genus est veritatum naturalium,
seu rationem humanam non excedentium , alterum super-
naturalium, quae captum hominis naturalem superant. Hoc
enim „perpetuus Ecclesiae catholicae consensus tenuit et tenet,
duplicem esse ordinem cognitionis, non solum principio, sed
objecto etiam distinctum : principio quidem , quia in altero
naturali ratione, in altero fide divina cognoscimus; objecto
autem, quia praeter ea, ad quae naturalis ratio pertingere

Art. I. De viribus rationis naturalis. 305

potest, credenda nobis proponuntur mysteria in Deo abs-
condita, quae, nisi revelata divinitus, innotescere non possunt."
Conc. Vatic. sess. III. cap. IV. Quamobrem vires rationis
naturalis considerari oportet a) in se et respectu sui proprii
objecti, videlicet veritatum naturalium, b) respectu fidei et
veritatum supernaturalium.

II. De viribus rationis naturalis respectu veritatum
naturalium. a) Ratio naturalis veritates etiam metaphysicas
rerumque causas altiores cognoscere potest. Quod est contra
Pyrrhonismum seu perfectum scepticismum et contra positi-
vismuin, cujus parens Aug. Comte, Cours de phitosophie posi-
tive, negat, ea quae ad mundum invisibilem et spiritualem
pertinent, rationi esse pervia. Cf. De Broglie, Le Positivisrne;
Civilta catt. VII. XI. XII.; Gruber, A. Comte.

b) Sane ratio naturalis potest demonstrare exsistentiam
unius Dei Creatoris, immorlalitatem animi et alias id genus
veritates religiosas. Kant, Kritik der reinen Vernunft, seu
Critica rationis purae, cognoscibilitatem veritatum illarum labe-
factavit, adulteratis argumentis, quibus earum solida probatio
nititur. At patres Vaticani definiverunt: „Si quis dixerit Deum
unum et verum, Creatorem et Dominum nostrum, per ea, quae
facta sunt, naturali rationis humanae lumine certo cognosci
non posse: anathema sit." Sess. III. cap. II. can. I. Cf.
S. Thom. I. quaest. II. art. 2.; C. Gentiles, lib. I— III.

c) Ratio individua vi ratiocinii ad certam alicujus veri-
tatis religiosae cognitionem pervenire valet. Ita rejicitur
sensus ille communis, quem Lamennais, Essai sur V in-
difference, t. II. ob infirmitatem facultatis ratiocinandi (faculte
de raisonner) in homine absolute necessarium esse asseverat.
Neque admitti potest traditionalismus asserentium, humanam
rationem non ex se , sed ope tantum magisterii traditionalis,
aliquam rerum spiritualium notitiam sibi comparare. Cf. Zigliara,
Saggio su' principii del tradizionalismo ; Propraed. lib. II.
cap. IV., V. — Decreto S. C. Indicis diei 11. Junii 1855, a
S.S. D. N. Pio IX. 15. Junii approbato, domino Bonnetty haec
thesis subscribenda est proposita: „Ratiocinatio Dei exsistentiam,

De Groot, Summa apologet. II. 20

306 Quaestio XX. De ratione naturali.

animae spiritualitatem, hominis libertatem cum certitudine pro-
bare potest."

d) Ab alia parte in praesenti generis bumani conditione
revelatio ad perfectam veritatum religiosarum naturalium cogni-
tionem rationi naturali moraliter necessaria est; scilicet „divinae
revelationi tribuendum quidem est, ut ea, quae in rebus divinis
humanae rationi per se impervia non sunt, in praeseuti quo-
que generis humani conditione ab omnibus expedite, firma
certitudine et nullo admixto errore cognosci possint". Conc.
Vat. sess. III. cap. II. Cf. S. Thom. I. quaest. I. art. 1.;
C. Gent. lib. I. cap. IV.

III. De viribus rationis respectu fidei et veritatum
supernaturalium. Ratio naturalis respectu fidei considerari
potest a) ante fidem; b) in ipso assensu fidei; c) post assen-
sum fidei.

a) Ante fidem ratio naturalis potest 1 ° eas veritates per-
cipere, quas posse modo diximus; 2° potest revelationis pos-
sibilitatem probare; 3° credibilitatis motiva intelligere. Cf.
quaest. I.

b) In ipso asmisu fidei. 1° Fidei assensus supernaturalis
praestatur nnon propter intrinsecam rerum veritatem naturali
rationis iumine perspectam , sed propter auctoritatem ipsius
Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potest". Cono. Vat.
sess. III. cap. III. Cf. quaest. I. art. 4. et 5. 2° De verita-
tibus, quae non sunt objectum fidei proprium, sicut mysteria,
sed quae sunt objectum fidei commune, id est, veritates, quas
et revelatio manifestat et ratio probat, velut exsistentia Dei
aliaeque hujusmodi, et quas Angelicus „praeambula ad articulos"
(I. quaest. II. art. 2. ad 1.) vocat, de his, inquam, veritatibus
potest in terris simul haberi actus scientiae et habitus fidei,
id est, illa virtus supernaturalis in intellectu residens, qua
inclinamur ad assentiendum revelatis. Cf. S. Thom. II. II.
quaest. CLXXV. art. 3. ad 3.; Quaest. disp. De Verit. XIII.
art. 2.

Quaeres I. Quomodo fieri possit, ut sint de eadem veri
tate sub eodem respectu simul actus scientiae et habitus fidei.
Re$p. Objectum fidei est non visum. Porro, si Chri-

Art. I. De viribus rationis naturalis. 307

stiauus alicujus veritatis, uti immortalitatis animi, demonstra-
tionem habet, objectum quidem non visum esse desinit; sed
fidelis tamen potest ac debet esse ita dispositus, ut veri-
tati illi firmissime adhaereret, etiamsi esset non visa. Jam
hujusmodi dispositio ad habitim jidei pertinet. Ergo in terris
actus scientiae fidei habitum non excludit. Dixi: in terris;
nam „in statu gloriae non solum actu tollitur objectum fidei
quod est non visum; sed etiam secundum possibilitatem, propter
beatitudinis stabilitatem. Et ideofrustra talis habitus remaneret".
S. Thom. I. E. quaest. LXVII. art. 5. ad 3.

Quaeres II. Utrum, acquisita aliquarum veritatum demon-
stratione, meritum fidei minuatur.

Resp. S. Thomas respondet in illo casu non esse meri-
tum fidei, „quando homo non habet voluntatem credendi ea
quae sunt fidei, nisi propter rationem inductam. Quando autem
homo habet voluntatem credendi ea quae sunt fidei, ex sola
auctoritate divina, etiamsi habeat rationem demonstrativam ad
aliquid eorum, puta ad hoc quod est Deum esse; non propter
hoc tollitur vel diminuitur meritum fidei." II. II. quaest. II.
art. 10. ad 1.

Quaeres III. Utrum in eodem intellectu possint esse simul
actus fidei et actus scientiae.

Resp. Negative. Repuguare enim videtur, idem objectum
secundum idem praedicatum ab eodem intellectu esse visum
et non visum. Atqui de ratione actus fidei est, terminari per
rem non visam } cum fides sit argumentum non apparentium,
Hebr. XI. 1.; objectum autem actus scientiae est res visa.
Actus ergo scientiae ab eodem objecto eodemque intellectu
actum fidei excludit. Cf. S. Thom. I. II. quaest. LXVII.
art. 3.; II. II. quaest. I. art. 4.

c) Post assensum Jidei ratio humana potest 1° afferre
„veras similitudines" (S. Thom. C. Gent. lib. I. cap. VII.),
aliquales rationes non necessarias (S. Thom. In Boet. De Trin.
quaest. I. art. 4.). Ita rationes ad Trinitatis manifestationem
inducuntur, quia „Trinitate posita, congruunthujusmodirationes:
non tamen ita quod per has rationes sufficienter probetur
Trinitas personarum". Idem, ln Boet. 1. c. 2° Ratio humana

20*

308 Quaestio XX. De ratione naturali.

potest negative solvere objectiones adversariorum. Dico: nega-
tive , hoc est , ostendendo defectuin ratiocinii adversi ; non
positive, ostendendo evidentiam intrinsecam veritatis, cui ratio-
cinium adversum est. Cf. S. Thom. I. quaest. I. art. 8.;
C. Gent. lib. I. cap. VII. 3° Eatio humana ex articulis fidei
ad alia argumentari potest. S. Thom. I. quaest. I. art. 8.
4° Ratio humana potest mysteriorum totiusque doctrinae catho-
licae connexionem et consequentiam investigare. 5° Eadem
methodum et disputationem dialecticam theologo affert, fidei-
que doctrinam ad tractationem vere scientificam potest evehere.
IV. Ratio naturalis fidei subordinata est. a) Ratio
naturalis eaque exculta seu philosophia non ita subordinatur
fidei, ut certitudo ac evidentia principiorum naturalium ex ipsa
fide pendeat. b) Ea subordinatio admitti debet, ut „philo-
sophia sit ad metas fidei regenda", secundum illud Apostoli
2. Cor. X. 5.: „In captivitatem redigentes omnem intellectum
in obsequium Christi". S. Thom. In Boet. De Trin. quaest. II.
art. 3. c) Patres Vaticani subordinationem expositam docent.
Legimus enim: „Nec sane ipsa (ecclesia) vetat, ne hujusmodi
disciplinae in suo quaeque ambitu propriis utantur principiis
et propria methodo; sed justam hanc libertatem agnoscens,
id sedulo cavet, ne divinae doctrinae repugnando errores in
se suscipiant, aut fines proprios transgressae , ea, quae sunt
fidei, occupent et perturbent," Sess. III. cap. IV. Atque
can. II. de fide et ratione: „Si quis dixerit, disciplinas huma-
uas ea cum libertate tractandas esse , ut earum assertiones,
etsi doctrinae revelatae adversentur, tanquam verae retineri,
neque ab Ecclesia proscribi possint; anathema sit/' d) In
Syllabo notantur prop. 10.: „Quum aliud sit philosophus, aliud
philosophia, ille jus et officium habet se submittendi auctori-
tati, quam veram ipse probaverit; at philosophia neque potest,
neque debet ulli sese submittere auctoritati"; prop. 11.: „Eccle-
sia non solum non debet in philosophiam unquam animad-
vertere, verum etiam debet ipsius philosophiae tolerare errores,
eique relinquere ut ipsa se corrigatu; prop. 14.: „Philosophia
tractanda est, nulla supernaturalis revelationis habita ratione."
e) Ratio istas ecclesiae definitiones confirmat. Revera fallibile

Art. I. De viribns rationis naturalis. 309

infallibili subordinetur, necesse est. Proximum autem philo-
sophiae fundamentum est humana ratio fallibilis, proximum vero
fidei fundamentum auctoritas Dei iufallibilis. Ergo. f) „Deni-
que praetereuudum non est, immensum patere campum, in quo
hominum excurrere industria, seseque exercere ingenia libere
queant: res scilicet quae cum doctrina fidei morumque christia-
norum non habent necessariam cognationem, vel de quibus
Ecclesia , nulla adhibita sua auctoritate , judicium eruditorum
relinquit integrum ac liberum." Leo XIII. Encycl. Libertas
praestantissimam , 20. Junii 1888.

V. Nulla inter fidem et rationem vera dissensio
esse potest. a) Rationalistas cujusvis aetatis asseverasse
fidem rationi repugnare, in perspicuis est; at singularis est illa
Pomponacii sententia, in concilio Lateranensi V. anno 1513
damnata, qua contendebatur, idem posse juxta fidem esse
verum, juxta rationem falsum.

b) Nullam autem istiusmodi dissensionem admittendam
esse, paucis probatur. Et sane Deus unus est sibique contra-
dicere non potest. Jam fidei veritates et veritates philosophiae
seu rationis sunt una veritas in Deo. Ergo. Dicimus enim „du-
plicem veritatem divinorum, non ex parte ipsius Dei, qui est
una et simplex Veritas, sed ex parte cognitionis nostrae, quae
ad divina cognoscenda diversimode se habet". S. Thom.
C. Gent. lib. I. cap. IX.

c) Habemus hac de re gravissimam concilii Vaticani sen-
tentiam: „etsi fides — inquit — sit supra rationem, nulla
tamen unquam inter fidem et rationem vera dissensio esse
potest: cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem infundit,
animo humano rationis lumen indiderit; Deus autem negare
seipsum non possit, nec verum vero unquam contradicere.
Inanis autem hujus contradictionis species inde potissimum
oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiae intellecta
et exposita non fuerint, vel opinionum commenta pro rationis
effatis habeantur. Omnem igitur assertionem veritati illumi-
natae fidei contrariam omnino falsam esse definimus." Sess. III.
cap. IV. Rursus Leo XIII. : „cum constet, ea quae revelatione
innotescunt, certa veritate pollere, et quae fidei adversantur

310 Quaestio XX. De ratione naturaTi.

pariter cum recta ratione pugnare, noverit philosophus catho-
licus se fidei simul et rationis jura violaturum, si conclusionem
aliquam amplectatur, quam revelatae doctrinae repugnare in-
tellexerit." Encycl. Aet. Patris. Cf. Syll. prop. 6.

VI. Fides rationem perficit. a) Conducit enim ad
profectum rationis, si ipsam juvat intelligentia nobilior, pro-
fundior, firmior. Atqui fides Christiana, quae auctoritate Dei
nititur, continet veritates nobilissimas, quas mysteria fidei
vocamus; itemque veritates naturales illustrat; errandi periculum
firmitudine magisterii divini aufert. Itaque fides „non modo
nihil de dignitate (rationis) detrahit, sed nobilitatis, acurainis,
firmitatis plurimum addit". Enc. Aet. Patris.

b) „Merito igitur — ait Leo XIII. — Vaticana Synodus
praeclara beneficia, quae per fidem rationi praestantur, his
verbis commemorat: Fides rationem ab erroribus liberat ac
tuetur, eamque multiplici cognitione instruit. !) Atque idcirco
homini, si saperet, non culpanda fides, veluti rationi et natu-
ralibus veritatibus inimica, sed dignae potius Deo grates essent
habendae, vehementerque laetandum, quod, inter multas igno-
rantiae causas et in mediis errorum fluctibus, sibi fides san-
ctissima illuxerit, quae, quasi sidus amicum, citra omnem
errandi formidinem portum veritatis commonstrat."

ARTICULUS II.
Utrum theologia rationibus philosophicis uti possit.

I. Errores eorum, qui rationibus philosophicis in
theologia nimiam auctoritatem tribuunt. 1° Gnostici,
qui sibi videbantur pneumatici esse multitudinique imperitorum,
quos psychicos vocabant, multo praestare, mysteria fidei totam-
que S. Scripturam philosophiae suae modo dualisticae modo pan-
theisticae subjecerunt. Quare S. Irenaeus ad gnosticum: „Or-
dinem ergo serva tuae scientiae, et ne ut bonorum ignarus
supertranscendas ipsum Deum." Adv. haer. lib. II. cap. XXV.

') Conat. dogm. de Fide Cath., cap. 4.

Art. II. Utrum theologia rationibus philosophicis uti possit. 311

2° Rationalistae medii aevi. Dialectici non pauci tum ex
nominalistarum schola tum de assectatoribus realismi exag-
gerati rationalismo infecti fuerunt. Inter quos Joannes Scotus
Erigena (f 883 [?]) contendit, perfectissimorum divinique radii
splendoribus illuminatorum esse, „altissima divinae theoriae
flqnaia, h. e. gradus superare, ac sine ullo errore apertissimae
veritatis speciem nulla caligine obstante intueri". De divisione
naturae, lib. III. cap. I. Abaelardus (f 1142) asseruisse vide-
tur, fieri posse, ut homines docti in hac vita ad intelligendam
S. Trinitatem perveniant. Introd. ad theol. lib. II. Erigena
et Abaelardus ad rationalismum gnosticorum accedunt, sed
ille via potissimum pseudomystica, hic ratione magis dialectica.
3° Gregorius XI. anno 1376 damnavit hanc propositionem
Raymundi Lulli (1235 — 1315): „Omnes articuli fidei possunt
probari, et probantur per rationes necessarias, demonstrativas,
evidentes." 4° Sociniani mysteria et theologiam supernatu-
ralem potius expressis verbis negarunt, quam usum philoso-
phiae in theologicis disciplinis exaggerarunt. 5° Inter recen-
tiores Jacobue Frohschammer in voluminibus, germanice scriptis,
quae titulum habent: Introductio in Philosophiam ; de Libertate
scientiae; Athenaeum, asserere non dubitat, „omnia indiscrimi-
natim christianae religionis dogmata esse objectum naturalis
scientiae, seu philosophiae, et humanam rationem historice
tantum excultam, modo haec dogmata ipsi rationi tanquam
objectum proposita fuerint, posse ex suis naturalibus viribus
et principio ad veram de omnibus etiam reconditioribus dog-
matibus scientiam pervenire." Litt. Pii IX. ad Archiep. Mona-
censem et Frisingensem , 11. Dec. 1862. 6° Vitandus est
etiam eorum abusus, qui speculative quidem non asserunt,
fidei mysteria posse demonstrari intrinsece argumentis mere
philosophicis, sed practice imitantur magistros illos Parisienses,
quos Gregorius IX. anno 1233 hunc in modum reprehendit:
„Cum Theologiam secundum approbatas Traditiones Snnctorum
exponere debeant, et non carnalibus armi?, sed Deo potentibus
destruere omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam
Dei, et captivum in obsequium Christi reducere intellectum:
ipsi doctrinis variis et peregrinis abducti, redigunt caput in

312 Quaestio XX. De ratione naturali.

caudam, et ancillae cogunt famulari reginam." Cf. Hieron.
Savonarola, De ordine scientiarum, lib. III.

II. Sententia catholica. Ecclesia catholica ita docet
ab abusu philosophiae cavendum esse, ut eos pariter vitandos
esse affirmet, qui omnem disciplinam, tam practicam quam
speculativam, in theologia rationalismum sapere censeant. „Equi-
dem — ait Leo XIII. — non tantam humanae philosophiae
vim et auctoritatem tribuimus, ut cunctis omnino erroribus
propulsandis, vel evellendis parem esse judicemus: sicut enini,
cum primum est religio christiana constituta, per admirabile
lumen non persuasibilibus humanae sapientiae verbis diffusum,
sed in ostensione spiritus et virtutis, orbi terrarum contigit,
ut primaevae dignitati restitueretur; ita etiam in praesens ab
omnipotenti potissimum virtute et auxilio Dei expectandum
est, ut mortalium mentes, sublatis errorum tenebris, resipiscant.
Sed neque spernenda, neu posthabenda sunt naturalia ad-
jumenta, quae divinae sapientiae beneficio, fortiter suaviterque
omnia disponentis, hominum generi suppetunt; quibus in ad-
jumentis rectum philosophiae usum constat esse praecipuum."
Encycl. Aet. Patris. — Ratio autem humana post fidem non
solum potest veritatum nexum inter se manifestare, conclusiones
ex fidei articulis inferre, verum etiam analogias aliquas pro-
ponere necnon ostendere argumenta obloquentium non esse
necessaria. Cf. p. 307, 308.

Thesis: Theologis argumenta philosophica perutilia sunt.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. iScriptura. Philosophia seu ratio naturalis
vere locus, h. e. fons argumentorum, theologis est, si apostoli
loco isto in discutiendis fidei quaestionibus usi sunt. Id autem
factum est. Ergo. Prob. min. S. Paulus, coram Areopago
de „Ignoto Deo" disserens, argumentatione philosophica uti-
tur, Act. XVII. ; alibi ostendit, judicium Dei esse secundum
veritatem in ethnicos, Rom. I. Cf. et Job, de divina Providentia.
— I. Cor. XV. 12—58. apostolus corporum resurrectionem ex
resurrectione Christi probat et ex pluribus convenientiis simili-

Art. II Utrum theologia rationibus philosophicis uti possit. 313

tudinibusque naturalibus; itemque Rom. XI. de gratia et ope-
ribus, Rom. IX. de electione divina disserens, ab argumentis
rationis naturalis non abhorret.

Arg. II. Ex traditione. a) S. Hieronymus rationis natu-
ralis usum commendat in Quadrato, in Aristide, in Justino, in
Irenaeo, ep. ad Magn.; Gregorius Neocaesariensis in Origene,
Orat. paneg. ad Origen. — Clemens Alex. ait: „Accedens autem
graeca philosophia veritatem non fecit potentiorem; sed cum
debiles efficiat sophistarum adversus eam argumentationes, et
propulset dolosas adversus veritatem insidias, dicta est vineae
apta sepes et vallus." Strom. lib. I. cap. XX. — S. Augustirms
figura sumpta a Judaeis, aurea et argentea Aegyptiorum vasa
secum defereutibus: „Nonne aspieimus - inquit — quanto
auro et argento et veste subsarcinatus exierit de Aegypto
Cyprianus, Doctor suavissimus et Martyr beatissimus? Quanto
Lactantius? Quanto Victorinus, Optatus, Hilarius?" De doctr.
Christ. lib. II. — Rursus Hipponensis philosophiae illud tribuit,
„quo fides saluberrima, quae ad veram beatitudinem ducit,
gignitur, nutritur, defenditur, roboratur." De Trin. lib. XIV.
cap. I.

b) Facta subsequentium saeculorum eadem philosophiae
commoda probant. Ad hanc enim disciplinam ecclesia sacer-
dotes erudire studuit; ab ingeniis praeclarissimis fides argu-
mentis etiam philosophicis propugnata est, maximetamen omnium
ab Angelico in Summa theologica. Hac de causa S. Anselmus
Cant. ait: „credo, ut intelligam." Proslog. cap. I. Namque „ratio,
fide iilustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam, Deo
dante, mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam asse-
quitur, tum ex eorum, quae naturaliter cognoscit, analogia,
tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine ultimou.
Conc. Vatic, sess. III. cap. IV.; cf. Leon. XIII., encycl.
Aet. Patris.

