Skip to main content

Full text of "Taciti Germania"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 




\v^ 



» V 



/- 



lii 





TACITI GERMANIA. 



EDIDIT £T QUAE AD R£8 6ERMAN0RUM 

PERTINERE VIDENTUR E RELIQUO TACITINO 

OPERE EXCERFSIT 

JACOfiUS 6RIMM 



GOTTINGAE 

|N LIBRARIA DIETERICHIANA 

18^5. 



LEGTORI EDITOR. 

Quae te moueam pauca sunt. nihil exquisiti 
aut reconditi exspectes ab editione in usum prae- 
lectibnis, quam hac hieme de Taciti Germania ha- 
beo, festinata. Id autem potissimum consilii secu- 
tus sum , ut , quod a nemine factum esse video, 

locos ex annalibuSy hisioriis, Tita dcnicpc Agrico- 
Ue, quibus res nosti^ae illustrantur, omnes ac stn- 
gulos Germaniae adjicerem« ita operae pretium 
fecisse mihi videbor, si patriae antiquitatis studibsi 
aceuratius perspicwe et comparare potuerint, quae 
totum opus legentes ejusque delectatione captos 
facile efFugiant. de integra narratione seditionis 
legionum germanicarum , a rebus nostris proprie 
alienae, inserenda dubitari; motum vitellianum, 
cum rebellione Civilis intime connexum, longius 
excerpere non omisi. Ceterum in refingendo textu 
parum discessi a lectione optimis Bekkeri, Rupei^- 
tii^ Waltheri, Bachii editionibus firmata, praeter 
quas et Germania Passovii, Hessii, omniumque 
novissima ac fere castigatissima Gerlachii merito 
a me adhibita est. Quum tamen in nominibus 
Geraianorum propriis textum inveterato saepe vitio 



584842 



IV 



laborare constet neque ei medelam coUati nuper 
libri manu scripti afferre videantur, aliquoties con- 
tineri non potui quin veriorem e conjectura lectio- 
nem restituere conarer. Notas adspersi pauculas^ 
qui et gratanter agnoscam laborem multifarium 
scriptori egregio a viris doctis impensum, et mo- 
lem annotationum Y quae frustra jactatae circum- 
feruntur, fastidiam. Commentarium de Iscaevoni- 
bus, Ingaevonibus, Herminonibus (nimirum Francis^ 
Saxonibus, Thuringis posterae aetatis) poUiceor, 
nisi Wackemagelius ante me omnia ista expedie- 

rit absolvcritquc. nam quod vulgo fit discrimen 

gentium suevicarum et non suevicarum, ita compa- 
ratum, ut priscae Germaniae tenebras magis offun- 
dat quam lucem affimdat, non . servandum sed e 
medio penitus toUendum esse censeo. Indicem sub- 
jicere visum est 

Scribebam Gottingae 15 nov. lS35. 



G E R M A N I A. 



G. 



rermania oinnis a Gal lis Ra etisque et Paunoniis Rheno 1 
et Danubio fluminibus, a Sarmatis Dacisque mutuo melu 
aut montibus separatur, cetera oceanus ambit latos si- 
nus et insularum immensa spatia complectens, nuper 
cognitis quibusdam gentibus ac regibus^ quos bellum 
aperuit. Rhenus raeticarum alpium inaccesso ac prae- 
cipiti verlice orlus modico flexu in occidentem versus 
septentrionali oceano miscetur. Danubius molli et cle- 
menter edito montis Abnobae jugo effusus plures popu- 
los adit; donec in ponticum mare sex meatibus erum- 
pat: septimum os paludibus hauritur. 

Ipsos Germanos indigenas crediderim minimeque 2 
aliarum gentium adventibus et hospitiis mixtofi, quia 
uec terra olim sed classibus advehebantur qui mutare 
scdes quaerebant, et immensus ultra utque sic dixerim 
adversus oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur. 
quis porro praeter periculum Lorridi et ignoti maris 
Asia aut Africa aut Italia relicta Germaniam peteret, 
informem terris^ asperam coelo, tristem cultu aspectu- 
que^ nisi si patria sit? 

Celebrant carminibus antiquis, quod unum apud 3 
iilos memoriae et annalium genus sit, Tuisconem deum 
terra editum et filium Mannum, originem gentis condi- 
toresque. Manno tres filios assignant, e quorum nomi- 
nibus proximi oceano Ingaevones, medii Herminones^ 
ceteri Iscaevones vocentur. quidam, ut in licentia ve- 
tustatis, plures deo ortos pluresque gentis appellationes^ 

1 



2 GERMANIA 

Marsos, Ganibrivios, Suevos, Vandilios affirmant, eaqiie 
vera et autiqua uouiina. Ceterum Geruiauiae vocabu- 

^ lum recens et nuper additum , quoniam qui primi Rlie- 
num transgressi Gallos expulerint ac nunc Tungri, tunc 

1/^ Germani vocati sint. ita .nationis^ nomen , non gentis 
evaluisse paulatim, ut omnes primum a victore *) ob 
metum, mox a se ipsis invento nomine Germaui voca- 
rentur. Fuisse apud eos et Herculem memorant pri- 
mumque omnium virorum fortium ituri in proelia ca- 
nunt. Sunt illis haec quoque carmina, quonun relatu, 
quem barilum vocant, accendunt animos futuraeque 
pugnae fortunam ipso canlu angurantur. terrent enim 
trepidautve, prout sonuit acies; nec tam voces illae 
quam virtulis concentus videntur. affectatur praecipue 
asperitas soni et fractum murmur obiectis ad os scutis, 
quo plenior et gravior vox repercussu intumescat. Ce- 
terum et Ulixem quidam opinantur longo iilo et fabu- 
loso errore in hunc oceanum delatum adisse Germaniae 
terras, Asciburgiumque, quod in ripa Rheni situm ho- 
dieque incolitur, ab illo constitutum nominatumque ; 
aram quin etiam Ulixi consecratam adjecto Laerlae pa- 
tris nomine eodem loco olim repertam, monumentaque 
et tumulos quosdam graecis literis inscriptos in confinio 
Germaniae Raetiaeque adhuc exstare. 0"^^ neque con- 

K firmare argumentis neque refellere in animo , est : ex 

4 ingenio suo quisque demat vel addat fidem. Ipse eo- 

rum opiniouibus accedo, qui Germaniae populos nuUis 



*) pictorei unde bonum sensum vix elicias, in omnibus libris 
est: malim ductore, quae vox praecipue de barbarorum valet du- 
cibns (ann. 2, 10. 4, 46. 12, 34.) Niliil tamen mutaverim, si 
victor populum romanum significare possit, Tungris fratrum no- 
mine blaudientem. 



GERMANIA 3 

aliis aliarum nationum connubiis infectos propriam et 
sinceram et tantum sui similem gentem exstitisse arbi- 
trantur. Unde habitus quoque corporum, quanquam 
in tanto hominum numero, idem: omnibus truces et 
coerulei oculi, rutilae comae, magna corpora et tantum 
ad impetum valida. laboris atque operum non eadem 
patientia, minimeque sitim aestumque tolerare, frigora 
atque inediam coelo solove assueverunt. 

Terra etsi aliquanto specie differt, in universum 5 
tamen aut silvis horrida aut paludibus foeda, humidior, 
qua Gallias, ventosior, qua Noricum ac Panuoniam 
aspicit; satis ferax, frugiferarumque arborum impatiens, 
pecorum fecunda, sed plerumque improcera. Ne ar- 
mentis quidem suus honor aut gloria frontis: numero 
gaudent, eaeque solae et gratissimae opes sunt. Argen- 
tum et aurum propitiine an irati dii negaverint dubito. 
nec tamen afBrmaverim, nuUam Germaniae venam ar- 
gentum aurumve gignere; quis enim scrutatus est? pos- 
sessione et usu haud perinde afGciuntur. est videre 
apud illos argentea vasa, legatis et principibus eorum 
TOuneri data, non in alia vilitate quam quae hiuno fin- 
guntur, quanquam proximi ob usum commerciorum 
aurum et argentum in pretio habent formasque quas- 
dam nostrae pecuniae aghoscunt atque eligunt: interio- 
res simplicius et antiquius permutatione mercium utun- 
tur. Pecuniam probant veterem et diu notam, serratos 
bigatosque. Argentum quoque magis quam aurum se- 
quuntur, nuUa affectione animi, sed quia numerus argen- 
teorum facilior usui est promiscua ac vilia mercantibus. 

Ne ferrum quidem superest > sicut ex genere telo- ^ 
rum coUigitur. Rari gladiis aut majoribus lanceis utun- 
tur: hastas, vel ipsorum vocabulo frameas, gerunt an- 

1* 



4 • GERMANIA 

guslo et brevi ferro, sed ita acri et ad usuni habili, ut 
eodein telo, prout ratio poscit, vel cominus vel eminus 
pugneut. Et eques quidem sculo frameaque contentus 
l/ est; pedites et missilia spargunt, plura singiUi^ atque in 
immensum vibrant nudi aut sagulo leves. Nulla cultus 
jactatio, scula tantum lectissimis coloribus distinguunt; 
paucis loricae, vix uni alterive cassis aut galea. £qui 
non forma, non velocitate conspicui; sed nec variare 
gyros in morem nostrum doceutur: in rectum aut uno 
flexu dextros agunt ita coniuncto orbe ut nemo poste- 
rior sit. In universum aestimanti plus penes peditem 
roboris; eoque mixti proeliantur apta et congruente ad 
equestrem pugnam velocitate peditum , quos ex omni 
juventule delectos ante aciem locant. Definitur et nu- 
merus: centeni ex singulis pagis suut idque ipsum inter 
8U0S vocantur; et quod primo numerus fuit, jam no- 
men et lionor est. Acies per cuueos componitur. ce- 
dere loco, dummodo rursus instes, consilii quam formi- 
dinis arbitrantur. Corpora suorum etiam in dubiis 
proeliis referunt. Scutum reliquisse praecipuum flagi- 
tium; nec aut sacris adesse aut concilium ihire ignomi- 
nioso fas, multiqiie superstites bellorum infamiam la- 
queo finierunt. 
T Reges ex nobilitate, duces ex virtute sumnnt. Nec 

regibus infinita aut libera potestas, et duces exemplo 
potius quam imperio, si prompti, si conspicui, si ante 
aciem agant, admiratione praesunt. Ceterum neque 
animadvertere neque vincire, ne verberare quidem, nisi 
sacerdotibus permissum: non quasi in poenam, nec du- 
cis jussu, sed velut deo imperante, quem adesse bel- 
lantibus credunt; effigiesque et signa quaedam detracta 
lucis in proelium ferunt. Quodque praecipuum fortitu- 



GBRMANIA 5 

duiis incltameulum esl , non casus nec fortiiila conglo- 
batio turmam aut cuneum facit, sed familiae et propin- 
quitates et in proximo^ pignora , unde feminarum ulula- 
tU8 audiri^ unde vagitus infantium. hi cuique sanctis- 
simi testes, lii maximi laudatores. ad matres, ad con- 
juges vulnera ferunt; nec illae numerare aut exigere 
plagas pavent, cibosque et hortamina pugnantibus gestant. 

Memoriae proditur, quasdam acies inclinatas jam 8 
et labantes a feminis restitutas constantia precum et 
objectu pectorum et monstrata cominus captivitate, quam 
longe impatientius feminarum suarum nomine timent, 
adeo ut efficacius obligentur animi civitatum, quibus in- 
ter obsides puellae quoque nobiles imperantur. Inesse 
quin etiam sanctum aliquid et providum putant, nec 
aut consilia earum aspernantur aut responsa negligunt. 
Vidimus sub divo Yespasiano Veledam diu apud ple- 
rosque numinis loco habitam, sed et olim Auriniam et 
complures alias venerati sunt non adulatione, nec tan- 
quam facerent deas. 

Deorum maxime Mercurium colunt, cui certis die- 9 
bus humanis quoque hostiis lltare fas habent. Hercu- 
lem ac Martem coucessis animalibus placant. Pars Sue- 
vorum et Isidi sacrificat. unde causa et origo peregrino 
sacro parum comperi, nisi quod signum ipsum in mo- 
dum liburnae figuratum docet advectam religionem. 
Ceterum nec cohibere parietibus deos, neque in ullam 
humani oris speciem assimilare ex magnitudine coele- 
stium arbitrantur. Lucos ac nemora consecrant, deo- 
rumque nominibus appellant secretum illud^ quod sola 
reverentia vident. 

Auspicia sortesque ut qui maxime observant. Sor- lo 
tium consuetudo simplex : virgam frugiferae arbori de- 



6 GERMANIA 

cisam in surculos amputant, eosque notls quibusdam 
discretos super candidam vestem, temere ac forluito, 
spargunt. mox, si publice consuletur, sacerdos civitatis, 
sin privatim, ipse pater familiae precalus deos coelum- 
que suspiciens ter singulos toUit, sublatos secundum 
impressam ante notam interpretatur. si probibuerunt, 
nulla de eadem re in eundem diem consultatio; sin 
permissum, auspiciorum adhuc fides exigitur. Et illud 
quidem etiam hic notum^ avium voces volatusque in- 
terrogare. Proprium gentis equorum quoque praesagia 
dc monitus experiri. publice aluntur iisdem nemoribus 
ac lucis candidi et nullo mortali opere contacti, quos 
pressos sacro curru sacerdos ac rex vel princeps civi- 
tatis comitantur, hinnitusque ac fremitus observant. 
nec ulli auspicio major fides non solum apud plebem^ 
apud proceres, apud sacerdotes : se enim ministros deo- 
rum, illos conscios putant. Est et alia observatio au- 
spiciorum, qua gravium bellorum eventus explorant. 
ejus gentis, cum qua bellum est, captivum quoquo 
modo interceptum cum electo popularium suorum, pa- 
triis quemque armis', committunt: victoria hujus vel il- 
lius pro praejudicio accipitur. 
11 De minoribus rebus principes consultant, de majo- 

ribus omnes. ita tamen, ut ea quoque, quorum penes 
plebem arbitrium est, apud principes pertractentur. 
Coeunt, nisi quid fortuitum et subitum incidit, certis 
diebus, quum aut inchoatur luna aut impletur: nam 
agendis rebus hoc auspicatissimiun initium credunt. Nec 
dierum numerum, ut nos, sed noctium computant; sic 
constituunt; sic condicunt: nox ducere diem videtur. 
lUud ex libertate vitium, quod non simul nec ut jussi 
conveniunt, scd et alter et tertius dies cunctatione 



GERMANIA 7 

coeuutium absuinitur. Ut turbae placuit^ considunt ar- 
mati. Silentium per sacerdotes^ quibus tum et coer- 
cendi jus est, imperatur. Mox rex vel princeps, 
prout aetas cuique, prout nobilitas, prout decus bel- 
lorum^ prout facundia est, audiuntur auctoritale sua- 
dendl magis quam jubendi potestate. si displicuit sen- 
tentia, fremitu aspernantur; sin placuit, frameas con- 
cutiunt. honoratissimum assensus genus est armis lau- 
dare. Licet apud concilium accusare quoque et discri- 12 
men capitis intendere. Distinctio poenarum ex delicto: 
proditores et transfugas arboribqs suspendunt, ignavos 
et imbelles et corpore infames coeno ac palude , injecta 
insuper crate, mergunt. diversitas supplicii illud respi- 
cit, tanquam scelera ostendi oporteat, dum puniuntur, 
Hagitia abscondi. Sed et levioribus delictis pro modo 
poena; equorum pecorumque numero convicli mulctan- 
tur. pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi, qui vin- 
dicatur, vel propinquis ejus exsolvitur. Eliguntur in 
iisdem conciliis et principes, qui jura per pagos vicos- 
que reddunt. centeni singulis ex plebe comites cousi- 
lium simul et auctoritas adsunt. 

Nihil autem neque publicae neque privatae rei nisi 13 
armati agunt. sed arma sumere non ante cuiquam mo- 
ris, quam civitas siiffeclurum probaverit. Timi in ipso 
concilio vel principiun aliquis vel pater vel propinquus 
scuto frameaque juvenem ornant; haec apud ilios toga^ 
hic primus juventae honos : ante hoc domus pars viden- 
tur, mox reipublicae. Insignis nobilitas aut magna pa- 
trum merita principis dignationem etiam adolescentulis 
assignant; ceteris robustioribus ac jam pridem probatis 
aggregantur, nec rubor inter comites aspici. gradus 
quin etiam ipse comitatus habet judicio ejuS; quem 



g GBRMANIA 

sectantur; magnaque et comitum aemulatlo^ quibus pri- 
mu8 apud principem suum locus, et principum, cui plu- 
rimi et acerrimi comites* Haec dignitas, hae vires, 
magno semper electorum Juvenum globo circumdari; in 
pace decus, in bello praesidium. Nec solum in sua 
geute cuique, sed apud finitimas quoque civitates id 
nomen, ea gloria est, si numerp ac virtute comitatus 
emineat. expetuntur enim legationibus et muneribus 
ornantur, et ipsa plerumque fama bella profligant. 

14 0^^*» ' ventum in aciem , turpe principi virtute 

vinci, turpe comitatui virtutem principis non adaequare. 
jam vero infame in omnem vitam ac probro6um super- 
stitem principi suo ex acie recessisse. illum defendere, 
tueri, sua quoque fortia facta glorlae ejus assignare 
praecipuum sacramentum est. Prlnclpes pro victoria 
pugnant, comites pro princlpe. Si civitas, in qua orti 
sunt, longa pace et otlo torpeat, plerlque nobilium ado- 
lescentium petunt ultro eas natlones, quae tum bellum 
aliquod gerunt, quia et ingrata genti quies, et facIUus 
inter ancipitia clarescunt, magnumque comltatum non 
nlsi vi belloque tueare. Exlgunt enlm principls sui 11- 
beralltate illum bellatorem equum, illam cruentam vlctri- 
cemque frameam. nam epidae et, quanquam Incompti, 
largi tamen apparatus pro stipendlo cedunt. materia 
munificentiae per bella et raptus. Nec arare terram 
aut exspectare annum tam facile persuaserls, quam vo- 
care hostem et vulnera mereri. plgrum quln imo et iners 
videtur sudore acquirere quod possis sangulne parare. 

15 Quotlens bella non ineunt, non multum venatlbus, 

plus per otium transigunt dedlti somno ciboque, fortis- 
slmus qulsque ac bellicosissimus nihil agens, delegata 
domus et penatlum et agrorum cura feminis senibusque 



GERMANIA 9 

et infirmissimo cuique ex fami]ia* Ipai hebent mira di» 
versitate naturae, quum iidem homines sic ament iner- 
tiam et oderint quietem* Mo8 est civitatibus ultro ac 
virilim conferre principibus vel .armentorum vel frugum, 
quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit, 
gaudent praecipue finitimarum gentium donis^ quae nou 
modo a singulis, sed publice mittuntur, electi equi, 
magna arma^ phalerae torquesque. Jam et pecuniam 
accipere docuimus* 

NuUas Germanorum populis urbes habitari satis no* 16 
tum est; ne pati quidem inter se junctas sedes. colunt 
discreti ac diversi, ut fons, ut campus, ut nemus placuit. 
Vicos locant, non in nostrum morem connexis et co- 
haerentibus aedificiis: suam quisque domum spatio cir* 
cumdat, sive adversus casus ignis remedium, sive insci- 
tia aedificandi. Ne caementorum quidem apud illos aut 
tegularum usus: materia ad omnia utuntur informi et 
citra speciem aut delectationem. quaedam loca diligen- 
tius illinunt terra ita pura ac splendente, ut picturam 
ac lineamenta colorum imitetur. Solent et subterraneos 
specus aperire eosque multo insuper fimo onerant, suf- 
fugiiun hiemi et receptaculum frugibus: quia rigorem 
frigorum ejusmodi locis molliunt, et si quando hostis 
advenit^ aperta populatur, abdita autem et defossa aut 
ignorantur aut eo ipso fallunt quod quaerenda sunt. 

Tegumen omnibus sagum, fibula aut si desit spina ir 
cousertum; cetera intecti totos dies juxta focum atque 
ignem agunt. Locupletissimi veste distinguuntur non 
fluitante, sicut Sarmatae ac Parthi, sed stricta et singu- 
los arlus exprimente. Gerunt et ferarum pelles, proxi- 
mi ripae negligenter, ulteriores exquisitius, ut quibus 
nullus per commercia cultus. eligunt feras, et detracta 



14 GBRMANIA 

siiper nobiles ascendiint: apud ceteros impares libertini 
libertatis argumentum sunt. 

26 Fenus agitare et in usuras extendere ignotum, ideo- 
que magis servatur quam si vetitum esset. Agri pro 
numero cultorum ab universis in vices occupantur, quos 
mox inter se secundum dignitatem partiuntur* facilita- 
tem partiendi camporum spatia praestant. arva per an- 
nos mutant; et superest ager. Nec enim cum ubertate 
et amplitudine soli labore contendunt, ut pomaria con- 
serant et prata separent et hortos rigent: sola terrae 
seges imperatur. Unde annum quoque ipsum non in 
totidem digerunt species. hiems et ver et aestas intel- 
lectum ac vocabula habent: auctumni perinde nomen 
ac bona ignorantur. 

27 Funerum nulla ambitio. id solum observatur, ut 
corpora clarorum virorum certis lignis crementur. Struem 
rogi nec vestibus nec odoribus cumulant: sua cuique 
arma, quorundam igni et equus adjicitur. Sepulcrum 
caespes erigit; monumentorum arduum et operosum 
honorem ut gravem defunctis aspernantur. Lamenta ac 
lacrimas cito, dolorem et tristitiam tarde ponunt. Fe- 
minis lugere honestum est, viris meminisse. 

Haec in commune de omnium Germanorum origine 
ac moribus accepimus. Nunc singularum gentium insti- 
tuta ritusque, quatenus differant, quae nationes e Ger- 
mania in Gallias commigraverint , expediam. 

28 Validiores olim Gallorum res fuisse summus aucto- 
rum divus Julius tradit, eoque credibile est etiam Gal- 
los in Germaniam transgressos. Quantulum enim amnis 
obstabat, quominus, ut quaeque gens evaluerat, occu- 
paret permutaretque sedes promiscuas adhuc et nuUa 
regnorum potentia divisas? Igitur inter hercyniam sil- 



GERMANIA 15 

vam Rheniimqiie et Moenum amnes Helvelii; ulteriora 
Boji, gallica utraque gens, tenuere. Manet adhuc Boi- 
hemi nomen signatque loci veterem memoriam, quam- 
vis mutatis cultoribus. Sed utrum Aravisci in Fanno- 
niam ab Osis , Germanorum natione , an Osi ab Ara- 
vjscis in Germaniam commigraverint , quum eodem ad- 
huc sermone, institutis, moribus utantur, incertum est: 
quia pari olim inopia ac libertate eadem utriusque ri- 
pae bona malaque erant. Treveri et Nervii circa af- 
fectationem germanicae originis ultro ambitiosi sunt, 
tanquam per hanc gloriam sanguinis a similitudine et 
inertia Gallorum separentur. Ipsam Rheni ripam haud 
dubie Germanorum populi colunt, Vangiones, Triboci, 
Nemetes. Ne Ubii quidem, quanquam romana colonia 
esse meruerint ac libentius Agrippinenses conditoris sui 
nomine vocentur, origine erubescunt, transgressi olim 
et experimento fidei super ipsam Rheni ripam collocati, 
ut arcerent, non ut custodirentur. 

Omnium harum gentium virtute praecipui Batavi 29 
non multum ex ripa sed insulam Rheni amnis cohint, 
Chattorum quondam populus, et seditione domestica in 
eas sedes transgressus , in quibus pars romani imperii 
fierent. Manet honos et antiquae societatis insigne. 
nam nec tributis contemnuntur , nec publicanus atterit. 
exempti oneribus et coUocationibus et tantum in usum 
proeliorum sepositi velut lela atque arma bellis reser- 
vantur. Est in eodem obsequio et Mattiacorum gens. 
protulit enim magnitudo populi romani ultra Rhenum 
ultraque veteres terminos imperii reverentiam. ita sede 
finibusque in sua ripa, mente animoque nobiscum agunt, 
cetera similes Batavis, nisi quod ipso adhuc terrae suae 
80I0 et coelo acrius animantur. Non numeraverim in- 



16 GERMANIA 

ter Germaniae populos, quanquam trans Rhenum Da- 
nubiumque consederint, eos qui decumates agros exer- 
cent. levissimus quisque Gallorum et inopia audax du- 
biae possessionis solum occupavere. Mox limite acto 
promotisque praesidiis sinus imperii et pars provinciae 
habentur. 

30 Ultra hos Chatti initium sedis ab hercynio saltu 
iuchoant, non ita eiOfusis ac palustribus locis ut ceterae 
civitates, ii^ quas Germania patescit; durant siquidem 
coUes, paulatim rarescunt^ et Chattos suos saltus her- 

\ cynius prosequitur simul atque deponit Duriora genti 
corpora, stricti artus, minax vultus et major animi vi- 
gor, multum ut inter Germanos rationis ac sollertiae: 
praeponere electos^ audire praepositos^ nosse ordines, 
intelligere occasiones, differre impetus, disponere diem, 
vallare noctem, fortunam inter dubia, virtutem inter 
certa numerare, quodque rarissimum nec nisi romanae 
disciplinae concessum, plus reponere in duce quam in 
exercitu. Omne robur in pedite, quem super arma 
ferramentis quoque et copiis onerant. Alios ad proe« 
lium ire videas^ Chattos ad bellum: rari excursus et 
fortuita pugna. Equestrium sane virium id proprium, 
cito parare victoriam, cito cedere. velocitas juxta for- 

31 midinem, cunctatio propior constantiae est. £t aliis 
Gefmanonim populis usurpatum raro et privata cujus- 
que audentia apud Chattos in consensum vertit, ut pri- 
mum adoleverint, crinem barbamque submittere, 'nec 
nisi hoste caeso exuere votivum obllgatumque virtuti 

, oris habitum. super sanguinem et spolia revelant fron- 
tem seque tum demum pretia nascendi rettulisse dignos- 
que patria ac parentibus ferunt. iguavis et imbellibus 
manet squalor. Fortissimus quisque ferreum insuper 



GBRMANIA 17 

anulum, igaominiosutn id genti, velut vinculum gestat, 
donec se caede hostis absolvat. plurimis Chattorum hic 
placet habitus, jamque canent insignes et hostibus simul 
suisque monstrati. omnium penes hos initia pugnarum, 
haec prima semper acies, visu nova. nam ne in pace 
quidem vultu mitiore mansuescunt. Nulli domus aut 
ager aut allqua cura; prout ad quemque venere alun- 
tur, prodigi alieni, contemptores sui, donec exsanguis 
senectus tam durae virtuti impares faciat. 

Froximi Chattis certum jam alveo Rhenum, quique 32 
terminus esse sufBciat, Usipi ac Tencteri colunt. Ten- 
cteri, super soiitum bellorum decus, equestris disciplinae 
arte praeceUunt: nec major apud Chattos peditum laus 
quam Tencteris equitum. Sic instituere majores, posteri 
imitantur. hi lusus infantium, haec juvenum aemulatio, 
perseverant senes. Inter familiam et penates et jura 
successionum equi traduntur: excipit filius non ut ce- 
tera maximus natu, sed prout ferox bello et melior. 

Juxta Tencteros Bructeri olim occurrebant; nunc 33 
Chamavos et Angrivarios immigrasse narratur, pulsis 
Bructeris ac penitus excisis vicinarum consensu natio- 
num, ceu superbiae odio, seu praedae dulcedine, seu 
favore quodam erga nos deorum. nam ne spectaculo 
quidem proelii invidere: super sexaginta millia non ar- 
mis telisque romanis, sed, quod magnificentius est^ ob- 
lectationi oculisque ceciderunt. Maneat quaeso duret- 
que gentibus, si non amor nostri, at certe odium sui, 
quando in urgentibus imperii fatis nihil jam praestare 
fortuna majus potest, quam hostium discordiam. 

Angrivarios et Chamavos a tergo Dulgibini et Cha- 34 
suarii cludunt aliaeque gentes, haud perinde memoratae. 
a fronte Frisii excipiunt. majoribus minoribusque Fri- 

2 



18 GERMANIA 

siis Tocabulum est ex modo vlrium. Utraeque natio- 
nes usque ad oceanum Rheno praetexuntiu* ambiimtque 
immensos insuper lacus et romanis classibus navigatos. 
ipsum quin etiam oceanum illa tentavimus. et super- 
esse adhuc Herculis columnas fama yulgavit: sive adiit 
Hercules, seu, quidqiiid ubique magnificum est, in cla- 
ritatem ejus referre consensimus. Nec defuit audentia 
Druso Germanico, sed obstitit oceanus in se simul at- 
que in Herculem inquiri. mox nemo tentavit, sanctius- 
que ac reverentius visum de actis deorum credere quam 
scire. 
35 Hactenus in occidentem Germaniam novimus. In 

septentrionem ingenti flexu redit. Ac primo statim 
Cauchorum *) gens, quanquam incipiat a Frisiis ac par- 
tem litoris occupet, omnium quas exposui gentium la- 
teribus obtenditur, donec in Chattos usque sinuetur. 
Tam immensum terrarum spadum non tenent tantum 
Cauchi sed et implent: populus inter Germanos nobilis- 
simus, quique magnitudinem suam malit justitia tueri. 
Sine cupiditate, sine impotentia, . qulete secretique nuUa 
provocant bella, nullis raptibus aut latrociniis populan- 
tur. Id praecipuum virtutis ac virium argumentum est, 
quod ut superiores agant non per injurias assequuntun 
prompta tamen omnibus arma, ac si res poscat exerci- 
tus, plurimum virorum equorumque, et quiescentibus 
eadem fama. 



*) Caachi vel Cauci scribendum est, non Chanci, nam Ptole- 
maeo Kavxoi dicuutur, Chatti vero Chernscique JTaTTa», XatQov- 
amol, hist. 4, 79 mediceus cod. recte Cauchis (Waltheri Tac. 
4, 419) conf. Lucan. phars. I, 458 crinigeros Cadcos, Ciandian. 
Stil. ], 225 Cadcus, in Eutrop. I, 379 Cancis. 



GERMANIA 19 

In latere Caucliorum Cbattoruinque Cherueci ni- 36 
miam ac marcentem diu pacem illacessiti nutrierunt. 
Idque jucundius quam tutius fuit^ quia inter impoten- 
tes et validos falso quieecas; ubi manu agitur^ mode- 
8tia ac probitas nomina superioris sunt. Ita qui oh*m 
boni aequique Cberusci^ nunc inertes ac stulti vocan* 
tur* Chattis victoribus fortuna in sapientiam cessit. 
Tracti ruina Cheruscorum et Fosi, contermina gens: 
adversarum rerum ex aequo socii sunt, quum in secun- 
dis minores fuissent. 