Arg. III. Ex ordine rationis et fidei, Cum gratia non
tollat naturam sed perficiat^ oportet naturalem rationem sub-
servire fidei, sicut et naturalis inclinatio voluntatis obsequitur
caritati. S. Thom. I. quaest. 1. art. 8. ad 2. Atqui naturalis
ratio potest subservire fidei praebendo quaedam argumenta

314 Quaestio XX. De ratione naturali.

theologi8. Ergo. Prob. min. ex S. Tboma, sic disserente:
„lumen fidei, quod nobis gratis infunditur, non destruit lumen
naturalis cognitionis nobis naturaliter inditum. Quamvis autem
uaturale lumen mentis humanae sit insufficiens ad manifesta-
tionem eorum quae per fidem manifestantur, tamen impossibile
est quod ea quae per fidem nobis traduntur divinitus, sint
contraria his quae per naturam nobis sunt indita: oporteret
enim alterum esse falsum: et cum utrumque sit nobis a Deo,
Deus esset nobis auctor falsitatis: quod est impossibile. Sed
magis , cum in imperfectis inveniatur aliqua imitatio per-
fectorum, quamvis imperfecta; in bis quae per naturalem
rationem cognoscuntur, sunt quaedam similitudines eorum quae
per fidem tradita sunt." Quibus expositis, sanctus concludit,
in theologia philosophiam adhiberi posse tripliciter: 1 ° ad
demonstrandum ea, quae sunt praeambula fidei; 2° ad noti-
ficandum per aliquas similitudines ea, quae sunt fidei; 3° ad
resistendum his, quae contra fidem dicuntur, sive ostendendo
esse falsa, sive ostendendo non esse neGessaria. In Boet.
De Trin. quaest. II. art. 3. — De multiplici usu scientiarum
humanarum in theologia disserit Berthier, Tract. De loc. theol.
p. II. lib. I. cap. II.

Objeotiones.

Obj. I. S. Paulus fideles sic alloquitur: videte ne quis
vos decipiat per philosophiarn et inanem fallaciam. Coloss.
II. 8. Itaque viro Christiano gravissima causa est vitandi
philosophiam.

Resp. Dist. antec: S. Paulus reprobat philosophiae usum,
nego; abusum , conc. Apostolus docet ab illa philosophia
cavendum, quae est „secundum elementa mundi, et non secundum
Christumu. L. c. De qua quidem philosophia, fidei adversa,
S. Thomas: „utentes — inquit — philosophia in sacra Scri-
ptura possunt dupliciter errare. Uno modo utendo his quae
sunt contra fidem , quae non sunt philosophiae , sed potius
error vel abusus ejus . . . Alio modo, ut ea quae sunt fidei,
includantur sub metis philosophiae; ut si nihil aliquis credere
velit nisi quod per philosophiam haberi potest." ln Boet. 1. c;
e£ Expos. in Col. II. lect. II.

Art. II. Utrum theologia rationibus philosophicis uti possit. 315

Instabis. Apostolus testatur, se praedicasse Corinthiis nnon
in persuabilibus humanae sapientiae verbis, sed in ostensione
spiritus et virtutisu. 1. Cor. II. 5. Ergo.

Resp. Dist. antec.: istis verbis ostenditur, philosophia non
utendum esse ut principali, conc; ut secundaria, nego. De eo
Scripturae loco et similibus S. Thomas: „ex omnibus illis
verbis ostenditur quod doctrina philosophorum non sit uten-
dum quasi principali , ut scilicet propter eam credatur fidei;
non tamen removetur quin ea possint uti sacri doctores quasi
secundaria. ... Ut tamen totum quod est fidei, non humanae
potentiae aut sapientiae tribueretur, sed Deo, voluit Deus ut
primitiva Apostolorum praedicatio esset in infirmitate et sim-
plicitate: cum tamen potentia et saecularis sapientia postea
superveniens ostenderit per victoriam fidei mundum esse Deo
subjectum et quantum ad potentiam, et quantum ad sapientiam."
In Boet. 1. c. ad 1.

Obj. II. Tertullianus, De praescr.; S. Hieronymus in ep.
ad Eustach. , ubi refert, se raptum in spiritu vapulasse Deo
jubente, quod Ciceronianus esset, non Christianus; S. Ambrosius,
qui De jide, lib. I. docet, „non in dialectica complacuisse Deo
salvum facere populum suum", aliique patres dialecticae usum
reprobare videntur. Ergo.

Resp. Dist. antec: sancti patres reprobarunt usum, nego;
abusum , conc. Res ex eo liquet , quod ipsi patres dialectica
et philosophia usi sunt eumque usurn in aliis laudarunt et
probarunt.

Instabis. Quod nititur auctoritate divina, humanae sa-
pientiae adjumentis non indiget. At fides nostra divina aucto-
ritate nititur. Ergo.

Resp. Dist. maj.: quod nititur auctoritate divina, humanis
adjumentis non indigpt ex necessitate, conc; ob utilitatem
aliquam, nego. Aquinas ait: „haec scientia (theologia) ac-
cipere potest aliquid a philosophicis disciplinis , non quod
ex necessitate eis indigeat, sed ad majorem manifestationem
eorum quae in hac scientia traduntur. Non enim accipit sua
principia ab aliis scientiis, sed immediate a Deo per revela-
tionem. Et ideo non accipit ab aliis scientiis tamquam a

316 Quaestio XX. De ratione naturali.

superioribus , sed utitur eis tanquam inferioribus et ancillis;
sicut architectonicae utuntur subministrantibus, ut civilis mili-
tari. Et hoc ipsum quod sic utitur eis, non est propter de-
fectum vel insufficientiam ejus, sed propter defectum intellectus
nostri; qui ex his quae per naturalem rationem (ex qua pro-
cedunt aliae scientiae) cognoscuntur , facilius manuducitur in
ea quae sunt supra rationem, quae in hac scientia traduntur."
I. quaest. I. art. 5. ad 2.; cf. art. 8.; C. Gent. lib. I. cap. IX.;
Quodl. IV. 18.

Urgebis. Argumentis philosophicis in theologia non uten-
dum est, si nihil omnino utilitatis habent. Jam istis argu-
mentis nec fidelibus consulitur , utpote quos divina auctoritas
ad credendum inducat; nec infidelibus , quia argumenta illa
minime demonstrant. Ergo.

Resp. Dist. min. : iis argumentis nec fidelibus nec in-
fidelibus consulitur, ut credant, conc; ut adjumenta quae-
dam habeant, nego. Et primo quidem infidelibus prospicitur,
quoniam „rationes quae inducuntur a sanctis ad probandum
ea quae sunt fidei , non sunt demonstrativae , sed persuasione
quadam manifestantes non esse impossibile quod in fide
proponitur." S. Thom. II. II. quaest. I. art. 5. ad 2.; cf. I.
quaest. XXXII. art. 1. — Fideles praeterea firmantur in fide,
perspectis analogiis, mysteriorum nexu inter se, pulcherrimisque
conclusionibus; nec cuiquam non probatur illud S. Thomae: „de
rebus nobilissimis quantumcumque imperfecta cognitio maximam
perfectionem animae confert." C. Gent. lib. I. cap. V. — Re
quidem vera „sicut ea quae fidei sunt, non possunt demon-
strative probari; ita quaedam contraria his non possunt de-
monstrative ostendi esse falsa; sed potest ostendi non esse ea
necessariau. In Boet. De Trin. quaest. II. art. 3. Ita fit, ut
ad confutandos fidei adversarios theologis opera navanda sit
philosophiae.

Art. III. De philosophia S. Thomae. 317

ARTICULUS III.
De philosophia S. Thomae.

I. Status quaestionis. Quaerendum est, utrum Thomae
philosophia ceterorum doctrinae philosophicae praeferenda sit.
Haec autem praeferentia considerari potest 1° respectu utili-
tatis aliorum , qui de rebus philosophicis scripserunt; 2° re-
spectu scientiarum naturalium; 3° respectu fidei.

1° Quod ad aliorum philosophorum utilitatem attinet,
Leo XIII. non ita Thomae sapientiam laudavit, ut alii omnes
excludantur: „edicimus — inquit — libenti gratoque animo
excipiendum esse quidquid sapienter dictum, quidquid utiliter
fuerit a quopiam inventum atque excogitatum". Encycl. Aet.
Patrls; cf. ep. Leonis XIII, ad ministrum gener. Ordinis
Minorum de operum S. Bonaventurae nova editione, 13. Dec.
1883.1)

2° De habitu philosophiae Thomisticae ad scientias physi-
cas. Leo XIII. in encyclica commemorata: „etiam physicae
disciplinae, quae nunc tanto sunt iu pretio, et tot praeclare
inventis, singularem ubique cient admirationem sui, ex restituta
veterum philosophia non modo nihil detrimenti, sed plurimum
praesidii sunt habiturae. Illarum enim fructuosae exercitationi
et incremento non sola satis est consideratio factorum , con-
templatioque naturae; sed, cum facta constiterint, altius assur-
gendum est, et danda solerter opera naturis rerum corporearum
agnoscendis, investigandisque legibus, quibus pa*rent, et prin-
cipiis , unde ordo illarum , et unitas in varietate , et mutua
affinitas in diversitate proficiscuntur. Quibus investigationibus

') In ea ep. legimus: „nullo modo dubitandum, quin catholici
praesertim juvenes in spem Ecclesiae succrescentes, qui ad philosophica
ac theologica studia secundum Aquinatis doctrinam sectanda se con-
ferunt, perlegendis S. Bonaventurae operibus plurimam utilitatem sint
hausturi atque ex amborum scriptis, quasi ex praecipuis armamentariis,
gladios ac tela sumant, quibus in teterrimo bello adversus Ecclesiam
ipsamquehumanam societatem commoto, host.es superare strenue queant."

318 Quaestio XX. De ratione naturali.

mirum quantam philosophia scholastica vim et lucem, et opem
est allatura, si sapienti ratione tradatur." Rursus: ^hac ipsa
aetate, plures iique insignes scientiarum physicarum doctores
palam aperteque testantur, inter certas ratasque recentioris
Physicae conclusiones, et philosophica Scholae principia nullam
veri nominis pugnam existere."

3° Philosophia Thomistica respectu fidei praeferenda vide-
tur ceteris doctrinis, in quantum Thomae doctrina philosophica
prae ceteris tum intrinsece tum extrinsece fidei subordinata est
eique cohaeret. Dico: a) intrinsece , non quasi philosophia
Thomistica aut qualiscunque doctrina naturalis idem objectum
formale atque fides haberet; quippe in fide auctoritas Dei
revelantis , in scientia naturali intrinseca rei veritas praecise
attingitur. Sed objectum materiale philosophiae Thomisticae
et fidei revelatae sub eo respectu inter se conveniunt, quod
Thomas illas veritates naturales, quae sunt fidei et scientiae
objectum commune, velut doctrina de Deo Creatore, aut quae
cum fidei mysteriis indirecte connectuntur , velut doctrina de
substantia et accidentibus corporum, mira perspicuitate docuit.
b) Extrinsece quoque, hoc est, tanquam medium ad finem,
philosophia commemorata ob majorem cum fide connexionem
praefertur ceteris, non perinde ac si naturalis scientia fidem
supernaturalem efficeret, sed quia ad fidem defendendam valet
quam quae maxime.

Non igitur quaerimus, utrum philosophia Thomistica uten-
dum sit, ceteris quibuscunque philosophis exclusis, aut quovis
progressu a priori negato, aut probatis Thomae conclusionibus
omnibus etiam de scientiis experimentalibus; sed disceptatione
nostra in eo versatur, utrum philosophia, de qua diximus, prae-
sertim habito respectu ad fidem, sit anteponenda ceteris.

II. Adversarii. Antesignanus antithomistarum habetur
Guilielmus Lamaraeus, qui in suo Correctorio operum S. Tho-
mae, plures theses philosophicas sancti doctoris, uti doctrinam
de unitate formae substantialis in homine refellere conatus est.
Occam, defensor Philippi Pulchri et Ludovici Bavari, S. Thomam
impugnavit; quamvis iste scholam non condiderit, duae tamen
scholae antithomisticae, saeculo XIV. decurrente, discipulos non

Art. III. De philosophia S. Thomae. 311)

paucos habuerunt, Averroismus et Paganismus philosophicus,
qui temporibus restaurationis (reuaissance), ut ajunt, ex odio
mediae aetatis et superstitione quadam antiquorum cito crevit.
Post novatores saeculi XVI. schola empirica Baconis Verulam.
(1561—1626) et schola idealistica Cartesii (1596—1650) multis
visae sunt amplissimae , Thomistica contempta; hac tem-
pestate Arnu (f 1692), 0. P. edidit opus, quod inscriptum est:
Clypeus phil. thomist. contra novos ejus impugnatores. Sae-
culo XVIII. philosophia Thomistica magis magisque a pro-
fe8Soribus laicis neglecta est; tum ab adversariis ipsam defen-
savit Gu6rinois 0. P. in libro, qui inscribitur Clypeus phil.
thom. contra veteres et novos ejus impugnatores. Saeculo XIX.1)
etiam in scholis catholicis nonnulli „patrimonio antiquae sa-
pientiae posthabito, nova moliri, quam vetera novis augere et
perficere maluerunt". Encycl. Aet. Patris.

Thesis: 8, Thomae philosophia ceteris doctrinis philosophicis
praeferenda est,

Argamenta.

Arg. I. Ex suffragio ecclesiae. Illa philosophia theologis
seligenda est, cui favet ecclesiae suffragium. At ecclesia
philosophiae Thomisticae mirifice suffragatur; quod licebit
efficere ex Pontificum Maximorum de Thoma sententiis, prae-
sertim ex aurea illa Leonis XIII. encyclica de colenda S. Thomae
philosophia; ex ecclesiae usu, quem ea quoque probant, quae
p. 297 — 303. de auctoritate doctoris Angelici sunt exposita.

Arg. II. Ex indole philosophiae Thomisticae. Plurimi pu-
tatur ea philosophia, quae est universalissima, profundissima,
tutissima. Talis autem prae ceteris est philosophia Angelica.
Ergo. Prob. min.

a) Universalissima est. Thomas enim in Commentariis
in Aristotelem, in Quaestionibus disputatis, in Summa contra

x) Inter modernos Thomae iniqui sunt R. Eucken, Die Philo-
sophie des Thomas von Aquino und die Cultur der Neuzeit, 1886;
J. Frohschammer, Die Philosophie des Thomas von Aquino, 1889;
professor Dr. P. Knoodt, professor Dr. A. Ritschl et alii.

320 Quaestio XX. De ratione naturali.

Gentiles, in Summa Theologica, in Opusculis variis Logicam,
Physicam, Metaphysicam, Ethicam complexus est. „Nulla est —
ait Leo XIII. — philosophiae pars, quam non acute simul et
solide pertractarit."

b) Profundissima. Namque „philosophicas conclusiones
angelicus Doctor speculatus est in rerum rationibus et prin-
cipiis, quae quam latissime patent, et infinitarum fere veri-
tatum semina suo velut gremio concludunt, a posterioribus
magistris opportuno tempore et uberrimo cum fructu aperienda".

c) Tutissima. Illa philosophia tutissima est, quae fidem,
ut stellam directricem, fidelissime sequitur. Talis autem est
philosophia Thomistica. Ergo. Prob. min. Ille fidem fidelis-
sime sequitur, qui maximam fidei scientiam cum firmissima
voluntate sequendi fidem conjunxit. Jam vero in Thoma fidei
scientiam maximam fuisse, ex antea dictis (quaest. XIX.) con-
stat; firmissimum pariter fuisse Thomae erga fidem obsequium,
nemo profecto negaverit. Cf. Encycl. Aet. Patris. Audiatur
praeclara vox Leonis XIII., qui ad Archiepiscopos et Episcopos
Bavariae haec scripsit: „disciplina Doctoris Angelici mire facta
est ad confirmandas mentes, mire usum parit commentandi,
philosophandi, disserendi presse invicteque: nam res singulas
dilucide monstrat aliam ex alia continua serie pendentes,
omnes inter se connexas et cohaerentes, omnes ad capita per-
tinentes suprema; tum in contemplationem erigit Dei, qui
rerum omnium et caussa effectrix est et vis et summum exem-
plar, ad quem demum omnis philosophia et homo quantus est,
debent referri. Sic vere per Thomam scientia rerum divinarum
et humanarum, caussarumque, quibus hae res continentur,
quum praeclarissime illustrata, tum firmissime munita est:
cujus conflictione disciplinae, veteres sectae errorum penitus
corruerunt, itemque novae, nomine potius et spe, quam re
illis dispares, simul emisere caput, et ejusdem ictibus dejectae
interciderunt; quod jam non unus ostendit de scriptoribus
nostris. Ratio quidem humana ad cognitionem rerum interio-
rem reconditamque libera vult acie penetrare, nec non velle
potest: verum Aquinate auctore et magistro hoc ipso facit ex-
peditius et liberius, quia tutissime facit, omni procul periculo

Art. III. De philosophia S. Thomae. 321

transiliendi fines veritatis. Neque enim libertatem recte di-
xeris, quae ad arbitrium libidinemque opiniones consectatur
et spargit, immo vero licentiam nequissimam, mendacem et
fallacem scientiam, dedecus animi et servitutem. Ille reapse
sapientissiraus Doctor intra veritatis fines graditur, qui non
modo cum Deo, omnis veritatis principio et summa, nunquam
decertat, sed ipsi adhaeret semper arctissime semperque ob-
sequitur arcana sua quoquo modo patefacienti ; qui neque
sancte minus Poutifici Romano est dicto audiens, et auctori-
tatem in eo reveretur divinam, et subesse Romano Pontifici
tenet omnino de necessitate salutis."1) Encycl. Officio san-
ctissimo.

Quaeres. Utrum theologis doctrina quoque astronomica et
physica S. Thomae sequenda sit.

Resp. a) Quod ad altiora rerum principia causasque
attinet, constat, hujusmodi rerum investigationibus philosophiam
Thomae plurimum lucis afferre. Elucet enim Angelicus scientia
metaphysica, quae communissimas entis proprietates et ad-
spectabilis mundi rationes quasdam generales considerat, nec-
non ea de Deo, anima et mundo tradit, quibus cognoscendis
nulla experimentorum subtilitate aut perfectione instrumentorum
opus est, sed mente, quae ex factis cuique manifestis ad causas
altiores assurgat.

b) In experimentalibus et in conclusionibus, quae scien-
tiarum naturalium incrementum sequuntur, ipse Aquinas affir-
mat, certitudinem a posteris esse obtinendam. Ita De caelo
et mundo lib. II. lect. XVII. anomalias seu irregularitates circa
motus planetarum considerans, expositis veterum sententiis,
ait: „Ulorum tamen suppositiones quas adinvenerunt, non est
necessarium esse veras. Licet enim, talibus suppositionibus
factis, apparentia salvarentur, non tamen oportet dicere
has suppositiones esse veras: quia forte secundum aliquem
alium nxodum, nondum ab hominibus comprehensum , appa-

') Opusc. Contra errores Graecorum.

De Groot, Summa apologet. II. 21

322 Quaestio XX. De ratione naturali. Art. III. De philosophia etc.

rentia circa stellas salvantur." Exponens librum De causis,
lect. L: „naturalem philosophiam" nominat, „quae propter ex-
perientiam tempore indiget." Cf. alias quasdam Thomae de
eadem re sententias in Edit. Leonina operum S. Thomae,
t. III., praef.

Ceterum Angelici doctrina philosophica quid valeat in
scientiis physicis et naturalibus, viri praestantes, Gonzalez,
Liberatore, Zigliara, Sanseverino, Vallet, Pesch, suis Summis
seu Institutionibus philosophicis egregie illustrarunt; nec alii
desunt, qui de ista materia ex professo scripserint, ut Cop-
pola, S. Tommaso e le scienze naturali; Carli, 0. P., Filosofia
de la Fisica i de la Fisiolojia segun los principios de Santo
Tomas de Aquino; complures auctores, qui dissertationes suas
foliis periodicis inseruerunt, ut videre est apud Venturoli e
Liverani, L ' accademia jilosofico-medica di S. Tommaso d'Aquino
ed il materialismo nelle scienze.

De praestantia philosophiae Thomisticae universim cf.
Van Weddingen, L Encyclique de S.S. Leon XIII. et la re-
stauration de la philos. chretienne; Werner, Der H. Tho-
mas von Aquino; Jourdain, La Philosophie de St. Thomas;
Kleutgen , Die Philosophie und Theologie der Vorzeit; Gon-
zales, Estudios sobre la jilosofia de Santo Tomds.1) Et ut
sileam de plurimis operibus, quae in historiis philosophiae
catholicis recensentur, opera non pauca, quae hoc fere de-
cennio de sapientia Thomistica in lucem sunt edita, recensuit

') Cum illustrissimus card. Gonzalez in Philippinis insulis li-
brum memoratum conscriberet, Antonium Rosmini non cognovisse
videtur nisi ex duobus auctoris illius operibus, quae inscribuntur
Nuovo Saggio sulV origine delV idee et 11 rinuovamento della Filo-
sofia in ltalia; sperabat fore, ut Rosmini S. Thomam ducem sibi
eligeret. At spes doctissimum virum fefellit, atque anno 1868 in sua
Philosophia elementaria, t. III., scribere coactus est: „Rosmini a
D. Thomae doctrina discedit, tum quoad secundaria quaedam, tum
maxime quoad theoriam cognitionis et originis idearum.44 Cf. de Ros-
mini decretum S. Inquis. 14. Dec. 1887, quo propositiones XL hujus
auctoris proscribuntur.

Quaestio XXI Dc philosophoruni auctoritate. 323

Domet de Vorges, Annales de Plulosophie Chretienne, 1888;
Schneid, Jahrbuch filr Philosophie und spekulative Theologie,
B. L 209— 308. !)

Quaestio XXI.

I)e philosopborum auctoritate.

Nonus locus philosophorum auctoritate continetur. Quae
sane auctoritas non praebet locum necessarium aut theologiae pro-
prium; nihil tamen obstat, cur non theologi hoc genere argu-
mentorum utantur. Ut hic autem locus recte excolatur, quae-
rendum est;

Primo. De auctoritate philosophorum in theologia.

Secundo. De auctoritate Aristotelis.

ARTICULUS I.
De philosophorum auctoritate in theologia.

I. Status quaestionis. 1° Philosophos hic intelligimus
eos, qui, lumen naturale secuti, de Deo rebusque divinis ante
Christi adventum scripserunt, ut Plato. Philosophis autem ad-

') Protestantes etiam aliqui philosophiam Thomisticam, sub aliquo
saltem respectu, valde probarunt, nominatim Rudolphus von lhering,
professor Goettingensis, qui in opere, quod inscribitur Der Zweck im
Recht, t. II. p. 161. edit. 2. fatetur, modernos philosophos et theologos
protestantes non nisi cum damno suo et dedecore ignorare nobilis-
simam Thomae de morali et jure philosophiam. — At et pertinaces
suut, de quibus Ausonio Franchi, TJltima critica, p. 107. haud inepte
dixisse videtur: „Tutte le querele ed invettive contro la scolastica
hanno il loro ultimo fundamento in questo bel supposto: La filosotia
non essere scienza razionale, se non in quanto si adopera ad ogni
modo a scristianizzare il mundo."

21*

324 Quaestio XXI. De philosophorum auctoritate.

junguntur juris naturalis ac civilis periti, sicut alibi canonistas
theologis adjungendos esse docuimus. 2° Etsi philosophi, non
nisi naturali lumine ducti, niultum erraverunt, Deus tamen non
sine testimonio semetipsum reliquit, benefaciens de caelo, dans
pluvias et tempora fructifera, implens cibo et laetitia corda
nostra. Act. Apost. XIV. 16.; cf. Catech. Rom. p. I. art. 1.
Atque adeo philosophorum omnium de rebus religiosis in ordine
naturali conspirans sententia certam fidem facit, quandoquidem
omnium in eo genere quaestionum consensio non accidentalibus
causis tribuenda est, sed naturae atque naturae Auctori. Cf.
Can. De loc. iheol. lib. X. cap. IV. 3° In ipsis mysteriis fide-
que supernaturali defendendis philosophorum auctoritatem theo-
logis utilem esse hoc sensu asserimus, quod theologia philoso-
phorum placitis uti potest, sive ad desumendas aliquas ex iis
rebus, quae naturaliter cognoscuntur, analogias, sive ad redar-
guendos eos, qui philosophorum judicia contra fidem inducunt.
Patet autern, ex illa philosophorum auctoritate non hauriri argu-
menta certa ad fidei mysteria probanda, sed convenientias tantum.

II. Philosophorum scholae praecipuae. 1° Philo-
sophia Orientalis Aegyptos, Persas, Sinenses, Indos comple-
ctitur. Verum Aegypti et Zarathustra seu Zoroaster Persa
potius religiosam doctrinam quam systema philosophicum reli-
quisse videntur. Quod idem de Babyloniensibus et Assyriis
affirmandum est. Inter Sinenses Lao-Tseu saeculo VII. a. C.
et Confucius (551 — 478) philosophiam docuerunt; sed hujus
doctrina de Deo rebusque divinis nulla aut fere nulla, illius
obscura, confusa. In India circa saeculum VI. a. C. Kapila
docuit philosophiam Sankhya, quae est sensualistica; Kanada
philosophiam Vaiseshika, quae aliis materialismus, aliis idea-
lismus quidam videtur; Gotama systema Nyaya invenit, quod
ad sensualismum vergit; Qakia Mouni (557 — 477), auctor Bud-
dhismi, Deum et res divinas si non expresse negat, at certe
negligit. Indicos allegare philosophos, plura nos prohibent,
linguarum difficultas, — mysticismus quidam pantheisticus, ideas
offuscans, — errores plurimi, quibus saniorem antiquae religionis
doctrinam Indicae corruperunt.

2° Philosophia Graeca. a) Inter Graecos „primi philoso-

Art. I. De philosophorum auctoritate in theologia. 325

phantium de rerum naturis sola corpora esse aestimaverunt,
ponentes prima principia aliqua corporea elementa, aut plura
aut unum". S. Thom. Opusc. De svbstantiis separatis, c. I.
Haec est schola naturalismi Ionici, quam Thales Milesius circa
annum 600 a. Chr. fundavit, schola vero Abderitana Democriti
(460 — 362) et Leucippi (500 — ?), quae est atomistica et ma-
terialistica, continuavit. b) Anaxagoras Clazomenius (500 — 428),
„etsi cum ceteris philosophis naturalibus naturalia principia
corporalia poneret, posuit tamen primus inter philosophos quod-
dam incorporale principium, id est intellectum, . . . non ut uni-
versale essendi principium, sed solum principium distinctivum",
hoc est, a quo corpora non esse haberent, sed a quo distin-
ctionem sortirentur. S. Thom. 1. c. Haec est schola ideali-
stica, cujus auctor est Pythagoras Samius (f 500), conti-
nuata per scholam Eleaticam Xenophanis, Parmenidis, Zenonis.
Sed principium incorporale, intellectus (vovg), ab Anaxagora
prae Pythagoreis et Eleaticis magis perspicue exprimitur.
c) Schola Socratica, cujus parens babetur Socrates (470 — 399),
summum decus Plato (420—347) et Aristoteles (384—322), qui
uterque de Deo phira dignissime docuerunt. Cf. S. Thom. 1. c.
Deinceps jphilosophia Graeca ad profundum erroris relapsa est.

3° Philosophia Romana. Romani magis scholas Graecas
secuti, quam novas condidisse dicendi sunt. Inter eos Cicero
(107 — 43) de Deo rebusque divinis docuit, quae laude digna
esse videantur. Seneca quoque et Epictetus sententias, viro
Christiano minime indignos, praeceperunt. At eo tempore Chri-
stus in terris apparuerat.

4° Quod ad alias scholas attinet, quae sive in antiquitate
sive modernis temporibus ortae sunt, satis esse videtur hoc
Angelici proferre: „Necesse est accipere opiniones antiquorum
quicumque sint. Et hoc quidem ad duo erit utile. Primo
quia illud quod bene dictum est, accipiemus in adjutorium
nostrum. Secundo quia illud quod male enuntiatum est cave-
bimus." De anima, lib. I. lect. H.

Thesis: Theologis philosophorum auctoritates perntiles esse
possunt.

326 Quaestio XXI. De philosophorum auctoritate.

Argumenta.

Arg. I. Ex S. Scriptura. S. Paulus quandoque sententiis
philosophicis gentilium utitur. Ergo philosophorum etiam gen~
tilium auctoritates theologum quandoque adjuvant. Cf. S. Thom-
In I. Cor. XV. lect. IV. Prob. antec. I. Cor. XV. 33. habetur
illud Menandri: Corrumpunt mores bonos colloquia mala; I.
Tit. I. 12. illud Epimenidis sive Callimachi: Cretenses semper
mendaces, malae bestiae, ventres pigri; Act. XVII. 28.: quidam
vestrorum Poetarum dixerunt: Ipsius enim et genus sumus,
quod quidem hemistichium: lpsius enim, Arati est eademque
fere sententia Cleanthis.

Arg. II. Theologi veritates naturales probant, analogias
scientiam inter et fidem exponunt, veritatum naturalium et
supernaturalium adversarios redarguunt. Jam in hac triplici
disputandi ratione theologi possunt auxilia petere a theo-
logis. Prob. min. a) In ordine veritatum naturalium constat
praeclarissima vetustatis ingenia acute disputasse. Quare
verissime S. Thomas: „etiam auctoritatibus philosophorum
sacra doctrina utitur, ubi per rationem naturalem veritatem
cognoscere potuerunt; sicut Paulus Act. XVII. 28. inducit ver-
bum Arati, dicens: Sicut et quidam poetarum vestrorum dixe-
runt, genus Dei sumus. Sed tamen sacra doctrina hujusmodi
auctoritatibus utitur quasi extraneis argumentis, et probabilibus."
I. quaest. I. art. 8.

b) In exponendis analogiis inter fidem et scientiam theo-
logi nonnullis veritatibus philosophicis uti consueverunt. Atqui
veritates hujusmodi haud semel egregie dictae sunt a philo-
sophis maximae auctoritatis. Ita philosophorum auctoritates
tam ob acutum dicendi modum quam ob auctoritatem , qua
sapientissimi viri apud adversarios etiam fidei fruuntur, theo-
logis utiles esse possunt. Ita S. Thomas, III. quaest. LXXVII.
de accidentibus in Eucharistia remanentibus et C. Gent. lib. IV.
cap. LXXXII. etc. de statu hominis post resurrectionem dis-
serens, plus singula vice doctrinam fidei, quantum fieri potest,
Aristotelis auctoritate illustrat; valebat enim Stagiritae sapien-
tia aetate illa plurimum.

Art. I. De philosophorum auctoritate in theologia. 327

c) In adversariis redarguendis argumenta duci queunt
ab iis philosopnorum auctoritatibus. quas adversarii admittunt.
Subvenitur enim eorum , qui nobis adversi sunt , defectui , si
08tenditur eorundem rationes fidei contrarias etiam contradicere
praeclari cujusque philosophi sententiis. Cf. Cajet. in I.
quaest. I. art. 8.

Ofojeotiones.

Obj. I. Non licet evacuare crucem Christi. At si philo-
sophos in tbeologia audiamus, ciux Christi evacuatur. Paulus
enim: non — inquit — in sapientia verbi , ut non evacuetur
crux Christi . . . Scriptum est enim: Perdam sapientiam sa-
pieatium. I. Cor. I. 17. 19. Ergo.

Resp. Dist. min.: evacuatur crux Christi , si theologus
utitur sapientia verbi pro radice suae doctrinae, conc; in
obsequium hujus doctrinae, nego. Ita S. Thomas: „aliud est
docere in sapientia verbi quocunque modo intelligatur, et aliud
uti sapientia verbi in docendo. Ille in sapientia verbi docet,
qui sapientiam verbi accipit pro principali radice suae do-
ctrinae, ita scilicet quod ea solum approbet, quae verbi sa-
pientiam continent: reprobet autem ea, quae sapientiam verbi
non habent, et hoc fidei est corruptivum. Utitur autem sa-
pientia verbi , qui suppositis verae fidei fundamentis , si qua
vera in doctrinis philosophorum inveniat, in obsequium fidei
assumat." Expos. in I. Cor. I. lect. III.

Instabis. Theologia nititur divinis testimoniis iisque effi-
cacissimis. Igitur theologia philosophorum testimoniis nihil
utatur, necesse est.

Resp. Dist. antec: theologia testimoniis divinis ita nititur,
ut illa sint theologiae propria, conc; ut excludat extranea,
nego. Theologia testimoniis etiam humanis ministerialiter
utitur, „non quod ex necessitate eis indigeat, sed ad majorem
manifestationem eorum quae in hac scientia traduntur ... Et
hoc ipsum quod sic utitur eis (aliis scilicet scientiis tanquam
ancillis) non est propter defectum vel insnfficientiam ejus, sed
propter defectum intellectus nostri." S. Thom. I. quaest. I.
art. 5. ad 2.

328 Quaestio XXI. De philosophorum auctoritate.

Urgebis. Ille sibi non constat, qui philosophorum auctori-
tatem in plurimis repudiat, in aliis allegat. Theologia autem
philosophorum auctoritatem in plurimis repudiat. Theologus
ergo, si constare sibi velit, eorum auctoritatem allegare non
potest.

Resp. Dist. maj.: ille sibi non constat, qui philosophorum
auctoritatem in plurimis repudiat, si eosdem in aliis allegat
simpliciter, conc; si eos allegat secundum quid, nego. Re-
sponsio his verbis S. Thomae explicatur: „in quantum sacra
doctrina utitur physicis documentis propter se, non recipit ea
propter auctoritatem dicentium, sed propter rationem dictorum:
unde bene dicta recipit et alia respuit. Sed quando utitur
eis propter aliquos errores refellendos, utitur eis in quautum
sunt in auctoritatem aliis qui refelluntur, quia testimonium
adversarii efficacius est." In Boet. De Trin. quaest. II.
art. 3. ad 8.

ARTICULUS II.
De auctoritate Aristotelis.

I. De abusu Aristotelis in theologia. Aristoteles
(384 — 322) Stagirae in Thracia natus, Platonis discipulus,
magister Alexandri Magni, philosophiae peripateticae parens,
praeclarissimorum ingeniorum judicio vir sapientissimus do-
ctissimusque fuit. Sed fuerunt, qui auctoritate tanti viri abusi
sunt. Quod quidem tribus modis factum est.

1° Fuerunt, qui caeco modo sequerentur Aristotelem, non
incorruptum illum, quem veteres Graeci legerunt, sed illum,
cujus opera Neoplatonicis, Arabicis et Averroisticis erroribus cor-
rupta erant. QuiArabicum et Averroisticum istum Aristotelismum
clausis veluti oculis sequebantur, illi ansam dederunt decretorum
concilii Parisiensis (1209) et Roberti Courgon, legati pontificii
(1215), necnon bullarum Gregorii IX. (1228 et 1231), ab
Urbano IV. confirmatarum (1262), de libris Aristotelis. Ex
pernicioso illo abusu Aristotelis ortus esse videtur pantheismus
Amalrici a Bena et Davidis de Dinanto, et error de unitate
intellectus , quem refellens S. Thomas: „miror — inquit —

Art. II. De auctoritate Aristotelis. 329

ex quibus Peripateticis hunc errorem se assumpsisse glorientur;
nisi forte minus volunt cum ceteris Peripateticis recte sapere,
quam cum Averroe aberrare , qui non tam fuit Peripateticus
quam Peripateticae philosophiae depravator." Opusc. De unit.
intell.

2° Alii Aristotelis opiniones quascunque philosophice veras
esse duxerunt. Sed cognito, Stagiritam doctrinae Christianae
interdum adversari, per fidem errores illos corrigendos esse dixe-
runt, sed ita corrigendos, ut eodem tempore falsas illas opi-
niones de rebus religiosis in philosophia studiose propagarent.
Aristotelismus ille antischolasticus saeculo XVI. fidei Christianae
non parum nocuit. Assectatores fuerunt Petrus Pomponatius
(1462 — 1526) in libris De immortalitate animae; De incanta-
tionibus; De fato, libero arbitrio et praedestinatione ; Andreas
Caesalpinus (1519 — 1603) in libris, qui inscribuntur Quaestiones
peripateticae et Daemonum investigatio , et alii philosophi in
Italia. Hinc illud Pomponatii: „sola religio christiana rationa-
liter habet ponere animorum immortalitatem; caeterae vero
religiones omnesque philosophandi modi, qui animos immortales
posuerunt, sunt irrationabiliter dicti et omnino fabulosi penitus-
que abjiciendi ab omni religione et philosophia." Apologia,
III. 3. Atque de eo abusu „nata sunt in Italia — ait Canus —
pestifera illa dogmata de mortalitate animi, et de divina circa
res humanas improvidentia, si verum est, quod dicitur." De
loc. theoL lib. X. cap. V.; cf. conc. Lat. V. sess. VIII. — Melchior
verum audierat.

3° Alii nonnullas Aristotelis sententias, in se non falsas,
sine judicio ad fidei mysteria applicaverunt, aut in cognitione
semiplena philosophi steterunt, quando sapientia Christiana
pleniorem rerum philosophicarum notitiam ex fide haurire
potuit; adeo ut Joannes Philoponus seu Grammaticus (sae-
culo VI.), auctor aliquorum commentariorum in Aristotelem,
pravo conceptu substantiae et individui videatur in Tritheismum
deerrasse.

II. Error Aristotelem a theologia prorsus exclu-
dentium. Lutherus, tametsi Aristotelis philosophiam sapien-
tiaru quandam humanam esse non negaret, usum tamen illius

330 Quaestio XXI. De philosophorum auctoritate.

philosophiae in theologia valde improbavit. Philosophus ab
eo Cerberus vocatur, infelix logomachus, etc. Bajus et
Jansenius, cum generatim et sapientiam et virtutes gentilium
nimis despicerent, eo facile adducti sunt, ut adjumenta peri-
pateticae sapientiae a theologia vix non excluderent; Jansenius
scilicet in libro, qui inscribitur Augustinus tom. II.," de amissa
per Aristotelem a scholasticis vera theologia edisserit. Baco
in suo libro Novum Organum, Cartesius et moderni plurimi de
relinquenda Stagiritae auctoritate scripserunt. Cartesium tanta
cepit peripateticae disciplinae aversio, ut censuerit, homines
„quam mininum didicerunt illorum omnium quae hactenus
(1644) nomine philosophiae insigniri solent, ad veritatem per-
cipiendam quam maxime esse idoneos". Principia philo-
sophiae, ep. praef.

III. Adversarii S. Thomae et scholasticorum ob
Aristotelem. Per sex fere saecula nunquam non fuerunt,
qui Thomam et scholasticos ob Aristotelis cultum conviciis
consectarentur. Ita Petrus d'Ailly anno 1387 Thomam accusat,
quod „Ejus doctrina innititur in multis authoritatibus et ra-
tionibus et philosophorum praecipue Peripateticorum. Nam
in omnibus etiam arduissimis fidei articulis, et humana ratione
transcendentibus ipse utitur dictis Aristotelis, et immiscet ejus
philosophiam doctrinae fidei." Nizolio in opere inscripto Anti-
barbarus seu de veris principiis et vera ratione phllosophandi,
Erasmus in Elogio Moriae aliique humanistae censent, Thomam
esse nimis Aristotelicum; quin etiam Nizolio de Alberto Magno,
Aquinate et aliis: „Si quis — inquit — eos recte philosophari
potuisse arbitratur, is vehementer dissentit a nobis". Atque
Brucker in Historia critica philosophiae (1743): „Dum (Tho-
mas) Aristotelem unice sequi constituit, mancipii instar Stagiritae
servire coactus est, et veritatera quoque illi tyranno servire
coegit. Et ne malum hoc solum esset, immodicns Peripateticae
philosophiae amor ita virum hunc superstitioso obsequio
Philosopho addictum seduxit, ut theologiae vulneribus, quae
praepostera philosophiae commixtio inflixerat, nova adderet
vulnera, sicque sacram doctrinam vere faceret philosophicam
imo gentilem." Inter modernos Victor Cousin , Cours de

Art. II. De auctoritate Aristotelis. 331

V Hist. de la philosophie moderne, et schola eclectica in Gallia;
Giinther, Eurystheus und Herakles ac Peregrins Gastmahl , et
alii in Germania; Gioberti, Introd. allo studio della Filosofia
ac Protologia , et Rosmini, Aristotelo esposto ed esaminato, in
Italia magis minusve Thomam et Scholasticos arguunt abusus,
qui a Bruckero AQiaxoTelo^avCa vocatur. Item Rud. Eucken,
Die Philosophie des heiligen Thomas. — Cf. De Rubeis,
diss. XXX. ; Talamo , U Aristotelismo della Scholastica , p. L
cap. 1.; Scbneid, Aristoteles in der Scholastik; Ephem. Div.
Thomas, vol. I.