Eundem Germaniae sinum proximi oceano CimbriS? 
tenent, parva nunc civitas, sed gloria ingens, veterisque 
famae lata vestigia manent utraque ripa castra ac spa- 
tia, quorum ambitu nunc quoque metiaris molem ma- 
nusque gentis et tam magni exitus finem. Sexcentesi- 
mum et quadragesimum annum urbs nostra agebat, 
quum primum Cimbrorum audita sunt arma Caecilio 
Metello ac Papirio Carbone consulibus; ex quo si ad 
alterum imperatoris Trajani consulatum computemus, 
ducenti ferme et decem anni coUiguntur. Tamdiu Ger- 
mania vincitur. medio tam longi aevi spatio multa in- 
vicem damna. Non Samnis, nou Foeni, non Hispaniae 
Galliaeve, ne Parthi quidem saepius admonuere: quippe 
regno Arsacis acrior est Germanorum libertas. Quid 
enim aliud nobis quam caedem Crassi, amisso et ipse 
Pacoro, infra Ventidium dejectus Oriens objecerit? At 
Germani Carbone et Cassio et Scauro Aurelio et Servi- 
lio Caepione, Marco quoque Manlio fusis vel captis, 
quinque simul consulares exercitus populo romano, Va- 
rum tresque cum eo legiones etiam caesari abstulerunt. 
Nec impune Cajus Marius in Italia^ divus Julius in 
Gallia, Drusus ac Nero et Germanicus in suis eos se- 

2* 



20 GERMANIA 

dibus perciilerunt. Mox ingentes Ca)i caesaris minae 
in ludibriiun versae. Inde otium ; donec occasione dis- 
cordiae nostrae et ciyilium armorum expugnatis legio- 
num hibernis, etiam Gallias aflFectavere, ac rursus pulsi, 
inde proximis temporibus triumphati magis quam vicli 
sunt. * , 

38 Nunc de Suevis dicendum est, quorum non una ut 
Chattorum Tencterorumve gens: majorem enim Germa- 
niae partem obtinent, proprils adhuc nationibus nomi- 
nibusque discreti, quanquam in commune Suevi vocen- 
tur. Insigne gentis obliquare crinem nodoque substrin- 
gere. sic Suevi a «eteris Germanis, sic Suevorum in- 
genui a servis separantur, in aliis gentibus seu cogna- 
tione aliqua Suevorum', seu, quod saepe accidit, imita- 
tione, rarum et intra juventae spatium: apud Suevos 
usque ad canitiem horrentem capillum retro sequuntur, 
ac saepe in ipso verric^ religant. principes et ornario- 
rem habent. ea cura formae, sed innoxiae : neque enim 
ut ament amenturve, in altitudinem quandam et terro- 
rem adituri bella compti, ut hostium oculis, ornantur. 

39 Vetustissimos se nobilissimosque Suevorum Semno- 
nes memorant. fides antiquitatis religione firmatur. 
Stato tempore in silvam auguriis patrum et prisca for- 
midine sacram omnes ejusdem sanguinis populi legatio- 
nibus coeunt caesoque publice homine celebrant bar- 
bari ritus horrenda primordia. Est et alia luco reve- 
rentia: nemo nisi vinculo ligatus ingreditur ut minor 
et potestatem numinis prae se ferens. si forte pro- 
lapsus est, attolli et insurgere haud licitum: per hu- 
mum evolvuntur. Eoque omnis superstitio respicit, 
tanquam inde initia gentis, ibi regnator omnium deus, 
cetera subjecta atque parentia. Adjicit auctoritatem for- 



GERMANU 21 

tuna Semnonum: ceutum pagi ils habitantur; magnoque 
corpore efficitur, ut se Suevorum caput credant, 

Contra Langobardos paucitas nobilitat ; plurimis ac 40 
valentissimis nationibue cincti non per obsequium, sed 
proeliis et periclitando tuti sunt. Reudigni deinde et 
Aviones et Anglii et Varini et Eudoses et Suardones 
et Vithones fluminibus aut silvis muniuntur. Nec quid- 
quam notabile in singulie, nisi quod in commune Ner- 
thum, id est Terram matrem colunt, eamque intervenire 
rebus hominum, invehi populis arbitrantur. Est in in- 
8ula oceani castum nemus dicatumque in eo vehiculum 
veste contectum: attingere uni sacerdoti concessum. Is 
adesse penetrali deam intelligit vectamque bubus femi- 
nis multa cum veneratione prosequitur. laeti tunc dies, 
festa loca , quaecunque adventu hospitioque digna- 
tur. non beUa ineunt, non arma sumunt, clausum 
omne ferrum, pax et quies tunc tantum nota, tunc tan- 
tum amata, donec idem sacerdos satiatam conversatione 
mortalium deam templo reddat. Mox vehiculum et ve- 
stes, et si credere velis numen ipsum secreto lacu ab- 
luitur. servi ministrant, quos statim idem lacus haurit. 
arcanus hinc terror sanctaque ignorantia, quid sit illud 
quod tantum perituri vident. 

Et haec quidem pars Suevorum in secretiora Ger- 41 
maniae porrigitur. Propior, ut quomodo paulo ante 
Rhenum sic nunc Danubium sequar, Hermunduro- 
rum civitas, fida Romanis; eoque solis Germanorum 
non in ripa commertium, sed penitus atque in splen- 
didissima Raetiae provinciae colonia. Passim sine cu- 
stode transeunt; et quum celeris gentibus arma modo 
castraque nostra ostendamus, his domos villasque pale- 
fecimus non concupisceutibus. In Hermunduris Albis 



22 GERMANIA 

oritur, flumeu inclitum et notum olim: uunc tantum 
auditur. 

42 Juxta Hermunduros Narieci ac deinde Marcomani 
et Quadi agunt, praecipua Marcomanorum gloria vi- 
resque^ atque ipea etiam sedes^ pulsis olim Bojis, vir- 
tute parta, nec Narisci Quadlve degenerant. Eaque 
Germaniae velut frons est^ quatenus Danubio peragitur. 
Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam 
reges manserunt ex gente ipsorum^ nobile Marobodui 
et Tudri genus; jam et exterhos patiuntur* sed vis et 
potentia regibus ex auctoritate romana. Raro armis 
nostris^ saepius pecunia juvantur, nec minus valent. 

43 Retro Marsigni, Gothini, Osi, Buri terga Marcoma- 
norum Quadorumque claudunt. e quibus Marsigni et Buri 
sermone cultuque Suevos referunt. Gotbinos gallica, Osos 
pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod 
tributa patiuntur. partem tributorum Sarmatae, partem 
Quadi ut alienigenis imponunt. Gothini, quo magis pu- 
deat et ferrum effodiunt. Omnesque bi populi pauca 
campestrium, ceterum saltus et vertices montium jugum- 
que insederunt. dirimit enim scinditque Sueviam con- 
tinuum montium jugum, ultra quod plurimae gentes 
agunt: ex quibus latissime patet Lygiorum nomen, in 

V plures clvitates difi^sum. valentissimas nominasse suffi- 
ciet, Harios, Helvetonas, Manimos, Helisios, Nahanar- 
valos. Apud Nahanarvalos antiquae religlonis lucus 
ostendltur. praesidet sacerdos muliebri ornatu: sed 
deos, interpretatione romana^ Castorem Follucemque 
memorant. ea vis numini, nomen Alcis. nulla simula- 
cra, nuUum peregrinae superstitionls vestiglum; ut fra- 
tres tamen, ut juvenes venerantur. Ceterum Harii su- 
per vires, quibus enumeratos paulo ante populos ante- 



GERMANIA 23 

cedunty truces insitae feritati arte ac tenipore lenoci- 
nantur: nigra scuta^ tincta corpora^ atras ad proelia 
noctes legunt, ipsaque formidine atque umbra feralis 
exercitus terrorem inferunt ; nuUo hostium sustineute 
novum ac velut infernum aspectum : nam primi in omni- 
bu8 proeliis oculi vincuntur. Trans Lygios Gothones 
regnantur, paulo jam adductius quam ceterae Germano- 
rum gentes, nondum tamen supra libertatem. Protinus 
deinde ab oceano Rugii et LemoviL Omniumque ba- 
rum gentium insigne rotunda scuta, breves gladii el 
erga reges obsequium. 

Suionum hinc civitates^ ipso in oceano, praeter vi- 44 
r08 armaque classibus valent. forma navium eo dif- 
^fert, quod utrinque prora paratam semper appulsui 
frontem agit. nec velis ministrantur; nec remos in or- 
dine lateribus adjungunt: solutum, ut in quibusdam 
fluminum, et mutabile, ut res poscit, hinc vel illinc re- 
migium. Est apud illos et opibus honos, eoque unus 
imperitat, nullis jam exceptionibus , non precario )ure 
parendi. Nec arma, ut apud ceteros Germanos, in 
promiscuo, sed clausa sub custode et quidem servo: 
quia subitos hostium incursus prohibet oceanus, otiosa 
porro armatorum manus facile lasciviunt. enimvero 
neque nobilem neque ingenuum, ne libertinum quidem 
armis praeponere regia utilitas est. 

Trans Suionas aliud mare, pigrum ac prope im-45 
motum: quo cingi cludique terrarum orbem hinc fides, 
quod extremus cadentis jam solis fulgor in ortus edu- 
rat, adeo clarus ut sidera hebetet. sonum insuper au- 
diri, formas deorum et radios capitis aspici persuasio 
adjicit. llluc usque , el fama vera, tautum natura. 
Ergo }am dextro suevici maris litore Aestiorum gentes 



24 GERMANIA 

alluuntur, quibus ritus liabitusque Suevorum, lingua 

britannicae propior. Matrem deum venerantur. in- 

signe superstitionis formas aprorum gestant: id pro ar- 

mis omniumque tutela securum deae cultorem etiam 

inter hostes praestat. Rarus ferri^ frequens fustium 

usus. Frumenta ceterosque fructus patientius quam 

pro solita Germanorum inertia laborant. sed et mare 

scrutantur, ac soli omnium succinum, quod ipsi glesum 

vocant, inter vada atque in ipso litore legunt. nec 

quae natura quaeve ratio gignat, ut barbaris, quaesi- 

tum compertumve. diu quin etiam inter cetera ejecta- 

menta maris jacebat^ donec luxuria nostra dedit nomen. 

ipsis in nuUo usu: rude legitur, informe perfertur, pre- 

tiumque mirantes accipiunt. Succum tamen arborum 

esse intelligas^ quia terrena quaedam atque etiam volu- 

cria animalia plerumque interlucent^ quae implicata hu- 

more mox durescente materia cluduntur. Fecundiora 

igitur nemora lucosque, sicut Orientis secretis, ubi tura 

balsamaque sudantur^ ita Occidentis insulis terrisque in- 

esse crediderim, quae vicini solis radiis expressa atque 

liquentia in proximum mare labuntur, ac vi tempesta* 

tum in adversa litora exundant. Si naturam succini 

admoto igne tentes, in modum taedae accenditur alitque 

flammam pinguem et olentem; mox ut in picem resi- 

namve lentescit. Suionibus Sitonum gentes continuan- 

tur. cetera similes, uno differunt, quod femina domi- 

natur: in tantum non modo a libertate, sed etiam a 

servitute degenerant. Hic Sueviae finis. 

46 Peucinorum Venetorumque et Fennorum nationes 

Germanis an Sarmatis adscribam dubito, quanquam 

Peucini, quos quidam Bastarnas vocant, sermone, cultu, 

sede ac domiciliis ut Germani agunt. Sordes omnium 



GERMANIA 25 

ac torpor procerum: connubiis mixtis nonnihil in Sar- 
matarum habitum foedantur. Veneti multum ex mori- 
bu8 traxerunt: nam quidquid inter Feucinos Fennos- 
que silyarum ac montium erigitur^ latrociniis perer- 
rant. Hi tamen inter Germanoa potius referuntur, 
quia et domos fingunt et scuta gestant et peditum usu 
ac pernicitate gaudent; quae omnia diversa Sarmatis 
sunt, in plaustro equoque viventibus. Fennis mira fe- 
ritas, foeda paupertas: non arma^ non equi^ non pe- 
nates; victui herba^ vestitui pelles^ cubile humus. sola 
in sagittis spes, quas inopia ferri ossibus asperant. 
idemque venatus viros pariter ac feminas alit: passim 
enim comitantur partemque praedae petiint. Nec aliud 
infantibus ferarum imbriumque suffugium, quam ut in 
aliquo ramorum nexu contegantur. . huc redeunt juve- 
nes^ hoc senum receptaculum. Sed beatius arbitrantur, 
quam ingemere agris^ inlaborare domibus, suas alienas- 
que fortunas spe metuque versare. securi adversus ho- 
mineSy securi adversus deos, rem difficillimam assecuti 
sunt, ut illis ne voto quidem opus esset. 

Cetera jam fabulosa: HeUusios et Oxionas ora ho- 
minum vultusque, corpora atque artus ferarum gerere. 
quod ego ut incompertum in medium relinquam. 



26 EX ANNALIBUS 



EX ANNALIBUS. 

1,24 (a. p. C. 14) additur magua pars praetoriani equi- 

tis et robora Germanoruin^ qui tum custodes imperatori 

aderant. 
1,31 (a. 14) nam iisdem aestivis in finibus Ubiorum ha- 

bebantur (legiones XXI. V. I. XX) per otium aut levia 

munia* 
1 34 (^* ^^) pi*aecipuis laudibus celebrans quae apud 

Germanias illis cum legionibus pulcherrima fecisset. 
1,35 (a. 14) destinatum excidio Ubiorum oppidiun. 

1.37 (a. 14) primam ac vicesimam legiones Caecina le- 
gatus in civitatem Ubiorum reduxit turpi agmine. 

1.38 (a. 14) at in Cauchis coeptavere seditionem prae- 
sidium agitantes vexillarii discordium legionum. 

1.39 (a. 14) interea legati ab senatu regressum jam apud 
aram Ubiorum Germanicum adeunt. 

1.43 (a. 14) compressisse Germaniae populos. 

1.44 (a. 14) secuti exemplum veterani haud multo post 
in Raetiam mittuntur specie defendendae provinciae ob 
imminentes Suevos. 

1, 50 (a. 14) Laeti neque procul Germani agitabant^ dum 

justitio ob amissum Augustum^ post discordiis attinemur. 
At Romanus agmine propero silvam caesiam limitem- 
que a Tiberio coeptum scindit^ castra in limite locat, 
frontem ac tergum vallo^ latera concaedibus munitus. 
inde saltus obscuros permeat consultatque , ex duobus 
itineribus breve et solitum sequatur, an impeditius et 
intentatum eoque hostibus incautum. Delecta longiore 
via cetera accelerantur. etenim attulerant exploratores 
festam eam Germanis noctem ac solemnibus epulis lu- 



EX ANNALIBUS 27 

dicram. Caecina cum expeditis cohortibus praeire et 
obstantia silvarum amoliri jubetur: legiones modico in- 
tervallo sequuntur. Juvit nox eideribus inlustris, ven- 
tumque ad vicos Marsorum, et circumdatae stationes 
stratis etiam tum per cubilia propterque mensas, nullo 
metu, non antepositis vigiliis. adeo cuncta incuria dis- 
jecta erant: neque belli timor, ac ne pax quidem nisi 
languida et soluta inter temulentos. 

Caesar avidas legiones, quo latior populatio foret^l,^! 
quattuor in cuneos dispertit, quinquaginta millium spa- 
tium ferro flammisque pervastat: non sexus, non aetas 
miserationem attulit, profana simul et sacra et celeber- 
rimum iUis gentibus templum, quod Tanfanae vocabant, 
solo aequantur. sine vulnere milites, qui semisomnos, 
inermos aut palantes ceciderant. Excivit ea caedes Bructe- 
ros, Tubantes, Usipetes; saltusque, per quos exercilui re- 
gressus, insedere. quod gnarum duci, incessitqiie itineri 
et proelio. pars equitiun et auxiliariae cohortes ducebant, 
mox prima legio, et mediis impedimentis sinistrum latus 
unetvicesimani, dextrum-quintani clausere, vicesima le- 
gio terga firmavit, post ceteri sociorum. Sed hostes, 
donec agmen per saltus porrigeretur, immoti, dein la- 
tera et frontem modice adsultantes tota vi novissimos 
incurrere. Turbabanturque densis Germanorum cater- 
vis leves cohortes, cum caesar advectus ad vicesimanos 
voce magna hoc iUud tempus obliterandae seditionis 
clamitabat: pergerent, properarent culpam in decus ver- 
tere. Exarsere animis, unoque impetu perruptum ho- 
stem redigunt in aperta caeduntque. simid primi agmi- 
nis copiae evasere silvas castraque communivere. Quie- 
tum inde iter, fidensque recentibus ac priorum oblitus 
miles in hibernis locatur. 



28 EX ANNALIBUS 

1,52 Nuntiata ea Tiberlum laetitia curaque affecere. 

1.55 (a. 15) Druso caesare^ Cajo Norbano consulibus 
decernitur Germanico triumphus manente bello^ quod 
quanquam in aestatem 8umma ope parabat, initio veris 
et repentino in Chattos excursu praecepit. nam spes 
incesserat dissidere hostem in Arminium ac Segestem, 
insignem utrumque perfidia in nos aut fide. Arminius 
turbator Germaniae , Segestes parari rebellionem saepe 
alias et supremo conviyio^ post quod in arma itum 
aperuit: suasitque Varo ut se et Arminium et ceteros 
proceres vinciret; nihil ausuram plebem principibus 
amotis, atque ipsi tempus fore quo crimina et innoxios 
discerneret. sed Varus fato et vi Arminii cecidit Se- 
gestes quanquam consensu gentis in bellum tractus dis- 
cors manebat, auctis privatim odiis, quod Arminius 
filiam ejus alii pactam rapuerat, gener invisus inimici 
soceri: quaeque apud concordes vincula caritatis incita- 
menta irarum apud infensos erant, 

1.56 Igitur Germanicus quattuor legiones, quinque auxi- 
liarium millia et tumultuarias catervas Germanorum cis 
Rhenum colentium Caecinae tradit, totidem legionesy 
duplicem sociorum numerum ipse ducit; positoque ca- 
stello super vestigia paterni praesidii in monte Tauno 
expeditum exercitum in Chattos rapit, Luclo Apronio 
ad munitiones viarum et fluminum relicto. nam (ra- 
rum iUi coelo) siccitate et amnibus modicis inoffensum 
iter properaverat, imbresque et fluminum auctus regre- 
dienti metuebatur. Sed Chattis adeo improvisus adve- 
nit; ut quod imbecillum aetate ac sexu statim captum 
aut trucidatum sit, juventus flumen Adranam nando 
tramiserit. Romanosque pontem coeptantes arcebant: 
dein tormcntis sagittisque pulsi; tentatis frustra condi- 



EX ANNALIBUS 29 

cionibus pacis^ quum quiclam ad Germanicum perfugis- 
sent, reliqui omissis pagis vicisque in silvas dispergun- 
tur. Caesar incenso Mattio (id genti caput) aperta po- 
pulatus vertit ad Rhenum^ non auso hoste terga ab- 
euntium lacessere^ quod illi moris, quotiens astu magis 
quam per formidinem cessit. Fuerat animus Cheruscis 
|uvare Chattos: sed exterruit Caecina huc illuc ferens 
arma^ et Marsos congredi ausos prospero proelio cohibuit. 

Neque multo post legati a Segeste venerunt auxi-l,5T 
lium orantes adversus vim popularium, a quis circum- 
sedebatur, validiore apud eos Arminio^ quando bellum 
suadebat: nam barbaris^ quanto quis audacia promptus, 
tanto magis fidus rebusque motis potior habetur. Addi- 
derat Segestes legatis filium nomine Segimundum : sed 
juvenis conscientia cunctabatur. quippe anno, quo Ger- 
maniae descivere*), sacerdos apud aram Ubiorum crea- 
tus ruperat vittas, profugus ad rebelles. adductus ta- 
men in spem clementiae romanae pertulit patris man- 
data, benigneque exceptus cum praesidio gallicam in 
ripam missus est. Germanico pretium fuit converlere 
agmen, pugnatumque in obsidentes, et ereptus Segestes 
magna cum propinquorum et clientium manu. Inerant 
feminae nobiles, inter quas uxor Arminii eademque 
filia Segestis, mariti magis quam parentis animo, neque 
victa in lacrimas neque voce supplex, compressis intra 
sinum manibus gravidum uterum intuens. Ferebantur 
et spolia varianae cladis plerisque eorum^ qui tum in 
deditionem veniebant^ praedae data. 

Simul Segestes ipse ingens visu et memoria bonae ] SB 
societatis impavidus. Verba ejus in hunc modum fuere. 

♦) a. p. C. 9. 



32 EX JVNNALIBUS 

sciti 8unt Bructeros sua urentes expedlta cum manu 
Lucius Stertinius missu Germanici fudit, interque cae- 
dem et praedam repperit undevicesimae legionis aqui- 
lam cum Varo amissam. Ductum inde agmen ad ulli- 
mos Bructerorum: quantumque Amisiam et Lupiam 
amnes inter yastatum^ haud procul teutoburgiensi saltu, 
in quo reliquiae Vari legionumque insepultae dicebantur. 

1,61 Igitur cupido caesarem invadit solvendi suprema 

militibus ducique, permoto ad miserationem omni qui 
aderat exercitu ob propinquos, amicos, denique ob ca- 
sus bellorum et sortem hominum. Praemisso Caecina, 
ut occulta saltuum scrutaretur pontesque et aggeres hu- 
mido paludum et fallacibus campis imponeret, inceduni 
moestos locos, yisuque ac memoria deformes. prima 
Vari castra lato ambitu et dimensis principiis trium 
legionum manus ostentabant, dein semiruto vallo, hii- 
mili fossa accisae jam reliquiae consedisse intelligeban- 
tur: medio campi albentia ossa, ut fugerant, ut restite- 
rant^ disjecta vel aggerata. adjacebant fragmina telorum 
equorumque artus, simul truncis arborum antefixa ora. 
lucis propinquis barbarae arae, apud quas tribunos ac 
primorum ordinum centuriones mactaverant. et cladis 
ejus superstites, pugnam aut vincula elapsi, referebant 
hic cecidisse legatos, illic raptas aquilas, primum ubi 
vulnus Varo adactum, ubi infelici dextra et suo icta 
mortem invenerit, quo tribunali concionatus Arminius, 
quot patibula captivis, quae scrobes, utque signis et 
aquilis per superbiam illuserit. 

1,62 Igitur romanus qui aderat exercitus, sextum post 

cladis annum trium legionum ossa, nullo noscente alie- 
nas reliquias an suorum humo tegeret, omnes ut con- 
junctos, ut consanguineos , aucta in hoslem ira, moesti 



BX ANNALIBU8 33 

aifliiil et infensi condebant. Primum exstruendo tnmulo 
«aespitem caesar posoit gratissimo munere in defunctos 
et praeseatibus doloris socius. Quod Tiberio faaud pro- 
batum, seu cuncta Germanici in deterius trahenti, sive 
exercitum imagine caesonim insepultorumque tardatum 
ad proelia^ et formidolosiorem faostium credebat: neque 
amperatorem auguratu et vetustissimis caeremoniis prae- 
ditum attrectare feralia debuisse. 

8ed Germanicus cedentem in avia Arminlum secu- ^63 
toSy ubl primum copia fuit, evehi equites, campumque, 
quem faoatis insederat, eripi jubet. Arminius coUigi 
8U08 et propinquare silvis monit08 yertit repente: mox 
«gnum prorumpendi dedit iis, quo8 per 8altu8 occulta* 
yerat. tunc nova acie turbatu8 eques^ missaeque sub- 
eidiariae cofaortea et fugientium agmine impulsae auxe- 
rant consternationem^ trudebanturque in paludem gna- 
ram vmcentibus^ iniquam nesdis, ni caesar productas 
kgionea instruxisset. inde hostibua terror^ fiducia mi- 
liti: et manibu8 aequis abscessum. Mox reducto ad 
Amiriam exercitu legionea classe^ ut advexerat^ repor- 
taty par8. equitum litore oceani petere IVhenum jussa. 
Caecina qiii suum militem ducebat monitus^ quanquam 
notis itineribu8 regrederetur , ponte8 IoDg08 quam ma- 
tucrime auperare.^ Angustus ia tramea va8ta8 inter pa- 
. ludes et quondam a Lado Domitio aggeratU8: cetera 
limo8a, tenacia gravi coeno aut rivis incerta erant, cir- 
eum 8ilvae paulatim aodives, quaa tum Armihius im- 
plevit, compendiid viarum el dto agmine onustum 8ar- 
cini8 asmisque miUtem quum antevenisset. Caecinae 
^ubitantiy quonam modo ruploa vetustate pontes repo- 
tieret simulque propulaaret hostem, castra metari in 
loco placuit, ut opus^ et alii proelium inciperent. 

3 



36 E)^ ANNAL1BG8 

demum^ qoia per corpus teglfg euudum erat/ dwait 
Tiam : smtul tribuni et centfiridncfs falsum paVorem' edse 
dociierunt. 

t^6T Tunc con^ctod ih . principia jussosque dicta cum 
«Uenlio ac<ii^ere temporis ac neti^ssitatis monet. unflnn 
in armis salutem, sed ea consilio temperanda^ manen- 
dumque intra vallnm; donec expugnandihostes spe pro^ 
piu8 succederent: mox ttndique erumpendum^ illa eru* 
pttoBle ad Rhenum perreniri. quod«i fugerent, plurea 
silvas, profundas magis paludes, saevitiam hostium su- 
peresse^ at victoribus detus^ gloriam. qnae domi bara^ 
quae in castris hoiiesta memorat, reticuit de adversis. 
Equos dehincy orsus a sttis^ legiatorum tribunorumque 
Hulla ambitione fortissimo ciiique bellatori tradit^ tit hl, 
inox pedes; in Iu)steto invaderent. ' 

1^68 Haud minus inqiiies Oermanus spe, cupidine et di- 
vet^sis ducum sent^ntils agebat, Amlinio sinerentegredi 
egressosque rursum per hUmida et impedita circtmive- 
nirent sii^dente'^ atrocrora Inguiomero et laeta barbatis, 
ttt valluiii armis ambii^nt: promptam expugtiationem, 
plures captivos'^ incorruptam {iraedam fore. I^itur iotta 
die proruunt fos^s^ injiciunt crates^ summa valli pren- 
sant^ raro mp^ milTte et quasi ob metum defixo. 
Postquam haesere munimentis^ datur cohortibus slgnum, 
cornuaque ae tubacf concinuere. exin clamore et im- 
petu tergis Oermanomm circumfimduntur, exprbbraiites 
noii hic ^Hvas nec paludes/sed aeqtiis locb aeqti6s deos. 
Hosti faoil^ excidiuhi et pkucois ac semermos tog&aiiti 
sonus ttiba^in, fiilgbr 'ihtmbtiimy quant6 inc^ina tattto 
majora offiihduntvir: catfebahtq^, -ttt rebiis secundis 
^vidt/ita advef^^iy 4ncauti. Arminiiis integer, Inguio- 
merus post grave vuhius ^ugnam deseruere: vulgus 



6X ANNALIBU8 37 

trudcUtiim est^ donec ira et dies permansit. Nocte de- 
mum reversae legiones, quamvis plus vulnerum, eadem 
cibonim egestas fatigaret^ vim^ aanitatem, copias, cuncta 
in victoria habuere. 

Perva$erat interim circumventi exercitud fama et 1,69 
infesto Germanorum agmine Gallias peti: ac ui Agrip-» 
pina impositum lUieno pontem scdvi prohibuiaset^ erant 
qui id flagitium formidine auderent. sed femina ingens 
animi inunia ducis per eo8 dies induit« militibusque, ut 
quis inops a^ 8auciu8| vestem et fomenta dilargita est 
Tradit Cajus Plinius^ germanicorum bellorum scriptor, 
stetisse apud principium pontis^ laudes et grates rever- 
aia: legionibus babentem. 

At Germanicus legionum quas navibus vexerat 8e-],70 
cundam et quartam decumam itinere terrestri Publio 
Vitellio ducendas tradit^ quo levior classis vado80 mari 
iunaret vd reciproco sideret. Vitellius primum iter 
8icca humo aut modice allabente aestu quietum habuit: 
mox impulsu aquilonis^ simul sidere aeqiiinoctii^ quo 
maxime tumescit oceanus^ rapi agique agmeo. et op- 
jf^ebantur terrae: eadem freto^ litori^ campis facies^ ne- 
que discerni poterant incerta ab solidis^ brevia a pro- 
fundis. sternuntur fiuctibus^ hauriuntur gurgitibus: ju- 
menta, sarcinae, corpora exanima interfluunt» occur^ 
8ant. permiacentur inter se manipuli, modo pectore, 
modo ore tenu8 exstantes^ aliquando 8ubtracto 80I0 di8- 
jecti aut obrutL non vox et mutui hcMrtatua juvabant 
adversante unda^ nihil 8trenuu8 ab jgnaVo^ 8apien8 ab 
rudi^ con8ilia a casu differre; cuncta pari violentia in- 
volvebantur. Tandem Vitelliu8 in editiora enisus eo- 
dem agmen 8ubduxit. pernoctavere sine utensilibus, 
sine igni; lapiagna par8 nudo aut mukato corporei haud 



38 EX AI^NALIBCd 

minu8 miserabiles qu^ quos hostis circumsidet: quippe 
illis etiam honestae mortis usus, his inglorium exitimn. 
Lux reddidit terram, penetr&tumque ad amnem Visur- 
gim *) y quo caesar classe contenderat. impositae dein 
legioneS) vagante fama siibmersas, hec fides salutis ante- 
quam caesarem exercitumque reducem videre. 

1,71 Jam Sterlinius a^ accipienditm in deditionem Se- 

gimerum, fratrem Segestis praemissus ipsum et filium 
ejus in civitatem Ubiorum perdiixerat. data utrique 
venia, facile Segimera, cunctanlius filid, ^uia Qitintilii 
Vari corpus illusisse dicebatur. 

2,5 (a. 16) Ceterum Tiberio haud ingratiim accidit tur- 

bari res OrientiS; ut ea specie Giermanicum suetis 1^0- 
' nibus abstraheret^ novisque provinciis impositum dolo 
^imul et casibus objectaret. At ille, quanto acriora iti 
eum dtudia militum et aversa patrui voluntas , celeran- 
dae victdriae intentior tractare proelioruilii vias et quae 
sibi tertlum jam annum belligeranti saeva vel prospera 
evenissent. fundi Germanos acie et justis locis, juvari 
^ilvis, paludibus, brevi aestate et praematura hieme: 
^ui!im militem haud perinde vulneribus quam spatiis iti- 
nenim, damno armorum affici: fessas Oallias ministran- 
dis equis: longum impedimentorum agmen opportunum 
ad insidfas, defensantibus iniqiium. at si mare intretur, 
promptam ipsis possessionem et hostibus ignotam, simul 
bellum maturius incipi legionesque et commeatus pari- 
ter vehi: integrum equitem equOsque per ora et alveos 
fluminum media in Germania fore. 



*) lectiohem codicum hoo muto quamvis falsam. nemo enim 
facile mihi persnaserit Hunsam groningicam Romanis dici potuisse 
^nsingiiB^ quod ecUtDres recentiores fere omaes ree^ruBC. 