IV. S. Thomae et Scholasticorum de Aristotelis
auctoritate principia. 1° Ante omnia constat S. Thomam
et scholasticos optime distinxisse theologicam scientiam a philo-
sophicis disciplinis. Prima quaestio, quam Angelicus in Summa
Theologica sibi solvendam proponit, haec est: Utrum sit neces-
sarium praeter philosophicas disciplinas aliam doctrinam haberi.
Respondet „quod necessarium fuit ad humanam salutem, esse
doctrinam quamdam secundum revelationem divinara, praeter
philosophicas disciplinas, quae ratione humana investigantur".
I. quaest. I. art. 1. Quod principium illis non favet, qui
Thomam insimulant sacram doctrinam philosophicam, imo gen-
tilem, reddidisse.

2° Philosophorum auctoritas in theologia scholasticorum
judicio valde debilis est. Revera S. Thomas: „licet locus ab
auctoritate quae fundatur super ratione humana, sit infirmissi-
mus, locus tamen ab auctoritate quae fundatur super reve-
latione divina, est efjicacissimus." I. quaest. I. art. 8. ad 2. —
Neque caeco modo philosophorum doctrinae admittebantur;
etenim „in quantum sacra doctrina utitur pbysicis documentis
propter se, non recipit ea propter auctoritatem dicentium, sed
propter rationem dictorum". In Boet. De Trin. quaest. II.
art. 3. ad 8. Quare iterum S. Thomas: „veritas est quoddam
divinum. In Deo enim primo et principaliter invenitur, et
ideo sanctum est praehouorare veritatem hominibus amicis.
Juxta hoc etiam est sententia Platonis, qui reprobans opinio-
nem Socratis magistri sui dicit: quod oportet magis de veritate
curare quam de aliquo alio. Et alibi dicit: Amicus quidem

332 Quaestio XXI. De philosophorum auctoritate.

Socrates, sed magis amica veritas." In Ethic. lib. I. lect. VI.
Cf. In lib. I. De caelo, lect. XXII.; in lib. VIII. Physic.
lect. III. etc. Similiter Aegidius Romanus: „non credimus phi-
losophis nisi quatenus rationabiliter locuti sunt." In Sent. II.
dist. I. p. I. q. I. art. 2. — Ob eamque rem progressus philo-
sophicus admittitur. Id enim docet Angelicus his verbis:
„facta sunt additamenta in artibus, quarum a principio aliquod
modicum fuit adinventum, et postmodum per diversos paulatim
profecit in magna quantitate, quia ad quemlibet pertinet super-
addere id quod deficit in consideratione praedecessorum." In
Ethic. lib. I. lect. XI. Atque Albertus M., de causis et spe-
ciebus inquirens: „Supervenient — inquit — dicta eorum
(antiquorum) huic nostrae viae, et hoc erit magnae utilitatis:
aut enim in hac via aliud genus causae quod antiqui non in-
venerunt, inveniemus; aut" etc. Metaph. lib. I. tr. III. cap. I.
Cf. S. Thom. H. II. quaest. XCIV. art. 2.

3° Scholastici Stagiritae auctoritatem adhibuerunt ratione
et modo. Nam a) S. Thomas, Aristotelem allegans, non eo
docet sententiam aliquam esse admittendam, quod Stagirites
illam teneat, sed quod eam jprobet; unde formula: „ut pro-
batur" et similes, quibus ad Stagiritae argumentationem re-
niittit; hinc frequens ipsius argumentationis illius philosophi
diligensque expositio; hinc corroborata ipsius Thomae argu-
mentatione prolata auctoritas. Qua in re sancti mens ex-
pressis verbis declaratur , quippe cum , allatis Aristotelis
aliorumque Peripateticorum testimoniis, hunc in modum pro-
sequitur: „Hoc autem praemisimus non quasi volentes ex
philosophorum auctoritatibus reprohare suprapositum errorem
(de unitate intellectus), sed ut ostendamus quod non solum
Latini, quorum verba quibusdam non sapiunt, sed et Graeci
et Arabes hoc senserunt quod intellectus sit pars vel potentia
sive virtus animae quae est corporis forma." Opusc. De unit.
intellectus. b) Scholastici cum S. Thoma errores Aristotelis
sibi corrigendos esse censuerunt. Et profecto Aquinas haud
semel Aristotelis doctrinas emendavit; ipsius magister Alber-
tus M.: „qui credit — inquit — Aristotelem fuisse Deuni, ille
debet credere quod nunquam erravit. Si autem credit ipsum

Art. II l>«' auetoritate Ariatotelis. 333

esse hominem, tunc procul dubio potuit errare sicut et nos.u
Phys. lib. VIII. tr. I. cap. XIV. Aegidius Romanus, fidelis-
simus Thomae auditor, scripsit: De erroribus Philosophorum
Aristotelis, etc. Atque Gulielmus Arverniae (f 1249), Aristo-
telicus egregius et auctor operum, quae inscribuntur De Trini-
tate; De universo; De anima: „Quamquam in multis contra-
dicendum sit Aristoteli, sicut revera dignum et justum est, et
hoc in omnibus sermonibus, quibus dicit contraria veritati, sic
suscipiendus est, id est sustinendus in eis omnibus in quibus
recte sensisse invenitur." De anima, cap. II. p. I. c) Scho-
lastici non solum Aristotelem cognoverunt, verum et Platonem,
Proclum, Platonis interpretatorem, Ciceronem, Senecam et alios.
Cf. S. Thom., ln Metaph. lib. III. lect. L; In Phys. lib. VIII.
lect. II.; Sent. III. dist. XXXIII— XXX VI.; Summ. Theol. I. II.
quaest. XXII— LXV. 1., XC— XCVIL; Opusc. De substantiis
separatis, etc. Cf. Talamo, o. c; Can. De loc. theol. lib. X. c. V.
V. Motiva cur scholastici Stagiritae potissimum
se addixerint. Haec motiva videntur esse quinque. 1° S. Au-
gustinus De Civ. Dei, lib. VIII. cap. XII. ait: „De uno Deo,
qui fecit coelum et terram, quanto melius senserunt (scholae),
tanto ceteris gloriosiores illustrioresque habentur." Jam vero
inter antiquos philosophos Aristoteles, quamvis erroris non
expers, egregia tamen plura de uno Deo, primo Motore, docuit.
2° Aristoteles in plurimis aliis philosophiae partibus fuit prae-
stantis ingenii, maxime in Logica; vocatur enim Logicae
parens ejusque Organon est opus prorsus eximium. Et quo-
niam in Metaphysicis, Ethicis etc. saepe subtiliter ac solide
disputavit, sententiarum veritate fidem defendentibus opem
afferre potuit. 3° Excellens quoque Stagiritae methodus.
Philosophus enim deductionem et inductionem apte inter se
composuit; neque speculationem ab experientia sejunxit. De-
inde „consuetudo Aristotelis fuit fere in omnibus libris ut
inquisitioni veritates praemitteret dubitationes emergentes"
(S. Thom. In Metaph. lib. III. lect. L); etiam consuetudo ejus
est „semper ad propositum ex propriis rationibus argumentari".
(S. Thom. In Phys. lib. VIII. lect. I.) 4° Stilus Peripatetici
ab Angelico his verbis laudatur: „Non est consuetudo Aristo-

334 Quaest.XXI. Dephilos.auctoritate. Art. II. De auctor. Aristotelis.

telis defectivis locutionibus uti, quamvis sit breviloquus," De
caelo et mundo, lib. II. lect. XVII.; iterum: „Non est con-
suetudo Aristotelis, ut ex abusivis locutionibus argumentetur."
0. c. lib. III. lect III. 5° Accedit quod Aristotelis auctoritas
media aetate apud adversarios quoque fidei catholicae pluri-
mum valebat; quare in promptu erat, philosophi auctoritatem
adversus ejusmodi adversarios allegare.

VI. Aristotelis auctoritas, sapienti ratione adhi-
bita, theologis etiam nunc utilis esse potest. Quod ad
adjumentum Aristotelis in theologia attinet, interest sane inter
mediam aetatem et nostram aliquid. Primum, cum philo-
sophia peripatetica in scholis plurimis negligatur, attenuata
est rationalis illa auctoritas, quam, ex penitiori philosophiae
istius notitia natam, Albertus M. bene descripsit his verbis:
„nulla causa fuit quare Philosophi vias Aristotelis Peripatetici in
pluribus secuti sunt nisi quia pauciora vel nulla inconvenientia
sequuntur ex dictis ejus." Metaph. lib III. tr. III. cap. XI.
Conclusiones etiam nonnullas de rebus physicis, seu potius
hypotheses, diligentiori naturae investigatione diuturnisque ex-
perimentis erroneas esse comperimus. Cf. quaest. XX. art. 3.
His igitur observatis, quae sunt exposita, rationes illae, ob
quas veteres Aristotelis auctoritatem non respuerunt, etiam
nunc haud inanes esse videntur. Constat enim, etiam ex mo-
dernorum studiis (Barthelemy St. Hilaire et Trendelenburg)
mirum quoddam in illo viro fuisse acumen ingeDii. Polleat
ergo sua auctoritate, non oraculi quidem, a quo dissentire
non liceat, sed viri in arte perquam periti; praesertim cum
magna pars philosophiae Aristotelicae , ab Aquinate aliisque
scholasticis expensa, tot ingeuiorum nobilium consensione quo-
dammodo probata sit.

Quaestio XXII. De historiae huraanae auctoritate. 335

Quaestio XXII.

De Iiistoriae humanae auctoritate.

Veniraus nunc ad decimum locum et ultimum , historiae
humanae auctoiitatem. „Multa enim — ait Canus — nobis e
thesauris suis historia suppeditat, quibus si eareamus, et in
Theologia, et in quacumque ferme alia facultate inopes saepe-
numero et indocti reperiemur." De loc. theol. lib. XI. cap. II.
Colenda est igitur historia, quae a Diodoro Siculo vocatur
„prophetissa veritatis" (Biblioth. hist. lib. I.), a Tullio „testis
temporum, lux veritatis, vitae memoria, magistra vitae, nuntia
vetustatisu. De oratore, lib. II. cap. IX. Hoc loco quaeren-
dum videtur:

Primo. De humana historia generatim.

Secundo. Utrum historia humana theologis utilis esse
possit.

Tertio. Utrum archaeologia Christiana theologis argu-
menta praebeat.

ARTICULUS I.
De humana historia generatim.

I. Definitio et divisio historiae. Historia est scientia
rerum praeteritarum. Est scientia, quia non agitur de jejuna
quadam rerum notitia, sed de illa, quae ex argumentis, huic
disciplinae propriis, hausta necnon ex cognitione causarum et
effectuum deducta prudenti viro digna sit. Scientia rerum
dicitur, hoc est, non modo eventuum, sed omnium omnino
rerum, praetereaque etiam morum, doctrinarum, etc. Additur:
praeteritarum , non eo sensu quod res, quae sunt historiae
objectum, semper praeteriisse oportet sub omni respectu, velut
Hannibalis imperium; sed quod sub aliquo respectu praeter-

336 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

ierint, sicut elapsa saecula ecclesiae, permanentis semperque
mansurae.

Dividitur historia 1° in sacram, quae Deum habet aucto-
rem, et humanam , cujus auctor homo est; ad illam S. Scri-
pturae pertinent, ad hanc quaevis alia historia. 2° Historia
humana dividitur in profanam , quae primario res ordinis
temporalis perscribit, et in ecclesiasticam , cui proponitur tan-
quam finis principalis, res spiritualis ordinis tradere. 3° Hi-
storia ecclesiastica in partes plurimas distribui potest, in
historiam Romanorum Pontificum, conciliorum , sanctorum
patrum, dogmatum , sanctorum, etc. Ab aliis historiae tam
profanae quam ecclesiasticae partitionibus recensendis vacamus.

II. De fontibus historiae. 1° Rerum praeteritarum
notitia hauritur a) ex documentis scriptis, velut ex conciliorum
actis, ex decretis Summorum Pontificum, litteris episcoporum,
libris liturgicis, statutis ordinum religiosorum ; b) ex monu-
mentis , sicut historia Babylonis et Assyriae ex ruiuis in
Kujundschik, Nebi Junus, aut mores veterum Christianorum
ex Catacumbis; c) ex traditione orali, sicut beatus Gregorius
Turonensis in primis libris suae Historiae ecclesiasticae Fran-
corum,

2l> Fontes immediati sunt documenta, aut ab actoribus
aut a testibus oculatis accepta; secus mediati habentur. Do-
cumenta, quae ad auctoritatem et munus exsequendum pertinent,
ut bullae Pontificis Maximi, publica nuncupantur; privata,
quae a privatis proficiscuntur , ut missionariorum ad amicos
epistolae.

3° Fontes historiae ecclesiasticae dicuntur proprii, si
agitur de documentis, quorum auctores ad religionem, quam
describunt, pertinent; extranei, si pertinent ad aliam religionem,
velut Flavius Josephus et Tacitus, ubi rerum Christianarum
mentionem faciunt.

III. De scientiis historiae auxiliaribus. Disciplinae
nonnullae historicum valde juvant. 1° Diplomatica, id est
doctrina diplomatum seu instrumentorum, quae sunt litterarum
monumenta, ad certas regulas confecta et firmata authentice. —
Cujusmodi diplomata medio aevo vocabantur charta, ut magna

Art. 1. De lmmana historia generatim. 337

charta regis Joannis in Anglia: pagina, etc. Ars diplomatica
diplomatum materiam , ut papyrum , chartam membranaceam ;
formam exteriorem; formalitates , ut inscriptionem , datum,
signum recognitionis considerat. Diplomaticae pater habetur
J. Mabillon (1632—1708), qui Parisiis anno 1681 edidit opus
De re diplomatica.

2° Palaeographia docet legere manuscripta vetera. Haec
enim aliis temporibus litteris aliis exarata, — scriptura modo
continua modo distincta, — cum siglis, contractionibus, omissioni-
bus propriis — sunt ejusmodi, ut historicos, si palaeographiae
adjumentis destituantur, in chartis legendis multum operae et
laboris consumere necesse sit. Quapropter Leo Xffi. de
palaeographiae schola Romae instituenda: „a rendere vieppiu
fruttuoso questo studio (historiae), Ci siamo risoluti di aprire
presso lo stesso Archivio (Vaticani) una scuola speciale di
Paleografia e Storia comparata merce cui il giovane Clero
possa opportunamente far tesoro di soda erudizione e adestrarsi
in esercizf di sana critica." Ep. ad card. Hergenroether, diei
15. Maji 1884.

3° Epigraphica est scientia legendi et interpretandi in-
scriptiones antiquas. Huc pertinent marmora, tituli, lapides,
graffiti, inscriptiones denique qualescunque in vitreis, tabulis
ceratis.

4° Chronologia seu doctrina temporum. 5° Sphragistica,
quod verbum, ductum a oyQayig (sigillum), scientiam sigillorum
significat. 6° Heraldica seu scientia insignium. 7° Numis-
matica, quae est de nummis et numismatibus. 8° Linguistica
comparativa.

IV. De critica fontium. Ad rectam rerum praeteritarum
notitiam adipiscendam ante omnia rectum judicium de authentia
fontium postulatur. Sequantur ergo leges, quas viri prudentes
statuerunt, ut dignoscatur authentia 1° documentorum scri-
ptorum; 2° monumentorum; 3° traditionis oralis.

1° Documenta scripta. De iis judicandum est a) ex in-
diciis extrinsecis , videlicet ex manuscriptis et codicibus, ex
testimonio ipsius auctoris in aliis ejusdem documentis minime

De Groot, Summa apologet. II. 22

338 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

dubiis, ex testimonio veterum, maxime coaevorum; b) ex notis
intrinsecis : lingua, scribendi genere, indole auctoris et moribus
temporis , quibus documenta attribuuntur , etc. Magua sane
prudentia exquiritur, ut quis criteria singula bene adbibeat; in
adhibendis v. g. notis intrinsecis rationalistae saeculi XVIII.
praecipites fuerunt, cum aliquos libros V. T. nothos habuerint
ob earum rerum mentionem , quas monumenta Aegyptiaca et
Babyloniensia hoc saeculo XIX. confirmarunt. Exemplum
studii critici est Le Liber Pontijicalis par L. Duchesne.

2° Monumenta. De monumentis et operibus artis, rerum
praeteritarum testibus, judicium prudens ferre plerumque nequis,
nisi doctrinae admodum variae junxeris usum diuturnum.
Porro methodica, seu ars dijudicandi monumenta et antiqui-
tates , complectitur a) autopsiam , quae docet accuratam in-
spectionem exteriorum monumenti: materiae; mensurae; majoris
minorisve integritatis ; stili; earum rerum, quibus constat; loci,
quo repertum sit; b) criticam, seu artem, qua ex rebus, per
autopsiam jam compertis, recte judicatur, cui aetati et quibus
auctoribus monumentum attribuendum sit; c) hermeneuticam,
seu artem intelligendi et interpretandi monumenta tam ex
eorum attributis, quam ex comparatione facta cum aliis monu-
mentis et cum documentis scriptis. Imperitos autem earum
rerum, quae ad recte judicandum hac in re necessariae sunt,
necesse est multoties errare; sicut olim inscriptionem R. R. R.
F. F. F. legerunt: Roma ruet Romuli ferro flammaque fame-
que, cum juxta regulas stili lapidaris scriptum esset: Ruderibus
rejectis Rufus Festus fieri fecit. De regulis particularibus
consuli possunt de Rossi, lnscriptiones , t. I. Prolegomena, et
Mamachi, Origines et antiq. Christ.

3° Traditio oralis. Dictum est suo loco, qua ratione
traditio divina, quam S. Spiritus dirigit, praebeat argumenta
certissima. Verum in rebus etiam historicis traditio oralis,
spectata tanquam humana auctoritas , certitudinem gignere
potest. si modo haec oralis traditio est a) continua; b) ampla;
c) publica; d) uniformis.

a) Continua. Tiaditionis oralis initium debent esse testes
coaevi et oculati, a quibus traditio per seriem non interruptam

Art. I. De humana hi8toria generatira. 339

deducatur. Fieri tamen potest, ut ad primum quidem , qui
rem narraverit, series continuari nequeat, sed ad testes ejus-
modi, qui rem minime tradidissent, nisi a primaevis auctoribus
ipsi accepissent; per tales testes series ad ultimam lineam
virtualiter continuari videtur. Defectus autem continuae tradi-
tionis manifestus est v. g. in fabella concessae a Gregorio IX.
bigamiae comiti cuidam de Gleichen, qui ex Oriente reversus,
uxore sua non defuncta, duxisset alteram uxorem Saracenam
quandam , quod comitem captivum exemisset vinculis (cf.
Lecoy de la Marcbe, La guerre aux erreurs historiques, VIII.
et Dollinger, Die Papst-Fabeln dts Mittelalters)\ item in non-
nullis martyribus cepbalophoris , quorum Cahier in opere
Caracteristiques des Saints octoginta recensuit.

b) Ampla. Scilicet generatim series per plures simul testes
continuetur, nisi forte unus testis in talibus adjunctis fuerit,
ut falli aut fallere potuisse non censeatur. Nec tamen quovis
casu traditio popularis alicujus particularis ecclesiae baberi
poterit ampla auctoritas, ut patet ex traditione Coloniensi, jam
dudum rejecta, de fictitio illo S. Cyriaco, Papa Ursulano, qui
comitaudae S. Ursulae gratia Pontificatu se abdicasset. Cf.
Boll. Propyl. Maji, Con. Chron. p. 29. et seqq.

c) Publica. Hic primo considerandum est, num facti
indoles ac adjuncta fuerint ea, quibus hominum attentio mo-
veatur. Si bomines animum attenderint ; quaerendum est,
utrum expedierit sic atteutis rei veritatem indagare. Denique
si quando facti natura criticam strictiorem requirat, hoc etiam
aperiendum, num illi, qui contradicere potuerint, sensum criti-
cum haberent et fontes veritatis. Si id negliges, periculum est,
ne errores serpant, ut quondam fabula Joannae Papissae, quam
inter alios erudite explosit Wensing, Pausin Joanna, hoc est,
De papissa Joanna,

d) Uniformis. Dissentientibus testibus de ipsa facti sub-
stautia, testimonium incertum est; consentientibus autem omni-
bus de facti substantia, firmum esse argumentum poterit, modo
tria ne desint, quae jam docuimus. Dissensio quantum ad
adjuncta, quae non ^int praecipua, vim argumenti non tollit.
Ct. De Smedt, Introd. gen. ad hist. eccles. , et Principes de

22*

340 Quaestio XXII. De historiae humanae auetoritate.

la critique historique; Ulisse Chevalier, Des regles de la criti-
que historique; Nirschl, Propaedeutik.

V. Regulae pro studiis historicis. Proponam regulaa
nonnullas quas Leo XIII. tradidit in Ep. de studiis historicis,
18. Aug. 1883.

1° Requiritur ad haec studia tranquillus et praejudicatae
opinionis expers animus. Nircis desideratur is animus in
Centuriatoribus Magdeburgensibus , quos perturbat odium in
Gregorium VII., „monstrum romanum"; in dignitatem Pontifi-
ciam, „babylonicam meretricem" et „matrem omnis fornicationis,
spiritualis et corporalis". Et cum perplures eadem, qua
Centuriatores , mente imbuti essent, fecerunt artem historiam
^conjurationem hominum adversus veritatem*. Plurima moder-
norum opera maximum odium in ecclesiam catholicam indicant,
ut H. Martin in sua Historia Galliae; plurimae historiae Papatus
et opera de historia religionum. — Ab opinionibus praejudicatis
ortus est abusus maximus argumenti a priori, hypotheseos,
conjecturae, ut in schola Neotubingensi, et in multis modernis,
qui de antiquis religionibus scripserunt. Similiter Renan affir-
mat: nSi le miracle a quelque r^alite, mon livre n'est qu'un
tissu d'erreurs." (Vie de J&sus.)

2° Jejunae narrationi opponatur investigationis labor et
mora. Nimirum magnae molis est bibliothecas perscrutari,
documenta congerere, interrogare quaecumque monumenta anti-
quitatis , monographias conficere, perfectis historiis particula-
ribus, universalem conscribere. Perspicua hujusmodi laboris
exempla sint tomi Bollandiani et Baronius.

3° Temeritati sententiarum opponatur prudentia judicii.
Saepenumero dissentiunt inter se testimonia; causae rerum
interdum sunt maxime reeonditae, nexus eventuum valde in-
tricatus. Quare aequa lance pensitanda sunt omnia; circuni-
stantias omnes et adjuncta ponderare necesse est. Contra
quam prudentiam judicii maxime peccant temerariae moder-
norum sententiae de religione primaeva, de religionis Chri-
stianae primordiis.

4° Opinionum levitati opponatur scita rerum selectio.
Hujus autem selectionis exempla sunt: investigationes Joannis

Art. II. Utrum historia huinana theologis utilis esse possit. 341

B. de Rossi de catacumbis Romanis, et card. Hergenroether,
Historia universalis ecclesiae.

5° Omnia ementita falsa, adeundis rerum fontibus, refu-
tentur. Ita Hurter in suo libro De Innocentio III., Romano
Pontifice, fontes adiit, obtrectatores integerrimi Pontificis re-
futavit; Denifle plures errores de mysticis et de universitatibus
medii aevi retexit. Neque semper fidendum est vel peritissimis
viris, qui hausisse censentur ex ipsis fontibus: in editione
secunda operis Philippi Jaffe", quod Regesta Pontificum Roma-
norum a condita ecclesia ad annum MCXCVIII. complectitur,
Kalterbrunner t. I. p. I. praetermittit duas S. Petri epistolas
et antiquissimum de Petro in Urbe exstincto Clementis Romani
testimonium; ibidem p. 225. Ewald Honorii I. doctrinam, in
epistolis ad Sergium significatam, valde incomplete retulit.
Agitur tamen de opere, quo viri acatholici de historia eccle-
siae catholicae in plurimis bene meriti sunt.

6° Illud in primis scribentium obversetur animo primam
esse historiae legem ne quid falsi dicere audeat: deinde ne
quid veri non audeat; ne qua suspicio gratiae sit in scribendo,
ne qua simultatis.

7° Caveantur illi, qui historiae leges ad arbitrium saepe
confingunt; nec raro incerta pro certis affirmant, commentitia
pro veris. Leo XIII., ep. ad Mauritium d'Hulst, 20. Maji 1887.

ARTICULUS II.
Utrum historia humana theologis utilis esse possit. •

I. Status quaestionis. Ut omnis historia humana ser-
vire potest theologiae, illa certe maximas utilitates habet, quae
res religiosas narrat, velut historia religionum gentilium, hae-
reseon, ecclesiae catholicae. Quapropter in thesi historiam
ecclesiasticam potissimum spectamus, quam Canus affirmat esse
theologis necessariam. De loc. theol. lib. XI. cap. II.

Historiam porro humanam theologis utilem esse asserimus,
quia historia, generatim sumpta, putatur adjumentum esse
theologiae maximum; non tamen ob infirmitatem aliquam in-

342 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

trinsecam illorum locorum, quos vocamus necessarios et pro-
prios, sed ob infirmitatem humanae mentis, quam argumenta hi-
storiae auxiliaria facilius ab erroribus avertunt, firmius con-
stituunt in veritate. Quodsi quaestionem ad historiam eccle-
siasticam restringamus , historia quodammodo necessaria esse
videtur, quin etiam simpliciter necessaria, si doctrina patrum,
conciliorum definitiones, decreta Romanorum Pontificum sub
eo nomine comprehendantur.

Verum etsi theologis utendum est historia fructumque
methodi historicae permagnum ducimus, prorsus tamen rejicitur
methodus historica, sic intellecta, ut doctrina Christiana, rerum
humanarum instar perpetuis obnoxia variationibus, mutando
perficienda sit. Neque id unquam theologis catholicis oblivi-
scendum est, quovis critico, historico, philologo tutiorem esse,
qui in rebus fidei et morum cum ecclesia graditur, juxta illud
Prov. XIII. 20.: Qui cum sapientibus graditur, sapiens erit.

Thesis: Historiae humanae auctoritas theologis perutilis est.

Argume nta-

Arg. I. Tractant theologi de veritatibus religionis natu-
ralis, de exsistentia religionis revelatae, de singulis fidei my-
steriis. Jam vero historia in hisce veritatibus pertractandis
plurimum prodest. Auctoritas ergo humanae historiae ulilis
est theologis. Prob. min.

a) Ad probandas veritates religionis naturalis historia
ministrat 1° argumentum ex consensu communi populorum
circa veritates satis multas, quae apud gentes etiam barbaras
magis minusve integrae inveniuntur, velut exsistentia unius
Entis Supremi, officium colendi Numinis, leges morales ac
distinctio boni ac mali; — 2° argumentum pro necessitate et
utilitate religionis tum ex conspectu malorum, quae contemptus
Dei populis intulit, tum ex narratione bouorum, quae cultus
Dei procreavit, atque malorum, quibus attulit remedium; —
3° argumentum pro cultu monotheistico et contra religionis pro-
gressum a statu primitivo bestiali, ex historia religionum anti-
quissimarum. Ita de Harlez, 1'Avesta traduit; La religion des
premiers Chinois; La religion en Chine; — De Broglie, Pro-

Art. II. Utrum historia humana theologis utilis esse possit. 343

blhnes et conclusions sur 1'histoire des Religions; Vigouroux,
La Bible et les decouvertes modernes, etc; Van den Gheyn in
period. , La Controverse et le Contemporain , 1886; Pesch, Der
Gottesbegriff in den heidnischen Religiones des Alterthums;
L. Fisscher, Heidenihum und Offenbarung.

b) In demonstranda credibilltate facti religionis revelatae
usus historiae non exiguus est. Nam 1° incorrupta rerum
fides probat, religiosas veritates ordinis naturalis solo lumine
naturalis rationis non fuisse cognitas nisi a paucis, post lon-
gum tempus, cum admixtione multorum errorum. Ita mo-
ralis necessitas revelationis veritatum naturalium cuique mani-
festatur. 2° Cum religio Christiana, quae revelationem veri-
tatum supernaturalium continet, sicut sol in mundo luceat, ejus-
dem credibilitas ex effectibus ejus supernaturalibus et speciali
Dei Providentia super eam efficacissime ostenditur. Id S. Au-
gustinus adversus paganos praestitit in opere De civitate Dei;
S. Thomas, C. Gent. lib. I. cap. VI. adversus Mahumetanos
ex historia argumentatur: brevissime hic quidem. Haec autem
materies quam ampla sit, nihil necesse arbitror commemorare.
„Clamat enim quodammodo omnis historia, Deum esse qui rerum
mortalium varios perpetuosque motus providentissime regit
eosque vel invitis hominibus ad Ecclesiae suae incrementum
transfert." Leo XIII., ep. de stud. hisi.

c) Singulis Jidei mysteriis probandis historia 1° praebet
primaevae revelationis, ut lapsus protoparentis, redemptionis
divinitus promissae, nonnulla vestigia, in populorum traditio-
nibus servata, et quibus argumenta theologiae propria con-
firmantur. 2° Haereseon historia valde probat antiquitatem
dogmatum, quae novatores ab ecclesia secum duxerunt, et
earum doctrinarum, quae non nisi cum illis haeresibus in-
ceperuut, raanifestam novitatem. 3° Cum haeretici traditionis
divinae pemegent auctoritatem, patrum auctoritate historica
redarguendi sunt. 4° Historia ecclesiastica theologis ea sup-
peditat, quibus ecclesiae mens in definiendis dogmatibus et
alia prope innumera noscantur, v. g. iter Petri Romanum,
factum Honorii, mens concilii Viennensis de unione animae
humanae cum corpore.

344 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

Arg. II. Haeretici et increduli historia abutuntur, ut fidei
veritates impugnent. Ergo theologos iisdem armis veritatem
defendere opus est. Antec. liquet. In locis principibus Eu-
ropae audiuntur historiae professores, religioni revelatae in-
festi; Berolini, Parisiis, Lugduni Batavorum; Pfleiderer, Tiele,
Re>ille, Max Miiller et alii religionuni historiam docent, ut
nullius cultus originem supernaturalem esse juvenibus per-
suadeant; Strauss, Baur, Renan in bistoria praesidium quae-
runt ad Christi divinitatem impugnandam; innumeri denique
sunt, qui ecclesiam, ejus instituta, doctrinas, Romanos Ponti-
fices, editis historiarum libris, lacessunt. Quare S.S. Leo XIII.:
„cum hostilia tela . . . potissimum ab historia peti soleant,
oportet ut aequis armis congrediatur Ecclesia, et qua parte
oppugnatur acrius, in ea sese ad refutandos impetus majore
opere muniat." Ep. de studiis hist.

Objeotiones.

Obj. I. Historia scribitur ad narrandum, non ad probandum.
Theologus ergo nullas ab historia rationes desumere poterit.

Resp. Dist. antec: Historia non scribitur ad probandum,
transeat; non probat, nego. Rationalistae contendere solent,
ita sine ulla intentione probandi scribendam esse historiam,
ut non nisi sceptici viri et quovis dogmate vacui scribere
historiam sine praejudiciis queant. Quem errorem hic refellere
mihi mens non est, praesertim cum bistoriae, quas increduli
de ecclesia Romana et de religione conscripserint, praejudi-
catis opinionibus intactae esse non videantur. Hoc unum
affirmo, ex ipsis rebus gestis, quae narrantur, dummodo con-
stiterint, argumenta desumi posse.

Instabis. Argumentatio theologica ex certissimis fontibus
haurienda est. Jam vero humana historia maxime incerta
videtur, sicut scriptum est: Omnis homo mendax. Ps. CXV. 2.

Resp. Dist. maj.: avgumentatio theologica ex certissimis
fontibus haurienda est, primario, conc; unice, nego. — Dist.
min.: humana historia maxime incerta est, aliquando, conc;
semper, nego. P3altis autem sententia non actum mentiendi
designat, sed potius potentiam deficiendi et errandi. Cf. S. Thom.

Art. III. Utrum archaeologia Christ. theol. argumenta praebeat. 345

ln Rom. III. 1. Neque tam imprudens quisquam est, ut primo
cuique historico credendum esse sentiat; neque vero tam
scepticus, cui testimonia virorum probatorum ex adjunctis certo
constare nequeant.

Urgebis. Si qua esset certitudo humanae historiae, non
abundarunt exempla errorum, quibus viri etiam doctiores, nec
brevi tempore, irretiti sint. Haec autem exempla abundare,
probaut historia rerum Aegyptiarum, donationis Constantini,
papissae Joannae, Gregorii VII.

Resp. Dist. maj.: non abundarent hujusmodi errorum
exempla per se, conc; per accidens, nego. Neglectis studiorum
historicorum legibus, historia per accidens erroribus scatebit.
Atque ex eo accidit, ut viri etiam doctiores non semel er-
raverint. Veruntamen fateamur necesse est, in historiis esse
facta sexcenta, de quibus nemo unquam perperam judicaverit.

Quaeres. Quae sit vis argumentorum hujus loci decimi.

Resp. Vis argumentorum, quae historia humana praebet,
tribus conclusionibus Cani continetur.

1° Praeter auctores sacros nullus historicus certus esse
potest, id est idoneus ad faciendam certam in theologia fidem.

2° Historici graves ac fide digni, quales nonnulli sine
dubio et in ecclesiasticis et in saecularibus fuere, probabile
argumentum theologo suppeditant, cum ad ea, quae sua sunt,
corroboranda, tum ad falsas adversariorum opiniones refellendas.

3° Si omnes probati ac graves historici in eandem rem
gestam concurrant, tunc ex horum auctoritate certum argu-
mentum promitur, ut theologiae dogmata firma etiam ratione
constituantur. De loc. theol. lib. XI. cap. IV.

ARTICULUS III.
Utrum archaeologia Christiana theologis argumenta praebeat.

I. Notio archaeologiae Christianae. 1° Archaeo-
logia. dQxoMokoyia, apud Platonem et Graecos est historia anti-
quorum temporum; antiquitates apud Ciceronem, S. Augusti-
num, S. Hieronymum idem valet. Ita Josephi historia inscri-

346 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

bitur 'AgxouoXoyia lovSaixij seu Antiqvitates Judaicae. Sae-
culo XVI. archaeologia coepta est intelligi historia morum,
usuum, rituum, et aliarum rerum, quas hoc genere complecti-
mur. Postea vox a viris doctis ita restricta est, ut scientia
veterum monumentorum et archaeologia idem haberi videantur;
quo sensu archaeologiam accipimus.

2° Distribuitur archaeologia in profanam, biblicam et
Christianam. Constat inter omnes catholicos, monumenta etiam
profana, ut templa Aegyptiorum vetera, palatia regum Baby-
loniensium multoties confirmare S. Scripturam, ecclesiae do-
ctrinam de religione primaeva, et alias religiosas veritates.
Cf. Wiseman, Science and revealed religion, lect. IX.; Vigouroux,
La Bible et les decouvertes modernes en Palestine, en Egyyte
et en Assyrie, — Archaeologia biblica , cui profana saepe
auxiliatur, exegesi plurima affert praesidia. De Christiana spe-
ciatim quaerendum est.

II. Christiana archaeologia complectitur monu-
menta, inscriptiones , numismata, quibus conservata est me-
moria dogmatum, morum, regiminis, cultus, disciplinae earumque
omnium rerum, quae ad veterum Christianorum vitam religiosam
pertinent.

Diximus veterum Christianorum. Scilicet non simpliciter
praeteritum, sed antiquum, ad objectum hujus scientiae per-
tinere censetur, quae a voce dgxalog archaeologia dicitur. Ter-
minus a quo hujus scientiae sunt ipsa religionis Christianae
initia, quibuscum Christianae vitae expressio monumentalis
sumpsit exordium. Terminus ad quem res controversa est.
Walch saeculum quartum, Augusti duodecimum, Baumgarten
quintum decimum, Kraus et Bingham annum ultimum S. Gre-
gorii M. (604) terminum esse arbitrantur. Piper archaeologiam,
in quantum est memoria cultus, ad moderna tempora extendit.
Omissa controversia, quosnam fines vi vocis (aox^oo) et ex
usu communiori archaeologiae Christianae constituere compel-
lamur, duo certa commemoramus. 1° In iis disputationibus
theologicis, quae cum haereticis et incredulis habentur, anti-
quiora monumenta plus valent ad convincendum; nempe ex
antiquissimis illis monumentis adversarii stabilitatem fidei catho-

Art. III. Utrum archaeologia Clirist. theol. argumenta praebeat. 347

licae facilius percipinot. 2° Quoniam fides catbolica semper
coDtinuatur, dod est dubiuni, quio monumenta quoque fidei
vitaeque catbolicae perpetuo futura siot; ab hac autem serie
non interrupta monumentorum, etiam recentiorum, multae ad
theologiam utilitates proveoiunt.

Quibus sic positis, apparet, quid sit archaeologia Christiana
et quani late pateat.

III. Monumentorum Christianorum conspectns.
Antiquitatum et monumeDtorum nomine hicdesignantur 1° diodu-
menta proprie dicta; 2° inscriptiones; 3° numismata.

1° Monumenia primorum saeculorum praecipua, quae super-
sunt, habentur a) coemeteria {xonnjx^qiov) Christianorum sub-
terranea, vulgo nuncupata Catacumbae. Inter catacumbas autem
Romanas, Neapolitanas, Syracusanas, illae maximi momenti
sunt, quas veteres Christiani Romae extra muros ad viam
Appiam , Ardeatinam aliasque vias Romanas struxerunt. Ex
iis quaedam origine ad aetatem apostolicam pertingunt: cele-
berrima laraen omnique genere testimoniorum locuples est
Callivsti coemeterium, ubi ante annum 200 Christiani deponi
coeperunt. ln catacumbis cubicula, arcosolia, innumera fidei
vitaeque Christianae argumenta. b) Picturae, quarum magna
pars in cubiculis seu sacellis ac parietibus catacumbarum ; aliae
in vasis crystalliuis auro pictis, in operibus musivis , etc.
c) Sculpturae sarcophagorum aliaque id genus opera. Paucae
quidem sculpturae et sarcophagi reperiuntur, aetate Constantini
M. anteriores, sed tamen complures sarcophagos saeculi IV.,
Romae, Arelati et m aliis Italiae ac Galliae regioDibus, oecDOD
io Hispaoia et Africa ioveDtos, exstare legimus. De catacumbis,
pluribus saeculis oblivione obrutis, primi scripserunt Ciacconio
(t 1601; cf. Quetif et Echard, Script. ord. praed. t. I. p. 344
— 346), De Winghe (f 1592) et Joannes Y Heureux seu Maca-
rius (| 1614). Verum Antonius Bosio (1576—1629), Columbus
Romac subterraneae, catacumbas vere reperit; Marchi sae-
culo XIX. illarura studium instauravit; J. B. de Rossi, auctor
operis inscripti Roma sotteranea , doctrinae illius principatum
adeptus est.

2° Insctiptiones. Veteres Christiaui non modo in libris,

348 , Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

sed in monumentis quoqne scripserunt, quid crederent, quid
agerent. Cujusmodi inscriptiones monumentales repertae sunt
in parietibus et loculis catacumbarum , in sepulcris sub dio,
in marmoribus, lapidibus, vitreis; sculptae; minio, auro, atri-
mento pictae; carbone scriptae; Latinae, Graecae. Referuntur
ad inscriptioues Christianas opisthographa, seu inscripta genti-
lium marmora, quibus aversis Christiani titulos sepulcrales
suos inscripsere. Maffei scientiae epigrapbicae fundator habe-
tur, de Rossi princeps.

Collectiones praecipuae sunt : de Rossi , Inscriptiones
christianae urbis Romae, septimo saeculo antiquiores, t. I. et II.;
Le Blant, Inscriptions chretiennes de la Gaule anterieures au
VIII. siecle. — Neque inscriptiones Christianae tantum, verum
etiam antiquae generatim theologis praesidia quaedam afferunt.
Porro de epigraphia Roraana optime meruit comes B. Borghesi
(1781 — 1860); inter collectiones autem inscriptionum antiquarum
eximia habetur Corpus inscriptionum latinarum, editum Berolini
curantibus Th. Mommsen, W. Henzen et J. B. de Rossi. Haec
collectio non complectitur inscriptiones Christianas urbis Romae, a
de Rossi editas, inscriptiones Christianas provinciarum continet.

3° Numismata. Huc referri solent monetae cum emble-
matibus Christianis; numismata seu medalia, in quibus symbola
IX0Y2 (piscis) etancorae; pastor bonus; sacrificium Abrahae;
Christus Petro et Paulo evangelium praedicandum commit-
tens, et alia. Quibus addas encolpia, objecta religiosa, quae
Christiani ad collum suspensa ante pectus (xoXnog) portabant,
ut capsulae reliquiarum, bullae, gemmae. Cf. Encyclopedias
antiquitatum Christianarum, quas ediderunt Martigny et Kraus.

IV. Regulae de usu antiquitatum in rebus theo-
logicis. 1° Ante omnia authenticitas et sensus raonumenti
stabiliantur, ut argumentatio accurate fundata sit. 2° A mo-
numentis adjumenta petamus, quibus documenta scripta con-
firmentur , non ut iis solis aliqua fidei veritas stabiliatur.
3° Monumenta, quo magis ex consensu communi ecclesiae
processisse constat, eo ad probandum aptiora putantur. 4 ° IIlo-
rum monumentorum testimonium gravissimum est, quae prod-
ierunt auctoritate ecclesiastica, positive approbante.

Art. III. TJtrum archaeologia Christ theol. argumenta praebeat. 349

Quibus de theologia monumentali in antecessum positis,
probatur

Thesis: Archaeologia Christiana theologis argumenta praebet.

Argnmenta.