EX ANNALIBUS 89 

Igitur huc intendit. missis ad censiis Gallianim s, 6 
Publio Vitellio et Cajo Antio^ 8iliu8 et Antejus et Cae- 
cina fabricandae classi praeponuntur. miile naves suf- 
ficere yisae properataeque, aliae breves augusta puppi 
proraque et lato utero, quo facitius fluctus tolerarent^ 
qaaedam planae carinis^ ut sine noxa siderent| plures 
appositis utrinque gubemacufis^ converso ut repente 
remigio hinc yel iliinc appellerenty multae pontibus stra- 
tae^ super quas tormenta veherentar^ simul aptae feren- 
dis equis aut commeatui: velis habiles^ citae remis au- 
gebantur alacritate militum in speciem ac terrorem. In- 
sula Batavorum, in quam convenirent praedicta, ob fa- 
ciles appulsus acoipiendisque copiis et transmittendum 
ad bellum opportuna. Nam Rhenus uno alveo conti- 
uuus aut modicas influlas circumveniens apiid principium 
Hgri batavi velut in duos amnes dividitur; servatque 
namen et violentiam cursus^ qua Germaniam praevehi- 
tur, donec oceano misceatur^ ad gallicam ripam latior 
et placidior affluens. verso cc^omento Vahalem acco- 
lae dicunt: mqfK id quoque vocabulum mutat Mosa flu- 
mine^ ejusque iuunensd ore eundem in oceanum eflun- 
ditur. 

Sed caesar, dum adiguntur naves^ iSilium legatums^T 
cum expedita manu irruptionem in Chattos facere jubet. 
ipse audito castellum Luppiae flumini appositum obsi- 
deri sex legiones eo duxit. Neque Silio ob subitos im- 
bres aliud actum quam ut modicam praedam et Arpi 
principis Chattorum conjugem filiamque raperet: neque 
caesari copiam pugnae obsessores fecere, ad famam ad- 
ventus e}us dilapsL Tumulum tamen nuper varianis 
legionibus ^ructum et veterem aram Druso sltam dis- 
jecerant. restituit aram^ faoqorique patris princeps ipse 



40 BX ANNALIBUa 

cuin leglonibus {clecucunit: tuomlum iterare httud vi- 
8um. et cuncta inter casteUum Alisonem ac Khenum 
noyis Umitibus agg^ibueque permunita. 

9,8 Jamque classis advenerat^ quum praemisso com-^ 

meatu et distributis in le^nes ac socios navibus fos* 
sam, cui drusianae nomen^ ingressus precatusque Dryn 
sum patrem, ut se eadem ausum libens placatusque 
exemplo ac memoria consiliorum atque operum ^uraret; 
lacus inde et oceanum usque ad Amisiam flumen se* 
cunda nayigatione pervebitur. dassis Amisiae relicta 
laevo amne, erratuinque in eo quod non subvexit* 
transposuit militem dextras in terras iturum. Ita plures 
dies e£Gciendis pOnttbus absumpti. et eques quidem ac 
legiones prima aestnaria nondum- aocrescente unda in« 
trepidi transiere: postremum auxiliorum agmen fiatavi^ 
que in parte ea^ dum insultant aquis artemque nandi 
ostentant, turbati et quidam hausti sunt. Metaoti ^stra 
caesdri Angrivariorum defectio a tergo nuntiatur. mis« 
sus illico Stertinius cum equite et axtnatura levi igne 
et caedibus perfidiam ultus est. 

2,9 Flumen Yisurgis Komanos Cheruscosque inteiflue- 

bat. ejus in ripa cum ceteris primoribus Arminius ad- 
stitit^ quaesitoqvie an caesar venisset, postquam adesse 
responsum est^ ut liceret cum fratre colloqui oravit* 
erat is in exercitu^ cognomento Flavus, insignis fide et 
amisso per vulnus oculo paucis ante annis duce Tibe* 
rio. tum permi^sum^ progressusque salutatur ab Armi« 
nio f qui amotis stipatoribus ut sagittarii nostra pro 
ripa dispositi abscederent postuIat> et postquam digressi^ 
unde ea deformitas oris? interrogat fratrem. illo locum 
et proelium referente, quodnam praemium recepisset? 
exquirit. Flavus au^ta stipeodia, torquem et coronam, 



BX ANNALIBUS 41 

aliaque miUtariai dona memorat; irridente Armiiiio vilia 
s«:?itii praemia* 

Exin diverri ordluntar. hic magnitudinem roma^* ^ ^^ 
nam^ opes caesaris et victia graves poenas, in deditio* 
nem venienti paratam clementiam, neque conjtigem et 
filium eyus liostiliter haberi. ille fas patriae^ libertatem 
aritamy penetrales Germaniae deos^ matr^n precum so* 
eiam, ne propinquorum et affinium^ denique gentis auae 
desertor et proditor quam imperator esee mallet. Pau- 
latim inde ad jurgia prolapsi quo minus pugnam conse- 
rerent ne flumine quidem interjecto cohibebantur^ ni 
Stertiaios accurrens plenum irae, armaque et equum 
podcratem Flavum attinnisset. Cernebatur contra mini-* 
tabundus Arminius proeliumque denuntians. nam ple* 
raque latino sermone interjaciebat , ut qui romanis in 
eastris ductor popujarium meruisset.' f 

P<»tero die Germanorum acies trans Visurgim 8te-2,ll 
tit. caesar nisi pontibus praeisidiisque impositis dare in 
discrimen legiones haud imperatorium ratus equitem 
vado tramittit. praefiiere Stertinius et e numero primi- 
piiarium Aemilius^ distantibus locis invecti ut hostem 
diducerent. Qua celerrimus amnis^ Chariovalda dux 
Batavorum erupit* eum Cherusci fugam simulantes in 
planitiem 8altibu8 circnmfectam traxere: dein coorti et 
ondique efiTusi trudunt adversos^ instant cedentibus^ col- 
lectosque in orbem pars congressi^ quidam eminus pro* 
tmbant. Chariovalda diu sustentata hostium saevitia 
hortatu8 8U08 ut ingruentes catervas ^bo frangeren^ 
atque ip8e in densissimos erumpen8 conge8ti8 telia et 
sujffoiso equo labitnr ac muhi nobilium circa: celer08 
vis 8ua aut equite8 oum Stertinio Aemilioque subvenien- 
tes periculo ex^ere. 



42 BX ANNAUBUS 

2,12 Ca^ar traftsgressas Visurgim mdlcio perfiigae co- 
gnoscit delectum ab Arminio locum pugnae, conve- 
nisse et alias nationes in silvata Herculi sacram, ausu- 
rosque nocturnam castrorum oppugnationem. Habita 
indici fidea^ et cernebantur ignes*^ suggressique propius 
speculatores audiri fremitum equorum immensique et 
inconditi agminis murmur attulere. Igitur propincpio 
summae rei discrimine explorandum militum animos 
ratuSy quonam id modo incormptum foret iecum agi- 
tabat: tribunos et centuriones laeta saepius quam com« 
perta nuntiare, libertorum servilia ingenia^ amicis inesse 
adulationem. si concio YOcetur, illic quoque quae pauci 
incipiant reliquos adstrepere : penitus noscendas menteS) 
quum secreti et incustoditi inter militares cibos spem 
aut inetum proferrent. 

2,13 Nocte coepta egressus augurali per occulta et v^- 
libus ignara^ comite uno, contectus humeros fierina pelle, 
adit castrorum vias, adsistit tabernaculis friiiturque fama 
sui^ quum hic nobilitatem ducis, decorem alius^ plurimi 
patientiam^ comitatem, per seria per jocos eundem ani* 
mum laudibus ferrent reddendamque gratiam in acie 
faterentur: siinul perfidos et ruptores pacis ultioni et 
gloriae mactandos. Inter quae unus bostium, latiaae 
linguae sciens, acto ad vallum equo voce magna Gon« 
)uges et agros et stipendii in dies, donec beliaretur^ 
sestertios centenos, si quis transfugisset^ Arminii nomine 
polUcetur. Incendit ea contumelia legionum iras: veniret 
dies, daretur pugna^ sumpturum militem Germanonun 
agros, tracturum conjuges^ accipere omen^ et matrimonia 
ac pecunias bostium praedae destinare. Tertia ferme 
vigilia assultatuni est castris sine conjectu teli, poitquam 
crebras pro munimentis cohortes et nihil remissum sensere. 



EX ANNALIBUS 43 

Nox ettiem laetam Oermanico quietem tulit, vIdit-2,14 
qne se operatum et sanguine saeri respersa praetexta 
pulchriorem aliam manibus aviae Augustae accepisse* 
Auctus omine, addicentibus auspiciis, vocat concionem 
et quae sapientia praevisa aptaque immineAti pugnae 
diBserit. Non campos modo miUti romano ad proeKum 
bobos, 8cd si ratio ad»it sHvas et saltus. nec enim im- 
mensa bail»arorum scuta, enormes hastas inter tnmcos 
arborum et enata humo virgulta perinde haberi quam 
piia et gladios et haerentia corpori tegmina. denserent 
iotu8| ora mucronibus quaererent: non loricam Ger- 
mano, non galeam, ne 8cuta quidem ferro nervove fir- 
mata, sed viminum textus v^ tenues fucatas colore ta- 
bulas: primam utcunque aciem hastatam, ceteris prae- 
usta aut brevia tela. jam corpus ut visu torvum et 
ad brevem impetnm validum, sic nulla vulnerum pa- 
tientia: sine pudore fiagitii, sine cura ducum abire, 
fugere: pavidos adversis, inter secunda non divini, non 
kumani juris memores. si taedio viarum ac maris finem 
cupiant, hac acie parari: propiorem jam Albim quam 
IUi«num, neque bellum ultra, modo se patris patruique 
vestigia prementem iisdem in terris victorem sisterent. 

Oiationem ducis secutus militum ardor signumque 2, 15 
pugnae datum. Nec Arminius aut ceteri Germanorum 
proc^eres omittebant 8uo8 quisque testari: hos esse Ro- 
mano8 variani exercitus fugacissiinos, qui ne bellum 
tolerarent seditionem induerint, quorum pars pnusta 
Tulneribus tergum, pars Auctibus et proceUis fractos 
artus infensis rursum hostibus, adversis diis objiciant, 
nulla boni spe. classem quippe et aivia oceani quae- 
sita, ne quis venientibus occurreret, ne pulsos preme- 
ret: sed ubi miscuerint manus, inane victis veBtorum 



44 BX ANNALIBUS 

remoriunTe ^ubsidiunu meminisseiit moda . aYaritiae, 
crudelitatis, superbiae 2 aliud sibi reliquum quam teuere 
libertatem aut mori ante servitium? 

9.16 8ic accensos et proelium po8cente8 iu campum, cul 
Idistaviso nomen^ deducunt* is medi^s inter VisurgLoi 
et colles, ut ripae fluminis cedunt aut prominentia mon- 
tium resistunt, inaequaliter sinuatur. pone tei^um in* 
surgebat silva editis in altum ramis et pura humo.intor 
arborum truncos, campum et prima silvarum barbara 
acies tenuit:. soli Cherusci juga insidere, ut proelianti- 
bus Homanis desuper incurrerent. Noater exercitus sic 
incessit: auxiliares Galli Germanique in {ronte, post 
quos pedites sagittarii, dein quattuor legtones, et cum 
duabus praetqriis cohortibus ac delecto equite caesar, 
exin totidem aliae legiones et levis armatura cum equite 
sagittario ceteraeque sociorum co|iortes« intentus para* 
tusque miles, ut ordo agminis in aciem assistereb 

2. 17 Visis Cheruscorum catervis, quae per ferociam pro« 
ruperant, validissimos equitum ipcurrere latus^ Sterti« 
nium cum ceteris turmis circuit^redi t6rgaque invadere 
jubet^ ipse in tempore affuturus. Interea pulcherrimum 
augurium, octo aquilae petere silvas et intrare visae^ 
imperatotrem advertere. exdamat, irent, sequerentur 
romanas aves, propria legiooum numina« simul pede- 
stris acies infertur et praemissus eques postremos ac la^ 
tera impulit: mirumque dictu^ duo hostium agmina di^» 
versa iuga^ qui silvam tenuerant in aperta^ qui campis 
adstiterant, in silvam ruebant. medii inter hos Cherusci 
cblUbus detrudebantur^ inter quos insignis Arminins 
manu, voce, vuinere sustentabat pugnaxni incubueratque 
sagittariis illa rupturus, ni Raetorum Vindelicorumque 
et galUcae cohortes fi^gqa obiecissent nisu tamen cor« 



BX ANNALIBUS 45 

poris ct impetu eqiii perYasit, oblitus faciem 8uo cruore 
ne nosceretur. quidam agnitum a Cauchis ioter au^dlia 
romana ageutibus emissiunque tradiderunt. virtus seu 
firaus eadem Inguiomero effugium dedit: ceteri passim 
trucidati. et plerosque tranare Visurgim conantes in- 
lecta tela aut yis fluminid, postremo moles ruendum et 
inddentes ripae operuere. quidam turpi fuga in summa 
firborum nisi ramisque se occoltantes admotis sagittariis 
per ludibrium figebantnrt alibs prorutae arbores a6- 
flixere^ Magna ea victoria neque cruenta nobis fuit. 

Quinta ab hbra diei ad noctem caesi hostes decem S, 18 
millia paesuum cadaveribus atque armis opplevere, re- 
pertis inter spolia eorum catenis, quas in Romanos ut 
non dubio eventu portaverant. Miles in loco proelii 
Tiberium imperatorem salutavit struxitque aggerem) et 
in modum tropaeorum arma subscriptis victarum gen- 
tium nominibus imposuit. 

Haud perinde Germanos vulnera^ luctus, excidtaa,i9 
quam ea species dblore et ira affecit. qui modo abir^ 
-«edibus, trans Albim concedere parabant, pugnam vo*- 
lunt, arma rapiunt: plebes, primores, juventus, sene» 
agmen romanum repente incursant, turbant. postremo 
deligunt locum flumine et silvis clausum, arta intus 
planitie et hiunida: silvas quoque pi^ofunda pahis am» 
bibat, nisi quod latus unum Angrivarii lato aggere ex- 
tulerant, quo a Cheruscis dirimerentur. hic pedes ad- 
stitit: equitem propinquis lucis texet^, ut ingressis sil- 
vam legionibus a tergo foret. 

Nihil ex his caesari incognitum: con^ilia, locos, 2,20 
prompta, occulta noverat, astusque hostium in perni- 
ciem ipsis vertebat. Sejo Tuberoni legato tradit equi- 
tem campumque, peditum aciem ita instruxit, ut pars 



46 EX ANNALIBUS 

aequo in silvam aditu incederet, pars objecium aggerem 
eiiiteretur, quod arduum sibi, cetera legatis permisit. 
Quibus plana eveneraat facUe irrupere^ quis impugnaa- 
du8 agger^ ut si murum succederent^ gravibus superme 
icdbus conflictabantur. Sensit dux imparem cominus 
pugnam remotiBque 'paulum legionibus funditores libri- 
toresque excutere tela et proturbar^ hostem jubet mis^ 
gja^ etormentis hastae^ quantoque conspicoi: magis pro- 
pugnatores^ tanto pluribua yuhieribus dejecti* Friiiuis 
caesar cum praetoriis cohortibus capto vallo dedit impe- 
tum.in silvas : collato illic gradu:certatum« . bostem a tergo 
palus^ Romanos flumen aut montes daudebant: utrisque 
necessitas in Iqco^ spes in virtute, salus ex victoria* 

2.21 Nec minor Germanis animus^ sed genere pugnae 
et armorum superabantur, quum ingens multitudo artis 
locis praelongas hastas non protenderet^ non colligeret^ 
neque assultibus et velocitate corporum uteretur^ coacta 
stabile i^d proelium. contra miles cui scutum pectori 
appressum et insidens capulo manus latos barbarorum 
artuSf nuda ora foderet viamque strage hostium aperi- 
ret^ imprompto jam Arminio ob continua pericula, sive 
illum recens acceptum vuhius tardaverat. Quin et In- 
guiomerum tota volitantem acie fortuna magis quam virr 
tus deserebat. £t Germanicus y , quo magis agaosceretur 
de|raxerat tegimen capiti, orab^tque insisterent caedibus^ 
nil opus captivis^ solam ^iternecionem gentis finem bello 
fbre. Jamque sero diei Siubducit ex acie legionem fa- 
ciendis castris: ceterae ad noctem cruore bostium satia^ 
tae sunt. equites ambigue certavere/ 

2.22 Laudatis pro concione victoribus caesar congeriem 
armorum struxit superbo cum titulo: DEBELLATIS 
INTER RHENUM ALBIMQUE NATIONIBUS EXER- 



EX ANNALlBCnS 47 

CmiM TTOERII CAE8AMS EA MONIMENTA MARTI 
ET JOVI ET AUGUSTO SACRAVISSE, de se niliil 
addidit, metu inyjdiae^ an ratus conscientiam factis satis 
esse/ Mox bellum in Angriyarios Stertinio mandat, ni 
deditionem properaTissent. atque iili suppUces nihil ab« 
nuendo yeniam omnium accepere. 

Sed aestate jam adulta legionnm aliae itinere ter- 2,23 
i:^tfi in hibernacula remissae^ plures caesar clasriim- 
positas per flumen Amisiam oceano inyexit. Ac primo 
placidiim aequor mille nayium remis strepere aut yelis 
impelli: mox atro nubium globo effusa grando^ simul 
variis undiq[ue procellis incerti fluctus prospectum adi* 
mere^ regimen impedhre, milesque payidus et casuum ma- 
ris ignarus^ dum turbat nautas vel intempestiye juyat^ 
ofGcia prudentium corrumpebat. Omne debinc coelum 
et mare omne in austrum cessit, qui tumidis Germaniae 
terris^ profundis amnibus immenso nubium tractu yali- 
dus et rigorie yidni septentrionis horridior rapuit dis- 
jecitque nayes in aperta oceani 'aut insulas saxis ab- 
ruptis yel per occuha yada [infestas. quibus paulum 
aegreqiie yitatis postquam mutabat aestus eodemque quo 
yentus ferebat, non adhaerere ancoris^ non exhatmre 
irrumpentes undas poterant: equi^ jumenta, sarcinae^ 
-etiam arma praecipitantur, quo leVarentur alyei manan- 
tes per latera et fluctu superurgente. 

Quanto yiolentior cetero mari oceantis et trucuIen-%24 
tia codi praestat Germania^ tantum illa clades noyitate 
et ttiagnitudine excessit^ hostiUbus circnm litoribus aut 
ita yasto et profundo^ ut credatur noyissimum ac sine 
terris mare. Pars nayium haustae sunt^ plinrefr apud 
insulas longius sitas ejectae^ milesque nullo illic homi- 
num cultu fame absumptus^ nisi quos corpora equorum 



48 EX ANNALmOS 

eodem ' elisa tderayerant* sola Germanici tziremis Cait- 
chorum terram appulit^ quem p^ omiies iUos dies 
noctesque apud scopulos el promineutes oraS) qaum se 
tanti exitii reum clamitaret^ vix coMbuere amici quo 
-minus eodem mari oppeteret. Tandem relabente aestu 
et secundante vento claudae naves raro remigio aiut 
intenlis vestibus et quaedam a validioribtts tractae re- 
^ertere^ quas raptim refectas inisit ut scrutarentur insu- 
las* 'collecti ea cura plerique^ inultoe Angrivarii nupe|! 
in fidem accepti redemptos ab interioribus reddidere, 
quidam in Britanniam rapti et remissi a reguiis, Ut 
quis ex longinquo revenerat^ miracula nairabant; vim 
* turbinum et inauditas volucres^ monstra maris^ ambi- 
gua8 hominum et beluarum fornias^ visa sive ex metu 
credita. 
2,25 Sed fama cla^ais amissae ut Germanos ad spem 

belli, ita caesarem ad coercendum erexit. Cajo Silio 
xUQi .triginta peditum^- trlbus equituni millibus ire in 
Chattos imperat: ipse ma^oribus copiis Marsos irrum- 
pit, quorum dux, MaUovendus nuper in deditionem ax> 
«eptus propinquo luco defossam varianae legionis aqui* 
lam modico pra^idio servari indicat. Missa extemplo 
mauus quae hostem h, fronte eliceret^ alii qui tei^ cir« 
xumgresU reoluderent humum: et utrisque affuit fdr- 
tuna. eo promptior caesar pergit introrsus^ populatur, 
exscindit non a^sum congr<edi hostem^ aiit sicubi resti- 
terat statim pukum nec unquam magis^ ut exci^vii 
cognitum esty paventem* quippe invictos et nullis ca* 
sibus superabUes Romanos praedicabant^ qui perdita 
jolassey amissis armis^ post constrata equorum virorum^ 
que corpoiibus litora eadem virtute^ pari ferocia et 
veluti aucti numero irrupissent. 



EX ANNALIBUS 49 

Reductus inde in hiberna miles laetus animi^ quod%26 
adversa maris expeditione prospera pensavisset. addi- 
dit munificentiam caesar quantum quis damni professus 
erat exsolyendo* Nec dubium habebatur labare hosles 
petendaeque pacis consilia sumere, et 81 proxima aestas 
adjiceretur posse bellum patrari: sed crebris 'epistolis 
Tiberius monebat, rediret ad decretum triomphum^ satis 
lam eventuum^ satis casuum, prospera illi et magna 
proelia. eorum quoque meminisset^ quae venti et fluctus 
nulla duds culpa gravia tamen et saeva damna intulis- 
sent, se novies a divo Augusto in Germaniam missum 
plura consilio quam vi perfecisse^ sic Sugambros in 
dedftionem accq^tos^ m Suevos regemque Maroboduum 
pace obstrkt^m. posse et Chemscos ceterasque rebel- 
lium gentes^ quandp romanae ultiom consultum e$t, in- 
ternis discordus rdinqui. Precante Germanico annum 
efGdendis coeptis acrius modestiam ejus aggreditur alte- 
rum consulatum offerendo, cujus munia praesens obiret. 
simul adnectebat, si foret adhuc bellandum, relinqueret 
materiem Drusi fratris gloriae, qui nuUo tum alio hoste 
non ni«i apud Germanias assequi nomen imperatorium 
et deportare lauream posset. Haud cunctatus est ultra 
Germanicus, quanquam fingi ea seque per invidiam 
parto jam decori absfrahi intelligeret. 

(a. 16) Fine anni arcus propter aedem Satumi ob8,4l 
recepta signa cum Varo amissa, ductu Germanici, au- 
q?icii8 Tflberii, et aedes fortis Fortunae Tiberim juxta 
in hortis, quos Caesar dictator populo romano legave- 
rat^ sacrarium genti juliae ef^esque divo Augusto apud 
Bovillas dicantur. 

(a. 17) Cajo Caecilio, Lucio Pomponio con8uIibus%4l 
Germanicus caesar ante diem septimum calendM r»^>fr^ 

4 



50 EX ANNAL1BUS 

triumphaVit de Cheruecis Cbattisque et Augrivariis, 
quaeque aliae nationes usque ad Albim colunt: yecta 
spolia, captivi^ simulacra montium^ fluminum^ proelio- 
rum; beiluihque^ quia conficere prohibitus erat^ >pro 
confecto accipiebafur. Augebat intuentium visus eximia 
ipsius 6pecie8 currusqiie quinque liberis onustus* - 

2.44 (a. 17) Nec multo post Drusus in Illyricum mis- 
8U8 eitf ut 8uesceret militiae «tucBaque exercitus pararet : 
simiil juvenem urbano luxu las^ivientem melius in ca- 
stris haberi Tiberius seque tiitidr^m rebiitur titroque 
filio legioiies obthieftte* 8ed Stievt praetentkbantur 
auxiKutn adversus CSi^iiscoa bratited» nam disc^ssu 
Rbmanorto dc tacui exterho teetii gttoll^ ^^etndine 
^t tum ^mulatioiief 'gl6riae fetifta ta se vefrterftnt. V£b 
nationunl, virtUft» dueuiii Jn aequo*:' 8*^ Mftit>!^ddt(i<i 
regis nomen invSsum apuA p6{)uIared,^Arfl^um prb 
libertate bellantem favor babebat. 

2.45 Igitur non modo Cherusci sociique eoruni, vetaiB 
Arminii miles, sumpsere bellum, sed e regno etiam 
Marobodui suevae gentes, Semnones ac Langobardi; de- 
fecere ad eum. quibus additis praepollebat, ni Inguio- 
merus cum manu clientium ad Maroboduum perfiigisset, 
non aliam Ob caudam, quam qoia fratris filio juveni 
patruus senex parere dedignabatur. Diriguntur acies 
pari utrinque spe tiec, ut olim apud Germanos, vagis 
incursibus aut disjectas per catervas : quippe longa ad- 
versum nos militia insueverant sequi signa, subsidiSs 
firmari , dicta imperatorum aceipere. Ac timc Arminius 
equ0 collustrans cuncta, ut quosque advectus erat,- re- 
ciperatam libertatem, trucidatas legiones, spolia adhuc 
et tela Romanis derepta in manibus multorum ostenta- 
bat, contra fugacem Maroboduum appeUans/proeliorum 



EX ANNALIBUS 51 

experteni, Hercyniae latebris defensnm, ac mox per 
dona et legationes petivisse foedus, proditorem patriae, 
satellitem caesaris^ hand minus infensis animis extur- 
bandum, quam Varum Quintilium interfecerint. memi- 
nissent modo tot proeliorum^ quorum eyentu et ad po- 
stremum ejectis Romanis satis probatum^ penes utros 
8umma beHi fuerit. 

Neque Maroboduus Jactantia sni aut patris in ho- 2, 46 
8tem abstinebat, sed Inguiomerum tenens, illo in cor- 
pore decus omne Cheruscorum, illius consiUis gesta quae 
Jprospere ceciderint testabatur: yecordem Arminium et 
rertun nescixmi alienam gloriam in se trahere^ quoniam 
tres yacuas legiones et ducem fraudis ignarum perfidia 
deceperit nkigna cuih d^de Oermaniae et ignominia sua, 
quum conjux, qtium ffiu8 ejiis serrithitii didhuc tolerent. 
at se duodecim legionibns petifttin diice .Hberio illiba- 
tam Germanorum gloriam ^ervayisse; mox condicioni- 
bus aequis discessum: neque poenitere quod ipsorum 
in manu sit^ integrum adversum Romanos bellum an 
pacem incruentam malint. His Yocibus instihctos exer- 
citus propriae quoque causae stimulabant, quum a Che- 
ruscis Langobardisque prb antiquo dccore aut recenti 
Hbertate et contra augendae dominationi certaretur. 
Non alias majore mol^ concursum^ neque ambiguo ma- 
gis eventu, fusis utrinque dextris cornibus. sperabatur- 
que rursus pugna^ ni Maroboduus castra in colles sub- 
duxisset. id signum perculsi fuit'; et transfugiis paula- 
tim nudatus !n Marcomanos concessit misitque legatos 
ad Tiberium oraturos auxilia. Responsum est jion 
jure eum adversus Cheruscos arma romana invocare, qui 
pugnantes in eundem hostem Romanos nuUa ope juvisset 
Missus tamen Drusus, ut rettulimus, paci firmator» 

4* 



52 EX ANNAL1BUS 

2.62 (a. 19) Dum ea aestas Germanico plares per pro- 
vincias transigitur^ haud leve decus Drusus quaesivit 
illiciens Germanos ad discordias, utque fracto jam Ma- 
roboduo usque in exitium insisteretur, Erat inter Go- 
thones nobilis juvenis nomine Catualda^ profugus olim 
vi Marobodui, et tunc dubiis rebus ejus ukionem ausus* 
Is valida manu fines Marcomanorum ingreditur cor- 
ruptisque primoribus ad societatem irrumpit regiam ca- 
stellumque juxta situm. veteres illic Suevorum prae- 
dae et nostris e provinciis lixae ac negotiatores repert^ 
quos jus commercii^ dein cupido augendi pecuniam, po- 
stremum oblivio patriae suis quemque ab sedibus hosti- 
lem in ag^m transtulerat* 

2.63 ^rphodao undique deserto non. aliud subsidium 
qaam.misermordia.caQaaris, fi;iit. , iran^essus Dan.u^ium, 
qua noricam provinciam praefluit, scripsit Tiberio» non 
ut profugus aut supplex^ sed ex memoria prioris fortu- 
nae: nam multis nationibus darissimum quondam re- 
gem ad se vocantibus romanam amicitiam pr^etulisse* 
Responsum a caesare, tutam ei honoratamque sedem in 
Italia fore^ si maneret: sin rebus ejus aliud conduceret^ 
abiturum fide qua venisset. ceterum apud senatum dis- 
seruit non Philippum Atheniensibus, non Pyrrhum aut 
Antiochimi populo Romano perinde metuendos fuisse. 
Exstat oratio, qua magnitudinem vrri^ violentiam sub- 
jectarum ei geiitium et quam propinquus Italiae hostis 
suaque in destruendo eo consilia extulit. £t Marobo- 
duus quidem Ravennae habitus, si quando insolescerent 
Suevi; quasi rediturus in regnum ostentabatur. sed 
nojn excessit Italia per duodeviginti annos consenuitque 
multum imminuta claritate ob nimiam vivendi cupidi- 
nem. Idem Catualdae casus neque ahud perfugiupi* 



EX ANNALIBUS 53 

pulsus haud multo post Hcrmundurorum opibus et Vi- 
bilio duce, receptusque Forum julium narbonensis Gal- 
Kac coloniam mittitur. Barbari utrumque comitati^ ne 
quietas proyincias immixti turbarent^ Danubium ultra 
inter Aiunina Marum et Cusum locantur, dato rege 
Vannio gentis Quadorum. 

(a, 19) Repcrio apud scriptores senatoresque eo-t,88 
rundem temporum Adgandestrii principis Chattonun 
lectas in senatu literas, quibus mortem Arminii pro- 
mittebat; si patrandae neci venenum mitteretur; respon- 
sumque esse, non fraude neque occultis, sed palam et 
armatum populum romanum hostes 8U08 ulcisci. qua 
gloria aequabat 8e Tiberiu8 priscis imperatoribus , qui 
venenum in Pyrrhum regem vetuerant prodiderantque. 
Ceterum Arminius abscedentibus Romanis et pulso Ma- 
roboduo regnum aftectans libertatem popularium adver- 
sam habuity petitnsque armis, quiun varia fortnna cer- 
taret; dolo propinquorum cecidit: liberator haud dubie 
Germaniae et qui non primordia populi romani, sicut 
aUi reges ducesque, 8ed florentissimiun imperium laces- 
eierit, proeliis ambiguus^ bello non victus. septem et 
triginta annos vitae, duodecim potentiae explevit, cani- 
turque adhuc barbaras apud gentes^* Graecorum annali- 
bu8 ignotu8; qui sua tantum mirantur: Romanis haud 
perinde celebris, dum vetera extollimus^ recentium in- 
curiosi. 

(a. 20) Atque interim Drusus rediens Dlyrico, quan- 3,11 
quam patrea censuissent ob receptum Maroboduum et 
res priore aestate gestas ut ovans iniret, prolato ho- 
nore urbem intravit. 