Arg. I. Christiani veteres fidem suarn, mores, disciplinam
candide, serio , auctoritate quasi publica in monumentis ex-
presserunt. Ergo testimonium antiquitatum habet in tractandis
rebus theologicis vim aliquam. Prob. antec.

a) Candide loquuntur veteres in monumentis suis. Nemo
enim dubius haeret, utrum Christiani v. g. in picturis et titulis
suis sepulcralibus mentirentur.

b) Serio. Nullo scilicet loco gravitas major est quam
inter sepulcra carissimi cujusque, in perpetuis persecutionum
angustiis, prope memorias martyrum et ossa sanctorum.

c) Auctoritate quasi publica. Namque 1° monumenta non
pauca, v. g. cubicula plura catacumbarum, cum suis picturis et
inscriptionibus cultui divino inservierunt; cultui autem clerus
praeerat. 2° Nonnulla monumenta administrabantur auctori-
tate ecclesiastica, sicut Callisti coemeterium, cui administrando
Zephyrinus Papa Callistum praefecerat, posthac in Petri Sede
collocatum. 3° Alia confecta videntur ab ipso clero, v. g.
S. Abercii, episcopi Hieropolitani, inscriptio sepulcralis. Quin
etiam a S. Damaso, Summo Pontifice, celeberrima martyrum
epitaphia composita constat.

Arg. II. Exempla quaedam argumentum primum collustrant.

a) Argumentum pro Christi divinitate ex symbolo piscis.
Jam inde a saeculo I. aut secundo inchoante nobis occurrit
symbolum piscis, IXOY2. Quo symbolo quid veteres signifi-
caverint his Augustini verbis intelligere licet: „horum autem
quinque verborum, quae sunt lyoovg XotGiog @sov Ylbg 2cot^q
(quod est latine Jesus Christus Dei Filius Salvator), si primas
litteras jungas, erit Ix&vg, id est piscis, in quo nomine mystice
intelligitur Christus.u De civ. Dei, lib. XVLQ. cap. XXIII.
Ecce fides in Christum Deum.

Confirmatur eadem fides ex monumento pagano. Reperta

350 Quaestio XXII. De historiae humanae auctoritate.

est enim Romae in Palatino et domo Caesarum crux illusoria,
parieti insculpta. Quo graffito puer paedagogicus quidam aut,
ut alii existimant, miles imaginem exhibuit viri, cui caput
asininum, e cruce pendentis. Adscripsit autem: AAESAMENOC
CEBETE &EON, Ahxamenos adorat Deum (suum); nimirum
Christum crucifixum a fidelibus ut Deum adorari, contumelia
sua significat.

b) Argumentum pro veritate S.S. Eucharistiae ex epita
phio S. Abercii. In epitaphio, quod Abercius ipse dictavit,
regiones variae, quas episcopus ille Hieropolitanus vidit, recen-
sentur. Deinceps haec:

nidtiq ndvxrj de nqoijye,
huI nuQe&rjne XQOcprjv ndvxr\ ly&vv dno nrjyfjg
navfieye&r], xa&ayov, ov id(jd£axo nag&evog dyvr\,
nul xovxov inkdwAt qiiXoig e6&etv dtu nuvxog,
oivov yqr\6xov eyov6u xeQu6fiu 6i6ov6u /.iex u(jXov.

Latine: „Fides vero ubique mihi dux fuit praebuitque ubi-
que cibum IX&YN (piscem) e fonte ingentem, purum, quem
prehendit virgo illibata deditque amicis perpetuo edendum,
vinum optimum habens, ministrans mixtum (vinum aqua
mixtum) cum pane."

Sensus hujus carminis, per se admodum clarus, magis etiam
lucidus est, facta comparatione cum epigrammate Augustodu-
nensi Pectorii et cum picturis catacumbarum Romanarum. Nam
in illo haec verba legimus: „Salvatoris sanctorum suavem snme
cibum; manduca esuriens piscem (IX&YN) tenens manibus.u

De picturis, epigrammati Aberciano respondentibus, de
Rossi: „His arcanis verbis atque sententiis par pari respon-
dent picturae Callistianae; in quibus visitur panis cum pisce
impositus mensae, cui adstat femina (I1I2TI2) manibus oran-
tis habitu expansis. Neque minus bene respondent carmini
Aberciano picturae antiquissimae in cryptis Lucinae, quibus
exhibetur canistrum vimineum refertum panibus, perlucente
introrsus poculo rubentis vini, impositum dorso piscis vivi
innatantis aquis." Inscriptiones Christianae Urbis Romae.
Vol. II. p. XXIII.

Habemus igitur testimonium fidei communis ecclesiae, id-

Art. III. Utrum archaeologia Christ. theol. argumenta praebeat. 351

que perantiquum. — Fidei communis, siquidem fides ubique sacra
Mysteria praebuit Abercio; perantiquum, etenim S. Abercius
episcopus Hieropoleos (civitatis Phrygiae Salutaris et diversae
ab Hierapoli, urbe Phiygiae Pacalianae) carmen dictavit, exeunte
fere saeculo II., annum agens vero septuagesimum secundum.
Epigrammatis porro Augustodunensis versus sex priores, ad
materiam nostram pertinentes, ad saeculum II. aut ad primam
partem tertii referendos esse, testes sunt eruditissimi viri, de
Rossi, Pitra, Secchi, Th. Borret, Leemans, museo Leydensi
quondam praepositus. Monumenta memorata Catacumbarum
inscriptionibus, de quibus diximus, coaeva sunt. Cf. Pitra,
Spicilegium Solesm. p. 554.; Spencer Northcote et Brownlow,
Rome Souterraine, versio Gallica P. Allard, p. 311 — 323.-
Revue des quest. hist. 1883, Juillet; de Rossi, o. c. p. XX.;
de S.S. Eucharistia, speciatim ut est sacrificium, Franzelin,
De div. trad. p. 160. edit. 3.

c) Argumenta pro aliis dogmatibus non desunt. Nonnulla,
v. g. pro primatu S. Petri antea, p. 54, 55 jam indicata
sunt. Alia probant invocationem sanctorum, ut illud in Gen-
tiani epitaphio: in orationibus tuis roges pro nobis quia scimus

te in ^P*. Atque S. Damasus Papa in epitaphio S. Agnetis:

0 veneranda mihi sanctum decus alma pudoris
Ut Damasi precibus faveas precor inclyta martyr.

Neque preces pro defunctis omissae sunt. Oraverunt enim
illi, qui inscripserunt: Deus te precor ut paradisum lucis possit
videre; atque: Quisquis de fratribus legerit roget Deurn ut sancto
et innocenti spiritu ad Deum suscipiatur. Apud Martigny,
Dictionnaire des Antiq. Chret. in voce Purgatoire II. et V.
De cultu B. M. Virginis cf. Liell, Die Darstellungen der aller-
seligsten Jungfrau auf den Kunstdenkmdlern der Katakomben.

Plura apud Zaccaria, De veterum Christianarum inscriptio-
num in rebus theologicis usu dissertatio, edita etiam a Migne, Theol.
cursus compl. t. V. p. 310—395.; de Rossi, Epitaffi alludenti
ai dommi et illustranti la gerarchia, etc. in Bullet. di archeol.
christ. 1877; Spencer Northcote, Epitaphs of the Catacombs; Mar-
tigny et Kraus in Vocabulariis antiquitatum Christianarum.

352 Quaestio XXII De hist. humanae auctoritate. Art III. Utrum etc.

O bj eotio n e m.

Obj. I. Veterum theologorum methodum deserere, disci-
plinae theologicae minime conducit. Veteres autem archaeo-
logia uti non consueverunt. Ergo.

Resp. Dist. maj.: non conducit illam deserere methodum,
conc; methodo retenta, novis adjumentis uti, nego. Adversarii
ecclesiae catholicae, Centuriatores Magdeburgenses, Dallaeus,
Withrow, Roller et alii, catholicam veritatem argumentis archaeo-
logicis impugnant; ergo iisdem armis fidem tueri decet.

Instabis. Plurima monumentorum indicia combinare, pro-
lixum est in theologia. At sensus verus ex monumentis erui
nequit, nisi combinatis indiciis plurimis. Ergo theologi hujus-
modi ratiocinia, cum prolixiora sint, non adhibebunt.

Resp. Dist. min.: haec difficultas interdum adest, conc;
semper, nego. Nemo negaverit, etiam picta et sculpta sae-
pissime loqui apertissime, atque etiam clamare lapides.

Obj. II. Catacumbae Romanae dogmata nulla docent, sed doc-
trinam neutralem, quovis dogmate superiorem. Ergo nihil probant.

Resp. Dist. antec: illa hypothesis affirmatur, conc; pro-
batur, nego. Roller catacumbas neque catholicas esse autumat
neque protestanticas. Auctor in tribus offendit: doctrinam catbo-
licam, v. g. de Christo adorando, de colenda Maria Virgine, de
baptismi effectibus vaide ignorat; novam omnino monumentorum
chronologiam originemque longe recentiorem comminiscitur,
repugnantibus viris, critices archaeologicae peritissimis; men-
tem scepticam prodit, nescio qua libidine addubitans certissima
facta, quae de Rossi firmissimis argumentis demonstravit. —
Contra Schultze, Hasenclever et Achelis cf. J. Wilpert, Princi-
pienfragen der christlichen Archaeologie et Nochmals Princi-
pienfragen.

Haec de defendenda ecclesiae catholicae veritate scripsi-
mus. Pro auctore precare ad Deum, Cui gloria, et imperium
in saecula saeculorum. Amen. Apoc. I. 6.

Index alphabeticus,

A.

JS. Abercius — ejus epitaphium,
II. 350.

Albertus Maqnus — ab eo Pont.
Romanus vocatur „Petrus in po-
testate", II. 117.

Altare — in ecclesiae primordiis,
82, 89.

Analogia — S. Scripturarum inter-
pretatio juxta analogiam fidei
catholicae, II. 232.

Anglicanus — Anglicana ecclesia
caret vero unitatis principio,
167; — apostolicitate et catho-
licitate, 188. — Ordinationes An-
glicanae invalidae, 193. — An-
glicani et art. 20. ecclesiae con-
stitutae de fidei controversiis,314.

Antiquitates — de usu antiquita-
tum intheologiaregulaequatuor,
II. -348. Vide archaeologia.

Apocryphus — quo sensu S. Hie-
ronymus eamvocem usurpaverit,
II. 196.

Apologetica — quid sit, 2. — Ejus
partes,3. — Estscientiadistinctn,

De Groot, Summa apologet. II.

4. — Apologeticae progressus
falsus, 5 — verus, 6. — Varia
ejus nomina, 5. — Connexio de-
monstrationis catholicae cum re-
liquis apologeticae partibus, 29.
— Historia apologeticae, 8 — 15.

Apologia — quid sit, 1. — Sensu
minus late sumpto est fidei de-
fensio per probationem funda-
mentorum fidei generalium, 2.

Apostolus — eorum habitudo ad

5. Petrum ratione apostolatus,
II. 39, — et ratione primatus,
40. — Eorum potestas ordina-
ria et extraordinaria, 64.

Apostolicitas — de vera natura

notae apostolicitatis, 155.
Appellatio — appellatio tanquam ab
abusu quid sit, 362. — Est ab-
usus maximus, 374.

Appellationes a sententiaRom.
Pontificis ad generale concilium
divino jure prohibitae, II. 27.

Appellationes ad Rom. Pont.
et S. Cyprianus, II. 120. — Ap-
pellationes Africanae, 122.
23

354

Index alphabeticus.

Approbatio — ordinum religioso-
rum, 295. — Approbationis pa-
trum et doctorum in ecclesia
gradus quatuor, II. 278.

Arcosolium — arcosolia et altaria
in catacumbis, 89.

Archaeologia — quid sit et quotu-
plex, II. 345. — Archaeol. Chri-
stiana quam late pateat, 346.

De usu archaeologiae in theo-
logia regulae quatuor, 348. —
Theologis argumenta praebet,
349.

Argumenta ex archaeologia,

I. 48, 89, 227, 251; II. 54, 55,
81,82,101, 161, 164,193,349-351.

De dextrae et sinistrae dispo-
sitione in monumentis antiquis,

II. 63.

Aristocraticus — de ecclesiae consti-
tutione errores aristocratici, 109.

— Quo sensu ecclesiae forma
dici possit aristocratica, ibid.

Articulus — articulorum fundamen-
talium systema falsum, 129, 166.

8. Augustinus — catholicae eccle-
siae auctoritatem maxime vene-
ratur, 31, 221, 233, 251, 301, 308,
389; II. 231, 252; — ejus inter-
pretatio Matthaei XVI, 18, II. 57.

— Primatum Romanum egregie
profitetur, II. 95, 118. — Simi-
liter Pont. Romani infallibilita-
tem, 145. — Augustini magna
auctoritas, 279.

B.

Balmes — de tolerantia, 35H.
Beatificatio — formalis et aequi-

pollens, 290. Cf. canonizatio
Berthier(J.J.) — de auctoritate juris

canonici doctorum disserit, II

288; item de usu scientiarum in

theologia, 314

Beza — de protestantismo in trusta
diviso, 163.

Bismarck — de admirabili eccJe-
siae Romanae unitate, 177.

S. Bonaventura — de plenitudine
potestatis in Rom. Pontifice,
II. 127; — de S. Scripturarum
fecunditate, 226. — Ejus sapien-
tiam laudat Leo XIII., 317.

Bossuet — de indole Lutheri et
Calvini, 191; — de effectibus re-
ligionis reformatae, ibid.

Breviarium — quae sit breviarii
Romani auctoritas, 288, 289.

O.

Calvinus — sibi non constat in
conceptu de ecclesia, 40; et de
visibilitate ecclesiae, 58, 61, 62;
— falso asserit, S. Scripturam esse
dvt67iidtov, II. 181. — In praxi
ad synodum recurrit, 229.

Canon — canones juris ecclesiastici
sunt relicti sub dispositioneRom.
Pontificis, II. 27.

Canonis S. Scripturarum con-
spectus historicus, II. 187. —
Canon protestantium, 188.

Canonicitas — canonicitatisS. Scri-
pturarum incerta protestantium
criteria, II. 189. — Praecipuum
et certum canonicitatis criterium
ecclesiae Romanae auctoritas,
ibid.

Canonizatio — quid sit; — duplex
inter canonizationem et beati-
ticationem differentia, 290. —
In sanctorum canonizatioue non
errat ecclesia, 291. — De eccle-
siae auctoritate in beatificatione,
293; — item in canonizatione
particulari, 294.

Canus — ejus de catholicitate hypo-
thesis, 148. — Praevidit definitio-

Index alphabeticus.

355

nera infallibilitatis Pontificiae,
II. 136.

Catacumba — - II. 347. — De cata-
cumbis scriptores aliquot, ibid.

Cathedra — locutio ex cathedra
quid sit, II. 133. — Requisita ad
eam locutionem, 134.

Cathedra magisterii — in coe-
meterio ad duas lauros, 251.

Cathedra Vaticana — S. Pe-
tri, II. 82.

Catholicitas — quid sit, 146; —
requisita ad catholicitatem, 147.

Catholicus — de nomine cathoJici
S. Ignatius Antioch. et S. Poly-
carpus, 151; item S. Augustinus,
221. — Ecclesia catholica. Cf.
ecclesia. — Catholicae nationes
quomodo dijudicandae, 220.

Censura — quid, 326. — Censura-
rum qualitas, 327—330. — In
qualem incidat errorem, qui ec-
clesiam in ferendis censuris infra
haeresin errare posse affirmet,
335.

Centuriator — cf. Magdeburgensis.

Chiliasmus — veterum duplex ; —
nunquam fuit patrum doctrina
communis, II. 273, 274.

Chiliastae — recentiores in sectis,
238.

Christus — divinus ecclesiae in-
stitutor, 40; — ecclesiae caput,
II. 37 ; — de influxu Christi,
capitis, in ecclesiam, I. 57. —
Christushominessanctificat, 1.51,
77. — De habitudine hierarchiae
ad Summum Sacerdotem, Chri-
stum, ibid. — De habitu pri-
matus S. Petri et Rom. Ponti-
ficis ad Christum, II. 38. — Chri-
stus caput ecclesiae invisibile,
II. 67.

S. Clemens Romanus — testis hier-

archiae, divinitus institutae, 87;

— potestatis ecclesiae, 345; —
adventus et martyrii Petri Ro-
mani, II. 72, 73, 86. — Ejus ad
Corinthios epistola documentum
primatus Romani , 96, 142. —
De inspiratione S. Scripturarum,
183.

Clementina — de operibus Pseudo-

clementinis, II. 88, 90.
Coemeterium Ostrianum — testis

laborum S. Petri in urbe, II. 82.

— De coemeteriis, 347.
Collectio Lacensis — t. VII. de ex-

tensione infallibilitatis ecclesiae
ex documentis ineditisconc. Vati-
cani, 270, 335; — item de ob-
jecto infallibilitatis Pontificiae,
II. 151.
Collectiones — conciliorum, II. 5;
inscriptionum Christianarum, 348.

— Cf. Isidorus.

Collegiale — systema quid sit, 361.

Comte (A.), — incredulus, fatetur,
ecclesiam medio aevo justissime
pro jure suo et libertate dimi-
casse, 375.

Concilium oecumenicum — quid
sit, II. 2. — Quinam in conci-
lium vocandi sint et quo jure,
3. — Quid de episcopis titu-
laribus, ibid. — Quot episco-
porum congregatio ad concilium
oecum. requiratur, 4.

Conciliorum institutiononmere
humana est, 4.

Concilium oecum. non nisi Pon-
tificis Roraani auctoritate cele-
brari potest, 6. — Imperatores
conc oecum.nullum convocarunt
formaliter, 9; — neque prae-
sederunt ut caput, 10.

Concilium oecum. , strictiori
sensu nuncupatura, tempore, quo
23*

356

Index alphabeticus.

ecclesia capite orbata est, cele-
brari non potest, 11. — De con-
cilii generalis auctoritate, va-
cante Sede Romana, 25; — et
in casu Papae dubii, ibid. —
Quid, si Pontifex ab officii sui
sanctitate discederet, 25, 26.

Conc. oecumenicum , a Papa
confirmatum, est infallibile, 16.

— Conc. cum Papa non est
auctoritas Papa solo major in-
tensive, 26. — Conc, a Ponti-
ficis legatis confirmatum, jam
per se non est infallibile, 12.

Conc. oecumenica quandoque
sunt valde utilia, 33; — non-
nunquam moraliter necessaria,34 ;

— non necessaria absolute, 34,35.
Concilium — de conciliorum na-

tionaliumet provincialium aucto-
ritate regulae tres, II. 36, 37.
Conclusio theologica — quid, 226,
331. — Conclusiones theologicae
virtualiter revelatae sunt, ibid.

— Quid de conclusione, illata
ex duabus praemissis, mediate
tantum revelatis, 267.

Congregatio — congregationes Ro-
manae recensentur, II. 166. —
De auctoritate doctrinali congr.
Indicis et Inquisitionis, 167. —
De consensu, decretis illarum
congregationum debito, 168.

Constantiense — concilii Const. de-
creta de conciliorum auctoritate,
II. 29 — 32. — Utrum solum casum
Papae dubii respiciant, 32. —
Decreti Const. de frequenti con-
ciliorum generaliumcelebratione
quaenam auctoritas, 36.

Controversiae — controversiarum
in rebus fidei et morum judex
irjfallibilis requiritur,313. — Con-
troversiarum judex non est ratio

humana individua, — nec status,

— nec S. Scriptura cum spiritu
privato, — nec S. Scriptura cum
S. Spiritu in spiritu privato, 316,

— sed sola ecclesia catholica, 317.
Credenda — credendorum triplex

respectus, 319, 320; — augeri
possunt quantum ad nos per
ecclesiae magisterium, 320; —
eorum explicatior propositio tri-
plex, 321. — Cf. fides.

Credibilis — sub communi ratione
credibilis res fidei videntur ab
eo, qui credit, 17.

Credibilitas — evidentia credibili-
tatis quid, 17; — distinguenda
ab evidentia testificationis, ibid.;

— cum fide conjungi potest, ibid.

— Assensus in credibilitatem
fidei penitus differt ab assensu
in ipsam fidem per gratiam, 18.

— Quo lumine evidentia credi-
bilitatis videatur, 23. — Notitia
credibilitatis non eadem in omni-
bus hominibus postulatur, 24. —
Ecclesia per se ipsa perpe-
tuum motivum credibilitatis, 28.

Criticus — leges criticae fontium

historicorum, II. 337.
Cultura — culturae prima lex obe-

dire ordini, divinitus constituto,

376.
8. Cyprianus — in lite de haere-

ticis baptizandis, 179 — 181. —

Primatum Romanum professus

est, II. 94, 91—101.
S. Cyrillus — et S. Methodius in

unitate Romana vixerunt et mor-

tui sunt, 205, 206.

r>.

Dejinitio — ecclesiae definitiones
duplicem usum habent in apo-
logetica, 32. — Quaenam in

Index alphabeticus.

357

ecclesiae decretis detinita et de !
fide tenendacenseantur, 11.14,15.

Democraticus — de ecclesiae con-
stitutione errores democratici,
109. — Error democraticus de
collatione potestatis Pontiticiae,
II. 112.

Denifie — de errore evangelii ae-
terni, 237. — Errores non paucos
de mysticis et de universitatibus
medii aevi retexit, II. 341.

Diognetus — epistola ad Diogne-
tum, 263; II. 266; — de tradi-
tione, II. 250, 257.

Disciplina — de extensione infal-
libilitatis ecclesiae ad res disci-
plinares, 286. — In aliquibus
casibus habetur haereticum, as-
serere ecclesiam errare posse
in disciplina generali praescri-
benda, 289.

Doctor — de titulo doctoris eccle-
siae, II. 266. Cf. patres ecclesiae.

Dogma — quid sit, 331.

E.

Ecclesia — ecclesiae conceptus ca-
tbolicus, 37. — Ecclesia a Christo
immediate instituta, 40. — Ejus
finis, 46. — Ex anima et cor-
pore constituitur, 55; — est essen-
tialiter etiam visibilis, 59.

Ecclesiae membra quinam sint,
66. — Ecclesia ex justis et pec-
catoribus constat, 70.

Ecelesia notis suae veritatis
signata, 125; — est una, 128,

— sancta, 137, — catholica, 146,

— apostolica, 155.

Ecclesia est societas spiritualis
et supernaturalis, 48; — societas
perfecta, 114, — ubique legalis,
122.

Ecclesia est indefectibilis, 229,

— et infallibilis, 241; — habet
potestatem legislativam, 336, —
judiciariam, 344; — coactivam,
347.

Quonam sensu dicamus , cre-
dere sanctam ecclesiam et in
sanctam ecclesiam, 306.

Ecclesia Romana — est ecclesia
vera, 175, 184; — est una, 175, —
sancta, 209, — catholica, 221, -
apostolica, 224, — atque iden-
tica cum ecclesia priorum sae-
culorum, 226, 227.

Ecclesiae Romanae magiste-
rium infallibile, 300. — Ejus-
dem doctrina est proxima re-
gula fidei, 303.

Ecclesia Romana judicat de
vero sensu et interpretatione
S. Scripturae, II. 230; — tra-
ditiones divinas infallibiliter con-
servat, 255 et sqq.

Episcopale — systema quid sit, 361.

Episcopus — episcopi ex Christi
institutione sunt presbyteris su-
periores, 98. — Episcopi, in con-
cilio congregati, sunt vere judi-
ces, II. 13. — De habitudine
episcoporum, in concilio judi-
cantium, ad Rom. Pontificem,
13, 14. — Plenitudo potestatis
Romani Pontificis episcoporum
dignitatem nibil laedit, 129. —
De origine jurisdictionis actualis
episcoporum duplex sententia,
131; — in utraque tum Rom.
Pontificis tum episcopi potestas
in dioecesin ordinaria est ac
immediata, 132.

Episcopusoecumenicus — quae
hujus tituli vera notio, II. 129.

Estcourt — conclusiones ejus de
ordinationibus Anglicanis, 193.

S.8. Eucharistia — antiquitates

358

Index alphabeticus.

Christianae eam probant, 82, 89,
II. 350.
Excommunicatus — reus utrum ec-
clesiae membrum dici debeat, 68.

F.

Factum — in factis particularibus
fieri potest, ut erret ecclesia,
274, 291.

Factum dogmaticum quid sit,
274; — in eo judicando ecclesia
non errat, 276.

Febronius — ejus error de eccle-
siae constitutione, 110.

Febronianus — Febronianorum er-
ror de primatu S. Petri, II. 40.
— Distinctio Febroniana inter
jura primatus essentialia et acci-
dentalia falsa est, 115.

Festivitas — S. S. Petri et Pauli,
II. 82, — cathedrae S. Petri, ibid.

Fides — fidei notio, 16. — Fidei
assensus potest esse cum evi-
dentia credibilitatis, 18; — non
est absque ea evidentia, 25. —
Quotuplex sit objectum fidei,
260, 305.

Fides — divina, — divina et
catholica, — ecclesiastica, —
humana, 330. — Quaenam fide
divina etcatholica credi debeant,
331; — quaenam fide ecclesia-
stica, 333.

Utrum de eadem veritate pos-
sint esse simul actus scientiae
et habitus fidei, II. 306, — aut
in eodem intellectu simul actus
fidei et actus scientiae, 307.
Filioque — quare, quando, quo
jure haec vox symbolo inserta
sit, 207.
Franchi (Ausonio) causam expo-
nit odii adversus scholasticam,
II. 323.

Franzelin, card. — de valore Syl-

labi, 155, 156.
Frohschammer — naturali rationi

nimium in theologia tribuit,

II. 311. — S. Thomae infensus,

319.
S. Frumentius — quid in Aethiopia

egerit, 91.

O.

Galilaeus — ex damnatione Galilei
Galilaei nihil prorsus contraPou-
tificis Komani infallibilitatem con-
cludi potest, II. 169.

Gallicanus — Gallicanorum error
de ecclesiae potestate in tempo-
ralia, 387; — de potesta^e conc.
oecumenici supra Papam, 11.23;
— de plenitudine potestatis Pa-
pae, 115; — de infallibilitate
Pontificia, 136.

Gladius — utrum ecclesia habeat
jus gladii , 121 ; — sententia
S. Thomae, ibid. — et Tarquini,
ibid.

Gladstone — contra decretum Vati-
canum de infallibilitate Ponti-
ficia, II. 137.

Gonzalez, card. — exponit, quo
sensu ecclesiae forma dici pos-
sit aristocratica et democratica,
109. — Ejus de Antonio Rosmini
Serbati opinio, II. 321.

Gosselin — errat, ecclesiae in tem-
poralia non nisi potestatem di-
rectivam tribuens, 364, 388; —
falso asserit, systematis potes-
tatisindirectae inventorem fuisse
Bellarminum, 390, 395.

Guizot, protestans — de praejudi-
catis protestantium opinionibus,
92; — de ecclesia catholica, 194.

Gunther — falso asserit, ecclesiam
non esse infallibilem in propo-

Index alphabeticus.

359

nenda dograatis veritate, 261. —
Ejus error de interpretatione
S. Scripturarum, II. 230.

H.

Haeresis — quantum malum visum
sit S. Ignatio Antiocheno etS Po-
lycarpo, 249, 250.

Haereticus — quis, 67; — errans
bona fide, quo sensu sit mem-
brum ecclesiae, 66; — formalis,
non est membrum ecclesiae, sed
subditus, 67 ; — occultus, utrum
aliquo modo ecclesiae membrum
haberi debeat, 67.

Haeretica propositio — quae,
327. — Utrum haereticae sint
propositiones , extra materiam
credendorum fide divina doctri-
nis ecclesiae refragantes, 333.

Hegelianismus — scholam histori-
camNeotubingensem infecit, 148;
II. 69. — Ecclesiam statui pan-
theistice subordinat, I. 363.

Hermas — de hierarchia, 100; —
de ecclesiae unitate, 132; — et
infallibilitate, 249, 307 — Penes
Romanos Pontifices primatum
esse, insinuat, II. 94.

Hierarchia — quid, 76; — instru-
mentum Christi, 77, 93; — et
ab Ipso instituta, 79,87 — Hier-
archiae institutionis convenien-
tia probatur ex Dei sapientia,
ex analogia ordinis naturalis, et
ex incarnatione Christi, 93, 94. —
Forma regiminis ecclesiastici
monarchica, 111.

&'♦ Hieronymus — profitetur, epi-
scopos esse divino jure pres-
byteris superiores, 102, 104 — 107.

Historia — historiae definitio et
divisio, II. 335. — Historiae fon-
tes, 336, — et scientiae auxilia-

res, 336. — Studiorum histori-
corum regulae, 340.

Historiae abusus — inter pro-
testantes et incredulos, II. 340,
344, 352; — construitur historia
a priori, I. 149; II. 340.

Historia humana theologis per-
utilis, II. 342.

Historia probat necessitatem
infallibilis judicis controversia-
rum, I* 317; — confirmat, Rom.
Pontificem esse Christi vicarium,
non Antichristum, II. 97, 98. —
Alia passim.

De usu historiae in theologia

regulae tres, II. 345.

Historicus — de S. Scriptura et

sanctis patribus ut suut fontes

historici, 32.

Homersham Cox, protestans, — iter

et martyrium Petri Romanum

certo certius esse affirmat, II. 75.

Honorius, Papa, — non erravit ex

cathedra nec aliter in fide, II. 161,

— sed negligendo, 165. — Quo
sensu et qua auctoritate a conc.
oecumenicoVl.damnatussit,164;
I. 284.

Hormisdas, Papa Hormisdae for-
mulae, qua Rom. Pontificis in-
fallibilitas exprimitur, tres patri-
archae Cpolitani et 2500 circiter
episcopi subscripserunt, II. 145.

I.

8 Ignatius Antiochenus — de eccle-
siae fine, 48; — visibilitate, 60;

— hierarchia divinitusconstituta,
87. — De episcoporum dignitate,
100, 101. — De ecclesiae uni-
tate, 132, 133, — sanctitate, 143,

— catholicitate, 151, — infalli-
bilitate, 249, 263.

Testis est adventus Petri Ro-

360

Index alphabeticus.

mani, II. 73, 77, 80, 83; — pri-
matus Romani, 92, 93; — aucto-
ritatis doctrinalisRom. Pontificis,
142; — exsistentiae traditionum
divinarum, 249, 257.

Ihering, protestans, — affirmat, aca-
tholicos cum suo damno et de-
decore doctrinam S. Thomae de
jure ignorare, II, 323.

Impositio — manuum ut ritus est
consecrantium, 84—86.

Indefectibilitas — ecclesiae quid,
229. — Exorta saec. XIV. de
persona Papae lite, non defecit
ecclesiae unitas, 182 ; — nec Aria-
nismi aetate catholicitas, 235.

Infallibilitas — quid, 241; — ope-
rationem humanam non excludit,
257, 258; II. 18; - non inspi-
rationi, nec novae revelationi,
sed assistentiae di vinae tribuenda
est, II. 134.

Infallibilitas Rom. Pontificis —
vera hujus infallibilitatis notio,
II. 133; — quo sensu personalis
dici debeat, 134; — non est doc-
trina nova, 177.

Papa, ex cathedra definiens,
et conc. oecumenicum , Papae
conjunctum, utrum sint d uo sub
jecta infallibilitatis activae, et
duae auctoritates infallibiles,
II. 150.

Papae decreta infallibilia quo
decreto internoscantur, II. 150.
Infallibilitas Pontificia ad quae
porrigatur, II. 151.

Inquisitio — errores de tribunali
inquisitionis, 358.

S. Inquisitionis congregatio.
Cf. congregatio.

Inspiratio — S. Scripturae quid,
II. 175, 177; — de inspirationis
indole errores varii, 177—180. —

Inspiratio laborem ab auctore
sacro non excludit, 185.

Inspiratio — utrum ad omnes
res et sententias extendatur, II.
197; — utrum inspiratio etiam
verbalis admittenda sit, 205.
Inscriptio — inscriptionum veterum
usus in theologia, II. 347 et seqq.

Inscriptio aedis S. Laurentii
de missione ecclesiae sanctifera;
— item apud Lateranum super
fontem Baptisterii, I. 48. — In
crypta Ceciliana, 101.

Epitaphium, in Sylloge Cen-
tulensi servatum , de Liberio
Papa, II. 161. — Ex Sylloge
prima corporis Laureshamensis
confirmatur, non errasse Hono-
rium Papam, 164.

Inscriptiones de Christi divi-
nitate, — de SS. Eucharistia, —
de sanctorum invocatione, — de
precibusprodefunctis, II. 350,351.
8. Irenaeus — de missione eccle-
siae sanctifera, 42, 48, 61; — de
hierarchia, 88, 100; — de eccle-
siae unitate, 133, — sanctitate,
144, — catholicitate, 151, — apo-
stolicitate, 158, — et infallibili-
tate, 250, 308. — De potiori
principalitate ecclesiae Roma-
nae, II. 93, 98. — Egregium ejus
de infallibilitate Rom. Pontificis
testimonium evolvitur, 142—144,
157—159.

De S. Scripturis ab ecclesia
interpretandis, II. 231.

De traditione, I. 224; II. 250,
254, 258.
Isidorus — Pseudo-Isidori colle-
ctione decretalium potestas Rom.
Pontificum nihil mutata est, 1 1. 124.
Ivan Aksakov, acatholicus, — de
ecclesia Russica, 201.

I

Index alphabeticus.

361

J.

Jaffe', acatholicus, — in ejus Re-
gestis Pontificum Romanorum,
ed. 2. aliqua corrigenda, II. 341.

Jahn — ejus de minori quadam
deuterocanonicorum auctoritate
sententia erronea, II. 193.

Jansenius — quis, 272.

Jansenismus — synopsis historica,
272. — Lacordaire de Janse-
nismo, 274.

Janseniani — Sainte - Beuve , viri
increduli, dictum de Jansenianis,
293.

Jurieu, minister Calvinista, — cau-
sam profert inventae a prote-
stantibus mere invisibilis eccle-
siae, 59. — Ejus error de articulis
fundamentalibus, 129.

Jus — majestaticum circa sacra, —
advocatiae, — supremi dominii,
— reformandi, — supremae in-
spectionis, — cavendi, — pla-
ceti regii, quid, 362. — Sunt
injustitia adversus Christi eccle-
siam, jura non sunt, 370, 375.

Jus canonicum — juris cano-
nici doctorum auctoritas in theo-
logia, II. 91.

k:.

Kopystenski, schismaticus, — uni-
tati Romanae infensus, II 91.

L..

Lacordaire — de perpetuis muta-
tionibus objectionum contra re-
ligionem Christianam, 15; —
ostendit veram protestantismi in-
dolem, 78; — Jansenismum de-
finit, 274.

Legalitas — suprema a lege divina
proficiscitur, 122.

Leibnitz — cum Bossuet de ad-
ducendis ad unitatem catholicam
Lutheranis egit, 184.

Lenormant (F.) — S. Scripturarum
inspirationem nimis coarctavit;

— opus ejus „Les origines de
l'histoireu in indicem librorum
prohibitorum relatum; — auctor
in pace ecclesiae defunctus, II.
199.

Leo XIII. — tradit regulas ulte-
riorum progressuum apologeti-
cae, 7. — Ostendit, ecclesiam
esse civilitatis foecundum fon-
tem, 123, 380. — Aperit, quae
sit scholasticae disciplinae ex-
cellentia, II. 289; — maxime doc-
trinae S. Thomae, 300, 320. —
De habitu philosophiae Thomi-
sticae ad scientias physicas, 317.

— De palaeographiae schola Ro-
mae instituenda, 337. — Studio-
rum historicorum tradit regulas,
340. — De studii historici ne-
cessitate, 344.

Libertas — ecclesiae quousque ex-
tendatur, 37 1.

Liebermann — Scholasticam parum
recte definivit, II. 295.

Ldrinensis (Vincentius) — ejus re-
gula: „quod ubique, quod sem-
per, quod ab omnibus" quantum
valeat, II. 263, 264.

Locus theologicus — quid, 29; —
quotuplex, 30.

Luther — decrevit contra hier-
archiam: „prorsus ejusdem juris
sumus omnes", 78. — Obedien-
tiam sibi postulat: „sic volo,
sic jubeo, sit pro ratione vo-
luntas", 166. — Papam appellat
Antichristum, II. 91 ; — sancto-
rum patrum auctoritatem negli-
git, 267; — S. Thomam Aqui-

362

Index alphabeticus.

natem vocat phialam irae Dei,

— Summam theologicam, dia-
bolicam, 298.

M.

Macaulay, protestans, — miratur
indelebilem ecclesiae catholicae
vitalitatem, 233.

Magdeburgenses Centuriatores —
congesserunt errores fictos Ro-
manorum Pontificum, II. 165. —
Centuriatores odio perturbati,
340.

Magisterium — ecclesiae quid, 298 ;

— testis, custodis, interpretis et

judicis munera complectitur, 299.

— Ecclesiae magisterium tam
ordinarium quam extraordina-
rium infallibile, ibid.

Manning, card. - ritualismum de-
scribit, 300. — Ejus mens de
I. Joan. II. 20. — 303.

Maria-Laach — in ephemeride
„StimmenausMaria-Laach",1890,
excerpta documentorum novo-
rum de Vaticano concilio, 1.270,
355; II. 151.

Marmontel — de confessionis auri-
cularis utilitate, 217.

Martyrologium — descriptioinMar-
tyrologio Romano, spectata sua
natura et indole, canonizationem
formalemvel aequipollentemnon
importat, 293.

Miraculum — quonam sensu mira-
cula ad ecclesiae sanctitatemper-
tineant, 139, 140, 144. — Mira-
cula a Christo ecclesiae promissa,
142. — Nulla in protestantismo
miracula, 192; — nec in Photia-
nismo, 201. — Gratia miracu-
lorum in ecclesia Romana sem-
per permanet, 144; 214, 215.

Monarchia — quadruplex, 107. —

Notio monarchiae ecclesiasticae,

108.
Monsabri — de ecclesiae pruden-

tia in exercenda potestate legis-

lativa, 342.
Montesquieu — de beneficiis, quae

Christiana religio, etiam in terris

hominibus tribuit, 384.
Monumentum — de monumentis

Christianis, II. 347.

N.

Natio — de nationibus catholicis,

220.
Nationalis — ecclesiae nationales

esse nequeunt ecclesia catholica,

193, 201.
Neolutherani — vinculum objecti-

vum ecclesiae opus esse sen-

tiunt, 37. — Magisterii auctori-

tatem quaerunt, at ubi ea sit,

non declarant, 299.
Newman, card. — ejus de inspi-

ratione S. Scripturarum senten-

tia, II. 200
Noachica — praecepta quae sint,

153.
Nota — ecclesiae quid, 125. — De

vera notarum indole praemonita

sex, 126. — Duae notae, a pro-

testantibus prolatae, falsae sunt,

127.

O.

Ordo — de religiosorum ordinum
approbatione, 295. — Ecclesia
in definitiva illa approbatione,
quantum ad judicium doctrinale,
non videtur errori obnoxia, 295.
— S. Thomae de eadem re sen-
tentia, 296.

Osius — quo titulo actis conc. Ni-
caeni I. primus subscripserit,
II. 11.

Index alphabeticus.

363

I*.

Palmieri — de criterio, quo de-
creta Rom. Pontificis infallibilia
cognoscuntur, II. 150.
Papa utrum valeat hoc: „Papa
dubius, Papa nullusu, II. 33. Cf.
Pontifex Rom.
Papias — quaenam ejus auctoritas
in rebus historicis, II. 85, 86. —
Ejus de itinere Petri Romano
testimonium, 73.
Parvulus — de parvulis, qui ra-
tionis usum non adepti nec sacro
fonte abluti vita excedunt, 52.
Pascha — in lite de celebrando
Paschate unitas ecclesiae ser-
vata est, 177—179.
Pater — apologetica sanctos Pa-
tresallegatuttesteshistoricos,32.
De titulo sancti Patris seu pa-
tris ecclesiae, II. 265.

Patrum consensus communis
quando adsit, II. 270. — Patres
ut testes traditionis et fidei, 271 ;
— ut doctores privati, ibid.

De sanctorum Patrum aucto-
ritate in doctrina fidei conclu-
siones quatuor, II. 276—278; —
de eorum auctoritate extra res
fidei et morum, 279 — 281; —
item in exponeudis rebus physi-
cis et aliis ejusmodi, quae in
S. Scriptura occurrunt, 281.

De recto usu sanctorum Pa-
trum regulaequinque, 11.285,286.
8. Paulus — quid intellexerit, scri-
bens Gal. II. : ol Joxovvteg,
154; II. 152. — quid I. Thess.
V. 21.: „omnia autem probate",

I. 302, 303. — Quaenam sit vera
lectio, I. Tim. III. 15. — I. 244,
245; — item II Tim. III, 16. —

II. 182.

S. Pauli relationes cum S. Pe-
tro, II. 46, 51.
Perfectio — quaelibet res perficitur
per hoc quod subditur suo su-
periori, 96.
Petrinismus — et Paulinismus —
quid sit secundum rationalistas
Tubingens., 149, 153, 155; II. 69,
87—90.
S. Petrus — de habitu S. Petri ad
ceteros apostolos, ratione apo-
stolatus, II. 39; — ratione pri-
matus, 40. Cf. S. Paulum.

S. Petrus — jurisdictionis pri-
matum divinitus accepit, II. 40;
— et solus eum accepit, 61.

S. Petrus — Romam venit,
II. 70: — Romae sedem suam
collocavit, 77; — et martyrio
in urbe coronatus est, 79. —
Acatholicorum de adventu Petri
Romano testimonia, 74, 75.

Philosophia — de usu argumen-
torum philosophicorum in theo-
logia,II. 312. — De abusuphilo-
phiae in theologia, 310.