(a. 21) At Romae non Treveros modo et Aeduos 3, 44 
sed quattuor et sexaginta GalUarum civitates descivisse, 



54 GX ANNALIBUS 

assumtoft in societatem GeroianoSy dubias Hifpanias, 
cunctay ut mos famae, in majus credlta. 

4, 3 (a. 23) 8ed praecipuum robur Ilheniun juxta, com- 

mune in 6ermano8 Gallosque subsidium, octo l^ones 
erant. 

4,44 (a. 25) Obiere eo anno viri nobiles Cnaeus Len-* 

tulus et Luciu8 Domitius • • • • Domitium decorayit 
pater civili bello maris potena^ donec Antonii partibus, 
mox caesaris i^isceretur • • • post exercitu flumen Al- 
bim transcendity lon^tus peu^tn^ta Germania, quam quis- 
quam priorum, easque obres ixisignia triumphi adeptus est* 

4,47 (a. 26) • • • receptique subsidio sugambrae cohcurtis, 

quam Romanus promptam ad pericutit nec n^nus cantuum 
et armorum tumultu truc^m hau4 p^ocul instruxerat. 

4.72 (a^ 28) Eodem anno Frisii, transrhenanua pppulus, 
pacem exuere nostra magis avarilia quam obsequii im- 
patientes^ Tributum iis Drusus jusserat modicum pro 
ai^ustia rerum^ ut in usus militares coria l^vm |>ei](de-> 
rent, non intenta cujusquam cura, quae firmitudQ, quae 
mensura^ donec Olennius e primipilaribusy regendis Fri- 
siis impositus^ terga urorum delegit^ quo^m ad formam 
acciperentur. id aliis quoque nationibus arduum apud 
Germanos difficilius tolerabatur, quis ingentium belua- 
rum feraces saltus^ modica domi armenta sunt. Ac 
primo boyes ipsos, mox agros, postremo corpora con* 
jugiun aut liberorum servitio tradebant^ hinc ira et 
questuSi et postquam non subveniebat, remedium ex 
bello : rapti qui tributo aderant milites et patibulo af- 
fixi. Olennius infensos fuga praevenit receptus castello 
cui nomen Flevum: et haud spernenda illic civium so« 
clorumque manus litora oceani praesidebat. 

4.73 Quod ubi Lucio Apronio inferioris Germaniae pro 



BX ANNAlilBUS 55 

pra6toi!e cogoitum^ vexiUa leglonum e superiore pro- 
Yinda pedil;um<lue et equitum auxilial*iUm delectoe ac- 
civit ac eimul. utrumque exercitum Rlieiio devectum 
Frisiis intulit y eohito )am castdli obstdio et ad 8ua tu«* 
tanda digressis rebellibu8« Igitur {^oxima aestuaria ag- 
geribos et pontibus traducendo graviori agmini firmat. 
atque interim repertis vadis alam canninefatem et quod 
peditum Germanorum inter nostros m^ebat circum- 
gredi t^ga hostium jubet, qui jam acie compositi pel- 
lunt vi turmas socialei eqoitesque iegionum subsidio 
misso8« Tum tres leves eofaortes ae rursum duae^ dein 
tempore inter^cto alarius eqnes immisauSk satis validi^ 
9i simul incubuissent, per intervallum adventantes ne- 
qae constantiam addiderant turbatis et • pavore lugien- 
tium auferebantur. Geth^go Labeoni le^o< qukitae le- 
gionis quod reliquum.auxiUorum tradit: at^ue ille du- 
bia suorum re in ancepd tractus miseis nui^iis.vim le- 
gionum implorabat. Prorumpunt quintaui ante aHos et 
acri pugna hoste pUlso recipiunt cohortes alasque :fes- 
sas vulneribus. Neque dux roinlanus. idtuiti iit aut.cor- 
pora humavit) quanquam multi tribUnjorum praefecto- 
rumque et ins^nes centuriones cecidissent. Mox com- 
pertum a transfugis nongentos ilomianoruni apud lucum, 
qoem Baduhranae vocant, pugna in; posterum oxtracta 
confectos, et aliam quadringentorum manum occupata 
Cruptoricis, quondam stlpendiarii, villa^ postquam pro- 
ditio metiiebatury mutiiis ictibus procubuisse. 

Clarum inde ihter Germanos frisium nomen, dis-4, 74 
simulante Tiberio daainay ne cui bellum permitter^t 
neque senatus ih eo cura^ ah imperii extrema dehone- 
starentur: pavor intemus occupaverat animoS; cui re- 
medium adulatione quaerebatur. 



56 BX ANNAUBUS 

11.16 (a. 47) Eodem anno Cheruscorum getis reg^n Ro« 
mae petivit amissis per intema bella nobilibns^ et uno 
reliquo stirpb regiae, qui apud lubem habebatur^ no- 
mine Italicu8« patemum huic genus e Flayo fratre 
Arminii^ mater ex Actumero principe Chattorum erat: 
ipse forma decorus et armis equisque in patrium no- 
strumque morem exercitus* Igitur caesar auctiim pe« 
ounia, additis stipatoribus^ hortatur gentile decus magno 
animo capessere: illum prlmum Romae ortum, nec ob- 
sidem sed dyem ire externum ad imperium. Ac primo 
laetus Germanis adventus^ atque eo quod nullis discor- 
diis imbutus pari in omnes studio ageret, celebrari^ 
coli, modo comitatem et temperantiam nulli inyisa^ sae- 
pius vinolentiam ac libidines grata barbaris usurpans. 
jamque apud proximos, jam longius darescere^ quum 
potentiam ejus suspectantes qui factionibus floruerant 
discedunt ad conterminos populos^ ac testificantur adimi 
veterem Germaniae libertatem et romanas opes insur* 
gere: adeo neminem iisdem in tems ortum^ qui prin* 
cipem locum impleat^ nisi exploratoris Flavi progenies 
super cunclos attollatur? frustra Arminium praescribi: 
cujus' si filius hostili in solo adultus in regnum venis- 
set^ posse extimesci infectum alimonio^ servitioy cultu^ 
omnibus extemis. at si paterna Italico mens esset^ non 
alium infensius arma contra patriam ac deos penates 
quam parentem ejus exercuisse* 

11.17 ^^ atque talibus magnas copias coegere. Nec pau- 
ciores Italicum sequebantur. non enim irrupisse ad in- 
vitos sed accitum memorabant* quando nobilitate cete- 
ros anteiret, virtutem experirentur, an dignum se patmo 
Arminio, avo Actumero praeberet. nec patrem mbori, 
quod fidem adversus Romanos volentibus Germanis 



EX ANNAUBUS 57 

«umptam nunquam ombisset. falso libertatis yocabu- 
lum obtendi ab Ids qui priyatim degeneresi in publi- 
cum exitiosi nihil spei nisi per discordias habeant. Ad- 
strepebat hinc alacre vulgus^ et magno inter barbaros 
proelio victor rex^ dein secunda fortuna ad superbiam 
prolapsus pulsusque, ac rursus Langobardorum opibus 
refectus per laeta^ per adyersa res cheruscas affiictabat. 

Fer idem tempus Cauchi ntilla dissensione domi; 11,18 
et morte Sanquinii alacres, dum Corbulo adventat; in* 
feriorem Germaniam incursavere duce Gannasco» qui 
natione Canninefas, auxiliare stipendium metitus^ post 
transfuga; levibus navigiis praedabundus Gallorum ma- 
xime oram vastabat; non ignarus dites et imbelles esse. 
At Corbulo provindam ingressus magna cum cuTa et 
mox gloria, oui principium illa militia fuit, triremes al- 
veo Rheni^ ceteras navium, ut quaeque habiles, per 
aestuarla et fossas adegit^ lintribusque hostium depres- 
^ et extnrbato Gannasco, ubi praesentia satis compo- 
sita sunt^ legiones operum et laboris ignaras, popula- 
tionibus laetantes, veterem ad morem reduxit| ne quis 
agmine decederet nec pugnam nisi jussus iniret* statio- 
nes^ vigiUae, diurna nocturnaque munia in armis agita- 
bantur. Feruntque militem, quia vallum non accincfus^ 
atque alium, quia pugione tantum accinctus foderet^ 
morte punitos. quae nimia, et incertum an falso jacta^ 
originem tamen e severitate ducis traxere^ intentumque 
et magnis delictis inexorabilem scias, cui tantum aspe- 
ritatis etiam adversus levia credebatur. 

Ceterum is terror milites hostesque in diversum 11,19 
affecit. nos virtutem auximus^ barbari ferociam infre- 
gere* Et natio Frisiorum post rebellionem clade Lucii 
Apronii coeptam infensa aut male fida datis obsidibus 



58 EX AmkUBm 

consedit 9pvA agros. a Corbulone desjcriptos* idem se- 
natdfly iiiagi»tratU8 9 Jegeft imposuit. ac ne jus^a exue* 
rent prae^idium immuoivit misdis qui majores Cauchos 
ad deditionem pellicereQt^ eimul Gannascum dolo ag- 
grederentur. Nec irritae aut degeneres insidiae fuere 
adversus transfugam et vicdatorem fidei. Sed caede ejue 
motae Caucliorum mentesy et Corbi)lo eemina rebellio- 
nie praebebat, ut laeta apud pleroeque^ ita apud quos- 
dam in sinistra fama. cur lioetem cOnciret? adverea 
in rem publicam caeura: sin pros^p^re egisset, fc^mido- 
losiim paci viriuu insignem et ignavo principi praegra- 
vem. Igitur Claudius adeo novam in Germamas vim 
prohibuity ut referri praeaidia cis Rhenum juberet* 

11,20 Jam caetra in hostili eolo, mcdtenti Corbuloni eae 

litierae redduntur. ille re subita^ quanquam multa simul 
oSunderentur, metue ex imperatore^ contemptio ex bar- 
barift, ludibrium apud socios, nihil aliud prolocutus 
quam beatos quondam duces romanoe» signum receptui 
dedit* Ut tamen miks (^um exueret inter Mosam Rhe- 
numque trlum et viginti miUium spatio.foasam perdtddt^ 
qua incerta oceani vetJU^eiitur. Insignia tamen triumphi 
indulsit caesar, quamvis beUum negaviaset. Nec multo 
poet Curtiuft Rufue eu^dem. hoDiorem adipi8<»tur.^ qui 
in agro mattiaco recluserat apecus quaierendis: Venis ar* 
g^nti, unde tenuis fructus nec in longum fiUt» at le- 
gionibus cum damno labor et fode^e rivosy quaeque in 
aperto grayia humum infra molirL quie subaQtue mi- 
les, et quia plures per ^ovincias similia tolerabantur, 
componit occiiltas literas nomine exercituiim precantium 
imperatorem^ ut quibua permiaaurua eaaet exercitua 
triumphalia ante tribueret. 

12,27 (a. 50) Sed Agripj^ina, quo vim suam aociia quo- 



EX ANNALIBUS 59 

que nationibiiis ostentaret, in oppiduin Ubioruni) in quo 
genita erat, veteranos coloniamque dedtici impetrat/ cui 
nomen inditum e vocabulo ipsius. ac forte acciderat, ut 
eam gentem Rheno transgressam avus Agnppa, in fidem 
acciperet. lisdem temporibus in superiore G^mania 
trepidatum adventu Cbattorum latrocinia agitantium. 
dein Lucius Pomponius legatus auxiliares Vaogionas ac 
Nemetas addito equite alario monitos ut anteirent po- 
pulatores vel dilapsis improyisi circumfunderentur. et 
secuta consilium ducis industria miUtum, divisique in 
duo agmina qui laevum iter petiverant recens reversos 
praedaque per luxum usos et somno graves circumve- 
nere. aucta laetitia, qupd q^osdam e dade variana 
quadragesimum po^t annum servkio exemetant* 

At qui dextris et propioribus compendiis ierant 12,28 
obvio bosti et aciem ausPi plus cladis: faciunt^ et praeda 
famaque onusti ad montem TaunijMii revertuntur, ubi 
Pomponius cum legionibus opperiebatur, si Chatti cu- 
pidine ulciscendi «asum pugnae praeberent* lUi metu, 
ne hinc Romanus, inde Cherusci| cum quis aeternum. 
discordant^ drcumgrederentur, legatos in urbem et ob* 
sides misere: decretusque Pomponio triumphalis honos; 
modica pars famae ejus apud pQsteffos^ in quis carmi- 
num gloria praecellit. 

Per idem tempiis Vannius Suevis a Dihiiso caesare 12,29 
impositus pellitur regno , prima imperii aetate clarus 
acceptusque popularibus/ mox diuturDifate in superbiam 
mutansy et odio accolaruajiy simul domesticis discordiis 
circumventus* Auctorfs fuere Vibilius Hermundurorum . 
rex, et Vangio ac Sido^ sorore Vannii geniti. Nec 
Claudius quanquam saepe oratus arma certantibus bar- 
baris interposuit, tutum Vannio perfugium promittensi 



60 BX ANNALIBUS 

81 pelleretur^ scripsitque PubKo Atellio Histro, qui Pan- 
noiiiam praesidebat, legionem ipsaque e provincia lecta 
auxilia pro ripa componere^ subsidio yictisy et terrorem 
achrersus victores, ne fortuna dati nostram quoque pa- 
cem turbarent* Nam vis innumera; Lygii aliaeque gen- 
tes adyentabant fama ditis regni^ quod Vannius triginta 
per annos praedationibus et vectigalibus auxerat. Ipsi 
manus propria peditesy eques e Sarmatis Jazugibus 
erat, impar multitudini hostium, eoque sese defensare 
bellumque ducere statuerat 

1%S0 Sed Jazuges obsidionis impatientes et ptoximos 
per campos vagi necessitudinem pugnae attulere^ quia 
Lygius Hermundurusque illic ingruerant. Igitur digres- 
8U8 castellis Vannius funditur proelio, quanquam rebus 
adv^^sisy laudatus quod et pugnam manu capessiit et 
corpore adverso vulnera excepit. ceterum ad classem in 
Danubio opperientem perfugit; secuti mox dientes et 
acceptis agris in Pannonia locati sunt. Regnum Vangio 
ac Sido inter se pardvere, egregia adversus nos fide, 
subjectis, suone an servitii ingenio^ dum adipiscerentur 
dominationes, multa caritate, et majore odio, postquam 
adepti sunt. 

1^40 • . • ac praecipua Silurum pervicacia, quos accen- 
debat vulgata imperatoris romani vox^ ut quondam Su- 
gambri excisi aut in Gallias trajecti forent^ ita Silurum 
nomen penitus exstinguendum. 

13,18 (a. 55) Cognitum id Neroni, excubiasque militares 

quae, ut conjugi imperatoris solitum, ut matri servaban- 
tur, et Germanos super eundem honoirem custodes ad- 
ditos digredi jubet* 

13,53 (a. 58) Quietae ad id tempus res in [Germania 

fuerant ingenio ducum, qui pervulgatis triumphi insigni- 



BX ANNALIBUS 61 

bu8 ma)U8 ex eo decus 8perabaiit, si pacem continna- 
yi88ent. Paulinu8 Pompeju8 et Luciu8 Vetu^ ea tempe- 
8tate exercitui praeerant. ne tamen 8egnem miiitem at« 
tinerent^ ille inchoatum ante tre8 et 8exaginta anno8 a 
Dru80 aggerem coercendo Rheno ab^olvit^ Yetus Mosel- 
lam atque Ararim, facta inter utrumque fossa, con- 
nectere parabat^ nt copiae per mare, dein Rhodano et 
Arare subvectae per eam fo88am, mbx fluvio MoseUa 
in Rhenum^ exin oceanum decurrerent 8ublati8que iti- 
neris difiBcultatibu8 nayigabilia inter 8e occidenti8 8epten- 
trioni8que litora fierent. Inyidit operi Aeliu8 Gracilis 
Belgicae legatu8> deterrendo Veterem ne legiones alie- 
nae 'provinciae inferret studiaque Galliarum aflectare^ 
formidolo8um id imperatori dictitans, qup plerumque 
prohibentur conatu8 hone8ti. 

Ceterum contmuo exercituum otio fama ince88it 18,54 
ereptum ju8 legatis ducendi in hoatem^ eoque Frisii 
juyentutem 8altibu8 aut paludibu8^ imbellem aetatem per 
lacu8 admovere ripae agrosque yacuos et militum U8ui 
8epo8ito8 in8edere auctore Yerrito et Malorige, qui na- 
tionem eam regebant^ in quantum Germani regnantur, 
Jamque fixerant domo8^ semina aryi8 intulerant utque 
patrium 8olum exercebant^ quum Dubiu8 Avitus^ accepta 
a Paulino provinda, minitando yim romanam^ nisi ab8- 
cederent Frisii yetere8 in loco8 aut noyam 8edem a 
cae8are impetrarent, perpulit Verritum et Malorigem 
prece8 8U8cipere, profectique Romam dum alii8 curis 
intentum Neronem opperiuntur, inter ea quae barbaris 
08tentantur intrayere Pompeji theatrum^ quo magnitudi- 
nem populi yi^erent. Hlic per otium (neque enim lu- 
dicris ignari oblectabantur) dum con8e88um cayeae^ di8- 
cnmina ordinum, qui eque8^ ubi 8enatu8 percunctantur. 



62 EX ANNALIBCS 

advertere quosdam cuha externo iu sedibus senatoruniy 
et quiham forent rogitantea, postquam audiyerant earom 
gentium legatfe id honoris datum^ quae virtute et ami- 
citia romana praecellerent^ 'nullos mortalium armis aut 
fide ante Geirmanos esse^ exclamant, degrediunturque et 
inter p^rtres considunf. quod comitef a visentibus ex- 
cepttim quasi impetns antiqdi' et bona aeinuliatione. 
' Nero civitate romana anibos clonairit) Fridios decedere 
agris )u8^it. atque illis aspertiaJitibud auxiliaris eques 
repetite immidsud necessitatein attulit captis caesisve qui 
pervicacius restiteriant. 

13.55 Eosdem agTos Ampsivarii occupavere, validior gens 
lion modo' sua dopia sed ad^cenfiuift ^dpulorum mise* 
]^atione> quia pulsi a Ca^bis et d^dis toopes tutum i^x- 
siUum orabant. Aderatque &8( '^Kmis ptt illfts geMes 
et nobis qubqtie^ fidud; nomiiie Bo^cialiis^ vincttim se 
rebellione chenisca jussu Arminii referens, mox Tibe- 
rio, Ctermanico ducibus stipendia meruisse et quinqua- 
ginta annoruin obseqnio id quoque adjungere, qnod 
gentem suam ditioni nostrae subjiceret» quotam partem 
campi )acere, in quam pecora et armenta miHtum ali- 
quando transmitterentur? servarent sane receptos gregi- 
bus inter hiominum famam, modo ne vastitatem et soli- 
tudinem mallent quam amicos populos. Chamavorum 
quondam ea arva, mox Tubantum et post Usiporum 
fuisse. sicuti coelum diis, ita teiras generi mortalium 
datas, quaeque vacuae eas publicas esse. Solem deinde 
respiciens et cetera sidera rocans quasi coram interro- 
gabat, velletne contueri inane solum? potius mare su- 
perfundere adversus terrarum ereptores. 

13.56 £t commotus his Avitus, patienda meliorum impe- 
ria : id diis quos implorarent placitum , ut arbitrium 



EX ANNALIBUS 63 

peii68 Romanos maneret^ qiiid dareot; quid adimerent, 
neqne afios judices qnam se ips^os paterentur. Haec in 
ptiblicum Ampsivarns riespondit) ipdi Bojocalo ob me- 
moriam aimicitiae daturum Agcos. quod Slle iit prodi- 
tionis pretium aspernatus addidit> ^eesse nobis terra in 
qua Tivamus^ in qua morifmiur non potert.' atque ita 
infensis utrinque animia discessum. lUi Bructetos^ Ten- 
€tero8, ulterior^a etiam nationes socias bello vocabant. 
-Avitus dcripto ad Curtilitiili Manciam superioris exerci- 
tus legatum ut Rlienum transgressus arma a tergo osten- 
dea^et, ipcr» kgtoffit^ m agrum TeiH^teruln induxft, exeb- 
<liuin 'ffiinitmiis^ ni ^ausam siia(m di^sociarent. • Igitur 
^bsistetfiibus his^ pari m^tii''^xt^rnti Bructeii, «'cetferfe 
jqooque ali^ p^ridda deftnti^titibus , ' sola Amp€iv«ri<^ 
ram g^8> r§»o «d TJbI^s cit T#)ai»te& cObceSsif. ' <pi^ 
TUto*tett?is ^aed quum Chattos, dein Cheru^coe petisi- 
sent, errore longo hospites egeni, hostes in alio^ quod 
juventutis erat caeduntur: imbeiiis aetas in praedam 
divisa est. 

Eadem aestate inter Hermunduros Chattosque c^- 13,57 
tatum maguQ proelio^ dum flumen gignendo sale fecun- 
dum et conterminum vi trahunt^ super libidinem : cuncta 
armis agendi religione insita^ eos maxime locos propin- 
quare coelo, precesque mortalium a diis nusquam pro- 
pius audiri. inde indulgentia niuninum illo in amne 
iUisque silvis salem provenire, non ut alias apud gen- 
tes, eluvie maris arescente^ sed unda super ardentem 
arborum struem fusa^ ex contrariis inter se elementis, 
igne atque aquis^ concretum. Sed bellum Hermunduris 
prosperum, Chattis exitiosius ftiit, quia victores diver- 
sam aciem Marti ac Mercurio sacravere, quo voto equi, 
yiri, cuncta victa occidioni dantur. et minae quidem 



64 EX ANNALIBUS 

hostiled in ip808 vertebant. Sed civitas Ubiorom *), 
socia nobi&9 malo improvido alEflicta est. nam ignea 
terra editi villa^, arva, vico8 pa^sim corripiebant fere- 
bantnrque in ipsa conditae nuper coloniae moenia. ne- 
que exstingui poterant, non si imbres caderent^ non si 
fluvialibus aquis aut quo alio humore^ donec inopia 
remedii et ira cladis agrestes *quidam eminu8 saxa )a- 
cere, dein residentibus flammi8 propiu8 stiggressi ictu 
fia8tium aliisque verberibvSy ut feras, absterrebant: po- 
stremo tegmina corpori derepta in)iciunt quanto magla 
profana et U8u polluta^ tanto magis oppressura ignes. 
15, 58 (a. 65) Quin et urbem per manipulos occupatis 
moenibuSy insesso etiam mari et amne velut in custo* 
diam dedit. volitabantque per fora/ per domo8> rura 
quoque: et proxima mnnicipiorum pedites equiteaque 
permixti Gemumis^ quibus fidebat princeps quasi ex- 
temis. 



*) eodd. yiboniim, Inbonnm» Inhonnm, Inbionnm; conf. ann. 
1, 87. 71. 12, 27 adiqne Jacobi Ndggerathi librnm Mas gebirge 
in Rheinlandwestphalen' Bonn 1824. 3, 59^112 istos ignes neqne 
Tulcaniosy neqne incendio snbtemneo editos, sed qnibna teaqna 
combnri solent fnisse perhibentLi. 



EX HISTORIIS 65 



EX HISTORIIS. 

(a. 69) Goortae in nos Samatanim ac Sueyorumi,a 
gentes. 

(a. 69) Germaiiici exercitus, quod periculosissimum i,8 
in tantis viribus^ soUiciti et irati: superbia recentis 
victoriae et metus tanquam alias partes fovissent. tarde 
a Nerone desciveranty nec statim pro Galba Yerginius. 
an imperare voluisset dubium: delatum ei a milite im- 
perium conveniebat. Fontejum Capkonem occisum etiam 
qui queri non poterant tamen indignabantur. dux de- 
erat abducto Yergiuio per simulationem amicitiae^ quem 
non remitti, atque etiam reum esse tanquam suum cri- 
men acdpiebant* 

Superior exercitU8 legatum Hordeonium Flaccum 1,9 
apemebat) senecta ac debilitate pedum inYalidum^ sine 
constantia, sine auctoritate: ne quieto quidetn miiite re- 
gimen, adeo furentes infirmitate retinentis ultro accen- 
debantur^ Inferioria Germaniae legiones diutiu8 sine 
consulari fuere» donec missu Galbae Aulua Vitellius 
aderat , censoris Vitellii ac ter consulis filius. id satis 
videbatur. 

(a. 69) Sed Galba post nuntios gennanicae seditio- j^ 14 
nisy quanquam nihil adhuc de Vitellio certum> anxius 
quonam exercituum vis erumperet, ne urbano c[uidem 
militi confisusy quod remedium unicum rebatuT; comi- 
tia imperii transigit. 

(a. 69) Crebrioribus in dies germanicae ^efectionis 1^19 
nuntiis et facili civitate ad accipienda credendaque om- 
nia nova> quum tristia sunt^ censuerant patres mittendos 

5 



66 EX HIST0RU8 

ad germamcum exercitum legatos. agitatum secreto, 
num et Piso proficisceretur majore praetextu, illi aucto- 
ritatem senatus hic dignationem caesaris laturus. pla- 
cebat et Laconem praetorii praefectum simul mitti: is 
consilio intercessit. legati quoque (nam senatus electio- 
nem Galbae permiserat) foeda inconstantia nominati, ex« 
cusati, substituti ambitu remanendi aut eundi, ut quem- 
que metus vel spes impulerat. 

^»^^ (a. 69) Infecit ea tabes legionum quoque et auxi- 

liorum motas jam mentes, postquam vulgatum erat la- 
bare germanici exercitus : fidem. 

^>37 (a. 69) His auspiciis urbem ingressus quam gloriam 

ad principatum attiilit nisi occisi Obuhronii Sabini et 
Cornelii Marcelli in Hispania, fietiii Chilonis in Gdilia, 
•Fontei Capitonis in Germania, Clodti Macri in Africa, 
Cingonii in via; Turpiliani in urbe, Nymphidii in ca«> 
stris?*) 

^y^^ (a. 69) diim vigebat aetas, miUtari laude apud Ger«- 

manias floruit. **) 

1.50 (a. 69) Trepidam urbem ac $imul atrocitatem re- 
centis sceleris simul yeteres Othonis mores paventem 
novus insuper de Yitellio nuntius exterruit ante cae- 
dem Galbae suppres&us, ut tantum superioris (Jermaniae 

exercitum descivisse crederetur Nunc initia 

causasque motus vitelliani expediam. 

1.51 Caeso cmn omnibus copiis Julio Yindice. ferox 
praeda gloriaque exercitus, ut cui sine labore ac peri- 
culo ditissimi belli victoria evenisset, expeditionem et 
aciem, praemia quam stipendia malebat. Diu infructuo^ 



*) verba suDt Otbonis ia Galbam. 
♦•) Galba. 



EX HISTORIIS 67 

sam et asperam mllitiam toleraverant ingenio loci coe« 
lique et severitate discipUnae, quam in pace inexorabi- 
lem discordiae civium resolyimt paratis utrinque cor* 
ruptoribus et perfidia impunita*. Viri^ arma, equi ad 
usum et ad decus supererant 8ed ante bellum centu* 
rias tantum suas turmasque noverant: exercitus finibus 
proYindarum discernebantur. Tum adversus Vindicem 
contractae legiones seque et Gallias expertae quaerere 
rur8U8 arma novasque discordiaS; nec 80cio8 ut olim, 
sed ho8te8 et 4vict08 yocabant. Nec deerat par8 Gallia- 
rum, quae Rhenum accolit^ eaadem parte8 8ecuta ac 
tum acerrima instigatrix adver8u8 Galbiano8: hoc enim 
nomen, fastidito Yindice, indiderant. Igitur Sequanis 
Aeduisque ac deinde prout *opulentia civitatibu8 erat, 
infensi expugnatione8 urbium, populationed agrorum, 
raptus penatium hau8erunt animo^ super avaritiam et 
arrogantiam^ praecipua yalidiorum vitia, contumacia Gal- 
lorum irritati, qui remis^am sibi a Galba quartam tri- 
butorum partem et publice donatos in ignominiam exer- 
citu8 )actabant. accessit callide vulgatum, temere cre- 
ditum, decumari legiones et promptissimum quemque 
centurionum dimitti. Undique atroces nimtii, sinistra 
ex urbe fama: infensa lugdunensis colonia et pertinaci 
pro Nerone fide fecunda rumoribus. Sed plurima ad 
fingendum credendumque materiea in ipsis castris^ odio, 
metu^ et ubi vires 8ua8 reapexerant securitate. 

Sub ipsas superioris anni calendas decembtes Au- 1,52 
lu8 Vitelliu8 . inferiorem Germaniam ingressus liiberna 
legionum cum cura adierat* redditi plerisque ordines, 
remissa ignominia, allevatae notae, plura ambitione, 
quaedam judicio^ in quibus 8ordem et avaritiam Fontei 
Capitonis adiifi^dis assignandisve militiae ordinibus 

5* 



68 EX HISTORnS 

Integre mutayerat. nec consularis legati mensu^^ sed' 
in majus omnia accipiebantur. ut Vitellius apud seve* 
ro8 humilis^ ita comitatem bonitatem({ue faventes Toca- 
bant; quod sine modo^ sine judicio donaret sua, largi- 
retur aliena: siinul ayiditate imperandi ipsa vitia pro 
virtutibus interpret^antur. Multi in utroque exercitu 
sicut modesti quietique ita mali et strenui: 8ed profusa 
cupidine et insigni temeritate legati legionum Alienus 
Caecina et Fabius Valens^ e quibus Valen8 infen8U8 
Galbae, tanquam detectam a 8e Verginii cunctationem^ 
oppressa Capitoni8 con^ilia ingrate tuUsset, instigare 
Vitellium ardorem militum 08tentan8. ip8um celebri 
ubique fama, nullam in Flacco Hordeonio moram, af- 
fore Britanniam^ secutura Germanorum auxiiia, male 
fida8 provincias, precarium 8eni imperium et ln?eyi tran8- 
iturum. panderet modo sinum^ et renienti fortunae 
occurreret. merito dubita88e Verginium equestri fami- 
lia^ ignoto patre, imparem^ 8i recepi88et imperium, tu« 
tum^ ei recu8a88et« Vitellio tre8 patrid con8ulatu8^ cen- 
suram, collegium caesari^ et imponere jam pridem im- 
peratoris dignationem et auferre privati 8ecuritatem. 
1,53 Quatiebatur his 8egne ingenium ut concupi8ceret 

magis quam ut 8peraret. At in 8uperiore Germania 
Caecina decora juyenta, corpore ingens^ animi immodi- 
CU89 8cito 8ermone^ erecto incessu 8tudia militum iilexe- 
rat. Hunc juyenem Galba quaestorem in Baetica im- 
pigre in partes 8ua8 transgressum legioni praeposuit; 
mox compertum publicam pecuniam avertiese ut pecu- 
latorem flagitari }U88it. Caecina aegre pa88ii8 miscere 
cuncta et privata vulnera rei publicae mali^ operire 
statuit. Nec deerant in exercitu 8emina di8cordiae, quod 
et bello adver8U8 Vindicem universus affuerat^ nec nisi 



BX HISTORnS 69 

occiso Nerone traiislatus in Galbam atque in ep ipso 
sacramento yexiUis inferioris Germaniae praeventus erat. 
£t Treveri ac Lingones, quasque alias civitates atroci- 
bus edictis aut danmo fijoium Galba perculerat^ hiber* 
nis legionum propius miscentur: unde seditiosa coUo- 
quia et inter paganos corruptior miles^ et in Yerginium 
favor cuicunque alii profuturu8« 

Miserat civitas Lingonum vetere instituto dona le« l^&^ 
gionibus, dextras, hospitii insigne. legati eorum in squa- 
lorem moestitiamque compositi per principia, per con« 
tubernia modo suas injurias, modo vicinarum civitatum 
praemia, et ubi pronis militum auribus accipiebantur 
ipsius exercitus pericula et contumelias couquerentes 
accendebant animos. Nec procul seditione aberant; quum 
Hordeonius Flaccus abire legatos^ utque occultior digres- 
8US esset nocte castris excedere Jubet. Inde atrox ru- 
mor afiGrmantibus plerisque interfectos^ ac nisi ipsi con- 
sulerent fore ut acerrimi militum et praesentia conquesti 
per tenebras et inscitiam ceterorum occidereutur. Ob- 
stnnguntur inter se tacito foedere legiones. adsciscitur 
auxiliorum miles prlmo ^pspectus tanquam circumdatis 
cobortibus alisque impetus in legiopes pararetur, mox 
eadem acrius volvens, faciliore iuter malos consensu ad 
bellum^ quam in pace ad concordiam. 

Inferioris tamen Germaniae legiones solenni calen-1,55 
darum januariarum sacramento pro Gajba adactae multa 
cunctatione, et raris primorum oidiinum vodbus; ceteri 
silentio proximi cujusque audaciam exspectantes insita 
mortalibus natura p>ropere spqui quae piget inchoare. 
Sed ipsis legionibus inerat diversitas animorum. pri- 
mani quintanique turbidi adeo, ut quidi^ saxa in Gal- 
bae imagines jecerint: quinta deouma ac sexta decuma 



70 Ex msTORns 

leglones nihil ultra fremitum et minas ausae initium 
erumpendi circumspectabant. at in superiori exercitu 
quarta ac duoetvicesima legiones iisdem hibernis ten- 
dentes ipso calendarum }anuariarum die dirumpunt^ima- 
gines Galbae, quarta iegio promptius, duoetyicesima 
cunctantes, mox consensu. Ac ne reverentiam imperii 
exuere viderentur senatus populique romani obliterata 
)am nomina sacramento advocabant, nullo legatorum 
tribunorumve pro Galba nitente, quibusdam, ut in tu- 
multu, notabilius turbantibus. non tamen quisquam in 
modum concionis aut snggestu locutus. neque enim 
erat adhuc cui imputaretur. 
1,56 Spectator flagitii Hordeoniu6 Haccus coneularis le- 
gatus aderat^ non compescere ruentes^* non retinere du« 
blos^ non cohortari bono6 ausua; sed segnis; pavidus et 
socordia innocens. Quattuor centuriones duoetvicesimae 
legionis, Nonius Receptus^ Donatius Valens^ Romilius 
Marcellus, Calpurnius fiepentinus^ quum protegerent 
Galbae imagines^ impetu miiilum abrepti vinctique. nec 
cuiquam ultra fides aut memorla prioris sacraifnenti, 8ed 
qiiod in sedltionibua accidlt, unde plures erant omnes 
fuere. Nocte quae calendas^januarias secuta eat in co- 
loniam agrippinensem aquIUfer quartae leglonis epulanti 
Vltellio nuntlat quartam et duoetvicesimam leglones 
projectls Galbae imaginibus in senatus ac populi romani 
verba }ura88e. Id 8acramentum inane visum: occupari 
nutantem fortunam et offerri principem placult. mls8i 
a yitellio ad leglones legatosque^ qui desclvisse a Galba 
Buperlorem exercitum nuntiarent: proinde aut bellan* 
dum adversus desciscenteaf aut^ 8i concordia et paxpla« 
i.eat, f aclendum imperatdrem, et mlnore discrimine 8umi 
princlpem quam quaeri. 



BX msToans 71 

Proxima legionis primae hiberna erant et promptis- 1,57 
8imu8 e legatis Fabius Valens. is die proximo in colo- 
niam agrippinensem cum eqiiitibus legionis auxiliarlo- 
rumcpiie gressus imperatorem Vitellium consalutavit* 
secutae ingenti certamine ejusdem provinciae legiOnes, 
et superior exereitus, speciosis eenatus populique ro- 
mani nominibus relictis^ tertium nonas januarias Vitel- 
lio accessit. scires illum priore biduo non penes rem 
publicaim ftiisse. Ardorem exercituum Agrippinenses, 
Treveri; Lingones aequabant, auxilia^ equos, arma^ pe- 
cunias offerentes, ut quisque corpore^ opibiis, ingenio 
yalidus. nec principes mddo coloniarum aut castrorum^ 
quibus praesentia ex affluenti et parta victoria magnae 
spes, sed manipuli quoque et gregarius miles viatica sua 
et balteos phdlerasque^ insignia armorum argentb decora 
loco peCuniae tradebant instinctu et impetii et avaritia» 

Igitur laudata militum alacritate Vitellius ministe- 1, 58 
ria prinoipatus per libertos agi soUta in equites roma- 
nos disponity vacationes centurionibus ex fisco numerat^ 
saevitiam militani plerosque ad poenam exposcentium 
saepius approbat, partim simulatione vinculorum fru- 
stratur. Pompejus Propinquus procurator Belgicae sta- 
tim interfectus. Julium Burdonem germanicae dassis 
praefectum asKi subtraxit. exarserat in eum iracundia 
exercitus, tanquam crimen ac mox insidias ('ontejo 
Capitoni struxisset. grata erat memoria Capitonis ^ et 
apud saevientes occidere palam, ignoscere non nisi fal- 
lendo licebat* ita in custodia babitus et post victoriam 
demuin stratis jam uiilitum odiis dimissus est. Interim 
ut piaculum ob^icitur ceuturio Crispinus. sanguine Ca- 
pitonis se cruentaverat eoque et postulantibus manife- 
stior et punienti vilior fuit. 



72 EX HISTORIIS 

I9&9 Julius deinde CiviUs periculo exemptus^ praepotens 

inter BatavoS; ne supplicio ejus ferox gens alienaretur. 
et erant in civitate Lingonum octo Batavorum cohortes^ 
quartae decumae legionis auxilia^ tum discordia tempo- 
rum a legione digressae, prout inclinassent, grande mo-> 
mentum sociae aut adversae, Nonium, DonatiuQiy Ro- 
milium; Calpurnium centurionesi de quibus supra ret- 
tulimu9| occidi jusait damnatos fidei crimine^ gravissimo 
inter desciscentes. accessere partibus Yalerius Asiaticus 
belgicae provinciae legatus^ quem mox Yitellius gene- 
rum adscivity et Junius Blaesus lugdunensis Galliae 
rector cum italica legione et ala Taurina Lugduni ten- 
dentibus, nec in raeticis copiis mora quo minus statiqi 
adjungerentur. 

1.60 Ne in Britannia quidem dubitatum. etc. 

1.61 Adjuncto britannico exercitu ingens viribus opibos- 
que Vitellius duos duces^ duo itinera bello destinavit. 
Fabius Valens allicere vel, si abnuerent^ vastare Gallias 
et cottianis alpibus Jtaliam irrumpere^ Caecina propiore. 
transitu peninis )ugb degredi )ussus. Yalenti inferioris 
exercitus electi cum aquila quintae legionis et cohorti- 
bus alisque ad quadraginta millia armatorum data; tri- 
ginta millia Caecina e superiore Germania ducebat, 
quorum robur legio una, primaetvicesima , fuit. addita 
utrique Germanorum auxilia; e quibus Yitellius suas 
quoc||ue copias supplevit^ tota mole belli secuturus. 

1.62 Mira inter exercitum imperatoremque diversitas* 
instare miles^ arma poscere; dum Galliae trepident; dum 
Hispaniae cunctentur. non obstare hiemem neque igna- 
vae pacis moras« invadendam Italiam^ occupandam ur- 
bem. nihil in discordiis civilibus festinatione tutius, 
ubl facto magis quam consulto opus esset. Torpebat 



EX HISTORUS 73 

Vitellius et fortunam principatus inerti luxu ac prodigU 
epulis praesumebat, medio diei temulentus et sagina 
grayis, quum tamen ardor et vis militum ultro ducis 
munia implebat, ut si adesset imperator et strenuis vel 
ignavis 8pem metumque adderet. Instructi intentique 
8ignum profectionis exposcunt. nomine Germanici Vi« 
tellio statim addito, caesarem se appellari etiam victor 
probibuit. Laetum augurium Fabio Valenti exercitui- 
que quem in bellum agebat ipso profectionis die aquila 
leni meatu, prout agmen incederet, yelut dux viae prae« 
volavit, longumque per spatium is gaudentium militum 
clamor> ea quies interritae alitis fuit, ut haud dubium 
magnae et prosperae rei omen acciperetur« 

Et Treveros quidem ut socios securi adiere. Divo- ],63 
duri (Mediomatricorum id oppidum est) quanquam omni 
comitate exceptos subitus pavor terruit raptis derepente 
armis ad caedem innoxiae civitatis; non ob praedam 
aut spoliandi cupidinem, sed furore et rabie et caiisis 
incertis eoque difficiiioribus remediis, donec precibus 
ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere. caesa 
tamen ad quattuor millia hominum. Isque terror Gal- 
lias invasit; ut venienti Jmox agmini universae civitates 
cum magistratibus et precibus occurrerent^ strati^ per 
vias feminis puerisque, quaeque alia placamenta bostilis 
irae non quidem in bello sed pro pace tendebantur* 

Nuntium de caede Galbae et imperio Othonis Fa-],64 
bius Valens in civitate Leucorum accepit. nec militum 
animus in gaudium aut formidinem permolus; bellum 
volvebat. Gallis cunctatio exempta, et in Othonem ac 
Vitellium odium par^ ex Vitellio et metus. Froxima 
Lingonum civitas erat fida partibus. benigne excepti 
modestia certavere. Sed brevis laetitia fuit cohortium 



74 EX HISTORnS 

intemperle^ quas a legione quarta decuma, ut supra me- 
moravimus^ digressas exercitui suo Fabius Yalens ad- 
junxerat. }urgia primum, mox rixa inter Batavos et 
legionarios^ dum his aut illis studia militum aggregan. 
tur, prope in proelium exarsere^ ni Yalens animadver- 
sione paucorum oblitos jam Batavos imperii admonuisset. 

2,17 (a. 69) • . irritabat quin etiam Batavos Transrhe- 

nanosque Fadus ipse^ quem repente contra Placentiam 
transgressi • • • 

2,22 ingerunt desuper Otboniani pila librato magts et 

certo ictu adversus temere subeuntes cohortes Germa- 
norum, cantii truci et more patrio nudis corporibus 
super humeros scuta quatientium. 

^ 2r (a. 69) Cohortes Batavonun , quas bello Neronis a 
quarta decuma legione digressas^ quum Britanniam pe- 
terent, audito Yitellii motu in civitate Lingonum Fabio 
Valenti adjunctas rettulimus, superbe agebant^ ut cujus- 
que legionis tentoria accessissent^ coercitos a se quarta- 
decumanos, ablatam Neroni Italiam atque omnem belli 
fortunam in ipsorum manu sitam jactautes. contume- 
liosum id militibus , acerbum duci , corrupta jurgiis aut 
rixis disciplina, ad postremum Valens e petulantia etiam 
perfidlam suspectabat. 

2,28 Igitur uuntio allato pulsam Treverorum alam Tun-' 
grosque a classe Othonis et narbonensem Galliam cir- 
cumiri, simul cura socios tuendi et miiitari astu colK>r- 
tes turbidas ac^ si una forent, praevalldas dispergendi, 
partem Batavorum ire in subsidium jubet* quod ubi 
auditum vulgatumque, moerere socii^ fremere legiones. 

2,32 *) Exercitum Viteliii uuiversum advenisse, nec mul- 



*} verba Suetonii Paulini. 



EX HIST0RII8 75 

tum virium a tergo^ quoniam Galliae tumeant, deserere 
Rheni ripam irrupturis tam infestis nationibus non con- 
ducat. 

Jam Germanos, quod genus militum apud hostes 
atrocissimum sit, tracto in aestatem bello^ fiuxis corpo- 
ribus , mutationem soli coelique haud tolerattu*os. 

(a. 69) remitti eos *) in Britanniam , unde a Ne- 2, 66 
rone exciti erant^ placuit atque inta^im Batavorum co- 
hortes una tendere, ob veterem adversus quartadecuma- 
uos discordiam. Nec diu in tantis armatoriim odiis 
quies fuit. Augustae Taurinorum dum opificem quen- 
dam Batavus ut fraudatorem insectatur^ legionarius ut 
hospitem tuetiur, sui cuique commilitones aggregati a 
conviciis ad caedem transiere. et proelium atrox arsis- 
set, ni duae praetoriae cohortes causam quartadecuma- 
norum secutae his fiduciam et metum Batavis fedssent 

(a. 69) cohortes Batavorum ne quid truculentius 2, 69 
auderent in Germsmiam remissac, principium interno 
simul externoque bello parantibus fatis. 

(a. 69) et adjacente Tiberi Germanorum Gallorum- 8, 9a 
que obnoxia morbis corpora fiuminis aviditas et aestus 
impatientia labefecit. 

Auxilia tamen e Germania Britanniaque et Hispa- 2, 9T 
niis excivit segniter et necessitatem dissimulans. '^''') 

(a. 69) Plus socordiae quam fiduciae accessisse 8, 2 
victoribus. ***) neque enim in procinctii et castris ha- 
bitos: per omnia ItaUae municipia desides, tantam ho- 
spitibus metuendos, quanto ferocius ante se egerint, 
tanto cupidius insoUtas voluptates hausisse. circo quo- 
que ac theatris et amoenitate urbis emollitos aut vale- 



') quartadecamanos. *') Vitelliuf **') militibus Vitellii. 



76 BX HISTORnS 

tudinibus fessos. 8ed addito spatio rediturum et his robur 
meditatione beUi. nec procul Germaniam^ unde yires. 

3,5 (a. 69) ac ne inermes provinciae barbaris nationi- 

bu8 exponerentur, principes Sarmatarum Jazugum, pe- 
nes quo8 civitatis regimen, in commilitium adsciti. ple- 
bem quoque et vim equitum,, qua sola valent, oflTerebant : 
remissum id munu8, ne inter discordias externa moliren- 
tur aut majore ex diyerso mercede jus fasque exuerent. 
Trahuntur in partes Sido atque Italicu8 rege8 Suevorum, 
quis vetu8 obsequium erga Roman08, et gen8 fidei com- 
mi88ae patientior. Po8ita in latu8 auxilia infe8ta Raetia, cui 
Porcius Septiminu8 procurator erat, incorruptae erga Vi- 
teUium fidei. Igitur Sextilius Felix cum ala auriana et octo 
cohortibu8 ac Noricorum juventute ad occupandam ripam 
Aeni flumini8, quod Raetoa Noricosque interfluit, mi88U8» 

8,15 (a. 69) 8imul ingens Germanorum vis per Raetias 
timebatur. 

3,21 Sido atque Italicus Suevi cum delecti^ popularium 

primori in acie versabantur. 

3,85 (a. 69) in Galiiam Julium Calenum tribunum, in 

Germaniam Alpinium Montanum praefectum cohortis, 
quod hic Trevir, Calenu8 Aeduu8, uterque Vitelliani 
fuerant, 08tentui mi^ere. 8imul tran8itu8 Alpium prae- 
8idii8 occupati, 8U8pecta Germania*, tanquam in auxi- 
lium Vitellii accingeretur. 

3,41 (a. 69) ubi cognito pugnae cremonen8i8 eventu non 

ignavum et 8i proveni^set atrox con^iiium iniit *), ut 
arrepti8 navibu8 in quamcunque partem narbonen^is 
provinciae egre88U8 Gallia8, et exercitu8, et Germaniae 
gente8 novumque bellum cieret. 

♦) Valens. 



BX HISTORnS 77 

(a. 69) Turbata per eosdem dies Germania et 80- 8, 46 
cordia ducnm, seditione legionumy extema vi, perfidia 
sociali prope afflicta romana res. id bellum cum cau- 
sis et eventibus (etenim longins provectum est) mox 
memorabimu8. 

(a. 69) intersepta Germanorum Raetorumque auxilia. 8,53 
(a. 69) Isdem diebu8 Fabius Valens Urbini in cu-8,62 
stodia interficitur. caput ejus yitellianis cobortibus osten- 
tatum, ne quam ultra spem foyerent: nam pervasisse 
in Germanias Valentem et veteres illic novosque exer- 
citus ciere credebant. visa caede in desperationem versi. 

(a. 69) Isdem diebus crebrescentem cladis germa- 4,12 

nicae famam nequaquam moesta civitas excipiebat: cae- 

808 exercitus^ capta legionum biberna^ descivisse Gallias 

non ut mala loquebantur. Id bellum quibus causis or- 

tum, quanto externarum sociarumque gentium motu 

flagraverit altius expendam. Batavi, donec trans Rhe- 

num agebant^ pars Chattorum, seditione domestica pulsi 

extrema gallicae orae^ vaeua cultoribus simulque in- 

sulam inter vada sitam occupavere, quam mare ocea- 

num a fronte , Rhenus amnis tergum ac latera circum- 

luit: nec opibus romanis societate validiorum attriti vi- 

ros tantum armaque imperio ministrant, diu germanicis 

bellis exerciti , mox aucta per Britanniam gloria trans- 

missis illuc cohortibus^ qu^s vetere instituto nobilissimi 

popularium regebant. erat et domi delectus eques, prae- 

cipue nandi studio, arma equosque retinens integris tur- 

mis Rhenum perrumpere. 

Julius Paulus et Claudius Civilis regia stirpe multo 4^ 13 
ceteros anteibant Paulum Fontejus Capito falso rebel- 
lionis crimine interfecit. injectae Civili catenae missus- 
que ad Neronem, et a Galba absolutuS; sub Vitellio 



78 EX HISTORUS 

nimis discrimen adiit flagitaHte suppllcium ejus exer- 
citu. inde causae irarum spesque ex malis nostris. 8ed 
Civilis ultra quam barbaris solitum ingenio soUerSy et 
Sertorium se aut Hannibalem ferens, simili oris deho- 
nestamento, ne ut hosti obviam iretur, si a populo ro- 
mano palam descivisset, Yespasiani amicitiam studium- 
que partium praetendit, missis sane ad eum Primi An- 
tonii literis, quibus avertere accita Yitellio auxilia et 
tumultus germanici specie retentare legiones jubebatur. 
eadem Hordeonius Flaccus praesens monuerat inclinato 
in Yespasianum animo et rei publicae cura, cui exci- 
dium adventabat, si redintegratum bellum et tot arma- 
torum miilia Italiam irrupissent. 
4 tl Igitur Ciyilis desciscendi certus, occultato interim 
altiore consilio, cetera ex eventu judicaturus novare res 
hoc modo coepit. Jussu Yitellii Batavorum juventus ad 
delectum vocabatur, quem suapte natura gravem one- 
rabant ministri avaritia ac luxu senes aut invalidos 
conquirendo, quos pretio dimitterent. rursus impubes 
sed forma conspicui (et est plerisque procera pueritia) 
ad stupnim trahebantur. hinc invidia: et compositi se- 
ditionis auctores perpulere ut delectum abnuerent. Ci- 
viJis primores gentis et promptissimos vulgi specie epu- 
larum sacrum in nemus vocatos ubi nocte ac laetitia 
incaluisse videt, a laude gloriaque gentis orsus in^riaa 
et raptus et cetera servitii mala enumerat. ^neque enim 
societatem, ut olim, sed tanquam mancipia habetL 
quando legatum gravi quidem .comitatu et superbo cum 
imperio venire? tradi se praefectis cepturionibusque, 
quos ubi sppliis et sanguine expleverint, mutari exqui- 
rique novos sinus et varia praedandi vocabula instare 
delectum^ quo liberi a parentibus., fratres a fratribus 



BX HBSTOMIS 79 

velut supremuin divldaiitur. nuiiquam ftiagis afflictam 
rem romanamy nec aliud in hihernis quam praedam et 
senes. attollerent tantum oculos^ et inania legionum 
nomina ne pavescerent. at sibi rohur peditum equitum- 
que, consangulneos Germanos, Gallias idem cupientes. 
ne Romanis quidem ingratum id hellum^ cujus anihi- 
guam fortunam Vespasiano imputaturos: victorlae ratio- 
nem non reddi» 

Magno cum assensu auditus barharo ritu et patrlis 4, 15 
exsecratlonibus uniirersos adlgit. Missi ad Cannlnefates 
qui consilia sociarent, ea gens partem insulae colit, 
origlne, lingua, virtute par Batavis: numero superantur» 
Mox occultls nuntiis perlexit hrltannica auxilia^ Bata- 
Torum cohortes missas in Germaniam, ut supra rettuli- 
mus, ac tum Magontiaci agentes. Erat in Canninefati- 
4bus stolidae audaciae Brinno *) , claritate natalium in- 
signl. pater ejus multa hostilla ausus cajanarnm expe- 
dltionum ludibrium impune spreverat. igitur ipso re- 
hellis familiae nomine placuit, imposltusque scuto more 
^ntis et sustinentium humeris vihratus dux deligitur. 
Statimque accitis Frislis (transrhenana gens est) duarum 
cohortium hiherna proxima occupatu oceano irrumpit. 
nec praeviderant impetum hostlum milites, nec^ si prae- 
vidlssent, satis virium ad arcendum erat. Capta igitur 
et direpta castra. deln vagos et pacis modo effusos 
iixas negotlatoresque romanos invadunt. rimul excidiis 
castellorum imminehant, quae a praefectis cohortium 
incensa sunt, quia defendi nequihant. Signa vexillaque 
et quod militum in superiorem insulaie partem congre- 



*) alii codd. Brino, Brinio, Bmmo, iinde et Bnuio, Bmnio 
extricef. 



80 EX HiSToans 

gantur duce Aqnilio primipilariy nomen magis exercitus 
quam robur: quippe viribus cohordum abductis Yitel- 
liu8 e proximis Neryiorum Germanorumque pagis segnem 
numerum armid oneraverat* 

^ lg Civilis dolo grassandum ratus incusavit ultro prae- 

fectos quod castella deseruissent: 6e cum cohorte cui 
praeerat canninefatem tumultum compressurum : ilU 8ua 
quisque hibema repeterent. Sube88e fraudem consilio 
et di^persas cohorte8 faciliu8 opprimi^ nec Brinnonem 
ducem eju8 belli 8ed Civilem e88e patuit, erumpentibus 
paulatim indiciis^ quae Germani, laeta bello gens» non 
diu occultaverant* Ubi in^idiae parum cessere^ ad vim 
tran8gre88U8 Canninefate8 ^ Frisios, Batavos proprii8 cu« 
nei8 componit Directa ex diver80 acie8 haud procul a 
flumine Rheno et obver8i8 in ho8tem navibu8y quas in- 
cen8i8 ca8te]li8 illuc appulerant. Nec diu certato Tun- 
grorum cohor8 8igna ad Civilem transtulit, percuUique 
milites improvisa proditione a 80cii8 ho8tibu8que caede* 
bantur. Eadem etiam navibus perfidia. par8 remigum 
e Batavis tanquam imperitia oEGcia hautarum propugna- 
torumque impedlebant. mox contra tendere, et puppes 
ho8tiU ripae objicere. ad po8tremum gubernatore8 cen* 
turionesque ni^i eadem voleiite8 truddant, donec uni- 
versa quattuor et viginti navlum classis tran^fugeret aut 
caperetur. 

4,17 Clara ea victoria ih praesens, in po8terum usui: 

armaque et have8 quibu8 indigebant adepti magna per 
6ermania8 Gallia8que fama libertatis auctore8 celebra- 
bantur. Germaniae 8tatim mi^ere legato8 auxilia olTe- 
rente8. Galllarum 80cietatem Civill8 arte donisque af- 
fectabat, capto8 cohortium 'praefecto8 8ua8 in civitates 
remlttendo; cohortibus abire an manere maUent data 



BX HISTORnS 81 

potestate* manentibus honorata militia, digredientibus 
spolla Romanorum offerebantur. simul secretis senno- 
nibus admonebat malorum quae tot annis perpessi mi- 
seram servitutem fabo pacem yocarent. ^Batavos quan- 
quam tributorum expertes arma contra communes do« 
minos cepisse. prima acie fusum yictumque Romanum. 
quid si Galliae jugum exuant? quantum in ItaHa reli- 
quum? provinciarum sanguine proyincias vinci, ne Vin- 
dicis aciem cogitarent: batavo equite protritos Aeduos 
Arvernosque: fuisse inter Yerginii auxilia Belgas; vere- 
que reputantibus GaUiam suismet viribus concidisse. 
nunc easdem omnium partes, addito si quid militaris 
disciplinae in castris Romanorum viguerit. esse secum 
veteranas cohortes, quibus nuper Othonis legiones pro- 
cubuerint* servirent Suria Asiaque et suetus regibus 
Oriens: multos adhuc in Gallia vivere ante tributa ge- 
nitos. nuper certe caeso QuintiKo Yaro pulsam e Ger- 
mania servitutem^ nec Vitellium principem sed caesarem 
augustiun bello provocatum* libertatem natura etiam 
mutis animalibus datam, virtutem proprium hominum 
bonum. deos fortioribus adesse. proinde arriperent 
vacui occupatos, integri fessos* dum alii Vespasianum, 
alii Vitellium foveant, patere locum adversus utrumque,' 

Sic in Gallias Germaniasque intentus, si destinata 4,18 
provenissent) validissimarum didssimarumque nationum 
regno imminebat. At Flaccus Hordeonius primos Civi- 
lis conatus per dissimulationem aluit. Ubi expugnata 
castra, deletas cohortes^ pulsum Batavorum insula roma- 
num nomen trepidi nuntii afferebant^ Mumium Luper- 
cum legatum (is duarum legionum hibernis praeerat) 
egredi adversus hostem jubet* Lupercus legionarios e 
praesentibuS; Ubios e proximis^ Treverorum equites haud 

6 



82 EX HISTORIIS 

longe agentes raptim transmisit^ addita Batavorum ala^ 
quae |am pridem corrupta fidem simulabat; ut proditis 
in ipsa acie Romanis majore pretio fugeret. Civilis 
captorum cohortium signis circumdatus, ut suo militi 
recens gloria ante oculos et hostes memoria cladis ter- 
rerentur, matrem suam sororesque^ simul omnium con<« 
juges paiTOsque liberos consistere a tergo jubet, horta- 
menta victoriae vel pulsis pudorem. Ut virorum cantu, 
feminarum tdulatu BOnuit acies^ nequaquam par a legio- 
nibus cohortibusque redditur clamor« nudaverat sinio 
8trum cornu Batavorum ala tramfugiens statimque in 
no8 versa. Sed legionarius miles quanquam rebus tre* 
pidis arma ordinesqUe retinebat. Ubiorum Treverorum- 
que auxilia foeda fuga dispersa totis campis palantur* 
iUuc incubuere Germani: et fuit interim efFugium le- 
giQnibu8 in castra quibus Veterum nomen est. prae- 
fectus alae Batavorum Clandius Labeo^ oppidano cer- 
tamine aemulud Civili^ ne interfectus invtdiam apud 
populared vel 8i retineretur semina di8cordiae praebe- 
rety in Friaios avehitur. 
4,19 Isdem diebus Batavorum et Canninefatium cohor- 

ted^ quum ju88u Vitellii in urbem pergerent, mi88U8 a 
Civile nuntiu8 a^sequitur, intumuere 8tatim 8uperbia 
ferociaque, et pretiutn itineri8 donativum*^ duplex 8ti- 
pendium, augeri equitum numerum^ promi88a 8ane a 
Yitellio, p08tulabant, non ut a^sequerentur, 8ed cau8am 
seditioni Et Flaccu8 multa concedendo nihil aliud ef- 
fecerat quam ut acriu8 exposcerent quae 8ciebant nega- 
turum. «preto Flacco inferiorem Germaniam petivere 
ut Civili jungerentur. Hordeoniu8 adliibitis tribunis 
ceiiturlonibusque con^ultavit^ num ob^equium abnuen- 
te8 vi coerceret. Mox insita ignavia et trepidi8 miui- 



EX HISTORIIS 83 

stris, quo8 ambiguus auxiliorum animus et subito de- 
lectu 8uppletae legiones angebant, statuit continere ^intra 
castra militem. dein poenitentia et arguentibus ipsis 
qui suaserant tanquam secuturus scripsit Herennio Gallo 
legionis primae legato^ qui Bonnam obtinebat, ut arce- 
ret transitu Batavos: se cum exerdtu tergis eorum hae- 
aurum. £t opprimi poterant; si hinc Hordeonius, inde 
Gallus motis utrinque copiis medios clausissent. Flac- 
cus omisit inceptum aliisque literis Gallum monuit ne 
terreret abeuntes* unde suspicio sponte legatorum ex- 
citari bellum cunctaque quae acciderant aut metueban- 
tur non inertia militis neque hostium sed fraude du- 
cum evenire. 

Batavi quum castris bonnensibus propinquarent^ 4, 20 
praemisere qui Herennio Gallo mandata cohortium ex- 
poneret. ^nullum sibi bellum adversus Romanos, pro 
quibus totiens bellassent: longa atque irrita militia fes- 
sis patriae atque otii cupidinem esse. si nemo obsiste- 
ret^ innoxium iter fore: sin arma occurrant^ ferro viam 
inventuros.' Cunctantem legatum milites perpulerant 
fortunam prbelii experiretiu*. tria millia legionariorum 
et tumultuariae Belgarum cohortes^ simul paganorum 
lixarumque ignava sed procax ante periculum manus 
omnibus portis rumpunt, ut Batavos niunero impares 
circumfundant. Illi veteres militiae in cuneos congre- 
gantur^ densi undique et frontem tergaque ac latus tuti. 
sic tenuem nostrorum aciem perfiingunt, Cedentibus 
Belgis pellitur legio^ et valluni portasque trepidi pete- 
bant. ibi plurimum cladis, cumulatae corporibus fos- 
sae, nec caede tantum et vuhneribus^ sed ruina et suis 
plerique telis interiere. Victores colonia Agrippinen- 
sium vitata nihil cetero in itinere hostile ausi bonnense 

6* 



84 EX HISTORnS 

proelium excusabant, tanqiiam petita pace, postqaam 
negabatur, sibimetipsi consuluissent. 

f,21 Civilis adventu veteranarum cohortium justi jam 

exercitus ductor, sed consilii ambiguus, et vim roma- 
nam reputans, cunctos qui aderant in verba Yespasiani 
adigit mittitque legatos ad duas legiones quae priore 
acie pulsae in Vetera castra concesserant, ut idem sa- 
cramentum acciperent. Redditur responsum, ^neque 
proditoris neque hosdum se consiliis uti: esse sibi Yi- 
tellium principem^ pro quo fidem et arma usque ad 
supremum spiritum retenturos: proinde perfuga bata- 
vus arbitrium rerum romanarum ne ageret, sed meri- 
tas sceleris poenas exspectaret' Quae ubi relata Civili^ 
incensus ira imiversam Batavorum gentem in arma ra- 
pit. junguntur Bructeri Tencterique^ et excita nuntiis 
Germania ad praedam famamque. 