Philosophus — philosophorumscho-
lae praecipuae, II. 324. — Philo-
sophorum auctoritates possunt
esse theologis utiles, 325, 327.

De auctoritate Aristotelis, II.
327.

Photius — schismatis Orientalis
auctor, 168; — Petri primatum
confessus est, II. 59, 91.

Photianismus — cf. schismaticus.

Picturae catacumbarum — fidei
testes, I. 251; II. 350

Pierson et Naber — scripserunt
rVerisimilia", opus, in quo multa
de catholicitatis origine falsa, 149.

Play (F. Le) — de quaestione so-
ciali per ecclesiam catholicam
solvenda, 381.

364

Index alphabeticus.

Poena — de proportione inter poenas
temporales et delicta hominum,
353. — Potestas ecclesiae co-
activa ad poenas etiam tempo-
rales extenditur, 354.

S. Polycarpus — de hierarchia, 88;

— de tenenda ecclesiae doctrina,
249, 250; II. 250.

S. Polycarpus et Rom. Pon-
tifices, I. 177, 178.
Pontifex Romanus — ejus primatus
quid, II. 38. — Pontifex Rom.
S.Petri in eodem primatusucces-
sor, 92. — Ejus primatus impe-
ratorum decretis non concessus
est, 101, — nec conciliorum ca-
nonibus, 101, 103.

Pontifex Rom. habet totam
plenitudinem potestatis supre-
mae, II. 114; — ejus potestas
est in omnes et singulas eccle-
sias ordinaria etimmediata, 126;

— ex cathedra loquens infal-
libilis est, 133.

PontifexRom.potestatem suam
a Deo immediate accipit, II. 112.

— Utrum Pontifex electus claves
secum afferat, aut cuinam mo-
riens eas relinquat, 111.

Pontificis Rom. infallibilitas ad
quae extendatur , II. 151. —
Qualis obedientia ipsi debeatur,
quando non ex cathedra definit,
152.

Haec propositio: „Leo XIII.
est Summus Pontifex", est de
fide, II. 109.
Potestas — ordinis et jurisdictio-
nis, 336.

Potestas — legislativa, 336 ; —
judiciaria, 342; — coactiva, 347.

— Potestas ecclesiae coactiva
ad poenas etiam temporales ex-
teuditur, 354. — Utrum ecclesia

vim materialem exercendi po-
testatem habeat, 359.

Potestas — ordinaria et extra-
ordinaria quid, II. 126.

Presbyter — indistinctio primaeva
nominis presbyteri et episcopi,
97.

Progressus — objectivus ecclesiae
rejicitur contra falsos mysticos
et sectas fanaticas, 237. — Ad-
mittendus est progressus eccle-
siae subjectivus et quoad nos,
225, 227, 237, 320.

Protestantismus — ejus auctores
principales nulla vitae sancti-
tate commendandi, 190. — De
pessimis ejus fructibus quaedam
acatholicorum testimonia, 191. —
Propagationis ejus quaenam ab
initiis causae fuerint, 197. —
Nulla in eo nota verae ecclesiae,
162, 188. — Caret quovis verae
unitatis ecclesiasticae principio,
162; — nulla in eo missio legi-
tima, 197.

Protestantismus — ideam ec-
clesiae quinque falsis principiis
adulteravit, 36. — Error prote-
stantium de principio formativo
ecclesiae, 40; — de ecclesiae
visibilitate, 58; — de hierarchia,
78; — de vera apostolicitate,
156. — Admittit ecclesias na-
tionales, 193, — etlegem: „cujus
regio illius et religio", 361.'

Protestantismus — perperam
intelligit sufficientiam gratiae
Christi , — cultum Dei imme-
diatum, — libertatem evangeli-
cam, 93.

Pusey — in suo opere „Eireniconu
unionismi Anglicani errorem de
ecclesiae magisterio tuetur, 299.

Puseyitae et ritualistae — vinculum

Index alphabeticus.

365

ecclesiae objectivum quaerunt,
37; — nullam habent veri no-
minis hierarchiam, 78; — nullam
infallibilitatem in concreto ad-
mittunt, 243; — judicem contro-
versiarum designare nequeunt,
314. — Falsa eorum de oecu-
menicis conciliis opinio, II. 15.

Raskolnici — quinam sint, 173. —
In Russia 12000000 aut 14000000
esse censentur, 174.

Ratio — de viribus rationis natu-
ralis respectu veritatum natura-
lium, II. 305; — item respectu
fidei et veritatum supernatura-
lium ante fidem, — in ipso as-
sensu fidei, — post assensum
fidei, 306-308.

Ratio naturalis fidei subordi-
nata est, II. 308; — nulla inter
fidem et rationem vera potest
esse dissensio, 309; — fides ra-
tionem perficit, 310.

Rationalisticus — interpretatio
S. Scripturarum rationalistica.
Semler, Kant, Paulus, Strauss,
II. 229.

Regula — fidei quid, 303; — quotu-
plex, 304. — Quonam sensu ec-
clesia sit proxima regula fidei,
305.

Religio — in tradenda religionum
historia errores modernorum plu-
rimi, II. 340, 344.

Rtmusat — de probitate cleri ca-
tholici, 219.

Revelatio — revelationes communes
aut privatae, 259. — Veritates
immediate et mediate revelatae,
ibid.; quaenam aequivalenter im-
mediate revelatae censeantur,
259, 260.

Revelationes privatae — qua
fide credendae, 333.

Roller — ejus errores de doctrina,
quam manifestant Catacumbae,
II. 352.

Roma — titulus „novae Romaeu,
in concilio Cpolitano I. et in Chal-
cedonensi canone XXVIII. alli-
gatus, quid valeat, II. 101, 102.

Romanus — episcopatus, seu epi-
scopatus urbis, et episcopatus
orbis utrum duo sint episco-
patus , II. 103. — Quo jure
primatus episcopatui Romano
annexus sit, 104, 105, 106. —
Conjunctio primatus et episco-
patus Romani prorsus definitiva
esse videtur, 105.

Rossi (J. B. de) de picturis Cata-
cumbarum aliquibus, II. 350.

Russicus — ecclesia Russica in
suis primordiis concordiae nexu
cum ecclesia Romana conjuncta
erat,170.— Goloubinski,viriaca-
tholici, de hoc facto testimonium,
223. — Tota negotiorum spiri-
tualium moderandorum auctori-
tas apud Russos ad imperatorem
devolvitur, 171 . Cf. schismaticus .
De ecclesia Russica scriptores
aliquot, 170, 172, 200—203, 205.

S.

Sanctificatio — quid, 45. — De
sanctificatione haereticorum et
infidelium, 52.

Sanctitas — quid, 137—140.

Sardicensis — concilii Sardicensis
canonibus jus recipiendi appel-
lationes Romano Pontifici non
tributum, sed sancitum, II. 123.

Schisma — schismatis Orientalis
synopsis historica, 168 — 171. —
Nullum schisma purum, 171.

366

Index alphabeticus.

Schismaticus — in ecclesiis schisma-

ticis non est nota unitatis, 172; —

sanctitatis, 199; — catholicitatis,

201; — apostolicitatis, 202. — Ec-

clesias nationales admittunt, 201.

Schismatici — eorum de Petri

primatu testimonia, II. 55— 57; —

saepius et solemniter primatum

Romanum professi sunt,I.202,203.

Schismaticam mentem mani-

festaruntChatel etRonge, II. 136.

Schismatica propositio quae

sit, I. 329.

Scholasticus — doctores scholastici
etiam in disputationibus apolo-
geticis praestantes, 33. — Theo-
logiae scholasticae excellentia
probatur, II. 288.

Scientiae naturales — et S. Scri-
pturarum secundum sanctos pa-
tres interpretatio, II. 281—284;
et philosophia Thomistica, 317.

S. Scriptura — quid, II. 175. —
Inspiratio S. Scripturae seu &eo-
nvtv6xltx quid sit, 176.

S. Scripturae sunt divinitus in-
spiratae, II. 181. — Aliquis Liber
inspiratus deperdi potest et re-
vera deperditus est, 194.

S. Scripturae sensus — quotu-
plex, II. 222. — Non est incre-
dibile, sub una serie litterae
quandoque esse litteralem sen-
sum multiplicem, 223, 224. — De
sensu mystico, 224, 225. — Ec-
clesiae est de vero sensu S. Scri-
pturae judicare, 230. — De te-
nendo S. Scripturae sensu, quem
tenuit ac tenet ecclesia, regulae
quatuor, 231.

S. Scripturarum dignitas, II.
174, 175, — et fecunditas, 226.
S. Scriptura non est fidei re-
gula proxima, I. 309.

De S. Scripturarum lectione, —
ecclesiae leges, II. 235; — jura,
236, — et desideria, 239.

Sedes — et praesidentes quo sensu
differant, II. 141.

Senensis (Sixtus) — S. Scripturas
S, Spiritu dictante scriptas esse
docuit, II. 180.

Sensus catholicus - quid et quam
tutus, II. 262.

Sirmiensis — formulae Sirmienses
quae, II. 160.

Societas — quid, 114, 115. — Notio
societatis perfectae, 115.

Societas Londinensis, quae di-
citur „ad procurandam Christia-
nitatis unitatein", catholicis pro-
bari non potest, 183.

Societates biblicae — ab ec-
clesia optimo jure reprobatae
sunt, II. 238.

S. Spiritus — est cor ecclesiae,
57. — De assistentia S. Spiritus
promissa ecclesiae, 242.

S. Spiritus — in traditionibus
divinis conservandis agens prin-
cipalis, II. 255.

Status — de relationibus inter ec-
clesiam et statum systemata, 360.
— Principia sex, quibus quaestio
de istis relationibus solvenda
est, 365. — Cardo quaestionis in
excellentia finis supernaturalis
ecclesiae, 368.

Statui non subordinatur eccle-
sia, 369. — Neque ecclesia a
statu, neque status ab ecclesia
sejuDgendus est, 378,

Ecclesia habet potestatem in-
directam in temporalia, 388. —
Systema hujus potestatis indi-
rectae et potestatis directae theo-
retice et practice inter se dif-
ferunt, 394.

Index alphabeticus.

367

Concors ecclesiae et status
operatio gignit bona plurima,
379, 380. — De praxi hujus ope-
rationis concordis regulae qua-
tuor, 382, 383.

Euit aliquando tempus, cum
evangelica philosophia guberna-
ret civitates, 385, 386.

Steeg, — minister protestans, de
protestantismi divisione, 163.

IStudia biblica — iis favet ecclesia
catholica, II. 234.

Suarez — quid satis sit, ut aliqua
veritasabecclesia definiatur, 324

Sybel — asserit cum Thoma Aqui-
nate contundi Romanam curiam,
II. 298.

Syllabus — quid, II. 153. — Omnes
catholici mente assentire debent
omnibus doctrinis, quae tradun-
tur inSyllabo, 153. — Omnes Syl-
labi propositiones damnatae sunt
infallibili Rom. Pontificis judicio,
153, — prout argumentis extrin-
seco et intrinseco probatur, 154.
Utrum Syllabus sit elenchus
authenticus propositionum dam-
natarum, an etiam ipsa sententia,
qua dictae propositiones pro-
scribuntur, 155.

Utrum omnes et singulae theses,
in Syllabo proscriptae,habeantur
haereticae, 156.

T.

Territoriale — systema quid, 361.

Theologus — quinam theologi di-
cantur positivi, — qui schola-
stici, II. 287. — Concors omnium
theologorum sententia in rebus
fidei et morum certum praebet
argumentum, 291.

Deargumentis ex theologorum
auctoritate regulae tres, 296

S. Thomas Aquinas — etiam in
apologeticis disputationibus dux
est, 33. — Ejus de indirecta
ecclesiae potestate in temporalia
judicium, 387, 390. — Suam de
Rom. Pontificis auctoritate doc-
trinam non hausit ex corruptis
patrum textibus, II. 125. — Ca-
nonicitatem Libri Snpientiae et
Ecclesiastici admisit, 197. — Quid
de extensione inspirationis S. Scri-
pturarum doceat, 198.

S. Thomam nimis Aristotelicum
fuisse, falso asserunt, II. 330. —
S. Thomae de Aristotelis aucto-
ritate principia, 331.

Aquinatis doctrinae competit
auctoritas specialis, II. 299, 318.

— Ejus philosophia ceteris doc-
trinis philosophicis praeferenda,
319.

De habitu philosophiae Tho-
misticae ad scientias physicas,
II. 317, 321; — Thomas de iis
conclusionibus, quae scientiarum
naturalium incrementum sequun-
tur, certitudinem exspectavit a
posteris, 321.
Traditio — divina quid, 11. 242. —
S. Scripturae docent exsisten-
tiam traditionum divinarum, 243.

— De causa, divinas traditiones
conservante, 255. — De mediis
transmissivis traditionum divi-
narum, 256, 335, 347.

Certa et tuta traditionum dis-
cernendarum regula est sensus
ecclesiae, II. 262. — De discer-
nendis traditionibus regulae qua-
tuor, 263.
Tridentinum concilium — quae sit
decreti Tridentini de Vulgatae
auctoritate indoles, II. 210, 211,
212—214. — Cf Vaticanum.

368

Index alphabeticus.

Turrecremata (J.) — exposuit sy-
stema de potestate ecclesiae in-
directa in temporalia, 365.

Tubingensis — scholae hypothesis
erronea de origine catholicitatis,
I. 148; — item de itinere Petri
Romano, II. 69, 87—90.

XJ.

Unam sanctam — constitutionis
Unam sanctam authenticitas,
I. 391; — auctoritas, II. 165.

Unitas — ecclesiae quid, I, 128. —
Unitas fictitia articulorum fun-
damentalium, 129, — et trium
communionum, 185.

Vaticanum concilium — quid de
objecto infallibilitatis ecclesiae
definierit, I 270; — item de ob-
jecto infallibilitatis Pontificiae,
II. 151.

Decretum Tridentino-Vatica-
num de S. Scripturarum inter-
pretatione, il. 227; — hujus de-
creti expositio, 228, 229.

Versio — de S. Scripturarum ver-
sionibus, II. 207—210.

Victor Papa — ex ejus tractatu
„De aleatoribus" argumentum
pro primatu erui potest, II. 96.
— Quid in lite de paschate de-
creverit, I. 178—179.

Victoria (F. de) — de potestate
ecclesiae, 339.

Vigilius Papa — in lite de tribus
capitulis, ratione doctrinae, sibi
non contradixit, 283, 284.

Voltaire — de confessione auricu-
lari, 217; — de Litteris provin-
cialibus Ludovici de Montalto
(Pascal), 273.

Vulgata — versio S. Scripturae
vulgata quid, II. 210. — Vul-
gatae authenticitas quae sit,
211.

Decretum diei 17. Jan. 1576
de Vulgatae editionis auctori-
tate commentitium esse videtur,
II. 213. — De exsecutione de-
creti, ut vulgata editio quam
emendatissime imprimeretur,216,
219, 220.

Y.

Youzov — de „Dissidentibus Rus-
sicis", 174.

Z.

Zigliara, card. — de vero conceptu
monarchiae temperatae, 108; —
de ecclesiae jure infallibiliter
decernendi de doctrinis, quae
revelatis concordant aut adver-
santur, 271; — de approbatione
doctrinae S. Thomae, II. 298.

E r r a t u m.

I. 143 legendum Hermas, non Papias.

Ad quaeslioiifiii XXII, arl. 3 rte ii8ii arcnaeo-

logiac cliristiauac.

Crux illusoria Palatini, quae jam servatur Romae in Musaeo

Kircheriano,

Fig. 1, p. 349, 350.

■.

rf-

£ , y.

ag

>f- i

'^f;

H¥

R-* U»

■

'"-. 'V;-c-;-

»*-*

Picturae pertinentes ad S, S, Eucharistiam,

Ex coeraeterio S. CalHsti — De Rossi, Roma Sotterranea 11.

Fig. 3, p. 350.

Kx Coemeterio S. Lucinae — Ue Rossi, R. S.l.

Petrus-Moyses.

^Y, Fig 5, p. 350.

Imago stelae, quam Abercius multo ante Alexandrum

(cf. fig. 6) sibi faciendam curavit.

EIIPQM-T

EMEIMBAX#Al7
KAlBAllAiap^^

ToAonxp#^v

AAONAClA

I<t>PAfElAAN

KAlIVPlHITT

KAiArTEAfrA

E¥c|DPATH

THAEIXONI

¥N

n

KAlTTAPEGHk
nANTH|X0Y

rTAN^rE0l-K.
EAPAlATOnAPG

kaitoyton; mi

De Hossi. Inscript. Ohrist
vol. II., p. XVIII.

Imago stelae Alexandri a. 216 positae.

D« fioMi. Tnseript. Chriat t II., p. XVIII.

W0W\

Fig. 6, p. 8 .".

ckthcho

oconoAt

o y xen oi

C^MAT0C6N9A

<n> (sJ"A
XEIAI A'

PY

e £C » noyn6ma

€IANAP0C^|NT1

JYMA0HTH

I NENOCArN
M6NT0lTYN)1
CM^ET EPO
9KEIEIA0YKF

kai^pkTHftapi a

Ii £ PO TTOAEIXElAI^

XPYCA ErPA$i€HT

M-N l - S Z o N T 0 C

EiPHSHTT APA rOY Q"TN K A~T
^CKQNENQtCTEPl H«^N |

~T

Textus totius

constitutus a J. B. De Rossi.
ExXsxTrjg noXsoag 6 noXsCTijg tovt inoCrjca
Jwr iv *xm xuvqm (?) cwfiaiog ivSa &icvv.
ovvofi 'AftsQxtog wV, 6 fia&rjTrjg novfiivog dyvov
cg fiocxsv TTQo^diMv dyiXag oqsgvv nsSCovg zt
5 ocp&aXfiovg og %%u fisydXovg ndvTrj xa&oQWVTag
ovTog yaQ fi iScSa^s (ia ^oorjg?) yQafifiaTa nvGTa'
slg Poofirjv og tnsfixptv ifitv ftacCXrjav d&Qrjcav
xal fiaoCXvooav ISevv xqvoogtoXov ;^ug"07F£<^Xoi>.
Xaov (F siSov ixsv XafinQav ocpQayetSav fyovTa

10 xal ^vQCrjg niSov rfSa xal aGTsa ndvTa, NCovfivv,
EvcpQaTtjv Svafidg' ndvTij <T ig%ov ovvo^fiCXovg)'
JlavXov excov eno . . ., nCoTtg ndvTrj Sk nQorjys,
xal naQe&qxs TQocptjv ndvTrj l%&vv dnb nrjyrjg
navfisyi^rj^ xa&aQov, ov iSQa^aTo naQ&ivog dyvrj,

15 xal tovtov iniSooxs cpCXovg sg&svv Si>d navTog,

oivov xQrjCTOv exovca, xiQacfia SiSovoa fiST ccqtov.
TavTa naQSGTiog sinov AfiiQxvog ooSs yQacprjvav
iftSofirfxoGTov hog xal Ssvtsqov rjyov dXrj&oog.
Tav^ o vooov sv^avw vnsQ AftsQxvov ndg 6 cvvooSog'

20 OV flivTOV TVflfi(p Tig ificp stsqov Tiva &rjcsv

st <T ow, PoofiaCoov TafisCop &rjcsv SvcxvXva j^uca,
xal XQVGtfi kutqCSv 'IsQonoXsv x^ia XQvaa'

carminis Aberciani,

Inscr. Christ. vol. II., p. XVII.

Electae civitatis civis hoc feci vivens ut habeam (quum
tempus eritf) corporis hic sedem. Nomen mihi Abercius,
discipulus (sum) pastoris immaculati, qui pascit ovium
greges in montibus et agris, cni oculi sunt grandes cuncta
conspicientes. Is me docnit litteras Jideles (vitae, i. e. doc-
trinam salutarem); qui Romam me misit urbem regiam
contemplaturum visurumque reginam aurea stola, aureis
calceis decoram: ibique vidi populum splendido sigillo in-
signem; et Syriae vidi campos urbesque cunctas, Nisibin
quoque, transgresso Euphrate: ubique vero nactus sum (fa-
miliariter) colloquentes (i. e. fratres concordes), Paulum
habens . . . Fides vero ubique mihi dux fuit praebuitque

Iubique cibum IX&YN (piscem) e fonte ingentem, purum,
quem prehendit virgo illibata deditque amicis perpetuo
edendum, vinum optimum habens, ministrans mixtum (vi-
num aqua mixtum) cum pane. Haec adstans Abercius
dictavi heic inscribenda, annum agens vero septuagesimum
secundum. Haec qui intelligit quique eadem sentit oret pro
Abercio.

Neque quisquam sepulcro meo alterum superimponat:
sin autem, inferat aerario Romanorum aureos bis mille et
optimae patriae Hieropoli aureos mille.

o

cd
o

to
o

Oi

a de Ecclesia

o

•H

fco

PONTIFICAL INSTITUTE OF MEDIAEVAL S
59 QUEEN'S F ENT
T0R0NT0-5, CANADA

4208

1*1 V

& w