4 22 Adversus has concurrentis belli minas legati legio- 

num Mumius Lupercus et Numisius Rufus vallum mu- 
rosque firmabant. subversa longae pacis opera haud 
procul castris in modum municipii exstructa, ne hostibus 
usui forent* Sed parum provisum ut copiae in castra 
conveherentur : rapi permisere. Ita paucis diebus per 
licentiam absumpta sunt quae adversus necessitates in 
longum suffecissent Civilis medium agmen cum robore 
Batavorum obtinens utramque Rheni ripam^ quo trucu- 
lentior visu foret, Germanorum catervis complet assul- 
tante per campos equite. simul naves in adversum 
amnem agebantur. hinc veteranarum cohortium signa, 
inde depromptae silvis lucisque ferarum imagines, iit 
cuique genti inire proelium mos est: Imixta belli civilis 
externique facie obatupefecerant obsessos. et spem op- 
pugnantium augebat amplitudo valli^ quod duabus le- 



BX HISTORUS 85 

giombu3 sltum vix quinque millia armatorum romano- 
rum tuebautur. sed lixarum multitudo turbata pace 
illic congregata et bello ministra aderat. 

Pars castrorum in coUem leniter exsurgens, par8 4y23 
aequo adibatur. quippe illid hibernis obsideri premi- 
que Germanias Augustus crediderat^ neque unquam id 
malorum, ut oppugnatum ultro legiones nostras veni- 
rent. inde non loco neque munimentis labor additus: 
vis et arma satis placebant Batavi Transrlienanique^ 
quo discreta virtus manifestius spectaretur, sibi quae- 
que gens conristunt, eminufi lacessentes. Post ubi ple- 
raque telorum turribus pinnisque moenium irrita bae- 
rebant et desuper saxis vulnerabantur, clamore atque 
impetu invasere vallum^ appositis plerique scalis, alii 
per testudinem suonun. scandebantque jam quidam 
quum gladils et armorum incussu praecipitati sudibus 
et pilis obruuntur, praeferoces initio et rebus secundis 
nimii. Sed tum praedae cupidine adversa quoque to- 
lerabant, machinas etiam, insolitum sibi, ausi. nec ulj[a 
ipsis soUertia: perfugae captivique docebant slruere ma- 
terias in modum pontis^ mox subjectis rotls propellere; 
ut alil superstantes tanquam ex aggere proellarentur, pars 
intus occulti muros subruerent. sed excussa ballistls 
saxa stravere informe opus^ et crates vineasque paran- 
tlbus adactae tormentls ardentes hastae, ultroque ipsi 
oppugnatores ignibus petebantur, donec desperata vi 
verterent consilium ad moras^ haud ignari paucorum 
dlerum inesse alimenta et multum imbellis turbae. si- 
mul ex inopla prodltib et fluxa servltiorum fides ac 
fortulta belll sperabantur. 

Flaccus Interlm cognlto castrorum obsldlo et mlssl8 4,24 
per Gallias, qui auxHia conclrent, lectos e legionibus 



86 EX HISTOmiS 

Dillio Voculae duoetTicesimae legionis legato tradit, ut 
quam maximis per ripam itineribus celeraret, ipse pa- 
vidus^ invalidus ^^orpore^ invisus militibus. Neque enim 
ambigue fremebant ^emissas a Magontiaco Batavorum 
cohortes^ dissimulatos Civilis conatuS; adsciri in socie» 
tatem Germanos. non Primi Antonii neque Muciani 
ope Vespasianum magis adolevisse. aperta odia arma- 
que palam depelli: fraudem et dolum obscura eoque 
inevitabilia, Civilem stare contra^ struere aciem: Hor- 
deonium e cublculo et lectulo jubere quidquid hosti 
conducat. tot armatas fortissimorum virorum manus 
uniu8 senis valitudine regi. quin potius interfecto tra- 
ditore fortunam virtutemque suain malo omine exsol- 
verent.' His inter se vocibus instinctos flammavere in- 
super allatae a Yespasiano literae, quas Flaccus, quia 
occultari nequibaint, pro conclone recitavit^ vinctosque 
qui attulerant ad YiteUium misit. 
4,25 Sic mitigatis animis Bonnam, hibema primae legio- 

nis, ventum. infensior iUic miies culpam cladis in Hor- 
deonium vertebat: ^ejus jussu directam adversus Bata- 
vos aciem^ tanquam a Magontiaco legiones sequerentur, 
ejusdem proditione caesos nullis supervenientibus auxi- 
liis. ignota haec ceteris exercitibus*^ neque imperatori 
suo nuntiari, quum accursu tot provinciarum exstlngui 
repens perfidia potuerlt.' Hordeonlus exemplaria om- 
nium literarum, quibus per Galllas Brltanniamque et 
Hlspanlas auxQia orabat, exercltui recitavit institultque 
pesslmum facinusy ut epistolae aquiliferis legionum tra- 
derentur, a quis ante militi quam ducibus legebantur. 
Tnm e sedltlosls unum vinciri jubet magis usurpandi 
juris quam quia uuius culpa foret. motusque Bonna 
exercitus in coiouiam agrlppluensem affluentibus auxi- 



BX mSTORUS 87 

lils Galloruin; qui pruno rem romanam enlxe juvabant: 
mox valescentibus Germanis pleraeque civitates adver- 
sum no8 armari spe libertatis^ et si exuissent seryitium 
cupidine- imperitandi, Gliscebat iracundia legionum^ nec 
terrorem unius militis vincula indiderant. quin idem 
ille arguebat ultro conscientiam ducis, tanquam nuutius 
inter Civilem flaccumque falso crimine testis veri op- 
primeretur. Conscendit tribunal Vocula mira constan- 
tia prehensumque militem ac vociferantem duci suppll- 
cium jussit. et dum mali pavent; optimus quisque jus- 
sis paruere. Exin consensu ducem Voculam poscenti- 
bus Flaccus summam rerum ei permisit. 

Sed discordes animos multa efierabant ; inopia sti- 4, 26 
pendii frumentique, et simul delectum trlbutaque Gal- 
liae aspernantes^ Rhenus incognita illi coelo siccltate 
vix navium patiens^ arti commeatus^ dispositae per om- 
nem ripam stationes, quae Germanos vado arcerent, 
eademque de causa minus frugum et plures qui con^ 
sumerent. Apud imperitos prodlgii loco accipiebatur 
ipsa aquarum penuria^ tanquam nos amnes quoque et 
vetera imperii munimenta desererent. quod in pace 
fors seu natura^ tunc fatum et ira dei vocabatur. In- 
gressis Novesium sexta decuma legio conjungitur. ad- 
ditus Voculae in partem curarum Herennius Gallus le- 
galus; nec ausi ad bostem pergere loco cui Gelduba 
nomen est castra fecere. Ibi struenda acie, muniendo 
vallandoque et ceteris belli meditamentis militem firma- 
bant. utque praeda ad virtutem accenderetur, in proxi- 
mos Gugernorum pagos qui societatem Civilis accepe- 
rant ductus Voculae exercitus. pars cum Herennio 
Gallo permansit. 

Forte navem haud procul castris frumento gravem, 4, 27 



88 EX HISTORHS 

quum per vada kaesisset; Germani in suam ripam tra- 
liebant. Non tulit Gallus misitque subsidio cohortem* 
auctus et Germanorum numeruS; paulatimque aggregan- 
tibus 8e auxiliis acie certatum. Germani multa cum 
strage nostrorum navem arripiunU victi^ quod tum in 
morem verterat^ non suam ignaviam sed perfidiam le- 
gati culpabant. Frotractum e tentorio^ scissa vestC; ver- 
berato corpore, quo pretio, quibus consciis prodidisset 
exercitum dicere jubent. Redit in Hordeonium invidia. 
illum auctorem sceleris, hunc ministrum vocant, donec 
exitium minitantibus exterritus proditionem et ipse Hor- 
deonio objecit, vinctusque adventu demum Voculae ex- 
solvitur, is postera die auctores sedittonis morte affe- 
cit. Tanta illi exercitui diversitas inerat licentiae pa- 
tientiaeque* haud dubie gregarius miles Vitellio fidus^ 
splendidissimus quisque in Vespasianum proni. inde 
scelerum ac suppliciorum vices et mixtus obsequio fu- 
ror^ ut contineri non possent qui puniri poterant. 
4,28 At Civilem immensis auctibus universa Germania 

extoUebat societate nobilissimis obsidum firmata* IUe^ 
ut cuique proximum, vastari TJbios Treverosque et alia 
manu Mosam amnem transire jubet^ ut Menapios et 
Morinos et extrema Galliarum quateret. actae utrobi- 
que praedae, infestius in Ubiis^ quod gens germanicae 
originis ejurata patria^ Romanorum uomine Agrippinen- 
ses vocarentur* Caesae cohortes eorum in vico Marco- 
duro incuriosius agentes^ quia procul Rheno aberant. 
Nec quievere Ubii quo minus praedas e Germania pe- 
terent, primO impune^ dein circumventi sunt, per omne 
id bellum meliore usi fide quam fortuna. Contusis 
Ubiis gravior et successu rerum ferocior Civilis obsi- 
dium legionum urgebat, intentis custodiis, ne quis oc- 



EX HISTORIIS 89 

cultus nuntius venientis auxilii penetraret. machinas 
molemque operum Batavis delegat: Transrhenanos proe- 
lium poscentes ad scindendum vallum ire detrusosque 
redintegrare certamen jubet superante multitudiue et 
facili damno. nec finem labori nox attulit. 

Congestis circum lignis accensisque simul epulantes, 4,29 
ut qiiisque vino incaluerat^ ad pugnam temeritate inani 
ferebantur. quippe ipsorum tela per tenebras vana: 
Romani conspicuam barbarorum aciem, et si quis au- 
dacia aut insignibus efFulgens, ad ictum destinabant* 
Intellectum id Civili; et restincto igne misceri cuncta 
tenebris et armis jubet. Tum vero strepitus dissoni, 
casus incerti, neque feriendi neque declinandi providen- 
tia. unde clamor acciderat circumagere corpora, ten- 
dere arcus. nihil prodesse virtus, fors cuncta turbare, 
et ignavorum saepe telis fortissimi cadere, apud 6er- 
manos inconsulta ira: romanus miles periculonim gna- 
rus ferratas sudes, gravia saxa non forte jaciebat. ubi 
sonitus molientium aut appositae scalae hostem in ma- 
nu8 dederant, propellere umbone, pilo sequi: multos 
in moenia egressos pugionibus fodere, Sic exhausta 
nocte novam aciem dies aperuit. 

Eduxerant Batavi turrim duplici tabulato, quam4,30 
praetoriae portae (is aequissimus locus) propinquantem 
promoti contra validi asseres et incussae trabes perfre- 
gere multa superstantium pernicie. pugnatumque in 
perculsos subita et prospera eruptione. Simul a legio- 
nariis peritia et arte praestantibus plura struebantur. 
praecipuum pavorem intulit suspensum et nutans machi- 
namentum, quo repente demisso praeter suorum ora 
singuli pluresve hoslium sublime rapti verso pondere 



90 EK HisToans 

intra castra effundebantur. CiVilis omissa oppugnandi 
spe rursus per otium assidebat nuntiis et promissis 
fidem legionum convellens* 

4.31 Haec in Germania ante cremonense proelium gesta^ 
CUJU8 eventum literae Primi Antonii docuere addito 
Caecinae edicto. et praefectus cohortis e victis Alpi- 
niu8 Montanus fortunam partium prae^ens fatebatur. 
Diyer8i hinc motus animorum. auxilia e Gallia, quis 
uec amor neque odium in partes, militiae 8ine affectUy 
hortantibu8 praefecti8 8tatim a Vitellio de^ciscunt: vetus 
mile8 cunctabatur. Sed adigente Hordeonio Flacco, in- 
8tantibu8 tribuni8 dixit 8acramentum non vultu neque 
animo 8ati8 afiGrman8: et quum ceteri jurisjurandi yerba 
conciperent; Vespasiani nomen haesitante^ aut leyi mur- 
mure et plerumque 8ilentio tran^mittebant. 

4.32 Lectae deinde pro concione epistolae Antonii ad 
Civilem 8U8picione8 militum irritavere tanquam ad so- 
cium partium scriptae et de germanico exercitu ho8tili- 
ter. Mox allati^ Geldubam in castra nuntiis eadem 
dicta factaque, et missus cum mandatis Montanus ad 
Civilem, ut absisteret bello neve externa armis falsis 
velaret: si Vespasianum juvare aggressus foret, satid 
factum coeptis. Ad ea Civilis primo callide: post ubi 
videt Montanum praeferocem ingenio paratumque in res 
novas, orsus a questu periculisque quae per quinque et 
viginti annos in castris romanis exhausisset, ^egregium, 
inquit, pretium laborum recepi, necem fratris et vin- 
cula mea et saeyissimas hujus exercitus voces, quibus 
ad supplicium petitus jure gentium poenas reposeo. 
vos autem Treveri, ceteraeque servientium animae, quod 
praemium effusi tolieus sanguinis exspectatis nisi in- 
gratam miiiiiam, immortalia tributa, virgas, secures et 



BX fflSTORnS 91 

dominorum ingenia? en ego praefectus nnius cohortis 
et Canninefates Batavique, exigua Galliarum portio 
vana illa castrorum spatia excidimus^ vel septa ferro 
fameque premimus. denique au808 aut liberta8 seque- 
tur^ aut yicti iidem erimus.' Sic accensum, sed mol- 
liora referre jussum dimittit. ille ut irritu8 legationis 
redit cetera dissimulan^ quae mox erupere. 

Givilid parte copiarum retenta veteranas cohortes 4, t 
et quod e Germani8 maxime promptum adversus Vo- 
culam exercitumque ejus mittit Julio Maximo et Clau- 
dio Victore sororis 8uae filio ducibus. rapiunt in trans- 
itu hiberna alae Asciburgii sita^ adeoque improvisi ca- 
8tra involavere, ut non alloqui, non pandere aciem Vo- 
cula potuerit. id solum, ut in tumultu, monuit, 8ub- 
signano milite media firmare. auxilia passim circum- 
fusa 8unt. Eques prorupit exceptu8que compo8iti8 ho- 
8tium ordinibu8 terga in 8U08 vertit. caede8 inde, non 
proelium. et Nerviorum cohortes metu seu perfidia 
latera no8trorum nudavere. Sic ad legiones perventum, 
quae amissis 8lgni8 intra vallum 8ternebantur , quum 
repente novo auxilio fortuna pugnae mutatur. Va8co- 
num lectae a Galba cohortes ac tum accitae, dum ca8tri8 
propinquant, audito proeliantium clamore intent08 hostes 
a tergo invadunt, latioremque qifam pro numero terro- 
rem faciunt, aliis a Novesio, aliis a Magontiaco univer- 
8a8 copia8 advenisse credentibu8. I8 error addit ani- 
mo8, et dum alienis viribu8 confidunt 8ua8 recepere. 
Forti8simu8 quisque e Batavis, quantum peditum erat> 
funduntur: eques evasit cum signis captivisque quos 
prima acie corripuerant. Caesorum eo die in parlibus 
uo8tri8 major numeru8 et imbellior, e G^manis ipsa 
robora. 



92 EX HISTORIIS 

4.34 Dux uterque pari culpa meritus adversa prosperis 
defuere. nam Civilis^ si majoribus copiis instruxisset 
aciem circumiri a tam paucis cohortibus nequisset ca^ 
straque perrupta exscidisset. Yocula nec adyentum ho- 
stium exploravit eoque simul egressus Yictusque, dein 
victoriae parum confisus tritis frustra diebus castra in 
hostem movit^ quem si statim impellere cursumque re- 
rum sequi maturasset^ solyere obsidium legionum eo- 
dem impetu potuit. Tentaverat interim Civilis obses* 
sorum animoS; tauquam perditae apud Romanos res et 
suis victoria provenisset. circumferebantur signa vexil- 
laque^ ostentati etiam captiyi^ ex quibus unus egregium 
faciuus ausus clara voce gesta patefecit^ confossus illico 
a Germanis: unde major indici fides. Simul vastatione 
incendiisque flagrantium villarum venire victorem exer- 
citum iutelligebatur. In conspectu castrorum constitui 
signa fossamque et vallum circumdari Vocula jubet, 
depositis impedimentis sarcinisque expediti certarent. 
Hinc in ducem clamor pugnam poscentium, et minari 
assueverant. ne tempore quidem ad ordinahdam aciem 
capto iticomposlti fessique proelium sumpsere. nam 
Civilis aderat; non minus vitiis hostium quam virtute 
suorum fretus. Yaria apud Romanos fortuna^ et sedi- 
tiosissimus quisque ignavus. quidam recentis victoriae 
memores retinere locum, ferire hostem^ seque et proxi- 
mos hortari^ et redintegrata acie manus ad obsessos 
tendere, ne tempori deessent. Illi cuncta e muris cer- 
nentes omnibus portis prorumpunt Ac forte Civilis 
lapsu equi prostratus, credita per utrumque exercitum 
fama, vulneratum aut interfectum^ immane quantuoi 
suis pavoris et hoslibus alacritatis indidit. 

4.35 Sed Vocula omissis fugientium tergis vallum tur- 



EX HISTORirS »3 

resque castrorum augebat^ tauquaAi rursus obsldium 
immineret, corrupta totiens yictoria non falso suspectus 
bellum malle. Nihil aeque exercitus nostros quam ege- 
8ta8 copiarum fatigabat. impedimenta legionum cum 
imbelli turba Novesium misda^ ut inde terrestri itinere 
frumentum adveherent : nam flumine hostes potiebantur. 
Primum agmen securum incessit nondum satis firmo 
Civile. qui ubi rursum missos Novesium frumentato- 
res datasque in praesidium cohorte8 velut multa pace 
ingredi accepit, rarum apud signa militem^ arma in ve- 
hiculi8, cunctos licentia vagos, compositus invadit^ prae- 
missis qui pontes et viarum angusta insiderent. Pugna-* 
tum longo agmine et incerto Marte, donec proelium 
nox dirimeret. cohortes Geldubam perrexere, manenti- 
bus^ ut fuerant^ castris^ quae relictorum illic militum 
praesidio tenebantur. Non erat dubium quantum in 
regressu discriminis adeundum foret Irumentatoribus 
onustis perculsisque. addit exercityi suo Vocula mille 
delectos e quinta et quinta decuma legionibus apud 
Vetera obsessis, indomitum militem et ducibus infen- 
8um. Plures quam jussum erat profecti palam in agmine 
fremebant non se ultra famem^ insidias legatorum tole- 
raturos. At qui remanserant desertos se abducta parte 
legionum querebantur. Duplex hinc seditio, aliis revo- 
cantibus Voculam^ aliis redire in castra abnuentibus. 

Interim Civilis Vetera circumsedit. Vocula 6eldu-4,35 
bam atque inde Novesium concessit. Civilis capit 6el- 
dubam^ mox haud procul Novesio equestri proelio 
prospere certavit. 8ed miles secundis adversisque pro- 
ittde in exitium ducum accendebatur. et adventu quin- 
tanorum quintadecumanorumque auctae legiones dona- 
tivum exposcunt comperto pecuniam a Vitellio missam. 



94 EX HISTORUS 

Nec diu cunctatus Hordeomus nomine Vespasiani dedit. 
idque praecipuum seditioms fuit alimentum. effusi in 
luxum et epulas et nocturnos coetus veterem in Hor« 
deonium iram renovant, uec ullo legatorum tribuno- 
rumve obsistere auso (<iuippe omnem pudorem nox 
ademerat) protractum e cubili interficiunt. Eadem in 
Voculam parabantur, nisi servili habitu per tenebraa 
ignoratus evasisset. ubi sedato impetu metus redii^ 
centuriones cum epistolis ad civitates Galliaium misere 
auxilia ac stipendia oraturos. 

4,37 Ipsi, ut est vulgus sine rectore praeceps^ pavidum, 
socors^ adventante Civile^ raptis temere armis ac statiip 
omissis in fugam vertuntur, Res adversae discordiam 
peperere iis qui e superiore exercitu erant causam suam 
dissociantibus. Vitellii tamen imagines in castris et per 
proximas Belgarum civitates repositae^ quum jam Vi- 
tellius occidisset. dein mutati in poenitentiam primani 
quartanique et duoetvicesimani Voculam sequuntur^ apud 
quem resumpto Vespasiani sacramento ad liberandum 
Magontiaci obsidium ducebantur. Discesserant obsesso- 
res, mixtus ex Chattis, Usipis, Mattiacis exercitus^ sa- 
tietate praedae nec incruenti. in via dispersos et nescios 
miles noster invaserat. Quin et loricam vallumque per 
fines 8U0S Treveri struxere magnisque invicem cladibus 
cum Germanis certabant, donec egregia erga populum 
romanum merita mox rebelles foedarent. 

4, 54 (a. 70) Audita interim per Gallias Germaniasque 

mors Viteliii duplicaverat bellum. nam Civilis omissa 
dissimulatione in populum romanum ruere, vitellianae 
legiones vel externum servitium quam imperatorem Ve- 
spasianum malle. Galli sustulerant animos, eandem. 
ubique exercituum nostrorum fortunam rati, vulgato 



EX HISTORIIS 95 

rumore a Sarmatis Daclsque moesica ac panDonica lii- 
berna circumsideri. paria de Britannia fingebantur. 
Sed nihil aeque quam incendium Capitolii ut finem im- 
perio adesse crederent impulerat. captam olim a Gal- 
lis urbem, sed integra Joyis sede mansisse imperium. 
fatali nunc igne signum coelestis irae datum et posses- 
sionem rerum humanarum transalpinis gentibus portendi 
superstitione yana druidae canebant. incesseratque fama 
primores Galliarum ab Othone adversus Vitellium mis- 
808y antequam digrederentur , pepigisse ne deessent li- 
bertati; si populum romanum continua ciyilium bello- 
rum series et interna mala fregissent. 

Ante Flacci Hordeonii caedem nihil prorupit, quo4,55 
conjuratio intelligeretur. interfecto Hordeonio commea- 
vere nuntii inter Civilem Classicumque praefectum alae 
Treyerorum. Classicus nobilitate opibusque ante alios, 
regium illi genus et pace belloque clara origo. ipse e 
xna>oribus suis hostis populi romani quam socius jacta- 
bat. Miscuere sese Julius Tutor et Julius Sabinus^ hic 
Trevir, hic Lingonus. Tutor ripae Rheni a Vitellio 
praefectus: Sabinus super insitam vanitatem falsae stir- 
pis gloria incendebatur , proaviam suam divo Julio per 
Gallias bellanti corpore atque adulterio placuisse. Hi 
secretis sermonibus animos ceterorum scrutari. ubi quos 
idoneos rebantur conscientia obstrinxere, in colonia 
agrippinensi in domum privatam conveniunt. nam pub- 
lice civitas talibus inceptis abhorrebat. attamen inter- 
fuere quidam Ubiorum Tungrorumque. scd pliuima 
vis penes Treveros ac Lingonas. Nec tulere moras con- 
8ult$mdi. certatim prodamant furere discordiis popu- 
lum romanum', caesas legiones, vastatam Italiamy capi 
cum maxinne urbem, omnes exercitus suis quemque bel- 



96 EX HISTORnS 

lis dUtinerl: si Alpe8 praesidiis firmentur^ coalita Uber- 
tate didceptaturas Gallias^ quem virium suarum termi* 
num velint. 

4,66 Haec dicta pariter probataque. De reliquiis vitel- 

liani exercitus dubitavere. plerique inteificiendos cen- 
sebant turbidos, infidos, sanguine ducum pollutos. Vi- 
cit ratio parcendi, ne sublata spe veniae pertinaciam 
accenderent. alliciendos potius in societatem. legatis 
tantum legionum interfectis ceterum vulgus conscientia 
scelerum et spe impunitatis facile accessurum. Ea prima 
consilii forma, missique per Gallias concitores bellL si- 
mulatum ipsis obsequium quo incautiorem Voculam op- 
primerent. nec defuere qui Voculae nuntiarent. sed 
vires ad coercendum deerant infrequentibus infidisque 
legionibus. inter ambiguos miUtes et occultos hostes 
optimum e praesentibus ratus mutua dissimulatione et 
iisdem quibus petebatur grassari in coloniam agrippl- 
nensem descendit. lUuc Claudius Labeo^ quem captum 
et extra conventum amandatum in Frisios diximus, cor- 
ruptis custodibus, perfugit, poUicitiisque si praesidlum 
daretur, iturum in Batavos et potiorem civitatis partem 
ad societatem romanam retracturum; accepta peditum 
equitumque modica manu nihU apud Batavos ausus 
quosdam Nerviorum Betasiorumque in arma traxit^ et 
furtim magis quam beUo Canninefates Marsacosque in- 
cursabat. Vocula GaUorum fraude iUectus ad hostem 
contendit. 

4 57 Nec procul Veteribus aberat, quum Classicus ac 
Tutor per speciem explorandi praegressi cum ducibus 
Germanorum pacta firmavere. Tumque primum discreti 
a legionibus proprio vaUo castra sua circumdant, ob- 
testante Vocula ^non adeo turbatam civiUbus armis rem 



BX RISTORIIS 97 

romanam, ut Treveria etiam Liogonlbusque despectui 
sit. 8upere$8e fidas proyincias^ victores exerdtus^ for- 
tunam imperii et ultores deos. sic olim Sacrovirum et 
Aeduosy nuper Vindicem Galliasque singulis proeliis 
concidisse. eadem rursus numina y eadem folft ruptores 
foederum ex8pectarent. meliu8 diyo Julio divoque Au- 
gu8to notos eorum animos: Galbam et infiracta tributa 
hostiles spiritus iuduisse. nunc hostes, quia molle ser- 
vitium, quum spoliati exutique fuerint, amicos fore.' 
Haec ferociter locutus postquam perstare in perfidia 
Classicum Tutoremque videt^ verso itinere Novesium 
concedit. Galli duum milliom spatio distantibus campis 
consedere. illuc commeantium centurionum nulitumque 
emebantur animi^ ut (flagitium incognitum) romanus 
exercitus in externa verba jurarent pignusque tanti sce- 
leris nece aut vinculis legatorum daretur. Yocula, quan- 
qitam plerique fugam suadebanl^ audendum ratus vocata 
concione in hunc modum disseruit. 

^Nunquam apud vos verba feci aut pro vobis sol- 4^ ^g 
licitior aut pro me securior. nam mihi exitium parari 
libens audio mortemque in tot malis hospitium et finem 
miseriarum exspecto. vestri me pudet miseretque, ad« 
versus quos non proelium et ades parantur (id enim 
fas armorum et Jus hostium est); bellum cum populo 
romano vestris se manibus gesturum Ckssicus sperat 
imperiumque et sacramentum Galliarum ostentat. adeo 
nos, si fortuna in praesens virtusque deseruit, etiam 
Tetera exempla deficlunt? quotiens romanae legiones 
perire praeoptaverlnt ne loco pellerentur? socii saepe 
nostrl exsclndi urbes suas seque cum conjugibus ac U- 
berls cremari pertulerunty neque aliud pretium exitus 
quam fides famaque. Tolerant cum maxime inopiam 

7 



98 EK HISTORnS 

obsidiumque apud Vetera legiones, nec terrore aut pro- 
inissis demoventur. Nobis super arma et yiros et egre- 
gia castrorum munimenta frumentum et commeatus quam- 
\is longo bello pares. pecunla nuper etiam donativo 
suffecit^ quod siye a Vitellio datum interpretari mavul* 
tis, ab imperatore certe romano accepistis. Tot bello- 
rum victores^ apud Geldubam, apud Vetera; fuso totietu 
ho8te> si pavetis aciem^ indignum id quidem: sed est 
vallum murique et trabendi artes^ donec e proximis 
provinciis auxilia exercitusque concurrant. Sane ego 
displiceam. 8unt alii, legati, tribuni, centurio denique 
aut miles. ne hoc prodigium toto terrarum orbe vul- 
getur^ TObis satellitibus Civilem et Classicum Italiam in- 
vasuros. an^ si ad moenia urbis Germani Gallique 
duxerint, arma patriae inferetis? horret animus tanti 
flagitii imagine. Tutorin' Trevero agentur excubiae? 
signum belli Batavus dabit? et Germanorum catervas 
supplebitis? quis deinde sceleris exitus, quum romanae 
legiones contra direxerint? transfugae e transfugis et 
proditores e proditoribus inter recens et vetus sacra- 
mentum invisi deis errabitis? te, Juppiter optime max4- 
me, quem per octingentos viginti annos tot triumphis 
coluimus^ te, Quirine romanae parens urbis, precor ve- 
nerorque ut, si vobis non fuit cordi me duce haec ca- 
stra incorrupta et iutemerata servari, at certe pollui 
foedarique a Tutore et Classico ne sinatis. militibus 
romanis aut innocentiam detis aut maturam et sine noxa 
poenitentiam.' 
4,59 Varie excepta oratio inter spem metumque ac pu- 

dorem. Digressum Voculam et de supremis agitantem 
liberti servique prohibuere foedissimam mortem sponte 
praevcnire^ et Classicusvmisso Aemilio Lougino deser- 



Ex HiSToans 99 

tore primae legionis caedem ejus xnaturaTit Heren* 
nimii et Numisium legatos vinciri satis visum. dein 
sumptis romani imperii insignibus in castra venit. Nec 
illi quanquam ad omne facinus durato yerba ultro sup- 
peditayere quam ut sacramentum recitaret. Juravere 
qui aderant pro imperio Galliarum. interfectorem Vo- 
culae altis ordinibus^ ceteros, ut quisque flagitium na- 
vaverat, praemiis attollit, Divisae inde inter Tutorem 
et Classicum curae. Tutor valida manu circumdatos 
Agrippinenses quantumque militum apud superiorem 
Rlieni ripam in eadem verba adigit occisis Magontiaci 
tribunis, pulso castrorum praefecto, qui detrectaverant. 
Classicus corruptisslmum quemque e deditis pergere ad 
obsessos jubet^ veniam ostentantes, si praesentia seque- 
rentur: aliter nihil spei, famem ferrumque et extrema 
passuros. adjecere qui missi erant exemplum suum. 

Obsessos hinc fides , inde egestas inter decus ac 4j 60 
flagitium distrabebant. cunctantibus solita insolitaque 
alimenta deerant . absumptis jumentis equisque et ceteris 
animalibus quae profana foedaque in usum necessitas 
vertit. virgulta postremo et stirpes et internatas saxis 
herbas vellentes miseriarum patientiaeque documentum 
fuere, donec egregiam laudem fine turpi macularent 
missis ad Civilem legatis vitam orantes. Neque ante 
preces admissae quam in verba Galliarum jurarent. 
tum pactus praedam castrorum dat custodes qui pecu- 
niam, calones, sarcinas retentarent aut qui ipsos leves 
abeuntes prosequerentur. Ad quintum fere lapidem 
coorti Germani incautum agmen aggrediuntur. pugna- 
cissimus quisque in vestigio, multi palantes occubere: 
ceteri retro in castra perfugiunt, querente sane Civile 
et increpante Germanos tanquam £dem per scelus ab- 

7* 



100 EX HISTORIIS 

rumperent. simulata ea fueiint an retinere 8aeTientes 
nequiverit ^arum affirmatur.^ Direptis castris faces inji- 
ciunt, cunctosque qui proelio superfuerant incendium 
hausit 

4. 61 Citilis barbaro voto post coepta adyersus Romanos 
arma propexum rutilatumque crinem patrata demum 
caede l^giohum deposuit. et ferebatur parvulo filio 
quosdam captiyorum sagittis jaculisque puerilibus figen- 
do8 obtulisse. Ceteriim neque se neque quemquam 
Batavum in yerba Galliarum adegit^ fisus Germanorum 
opibus et, si certaiidtim adyersus Gallos de possessione 
rerum foret, inclitus fama et potior. Mumius Lupercus 
legatus legionis intei dona missus Veledae. ea yirgo 
nationls brueterae late imperitabat yetere apud Germa- 
nos more^ quo plerasque feminarum fatidicas et auges- 
cente superstitione arbitrentur deas. Tuncque Veledae 
auctorltas adolevit: nam prosperas Germanis res et ex-* 
cldium legionum pracfdixerat. Sed Lupercus in itinere 
interfectus. pauci centurioniun tribunorumque in 6al- 
lia geniti reseryantur pignus societatis. cohortium, ala- 
rum, legionum hiba:tia subyersa cremataque, iis tantum 
relictis quae Magontiaci ac Vindonissae sita sunt 

4.62 Legio sexta decuma cum auxiliis simul deditis a 
Noyesio in coloniam Treyerorum transgredi jubetur 
praefinita die intra quam castris excederet. medium 
omne tempus per yarias curas egere^ ignayissimus quis- 
que caesorum apud Vetera exemplo payenteS; melior pars 
rubore et infamia. quale illud iter? quis dux yiae? et 
omnia in arbitrio eorum quos yitae necisque dominos 
fecissent. Alii nulla dedecoris cura pecuniam aut ca- 
rissima sibimet ipsi ciranndare. quidam expedire arma 
telisque tanquam in adem acdngi. Haec meditantibus 



EX HISTORDS 101 

advenit proficiscendi hora exspectatione tristior. quippe 
intra vallain deformitas hand perinde notabilit: detexit 
ignominiam campus et dies. Revulsae imperatorum ima- 
gineSy inhonora signa, fulgentibus hinc inde Gallorum 
vexiHis: silens agmen et velut longae exsequiae. dux 
Claudius Sanctus efiEosso oculo^ dirus ore, ingenio debi- 
lior. Duplicatur flagitium, postquam desertis bonnensi- 
bus castris altera se legio miscuerat. Et vulgata capta- 
rum legionum fama cuncfi qui paulo ante Romanorum 
nomen horrebant procurrentes ex agris tectisque et un- 
dique effusi insolito spectaculo nimium finiebantur. Non 
tulit ala picentina gaudium insultantis vulgi, spretisque 
8ancti promissis aut minis Magontiacum abeunt^ ac 
forte obvio interfectore Voculae Longino conjectis in 
eiun telis initium exsolvendae in posterum culpae fe- 
cere. Legiones nihil mutato itinere ante moenia Tre- 
verorum considunt. 

Civilis et ClASsicus rebus secundis suUati an colo-4,6S 
niam agrippinensem diripiendam exercitibus suis per- 
mitterent dubitavere. saevitia ingenita et cupidine prae- 
dae ad excidium civitatis trahebantur. obstabat ratio 
belli et novum imperium inchoantibus utilis dementiae 
fama. Gvilem etiam beneficii memoria flexit, quod 
filium ejus primo rerum motu in colonia agrippinensi 
deprehensum honorate custodierant. sed transrhenanis 
gentibus invisa civitas o^ulentia auctuque: neque alium 
finem belli rebantur quam si promiscua ea sedes omni- 
bus Germanis foret aut disjecta Ubios quoque dispersisset. 

Igitur Tencteri Rheno discreta gens , missis legatis 4, 64 
mandata apud concilium Agrippinensium edi |ubent, 
quae ferocissimus e legatis in hunc modum protulit. 
^redisse vos in corpus nomenque Germaniae communi- 



103 EX HISTORnS 

biis deis et praeclpiio deorum Marti grates agimus vo- 
bisque gratulamur^ quod tandem liberi inter liberos 
eritis. nam ad hunc diem flumiua ac terras et coelum 
quodammodo ipsum clauserant Romani^ ut colloquia 
congressusque nostros arcerent^ yel^ quod contumeliosius 
est viris ad arma natis^ inermes ac prope nudi sub 
custode et pretio coiremus, Sed ut amicitia societas- 
que nostra in aeternum rata sint postulamus a vobis 
muros coloniae, munimenta Iservitii^ detrabatis: etiam 
fera animalia, si clausa teneas, virtutis obliviscuntur. 
Romanos omnes in finibus vestris trucidetis: baud fa- 
cUe libertas et domini miscentur; bona interfectorum in 
medium cedant^ ne quis occulere quidquam aut segre- 
gare causam suam possit, Liceat nobis vobisque utram- 
que ripam colere, ut olim majoribus nostris. quomodo 
lucem diemque omnibus hominibuS| ita omnes terras 
fortibus viris natura aperult. Instituta culttunque pa- 
trium resumite^ abruptis voluptatibus ^ quibus Romani 
plus adversus subjectos quam armis valent. «inceros 
et integer et servitutis oblltus populus [aut ex aequo 
agetis aut aliis imperitabitis.^ 
4,65 Agrippinenses sumpto consultandi spatio, quando 

neque subire condiciones metus futuri neque palam 
aspernari condicio praesens sinebat^ in hunc modum 
respondent. ^quae prima libertatis facultas data est, 
avidlus quam cautius sumpsimus^ ut vebls ceterisque 
Germanis, consanguineis nostris, jungeremur. muros 
civitatis congregantibus se cum maxime Romanorum 
exercltlbus augere nobis quam diruere tutius est. Si- 
qiii ex Italia aut proviuciis alienigenae in finibus no- 
stris fuerant, eos bellum absumpsit vel in suas quisque 
sedes refugere. deductis olim et noblscum per connu- 



EX HISTORnS 103 

bium sociatis quique mox provenere haec patria est, 
nec yo8 adeo iniquos existimamus, ut interfici a nobis 
parentes, fratres, liberos nostros velitis. vectigal et 
onera commerciorum resolvimus. sint transitus incusto- 
diti, sed diurni et inermes, donec nova et recentia jura 
in yetustatem consuetudine vertantur. arbitrum habe- 
bimus Givilem et Yeledam, apud quos pacta sancientur.' 
Sic lenitis Tencteris legati ad Civilem et Veledam missi 
cum donis cuncta ex yoluntate Agrippinensium perpe- 
travere. sed coram adire alloquique Veledam negatum. 
arcebantur aspectu, quo venerationis plus inesset. ipsa 
edita in turre: delectus e propinquis consulta responsa- 
que ut internimtius numinis portabat. 

Civilis societate Agrippinensium auctus proximas 4, 66 
civitates affectare aut adversantlbus bellum inferre sta- 
tuit. occupatisque Sunicis et juventute eorum per co- 
liortes composita, quo minus ultra pergeret^ Claudius 
Labeo Betasiorum Tungrorumque et Nerviorum tumul- 
tuaria manu restitit fretus loco, qula pontem Mosae 
fluminis anteceperat. pugnabaturque in augustils ambi- 
gue^ donec Germani tranatantes terga Labeonis invasere. 
Simul Civilis, ausus an ex composito^ intulit se agmlni 
Tungrorum et clara voce ^non ideo^ inquit^ beUum 
sumpsimus ut Batavi et Treyeri geutibus imperent. 
procul haec a nobis arrogantia. accipite societatem. 
transgredlor ad vos, seu me ducem seu milltem mavul- 
tis.' Movebatur vulgus condebantque gladios, quiun 
Campauus ac Juveualis ex prlmoribus Tungronun uni- 
versam ei gentem dedidere. Labeo antequam circum- 
veniretur profuglt. Civilis Betasios quoque ac Nerylos 
in fidem acceptos copiis suis adjuuxlt, ingens rerum, 
perculsis civitatum animis vel sponte inclinantibus. 



104 EX HI8TORJI8 

4,67 Interea JuUui Sabkius projeciis foederls romani 
moiiiiiieiitis caiesepem ee salutari jubet magnamque et 
inconditam populariitfii turbam ia Sequanos rapit, con- 
' terminam civitatem et nobis ficlam. nec Sequani de- 
trectavere certamen* £ortuna meUoribus affuit: fuai 
Lingooes. Sabinus festiaatum temere bellum pari for* 
midine deseruit. utque famam exitii sui faceret, villaai 
in quam perfugeral cremaTit, illic roluntaria mortB in- 
terisse credijtus. Sed quibua artibus latebrisque vitam 
per novem mox annoe traduxmty simul amicorum ejus 
constantiam et insi^M Eppoaioae uxoris* exemj^um suo 
loco reddemus. *) Sequanorum prospera acie belli im- 
petus stetit. resq^cn» paulalam civitates fasque et 
foedera re^icere, principibus Remisy qui pcr Gallias 
edixere ut missis legatis in commune consultarent, li- 
bertas an pax j^aceret. 

^»^ At Romae cuncta in deterius audita Mucianum 

angebanty ne quanquam egregii duces (jam enim Gal- 
lum Annium et Petilium Cerealem elegerat) summam 

belli parum tolerarent. Legiones yictrices 

sexta et octava, vitellianarum unaetvicesima, e recens 
conscriptis secunda penninis cottianisque alpibus, pars 
monte grajo traducuntur: quarta decuma legio e Bri- 
tannia^ sexta ac decuma ex Hispania accitae. Igitur 
venientis exercitus fama et suopte ingenio ad mitiora 
inclinantes Galliarum civitates in Remos convenere. 
Treverorum legatio iUic opperiebatur acerrlmo instln- 
ctore belli Tullio Valentino. is meditata oratione cuncta 
magnis imperiis objectari solita contumeliasque et invi- 



*) ii iocui periit, adi tamen Platarcbitm in erotico 2&. 



EX HISTORIIS 105 

diam in populum romanum efiEudii;, turbidns miscen* 
dis seditionibus et plerisque gratus vecordi facundia. 

At Julius Auspex e primoribus Remorum yim ro-4»69 
manam pacisque bona dissertans et sumi bdlum etiam 
ab ignavis^ strenuissuni eujusque periculo geri jamque 
super caput legiones^ sapientissimum quemque reveren- 
lia fideque, juniores periculo ac metu ccHitii^uit. et Va- 
lentini animum laudabant^ consilium Auspicis sequeban- 
tur. Constat obstitisse Treveris Lingonibusque apud 
Gallias, quod Vindicis motu cum Ver^nio sieterant. 
deterruit plerosque provinciarum aemulatio: quod bello 
caput? unde ]us auspiciumque peteretur? quam, si 
cuncta proyenisseot, sedem imperio legerent? Nondum 
victoria, )am discordia erat^ aliis foedera^ quibusdam 
opes yiresque aut yelustatem originis per jurgia jactan- 
tibus. taedio futurorum praesentia placuere. Scribun- 
tur ad Treyeros epistolae nomine Galliarum, ut absti- 
nerent armis impetrabili yenia et paratis deprecatoribus^ 
si.poeniteret Restitit idem Valentinus obstruxitque ci- 
yitatis suae aures haud perinde instruendo bello inten- 
tus quam frequens concionibus. 

Igitur non Treyeri neque Li^gones ceteraeye re-4,T0 
bellium civitates pro magiciiUMline suscepti discriminis 
agere. ne duces quidem in unum consulere, sed Civi- 
lis ayia Belgarum circumibat, dum Claudium Labeonem 
£apere aut exturbare nititur: Classicus segne plerum- 
que odum trahens yelut parto imperio fruebabir. ne 
Tutor quidem maturavit superiorem Germaniae ripam 
et ardua alpium praesidiis daadere. Atque interim 
unaetvicesima legjo Vinidoxiissa, Sextilius Feli^c cum 
auxiliaiiis c<d^tibus per Raetiam irrupere. accessit 
ala singularium^ excita olim a Vitellioy deinde in par- 



106 ExmsTORns 

te8 Vespasiani transgressa. praeerat Ju1iu8 Briganticus 
8orore Civili8 genitus, ut ferme acerrima proximoruin 
odia 8unt, invisus avunculo infensusque. Tutor Treve- 
rorum copias recenti Yangionum, Caeracatium, Tribo- 
corum delectu auctas veterano pedite atque equite fir- 
mavit^ corruptis spe aut metu 8ubacti8 legionariis, qui 
primo cohortem praemissam a Sextilio Felice interfi- 
ciunt, mox ubi duces exercitusque romanus propinqua- 
bant, honesto transfugio rediere, ^ecutis Tribocis, Yan- 
^ionibu8que et Caeracatibu8. Tutor Treveri8 comitan- 
tibu8, vitato Magontiaco, Bin^um conce88it fiden8 loco, 
quia pontem Navae flumini^ abruperat. Sed incursu 
cohortium quas Sextiliu8 ducebat et reperto vado pro- 
ditU8 fu8U8que. ea clade percuki Treveri et plebe8 
omi88is armi8 per agros palatur: quidam principum, ut 
primi po8ui88e bellum viderentur^ in civitates quae 80- 
cietatem romanam non exuerant perfugere. Legiones a 
Novesio Bonnaque in Treveros, ut supra memoravimus, 
traductae 8e ipsae in verba Vespasiani adigunt. Haec 
Valentino absente gesta; qui ubi adventabat furens 
cunctaque rursus in turbas et excidium conversurus, 
legiones in Mediomatricos , sociam civitatem, abscessere. 
Valentinus ac Tutor in arma Treveros retrahunty occi- 
sis Herennio ac Numisio legatis^ quo minore spe veniae 
cresceret vinculum sceleris. 
4, Tl Hic belli status erat, quum Petilius Cerialis Ma- 

gontiacum venit. ejus adventu erectae spes. ipse pugnae 
avidus et contemnendis quam cavendis hostibus melior 
ferocia verborum militem incendebat, ubi primum con- 
gredi licuisset, nuUam proelio moram facturus, De- 
lectus per Galliam habitos in civitates remittit ac nun- 
tiar^ jubet suCGcere imperio legiones: socii ad munia 



EX mSTORHS 107 

pacU redirent, securi velut confecto bello, quod roma- 
nae. manus excepissent. Auxit ea res Gallorum obse- 
quium: nam recepta juventute facilius tributa tolera- 
vere, proniores ad officia, quod spernebantur. At Ci- 
vilis et Classicus ubi puUum Tutorem, caesos Treveros, 
cuncta hostibus prospera accepere , trepidi ac properan- 
tes, dum dispersas suorum copias conducunt, crebris 
interim nuntiis Valentinum monuere, ne summae rei 
periculum faceret. Eo rapidius Cerialis missis in Me- 
diomatricos qui breviore itinere legiones in hostem ver- 
terent, contracto quod erat militum Magontiaci, quan- 
tumque secum transvexerat , tertiis castris Rigodidiun 
venit, quem locum magna Treverorum manu Valenti- 
nus insederat montibus aut Mosella amne septum. et 
addiderat fossas obicesque saxorum. Nec deterruere 
ea munimenta romanum ducem quo minus peditem 
perrumpere juberet, equitum aciem in collem erigeret 
«preto hoste, cjuem temere collectum haud ita loco ju- 
vari ut non plus suis in virtute foret. Paulum morae 
in ascensu, dum missilia hostium praevehuntur : ut ven- 
tum in manus, deturbati ruinae modo praecipitantur. 
ct pars equitum aequioribus jugis circumvecta nobilissi- 
mos Belgarum, in quis ducem Valentinum, cepit. 

Cerialis postero die coloniam Treverorum ingres-1,72 
8US est avido milite eruendae civitatis. hanc esse Clas- 
sici, hanc Tutoris patriam, horum scelere clausas cae- 
sasque legiones. quid tantum Cremonam meruisse, quam 
e gremio Italiae raptam, quia unius noctis moram victo- 
ribus attulerit? stare in confinio Germaniae integram 
sedem spoliis exercituum et ducum caedibus ovautem. 
redigeretur praeda in fiscum: ipsi^ sufficere ignes et re- 
bellis coloniae ruinas, quibus tot castrorum excidla 



106 BX HISTORUS 

pensarentur. Cerialis a metu inramiae, si licentla aae- 
yitiaque imbuere militem crederetur, pressit iras: et 
paruere posito civium bello ad externa modestiorea. 
Conyertit inde animos aecitarum e Mediomatricis legio- 
num miserabilit aspectus. stabant conscientia flagitii 
moestae fixis in terram oculis. nulla inter coeuntes 
exercitu8 consalutatio* neque solantibus hortantibusTe 
responsa dabant abditi per tentoria et lucem ipsam yi- 
tantes» Nec proinde periculum aut metus quam pudor 
ac dedecus obstupefecerat , attonitis etiam yictoribu8| 
qui yocem precesque adfaibere non ausi lacrimis ac si- 
lentio yeniam poscebant, donec Cerialis mulceret ani- 
mo8 fato acta dictitans quae militum ducumque discor- 
dia yel fraude hoslium eyenissent. primum illum sti- 
pendiorum et sacramenti diem haberent* priorum fa- 
cinorum neque imperatorem neque se meminisse. Tunc 
recepti in eadem castra, et edictum per manipulos ne 
quis in certamine jurgioye 8editionem aut cladem com- 
militoni objectaret. 
4,73 Mox Treyero8 ac Lingona8 ad concionem yocatoa 
ita alloquitur: ^neque ego unquam facundiam exercui 
et populi romani yirtutem armi8 afiErmaVL 8ed quia 
apud yo8 yerba plurimum yalent, bonaque ac mala non 
8ua natura 8ed yocibus 8editio8orum aestimantury 8tatui 
pauca disserere, quae profligato bello utilius 8it yobis 
audisse quam nobi8 dixisse. Terram ye8tram cetero- 
rumque Gallorum ingressi 8unt duces imperatoresque 
romani nuUa cupidine, 8ed ma)oribu8 ye8tri8 inyocanti- 
bus, quo8 discordiae usque ad exitium fatigabant: et 
acciti auxilio Germani 80cii8 pariter atque hostibus 
servitutem imposuerant. quot proeliis adyer8U8 Cim- 
bro8 Teutouosque, quantis exercituum noetrorum labo- 



BX HISTORUS 109 

libus quove eventu germanica bella tractayeiiinus satis 
clarum. Nec ideo Rhenum insedimus ut Italiam tuere- 
mur, sed ne quis alius Arioyistus regno Galliarum po- 
tiretur. an vos cariores Civili Batavisque et transrbe» 
nanis gentibus creditis quam majoribus eorum patres 
avique vestri fuerunt? eadem semper causa Germanis 
transscendendi in Gallias, libido atque avaritia et mu- 
tandae sedis amor, ut relictis paludibus et solitudinibus 
suis fecundissimum hoc solum vosque ipsos possiderent. 
ceterum libertas et speciosa nomina praetexuntur : nec 
quisquam alienum servitium et dominationem sibi con- 
cupivit ut non eadem* ista vocabula usurparet. Regna4,74 
bellaque per Gallias semper fuere, donec in nostrum 
jus concedereds. nos, quanquam totiens lacessiti, jure 
yictoriae id solum yobis addidimus quo pacem tuere- 
mur. nam neque quies gentium sine armis neque arma 
sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt. 
cetera in communi sita sunt* ipsi plerumque legionibus 
nostris praesidetis, ipsi has aliasque provincias regitis: 
nihii separatum clausumve. et laudatorum principum 
usus ex aequo quamyis procul agentibus: saevi proxi- 
mis ingruufit. quomodo sterilitatem aut nimios imbres 
et cetera naturae mala, ita luxum vel ayaritiam domi- 
nantium tolerate. yitia erunt, donec hominesy sed ne- 
que haec continua et meliorum inserventu pensantur. 
Nisi forte Tutore et Classico regnantibus moderatius 
imperium speratis^ aut minoribus quam nunc tributis 
parabuntut exercitus^ quibus Germani Britanniqu^ ar- 
ceantur. nam pulsis, quod dii prohibeant^ Romanis 
quid aliud quam bella omnium inter se gentium ex- 
sistent? octingentonim annorum fortuna disciplinaqiie 
compages haec coaluit^ quae convelli sine exitio con- 



110 EX HISTORIIS 

vellebtium non potest. 8ed vobis maximum discrimen, 
penes quos aurum et opes, praecipuae bellorum causae. 
proinde pacem et urbem, quam victi victoresque eodem 
jure obtinemus, amate, colite. moneant vos utriusque 
fortunae documenta, ne contumaciam cum pernicie quam 
obsequium cum securitate malitis.^ Tali oratione gra- 
viora metuentes composuit erexitque, 

4.75 Tenebantur victore exercitu Treveri, quum Civilis 
et Classicus misere ad Cerialem epistolas, quarum haec 
sententia fuit: Vespasianum, quanquam nuntios occul- 
tarent, excessisse vila, urbem atque Italiam interno bello 
consumptam, Muciani ac Domitiani vana et sine viribus 
nomina. si Cerialis imperium, Galliarum velit, ipsos 
finibus civitatum suarum contentos: si proelium mallet, 
ne id quidem abnuere. Ad ea Cerialis Civili et Clas- 
sico nihil: eum qui attulerat, ipsas epistolas ad Domi- 
tianum mislt. Hostes divisis copiis advenere undique. 
plerique culpabant Cerialem passum jungi , quos discre- 
tos intercipere licuisset. Romanus exercitus castra fossa 
valloque circumdedit, quis temere antea intutis consede- 
rat. Apud Germanos diversis sententiis certabatur. 

4.76 Civilis opperiendas Transrhenanorum gentes, qua- 
rum terrore fractae populi romani vires obtererentur. 
Gallos quid aliud quam praedam victoribus? et tamen, 
quod roboris sit, Belgas secum palam aut voto stare. 
Tutor cunctatione crescere rem romanam afCrmabat 
coeuntibus undique exercitibus. transvectam e Britan- 
nia legionem , accitas ex Hispania , adventai*e ex Italia, 
nec subitum militem sed veterem expertumque belli. 
nam Germanos qui ab ipsis sperentur non juberi, non 
regi, sed cuncta ex libidine agere, pecuniamque ac dona 
quis solis corrumpantur majora apud Romanos, et ne- 



EX HISTORUS 111 

minem adeo in arma pranum ut non idem predum 
quietis quam periculi malit. quodsi statim congredian- 
tur, nullas esse Ceriali nisi e reliquiis germanici exer- 
citus legiones foederibus Galliarum obstrictas. idque 
ipsum^ quod inconditam nuper Yalentini manum contra 
spem suam fuderint, alimentum illis ducique temeritatis. 
ausuros rursus venturosque in manus non imperiti ado- 
lescentuli, verba et conciones quam ferrum et arma 
meditantis, sed Civilis et Classici: quos ubi aspexerint 
redituram in animos formidinem, fugam famemque ac 
totiens captis precariam yitam. neque Treveros aut 
Lingonas benevolentia contineri: resumpturos arma, ubi 
metus abscesserit* Diremit consiliorum diversitatem ap- 
probata Tutoris sensentia Classicus, statimque exse- 
quuntur, 

Media acies Ubiis Lingonibusque data, dextro cornu *»'''T 
cohortes Batavorum, sinistro Bructeri Tencterique. pars 
montibus , alia viam inter Mosellamqiie flumen tam im- 
provisa assiluere/ut in cubiculo ac lectulo Cerialis (ne- 
que enim noctem in castris egerat) pugnari simul vin- 
cique suos audierit, increpans pavorem nuntiantium, 
donec universa clades in oculis fuit, perrupta legionum 
castra, fusi equites^ medius Mosellae pons qui ulteriora 
coloniae adnectit ab hostibus insessus. Cerialis turbi- 
dis rebus intrepidus et fugientes manu retrahens, in- 
tecto corpore promptus inter tela felici temeritate et 
fortissimi cujusque accursu reciperatum pontem electa 
manu firmavit. Mox in castra reversus palantes capta- 
rum apud Novesium Bonnamque logionum manipulos 
et rarum apud signa militem ac prope circumventas 
aquilas videt. incensus ira, *non Flaccum, inquit, non 
Voculam deseritis. nulla hic proditio, neque aliud ex- 



112 EX HISTORnS 

cusandum habeo quam quod yos gallici foederis oblitos 
redisse in memoriam romani sacramenti temere credidi. 
annumerabor Numisiis et Herenniis, ut omnes legati 
vestri aut militum manibus aut hostium ceciderint. ite, 
nuntiate Yespasiaho yel, quod propius est^ Civili et 
Classico relictum a yobis in acie ducem. yenient 1e- 
gionea quae neque me inultum neque tos impunitos 
patiantur.' 

4.78 Vera erant et a tribunis praefectisque eadem inge- 
rebantur. Consistunt per cohortes et manipulos: neque 
enim poterant patescere acies effuso hoste et impedien- 
tibus tentoriis sarcinisque, quum intra vallum pugnare- 
tur. Tutor et Classicus et Civilis suis quisque locis 
pugnam ciebant, Gallos pro Hbertate, Batavos pro g^o- 
rla; Germanos ad praedam instigantes. £t cuncta pro 
hostibus erant, donec legio unaetvicesima patentiore 
quam ceterae spatio conglobata sustinuit ruentes, mox 
impulit. Nec slne ope divina mutatis repente animis 
terga victores vertere. ipsi territos se cohortium aspectu 
,ferebant, quae primo impetu disjectae summis rursus 
Jugis congregabantur ac speciem novi auxQii fecerant* 
Sed obstitit vincentibus pravum Inter ipsos certamen 
omisso hoste spolia consectandi. Cerialis ut incuria 
prope res aEBixity ita constantia restituit secutusque for« 
tunam castra hostium eodem die capit exscinditque. 

4.79 Nec in longum quies militi data. orabant auxi- 
lium Agrippinenses offerebantque uxorem ac sororem 
Civilis et filiam Classici, relicta sibi pignora societatis. 
atque interim dispersos in domibus Germanos trucida- 
verant: unde metus et justae preces invocantium, ante- 
quam hostes reparatis viribus ad spem vel ad ultionem 
accingerentur. namque et Civilis illuc intenderat, non 



EX HIST0RII8 113 

inyalidus, flagraDtissIma cohortium suarum ihtegra, quae 
ex Cauchis Frisiisque composita Tolbiaci in fiuibus 
Agrippinensium agebat. Sed tristis nuntius adrertit^ de- 
letam cohortem dolo Agrippinensium ^ qui largis epulis 
yinoque sopitos Germanos clausis firibuS; igne injecto 
cremavere. Simul Cerialis propero agmine ^subvenit, 
Circumsteterat Civilem et alius metus, ne quarta decuma 
legio adjuncta brltannica classe afflictaret Batavos, qua 
oceano ambiuntur. Sed legionem terrestri itinere Fa- 
bius Pri«cu8 legatus in Nervios Tungrosque duxit, eae* 
qiie civitates in deditionem acceptae. classem ultro 
Canninefates aggressi sunt majorque pars navium de- 
pressa aut capta. et Nerviorum multitudinem sponte 
commotam ut pro Romanis bellum capesseret iidem 
Canninefates fudere. Classicus quoque adversus equites 
Novesium a Ceriale praemissos secundum proelium fe- 
cit. Quae modica 8ed crebra damna famam victoriae 
nuper partae lacerabant. 

At Domitianus Mucianu8que antequam alpibu8 pro- 4, 85 
pinquarent^ pro8pero8 rerum in Treveris gestarum nun- 
tios accepere. praecipua victorlae fides dux hostlum 
Valentlnus, nequaquam abjecto animo^ quos spiritus 
gesslsset vultu ferebat. auditus ideo tantum ut nosce- 
relur ingenium ejus, damnatusque inter ipsum suppli- 
cium cxprobranli cuidam patriam ejus captam accipere 
se solatlum mortis respondlt. Sed Muclanus quod dlu 
occultaverat ut recens exprompsit: quoniam benignitate 
deum fractae hostlum vires forent, parum decore Do- 
mitianum confecto prope bello alienae gloriae inter- 
venturum. si status imperii aut sadus Galliarum in 
discrimine verterelur, debuisse caesatem in acie stare: 
Canninefates Batavosque minoribus ducibus delegandos. 

8 



114 BX HISTORIIS 

5.14 At CivUis po8t malam in Treveris pugnam repa- 
rato per Germaniam exercitu apud Vetera castra con- 
sedit^ tutus ^locOy et ut memoria prosperarum illic rerum 
augescerent barbarorum animL Secutus est eodem Ce- 
rialis duplicatis copiis adventu secundae et sextae et 
quartae decumae legionum. cohortesque et alae jam 
pridem accitae post victoriam properayerant. Neuter 
ducum cunclaior. sed arcebat latitudo camporum suopte 
iugenio humentium. Addiderat Civilis obliquam in Rhenum 
moleni; cujus objectu revolutus amnis adjacentibus su- 
perfunderetur. ea loci forma incertis vadis subdola et 
nobis adversa: quippe miies romanus armis gravis et 
nandi pavidus : Germanos fluminibus suetos levitas ar- 
morum et proceritas corporum attollit. 

5.15 Igitur lacessentibus Batavis ferocissimo cuique no- 
strorum coeptum certamen : deinde orta trepidatio, quum 
praealtis paludibus arma', equi haurirentur. Germani 
notis vadis persullabaut, omissa plerumque £ronte latera 
ac terga circiunvenientes* neque, ut in pedestri acie, 
cominus eminus certabatur, sed tanquam navali pugna^ 
vagi inter undas aut, Qi quid stabile occurrebat, totis 
illic corporibus nitentes, vulnerati cum integris, periti 
nandi cum ignaris in mutuam pemiciem implicabantur. 
minor tamen quam pro tumultu caedes, quia non ausi 
egredi paludem Germani in castra rediere. £)us proelii 
eventus utrumque ducem diversis animi motibus ad ma- 
turandum summae rei discrimen erexit. Civilis instare 
fortunae, Cerialis abolere ignominiam. Germani prosperis 
feroces : Romanos pudor excitaverat. nox apud barbaros 
cantu aut clamore, nostris per iram et minas acta. 

5. 16 Postera luce Cerialis equite et auxiliariis cohorti- 
bus frontem exj^et, in secunda acie legiones locatae, 



BX HISTORIIS 115 

dux sibi deleclos relinuerat ad iinprovlsa. Civilis hand 

porrecto agmine aed cuneis adstitit. Batavi Gugerniqne 

in dextro, laeva ac prox^iora fluminis Transrlienani te- 

nuere. Exhortatio ducum non more conclonis npud uni- 

versoSy sed ut quosque suoruin advehebantnr. Cerlalis 

^eterem romani nominis gloriam, antiquas recentesque 

victorias: ut perfidum^ ignavum, victum hostem in aeter- 

• num exciderent ultione magls quam proello opus esse. 

pauciores nuper cum pluribus certasse, ac tanien fusos 

Germanos, quod roborls fuerit. superesse qni fngam 

animis, qui vulnera tergo ferant. Proprlos inde stimu- 

los legionibus admovebat domitores Britanniae qnarta- 

decumanos appellans^ principem Galbam sextae legionis 

auctoritate factum, iUa prlmum acie secundanos nova 

signa novamque aquilam dicaturos. Hinc praevectus ad 

germanicum exercitum manus tendebat, ut suam ripam, 

8ua castra aanguine hostium recuperarent. Alacrior om- 

bium clamor, quis vel ex longa pace proelii cupido vel 

fessis bello pacis amor praemiaque et quies in poste- 

rum sperabatur. 

Nec Civilis silentem struxit aciem, locum pugnae5, 17 
testem virtutis ciens. stare Germanos Batavosque su- 
per vestigia gloriae, cineres ossaque legionum calcantes. 
quocunque oculos Romanus intenderet, captivitatem cla- 
demque et dira omnia obversarL ne terrerentur vario 
treverici proelii eventu. suam illic victoriam Germanis 
obstitissey dum omissis telis praeda manus impediunt: 
sed cuncta mox prospera et hosti contraria evenisse. 
quae provideri astu ducis oportuerit providisse, campos 
madentes ei ipsb gnaros, paludes hostibus noxias. Rhe- 
nnm et Germaniae deos in aspectu, quorum numine 
capesserent pugnam, conjugum, parentum, patriae me- 

8* 



m EX HISTORnS 

niores. illum diem aut gloriosissimtun inter majores 
aut ignominiosum apud posteros fore. Ubi aono armo- 
rum tripudiisque (ita illis mos) approbata suut dicta^ 
8axi8 ^andibusque et ceteris missilibus proelium incipi- 
tur, neque nostro milite paludem ingrediente, et 6er- 
mani» ut elicerent lacessentibus. 

5. 18 Absumptis quae jaciuntur et ardescente pugna pro- 
cursum ab hoste infestius. immensis corporibus et prae- 
longis hastis fluitantem labantemque militem eminus fo- 
diebant: simul e mole quam eductam in Rhenum ret- 
tulimus Bructerorum cuneus tranatavit Turbata ibi re8 
et pellebatur sociarum cohortium acie8, quum legiones 
pugnam excipiunt suppressaque ho8tium ferocia proe- 
lium aequatur» Inter quae perfuga bataTU8 adiit Ceria- 
lem terga hostium promittenSy 8i extremo paludis eques 
mltteretur: 8olidum illa et Gugernos quibus custodia 
obvenisset parum intent08. duae alae cum perfuga mis- 
8ae incauto ho8ti circumfunduntur. quod ubi clamore 
cognitum legiones a fronte incubuere pulsique Germani 
Rhenum fuga petebant. Debellatum eo die foret, si 
romana classis sequi maturasset. ne eques quidem in- 
slitit repente fiisis imbribus et propinqua nocte. 

5. 19 Postera die quarta decuma legio in superiorem pro- 
vinciam Gallo Annio missa: Cerialis exercitum decuma 
ex Hispania legio 8uppleTit« Civili Cauchorum auxilia 
venere. non tamen au8U8 oppidum Batavorum armis 
tueri, raptis quae ferri poterant, ceteris injecto igni, in 
insulam concessit, gnarus deesse naves efEciendo ponti, 
neque exercitum romanum aliter transmissurum. quin 
et diruit molem a Dru80 Germanico factam, Rheniun- 
que prono alveo in Galliam ruentem disjectis quae mp- 
rabaniur eiFudit, sic velut abacto amne tenuis alveus 



BX msTORiis iir 

insulam inter Germanosque continentium terrarum spe- 
ciem fecerat. Translere Rhenum Tutor quoque et Clas- 
sicus et centum tredecim Treverorum senatores, in qiiis 
fiut Alpinius Montanus^ quem a Primo Antonlo missum 
in Gallias superius memoravimus* cdmitabatur eum fra- 
ter Decimus Alpinius. Simul ceteri mlseratiohe aut do- 
nis auxilia concibant inter gentes periculorum ayidas. 

Tantumque belli superfuit ut praesldia cohortium, 5,20 
alarum, legionum uno die Givilis quadripartito invase- 
rit: decumam legionem Arenaci^ secuudam Batavoduri, 
et Grlnnes vVadamque cohortium alanimque castra, ita 
diyisls copiis ut ipse et Verax, sorore ejus genitus, Clas- 
slcusque ac Tutor suam quisque manum traherent^ nec 
omnia patrandi fiduda, 8ed multa ausis aliqua in parte 
f(»*tunam affore: simul Cerialem neque satls cautum 
et pluribus nuntiis huc illuc cursantem posse medio in- 
tercipi. Quibus obvenerant castra decumanorum op- 
pugnationem legionis arduam rati egressum militem et 
caedendis materiis operatum turbavere occiso praefecto 
castrorum et quinque prlmoribus centurionum paucisqne 
militibud: ceteri se munimentls defendere. £t interim 
Germanorum manus Batavoduri irrumpere inchoatum 
pontem nitebantur. ambiguum proelium nox diremit. 

PIus discriminis apud Grlnnes Vadamque. Vadam5,2l 
Civilisy Grlnnes Classicus oppugnabant. nec sisti pote- 
rant interfecto fortissimo quoque, in quis Briganticus 
praefectus alae ceclderat, quem fidum Romanis et Civili 
avunculo infensum diximus. Sed ubi Cerialis cum de- 
lecta equitum manu subvenit, versa fortuna praecipites 
Germani in amnem aguntur. Civilis dum fugientes re- 
tentat agnilus, petitusque telis relicto equo tranatavit. 
idem Veracis effugium. Tutorem Classicumque appul- 



118 EX HISTORHS 

sae lintres vexete. Ne ttim quidem romana dassiis 
pugnae affuity ut jussum erat/ sed obstitit formido et 
remiges per alia militiae munia dispersi. Sane Cerialis 
parum temporis ad exsequenda imperia dabat, subitus 
consiliis^ sed eventu clarus. aderat fortuna etiam ub! 
artes defuissent. hinc ipsi exercituique minor cura dis- 
ciplinae. et paUcos po8t dieS; quanquam periculum 
captivitatis evasisset^ infamiam non vitavit. 

5,28 Profectus Novesium Bonnamque ad visenda castra 

quae hiematuris legionibus erigebantur navibus remea- 
bat disjecto agminei incuriosis vigiliis. Animadversum 
id Germanis, et insidias composuere. electa nox atra 
nubibus, et prono amne rapti nuHo prohibente vallum 
ineunt. prima caedes astu adjuta: inciais tabernaculo- 
rum funibus suismet tetitoriis coopertos trucidabant. 
aliud agmen turbare classemy injicere vincla, trahere 
puppes. utque ad fallendum silentio, ita coepta caede, 
quo plus terroris adderent, cuncta clamoribus misce- 
bant. Romani vulneribus exciti quaerimt arma, ruunt 
per vias , pauci ornatu militari, plerique circum brachia 
torta veste et strictis mucronibus. dux semisomnns ac 
prope intectus errore hostium servatur. i^unque prae- 
toriam navem vexillo insignem, illlc ducem rati, abri- 
piunt. Cerialis alibi noctem egerat, ut plerique credi- 
dere, ob stuprum Claudiae Sacratae^ muUeris ubiae, et 
vi^es flagitium suum ducis dedecore excusabant^ tan- 
quam jussi silere ne quietem ejus turbarent: ita inter- 
misso signo et vocibus se quoque in somnum lapsos. 
Multa luce revecti hostes captivis navibus praetoriam 
triremem flumine Lupia donum Veledae traxere* 

5,23 Civilem cupido incessit navalem aciem ostentandi. 

complet quod biremium quaeque siniplici ordine age- 



EX HISTORIIS 119 

bantur* adjecta ingens lintrhim vis ad tricenos qiiadrO'- 
genosque. sed armamenta liburnicis solita: et simul 
captae lintres sagulis veraicoloribus baud indecore pro 
yelis juvabantur* spatium yelut aequoris electum , quo 
Mosae fluminis os amnem Rhenum oc^ano offundit. 
Causa instruendae classis^ super insitam genti vanitatem, 
ut eo terrore commeatus Gallia adventantes intercipe- 
rentur* Cerialis miraculo magis quam metu direxit clas- 
sem numero imparem, usu remigum^ gubernatorum arte, 
navium niagnitudine potiorem. his flumen secundum: 
iili vento agebantur. sic praevecti levium telorum Jactu 
dirimuntur. Civilis nihil ultra ausus trans Rhenum con- 
cessit. Cerialis insulam Batavorum hostiliter populatus 
agros villasque Civilis intactos nota arte ducum sinebat, 
quum iDterim fluxu auctumni et crebris per hiemem 
imbribus superfusus amnis palustrem humilemque insu« 
lam in faciem stagni opplevit. nec classis aut commeatus 
aderant castraque in plano sita vi fluminis differebantur. 

Potuisse tunc opprimi legiones et voluisse Germa- 5,24 
nos, sed dolo a se flexos imputavit Civilis. neque ab- 
horret vero^ quando paucis post diebus deditio insecuta 
est. Nam Cerialis per occultos nuntios Batavis pacem^ 
Ciyili veniam ostentans Yeledam propinquosque mone- 
bat, fortunam belii tot dadibus adversam opportuno 
erga populum romanum merito mutare. caesos Treve- 
ros, receptos TJbios, ereptam Batavis patriam, neque 
aliud Civilis amicitia paratum quam vulnera, fugas, 
luctus. exsulem eum et extorrem recipientibus oneri: 
et satis peccavisse quod totiens Rhenum transscende- 
rint. si quid ultra moliantur, inde injuriam et culpam, 
hinc ultionem et deos fore* 
" Miscebantur minis promissa. et concussa Trans-5,25 



lao EX HISTORIIS 

rhenanorum fide inter Batavos quoqiie sermones crti. 
non prorogandam ultra ruinam , nec posse ab luia na- 
tione totiu8 orbis servitium depellL quid profectum 
caede et incendiis legionum nisi ut plures yalidioresque 
accirentur? si Vespasiano bellum navaverint, Vespasia- 
num renim potiri: sin popultun romanum armis vocent, 
quotam partem generis humani Batavos esse? respice- 
rentRaetos Noricosque et ceterorum onera sociorum: sibi 
non tributa sed virtulem et viros indici. proximum id 
libertati : et si dominorum electio 8it , honestius princi- 
pes Romanorum quam Germanorum feminas tolerari. 
Haec vulgus. Proceres : atrociore Civilis rabie 8emet in 
arma trusos. illum domesticis malis excidium gentis oppo- 
suisse. tunc infensos Batavis deos, quum obsiderentur 
legiones; interficerentur legati, bellum uni necessarium, 
feraie ipsis 8umeretur. ventum ad extrema, ni resipiscere 
incipiant et noxii capitis poena poenitentiam fateantur. 
5,26 Non fefellit Civilem ea inclinatio et praevenire 8ta- 
tuit super taedium malorum etiam 8pe vitae, quae ple- 
runique magnos animos infringit. Petito colloquib scin- 
ditur Nabaliae fluminis pons, in cujus abrupta progressi 
duces, et Civilis ita cgepit. ^si apud Vitellii legatum 
defenderer, neque facto meo venia neque dictis fides 
debebatiu». cuncta inter no8 inimica, hostilia, ab illo 
coepta, a me aucta erant. erga Vespasianum vetus 
mihi observantia, et quum privatus esset amici vocaba- 
mur. hoc Primo Antonio notum, cujus epistolis ad bel- 
lum accitus sum, ne germanicae legiones et gallica ju- 
ventus alpes transscenderent. quae Antonius epistolis, 
Hordeonius Flaccus praesens monebat, arma in Germa- 
nia movi, quae Mucianus in Syria, Aponius in Moesia 
Flavianus in Pannonia' 



E YITA A6RIC0LAE 121 



E VITA AGRICOLAE. 

HaDc oram noyissimi maris tunc primum romana to 
classis circumvecta insulam esse Britanniam affirmayit, 
ac simul incognitas ad id tempus insulas quas Orcadas 
vocant invenit domuitque* dispecta est et Thyle quam 
hactenus nix et hiems appetebat: sed mare pigrum et 
grave remigantibus peihibent ne yentis quidem proinde 
attoIlL 

Ceterum Britanniam qui mortales initio coluerint, 11 
indigenae an advecti, ut inter barbaros, parum comper- 
tum. habitus corporum varii atque ex eo argumenta* 
namque rutilae Caledoniam habitantium comaCi magni 
artus germanicam originem asseverant» 

aic Germanias excus^isse jugum: et fluminey non 15 
oceano defendi. 

(a. 83) Eadem aestate cohors Usiponim per Ger-28 
manias conscripta et in Britanniam transmissa magnum 
ac memorabile facinus ausa est* occiso centurione ac 
militibus qui ad tradendam disciplinam immixti mani- 
pulis exemplum et rectores habebantur, tres liburnicas 
adactis per vim gubernatoribus ascendere^ et uno remi- 
gante, suspectb duobus eoque interfectis, nondum vul- 
gato rumore ut miraculum praevehebantur. mox hac 
atque illa rapti et cum plerisque Britannorum sua de- 
fensantium proelio coDgressi ac saepe victores^ aliquando 
pulsi, eo ad extremum inopiae venere, ut infirmissimos 
suorum mox sorte ductos vescerentur. atque circum- 
vecti Britanniam^ amissis per inscitiam regendi navibus, 
pro praedonibus habiti primum a Suevis, mox a Frisiis 



122 G VITA AORICOLAE 

intercepti simt. ac fuere quos per commercla venun- 
datos et in nostram usque ripam mutatione ementium 
adductos indicium tanti casus iUustravit. 

32 • • • deserent iUos ceteri Germani, tanquam nuper 

Usipi reliquerunt. 

36 (a. 84) Simulque constantia simul arte Britanni iu- 
gentibus gladiis et brevibus caetris missilia nostrorum 
vitare vel excutere^ atque ipsi magnam vim telorum 
superfiindere : donec Agricola tres Batavorum cohortes 
ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad mucro- 
nes ac manus adducerent, quod et ipsis vetustate miii- 
tiae exercitatum et hostibus inhabiie parva scuta et 
enormes gladios gerentibus. nam Britannorum gladii 
sine mucrone complexum armorum et in aperto pugnam 
non tolerabant. igitur ut Batavi miscere ictus, ferire 
umbonibus, ora fodere et stratb qui in aequo adstite- 
rant erigere in colles aciem coepere, ceterae cohortes 
aemulatione et impetu commistae proximos quosque 
caedere. 

39 (a. 84) Hunc rerum cursum, quanquam nuUa ver- 
borum jactantia epistolis Agricolae auctum, ut Domi- 
tiano moris erat, fronte laetus, pectore anxius excipit. 
inerat conscientia derisui fuisse nuper falsum e Ger- 
mania triumphum, emptis per commercia quorum ha- 
bitus et crines in captivorum species formarentur, ac 
nunc veram magnamque victoriam tot millibus hostium 
caesis ingenti fama celebrari. 

41 (a. 86) et ea insecuta sunt rei publicae tempora 

quae sileri Agricolam non sinerent: tot exercitus in 
Moesia Daciaque et Germania et Pannonia temeritate 
aut per ignaviam ducum amissi, tot militares viri cum 
tot cohortibus expugnati et capti, nec jam de limite 



OMISSA 123 

imperii et ripd; sed de hibernis legionum et possessione 
dubitatum. 



O M I S S A. 

Ex annalibus; (a. 13) at hercule Germanicum Druso 1,3 
ortum octo apud Rhenum legionibus imposuit. • • • bel- 
lum ea tempestate 'nullum nisi adversus Germanos su- 
pererat, abolendae magis infamiae ob amissum cum 
Quintilio Varo exercitum^ quam cupidine proferendi 
imperii aut dignum ob praemium. 

indidem: (a. 14) Sic compositis praesentibus^ haudl»45 
minor moles supererat ob ferociam quintae et unaet^i- 
cesimae legionum, sexagesimum apud lapidem (loco Ve- 

tera nomen erat) hibernantium Igitur caesar 

arma, classem^ socios demittere Rheno parat^ si impe- 
rium detrectetur, bello certaturus. 

(a. 19) slmul bellum adyersus Bastamas ScjthaS^S^^S 
que praetendens. 



124 



I N D E X. 



Abnoba G, 1. 

Actimieras A. 11, 16. 17. 

Adgandestriiu A. 2» 88. 

Adrana A. 1, 56. 

Aedui A. 3, 44. H. 1, 51. 4, IT. 

Aedaos H. 3, 35. 

Aenus H. 3, 5. 

Aestii G, 45. 

Agrippinenses G, 28. H. 1, 57. 

4, 28. 59. 64. 65. 66. 79. 
colonia agrippinensis H. 1,,^. 

4, 63. 
' eok»ta Agrippioeiisiam H.'4, SO. 
Albis G, 41. A. 1, 59. 2, 14. 19. 

22. 41. 4, 44. 
Alcls G, 43 aot gen. »g, m^iHm* 

8g. aut dat. pl. formae ^^MiiH 

nis Alx, Alcls, Alcus. . -^ 
Aliso A. 2, 7. c 

alpes H. 4, 85. 5, ^6. 
Amisia A. 1, 60. 63. 2, 8. 23. 
Ampsivarii A. 13, 55. 56. 
Angni G, 40. 
Angrivarii G, 33. 34. A. 2, 18. 

19. 22. 24. 
Araris A. 13, 53. 
Aravisci G, 28. 
Arenacum H. 5, 20. 
Ariovistus H. 4, 73. 
Arminins A. I, 55. 57. 58. 60. 

61. 63. 65. 68. 2, 9. 10. 12. 

13. 15. 17. 21. 44. 45. 46. 

88. 11, 16. 17. 
Arpus A. 2, 7. 
Arrerni H. 4, 17. 
Asciburgium G, 3. H. 4, 33. 
Aurinia G, 8. 
Aviones G, 40. 
Baduhenna A. 4, 73. 
Bastarnae G, 46. A. 2, 65. 
Batavi G, 29. A. 2, 6. 8. 11. 

H. 1, 59. 64. 2, 17. 27. 28. 

66. 69. 4, 12. 15. 17. 18. 19. 



20. 21. 22. 23. 24. 25. 28. 

30. 56. 66. 73. 78. 79. 85. 

5, 15. 16. 17. 19.20.24. 25. 

Agr. 36. 
Batavodarum H. 5, 20. 
insula Batavorum H. 5, 23. 
Batavns H. 2, 66. 4, 58. 5, 18. 
Belgae H. 4, 20. 37. 70. 72. 76. 
Betasii H. 4, 56. 66. 
Biagium H. 4, 70. 
Boihemum G, 28« 
Boji G, 28. 42. 
Bojocalns A.. 13, 55. 56. 
Bonna H. 4, 19. 25. 70. 5, 22. 
Briganticus H. 5, 21, ' • " 

vide Julius.; 
3rinno H. 4, 15. 16. 
$%tiMerl <i; Q3. AV 1, 51. 60. 
>^jaL 56* H. 4, 21. 77. 5, J8. 
Buri G, 43. 

^Ciwracates^Q. 4, 70. 'i 
cftesia.3ilya ^. 1, 5p. . 
"ClfinbefUi A. If, W liinine- 

fas A. 4, 7|U ' 
Canninefates H. 4, 15. 16. 19. 

32. 56. 79. 
Castor G, 43. 
Catualda A. 2, 62. 63. 
Cauchi G, 35. 36. A. 1, 38. 60. 

2, 17. 24. 11, 18. 19. 13, 55. 

H. 4, 79. 5, 19. 
Chamavi G, 33. 34. A. 13, 55. 
Chariovalda A. 2, 11. 
Chasuarii G, 34* 
Chatti G, 29. 30. 31. 32. 35. 

36. 38. A. 1, 55. 56. 2, 7. 9. 

11. 16. 17. 19. 25. 26. 41. 

88. 11, 16. 12, 27. 28. 13, 

56. 57. H. 4, 12. 37. 
Cherusci G, 36. A. 1, 56. 59. 

60. 64. 2, 41. 44. 11, 16. 12, 

28. 13, 56. 
Cimbri G, 37. H. 4, 73. 



INDBX 



125 



Julias (H. 1, 59) idem Claadins 

(H. 4, 13) Civilis H. 1, 59. 

4, 18. 14. 16. 17. 18. 19. 21. 

25. 26. 27. 28. 29. 32. 33. 

34. 35. 37. 54. 55. 58. 60. 

61. 63. 65. 66. 70. 71. 73. 

T5. 76. 77. 78. 79. .5, 14. 15. 

16. 17. 19. 20. 21. 23. 24. 

25. 26. 
Cruptorix A. 4, 73. 
Cusus A. 2, 63. 
Daci G, 1. H. 4, 54. 
Dacia Agr. 41. 
Danubius G, 1. 29. 41. 42. A. 

2, 63. 
decumates agri G, 29. 
Divodurum H. 1, 63. 
Dulsibiiii G, 31. 
Eudoses G, 40. 
Fenni G, 46. 

Fiavus A. 2, 9. 10. 11, 16. 

Flevum A. 4, 72. 

Fosi G, 36. 

Frisii G, 34. 35. A. 1, 60. 4, 72. 

73. 11, 18. 13, 54. H. 4, 15. 

16. 18. 56. 79. Agr. 28. 
frisius A. 4, 74. 
Gambrivii G, 2. 
Gannascus A. 11, 18. 19. 
Gelduba H. 4, 26. 32. 35. 58. 
Germani G, 1. 2. 16. 27. 28. 

30. 31. 38. 41. 44. 45. 46. 

A. 1, 8. 24. 50. 51. 58. 59. 

64. 66. 69. 2, 5. 13. 15. 16. 

19. 21. 25. 45. 46. 62. 3, 44. 

4, 5. 72. 73. 74. 11, 16. 13, 

18. 54. 58. H. 2, 22. 32. 93. 

3, 15. 53. 4, 14, 15. 16. 18. 

22. 25. 26. 27. 29. 33. 34. 
37. 57. 58. 60. 61. 63. 65. 
66. 73. 75. 76. 78. 79. 5, 14. 
15. 16. 17. 18. 19. 20. 22. 

23. Agr. 32. 
iDteriores Germani G, 5. 
proximi Germani G, 5. 
proximi ripae Germani G, 1 7. 23. 
ulteriores Germani A. 13, 56. 
Germania G, 1. 2. 3. 4. 5. 27. 

28. 29. 30. 35. 37. 38. 41. 
42. A. 1, 43. 55. 2, 5. 10. 
23. 24. 26. 46. 88 4, 44. 11, 



16. 18. 13, 53. fi[. 1, 37. 52. 
2, 69. 97. 8, 2. 85. 41. 46. 

4, 17. 21. 28. 31. 72. 5, 14. 

17. 26. Agr. 13. 39. 41. 
inferior Germania A. 4, 73. H. 

I, 9, 52. 53. 54. 4, 19. 
superior Germania A. 12, 27 

H. 1, 50. 53. 61. 4, 70. 
Germaniae A. l, 34. 57, 2, 26. 

II, 19. H.1,49. 3, 62. 4, IT. 
23. 54. 64. Agr. 10. 15. 28. 

Germanns A. 1, 68. 2, 14. 

Gotlilni G, 43. 

Gothones G, 43. A. 2, 62. 

Grinnes H. 5, 20. 21. 

Gugerni H. 4, 26. 5, 16. 18. 

Harii G, 43. 

Helisii G, 43. 

Hellusii G, 46. 

Helvetii G, 28. 

Helvetones G, 43. 

Hercules G, 3. 9. 34. A. 2, 12. 

Hercynia A. 2, 45. 

bercynia silva G, 28. 30. 

Herminoues G, 2. 

Hermundnri G, 41. 42. A. 2, 68 

12, 29. 30. 13, 57. 
Jazuges A. 12, 29. 30. H. 3, 5. 
Idistavisus A. 2, 16. 
Ingaevones G, 2. 
Inguiomerus A. 1, 60. 68. 2, IT. 

21. 44. 46. 
Iscaevones G, 2. 
Isis G, 9. 

Italicus A. 11, 16. 17. H. 3, 21. 
luhones? A. 18, 57. 
Julius Briganticus H. 4, 70. 
Laertes G, 3. 
Langobardi G, 40. A. 2, 44. 46. 

11, 17. 
Lemovii G, 48. 
Leuci H. 1, 64. 
Liugones H. 1, 53. 64. 57. 59. 

64. 2, 27. 4, 55. 57. 67. 69. 

73. 77. 
Lugdunum H. 4, 85. 86. 
Lupia, Luppia A. 1, 60. 2, 7. 

5, 22. 

Lygii G, 43. A. 12, 29. 30. 
Magontiacum H. 4, 24. 25. 33. 
37. 59. 61. 62. 70. 71. 



126 INDBX 

MalloTendas A* 2, 25. Rendigni G, 40. 

Malorix A. 13, 54. Rhenus G, 1. 2. 3« 28. 29. 92. 
Manimi G, 43. 34. 41. A. 1, 3. 45. 56. 59. 

Mannns G, 2. 63. 67. 69. 2, 6. 7. 14. 22. 

Marcodurum H. 4, 28. 4, 5. 73. 11, 18. 19. 20. 13, 

MarcomaniG,42. A.2,46.62.63. 53. H. 1, 51. 4, 12. 16. 22. 
Maroboduus G, 42. A. 2, 26. 44. 26. 28. 55. 59. 64. 73. 5, 14. 

45. 46. 62. 63. 3, 11. 17. 19. 23. 24. 

Mars G, 9. A. 13, 57. H. 4, 64. Rigodnlum H. 4, 71. 

Marsaci H. 4, 56. Rugii G, 43. 

Marsi G, 2. A. 1, 50. 56. 2, 25. Sannatae G, 1. 17. 46, A. 12, 
Marsigni G, 43. 29. H. 1, 2. 3, 5. 4, 54. 

Marus A. 2, 63. Segestes A. 1, 55. 57. 58. 59. 71. 

Mattiaci G, 29. H. 4, 3T. Segimerus A. 1, 71. 

ager mattiacus A. 11, 20. Segimundus A. 1, 57. 

Mattinm A. 1, 56. Semoones G, 39. A. 2, 44. 

Mediomatrici H. 1, 63. 4, 70. 72. Sequani H. 1, 51. 4, 67. 

Menapii H. 4, 28. Sido A. 12, 29. 30. H. 3, 21. 

Mercurius G, 9. A. 13, 57. Sitones G, 45. 

Moenns G, 28. Suardones G, 40. 

Moesia H. 5, 26. Agr. 41. Suevi G, 2. 38. 39. 41. 43. 45. 
Morini H. 4, 28. A. 1, 44. 2, 26. 44. 62. 63. 

Mosa A. 2, 6. 11, 20. H. 4, 28. 12, 29. H. 1, 2. 3, 5. 21. 

5, 23. Agr. 28. 

Mosella A. 13, 53. H. 4, 72. 77. Snevia G, 43. 45. 

Nabalia H. 5, 26. suevicnm mare G, 45* 

Nahanarvali G, 43. Sugambri A. 2, 26. 12, 40. 

Narisci G, 42. Sniones G, 44. 45. 

Nava H. 4, 70. Sunici H. 4, 66. 

Nemetes G, 28. A. 12, 27. Tanfana A. 1, 51. 

Nerthus G, 40. Taunus A. 56. 12, 28. 

Nervii G, 28. H. 4, 15. 33. 56. Tencteri G, 32. 33. 38. A. 13, 

66. 79. 56. H. 4, 21. 63. 64. 65. 77. 

Norici H. 3, 5. 5, 25. Terra mater G, 40. 

Noricnm G, 5. teutoborgiensis saltns A. 1, 60. 

Novesium H. 4, 26. 33. 35. 36. Teutoni H. 4, 73. 

70. 77. 79. 5, 22. Thyle Agr. 10. 

Orcades Agr. 10. Tolbiacum H. 4, 79. 

Osi G, 28. 43. Transriienani H. 2, 17. 4, 23. 
Oxiones G, 46. 28. 76. 5, 16. 25. 

Pannonia G, 5. 28. H. 5, 26. Treveri G, 28. A. 3, 44. H. 1, 

Agr. 41. 53. 57. 63. 2, 28. 4, 18. 28. 

pannoaica lingua G, 43. 32. 37. 55. 57. 62. 66. 68. 

Pannonii G, 1. 69. 70. 71. 72. 73. 75. 76. 

Peucini G, 46. 85. 5, 14. 24. 

Pollux G, 43. trevericum proelium H. 5, 17. 

Quadi G, 42. 43. A. 2, 63. Trevir H. 3, 35. 4, 55. 

Raeti G, 1. H. 3, 5. 5, 25. Triboci G, 28. H. 4, 70. 

Raetia G, 3. H. 4, 70. Tubantes A. 1, 51. 13, 55. 56. 

raetici alpes G, 1. Tudrus G, 42. 

Remi H. 4, 67. 68. 69. Tuisco G, 2. 



INDEK 



127 



Tangri G, 2. H. 2, 28. 4, 16. 

55. 66. 79. Agr. 56. 
mulier ubia G. 5, 22. 
Ubii G, 28. A. 1, 31. 18, 57. 

H. 4, 18. 28. 55. 77. 5, 24. 
ara Ubionim A. 1, 39. 57. 
civitas Ubionim A. 1, 87i 71. 
oppidum Ubiorum A. 1, 86. 12, 

27. 
Ulixes G, 8. 
Usipetes A. 1; 51. 
Usipi G, 32. A. 13, 55. 56. H. 

4, 87. Agr. 28. 32. 
Vada H. 5, 20. 21. 
Vabalis G, 2. 
Vandilii G, 2. 
Vangio A. 12, 29. 30. 



Vangiones G, 28. A. 12, 27. Hj 

4, 70. 
Vannius A. 2, 63. 12, 29. 80. 
Varini G, 40. 
Vascoues H. 4, 32. 
Veleda G, 8. H. 4, 61. 65. 5, 

22. 24. 
Veneti G, 46. 
Verax H. 5, 20. 
Verritus A. 13, 54. 
Vetera A. 1, 45. H. 4, 21. 36. 

57. 58. 62. 5, 14. 
Vibilins A. 2, 63. 12, 29. 
Vibones? A. 13, 57. 
Vindonissa H. 4, 61. 70. 
Visurgis A. 1, 70. 2, 9. 11, 12. 17. 
Vithones G, 40. 



CORRIGENDA. 



caput Germaniae tertium incipe a rerbiii: 
p. 15 lin. 25 repone coUationibus. 



Fuisse apud eos etc. 



. ^^ OF 25 OENTS 

-rms book on ^"V^ -ents oN the p°^" . ^ 

n i---^\rorarTHE ^^-nth oay 

DAY AND TO *l-" ^^^^^ 

OVERDUE. 




YB 41574 










_ %. 



• K. 



y.t* 



I